Istorijski uvod

Doba krize i kritike

Oko 1680 godine u Francuskoj se pojavljuju prvi znaci novog kritikog duha. Poetak ovog
perioda moemo obiljeiti sa jednim od prvih djela kao to je Belovo Pismo o kometiiz 1683.
to se tie istorijskog dijela, dolazi do zaotravanja u politici Luja XIV, kako u vjerskoj tako i
vanjskoj, kao i ukidanjem nantskog edikta 1685 godine koji je garantovao hugenotima slobodu
savjesti i vjeroispovjesti. Rue se hramovi protestanata i njihovi svetenici naputaju Francusku, a
za njima kreu na hiljade protestanata ilegalnim putevima. Oni se sele u susjedne protestantske
zemlje kao to je Holandija, Engleska, itd. Inae meu protestantima bilo je mnogo zanatalija,
malih industrijalaca i obrazovanih ljudi. Ovo masovno iseljavanje nee samo poremetiti vjerski
mir u Francuskoj, ve e predstavljati znaajan gubitak za ve poljuljanu francusku privredu. U
Holandiji oni razvijaju tampanu djelatnost, i pokreu asopise koji postaju popularni u
obrazovanoj Evropi. Iako zabranjeni, oni prodiru u Francusku. Tako u Holandiji nastaju spisi koji
su usmjereni protiv apsolutizma Luja XIV i njegove politike vjerske netolerancije.
Konstruisanju javnog miljenja i razvoju kritikog duha znatno doprinosi iva cirkulacija
zabranjenih knjiga, novin, spisa i rukopisa. Iako se kraljevska vlast bori protiv ilegalne literature
strogom cenzurom, i najotrijim mjerama progona autora i izdavaa, ipak ne uspijeva da sprijei
irenje te literature. Stvara se velika mrea za krijumiarenje i rasturanje zabranjenih knjiga, koje
se najee tampaju u Holandiji i unose u Francusku brodovima preko velikih luka kao to je
Ruan. Meu svim tim tajnim rukopisima je i Spis o mislima i osjeanjima ana Melijea koji
predstavlja ne samo najradikalniji rukopis po svojim idejama ve i najogoreniji po svom tonu.
Smatrajui da sve religije imaju svoj izvor u ljudskim iluzijama, zabludama i laima, ovaj
neobini seoski upnik u svom testamentarnom spisu podvrgava sistematskoj kritici hrianstvo i
njegovo uenje, njegovu Bibliju i njegove dogme, suprostavljajui im ateizam i materijalizam.
Ali estina napada na crkvu i svetenike ne objanjava se samo njegovim ateizmom i
materijalizmom: u crkvi on gleda glavnog saveznika u odraavanju jednog nepravednog
drutvenog reda, nejednakosti i izrabljivanja. Volter, Didro i drugi filozofi su poznavali Melijea,
od njegove testamentarne poruke oni su prihvatili njegovu kritiku religije, zanemarujui sa svojih
graanskih pozicija njegovu drutvenu kritiku ili ak potestujui protiv nje (Volter).
U optoj krizi autoriteta, ni autoritet antike knjievnosti nije mogao ostati nepoljuljan. Kriza tog
autoriteta manifestovala se javno u polemici poznatoj po imenuSvaa starih i modernih.
Reakcija na pretjerani kult antike javlja se ve u prvoj polovini 17 vijeka. Ona proistie iz
samosvijesti modernog ovjeka ponosnog na epohalna nauna otkria svog vremena, prije svega
na fiziku i matematiku. Otpor protiv pretjeranog kulta antike, a posebno protiv silnog prestia
latinskogi i knjievnosti, javlja se i u vidu nacionalne i katolike reakcije. Pojavljuju se rasprave
u kojima se dokazuju prednosti francuskog jezika i knjievnosti pred latinskim.