Ele

ktro

nsk

je

o iz
dan

Zbirka zadataka iz geometrije

je

o iz
dan

nsk

Ele
ktro

je

o iz
dan

nsk

Ele
ktro

je

o iz
dan

nsk

Ele
ktro
.

je

o iz
dan

Predrag Janii
cc

nsk

ZBIRKA ZADATAKA
IZ GEOMETRIJE

Ele
ktro

Sedmo izdanje (trei put ponovljeno etvrto izdanje)

c
c

Matematiki fakultet
c
Beograd, 2007

je

o iz
dan

Autor:
dr Predrag Janii, docent Matematikog fakulteta u Beogradu
cc
c
ZBIRKA ZADATAKA IZ GEOMETRIJE

Izdava:
c
Matematiki fakultet, Studentski trg 16, Beograd
c
Za izdavaa:
c
dr Aleksandar Lipkovski

Recenzenti:
dr Zoran Lui, vanredni profesor Matematikog fakulteta u Beogradu
cc
c
Milan Mitrovi, profesor Matematike gimnazije u Beogradu
c
c
Priprema za tampu, crtei i korice:
s
z
dr Predrag Janii
cc

nsk

Prvo izdanje 1997. Drugo izdanje 1998. Tree izdanje 1999.

c

Cetvrto izdanje 2003. Peto izdanje (ponovljeno etvrto izdanje) 2004.

c

Sesto izdanje (drugi put ponovljeno etvrto izdanje) 2005.

c
Sedmo izdanje (trei put ponovljeno etvrto izdanje) 2007.
c
c
CIP - Katalogizacija u publikaciji
Narodna biblioteka Srbije, Beograd
514.12/.13(075.8)(076)

Ele
ktro

JANIQI , Predrag
Zbirka zadataka iz geometrije / Predrag Janii.
cc
4. izd. Beograd : Matematiki fakultet, 2003
c
(Beograd : Skripta Internacional).
171 str. : graf. prikazi ; 24 cm
Tira 200.
z

ISBN 86-7589-031-1

a) Geometrija - Zadaci
COBISS.SR-ID 108403468

c 2003. Matematiki fakultet u Beogradu.

c

Sva prava zadrana. Nijedan deo ove publikacije ne moe biti reprodukovan niti
z
z
smeten u sistem za pretraivanje ili transmitovanje u bilo kom obliku, elektronski,
s
z
mehaniki, fotokopiranjem, smanjenjem ili na drugi nain, bez prethodne pismene
c
c
dozvole izdavaa.
c

ISBN 86-7589-031-1

je
o iz
dan

Predgovor

nsk

Zbirka koja je pred vama sadri zadatke sa pismenog dela ispita iz predmeta
z
Osnovi geometrije sa druge godine studija na Matematikom fakultetu Unic
verziteta u Beogradu. Namenjena je studentima Matematikog fakulteta, ali
c
nadam se da moe biti korisna i svima ostalima koji izuavaju geometriju.
z
c
U pisanju zbirke rukovodio sam se potrebom da, pored zbirki iz geometrije
sa velikim brojem zadataka i, uglavnom, samo idejama za njihovo reavanje,
s
postoji i zbirka sa detaljno reenim zadacima (na raun njihovog broja). U
s
c
pisanju reenja trudio sam se da se pribliim teko dostinom idealu potpuno
s
z
s
z
precizno i detaljno reenih geometrijskih zadataka, pri emu nivo preciznosti
s
c
nekih od reenja prevazilazi nivo koji se oekuje na pismenom ispitu.
s
c
Zbirka sadri reene zadatke sa trideset ispitnih rokova. U svakom od ispitnih
z s
rokova, prvi zadatak je iz euklidske planimetrije, drugi iz euklidske konstruktivne geometrije, trei iz euklidske stereometrije i etvrti iz apsolutne ili hiperc
c
bolike geometrije. Za razliku od prethodnih izdanja, u ovom izdanju zadaci
c
su grupisani po oblastima i, koliko je to bilo mogue, podoblastima, a onda od
c
lakih ka teim (a ne po ispitnim rokovima). Zahvaljujui tome, zbirka sada
s
z
c
moe da se koristi ne samo za proveru znanja, ve i kao metodika zbirka (jer
z
c
c
z
pokriva gotovo sve sadraje koji se obra uju na vebama iz predmeta Osnovi
z
geometrije). Novina je i dodatak sa zadacima sa svih ispitnih rokova iz perioda
kada sam uestvovao u odravanju pismenog dela ispita (od junskog ispitnog
c
z
roka 1994. godine do aprilskog ispitnog roka 2002. godine). Za zadatke sa prvih
trideset od tih rokova u zagradama je naveden redni broj reenja u ovoj zbirci. U
s
okviru tih trideset rokova etiri zadatka su ponovljena, pa zbirka sadri ukupno
c
z
sto esnaest reenih zadataka. U odnosu na prethodno izdanje napravljeno je i
s
s
nekoliko ispravki.
Deo zadataka iz ove zbirke je originalan, a preostali su preuzeti iz mnotva
s
izvora od kojih su najee korieni udbenik za predmet Osnovi geometrije:
c sc
sc
z
Zoran Lui: Euklidska i hiperbolika geometrija (Grati i Matematiki fakulcc
c
c
tet, Beograd 1994) i srednjokolski udbenik Dragomir Lopandi: Geometrija
s
z
c
za III razred usmerenog obrazovanja (Nauna knjiga, Beograd 1984).
c
Crtee sam napravio korienjem svog paketa gclc (paket gclc dostupan
z
sc
je na adresi www.matf.bg.ac.yu/~janicic/gclc).
U izboru i reavanju zadataka za pismene ispite uestvovali su i dr Zoran
s
c
c
z c
Lui, dr Dragoslav Ljubi, dr Sr an Vukmirovi, mr Miljan Kneevi i Milan
cc
c
Mitrovi, uestvujui time i u kreiranju ove zbirke, na emu im najtoplije zahc c
c
c

Ele
ktro

je

o iz
dan

valjujem. Pored toga, dr Zoran Lui i Milan Mitrovi su, kao recenzenti, nizom
cc
c
izuzetno korisnih sugestija, ideja i predloenih reenja uticali na kvalitet zbirke.
z
s
Zahvaljujem i mnogobrojnim studentima koji su svojim originalnim reenjima,
s
pitanjima i sugestijama na asovima vebi i na pismenim ispitima iz predmeta
c
z
Osnovi geometrije uticali na ovu zbirku. Dragocenu pomo pruili su mi stuc
z
denti koji su mi ukazali na greke nainjene u prethodnim izdanjima zbirke, a
s
c
posebno Ivana Mijajlovi, Miroljub Lili, Milo Utvi i Mladen Adamovi. Zac
c
s
c
c
hvaljujem i svima koji su me podstakli da pripremim ovo, novo izdanje zbirke.

Autor

Beograd, septembar 2003.

nsk

Predgovor sedmom izdanju

Ovo, sedmo izdanje zbirke je elektronsko i besplatno dostupno sa Internet adrese

www.matf.bg.ac.yu/~janicic. Nadam se da e tako biti pristupano jo irem
c
c
ss
krugu potencijalnih italaca.
c

Ele
ktro

Beograd, januar 2007.

Autor

je
o iz
dan

Zadaci
Planimetrija

1. Neka je ABC proizvoljan trougao i neka su take D, E i F takve da

c
su trouglovi ADB, BEC, CF A pravilini i pri tome su take D i C sa
c
raznih strana prave AB, take A i E su sa raznih strana prave BC, take B i F
c
c
su sa raznih strana prave AC. Dokazati da su dui AE, BF i CD me usobno
z
podudarne.

nsk

2. U trouglu ABC sa pravim uglom kod temena A, taka D je podnoje

c
z
visine iz temena A, taka E je sredite dui DC, a taka F je sredite dui AD.
c
s
z
c
s
z
Dokazati da vai BF AE.
z

3. Neka je K sredite teine dui CC1 trougla ABC i neka je M presena

s
zs
z
c
taka pravih AK i BC. Dokazati da vai CM : M B = 1 : 2.
c
z
4. Dokazati da veoj ivici trougla odgovara manja teina du i obratno.
c
zs
z
5. Neka je taka E izme u temena A i B kvadrata ABCD. Simetrala ugla
c
CDE see ivicu BC u taki K. Dokazati jednakost AE + KC = DE.
c
c

Ele
ktro

6. Bisektrisa unutranjeg ugla kod temena B trougla ABC see prave

s
c
B1 C1 i B1 A1 (take A1 , B1 i C1 su sredita ivica BC, AC i AB) u takama A2
c
s
c
i C2 . Dokazati da su prave AA2 i CC2 upravne na bisektrisi unutranjeg ugla
s
kod temena B i da vai B1 A2 B1 C2 .
z
=
7. U euklidskoj ravni dat je pravougaonik ABCD takav da je AB = 3BC.
Ako su E i F take ivice AB takve da je AE EF F B dokazati da vai
c
z
=
=
AED + AF D + ABD = .
2

8. Ako je visina jednakokrakog trapeza jednaka h, a povrina h2 , dokazati

s
da su njegove dijagonale me usobno normalne.

9. Neka su take P i Q izme u temena A i B, odnosno B i C kvadrata

c
ABCD takve da vai BP BQ. Ako je taka H podnoje normale iz take B
z
c
z
c
=
na pravoj P C, dokazati da je ugao DHQ prav.

10. Neka je ABCD konveksan tetivni etvorougao ije su dijagonale me uc

c
sobno upravne (i seku se u taki E). Dokazati da prava koja sadri taku E i
c
z
c

je

o iz
dan

upravna je na pravoj CD sadri sredite ivice AB.

z
s

11. Dat je trougao ABC i taka D na dui BC. Ako su O1 i O2 sredita

c
z
s
opisanih krugova trouglova ABD i ACD, dokazati da su trouglovi ABC i
AO1 O2 slini.
c
12. U ravni su dati krug k, prava p koja ga dodiruje i taka M koja pripada
c
pravoj p. Odrediti skup svih taaka P koje zadovoljavaju sledei uslov: postoje
c
c
take Q i R koje pripadaju pravoj p, takve da je M sredite dui QR i da je k
c
s
z
upisani krug trougla P QR.
13. Dokazati da su kolinearna podnoja normala iz take A na simetralama
z
c
unutranjih i spoljanjih uglova kod temena B i C trougla ABC.
s
s

14. U krug je upisan trougao ABC. Take M , N i P su sredita lkova

c
s
u
BC, CA i AB (take M i A, N i B, P i C nalaze se sa raznih strana pravih
c
BC, AC, AB). Tetiva M N see ivicu BC u taki K, a tetiva N P see ivicu
c
c
c
AB u taki L. Dokazati da su prave KL i AC paralelne.
c

15. Neka je ABC trougao takav da je AB > AC, neka je A1 sredite ivice
s
BC i neka su take P i Q take pravih odre enih ivicama AB i AC takve da
c
c
vai B(A, P, B), B(C, A, Q) i AP AQ. Ako se prave AA1 i P Q seku u taki
z
c
=
R, dokazati da vai
z
RP
AC
=
.
RQ
AB

nsk

1
c
16. U trouglu ABC vai BC = 2 (AB + AC). Neka su take M i N
z
sredita ivica AB i AC i neka je l opisani krug trougla AM N . Dokazati da
s
sredite upisanog kruga trougla ABC pripada krugu l.
s

Ele
ktro

17. Neka je u trouglu ABC taka A1 sredite ivice BC, a taka E presek
c
s
c
bisektrise unutranjeg ugla BAC i prave BC. Opisani krug k trougla AEA1
s
see ivice AB i AC u takama F i G. Dokazati da vai BF CG.
c
c
z
=
18. Dokazati da se u jednoj taki seku prave od kojih svaka sadri po jedno
c
z
teme trougla i razlae obim tog trougla na dva jednaka dela.
z
19. Taka P pripada unutranjosti trougla ABC. Ako su X, Y i Z redom
c
s
presene take pravih AP i BC, BP i AC, odnosno CP i AB, dokazati da vai:
c
c
z
P

BXP

CY P

AZP

=P

CP X

AP Y

BP Z

20. Dokazati da je prava odre ena visinom AD trougla ABC radikalna

osa krugova iji su prenici teine dui BB1 i CC1 tog trougla.
c
c
zs
z

21. Neka je taka E takva da je prava AE paralelna dijagonali BD paraleloc

grama ABCD. Dokazati da su prave AB, AD, AC i AE harmonijski spregnute.

je

o iz
dan

22. Neka je O sredite opisanog kruga trougla ABC. Ako su B i C

s
take polupravih AB i AC takve da je AB AB = AC AC , dokazati da vai
c
z
B C AO.

23. U ravni su data dva kruga l1 i l2 koja se seku. Krug k1 dodiruje spolja
krugove l1 i l2 , krug k2 dodiruje spolja krugove l1 , l2 i k1 , krug k3 dodiruje
spolja krugove l1 , l2 i k2 , itd. Dokazati da su krugovi k1 , k2 , k3 , . . . normalni
na nekoj pravoj ili na nekom krugu.

24. Krug k1 pripada unutranjosti kruga k2 i krug l1 dodiruje krugove k1 i

s
k2 . Krug li+1 (i > 1) dodiruje krugove li , k1 i k2 . Ako postoji krug ln takav da
dodiruje krug l1 , dokazati da takav krug postoji bez obzira na izbor kruga l1 .
25. Ako neka gura euklidske ravni ima tano dve ose simetrije, onda je ona
c
centralno simetrina. Dokazati.
c

26. Dokazati da je skup koji se sastoji iz koincidencije I, svih translacija T

euklidske ravni i svih centralnih simetrija S te iste ravni, nekomutativna grupa
u odnosu na operaciju proizvoda izometrija.

nsk

27. Ako je H taka koja pripada unutranjosti paralelograma ABCD takva

c
s
da je zbir uglova AHB i CHD jednak zbiru dva prava ugla, dokazati da su
uglovi HAB i HCB podudarni.

28. U eukldiskoj ravni dat je trougao ABC. Neka su B i C take pravih

c
AB i AC takve da je B(A, B, B ) i B(A, C, C ). Ako je Pa taka u kojoj spolja
c
upisani krug koji odgovara temenu A dodiruje ivicu BC tog trougla, dokazati
da vai
z
RC, C CB RA, BAC RB, CBB = SPa .

Ele
ktro

29. Neka je ABC pravougli trougao sa pravim uglom kod temena A, neka
je AKLB kvadrat takav da su take K i C sa raznih strana prave AB i neka je
c
ACP Q kvadrat takav da su take P i B sa raznih strana prave AC. Ako je taka
c
c
S sredite dui LP , dokazati da je trougao BCS jednakokraki i pravougli.
s
z
30. U ravni su date tri razne take A, B i C i uglovi , i manji od
c
opruenog ugla. Odrediti kada je kompozicija
z
I = RC, RB, RA,

rotacija, translacija odnosno koincidencija (uglovi , i su isto orijentisani).

Konstruktivni zadaci

31. Na pravoj odre enoj ivicom AB pravougaonika ABCD konstruisati

taku E takvu da su uglovi AED i DEC podudarni.
c

32. Konstruisati trougao

trima datim duima.
z

ABC takav da su mu teine dui podudarne

zs
z

je

o iz
dan

33. Konstruisati trougao ABC takav da su mu tri date nekolinearne take

c
Sa , Sb i Sc sredita spolja upisanih krugova.
s

34. Konstruisati kvadrat ABCD takav da date take P , Q, R, S budu

c
izme u njegovih temena A i B, B i C, C i D, D i A, respektivno.

35. Dat je pravilan trougao ABC. Neka je taka O sredite opisanog kruga
c
s
trougla ABC i neka je P taka dui OC. Konstruisati pravilan trougao XY Z
c
z
upisan u trougao ABC takav da take X, Y i Z pripadaju redom ivicama BC,
c
CA i AB i da ivica XY sadri taku P .
z c
36. Konstruisati trougao ABC takav da su mu ivica BC, poluprenik
c
upisanog kruga i poluprenik opisanog kruga podudarni redom datim duima
c
z
a, i r.
37. Date su tri nekolinearne take A1 , S i E. Konstruisati trougao ABC
c
takav da je taka A1 sredite ivice BC, taka S sredite upisanog kruga, a E
c
s
c
s
taka u kojoj bisektrisa unutranjeg ugla BAC see ivicu BC.
c
s
c

nsk

38. Date su tri nekolinearne take A1 , Sa i E. Konstruisati trougao ABC

c
takav da je taka A1 sredite ivice BC, taka Sa sredite spolja upisanog kruga
c
s
c
s
koji dodiruje ivicu BC i E taka u kojoj simetrala unutranjeg ugla kod temena
c
s
A see ivicu BC.
c
39. Konstruisati trougao ABC takav da su sredita opisanog kruga, ups
isanog kruga i spolja upisanog kruga koji odgovara temenu A tog trougla tri
date take O, S i Sa .
c

Ele
ktro

40. Konstruisati trougao ABC takav da mu je zbir stranica AB i AC

jednak datoj dui d, a poluprenici spolja upisanih krugova koji odgovaraju
z
c
temenima B i C podudarni datim duima b i c .
z
41. Konstruisati take P i Q redom na ivicama AC i BC trougla ABC
c
takve da vai AP P Q QB.
z
=
=

42. Dat je trougao ABC i otar ugao . Konstruisati romb P QRS takav
s
da njegova temena P i Q pripadaju ivici AB, teme R ivici BC, teme S ivici CA
i da je njegov unutranji ugao SP Q podudaran datom uglu .
s
43. Konstruisati trougao ABC takav da mu je zbir unutranjih uglova
s
kod temena A i B jednak datom uglu , zbir unutranjih uglova kod temena A
s
i C jednak datom uglu , a zbir poluprenika opisanog i upisanog kruga jednak
c
datoj dui d.
z

44. Konstruisati trougao ABC takav da su mu teine dui BB 1 i CC1

zs
z
podudarne redom datim duima tb i tc , a ugao BAC podudaran datom uglu
z
.
6

je

o iz
dan

45. Data su u ravni dva kruga k1 i k2 , koji se seku u dvema takama P i Q

c
i dui m i n. Konstruisati pravu s koja sadri taku P i see krugove k1 i k2 u
z
z
c
c
takama X i Y takvim da je P X : P Y = m : n.
c
46. Konstruisati trougao ABC takav da mu je ivica BC podudarna datoj
dui a, odnos ivica AC i AB jednak odnosu datih dui m i n i razlika unutranjih
z
z
s
uglova kod temena B i C jednaka uglu .
47. Konstruisati tetivni etvorougao takav da su mu ivice podudarne datim
c
duima.
z

48. Dat je trougao ABC i take Q i R koje su izme u njegovih temena B

c
i C, odnosno A i C. Konstruisati sve take P takve da pripadaju pravoj AB i
c
da vai BQ CR AP = QC RA P B.
z

49. Konstruisati trougao ABC takav da je datoj dui la podudarna du

z
z
AE, gde je E presena taka ivice BC i bisektrise unutranjeg ugla trougla
c
c
s
kod temena A i da su rastojanja temena B i C od te bisektrise jednaka redom
merama datih dui m i n.
z

nsk

50. Konstruisati trougao ABC takav da je datoj dui la podudarna du

z
z
AE, gde je E presena taka ivice BC i bisektrise unutranjeg ugla trougla kod
c
c
s
temena A i da su ivica BC i visina AA podudarne datim duima a i ha .
z
51. Konstruisati trougao ABC takav da su njegova visina koja odgovara
temenu A, poluprenik upisanog kruga i ivica BC podudarne redom datim
c
duima ha , i a.
z
52. U euklidskoj ravni data je taka A i razliiti krugovi k1 i k2 koji je ne
c
c
sadre. Konstruisati krug k koji sadri taku A i dodiruje krugove k1 i k2 .
z
z c

Ele
ktro

53. Konstruisati krug k koji sadri dve date take A i B i see dati krug l
z
c
c
pod datim uglom (take A i B ne pripadaju krugu l; ).
c
2
54. U ravni su dati prava s i dva kruga k1 i k2 . Konstruisati kvadrat ABCD
takav da mu temena A i C pripadaju pravoj s, a temena B i D krugovima k1 i
k2 .
55. U ravni je dato pet taaka P1 , P2 , P3 , P4 i P5 . Konstruisati u toj ravni
c
petougao A1 A2 A3 A4 A5 takav da su take P1 , P2 , P3 , P4 , P5 sredita ivica A1 A2 ,
c
s
A2 A3 , A3 A4 , A4 A5 , A5 A1 respektivno.

56. Neka su M i N dve razliite take koje pripadaju otrom uglu pOq.
c
c
s
Konstruisati na polupravoj p taku X takvu da vai XY XZ, gde su Y i Z
c
z
=
presene take prave q sa pravama XM i XN redom.
c
c
57. Dati su u ravni krug k(O, r), dve take P i Q i ugao w. Konstruisati
c
take X i Y takve da pripadaju krugu k i da vai P X QY i XOY w.
c
z
=
7

je

o iz
dan

58. Dati su u ravni krug k(O, r), dve take P i Q i dva ugla i . Konstruc
isati na krugu k take X i Y takve da su orijentisani trouglovi OP X i OQY
c
istosmerni i da vai XOY = i OP X OQY = .
z

59. Konstruisati trougao ABC takav da su date nekolinearne take O a ,

c
Ob i Oc sredita kvadrata konstruisanih spolja nad njegovim ivicama BC, CA i
s
AB.

Stereometrija

60. Dokazati da je u svakoj poliedarskoj povri broj pljosni sa neparnim

s
brojem ivica paran.

61. Neka su M , N , P i Q razliite take neke ravni takve da je taka S

c
c
c
presena taka prave odre ene takama M i N i prave odre ene takama P i Q
c
c
c
c
c
i pri tome vai M S N S i P S QS. Ako je A taka van ravni takva da je
z
=
=
AM AN i AP AQ, dokazati da je prava AS normalna na ravni .
=
=

nsk

62. Ako su P i Q redom take mimoilaznih pravih p i q euklidskog prostora

c
takve da je prava P Q normalna na pravama p i q, dokazati da je du P Q kraa
z
c
od svih ostalih dui koje spajaju take pravih p i q.
z
c
63. U prostoru su date take A, B, C i D. Ako su uglovi ABC,
c
CDA i DAB pravi, dokazati da su take A, B, C i D koplanarne.
c

BCD,

64. U prostoru su date take A i B i prava l. Odrediti ravan takvu da

c
ona sadri taku B i da podnoje normale iz take A na ravni pripada pravoj
z c
z
c
l.

Ele
ktro

65. Tri sfere imaju zajedniku taku P , pri emu nijedna prava koja sadri
c
c
c
z
taku P nije zajednika tangenta za sve tri sfere. Dokazati da te sfere imaju
c
c
bar jo jednu zajedniku taku.
s
c
c

66. Sfera koja sadri temena A, B, C tetraedra ABCD see ivice AD, BD,
z
c
CD u takama A , B , C . Dokazati da je ravan odre ena takama A , B i C
c
c
paralelna tangentnoj ravni na opisanu sferu tetraedra ABCD u taki D.
c

67. Za date take A i B i date dui m i n, odrediti skup taaka X euklidskog

c
z
c
prostora takvih da je AX : BX = m : n i AXB = .
2
68. Date su dve paralelne ravni i i taka A takva da su ta taka i ravan
c
c
sa raznih strana ravni . Odrediti skup svih taaka D za koje prava AD see
c
c
ravni i u takama B i C takvim da vai H(A, B; C, D).
c
z
69. Sve etiri pljosni tetraedra ABCD su otrougli trouglovi. Oko svake njec
s
gove pljosni opisan je krug. Ako sva etiri kruga imaju podudarne poluprenike,
c
c
dokazati da su sve etiri pljosni tetraedra podudarni trouglovi.
c
8

je

o iz
dan

70. U prostornom etovorouglu ABCD naspramne stranice su podudarne

c
s
(AB CD, AD BC). Dokazati da je prava odre ena sreditima dijagonala
=
=
etvorougla ujedno i njihova zajednika normala.
c
c

71. Ako ravan see tetraedrsku povr ABCD, onda je taj presek parc
s
alelogram ako i samo ako je ravan paralelna sa dvema naspramnim ivicama
tetraedra. Dokazati.

72. Neka je ABCD pravilan tetraedar i neka je D podnoje visine koje

z
odgovara temenu D. Ako je E sredite dui DD , dokazati da su uglovi AEB,
s
z
BEC i CEA pravi.

73. Ako se seku u jednoj taki prave koje sadre temena A, B, C, D

c
z
tetraedra ABCD i normalne su, redom, na pljosnima B C D , C D A , D A B ,
A B C tetraedra A B C D , dokazati da se u jednoj taki seku i prave koje
c
sadre temena A , B , C , D tetraedra A B C D i normalne su, redom, na
z
pljosnima BCD, CDA, DAB, ABC tetraedra ABCD.

nsk

74. U euklidskom prostoru data je kocka ABCDA1 B1 C1 D1 (paralelne su

ivice AA1 , BB1 , CC1 i DD1 ). Na pljosnima BCC1 B1 i ADD1 A1 odrediti redom
take E i F takve da zbir AE + EF + F C1 bude najmanji mogui.
c
c
75. Dokazati da je kompozicija tri ravanske reeksije kojima su osnove
c
odre ene bonim pljosnima trostrane prizme ABCA B C zadate u euklidskom
prostoru klizajua reeksija tog prostora.
c

76. Dokazati da je u prostoru E 3 kompozicija sastavljena od tri ravanske reeksije kojima su osnove , , odre ene pljosnima triedra Oabc osnorotaciona
reeksija. Odrediti osnovu i osu te osnorotacione reeksije.

77. Dokazati da je kompozicija sastavljena od etiri ravanske reeksije euc

klidskog prostora kojima su osnove odre ene bonim pljosnima etvorostrane
c
c
piramide osna rotacija tog prostora i odrediti osu te osne rotacije.

Ele
ktro

78. U euklidskom prostoru data je kocka ABCDA B C D (paralelne su

ivice AA , BB , CC i DD ). Neka je ravan A BC , ravan koja sadri pravu
z
A B i normalna je na ravni i neka je simetralna ravan dui A C . Ako je I
z
kompozicija S S , odrediti I 96 (A ).
79. U euklidskom prostoru E 3 dat je paralelogram ABCD. Odrediti tip
izometrijske transformacije
I = SDA SCD SBC SAB ,

gde su SAB , SBC , SCD , SDA osne reeksije prostora E 3 ?

80. Neka je ABCD tetraedar u euklidskom prostoru i neka su take P ,
c
Q, R, S sredita njegovih ivica AB, AC, DB, DC. Odrediti tip izometrije
s
I = SRS SBC SP Q (SRS , SBC i SP Q su osne reeksije prostora).
9

je

o iz
dan

81. Dokazati da je kompozicija parnog broja osnih reeksija euklidskog

prostora kojima su ose upravne na nekoj ravni translacija ili koincidencija.

82. U euklidskom prostoru odrediti dve mimoilazne prave x i y takve da

prave Sx (y) i Sy (x) budu koplanarne.

83. Ako su S , S ravanske reeksije i SC centralna reeksija prostora,

dokazati da kompozicija S SC S predstavlja neku centralnu reeksiju SD
ako i samo ako su ravni i me u sobom paralelne.

84. Ako su SA i SB dve razne centralne reeksije i S ravanska reeksija

euklidskog prostora, dokazati da je kompozicija
SB S S A

neka ravanska reeksija S ako i samo ako je AB .

85. Neka su take M , N , P , Q, R i S redom sredita ivica AB, BC, CA,

c
s
AD, BD i CD tetraedra ABCD. Dokazati:

2M S

nsk

SR S S S Q S P S N S M = T

gde je S taka simetrina taki S u odnosu na taku R.

c
c
c
c
86. Date su u euklidskom prostoru dve podudarne sfere 1 i 2 i dve take
c
z
P1 i P2 . Konstruisati dve me usobno paralelne ravni 1 i 2 od kojih prva sadri
taku P1 i dodiruje sferu 1 , a druga sadri taku P2 i dodiruje sferu 2 .
c
z c

Ele
ktro

87. Ako je s data prava normalna na datoj ravni i ako je dati ugao,
odrediti skup taaka euklidskog prostora takav da mu taka S pripada ako i
c
c
samo ako je S sredite neke dui AA takve da je R,s, (A) = A .
s
z

88. Sta je, u euklidskom prostoru, proizvod dvaju zavojnih poluobrtanja

ako su njihove ose dve mimoilazne prave?

Hiperbolika i apsolutna geometrija

c

89. Dokazati da je du odre ena sreditem hipotenuze i temenom pravog

z
s
ugla pravouglog trougla hiperbolike ravni manja od polovine hipotenuze.
c

90. U hiperbolikoj ravni dat je pravougli trougao ABC (AB BC).

c
Ako su C1 i B1 sredita ivica AB i AC, dokazati da prava B1 C1 nije upravna
s
na pravoj AB.
91. Dokazati da su Lambertovi etvorouglovi hiperbolike ravni ABCD i
c
c
A B C D sa otrim uglovima kod temena D i D me usobno podudarni ako je
s
AD A D i BC B C .
=
=

10

je

o iz
dan

92. Dokazati da su dva Sakerijeva etvorougla hiperbolike ravni ABCD i

c
c
A B C D sa osnovicama AB i A B me usobno podudarni likovi ako je CD
=
C D i BCD B C D .
=

93. Dokazati da su Sakerijevi etvorouglovi ABCD i A B C D sa osnovic

cama AB i A B me usobno podudarni ako je CD C D i BC B C .
=
=

94. Dokazati da u hiperbolikoj ravni za tri nekolinearne take A, B i C

c
c
vai
z
BC
1

< ( ABC + BCA + CAB) .

2
2

95. Ako su u hiperbolikoj ravni take A, B i C tri razne neke prave l i

c
c
O taka izvan te prave, dokazati da sredita dui OA, OB i OC ne pripadaju
c
s
z
jednoj pravoj.

96. U hiperbolikoj ravni date su paralelne prave p i q. Odrediti skup taaka

c
c
z
c
A takvih da je ugao P AQ prav, gde su P i Q podnoja normala iz take A
redom na pravama p i q.

nsk

97. Odrediti poluprenik kruga upisanog u asimptotski trougao hiperbolike

c
c
ravni kojem su sva tri temena nesvojstvena.

98. Neka je ABC trougao hiperbolike ravni kojem je ugao C prav. Ako
c
je ABC = (b ), CA = b, AB = c, i ako vai b < c, dokazati jednakost
z
CAB = (c b ) (b).
99. Neka je ABC trougao hiperbolike ravni kome je ugao
c
Ako je BAC = (x) i ABC = (y), dokazati da vai
z
(x AC) + (BC + y) =

BCA prav.

.
2

Ele
ktro

100. Neka je ABC trougao hiperbolike ravni kojem je ugao kod temena
c
C prav. Ako je BAC = (a ), ABC = (b ), BC = a, CA = b, dokazati da
vai (b a) + (b + a ) = /2.
z
101. Ako dva asimptotska trougla hiperbolike ravni kojima su sva temena
c
nesvojstvena imaju jednu ivicu zajedniku, odrediti sve izometrije kojima se
c
jedan preslikava na drugi.

102. Neka je ABCD etvorougao hiperbolike ravni takav da je poluprava

c
c
AB paralelna sa polupravom DC, poluprava AD paralelna sa polupravom BC
i AB AD. Dokazati da vai CB CD.
z
=
=

103. Neka je ABCD etvorougao hiperbolike ravni takav da je poluprava

c
c
AB paralelna sa polupravom DC, poluprava AD paralelna sa polupravom BC
z
i AB AD. Dokazati da vai AC BD.
=

104. U hiperbolikoj ravni dat je trougao ABC takav da je AB AC.

c
=
Ako su P i Q sredita ivica AB i AC, dokazati da je izometrija SA SP Q SBC
s
11

je
o iz
dan

involucija.

105. Ako je ABC trougao hiperbolike ravni, dokazati da je kompozicija

c
T T T rotacija RA, , gde je defekt tog trougla.
CA

BC

AB

106. U hiperbolikoj ravni dat je trougao ABC i take A1 , B1 i C1 koje

c
c
su sredita ivica BC, AC i BA. Dokazati da je kompozicija
s
SB1 S A 1 S C 1

rotacija oko take A za ugao koji je jednak zbiru uglova trougla

c

ABC.

107. U hiperbolikom prostoru date su etiri nekoplanarne take A, B, C i

c
c
c
D. Odrediti tip izometrije
T

2DA

2CD

2BC

2AB

108. Neka su u hiperbolikoj ravni date prave a, b i n. Da li postoji prava

c
koja pripada pramenu X (a, b) i normalna je na pravoj n ?

nsk

109. Neka je ABCD etvorougao hiperbolike ravni takav da je (AB) (DC)

c
c
i (BC) (AD). Dokazati da su simetrale unutranjih uglova kod temena A i C i
s
spoljanjih uglova kod temena B i D prave istog pramena.
s

110. U hiperbolikoj ravni, take A i B su dodirne take tangenti a i b

c
c
c
oricikla o i vai a b. Izraunati duinu AB.
z
c
z
111. Neka su u hiperbolikoj ravni prave a, b, c i d tangente oricikla o u
c
takama A, B, C i D takve da je a b i c d. Ako je K presena taka pravih c
c
c
c
i d, dokazati da vai AB = 2CK.
z

Ele
ktro

112. Ako je visina ekvidistante u hiperbolikoj ravni vea od nule, onda ta

c
c
ekvidistanta nije prava. Dokazati.

113. Neka su b, c i d prave jednog pramena apsolutne ravni i A taka te

c
ravni koja im ne pripada. Ako su B, C i D podnoja upravnih iz take A na
z
c
pravama b, c i d, a B , C i D podnoja upravnih iz take A na pravama CD,
z
c
DB i BC, dokazati da su take B , C i D kolinearne.
c
114. Ako se u apsolutnom prostoru neka sfera i neka episfera seku (a ne
dodiruju), onda je njihov presek krug. Dokazati.

115. U Poenkareovom disk modelu hiperbolike ravni date su hprava a i

c
htaka A. Odrediti hpravu n koja je u smislu modela normalna na hpravoj
c
a.

116. U Poenkareovom disk modelu date su htake A i B.

c
htaku C takvu da je htrougao ABC pravilan.
c

12

Odrediti

je
o iz
dan

Reenja
s

1. Iz EC BC, AC CF , ECA = ECB + BCA = + BCA =

=
=
3
ACF + BCA = BCF sledi da su trouglovi CAE i CF B podudarni i
da su podudarne njihove odgovarajue ivice AE i BF . Analogno se dokazuje
c
s
da vai ABF ADC i BF CD, pa je AE BF CD, to je i trebalo
z
=
=
=
=
dokazati.
F
A

nsk

Slika 2

Ele
ktro

Slika 1

2. Du F E je srednja linija trougla DCA, pa vai F E AC. Kako je

z
z
AC AB, vai i EF AB. U trouglu ABE dui AD i EF su, dakle, visine,
z
z
pa je taka F ortocentar tog trougla. Du BF je trea visina tog trougla, pa
c
z
c
vai BF AE. QED
z

3. Neka je N simetrina taka taki C u odnosu na taku M (taka M

c
c
c
c
c
je, dakle, sredite dui CN ). Take K i M su, redom, sredita ivica CC1 i
s
z
c
s
CN trougla CC1 N , pa je du KM srednja linija ovog trougla. Odatle sledi
z
C1 N KM i, kako su take A, K i M kolinearne, vai i C1 N AM . Taka C1
c
z
c
je sredite ivice AB trougla ABM i vai C1 N AM , pa je du C1 N srednja
s
z
z
linija trougla ABM , odakle sledi da je taka N sredite dui M B.
c
s
z
Iz B(C, M, N ) i B(M, N, B), sledi B(C, M, N, B). Iz CM M N i M N
=
=
N B sledi CM M N N B. Iz B(C, M, N, B) i CM M N N B, sledi
=
=
=
=
CM
CM
1
CM
=
=
= .
MB
MN + NB
2CM
2
13

je
A

C1

K
N

o iz
dan

C1

Slika 3

B1

A1

Slika 4

nsk

4. Neka su A1 , B1 i C1 sredita ivica BC, AC i AB trougla ABC i neka je

s
T njegovo teite. Na osnovu osobina teita, vai BT = 2 BB1 i CT = 2 CC1 .
zs
zs
z
3
3
(:) Pretpostavimo da je AC > AB. Kako je BA1 A1 C i AA1 AA1 i
=
=
AC > AB, na osnovu teoreme 11.16, sledi AA1 C > AA1 B. Iz BA1 A1 C,
=
T A1 T A1 i AA1 C > AA1 B, na osnovu teoreme 11.16, sledi T C > BT i
=
2
2
3 CC1 > 3 BB1 tj. CC1 > BB1 .
2
2
(:) Pretpostavimo da je CC1 > BB1 , tj. 3 CC1 > 3 BB1 , odnosno T C >
A1 C, T A1 T A1 i T C > BT na osnovu teoreme 11.16, sledi
BT . Iz BA1 =
=
AA1 C > AA1 B. Iz BA1 A1 C i AA1 AA1 i AA1 C > AA1 B, na osnovu
=
=
teoreme 11.16, sledi AC > AB.
Dakle, vai AC > AB ako i samo ako vai BB1 < CC1 .
z
z

Ele
ktro

5. Oznaimo sa ugao KDC i sa K taku prave AB takvu da je

c
c
B(K , A, E, B) i K A KC. Iz DC DA, K A KC i DCK = K AD =
=
=
=

KCD i K AD podudarni, odakle sledi K DA =

2 , sledi da su trouglovi
KDC = i DK A = DKC = DCK KDC = KDC =
2

2 . Poluprava DK je bisektrisa ugla EDC, pa je EDK = KDC = ,

odakle sledi ADE = EDK KDC = 2. Iz B(K , A, E) sledi
2
2
K DE = K DA + ADE = + ( 2) = = DK A, to povlai
s
c
2
2
DE = K E = K A + AE = KC + AE . QED

14

je
o iz
dan
A

C2

C1

B1

A2

K
A

Slika 5

A1

Slika 6

6. Ako je AB = BC, bisektrisa unutranjeg ugla kod temena B trougla

s
ABC sadri sredite ivice AC, pa su take A2 , B1 i C2 identine i tvr enje
z
s
c
c
zadatka trivijalno vai.
z
Pretpostavimo da je AB < BC. Oznaimo sa ugao ABC. Ugao B1 A1 C
c
podudaran je uglu , odakle sledi B1 A1 B = . Poluprava BC2 je bisektrisa
ugla ABC, pa je C2 BA1 = /2. Odatle sledi:

nsk

A1 C2 B = C2 A1 B C2 BA1 = ( ) /2 = /2.

Ele
ktro

Dakle, trougao C2 A1 B je jednakokraki, pa vai BA1 C2 A1 . Kako je A1

z
=
c
sredite ivice BC, vai BA1 A1 C, pa je BA1 A1 C C2 A1 . Dakle, taka C2
s
z
=
=
=
pripada krugu iji je prenik BC, odakle sledi da je ugao BC2 C prav, tj. prava
c
c
CC2 je upravna na pravoj BC2 . Analogno se dokazuje da vai C1 A2 B = /2 i
z
da je prava AA2 upravna na pravoj BA2 . Kako je, na osnovu pretpostavke AB <
BC, vai B(C1 , A2 , B1 ) i B(B, A2 , C2 ), pa je A2 C2 B1 = /2 i C2 A2 B1 =
z
C1 A2 B = /2, odakle sledi da je trougao A2 C2 B1 jednakokraki, tj. B1 A2
=
B1 C2 , to je i trebalo dokazati.
s
Tvr enje zadatka analogno se dokazuje i za sluaj AB > BC.
c

7. Iz AB = 3BC = 3AD i AB = 3AE sledi AD = AE. Neka je H

taka simetrina taki D u odnosu na taku A. Neka je G taka takva da je
c
c
c
c
c
AE HG i AH GE. Iz AF = 2AE = EB, AD = AH = EG (etvorougao
c
HGEA je kvadrat) i DAF = GEB = sledi da su trouglovi AF D i
2
EGB podudarni i AF D GBE. Iz HD = 2AD = EB, HG = EG
=
i DHG = GEB = sledi da su trouglovi DHG i BEG podudarni
2
i vai DG = GB i HGD = EGB. Poluprava GE pripada konveksnom
z
uglu koji zahvataju poluprave GD i GB, pa je DGB = DGE + EGB =
( HGD) + EGB = EGB + EGB = . Dakle, trougao GBD
2
2
2
je pravougli i jednakokraki (jer je DG = GB i DGB = ), pa je GBD = .
2
4
Trougao AED je tako e pravougli i jednakokraki, pa je AED = , odakle
4
sledi AED+ AF D+ ABD = AED+ GBE+ ABD = AED+ GBD =

4 + 4 = 2 .

15

je
o iz
dan

A
E

Slika 7

Slika 8

Ele
ktro

nsk

8. Lema: Dijagonale jednakokrakog trapeza ABCD (AB CD, BC AD)

=
su podudarne.
Dokaz leme: Neka su C i D podnoja normala iz taaka C i D na pravoj
z
c
AB.
Ako su take D i A identine, onda su identine i take C i B (u protivnom
c
c
c
c
bi vailo BC > AD. U tom sluaju je DAB = ABC = , DA CB,
z
c
=
2
AB AB, pa vai DAB ABC, odakle sledi DB AC.
z
=
=
=
Ako vai raspored B(A, D , C , B), iz DD A = BC C = , DD CC ,
z
=
2
DA BC, pa vai DD A BC C, odakle sledi DAD CBC tj.
z
=
=
=
DAB ABC. Iz DAB ABC, AB AB i DA BC sledi DAB
=
=
=
=
=
ABC i DB AC.
=
Ako vai raspored B(D , A, B, C ), iz DD A = BC C = , DD CC ,
z
=
2
DA BC, pa vai DD A BC C, odakle sledi DAD CBC i DAB
z
=
=
=
=
ABC. Iz DAB ABC, AB AB i DA BC sledi DAB ABC i
=
=
=
=
DB AC.
2
=

Neka su BC i DA podudarne ivice trapeza. Povrina trapeza ABCD jednaka

s
c
z
je 1 (AB + CD)h = h2 , pa je AB + CD = 2h. Neka je taka E takva da vai
2
B(A, B, E) i BE DC. Vai AE = AB + BE = AB + DC = 2h. Na osnovu
z
=
leme, dijagonale jednakokrakog trapeza su podudarne, pa je AC BD. Pored
=
toga, etvorougao BECD je paralelogram, (jer su dui DC i BE podudarne
c
z
i paralelne), pa je BD EC, odakle sledi AC EC. Ako je C podnoje
z
=
=
normale iz take C na pravu AE onda je taka C sredite dui AE (jer je
c
c
s
z
trougao AEC jednakokraki, pa iz CC A = CC E = , AC EC, CC
=
=
2
CC sledi AC C CC E i AC C E), pa je AC = C E = h = CC .
=
=
Dakle, trouglovi AC C i C EC su jednakokraki pravougli, pa je ACC =
C CE = , odakle sledi da su prave AC i EC me usobno normalne. Kako su
4
prave BD i EC paralelne, sledi da su me usobno normalne i prave AC i BD.
QED

9. Neka je S presena taka pravih AD i BH. Kako je taka P izme u

c
c
c
taaka A i B, sledi P CB < ACB = . Ugao CHB je prav, pa vai
c
z
4

16

je

o iz
dan

SBC = HBC = CHB HCB = P CB > = DBC, odakle

2
4
sledi B(A, S, D). Iz P CB = CP B = HP B = HBP i BC
=
2
2
AB, P BC = = SAB sledi da su trouglovi P BC i SAB podudarni i
2
AS P B BQ. Iz AS = BQ sledi DS = DA AS = CB BQ = CQ,
=
=
tj. etvorougao SQCD je pravougaonik. Neka je k krug iji je prenik CS. Ugao
c
c
c
SHC je prav, pa taka H pripada krugu k. Uglovi SDC i SQC su pravi,
c
pa take D i Q pripadaju krugu k. Sredite dui CS je i sredite dui DQ (jer
c
s
z
s
z
je etvorougao SQCD pravougaonik), odakle sledi da du DQ sadri sredite
c
z
z
s
kruga k, tj. DQ je prenik kruga k. Taka H pripada krugu iji je prenik du
c
c
c
c
z
DQ, pa je ugao DHQ prav, to je i trebalo dokazati.
s
D

Slika 9

nsk

Slika 10

10. Neka su F i G take u kojima prava koja sadri taku E i normalna je

c
z
c

na pravoj CD see redom prave CD i AB. Cetvorougao ABCD je tetivan, pa

c
vai B(A, E, C), B(D, E, B). Trougao DEC je pravougli, pa podnoje visine
z
z
iz take E pripada ivici DC, tj. vai B(D, F, C). Odatle sledi da je taka G
c
z
c
c
izme u taaka A i B, tj. B(A, G, B). Uglovi ABD i ACD su podudarni kao
uglovi koji zahvataju isti lk. Vai DEC = CF E = i CDE F DE, pa
u
z
=
2
su trouglovi DEF i DEC slini, odakle sledi da su uglovi ACD i DEF
c
podudarni. Podudarni su i unakrsni uglovi DEF i BEG. Dakle, na osnovu
tranzitivnosti, podudarni su i uglovi ABE i BEG, pa je trougao BEG
jednakokraki, tj. BG EG. Analogno se dokazuje da vai i AG GE, pa je
z
=
=
AG BG, to (s obzirom da vai B(A, G, B)) znai da je taka G sredite dui
s
z
c
c
s
z
=
AB, to je i trebalo dokazati.
s

Ele
ktro

11. Lema: Sredite X1 ivice Y Z je sredite opisanog kruga trougla XY Z

s
s
ako i samo ako je ugao kod temena X prav.
Dokaz leme: Pretpostavimo da je ugao trougla XY Z kod temena X prav.
c
c
c
z
Kako je ugao Y XZ prav, taka X pripada krugu iji je prenik du Y Z, pa je
sredite dui Y X sredite opisanog kruga trougla XY Z.
s
z
s
Pretpostavimo da je sredite X1 ivice Y Z sredite opisanog kruga trougla
s
s
XY Z. Neka je Y1 sredite, a m medijatrisa ivice XZ Taka Y1 pripada pravoj
s
c
c
s
m i ugao X1 Y1 Z je prav. Taka X1 je sredite opisanog kruga trougla XY Z
17

je

o iz
dan

i pripada medijatrisama njegovih ivica, odakle sledi da taka X1 pripada pravoj

c
m. Prava m, dakle, sadri take X1 i Y1 , pa je, na osnovu svojstava srednje linije
z c
trougla, ona paralelna pravoj XY . Odatle sledi da su uglovi Y XZ i X1 Y1 Z
2
podudarni, pa je ugao Y XZ prav.
Neka su B1 i C1 sredita ivica AC i AB trougla ABC i neka je D1 presena
s
c
taka pravih AD i C1 B1 . Dokaimo da vai ABC AO1 O2 . Razlikujemo
c
z
z
=
etiri sluaja:
c
c

ABC > : Taka O1 pripada medijatrisama ivica AB i AD trougla ABD,

c
2
c
pa su uglovi AC1 O1 i AD1 O1 pravi, odakle sledi da take C1 i D1 pripadaju krugu iji je prenik du AO1 , odnosno da je etvorougao AC1 D1 O1
c
c
z
c
tetivan. Take O1 i C1 su sa raznih strana prave AD1 , pa je AC1 D1 =
c
D1 O1 A. Take D1 , O1 i O2 su kolinearne (pripadaju medijatrisi dui
c
z
AD) i vai B(D1 , O1 , O2 ), odakle sledi AO1 O2 = D1 O1 A, pa je
z
AC1 D1 = AO1 O2 . Iz B(C1 , D1 , B1 ) sledi AC1 D1 = AC1 B1 , a iz
C1 B1 BC sledi AC1 B1 = ABC, pa je ABC AC1 B1 = AC1 D1 =
=
AO1 O2 .

nsk

ABC = : Kako je ugao ABC prav, na osnovu leme sledi da je taka O1

c
2
sredite dui AD (take O1 i D su identine). Taka O2 pripada medijatrisi
s
z
c
c
c
ivice AD, pa je ugao AO1 O2 prav, tj. ABC AO1 O2 .
=

Ele
ktro

c
ABC < , ADB < : Taka O1 pripada medijatrisama ivica AB i AD tro2
2
ugla ABD, pa su uglovi AC1 O1 i AD1 O1 pravi, odakle sledi da
take C1 i D1 pripadaju krugu iji je prenik du AO1 , odnosno da je
c
c
c
z
etvorougao AC1 D1 O1 tetivan. Take O1 i C1 su sa iste strane prave
c
c
c
AD1 , pa je AC1 D1 = AO1 D1 . Take O1 , D1 i O2 su kolinearne (pripadaju medijatrisi dui AD) i vai B(O1 , D1 , O2 ), odakle sledi AO1 D1 =
z
z
AO1 O2 . Iz B(C1 , D1 , B1 ) sledi AC1 D1 = AC1 B1 , a iz C1 B1 BC sledi
AC1 B1 = ABC, pa je ABC AC1 B1 = AC1 D1 = AO1 D1 =
=
AO1 O2 .
ABC < , ADB = : Kako je ugao ADB prav, na osnovu leme sledi da je
2
2
taka O1 sredite dui AB (take O1 i C1 su identine). Analogno, taka
c
s
z
c
c
c
O2 je sredite dui AC, pa iz O1 O2 BC sledi ABC AO1 O2 .
s
z
=

c
ABC < , ADB > : Taka O1 pripada medijatrisama ivica AB i AD tro2
2
ugla ABD, pa su uglovi AC1 O1 i AD1 O1 pravi, odakle sledi da
take C1 i D1 pripadaju krugu iji je prenik du AO1 , odnosno da je
c
c
c
z
etvorougao AC1 D1 O1 tetivan. Take O1 i C1 su sa iste strane prave
c
c
AD1 , pa je AC1 D1 = AO1 D1 . Take O1 , D1 i O2 su kolinearne (pric
padaju medijatrisi dui AD) i vai B(O1 , D1 , O2 ), odakle sledi AO1 O2 =
z
z
AO1 D1 A, pa je AC1 D1 = AO1 O2 . Iz B(C1 , D1 , B1 ) sledi AC1 D1 =
AC1 B1 , a iz C1 B1 BC sledi AC1 B1 = ABC, pa je ABC AC1 B1 =
=
AC1 D1 = AO1 O2 .
Dakle, u svakom od sluajeva, vai ABC AO1 O2 . Analogno se dokazuje
c
z
=
da vai i ACB AO2 O1 , pa su trouglovi ABC i AO1 O2 slini, to je i
z
c s
=
trebalo dokazati.
18

je
o iz
dan

B1

D1

O2
C1

O1

Slika 11

Xp

Slika 12

12.
Lema 1: Ako krug ije je sredite taka O dodiruje krake ugla XY Z u
c
s
c
takama X i Z, onda vai Y X Y Z.
c
z
=
Dokaz leme 1: Iz OX OZ, OY OY i OXY = OZY = , sledi da su
=
=
2
trouglovi OXY i OY Z podudarni, pa vai Y X Y Z.
z
2
=

Ele
ktro
19

nsk

Lema 2: Ako je S sredite upisanog kruga trougla ABC, A1 sredite ivice

s
s
BC, P taka dodira upisanog kruga i prave BC, Pa taka dodira prave BC
c
c
i spolja upisanog kruga trougla koji odgovara temenu A i P taka simetrina
c
c
taki P u odnosu na taku S, onda vai
c
c
z
(a) B(A, P , Pa );
(b) taka A1 je sredite dui P Pa .
c
s
z
Dokaz leme 2:
z
c
(a) Ako je AB AC, prava AS je medijatrisa ivice BC i ona sadri take
=
P , P i Pa , pa tvr enje vai.
z
Pretpostavimo da nije AB AC. Tada take P i Pa nisu identine i prave
c
c
=
AS i P Pa su razliite. Neka je Q taka dodira upisanog kruga i prave AC, Qa
c
c
taka dodira prave AC i spolja upisanog kruga trougla koji odgovara temenu
c

A. Neka je P presena taka pravih SP i APa . Iz SP BC i Sa Pa BC,

c
c

sledi S P Sa Pa , pa, na osnovu Talesove teoreme, vai S P : Sa Pa = AS : ASa .

z
Iz SQ AC i Sa Qa AC, sledi SQ Sa Qa , pa, na osnovu Talesove teoreme,

vai SQ : Sa Qa = AS : ASa . Dakle, S P : Sa Pa = AS : ASa = SQ : Sa Qa ,

z

odakle sledi S P = SQ (jer je Sa Pa = Sa Qa ). Dakle, taka P pripada upisanom

c
krugu trougla ABC i pripada pravoj SP . Ona ne moe biti identina taki P ,
z
c
c
jer bi onda take P i Pa bile identine, pa bi vailo AB AC, to je suprotno
c
c
z
s
=
pretpostavci. Dakle, taka P je simetrina taki P u odnosu na taku S, tj. take
c
c
c
c
c

P i P su identine, odakle sledi da taka P pripada pravoj APa . Taka P

c
c
c
pripada upisanom krugu trougla, a taka Pa stranci BC, pa vai B(A, P , Pa ).
c
z
(b) Ako vai AB AC, take A1 , P i Pa su identine, pa tvr enje vai.
z
z
c
c
=
Pretpostavimo da nije AB AC. Neka su a, b i c duine ivica BC, AC
z
=
1
c
i AB i neka je p = 2 (a + b + c). Neka su Q i R take u kojima upisani krug
trougla ABC dodiruje prave AC i AB. Neka su Qa i Ra take u kojima spolja
c

je

BP =

o iz
dan

upisani krug trougla ABC koji odgovara temenu A dodiruje prave AC i AB.
Dokaimo da je BP = p b. Na osnovu leme 1, vai BP BR, AR AQ
z
z
=
=
z
i CP CQ. Vai i B(B, P, C), B(B, R, A) i B(A, Q, C), odakle sledi BP =
=
BC CP , BR = BA AR i AC = AQ + CQ, pa vai
z
1
1
1
(BP + BR) = (BC CP + BA AR) = (BC + BA CQ AQ) =
2
2
2

1
1
(BC + BA AC) = (a + c b) = p b .
2
2
Dokaimo da je CPa = p b. Na osnovu leme 1, je ARa AQa , BPa BRa i
z
=
=
z
CQa CPa . Vai i B(A, B, Ra ), B(A, C, Qa ) i B(B, Pa , C), odakle sledi
=
=

AQa =
=

1
1
(AQa + ARa ) = (AB + BRa + AC + CQa ) =
2
2

1
1
1
(AB + AC + BPa + CPa ) = (AB + AC + BC) = (a + b + c) = p .
2
2
2

nsk

Iz AQa = p sledi CQa = AQa AC = pb. Na osnovu leme 1, vai CPa = CQa ,
z
pa je CQa = p b.
Pretpostavimo da je AC > AB. Tada vai B(B, P, A1 , Pa , C), pa je A1 P =
z
1
1
BA1 BP = 2 a (p b) i A1 Pa = A1 C Pa C = 2 a (p b). Dakle, A1 P =
A1 Pa , pa iz B(P, A1 , Pa ), sledi da je taka A1 sredite dui P Pa . Tvr enje se
c
s
z
analogno dokazuje i za sluaj AB > AC.
c
2

Ele
ktro

Neka je X taka dodira kruga k i prave p, neka je X njoj dijametralno

c
suprotna taka kruga k i neka je Xp taka simetrina taki X u odnosu na
c
c
c
c
taku M (SM (X) = Xp ).
c
Pretpostavimo da taka P zadovoljava zadate uslove, tj. pretpostavimo da
c
postoje take Q i R koje pripadaju pravoj p, takve da je M sredite dui QR i
c
s
z
da je krug k upisani krug trougla P QR. Na osnovu leme 2 vai B(Xp , X , P ).
z
Dokaimo da svaka taka P za koju vai B(Xp , X , P ) pripada traenom
z
c
z
z
skupu taaka. Neka je P0 proizvoljna taka za koju vai B(Xp , X , P0 ) i neka
c
c
z
su Q0 i R0 presene take prave p i tangenti iz take P0 na krug k (te presene
c
c
c
c
take postoje, jer su take X i P razliite, pa tangente iz take P na krug k
c
c
c
c
nisu paralelne pravoj p). Krug k je upisani krug trougla P0 Q0 R0 , pa, kako
taka Xp pripada pravoj p, i vai B(Xp , X , P0 ), na osnovu leme 2 sledi da je
c
z
taka Xp taka dodira prave p i spolja upisanog kruga trougla P0 Q0 R0 koji
c
c
odgovara temenu P0 . Taka M je sredite dui XXp , pa je na osnovu leme 2
c
s
z
ona i sredite ivice Q0 R0 , to znai da taka P pripada traenom ravan skupu
s
s
c
c
z
taaka.
c
Dakle, traeni skup taaka je skup taaka P prave Xp X takvih da su sa
z
c
c
takom Xp sa raznih strana take X .
c
c
13. I reenje:
s
Neka su Ab i Ab podnoja normala iz take A na simetralama unutranjeg
z
c
s
i spoljanjeg ugla kod temena B trougla ABC; Ac i Ac podnoja normala iz
s
z
20

je

o iz
dan

take A na simetralama unutranjeg i spoljanjeg ugla kod temena C. Neka je

c
s
s
B1 sredite ivice AC, C1 sredite ivice AB i neka je = ABC.
s
s
Ugao izme u simetrale unutranjeg i spoljanjeg ugla trougla je prav, pa je
s
s
Ab BAb = , odakle sledi da je etvorougao AAb BAb pravougaonik. Dijagonale
c
2
AB i Ab Ab pravougaonika AAb BAb se polove, odakle sledi da sredite dui AB
s
z
(taka C1 ) pripada pravoj Ab Ab (i da polovi du Ab Ab ). Analogno se dokazuje
c
z
c
c
c
da taka B1 pripada pravoj Ac Ac . Kako su take B1 i C1 razliite, take Ab ,
c
Ab , Ac i Ac kolinearne ako i samo ako one pripadaju pravoj C1 B1 .
Dokaimo da take Ab , Ab , Ac , Ac pripadaju pravoj C1 B1 .
z
c
Neka je X taka u kojoj bisektrisa unutranjeg ugla kod temena B see pravu
c
s
c
C1 B1 . Du C1 B1 je srednja linija trougla ABC, pa je prava C1 B1 paralelna
z
c
pravoj BC odakle sledi AC1 B1 = . Taka X pripada polupravoj C1 B1 , pa
vai i AC1 X = , odakle sledi da je BC1 X = . Prava BX je simetrala
z
ugla ABC, pa je C1 BX = /2. Dakle, BXC1 = BC1 X C1 BX =
( ) /2 = /2, odakle sledi da je trougao C1 BX jednakokraki, tj.
c
c
C1 B C1 X. Kako je C1 A C1 B B1 X, sledi da taka X pripada krugu iji
=
=
=
je prenik du AB, pa je ugao AXB prav, tj. taka X je podnoje normale iz
c
z
c
z
take A na simetralu unutranjeg ugla kod temena B, odakle sledi da su take
c
s
c
X i Ab identine i da taka Ab pripada pravoj C1 B1 .
c
c
Neka je Y taka u kojoj simetrala spoljanjeg ugla kod temena B see pravu
c
s
c
C1 B1 . Take Y i C1 su sa raznih strana prave AB, pa je BC1 Y = AC1 B1 =
c
. Prava BY je simetrala ugla kod temena B, pa je C1 BY = ( )/2.
Dakle, BY C1 = BC1 Y C1 BY = ( )/2 = ( )/2,
odakle sledi da je trougao C1 BY jednakokraki, tj. C1 B C1 Y . Kako je
=
c
c
c
z
C1 A C1 B C1 X, sledi da taka Y pripada krugu iji je prenik du AB, pa
=
=
je ugao AY B prav, tj. taka Y je podnoje normale iz take A na simetralu
c
z
c
unutranjeg ugla kod temena B, odakle sledi da su take Y i Ab identine i da
s
c
c
taka Ab pripada pravoj C1 B1 .
c
Analogno se dokazuje da take Ac i Ac pripadaju pravoj C1 B1 odakle sledi
c
da su take Ab , Ab , Ac i Ac kolinearne, to je i trebalo dokazati.
c
s

Ele
ktro

nsk

II reenje:
s

Simsonova teorema: Podnoja normala iz proizvoljne take opisanog kruga

z
c
nekog trougla na pravama odre enim ivicama tog trougla pripadaju jednoj
pravoj.

Neka su Ab i Ab podnoja normala iz take A na simetralama unutranjeg

z
c
s
i spoljanjeg ugla kod temena B trougla ABC. Neka su Ac i Ac podnoja
s
z
normala iz take A na simetralama unutranjeg i spoljanjeg ugla kod temena
c
s
s
C.
Neka je S presena taka simetrala unutranjih uglova kod temena B i C i
c
c
s
neka je Sc presena taka simetrale spoljanjeg ugla kod temena B i unutranjeg
c
c
s
s
ugla kod temena C.
s
s
Ugao izme u simetrale unutranjeg i spoljanjeg ugla trougla je prav, pa
je Sc BS = i SASc = , odakle sledi da je etvorougao Sc BSA tetivan,
c
2
2
tj. taka A pripada opisanom krugu trougla Sc BS. Take Ab , Ab i Ac su
c
c
podnoja normala iz take A na pravama odre enim ivicama Sc B, BS i SSc
z
c

21

je

o iz
dan

trougla Sc BS, pa, na osnovu Simsonove teoreme sledi da su take Ab , Ab i Ac

c
kolinearne.
Analogno se dokazuje da su kolinearne i take Ac , Ab i Ac kolinearne, pa su
c
kolinearne sve etiri take Ab , Ab , Ac i Ac , to je i trebalo dokazati.
c
c
s
C

C1
Ab

B1

Ac

Ac

Ab

Slika 13

Slika 14

Ele
ktro

nsk

14. Lema: Ako bisektrisa unutranjeg ugla kod temena A trougla ABC
s
see naspramnu ivicu BC u taki E, onda vai: BA : CA = BE : CE.
c
c
z
Dokaz leme: Neka je D taka prave AC takva da vai B(D, A, C) i DA
c
z
=
AB. Trougao DBA je jednakokraki, pa iz BDA = DBA sledi EAC =
1
1
1
2 BAC = 2 ( DAB) = 2 ( BDA + DBA) = BDA. Dakle, prave DB
i AE su paralelne, a trouglovi DBC i AEC su slini, pa vai BA : CA =
c
z
DA : CA = BE : CE, to je i trebalo dokazati.
s
2
Lukovi CM i BM su podudarni, pa im odgovaraju podudarni periferijski
uglovi, odakle sledi da je poluprava N M bisektrisa ugla BN C. Na osnovu
c
leme sledi N B = BK . Slino, poluprava N P je bisektrisa ugla BN A, pa
NC
KC
BL
NB
c
s
u
je N A = LA . Taka N je sredite lka CA, pa je N C = N A, odakle sledi
NB
= N B , odnosno BK = BL . Iz BK = BL , na osnovu Talesove teoreme,
NC
NA
KC
LA
KC
LA
sledi da su prave KL i AC paralelne, to je i trebalo dokazati.
s
15. Lema: Ako bisektrisa unutranjeg ugla kod temena A trougla ABC
s
see naspramnu ivicu BC u taki E, onda vai: BA : CA = BE : CE.
c
c
z
Dokaz leme: Videti dokaz leme u reenju 14.
s
2
Neka su P1 i Q1 take u kojima prava koja sadri taku A1 i paralelna je
c
z
c
pravoj P Q, see prave AB i AC i neka je E taka u kojoj bisektrisa unutranjeg
c
c
s
ugla kod temena A see ivicu BC. Na osnovu Talesove teoreme (T27.3), sledi
c
A 1 P1
RP
=
.
RQ
A 1 Q1

Iz slinosti trouglova
c

P1 BA1 i

(1)

ABE sledi

BA1
A 1 P1
=
,
AE
BE
22

(2)

je

Q 1 A1 C i

AEC sledi

o iz
dan

a iz slinosti
c

A 1 Q1
CA1
=
.
AE
CE

(3)

BA1 CE
A 1 P1
=
.
A 1 Q1
BE CA1

(4)

Iz jednakosti (2) i (3) sledi

Kako je taka A1 sredite ivice BC, vai BA1 = CA1 , a kako je taka E taka u
c
s
z
c
c
kojoj bisektrisa unutranjeg ugla kod temena A see ivicu BC, na osnovu leme,
s
c
AC
vai BE = AB , pa iz jednakosti (4) sledi
z CE
A 1 P1
BA1 CE
BA1 CE
CE
AC
=
=
=
=
.
A 1 Q1
BE CA1
CA1 BE
BE
AB
Iz jednakosti (1) i (5) dobijamo

(5)

A 1 P1
AC
RP
=
=
,
RQ
A 1 Q1
AB
Q

nsk

to je i trebalo dokazati.
s

Q1

P1
P

A1 E

Ele
ktro

N
S

Slika 15

Slika 16

16. Lema 1: Ako bisektrisa unutranjeg ugla kod temena A trougla ABC
s
see naspramnu ivicu BC u taki E, onda vai BA : CA = BE : CE.
c
c
z
Dokaz leme 1: Videti dokaz leme u reenju 14.
s
2

Lema 2: Medijatrisa ivice BC, bisektrisa unutranjeg ugla BAC trougla

s
ABC i opisani krug tog trougla seku su u jednoj taki.
c
Dokaz leme 2: Neka je l opisani krug trougla ABC i neka je M presena
c
c
z
c
taka tog kruga i bisektrise ugla BAC (razliita od A). Dokaimo da taka M
c
pripada medijatrisi ivice BC. Poluprava AM je bisektrisa ugla BAC, pa su
take A i C sa iste strane prave BM , odakle sledi da su uglovi BAM i BCM
c
podudarni kao periferijski uglovi nad istim lkom. Analogno, vai i CAM
u
z
=
23

je

o iz
dan

CBM . Poluprava AM je bisektrisa ugla BAC, pa vai BAM CAM ,

z
=
odakle sledi BCM BAM CAM CBM . Dakle, trougao BM C je
=
=
=
c
z
s
jednakokraki, pa vai BM CM i taka M pripada medijatrisi dui BC, to
z
=
je i trebalo dokazati.
2
Neka su take M i N sredita ivica AB i AC trougla ABC, a E presena
c
s
c
taka bisektrise unutranjeg ugla kod temena A i prave BC. Na osnovu leme 1,
c
s
vai BA : CA = BE : CE tj. BE = CE AB . Taka E je izme u taaka B i C, pa
z
c
c
AC
je BC = BE + CE = CE AB + CE = CE AB+AC . S druge strane, na osnovu
AC
AC
1
uslova zadatka je BC = 2 (AB + AC), pa sledi CE AB+AC = 1 (AB + AC),
AC
2
odakle je CE = AC . Analogno se dokazuje da je BE = AB . Taka N je
c
2
2
AC
sredite dui AC, pa je CN = 2 = CE, tj. trougao CN E je jednakokraki,
s
z
odakle sledi da je simetrala ugla ECN medijatrisa dui EN . Analogno se
z
z
c
dokazuje da je simetrala ugla EBM medijatrisa dui M E. Neka je taka
S sredite upisanog kruga trougla ABC, tj. presena taka simetrale ugla
s
c
c
EBM ( CBA) i simetrale ugla ECN ( BCA), tj. presena taka medijatrise
c
c
dui M E i medijatrise dui EN . Medijatrise dui M E, EN i M N seku se u
z
z
z
jednoj taki (koja je sredite opisanog kruga trougla M EN ), pa medijatrisa
c
s
dui M N sadri presenu taku medijatrisa dui M E i EN (taku S). S druge
z
z
c
c
z
c
strane, taka S je sredite upisanog kruga trougla ABC, pa pripada bisektrisi
c
s
unutranjeg ugla ABC. Dakle, taka S je presena taka medijatrise ivice M N
s
c
c
c
i bisektrise unutranjeg ugla M AN (tj. ugla BAC) trougla AM N , pa, na
s
osnovu leme 2, taka S pripada opisanom krugu trougla AM N (krugu l), to
c
s
je i trebalo dokazati.

nsk

Ele
ktro

17. Lema: Ako bisektrisa unutranjeg ugla kod temena A trougla ABC
s
see naspramnu ivicu BC u taki E, onda vai BA : CA = BE : CE.
c
c
z
Dokaz leme: Videti dokaz leme u reenju 14.
s
2
Potencija take B u odnosu na krug k je p(B, k) = BF BA = BE BA1 .
c
Potencija take C u odnosu na krug k je p(C, k) = CG CA = CE CA1 . Taka
c
c
A1 je sredite ivice BC, pa je BA1 = CA1 . Taka E je presena taka bisektrise
s
c
c
c
ugla BAC i ivice BC, pa, na osnovu leme, vai BA : CA = BE : CE i
z
BE : BA = CE : CA. Dakle, vai
z
BF =

BE
CE
CE CA1
BE BA1
=
BA1 =
CA1 =
= CG ,
BA
BA
CA
CA

to je i trebalo dokazati.
s

24

je

o iz
dan

F
G
B

A1

Slika 17

Slika 18

18. Cevaova teorema: Ako su P , Q i R take pravih AB, BC i AC, prave

c
AQ, BR i CP su konkurentne ili paralelne ako i samo ako vai
z

AP BQ CR

=1 .

nsk

P B QC RA

Neka su take X, Y i Z take ivica BC, AC i AB, takve da svaka od pravih

c
c
AX, BY i CZ razlae obim trougla ABC na dva jednaka dela. Oznaimo sa
z
c
a, b i c duine ivica BC, AC i AB, a sa p poluobim trougla ABC (p = a+b+c ).
z
2
Tada je AB + BX = p, pa je BX = p c i slino XC = p b. Analogno se
c
dokazuje i CY = p a, Y A = p c, AZ = p b, ZB = p a, pa, kako vai
z
B(B, X, C), B(C, Y, A), B(A, Z, B), sledi

XC Y A ZB

pcpa pb
BX CY AZ
=
=1 .
XC Y A ZB
pb pc pa

Ele
ktro

P=

BX CY AZ

Na osnovu Paove aksiome, iz B(B, X, C) i B(C, Y, A) sledi da se prave AX i

s
BY seku. Dakle, prave AX, BY i CZ nisu paralelne i vai P = 1, pa, na osnovu
z

Cevaove teoreme, sledi da se te prave seku u jednoj taki. QED

c

19. Cevaova teorema: Ako su P , Q i R take pravih AB, BC i AC, prave

c
AQ, BR i CP su konkurentne ili paralelne ako i samo ako vai
z

AP BQ CR

=1 .

P B QC RA

Prave AX, BY i CZ su konkurentne (seku se u taki P ), pa, na osnovu

c

Cevaove teoreme, vai:

z

AZ BX CY

ZB XC Y A
25

=1 .

je

AZ BX CY

ZB XC Y A

o iz
dan

Odatle sledi

AZ BX CY
=1 .
ZB XC Y A

Neka je P podnoje visine iz take P na pravoj BC. Du P P je visina

z
c
z
trouglova BXP i CP X (koja odgovara redom ivicama BX i XC), pa je
P BXP = 1 BX P P i P CP X = 1 XC P P . Odatle sledi
2
2
P
P
Analogno se dokazuje i
1=

P
P

BXP

CP X
CY P
AP Y

BXP

CY
YA

AZ BX CY
P
=
ZB XC Y A
P

odnosno
P

1
2 BX
1
2 XC

CY P

AZP

P
P

AZP

BP Z

AZP

BP Z

=P

AZ
ZB .

P
P

BXP

CP X

CP X

Dakle, vai:
z

P
P

CY P

AP Y

BP Z

C2

B2

kc

C1

kb

Ob

Ele
ktro

AP Y

nsk

to je i trebalo dokazati.
s

PP
BX
.
=
XC
PP

B1
T

Oc
k

Slika 19

Slika 20

20. Neka su kb i kc krugovi iji su prenici BB1 i CC1 , neka su Ob i Oc

c
c
njihova sredita i neka je T teite trougla ABC.
s
zs
Dokaimo da su potencije take A u odnosu na krugove kb i kc jednake.
z
c
Pretpostavimo da je ugao BAC prav. Taka A, u tom sluaju, pripada
c
c
krugovima kb i kc , pa su njene potencije u odnosu na njih jednake nuli.
Pretpostavimo da ugao BAC nije prav. Neka je B2 presek kruga kb i prave
AB i neka je C2 presek kruga kc i prave AC (pri emu je A = B2 , A = C2 ).
c
Kao uglovi nad prenicima krugova kb i kc , uglovi BB2 B1 i CC2 C1 su pravi,
c
tj. C1 B2 B1 i B1 C2 C1 su pravi. Dakle, take B2 i C2 pripadaju krugu k iji
c
c
je prenik du B1 C1 . Ugao C1 AB1 nije prav, pa taka A ne pripada krugu k.
c
z
c
Vrednosti AC1 AB2 i AB1 AC2 su potencije take A u odnosu na krug k, pa
c
26

je

o iz
dan

na osnovu teoreme 28.3, vai AC1 AB2 = AB1 AC2 . Dakle, vai p(A, kb ) =
z
z
AB AB2 = 2AC1 AB2 = 2p(A, k) = 2AB1 AC2 = AC AC2 = p(A, kc ), pa
su potencije take A u odnosu na krugove kb i kc jednake.
c
U oba sluaja su, dakle, potencije take A u odnosu na krugove kb i kc jedc
c
nake, tj. taka A pripada radikalnoj osi krugova kb i kc . Na osnovu teoreme 28.4,
c
s
radikalna osa dva kruga normalna je na pravoj odre enoj njihovim sreditima,
pa je radikalna osa krugova kb i kc prava koja sadri taku A i normalna je
z
c
na pravoj Ob Oc . Taka Ob je sredite dui BB1 , pa na osnovu svostava teita
c
s
z
zs
trougla, sledi B(B, Ob , T ) i T Ob : Ob B = 1 : 2. Analogno vai i B(C, Oc , T )
z
i T Oc : Oc C = 1 : 2, pa, na osnovu Talesove teoreme, sledi Ob Oc BC. Iz
Ob Oc BC i AD BC sledi AD Ob Oc . Kako prava AD sadri taku A i
z
c
normalna je na pravoj Ob Oc i kako je, na osnovu teoreme 12.1, takva prava
jedinstvena, sledi da je prava AD radikalna osa krugova kb i kc . QED

21. Neka je O presena taka dijagonala AC i BD paralelograma ABCD.

c
c
Neka je F presena taka prave AE i prave CB i neka su G i H presene
c
c
c
take prave DF sa pravama AC i AB. Prave AB, AD, AC i AF su harmonic
jski spregnute ako i samo ako su take H, D, G i F harmonijski spregnute.
c

Cetvorougao AF BD je paralelogram, pa taka H kao presena taka dijagoc

c
c

nala polovi dui AB i DF , tj. vai

z
z

FD

= 2. Du DH je, dakle, teina du

z
zs
z

nsk

FH

trougla ABD koja odgovara temenu D. Dijagonale paralelograma ABCD

(dui AC i BD) se polove, pa je du AO teina du trougla ABD koja
z
z
zs
z
odgovara temenu A. Taka G je presena dveju teinih dui trougla ABD
c
c
zs
z

dui DH i AO, pa je taka G teite tog trougla, odakle sledi

z
c
zs

Dakle, vai
z

GD

GH

GD

GH

= 2.

D
= F , tj. H(D, H; G, F ), pa su harmonijski spregnute prave

FH

AB, AD, AC i AF , odnosno prave AB, AD, AC i AE. QED

C

Ele
ktro

C
B

Slika 21

Slika 22

22. Neka je l opisani krug trougla ABC, neka je r = AB AB =

AC AC , neka je k krug sa sreditem A i poluprenikom r i neka je k
s
c
inverzija u odnosu na krug k. Kako vai AB AB = r2 i take B i B su sa iste
z
c
27

je

o iz
dan

strane take A (jer taka B pripada polupravoj AB), inverzijom k se taka B

c
c
c
preslikava u taku B . Analogno, istom inverzijom taka C preslikava se u taku
c
c
c
C . Krug l bez take A se (na osnovu teoreme 28.8) inverzijom k preslikava
c
na pravu koja sadri take k (B) = B i k (C) = C , tj. na pravu B C . Prava
z c
AO bez take A se (na osnovu teoreme 28.7) inverzijom k preslikava na sebe.
c
Prava AO sadri sredite kruga l, pa vai AO l. Prava AO i krug l su
z
s
z
c
me usobno normalni i u inverziji k se (bez take A) preslikavaju na pravu AO
(bez take A) i pravu B C , pa, kako se inverzijom uglovi preslikavaju u njima
c
podudarne uglove (28.9), sledi AO B C . QED.

23. Neka je A zajednika taka krugova l1 i l2 koja je sa iste strane prave

c
c
s
odre ene sreditima krugova l1 i l2 kao i krugovi ki (i = 1, 2, 3 . . .). Neka je
k inverzija u odnosu na proizvoljan krug k ije je sredite taka A. Krugovi
c
s
c
l1 i l2 sadre taku A, pa se, bez take A, inverzijom k preslikavaju na prave
z
c
c
l1 i l2 koje ne sadre taku A (T28.7, T28.8). Krugovi ki (i = 1, 2, 3 . . .) ne
z
c
z
c
sadre taku A, pa se preslikavaju na krugove ki koji tako e ne sadre taku A
z
c
(T28.8). Krugovi ki dodiruju krugove l1 i l2 , pa slike krugova ki u inverziji k
krugovi ki dodiruju slike krugova l1 i l2 u istoj inverziji prave l1 i l2 .
Krugovi ki pripadaju spoljanjosti krugova l1 i l2 , pa se krugovi ki nalaze se sa
s
istih strana pravih l1 i l2 . Dakle, krugovi ki dodiruju prave l1 i l2 i nalaze se sa
istih njihovih strana, pa njihova sredita pripadaju jednoj pravoj simetrali s
s
jednog ugla koji zahvataju prave l1 i l2 , odakle sledi da su krugovi ki normalni
na pravoj s . Ta prava se u inverziji k preslikava na neku pravu ili krug s (u
zavisnosti od toga da li prava s sadri taku A). Inverzijom k se krugovi ki
z
c
preslikavaju u krugove ki , a prava s u pravu ili krug s. Inverzijom se uglovi
preslikavaju u njima podudarne uglove (T28.9), pa su krugovi ki normalni na
(pravoj ili krugu) s, to je i trebalo dokazati.
s

nsk

Ele
ktro

l2

j
j

l1

O2

O1
k1

l1
k1

l1

l1

l1

k2

k2

l1

l2

k1

Slika 23

Slika 24

24. Neka su O1 i O2 sredita krugova k1 i k2 .

s
Pretpostavimo da su take O1 i O2 identine. Neka je l1 proizvoljan krug
c
c
koji dodiruje spolja krug k1 i iznutra krug k2 . Neka je L sredite kruga l1 , a L
s
28

je

o iz
dan

sredite kruga l1 i neka je R rotacija oko take O1 za ugao LO1 L . Krugovi

s
c
k1 i k2 se u rotaciji R preslikavaju na sebe same (jer im je taka O1 sredite),
c
s
pa se krugovi li preslikavaju u krugove li (i = 1, 2, . . . , n) koji tako e dodiruju
spolja krug k1 , a iznutra krug k2 (i pritom vai da krug ln dodiruje spolja krug
z
l1 ). Dakle, postoji niz krugova li (i = 1, 2, . . . , n) takvih da l1 dodiruje spolja
krug k1 i iznutra krug k2 , krug li+1 dodiruje spolja krugove li i k1 , a iznutra
z
krug k2 i da krug ln dodiruje spolja krug l1 i taj niz krugova moe biti dobijen
kao slika krugova li (i = 1, 2, . . . ,) u preslikavanju R.
Pretpostavimo da take O1 i O2 nisu identine. Neka je p prava koja sadri
c
c
z
take O1 i O2 , neka je r radikalna osa krugova k1 i k2 i neka je P presena taka
c
c
c
pravih p i r. Prava r pripada spoljanjosti kruga k2 (zaista, ako pretpostavimo
s
da prava r ima sa krugom k2 zajedniku taku K, onda je p(K, k2 ) = 0, a
c
c
kako taka K pripada pravoj r (koja je radikalna osa krugova k1 i k2 ), vai i
c
z
p(K, k2 ) = p(K, k1 ), odakle sledi da je p(K, k1 ) = 0, tj. taka K pripada krugu
c
k1 , to je kontradikcija, jer krugovi k1 i k2 nemaju zajednikih taaka). Dakle,
s
c
c
taka P pripada spoljanjosti kruga k2 (i kruga k1 ). Neka je t1 tangenta iz take
c
s
c
P na krug k1 , neka je T1 taka dodira prave t1 i kruga k1 , neka je t2 tangenta iz
c
take P na krug k2 i neka je T2 taka dodira prave t2 i kruga k2 . Taka P pripada
c
c
c
2
2
radikalnoj osi krugova k1 i k2 , pa je P T1 = p(P, k1 ) = p(P, k2 ) = P T2 , odakle
sledi P T1 = P T2 , tj. taka T2 pripada krugu j sa sreditem P i poluprenikom
c
s
c
P T1 . Krug j, dakle, sadri take T1 i T2 , pa su krugovi k1 i j, kao i krugovi
z
c
c
c
k2 i j me usobno normalni. Neka je J jedna presena taka prave p i kruga j.
Krugovi k1 i j i krugovi k2 i j se seku u takama koje ne pripadaju pravoj p, pa
c
sledi da taka J ne pripada krugovima k1 i k2 . Neka je inverzija sa sreditem
c
s
J proizvoljnog stepena. Krug j sadri taku J, pa se, bez take J, inverzijom
z c
c
preslikava na neku pravu j (T28.8) koja ne sadri taku J (pa je razliita je od
z c
c
prave p). Prava p sadri taku J, pa se, bez take J, inverzijom preslikava na
z c
c
sebe samu (T28.7). Neka je O presena taka pravih p i j . Krugovi k1 i k2 ne
c
c
sadre taku J, pa se inverzijom preslikavaju na neke krugove k1 i k2 (T28.8).
z
c
Krug k1 je normalan na krugu j i na pravoj p (jer prava p sadri sredite O1
z
s
kruga k1 ), pa je, na osnovu teoreme 28.9, krug k1 normalan na pravama j i p.
Dakle, razliite prave j i p sadre sredite kruga k1 , pa je njihova presena taka
c
z
s
c
c
taka O sredite kruga k1 . Analogno se dokazuje da je taka O sredite
c
s
c
s
kruga k2 . Neka je l1 proizvoljan krug koji dodiruje spolja krug k1 i iznutra krug
k2 . Krugovi li se u inverziji preslikavaju u krugove li (i = 1, 2, . . . , n) koji
dodiruju spolja krug k1 , a iznutra krug k2 i pritom vai da krug ln dodiruje
z
spolja krug l1 . Analogno, krug l1 se u inverziji preslikavaju u krug l1 koji
dodiruje spolja krug k1 , a iznutra krug k2 . Neka je L sredite kruga l1 , a L
s
c
sredite kruga l1 i neka je R rotacija oko take O za ugao LOL . Krugovi k1
s
i k2 se u rotaciji R preslikavaju na sebe same (jer im je taka O sredite), pa se
c
s
krugovi li preslikavaju u krugove li (i = 1, 2, . . . , n) koji tako e dodiruju spolja
krug k1 , a iznutra krug k2 (i pritom vai da krug ln dodiruje spolja krug l1 ).
z
Odatle sledi da se u inverziji (inverzija je involucija) krugovi li preslikavaju
u krugove li koji dodiruju spolja krug k1 , a iznutra krug k2 (i pritom vai da
z
krug ln dodiruje spolja krug l1 ). Dakle, postoji niz krugova li (i = 1, 2, . . . , n)

Ele
ktro

nsk

29

je

o iz
dan

takvih da l1 dodiruje spolja krug k1 i iznutra krug k2 , krug li+1 dodiruje spolja
krugove li i k1 , a iznutra krug k2 i da krug ln dodiruje spolja krug l1 i taj niz
krugova moe biti dobijen kao slika krugova li (i = 1, 2, . . . ,) u preslikavanju
z
R .

25. Neka je gura euklidske ravni koja ima tano dve ose simetrije i
c
neka su to razliite prave a i b. Osne reeksije Sa i Sb preslikavaju guru na
c
sebe, pa guru na sebe preslikava i kompozicija I = Sa Sb Sa . Na osnovu
teoreme o transmutaciji, izometrija I je osna reeksija SSa (b) . Dakle, Sa (b) je
osa simetrije gure , pa kako gura ima tano dve ose simetrije, sledi da
c
vai ili Sa (b) = a ili Sa (b) = b.
z
Pretpostavimo da vai Sa (b) = a. Iz Sa (b) = a sledi Sa Sa (b) = Sa (a),
z
odnosno b = a, to je suprotno pretpostavci.
s
Pretpostavimo da vai Sa (b) = b. Na osnovu teoreme o transmutaciji, vai
z
z
Sa Sb Sa = SSa (b) = Sb , odakle sledi Sa Sb = Sb Sa . Na osnovu teoreme 15.8,
dve osne reeksije komutiraju ako i samo ako su im osnove me usobno normalne,
odakle sledi da su prave a i b me usobno normalne. Neka je O presena taka
c
c
pravih a i b. Kako se osnim reeksijama Sa i Sb gura preslikava na sebe,
gura se na sebe preslikava i kompozicijom Sa Sb = SO , tj. gura je
centralno simetrina, to je i trebalo dokazati.
c
s

nsk

b
b

Ele
ktro

Slika 25

b
a

Slika 26

26. Lema 1: Ako je u apsolutnoj ravni B sredite dui AC, onda vai
s
z
z
T = SB SA .1
AC

Dokaz leme 1: Neka je s prava odre ena takama A i C (ako su take A i

c
c
C identine, neka je s proizvoljna prava koja sadri taku A). Neka su a, b i c
c
z
c
prave normalne na pravoj s i sadre, redom, take A, B i C. Vai Sb (A) = C, pa
z
c
z
je na osnovu denicije translacije T = Sb Sa . Na osnovu denicije centralne
AC
simetrije je SB = Sb Ss i SA = Ss Sa . Dakle, T = Sb Sa = Sb Ss Ss Sa =
AC
SB SA , to je i trebalo dokazati.
s
2

1 Ova lema je teorema apsolutne geometrije i ona moe da se koristi i u dokazima koji se
z
odnose na euklidsku i u dokazima koji se odnose na hiperboliku geometriju.
c

30

je

Lema 2: Kompozicija tri centralne simetrije (euklidske) ravni tako e je centralna simetrija te ravni.
Dokaz leme 2: Neka su SP , SQ i SR tri proizvoljne centralne simetrije euc
c
klidske ravni. Neka je s prava odre ena takama P i Q (ako su take P i Q
identine, s je proizvoljna prava koja sadri taku P ). Neka su prave p, q i r
c
z
c
prave koje sadre take P , Q i R i normalne su na pravoj s. Neka je r prava
z
c
koja sadri taku R i normalna je na pravoj r. Prave s i r su normalne na
z
c
pravoj r, pa su paralelne. Centralna simetrija u odnosu na neku taku moe
c
z
biti reprezentovana kao kompozicija dve osne reeksije ije ose su me usobno
c
normalne i sadre tu taku, pa vai:
z
c
z

o iz
dan

SR S Q S P = S r S r S q S s S s S p = S r S r S q S p

Prave p, q i r su normalne na pravoj s, pa pripadaju jednom pramenu, a kompozicija osnih reeksija ije su one ose tako e je osna reeksija Ss i osa te
c
reeksije (prava s ) pripada istom pramenu (s s). Dakle,

Sr S r S q S p = S r S s

Prava s je normalna na pravoj s, a prava r je paralelna pravoj s, pa su prave

s
c
r i s me usobno normalne to znai da je kompozicija osnih reeksija koje one
c
c
c
c
odre uju centralna simetrija iji je centar presena taka pravih r i s (oznaimo
je sa S). Dakle,
SR S Q S P = S r S s = S S .

nsk

Ele
ktro

Kompozicija tri centralne simetrije euklidske ravni je, dakle, centralna simetrija,
to je i trebalo dokazati.
s
2
Kompozicija koincidencije i translacije je (ta ista) translacija. Kompozicija
koincidencije i centralne simetrije je (ta ista) centralna simetrija. Kompozicija
dve centralne simetrije je, na osnovu leme 1, translacija. Translacija se, na
osnovu leme, moe reprezentovati kao kompozicija dve centralne simetrije, pa
z
se kompozicija translacije i centralne simetrije (ili obratno) moe reprezentoz
vati kao kompozicija tri centralne simetrije. Na osnovu leme 2, kompozicija
tri centralne simetrije ravni je tako e centralna simetrija ravni, pa je kompozicija translacije i centralne simetrije centralna simetrija. Kompozicija dve
translacije moe se (lema 1), reprezentovati kao kompozicija etiri centralne
z
c
simetrije i ta kompozicija se (lema 2), moe predstaviti kao kompozicija dve cenz
tralne simetrije to je translacija (lema 1). Dakle, kompozicija dve translacije
s
je translacija.
Dakle, skup izometrija koji ine koincidencija, sve translacije i sve centralne
c
simetrije ravni zatvoren je za operaciju proizvoda izometrija i koincidencija je
neutralni element za tu operaciju.
1
Za svaku centralnu simetriju SA vai SA SA = , odnosno SA = SA .
z
Ako je B sredite dui AC, onda, na osnovu leme 1, vai T = SB SA i
s
z
z
AC

= SB SC . Kako je SB (A) = C, na osnovu teoreme o transmutaciji vai:

T
z

CA

SB SA SB SC = SSB (A) SC = SC SC = .
31

je

CA

AC

AC

o iz
dan

1
c
z
Dakle, T T = , pa je T = T . Za koincidenciju, oigledno, vai
CA

= i 1 = .
Za svaki element zadatog skupa, dakle, postoji inverzni element koji je tako e
u tom skupu.
Dakle, skup izometrija koji ine koincidencija, sve translacije i sve centralne
c
simetrije ravni je grupa u odnosu na operaciju proizvoda izometrija.
Pokaimo kontraprimerom da ta grupa nije komutativna. Pretpostavimo da
z
su take A i B razliite i da je taka B sredite dui AC. Pretpostavimo da
c
c
c
s
z
vai SB SA = SA SB . Odatle sledi SA SB SA = SB i, na osnovu teoreme
z
o transmutaciji, SSA (B) = SB . Dakle, vai SA (B) = B, odakle sledi da su take
z
c
A i B identine, to je u kontradikciji sa pretpostavkom.
c
s
Dakle, za razliite take A i B vai SB SA = SA SB , pa data grupa nije
c
c
z
komutativna.

nsk

27. Neka je G taka u koju se preslikava taka H translacijom T . Cec

c
CB
tvorougao HGBC je paralelogram, pa su uglovi HGB i HCB podudarni. U
c
c
translaciji T se take D, H, C preslikavaju redom u take A, G, B, odakle
CB
sledi da su trouglovi DHC i AGB podudarni i da su uglovi CHD i AGB
podudarni. Na osnovu pretpostavki zadatka, zbir uglova CHD i AHB jednak je zbiru dva prava ugla, pa je i zbir uglova AGB i AHB jednak zbiru
dva prava ugla, odakle sledi da je etvorougao AGBH tetivan. Uglovi HAB i
c
HGB su podudarni kao uglovi nad istim lkom (nad lkom BH) opisanog
u
u
kruga etvorougla AGBH. Iz HAB HGB i HGB HCB sledi
c
=
=
HAB HCB, to je i trebalo dokazati.
s
=
C

Ele
ktro

C
Qa

Ra
C
Sa

Pa

Slika 27

Slika 28

28. Lema: Ako krug ije je sredite taka O dodiruje krake ugla
c
s
c
takama X i Z, onda vai Y X Y Z.
c
z
=
Dokaz leme: Videti dokaz leme 1 u reenju 12.
s

XY Z u
2

Neka su Ra i Qa take u kojima spolja upisani krug koji odgovara temenu

c
A dodiruje prave AB i AC. Vai B(B, Pa , C), B(A, B, Ra ), B(A, C, Qa ) i,
z
na osnovu leme, BPa BRa , ARa AQa i CQa = CPa . Odatle sledi
=
=
32

CBB

RC,

C CB

BAC (Ra )

RA,

= Qa , RC,

C CB (Qa )

je

(Pa ) = Ra , RA,

= Pa , pa je

o iz
dan

RB,

RB,

BAC

CBB

(Pa ) = Pa .

Dokaimo da data izometrija nije koincidencija: dokaimo da vai

z
z
z
RC,

C CB

RA,

BAC

RB,

CBB

(C) = C ,

nsk

tj. dokaimo da je RA, BAC RB, CBB (C) = C. Neka je RB, CBB (C) = C1 .
z
z
Vai B(A, B, C1 ) i AC1 = AB + BC. Neka je RA, BAC (C1 ) = C2 . Vai
z
AC2 = AC1 = AB + BC, pa iz nejednakosti trougla sledi AC2 = AB + BC >
AC i B(A, C, C2 ). Dakle, take C i C2 su razliite, pa data kompozicija nije
c
c
koincidencija.
c
c
U rotaciji RB, CBB take B i Pa preslikavaju se u take B i Ra , pa se prava
BC (kojoj pripadaju take B i Pa ) preslikava na pravu AB (kojoj pripadaju
c
c
c
take B i Ra ). U rotaciji RA, BAC take A i Ra preslikavaju se u take A i
c
c
Qa , pa se prava AB preslikava na pravu AC. U rotaciji RC, C CB take C i Qa
preslikavaju se u take C i Pa , pa se prava AC preslikava na pravu BC. Dakle,
c
u kompoziciji RC, C CB RA, BAC RB, CBB prava BC se preslikava na sebe
samu.
Direktna izometrija RC, C CB RA, BAC RB, CBB , dakle, ima invarijantnu taku Pa i nije koincidencija, pa je rotacija. Kako je u njoj prava BC
c
invarijantna, data kompozicija je rotacija oko take Pa za ugao , tj. centralna
c
simetrija SPa .

Ele
ktro

29. U rotaciji RB, oko take B za ugao (iste orijentacije kao i prav ugao
c
2
2
c
LBA), taka L preslikava se u taku A. U rotaciji RC, oko take C za ugao
c
c
2

c
c
(u istom smeru kao i rotacija RB, ), taka A preslikava se u taku P . Dakle,
2
2
vai RC, RB, (L) = RC, (A) = P .
z
2
2
2
Neka je p poluprava sa temenom B koja sa polupravom BC zahvata ugao

c
4 i sa iste je strane prave BC kao i taka A. Neka je q poluprava sa temenom
C koja sa polupravom CB zahvata ugao i sa iste je strane prave BC kao i
4
taka A. Neka su p i q prave koje sadre, redom, poluprave p i q . Neka je
c
z
R presena taka pravih p i q. Vai RBC = RCB = , odakle sledi da je
c
c
z
4
trougao BCR jednakokraki (BR RC) i pravougli ( BRC = 2 = ).
=
4
2
Vai BRC = , pa su prave p i q me usobno normalne.
z
2
z
Rotacija RB, moe biti reprezentovana kao kompozicija osnih reeksija Sp
2
z
i SBC , tj. RB, = SBC Sp . Rotacija RC, moe biti reprezentovana kao
2
2
kompozicija osnih reeksija SBC i Sq , tj. RC, = Sq SBC . Dakle, RC,
2
2
RB, = Sq SBC SBC Sp = Sq Sp . Prave p i q su me usobno normalne i
2
seku se u taki R, odakle sledi da je kompozicija Sq Sp centralna simetrija sa
c
sreditem R.
s
Dakle, RC, RB, = Sq Sp = SR , pa iz RC, RB, (L) = P , sledi
2
2
2
2
SR (L) = P , to znai da je taka R sredite dui LP , tj. take S i R su identine.
s
c
c
s
z
c
c
Iz BRC = i BR RC, sledi BSC = i BS SC, pa je trougao BCS
=
=
2
2
jednakokraki i pravougli, to je i trebalo dokazati.
s

33

je

o iz
dan

Slika 29

Slika 30

nsk

30. Nazovimo pozitivnom orijentaciju uglova , i , a negativnom suprotnu

orijentaciju. Neka je a poluprava sa temenom A takva da je pozitivno orijentisan ugao koji zahvataju poluprave a i AB jednak /2 i neka je a prava koja
sadri polupravu a . Vai RA, = SAB Sa . Neka je b poluprava sa temenom B
z
z
takva da je pozitivno orijentisan ugao koji zahvataju poluprave BA i b jednak
/2 i neka je b prava koja sadri polupravu b . Vai RB, = Sb SAB . Uglovi
z
z
/2 i /2 su otri, pa su poluprave a i b sa iste strane prave AB i one se seku
s
u nekoj taki D. Pozitivno orijentisan ugao koji zahvataju prave a i b jednak je
c
/2 + /2 (to je spoljanji ugao kod temena D trougla ADB).
s
Dakle, vai:
z
I = RC, RB, RA, = RC, Sb SAB SAB Sa = RC, Sb Sa =
= RC, RD,2(+)/2 = RC, RD,+ .

Ele
ktro

Pretpostavimo da je pozitivno orijentisan ugao CAB jednak /2 i da je

pozitivno orijentisan ugao BAC jednak /2. U tom sluaju, taka C pripada
c
c
polupravama a i b , pa su take C i D identine. Tada vai I = RC, RD,+ =
c
c
z
RC,++ . Rotacija RC,++ je koincidencija ako i samo ako je ++ = 2k
(k = 1, 2, 3, . . .). Uglovi , i su manji od opruenog, pa je + + 3,
z
odakle sledi da je rotacija RC,++ koincidencija ako i samo ako je + + =
2. Kako je CAB = /2, BAC = /2 i CAB + BAC + ACB = ,
jednakost ( + + )/2 = (tj. jednakost + + = 2) vai ako i samo
z
ako je ACB = /2. Dakle, ako je ACB = /2 (tj. ako je + + = 2)
kompozicija I je koincidencija, a inae je rotacija oko take C za ugao + + .
c
c
Pretpostavimo da pozitivno orijentisan ugao CAB nije jednak /2 ili da
pozitivno orijentisan ugao BAC nije jednak /2. U tom sluaju, taka C ne
c
c
pripada polupravoj a ili ne pripada polupravoj b , pa su take C i D razliite.
c
c
Neka je d poluprava sa temenom D takva da je pozitivno orijentisan ugao koji
zahvataju poluprave d i DC jednak ( + )/2 i neka je d prava koja sadri
z
polupravu d . Vai RD,+ = SDC Sd . Neka je c poluprava sa temenom C
z
takva da je pozitivno orijentisan ugao koji zahvataju poluprave CD i c jednak
/2 i neka je c prava koja sadri polupravu c . Vai RC, = Sc SDC . Tada
z
z
34

je

RE,2(

EDC+ DCE)

o iz
dan

je I = RC, RD,+ = Sc SDC SDC Sd = Sc Sd . Uglovi ( + )/2 i

/2 su manji od opruenog, pa su poluprave d i c sa iste strane prave CD.
z
Prave d i c seku se u nekoj taki E ako i samo ako zbir uglova ( + )/2 i /2
c
nije jednak opruenom uglu tj. ako i samo ako je ( + + )/2 = . Ako je
z
( + + )/2 < , onda je kompozicija I rotacija
= RE,2((+)/2+/2) = RE,++ .

Ako je ( + + )/2 > , onda je kompozicija I rotacija

RE,2

DEC

= RE,2((

CDE)( ECD))

= RE,2(

CDE+ ECD)

= RE,2((+)/2)+/2) = RE,++2 .

Ukoliko je zbir uglova ( + )/2 i /2 jednak opruenom uglu, onda je kompoziz

cija I translacija odre ena paralelnim pravama d i c.
Dakle, ako ne vai + + = 2, onda je kompozicija I rotacija. U
z
suprotnom, ako su pozitivno orijentisani uglovi CAB i ABC jednaki redom
c
/2 i /2 (i ACB = /2) kompozicija I je koincidencija, a inae je translacija.

Ele
ktro

nsk

31. Analiza: Pretpostavimo da taka E zadovoljava uslove zadatka.

c
Dokaimo da ne vai B(E, A, B). Pretpostavimo suprotno pretpostavimo
z
z
da je B(E, A, B). U tom sluaju bi poluprava EC pripadala otrom uglu DEA,
c
s
pa bi vailo DEA = DEC + CEA, to je kontradikcija, jer vai DEA =
z
s
z
DEC. Dakle, ne vai B(E, A, B), pa su take E i B sa iste strane take A.
z
c
c
Odatle sledi da su take A i C sa raznih strana prave DE. Neka je C slika
c
take C u osnoj reeksiji SDE . Take A i C su sa raznih strana prave DE, pa
c
c
c
iz C ED CED AED, sledi da taka C pripada pravoj AE, tj. pravoj
=
=
AB. Take C i C su sa raznih strana prave DE, pa su take A i C sa iste
c
c
strane take E. Pored toga, vai DC DC , pa je taka C presena taka
c
z
c
c
c
=
prave AB i kruga sa sreditem D i poluprenikom DC i vai DC DA. Taka
s
c
z
c
E je presena taka prave AB i simetrale dui CC .
c
c
z
Konstrukcija: Oznaimo sa C presenu taku prave AB i kruga sa sreditem
c
c
c
s
D i poluprenikom DC. Presena taka prave AB i simetrale dui CC je
c
c
c
z
traena taka E.
z
c
c
Dokaz: Na osnovu konstrukcije je DC DC , pa taka D pripada simetrali
=
dui CC . Na osnovu konstrukcije, i taka E pripada simetrali dui CC , pa
z
c
z
vai CED C ED.
z
=
Prava DE je simetrala dui CC , pa su take C i C sa raznih strana prave
z
c
DE. Ugao C DC je manji od opruenog i poluprava DE je njegova bisektrisa,
z
odakle sledi da je ugao CDE manji od pravog, pa poulprava DE pripada uglu
CDA i take A i C su raznih strana prave DE. Dakle, take A i C su sa iste
c
c
strane prave DE, odakle sledi da su take A i C sa iste strane take E, pa vai
c
c
z
C ED AED. Odatle sledi AED CED, to je i trebalo dokazati.
s
=
=
Diskusija: Ako je DC < AD, zadatak nema reenja; ako je DC = AD,
s
zadatak ima jedno reenje; ako je DC > AD, zadatak ima dva reenja od kojih
s
s
35

je

o iz
dan

svako odgovara po jednoj presekoj taki prave AB i kruga sa sreditem D i

c
c
s
poluprenikom DC.
c
A

C1

B1

A1

Slika 31

Slika 32

Ele
ktro

nsk

32. Analiza: Pretpostavimo da trougao ABC zadovoljava uslove zadatka

i da su ta , tb i tc zadate dui. Neka su A1 , B1 , C1 sredita ivica BC, AC i AB i
z
s
c
c
neka je AA1 ta , BB1 tb , CC1 tc . Neka je T presena taka pravih AA1 ,
=
=
=
BB1 i CC1 , tj. teite trougla ABC. Neka je T taka simetrina taki T u
zs
c
c
c
odnosu na A1 , tj. neka je T = SA1 (T ). Iz T A1 A1 T , BA1 A1 C, BA1 T
=
=
=
CA1 T sledi da su trouglovi BA1 T i A1 T C podudarni i T C BT .
=
2
Teite T deli teine dui u odnosu 2 : 1, pa je CT = 2 CC1 = 3 tc , BT =
zs
zs
z
3
2
2
1
1
2
3 BB1 = 3 tb i T A1 = 3 AA1 = 3 ta . Odatle dobijamo CT = BT = 3 tb ,
2
2
T T = 2T A1 = 3 ta i (CT = 3 tc ).
Taka A1 je sredite dui T T . Taka A simetrina je taki T u odnosu na
c
s
z
c
c
c
T . Taka B simetrina je taki C u odnosu na A1 .
c
c
c
2
2
Ivice trougla T T C jednake su 3 ta , 3 tb , 2 tc , pa za njihove mere mora da
3
vae nejednakosti trougla. Odatle sledi da i za mere dui ta , tb i tc mora da vae
z
z
z
nejednakosti trougla.
Konstrukcija: Konstruiimo trougao T T C takav da vai T T = 2 ta ,
s
z
3
2
CT = 3 tb i CT = 2 tc . Oznaimo sa A1 sredite dui T T . Konstruiimo taku
c
s
z
s
c
3
simetrinu taki T u odnosu na T i oznaimo tu taku sa A. Konstruiimo
c
c
c
c
s
taku simetrinu taki C u odnosu na A1 i oznaimo tu taku sa B. Trougao
c
c
c
c
c
ABC zadovoljava uslove zadatka.
Dokaz: Na osnovu konstrukcije, taka A1 je sredite ivice BC, pa je AA1
c
s
teina du. Na osnovu konstrukcije je T T = 2 ta , pa, kako je B(A, T, A1 , T )
zs
z
3
2
1
1
c
z
sledi AA1 = AT + T A1 = T T + 2 T T = 3 ta + 3 ta = ta . Taka T deli du
AA1 u odnosu AT : T A1 = 2 : 1, pa je T teite trougla ABC. Na osnovu
zs
2
konstrukcije je CT = 3 tc , pa kako teite deli (svaku) teinju du u odnosu
zs
zs
z
3
2 : 1, sledi da taki C odgovara teina du duine 3 CT = 2 2 tc = tc . Iz
c
zs
z
z
2
3
T A1 A1 T , BA1 A1 C, BA1 T CA1 T sledi da su trouglovi BA1 T i
=
=
=
2
A1 T C podudarni i BT CT . Na osnovu konstrukcije je CT = 3 tb , odakle
=
2
sledi BT = 3 tb . Taka T je teite trougla ABC, pa taki B odgovara teina
c
zs
c
zs
du duine 3 BT = 3 2 tb = tb . Dakle, teine dui trougla ABC podudarne
z z
zs
z
2
23
36

je

o iz
dan

su datim duima ta , tb i tc , to je i trebalo dokazati.

z
s
Diskusija: Reenje zadatka postoji ako i samo postoji trougao ije su ivice
s
c
z
z
podudarne duima 2 ta , 2 tb , 2 tc , tj. ako i samo ako za njihove duine vae nez
3
3
3
2
2
jednakosti trougla: 2 ta + 2 tb > 2 tc , 3 tb + 2 tc > 2 ta , 2 tc + 2 ta > 3 tb . Dakle,
3
3
3
3
3
3
3
reenje zadatka postoji ako i samo vai ta + tb > tc , tb + tc > ta , tc + ta > tb ,
s
z
(tj. ako i samo ako postoji trougao ije su ivice podudarne datim duima t a , tb
c
z
i tc ) i tada zadatak ima jedinstveno reenje.
s

Ele
ktro

nsk

33. Analiza: Pretpostavimo da trougao ABC zadovoljava uslove zadatka.

Neka je S sredite upisanog kruga u trougao ABC. Prave ASa i Sb Sc su
s
simetrale unutranjeg i spoljanjeg ugla kod temena A trougla ABC, pa je
s
s
Sa A Sb Sc , tj. taka A je podnoje visine iz take Sa na pravoj Sb Sc . Analogno
c
z
c
se dokazuje da je taka B podnoje visine iz take Sb na pravoj Sa Sc i da je
c
z
c
taka C podnoje visine iz take Sc na pravoj Sa Sb .
c
z
c
Primetimo da vai B(A, S, Sa ), B(B, S, Sb ) i B(C, S, Sc ). Iz B(Sb , A, Sc ) sledi
z
z
da poluprava Sa A pripada uglu Sc Sa Sb . Vai Sc Sa Sb = BSa C =
Sa BC Sa CB = ( SBC) ( SCB) = SBC + SCB =
2
2
1
1

1
1
2 ABC + 2 ACB = 2 ( BAC) = 2 2 BAC. Analogno se dokazuje da
1

vai Sa Sb Sc = 2 2 ABC i Sb Sc Sa = 2 1 BCA.

z
2
Konstrukcija:
Oznaimo sa A, B, C podnoja normala iz Sa , Sb , Sc na
c
z
prave Sb Sc , Sa Sc , Sa Sb . Ako take A, B, C pripadaju duima Sb Sc , Sa Sc , Sa Sb ,
c
z
trougao ABC zadovoljava uslove zadatka.
Dokaz: Oznaimo u dobijenom trouglu sa S presek pravih ASa , BSb , CSc
c
(taj presek postoji to je ortocentar trougla Sa Sb Sc ). Uglovi SCSb i SASb
su pravi, pa je etvorougao SCSb A tetivan, odakle sledi CSb S CAS.
c
=
Uglovi Sa ASb i Sb BSa su pravi, pa je etvorougao Sa Sb AB tetivan, odakle
c
sledi Sa Sb B Sa AB. Dakle, BASa Sa AC tj. prava ASa je simetrala
=
=
unutranjeg ugla kod temena A trougla ABC. Kako je (na osnovu konstruks
cije) Sb Sc ASa , prava Sb Sc je simetrala spoljanjeg ugla kod temena A.
s
Slino se dokazuje i za druga dva para simetrala. Preseci tih simetrala su take
c
c
Sa , Sb , Sc , pa su take Sa , Sb , Sc zaista sredita spolja upisanih krugova za (doc
s
bijeni) trougao ABC, to je i trebalo dokazati.
s
Diskusija: Iz analize sledi da ako reenje postoji, tada vai Sc Sa Sb =
s
z
2
c
BAC/2. Pored toga, vai 0 < BAC/2 < (slino i za uglove Sa Sb Sc i
z
2
2
Sb Sc Sa ), pa je trougao Sa Sb Sc otrougli. Suprotno, ako je trougao Sa Sb Sc
s
otrougli, tada za taku A dobijenu u konstrukciji, vai B(Sb , A, Sc ) (analogno i
s
c
z
B(Sa , B, Sc ) i B(Sa , C, Sb )), a na osnovu dokaza tako dobijeni trougao zadovoljava uslove zadatka. Dakle, reenje postoji ako i samo ako je trougao S a Sb Sc
s
otrougli i tada je reenje jedinstveno (jer su visine trougla Sa Sb Sc jedinstveno
s
s
odre ene).

37

je
o iz
dan
kC

Sb
Sc

S
B

C
Sa

kA

Slika 33

Slika 34

34. Lema: Medijatrisa ivice BC, bisektrisa unutranjeg ugla BAC trougla
s
ABC i opisani krug tog trougla seku su u jednoj taki.
c
Dokaz leme: Videti dokaz leme 2 u reenju 16.
s
2

Ele
ktro

nsk

Analiza: Pretpostavimo da kvadrat ABCD zadovoljava uslove zadatka tj. pretpostavimo da njegove ivice AB, BC, CD i DA sadre respektivno date take
z
c
P , Q, R, S. Neka su kA i kC krugovi iji su prenici dui P S i QR. Prava
c
c
z
koja sadri dijagonalu AC kvadrata istovremeno je i simetrala uglova SAP i
z
RCQ. Neka je M presena taka medijatrise dui SP i kruga kA koja je u
c
c
z
odnosu na taku A sa suprotne strane prave SP . Na osnovu leme, simetrala unc
utranjeg ugla kod temena A trougla SAP sadri taku M , pa sledi da prava
s
z c
AC sadri taku M . Analogno, prava AC sadri taku N koja je presena taka
z c
z c
c
c
medijatrise dui RQ i kruga kC i u odnosu na taku C je sa suprotne strane
z
c
prave RQ. Dakle, take A i C su presene take prave M N i krugova kA i kC .
c
c
c
Take A i M su sa raznih strana prave SP , taka A je sa suprotne strane prave
c
c
SP u odnosu na take R i Q, pa sledi da je taka M sa iste strane prave SP
c
c
kao i take R i Q. Analogno, taka N je sa iste strane prave RQ kao i take S
c
c
c
i P . Take B, C i D su sa iste strane prave SP , pa su sa iste strane te prave i
c
take R i Q. Analogno, take S i P su sa iste strane prave RQ.
c
c
Taka B je presena taka pravih AP i CQ, taka D je presena taka pravih
c
c
c
c
c
c
AS i CR.
Konstrukcija: Pretpostavimo da su take R i Q sa iste strane prave SP i
c
take S i P su sa iste strane prave RQ (na osnovu analize, taj uslov mora da
c
bude ispunjen da bi reenje postojalo).
s
Konstruiimo krugove kA i kC iji su prenici dui P S i QR. Oznaimo sa
s
c
c
z
c
M presenu taku medijatrise dui SP i kruga kA koja je sa iste strane prave
c
c
z
SP kao i take R i Q. Oznaimo sa N presenu taku medijatrise dui RQ i
c
c
c
c
z
kruga kC koja je sa iste strane prave RQ kao i take S i P . Konstruiimo pravu
c
s
c
c
c
c
s
p odre enu takama M i N (ako je taka M identina taki N , konstruiimo
proizvoljnu pravu p koja je sadri). Oznaimo sa A presenu taku prave p i
z
c
c
c
kruga kA razliitu od M . Oznaimo sa C presenu taku prave p i kruga kC
c
c
c
c
razliitu od N .
c

38

je

Ele
ktro

nsk

o iz
dan

Ako se prave AP i CQ seku u taki takvoj da je ona sa suprotne strane

c
take P u odnosu na taku A i sa suprotne strane take Q u odnosu na taku
c
c
c
c
C, oznaimo tu taku sa B (inae reenje zadatka ne postoji).
c
c
c
s
Ako se prave AS i CR seku u taki takvoj da je ona sa suprotne strane
c
take S u odnosu na taku A i sa suprotne strane take R u odnosu na taku
c
c
c
c
C, oznaimo tu taku sa D (inae reenje zadatka ne postoji).
c
c
c
s
Dokaz: Na osnovu konstrukcije, prave AB, BC, CD i DA sadre redom
z
take P , Q, R i S i vai B(A, P, B), B(B, Q, C), B(C, R, D) i B(D, S, A).
c
z
Potrebno je jo dokazati da je etvorougao ABCD kvadrat. Na osnovu
s
c
konstrukcije, taka M je sa iste strane prave SP kao i take R i Q, a take A i
c
c
c
M su sa raznih strana prave SP , pa sledi da je taka A sa suprotne strane prave
c
SP u odnosu na take R i Q. Analogno, taka C je sa suprotne strane prave RQ
c
c
u odnosu na take S i P . Du SP je prenik kruga kA , pa je ugao SAP prav
c
z
c
(tj. ugao DAB je prav). Na osnovu konstrukcije taka M je presena taka
c
c
c
medijatrise dui SP i kruga kA , pa je, na osnovu leme, poluprava AM bisektrisa
z
ugla SAP , tj. poluprava AC je bisektrisa ugla DAB. Dakle, vai DAC =
z
CAB = i, analogno, BCA = ACD = . Iz CAB = ACB = sledi da
4
4
4
je trougao ABC jednakokraki (AB BC) i ABC = CAB ACB =
=

z
c
c
2 . Analogno vai i ADC = 2 , pa etvorougao ABCD ima etiri prava ugla i
BC, odakle sledi da je on kvadrat.
vai AB =
z
Diskusija: Reenje zadatka postoji ako su zadovoljeni sledei uslovi: take
s
c
c
R i Q su sa iste strane prave SP ; take S i P su sa iste strane prave RQ; postoji
c
presena taka A prave p i kruga kA razliita od M ; postoji presena C taka
c
c
c
c
c
prave p i kruga kC razliita od N ; prave AP i CQ seku se u taki takvoj da
c
c
je ona sa suprotne strane take P u odnosu na taku A i sa suprotne strane
c
c
take Q u odnosu na taku C; prave AS i CR seku se u taki takvoj da je
c
c
c
ona sa suprotne strane take S u odnosu na taku A i sa suprotne strane take
c
c
c
R u odnosu na taku C. Ako su, pored toga, take M i N identine, postoji
c
c
c
beskonano mnogo reenja zadatka, a ako su take M i N razliite, reenje je
c
s
c
c
s
jedinstveno.
35. Pomona konstrukcija konstrukcija lka za iju svaku taku X vai
c
u
c
c
z
AXB = (gde su A i B date take, a dati ugao manji od opruenog ugla):
c
z
Razlikujemo tri sluaja:
c

<

2:

2:

>

2:

Konstruiemo najpre sa iste strane prave AB poluprave sa temenima A

s
i B takve da sa polupravom AB, odnosno BA zahvataju uglove jednake

c
c
c
s
2 . Presenu taku tih polupravih oznaimo sa O. Konstruiimo krug
k sa sreditem O koji sadri taku A. Traeni (otvoreni) lk je lk kruga
s
z c
z
u
u
k koji je sa iste strane prave AB kao i taka O.
c
Ako je ugao prav: oznaimo sa O sredite dui AB. Konstruiimo
c
s
z
s
krug k sa sreditem O koji sadri taku A. Traeni (otvoreni) lk je lk
s
z
c
z
u
u
kruga k sa jedne strane prave AB.
Ako je ugao tup: konstruiemo najpre sa iste strane prave AB pos
luprave sa temenima A i B takve da sa polupravom AB, odnosno BA
39

je

o iz
dan

zahvataju uglove jednake . Presenu taku tih polupravih oznaimo

c
c
c
2
sa O. Konstruiimo krug k sa sreditem O koji sadri taku A. Traeni
s
s
z
c
z
(otvoreni) lk je lk kruga k koji je sa suprotne strane prave AB u odnosu
u
u
na taku O.
c

(Primetimo da i za take X lka koji je simetrian konstruisanom lku u

c
u
c
u
u
odnosu na pravu AB vai AXB = . Unija ta dva otvorena lka je skup svih
z
taaka X za koje vai AXB = .)
c
z
Dokaz pomone konstrukcije:
c
<

2:

2:

>

2:

Zbir uglova u trouglu ABO jednak je , pa je AOB = OAB

OBA = ( ) ( ) = 2. Na osnovu teoreme 28.1, perifer2
2
ijski ugao kruga jednak je polovini njegovog centralnog ugla koji zahvata
isti krug, pa kako za svaku taku X konstruisanog lka periferijski ugao
c
u
AXB zahvata isti lk kao i centralni ugao AOB (jer su take X i O sa
u
c
iste strane prave AB), sledi da za svaku taku X konstruisanog lka vai
c
u
z
AXB = 1 AOB = 1 2 = , to je i trebalo dokazati.
s
2
2

nsk

z
Ugao AOB je oprueni ugao, pa na osnovu teoreme 28.1 sledi da za
1
svaku taku X konstruisanog lka vai AXB = 2 AOB = 1 = = ,
c
u
z
2
2
to je i trebalo dokazati.
s

Ele
ktro

Zbir uglova u trouglu ABO jednak je , pa je AOB = OAB

OBA = ( ) ( ) = 2 2. Neka je X proizvoljna
2
2
taka konstruisanog lka i neka je Y njoj simetrina taka u odnosu na
c
u
c
c
taku O. Take X i O su sa raznih strana prave AB, pa sledi i da su
c
c
take X i Y sa raznih strana prave AB. Du XY je prenik kruga k,
c
z
c
pa su uglovi XAY i XBY pravi. Zbir uglova u etvorouglu jednak je
c
zbiru etiri prava ugla, pa kako je XAY + XBY = , sledi da je zbir
c
uglova AXB i AY B jednak zbiru dva prava ugla. Kako (na osnovu
teoreme 28.1) za svaku taku Y lka kruga k koji je sa iste strane prave
c
u
AB kao i taka O vai AY B = 1 AOB = 1 (2 2) = , sledi
c
z
2
2
AXB = AY B = ( ) = , to je i trebalo dokazati.
s

2
Analiza: Pretpostavimo da trougao XY Z zadovoljava uslove zadatka.
Dokaimo najpre da je taka O sredite opisanog kruga trougla XY Z. Oznaz
c
s
imo ugao CXY sa . Vai CY X = ACB CXY = = 2 .
c
z
3
3
Vai B(C, X, B), B(C, Y, A) i B(A, Z, B), pa poluprava XZ pripada konveksnom
z
uglu Y XB, odakle sledi ZXB = CXY Y XZ = = 2 .
3
3
Dakle, CY X = ZXB(= 2 ), Y CX = ZBX(= ) i Y X XZ,
=
3
3
odakle sledi da su trouglovi Y XC i XZB podudarni i da vai CX ZB.
z
=
Iz OCX = OBZ(= ), OC OB (jer je O sredite opisanog kruga trougla
s
=
6
ABC) i CX ZB sledi da su trouglovi COX i BOZ podudarni i da vai
z
=
c
s
z
OX OZ. Analogno se dokazuje da vai OX OY , pa je taka O sredite
=
=
opisanog kruga pravilnog trougla XY Z i vai XOZ = Y OZ = 2 Y XZ =
z
2 = 2 .
3
3
40

je

Ele
ktro

nsk

o iz
dan

Rotacijom oko take O za ugao 2 du XY se preslikava na du Y Z, a taka

c
z
z
c
3
P koja pripada dui XY u taku P koja pripada dui Y Z. Iz B(X, P, Y ),
z
c
z
c
c
B(Y, P , Z) i ZY X = , sledi P Y P = , tj. taka Y pripada skupu taaka
3
3
c
N takvih da je P N P = i u odnosu na taku O je sa suprotne strane prave
3
P P . Taka Y je, dakle, presena taka tog skupa taaka i prave AC. Taka Z
c
c
c
c
c
c
c
je slika take Y u rotaciji oko take O za ugao 2 . Taka X je slika take Z u
c
c
3
rotaciji oko take O za ugao 2 .
c
3
Navedena svojstva omoguavaju konstrukciju trougla XY Z.
c
Konstrukcija: Oznaimo sa P sliku take P u rotaciji oko take O za ugao
c
c
c
2
c
s
u
c
3 . Na osnovu pomone konstrukcije, konstruiimo l k k koji je skup taka N
takvih da je P N P = i koji je sa suprotne strane prave P P u odnosu na
3
taku O. Presenu taku tog lka i prave AC oznaimo sa Y . Oznaimo sa Z
c
c
c
u
c
c
sliku take Y u rotaciji oko take O za ugao 2 . Oznaimo sa X sliku take Z
c
c
c
c
3
u rotaciji oko take O za ugao 2 .
c
3
Dokaz: Na osnovu konstrukcije, taka Y pripada pravoj AC. Dokaimo
c
z
da vai B(A, Y, C). Dokaimo da ne vai B(A, C, Y ). Vai OP OP i OC
z
z
z
z
=
=
OP
z
OA, pa iz OC = OP sledi CA P P i P P O = CAO = . Ako bi vailo
OA
6
B(A, C, Y ), poluprava P C bi pripadala uglu P P Y , pa bi zbir uglova u trouglu
Y P P bio vei od zbira uglova P P Y + P Y P , to je kontradikcija, jer vai
c
s
z
P P Y + P Y P > P P C + P Y P = 5 + = 7 > . Analogno se moe
z
6
3
6
dokazati da ne vai ni B(Y, A, C), pa sledi B(A, Y, C) i da taka Y pripada ivici
z
c
AC.
z
z
c
U rotaciji oko take O za ugao 2 , du CA preslikava se na du AB, a taka
c
3
Y za koju vai B(C, Y, A), preslikava se u taku Z, pa vai B(A, Z, B). Analogno
z
c
z
se dokazuje da taka X pripada ivici BC.
c
Na osnovu konstrukcije vai OY OZ OX i Y OZ = ZOX = 2 , pa
z
=
=
3
je trougao XY Z zaista pravilan.
z
Iz Y OZ = ZOX = 2 sledi XOY = 2 , pa kako je OX OY , vai
=
3
3
1
1
OY X = OXY = 2 ( XOY ) = 2 = . S druge strane, iz OC OA i
=
3
6
1
COA = 2 sledi CAO = ACO = 1 ( COA) = 1 ( 2 ) = 2 = .
3
2
2
3
3
6
2

Iz P Y P + P OP = 3 + 3 = sledi da je etvorougao P Y P O tetivan,

c
pa je OY P = OP P = . Take X i P su sa iste strane prave OY , pa iz
c
6
OY X = OY P (= ), sledi da su take Y , P i X kolinearne. Kako je P taka
c
c
6
unutranje oblasti trougla ABC, sledi da vai raspored B(X, P, Y ), tj. taka
s
z
c
P pripada ivici XY trougla XY Z.
Diskusija: Na osnovu analize sledi da, ako reenje postoji, onda postoji
s
presena taka lka k i prave AC. Na osnovu dokaza sledi da, ako takva
c
c
u
s
s
presena taka postoji, onda ona odre uje jedno reenje. Dakle, reenje zadatka
c
c
postoji ako i samo ako lk k i prava AC imaju zajednikih taaka. Ako lk k i
u
c
c
u
prava AC imaju dve zajednike take, postoje dva reenja zadatka (tako dobijeni
c
c
s
trouglovi XY Z i X Y Z su podudarni), ako imaju jednu zajedniku taku,
c
c
zadatak ima jedinstveno reenje i ako nemaju zajednikih taaka, zadatak nema
s
c
c
reenja.
s
Lk k je skup taaka N takvih da je P N P = , a kako je P OP = 2 =
u
c
3
3
, sledi da je k lk kruga k opisanog oko trougla P P O. Reenje zadatka
u
s
3

41

je

o iz
dan

postoji ako i samo ako krug k i prava AC imaju zajednikih taaka. Kako je
c
c
OP OP , simetrala ugla P OP je medijatrisa ivice P P , a to je prava OB.
=
Dakle, sredite kruga k pripada pravoj OB. Neka je B1 presena taka prave
s
c
c
OB i prave AC, C1 presena taka prave OC i prave AB, S sredite dui OB1
c
c
s
z
i neka su B i S podnoja normala iz taaka B1 i S na pravoj OC. Trougao
z
c
ABC je pravilan, pa su dui BB1 i CC1 njegove visine. Kako je B1 sredite
z
s
ivice AC, taka B je sredite dui CC1 i vai raspored B(O, S, B , C). Krug k i
c
s
z
z
prava AC imaju zajednikih taaka ako i samo ako je SO SB , odnosno ako
c
c
i samo ako je S O S B . Taka S je sredite opisanog kruga trougla P P O,
c
s
pa pripada medijatrisi dui OP , odakle sledi da je SS (O) = P , S O S P i
z
=
B(O, S , P ). Dakle, krug k i prava AC imaju zajednikih taaka ako i samo ako
c
c
je S P S B . Kako su take P i B sa iste strane take S , sledi da krug k i
c
c
prava AC imaju zajednikih taaka ako i samo ako vai B(S , P, B ), odnosno
c
c
z
ako i samo ako vai B(C, B , P ).
z
Reenje zadatka postoji ako i samo ako vai B(C, B , P ), gde je B sredite
s
z
s
visine trougla ABC koja odgovara temenu C. Ako su take P i B identine
c
c
(tada je CP : P O = 3 : 1, jer je taka O teite trougla ABC) postoji
c
zs
jedinstveno reenja zadatka. Ako vai B(C, P, B ) (tj. CP : P O < 3 : 1),
s
z
postoje dva reenja zadatka. Inae, reenje ne postoji.
s
c
s

nsk

O
P

Ele
ktro

Slika 35

Slika 36

36. Lema: Ako je S sredite upisanog kruga trougla ABC, onda je

s
1
BSC = + 2 BAC.
2
Dokaz leme: Taka S pripada bisektrisama unutranjih uglova ABC i
c
s
1
BCA trougla ABC, pa vai SBC = 1 ABC i SCB = 2 ACB, odakle
z
2
1
1
1

sledi BSC = 2 2 2 ABC 2 ACB = 2 2 2 ( BAC) = + 2 BAC.

2
1
2
Dakle, ivica BC se iz take S vidi pod uglom 2 + 2 BAC, tj. BSC =
c

2
+ 1 BAC.
2
2
Pomona konstrukcija konstrukcija lka za iju svaku taku X vai AXB
c
u
c
c
z
= (gde su A i B date take, a dati ugao manji od opruenog ugla):
c
z
Videti opis pomone konstrukcije u reenju 35.
c
s
2
2 Kaemo
z

da se du XY iz take Z vidi pod uglom , ako je

z
c

42

XZY = .

je

nsk

o iz
dan

Analiza: Pretpostavimo da trougao ABC zadovoljava uslove zadatka.

Neka su O i S sredita njegovog opisanog i upisanog kruga. Na osnovu leme,
s
c
z
du BC iz take S vidi se pod uglom + 1 BAC. Ako taka O pripada dui
z
c
2
2
BC, vai 2r = a. Ako taka O ne pripada dui BC, na osnovu nejednakosti
z
c
z
trougla, vai BO + OC > BC, tj. 2r > a.
z
Ako su take A i O sa iste strane prave BC, onda je BAC < i vai
c
z
2
2r > a. Tada je, na osnovu teoreme 28.1, periferijski ugao jednak polovini
centralnog ugla koji zahvata lk BC i vai BAC = 1 BOC. Odatle sledi
u
z
2
1
BSC = + 2 BAC = + 1 BOC.
2
2
4
Ako su take A i O sa raznih strana prave BC, onda je BAC > i vai
c
z
2
2r > a i 1 BOC + BAC = 2 . Odatle sledi BAC = 2 1 BOC i
2
2
2
2
1
BSC = + 2 BAC = + 1 (2 1 BOC) = 2 1 BOC.
2
2
2
2
2
2
4
Ako taka O pripada dui BC, onda je taka O je sredite dui BC, i vai
c
z
c
s
z
z
1
BAC = , odakle sledi BSC = + 2 BAC = + 1 = 3 .
2
2
2
2 2
4
Taka O je presena taka krugova sa sreditima B i C i poluprenicima r.
c
c
c
s
c
Upisani krug dodiruje ivicu BC, pa je taka S presena taka lka iz ijih se
c
c
c
u
c
taaka du BC vidi uglom + 1 BAC i prave koja je na rastojanju od prave
c
z
2
2
BC i nalazi se sa iste njene strane kao i pomenuti lk. Taka A je presena
u
c
c
taka tangenti iz taaka B i C na krug sa sreditem S i poluprenikom .
c
c
s
c
Konstrukcija: Konstruiimo du podudarnu dui a i oznaimo njena temena
s
z
z
c
sa B i C. Konstruiimo krugove sa sreditima B i C i poluprenicima r i (jednu)
s
s
c
njihovu presenu taku oznaimo sa O. Razlikujemo dva sluaja:
c
c
c
c

Ele
ktro

2r = a: Ako je 2r = a, taka O pripada dui BC i vai BOC = 2 . Konc

z
z
2
iz ijih se taaka du BC vidi pod uglom + 1 = 3
stuiimo lk k
s
u
c
c
z
2
2 2
4
Konstruiimo, sa iste te strane prave BC, pravu d paralelnu pravoj BC i
s
to na rastojanju . Presek prave d i lka k oznaimo sa S. Konstruiimo
u
c
s
krug l sa sreditem S i poluprenikom . Konstruiimo tangente iz taaka
s
c
s
c
B i C na krug l i oznaimo njihov presek sa A. Trougao ABC zadovoc
ljava uslove zadatka.
2r > a: Ako je 2r > a, onda taka O ne pripada dui BC i vai BOC < 2 .
c
z
z
2
iz ijih se taaka du BC vidi pod uglom + 1 BOC
Konstruiimo lk k c
s
u
c
z
2
4
sa iste strane prave BC sa koje je taka O (ili konstruiimo lk k iz ijih
c
s
u c
1
se taaka du BC vidi pod uglom 2 4 BOC sa suprotne strane prave
c
z
2
BC u odnosu na taku O). Konstruiimo, sa iste te strane prave BC,
c
s
pravu d paralelnu pravoj BC i to na rastojanju . Presek prave d i lka
u

k oznaimo sa S. Konstruiimo krug l sa sreditem S i poluprenikom .

c
s
s
c
Konstruiimo tangente iz taaka B i C na krug l i oznaimo njihov presek
s
c
c
sa A. Trougao ABC zadovoljava uslove zadatka.
Dokaz: Ivica BC trougla ABC, na osnovu konstrukcije podudarna je datoj
dui a. Na osnovu konstrukcije, prave BC, AB i AC dodiruju krug l i pri tome
z
su krug l i taka A sa iste strane prave BC; krug l i taka B su iste strane
c
c
prave AC i krug l i taka C su iste strane prave AB, odakle sledi da je krug l
c
upisani krug trougla ABC. Rastojanje take S od prave BC je, na osnovu
c
43

je

o iz
dan

konstrukcije, podudarno datoj dui , pa je poluprenik kruga l jednak . Neka

z
c
je k krug sa sreditem O koji sadri take B i C. Njegov poluprenik, na osnovu
s
z c
c
konstrukcije, podudaran je datoj dui r. Potrebno je dokazati da je krug k
z
opisani krug trougla ABC, odnosno dokazati da taka A pripada krugu k.
c
Taka S je sredite upisanog kruga trougla ABC, pa, na osnovu leme, vai
c
s
z
1
BSC = + 2 BAC.
2

2r = a: Ako je 2r = a, taka O pripada dui BC i vai BOC = 2 . Na

c
z
z
2
osnovu konstrukcije, taka S pripada lku iz iz ijih se taaka du BC
c
u
c
c
z
1
z
z
vidi pod uglom 3 , tj. vai BSC = 3 = + 2 . Na osnovu leme vai
4
4
2
2
BSC = + 1 BAC, pa sledi BAC = , to znai da taka A pripada
c
c
2
2
2 s
krugu iji je prenik du BC. Za taku O, dakle, vai OB = OC = OA =
c
c
z
c
z
a
ABC i njegov poluprenik
c
2 = r, pa je krug k opisani krug trougla
podudaran je datoj dui r.
z
2r > a: Na osnovu konstrukcije, taka S pripada lku iz ijih se taaka du BC
c
u
c
c
z
1
vidi pod uglom + 4 BOC i koji je sa iste strane prave BC sa koje je
2
taka O ili lku iz ijih se taaka du BC vidi pod uglom 2 1 BOC
c
u
c
c
z
2
4
i koji je sa suprotne strane prave BC u odnosu na taku O.
c

nsk

Pretpostavimo da taka S pripada lku iz ijih se taaka du BC vidi pod

c
u
c
c
z
1
c
uglom + 4 BOC i koji je sa iste strane prave BC sa koje je taka O.
2
Taka S je sredite upisanog kruga trougla ABC, pa je, na osnovu leme,
c
s
BSC = + 1 BAC. Dakle, vai BAC = 1 BOC i take A i O su iste
z
c
2
2
2
strane prave BC, pa taka A pripada krugu k. Krug k je, dakle, opisani
c
krug trougla ABC i njegov poluprenik podudaran je datoj dui r, to
c
z
s
je i trebalo dokazati.

Ele
ktro

Pretpostavimo da taka S pripada lku iz ijih se taaka du BC vidi pod

c
u
c
c
z
uglom 2 1 BOC i koji je sa suprotne strane prave BC u odnosu
2
4
na taku O. Taka S je sredite upisanog kruga trougla ABC, pa je,
c
c
s
na osnovu leme, BSC = + 1 BAC. Dakle, vai 2 1 BOC =
z
2
2
2
4

1
c
2 + 2 BAC, odakle sledi BAC + 2 BOC = 2 2 . Pored toga, take A i
O su raznih strana prave BC, pa sledi da taka A pripada krugu k. Krug
c
k je, dakle, opisani krug trougla ABC i njegov poluprenik podudaran
c
je datoj dui r, to je i trebalo dokazati.
z
s

Diskusija: Ako je 2r < a, zadatak nema reenja. Ako je 2r = a, zadatak ima

s
dva simetrina reenja ako se lk k i prava d seku, odnosno jedinstveno reenje
c
s
u
s
(do na podudarnost), ako se lk k i prava d dodiruju. Ako je 2r > a, zadatak, za
u

oba izbora luka k u konstrukciji, moe da nema reenja, da ima jedno ili da ima
z
s
dva reenja, u zavisnosti od toga da li se lk k i prava d opisani u konstrukciji
s
u
seku.
37. Lema: Ako je S sredite upisanog kruga trougla ABC, A1 sredite
s
s
ivice BC, P taka dodira upisanog kruga i prave BC, Pa taka dodira prave BC
c
c
i spolja upisanog kruga trougla koji odgovara temenu A i P taka simetrina
c
c
taki P u odnosu na taku S, onda vai
c
c
z
44

je

o iz
dan

(a) B(A, P , Pa );
(b) taka A1 je sredite dui P Pa .
c
s
z
Dokaz leme: Videti dokaz leme 2 u reenju 12.
s

Pomona konstrukcija konstrukcija tangente iz take P na krug k:

c
c
Neka je O sredite kruga k.
s
Ako taka P pripada spoljanjosti kruga k, konstruiimo krug l iji je prenik
c
s
s
c
c
du OP . Oznaimo sa T (jednu) presenu taku krugova l i k. Konstruiimo
z
c
c
c
s
pravu t odre enu takama P i T . Prava t je tangenta iz take P na krug k.
c
c
Ako taka P pripada krugu k, konstruiimo pravu t koja sadri taku P i
c
s
z
c
normalna je na pravoj OP . Prava t je tangenta na krug k u taki P .
c
Ako taka P pripada unutranjosti kruga k, ne postoji tangenta iz take P
c
s
c
na krug k.

Dokaz pomone konstrukcije:

c
Ako taka P pripada spoljanjosti kruga k, taka T pripada krugu iji je
c
s
c
c
c
prenik du OP , pa je OT P prav, tj. OT P T . Kako, pored toga, taka T
c
z
pripada krugu k, sledi da je prava t zaista tangenta iz take P na krug k.
c
Ako taka P pripada krugu k, prava t sadri taku P koja pripada krugu k
c
z c
i vai t OP , sledi prava t zaista tangenta na krug k u taki P .
z
c
2

Ele
ktro

nsk

Analiza: Pretpostavimo da trougao ABC zadovoljava uslove zadatka.

Neka je P taka dodira upisanog kruga i prave BC, Pa taka dodira prave BC i
c
c
spolja upisanog kruga trougla koji odgovara temenu A i P taka simetrina taki
c
c
c
P u odnosu na taku S (koja je sredite upisanog kruga trougla ABC). Na
c
s
osnovu leme, taka A1 je sredite dui P Pa i vai B(A, P , Pa ). Taka A pripada
c
s
z
z
c
pravoj SE i pravoj P Pa , a take B i C pripadaju pravoj EA1 i tangentama iz
c
take A na krug sa sreditem S i poluprenikom SP . Vai i B(S, E, N ), pa kako
c
s
c
z
su take S i N sa raznih strana prave BC i kako take E i A1 nisu identine (u
c
c
c
protivnom bi take S, E i A1 bile kolinearne, to je u suprotnosti sa zadatim
c
s
uslovima) vai raspored B(P, E, A1 ), odnosno ugao SEA1 je tup.
z
Konstrukcija: Konstruiimo i oznaimo sa P podnoje normale iz take S
s
c
z
c
na pravoj EA1 . Oznaimo sa Pa taku simetrinu taki P u odnosu na A1 , a sa
c
c
c
c
P taku simetrinu taki P u odnosu na S. Presek pravih Pa P i SE oznaimo
c
c
c
c
sa A. Konstruiimo krug k sa sreditem S i poluprenikom SP . Konstruiimo
s
s
c
s
(na osnovu opisa pomone konstrukcije) tangente iz take A na krug k i njihove
c
c
presene take sa pravom EA1 oznaimo sa B i C. Ako je ugao SEA1 tup,
c
c
c
trougao ABC zadovoljava uslove zadatka.
Dokaz: Prave BC, AB i AC dodiruju krug k, pa je krug k upisani krug
trougla ABC, a taka S je zaista sredite upisanog kruga trougla ABC.
c
s
Take A, S i E su kolinearne na osnovu konstrukcije, pa E pripada bisektrisi
c
unutranjeg ugla trougla ABC kod temena A. Kako su taka B, C i E
s
c
kolinearne, sledi da je E zaista taka u kojoj bisektrisa unutranjeg ugla BAC
c
s
see ivicu BC. P je taka u kojoj upisani krug trougla ABC dodiruje pravu
c
c
BC, taka P je (na osnovu konstrukcije) njoj simetrina u odnosu na taku
c
c
c
S, pa je taka u kojoj se seku prave AP i BC (taka Pa ), na osnovu leme,
c
c
taka u kojoj spolja upisani krug koji odgovara temenu A dodiruje pravu BC.
c
Na osnovu leme, sredite dui P Pa je sredite dui BC. Kako je, na osnovu
s
z
s
z
45

je

o iz
dan

konstrukcije, taka A1 sredite dui P Pa , sledi da je taka A1 , zaista sredite

c
s
z
c
s
ivice BC, to je i trebalo dokazati.
s
Diskusija: Na osnovu analize sledi da je u svakom trouglu, u kojem take S,
c
c
E i A1 nisu kolinearne, ugao SEA1 tup. Ako su zadate take A1 , S i E takve
da ugao SEA1 nije tup, onda reenje zadatka ne postoji. Ako je ugao SEA1
s
tup, mogue je izvesti konstrukciju na opisani nain i tako konstruisani trougao
c
c
zadovoljava uslove zadatka. (Take oznaene u konstrukciji sa B i sa C mogu
c
c
biti i suprotno oznaene i tom sluaju dobija se drugo mogue reenje). Dakle,
c
c
c
s
s
reenje zadatka postoji samo ako je ugao SEA1 tup i tada je reenje odre eno
s
jedinstveno do na podudarnost.

P E

A1 P a

nsk

P E A1 P a

Slika 37

Sa

Slika 38

Ele
ktro

38. Lema: Ako je S sredite upisanog kruga trougla ABC, A1 sredite

s
s
ivice BC, P taka dodira upisanog kruga i prave BC, Pa taka dodira prave BC
c
c
i spolja upisanog kruga trougla koji odgovara temenu A i P taka simetrina
c
c
taki P u odnosu na taku S, onda vai
c
c
z
(a) B(A, P , Pa );
(b) taka A1 je sredite dui P Pa .
c
s
z
Dokaz leme: Videti dokaz leme 2 u reenju 12.
s
2
Analiza: Pretpostavimao da trougao ABC zadovoljava uslove zadatka.
Neka je S sredite upisanog kruga ovog trougla, neka su Pa i P podnoja ups
z
ravnih iz taaka Sa i S na pravoj BC i neka je P taka takva da vai P =
c
c
z
SS (P ). Take Sa , E, S i A su kolinearne i na osnovu leme vai P = SA1 (Pa ) i
c
z
B(Pa , P , A). Prave AB i AC su tangente iz take A na krug sa sreditem S i
c
s
poluprenikom SP . Take S i Sa su sa raznih strana prave BC, pa su take P i
c
c
c
Pa sa raznih strana take E, odakle, kako je Sa Pa > SP , sledi da vai raspored
c
z
B(P, E, A1 , Pa ).
Konstrukcija: Oznaimo sa Pa podnoje upravne iz take Sa na pravoj EA1 .
c
z
c
Oznaimo sa P taku takvu da je P = SA1 (Pa ), a sa S presek prave ESa i prave
c
c
koja sadri taku P i upravna je na pravoj EA1 . Oznaimo sa P taku takvu
z
c
c
c
da je P = SS (P ), a sa A presek pravih P Pa i ESa . Sa B i C oznaimo presene
c
c
take prave EA1 i tangenti iz take A na krug sa sreditem S i poluprenikom
c
c
s
c
SP . Ako vai raspored B(P, E, A1 , Pa ), trougao ABC zadovoljava uslove
z
46

je

o iz
dan

zadatka.
Dokaz: Taka S je, na osnovu konstrukcije, sredite upisanog kruga trougla
c
s
ABC i P je taka dodira tog kruga i prave BC. Taka E pripada pravoj AS
c
c
(i pravoj BC), pa je ona zaista presena taka prave BC i simetrale unutranjeg
c
c
s
c
z
ugla BAC. Za taku P , na osnovu konstrukcije, vai P = SS (P ), pa je, na
osnovu leme taka Pa taka dodira prave BC i spolja upisanog kruga trougla
c
c
koji dodiruje ivicu BC (jer je Pa presena taka pravih P E i AP ). Taka Sa
c
c
c
pripada pravoj SE i, na osnovu konstrukcije, je prava Sa Pa normalna na pravoj
P E, pa je taka Sa zaista sredite spolja upisanog kruga trougla koji dodiruje
c
s
ivicu BC. Na osnovu konstrukciji taka A1 je sredite dui P Pa , pa kako su P
c
s
z
i Pa take dodira prave BC i upisanog i spolja upisanog kruga trougla ABC,
c
na osnovu leme sledi da je taka A1 istovremeno i sredite dui BC, to je i
c
s
z
s
trebalo dokazati.
Diskusija: Reenje postoji ako i samo ako za take P i Pa odre ene kao u
s
c
konstrukciji vai raspored B(P, E, A1 , Pa ). Ako postoji jedno reenje, postoji
z
s
jo jedno njemu simetrino (sa suprotno oznaenim takama B i C).
s
c
c
c

nsk

39. Lema 1: Medijatrisa ivice BC, bisektrisa unutranjeg ugla

s
trougla ABC i opisani krug tog trougla seku su u jednoj taki.
c
Dokaz leme 1: Videti dokaz leme 2 u reenju 16.
s

BAC

Lema 2: Ako je S sredite upisanog kruga trougla ABC, A1 sredite

s
s
ivice BC, P taka dodira upisanog kruga i prave BC i Pa taka dodira prave
c
c
BC i spolja upisanog kruga trougla koji odgovara temenu A, onda je taka A 1
c
sredite dui P Pa .
s
z
Dokaz leme 2: Videti dokaz leme 2 u reenju 12.
s
2

Ele
ktro

Lema 3: Ako je S sredite upisanog kruga trougla ABC, Sa sredite spolja

s
s
upisanog kruga trougla ABC koji odgovara temenu A i N presena bisektrise
c
ugla BAC i opisanog kruga trougla ABC razliita od A, onda vai N B
c
z
=
N S N Sa N C.
=
=
Dokaz leme 3: Neka je A1 sredite dui BC, P taka dodira upisanog kruga
s
z
c
i prave BC i Pa taka dodira prave BC i spolja upisanog kruga trougla koji
c
odgovara temenu A. Neka je n prava koja sadri taku N i paralelna je pravoj
z
c
BC. Neka su S i Sa podnoja normala iz taaka S i Sa na pravoj n. Na
z
c
osnovu leme 1, taka N pripada medijatrisi ivice BC. Medijatrisa dui BC je
c
z
prava A1 N i ona je paralelna pravama SS i S Sa . Pored toga, vai i P A1 S N
z
s
s
i Pa A1 Sa N , pa su etvorouglovi P S N A1 i Pa A1 N Sa paralelogrami (tavie
c
pravougaonici), odakle sledi S N P A1 i Sa N Pa A1 . Na osnovu leme 2,
=
=
taka A1 je sredite dui P Pa , pa vai P A1 Pa A1 , odakle sledi S N Sa N .
c
s
z
z
=
=
Take S i Sa su sa raznih strana prave n, a take S i Sa su sa raznih strana
c
c
A1 N , pa su uglovi SN S i Sa N Sa podudarni. Pored toga, podudarni, kao
pravi, su i uglovi SS N i Sa Sa N . Iz SN S Sa N Sa , SS N Sa Sa N i
=
=
S N Sa N sledi da su trouglovi SN S i Sa N Sa podudarni i SN Sa N .
=
=
Take S i Sa su sa raznih strana take N , pa je N sredite dui SSa .
c
c
s
z
Poluprave BS i BSa su bisektrise unutranjeg i spoljanjeg ugla kod temena
s
s
B, pa zahvataju prav ugao, tj. SBSa = . Dakle, taka B pripada krugu iji
c
c
2
47

je

Ele
ktro

nsk

o iz
dan

je prenik du SSa . Taka D je sredite dui SSa , pa vai BN N S N Sa .

c
z
c
s
z
z
=
=
z
Analogno se dokazuje i CN N S N Sa , pa vai BN N S N Sa N C,
=
=
=
=
=
to je i trebalo dokazati.
s
2
Lema 4: Ako je N presena bisektrise ugla BAC i opisanog kruga trougla
c
ABC razliita od A, i X i Y take prave AN takve da vai B(A, S, N, Sa )
c
c
z
s
s
i N B N X N Y N C, onda je X sredite upisanog kruga, a Y sredite
=
=
=
spolja upisanog kruga trougla ABC koji odgovara temenu A.
Dokaz leme 4: Neka je S sredite upisanog kruga trougla ABC i Sa sredite
s
s
spolja upisanog kruga trougla ABC koji odgovara temenu A. Na osnovu leme
c
3, vai N B N S N Sa N C, pa je N X N S. Take A i N su sa raznih
z
=
=
=
=
strana prave BC, pa vai B(A, S, N ). Iz B(A, S, N ), B(A, X, N ) i N X N S
z
=
sledi da su take X i S identine, tj. taka X je sredite upisanog kruga trougla
c
c
c
s
ABC. Analogno se dokazuje i da je taka Y sredite spolja upisanog kruga
c
s
trougla ABC koji odgovara temenu A.
2
Analiza: Pretpostavimo da trougao ABC zadovoljava uslove zadatka.
Neka je N presena taka bisektrise ugla BAC i opisanog kruga trougla ABC
c
c
razliita od A. Take S i Sa su sredita upisanog i spolja upisanog kruga, pa vai
c
c
s
z
B(A, S, Sa ). Take A, B, C i N pripadaju opisanom krugu trougla ABC ije
c
c
c
c
je sredite taka O, pa vai ON AO BO CO. Dakle, taka A je presena
s
c
z
=
=
=
taka prave SSa i kruga sa sreditem O koji sadri taku N . Na osnovu leme
c
s
z
c
c
c
c
3, sledi N B N C N S. Take B i C su presene take kruga l i kruga l sa
=
=
sreditem N koji sadri taku S.
s
z c
Konstrukcija: Oznaimo sa N sredite dui SSa . Konstruiimo krug l ije
c
s
z
s
c
je sredite taka O i koji sadri taku N . Presenu taku kruga l i prave SS a
s
c
z
c
c
c
razliitu od N oznaimo sa A. Konstruiimo krug l sa sreditem N koji sadri
c
c
s
s
z
taku S. Presene take krugova l i l oznaimo sa B i C. Ako vai raspored
c
c
c
c
z
B(A, S, Sa ), trougao ABC zadovoljava uslove zadatka.
Dokaz: Take A, B i C pripadaju krugu l, pa je njegovo sredite (taka
c
s
c
O) zaista sredite opisanog kruga trougla ABC. Na osnovu konstrukcije,
s
vai N B N C, pa je BAN CAN , tj. poluprava AN je bisektrisa ugla
z
=
=
BAC, a taka N je presena taka bisektrise unutranjeg ugla kod temena A
c
c
c
s
i opisanog kruga trougla ABC. Taka N je, na osnovu konstrukcije, sredite
c
s
dui SSa , pa ako vai B(A, S, Sa ), vai i B(A, S, N, Sa ). Take S, Sa , B i C
z
z
z
c
pripadaju krugu l sa sreditem N , pa vai N B N S N Sa N C. Iz
s
z
=
=
=
B(A, S, N, Sa ) i N B N S N Sa N C, na osnovu leme 4, sledi da su take
c
=
=
=
S i Sa zaista sredita upisanog i spolja upisanog kruga koji odgovara temenu A
s
trougla ABC.
Diskusija: Reenje postoji ako i samo ako krug l see pravu SSa u taki
s
c
c
A (razliitoj od N ) takvoj da vai B(A, S, Sa ). U tom sluaju postoje dva
c
z
c
podudarna reenja zadatka (sa simetrino oznaenim temenima B i C).
s
c
c

48

je

o iz
dan

Rb

Sb

Sc

Qb

Pc

Sa

Slika 39

Pb

Slika 40

BPb =

nsk

40. Lema 1: Ako krug ije je sredite taka O dodiruje krake ugla XY Z
c
s
c
u takama X i Z, onda vai Y X Y Z.
c
z
=
Dokaz leme 1: Videti dokaz leme 1 u reenju 12.
s
2
Lema 2: Ako su Pb i Pc take dodira prave BC i spolja upisanih krugova
c
trougla ABC koji odgovaraju takama B i C, onda je Pc Pb = AB + AC.
c
1
Dokaz leme 2: Neka su a, b i c ivice BC, AC i AB i neka je p = 2 (a + b + c).
Neka su Qb i Rb take u kojima prave AC i AB dodiruju spolja upisani krug
c
trougla ABC koji odgovara temenu B. Na osnovu leme 1, vai BPb BRb ,
z
=
z
ARb AQb i CPb CQb . Vai i B(B, A, Rb ), B(B, C, Pb ) i B(A, Qb , C), odakle
=
=
sledi

1
1
1
(BPb +BRb ) = (BC+CPb +BA+ARb ) = (BC+CQb +AQb +BA) =
2
2
2

1
1
(BC + AC + BA) = (a + b + c) = p .
2
2
Analogno se dokazuje da vai i CPc = p. Iz CPc = p, BC = a i B(Pc , B, C)
z
sledi BPc = CPc BC = p a. Iz BPc = p a, BPb = p i B(Pc , B, Pb ) sledi
Pc Pb = Pc B + BPb = (p a) + p = 2p a = b + c = AB + AC. (Ako je A1
1
1
sredite ivice BC, vai i Pc A1 = Pc B + BA1 = p a + 2 a = 2 (b + c), pa je
s
z
taka A1 sredite i dui Pc Pb .)
c
s
z
2
Pomona konstrukcija 1 konstrukcija tangente iz take P na krug k:
c
c
Videti opis pomone konstrukcije u reenju 37.
c
s
2
Pomona konstrukcija 2 konstrukcija zajednike unutranje tangente kruc
c
s
gova k1 i k2 :
Neka su r1 i r2 poluprenici, a O1 i O2 sredita krugova k1 i k2 .
c
s
Ako se krugovi k1 i k2 ne seku, konstruiimo krug k1 sa sreditem O1 i
s
s
poluprenikom r1 +r2 . Na osnovu pomone konstrukcije 1, konstruiimo (jednu)
c
c
s
tangentu t0 iz take O2 na krug k1 . Konstruiimo pravu p koja sadri taku O2
c
s
z c
i normalna je na pravoj t0 i oznaimo sa T2 njenu presenu taku sa krugom k2
c
c
c
koja je sa iste strane prave t0 kao i taka O1 . Konstruiimo pravu t koja sadri
c
s
z
taku T2 i paralelna je pravoj t0 . Prava t je jedna od dve zajednike unutranje
c
c
s

Ele
ktro

49

je

o iz
dan

tangente krugova k1 i k2 (druga se konstruie analogno za drugu tangentu iz

s
take O2 na krug k1 ).
c
Ako se krugovi k1 i k2 seku, onda ne postoji njihova zajednika unutranja
c
s
tangenta.

Dokaz pomone konstrukcije 2:

c
Ako se krugovi k1 i k2 ne seku, rastojanje izme u pravih t i t0 jednako je
O2 T2 = r2 . Prava t0 sadri taku O2 , pa je rastojanje prave t od take O2
z
c
c
jednako r2 i prava t dodiruje krug k2 . Prava t0 je tangenta na krug k1 , pa je
njeno rastojenje od take O1 jednako r1 + r2 , odakle sledi da je rastojanje prave
c
t od take O1 jednako r1 + r2 r2 = r1 (jer su taka O1 i prava t sa iste strane
c
c
prave t0 ), pa prava t dodiruje krug k1 . Krugovi k1 i k2 su sa raznih strana prave
t, pa je ona njihova unutranja zajednika tangenta.
s
c
2

Ele
ktro

nsk

Analiza: Pretpostavimo da trougao ABC zadovoljava uslove zadatka.

Neka su Sb i Sc sredita spolja upisanih krugova kb i kc trougla ABC koji
s
odgovaraju takama B i C. Neka su Pb i Pc take dodira prave BC i krugova
c
c
kb i kc . Trougao ABC zadovoljava uslove zadatka, pa vai AB + AC = d,
z
Sb Pb = b i Sc Pc = c (dui Sb Pb i Sc Pc su, redom, poluprenici krugova kb i
z
c
kc ). Na osnovu leme 2, vai Pc Pb = AB + AC, pa, kako je AB + AC = d, sledi
z
Pc Pb = d. Take Pb i Pc su take dodira prave BC i krugova kb i kc , pa su
c
c
uglovi Sc Pc Pb i Sb Pb Pc pravi. Krugovi kb i kc dodiruju pravu AB i sa raznih
su njenih strana. Ovi krugovi dodiruju i pravu AC i sa raznih su njenih strana.
Dakle, prave AB i AC su unutranje zajednike tangente krugova kb i kc i taka
s
c
c
A je njihova presena taka. Presene take ovih tangenti i prave Pc Pb su take
c
c
c
c
c
B i C pri emu vai B(Pc , B, C, Pb ).
c
z
(Pretpostavimo da je b > c i primetimo sledee: ako trougao ABC
c
zadovoljava zadate uslove i ako je X taka takva da vai B(Sb , X, Pb ) i Pb X = c ,
c
z
onda vai Pc Pb = d, Sb X = c b (jer je B(Sb , X, Pb ), Pb X = c i Sb Pb = b ) i
z
Sb Sc > b + c (jer se spolja upisani krugovi trougla ne seku i ne dodiruju). Na
2
2
2
2
osnovu Pitagorine teoreme vai Pc Pb +XSb = Sc X 2 +XSb = Sb Sc > (b +c )2 ,
z
2
2
2
2
odakle sledi d + (b c ) > (b + c ) odnosno d > 4b c . Ista nejednakost
moe se slino dokazati i za sluajeve b < c i b = c . Dakle, ako postoji
z
c
c
reenje zadatka, onda vai d2 > 4b c .)
s
z
Konstrukcija: Konstruiimo du podudarnu datoj dui d i oznaimo njena
s
z
z
c
temena sa Pc i Pb . Sa iste strane prave Pc Pb konstruiimo poluprave sa temenima
s
Pb i Pc koje su normalne na pravoj Pc Pb . Na tim polupravama konstruiimo
s
s
redom take Sb i Sc takva da je Sb Pb b i Sc Pc c . Konstruiimo krug
c
=
=
kb ije je sredite taka Sb i koji sadri taku Pb . Konstruiimo krug kc ije je
c
s
c
z
c
s
c
sredite taka Sc i koji sadri taku Pc . Ukoliko se krugovi kb i kc ne dodiruju
s
c
z
c
i ne seku (u suprotnom ne postoji reenje zadatka), konstruiimo, na osnovu
s
s
pomone konstrukcije 2, njihove zajednike unutranje tangente t i t . Presenu
c
c
s
c
taku pravih t i t oznaimo sa A. Presene take prave Pb Pc i pravih t i t
c
c
c
c
oznaimo sa B i C tako da vai B(Pc , B, C, Pb ). Trougao ABC zadovoljava
c
z
uslove zadatka.
Dokaz: Na osnovu konstrukcije, prave Pc Pb , t i t su tangente krugova kb
i kc , pa krugovi kb i kc dodiruju prave AB, AC, BC. Krug kb sadri taku Pb i
z c
50

je

o iz
dan

vai B(B, C, Pb ), pa su taka B i krug kb sa raznih strana prave AC. Pored toga,
z
c
krug kb dodiruje prave AB, AC, BC, pa sledi da je krug kb spolja upisan krug
trougla ABC koji odgovara temenu B. Analogno se dokazuje da je kc spolja
upisan krug trougla ABC koji odgovara temenu C. Na osnovu konstrukcije
je Sb Pb b i Sc Pc c , pa su poluprenici krugova kb i kc zaista podudarni
c
=
=
datim duima b i c .
z
Take Pc i Pb su take dodira prave BC i spolja upisanih krugova trougla
c
c
ABC kb i kc koji odgovaraju takama B i C, pa je na osnovu leme 2, Pc Pb =
c
AB + AC. S druge strane, na osnovu konstrukcije vai Pc Pb d, pa sledi da
z
=
je zbir stranica AB i AC trougla ABC jednak datoj dui d, to je i trebalo
z
s
dokazati.
Diskusija: Reenje zadatka postoji ako se krugovi kb i kc opisani u kons
strukciji ne seku i ne dodiruju. Krugovi kb i kc se ne seku i ne dodiruju ako
je ispunjen uslov d2 > 4b c i, u tom sluaju, trougao ABC konstruisan na
c
opisan nain zadovoljava (na osnovu dokaza) uslove zadatka. S druge strane,
c
ukoliko reenje zadatka postoji, onda vai d2 > 4b c . Dakle, reenje zadatka
s
z
s
postoji ako i samo ako vai d2 > 4b c i tada je reenje jedinstveno (do na
z
s
podudarnost).

AP

PQ

Ele
ktro

nsk

41. Analiza: Pretpostavimo da take P i Q zadovoljavaju uslove zadatka.

c
Neka je P proizvoljna taka otvorene poluprave AC. Neka je Q taka prave
c
c
AQ, takva da vai P Q P Q i neka je B taka prave AB takva da vai QB Q B
z
c
z
(take B, Q i Q nalaze se sa iste strane prave AC). Na osnovu Talesove teoreme
c
P
QB
vai AP = P Q = Q B , pa iz AP P Q QB sledi A P P Q Q B . Ako
z AP
=
=
=
=
Q
je Q taka prave BC takva da je Q Q B B, onda je etvorougao B BQ Q
c
c
paralelogram i vai BQ B Q . Iz BQ B Q i AP B Q sledi BQ
z
=
=
=
=
AP . Za taku Q vai AP P Q , pa je ona presena taka kruga sa sreditem
c
z
c
c
s
=
P koji sadri taku A i prave koja sadri taku Q i paralelna je pravoj AB.
z
c
z
c
Taka Q je presena taka prave AQ i prave BC. Taka P je taka prave AC
c
c
c
c
c
takva da je P Q P Q .
Konstrukcija: Oznaimo sa P prizvoljnu taku otvorene poluprave AC.
c
c
s
Oznaimo sa Q taku poluprave BC takvu da je BQ AP . Konstruiimo
c
c
=
krug k sa sreditem P koji sadri taku A. Konstruiimo pravu q koja sadri
s
z
c
s
z
taku Q i paralelna je pravoj AB. Presenu taku kruga k i prave p (koja je
c
c
c
sa iste strane prave AC kao i taka B) oznaimo sa Q . Presenu taku prave
c
c
c
c
AQ i prave BC oznaimo sa Q. Oznaimo sa P presenu taku prave AC i
c
c
c
c
prave koja sadri taku Q i paralelna je pravoj P Q . Take P i Q zadovoljavaju
z c
c
uslove zadatka, tj. vai AP P Q QB.
z
=
=
Dokaz: Poluprava AQ pripada konveksnom uglu CAB, pa je taka Q
c
izme u taaka C i B, odakle sledi i da je taka P izme u taaka A i C.
c
c
c
Neka je B taka prave AB takva da je B Q BQ. Na osnovu Talesove
c
teoreme vai P Q = AQ i Q B = AQ , odakle sledi P Q = Q B . Na osnovu
z PQ
AQ
QB
AQ
PQ
QB

Talesove teoreme vai i AP = P Q , pa je AP = P Q = Q B . Cetvorougao

z
AP

PQ

QB

B BQ Q je paralelogram (jer je B Q BQ i, na osnovu konstrukcije, vai

z
Q Q BB ), pa je B Q BQ . Na osnovu konstrukcije je AP P Q i
=
=
51

je

o iz
dan

Q
BQ AP , pa iz B Q BQ sledi AP P Q B Q . Iz AP = P Q =
=
=
=
=
AP
P
QB

s
c
c
BQ i AP = P Q = B Q sledi AP = P Q = BQ, to znai da take P i Q
zadovoljavaju uslove zadatka.
Diskusija: Zadatak ima reenja ako postoji presena taku kruga k i prave
s
c
c
c
p koja je sa iste strane prave AC kao i taka B. Ako je CAB ta presena
c
2
taka uvek postoji (tada vai AC < BC < 2BC). Ako je CAB < ta
c
z
2
presena taka postoji ako prava q see pravu AC u taki P takvoj da je
c
c
c
c
B(A, P , A ), gde je A simetrina taka taki A u odnosu na taku P . Granini
c
c
c
c
c
sluaj je kada su take A i P identine i tada je AA = 2A B i trougao AB A
c
c
c
je slian trouglu ABC, pa vai AC = 2CB.
c
z
Dakle, ako vai AC < 2CB postoji jedinstveno reenje zadatka, a inae ne
z
s
c
postoji nijedno.

nsk

Slika 41

PP

Slika 42

42. Pomona konstrukcija konstrukcija slike take A u homotetiji H O,n/m ,

c
c
odnosno u homotetiji HO,n/m .

Ele
ktro

Ako su take A i O identine, onda je slika take A i u homotetiji HO,n/m i

c
c
c
u homotetiji HO,n/m ona sama.
Ako take A i O nisu identine, neka je M proizvoljna taka koja ne pripada
c
c
c
pravoj OA takva da vai OM = m. Neka je N taka prave OM takva da su
z
c
take M i N sa iste strane take O i vai ON = n. Neka je N taka prave OM
c
c
z
c
takva da su take M i N sa raznih strane take O i vai ON = n. Neka je A
c
c
z
presena taka prave OA i prave koja sadri taku N i paralelna je pravoj AM .
c
c
z c
Neka je A presena taka prave OA i prave koja sadri taku N i paralelna
c
c
z
c
je pravoj AM . Vai HO,n/m (A) = A i HO,n/m (A) = A .
z
Dokaz pomone konstrukcije:
c
Ako su take A i O identine, onda je HO,n/m (A) = A i HO,n/m (A) = A,
c
c
na osnovu denicije homotetije.
Ako take A i O nisu identine, na osnovu Talesove teoreme sledi OA : OA =
c
c
n : m. Iz B(M, O, N ) sledi B(A, O, A ), pa na osnovu denicije homotetije
sledi HO,n/m (A) = A . Na osnovu Talesove teoreme sledi OA : OA = n : m.
Iz B(M, O, N ) sledi B(A, O, A ), pa, na osnovu denicije homotetije, sledi
52

je
2

o iz
dan

HO,n/m (A) = A .

Ele
ktro

nsk

Analiza: Pretpostavimo da romb P QRS zadovoljava uslove zadatka. Neka

je P proizvoljna taka poluprave AB i neka je p poluprava sa temenom P
c
koja sa polupravom P A zahvata ugao 2R i sa iste je strane prave AB kao
i taka C. Neka je S presena taka poluprave p i poluprave AC. Neka je R
c
c
c
taku koja je sa iste strane prave AC kao i taka P i za koju vai S R AB i
c
c
z
S R P S . Neka je Q taka takva da je P Q S R i R Q S P . Taka Q
c
c
=
pripada polupravoj AB, etvorougao P Q R S je romb i njegov unutranji ugao
c
s
S P Q jednak je uglu SP Q = . Oigledno, rombovi P Q R S i P QRS su
c
slini. Neka je HA,k homotetija sa sreditem A, pri emu je k = AP/AP . U
c
s
c
ovoj homotetiji romb P Q R S preslikava se na romb P QRS, a taka R u taku
c
c
R, pa je R presena taka poluprave AR i ivice BC.
c
c
Konstrukcija: Oznaimo sa P proizvoljnu taku poluprave AB. Konstruiimo
c
c
s
polupravu p sa temenom P i koja sa polupravom P A zahvata ugao 2R .
Presenu taku poluprave p i poluprave AC oznaimo sa S . Oznaimo sa R
c
c
c
c
taku koja je sa iste strane prave AC kao i taka P i za koju vai S R AB
c
c
z
i S R P S . Oznaimo sa Q taku takvu da je P Q S R i R Q S P .
c
c
=
(Oigledno, taka Q pripada polupravoj AB i etvorougao P Q R S je romb.)
c
c
c
Oznaimo sa R presenu taku poluprave AR i ivice BC. Neka je HA,k hoc
c
c
motetija sa sreditem A, pri emu je k = AR/AR . Na osnovu pomone kons
c
c
strukcije, konstruiimo slike P , Q, R i S taaka P , Q , R , S u homotetiji HA,k .
s
c

Cetvorugao P QRS je romb koji zadovoljava uslove zadatka.

Dokaz: Cetvorougao P QRS je zaista romb (jer je P Q R S romb). Na

osnovu konstrukcije, ugao S P Q = 2R SP A = 2R (2R ) = , pa
je i ugao SP Q podudaran datom uglu . Teme R, na osnovu konstrukcije,
pripada pravoj BC. Taka S , na osnovu konstrukcije pripada polupravoj AC,
c
pa i taka S njena slika u homotetiji HA,k pripada polupravoj AC; tavie,
c
s
s
kako taka R pripada ivici BC, sledi i da taka S pripada ivici AC. Analogno se
c
c
dokazuje da take P i Q pripadaju ivici AB, pa romb P QRS zaista zadovoljava
c
uslove zadatka.
Diskusija: Ako je CAB, reenje postoji i jedinstveno je. U suprotnom,
s
reenje ne postoji.
s
43. Lema: Neka su a1 , 1 i r1 ivica B1 C1 , poluprenik upisanog kruga i
c
poluprenik opisanog kruga trougla A1 B1 C1 . Neka su a2 , 2 i r2 ivica B2 C2 ,
c
poluprenik upisanog kruga i poluprenik opisanog kruga trougla A 2 B2 C2 .
c
c
Ako su trouglovi A1 B1 C1 i A2 B2 C2 slini (pri emu takama A1 , B1 , C1
c
c
c
odgovaraju redom take A2 , B2 i C2 ) onda vai a1 : a2 = 1 : 2 = r1 : r2 .
c
z
Dokaz leme:
I nain:
c
Trouglovi A1 B1 C1 i A2 B2 C2 su slini, pa postoji transformacija slinosti
c
c
P kojom se prvi preslikava na drugi i vai kB1 C1 = B2 C2 tj. ka1 = a2 (gde
z
je k koecijent slinosti). Tom transformacijom se upisani i opisani krug prvog
c
trougla preslikavaju na upisani i opisani krug drugog, odakle sledi k1 = 2 i
kr1 = r2 , pa je a1 : a2 = 1 : 2 = r1 : r2 = 1 : k, to je i trebalo dokazati.
s
53

je

nsk

o iz
dan

II nain:
c
Trouglovi A1 B1 C1 i A2 B2 C2 su slini, pa su njihovi odgovarajui uglovi
c
c
podudarni (T27.7). Neka je = B1 A1 C1 = B2 A2 C2 , = A1 B1 C1 =
A 2 B 2 C2 i = B 1 C1 A 1 = B 1 A 1 C1 A 1 B 1 C1 = B 2 A 2 C2
A2 B2 C2 = B2 C2 A2 . Neka su O1 i S1 sredita opisanog i upisanog kruga
s
trougla A1 B1 C1 , a O2 i S2 sredita opisanog i upisanog kruga trougla A2 B2 C2 .
s
Ako je ugao otar, onda su take O1 i A1 sa iste strane prave B1 C1 , pa je,
s
c
na osnovu teoreme 28.1, B1 O1 C1 = 2. Trougao C1 O1 B1 je jednakokraki
(jer je B1 O1 = C1 O1 = r1 ), pa je O1 B1 C1 = B1 C1 O1 = (2)/2. Analogno
se dokazuje da vai B2 O2 C2 = 2 i O2 B2 C2 = B2 C2 O2 = ( 2)/2, pa
z
su trouglovi C1 O1 B1 i C2 O2 B2 slini i vai B1 C1 : B2 C2 = B1 O1 : B2 O2 ,
c
z
tj. a1 : a2 = r1 : r2 .
Ako je ugao prav, onda je taka O1 sredite dui B1 C1 tj. 2r1 = a1 .
c
s
z
Analogno se dokazuje i 2r2 = a2 , pa sledi a1 : a2 = r1 : r2 .
Ako je ugao tup, onda su take O1 i A1 sa raznih strana prave B1 C1 ,
c
pa je, na osnovu teoreme 28.1, B1 O1 C1 = 2. Trougao C1 O1 B1 je
jednakokraki (jer je B1 O1 = C1 O1 = r1 ), pa je O1 B1 C1 = B1 C1 O1 = .
Analogno se dokazuje da vai B2 O2 C2 = 2 i O2 B2 C2 = B2 C2 O2 = ,
z
pa su trouglovi C1 O1 B1 i C2 O2 B2 slini i vai B1 C1 : B2 C2 = B1 O1 : B2 O2 ,
c
z
tj. a1 : a2 = r1 : r2 .
Neka je P1 taka dodira upisanog kruga trougla A1 B1 C1 i prave B1 C1 , a P2
c
taka dodira upisanog kruga trougla A2 B2 C2 i prave B2 C2 . Vai S1 B1 C1 =
c
z
/2 = S2 B2 C2 i S1 C1 B1 = /2 = S2 C2 B2 , pa su trouglovi S1 B1 C1 i
S2 B2 C2 slini i vai S1 B1 : S2 B2 = B1 C1 : B2 C2 = a1 : a2 . Vai S1 B1 P1 =
c
z
z
/2 = S2 B2 P2 i S1 P1 B1 = /2 = S2 P2 B2 , pa su trouglovi S1 B1 P1 i
S2 B2 P2 slini i vai S1 B1 : S2 B2 = S1 P1 : S2 P2 = 1 : 2 , odakle sledi
c
z
a1 : a 2 = S 1 B 1 : S 2 B 2 = 1 : 2 ,
Dakle, vai a1 : a2 = r1 : r2 i a1 : a2 = 1 : 2 , odakle sledi a1 : a2 = 1 :
z
2 = r1 : r2 , to je i trebalo dokazati.
s
2

Ele
ktro

Pomona konstrukcija konstrukcija slike take A u homotetiji H O,n/m .

c
c
Videti opis pomone konstrukcije u reenju 42.
c
s
2

Analiza: Pretpostavimo da trougao ABC zadovoljava uslove zadatka,

tj. pretpostavimo da je zbir poluprenika upisanog kruga i poluprenika r
c
c
opisanog kruga trougla ABC jednak datoj dui d. Neka su a, i r duina
z
z
ivice BC, poluprenik upisanog kruga i poluprenik opisanog kruga trougla
c
c
ABC. Neka je A B C proizvoljan trougao slian trouglu ABC (takav da
c
z
je BAC B A C i ABC A B C ) i neka su a , i r duina ivice B C ,
=
=
poluprenik upisanog kruga i poluprenik opisanog kruga trougla A B C .
c
c
Iz = BAC + ABC = B A C + A B C = B C A , sledi
B C A = . Analogno, vai A B C = .
z
a
a
Na osnovu leme, vai a : a = : = r : r , pa je = a i r = a r , odakle
z
a
d
sledi d = + r = a ( + r ) i a = +r a .
Konstrukcija: Konstruiimo proizvoljnu du B C . Konstruiimo polupravu
s
z
s
p koja sa polupravom B C zahvata ugao . Sa iste strane prave B C konstruiimo polupravu q koja sa polupravom C B zahvata ugao . Presenu
s
c
54

je

Ele
ktro

nsk

o iz
dan

taku polupravih p i q oznaimo sa A . Konstruiimo sredite O opisanog i

c
c
s
s
sredite S upisanog kruga A B C . Neka su a , i r duina ivice B C ,
s
z
poluprenik upisanog kruga i poluprenik opisanog kruga trougla A B C .
c
c
Neka je H homotetija HA ,d/( +r ) . Korienjem pomone konstrukcije, konsc
c
struiimo slike A, B i C taaka A , B i C u homotetiji H (take A i A su
s
c
c
identine). Trougao ABC zadovoljava uslove zadatka.
c
Dokaz: Na osnovu konstrukcije, vai A B C = i B C A = .
z
Na osnovu konstrukcije, take A, B, C su slike taaka A , B , C u homotetiji,
c
c
pa su trouglovi ABC i A B C slini i vai ABC = A B C i BCA =
c
z
B C A . Odatle sledi ABC = , pa je CAB + BCA = ABC =
(tj. zbir unutranjih uglova trougla ABC kod temena A i C jednak je datom
s
uglu ). Analogno se dokazuje BAC + ABC = (tj. zbir unutranjih uglova
s
trougla ABC kod temena A i B jednak je datom uglu ).
Neka su a, i r duina ivice BC, poluprenik upisanog kruga i poluprenik
z
c
c
opisanog kruga trougla ABC. Na osnovu leme, vai a : a = : = r : r ,
z
a
a
a
pa je = a i r = a r , odakle sledi + r = a ( + r ) i a = +r a . Na
+r
d
osnovu konstrukcije je a = +r a (jer je du BC slika dui B C u homotetiji
z
z
d
HA ,d/( +r ) ), pa je +r = +r odakle sledi + r = d, tj. zbir poluprenika
c
+r
opisanog i upisanog kruga trougla ABC jednak je datoj dui d, to je i trebalo
z
s
dokazati.
Diskusija: Da bi postojalo reenje zadatka, tj. da bi postojao trougao ABC
s
koji zadovoljavao uslove zadatka, njegovi unutranji uglovi ABC, BCA i
s
ACB moraju da budu redom jednaki , , ( ) + ( ),
pa moraju da budu zadovoljeni uslovi 0 < < , 0 < < i
0 < ( ) + ( ) < , tj. uslovi 0 < < , 0 < < , < + . Ako
su zadovoljeni ti uslovi, reenje zadatka postoji bez obzira na zadatu du d.
s
z
Dakle, reenje zadatka postoji ako i samo ako vae uslovi 0 < < , 0 <
s
z
< , < + i tada je reenje jedinstveno (do na podudarnost).
s
C

B1
T

A A

C1

Slika 43

Slika 44

44. Pomona konstrukcija 1 konstrukcija lka za iju svaku taku X vai

c
u
c
c
z
AXB = (gde su A i B date take, a dati ugao manji od opruenog ugla):
c
z
55

je

Ele
ktro

nsk

o iz
dan

Videti opis pomone konstrukcije u reenju 35.

c
s
2
Pomona konstrukcija 2 konstrukcija slike take A u homotetiji H O,n/m ,
c
c
odnosno u homotetiji HO,n/m :
Videti opis pomone konstrukcije u reenju 42.
c
s
2
Analiza: Pretpostavimo da trougao ABC zadovoljava uslove zadatka.
Neka je lk k skup taaka X takvih da je BXB1 = . Taka A pripada
u
c
c

tom lku i C1 je sredite dui BA, pa taka C1 pripada lku k , gde je k slika
u
s
z
c
u
lka k u homotetiji HB,1/2 . Neka je T teite trougla ABC (taka T je, dakle,
u
zs
c
taka dui BB1 takva da je T B : T B1 = 2 : 1). Na osnovu svojstava teita sledi
c
z
zs
da taka C1 pripada krugu k sa sreditem T i poluprenikom tc /3. Dakle, taka
c
s
c
c
i kruga k(T, tc /3). Taka A simetrina je taki B
C1 je presena taka lka k
c
c
u
c
c
c
u odnosu na taku C1 . Taka C simetrina je taki A u odnosu na taku B1 .
c
c
c
c
c
Konstrukcija:
Konstruiimo du BB1 podudarnu datoj dui tb . Kons
z
z
struiimo taku T dui BB1 , takvu da vai BT : T B1 = 2 : 1. Konstruiimo,
s
c
z
z
s
na osnovu prve pomone konstrukcije, skup taaka X takvih da je BXB1 =
c
c
u
. Neka je to lk k. Konstruiimo sliku k lka k u homotetiji HB,1/2 (kou
s
ristei drugu pomonu konstrukciju). Konstruiimo krug k sa sreditem T
c
c
s
s

i poluprenikom tc /3. Oznaimo sa C1 presenu taku lka k i kruga k.

c
c
c
c
u
Oznaimo sa A taku simetrinu taki B u odnosu na taku C1 . Oznaimo
c
c
c
c
c
c
sa C taku simetrinu taki A u odnosu na taku B1 . Trougao ABC zadoc
c
c
c
voljava uslove zadatka.
Dokaz: Na osnovu konstrukcije, taka B1 je sredite ivice AC, pa je BB1
c
s
teina du koja odgovara temenu B. Na osnovu konstrukcije teina du BB 1
zs
z
zs
z
je zaista podudarna datoj dui tb .
z
Na osnovu konstrukcije taka C1 je sredite ivice AB, pa je CC1 teina
c
s
zs
du koja odgovara temenu C i ona sadri teite trougla ABC. Na osnovu
z
z
zs
konstrukcije, taka T deli teinu du BB1 u odnosu 2 : 1, pa je ona teite
c
zs
z
zs
trougla ABC. Dakle, du CC1 sadri taku T . Teite T deli du CC1 u
z
z
c
zs
z
odnosu 2 : 1 (CT : T C1 = 2 : 1), a kako, na osnovu konstrukcije, taka C1
c
pripada krugu ije je sredite taka T , a poluprenik tc /3, sledi da je CC1 =
c
s
c
c
3T C1 = tc . Dakle, du CC1 je teina du i podudarna je datoj dui tc .
z
zs
z
z
Taka C1 je sredite dui AB, pa se u homotetiji HB,2 , preslikava u taku
c
s
z
c
A. Na osnovu konstrukcije, lk k preslikava se u homotetiji HB,1/2 na lk k ,
u
u
pa sledi da se u homotetiji HB,2 lk k preslikava na lk k. Kako taka C1
u
u
c
, sledi da njena slika u homotetiji HB,2 , pripada slici lka k u
pripada lku k
u
u
toj homotetiji, pa sledi da taka A pripada lku k. Na osnovu konstrukcije, lk
c
u
u

k je skup taaka X za koje je BXB1 = , odakle sledi BAB1 = i, kako je

c
B1 pripada dui AC, BAC = .
z
Diskusija: Reenje postoji ako postoji presek lka k i kruga sa sreditem
s
u
s
T i poulprenikom tc i tada je reenje jedinstveno (odnosno sva reenja su poc
s
s
dudarna).

45. Pomona konstrukcija konstrukcija slike take A u homotetiji H O,n/m ,

c
c
odnosno u homotetiji HO,n/m :
Videti opis pomone konstrukcije u reenju 42.
c
s
2
56

je

o iz
dan

Analiza: Pretpostavimo da prava s zadovoljava uslove zadatka. Ako je

B(X, P, Y ), neka je H homotetija HP,n/m , a u suprotnom, neka je H homotetija HP,n/m . Vai P X : P Y = m : n, pa je H(X) = Y . Kako taka
z
c
X pripada krugu k1 , sledi da njena slika pripada slici kruga k1 u homotetiji
H, tj. taka Y pripada krugu k1 = H(k1 ). Dakle, taka Y je presena taka
c
c
c
c
krugova k1 i k2 (razliita od P ). Prava s sadri take Y i P .
c
z c
Konstrukcija: Konstruiimo (na osnovu pomone konstrukcije) sliku kruga
s
c
k1 u homotetiji H (gde je H homotetija HP,n/m ili HP,n/m ). Presenu taku
c
c
c
krugova k1 i k2 (razliitu od P ) oznaimo sa Y . Prava s odre ena takama Y i
c
c
P zadovoljava uslove zadatka.
Dokaz: Neka je X presena taka prave s i kruga k1 (razliita od take P ).
c
c
c
c
U homotetiji H se krug k1 preslikava na krug k1 (na osnovu konstrukcije) i
prava s se preslikava na sebe (jer sadri sredite homotetije taku P ). Dakle,
z
s
c
presena taka kruga k1 i prave s razliita od take P preslikava u presenu
c
c
c
c
c
taku kruga k1 i prave s, tj. H(X) = Y . Odatle sledi P X : P Y = m : n. Taka
c
c
Y na osnovu konstrukcije pripada krugu k2 , pa konstruisana prava s zadovoljava
uslove zadatka.
Diskusija: Krugovi k1 i k2 seku se i imaju zajedniku taku P , pa se seku i
c
c
krugovi k1 i k2 (ne dodiruju se u taki P ). Za obe homotetije HP,n/m i HP,n/m
c
postoji po jedno reenje zadatka. Zadatak, dakle, uvek ima tano dva reenja.
s
c
s

nsk

k1

X
P

k2

Ele
ktro

k1

Slika 45

Slika 46

46. Lema: Ako bisektrisa unutranjeg ugla kod temena A trougla ABC
s
see naspramnu ivicu BC u taki E, onda vai: BA : CA = BE : CE.
c
c
z
Dokaz leme: Videti dokaz leme u reenju 14.
s
2
Pomona konstrukcija konstrukcija skupa taaka X za koje je AX : BX =
c
c
m : n, gde su A i B date razliite take, a m i n date dui:
c
c
z
Razlikujemo tri sluaja:
c

m = n: Konstruiimo medijatrisu s dui AB. Ona je traeni skup taaka.

s
z
z
c
m > n: Neka je p proizvoljna prava sa temenom A i neka su X, Y i Z take
c
te poluprave takve da vai AX = m, B(A, Y, X, Z), XY = n, XZ = n.
z
57

je

o iz
dan

Oznaimo sa P presenu taku prave AB i prave koja sadri taku X i

c
c
c
z
c
paralelna je pravoj BZ. Oznaimo sa Q presenu taku prave AB i prave
c
c
c
koja sadri taku X i paralelna je pravoj BY . Konstruiimo krug k iji
z
c
s
c
je prenik du P Q. Krug k je traeni skup taaka (zovemo ga Apolonijev
c
z
z
c
krug). (Primetimo da u ovom sluaju vai B(A, P, B, Q) i H(A, B; P, Q).)
c
z
m < n: Konstrukcija je analogna konstrukciji u drugom sluaju.
c
sluaju vai B(Q, A, P, B) i H(A, B; P, Q).)
c
z
Dokaz pomone konstrukcije:
c

(U ovom

m = n: Taka X pripada medijatrisi s dui AB ako i samo ako vai AX : BX =

c
z
z
1 = m : n, pa je medijatrisa dui AB zaista traeni skup taaka.
z
z
c

m > n: Na osnovu Talesove teoreme vai AP : BP = AX : XZ = m : n i

z
AQ : BQ = AX : XY = m : n, pa take P i Q pripadaju traenom
c
z
skupu. Dokaimo da je krug k iji je prenik du P Q zaista traeni skup
z
c
c
z
z
taaka.
c

nsk

Neka je M proizvoljna taka kruga k koja ne pripada pravoj AB. Neka

c
je R presena taka prave M Q i prave koja sadri taku B i paralelna je
c
c
z
c
AQ
pravoj AM . Neka je S presena taka pravih BR i M P . Vai BP = BQ ,
c
c
z AP
AQ
AP
pa, na osnovu Talesove teoreme, sledi AM = BP = BQ = AM , odnosno
BS
BR
BS = BR, tj. taka B je sredite dui SR. Taka M pripada krugu
c
s
z
c
c
iji je prenik du P Q, pa je ugao P M Q prav. Take R i S pripadaju
c
c
z
polupravama M Q i M P , pa je i ugao SM R prav, tj. taka M pripada
c
krugu iji je prenik du SR, a sredite taka B. Dakle, vai M B = BS =
c
c
z
s
c
z
AQ
AM
BR, pa je, na osnovu Talesove teoreme, BM = AM = BQ = m , to znai
c
BR
n s
da taka M pripada traenom skupu taaka.
c
z
c

Ele
ktro

Neka je M proizvoljna taka za koju vai AM : BM = m : n i ne pripada

c
z
pravoj AB. Neka je R presena taka prave M Q i prave koja sadri taku
c
c
z c
B i paralelna je pravoj AM . Neka je S presena taka pravih BR i M P .
c
c
AM
AP
Taka M pripada traenom skupu taaka, pa iz BM = m = BP , na osnovu
c
z
c
n
AP
AM
AM
Talesove teoreme sledi BM = BP = BS , odakle je BM = BS. Analogno
AQ
vai i BM = BQ = AM , odakle je BM = BR. Iz BM = BS = BR sledi
z AM
BR
da taka M pripada krugu iji je prenik du SR, pa je ugao SM R prav.
c
c
c
z
Take R i S pripadaju polupravama M Q i M P , pa je i ugao P M Q prav,
c
tj. taka M pripada krugu iji je prenik du P Q, tj. taka M pripada
c
c
c
z
c
krugu k.
Dakle, za taku M vai AM : BM = m : n ako i samo ako taka M
c
z
c
pripada krugu k (Apolonijevom krugu), to je i trebalo dokazati.
s

m < n: Dokaz za ovaj sluaj analogan je dokazu za sluaj m > n.

c
c

2
Analiza: Pretpostavimo da trougao ABC zadovoljava uslove zadatka.
Kako je = ABC ACB > 0, sledi da je AC > AB. Neka je E taka
c
58

je

nsk

o iz
dan

preseka bisektrise unutranjeg ugla trougla BAC i ivice BC. Take A i E pris
c
padaju skupu taaka za koje je odnos rastojanja od taaka B i C jednak m : n.
c
c
1
Vai BEA = 2 BAC ABC = 1 ( ABC ACB) = 1 .
z
2
2
2
2
Konstrukcija: Konstruiimo du podudarnu datoj dui a i oznaimo njena
s
z
z
c
temena sa B i C. Konstruiimo, na osnovu pomone konstrukcije, skup taaka
s
c
c
za koje je odnos rastojanja od taaka B i C jednak odnosu m : n. Oznaimo sa
c
c
E presek kruga k i dui BC. Konstruiimo polupravu l sa temenom E koja sa
z
s
c
polupravom EB zahvata ugao 1 . Presek poluprave l i kruga k oznaimo
2
2
sa A. Trougao ABC zadovoljava uslove zadatka.
Dokaz: Ivica BC je, na osnovu konstrukcije, zaista podudarna dui a. Na
z
osnovu konstrukcije, taka A pripada skupu taaka za koje je odnos rastojanja
c
c
od taaka B i C jednak odnosu m : n, pa i za taku A vai AB : AC = m : n.
c
c
z
Za taku E vai B(B, E, C) i EB : EC = m : n = AB : AC. Postoji tano jedna
c
z
c
taka X za koju vai B(B, X, C) i XB : XC = AB : AC, a na osnovu leme to
c
z
vai za presenu taku bisektrise unutranjeg ugla trougla BAC i ivice BC.
z
c
c
s
Dakle, taka E je presena taka bisektrise unutranjeg ugla trougla BAC i
c
c
c
s
ivice BC. Za taku E onda vai: BEA = 1 ( ABC ACB). Na osnovu
c
z
2
2
konstrukcije je BEA = 1 , odakle sledi ABC ACB = , to je i
s
2
2
trebalo dokazati.
Diskusija: Ako je m < n i < postoje dva (podudarna) reenja (za dva
s
mogua izbora poluprave l). U suprotnom, reenje ne postoji (podrazumeva se
c
s
da je > 0).
47. Pomona konstrukcija konstrukcija skupa taaka X za koje je AX :
c
c
BX = m : n, gde su A i B date take, a m i n date dui:
c
z
Videti opis pomone konstrukcije u reenju 46.
c
s
2

Ele
ktro

Analiza: Pretpostavimo da tetivni etvorougao ABCD zadovoljava uslove

c
zadatka, tj. pretpostavimo da vai AB = a, BC = b, CD = c i DA = d gde su
z
a, b, c i d date dui.
z
Neka je C1 taka poluprave BC takva da vai BC1 = a i neka je D1
c
z
presena taka prave BD i prave koja sadri taku C1 i paralelna je pravoj
c
c
z
c
CD. Iz BCD BC1 D1 i DBC D1 BC1 , sledi da su trouglovi BCD
=
=
i BC1 D1 slini, pa vai BC : BC1 = CD : C1 D1 , odnosno b : a = c :
c
z
C1 D1 , tj. C1 D1 = c a . Neka je D2 taka takva da vai B(D, A, D2 ) i AD2 =
c
z
b

C1 D1 = c a . Cetvorougao ABCD je tetivan, pa je BAD + BCD = , odakle

b
sledi D2 AB = BAD = BCD = BC1 D1 . Iz D2 AB BC1 D1 ,
=
AD2 C1 D1 i BA BC1 sledi da su trouglovi BAD2 i BC1 D1 podudarni
=
=
z
i BD2 BD1 . Vai
=
BD2
BD1
BC1
a
=
=
=
.
BD
BD
BC
b
Dakle, taka B pripada skupu taaka za koje je odnos rastojanja od taaka D 2
c
c
c
i D jednak odnosu duina a i b (taj skup je prava ako je a = b i (Apolonijev)
z
krug u sluaju a = b). Taka B je, dakle, presena taka tog skupa taaka i
c
c
c
c
c
kruga sa sreditem A i poluprenikom a. Taka C je presena taka kruga sa
s
c
c
c
c
sreditem D i poluprenikom c i kruga sa sreditem B i poluprenikom b.
s
c
s
c
59

je

nsk

o iz
dan

Konstrukcija: Konstruiimo du podudarnu datoj dui d i oznaimo njena

s
z
z
c
temena sa A i D. Konstruiimo taku D2 takvu da vai B(D, A, D2 ) i AD2 = c a .
s
c
z
b
Konstruiimo, na osnovu opisa pomone konstrukcije, skup taaka za koje je
s
c
c
odnos rastojanja od taaka D2 i D jednak odnosu duina a i b (taj skup je
c
z
prava ako je a = b i (Apolonijev) krug ako je sluaju a = b). Oznaimo sa B
c
c
presenu taka tog skupa i kruga sa sreditem A i poluprenikom a. Oznaimo
c
c
s
c
c
sa C presenu taku kruga sa sreditem D i poluprenikom c i kruga sa sreditem
c
c
s
c
s

B i poluprenikom b. Cetvorougao ABCD zadovoljava uslove zadatka.

c
Dokaz: Na osnovu konstrukcije vai AB = a, BC = b, CD = c i DA = d.
z
Potrebno je jo dokazati da je etvorougao ABCD tetivan.
s
c
Neka je D1 taka poluprave BD takva da je BD1 = BD2 i neka je C1 taka
c
c
poluprave BC takva da je BC1 = a. Iz BD1 = BD2 = a i BC1 = a sledi BD1 =
BD
BD
b
BC
b
BD
BC1
BC1 D1 i BCD slini (na osnovu teoreme 27.7(i)) i
c
BC , pa su trouglovi
vai BC1 D1 BCD i BC : BC1 = CD : C1 D1 , odnosno b : a = c : C1 D1 ,
z
=
tj. C1 D1 = c a . Na osnovu konstrukcije je AD2 = c a , pa vai C1 D1 = AD2 .
z
b
b
Iz C1 D1 = AD2 , BC1 = a = BA, BD1 = BD2 sledi da su trouglovi BC1 D1
i BAD2 podudarni odakle sledi BC1 D1 BAD2 . Iz BC1 D1 BCD
=
=
z
i BC1 D1 BAD2 , pa je BCD = BAD2 . Vai BAD2 + BAD = ,
=
pa, kako je BCD = BAD2 , vai i BCD + BAD = , to znai da je
z
s
c
etvorougao ABCD zaista tetivan.
c
Diskusija: Reenje zadatka postoji ako je duina BD (gde su B i D take
s
z
c
odre ene kao u konstrukciji) manja od zbira duina b i c i ako se konstruisani
z
Apolonijev krug i krug sa sreditem A i poluprenikom A seku. Tada za obe
s
c
c
c
presene take postoje po dva reenja odre ena dvema presenim takama kruga
c
c
s
sa sreditem D i poluprenikom c i kruga sa sreditem B i poluprenikom b
s
c
s
c
(jedno od reenja je samopresecajui etvorougao). Inae, reenje ne postoji.
s
c c
c
s

A
D2

Ele
ktro

D1

C1

P
B

Slika 47

Slika 48

48. Cevaova teorema: Ako su P , Q i R take pravih AB, BC i AC, prave

c
AQ, BR i CP su konkurentne ili paralelne ako i samo ako vai
z

AP BQ CR

P B QC RA
60

=1 .

je
o iz
dan

Menelajeva teorema: Ako su P , Q i R take pravih AB, BC i AC, one su

c
kolinearne ako i samo ako vai
z

AP BQ CR

P B QC RA

= 1 .

Analiza: Iz B(B, Q, C), B(C, R, A), na osnovu Paove aksiome, sledi da se

s
prave AQ i BR seku u taki S takvoj da je B(A, S, Q) i B(B, S, R).
c
Pretpostavimo da postoji taka P takva da zadovoljava uslove zadatka i da
c
AP
pripada ivici AB. Iz BQ CR AP = QC RA P B sledi BQ CR P B = 1. Kako
QC RA

je B(B, Q, C), B(C, R, A), B(A, P, B), vai i

z

BQ CR AP

= 1. Prave AQ i BR se

QC RA P B

seku (dakle, nisu paralelne), pa na osnovu Cevaove teoreme, sledi da se prave

BR, AQ i CP seku u jednoj taki, tj. prava CP sadri taku S. Dakle, taka
c
z
c
c
P je presena taka prave AB i prave CS.
c
c
Pretpostavimo da postoji taka P takva da zadovoljava uslove zadatka i ne
c
AP
pripada ivici AB. Iz BQ CR AP = QC RA P B sledi BQ CR P B = 1. Kako
QC RA

nsk

je B(B, Q, C), B(C, R, A), B(A, P, B), vai i

z

BQ CR AP

QC RA P B

= 1, pa, na osnovu

Menelajeve teoreme, sledi da su take Q, R i P kolinearne. Dakle, taka P je

c
c
presena taka prave QR i prave AB.
c
c
Konstrukcija: Oznaimo sa S presenu taku pravih BR i AQ. Oznaimo
c
c
c
c
sa P presenu taku pravih CS i AB. Taka P zadovoljava uslove zadatka.
c
c
c
Ako prave QR i AB nisu paralelne, oznaimo sa P presenu taku pravih
c
c
c
CS i AB. Taka P zadovoljava uslove zadatka.
c
Dokaz: Na osnovu Paove aksiome, iz B(B, Q, C) i B(C, R, A) sledi B(A, S, Q).
s
Tako e na osnovu Paove aksiome, iz B(B, Q, C) i B(A, S, Q) sledi B(A, P , B).
s
Na osnovu konstrukcije, prave BR, AQ i CP seku se u taki S, pa na osc

Ele
ktro

novu Cevaove teoreme sledi

BQ CR AP

BQ CR AP
QC RA P B

= 1. Odatle sledi

QC RA P B

= 1 i

BQ CR AP = QC RA P B, to znai da taka P zadovoljava uslove

s
c
c
zadatka.
Ako prave QR i AB nisu paralelne, iz B(B, Q, C) i B(C, R, A), na osnovu
Paove aksiome, sledi B(A, P , B). Na osnovu konstrukcije, take Q, R i P
s
c
su kolinearne, pa na osnovu Menelajeve teoreme sledi

BQ CR AP

QC RA P B

= 1. Odatle

AP
s
c
c
sledi BQ CR P B = 1 i BQ CR AP = QC RA P B, to znai da taka P
QC RA
zadovoljava uslove zadatka.
Diskusija: Ako su prave QR i AB paralelne, postoji samo jedno reenje
s
zadatka (taka P koja je izme u taaka A i B). Ako prave QR i AB nisu
c
c
paralelne, postoje tano dva reenja: taka P koja je izme u taaka A i B i
c
s
c
c
taka P koja nije izme u taaka A i B (i tada vai H(A, B; P , P )).
c
c
z

61

je

o iz
dan

49. Pomona konstrukcija konstrukcija take D takve da vai H(A, B; C, D),

c
c
z
gde su A, B i C razliite kolinearne take i taka C nije sredite dui AB:
c
c
c
s
z
Oznaimo sa O proizvoljnu taku koja ne pripada pravoj AB. Konstruiimo
c
c
s
c
z
c
pravu a odre enu takama A i O i pravu b koja sadri taku B i paralelna
je pravoj a. Konstruiimo pravu c odre enu takama O i C i oznaimo sa E
s
c
c
presenu taku pravih c i b (ta presena taka postoji, jer se prave a i c seku, a
c
c
c
c
prave a i b su paralelne). Konstruiimo i oznaimo sa F taku simetrinu taki
s
c
c
c
c
E u odnosu na taku B. Konstruiimo pravu d koja je odre ena takama O i
c
s
c
F . Ako taka C nije sredite dui AB, onda postoji presena taka pravih d
c
s
z
c
c
i AB i to je traena taka D. Ako je taka C sredite dui AB, onda traena
z
c
c
s
z
z
taka D ne postoji.
c

Dokaz pomone konstrukcije:

c
Pretrpostavimo da vai B(A, C, B). Trouglovi
z

vai
z

3 AC

CB

AO

ACO i

CEB su slini, pa
c

. Taka F simetrina je taki E u odnosu na taku B, pa je

c
c
c
c

EB

EB=BF . Pored toga, trouglovi

ADO i

BDF su slini, pa vai

c
z

AO

BF

Dakle,

AC

odnosno

AC

CB

EB

AO

BF

DB

AD

BD

nsk

CB

AO

AD

= AD , tj. vai H(A, B; C, D), to je i trebalo dokazati.

z
s

DB

Ispravnost konstrukcije dokazuje se analogno i u sluaju B(A, C, B).

c

Ele
ktro

Analiza: Pretpostavimo da trougao ABC zadovoljava uslove zadatka.

Neka je taka E presena taka bisektrise ugla BAC i ivice BC.
c
c
c
Ako je AB AC, taka E je sredite ivice BC i bisektrisa unutranjeg ugla
c
s
s
=
kod temena A je normalna na ivici BC, pa su rastojanja temena B i C od te
bisektrise jednaka BE i CE. Taka E je sredite dui BC, pa je BE CE,
c
s
z
=
odakle sledi da su dui m i n podudarne. U ovom sluaju vai BE = CE = m i
z
c
z
taka A pripada pravoj koja je normalna na pravoj BC i pri tome vai AE la .
c
z
=
Navedena svojstva omoguavaju konstrukciju trougla ABC u sluaju m = n.
c
c
Ako nije AB AC, taka E nije sredite ivice BC i bisektrisa unutranjeg
c
s
s
=
ugla kod temena A nije normalna na ivici BC (jer bi u protivnom bilo AB
=
AC). Neka su P i Q podnoja normala iz taaka B i C na bisektrisu unutranjeg
z
c
s
ugla kod temena A. Vai BP E = CQE = i BEP = CEQ, pa su
z
2
trouglovi BEP i CEQ slini, odakle sledi P E : EQ = BE : CE = BP :
c
CQ = m : n. (Primetimo da iz AB = AC, BE : EC = AB : AC i BE : CE =
m : n sledi m = n.) Iz BAP CAQ i BP A = CQA = sledi da su
=
2
trouglovi BP A i CAQ slini i P A : AQ = BP : CQ = m : n. Taka E
c
c
pripada dui P Q, a taka A ne, pa iz P E : QE = P A : QA sledi H(P, Q; E, A) i
z
c
3 Za

XY

UV

razliite take X i Y i razliite take U i V koje pripadaju jednoj pravoj, vrednost

c
c
c
c

deniemo kao
s

XY
UV

, ako su orijentisane dui XY i U V istosmerne, odnosno kao XY ,

z
UV

ako su orijentisane dui XY i U V suprotnosmerne.

z

62

je

nsk

o iz
dan

H(A, E; P, Q). Pored toga, vai AE = la , P E : EQ = m : n, BP = m i CQ = n.

z
Navedena svojstva omoguavaju konstrukciju trougla ABC u sluaju m = n.
c
c
Konstrukcija:
Sluaj m = n: Konstruiimo take B i C takve da je BC = 2m. Sredite
c
s
c
s
dui BC oznaimo sa E. Konstruiimo pravu p normalnu na pravoj BC u taki
z
c
s
c
E. Konstruiimo na pravoj p taku A takvu da je AE = la . Trougao ABC
s
c
zadovoljava uslove zadatka.
Sluaj m = n: Oznaimo sa P , E i Q take takve da je B(P , E , Q ),
c
c
c
P E m i E Q n. Na osnovu pomone konstrukcije, konstruiimo taku
c
s
c
=
=
A takvu da vai H(A, E ; P , Q ). Oznaimo sa E proizvoljnu taku koja ne
z
c
c
c
c
pripada pravoj AE takvu da vai AE la . Oznaimo sa P i Q take na pravoj
z
=
AE takve da je P P Q Q E E. Konstruiimo normale na pravu AE koje
s
sadre take P i Q i na njima, sa raznih strana prave AE konstruiimo take B
z
c
s
c
i C takve da je BP m i CQ n. Trougao ABC zadovoljava uslove zadatka.
=
=
Dokaz:
Sluaj m = n: Iz BE CE, AE AE i BEA = CEA = sledi da
c
=
=
2
su trouglovi BEA i CAE podudarni, pa je BAE = CAE, tj. poluprava
AE je bisektrisa ugla BAC. Na osnovu konstrukcije je AE la . Na osnovu
=
konstrukcije je BE = CE = m = n, pa, kako je BE AE i CE AE, sledi
da su rastojanja taaka B i C od bisektrise ugla BAC jednaka BE = m i
c
CE = n.
Sluaj m = n:
c
PE
P
Na osnovu Talesove teoreme, iz E E = m , sledi EQ = m .
Q
n
n

Na osnovu dokaza pomone konstrukcije vai H(A, E ; P , Q ) tj.

c
z

AQ i

QE

AP
AQ

EP
EQ .

Dakle,

AP
AQ

EP
EQ

AP

P E

m
n.

63

Ele
ktro

AP
Na osnovu konstrukcije je BP = m i CQ = n, pa iz AQ = m i BP A =
n

c
CQA = 2 sledi da su trouglovi ABP i AQC slini, pa su uglovi BAP
i CAQ podudarni. Dakle, poluprava AE je zaista bisektrisa ugla BAC. Na
osnovu konstrukcije je AE = la . Na osnovu konstrukcije, prave BP i CQ su
normalne na pravoj AE i podudarne datim duima m i n, pa su rastojanja
z
taaka B i C od prave AE, tj. od bisektrise ugla BAC zaista jednaka merama
c
datih dui m i n, to je i trebalo dokazati.
z
s
Diskusija:
Sluaj m = n: Reenje uvek postoji i jedinstveno je odre eno do na poduc
s
darnost.
Sluaj m = n: Reenje uvek postoji i jedinstveno je odre eno do na poduc
s
darnost.

je
o iz
dan

la

P
E

n
Q

Slika 49

BA

Slika 50

50. Lema 1: Ako su A, B, C, D i O kolinearne take takve da je O

c
sredite dui AB i B(A, O, C, B, D), onda vai H(A, B; C, D) ako i samo ako
s
z
z
vai AO 2 = OC OD.
z
Dokaz leme 1:
Na osnovu pretpostavke je B(A, O, C, B, D), pa vai:
z

nsk

H(A, B; C, D)

AC

CB

AD

DB

AD
AC
=

CB
DB

AO + OC
AO + OD
AO + OC
AO + OD
=

OB OC
OD OB
OA OC
OD OA

(AO + OC)(OD OA) = (AO + OD)(OA OC) AO 2 = OC OD

64

Ele
ktro

2
Lema 2: Neka su A, B, C i D take za koje vai B(A, C, B, D). Neka je
c
z
k krug iji je prenik du AB i l bilo koji krug koji sadri take C i D. Vai
c
c
z
z
c
z
H(A, B; C, D) ako i samo ako su krugovi k i l me usobno normalni.
Dokaz leme 2:
Neka je O sredite kruga k i O sredite kruga l
s
s
Pretpostavimo da vai H(A, B; C, D). Neka je T presena taka krugova k
z
c
c
i l. Take A i T pripadaju krugu k, pa vai OA = OT . Na osnovu leme 1,
c
z
vai OA2 = OC OD, pa sledi OT 2 = OC OD. Na osnovu svojstava potencije
z
take u odnosu na krug (T28.3), sledi da je taka T dodirna taka kruga l i
c
c
c
njegove tangente koja sadri taku O. Dakle, vai OT O = , pa su krugovi
z
c
z
2
k i l me usobno normalni.
c
Pretpostavimo da su krugovi k i l me usobno normalni. Neka je T presena
taka krugova k i l. Prava OT je tangenta na krug l, pa na osnovu svojstava
c
potencije take u odnosu na krug, vai OT 2 = OC OD. Take A i T pripadaju
c
z
c
krugu k, odakle sledi OA = OT , pa vai i OA2 = OC OD. Taka O pripada
z
c
tangenti na krug l, pa vai raspored B(A, O, C, B, D). Na osnovu leme 1, sledi
z
H(A, B; C, D).
2

je

o iz
dan

Lema 3: Skup taaka X euklidske ravni takvih da vai AX : BX = m : n

c
z
(A i B su date razliite take, a m i n su date dui) je:
c
c
z
medijatrisa dui AB, ako je m = n;
z

krug iji je prenik du P Q gde su P i Q take prave AB takve da vai

c
c
z
c
z
B(A, P, B, Q) i AP : BP = AQ : BQ = m : n, ako je m > n;

krug iji je prenik du P Q gde su P i Q take prave AB takve da vai

c
c
z
c
z
B(Q, A, P, B) i AP : BP = AQ : BQ = m : n, ako je m < n.
Dokaz leme 3:

m = n: Taka X pripada medijatrisi m dui AB ako i samo ako vai AX :

c
z
z
BX = 1 = m : n, pa je medijatrisa dui AB zaista skup taaka X takvih
z
c
da je AX : BX = m : n.

nsk

m > n: Dokaimo najpre da postoje take P i Q prave AB takve da vai

z
c
z
B(A, P, B, Q) i AP : BP = AQ : BQ = m : n. Neka je p proizvoljna
poluprava sa temenom A i neka su X, Y i Z take te poluprave takve
c
da vai AX = m, B(A, Y, X, Z), XY = n, XZ = n. Oznaimo sa P
z
c
presenu taku prave AB i prave koja sadri taku X i paralelna je pravoj
c
c
z c
BZ. Oznaimo sa Q presenu taku prave AB i prave koja sadri taku
c
c
c
z
c
X i paralelna je pravoj BY . Iz B(A, Y, X, Z) sledi da vai i B(A, P, B, Q).
z
Na osnovu Talesove teoreme vai AP : BP = AX : XZ = m : n i
z
AQ : BQ = AX : AY = m : n, odakle sledi da take P i Q zadovoljavaju
c
uslov B(A, P, B, Q) i AP : BP = AQ : BQ = m : n.
Dokaimo da je krug k iji je prenik du P Q zaista skup taaka X za
z
c
c
z
c
koje vai AX : BX = m : n (taj krug zovemo Apolonijev krug).
z

Ele
ktro

Neka je M proizvoljna taka kruga k koja ne pripada pravoj AB. Neka

c
je R presena taka prave M Q i prave koja sadri taku B i paralelna je
c
c
z
c
AQ
pravoj AM . Neka je S presena taka pravih BR i M P . Vai BP = BQ ,
c
c
z AP

AQ
AP
pa, na osnovu Talesove teoreme, sledi AM = BP = BQ = AM , odnosno
BS
BR
BS = BR, tj. taka B je sredite dui SR. Taka M pripada krugu
c
s
z
c
iji je prenik du P Q, pa je ugao P M Q prav. Take R i S pripadaju
c
c
z
c
c
polupravama M Q i M P , pa je i ugao SM R prav, tj. taka M pripada
krugu iji je prenik du SR, a sredite taka B. Dakle, vai M B = BS =
c
c
z
s
c
z
AQ
AM
BR, pa je, na osnovu Talesove teoreme, BM = AM = BQ = m , to znai
c
BR
n s
da taka M pripada traenom skupu taaka.
c
z
c

Neka je M proizvoljna taka za koju vai AM : BM = m : n i ne pripada

c
z
pravoj AB. Neka je R presena taka prave M Q i prave koja sadri taku
c
c
z c
B i paralelna je pravoj AM . Neka je S presena taka pravih BR i M P .
c
c
AP
AM
Taka M pripada traenom skupu taaka, pa iz BM = m = BP , na osnovu
c
z
c
n
AM
AP
AM
Talesove teoreme sledi BM = BP = BS , odakle je BM = BS. Analogno
AQ
vai i BM = BQ = AM , odakle je BM = BR. Iz BM = BS = BR sledi
z AM
BR
da taka M pripada krugu iji je prenik du SR, pa je ugao SM R prav.
c
c
c
z
65

je

o iz
dan

Take R i S pripadaju polupravama M Q i M P , pa je i ugao P M Q prav,

c
tj. taka M pripada krugu iji je prenik du P Q, tj. taka M pripada
c
c
c
z
c
krugu k.
Dakle, za taku M vai AM : BM = m : n ako i samo ako taka M
c
z
c
pripada krugu k (Apolonijevom krugu), to je i trebalo dokazati.
s
m < n: Dokaz za ovaj sluaj analogan je dokazu za sluaj m > n.
c
c

Pomona konstrukcija konstrukcija taaka C i D takvih da vai CD = a

c
c
z
i H(A, B; C, D), gde su A i B date razliite take i a je data du:
c
c
z

nsk

Oznaimo sa O1 sredite dui AB. Konstruiimo krug k1 iji je prenik du

c
s
z
s
c
c
z
AB. Oznaimo sa T proizvoljnu njegovu taku i konstruiimo tangentu t na krug
c
c
s
s
k1 u taki T . Oznaimo sa O taku prave t takvu da je OT = a . Konstruiimo
c
c
c
2
krug l sa sreditem O1 koji sadri taku O. Oznaimo sa O2 presenu taku
s
z
c
c
c
c
prave AB i kruga l. Konstruiimo krug l iji je prenik du O1 O2 . Oznaimo
s
c
c
z
c
sa T presenu taku kruga l i kruga k1 . Konstruiimo krug k2 sa sreditem O2
c
c
s
s
koji sadri taku T . Presene take prave AB i kruga k2 oznaimo sa C i D.
z
c
c
c
c
Vai H(A, B; C, D) i CD = a.
z
(Svakoj presenoj taki kruga l i prave AB odgovara po jedno reenje zac
c
s
datka. Za jedno reenje vai B(A, C, B, D), a za drugo B(D, A, C, B) Take C i
s
z
c
D mogu da budu i suprotno oznaene, pa ukupno ima etiri reenja zadatka.)
c
c
s
Dokaz pomone konstrukcije:
c
Taka T pripada krugu iji je prenik du O1 O2 , pa vai O1 T O2 = .
c
c
c
z
z
2
c
Take O i O2 pripadaju krugu l, pa je O1 O O1 O2 . Take T i T pripadaju
c
=
krugu k1 , pa je O1 T O1 T . Iz O1 T O2 = = O1 T O, O1 O O1 O2 i
=
=
2
O1 T O1 T , sledi da su trouglovi O1 OT i O1 O2 T podudarni i O2 T =
=
c
z
c
OT = a , tj. poluprenik kruga k2 jednak je a . Du CD je prenik kruga k2 ,
2
2
pa je CD = a. Krugovi k1 i k2 su me usobno normalni (jer je O1 T O2 T ),
pa na osnovu leme 2, sledi H(A, B; C, D).
Dakle, vai H(A, B; C, D) i CD = a, to je i trebalo dokazati.
z
s
2

Ele
ktro

Analiza: Pretpostavimo da trougao ABC zadovoljava uslove zadatka.

Neka je A podnoje visine koja odgovara temenu A i neka su E i F presene
z
c
take prave BC i simetrala unutranjeg i spoljanjeg ugla trougla ABC kod
c
s
s
temena A. Taka E pripada bisektrisi ugla BAC, pa vai B(B, E, C).
c
z
Ako je AA AE, tj. ako je ha = la , trougao ABC je jednakokraki
=
c
c
z
(AB AC). Teme A je presena taka medijatrise dui BC i prave koja je
=
paralelna pravoj BC i nalazi se na rastojanju ha = la od nje.
Ako nije AA AE, trougao AA E je pravougli ( AA E = ), pa vai
z
=
2
AE > AA , tj. la > ha . Prave AE, AF , AB i AC su harmonijski spregnute
(jer su prave AF i AE simetrale uglova koje zahvataju prave AB i AC), pa su
harmonijski spregnute i take F , E, B i C, tj. H(F, E; B, C). Pored toga, vai
c
z
i BC = a. Navedena svojstva omoguavaju konstrukciju.
c
Konstrukcija: Ako je ha = la , oznaimo sa B i C temena dui podudarne
c
z
datoj dui a. Oznaimo sa A presenu taka medijatrise dui BC i prave koja
z
c
c
c
z
66

je

o iz
dan

je paralelna pravoj BC i nalazi se na rastojanju ha = la od nje.

Ako je la > ha , oznaimo sa A i A temena dui podudarne datoj duu ha .
c
z
z
Konstruiimo pravu p koja je u taki A normalna na pravoj AA . Oznaimo sa
s
c
c
E presenu taku prave p i kruga sa sreditem A i poluprenikom podudarnim
c
c
s
c
datoj dui la . Konstruiimo pravu q koja je u taki A normalna na pravoj AE.
z
s
c
Oznaimo sa F presenu taku pravih p i q. Na osnovu pomone konstrukcije,
c
c
c
c
konstruiimo take B i C takve da vai H(F, E; B, C) i BC = a i da je taka
s
c
z
c
E izme u taaka B i C (tada vai raspored B(F, B, E, C) ili B(F, C, E, B)).
c
z
Trougao ABC zadovoljava uslove zadatka.
Dokaz: Ako je ha = la , neka je E sredite dui BC. Na osnovu konstrukcije
s
z
je trougao ABC jednakokraki (jer taka A pripada medijatrisi dui BC).
c
z
z
Poluprava AE je bisketrisa ugla BAC i du AE je visina koja odgovara temenu
A. Na osnovu konstrukcije je AE = ha = la i BC = a, pa trougao ABC
zadovoljava uslove zadatka.
Ako je la > ha , na osnovu konstrukcije je AA p i take B i C pripadaju
c
pravoj p, pa vai AA BC i AA = ha , tj. AA je visina koja odgovara temenu
z
A i ona je podudarna datoj dui ha . Na osnovu konstrukcije, ivica BC poz
dudarna je datoj dui A. Na osnovu konstrukcije je AE = la . Potrebno je jo
z
s
dokazati da je poluprava AE zaista bisektrisa ugla BAC. Na osnovu konstrukcije, mogua su dva reenja: reenje za koje je B(F, B, E, C) i reenje za koje je
c
s
s
s
c
B(F, C, E, B). Dokaimo da je poluprava AE bisektrisa ugla BAC za sluaj
z
B(F, B, E, C) (dokaz je analogan i za drugi sluaj). Na osnovu konstrukcije vai
c
z

nsk

H(F, E; B, C), pa je

FB

BE

C
= F . Iz B(F, B, E, C) sledi

EC

FB
BE

FC
EC

FB
FC

EB
EC .

Ele
ktro

Na osnovu leme 3, skup taaka X takvih da vai XB : XC = F B : F C = EB :

c
z
EC (iz B(F, B, E, C) sledi F B > F C) je krug iji je prenik du F E. Na osc
c
z
c
c
c
novu konstrukcije, ugao EAF je prav, pa taka A pripada krugu iji je prenik
du F E i za nju, dakle, vai AB : AC = F B : F C = EB : EC. Neka je D
z
z
taka prave AC takva da je B(D, A, C) i vai AD AB. Vai AD AB, pa je
c
z
z
=
=
1
1
trougao DBA jednakokraki i DBA = BDA = 2 ( DAB) = 2 BAC.
Iz AD : AC = AB : AC = ED : EC, na osnovu Talesove teoreme, sledi da su
1
trouglovi BCD i ECA slini i EAC = BDC = 2 BAC, tj. prava AE
c
je simetrala ugla BAC, to je i trebalo dokazati.
s
Diskusija: Ako je la < ha reenje zadatka ne postoji. Ako je la = ha postoji
s
jedinstveno reenje zadatka. Ako je la > ha postoje dva reenja zadatka sa
s
s
simetrino oznaenim temenima B i C.
c
c

51. Lema 1: Ako se simetrala unutranjeg ugla kod temena A trougla

s
ABC i prava BC seku u taki E, a simetrala spoljanjeg ugla kod temena A
c
s
i prava BC u taki F , onda vai BA : CA = BE : CE = BF : CF .
c
z
Dokaz leme 1:
Neka je D taka prave AC takva da vai B(D, A, C) i
c
z
DA AB. Trougao DBA je jednakokraki, pa iz BDA = DBA sledi
=
EAC = 1 BAC = 1 ( DAB) = 1 ( BDA + DBA) = BDA. Dakle,
2
2
2
prave DB i AE su paralelne, a trouglovi DBC i AEC slini, pa vai BA :
c
z
CA = DA : CA = BE : CE.
Pretpostavimo da je AC > AB. Tada vai B(F, B, C) (ako je AC < AB,
z
67

je

o iz
dan

onda vai B(B, C, F ), a ako je AC = AB, onda simetrala spoljanjeg ugla

z
s
kod temena A ne see pravu BC). Neka je G taka prave AC takva da vai
c
c
z
B(A, G, C) i AG AB. Trougao BAG je jednakokraki, pa je simetrala ugla
=
BAG (tj. ugla BAC) prava AE normalna na pravoj BG. S druge strane,
prave AE i AF su simetrale unutranjeg i spoljanjeg ugla trougla ABC kod
s
s
temena A, pa su one me usobno normalne. Iz BG AE i AF AE sledi
da su prave AF i BG paralelne, a trouglovi AF C i GBC slini, pa vai
c
z
c
BA : CA = GA : CA = BF : CF . (Tvr enje se dokazuje analogno za sluaj
AC < AB.)
Dakle, vai BA : CA = BE : CE i BA : CA = BF : CF , pa sledi
z
BA : CA = BE : CE = BF : CF , to je i trebalo dokazati.
s
2

nsk

Lema 2: Ako su S i Sa sredita upisanog kruga trougla ABC i spolja

s
upisanog kruga koji odgovara temenu A i ako je E presena taka bisektrise
c
c
unutranjeg ugla BAC i prave BC, onda vai H(A, E; S, Sa ).
s
z
Dokaz leme 2: Take S, E i Sa pripadaju bisektrisi unutranjeg ugla BAC
c
s
trougla ABC i vai B(A, S, E, Sa ). Taka S pripada bisektrisi ugla ABE
z
c
(tj. ugla ABC), pa je ona presena taka bisektrise unutranjeg ugla kod
c
c
s
temena B i ivice AE trougla ABE. Analogno, taka Sa je presena taka
c
c
c
simetrale spoljanjeg ugla kod temena B trougla ABE i prave AE, pa, na
s
osnovu leme 1, vazi AS : SE = AB : BE = ASa : Sa E. Pored toga, vai i
z

B(A, S, E, Sa ), pa je

AS

SE

= ASa , tj. H(A, E; S, Sa ), to je i trebalo dokazati.

s

Sa E
2

Ele
ktro

Lema 3: Neka su S i Sa sredita upisanog kruga trougla ABC i spolja

s
upisanog kruga koji odgovara temenu A i neka je E presena taka bisektrise
c
c
z
c
unutranjeg ugla BAC i prave BC. Ako je A podnoje normale iz take A na
s
pravoj BC, a S i Sa podnoja normala iz taaka S i Sa na pravoj AA , onda
z
c
vai H(A, A ; S, Sa ).
z
Dokaz leme 3: Prave SS, EA i Sa Sa su paralelne, pa su trouglovi ASS,
c
AA E i ASa Sa slini, odakle sledi AS : SE = AS : AA i ASa : Sa E = ASa :

Na osnovu leme 1, vai H(A, E; S, Sa ), tj.

z

s
tj. H(A, A ; S, Sa ), to je i trebalo dokazati.

AS

SE

AA . Vai B(A, S, E, Sa ) i B(A, S, A , Sa ), pa sledi

z

AS

SE

AS

SA

= ASa , pa sledi

Sa E

ASa

Sa E

AS

SA

Lema 4: Ako krug ije je sredite taka O dodiruje krake ugla

c
s
c
takama X i Z, onda vai Y X Y Z.
c
z
=
Dokaz leme 4: Videti dokaz leme 1 u reenju 12.
s

ASa

Sa A

= ASa

Sa A

2
XY Z u
2

Lema 5: Ako je R taka dodira prave AB i upisanog kruga trougla ABC, a

c
Ra taka dodira prave AB i spolja upisanog kruga trougla ABC koji odgovara
c
1
temenu A, onda vai AR = 1 (AB + AC BC), ARa = 2 (AB + AC + BC) i
z
2
RRa = BC.
Dokaz leme 5: Neka su Q i P take u kojima prave AC i BC dodiruju
c
upisani krug trougla ABC. Na osnovu leme 4, vai AR AQ, BR BP i
z
=
=
68

je

AR =

o iz
dan

CQ CP . Vai i B(A, R, B), B(B, P, C) i B(A, Q, C), odakle sledi

z
=

1
1
1
(AR + AQ) = (BA BR + CA CQ) = (BA BP + CA CP ) =
2
2
2

1
1
(BA + AC (BP + P C)) = (BA + AC BC).
2
2
Neka su Qa i Pa take u kojima prave AC i BC dodiruju spolja upisani krug
c
trougla ABC koji odgovara temenu A. Na osnovu leme 4, vai ARa AQa ,
z
=
z
BRa BPa i CQa CPa . Vai i B(A, B, Ra ), B(B, Pa , C) i B(A, C, Qa ),
=
=
odakle sledi
=

ARa =

1
1
1
(ARa +AQa ) = (AB+BRa +AC+CQa ) = (AB+BPa +AC+CPa )
2
2
2

1
1
(AB + AC + (BPa + Pa C)) = (AB + AC + BC).
2
2
Kako vai raspored B(A, R, Ra ), iz AR = 1 (BA + AC BC) i ARa = 1 (AB +
z
2
2
1
AC + BC) sledi RRa = ARa AR = 2 (AB + AC + BC) 1 (BA + AC BC) =
2
BC, to je i trebalo dokazati.
s
2
Lema 6: Za razliite kolinearne take A, B i C postoji taka D takva da je
c
c
c
H(A, B; C, D) ako i samo ako taka C nije sredite dui AB.
c
s
z
Dokaz leme 6:
(:) Pretpostavimo da taka C nije sredite dui AB. Neka je O proizvoljna
c
s
z
taka van prave AB i neka je G presena taka prave OC i prave koja sadri
c
c
c
z
taku B i paralelna je pravoj OA. Neka je H taka simetrina taki G u odnosu
c
c
c
c
na taku B. Neka je D presena taka pravih AB i OH. Dokaimo da za taku
c
c
c
z
c
D vai H(A, B; C, D). Na osnovu slinosti trouglova OAC i GBC sledi
z
c

OA

BG

AD

. S druge strane, na osnovu slinosti trouglova

c

HB

OAD i

HBD vai
z

. Kako je HB=BG sledi

Ele
ktro

CB

OA

AC

nsk

BD

AC

CB

OA

BG

OA

HB

AD

BD

AD

DB

Dakle, ako taka C nije sredite dui AB, onda postoji taka D takva da je
c
s
z
c
H(A, B; C, D), to je i trebalo dokazati.
s

(:) Pretpostavimo da postoji taka D takva da je H(A, B; C, D), tj.

c

c
s
z
AD i da je taka C sredite dui AB. Tada je

DB

AC

CB

= 1, pa je

AD

DB

AC

CB

= 1.

Dakle, orijentisane dui AD i DB nisu istosmerne, pa taka D nije izme u

z
c
taaka A i B (i razliita je od taaka A i B). Ako vai B(A, B, D), onda je
c
c
c
z
AD

DB

AD = AB + BD > BD i

AD
z
= DB < 1. Analogno, ako vai B(D, A, B),

onda je BD = DA + AB > AD i

AD

DB

AD
= DB > 1. Dakle, ni u jednom sluaju
c

69

je

AD

DB

= 1, to je kontradikcija. Odatle sledi da, ako je taka C sredite

s
c
s

o iz
dan

ne vai
z

70

Ele
ktro

nsk

dui AB, onda ne postoji taka D, takva da je H(A, B; C, D), to je i trebalo

z
c
s
dokazati.
2
Pomona konstrukcija 1 konstrukcija take D takve da vai H(A, B; C, D),
c
c
z
gde su A, B i C razliite kolinearne take i taka C nije sredite dui AB:
c
c
c
s
z
Videti opis pomone konstrukcije u reenju 49.
c
s
2
Pomona konstrukcija 2 konstrukcija tangente iz take P na krug k:
c
c
Videti opis pomone konstrukcije u reenju 37.
c
s
2
Pomona konstrukcija 3 konstrukcija zajednike unutranje tangente kruc
c
s
gova k1 i k2 :
Videti opis pomone konstrukcije 2 u reenju 40.
c
s
2
Pomona konstrukcija 4 konstrukcija zajednike spoljanje tangente kruc
c
s
gova k1 i k2 .
Neka su r1 i r2 poluprenici, a O1 i O2 sredita krugova k1 i k2 .
c
s
Ako je r1 = r2 i ako su krugovi k1 i k2 identini, onda je svaka tangenta
c
kruga k1 tangenta i kruga k2 . Ako je r1 = r2 i krugovi se k1 i k2 dodiruju
iznutra u taki T , onda postoji jedna zajednika spoljanja tangenta krugova k 1
c
c
s
i k2 . Nju konstruiemo kao normalu u taki T na pravoj O1 O2 .
s
c
Ako nijedan od krugova k1 i k2 ne pripada unutranjosti drugog, ako se
s
s
oni ne dodiruju iznutra i ako je r1 > r2 , konstruiimo krug k1 sa sreditem O1 i
s
poluprenikom r1 r2 . Na osnovu pomone konstrukcije 2, konstruiimo (jednu)
c
c
s
tangentu t0 iz take O2 na krug k1 . Konstruiimo pravu p koja sadri taku O2
c
s
z c
i normalna je na pravoj t0 i oznaimo sa T2 njenu presenu taku sa krugom
c
c
c
k2 koja je sa suprotne strane prave t0 u odnosu na taku O1 . Konstruiimo
c
s
pravu t koja sadri taku T2 i paralelna je pravoj t0 . Prava t je jedna od dve
z
c
zajednike spoljanje tangente krugova k1 i k2 (druga se konstruie analogno
c
s
s
c
za drugu tangentu iz take O2 na krug k1 ). Konstrukcija je analogna za sluaj
c
r2 > r 1 .
Ako nijedan od krugova k1 i k2 ne pripada unutranjosti drugog, ako se oni
s
c
ne dodiruju iznutra i ako je r1 = r2 , konstruiimo pravu t0 odre enu takama
s
O1 i O2 . Konstruiimo pravu p koja sadri taku O2 i normalna je na pravoj
s
z
c
t0 i oznaimo sa T2 jednu njenu presenu taku sa krugom k2 . Konstruiimo
c
c
c
s
pravu t koja sadri taku T2 i paralelna je pravoj t0 . Prava t je jedna od dve
z
c
zajednike spoljanje tangente krugova k1 i k2 (druga se konstruie analogno za
c
s
s
drugu presenu taku prave p i kruga k2 ).
c
c
Ako jedan od krugova k1 i k2 pripada unutranjosti drugog, onda ne postoji
s
njihova zajednika spoljanja tangenta.
c
s
Dokaz pomone konstrukcije 4:
c
Ako se krugovi k1 i k2 dodiruju iznutra u taki T , onda normala u taki T
c
c
dodiruje oba kruga i oni su sa iste strane te normale, pa je ona njihova spoljanja
s
zajednika tangenta.
c
Ako nijedan od krugova k1 i k2 ne pripada unutranjosti drugog, ako se ne
s
dodiruju iznutra i ako je r1 > r2 , rastojanje izme u pravih t i t0 jednako je
O2 T2 = r2 . Prava t0 sadri taku O2 , pa je rastojanje prave t od take O2
z
c
c

je

o iz
dan

jednako r2 i prava t dodiruje krug k2 . Prava t0 je tangenta na krug k1 , pa je

njeno rastojenje od take O1 jednako r1 r2 , odakle sledi da je rastojanje prave
c
t od take O1 jednako r1 r2 + r2 = r1 (jer su taka O1 i prava t sa raznih
c
c
strana prave t0 ), pa prava t dodiruje krug k1 . Krugovi k1 i k2 su sa iste strane
prave t, pa je ona njihova spoljanja zajednika tangenta.
s
c
Ako nijedan od krugova k1 i k2 ne pripada unutranjosti drugog, ako se ne
s
dodiruju iznutra i ako je r1 = r2 , rastojanje izme u pravih t i t0 jednako je
O2 T2 = r2 = r1 . Prava t0 sadri taku O2 , pa je rastojanje prave t od take
z
c
c
O2 jednako r2 i prava t dodiruje krug k2 . Analogno, prava t0 dodiruje krug k1 .
Krugovi k1 i k2 su sa iste strane prave t, pa je ona njihova spoljanja zajednika
s
c
tangenta.
2

Analiza: Pretpostavimo da trougao ABC zadovoljava uslove zadatka.

Neka su S i Sa sredita upisanog kruga k trougla ABC i spolja upisanog kruga
s
ka koji odgovara temenu A i neka je E presena taka bisektrise unutranjeg
c
c
s
ugla BAC trougla ABC i prave BC. Neka je A podnoje normale iz take
z
c
z
c
A na pravoj BC, a S i Sa podnoja normala iz taaka S i Sa na pravoj AA .
Vai AA ha i SA , a na osnovu leme 3 je H(A, A ; S, Sa ). Za take
z
c
=
=
A, A i S jedinstveno je odre ena taka Sa takva da je H(A, A ; S, Sa ). Vai i
c
z
B(A, S, A , Sa ), pa je taka S izme u take A i sredita dui AA , odakle sledi
c
c
s
z
da vai ha > 2.
z
Neka su R i Ra take u kojima upisani krug trougla ABC i spolja upisani
c
krug koji odgovara temenu A dodiruju pravu AB. Na osnovu leme 5, vai
z
RRa BC a. Vai Ra RS = RRa Sa = /2, RS SA i Ra Sa
z
=
=
=
=
=
A Sa . Taka A je presena taka pravih RRa i SSa . Taka B je presena
c
c
c
c
c
taka zajednike unutranje tangente t krugova k i ka i prave RRa . Taka C je
c
c
s
c
presena taka prave t i zajednike spoljanje tangente krugova k i k a razliite
c
c
c
s
c
od prave RRa .
Konstrukcija: Konstruiimo du A0 A0 podudarnu datoj dui ha . Kons
z
z
struiimo taku S0 takvu da vai A0 S0 i B(A0 , S0 , A0 ) (ukoliko je ha > 2,
s
c
z
=
takva taka postoji, a u suprotnom ne postoji reenje zadatka). Na osnovu
c
s
pomone konstrukcije 1, konstruiimo taku S0,a takvu da vai H(A0 , A0 ; S0 , S0,a ).
c
s
c
z
Konstruiimo du RRa podudarnu datoj dui a. Konstruiimo sa iste strane
s
z
z
s
prave RRa take S i Sa takve da vai Ra RS = RRa Sa = /2, RS
c
z
=
i Ra Sa A0 S0,a . Oznaimo sa A presenu taku pravih RRa i SSa . Konc
c
c
=
struiimo krug k sa sreditem S koji sadri taku R. Konstruiimo krug k a sa
s
s
z
c
s
sreditem Sa koji sadri taku Ra . Na osnovu pomone konstrukcije 3, kons
z
c
c
struiimo unutranju zajedniku tangentu t krugova k i ka . Oznaimo sa B
s
s
c
c
presenu taku pravih t i RRa . Na osnovu pomone konstrukcije 4, konstruiimo
c
c
c
s
spoljanju zajedniku tangentu t krugova k i ka koja je razliita od prave RRa .
s
c
c
Oznaimo sa C presenu taku pravih t i t . Trougao ABC zadovoljava uslove
c
c
c
zadatka.
Dokaz: Krug k dodiruje prave RRa , t i t tj. prave AB, BC i AC. Taka B
c
i krug k su sa iste strane prave AC, taka A i krug k su sa iste strane prave BC
c
i taka C i krug k su sa iste strane prave AB, pa je krug k upisani krug trougla
c
ABC. Analogno, krug ka dodiruje prave RRa , t i t tj. prave AB, BC i AC.

nsk

Ele
ktro
71

je

o iz
dan

Taka B i krug ka su sa iste strane prave AC, taka A i krug ka su sa raznih

c
c
strana prave BC i taka C i krug ka su sa iste strane prave AB, pa je krug ka
c
spolja upisani krug trougla ABC koji odgovara temenu A. Take S i Sa su
c
sredita tih krugova, a take R i Ra su take dodira tih krugova i prave AB. Na
s
c
c
osnovu leme 5, vai RRa BC. Na osnovu konstrukcije je RRa a, pa sledi
z
=
=
BC a.
=
c
Na osnovu konstrukcije je SR , pa je poluprenik upisanog kruga trougla
=
ABC podudaran dui .
z
z
Neka je A podnoje normale iz take A na pravoj BC, a S i Sa podnoja
z
c
normala iz taaka S i Sa na pravoj AA . Na osnovu leme 3, vai H(A, A ; S, Sa ).
c
z
Du A Sa podudarna je polupreniku kruga ka , tj. dui Ra Sa , a na osnovu
z
c
z
konstrukcije je Ra Sa A0 S0,a , pa sledi A Sa A0 S0,a . Pored toga, vai
z
=
=
SA SR S0 A0 i B(A, S, A , Sa ). Trojka taaka (S, A , Sa ), dakle,
c
=
=
=
podudarna je trojki taaka (S0 , A0 , S0,a ). Neka je A taka takva da je etvorka
c
c
c
taaka (A, S, A , Sa ), podudarna etvorki taaka (A0 , S0 , A0 , S0,a ). Tada vai
c
c
c
z
c
H(A, A ; S, Sa ). Me utim, na osnovu leme 6, postoji jedinstvena taka A takva
da je H(A, A ; S, Sa ), pa su take A i A identine, odakle sledi AA AA
c
c
=
=
A0 A0 . Na osnovu konstrukcije je A0 A0 ha , pa je du AA , tj. visina koja
z
=
odgovara temenu A podudarna datoj dui ha , to je i trebalo dokazati.
z
s
Diskusija: Da bi reenje zadatka postojalo mora da vai ha > 2. Pored toga,
s
z
da se krugovi k i ka ne bi sekli (tj. da bi imali zajedniku unutranju tangentu)
c
s
mora da vai SSa > +a (gde je a duina Sa Ra ). Iz (RRa )2 +(Sa Ra SR)2 =
z
z
(SSa )2 sledi a2 + (a )2 = (SSa )2 , pa je uslov SSa > + a ekvivalentan sa
a2 + (a )2 > ( + a )2 , odakle se dobija a2 > 4a . Take A, A , S i Sa su
c

nsk

harmonijski spregnute, pa iz

AS

ASa

SA

sledi

Sa A

ha

ha +a
a

i a =

h
h2 .

Ele
ktro

4h
Dakle, da bi zadatak imao reenja treba da vai a2 > 4a = h2 i ha > 2.
s
z
Ako su ispunjeni ovi uslovi, onda zadatak ima dva podudarna reenja (koja
s
odgovaraju dvema zajednikim unutranjim tangentama krugova k i k a ).
c
s

k1

k1

A
k2

Ra

Sa

k2

Sa

Slika 51

Slika 52

52. Pomona konstrukcija 1 konstrukcija tangente iz take P na krug k:

c
c
72

je
2

o iz
dan

Videti opis pomone konstrukcije u reenju 37.

c
s

Pomona konstrukcija 2 konstrukcija slike take P u inverziji k :

c
c
Neka je O sredite kruga k koji odre uje inverziju k .
s
Ako taka P pripada spoljanjosti kruga k, konstruiimo (na osnovu pomone
c
s
s
c
konstrukcije 1) najpre tangentu iz take P na krug k i oznaimo sa T njenu taku
c
c
c
dodira sa krugom k. Traena taka P = k (P ) je podnoje normale iz take T
z
c
z
c
na pravoj OP .
Ako taka P pripada krugu k, onda se taka P u inverziji k preslikava u
c
c
sebe, pa je traena taka P upravo taka P .
z
c
c
Ako taka P pripada unutranjosti kruga k, konstruiimo najpre normalu
c
s
s
iz take P na pravoj OP i oznaimo sa T njenu presenu taku sa krugom k.
c
c
c
c
Traena taka P = k (P ) je presena taka prave OP i tangente t na krug k u
z
c
c
c
taki T .
c

nsk

Dokaz pomoe konstrukcije 2:

c
Neka je r poluprenik kruga k.
c
Ako taka P pripada spoljanjosti kruga k, vai B(O, P , P ), pa su uglovi
c
s
z
T OP i T OP podudarni. Pored toga, uglovi OT P i OP T su pravi, pa
su trouglovi OP T i OP T slini odakle sledi OP : OT = OT : OP i
c
OP OP = OT 2 = r2 . Iz B(O, P , P ) i OP OP = r2 , na osnovu denicije
inverzije, sledi P = k (P ).
Ako taka P pripada krugu k, onda je P = P , pa su take P i P sa iste
c
c
strane take O i vai OP OP = r2 , pa je P = k (P ).
c
z
Ako taka P pripada unutranjosti kruga k, vai B(O, P, P ), pa su uglovi
c
s
z
T OP i T OP podudarni. Pored toga, uglovi OT P i OP T su pravi, pa
su trouglovi OP T i OP T slini odakle sledi OP : OT = OT : OP i
c
OP OP = OT 2 = r2 . Iz B(O, P, P ) i OP OP = r2 , na osnovu denicije
inverzije, sledi P = k (P ).
2
Pomona konstrukcija 3 konstrukcija slike prave p u inverziji k :
c
Neka je O sredite kruga k koji odre uje inverziju k .
s
Ako prava p sadri taku O onda je slika prave p bez take O u inverziji k
z c
c
sma prava p bez take O.
a
c
Ako prava p ne sadri taku O 4 , neka je P podnoje normale iz take O
z
c
z
c
na pravoj p. Na osnovu pomone konstrukcije 2, konstruiimo sliku take P
c
s
c
u inverziji k . Konstruiimo krug p iji je prenik du OP . Slika prave p u
s
c
c
z
inverziji k je krug p bez take O.
c

Ele
ktro

Dokaz pomone konstrukcije 3:

c
Ako prava p sadri taku O onda se ona bez take O, zaista, na osnovu
z
c
c
teoreme 28.7 preslikava na sebe bez take O.
c
Ako prava p ne sadri taku O, onda se ona preslikava na krug koji sadri
z
c
z
taku O bez take O. U inverziji k prava OP se preslikava na sebe (T28.7), i
c
c
prava p normalna je na pravoj OP , pa kako se inverzijom uglovi preslikavaju u
njima podudarne uglove (T28.9), sledi da je krug koji je slika prave p normalan
4 U specijalnom sluaju, ako prava p ne sadri taku O i see krug k u takama P i Q, onda
c
z
c
c
c
se ona preslikava na krug odre en takama P , Q i O bez take O.
c
c

73

je

o iz
dan

na pravoj OP . Prava p sadri taku P , pa slika prave p u inverziji k sadri

z
c
z
sliku take P u inverziji k taku P . Dakle, krug koji je slika prave p u
c
c
inverziji k sadri take O i P i normalan je na pravoj OP , odnosno pravoj
z
c
OP , tj. krug koji je slika prave p je krug iji je prenik du OP , a to je upravo
c
c
z
krug p . Dakle, prava p se u inverziji k zaista preslikava na krug p bez take
c
O.
2

Pomona konstrukcija 4 konstrukcija slike kruga l u inverziji k :

c
s
Neka je O sredite kruga k koji odre uje inverziju k i neka je O sredite
s
kruga l.
Ako krug l sadri taku O 5 , neka je P taka kruga l koja je simetrina taki
z c
c
c
c
O u odnosu na taku O . Na osnovu pomone konstrukcije 1, konstruiimo sliku
c
c
s
take P u inverziji k i oznaimo je sa P . Konstruiimo pravu l koja sadri
c
c
s
z
taku P i normalna je na pravoj OO . Slika kruga l bez take O u inverziji k
c
c
je prava l .
Ako krug l ne sadri taku O, neka su P i Q presene take kruga l i prave
z
c
c
c
OO . Na osnovu pomone konstrukcije 1, konstruiimo slike taaka P i Q u
c
s
c
inverziji k i oznaimo ih sa P i Q . Konstruiimo krug l iji je prenik du
c
s
c
c
z
P Q . Krug l je slika kruga l u inverziji k .

Ele
ktro

nsk

Dokaz pomone konstrukcije 4:

c
Ako krug l sadri taku O, onda se on bez take O, na osnovu teoreme 28.8
z c
c
preslikava na pravu. U inverziji k prava OO se preslikava na sebe (T28.7), i
krug l je normalan na pravoj OO , pa kako se inverzijom uglovi preslikavaju u
njima podudarne uglove (T28.9), sledi da je prava koja je slika kruga l normalna
na pravoj OO . Krug l sadri taku P , pa slika kruga l u inverziji k sadri
z
c
z
sliku take P u inverziji k taku P . Dakle, prava koja je slika kruga l u
c
c
inverziji k sadri taku P i normalna je na pravoj OO . Kako prava l sadri
z
c
z
taku P i normalna je na pravoj OO i kako je takva prava jedinstvena 12.1,
c
sledi da je prava l slika kruga l bez take O u inverziji k .
c
Ako krug l ne sadri taku O, onda se on na osnovu teoreme 28.8 preslikava
z c
na krug. U inverziji k prava OO se preslikava na sebe (T28.7), i krug l je
normalan na pravoj OO , pa kako se inverzijom uglovi preslikavaju u njima
podudarne uglove (T28.9), sledi da je krug koji je slika kruga l normalan na
pravoj OO . Krug l sadri take P i Q, pa slika kruga l u inverziji k sadri
z
c
z
slike taaka P i Q u inverziji k take P i Q . Dakle, krug koji je slika kruga
c
c
l u inverziji k sadri take P i Q i normalna je na pravoj OO . Take P i Q
z c
c
pripadaju pravoj OO , pa sledi da slika kruga l u inverziji k krug iji je prenik
c
c
du P Q , a to je, na osnovu konstrukcije, upravo krug l .
z
2

Pomona konstrukcija 5 konstrukcija zajednike spoljanje tangente (rac

c
s
zliitih) krugova k1 i k2 :
c
Videti opis pomone konstrukcije 4 u reenju 51.
c
s
2

Pomona konstrukcija 6 konstrukcija zajednike unutranje tangente kruc

c
s
gova k1 i k2 :
5 U specijalnom sluaju, ako krug l sadri taku O i see krug k u takama P i Q, onda se
c
z
c
c
c
on bez take O preslikava na pravu P Q.
c

74

je
2

o iz
dan

Videti opis pomone konstrukcije 2 u reenju 40.

c
s

nsk

Analiza: Pretpostavimo da krug k zadovoljava uslove zadatka. Neka je l

prozvoljan krug sa sreditem A. Krug k sadri taku A, pa se u inverziji l on
s
z
c
preslikava na neku pravu p koja ne sadri taku A. Krugovi k1 i k2 ne sadre
z
c
z
taku A, pa se u inverziji l preslikavaju na krugove k1 i k2 . Krug k dodiruje
c
krugove k1 i k2 , pa, s obzirom na to da inverzija uva incidencije, prava p
c
dodiruje krugove k1 i k2 , tj. prava p je zajednika tangenta za krugove k1 i k2 .
c
Inverzija je involucija, pa je l (p) = k.
Konstrukcija: Konstruiimo najpre proizvoljan krug l sa sreditem A i zatim
s
s
(na osnovu pomone konstrukcije 4) konstruiimo krugove k1 i k2 na koje se
c
s
redom, u inverziji l , preslikavaju krugovi k1 i k2 . Konstruiimo zajedniku
s
c
tangentu p ovih krugova (na osnovu pomonih konstrukcija 5 i 6). Ako p ne
c
sadri taku A, konstruiimo krug k koji je slika prave p u inverziji l (na osnovu
z c
s
pomone konstrukcije 3). Krug k zadovoljava uslove zadatka.
c
Dokaz: Na osnovu konstrukcije, krugovi k1 i k2 se u inverziji l preslikavaju
na krugove k1 i k2 . Inverzija je involucija, pa vai i obratno, tj. krugovi k1 i k2
z
se u inverziji l preslikavaju na krugove k1 i k2 . Na osnovu konstrukcije, prava
p preslikava se, u inverziji l , na krug k, pa, kako prava p dodiruje krugove k1 i
k2 , sledi da slika prave p krug k dodiruje slike krugova k1 i k2 , tj. krugove k1
i k2 . Kako p ne sadri taku A, ona se preslikava na krug koji sadri taku A.
z
c
z
c
Dakle, krug k sadri taku A i dodiruje krugove k1 i k2 , to je i trebalo dokazati.
z c
s
z
Diskusija: U zavisnosti od njihovog me usobnog poloaja, krugovi k1 i k2
mogu imati 0, 1, 2, 3 ili 4 zajednike tangente. Svaka od tih tangenti koja
c
s
ne sadri taku A odre uje jedno reenje. Dakle, u zavisnosti od me usobnog
z
c
poloaja krugova k1 i k2 i take A, moe postojati 0, 1, 2, 3 ili 4 reenja zadatka.
z
c
z
s

53. Pomona konstrukcija 1 konstrukcija slike prave p u inverziji k :

c
Videti opis pomone konstrukcije 3 u reenju 52.
c
s
2

Ele
ktro

Pomona konstrukcija 2 konstrukcija slike kruga l u inverziji k :

c
Videti opis pomone konstrukcije 4 u reenju 52.
c
s

Pomona konstrukcija 3 konstrukcija lka za iju svaku taku X vai

c
u
c
c
z
AXB = (gde su A i B date take, a dati ugao manji od opruenog ugla):
c
z
Videti opis pomone konstrukcije u reenju 35.
c
s
2

Pomona konstrukcija 4 konstrukcija prave p koja sadri taku P i see

c
z
c
c
krug k pod uglom (gde je )6 :
2
Neka je O sredite kruga k. Razlikujemo dva sluaja:
s
c

2:

Konstuiimo pravu p odre enu takama P i O. Prava p i krug k seku

s
c
se pod uglom = . (U ovom sluaju prava p je jedinstvena prava koja
c
2
sadri taku P i see krug k pod uglom .)
z c
c

6 Ugao preseka prave p i kruga k koji se seku u taki T je otar ili prav ugao koji zahvataju
c
s
prava p i tangenta t kruga k u taki P . (Ako se prava p i krug k seku u dve take T 1 i T2 i
c
c
ako su t1 i t2 tangente kruga k u takama P1 i P2 , otri ili pravi uglovi koji zahvata prava p
c
s
sa pravama t1 odnosno t2 su podudarni.)

75

je

2:

Ako taka P pripada unutranjosti kruga k, konstruiimo otvoreni lk za

c
s
s
u
c
iju svaku taku X vai OXP = (na osnovu pomone konstrukcije
c
c
z
2
3). Presenu taku tog lka i kruga k oznaimo sa T . Konstuiimo pravu
c
c
u
c
s
c
z
c
c
p odre enu takama P i T . (Druga prava koja sadri taku P i see
krug k pod uglom odgovara drugom lku za iju svaku taku X vai
u
c
c
z
OXP = .)
2

o iz
dan

<

Ako taka P pripada krugu k, konstruiimo pravu t koja sadri P i norc

s
z
malna je na pravoj OP . Konstruiimo pravu p koja pravoj t zahvata ugao
s
. (Druga prava koja sadri taku P i see krug k pod uglom odgovara
z c
c
drugoj pravoj koja sadri taku P i sa pravom t zahvata ugao .)
z c

Ako taka P pripada spoljanjosti kruga k, konstruiimo otvoreni lk za

c
s
s
u
c
iju svaku taku X vai OXP = + (na osnovu pomone konstrukcije
c
c
z
2
3). Presenu taku tog lka i kruga k oznaimo sa T . Konstuiimo pravu
c
c
u
c
s
c
z
c
c
p odre enu takama P i T . (Druga prava koja sadri taku P i see
krug k pod uglom odgovara drugom lku za iju svaku taku X vai
u
c
c
z
OXP = + .)
2

Prava p i krug k seku se pod uglom .

2:

<

2:

nsk

Dokaz pomone konstrukcije 4:

c
Neka je T jedna presena taka prave p i kruga k i neka je t tangenta na
c
c
krug k u taki T .
c

Tangenta t na krug k u taki P je normalna na pravoj OP , pa su prave

c
p i t me usobno normalne, odakle sledi da je prava p normalna na krug k,
tj. prava p i krug k seku se pod uglom = .
2

Ako taka P pripada unutranjosti kruga k, taka T pripada lku za

c
s
c
u
iju svaku taku X vai OXP = , pa je OT P = . Prave OT
c
c
z
2
2
i t su me usobno normalne, pa, kako su take O i P sa iste strane prave
c
t, sledi da prave p i t zahvataju ugao OT P = ( ) = , to
s
2
2
2
je i trebalo dokazati.

Ele
ktro

Ako taka P pripada krugu k, prave p i t zahvataju ugao na osnovu

c
konstrukcije.

Ako taka P pripada spoljanjosti kruga k, taka T pripada lku za iju

c
s
c
u
c
svaku taku X vai OXP = + , pa je OT P = + . Prave OT i t
c
z
2
2
su me usobno normalne, pa, kako su take O i P sa raznih strana prave
c
s
t, sledi da prave p i t zahvataju ugao OT P = + = , to je
2
2
2
i trebalo dokazati.

2
Analiza: Pretpostavimo da krug k zadovoljava uslove zadatka. Neka je
inverzija u odnosu na krug ije je sredite taka A i koji sadri taku B. Krug k
c
s
c
z c
sadri taku A, pa se, bez take A, u inverziji preslikava na pravu k koja ne
z c
c
sadri taku A (T28.8). Taka B se preslikava u sebe, pa, kako krug k sadri
z
c
c
z
taku B, sledi da prava k tako e sadri taku B. Krug l ne sadri taku A, pa
c
z c
z c

76

je

o iz
dan

se, u inverziji , preslikava na krug l koji ne sadri taku A. Krugovi k i l se

z
c
seku pod uglom , pa se (na osnovu teoreme 28.9) prava k i krug l seku pod
uglom .
Dakle, prava k sadri taku B i see krug l pod uglom . Krug k odre en
z c
c
je slikom prave k u inverziji (jer je inverzija involucija).
Konstrukcija: Konstruiimo krug k0 takav da mu je sredite taka A i da
s
s
c
sadri taku B. Konstruiimo krug l koji je slika kruga l u inverziji u odnosu
z c
s
na krug k0 (na osnovu pomone konstrukcije 2). Konstruiimo pravu k koja
c
s
sadri taku B i see krug l pod uglom (na osnovu pomone konstrukcije 4).
z c
c
c
Ako taka A ne pripada pravoj k , onda konstruiimo sliku prave k u inverziji
c
s
(na osnovu pomone konstrukcije 1). Tada je slika prave k u inverziji traeni
c
z
krug k kome nedostaje taka A. (Ako taka A pripada pravoj k , onda reenje
c
c
s
ne postoji.)
Dokaz: Kako taka A ne pripada pravoj k , na osnovu teoreme 28.7, ona
c
se u inverziji preslikava na krug k koji sadri taku A bez take A. Taka B
z
c
c
c
pripada krugu k0 , pa se u inverziji preslikava u sebe. Na osnovu konstrukcije,
prava k sadri taku B, pa taku B sadri i krug k.
z c
c
z
Na osnovu konstrukcije, krug l se u inverziji preslikava na krug l . Inverzija
je involucija, pa sledi da se krug l u inverziji preslikava na krug l. Prava k
i krug l se, na osnovu konstrukcije, seku pod uglom , pa kako inverzija uva
c
uglove (T28.9), sledi da se i njihove slike u inverziji seku pod uglom .
Dakle, krug k i krug l seku se pod uglom .
Dakle, krug k sadri take A i B i see krug l pod uglom .
z c
c
Diskusija: Ako taka A pripada pravoj k reenje ne postoji.
c
s
Ako taka A ne pripada pravoj k :
c

nsk

z
c
ako je = postoje dve prave koje sadre taku B i seku krug l pod
2
uglom i svakoj odgovara po jedno reenje zadatka.
s

Ele
ktro

ako je = postoji jedinstvena prava koja sadri taku B i see krug l

z
c
c
2
pod pravim uglom i toj pravoj odgovara jedinstveno reenje zadatka.
s
k1

D
k1

Slika 53

77

k2

Slika 54

je

o iz
dan

54. Analiza: Pretpostavimo da kvadrat ABCD zadovoljava uslove zadatka.

Take B i D su simetrine u odnosu na pravu AC tj. pravu s, pa vai D = S s (B).
c
c
z
Taka B pripada krugu k1 , pa slika take B u osnoj reeksiji Ss (taka D)
c
c
c
c
pripada slici kruga k1 u istoj toj osnoj reeksiji (krug k1 ). Taka D je, dakle,
presena taka krugova k2 i k1 . Taka B je slika take D u osnoj reeksiji
c
c
c
c
Ss . Ako je O podnoje normale iz D, onda za take A i C vai B(A, O, C) i
z
c
z
AO CO DO.
=
=
c
Konstrukcija: Konstruiimo i oznaimo sa k1 krug simetrian krugu k1 u
s
c
odnosu na pravu s (k1 = Ss (k1 )). Jednu od prenih taaka krugova k1 i k2 (ako
c
c
postoji) oznaimo sa D. Sa B oznaimo taku simetrinu taki D u odnosu na
c
c
c
c
c
pravu s (B = Ss (D)). Sa O oznaimo podnoje normale iz D na pravu s, a sa
c
z

A i C take prave s takve da je B(A, O, C) i AO CO DO. Cetvorougao

c
=
=
ABCD je kvadrat koji zadovoljava uslove zadatka.
Dokaz: Na osnovu konstrukcije, taka D pripada krugu k2 , a take A i
c
c
C pripadaju pravoj s i vai B(A, O, C), AO CO DO i DO AC, pa
z
=
=
su trouglovi AOD i CDO pravougli jednakokraki i me usobno podudarni,
odakle sledi AD CD i ADO = ODC = . Na osnovu konstrukcije je
=
4
B(A, O, C), pa je ADC = i OAD = OCD = . Na osnovu konstrukcije
2
4
taka D pripada krugu k1 , pa vai taka B = Ss (D) pripada krugu Ss (k1 ) = k1 .
c
z c
Kako take A i C pripadaju pravoj s i B = Ss (D), sledi BA AD i BC CD
c
=
=
i ABC = , OAB = OCB = . Dakle, BA AD CD BC i
=
=
=
2
4
ADC = DCB = CBA = BAD = , pa je etvorougao ABCD kvadrat
c
2
i take A i C pripadaju pravoj s, taka B pripada krugu k1 i taka D pripada
c
c
c
krugu k2 , to je i trebalo dokazati.
s
Diskusija: Ako se krugovi k2 i k1 = Ss (k1 ) dodiruju, zadatak ima dva reenja
s
(take A i C mogu biti izabrane na dva (simetrina) naina). Ako se krugovi
c
c
c
k2 i k1 seku, zadatak ima etiri reenja (za svaku presenu taku ovih krugova
c
s
c
c
take A i C mogu biti izabrane na po dva (simetrina) naina). Ako su krugovi
c
c
c
k2 i k1 identini, zadatak ima beskonano mnogo reenja. Inae, zadatak nema
c
c
s
c
reenja.
s

Ele
ktro

nsk

55. Lema 1: Kompozicija tri centralne simetrije (euklidske) ravni tako e je

centralna simetrija te ravni.
Dokaz leme 1: Videti dokaz leme 2 u reenju 26.
s
2

Lema 2: Kompozicija neparnog broja centralnih simetrija ravni tako e je

centralna simetrija te ravni.
Dokaz leme 2: Matematikom indukcijom dokaimo da je kompozicija S O1
c
z
SO2 . . . SO2n1 centralna simetrija.
Tv enje trivijalno vai za n = 1 (SO1 je zaista centralna simetrija ravni).
z
Pretpostavimo da tvr enje vai za n i dokaimo da vai i za n + 1, tj. dokaimo
z
z
z
z
da je za proizvoljne take O1 , O2 , . . ., O2n1 , O2n , O2n+1 kompozicija SO1
c
SO2 . . . SO2n1 SO2n SO2n+1 centralna simetrija. Na osnovu induktivne
pretpostavke vai SO1 SO2 . . . SO2n1 SO2n SO2n+1 = SO SO2n SO2n+1 .
z
Na osnovu leme 1, vai SO SO2n SO2n+1 = SO . Dakle, tvr enje vai za svaku
z
z
vrednost n, ime je dokazano tvr enje leme.
c
2

78

je

Ele
ktro

nsk

o iz
dan

Analiza: Pretpostavimo da petougao A1 A2 A3 A4 A5 zadovoljava uslove zadatka. Take P1 , P2 , P3 , P4 , P5 su sredita ivica A1 A2 , A2 A3 , A3 A4 , A4 A5 , A5 A1

c
s
petougla A1 A2 A3 A4 A5 , pa je I(A1 ) = SP5 SP4 SP3 SP2 SP1 (A1 ) = A1 ,
tj. taka A1 je invarijantna taka preslikavanja I. Na osnovu leme 2, I je
c
c
centralna simetrija. Kako je I(A1 ) = A1 , sledi da je A1 centar centralne
simetrije I. Neka je X1 proizvoljna taka ravni i neka je X2 = SP1 (X1 ),
c
X3 = SP2 (X2 ), X4 = SP3 (X3 ), X5 = SP4 (X4 ), X6 = SP4 (X5 ). Dakle, X6 =
SP5 SP4 SP3 SP2 SP1 (X1 ) = I(X1 ) = SA1 (X1 ). Dakle, u centralnoj
c
c
c
s
z
simetriji SA1 taka X1 se preslikava u taku X6 , pa je taka A1 sredite dui
X1 X6 ili su take X1 , X6 i A1 identine. Vai i A2 = SP1 (A1 ), A3 = SP2 (A2 ),
c
c
z
A4 = SP3 (A3 ), A5 = SP4 (A4 ).
Konstrukcija: Oznaimo sa X1 proizvoljnu taku ravni. Konstruiimo take
c
c
s
c
X2 , X3 , X4 i X5 takve da je X2 = SP1 (X1 ), X3 = SP2 (X2 ), X4 = SP3 (X3 ),
c
s
z
c
X5 = SP4 (X4 ), X6 = SP5 (X5 ). Oznaimo sa A1 sredite dui X1 X6 ako su take
X1 i X6 razliite, ili taku X1 ako su take X1 i X6 identine. Konstruiimo
c
c
c
c
s
take A2 , A3 , A4 i A5 takve da je A2 = SP1 (A1 ), A3 = SP2 (A2 ), A4 = SP3 (A3 ),
c
A5 = SP4 (A4 ). Petougao A1 A2 A3 A4 A5 zadovoljava uslove zadatka.
Dokaz: Take P1 , P2 , P3 , P4 su sredita dui A1 A2 , A2 A3 , A3 A4 , A4 A5 na
c
s
z
osnovu konstrukcije. Potrebno je jo dokazati da je taka P5 sredite dui A1 A5 .
s
c
s
z
Na osnovu leme 2, kompozicija SP5 SP4 SP3 SP2 SP1 je centralna simetrija.
U toj centralnoj simetriji taka X1 preslikava se u taku X6 , pa je centar te
c
c
simetrije istovremeno sredite dui X1 X6 (ako su take X1 i X6 razliite) ili taka
s
z
c
c
c
X1 (ako su take X1 i X6 identine). Kako je, na osnovu konstrukcije, taka A1
c
c
c
sredite dui X1 X6 (ako su take X1 i X6 razliite) ili je identina taki X1 (ako
s
z
c
c
c
c
su take X1 i X6 identine), sledi da je SP5 SP4 SP3 SP2 SP1 = SA1 . Na
c
c
osnovu konstrukcije je SP5 SP4 SP3 SP2 SP1 (A1 ) = SP5 SP4 SP3 SP2 (A2 ) =
SP5 SP4 SP3 (A3 ) = SP5 SP4 (A4 ) = SP5 (A5 ). S druge strane je SA1 (A1 ) = A1 ,
c
s
pa vai SP5 (A5 ) = SA1 (A1 ) = A1 , odakle sledi da je taka P5 zaista sredite
z
dui A1 A5 .
z
Diskusija: Petougao A1 A2 A3 A4 A5 sa zadatim svojstvima uvek postoji s tim
to moe biti samopresecajui ili degenerisan (sa kolinearnim susednim ivicama).
s
z
c
O

X4

A4

P4

P3

A5

A3

X5

X3

P5

P2

X2
P1

X6

A1

A2

X1

Slika 55

79

Slika 56

je
o iz
dan

56. Pomona konstrukcija konstrukcija lka za iju svaku taku X vai

c
u
c
c
z
AXB = (gde su A i B date take, a dati ugao manji od opruenog ugla):
c
z
Videti opis pomone konstrukcije u reenju 35.
c
s
2

Analiza: Pretpostavimo da taka X zadovoljava uslove zadatka. Neka su

c
z
c
take X , M i N podnoja normala iz taaka X, M i N na polupravoj q i neka
c
je M = Sp (M ).
Pretpostavimo da su identine take M i N (tj. da vai M N q). Ako
c
c
z
taka X ne bi bila identina sa njima, onda bi take Y i Z bile razliite i sa
c
c
c
c
c
iste strana take X , to je u kontradikciji sa XY XZ. Dakle, u ovom sluaju
c
s
=
taka X je identina sa takama M i N , a taka X je presena taka prave
c
c
c
c
c
c
M N i poluprave p.
Pretpostavimo da vai B(O, M , N ) (analogno za sluaj B(O, N , M )). Ako
z
c
taka X nije izme u taaka M i N , onda take Y i Z nisu sa raznih strana
c
c
c
c
c
take X , odakle (i iz XY XZ) sledi da su take Y i Z identine; u tom
c
=
sluaju taka X je presena taka prave M N i poluprave p. Ako je taka
c
c
c
c
c
X izme u taaka M i N , iz OXM = OXM i Y XX = X XZ sledi
c
M XN = 2 OXX = 2(2 XX O pOq) = 2( pOq). Dakle, taka
c
2
2
X pripada polupravoj p i skupu taaka K takvih da je M KN = 2( pOq)
c
2
(i da su sa suprotne strane prave M N u odnosu na taku O).
c
Konstrukcija: Konstruiimo taku M = Sp (M ), a zatim, na osnovu pomone
s
c
c
konstrukcije, lk koji je skup taaka K takvih da je M KN = 2( pOq).
u
c
2
(i da su sa suprotne strane prave M N u odnosu na taku O). Presek tog lka
c
u
i poluprave p oznaimo sa X. Taka X zadovoljava uslove zadatka.
c
c
Ako prava M N see polupravu p, ta presena taka je drugo reenje zadatka.
c
c
c
s
Dokaz: Ako taka X nije konstruisana kao presena taka prave M N i
c
c
c
poluprave p, neka je taka X podnoje normale iz take X na polupravoj q.
c
z
c
Na osnovu konstrukcije je M XO = OXM i M XN = 2( pOq). Kako
2
je OXX = pOq sledi X XZ = M XN OXX M XO =
2
2( pOq) ( pOq) M XO = ( pOq) M XO = OXM +
2
2
2
Y XX M XO = Y XX . Iz Y XX = ZXX , Y X X = ZX X =
2
i XX = XX sledi Y X X ZXX i XY XZ, to je i trebalo dokazati.
s
=
=
Ako je taka X konstruisana kao presena taka prave M N i poluprave p,
c
c
c
onda su take Y i Z identine, pa trivijalno vai XY XZ.
c
c
z
=
Diskusija: Take N i M su sa raznih strana poluprave p, pa konstruisani lk
c
u
uvek see polupravu p. Jedno reenje zadatka, dakle, uvek postoji. Ako prava
c
s
M N see polupravu p, zadatak ima dva reenja. (Ako je prava M N normalna
c
s
na polupravoj q, onda su ta dva reenja identina.)
s
c

Ele
ktro

nsk

57. Lema: Ako se u rotaciji RO, sa sreditem O i za orijentisani ugao

s
( < /2) poluprava p preslikava na polupravu q, onda je ugao koji zahvataju
poluprave p i q i koji je orijentisan kao ugao podudaran uglu .
Dokaz leme: Neka je P teme poluprave p, Q teme poluprave q i neka je R
presena taka pravih odre enih polupravama p i q. Neka je P1 proizvoljna taka
c
c
c
otvorene poluprave p i neka je Q1 taka poluprave q takva da je P P1 QQ1 .
c
=

80

je

o iz
dan

Pretpostavimo da je OP p. Na osnovu svojstava izometrijskih transformacija sledi OQ q, pa je etvorougao sa temenima O, P , R, Q tetivan. Ako
c
su take O i R sa iste strane prave P Q, onda je P RQ = P OQ = i ugao
c
koji zahvataju poluprave p i q podudaran je uglu koji zahvataju poluprave RP
i RQ i jednak je P RQ = . Ako su take O i R sa raznih strana prave P Q,
c
onda je P RQ = /2 P OQ = /2 i ugao koji zahvataju poluprave p i q
podudaran je uglu koji zahvataju poluprave p i RQ i jednak je /2 P RQ = .
Pretpostavimo da nije OP p. Neka su P0 i Q0 podnoja normala iz take
z
c
O na pravama odre enim polupravama p i q. Na osnovu svojstava izometrijskih
transformacija sledi RO, (P0 ) = Q0 . Neka su p i q poluprave sa temenima
P0 , odnosno Q0 koje pripadaju pravama odre enim polupravama p i q. Na
osnovu prvog dela dokaza sledi da poluprave p i q zahvataju ugao . Ugao
koji zahvataju poluprave p i q jednak je uglu koji zahvataju poluprave p i q ,
tj. jednak je , to je i trebalo dokazati.
s
2

Pomona konstrukcija konstrukcija lka za iju svaku taku X vai AXB

c
u
c
c
z
= (gde su A i B date take, a dati ugao manji od opruenog ugla):
c
z
Videti opis pomone konstrukcije u reenju 35.
c
s
2

Ele
ktro

nsk

Analiza: Pretpostavimo da take X i Y zadovoljavaju uslove zadatka. Neka

c
je R rotacija sa sreditem O za usmeren ugao XOY (taj ugao podudaran
s
je uglu ). U toj rotaciji taka X preslikava se u taku Y . Neka je P slika
c
c
take P u rotaciji R i neka je Z presena taka pravih XP i Y P . Neka je x
c
c
c
poluprava prave P X sa temenom Z koja je istosmerna sa polupravom XP i
neka je y poluprava prave P Y sa temenom Z koja je istosmerna sa polupravom
Y P . Poluprava XP se u rotaciji R preslikava na polupravu Y P , pa ove dve
poluprave zahvataju ugao i poluprave x i y zahvataju ugao . Prave QY i
P X su paralelne, pa je ili taka Q sa iste strane prave P Y kao i poluprava x i
c
poluprave Y Q i Y P zahvataju ugao , ili je taka Q sa suprotne strane prave
c
P Y u odnosu na polupravu x i poluprave Y Q i Y P zahvataju ugao .
Dakle, taka Y je presena taka kruga k i skupa taaka iz kojih se du P Q
c
c
c
c
z
vidi pod uglom ili skupa taaka iz kojih se du P Q vidi pod uglom .
c
z
Taka X je slika take Y u rotaciji R1 .
c
c
Konstrukcija: Neka je R rotacija sa sreditem O za ugao (za jednu od dve
s
mogue orijentacije). Oznaimo sa P sliku take P u rotaciji R.
c
c
c
Konstruiimo, na osnovu opisa pomone konstrukcije, skup taaka iz kojih
s
c
c
se du P Q vidi pod uglom , tj. dva lka sa raznih strana dui P Q iz ijih se
z
u
z
c
taaka du P Q vidi pod uglom . Presenu taku tog skupa i kruga k oznaimo
c
z
c
c
c
sa Y . Oznaimo sa Z presenu taku pravih P X i P Y , sa x polupravu prave
c
c
c
P X sa temenom Z koja je istosmerna kao i poluprava XP i sa y polupravu
prave P Y sa temenom Z koja je istosmerna kao i poluprava Y P . Ako je taka
c
Q sa iste strane prave P Y kao i poluprava x, oznaimo sa X sliku take Y u
c
c
rotaciji R1 (u protivnom, ne postoji reenje za izabranu rotaciju R i presenu
s
c
taku Y ).
c
Druga mogunost je analogna: konstruiimo, na osnovu opisa pomone konc
s
c
strukcije, skup taaka iz kojih se du P Q vidi pod uglom , tj. dva lka
c
z
u
sa raznih strana dui P Q iz ijih se taaka du P Q vidi pod uglom .
z
c
c
z
81

je

nsk

o iz
dan

Presenu taku tog skupa i kruga k oznaimo sa Y . Oznaimo sa Z presenu

c
c
c
c
c
taku pravih P X i P Y , sa x polupravu prave P X sa temenom Z koja je isc
tosmerna sa polupravom XP i sa y polupravu prave P Y sa temenom Z koja je
istosmerna sa polupravom Y P . Ako su taka Q i poluprava x sa raznih strana
c
prave P Y , oznaimo sa X sliku take Y u rotaciji R1 (u protivnom, ne postoji
c
c
reenje za izabranu rotaciju R i presenu taku Y ).
s
c
c
Dokaz: Taka Y , na osnovu konstrukcije, pripada krugu k. Taka X je, na
c
c
osnovu konstrukcije, slika take Y u rotaciji R1 , pa taka X pripada krugu k
c
c
i ugao XOY podudaran datom uglu .
Na osnovu konstrukcije, poluprava Y P se u rotaciji R1 preslikava na polupravu XP (i poluprava XP se u rotaciji R preslikava na polupravu Y P ),
pa poluprave x i y zahvataju ugao . Na osnovu konstrukcije, poluprava Y Q
zahvata sa polupravom Y P ugao i sa iste je strane prave P Y kao i poluprava
x, ili poluprava Y Q zahvata sa polupravom Y P ugao i sa iste je strane prave
P Y kao i poluprava x, pa, u oba sluaja, vai Y Q P X.
c
z
s
Dakle, take X i Y pripadaju krugu k i vai P X QY i XOY w, to je i
c
z
=
trebalo dokazati.
Diskusija: Lukovi iz ijih se taaka du P Q vidi pod uglom , odnosno
c
c
z
(po dva za svaki ugao) pripadaju dvama krugovima (koji sadre take P
z
c
i Q), pa je broj presenih taaka tih lkova i kruga k najvie etiri.
c
c
u
s c
Za obe mogue rotacije R, u zavisnosti od broja presenih taaka kruga k i
c
c
c
skupa taaka iz kojih se du P Q vidi pod uglom ili pod uglom mogue
c
z
c
je da reenje ne postoji, da postoji jedno, dva, tri ili etiri reenja.
s
c
s
c
Dakle, u zavisnosi od me usobnog odnosa datih taaka P i Q, kruga k i
datog ugla , mogue je da zadatak nema reenja ili da ima izme u jednog i
c
s
osam reenja.
s

Ele
ktro
k

Slika 57

Slika 58

58. Lema 1: Ako je taka P izme u temena A i B trougla ABC, onda

c
vai BP C > BAC.
z
Dokaz leme 1: Ugao BP C je spoljanji ugao trougla ACP koji odgovara
s
temenu P , pa, na osnovu teoreme 11.11 vai BP C > P AC = BAC.
z
2

Lema 2: Ako taka Q pripada unutranjosti trougla

c
s
82

ABC, onda vai

z

je

o iz
dan

BQC > BAC.

Dokaz leme 2: Neka je taka P presena taka prave CQ i ivice AB. Taka
c
c
c
c
Q pripada unutranjosti trougla ABC, pa vai B(A, P, B) i, na osnovu leme
s
z
c
1, sledi BP C > BAC. Taka Q je izme u temena C i P trougla CBP , pa
na osnovu leme 1 sledi BQC > BP C. Iz BP C > BAC i BQC > BP C
2
sledi BQC > BAC.
Pomona konstrukcija konstrukcija lka za iju svaku taku X vai AXB
c
u
c
c
z
= (gde su A i B date take, a dati ugao manji od opruenog ugla):
c
z
Videti opis pomone konstrukcije u reenju 35.
c
s
2
Analiza: Pretpostavimo da take X i Y zadovoljavaju uslove zadatka. Neka
c
je R rotacija sa sreditem O za usmeren ugao XOY (taj ugao podudaran je
s
uglu ). U toj rotaciji taka X preslikava se u taku Y . Neka je P slika take
c
c
c
P u rotaciji R. U rotaciji ugao OP X preslikava se u ugao OP Y , pa vai
z
OP Y OQY = OP X OQY = , odakle sledi OQY = OP Y
. Orijentisani trougao OP X se u rotaciji R (koja je direktna izometrija)
preslikava na istosmerni orijentisani trougao OP Y , pa, kako su orijentisani
trouglovi OQY i OP X istosmerni, sledi da su istosmerni i trouglovi OP Y
i OQY i da su take P i Q sa iste strane prave OY . Neka je r poluprava sa
c
temenom P koja pripada unutranjosti ugla OP Y i zahvata sa polupravom
s
P O ugao i neka je r prava koja sadri polupravu r .
z
Neka je R presena taka prave OY i poluprave r . Ugao OP Y vei je od
c
c
c
ugla OQY , pa su take P i Q razliite. Poluprave P O i P R zahvataju ugao ,
c
c
pa, kako poluprava P R pripada konveksnom uglu koji zahvataju poluprave P O
i P Y , sledi R P Y = OP Y OP R = OP Y . Iz OQY = OP Y
i R P Y = OP Y sledi da su uglovi OQY i R P Y podudarni.
z
Poluprava r pripada uglu OP Y , pa vai B(O, R , Y ) i orijentisani trouglovi
OP Y i R P Y su istosmerni.
Pretpostavimo da su prave r i OQ paralelne.

nsk

Ele
ktro

(1) Na osnovu leme 1, vai B(Q, P , Y ), pa iz OQ R P i

z
sledi da taka Y pripada pravoj QP .
c

OQY = R P Y

Pretpostavimo da prave r i OQ nisu paralelne. Neka je R presena taka

c
c
pravih r i OQ (ako one nisu paralelne). Razlikujemo sledee sluajeve:
c
c
(2) Take P i R su identine: Ugao OP Y vei je od ugla OQY , pa, na
c
c
c
osnovu leme 1, vai raspored B(O, P, Q). Vai Y P Q = OP R
z
z
R P Y = OQY , pa je P QY = Y P Q P QY = (
OQY ) OQY = . Dakle, taka Y pripada lku iz ijih se taaka
c
u
c
c
du P Q vidi pod uglom i sa suprotne je strane prave P Q u odnosu na
z
taku O.
c

(3) Take Q i R su identine: Ugao OP Y vei je od ugla OQY , pa,

c
c
c
na osnovu leme 2, taka P pripada unutranjosti trougla OQY i vai
c
s
z
B(R , P, Q). Vai Y P Q = R P Y = OQY i P QY =
z
OQY OQY = OQY ( OP Q P OQ) = OQY (
P OQ) = OQY + P OQ , pa je P Y Q = Y P Q P QY =
83

je

o iz
dan

( OQY ) ( OQY + P OQ ) = P OQ. Dakle, taka Y

c
pripada lku iz ijih se taaka du P Q vidi pod uglom P OQ i sa
u
c
c
z
suprotne je strane prave P Q u odnosu na taku O.
c
(4) Take Q, P i R su razliite; razmatramo etiri sluaja:
c
c
c
c

(a) Taka R pripada otvorenim polupravama r i QO: Taka R pripada

c
c
polupravoj P R , pa su orijentisani trouglovi R P Y i RP Y istosmerni, odakle sledi da su i trouglovi OP Y i RP Y istosmerni.
Taka R pripada polupravoj OQ, pa su orijentisani trouglovi OQY
c
i RQY istosmerni. Trouglovi OP Y i OQY su istosmerni,
pa sledi da su istosmerni i trouglovi RP Y i RQY istosmerni,
tj. take Q i P nalaze se sa iste strane prave RY . Du RY vidi
c
z
se iz taaka Q i P pod podudarnim uglovima ( RQY OQY
c
=
=
R P Y RP Y ) i take Q i P su iste strane prave RY , pa sledi da
c
take R, Y , Q i P pripadaju jednom krugu.
c

nsk

(b) Taka R pripada otvorenoj polupravoj QO i ne pripada polupravoj

c
r : Taka R ne pripada polupravoj P R (vai B(R, P , R ), pa su oric
z
jentisani trouglovi R P Y i RP Y suprotnosmerni, odakle sledi
da su i trouglovi OP Y i RP Y suprotnosmerni. Taka R pric
pada polupravoj OQ, pa su orijentisani trouglovi OQY i RQY
istosmerni. Trouglovi OP Y i OQY su istosmerni, pa sledi da su
trouglovi RP Y i RQY suprotnosmerni, tj. take Q i P nalaze
c
se sa raznih strana prave RY . Ugao R P Y podudaran je uglu
OQY , pa iz B(R, P , R ) sledi RP Y = R P Y = OQY =
z
c
c
RQY . Du RY vidi se iz taaka Q i P pod uglovima iji je zbir
jednak opruenom uglu i take Q i P su raznih strana prave RY , pa
z
c
sledi da take R, Y , Q i P pripadaju jednom krugu.
c

Ele
ktro

(c) Taka R ne pripada polupravama r i QO i razliita je od taaka

c
c
c
Q i P : Taka R ne pripada polupravoj P R (vai B(R, P , R ), pa
c
z
su orijentisani trouglovi R P Y i RP Y suprotnosmerni, odakle
sledi da su i trouglovi OP Y i RP Y suprotnosmerni. Taka R ne
c
pripada polupravoj OQ, pa su orijentisani trouglovi OQY i RQY
suprotnosmerni. Trouglovi OP Y i OQY su istosmerni, pa sledi
da su i trouglovi RP Y i RQY istosmerni, tj. take Q i P nalaze
c
se sa iste strane prave RY . Ugao R P Y podudaran je uglu OQY ,
pa iz B(R, P , R ) sledi RP Y = R P Y = OQY . Iz
B(O, Q, R ) sledi RQY = OQY . Dakle, du RY vidi se iz
z
taaka Q i P pod podudarnim uglovima i take Q i P su iste strane
c
c
prave RY , pa sledi da take R, Y , Q i P pripadaju jednom krugu.
c

(d) Taka R pripada otvorenoj polupravoj r i ne pripada polupravoj QO:

c
Taka R ne pripada polupravoj QO, pa je sa iste strane prave OY
c
kao i take Q i P . Taka R, dakle, pripada unutranjosti trougla
c
c
s
OP Y , pa je, na osnovu leme 2, ORY > OP Y . Taka Q je
c
izme u taaka O i R, pa je, na osnovu leme 1, OQY > ORY ,
c

84

je

OP Y , to je kontradikcija. Dakle, ovaj

s

o iz
dan

odakle sledi OQY >

sluaj je nemogu.
c
c

Dakle, u sluaju (1), taka Y je presena taka kruga k i prave QP . U sluaju

c
c
c
c
c
(2), taka Y je presena taka kruga k i lka iz ijih se taaka du P Q vidi
c
c
c
u
c
c
z
pod uglom i sa suprotne je strane prave P Q u odnosu na taku O. U sluaju
c
c
(3), taka Y je presena taka kruga k i lka iz ijih se taaka du P Q vidi
c
c
c
u
c
c
z
c
pod uglom P OQ i sa suprotne je strane prave P Q u odnosu na taku
O. U sluajevima (4a), (4b) i (4c) take P , Q, Y i R pripadaju jednom krugu,
c
c
tj. taka Y je presena taka kruga k i opisanog kruga trougla P QY .
c
c
c
Taka X je slika take Y u rotaciji R1 .
c
c
Konstrukcija: Neka je R rotacija sa sreditem O za ugao (za jednu od dve
s
mogue orijentacije). Oznaimo sa P sliku take P u rotaciji R. Konstruiimo
c
c
c
s
polupravu r sa temenom P takvu da zahvata sa polupravom P O ugao i
sa iste je strane prave OP kao i taka Q. Oznaimo sa r pravu koja sadri
c
c
z
polupravu r .
Ako su take P i Q identine, na osnovu analize, reenje zadatka ne postoji.
c
c
s
Pretpostavimo da su prave r i OQ paralelne.

nsk

(1) Oznaimo sa Y (jednu) presenu taku prave P Q i kruga k takvu da je

c
c
c
B(Q, P , Y ) (ako takva taka ne postoji, na osnovu analize sledi da ne
c
postoji reenje zadatka).
s
Pretpostavimo da prave r i OQ nisu paralelne. Oznaimo sa R presenu
c
c
taku prave r i prave OQ. Razlikujemo sledee sluajeve:
c
c
c

Ele
ktro

(2) Take P i R su identine: Ako vai B(O, Q, P ), na osnovu analize, ne

c
c
z
postoji reenje zadatka. U suprotnom, konstruiimo, na osnovu pomone
s
s
c
konstrukcije 1, lk k iz ijih se taaka du P Q vidi pod uglom i koji
u
c
c
z
je sa suprotne strane prave P Q u odnosu na taku O. Oznaimo sa Y
c
c
(jednu) presenu taku tog lka i kruga k.
c
c
u
(3) Take Q i R su identine: Ako vai B(R , Q, P ) (gde je R presena taka
c
c
z
c
c
poluprave r i prave OY ), onda, na osnovu analize, reenje zadatka neposs
toji. U suprotnom, konstruiimo, na osnovu pomone konstrukcije 1, lk
s
c
u
c
k iz ijih se taaka du P Q vidi pod uglom P OQ i koji je sa suprotne
c
z
strane prave P Q u odnosu na taku O. Oznaimo sa Y (jednu) presenu
c
c
c
taku tog lka i kruga k.
c
u

(4) Ako su take P i Q razliite od take R: Ako R pripada otvorenoj

c
c
c
polupravoj r i ne pripada polupravoj QO, na osnovu analize, reenje
s
zadatka ne postoji. U suprotnom, konstruiimo presenu taku O medis
c
c
jsatrisa dui P R i P Q. Konstruiimo krug k sa sreditem O koji sadri
z
s
s
z
taku P . Oznaimo sa Y (jednu) presenu taku krugova k i k .
c
c
c
c

Ako su trouglovi OQY i OP Y istosmerni (tj. ako su take Q i P sa iste

c
strane prave OY ), oznaimo sa X sliku take Y u rotaciji R1 .
c
c
Dokaz: Taka Y , na osnovu konstrukcije, pripada krugu k. Taka X je, na
c
c
osnovu konstrukcije, slika take Y u rotaciji R1 , pa taka X pripada krugu k i
c
c
85

je

o iz
dan

ugao XOY podudaran je datom uglu . Taka P je, na osnovu konstrukcije,

c
slika take Y u rotaciji R1 , pa je ugao OP Y podudaran uglu OP X.
c
Trouglovi OQY i OP Y istosmerni tj. take Q i P su sa iste strane
c
prave OY . Na osnovu konstrukcije, poluprava r pripada uglu OP Y i zahvata
sa polupravom P O ugao , pa sa polupravom P Y zahvata ugao OP Y =
OP X . Potrebno je, dakle, dokazati da poluprava r zahvata sa polupravom
P Y ugao podudaran uglu OQY , tj. ako je R presena taka prave OY i
c
c
poluprave r , poterbno je dokazati da vai R P Y = OQY .
z
Pretpostavimo da su prave r i OQ paralelne.

(1) Na osnovu konstrukcije taka Y pripada pravoj QP i vai B(Q, P , Y ), pa

c
z
kako su take P i Q sa iste strane prave OY , iz QO P R sledi R P Y
c
=
OQY .

nsk

Pretpostavimo da prave r i OQ nisu paralelne. Pretpostavimo da take P

c
i R identine ili da su take Q i R identine:
c
c
c
(2) Take P i R su identine: Na osnovu konstrukcije, taka Y pripada lku k
c
c
c
u
iz ijih se taaka du P Q vidi pod uglom koji je sa suprotne strane prave
c
c
z
P Q u odnosu na taku O i vai B(O, P , Q). Dakle, vai P Y Q = , pa
c
z
z
je R P Y = OP R Y P Q = ( P Y Q P QY ) =
( P QY ) = P QY .

(3) Take Q i R su identine: Na osnovu konstrukcije, taka Y pripada lku

c
c
c
u
c
k iz ijih se taaka du P Q vidi pod uglom P OQ koji je sa suprotne
c
z
strane prave P Q u odnosu na taku O i vai B(R , P , Q). Dakle, vai
c
z
z
P Y Q = P OQ, pa je R P Y = P QY + P Y Q = ( OQY
OQP )+( P OQ) = OQY +( P OQ OP Q)+ P OQ =
OQY + P OQ( OP R )+ P OQ = OQY +()+ =
OQY .

Ele
ktro

(4) Pretpostavimo da prave r i OQ nisu paralelne i pretpostavimo da take P ,

c
Q i R razliite. Krug k je, na osnovu konstrukcije, opisani krug trougla
c
P QR i taka Y mu pripada. Dakle, take Q, P , Y i R pripadaju
c
c
jednom krugu. Na osnovu konstrukcije, taka R pripada polupravoj QO
c
ili ne pripada polupravoj r i trouglovi OQY i OP Y su istosmerni.
Razlikujemo tri sluaja:
c
(a) Taka R pripada polupravama r i QO: Taka R pripada polupravoj
c
c
P R , pa su orijentisani trouglovi R P Y i RP Y istosmerni,
odakle sledi da su i trouglovi OP Y i RP Y istosmerni. Taka R
c
pripada polupravoj OQ, pa su orijentisani trouglovi OQY i RQY
istosmerni. Trouglovi OP Y i OQY su istosmerni, pa sledi da su
istosmerni i trouglovi RP Y i RQY istosmerni, tj. take Q i P
c
nalaze se sa iste strane prave RY . Take Q, P , Y i R pripadaju
c
jednom krugu, pa se du RY vidi iz taaka Q i P pod podudarnim
z
c
uglovima, tj. RQY = RP Y . Kako taka R pripada polupravoj r ,
c
sledi da poluprava r zahvata sa polupravom P Y ugao podudaran
uglu OQY .
86

je

o iz
dan

(b) Taka R pripada polupravoj QO i ne pripada polupravoj r : Taka R

c
c
ne pripada polupravoj P R (vai B(R, P , R ), pa su orijentisani trouz
glovi R P Y i RP Y suprotnosmerni, odakle sledi da su i trouglovi OP Y i RP Y suprotnosmerni. Taka R pripada polupravoj
c
OQ, pa su orijentisani trouglovi OQY i RQY istosmerni. Trouglovi OP Y i OQY su istosmerni, pa sledi da su trouglovi RP Y
i RQY suprotnosmerni, tj. take Q i P nalaze se sa raznih strana
c
prave RY . Take Q, P , Y i R pripadaju jednom krugu, pa se
c
du RY vidi se iz taaka Q i P pod uglovima iji je zbir jednak
z
c
c
opruenom uglu, tj. RP Y = RQY . Iz B(R, P , R ) sledi
z
R P Y = RP Y = RQY = OQY . tj. poluprava r zahvata
sa polupravom P Y ugao podudaran uglu OQY .

nsk

(c) Taka R ne pripada polupravama r i QO: Taka R ne pripada poluc

c
pravoj P R (vai B(R, P , R )), pa su orijentisani trouglovi R P Y
z
i RP Y suprotnosmerni, odakle sledi da su i trouglovi OP Y i
RP Y suprotnosmerni. Taka R ne pripada polupravoj OQ, pa
c
su orijentisani trouglovi OQY i RQY suprotnosmerni. Trouglovi
OP Y i OQY su istosmerni, pa sledi da su i trouglovi RP Y
i RQY istosmerni, tj. take Q i P nalaze se sa iste strane prave
c
RY . Take Q, P , Y i R pripadaju jednom krugu, pa se du RY vidi
c
z
iz taaka Q i P pod podudarnim uglovima, tj. RQY = RP Y . Iz
c
B(R, P , R ) i B(O, Q, R ) sledi R P Y = RP Y = RQY =
OQY , tj. poluprava r zahvata sa polupravom P Y ugao podudaran
uglu OQY .

Ele
ktro

U svakom od sluajeva, poluprava r zahvata sa polupravom P Y ugao poduc

daran uglu OQY , pa je OP X = OP Y = + OQY , tj. OP X OQY =
.
Dakle, take X i Y pripadaju krugu k i vai XOY w i OP X OQY =
c
z
=
, to je i trebalo dokazati.
s
Diskusija: Za obe mogue rotacije R, u zavisnosti od broja presenih taaka
c
c
c
krugova k i prave, odnosno lka koji se koriste u konstrukciji, mogue je da
u
c
reenje ne postoji, da postoji jedno ili da postoje dva reenja.
s
s
c
Dakle, u zavisnosi od me usobnog odnosa datih taaka P i Q, kruga k i
datog ugla , mogue je da zadatak nema reenja ili da ima izme u jednog i
c
s
etiri reenja.
c
s

59. Nazovimo pozitivnom orijentaciju trougla Oa Ob Oc , a negativnom

suprotnu orijentaciju.
Analiza: Pretpostavimo da trougao ABC zadovoljava uslove zadatka.
Trouglovi ABC i Oa Ob Oc isto su orijentisani. U rotaciji ROc ,/2 u negativnom smeru taka A preslikava se u taku B. U rotaciji ROa ,/2 u negc
c
ativnom smeru taka B preslikava se u taku C. U rotaciji ROb ,/2 u negc
c
ativnom smeru taka C preslikava se u taku A. Dakle, u kompoziciji I =
c
c
ROb ,/2 ROa ,/2 ROc ,/2 taka A preslikava se u sebe.
c
Neka je c poluprava sa temenom Oc takva da je negativno orijentisan kon87

je

o iz
dan

veksan ugao koji zahvataju poluprave c i Oc Oa podudaran uglu /4 i neka je

c prava koja sadri polupravu c . Neka je a poluprava sa temenom Oa takva
z
da je negativno orijentisan konveksan ugao koji zahvataju poluprave O a Oc i a
podudaran uglu /4 i neka je a prava koja sadri polupravu a . Neka je X
z
presena taka polupravih c i a . Poluprave a i c su sa iste strane prave Oc Oa
c
c
i sa njom zahvataju uglove /4, pa se prave c i a seku pod uglom /4 /4,
z
tj. prave a i c su me usobno normalne. Vai

ROa ,/2 ROc ,/2 = Sa SOc Oa SOc Oa Sc = Sa Sc = SX .

Dakle, vai I(A) = ROb ,/2 SX (A) = A, pa ako su take Ob i X identine,

z
c
c
onda je ROb ,3/2 (A) = A, odakle sledi da su take A i Ob identine i, dalje, da
c
c
su take A i C identine (jer je ROb ,/2 (C) = A), to je nemogue. Dakle, take
c
c
s
c
c
Ob i X nisu identine.
c
Neka je x prava koja sadri taku X i normalna je na pravoj XOb . Neka je b
z c
poluprava sa temenom Ob takva da je negativno orijentisan konveksan ugao koji
zahvataju poluprave Ob X i b podudaran uglu /4 i neka je b prava koja sadri
z
polupravu b . Centralna reeksija SX moe biti reprezentovana kao SOb X Sx ,
z
a rotacija ROb ,/2 u negativnom smeru kao Sb SOb X , pa za kompoziciju I vai
z

nsk

I = ROb ,/2 ROa ,/2 ROc ,/2 = ROb ,/2 SX = Sb SOb X SOb X Sx = Sb Sx .

Ele
ktro

Taka A je invarijantna taka izometrije I, tj. kompozicije Sb Sx (koja je

c
c
rotacija jer se prave x i b seku). Odatle sledi da je taka A presena taka pravih
c
c
c
b i x. Taka B je slika take A u rotaciji ROc ,/2 u negativnom smeru. Taka
c
c
c
C je slika take B u rotaciji ROa ,/2 u negativnom smeru.
c
Konstrukcija: Konstruiimo polupravu c sa temenom Oc takvu da je negs
ativno orijentisan konveksan ugao koji zahvataju poluprave c i Oc Oa podudaran uglu /4 i oznaimo sa c pravu koja sadri polupravu c . Konstruiimo
c
z
s
polupravu a sa temenom Oa takvu da je negativno orijentisan konveksan ugao
koji zahvataju poluprave Oa Oc i a podudaran uglu /4 i oznaimo sa a pravu
c
koja sadri polupravu a . Poluprave c i a su sa iste strane prave Oc Oa i seku
z
se u nekoj taki. Oznaimo njihovu presenu taku sa X.
c
c
c
c
Ukoliko su take Ob i X identine, reenje zadatka ne postoji. Ukoliko take
c
c
s
c
Ob i X nisu identine, konstruiimo pravu x koja sadri taku X i normalna je na
c
s
z c
pravoj XOb . Konstruiimo polupravu b sa temenom Ob takvu da je negativno
s
orijentisan konveksan ugao koji zahvataju poluprave Ob X i b podudaran uglu
/4 i oznaimo sa b pravu koja sadri polupravu b .
c
z
Oznaimo sa A presenu taku pravih x i b. Konstruiimo taku B koja je
c
c
c
s
c
slika take A u rotaciji ROc ,/2 u negativnom smeru. Konstruiimo taku C
c
s
c
koja je slika take B u rotaciji ROa ,/2 u negativnom smeru.
c
Ako je trougao ABC pozitivno orijentisan, onda on zadovoljava uslove
zadatka (u suprotnom, reenje zadatka ne postoji).
s
Dokaz: Na osnovu konstrukcije, taka B je slika take A u rotaciji ROc ,/2
c
c
u negativnom smeru, pa je taka Oc sredite kvadrata nad ivicom AB (jednog
c
s
od dva takva kvadrata) i trougao ABOc je negativno orijentisan. Kako je
trougao ABC pozitivno orijentisan, take Oc i C su sa raznih strana prave
c
88

je

o iz
dan

AB, pa je taka Oc zaista sredite kvadrata konstruisanog spolja nad ivicom

c
s
AB trougla ABC.
Na osnovu konstrukcije je taka C slika take B u rotaciji ROa ,/2 u negac
c
tivnom smeru, pa je taka Oa sredite kvadrata nad ivicom BC (jednog od dva
c
s
takva kvadrata) i trougao BCOa je negativno orijentisan. Trougao ABC
je pozitivno orijentisan, pa su take Oa i A sa raznih strana prave BC, odakle
c
sledi da je taka Oa zaista sredite kvadrata konstruisanog spolja nad ivicom
c
s
BC trougla ABC.
Potrebno je jo dokazati da je taka Ob sredite kvadrata konstruisanog
s
c
s
spolja nad ivicom BC trougla ABC.
Na osnovu konstrukcije sledi da rotacija ROc ,/2 u negativnom smeru moe
z
c
biti reprezentovana kao SOc Oa Sc . Slino, rotacija ROa ,/2 u negativnom smeru
c
moe biti reprezentovana kao Sa SOc Oa . Pored toga, prave a i c se seku u taki
z
z
X i me usobno su normalne, pa vai ROa ,/2 ROc ,/2 = Sa SOc Oa SOc Oa Sc =
Sa Sc = SX . Na osnovu konstrukcije sledi da centralna reeksija SX moe biti
z
reprezentovana kao kompozicija SOb X Sx , a rotacija ROb ,/2 u negativnom
smeru kao Sb SOb X . Dakle, za kompoziciju I rotacija ROb ,/2 , ROa ,/2 i
ROc ,/2 u negativnom smeru vai:
z

nsk

I = ROb ,/2 ROa ,/2 ROc ,/2 = ROb ,/2 SX = Sb SOb X SOb X Sx = Sb Sx .

Ele
ktro

Trougao Ob XA je pozitivno orijentisan i iz AXOb = /2 i XOb A = /4

sledi XAOb = /4. Dakle, I = Sb Sx = RA,/4 , (gde je RA,/4 rotacija u
pozitivnom smeru), pa je I(A) = A.
S druge strane, na osnovu konstrukcije, je ROc ,/2 (A) = B i ROa ,/2 (B) = C
(ROc ,/2 i ROa ,/2 su rotacije u negativnom smeru), pa je ROa ,/2 ROc ,/2 (A) =
ROa ,/2 (B) = C. Dakle, A = I(A) = ROb ,/4 ROa ,/2 ROc ,/2 (A) =
ROb ,/2 (C), pa se rotacijom ROb ,/2 u negativnom smeru taka C preslikava
c
u taku A, odakle sledi da je Ob sredite kvadrata nad ivicom CA (jednog od
c
s
dva takva kvadrata) i trougao CAOb je negativno orijentisan. Trougao ABC
je pozitivno orijentisan, pa su take Ob i B sa raznih strana prave CA, odakle
c
sledi da je taka Ob zaista sredite kvadrata konstruisanog spolja nad ivicom
c
s
CA trougla ABC, to je i trebalo dokazati.
s
Diskusija: Ukoliko je konstruisana taka X razliita od take Ob i ukoliko
c
c
c
je trougao ABC pozitivno orijentisan, onda je on (jedinstveno) reenje. U
s
suprotnom, ne postoji reenje zadatka. Odredimo me usobni odnos datih taaka
s
c
Oa , Ob , Oc za koji postoji reenje zadatka.
s
Ukoliko je trougao ABC pozitivno orijentisan, on zadovoljava uslove zadatka; ukoliko je negativno orijentisan, on ne zadovoljava uslove zadatka. Granini je sluaj kada su take A, B i C kolinearne. Iz
c
c
c
C = ROa ,/2 ROc ,/2 (A) = SX (A),

sledi da je taka X sredite dui AC i da su take A, X, C kolinearne. Dakle,

c
s
z
c
take A, B i C su kolinearne ako i samo su take A, B i X kolinearne. Pretc
c
postavimo da su take A, B i X kolinearne. Trougao Oc Oa X je pozitivno
c
orijentisan i ima jedan ugao prav i dva ugla jednaka /4: Oa XOc = /2,
89

je

Ele
ktro

nsk

o iz
dan

XOc Oa = Oc Oa X = /4, pa je Oc X = Oa X = Oc Oa / 2. U rotaciji ROc ,/2

(u negativnom smeru) taka A preslikava se u taku B. Trougao AO c B je,
c
c
dakle, pozitivno orijentisan i ima jedan ugao prav i dva ugla jednaka /4. Ukoliko je trougao AOc X pozitivno orijentisan, onda su take B i X sa iste strane
c
prave AOc , odnosno sa iste strane take A, pa je Oc AX = Oc AB = /4,
c
odakle sledi da taka A pripada skupu taaka iz kojih se du Oc X vidi pod uglom
c
c
z
/4 i za iju je svaku taku T trougao Oc XT pozitivno orijentisan. Taj skup
c
c
taaka je lk kruga k koji sadri take Oc i X i sa sreditem S , gde za taku S
c
u
z c
s
c
S
vai da je trougao S Oc X pozitivno orijentisan i da je Oc X = S XOc =
z

/4 (odakle sledi S Oc = S X = Oc X/ 2 = (Oc Oa / 2)/ 2 = Oc Oa /2). Ukoliko je trougao AOc X negativno orijentisan, onda su take B i X sa raznih
c
strana take A, pa je Oc AX = 3/4, odakle sledi da taka A pripada skupu
c
c
taaka iz kojih se du Oc X vidi pod uglom 3/4 i za iju je svaku taku T
c
z
c
c
trougao Oc XT negativno orijentisan. Taj skup taaka je drugi lk kruga k .
c
u
Dakle, take A, B i X (odnosno take A, B i C) su kolinearne ako i samo
c
c
ako taka A pripada krugu k . Trougao AXOb je pozitivno orijentisan i vai
c
z
XOb XA i AXOb = /2, pa se u rotaciji RX,/2 u negativnom smeru
=
taka A preslikava u taku Ob . Neka je taka Sb slika take S , a krug kb slika
c
c
c
c
kruga k u rotaciji RX,/2 (u negativnom smeru). Take A, B i X su kolinearne
c
ako i samo ako taka A pripada krugu k , tj. ako i samo ako taka Ob pripada
c
c
krugu kb . Za sredite kruga kb taku Sb vai Sb X = S X = Oc Oa /2.
s
c
z
Trougao Oc XOa je orijentisan negativno, a trougao Oc XS pozitivno, pa
su take S i Oa sa raznih strana prave Oc X, odakle sledi S X Oc Oa (jer je
c
XOc Oa = Oc XS = /4). Prava S X se u rotaciji RX,/2 preslikava u pravu
Sb X, pa je Sb X S X. Iz S X Oc Oa i Sb X S X sledi Sb X Oc Oa ).
Prava Sb X sadri taku X i normalna je na pravoj Oc Oa . Ako je taka P
z
c
c
sredite dui Oc Oa , onda je i XP prava koja sadri taku X i normalna je na
s
z
z
c
pravoj Oc Oa (jer je Oc X = Oa X), pa, kako je takva prava jedinstvena (T12.1),
sledi da prava Sb X sadri taku P , tj. prava Sb P je medijatrisa dui Oc Oa .
z
c
z
Za taku Sb vai: trougao Oc Oa Sb je pozitivno orijentisan, Sb P Oa = /2 i
c
z

Sb P = Sb X + XP = Oc Oa /2 + Oc X/ 2 = Oc Oa /2 + Oc Oa /2 = Oc Oa (ime
c
c
s
je taka Sb odre ena na osnovu datih taaka Oa , Ob , Oc ). Sredite kruga kb
c
je taka Sb , a poluprenik jednak Oc Oa /2 (ime je krug kb odre en na osnovu
c
c
c
datih taaka Oa , Ob , Oc ). Take A, B i C su kolinearne ako i samo ako taka
c
c
c
Ob pripada krugu kb .

Trougao ABC je pozitivno orijentisan ako i samo ako taka Ob pripada

c
unutranjosti kruga kb . Tada su take X i Ob razliite i trougao ABC zados
c
c
voljava uslove zadatka. Dakle, reenje zadatka postoji i jedinstveno je ako i
s
samo ako taka Ob pripada unutranjosti kruga kb 7 .
c
s

7 Ako su krugovi k i k odre eni analogno, analogno se i dokazuje da reenje zadatka

s
a
b
postoji ako i samo ako taka Oa pripada unutranjosti kruga ka , odnosno ako i samo ako
c
s
taka Oc pripada unutranjosti kruga kc . Dakle, taka Oa pripada unutranjosti kruga ka ako
c
s
c
s
i samo ako taka Ob pripada unutranjosti kruga kb odnosno ako i samo ako taka Oc pripada
c
s
c
unutranjosti kruga kc .
s

90

je
A

Oc

a
B

X
Ob
c

Oa
C

Slika 59

o iz
dan

Slika 60

nsk

60. U svakoj poliedarskoj povri zbir brojeva ivica za sve pljosni je paran (jer
s
se svaka ivica rauna dvaput). Zbir brojeva ivica za pljosni sa parnim brojem
c
ivica je paran (jer je svaki sabirak paran), pa paran mora biti i zbir brojeva ivica
za pljosni sa neparnim brojem ivica. Kako su u tom zbiru svi sabirci neparni
mora ih biti paran broj. Dakle, broj pljosni sa neparnim brojem ivica je paran.
QED

Ele
ktro

61. Iz AM AN , SM SN , AS AS, na osnovu teoreme 11.15(iii),

=
=
=
sledi da su trouglovi AM S i AN S podudarni i da su njihovi odgovarajui
c
z
uglovi ASM i ASN podudarni. Zbir ova dva ugla jednak je opruenom uglu,
pa je svaki od njih prav ( ASM = ASN = ), odakle sledi da je prava AS
2
normalna na pravoj M N . Analogno se dokazuje i AS P Q. Prava AS ne
pripada ravni , pa kako je normalna na dvema pravama koje pripadaju toj
ravni i koje se seku, na osnovu teoreme 12.4, sledi AS , to je i trebalo
s
dokazati.
A

Slika 61

P P

Slika 62

62. Neka je ravan koja je normalna na pravoj P Q i sadri pravu p, a

z
ravan koja je normalna na pravoj P Q i sadri pravu q. Neka su P i Q take
z
c
91

je
o iz
dan

pravih p, odnosno q.

P = P , Q = Q : Trougao P QP je pravougli (sa pravim uglom kod temena

P ), pa je njegova hipotenuza (du QP ) dua od katete (du P Q), tj. P Q <
z
z
z
P Q.
P = P , Q = Q : Analogno prethodnom delu, dokazuje se da vai P Q < P Q .
z

P = P , Q = Q : Neka je Q podnoje normale iz take Q na ravan . Iz

z
c
Q Q i sledi Q Q i Q Q q. Prava p pripada ravni ,
pa iz Q Q sledi Q Q p. Take P i Q su razliite (u suprotnom,
c
c
prava Q Q see mimoilazne prave p i q i na njima je normalna, to je
c
s
kontradikcija, jer prava P Q see mimoilazne prave p i q i na njima je
c
normalna i takva prava je, na osnovu teoreme 25.16 jedinstvena). Dakle,
take P i Q su razliite i prave Q Q i Q P su normalne, pa je trougao
c
c
P Q Q pravougli. Hipotenuza trougla P Q Q (du Q P ) dua je od
z
z
katete Q Q . Kako je P Q Q Q , sledi da vai P Q < P Q .
z
=

Dakle, ako su P i Q take pravih p i q i ako nisu identine i take P i P i

c
c
c
take Q i Q , onda vai P Q < P Q , to je i trebalo dokazati.
c
z
s

Ele
ktro

nsk

63. I reenje:
s
Pretpostavimo da take A, B, C i D nisu koplanarne, tj. da su prave AB i
c
CD mimoilazne. Mimoilazne prave AB i CD imaju dve razliite zajednike norc
c
male (prave BC i DA), to je u suprotnosti sa teoremom 25.16. Dakle, polazna
s
pretpostavka bila je pogrena, pa sledi da su take A, B, C i D koplanarne.
s
c
II reenje:
s
Pretpostavimo da take A, B, C i D nisu koplanarne. Na osnovu teoreme
c
13.9, zbir dvaju ivinih uglova konveksnog triedra vei je od treeg ivinog ugla
c
c
c
c
z
tog triedra, pa je DAC + CAB < DAB = . Analogno vai i DCA +
2
z
ACB < DCB = . Kako vai i ADC = i ABC = , sledi da za zbir
2
2
2
uglova trougla ACD i ABC vai:
z
( DAC + ACD + CDA) + ( CAB + ABC + BCA) =

= ( DAC + CAB) + ( ACD + BCA) + CDA + ABC <

< DAB + DCB + + = 4

,
2
2
2
to je kontradikcija (jer je zbir uglova dva trougla jednak zbiru etiri prava ugla),
s
c
pa sledi da je polazna pretpostavka bila pogrena i da su take A, B, C i D
s
c
koplanarne.
III reenje:
s
Pretpostavimo da take A, B, C i D nisu koplanarne. Uglovi ABC i CDA
c
su pravi, pa take B i D pripadaju sferi nad prenikom AC. Dakle, sredite
c
c
s
opisane sfere tetraedra ABCD je sredite dui AC. Uglovi DAB i BCD
s
z
su pravi, pa take A i C pripadaju sferi nad prenikom BD. Dakle, sredite
c
c
s
opisane sfere tetraedra ABCD je sredite dui BD. Postoji tano jedna opisana
s
z
c
92

je

o iz
dan

sfera tetraedra ABCD, pa su sredita dui AC i BD identine take. Dakle,

s
z
c
c
prave AC i BD se seku, odakle sledi da su take A, B, C i D koplanarne, to
c
s
je u suprotnosti sa polaznom pretpostavkom.
Dakle, take A, B, C i D su koplanarne.
c
l

C
A
B

Slika 63

Slika 64

nsk

64. Pretpostavimo da ravan zadovoljava zadate uslove. Neka je A

podnoje normale iz take A na ravan . Vai AA A B, pa taka A pripada
z
c
z
c
sferi s iji je prenik du AB. Dakle, taka A je presena taka sfere s i prave
c
c
z
c
c
c
l. Traena ravan je ravan koja sadri taku A i normalna je na pravoj AA .
z
z c

Ele
ktro

65. Od date tri sfere nikoje dve se ne dodiruju. Pretpostavimo suprotno

pretpostavimo da se neke dve sfere dodiruju. Zajednika tangentna ravan
c
tih dveju sfera onda bi sekla treu sferu po krugu (ili bi je dodirivala u taki
c
c
P ). U sluaju da je taj presek krug, tangenta tog kruga u taki P bila bi
c
c
zajednika tangenta sve tri sfere, to je suprotno pretpostavci zadatka. U sluaju
c
s
c
da je pomenuti presek taka P , bilo koja prava koja sadri taku P i pripada
c
z
c
zajednikoj tangentnoj ravni prve dve sfere bila bi zajednika tangenta sve tri
c
c
sfere, to je suprotno pretpostavci zadatka.
s
Dakle, dve od datih sfera seku se po krugu koji sadri taku P . Taj krug ne
z c
moe sa treom sferom da ima samo jednu zajedniku taku, jer bi, u suprotnom,
z
c
c
c
njegova tangenta u taki P (u ravni kojoj pripada) bila zajednika tangenta sve
c
c
tri sfere. Taka preseka tog kruga sa treom sferom razliita od take P pripada
c
c
c
c
svim trima sferama, pa, dakle, tri date sfere imaju, pored take P , bar jo jednu
c
s
zajedniku taku. QED
c
c

93

je

o iz
dan

Slika 65

Slika 66

nsk

66. Lema 1: Ako je t tangenta na opisani krug k trougla ABC u taki A i

c
t poluprava sa temenom A koja joj pripada i sa suprotne strane je prave AB u
odnosu na taku C, onda je ugao koji zahvataju poluprave t i AB podudaran
c
uglu trougla ABC kod temena C.
Dokaz leme: Neka je O sredite kruga k i neka je A taka simetrina taki
s
c
c
c
A u odnosu na taku O. Razlikujemo tri sluaja:
c
c

Ele
ktro

ACB < : Ugao ACB nije prav, pa su take A i B razliite. Ugao ABA
c
c
2
s
je prav i najvei u trouglu ABA , pa je ugao AA B otar. Iz svih
c
taaka kruga k koje su sa iste strane prave AB kao i taka C, du AB
c
c
z
vidi se pod uglom ACB, a iz svih taaka kruga k koje su sa suprotne
c
strane, du AB vidi se pod uglom ACB. Uglovi ACB i AA B su
z
otri, a ugao ACB je tup, pa sledi da su take A i C sa iste strane
s
c
prave AB i vai ACB AA B. Neka je D presena taka pravih
z
c
c
=
A B i t. Take D i A su sa raznih, a take A i C sa iste strane prave
c
c
AB, pa sledi da su take D i C sa raznih strane prave AB. Trouglovi
c
ADB i ADA su pravougli ( ABD DAA ) i imaju jedan ugao
=
zajedniki (ugao ADA ), pa su im podudarni i uglovi DAB i DA A.
c
Ugao DA A, odnosno ugao BA A podudaran je uglu ACB, pa vai
z
DAB ACB, tj. ugao koji zahvataju poluprave t i AB podudaran je
=
uglu trougla ABC kod temena C.
ACB = : Kako je ACB = , du AB je prenik kruga k, pa su take A i B
z
c
c
2
2
identine. Prava t je tangenta na krug k u taki A, pa je OA t, odnosno
c
c
AB t, odakle sledi da je ugao koji zahvataju poluprava t i poluprava
AB podudaran uglu trougla ABC kod temena C.
ACB > : Ugao ACB nije prav, pa su take A i B razliite. Ugao ABA
c
c
2
je prav i najvei u trouglu ABA , pa je ugao AA B otar. Iz svih taaka
c
s
c
kruga k koje su sa iste strane prave AB kao i taka C, du AB vidi se pod
c
z
c
z
uglom ACB, a iz svih taaka kruga k koje su sa suprotne strane, du
AB vidi se pod uglom ACB. Ugao ACB je tup, a uglovi AA B
i ACB su otri, pa sledi da su take A i C sa raznih strane prave
s
c
94

je

o iz
dan

AB i vai ACB AA B. Neka je D presena taka pravih A B

z
c
c
=
i t. I take D i A i take A i C su sa raznih strana prave AB, pa sledi
c
c
da su take D i C sa iste strane prave AB. Trouglovi ADB i ADA
c
c
su pravougli ( ABD DAA ) i imaju jedan ugao zajedniki (ugao
=
ADA ), pa su im podudarni i uglovi DAB i DA A. Za ugao DA A
vai DA A = BA A = ACB, pa sledi DAB = ACB i
z
ACB = DAB. Neka je D proizvoljna taka prave t takva da
c
sa suprotne strane take A u odnosu na taku A. Take D i D su sa
c
c
c
raznih, a take D i C su sa iste strane prave AB, pa su take D i C
c
c
sa raznih strana prave AB. Vai D AB + DAB = , odakle sledi
z
D AB = DAB = ACB, tj. ugao koji zahvataju poluprave t i
AB podudaran je uglu trougla ABC kod temena C.

nsk

Lema 2: Ako proizvoljni krug koji sadri take B i C see ivice AB i AC

z
c
c
trougla ABC u takama B i C , onda je du B C paralelna tangenti na
c
z
opisani krug trougla ABC u taki A.
c
Dokaz leme 2: Neka je k opisani krug trougla ABC, neka je t tangenta na
krug k u taki A i neka je D njena prozivoljna taka takva da su take D i C sa
c
c
c

raznih strana prave AB. Na osnovu leme vai DAB = ACB. Cetvorougao
z
BCC B je tetivan i konveksan, pa vai BB C + BCC = , odakle sledi
z
AB C = BB C = BCC = BCA. Take D i C su sa raznih strana
c
prave AB, pa iz DAB = ACB = AB C sledi da su prave AD i B C
paralelne, to je i trebalo dokazati.
s
2

Neka je opisana sfera tetraedra ABCD i 1 sfera koja sadri take A, B,

z
c
C i see ivice AD, BD, CD redom u takama A , B , C . Neka je tangentna
c
c
ravan na sferu u taki A.
c
Neka je ravan odre ena takama A, B i D. Ravan i sfera sadre take
c
z
c
A, B i D, pa je njihov presek krug k koji tako e sadri te take, tj. k je opisani
z
c
krug trougla ABD. Ravan dodiruje sferu i pri tome ravni , i sfera
imaju zajedniku taku D, pa je presek ravni i prava t koja je u, ravni ,
c
c
tangenta na krug k u taki D. Ravan i sfera sadre take A, B, A i B ,
c
z
c
pa je njihov presek krug k koji tako e sadri te take. Dakle, u ravni krug
z
c
k sadri take A i B i see ivice AD i BD trougla ABD u takama A i B i
z c
c
c
prava t je tangenta na opisani krug k trougla ABD u taki D, pa, na osnovu
c
leme 2, sledi da su prave A B i t paralelne. Prava t pripada ravni , pa iz
A B t sledi A B .
Analogno se dokazuje i A C , pa, kako se prave A B i A C seku, sledi
da je ravan odre ena takama A , B i C paralelna ravni , to je i trebalo
c
s
dokazati.

Ele
ktro

67. Lema 1: Skup taaka X euklidske ravni takvih da vai AX : BX =

c
z
m : n (A i B su date razliite take, a m i n su date dui) je:
c
c
z
medijatrisa dui AB, ako je m = n;
z
95

je

o iz
dan

krug iji je prenik du P Q gde su P i Q take prave AB takve da vai

c
c
z
c
z
B(A, P, B, Q) i AP : BP = AQ : BQ = m : n, ako je m > n;

krug iji je prenik du P Q gde su P i Q take prave AB takve da vai

c
c
z
c
z
B(Q, A, P, B) i AP : BP = AQ : BQ = m : n, ako je m < n.

Dokaz leme 1: Videti dokaz leme 3 u reenju 50.

s
2
Lema 2: Skup taaka X prostora takvih da vai AX : BX = m : n (A i B
c
z
su date razliite take, a m i n su date dui) je:
c
c
z
medijalna ravan dui AB, ako je m = n;
z

sfera iji je prenik du P Q gde su P i Q take prave AB takve da vai

c
c
z
c
z
B(A, P, B, Q) i AP : BP = AQ : BQ = m : n, ako je m > n;

sfera iji je prenik du P Q gde su P i Q take prave AB takve da vai

c
c
z
c
z
B(Q, A, P, B) i AP : BP = AQ : BQ = m : n, ako je m < n.

Dokaz leme 2: Oznaimo sa skup taaka X prostora takvih da je AX :

c
c
BX = m : n.

nsk

m = n: Dokaimo da je medijalna ravan dui AB skup taaka koje zadovolz

z
c
javaju dati uslov (tj. dokaimo da svaka taka koja pripada medijalnoj
z
c
ravni dui AB pripada skupu i da svaka taka koja pripada skupu
z
c
pripada medijalnoj ravni dui AB).
z

Pretpostavimo da taka X pripada medijalnoj ravni dui AB. Vai AX =

c
z
z
BX, pa je AX : BX = 1 = m : n, to znai da taka X pripada skupu .
s
c
c

Ele
ktro

Pretpostavimo da taka X pripada skupu , tj. pretpostavimo da vai

c
z
AX : BX = m : n = 1. Neka je ravan koja sadri take A, B i X
z
c
(ako su take A, B i X kolinearne, neka je proizvoljna ravan koja sadri
c
z
pravu AB). Na osnovu leme 1, iz AX : BX = m : n = 1 sledi da taka X
c
pripada medijatrisi dui AB (u ravni ), pa je AX BX odakle sledi da
z
=
taka X pripada medijalnoj ravni dui AB.
c
z
Dakle, skup je medijalna ravan dui AB.
z

m > n: Dokaimo najpre da postoje take P i Q prave AB takve da vai

z
c
z
B(A, P, B, Q) i AP : BP = AQ : BQ = m : n. Neka je proizvoljna
ravan koja sadri take A i B, neka je p proizvoljna prava ravni sa
z
c
temenom A i neka su X, Y i Z take te poluprave takve da vai AX = m,
c
z
B(A, Y, X, Z), XY = n, XZ = n. Oznaimo sa P presenu taku prave
c
c
c
AB i prave koja sadri taku X i paralelna je pravoj BZ. Oznaimo sa Q
z c
c
presenu taku prave AB i prave koja sadri taku X i paralelna je pravoj
c
c
z c
BY . Iz B(A, Y, X, Z) sledi da vai i B(A, P, B, Q). Na osnovu Talesove
z
teoreme vai AP : BP = AX : XZ = m : n i AQ : BQ = AX : AY =
z
m : n, odakle sledi da take P i Q zadovoljavaju uslov B(A, P, B, Q) i
c
AP : BP = AQ : BQ = m : n.
Neka je sfera iji je prenik du P Q gde su P i Q take prave AB takve
c
c
z
c
da vai B(A, P, B, Q) i AP : BP = AQ : BQ = m : n.
z
96

je

o iz
dan

Dokaimo da je sfera skup taaka koje zadovoljavaju dati uslov (tj. doz
c
kaimo da svaka taka koja pripada sferi pripada skupu i da svaka
z
c
taka koja pripada skupu pripada sferi ).
c

Pretpostavimo da taka X pripada sferi . Neka je ravan koja sadri

c
z
take A, B i X (ako su take A, B i X kolinearne, neka je proizvoljna
c
c
ravan koja sadri pravu AB). Ravan sadri take A i B, pa sadri i
z
z
c
z
take P i Q i njihovo sredite, odakle sledi da je presek ravni i sfere
c
s
krug k iji je prenik du P Q. Taka X pripada krugu k, pa, kako je
c
c
z
c
m > n, na osnovu leme 1 sledi da za taku X vai AX : BX = m : n, pa
c
z
taka X pripada skupu .
c

Pretpostavimo da taka X pripada skupu . Neka je ravan koja sadri

c
z
take A, B i X (ako su take A, B i X kolinearne, neka je proizvoljna
c
c
ravan koja sadri pravu AB). Ravan sadri take A i B, pa sadri i
z
z
c
z
take P i Q i njihovo sredite, odakle sledi da je presek ravni i sfere
c
s
krug k iji je prenik du P Q. Taka X pripada skupu , pa za nju vai
c
c
z
c
z
AX : BX = m : n, odakle, kako je m > n, na osnovu leme 1 sledi da za
taku X vai da pripada krugu k i sferi .
c
z

nsk

Dakle, skup je sfera iji je prenik du P Q gde su P i Q take prave

c
c
z
c
AB takve da vai B(A, P, B, Q) i AP : BP = AQ : BQ = m : n.
z
m < n: Za ovaj sluaju dokaz je analogan dokazu za sluaj m > n.
c
c

Ele
ktro

2
Lema 3: Ako su A i B dve razliite take, skup taaka X prostora takvih
c
c
c
c
c
z
c
da je ugao AXB prav je sfera iji je prenik du AB bez taaka A i B.
Dokaz leme 3: Neka je sfera iji je prenik du AB i neka je skup taaka
c
c
z
c
X prostora takvih da je ugao AXB prav.
Pretpostavimo da je taka X raliita od taaka A i B i da pripada sferi .
c
c
c
Neka je proizvoljna ravan koja sadri take A i B. Ravan sadri take A i
z
c
z
c
B, pa sadri i njihovo sredite, odakle sledi da je presek ravni i sfere krug
z
s
k iji je prenik du AB. Taka X pripada ravni i sferi , pa pripada i krugu
c
c
z
c
k, odakle sledi da je ugao AXB prav, pa taka X pripada skupu .
c
Pretpostavimo da taka X pripada skupu . Neka je proizvoljna ravan
c
koja sadri take A i B. Ravan sadri take A i B, pa sadri i njihovo sredite,
z c
z c
z
s
odakle sledi da je presek ravni i sfere krug iji je prenik du AB. Taka X
c
c
z
c
c
pripada ravni i skupu , pa je ugao AXB prav, odakle sledi da je taka X
razliita od taaka A i B i da pripada krugu k odnosno da je taka X razliita
c
c
c
c
od taaka A i B i da pripada sferi .
c
Dakle, skup taaka X prostora takvih da je ugao AXB prav je sfera iji je
c
c
prenik du AB bez taaka A i B.
c
z
c
2
Na osnovu leme 3, skup taaka X prostora takvih da je ugao AXB prav
c
je sfera 2 iji je prenik du AB bez taaka A i B.
c
c
z
c
Pretpostavimo da je m = n. Na osnovu leme 2, skup taaka X prostora
c
takvih da je AX : BX = m : n = 1 je medijalna ravan dui AB. U tom
z
sluaju je, dakle, traeni skup taaka krug koji je presek ravni i sfere 2 .
c
z
c
97

je

o iz
dan

Pretpostavimo da je m > n. Na osnovu leme 2, skup taaka X prostora

c
takvih da je AX : BX = m : n je sfera 1 iji je prenik du P Q gde su P i Q
c
c
z
take prave AB takve da vai B(A, P, B, Q) i AP : BP = AQ : BQ = m : n.
c
z
Dakle, traeni skup taka je krug koji je presek sfera 1 i 2 .
z
c
Pretpostavimo da je m < n. Na osnovu leme 2, skup taaka X prostora
c
takvih da je AX : BX = m : n je sfera 1 iji je prenik du P Q gde su P i Q
c
c
z
take prave AB takve da vai B(Q, A, P, B) i AP : BP = AQ : BQ = m : n.
c
z
Dakle, traeni skup taka je krug koji je presek sfera 1 i 2 .
z
c

nsk

Slika 67

Slika 68

68. Lema 1: Za razliite kolinearne take A, B i C postoji taka D takva

c
c
c
da je H(A, B; C, D) ako i samo ako taka C nije sredite dui AB.
c
s
z
Dokaz leme 1: Videti dokaz leme 6 u reenju 51.
s
2

Ele
ktro

Lema 2: Ako taka C nije sredite dui AB, onda postoji tano jedna taka
c
s
z
c
c
D takva da je H(A, B; C, D).
Dokaz leme 2: Ako taka C nije sredite dui AB, na osnovu leme 1, sledi da
c
s
z
postoji taka D takva da je H(A, B; C, D). Pretpostavimo da postoji taka D
c
c

razliita od take D takva da je H(A, B; C, D ). Iz

c
c

sledi

AD

DB

AD

AC

CB

= AD i

DB

AC

CB

= AD

D B

. Take A, B i D su razliite, pa vai jedan od sledea tri

c
c
z
c

D B

rasporeda: B(D, A, B), B(A, D, B), B(A, B, D).

Pretpostavimo da vai raspored B(D, A, B). Dui AD i DB su suprotno
z
z

orijentisane, pa je vrednost

AD

negativna. Dakle, i vrednost

DB

AD

je negativna,

D B

pa su dui AD i D B suprotno orijentisane, tj. vai jedan od dva rasporeda:

z
z
B(D , A, B), B(A, B, D ).
Ako vai raspored B(D , A, B), onda, kako su take D i D razliite, vai
z
c
c
z
jedan od dva sluaja: B(D, D , A, B), B(D , D, A, B). Ako je B(D, D , A, B),
c

onda je

AD +DD
BD +DD

AD

DB

AD
AD
= DB = BD +DD i
+DD

AD
D B,

AD

D B

AD
= D B , pa iz

AD

DB

AD

sledi

D B

=
odakle je AD = BD , to je nemogue (jer vai B(D , A, B)).
s
c
z
Analogno se dokazuje da je nemogue i B(D , D, A, B). Ako vai raspored
c
z
98

je

AD
DB > 1 i

jer vai
z

AD

DB

AD

D B

AD
= D B < 1. Dakle, vai
z

AD

AD

o iz
dan

B(A, B, D ), onda vai B(D, A, B, D ), pa je AD < BD i AD > BD i

z

D B

AD

DB

> 1 >

AD

DB

to je nemogue
s
c

D B

Slino se dokazuje da ne vai ni B(A, D, B) niti B(A, B, D), pa sledi da ne

c
z
postoji taka D razliita od take D takva da je H(A, B; C, D ), to je i trebalo
c
c
c
s
dokazati.
2

nsk

Pretpostavimo da slika take A u ravanskoj reeksiji S pripada ravni .

c
U tom sluaju, ako proizvoljna pravu koja sadri taku A see ravni i u
c
z
c
c
takama B i C, onda je taka C sredite dui AB. Na osnovu leme 1, tada ne
c
c
s
z
postoji taka D takva da je H(A, B; C, D). U ovom sluaju, dakle, traeni skup
c
c
z
taaka je prazan.
c
Pretpostavimo da slika take A u ravanskoj reeksiji S ne pripada ravni
c
. Neka je p proizvoljna prava koja sadri taku A i koja see ravni i u
z
c
c
takama B i C. Taka C nije sredite dui AB, pa postoji taka D takva da je
c
c
s
z
c
H(A, B; C, D) (tu taku mogue je odrediti na osnovu dokaza leme 1). Neka je
c
c
ravan koja sadri taku D i paralelna je ravnima i . Dokaimo da je ravan
z c
z
traeni skup taaka.
z
c

(:) Neka je D proizvoljna taka ravni razliita od D i neka je ravan koja

c
c
sadri pravu p i taku D . Ravan see ravan , pa see i ravni i (jer
z
c
c
c
je ). Neka su b, c i d presene prave ravni , i sa ravni . Ravni
c
, i su paralelne, pa su paralelne i prave b, c i d. Neka su B i C
presene take prave AD sa ravnima i (tj. sa pravama b i c). Take
c
c
c
A, B, C, D, B , C , D su koplanarne (pripadaju ravni ) i na osnovu
AC
AD
AD
AC
Talesove teoreme (T27.3) sledi: CB = C B i DB = D B . Pored toga,

Ele
ktro

vai B(A, C, B, D) i B(A, C , B , D ), pa je

z
H(A, B; C, D), pa iz

CB

sledi

AC

CB

CB

AC

C B

AD

DB

AD

. Vai
z

D B

AC

AC

AD

DB

AD

DB

Dakle, vai H(A, B ; C , D ), pa taka D pripada traenom skupu taaka.

z
c
z
c

(:) Neka je D proizvoljna taka koja je razliita od take D i koja pripada

c
c
c
traenom skupu. Dakle, prava AD see ravni i u takama B i C
z
c
c
takvim da vai H(A, B ; C , D ). Prava AD see ravni i , pa see i ravan
z
c
c
(jer su ravni , i paralelne). Ako bi prava AD sekla ravan u taki
c
D razliitoj od take D , vailo bi H(A, B ; C , D ) (na osnovu prvog
c
c
z
smera dokaza) i H(A, B ; C , D ), to je, na osnovu leme 2, nemogue.
s
c
99

je

o iz
dan

Dakle, taka D je presena taka prave AD i ravni , tj. taka D pripada

c
c
c
c
ravni .
Dakle, ako slika take A u ravanskoj reeksiji S pripada ravni , traeni
c
z
skup taaka je prazan. U suprotnom, traeni skup taaka je ravan koja je
c
z
c
paralelna sa ravnima i i sadri taku D takvu da je H(A, B; C, D) (take B
z c
c
i C su presene take ravni i sa proizvoljnom pravom koja ih see i sadri
c
c
c
z
taku A).
c

69. Uglovi BAC i BDC su podudarni, jer su to uglovi nad podudarnim

lkovima (BC) podudarnih krugova i oba su otra. Analogno, podudarni su
u
s
uglovi ABC i ADC i uglovi BCA i BDA, pa je zbir uglova pljosni tetraedra kod temena D jednak BDC + ADC + BDA = BAC + ABC +
BCA = (zbir uglova u trouglu ABC jednak je ). Analogno se dokazuje
da su zbirovi uglova pljosni kod preostala tri temena tetraedra tako e jednaki
.
Neka je ravan odre ena takama A, B i C. Neka su DA , DB i DC take
c
c
ravni takve da vai: take DA i A su sa raznih strana prave BC, BD BDA
z
c
=
i CD CDA ; take DB i B su sa raznih strana prave AC, AD ADB i
c
=
=
c
CD CDB ; take DC i C su sa raznih strana prave AB, AD ADC i BD
=
=
=
BDC . Podudarni su trouglovi ABD i ADC B, pa vai DC AB = DAB.
z
Podudarni su trouglovi ACD i ACDB , pa vai DB AC = DAC. Dakle,
z
vai DC ADB = DC AB + BAC + CADB = DAB + BAC + DAC =
z
(zbirovi uglova pljosni tetraedra ABCD kod sva etiri temena jednaki su ),
c
pa taka A pripada dui DB DC . Pored toga, vai DC A DA DB A, pa je
c
z
z
=
=
taka A sredite dui DB DC . Analogno se dokazuje da je taka B sredite dui
c
s
z
c
s
z
DA DC i da je taka C sredite dui DB DA . Du AB je srednja linija trougla
c
s
z
z
z
DB DC DA , pa je AB DB C CDA . Analogno, vai i AC DC B BDA ,
=
=
=
=
BC DC A ADB , pa su trouglovi ABC, DC BA, BDA C i ACDB
=
=
podudarni. Kako je DC BA ABD, BDA C BCD i ACDB
=
=
=
ACD, sledi da su sve etiri pljosni tetraedra ABCD podudarni trouglovi, to
c
s
je i trebalo dokazati.

nsk

Ele
ktro

DC

DB

DA

Slika 69

100

Slika 70

je

o iz
dan

70. Neka je taka P sredite dui BD, a Q sredite dui AC. Iz AB

c
s
z
s
z
=
CD, AD BC i BD BD sledi ABD CDB i ABD CDB.
=
=
=
=
c
s
z
Vai i BP P D (jer je taka P sredite dui BD), pa iz ABD CDB
z
=
=
(tj. ABP CDP ), AB CD i BP P D sledi ABP CDP i
=
=
=
=
AP CP . Vai i AQ QC (jer je taka Q sredite dui AC), pa iz AP CP ,
z
c
s
z
=
=
=
c
P Q P Q i AQ QC sledi AP Q CP Q i AQP CQP . Taka Q
=
=
=
=
je izme u taaka A i C, pa je AQP + CQP = . Iz AQP CQP i
c
=
AQP + CQP = sledi AQP = CQP = /2, tj. P Q AC. Analogno se
dokazuje i QP BD, pa sledi da je prava P Q zajednika normala za prave AC
c
i BD, to je i trebalo dokazati.
s

71. (:) Na osnovu Paove aksiome sledi da ravan ne moe da see etiri
s
z
c c
ivice tetraedra od kojih tri sadre jedno njegovo teme. Dakle, ravan ne see
z
c
neke dve naspramne ivice tetraedra. Pretpostavimo da ravan see ivice AC,
c
BC, BD i AD tetraedra i to u takama P , Q, R i S takvim da je etvorougao
c
c
P QRS paralelogram (P Q RS i P S RQ).
Dokaimo da je ravan paralelna sa pravom AB. Pretpostavimo suprotno
z
da se ravan i prava AB seku u nekoj taki X. Neka je ravan odre ena
c
takama A, B i D. i neka je ravan odre ena takama A, B i C. Prava AB
c
c
pripada ravni , pa toj ravni pripada i taka X. Kako taka X pripada i ravni
c
c
i ravni , sledi da taka X pripada presenoj pravoj ravni i , tj. sledi da
c
c
taka X pripada pravoj SR. Analogno se dokazuje da taka X pripada pravoj
c
c
P Q, odakle sledi da se prave SR i P Q seku, to je suprotno pretpostavci. Dakle,
s
ravan i prava AB nemaju zajednikih taaka tj. AB .
c
c
Analogno se dokazuje da vai i CD .
z
: Pretpostavimo da vai AB i CD . Neka su P , Q, R i S take u
z
c
kojima ravan see ivice AC, BC, BD i AD tetraedra.
c
Dokaimo da vai SR AB, tj. dokaimo da prave SR i AB nemaju zaz
z
z
jednikih taaka. Pretpostavimo suprotno da prave SR i AB imaju zac
c
jedniku taku X. Taka X pripada pravoj SR, a prava SR pripada ravni ,
c
c
c
pa sledi da taka X pripada ravni , to znai da ravan i prava AB imaju
c
s
c
zajedniku taku, to je u suprotnosti sa pretpostavkom. Dakle, prave SR i AB
c
c
s
c
nemaju zajednikih taaka, a kako pripadaju ravni odre enoj takama A, B i
c
c
D, one nisu mimoilazne, pa sledi SR AB.
Analogno se dokazuje P Q AB, odakle sledi i SR P Q. Slino, vai i SP QR,
c
z
pa je P QRS paralelogram, to je i trebalo dokazati.
s

Ele
ktro

nsk

101

je
o iz
dan

C
P

Slika 71

Slika 72

Ele
ktro

nsk

72. I reenje:
s
Tetradear ABCD je pravilan, pa je taka D sredite trougla ABC. Taka
c
s
c
D je i teite i ortocentar (i sredite opisanog i sredite upisanog kruga) trougla
zs
s
s
ABC.
Neka je a duina ivice tetraedra ABCD. Neka je F presena taka prave CD
z
c
c
i prave AB i neka je F sredite dui DC. Taka D je ortocentar trougla ABC,
s
z
c
pa je du CF visina trougla ABC. Taka D je teite trougla ABC, pa vai
z
c
zs
z
CF F D D F . Prave DD je normalna na ravni ABC, pa je ED F =
=
=
ED F = . Kako je i ED ED i F D D F , sledi EF D ED F i
=
=
=
2
EF EF . Du EF je srednja linija trougla DD C, pa vai EF = DC/2 =
z
z
=
a/2. Iz EF EF i EF = DC/2 = a/2 sledi EF = a/2. Taka F je sredite
c
s
=
dui AB, pa je AF = F B = a/2. Dakle, vai AF = F B = EF = a/2, pa taka
z
z
c
E pripada krugu sa sreditem F i poluprenikom a/2, odakle sledi da se prenik
s
c
c
tog kruga du AB vidi pod pravim uglom iz take E, tj. AEB = .
z
c
2
Analogno se dokazuje i BEC = CEA = .
2
II reenje:
s
Neka je a duina ivica pravilnog tetraedra ABCD.
z
Tetradear ABCD je pravilan, pa je taka D sredite trougla ABC. Taka
c
s
c
D je i teite i ortocentar (i sredite opisanog i sredite upisanog kruga) trougla
zs
s
s
ABC.
Neka je F sredite dui AB. Prava CF normalna je na pravoj AB, ona
s
z
zs
sadri taku D i vai D F = 1 CF (jer je D teite trougla F BC). Na
z
c
z
3
3
osnovu Pitagorine teoreme, vai F C 2 = BC 2 F B 2 = a2 ( a )2 = 4 a2 , odakle
z
2

1
sledi F C = 23 a i F D = 1 F C = 1 23 a = 23 a.
3
3
2
Vai AD = CD = 3 CF =
z
osnovu Pitagorine teoreme, vai
z

2 3
3 2 a

1
a.
3

DD 2 = AD 2 AD 2 = a2

odakle sledi DD =

2 a
3

i ED =

2
a.
2 3

102

Ugao

1
a
3

DD A je prav, pa, na

2 2
a ,
3

je

o iz
dan

Ugao ED F je prav, pa na osnovu Pitagorine teoreme sledi

1
a
2 3

EF = ED + F D =

2
a
2 3

1 2
2
1
a + a2 = a2
12
12
4

i EF = a .
2
Dakle, taka E pripada krugu sa sreditem F i poluprenikom a/2, odakle
c
s
c
sledi da se prenik tog kruga du AB vidi pod pravim uglom iz take E,
c
z
c
tj. AEB = .
2
Analogno se dokazuje i BEC = CEA = .
2

nsk

73. Neka su pA , pB , pC i pD , redom, prave koje sadre temena A, B, C, D

z
tetraedra ABCD i normalne su na pljosnima B C D , C D A , D A B , A B C
tetraedra A B C D Neka su sA , sB , sC i sD , redom, prave koje sadre temena
z
A , B , C , D tetraedra A B C D i normalne su na pljosnima BCD, CDA,
DAB, ABC tetraedra ABCD.
Prave pA i pB se seku, pa postoji ravan koja ih sadri. Prava pA normalna
z
je na pljosni B C D tetraedra A B C D , pa je na toj pljosni normalna i ravan
(T14.2). Prava pB normalna je na pljosni C D A tetraedra A B C D , pa
je na toj pljosni normalna i ravan (T14.2). Dakle, ravan normalna je
na ravnima B C D i C D A , pa je, na osnovu teoreme 14.5, normalna i na
njihovoj presenoj pravoj pravoj C D . Ravan sadri pravu AB (jer sadri
c
z
z
prave pA i pB ) i normalna je na pravoj C D , odakle sledi da su prave AB i
C D me usobno normalne.
Prave AB i C D su me usobno normalne, pa postoji ravan koja sadri
z
pravu C D i normalna je na pravoj AB. Neka je X presena taka prave AB
c
c
i ravni . Prave D X i AB su me usobno normalne (jer prava D X pripada
ravni i vai AB ). Ravan ABC sadri pravu AB, pa na osnovu teoreme
z
z
14.2, vai ABC . Neka je x presena prava ravni i ravni ABC i neka je
z
c
X podnoje normale iz take D na pravoj x. Prava x pripada ravni , pa ravni
z
c
pripada i taka X . Dakle, prava D X pripada ravni , pa kako je ABC
c
i D X x, na osnovu teoreme 14.1 sledi D X ABC. Na osnovu teoreme
12.6, postoji jedinstvena prava koja sadri datu taku i normalna je na zadatoj
z
c
ravni, pa su prave D X i sD identine. Dakle, prava sD pripada ravni koja
c
sadri pravu C D i normalna je na pravoj AB. Slino se dokazuje da i prava
z
c
sC pripada istoj ravni. Prave sD i sC nisu paralelne (u protivnom bi take A,
c
B, C i D bile kolinearne), pa se seku.
Analogno se dokazuje da se svake dve od pravih sA , sB , sC i sD seku, pa
kako one nisu koplanarne (u protivnom bi take A , B , C i D bile koplanarne),
c
na osnovu teoreme 1.14, sledi da se seku u jednoj taki, to je i trebalo dokazati.
c s

Ele
ktro

103

je
D1

A
pA

pB
D

B1

Slika 73

A1

E C

C1

B1

D1

C1

A1

C
B

o iz
dan

Slika 74

nsk

74. Neka su take A , A1 , D i D1 take simetrine takama A, A1 , D i D1

c
c
c
c
u odnosu na ravan BCC1 B1 i neka su take B , B1 , C i C1 take simetrine
c
c
c
takama B, B1 , C i C1 u odnosu na ravan A D D1 A1 . Oznaimo sa E i F
c
c
take preseka prave AC1 sa ravnima BCC1 B1 i A D D1 A1 redom i oznaimo sa
c
c
F taku simetrinu taki F u odnosu na ravan BCC1 B1 . Ravni A D D1 A1 i
c
c
c
ADD1 A1 su simetrine u odnosu na ravan BCC1 B1 , pa, kako taka F pripada
c
c
c
c
c
pljosni A D D1 A1 , taka F simetrina taki F u odnosu na ravan BCC1 B1
pripada pljosni ADD1 A1 . Ravni ADD1 A1 , BCC1 B1 , A D D1 A1 i B C C1 D1
su paralelne, pa, iz naina na koji su one odre ene, sledi da vai raspored
c
z
B(A, E, F , C1 ) i AE + EF + F C1 = AC1 .
Dokaimo da su E i F traene take, tj. dokaimo da za bilo koje dve take
z
z
c
z
c

E i F koje pripadaju pljosnima BCC1 B1 i ADD1 A1 vai: AE + E F + F C1

z

AE + EF + F C1 . Oznaimo sa F taku simetrinu taki F u odnosu na ravan

c
c
c
c

BCC1 B1 (taka F pripada pljosni A D D1 A1 ). Take E i F preslikavaju se,
c
c

u ravanskoj reeksiji ija je osnova ravan BCC1 B1 , u take E i F , pa vai
c
c
z
=

E F E F . Slino, vai i F C1 F C1 , F C1 F C1 , F C1 F C1 , F C1
c
z
=
=
=
=

z
F C1 i EF EF . Na osnovu nejednakosti trougla vai AE + E F AF i
=

AF + F C1 AC1 . Dakle, AE + E F + F C1 = AE + E F + F C1 = AE +

E F + F C1 AF + F C1 AC1 = AE + EF + F C1 = AE + EF + F C1 =
AE + EF + F C1 , to je i trebalo dokazati.
s

Ele
ktro

c
75. Neka su , i ravni odre ene bonim pljosnima prizme i neka je p
presena prava ravni i (prava p i ravan se ne seku u protivnom bi sve tri
c
ravni , i imale zajedniku taku). Dokaimo da je izometrija I = S S S
c
c
z
klizajua reeksija. Neka su 1 i ravni koje sadre pravu p takve da je i
c
z
da je usmereni ugao izme u ravni i jednak usmerenom uglu izme u ravni
1 i ). Tada je S S = Rp,2 = S S1 , pa sledi I = S S S1 . Ako je
q presena prava ravni i , onda vai S S = Sq , pa vai I = Sq S1 . Ako
c
z
z
su 2 i 3 ravni koje sadre pravu q, takve da su me usobno upravne i da je
z
2 1 (odakle sledi 3 1 ), onda vai: I = S3 S2 S1 . Kako su ravni 1
z
i 2 me usobno paralelne i ravan 3 je upravna na svakoj od njih, izometrija I
je klizajua reeksija, to je i trebalo dokazati.
c
s

104

je
p

o iz
dan

Slika 75

Slika 76

76. Neka su a, b i c presene prave ravni i , i , i .

c
Neka su ravni i ravni koje sadre pravu b (presenu pravu ravni i )
z
c
takve da je i da je usmereni ugao izme u ravni i jednak usmerenom
uglu izme u ravni i . Tada je S S = Rb,2 = S S , pa sledi:

nsk

I = S S S = S S S

Neka su ravni i ravni koje sadre presenu pravu c ravni i i takve

z
c
da je i . Tada vai S S = Sc = S S , odakle sledi:
z
I = S S S

Neka je p presena prava ravni i i neka je dvostruki usmereni ugao

c
izme u ravni i . Ravni i su normalne, pa ravanske reeksije S i S
mogu da komutiraju, odakle sledi

Ele
ktro

I = S S S = S Rp,

Kompozicija I je, dakle, osnorotaciona reeksija sa osnovom , osom p i za

ugao .
77. Oznaimo sa , , i ravni odre ene temenima A, B, S; B, C, S;
c
C, D, S i D, A, S etvorostrane piramide ABCDS ija je osnova etvorougao
c
c
c
ABCD. Potrebno je dokazati da je kompozicija S S S S osna rotacija.
Neka je ravan odre ena takama B, D i S. Kompozicija S S je osna rotacija
c
(jer ravni i imaju zajedniku pravu BS) i ona moe biti reprezentovana kao
c
z
kompozicija S S , gde je ravan ravan koja sadri pravu BS i usmereni ugao
z
koji zahvataju ravni8 i podudaran je usmerenom uglu 1 koji zahvataju ravni
i (jer je S S = RBS,2 = S S ). Kompozicija S S je osna rotacija
(jer ravni i imaju zajedniku pravu DS) i ona moe biti reprezentovana
c
z
kao kompozicija S S , gde je ravan ravan koja sadri pravu DS i usmeren
z

8 Uglom

koji zahvataju ravni i nazivamo ugao diedra koji zahvataju ravni i .

105

je

o iz
dan

ugao 2 koji zahvataju ravni i podudaran je usmerenom uglu koji zahvataju

ravni i . Dakle,
S S S S = S S S S = S S .

Ravni i su razliite (jer bi u protivnom obe sadravale prave BS i DS,

c
z
pa bi bile identine sa ravni ) i obe sadre taku S, odakle sledi da imaju
c
z
c
neku zajedniku pravu s koja sadri taku S. Data kompozicija je, dakle, osna
c
z c
rotacija S S ija je osa prava s, a ugao rotacije jednak dvostrukom uglu
c
izme u ravni i .

nsk

Slika 77

Slika 78

Ele
ktro

78. Iz A B = B C , BB = BB i A B B = C B B = sledi da su
2
z
trouglovi BB A i BB C podudarni i A B C B. Analogno vai BB A
=
=
z
A B C i A B A B . Dakle, trougao A BC je pravilan, pa vai A BC =
=

3.
Neka je b prava koja sadri taku B i normalna je na ravni . Ravan
z
c
sadri taku B i normalna je na ravni , pa sledi da ravan sadri pravu b. Za
z c
z
taku B vai A B C B, pa ona pripada simetralnoj ravni dui A C , tj. taka
c
z
z
c
=
B pripada ravni . Ravan sadri taku B i normalna je na ravni (jer je
z
c
simetralna ravan dui koja joj pripada), odakle sledi da ravan sadri pravu b.
z
z
Dakle, prava b je presena prava ravni i .
c
Ravni i su normalne na ravni i sadre prave BA i BB (gde je
z
B sredite dui A C ), pa je usmereni ugao koji zahvataju ravni i jednak
s
z
usmerenom uglu koji zahvataju poluprave BA i BB . Taka B je sredite
c
s
ivice A C pravilnog trougla A BC , pa je A BB = . Dakle, ugao koji
6
zahvataju ravni i jednak je .
6
Ravni i imaju zajedniku pravu b, pa je kompozicija I = S S osna
c
rotacija Rb, ija je osa prava b, a ugao rotacije jednak dvostrukom usmerenom
c
uglu koji zahvataju ravni i . Dakle, vai = , pa je kompozicija I 6
z
3
koincidencija (jer je R6 = Rb,2 ). Odatle sledi da je I 96 = (I 6 )16 tako e
b,
koincidencija, pa je I 96 (A ) = A .
79. Oznaimo sa ravan paralelograma ABCD, a sa , , , ravni koje
c
106

je

o iz
dan

sadre prave AB, BC, CD, DA i normalne su na ravan . Tada je

z
I = SDA SCD SBC SAB = S S S S S S S S =
= S S S S
Neka je p1 zajednika prava ravni i i neka je p2 zajednika prava ravni
c
c
i . Ravni , , i su normalne na ravni , pa su na ravni normalne i prave
p1 i p2 . Neka su 1 i 2 usmereni uglovi koje zahvataju ravni i , odnosno
ravni i .
Neka je ravan koja sadri pravu BD i normalna je na ravni (takva ravan
z
postoji na osnovu teoreme 14.4). Neka je ravan koja sadri pravu p1 takva
z
da je usmereni ugao koji zahvataju ravni i jednak 1 . Neka je ravan koja
sadri pravu p2 takva da je usmereni ugao koji zahvataju ravni i jednak
z
2 . Onda je S S = Rp1 ,21 = S S i S S = Rp2 ,22 = S S , pa je
S S S S = S S S S , odakle sledi I = S S S S = S S .
Ako je (tj. , odnosno AB BC), onda su ravni i normalne
na ravni , i na pravoj BD, pa vai i I = T .
z
2BD
Ako nije , onda se ravni i seku i I je osna rotacija ija je osa
c
presena prava ravni i , a ugao rotacije dvostruki ugao koji zahvataju ravni
c
i , tj. ugao 2(2 ABC CDA) = 2( 2 ABC) = 2 4 ABC.
2
Dakle, ako je ABCD pravougaonik, I je translacija, inae je osna rotacija.
c
A

nsk

D
A

Ele
ktro

Slika 79

S
C

Slika 80

80. Oznaimo sa ravan koja sadri take B, C i D. Du RS je srednja

c
z
c
z
linija trougla DBC, pa je RS BC. Du P Q je srednja linija trougla ABC,
z
pa je P Q BC, odakle, na osnovu teoreme 25.13, sledi P Q . Neka je
ravan koja sadri take R i S i normalna je na ravni ; neka je ravan koja
z
c
sadri take B i C i normalna je na ravni ; neka je ravan koja sadri take P
z c
z c
i Q i normalna je na ravni ; neka je ravan koja sadri take P i Q i normalna
z c
je na ravni (te ravni postoje na osnovu teoreme 14.4). Neka je c presena
c
prava ravni i . Prava P Q pripada ravni i nema zajednikih taaka sa ravni
c
c
, pa sledi da se prave c i P Q ne seku. One pripadaju jednoj ravni (ravni ),
pa su paralelne. Iz c P Q i P Q BC, na osnovu teoreme 25.10 o tranzitivnosti
paralelnosti, sledi c BC. Neka je s proizvoljna prava ravni normalna na pravoj
BC. Na osnovu teoreme 14.1 sledi s . Iz c BC i s BC sledi s c, pa na
107

je

o iz
dan

osnovu teoreme 14.1 vai s . Analogno, vai s RS i s . Dakle, ravni

z
z
, i pripadaju hiperbolikom pramenu ravni Xs normalnih na pravoj s.
c
Dokaimo da se ravni i ne seku. Pretpostavimo suprotno da postoji
z
zajednika taka X ravni i . Neka je x prava ravni koja sadri taku X
c
c
z
c
i normalna je na pravoj c. Na osnovu teoreme 14.1, prava x normalna je na
ravni . Neka je x prava ravni koja sadri taku X i normalna je na pravoj
z c
P Q. Na osnovu teoreme 14.1, prava x normalna je na ravni . Postoje dve
razliite prave x i x koje sadre taku X i normalne su na ravni , to je u
c
z
c
s
kontradikciji sa teoremom 12.6, pa sledi da je pogrena bila pretpostavka da
s
ravni i imaju zajedniku taku. Dakle, ravni i su paralelne.
c
c
Osna reeksija prostora moe biti reprezentovana kao kompozicija dve raz
z
vanske reeksije ije su osnove me usobno normalne i sadre osu osne reeksije,
c
pa vai
z
I = SRS SBC SP Q = S S S S S S =

= S S S S .

Ravni , i pripadaju pramenu Xs pa je S S S = S , pri emu je ravan

c
z
koja tako e pripada pramenu Xs . Ravan sadri pravu s koja je normalna na
ravni , pa, na osnovu teoreme 14.2 sledi .
Iz i , sledi da su ravni i me usobno normalne, pa je njihova
kompozicija I = S S osna reeksija prostora.

nsk

Ele
ktro

81. Lema: Kompozicija dve osne reeksije Sa i Sb kojima su ose upravne

na nekoj ravni je translacija ili koincidencija.
Dokaz leme: Ako su prave a i b identine, kompozicija Sb Sa je koincidencija.
c
Ako prave a i b nisu identine, neka su A i B presene take tih pravih i ravni
c
c
c
. Neka je c prava koja sadri take A i B. Na osnovu teoreme 12.9, postoji
z
c
ravan (oznaimo je sa ) koja sadri prave a i b (kao prave upravne na ravni ).
c
z
Ravan sadri take A i B, pa sadri i pravu c. Neka su i ravni upravne
z
c
z
na pravoj c u takama A i B redom (te ravni su jedinstvene, na osnovu teoreme
c
12.7). Prave a i b su upravne na pravoj c, pa na osnovu teoreme 12.5, prava a
pripada ravni i prava b pripada ravni . Prava c je normalna na ravnima i
i pripada ravni , pa na osnovu teoreme 14.2, sledi da su me usobno upravne
ravni i i ravni i . Dakle, ravni i su me usobno normalne i obe sadre
z
pravu a, pa vai Sa = S S . Analogno, vai i Sb = S S . Dakle, vai
z
z
z
Sb S a = S S S S = S S .

Ravni i su upravne na pravoj c, pa je kompozicija S S translacija

prostora.
2
Dokaimo tvr enje zadatka primenom matematike indukcije. Na osnovu
z
c
leme, tvr enje vai za 2 1 pravih. Pretpostavimo da tvr enje vai za 2n pravih,
z
z
tj. pretpostavimo da je kompozicija 2n osnih reeksija kojima su ose upravne
na nekoj ravni , translacija ili koincidencija. Neka je I kompozicija 2(n + 1)
osnih reeksija kojima su ose upravne na nekoj ravni :

I = Sa1 . . . Sa2n Sa2n+1 Sa2(n+1)

I2

108

I1

je

o iz
dan

Na osnovu induktivne pretpostavke, I2 je translacija ili koincidencija, a na osnovu leme, I1 je translacija ili koincidencija. Kako je kompozicija dve translacije,
translacije i koincidencije, koincidencije i translacije ili dve koincidencije, translacija ili koincidencija, sledi da je izometrija I = I2 I1 translacija ili koincidencija, to je i trebalo dokazati.
s
x

b
c

Slika 81

Slika 82

109

Ele
ktro

nsk

82. Pretpostavimo da prave x i y zadovoljavaju uslove zadatka. Na osnovu

teoreme 25.16 postoji (jedinstvena) prava n koja see prave x i y i normalna je
c
na njima. Neka su X i Y take u kojima prava n see prave x i y. Neka su i
c
c
ravni normalne na pravoj n i seku je, redom, u takama X i Y .
c
Dokaimo da prava x pripada ravni . Prave n i x se seku, pa postoji ravan
z
koja ih sadri; neka je to ravan . Ravni i imaju zajedniku taku X, pa
z
c
c
imaju i zajedniku pravu. To je upravo prava x, jer bi u suprotnom u ravni
c
pored prave x postojala jo jedna prava koje sadre taku X i normalna je na
s
z
c
pravoj n, to je u suprotnosti sa teoremom 12.1. Dakle, ravan sadri pravu
s
z
x, to je i trebalo dokazati. Analogno se dokazuje da ravan sadri pravu y.
s
z
Dokaimo da su ravni i paralelne. Pretpostavimo suprotno da ravni
z
c
i imaju zajedniku taku P . U ravni odre enoj takama X, Y i P postoje
c
c
dve normale (prave P X i P Y ) na pravoj n, to je u suprotnosti sa teoremom
s
12.1. Dakle, pretpostavka je bila pogrena, pa sledi da su ravni i paralelne.
s
Neka je ravan koja sadri prave n i x i neka je ravan koja sadri prave n
z
z
i y. Ravan sadri pravu n koja je normalna na ravnima i , pa je, na osnovu
z
teoreme 14.2, ravan normalna na ravnima i . Analogno se dokazuje da
vai i i .
z
Neka je slika ravni u ravanskoj reeksiji ija je osnova ravan i neka
c
je slika ravni u ravanskoj reeksiji ija je osnova ravan .
c
z
Ravni i su me usobno normalne i sadre pravu y, pa se osna reeksija
Sy moe reprezentovati kao kompozicija ravanskih reeksija ije su osnove ravni
z
c
i , tj. Sy = S S . Ravni i su normalne, pa vai S () = . Neka
z
je slika ravni u ravanskoj reeksiji S . Ravni i sadre pravu n, pa
z
tu pravu sadri i ravan . Prava x je presena prava ravni i , pa je njena
z
c
slika u ravanskoj reeksiji S presena prava slik ravni i u toj reeksiji,
c
a

je

nsk

o iz
dan

odakle sledi S (x) = x , gde je x presena prava ravni i . Ravan sadri

c
z
pravu n koja je normalna na ravni , pa sledi (T14.2) i S ( ) = .
Prava x je presena prava ravni i , pa je njena slika u ravanskoj reeksiji S
c
presena prava slik ravni i u toj reeksiji, odakle sledi S (x ) = x , gde
c
a
je x presena prava ravni i . Dakle, Sy (x) = S S (x) = S (x ) = x .
c
Prava x i ravni i sadri taku X, pa taku X sadri prava x . Prava n je
z
c
c
z
normalna na ravni , pa se taka X u ravanskoj reeksiji S slika u taku koja
c
c
pripada pravoj n. Prava x sadri taku X, pa sledi da prava x see pravu n u
z c
c
taki X (gde je S (X) = SY (X) = X ).
c
Analogno, ako je slika ravni u ravanskoj reeksiji S , vai Sx (y) = S
z
S (y) = S (y ) = y , gde je y presena prava ravni i , a y je presena prava
c
c
ravni i . Prava y see pravu n u taki Y (gde je S (Y ) = SX (Y ) = Y ).
c
c
Take X i Y su razliite, pa vai B(X , Y, X, Y ).
c
c
z
Na osnovu pretpostavke, prave Sx (y) i Sy (x), tj. prave y i x su koplanarne,
tj. postoji ravan koja ih sadri. Prave x i y sadre take X , odnosno Y
z
z
c
prave n, pa ih sadri i ravan , odakle sledi da ravan sadri pravu n. Prava
z
z
sadri pravu n koja je normalna na ravni , pa sledi . Prava x nije
z
upravna na ravni , pa na osnovu teoreme 14.4, postoji jedinstvena ravan koja
je sadri i normalna je na ravni , odakle sledi da su ravni i identine.
z
c
Analogno se dokazuje da su ravni i identine, pa su identine i ravni i
c
c
. Neka je usmereni ugao koji zahvataju ravni i . Ravni i = S ()
zahvataju ugao 2. Ravni i = S () zahvataju ugao podudaran uglu ,
ali suprotno usmeren. Ravni i , dakle, zahvataju ugao 3, a kako su to
identine ravni, sledi da je ugao 3 opruen, tj. = .
c
z
3
Dakle, ako mimoilazne prave x i y pripadaju ravnima i takvim da one
sadre pravu koja see prave x i y i normalna je na njima i takvim da zahvataju
z
c
ugao , onda su prave Sx (y) i Sy (x) koplanarne.
3

Ele
ktro

83. Lema: Ako taka O ne pripada ravni , onda se u centralnoj simetriji

c
SO prostora ravan preslikava na ravan sa kojom nema zajednikih taaka.
c
c
Dokaz leme: Pretpostavimo suprotno pretpostavimo da se ravni i
seku u nekoj taki X. Taka O ne pripada ravni , pa su take X i O razliite.
c
c
c
c
Taka X se u centralnoj simetriji SO preslikava u taku X . Take X i O su
c
c
c
razliite, pa su razliite i take X i X . Ravan se u centralnoj simetriji SO
c
c
c
preslikava na ravan i obratno (jer je centralna simetrija prostora involucija),
pa slika take X taka X pripada slici ravni u centralnoj simetriji SO
c
c
tj, taka X pripada ravni . Dakle, ravan sadri take X i X , pa sadri i
c
z
c
z
sredite dui XX taku O, to je kontradikcija. Dakle, ravni i nemaju
s
z
c
s
zajednikih taaka.
c
c
2
(:) Pretpostavimo da vai S SC S = SD . Iz S SC S SC = SD SC ,
z
na osnovu teoreme o transmutaciji, sledi S S = SD SC = T gde je
2CD
= SC (). Na osnovu leme, ravni i su paralelne. Izometrija S S je,
dakle, translacija, pa nema invarijantih taaka, odakle sledi . Kako je, na
c
osnovu leme, i , sledi , to je i trebalo dokazati.
s
(:) Pretpostavimo da vai . Neka je S SC S = I. Iz S SC
z
110

je

o iz
dan

S SC = I SC , na osnovu teoreme o transmutaciji, sledi S S = I SC

gde je = SC (). Vai i, na osnovu leme, , pa vai i . Dakle,
z
z
izometrija S S = I SC je neka translacija T , tj. I SC = T , odakle

XY

XY

je I = T SC = T SC (gde je CC =XY ). Ako je D sredite dui CC

s
z
CC
XY

= SD SC i I = SD SC SC = SD , to je i trebalo dokazati.
tada je T
s
CC

Slika 84

nsk

Slika 83

84. Lema 1: Ako taka O ne pripada ravni , onda se u centralnoj simetriji

c
SO prostora ravan preslikava na ravan sa kojom nema zajednikih taaka.
c
c
Dokaz leme 1: Videti dokaz leme u reenju 83.
s
2
Lema 2: U apsolutnom prostoru vai T = SB SA (T je translacija
z
2AB
2AB
prostora i SB i SA su centralne simetrije prostora).
Dokaz leme 2: Neka je s prava odre ena takama A i B (ako su take A
c
c
i B identine, neka je s proizvoljna prava koja sadri taku A). Neka je M
c
z
c
taka prave s takva da vai AB BM i B(A, B, M ), ako A i B nisu identine,
c
z
c
=
odnosno neka je M identina taki A, ako su A i B identine take.
c
c
c
c
Neka su , i ravni normalne na pravoj s i sadre, redom, take A, B i
z
c
M . Neka su i proizvoljne dve ravni koje sadre pravu s i me usobno su
z
normalne. Vai S (A) = M , pa je na osnovu denicije translacije T = S S .
z
AM
Na osnovu denicije centralne simetrije je SB = S S S i SA = S S S .
Dakle, T = T = S S = S S S S S S = S S S S =
AM
2AB
SB SA , to je i trebalo dokazati.
s
2

Ele
ktro

(:) Pretpostavimo da je prava AB normalna na ravni . Neka su i

ravni koje sadri redom take A i B i normalne su na pravoj AB (takve ravni
z
c
postoje i jedinstvene su na osnovu teoreme 12.7). Taka A pripada ravni i
c
vai AB , pa sledi SA = S SAB . Slino, vai i SB = S SAB = SAB S
z
c
z
(dve reeksije komutiraju ako su im ose me usobno upravne (T15.8)). Dakle,
vai:
z
I = SB S SA = SAB S S S SAB .

Ravni , i pripadaju hiperbolikom pramenu ravni sa osnovicom AB, pa je

c
111

je

kompozicija S S S tako e neka ravanska reeksija S , gde je ravan koja

pripada istom pramenu, tj. AB. Iz AB, na osnovu teoreme 15.8, vai
z
SAB S = S SAB . Odatle sledi:

o iz
dan

I = SAB S SAB = SAB SAB S = S .

Dakle, ako je AB , onda je kompozicija SB S SA neka ravanska reeksija

S (pri emu vai S AB), to je i trebalo dokazati.
c
z
s
(:) Pretpostavimo da za neku ravan vai SB S SA = S . Onda
z
vai SB S = S SA i SB S SB = S SA SB . Na osnovu teoreme o
z
transmutaciji je SB S SB = S gde je = SB (). Ako taka B pripada
c
ravni , ravni i su identine, a ako taka B ne pripada ravni , ravni i ,
c
c
na osnovu leme 1, nemaju zajednikih taaka. Dakle, vai . Na osnovu leme
c
c
z
2 je T = SA SB , pa vai S = S T i S S = T . Kompozicija
z
2BA
2BA
2BA
S S je translacija, pa su ravni i paralelne. Neka je X proizvoljna taka
c
ravni i neka je Y = S (X). Vai S S = T i XY , pa, kako je
z
2XY

, sledi XY . Iz S S = T sledi T = T , pa je XY =BA.

2XY
2XY
2BA
Dakle, vai XY BA, pa iz XY , sledi AB , to je i trebalo dokazati.
z
s

nsk

85. Lema: U euklidskom prostoru vai T = SB SA (T je translacija

z
2AB
2AB
prostora i SB i SA su centralne simetrije prostora).
Dokaz leme: Videti dokaz leme 2 u reenju 84.
s
2
Na osnovu leme vai:
z
SR S S S Q S P S N S M = S R S S S Q S P T

2M N

Take M i N su sredita dui AB i BC, pa je du M N srednja linija trougla

c
s
z
z
c
s
z
ABC i M N = 1 AC. Taka P je sredite dui AC, pa je T = T i
2
MN
AP
T = T , odakle sledi
2AP

Ele
ktro

2M N

SR S S S Q S P T

2M N

= SR SS SQ SP T

2AP

Na osnovu leme vai

z

SR S S S Q S P T

2AP

= SR SS SQ SP SP SA =

= SR SS SQ SA = SR SS T

2AQ

Take M i R su sredita dui AB i BD, pa je du M R srednja linija trougla

c
s
z
z
1
c
s
z
ABD i M R = 2 AD. Taka Q je sredite dui AD, pa je T = T , odakle
AQ

MR

sledi

SR S S T

2AQ

= SR SS T

2M R

= SR SS SR SM .

Na osnovu teoreme o transmutaciji vai

z

SR S S S R S M = S S S M ,
112

je
o iz
dan

pa je, na osnovu leme,

SS S M = T
Dakle,

2M S

SR S S S Q S P S N S M = T
A

2M S

1
P1

k2

P2

Q
M

k1

O2

O1

O1

S
B

N
C

Slika 86

nsk

Slika 85

k1

86. Pretpostavimo da ravni 1 i 2 zadovoljavaju uslove zadatka.

113

Ele
ktro

Neka je T translacija za vektor P1 P2 . Translacijom T ravan 1 preslikava na

u ravan koja sadri taku P2 i paralelna je ravni 1 . Ravan 2 sadri taku P2 i
z c
z c
paralelna je ravni 1 , pa, kako je takva ravan jedinstvena, sledi da se translacijom
T ravan 1 preslikava na ravan 2 , tj. T (1 ) = 2 . Ako je 1 sfera na koju
se translacijom T preslikava sfera 1 , onda je ravan T (1 ) tangenta ravan sfere
1 . Dakle, ravan T (1 ) = 2 sadri taku P2 i zajednika je tangentna ravan za
z c
c
sfere T (1 ) = 1 i 2 . Za ravan 1 vai da je paralelna ravni 2 i da sadri taku
z
z c
P1 , pa se zadatak, dakle, svodi na konstrukciju zajednike tangentne ravni dve
c
podudarne sfere koja sadri datu taku.
z
c
Neka su O1 i O2 sredita sfera 1 i 2 i neka je a prava koja ih sadri (ako
s
z
su take O1 i O2 identine, neka je a proizvoljna prava koja ih sadri).
c
c
z
Konstrukcija zajednike spoljanje tangentne ravni za sfere 1 i 2 koja
c
s
sadri taku P2 :
z
c
Opiimo konstrukciju zajednike spoljanje tangentne ravni za sfere 1 i 2
s
c
s
koja sadri taku P2 . Neka je p prava koja sadri taku P2 i paralelna je pravoj
z c
z c
a. Neka je ravan koja sadri taku O1 i normalna je na pravoj p. Neka je P
z
c
presena taka prave p i ravni , a krug k presek sfere 1 i ravni . Ako prava
c
c
p ne see sfere 1 i 2 , tj. ako taka P ne pripada krugu k, neka je t tangenta
c
c
(jedna od dve) iz take P na krug k (u ravni ). Ravan odre ena pravama p i
c
t je traena ravan 2 .
z
Ako prava p see sfere 1 i 2 , ne postoji ravan koja sadri taku P2 i dodiruje
c
z c
sfere 1 i 2 .
Ako take O1 i O2 nisu identine i ako prava p ne see sfere 1 i 2 , onda
c
c
c
postoje tano dve ravni koje sadre taku P2 i dodiruju sfere 1 i 2 , pri emu
c
z
c
c

je

su obe sfere sa iste strane svake od tih te ravni (svaka od tih ravni odre ena je
po jednom tangentom iz take P na krug k u ravni ).
c
Ako su take O1 i O2 identine i taka P pripada spoljajosti sfere 1 tj. sfere
c
c
c
s
c
2 (prava p ne see sfere 1 i 2 ), onda postoji beskonano mnogo ravni koje
c
sadre taku P i dodiruju sfere 1 i 2 (svaka od tih ravni odre ena je po jednom
z
c
pravom a koja sadri taku O1 , tj. taku O2 ).
z c
c
Konstrukcija zajednike unutranje tangentne ravni za sfere 1 i 2 koja
c
s
sadri taku P2 :
z
c
Opiimo konstrukciju zajednike unutranje tangentne ravni za sfere 1 i 2
s
c
s
koja sadri taku P2 . Neka je p prava koja sadri taku P2 i sredite dui O1 O2
z c
z c
s
z
(ako je taka P2 sredite dui O1 O2 , neka je p proizvoljna prava koja sadri
c
s
z
z
taku P2 ). Neka je ravan koja sadri taku O1 i normalna je na pravoj p.
c
z
c
Neka je P presena taka prave p i ravni , a krug k presek sfere 1 i ravni .
c
c
Ako prava p ne see sfere 1 i 2 , tj. ako taka P ne pripada krugu k, neka je
c
c
t tangenta (jedna od dve) iz take P na krug k (u ravni ). Ravan odre ena
c
pravama p i t je traena ravan 2 .
z
Ako prava p see sfere 1 i 2 ili ako su take O1 i O2 identine, onda ne
c
c
c
postoji ravan koja sadri taku P2 i dodiruje sfere 1 i 2 tako da su one sa
z
c
raznih strana te ravni.
Ako take O1 i O2 nisu identine, ako prava p ne see sfere 1 i 2 i ako taka
c
c
c
c
c
z
c
P2 nije sredite dui O1 O2 , onda postoje tano dve ravni koje sadre taku P2 i
s
z
dodiruju sfere 1 i 2 , pri emu su obe sfere sa raznih strana svake od tih ravni
c
(svaka od tih ravni odre ena je po jednom tangentom iz take P na krug k u
c
ravni ).
Ako take O1 i O2 nisu identine, ako prava p ne see sfere 1 i 2 i ako je
c
c
c
taka P2 sredite dui O1 O2 , onda postoji beskonano mnogo ravni koje sadre
c
s
z
c
z
taku P2 i dodiruju sfere 1 i 2 , pri emu su obe sfere sa raznih strana svake
c
c
od tih ravni (svaka od tih ravni odre ena je po jednom pravom p koja sadri
z
taku P2 ).
c

o iz
dan

nsk

Ele
ktro

Ako je ravan 2 zajednika tangentna ravan za sfere 1 i 2 koja sadri taku

c
z c
P2 , onda je ravan 1 paralelna ravni 2 i sadri taku P1 . Tako odre ene ravni
z c
1 i 2 zadovoljavaju uslove zadatka.
Na osnovu opisa zajednike tangentne ravni sfera 1 i 2 koja sadri taku
c
z
c
P2 , sledi da, u zavisnosti od me usobnog odnosa sfera 1 i 2 , zadatak moe da
z
nema reenja ili da ima dva, etiri ili beskonano mnogo reenja.
s
c
c
s

87. Ako je = , izometrija R,s, je centralna reeksija SS0 (gde je S

presena taka prave s i ravni ), pa je traeni skup taaka skup {S0 }.
c
c
z
c
Dokaimo da, ako je = , onda je traeni skup taaka skup svih taaka
z
z
c
c
ravni .
(:) Ako taka A pripada ravni , ravni pripada i taka R,s, (A) = A ,
c
c
pa i sredite S dui AA . Ako je A taka koja ne pripada ravni , neka je
s
z
c
S (A) = A , Rs, (A ) = A i neka su S i S sredita dui AA i AA . Du
s
z
z
SS je srednja linija trougla AA A , pa je SS A A . Vai i A A , pa sledi
z
SS . Kako taka S pripada ravni , sledi da i taka S pripada ravni .
c
c
114

je

o iz
dan

(:) Neka je S0 presena taka prave s i ravni . Ako je A proizvoljna taka

c
c
c
prave s razliita od S0 i R,s, (A) = A , onda je taka S0 je sredite dui AA .
c
c
s
z
Neka je S proizvoljna taka ravni , razliita od S0 . Neka je A taka ravni
c
c
c
c
, takva da je SS0 A = /2 i S0 SA = i neka je R,s, (A) = A . Taka A
2
pripada ravni i iz S0 S S0 S, AS0 S = A S0 S = /2 i S0 A S0 A sledi
=
=
da su trouglovi SS0 A i A S0 S podudarni i da vai SA SA . Kako je
z
=
S0 SA = = S0 SA , take A, S i A su kolinearne, pa iz iz B(A, S, A ) sledi
c
2
da je taka S sredite dui AA . Dakle, za svaku taku S ravni postoje take
c
s
z
c
c
A i A takve da je S sredite dui AA i vai R,s, (A) = A .
s
z
z
a

S0

nsk

A
A

Slika 87

Slika 88

Ele
ktro

88. Dokaimo da je proizvod dvaju zavojnih poluobrtanja Z i Z , (pri

z
XY
UV
emu su prave XY i U V mimoilazne) zavojno kretanje.
c
Neka je a prava koja sadri take X i Y , a c prava koja sadri take U i V .
z c
z c
Prave a i c su mimoilazne, pa, na osnovu teoreme 25.16, postoji prava n koja
ih see i na njima je upravna. Neka je A presena taka pravih n i a i neka je
c
c
c
C presena taka pravih n i c.
c
c

Neka je B taka prave a takva da je T = T (tj. XY =BA) i neka je M

c
XY
BA
sredite dui AB. Neka je ravan koja je u taki A normalna na pravoj n. Na
s
z
c
osnovu teoreme 12.5, ravan sadri pravu a. Neka je ravan koja sadri pravu
z
z
a i normalna je na ravni . Vai S S = Sa . Neka su i ravni normalne
z
u takama A i M na pravoj a. Vai S S = T . Na osnovu teoreme 12.5,
c
z
BA
ravan sadri pravu n. Ravni i sadre pravu a koja je normalna na ravnima
z
z
i , pa su, na osnovu teoreme 14.2, ravni i normalne na ravnima i ,
odakle sledi (T15.8) S S = S S i S S = S S . Kako su ravni i
me usobno normalne i sadre pravu n vai S S = Sn .
z
z

Neka je D taka prave c takva da je T = T (tj. U V =CD) i neka je N

c
UV
CD
sredite dui CD. Neka je ravan koja je u taki C normalna na pravoj n. Na
s
z
c
osnovu teoreme 12.5, ravan sadri pravu c. Neka je ravan koja sadri pravu
z
z
c i normalna je na ravni . Vai S S = Sc . Neka su i ravni normalne
z
u takama C i N na pravoj c. Vai S S = T . Na osnovu teoreme 12.5,
c
z
115

CD

je

o iz
dan

ravan sadri pravu n. Ravni i sadre pravu c koja je normalna na ravnima

z
z
i , pa su, na osnovu teoreme 14.2, ravni i normalne na ravnima i ,
odakle sledi (T15.8) S S = S S i S S = S S . Kako su ravni i
z
z
me usobno normalne i sadre pravu n vai S S = Sn .
Za kompoziciju I vai:
z

I = Z Z =
UV

XY

= Z Z =
CD

= (T

CD

BA

Sc ) (T Sa ) =
BA

= (S S ) (S S ) (S S ) (S S ) =
= (S S ) (S S ) (S S ) (S S ) =
= (S S ) Sn Sn (S S ) =
= S S S S =
= S S S S .

Ravni i su normalne na pravoj n, pa su me usobno paralelne, a ravni

i su normalne, odakle sledi da su i ravni i normalne. Dakle, na osnovu
teoreme T15.8, vai S S = S S . Dakle, vai
z
z

nsk

I = S S S S =
= S S S S .

Ele
ktro

Pretpostavimo da su ravni i paralelne. Prava c normalna je na ravni ,

pa je onda normalna i na ravni . Prave a i c su normalne na ravni , pa su
koplanarne (T12.9), to je kontradikcija. Dakle, ravni i se seku. Neka je s
s
njihova presena prava. Ravni i su normalne na pravoj n, pa su me usobno
c
paralelne, a ravni i su normalne, odakle sledi da su i ravni i normalne.
Dakle, ravni i su normalne na ravnima i , pa je i prava s normalna na
ravnima i . Neka su P i Q presene take prave s i ravni i , neka je R
c
c
simetrina taka taki P u odnosu na Q i neka je ugao koji zahvataju ravni
c
c
c
i . Vai
z
I = S S S S =
= T Rs,2 =
PR

= Z

P R,2

Dakle, kompozicija I = Z Z je zavojno kretanje Z

UV

XY

P R,2

89. Neka je trougao ABC pravougli trougao hiperbolike ravni sa pravim

c
uglom kod temena C i neka je C1 sredite njegove hipotenuze tj. dui AB.
s
z
Dokaimo da vai CC1 < AB . Pretpostavimo suprotno pretpostavimo da
z
z
2
vai CC1 AB = C1 A = C1 B. Tada je u trouglu AC1 C ivica AC1 manja
z
2
116

je

o iz
dan

ili jednaka ivici CC1 , pa, na osnovu teorema 11.12 i 11.13, vai C1 CA
z
CAC1 = CAB. Analogno se dokazuje C1 CB CBC1 = CBA, pa za zbir
uglova trougla ABC vai:
z
= CAB + ABC + BCA C1 CA + C1 CB + BCA =

= ,
2
to je kontradikcija, jer je zbir uglova svakog trougla hiperbolike ravni manji
s
c
s
od . Dakle, polazna pretpostavka je bila pogrena, pa vai CC1 < AB , to je
s
z
2
i trebalo dokazati.
= ACB + BCA = 2 ACB = 2

C1

C1

B1

nsk

Slika 89

Slika 90

117

Ele
ktro

90. I reenje:
s
Pretpostavimo suprotno, tj. pretpostavimo da je C1 B1 AB. Tada vai
z
BC1 C1 B1 i BC1 AC1 . Neka je C podnoje normale iz C na pravu C1 B1 .
z
=
Trouglovi AC1 B1 i CC B1 su podudarni (jer vai AB1 B1 C, AB1 C1
z
=
=
CB1 C , AC1 B1 CC B1 ), pa vai AC1 CC , odakle sledi BC1 CC
z
=
=
=
(jer vai BC1 AC1 ). Vai i BC1 C = CC C1 = , pa je etvorougao
z
z
c
=
2
C C1 BC Sakerijev (sa pravim uglovima kod temena C1 i C ). Na osnovu teoreme 11.17, uglovi na protivosnovici Sakerijevog etvorougla su me usobno
c
podudarni, a kako je C1 BC = , sledi C CB = . Dakle, BCC C1 je
2
2
etvorougao u kojem su svi uglovi pravi, to je kontradikcija, jer je zbir uglova
c
s
etvorougla u hiperbolikoj ravni manji od zbira etiri prava ugla. Dakle, pretc
c
c
postavka C1 B1 AB je bila pogrena, pa prava B1 C1 nije upravna na pravoj
s
AB, to je i trebalo dokazati.
s
II reenje:
s
Pretpostavimo suprotno da je prava C1 B1 normalna na pravoj AB. Neka
je C = SB1 (C1 ). Trouglovi AC1 B1 i B1 CC su podudarni, pa je ugao
c
B1 C C prav. Pored toga je i BC1 AC1 CC , pa je etvorougao BCC C1
=
=
Sakerijev, odakle sledi da su i uglovi na njegovoj protivosnovici (du BC) poz
dudarni (T11.17). Kako je ugao C1 BC prav, sledi da je prav i ugao BCC ,
odakle dalje sledi da je zbir uglova u etvorouglu BCC C1 jednak zbiru etiri
c
c
prava ugla, to je kontradikcija.
s

je

o iz
dan

Dakle, prava C1 B1 nije normalna na pravoj AB, to je i trebalo dokazati.

s

91. I reenje:
s
Neka su P QRS i P QRS Lambertovi etvorouglovi sa otrim uglovima kod
c
s
temena S i S podudarni etvorouglovima ABCD, odnosno A B C D i takvi
c
da je RQ BC B C , P Q AB, P Q A B , P S AD, P S A D ,
=
=
=
=
=
=
c
SR CD, S R C D i take P i P su sa raznih strana prave RQ.
=
=
Uglovi SRQ i S RQ su pravi, pa su take S, R i S kolinearne. Uglovi
c
P QR i P QR su pravi, pa su take P , Q i P kolinearne. Uglovi SP P i
c
c
S P P su pravi, pa, kako je P S AD A D P S , etvorougao P P S S je
=
=
=
Sakerijev (sa osnovicom P P i protivosnovicom SS ). Uglovi P QR i QRS su
pravi, pa je prava RQ zajednika normala pravih P P i SS . Na osnovu teoreme
c
11.18, zajednika normala osnovice i protivosnovice Sakerijevog etvorougla
c
c
s
c
odre ena je njihovim sreditima, tj. zajednika normala osnovice i protivosnovice Sakerijevog etvorougla je istovremeno medijatrisa njegove osnovice i
c
njegove protivosnovice. Na osnovu teoreme 31.9, zajednika normala dve hiperc
paralelne prave je jedinstvena, pa sledi da je prava RQ medijatrisa dui P P i
z
SS . U osnoj reeksiji SRQ , take P i S se, dakle, preslikavaju u take P i S
c
c
(i obratno). Pored toga, u osnoj reeksiji SRQ , se take R i Q preslikavaju u
c
sebe, pa se u osnoj reeksiji SRQ etvorougao P QRS preslikava na etvorougao
c
c
P S RQ, odakle sledi da su ovi etvorouglovi podudarni, pa su podudarni i
c
etvorouglovi ABCD i A B C D .
c

nsk

II reenje:
s
Lema: Lambertovi etvorouglovi ABCD i A B C D sa otrim uglovima kod
c
s
temena D i D me usobno podudarni ako je AB A B i BC B C .
=
=
A B , BC B C i ABC A B C , na osnovu
Dokaz leme: Iz AB =
=
=
teoreme o podudarnosti trouglova (T11.15(i)), sledi da su trouglovi ABC
i A B C podudarni i AC A C , BAC = B A C , BCA = B C A .
=
Vai DAC = BAD BAC = BAC = B A C = B A D
z
2
2
B A C = D A C . Analogno vai i ACD = A C D , pa, na osnovu teoz
reme o podudarnosti trouglova (T11.15(ii)), iz AC A C , DAC = D A C
=
i ACD = A C D sledi ACD A C D . Iz ABC A B C i
=
=
ACD A C D sledi da su etvorouglovi ABCD i A B C D podudarni.
c
=
2

Ele
ktro

Neka za Lambertove etvorouglove ABCD i A B C D sa otrim uglovima

c
s
kod temena D i D vai da je AD A D i BC B C . Pretpostavimo da je
z
=
=
c
AB > A B . Neka je A taka izme u taaka A i B takva da je BA B A .
c
=
Normala u taki A see du CD u nekoj taki D (ako bi ta prava sekla
c
c
z
c

du AD, postojao bi trougao sa dva prava ugla). Cetvorougao A BCD je

z
A B i BC B C , pa su etvorouglovi A BCD
Lambertov i vai A B =
z
c
=
i A B C D podudarni (na osnovu leme). Dakle, AD A D A D , pa je
=
=
etvorougao A ADD Sakerijev i njegovi uglovi na protivosnovici ADD i
c
A D D su otri. To, me utim, znai da je ugao A D C tup i da je zbir
s
c
uglova u etvorouglu A BCD vei od zbira etiri prava ugla, to je kontradikc
c
c
s
cija. Analogno se pokazuje da ne vai ni AB < A B . Dakle, vai AB A B ,
z
z
=

118

je

o iz
dan

pa kako vai i BC B C , na osnovu leme sledi da su etvorouglovi ABCD i

z
c
=
A B C D podudarni.

Slika 91

B A

Slika 92

Ele
ktro

nsk

92. Lema: Dva etvorougla hiperbolike ravni ABCD i A B C D su poduc

c
darna ako vai CD C D , DA CB C B D A i ADC BCD
z
=
=
=
=
=
=
B C D A D C.
=
Dokaz leme: Na osnovu teoreme o podudarnosti trouglova (T11.15(i)),
trouglovi DBC i D B C su podudarni, pa vai i DB D B , BDC =
z
=
B D C . Vai ADC A D C , odakle sledi ADB = ADC BDC =
z
=
A D C B D C = A D B . Iz DB D B , ADB = A D B i
=
AD A D , na osnovu teoreme 11.15(i), sledi da su trouglovi ABD i
=
A B D podudarni. Kako su take A i C sa raznih strana prave BD, a take A
c
c
i C sa raznih strana prave B D , sledi da su etvorouglovi ABCD i A B C D
c
podudarni.
2
C D i BCD B C D i dokaimo da vai
z
z
Pretpostavimo da vai CD =
z
=
z
CB C B . Pretpostavimo suprotno da vai CB < C B ili CB > C B
=
Pretpostavimo da vai CB < C B . Neka je taka B takva da je CB
z
c
=
C B i B(C, B, B ) i neka je taka A takva da je DA D A i B(D, A, A ).
c
=
Na osnovu teoreme 11.17, uglovi na protivosnovici Sakerijevog etvorougla su
c
podudarni, pa je ADC BCD i B C D A D C. Iz BCD B C D
=
=
=
onda sledi A DC ADC BCD B CD B C D A D C.
=
=
=
=
=
Dui A D i B C su bone ivice Sakerijevog etvorougla A B C D , pa je A D
z
c
c
=
B C , odakle sledi A D A D B C B C. Na osnovu leme, iz A DC
=
=
=
=
B CD B C D A D C, A D B C A D B C i CD C D
=
=
=
=
=
=
sledi da su etvorouglovi A B CD i A B C D podudarni, pa je DA B =
c
D A B = i A B C = A B C = . Prave A B i AB se ne seku (jer
2
2
bi, u protivnom, iz take preseka postojale dve normale na pravoj AD, odnosno
c
BC), pa je A B AB konveksni etvorougao sa sva etiri prava ugla, to je
c
c
s
kontradikcija. Analogno do kontradikcije dovodi i pretpostavka CB > C B .
Dakle, vai CB C B .
z
=
Na osnovu leme, iz CD C D , AD CB C B A D i ADC
=
=
=
=
=
BCD B C D A D C sledi da su etvorouglovi ABCD i A B C D
c
=
=
119

je

o iz
dan

podudarni, to je i trebalo dokazati.

s

93. Lema: Sakerijevi etvorouglovi ABCD i A B C D sa osnovicama AB

c
i A B me usobno su podudarni ako je AB A B i BC B C .
=
=
Dokaz leme: Iz AB A B , BC B C i ABC = A B C = /2
=
=
sledi da su trouglovi ABC i A B C podudarni (T11.15(i)) i AC A C i
=
CAB C A B . Iz DAC = /2 CAB = /2 C A B = D A C ,
=
AD BC B C A D i AC A C , sledi da su trouglovi DAC i
=
=
=
=
D A C podudarni (T11.15(i)). Pored toga, take D i B su sa raznih strana
c
prave AC, a take D i B su sa raznih strana prave A C , pa su Sakerijevi
c
etvorouglovi ABCD i A B C D podudarni.
c
2
Pretpostavimo da za Sakerijeve etvorouglove ABCD i A B C D sa osnovic
z
z
cama AB i A B vai CD C D i BC B C i dokaimo da vai i AB A B .
z
=
=
=
Pretpostavimo da je AB > A B . Neka je B taka za koju vai AB A B
c
z
=
i B(A, B , B). Neka je C taka za koju vai B C BC, C B A = /2, i
c
z
=
taka C je sa iste strane prave AB kao i taka C. Vai B C BC AD
c
c
z
=
=
i C B A = DAB = /2, pa je etvorougao AB C D Sakerijev. Vai
c
z
B C BC i C B B = CBB = /2, pa je etvorougao B BCC Sakc
=
erijev. Iz AB A B i B C BC B C , na osnovu leme, sledi da su
=
=
=
Sakerijevi etvorouglovi AB C D i A B C D me usobno podudarni, odakle
c
sledi C D C D . Iz C D C D i CD C D sledi CD C D. Neka
=
=
=
=
je C presena taka prave B C i prave DC. Ta taka postoji, jer na osnovu
c
c
c
Paove aksiome sledi da prava B C see jednu od dui BC, CD, DA; kako
s
c
z
prava B C ne see prave BC i DA (u protivnom bi postojale dve normale iz
c
presene take na pravoj AB), sledi da prava B C see du DC. Vai raspored
c
c
c
z
z
c
z
c
B(D, C, C) i take C i C su sa iste strane prave AB, pa vai jedan od sledea
tri sluaja:
c

nsk

Ele
ktro

B(B , C, C ): Poluprava C B pripada konveksnom uglu DC C, pa je ugao

DC C vei od ugla B C C. Poluprava CD pripada konveksnom uglu
c

C CB, pa je ugao C CD manji od ugla C CB. Cetvorougao B BCC

je Sakerijev, pa su, na osnovu teoreme 11.17, uglovi B C C i C CB
podudarni. Dakle, vai DC C > B C C = C CB > C CD. S
z
druge strane, iz CD C D i C D C D sledi CD C D, pa je
=
=
=
trougao DCC jednakokraki i DC C C CD, to je u suprotnosti
s
=
sa DC C > C CD.

B(B , C , C): Cetvorougao AB C D je Sakerijev, pa su, na osnovu teoreme

11.17, uglovi ADC i B C D podudarni. Zbir uglova etvorougla
c
AB C D jednak je DAB + AB C + B C D + C D A = +
2 B C D. Taj zbir je manji od ili jednak9 2, pa je B C D /2.
Analogno se dokazuje da je CC B /2. Zbir uglova (svakog) trougla
je manji od ili jednak , pa je ugao kod temena C trougla DC C
manji od . Dakle, zbir ugla kod temena C etvorougla AB C D,
c
ugla kod temena C etvorougla B BCC i ugla kod temena C trougla
c

9 Tvr

enje zadatka i dokaz vae i u apsolutnoj geometriji.

z

120

je

o iz
dan

DC C manji je od /2 + /2 + = 2. S druge strane, taka C pric

pada unutranjosti etvorougla ABCD, pa navedeni uglovi razlau ravan
s
c
z
etvorougla, odakle sledi da je njihov zbir jednak 2, to je kontradikcija.
c
s
c
C = C : U suprotnosti su veze C D CD i B(D, C , C), pa je i ovaj sluaj
=
nemogu.
c

Dakle, u sva tri sluaja dolazi se do kontradikcije, pa sledi da ne vai AB >

c
z
A B . Analogno se dokazuje da ne vai ni AB < A B , pa vai AB A B . Na
z
z
=
osnovu leme, iz AB A B i BC B C sledi da su Sakerijevi etvorouglovi
c
=
=
ABCD i A B C D me usobno podudarni.

C
D

Q C

B B

nsk

Slika 93

Slika 94

94. Lema: Ako su B i C podnoja normala iz taaka B i C na pravoj

z
c
odre enoj sreditima P i Q ivica AB i AC trougla ABC, onda je etvorougao
s
c
BCC B Sakerijev i zbir njegovih uglova na protivosnovici jednak je zbiru uglova
trougla ABC.
Dokaz leme: Neka je A podnoje normale iz take A na pravoj P Q.
z
c
Dokaimo da vai BB AA .
z
z
=
Pretpostavimo da je AB P Q. Take B , A i P su onda identine i vai
c
c
z
BB AA (jer je taka P sredite dui AB)
c
s
z
=
Pretpostavimo da nije AB P Q. Dokaimo da su take B i A sa raznih
z
c
strana prave AB. Pretpostavimo suprotno da su take B i A sa iste strane
c
prave AB. Zbir uglova BP B i AP A jednak je zbiru dva prava ugla, pa je
bar jedan od ovih uglova prav ili tup. Ako je ugao BP B prav ili tup, onda
je zbir uglova u trouglu BP B vei ili jednak zbiru dva prava ugla, to je
c
s
kontradikcija. Ako je ugao AP A prav ili tup, onda je zbir uglova u trouglu
AP A vei ili jednak zbiru dva prava ugla, to je kontradikcija. Dakle, polazna
c
s
pretpostavka je bila pogrena, pa sledi da su take B i A sa raznih strana prave
s
c
AB. Odatle sledi da su uglovi BP B i AP A podudarni kao unakrsni. Kako,
pored toga, vai i BP AP i BB P = AA P = , sledi (T11.15(v)) da su
z
=
2
trouglovi BP B i AP A podudarni i BB AA (i B BP = A AP ).
=
Analogno se dokazuje da vai i CC AA (i C CQ = A AQ), pa sledi
z
=
i BB CC . Kako su, pored toga, prave BB i CC normalne na pravoj P Q
=

Ele
ktro
121

je

o iz
dan

tj. na pravoj B C , sledi da je etvorougao BCC B Sakerijev.

c
s
Ako je ugao AP Q tup (tada je ugao AQP otar), onda poluprava BB
pripada konveksnom uglu ABC, a poluprava CA pripada konveksnom uglu
C CB i vai B BC + BCC = ( P BC B BP ) + ( C CQ + BCQ) =
z
ABC A AP + A AQ + BCA = ABC + BAC + BCA. Ako je ugao
AP Q prav (tada je ugao AQP otar), onda su poluprava BB i BA identine,
s
c
a poluprava CA pripada konveksnom uglu C CB i vai B BC + BCC =
z
P BC +( BCQ+ QCC ) = ABC + BCA+ CAB. Ako su uglovi AP Q i
AQP otri, onda poluprava BA pripada konveksnom uglu B BC, a poluprava
s
z
CA pripada konveksnom uglu C CB i vai B BC + BCC = ( B BP +
P BC) + ( BCQ + C CQ) = A AP + ABC + BCA + A AQ = BAC +
ABC+ BCA. U sluajevima kada je AQP prav ili tup, analogno se dokazuje
c
da vai B BC + BCC = BAC + ABC + BCA. Dakle, etvorougao
z
c
BCC B je Sakerijev i zbir njegovih uglova na protivosnovici jednak je zbiru
uglova trougla ABC.
2
Neka su B i C podnoja normala iz taaka B i C na pravu odre enu
z
c
sreditima dui AB i AC. Na osnovu leme, etvorougao BCC B je Sakerijev
s
z
c
i zbir njegovih uglova na protivosnovici jednak je zbiru uglova trougla ABC.
Na osnovu teoreme 11.17, uglovi na protivosnovici Sakerijevog etvorougla
c
me usobno su podudarni, pa sledi B BC = C CB = 1 ( ABC + BCA +
2
CAB). Na osnovu teoreme 11.18, prava odre ena sreditima N i M osnovice i
s
protivosnovice Sakerijevog etvorougla BCC B je njihova zajednika normala.
c
c
Prave BB i M N su normalne na pravoj B C , odakle sledi da su hiperparalelne. Neka je p poluprava sa temenom B i paralelna polupravoj M N . Kako
su prave BB i M N hiperparalelne, poluprava p pripada uglu B BM , pa je
ugao koji zahvataju poluprava p i poluprava BM (to je ugao paralelnosti za
du BM ) manji od ugla B BM . Dakle, (BC/2) = (BM ) < B BC =
z
1
( ABC + BCA + CAB).
2

nsk

Ele
ktro

95. Lema: Ako su B i C podnoja normala iz taaka na pravoj odre enoj

z
c
sreditima P i Q ivica AB i AC trougla ABC, onda je etvorougao BCC B
s
c
Sakerijev i zbir njegovih uglova na protivosnovici jednak je zbiru uglova trougla
ABC.
Dokaz leme: Videti dokaz leme u reenju 94.
s
2

Pretpostavimo suprotno, tj. da su sredita dui OA, OB, OC (oznaimo ih

s
z
c
sa P, Q, R) kolinearne take. Neka je p prava koja sadri take P , Q i R. Ne
c
z
c
naruavajui optost razmatranja, pretpostavimo da vai B(A, B, C). Ako su
s
c
s
z
A , B i C podnoja normala iz taaka A, B i C na pravoj p, onda su, na osnovu
z
c
leme, etvorouglovi ABB A i BCC B Sakerijevi. Na osnovu teoreme 11.18,
c
medijatrisa dui AB normalna je na pravoj p, pa su prave l i p hiperparalelne. Na
z
osnovu iste teoreme, i medijatrisa dui BC normalna je na pravoj p. Me utim,
z
kako vai raspored B(A, B, C), te dve medijatrise nisu identine, to znai da dve
z
c
s
c
hiperparalelne prave l i p imaju dve zajednine normale, to je u kontradikciji
c
s
sa teoremom 31.9.
Dakle, polazna pretpostavka je bila pogrena, pa sledi da sredita dui OA,
s
s
z

122

je

o iz
dan

OB i OC nisu kolinearne take, to je i trebalo dokazati.

c
s

Q
P

Slika 95

Slika 96

nsk

96. Neka je r prava koja je paralelna pravama p i q, ali ne u istom smeru,

tj. neka je r prava koja sa pravama p i q obrazuje asimptotski trougao sa sva tri
temena nesvojstvena (takva prava je jedinstvena, jer postoji jedinstvena prava
koja pripada dvama raznim parabolikim pramenovima pravih (T32.1)).
c
Dokaimo da je traeni skup taaka skup taaka prave r.
z
z
c
c

(:) Dokaimo da sve take prave r pripadaju traenom skupu. Neka je A

z
c
z
taka prave r, neka su P i Q podnoja normala iz take A na pravama p
c
z
c
i q i neka je s poluprava sa temenom A paralelna pravama p i q. Neka
je r poluprava sa temenom A prave r koja je paralelna pravoj p, a r
poluprava sa temenom A prave r koja je paralelna pravoj q (poluprave r i
r su komplementne). Uglovi koji zahvataju poluprave r i AP odnosno s
z
i AP su me usobno jednaki, jer su jednaki uglu paralelnosti za duinu AP .
Uglovi koji zahvataju poluprave r i AQ odnosno s i AQ su me usobno
jednaki, jer su jednaki uglu paralelnosti za duinu AQ. Ugao koji zahz
vataju poluprave r i r je, dakle, jednak dvostrukom zbiru uglova koji
zahvataju poluprave AP i s i poluprave s i AQ. Ugao koji zahvataju
poluprave r i r je opruen, pa je zbir uglova koji zahvataju poluprave
z
AP i s i poluprave s i AQ jednak pravom uglu. Poluprava s pripada
konveksnom uglu koji zahvataju poluprave AP i AQ, pa je ugao P AQ
prav. Dakle, sve take prave r pripadaju traenom skupu taaka.
c
z
c

Ele
ktro

(:) Dokaimo da sve take traenog skupa pripadaju pravoj r, tj. dokaimo
z
c
z
z
da ne postoji taka A koja ne pripada pravoj r takva da je ugao P AQ
c
prav (gde su P i Q podnoja normala iz take A na pravama p i q).
z
c
Neka su taka A i prava q sa raznih strana prave p i neka su P i Q podnoja
c
z
normala iz take A na pravama p i q. Pretpostavimo da je ugao P AQ
c
prav. Take A i Q su sa raznih strana prave p, pa kako je AP p sledi da
c
je ugao AP Q tup. Zbir uglova u trouglu P AQ je vei od zbira uglova
c
P AQ i AP Q, pa je vei od zbira dva prava ugla, to je kontradikcija.
c
s
123

je

o iz
dan

Analogno se dokazuje da ni za jednu taku A takvu da su A i p sa raznih

c
z
strana prave q ugao P AQ nije prav (gde su P i Q podnoja normala iz
take A na pravama p i q).
c

Neka su taka A i prava q sa iste strane prave p, neka su taka A i prava

c
c
p sa iste strane prave q (taka A i prava r su, dakle, sa iste strane prave
c
p, odnosno prave q). Neka su P i Q podnoja normala iz take A na
z
c
z
pravama p i q. Pretpostavimo da je ugao P AQ prav i dokaimo da
taka A pripada pravoj r. Neka je s poluprava sa temenom A paralelna
c
pravama p i q. Neka je r poluprava sa temenom A koja je paralelna
pravoj p, a nije paralelna pravoj q i neka je r poluprava sa temenom A
koja je paralelna pravoj q, a nije paralelna pravoj p. Uglovi koji zahvataju
poluprave r i AP odnosno s i AP su me usobno jednaki, jer su jednaki
uglu paralelnosti za duinu AP . Uglovi koji zahvataju poluprave r i AQ
z
odnosno s i AQ su me usobno jednaki, jer su jednaki uglu paralelnosti
za duinu AQ. Ugao koji zahvataju poluprave r i r je, dakle, jednak
z
dvostrukom zbiru uglova koji zahvataju poluprave AP i s i poluprave s
i AQ. Poluprava s pripada konveksnom uglu P AQ i ovaj ugao je na
osnovu pretpostavke prav, pa sledi da je ugao koji zahvataju poluprave
r i r opruen, tj. poluprave r i r pripadaju istoj pravoj. Ta prava
z
paralelna je pravama p i q, ali ne u istom smeru. Na osnovu teoreme 32.1,
takva prava je jedinstvena, pa sledi da poluprave r i r pripadaju pravoj
r i da taka A pripada pravoj r, to je i trebalo dokazati.
c
s

nsk

Dakle, ne postoji taka A koja ne pripada pravoj r takva da je ugao P AQ

c
prav (gde su P i Q podnoja normala iz take A na pravama p i q).
z
c

Ele
ktro

97. Na osnovu teoreme 33.5, bilo koja dva trougla kojima su sva tri temena
nesvojstvena su podudarna, pa su poluprenici upisanih krugova za sve trouglove
c
kojima su sva tri temena nesvojstvena jednaki.
Neka je ABC proizvoljni trougao sa sva tri temena nesvojstvena i neka su
prave a, b i c ivice trougla koje odgovaraju temenima A, B i C redom. Neka
je S sredite upisanog kruga k, neka su P , Q i R take u kojima ovaj krug
s
c
dodiruje ivice c, a i b trougla i neka su p, q i r poluprave sa temenom S koje su
paralelne polupravama QC, RA i P B redom. Kako su paralelne poluprave p i
QC i poluprave QC i RC, sledi da su paralelne i poluprave p i RC. Analogno
vai i da su paralelne poluprave q i P A i poluprave r i QB. Trouglovi AP S,
z
SP B, BSQ, SQC, SCR, SRA su, dakle, trouglovi sa nesvojstvenim
temenima A, B, B, C, C i A redom. Kako vai AP S = SP B = BQS =
z
z
SQC = CRS = SRA = i SP = SQ = SR = (dui SP , SQ i SR
2
podudarne su polupreniku kruga k), na osnovu teoreme 33.2 o podudarnosti
c
asimptotskih trouglova, sledi da su trouglovi AP S, SP B, BSQ, SQC,
SCR, SRA podudarni, odakle sledi da su podudarni i uglovi ASP , P SB,
BSQ, QSC, CSR, RSA. Ovi uglovi sa temenom S razlau ravan na est
z
s
disjunktnih uglova, pa je njihov zbir jednak 2. Kako su oni podudarni, svaki
od njih, dakle, jednak je .
3
124

je

p
R
q

o iz
dan

Poluprave p i QC su paralelne i prava SQ je normalna na pravoj QC, pa

z
z
je ugao CSQ ugao paralelnosti za du SQ, tj. za duinu . Dakle, CSQ =
(SQ) = (). Kako je CSQ = , sledi = (), odnosno = 1 ( ).
3
3
3

S
r

P
B

Slika 97

Slika 98

Ele
ktro

nsk

98. Zbir uglova trouglova u hiperbolikoj ravni manji je od zbira dva

c
prava ugla, pa, kako je ugao BCA prav, sledi da su uglovi ABC i CAB
otri. Na osnovu teoreme 31.3, postoji poluprava p sa temenom B koje pris
pada polupravoj BA, takva da je ona normalna na polupravoj BA i paralelna
polupravoj BC. Vai b < c, pa je B(B, B , A). Poluprave p i BC su parz
alelne, a poluprave BB i p normalne, pa sledi ABC = (BB ). Kako je
ABC = (b ), sledi (BB ) = (b ) i BB = b . Iz B(B, B , A), BB = b i
BA = c sledi AB = c b .
Neka je q poluprava sa temenom A paralelna polupravoj BC. Kako je
AC BC i q BC, sledi da je ugao koji zahvataju poluprave q i AC jednak
(AC) = (b). Iz p BC i BC q sledi p q , pa, kako je p AB i p q , ugao
koji zahvataju poluprave AB i q jednak je (AB ) = (c b ).
Poluprava AC pripada konveksnom uglu koji zahvataju poluprave AB i q ,
pa je ugao koji zahvataju poluprave AB i q jednak zbiru ugla BAC i ugla
koji zahvataju poluprave AC i q , tj. (c b ) = BAC + (b), tj. BAC =
(c b ) (b), QED.
99. Na osnovu teoreme 31.3, postoji poluprava paralelna polupravoj AB i
normalna na pravoj AC. Neka je to poluprava d i neka je D zajednika taka
c
c
te poluprave i prave AC. Kako je poluprava CB normalna na pravoj AC i
see polupravu AB, vai raspored B(A, C, D). Analogno, neka je e poluprava
c
z
paralelna polupravoj AB normalna na pravoj CB (u taki E, B(C, B, E) ).
c
Poluprave AB i d su paralelne, pa, kako je AD d, sledi da je ugao BAC
ugao paralelnosti za du AD, tj. BAD = (AD). Kako je, na osnovu uslova
z
zadatka, BAC = (x), sledi AD = x.
Poluprave AB i e su paralelne, pa, kako je BE e, sledi da je ugao koji
zahvataju poluprave BE i AB ugao paralelnosti za du BE. Ugao koji zahvataju
z
poluprave BE i AB podudaran je uglu ABC (jer su to unakrsni uglovi), pa
vai ABC = (BE). Kako je, na osnovu uslova zadatka, ABC = (y), sledi
z
125

je

o iz
dan

da je BE = y.
Neka je CP poluprava paralelna polupravoj AB. Poluprava CB see poluc
pravu AB, pa poluprava CP pripada konveksnom uglu koji zahvataju poluprave
CE i CD. Kako su paralelne poluprave AB, d i e, paralelne su i poluprave CP ,
d i e (na osnovu tranzitivnosti paralelnosti polupravih, T25.6).
Poluprave CP i d su paralelne i vai CD d, pa sledi da je ugao DCP
z
ugao paralelnosti za du DC, tj. DCP = (DC).
z
Poluprave CP i e su paralelne i vai CE e, pa sledi da je ugao P CE
z
ugao paralelnosti za du CE, tj. P CE = (CE).
z
Dakle, kako je B(A, C, D) i B(E, B, C) i kako poluprava CP pripada konveksnom uglu koji zahvataju poluprave CE i CD, vai:
z
(x AC) + (BC + y) = (AD AC) + (BC + BE) =
= (DC) + (CE) = DCP + P CE = DCB =
to je i trebalo dokazati.
s

nsk

,
2

Slika 100

Ele
ktro

Slika 99

100. Neka je p poluprava sa temenom C paralelna polupravoj BA. Poluprava

CA see polupravu AB, pa su poluprava p i taka B sa raznih strana prave CA.
c
c
Neka je D taka takva da je B(C, A, D) i AD = a i neka je q poluprava norc
malna u taki D na pravoj AC i sa suprotne strane prave AC u odnosu na
c
taku B. Ugao koji zahvataju poluprave BA i AD podudaran je, kao unakrsni
c
ugao, uglu BAC. Dakle, poluprave BA i AD zahvataju ugao BAC = (a )
i pored toga je AD q i AD = a , pa, na osnovu denicije ugla paralelnosti,
sledi da su poluprave BA i q paralelne. Iz paralelnosti polupravih BA i q i
polupravih BA i p, na osnovu tranzitivnosti paralelnosti polupravih (T25.6),
sledi da su poluprave p i q paralelne. Iz AC = b, AD = a i B(C, A, D) sledi da
je CD = CA + AD = b + a . Iz CD q, CD = b + a i p q sledi da poluprave
CD i p zahvataju ugao (b + a ).
Neka je E taka takva da je B(B, C, E) i BE = b i neka je r poluprava
c
normalna u taki E na pravoj BC i sa iste strane prave BC kao i taka A. Iz
c
c
BE = b , BE q i ABE = ABC = (b ) sledi da su poluprave BA i r
126

je

o iz
dan

paralelne. Iz BA p i BA r sledi p r. Vai BC = a, BE = b i B(B, C, E), pa

z
je CE = BE BC = b a. Iz CE = b a, CE q i p r sledi da poluprave
CE i p zahvataju ugao (b a).
Ugao BCA je prav, pa je prav i njemu naporedni ugao koji zahvataju
poluprave CD i CE. Poluprava p pripada uglu koji zahvataju poluprave CD
i CE i razlae ga na uglove koje zahvata sa polupravama CD i CE. Ti uglovi
z
jednaki su (b + a ) i (b a), pa sledi (b a) + (b + a ) = /2, to je i
s
trebalo dokazati.

101. Prave upravne na jednoj, a paralelne drugim dvema ivicama asimptotskog trougla kojem su sva tri temena nesvojstvena, seku se u taki koju zovemo
c
sredite tog trougla.
s
Neka je c zajednika ivica dva trougla i neka su a i b, odnosno a i b njihove
c
preostale ivice. Neka je p prava normalna na pravoj c i paralelna drugim dvema
ivicama a i b prvog trougla i neka je P presena taka pravih p i c. Neka je p
c
c
prava normalna na pravoj c i paralelna drugim dvema ivicama a i b drugog
trougla i neka je P presena taka pravih p i c. Neka je S sredite prvog, a S
c
c
s
sredite drugog trougla.
s

nsk

(1) Prepostavimo da su trouglovi sa iste strane prave c.

(a) Ako bi bilo P = P trouglovi bi imali sve tri ivice zajednike, to je

c
s
suprotno prepostavci.

Ele
ktro

(b) Ako nije P = P , neka je I1 osna reeksija So (gde je o medijatrisa

dui P P ), a I2 translacija T . (Kako je o c, u osnoj reeksiji
z
PP
So prava c se preslikava na sebe, ali suprotno usmerenu. Poluprave
P S i P S su normalne na pravoj c i o je medijatrisa dui P P , pa
z
se u osnoj reeksiji So poluprava P S preslikava na polupravu P S .
Ivica a prvog trougla (razliita od c) paralelna je polupravoj P S i
c
pravoj c, pa se u osnoj reeksiji So preslikava na pravu koja je pravoj
c paralelna u suprotnom smeru i koja je paralelna polupravoj P S ,
a to je upravo ivica a drugog trougla. Analogno se dokazuje da se i
trea ivica (b) prvog trougla osnom reeksijom So preslikava na ivicu
c
drugog trougla (b ), pa se osnom reeksijom So prvi trougao zaista
preslikava na drugi. Slino se dokazuje da se prvi trougao preslikava
c
na drugi i translacijom T .)
PP

(2) Pretpostavimo da su trouglovi sa raznih strana prave c.

(a) Ako je P = P , neka je I1 centralna simetrija SP , a I2 osna reeksija
Sc .

(b) Ako nije P = P , neka je I1 klizajua reeksija Sc T = G , a

c
PP
PP
I2 centralna simetrija SO (gde je O sredite dui P P ).
s
z

Ako je R rotacija oko take S za ugao 2/3, onda se drugi asimptotski

c
trougao u rotacijama R i R2 preslikava na sebe, pa su traene izometrije: I1 ,
z
127

je

o iz
dan

I2 , R I1 , R I2 , R2 I1 i R2 I2 . Navedenim izometrijskim transformacijama,

ivice prvog trougla preslikaju se u ivice drugog u svim permutacijama (ima ih
3! = 6), pa su to sva traena preslikavanja.
z
N

a
b

p
S

o P

Slika 101

Slika 102

Ele
ktro

nsk

102. I reenje:
s
c
Neka je m medijatrisa dui BD. Vai AB AD, pa taka A pripada pravoj
z
z
=
m. U osnoj reeksiji Sm take B i D se preslikavaju jednu u drugu, a taka
c
c
A je invarijantna. Dakle, u osnoj reeksiji Sm poluprava AB preslikava se u
polupravu AD (i obratno). Neka je d slika poluprave DC u osnoj reeksiji
Sm . (teme poluprave d je taka B). Poluprave AB i DC su paralelne, pa su
c
paralelne i njihove slike u osnoj reeksiji Sm poluprave AD i d . Poluprave
BC i d su poluprave sa temenom B paralelne polupravoj AD, pa, kako je takva
poluprava jedinstvena (T25.2), sledi da su poluprave BC i d identine. Dakle,
c
poluprava DC se u osnoj reeksiji Sm preslikava u polupravu BC (i obratno).
Presena taka polupravih BC i DC (taka C) se, dakle, u osnoj reeksiji S m
c
c
c
preslikava u sebe, to znai da taka C pripada pravoj m.
s
c
c
Taka C, dakle, pripada medijatrisi dui BD, pa vai CB CD, to je i
c
z
z
s
=
trebalo dokazati.

II reenje:10
s
Neka je M nesvojstveno teme trougla DAM odre eno paralelnim polupravama AB i DC. Neka je N nesvojstveno teme trougla ABN odre eno
paralelnim polupravama AD i BC.
Iz AB AD i DAM BAN , na osnovu teoreme T33.2(a), sledi da su
=
=
nesvojstveni trouglovi DAM i ABN podudarni, pa vai CDA ABC.
z
=
Uglovi ABC i CBM su naporedni, pa je CBM = ABC. Analogno,
vai i CDN = CDA, pa sledi CBM = ABC = CDA =
z
CDN . Pored toga, uglovi BCM i DCN su podudarni kao unakrsni. Iz
CBM CDN i BCM DCN , na osnovu teoreme T33.2(b), sledi da su
=
=
nesvojstveni trouglovi CBM i DCN podudarni i da su njihove odgovarajue
c

10 Tvr enje zadatka vai i u apsolutnoj geometriji. Prvo reenje vai i u apsolutnoj gez
s
z
ometriji, ali drugo ne.

128

je

o iz
dan

stranice CB i CD podudarne, to je i trebalo dokazati.

s

103. Neka je m medijatrisa dui BD. Vai AB AD, pa taka A pripada

z
z
c
=
pravoj m. U osnoj reeksiji Sm take B i D se preslikavaju jednu u drugu, a
c
taka A je invarijantna. Dakle, u osnoj reeksiji Sm poluprava AB preslikava
c
se u polupravu AD (i obratno). Neka je d slika poluprave DC u osnoj reeksiji
Sm (teme poluprave d je taka B). Poluprave AB i DC su paralelne, pa su
c
paralelne i njihove slike u osnoj reeksiji Sm poluprave AD i d . Poluprave
BC i d su poluprave sa temenom B paralelne polupravoj AD, pa, kako je
(T25.2) takva poluprava jedinstvena, sledi da su poluprave BC i d identine.
c
Dakle, poluprava DC se u osnoj reeksiji Sm preslikava u polupravu BC (i
obratno). Presena taka polupravih BC i DC (taka C) se, dakle, u osnoj
c
c
c
reeksiji Sm preslikava u sebe, to znai da taka C pripada pravoj m.
s
c
c
Dakle, i taka A i taka C pripadaju medijatrisi dui BD, odakle sledi da je
c
c
z
prava AC medijatrisa dui BD i vai AC BD, to je i trebalo dokazati.
z
z
s
N

nsk

Slika 103

Slika 104

Ele
ktro

104. Lema: Ako su B i C podnoja normala iz taaka B i C na pravoj

z
c
odre enoj sreditima P i Q ivica AB i AC trougla ABC, onda je etvorougao
s
c
BCC B Sakerijev.
Dokaz leme: Videti dokaz leme u reenju 94.
s
2
Neka je m medijatrisa dui BC i neka su B i C podnoja normala iz taaka
z
z
c
B i C na pravoj P Q. Na osnovu leme, etvorougao BCC B je Sakerijev, pa
c
je, na osnovu teoreme 11.18, medijatrisa m ivice BC istovremeno i medijatrisa
ivice B C , odakle sledi da je prava m normalna na pravoj P Q.
c
Vai AB AC, pa taka A pripada medijatrisi m ivice BC. Neka je n prava
z
=
koja sadri taku A i normalna je na pravoj m. Tada vai SA = Sm Sn .
z c
z
Prave n, P Q i BC su normalne na pravoj m, tj. pripadaju hiperbolikom
c
pramenu Xm ija je osnovica prava m. Dakle,
c

SA SP Q SBC = Sm Sn SP Q SBC = Sm Sm ,

gde je m neka prava pramena Xm , tj. prava m je normalna na pravoj m, pa

je kompozicija Sm Sm centralna simetrija. Kompozicija SA SP Q SBC je,
129

je

o iz
dan

dakle, centralna reeksija, i ona je, na osnovu teoreme 15.2, involucija, to je i

s
trebalo dokazati.

105. Lema 1: Ako je u apsolutnoj ravni taka B sredite dui AC, onda
c
s
z
vai T = SB SA .
z
AC

Dokaz leme 1: Videti dokaz leme 1 u reenju 26.

s

Lema 2: Ako su B i C podnoja normala iz taaka na pravoj odre enoj

z
c
sreditima P i Q ivica AB i AC trougla ABC, onda je etvorougao BCC B
s
c
Sakerijev i zbir njegovih uglova na protivosnovici jednak je zbiru uglova trougla
ABC.

Dokaz leme 2: Videti dokaz leme u reenju 94.

s

Oznaimo sa A1 , B1 i C1 sredita ivica BC, CA i AB redom. Na osnovu

c
s
leme 1 vai
z

I = T T T = SB1 SC SC SA1 SC1 SA = SB1 SA1 SC1 SA .

CA

BC

AB

nsk

Oznaimo sa A i B podnoja normala iz taaka A i B na pravoj B1 A1 , sa a

c
z
c
i b prave koje sadre take A1 i B1 redom i normalne su na pravoj B1 A1 , a sa c i
z
c
d prave koja sadre take C1 i A redom i normalne su na pravoj AB. Na osnovu
z
c
leme 2, sledi da je etvorougao ABB A Sakerijev, pa je, na osnovu teoreme
c
11.18, prava koja sadri sredite protivosnovice i normalna je na protivosnovici
z
s
(prava c) istovremeno normalna i na osnovici (na pravoj A B ). Prave a, b
i c pripadaju pramenu pravih normalnih na pravoj B1 A1 , pa je kompozicija
Sb Sa Sc osna reeksija Sd , gde je d neka prava istog tog pramena. Stoga je:
I = SB1 SA1 SC1 SA = Sb SA1 B1 SA1 B1 Sa Sc SAB SAB Sd =

Ele
ktro

= Sb Sa Sc Sd = Sd Sd .

Iz I(A) = SB1 SA1 SC1 SA (A) = SB1 SA1 SC1 (A) = SB1 SA1 (B) =
SB1 (C) = A sledi da je u izometriji I = Sd Sd taka A invarijantna. Odatle,
c
kako prava d sadri taku A, sledi da i prava d sadri taku A. Kako je normala
z c
z c
iz take A na pravoj B1 A1 jedinstvena (T12.1), sledi da su prave AA i d
c
identine.
c

Na osnovu leme 2, zbir uglova na protivosnovici AB Sakerijevog etvorougla

c
ABB A jednak je zbiru uglova trougla ABC tj, jednak je . U Sakerijevom
etvorouglu uglovi na protivosnovici su podudarni (T11.17), pa je A AB =
c

2 = 2 /2.
Ugao A AB je otar, pa poluprava AA pripada pravom uglu koji zahvata
s
poluprava AB sa onom polupravom prave d koja je sa iste strane prave AB
kao i taka C. Ugao izme u pravih d i AA je, dakle, jednak A AB =
c
2

s
( /2) = /2, pa je kompozicija I = SAA Sd rotacija sa sreditem A
2
2
za ugao 2(/2) = , tj. I = RA, , to je i trebalo dokazati.
s

130

je
o iz
dan
q

A1

B1

C1

d
C1

B1

A1

Slika 105

Slika 106

106. Data kompozicija I je direktna izometrijska kao kompozicija tri direktne izometrijske transformacije. Iz
I(A) = SB1 SA1 SC1 (A) = SB1 SA1 (B) = SB1 (C) = A

Ele
ktro

nsk

sledi da izometrija T ima invarijantnu taku A, pa je ova izometrija rotacija sa

c
sreditem A ili koincidencija.
s
Centralnom simetrijom SC1 poluprava AB preslikava se na polupravu BA.
Centralnom simetrijom SA1 poluprava BA preslikava se na polupravu p sa
temenom C, pri emu su poluprave BA i p sa raznih strana prave BC i zahvataju
c
sa njom podudarne uglove. Poluprava p, dakle, zahvata sa polupravom CB ugao
ABC, a sa polupravom CA ugao ABC + BCA. Centralnom simetrijom SB1
poluprava p preslikava se na polupravu q sa temenom A, pri emu su poluprave p
c
i q sa raznih strana prave AC i zahvataju sa njom podudarne uglove. Poluprava
q, dakle, zahvata sa polupravom AC ugao ABC + BCA, odakle sledi da
poluprava q sa polupravom AB zahvata ugao BAC + ABC + BCA.
Dakle, u kompoziciji I = SB1 SA1 SC1 poluprava AB preslikava se na
polupravu q (sa temenom A) i sa njom zahvata ugao BAC + ABC + BCA,
odakle sledi da izometrija I nije koincidencija, ve rotacija sa sreditem A i za
c
s
ugao BAC + ABC + BCA. QED

107. Lema:
U apsolutnom prostoru vai T = SB SA (T je
z
2AB
2AB
translacija prostora i SB i SA su centralne simetrije prostora).
Dokaz leme: Videti dokaz leme 2 u reenju 84.
s
2
Na osnovu leme, vai:
z

2DA

2CD

2BC

2AB

= SA SD SD SC SC SB SB SA = SA SA = .

Data izometrija je koincidencija.

131

je
o iz
dan
a

A
C
D

Slika 107

Slika 108

108.
1 Pretpostavimo da se prave a i b seku u nekoj taki, tj. da one odre uju
c
eliptiki pramen. Na osnovu teoreme 12.1, postoji (jedinstvena) prava p koja
c
sadri taku S i normalna je na pravoj n. Prava p pripada pramenu X (a, b) i
z
c
normalna je na pravoj n.
2 Pretpostavimo da su prave a i b paralelne, tj. pretpostavimo da one
c
odre uju paraboliki pramen.

nsk

Ele
ktro

(a) Pretpostavimo da prava n ne pripada pramenu X (a, b). Neka je C proizvoljna taka prave n. Na osnovu teoreme 16.9, postoji jedinstvena prava
c
c koja sadri taku C i pripada pramenu X (a, b). Ako je prava c normalna
z c
na pravoj n, onda je c prava koja zadovoljava traena svojstva. Ako prava
z
c nije normalna na pravoj n, onda, na osnovu teoreme 31.3, postoji prava
c koja je normalna na pravoj n i paralelna pravoj c u istom smeru kao
i prava a (prava c , dakle, normalna je na pravoj n i pripada pramenu
X (a, b)).

(b) Pretpostavimo da prava n pripada pramenu X (a, b). Pretpostavimo da

postoji prava c koja je normalna na pravoj n i pripada pramenu X (a, b).
Ako je C presena taka pravih n i c, onda postoje dve razliite prave (n
c
c
c
i c) koje sadre taku C i pripadaju pramenu X (a, b), to je u suprotnosti
z
c
s
sa teoremom 16.9. Dakle, ako prava n pripada pramenu X (a, b), onda ne
postoji prava koja pripada tom pramenu i normalna je na pravoj n.

3 Pretpostavimo da su prave a i b hiperparalelne, tj. da one odre uju

hiperboliki pramen. Neka je prava m osnovica tog hiperbolikog pramena.
c
c
Postoji prava koja pripada tom pramenu i normalna je na pravoj n, ako i samo
ako postoji prava koja je normalna i na pravoj m i na pravoj n, tj. ako i samo
ako prave m i n imaju zajedniku normalu. Na osnovu teoreme 31.8, prave m i
c
n imaju zajedniku normalu ako i samo ako su hiperparalelne ili identine. Ako
c
c
su prave m i n hiperparalelne, njihova zajednika normala p pripada pramenu
c
X (a, b) i normalna je na pravoj n. Ako su prave m i n identine, svaka prava p
c
normalna na pravoj n pripada pramenu X (a, b).

132

je

o iz
dan

Dakle, traena prava (prava koja pripada pramenu X (a, b) i normalna je

z
na pravoj n) postoji uvek, osim ako su prave a i b paralelne i prava n pripada
pramenu X (a, b) ili ako su prave a i b hiperparalelne i njihova zajednika normala
c
m nije hiperparalelna niti identina sa pravom n.
c

109. Neka su X i X paraboliki pramenovi pravih odre eni pravama AB

c
i DC, odnosno BC i AD. Na osnovu teoreme 32.1, postoji jedinstvena prava
(oznaimo je sa n) koja pripada parabolikim pramenovima X i X . Neka je a
c
c
prava koja sadri taku A i upravna je na pravoj n i neka je A presena taka
z
c
c
c
pravih a i n. Prava AA je normalna na pravoj n, pa su, kao uglovi paralelnosti
za duinu AA , uglovi DAA i BAA podudarni. Odatle sledi da je prava a
z
simetrala unutranjeg ugla kod temena A etvorougla ABCD. Dakle, simetrala
s
c
unutranjeg ugla kod temena A etvorougla ABCD normalna je na pravoj n.
s
c
Analogno se dokazuje da su na pravoj n normalne i simetrala unutranjeg ugla
s
kod temena C i simetrale spoljanjih uglova etvorougla ABCD kod temena B
s
c
i D, pa sve one, dakle, pripadaju istom hiperbolikom pramenu pravih (ija je
c
c
osnovica prava n). QED

nsk

A
n

B
c
A

B
s

a
b

Ele
ktro

Slika 109

Slika 110

110. Neka je P pramen paralelnih pravih koji odre uje oricikl o i neka su a
i b prave ovog pramena koje sadre redom take A i B. Prave a i b su tangente
z
c
oricikla o u takama A i B, pa vai a a i b b . Neka su N i N nesvojstvene
c
z
take odre ene parovima pravih a i b, odnosno a i b .
c
Neka je S sredite dui AB i neka je s prava koja sadri taku S i pris
z
z
c
pada parabolikom pramenu P (takva prava postoji i jedinstvena je na osnovu
c
teoreme 16.9). Take A i B pripadaju oriciklu o, pa je, na osnovu teoreme
c
17.1, prava AB seica jednakih nagiba pravih a i b , tj. SAN = SBN . Iz
c
SAN = SBN i AS SB, na osnovu teoreme o podudarnosti asimptotskih
=
trouglova (T33.2(a)) sledi da su asimptotski trouglovi AN S i SN B podudarni i, odatle, ASN N SB. Uglovi ASN i N SB su podudarni i
=
njihov zbir jednak je opruenom uglu, pa su oni pravi, tj. AB s. Dakle, prava
z
s je medijatrisa dui AB, pa vai Ss (A) = B. Prave a i s pripadaju pramenu
z
z
P, pa se u osnoj reeksiji Ss prava a preslikava na pravu koja sadri taku
z
c

133

je

o iz
dan

Ss (A) = B i pripada pramenu P. Prava b sadri taku Ss (A) = B i pripada

z
c
pramenu P, pa kako je takva prava jedinstvena (na osnovu teoreme 16.9) sledi
Ss (a ) = b . Prava a sadri taku A i normalna je na pravoj a , pa se u osnoj
z
c
reeksiji Ss prava a preslikava na pravu koja sadri taku Ss (A) = B i normalna
z c
je na pravoj Ss (a ) = b . Prava b sadri taku Ss (A) = B i normalna je na pravoj
z c
Ss (a ) = b , pa kako je takva prava jedinstvena (na osnovu teoreme 12.1) sledi
Ss (a) = b. Na osnovu teoreme o transmutaciji, sledi Ss Sa Ss = Sb , pa je
kompozicija Sb Ss Sa osna reeksija (osna reeksija Ss ). Odatle, na osnovu
denicije pramena pravih, sledi da prave s, a i b pripadaju jednom pramenu
pravih. Na osnovu teoreme 16.12 postoji jedinstven pramen pravih kojem
pripadaju prave a i b, pa prava s pripada parabolikom pramenu odre enom
c
pravama a i b, tj. prava s paralelna je pravama a i b.
Kako je AS s, a s, a s, otri uglovi koji zahvataju prave AS i a , odnosno
s
prave AS i a jednaki su (AS). Zbir otrih uglova koji zahvataju prave AS i a ,
s
odnosno prave AS i a jednak je pravom uglu (jer je a a ), pa je 2(AS) = ,
2
c
s
z
odakle sledi AS = 1 ( ). Taka S je sredite dui AB, pa je AB = 2AS =
4
21 ( ).
4

111. Neka je P pramen paralelnih pravih koji odre uje oricikl o i neka su a
i b prave ovog pramena koje sadre redom take A i B. Prave a i b su tangente
z
c
oricikla o u takama A i B, pa vai a a i b b . Neka su N i N nesvojstvene
c
z
take odre ene parovima pravih a i b, odnosno a i b .
c
Neka je S sredite dui AB i neka je s prava koja sadri taku S i pris
z
z
c
pada parabolikom pramenu P (takva prava postoji i jedinstvena je na osnovu
c
teoreme 16.9). Take A i B pripadaju oriciklu o, pa je, na osnovu teoreme
c
17.1, prava AB seica jednakih nagiba pravih a i b , tj. SAN = SBN . Iz
c
SAN = SBN i AS SB, na osnovu teoreme o podudarnosti asimptotskih
=
trouglova (T33.2(a)) sledi da su asimptotski trouglovi AN S i SN B podudarni i, odatle, ASN N SB. Uglovi ASN i N SB su podudarni i
=
njihov zbir jednak je opruenom uglu, pa su oni pravi, tj. AB s. Dakle, prava
z
s je medijatrisa dui AB, pa vai Ss (A) = B. Prave a i s pripadaju pramenu
z
z
P, pa se u osnoj reeksiji Ss prava a preslikava na pravu koja sadri taku
z
c
Ss (A) = B i pripada pramenu P. Prava b sadri taku Ss (A) = B i pripada
z
c
pramenu P, pa kako je takva prava jedinstvena (na osnovu teoreme 16.9) sledi
Ss (a ) = b . Prava a sadri taku A i normalna je na pravoj a , pa se u osnoj
z
c
reeksiji Ss prava a preslikava na pravu koja sadri taku Ss (A) = B i normalna
z c
je na pravoj Ss (a ) = b . Prava b sadri taku Ss (A) = B i normalna je na pravoj
z c
Ss (a ) = b , pa kako je takva prava jedinstvena (na osnovu teoreme 12.1) sledi
Ss (a) = b. Na osnovu teoreme o transmutaciji, sledi Ss Sa Ss = Sb , pa je
kompozicija Sb Ss Sa osna reeksija (osna reeksija Ss ). Odatle, na osnovu
denicije pramena pravih, sledi da prave s, a i b pripadaju jednom pramenu
pravih. Na osnovu teoreme 16.12 postoji jedinstven pramen pravih kojem
pripadaju prave a i b, pa prava s pripada parabolikom pramenu odre enom
c
pravama a i b, tj. prava s paralelna je pravama a i b.
Kako je AS s, a s, a s, otri uglovi koji zahvataju prave AS i a , odnosno
s
prave AS i a jednaki su (AS). Zbir otrih uglova koji zahvataju prave AS i a ,
s

Ele
ktro

nsk

134

je

Ele
ktro

nsk

o iz
dan

odnosno prave AS i a jednak je pravom uglu (jer je a a ), pa je 2(AS) = ,

2
c
s
z
odakle sledi AS = 1 ( ). Taka S je sredite dui AB, pa je AB = 2AS =
4
21 ( ).
4
Neka su c i d prave pramena P koje sadre redom take C i D. Prave
z
c
c i d su tangente oricikla o u takama C i D, pa vai c c i d d .
c
z
Neka je M sredite dui CD i neka je m prava koja sadri taku M i pris
z
z
c
pada parabolikom pramenu P (takva prava postoji i jedinstvena je na osnovu
c
teoreme 16.9). Take C i D pripadaju oriciklu o, pa je, na osnovu teoreme
c
17.1, prava CD seica jednakih nagiba pravih c i d , tj. M CN = M DN . Iz
c
M CN = M DN i CM M D, na osnovu teoreme o podudarnosti asimptot=
skih trouglova (T33.2(a)) sledi da su asimptotski trouglovi CM N i M N D
podudarni i, odatle, CM N N M D. Uglovi CM N i N M D su podu=
darni i njihov zbir je jednak opruenom uglu, pa su oni pravi, tj. CD m.
z
Dakle, prava m je medijatrisa dui CD, pa vai Sm (C) = D. Prave c i m
z
z
pripadaju pramenu P, pa se u osnoj reeksiji Sm prava c preslikava na pravu
koja sadri taku Sm (C) = D i pripada pramenu P. Prava d sadri taku
z
c
z
c
Sm (C) = D i pripada pramenu P, pa, kako je takva prava jedinstvena (na
osnovu teoreme 16.9), sledi Sm (c ) = d . Prava c sadri taku C i normalna
z
c
je na pravoj c , pa se u osnoj reeksiji Sm prava c preslikava na pravu koja
sadri taku Sm (C) = D i normalna je na pravoj Sm (c ) = d . Prava d sadri
z
c
z
taku Sm (C) = D i normalna je na pravoj Sm (c ) = d , pa kako je takva prava
c
jedinstvena (na osnovu teoreme 12.1) sledi Sm (c) = d. Na osnovu teoreme o
transmutaciji, sledi Sm Sc Sm = Sd , pa je kompozicija Sd Sm Sc osna
reeksija (osna reeksija Sm ). Odatle, na osnovu denicije pramena pravih,
sledi da prave m, c i d pripadaju jednom pramenu pravih. Na osnovu teoreme
16.12, postoji jedinstven pramen pravih kojem pripadaju prave c i d (pramen
pravih koje sadre taku K), pa i prava m pripada tom pramenu, tj. prava m
z
c
sadri taku M .
z c
Prava m je medijatrisa dui CD i ona sadri taku K, pa iz CM K =
z
z
c

DM K, M K M K, CM M D, na osnovu teoreme o podudarnosti

=
=
2 =
trouglova (T11.15(i)), sledi da su trouglovi CM K i KM D podudarni i da
su podudarni uglovi CKM i M KD. Uglovi CKM i M KD su podudarni i
njihov zbir jednak je pravom uglu (jer je c d), pa vai CKM = M KD = .
z
4
Prave c i m su paralelne i vai KC c, pa je ugao CKM ugao paralelnosti za
z
duinu CK, tj. CKM = (CK), odakle sledi CK = 1 ( CKM ) = 1 ( ).
z
4
Iz AB = 21 ( ) i CK = 1 ( ), sledi AB = 2CK, to je i trebalo
s
4
4
dokazati.

135

je
Q

B
C

S
A
o

o iz
dan

M
m
d

Slika 111

D
d

Slika 112

nsk

112. Neka je E ekvidistanta ija je osnovica prava s i neka su P , Q i

c
R proizvoljne razliite take koje joj pripadaju. Neka su P , Q i R podnoja
c
c
z
normala iz taaka P , Q i R na pravoj s. Pretpostavimo, ne naruavajui optost
c
s
c
s
razmatranja, da vai B(P , Q , R ). Visina ekvidistante E je razliita od nule,
z
c
pa take P i P nisu identine (razliite su i take Q i Q i take R i R ).
c
c
c
c
c
Vai P P QQ RR . Prave P P i QQ normalne su na pravoj s, pa se
z
=
=
ne seku. Analogno, ne seku se prave P P i RR i prave QQ i RR . Vai
z
P P Q = QQ P = i QQ R = RR Q = , pa su P P Q Q i QQ R R
2
2
Sakerijevi etvorouglovi. Na osnovu teoreme 11.17, uglovi na protivosnovici
c
z
Sakerijevog etvorougla me usobno su podudarni, pa vai P P Q = Q QP .
c
Zbir uglova u etvoruglu P P Q Q manji je od zbira etiri prava ugla i jednak
c
c
je P P Q + P Q Q + Q QP + QP P = 2 + 2 Q QP , odakle sledi da
2
s
s
je ugao Q QP otar. Analogno se dokazuje da je otar i ugao Q QR. Ugao
P QR jednak je zbiru uglova Q QP i Q QR, odakle sledi da je ugao P QR
z
c
manji od opruenog. Ugao P QR manji je od opruenog, pa sledi da take P ,
z
Q i R nisu kolinearne, tj. ekvidistanta E nije prava. QED

Ele
ktro

113. Neka je a prava koja sadri taku A i pripada pramenu pravih koz
c
jem pripadaju prave b, c i d. Prave AB i AC upravne su na pravama b i c u
takama B i C. Prave AB, a i AC pripadaju jednom pramenu pravih (prac
menu konkurentnih pravih XA ije je sredite taka A), pa na osnovu teoreme
c
s
c
o normalama (T16.7) sledi
SAB Sa SAC = Sp ,

gde je p prava koja je normalna na pravoj BC i koja pripada pramenu kojem

pripadaju i prave AB, a i AC, tj. pramenu XA . Kako je prava AD normalna
na pravoj BC i kako sadri taku A (dakle, prava AD pripada pramenu XA ) i,
z c
kako je, na osnovu teoreme 12.1, takva prava jedinstvena, sledi da su prave p i
AD identine. Dakle, vai
c
z
SAB Sa SAC = SAD ,
136

je
o iz
dan

odnosno

SAB Sa = SAD SAC .

Analogno se dokazuje i

(1)

SAB Sa SAD = SAC ,

odnosno

SAB Sa = SAC SAD .

SAD SAC = SAC SAD .

Iz relacija (1) i (2) sledi

(2)

(3)

Prave AD , AC i AB pripadaju jednom pramenu pravih (pramenu XA )

i prave BC i CD normalne su na na pravama AD i AB u takama D i B .
c
Prave BC, AC i CD pripadaju jednom pramenu pravih (pramenu konkurentnih
pravih XC ije je sredite C), pa je, na osnovu teoreme o normalama (T16.7)
c
s

nsk

SAD SAC SAB = Sx ,

(4)

gde je x prava normalna na pravoj B D . Pored toga, prave AD , AC i AB

pripadaju pramenu XA , pa tom pramenu pripada i prava x. Dakle, prava x
sadri taku A i normalna je na pravoj B D .
z c
Na osnovu relacija (3) i (4) sledi
SAC SAD SAB = Sx .

(5)

Ele
ktro

Prave AC , AD i AB pripadaju jednom pramenu (pramenu XA ), a prave

BD i CD su normalne na pravama AC i AB redom u takama C i B . Prave
c
BD, AD i CD pripadaju jednom pramenu (pramenu konkurentnih pravih XD
sa sreditem D), pa, na osnovu teoreme o normalama (T16.7) vai
s
z
SAC SAD SAB = Sy ,

(6)

gde je y prava koja je normalna na pravoj C B . Prave AC , AD i AB pripadaju

pramenu XA , pa tom pramenu pripada i prava y. Prava y, dakle, sadri taku
z
c
A i normalna je na pravoj C B .
Iz relacija (5) i (6) sledi
Sx = S y ,

odakle sledi da su prave x i y identine. Dakle, prava x sadri taku A i norc

z
c
malna je i na pravoj B D i na pravoj C B . Na osnovu teoreme 12.1, postoji
jedinstvena prava koja sadri taku B i normalna je na pravoj y, odakle sledi
z
c
da su prave B D i C B identine, tj. take B , C i D su kolinearne. QED.
c
c
137

je
B

C
c

D
d

o iz
dan

D
C

Slika 113

Slika 114

114. Neka je X jedna od presenih taaka sfere i episfere F. Neka je sfera

c
c
c
z
c
odre ena eliptikim snopom pravih U1 (koje sadre taku S). Sfera je skup
svih taaka prostora osnosimetrinih taki X u odnosu na prave snopa U 1 . Ako
c
c
c
je V1 eliptiki snop ravni koje sadre taku S (tj. snop ravni generisan snopom
c
z
c
pravih U1 ), onda je sfera istovetna sa skupom svih slika take X u ravanskim
c
reeksijama u odnosu na ravni snopa V1 . Taka X razliita od take X, dakle,
c
c
c
pripada sferi ako i samo medijalna ravan dui XX pripada snopu V1 .
z
c
Ako je episfera F odre ena snopom pravih U2 , onda je ona skup svih taaka
prostora osnosimetrinih taki X u odnosu na prave snopa U2 . Ako je V2 snop
c
c
ravni generisan snopom pravih U2 , onda je episfera F istovetna sa skupom svih
slika take X u ravanskim reeksijama u odnosu na ravni snopa V2 . Taka X
c
c
razliita od take X pripada episferi F ako i samo medijalna ravan dui XX
c
c
z
pripada snopu V2 .
Dakle, skup presenih taaka sfere i episfere F je skup taaka X takvih da
c
c
c
medijalna ravan dui XX pripada i snopu V1 i snopu V2 . Na osnovu teoreme
z
18.13, presek dva snopa ravni V1 i V2 je pramen ravni Y. Sve ravni pramena Y
pripadaju snopu V1 , pa sve one sadre taku S. Odatle sledi da je Y koaksijalni
z
c
pramen ravni (koje sadre neku pravu s kojoj pripada taka S).
z
c
Presek sfere i episfere F je skup slika take X u odnosu na ravni pramena
c
Y. Za svaku taku X koja pripada tom preseku vai XX s (jer postoji
c
z
ravan koja sadri pravu s i normalna je na pravoj XX ). Na osnovu teoreme
z
12.5, sve takve prave XX pripadaju jednoj ravni koja je tako e upravna na
pravoj s. Dakle, presek sfere i episfere F pripada ravni koja sadri taku
z
c
X i normalna je na pravoj s.
Ako je O presena taka prave s i ravni , onda sve ravni pramena Y sadre
c
c
z
tu taku, pa se ona u odnosu na ravni tog pramena preslikava u sebe. Dakle, du
c
z
OX se u odnosu na ravni pramena Y preslikava u podudarne dui OX . Vai i
z
z
obratno: ako za taku X ravni vai OX OX , onda medijalna ravan dui
c
z
z
=
XX sadri taku O i normalna je na ravni , pa pripada pramenu Y. Dakle,
z
c
presek sfere i episfere F je skup taaka X ravni za koje vai OX OX
c
z
=
tj. krug sa sreditem O koji sadri taku X i pripada ravni .
s
z c

nsk

Ele
ktro

138

je

o iz
dan

115. Neka su p i q prave koje sadre sredite apsolute Poenkareovog disk

z
s
modela hiperbolike ravni i me usobno su normalne u euklidskom smislu. Osna
c
reeksija Sp u smislu modela je upravo euklidska osna reeksija Sp i u njoj se
hprava q preslikava na sebe samu. Dakle, prave p i q su me usobno normalne
i u smislu modela.
Pored toga, inverzija i osna reeksija (u euklidskom smislu) koje odgovaraju
izometrijskim transformacijama u Poenkareovom modelu su konformna preslikavanja (uvaju uglove), pa sledi da je svaki prav hugao u smislu modela,
c
prav i u euklidskom smislu i obratno (odatle sledi da mera hugla u modelu
odgovara njegovoj euklidskoj meri i da je Poenkareov model konfomni model
hiperbolike ravni). Dakle, potrebno je odrediti hpravu n koja sadri htaku
c
z
c
A i normalna je na hpravoj a u euklidskom smislu.

I reenje:
s
(1) Pretpostavimo da je A sredite apsolute. Ako je hprava a u euklidskom
s
smislu du koja pripada pravoj pa , onda je traena hprava n odre ena pravom
z
z
koja sadri taku A i normalna je na pravoj pa . Ako je hprava a u euklidskom
z c
smislu lk kruga ka , onda je traena hprava n odre ena pravom koja sadri
u
z
z
taku A i sredite kruga ka .
c
s
(2) Pretpostavimo da taka A nije sredite apsolute.
c
s
Ako je hprava a u euklidskom smislu segment nekog kruga ka , potrebno je
odrediti krug (ili pravu) koji je normalan na ka i apsoluti i pri tom sadri taku
z c
A. Neka je r radikalna osa apsolute i kruga ka (kako se oni seku, radikalna osa
je odre ena upravo njihovim presenim takama). Neka je A slika take A u
c
c
c
z
inverziji u odnosu na apsolutu i neka je sAA medijatrisa dui AA . Ako se prave
c
z
r i sAA seku u taki On , onda je traena hprava n segment euklidskog kruga
kn sa sreditem On i poluprenikom On A (taj krug je normalan na apsoluti jer
s
c
sadri taku A i njenu sliku A u inverziji u odnosu na apsolutu). hprava n
z
c
zadovoljava uslove zadatka jer sadri htaku A i normalna je na hpravu a
z
c
(jer taka On pripada pravoj r, pa kako je kn normalan na apsoluti, normalan
c
c
je i na ka ). Ako se prave r i sAA ne seku, tada take A i A pripadaju pravoj
odre enoj sreditima apsolute i kruga ka , pa je i traena hprava n odre ena
s
z
tom istom pravom.
Ako je hprava a u euklidskom smislu du koja pripada pravoj pa , potrebno
z
je odrediti krug (ili pravu) normalan na pa i apsoluti i pri tom sadri taku
z
c
A. Neka je A slika take A u inverziji u odnosu na apsolutu i neka je sAA
c
c
z
medijatrisa dui AA . Ako se prave pa i sAA seku u taki On , onda je traena
z
hprava n segment euklidskog kruga kn sa sreditem On i poluprenikom On A
s
c
(taj krug je normalan na apsoluti, jer sadri taku A i njenu sliku A u inverziji u
z c
odnosu na apsolutu). hprava n zadovoljava uslove zadatka jer sadri htaku
z
c
A i normalna je na hpravu a (jer taka On pripada pravoj pa , pa je kn normalan
c
c
na pa ). Ako se prave pa i sAA ne seku, tada take A i A pripadaju pravoj
normalnoj na krug ka pa je traena hprava n odre ena pravom AA .
z

Ele
ktro

nsk

II reenje:
s
Lema 1: Ako se u inverziji u odnosu na krug k taka X koja ne pripada
c
krugu k preslikava u taku X , onda je svaki krug l koji sadri take X i X
c
z
c
139

je

o iz
dan

normalan na krug k.
Dokaz leme 1: Neka su take O i O sredita krugova k i l, neka su r i r
c
s
poluprenici krugova k i l i neka je T taka dodira kruga l i tangente iz take
c
c
c
O na krug l. Taka X se u inverziji u odnosu na krug k preslikava u taku X ,
c
c
pa vai OX OX = r2 . Na osnovu teoreme 28.3 (teorema o potenciji take
z
c
u odnosu na krug), vai OX OX = OT 2 , pa sledi OT = r. Dakle, taka T
z
c
pripada krugu k, a kako, pored toga, ona pripada i krugu l i vai OT O = (jer
z
2
je prava OT tangenta iz take O na krug l), sledi da su krugovi k i l me usobno
c
normalni.
2

Lema 2: Ako se u osnoj reeksiji u odnosu na pravu p taka X koja ne

c
pripada pravoj p preslikava u taku X , onda je svaki krug l koji sadri take X
c
z c
i X normalan na pravoj p.
Dokaz leme 2: Ako krug l sadri take X i X , onda njegovo sredite pripada
z c
s
medijatrisi dui XX , a to je upravo prava p. Svaki krug ije sredite pripada
z
c
s
pravoj p normalan je na pravoj p, pa je, dakle, svaki krug l koji sadri take X
z c
i X normalan na pravoj p.
2

(1) Pretpostavimo da je A sredite apsolute.

s
Ako je hprava a u euklidskom smislu du koja pripada pravoj pa , onda
z
z
c
je traena hprava n odre ena pravom koja sadri taku A i normalna je na
z
pravoj pa . Ako je hprava a u euklidskom smislu lk kruga ka , onda je traena
u
z
z c
s
hprava n odre ena pravom koja sadri taku A i sredite kruga ka .
(2) Pretpostavimo da taka A nije sredite apsolute i da ne pripada hpravoj
c
s
a.
Ako je hprava a u euklidskom smislu segment nekog kruga ka , potrebno
je odrediti krug (ili pravu) normalan na ka i apsoluti i pri tom sadri taku A.
z
c
Neka je A slika take A u inverziji u odnosu na apsolutu i neka je A slika take
c
c
A u inverziji u odnosu na krug ka . Ako su take A, A i A kolinearne, onda je
c
traena hprava n odre ena pravom koja sadri take A, A i A . Ako take A,
z
z c
c
A i A nisu kolinearne, onda je traena hprava n segment euklidskog kruga
z
kn opisanog oko trougla AA A .
Ako je hprava a u euklidskom smislu du koja pripada pravoj pa , potrebno
z
je odrediti krug (ili pravu) normalan na pa i apsoluti i pri tom sadri taku A.
z
c
Neka je A slika take A u inverziji u odnosu na apsolutu i neka je A slika take
c
c
A u osnoj reeksiji u odnosu na pravu pa . Ako su take A, A i A kolinearne,
c
onda je traena hprava n odre ena tom pravom koja sadri take A, A i
z
z
c
A . Ako take A, A i A nisu kolinearne, onda je traena hprava n segment
c
z
euklidskog kruga kn opisanog oko trougla AA A .
(3) Pretpostavimo da taka A nije sredite apsolute i da pripada hpravoj
c
s
a.
Pretpostavimo da je hprava a u euklidskom smislu segment nekog kruga
ka . Neka je A slika take A u inverziji u odnosu na apsolutu, neka je sAA
c
medijatrisa dui AA i neka je t tangenta u taki A na krug ka . Ako se prave
z
c
c
z
sAA i t seku u nekoj taki Oa , onda je traena hprava odre ena krugom ije
c
je sredite taka Oa i koji sadri taku A. Ako se prave sAA i t ne seku, onda
s
c
z
c
je traena hprava odre ena pravom koja sadri taku A i sredite kruga k a .
z
z c
s

nsk

Ele
ktro

140

je

kn
On

A
n

o iz
dan

Pretpostavimo da je hprava a u euklidskom smislu du koja pripada nekoj

z
pravoj pa . Neka je A slika take A u inverziji u odnosu na apsolutu. Traena
c
z
hprava n je lk kruga ije je sredite sredite dui AA i koji sadri taku A.
u
c
s
s
z
z c

ka

Oa

C1

C2
B

Oa

Slika 115

Slika 116

nsk

116. Pomona konstrukcija 1 konstrukcija u Poenkareovom disk modelu

c
hiperbolike ravni hmedijatrise hdui XO gde je O sredite apsolute:
c
z
s
Konstruiimo (euklidsku) pravu koja sadri taku X i normalna je na pravoj
s
z c
OX. Presenu taku te prave i apsolute oznaimo sa X . Konstruiimo tangentu
c
c
c
s
t na apsolutu u taki X . Jednu presenu taku prave t i prave OX oznaimo
c
c
c
c
sa Ox . Traena hmedijatrisa je presek unutranjosti apsolute i (euklidskog)
z
s
kruga sa sreditem Ox koji sadri taku X (taj krug je normalan na apsoluti).
s
z c

Ele
ktro

Dokaz pomone konstrukcije 1:

c
Neka je (euklidska) inverzija u odnosu na krug sa sreditem Ox koji sadri
s
z
taku X i neka je r njegov poluprenik.
c
c
Vai B(Ox , X, O), pa su uglovi X Ox X i X Ox O podudarni. Pored toga,
z
uglovi Ox X O i Ox XX su pravi, pa su trouglovi Ox XX i Ox OX slini
c
odakle sledi Ox O : Ox X = Ox X : Ox X i Ox O Ox X = OX 2 = r2 . Iz
B(Ox , X, O) i Ox O Ox X = r2 , na osnovu denicije inverzije, sledi X = (O) i
O = (X). U Poenkareovom disk modelu, osnoj reeksiji u odnosu na hpravu
koja je u euklidskom smislu lk, odgovara euklidska inverzija u odnosu na krug
u
koji sadri taj lk. Dakle, euklidska inverzija odgovara osnoj reeksiji modela
z
u
koja preslikava taku O u taku X i obratno, pa krug sa sreditem Ox koji sadri
c
c
s
z
taku X zaista sadri traenu hmedijatrisu, to je i trebalo dokazati.
c
z
z
s
2
Pomona konstrukcija 2 konstrukcija slike take P u inverziji k :
c
c
Videti opis pomone konstrukcije 4 u reenju 52.
c
s

Pomona konstrukcija 3 konstrukcija slike kruga l u inverziji k :

c
Videti opis pomone konstrukcije 3 u reenju 52.
c
s

Pomona konstrukcija 4 konstrukcija u Poenkareovom disk modelu hiperc

bolike ravni hkruga l sa sreditem X koji sadri taku Y :
c
s
z
c
Neka je taka O sredite apsolute.
c
s
Ako su take X i O identine, onda je traeni hkrug l euklidski krug sa
c
c
z
141

je

Ele
ktro

nsk

o iz
dan

sreditem X koji sadri taku Y .

s
z c
Ako take X i O nisu identine, onda na osnovu pomone konstrukcije 1,
c
c
c
konstruiimo hmedijatrisu m hdui XO. hpravoj m odgovara euklidski
s
z
krug km . Na osnovu pomone konstrukcije 2, konstruiimo sliku Y take Y u
c
s
c
euklidskoj inverziji u odnosu na krug km . U toj inverziji, taka X preslikava
c
se u taku O, pa je slika traenog kruga l (euklidski) krug l sa sreditem O
c
z
s
koji sadri taku Y . Vai i obratno, pa traeni krug l konstruiemo, na osnovu
z c
z
z
s
pomone konstrukcije 3, kao sliku kruga l u (euklidskoj) inverziji u odnosu na
c
krug km .
Dokaz pomone konstrukcije 4:
c
hkrug je i u euklidskom smislu krug. Ako je sredite u smislu modela
s
hkruga taka O , onda je njegovo sredite u euklidskom smislu ista ta taka
c
s
c
ako i samo ako je ona sredite apsolute. Dakle, ako su take X i O identine,
s
c
c
onda je traeni hkrug l zaista euklidski krug sa sreditem X koji sadri taku
z
s
z c
Y.
Ako take X i O nisu identine, taka Y je slika take Y u inverziji u
c
c
c
c
odnosu na krug km (jer je Y slika take Y u toj inverziji). Taka Y pripada
c
c
krugu l , pa kako je l slika kruga l u inverziji , sledi da taka Y pripada krugu
c
l. Sredite h kruga l je taka O i vai (O) = X, (l ) = l, pa je taka X
s
c
z
c
zaista sredite kruga l u smislu modela. Dakle, sredite hkruga l je taka X i
s
s
c
on sadri taku Y , to je i trebalo dokazati.
z c
s
2
Traena h taka C je presena taka hkruga sa sreditem A koji sadri
z
c
c
c
s
z
taku B i hkruga sa sreditem B koji sadri taku A. Na osnovu pomone
c
s
z
c
c
konstrukcije 4, konstruiimo ove krugove. Njihove presene take zadovoljavaju
s
c
c
uslove zadatka.

142

je
o iz
dan

Ispitni rokovi
Jun 1994.

1. (3) Neka je K sredite teine dui CC1 trougla ABC i neka je M presena
s
zs
z
c
taka pravih AK i BC. Dokazati da vai CM : M B = 1 : 2.
c
z
2. (35) Dat je pravilan trougao ABC. Neka je taka O sredite opisanog
c
s
kruga trougla ABC i neka je P taka dui OC. Konstruisati pravilan trougao
c
z
XY Z upisan u trougao ABC takav da take X, Y i Z pripadaju redom ivicama
c
BC, CA i AB i da ivica XY sadri taku P .
z c
3. (77) Dokazati da je kompozicija sastavljena od etiri ravanske reeksije
c
c
c
euklidskog prostora kojima su osnove odre ene bonim pljosnima etvorostrane
piramide osna rotacija tog prostora i odrediti osu te osne rotacije.
4. (108) Neka su u hiperbolikoj ravni date prave a, b i n. Da li postoji
c
prava koja pripada pramenu X (a, b) i normalna je na pravoj n ?

nsk

Septembar 1994.

Ele
ktro

1. (28) U eukldiskoj ravni dat je trougao ABC. Neka su B i C take

c
pravih AB i AC takve da je B(A, B, B ) i B(A, C, C ). Ako je Pa taka u kojoj
c
spolja upisani krug koji odgovara temenu A dodiruje ivicu BC tog trougla,
dokazati da vai
z
RC,

C CB

RA,

BAC

RB,

CBB

= S Pa .

2. (49) Konstruisati trougao ABC takav da je datoj dui la podudarna du

z
z
AE, gde je E presena taka ivice BC i bisektrise unutranjeg ugla trougla
c
c
s
kod temena A i da su rastojanja temena B i C od te bisektrise jednaka redom
merama datih dui m i n.
z
3. (71) Ako ravan see tetraedrsku povr ABCD, onda je taj presek parc
s
alelogram ako i samo ako je ravan paralelna sa dvema naspramnim ivicama
tetraedra. Dokazati.
4. (94) Dokazati da u hiperbolikoj ravni za tri nekolinearne take A, B i C
c
c
vai
z
BC
1

< ( ABC + BCA + CAB) .

2
2
143

je
o iz
dan

Oktobar 1994.

1. (7) U euklidskoj ravni dat je pravougaonik ABCD takav da je AB = 3BC.

z
Ako su E i F take ivice AB takve da je AE EF F B dokazati da vai
c
=
=
AED + AF D + ABD = .
2
2. (33) Konstruisati trougao ABC takav da su mu tri date nekolinearne take
c
Sa , Sb i Sc sredita spolja upisanih krugova.
s
3. (60) Dokazati da je u svakoj poliedarskoj povri broj pljosni sa neparnim
s
brojem ivica paran.
4. (95) Ako su u hiperbolikoj ravni take A, B i C tri razne neke prave l
c
c
i O taka izvan te prave, dokazati da sredita dui OA, OB i OC ne pripadaju
c
s
z
jednoj pravoj.
Novembar 1994. (apsolventski rok)

1. (8) Ako je visina jednakokrakog trapeza jednaka h, a povrina h2 , dokazati

s
da su njegove dijagonale me usobno normalne.
2. (54) U ravni su dati prava s i dva kruga k1 i k2 . Konstruisati kvadrat
ABCD takav da mu temena A i C pripadaju pravoj s, a temena B i D krugovima k1 i k2 .
3. (79) U euklidskom prostoru E 3 dat je paralelogram ABCD. Odrediti tip
izometrijske transformacije

nsk

I = SDA SCD SBC SAB ,

gde su SAB , SBC , SCD , SDA osne reeksije prostora E 3 ?

4. (90) U hiperbolikoj ravni dat je pravougli trougao ABC (AB BC).
c
Ako su C1 i B1 sredita ivica AB i AC, dokazati da prava B1 C1 nije upravna
s
na pravoj AB.

Ele
ktro

Januar 1995.

1. (18) Dokazati da se u jednoj taki seku prave od kojih svaka sadri po

c
z
jedno teme trougla i razlae obim tog trougla na dva jednaka dela.
z
2. (55) U ravni je dato pet taaka P1 , P2 , P3 , P4 i P5 . Konstruisati u toj
c
ravni petougao A1 A2 A3 A4 A5 takav da su take P1 , P2 , P3 , P4 , P5 sredita ivica
c
s
A1 A2 , A2 A3 , A3 A4 , A4 A5 , A5 A1 respektivno.
3. (65) Tri sfere imaju zajedniku taku P , pri emu nijedna prava koja
c
c
c
sadri taku P nije zajednika tangenta za sve tri sfere. Dokazati da te sfere
z
c
c
imaju bar jo jednu zajedniku taku.
s
c
c
4. (115) U Poenkareovom disk modelu hiperbolike ravni date su hprava
c
a i htaka A. Odrediti hpravu n koja je u smislu modela normalna na
c
hpravoj a.
April 1995. (apsolventski rok)

1. (17) Neka je u trouglu ABC taka A1 sredite ivice BC, a taka E

c
s
c
presek bisektrise unutranjeg ugla BAC i prave BC. Opisani krug k trougla
s
144

je

o iz
dan

AEA1 see ivice AB i AC u takama F i G. Dokazati da vai BF CG.

c
c
z
=
2. (56) Neka su M i N dve razliite take koje pripadaju otrom uglu pOq.
c
c
s
Konstruisati na polupravoj p taku X takvu da vai XY XZ, gde su Y i Z
c
z
=
presene take prave q sa pravama XM i XN redom.
c
c
3. (80) Neka je ABCD tetraedar u euklidskom prostoru i neka su take P ,
c
Q, R, S sredita njegovih ivica AB, AC, DB, DC. Odrediti tip izometrije
s
I = SRS SBC SP Q (SRS , SBC i SP Q su osne reeksije prostora).
4. (99) Neka je ABC trougao hiperbolike ravni kome je ugao BCA prav.
c
Ako je BAC = (x) i ABC = (y), dokazati da vai
z
(x AC) + (BC + y) =
Jun 1995.

.
2

nsk

1. (2) U trouglu ABC sa pravim uglom kod temena A, taka D je podnoje

c
z
visine iz temena A, taka E je sredite dui DC, a taka F je sredite dui AD.
c
s
z
c
s
z
Dokazati da vai BF AE.
z
2. (44) Konstruisati trougao ABC takav da su mu teine dui BB 1 i CC1
zs
z
podudarne redom datim duima tb i tc , a ugao BAC podudaran datom uglu
z
.
3. (76) Dokazati da je u prostoru E 3 kompozicija sastavljena od tri ravanske
reeksije kojima su osnove , , odre ene pljosnima triedra Oabc osnorotaciona reeksija. Odrediti osnovu i osu te osnorotacione reeksije.
4. (107) U hiperbolikom prostoru date su etiri nekoplanarne take A, B,
c
c
c
C i D. Odrediti tip izometrije

2CD

2BC

Ele
ktro

Septembar 1995.

2DA

2AB

1. (20) Dokazati da je prava odre ena visinom AD trougla ABC radikalna

osa krugova iji su prenici teine dui BB1 i CC1 tog trougla.
c
c
zs
z
2. (36) Konstruisati trougao ABC takav da su mu ivica BC, poluprenik
c
upisanog kruga i poluprenik opisanog kruga podudarni redom datim duima
c
z
a, i r.
3. (83) Ako su S , S ravanske reeksije i SC centralna reeksija prostora,
dokazati da kompozicija S SC S predstavlja neku centralnu reeksiju SD
ako i samo ako su ravni i me u sobom paralelne.
4. (92) Dokazati da su dva Sakerijeva etvorougla hiperbolike ravni ABCD
c
c
i A B C D sa osnovicama AB i A B me usobno podudarni likovi ako je CD
=
C D i BCD B C D .
=

Oktobar 1995.

1. (5) Neka je taka E izme u temena A i B kvadrata ABCD. Simetrala

c
ugla CDE see ivicu BC u taki K. Dokazati jednakost AE + KC = DE.
c
c

145

je

CA

BC

AB

o iz
dan

2. (52) U euklidskoj ravni data je taka A i razliiti krugovi k1 i k2 koji je

c
c
ne sadre. Konstruisati krug k koji sadri taku A i dodiruje krugove k1 i k2 .
z
z c
3. (74) U euklidskom prostoru data je kocka ABCDA1 B1 C1 D1 (paralelne
su ivice AA1 , BB1 , CC1 i DD1 ). Na pljosnima BCC1 B1 i ADD1 A1 odrediti
redom take E i F takve da zbir AE + EF + F C1 bude najmanji mogui.
c
c
4. (105) Ako je ABC trougao hiperbolike ravni, dokazati da je kompozic
cija T T T rotacija RA, , gde je defekt tog trougla.
Novembar 1995. (apsolventski rok)

Januar 1996.

nsk

1. (26) Dokazati da je skup koji se sastoji iz koincidencije I, svih translacija

T euklidske ravni i svih centralnih simetrija S te iste ravni, nekomutativna
grupa u odnosu na operaciju proizvoda izometrija.
2. (57) Dati su u ravni krug k(O, r), dve take P i Q i ugao w. Konstruisati
c
take X i Y takve da pripadaju krugu k i da vai P X QY i XOY w.
c
z
=
3. (82) U euklidskom prostoru odrediti dve mimoilazne prave x i y takve da
prave Sx (y) i Sy (x) budu koplanarne.
4. (97) Odrediti poluprenik kruga upisanog u asimptotski trougao hiperc
bolike ravni kojem su sva tri temena nesvojstvena.
c

1. (10) Neka je ABCD konveksan tetivni etvorougao ije su dijagonale

c
c
me usobno upravne (i seku se u taki E). Dokazati da prava koja sadri taku
c
z c
E i upravna je na pravoj CD sadri sredite ivice AB.
z
s
2. (37) Date su tri nekolinearne take A1 , S i E. Konstruisati trougao
c
ABC takav da je taka A1 sredite ivice BC, taka S sredite upisanog kruga,
c
s
c
s
a E taka u kojoj bisektrisa unutranjeg ugla BAC see ivicu BC.
c
s
c
3. (75) Dokazati da je kompozicija tri ravanske reeksije kojima su osnove
odre ene bonim pljosnima trostrane prizme ABCA B C zadate u euklidskom
c
prostoru klizajua reeksija tog prostora.
c
4. (109) Neka je ABCD etvorougao hiperbolike ravni takav da je (AB) (DC)
c
c
i (BC) (AD). Dokazati da su simetrale unutranjih uglova kod temena A i C i
s
spoljanjih uglova kod temena B i D prave istog pramena.
s

Ele
ktro

Februar 1996.

1. (15) Neka je ABC trougao takav da je AB > AC, neka je A1 sredite

s
ivice BC i neka su take P i Q take pravih odre enih ivicama AB i AC takve
c
c
da vai B(A, P, B), B(C, A, Q) i AP AQ. Ako se prave AA1 i P Q seku u
z
=
taki R, dokazati da vai
c
z
RP
AC
=
.
RQ
AB

2. (34) Konstruisati kvadrat ABCD takav da date take P , Q, R, S budu

c
izme u njegovih temena A i B, B i C, C i D, D i A, respektivno.

146

je

April 1996. (apsolventski rok)

o iz
dan

3. (87) Ako je s data prava normalna na datoj ravni i ako je dati ugao,
odrediti skup taaka euklidskog prostora takav da mu taka S pripada ako i
c
c
samo ako je S sredite neke dui AA takve da je R,s, (A) = A .
s
z
4. (113) Neka su b, c i d prave jednog pramena apsolutne ravni i A taka te
c
ravni koja im ne pripada. Ako su B, C i D podnoja upravnih iz take A na
z
c
pravama b, c i d, a B , C i D podnoja upravnih iz take A na pravama CD,
z
c
DB i BC, dokazati da su take B , C i D kolinearne.
c

nsk

1. (6) Bisektrisa unutranjeg ugla kod temena B trougla ABC see prave
s
c
B1 C1 i B1 A1 (take A1 , B1 i C1 su sredita ivica BC, AC i AB) u takama A2
c
s
c
i C2 . Dokazati da su prave AA2 i CC2 upravne na bisektrisi unutranjeg ugla
s
kod temena B i da vai B1 A2 B1 C2 .
z
=
2. (45) Data su u ravni dva kruga k1 i k2 , koji se seku u dvema takama P
c
i Q i dui m i n. Konstruisati pravu s koja sadri taku P i see krugove k 1 i
z
z
c
c
k2 u takama X i Y takvim da je P X : P Y = m : n.
c
3. (81) Dokazati da je kompozicija parnog broja osnih reeksija euklidskog
prostora kojima su ose upravne na nekoj ravni translacija ili koincidencija.
4. (94) Ako je a proizvoljna ivica nekog trougla hiperbolike ravni i zbir
c
njegovih unutranjih uglova, dokazati da vai
s
z

Jun 1996.

a
.
<
2
2

Ele
ktro

1. (21) Neka je taka E takva da je prava AE paralelna dijagonali BD

c
paralelograma ABCD. Dokazati da su prave AB, AD, AC i AE harmonijski
spregnute.
2. (38) Date su tri nekolinearne take A1 , Sa i E. Konstruisati trougao
c
ABC takav da je taka A1 sredite ivice BC, taka Sa sredite spolja upisanog
c
s
c
s
kruga koji dodiruje ivicu BC i E taka u kojoj simetrala unutranjeg ugla kod
c
s
temena A see ivicu BC.
c
3. (86) Date su u euklidskom prostoru dve podudarne sfere 1 i 2 i dve
take P1 i P2 . Konstruisati dve me usobno paralelne ravni 1 i 2 od kojih
c
prva sadri taku P1 i dodiruje sferu 1 , a druga sadri taku P2 i dodiruje
z
c
z
c
sferu 2 .
4. (106) U hiperbolikoj ravni dat je trougao ABC i take A1 , B1 i C1
c
c
koje su sredita ivica BC, AC i BA. Dokazati da je kompozicija
s

SB1 S A 1 S C 1

rotacija oko take A za ugao koji je jednak zbiru uglova trougla

c
147

ABC.

je
o iz
dan

Septembar 1996.

1. (22) Neka je O sredite opisanog kruga trougla ABC. Ako su B i C

s
take polupravih AB i AC takve da je AB AB = AC AC , dokazati da vai
c
z
B C AO.
2. (31) Na pravoj odre enoj ivicom AB pravougaonika ABCD konstruisati
taku E takvu da su uglovi AED i DEC podudarni.
c
3. (67) Za date take A i B i date dui m i n, odrediti skup taaka X
c
z
c
euklidskog prostora takvih da je AX : BX = m : n i AXB = .
2
4. (101) Ako dva asimptotska trougla hiperbolike ravni kojima su sva
c
temena nesvojstvena imaju jednu ivicu zajedniku, odrediti sve izometrije koc
jima se jedan preslikava na drugi.

Oktobar 1996.

nsk

1. (25) Ako neka gura euklidske ravni ima tano dve ose simetrije, onda je
c
ona centralno simetrina. Dokazati.
c
2. (58) Dati su u ravni krug k(O, r), dve take P i Q i dva ugla i .
c
Konstruisati na krugu k take X i Y takve da su orijentisani trouglovi OP X
c
i OQY istosmerni i da vai XOY = i OP X OQY = .
z
3. (78) U euklidskom prostoru data je kocka ABCDA B C D (paralelne su
ivice AA , BB , CC i DD ). Neka je ravan A BC , ravan koja sadri pravu
z
A B i normalna je na ravni i neka je simetralna ravan dui A C . Ako je I
z
kompozicija S S , odrediti I 96 (A ).
4. (116) U Poenkareovom disk modelu date su htake A i B. Odrediti
c
htaku C takvu da je htrougao ABC pravilan.
c
Novembar 1996. (apsolventski rok)

Ele
ktro

1. (11) Dat je trougao ABC i taka D na dui BC. Ako su O1 i O2 sredita

c
z
s
opisanih krugova trouglova ABD i ACD, dokazati da su trouglovi ABC i
AO1 O2 slini.
c
2. (50) Konstruisati trougao ABC takav da je datoj dui la podudarna du
z
z
AE, gde je E presena taka ivice BC i bisektrise unutranjeg ugla trougla kod
c
c
s
temena A i da su ivica BC i visina AA podudarne datim duima a i ha .
z
3. (77) Dokazati da je kompozicija sastavljena iz etiri ravanske reeksije euc
klidskog prostora kojima su osnove odre ene pljosnima etvorostrane piramide
c
osna rotacija tog prostora i odrediti osu te osne rotacije.
4. (96) U hiperbolikoj ravni date su paralelne prave p i q. Odrediti skup
c
taaka A takvih da je ugao P AQ prav, gde su P i Q podnoja normala iz take
c
z
c
A redom na pravama p i q.

Januar 1997.

1. (9) Neka su take P i Q izme u temena A i B, odnosno B i C kvadrata

c
ABCD takve da vai BP BQ. Ako je taka H podnoje normale iz take B
z
c
z
c
=
na pravoj P C, dokazati da je ugao DHQ prav.

148

je

o iz
dan

2. (32) Konstruisati trougao ABC takav da su mu teine dui podudarne

zs
z
trima datim duima.
z
3. (66) Sfera koja sadri temena A, B, C tetraedra ABCD see ivice AD,
z
c
c
BD, CD u takama A , B , C . Dokazati da je ravan odre ena takama A , B
c
i C paralelna tangentnoj ravni na opisanu sferu tetraedra ABCD u taki D.
c
4. (110) U hiperbolikoj ravni, take A i B su dodirne take tangenti a i b
c
c
c
oricikla o i vai a b. Izraunati duinu AB.
z
c
z

Februar 1997.

nsk

1. (4) Dokazati da veoj ivici trougla odgovara manja teina du i obratno.

c
zs
z
2. (41) Konstruisati take P i Q redom na ivicama AC i BC trougla ABC
c
takve da vai AP P Q QB.
z
=
=
3. (69) Sve etiri pljosni tetraedra ABCD su otrougli trouglovi. Oko
c
s
svake njegove pljosni opisan je krug. Ako sva etiri kruga imaju podudarne
c
poluprenike, dokazati da su sve etiri pljosni tetraedra podudarni trouglovi.
c
c
4. (111) Neka su u hiperbolikoj ravni prave a, b, c i d tangente oricikla o u
c
takama A, B, C i D takve da je a b i c d. Ako je K presena taka pravih c
c
c
c
i d, dokazati da vai AB = 2CK.
z
April 1997. (apsolventski rok)

Ele
ktro

1. (14) U krug je upisan trougao ABC. Take M , N i P su sredita lkova

c
s u
BC, CA i AB (take M i A, N i B, P i C nalaze se sa raznih strana pravih
c
BC, AC, AB). Tetiva M N see ivicu BC u taki K, a tetiva N P see ivicu
c
c
c
AB u taki L. Dokazati da su prave KL i AC paralelne.
c
2. (39) Konstruisati trougao ABC takav da su sredita opisanog kruga,
s
upisanog kruga i spolja upisanog kruga koji odgovara temenu A tog trougla tri
date take O, S i Sa .
c
3. (62) Ako su P i Q redom take mimoilaznih pravih p i q euklidskog
c
prostora takve da je prava P Q normalna na pravama p i q, dokazati da je du
z
P Q kraa od svih ostalih dui koje spajaju take pravih p i q.
c
z
c
3. (90) U hiperbolikoj ravni dat je pravougli trougao ABC (AB BC).
c
Ako su C1 i B1 sredita ivica AB i AC, dokazati da prava B1 C1 nije upravna
s
na pravoj AB.
Jun 1997. (apsolventski rok)

1. (23) U ravni su data dva kruga l1 i l2 koja se seku. Krug k1 dodiruje

spolja krugove l1 i l2 , krug k2 dodiruje spolja krugove l1 , l2 i k1 , krug k3 dodiruje
spolja krugove l1 , l2 i k2 , itd. Dokazati da su krugovi k1 , k2 , k3 , . . . normalni
na nekoj pravoj ili na nekom krugu.
2. (46) Konstruisati trougao ABC takav da mu je ivica BC podudarna datoj
dui a, odnos ivica AC i AB jednak odnosu datih dui m i n i razlika unutranjih
z
z
s
uglova kod temena B i C jednaka uglu .
149

je

o iz
dan

3. (85) Neka su take M , N , P , Q, R i S redom sredita ivica AB, BC, CA,

c
s
AD, BD i CD tetraedra ABCD. Dokazati:
SR S S S Q S P S N S M = T

2M S

gde je S taka simetrina taki S u odnosu na taku R.

c
c
c
c
4. (91) Dokazati da su Lambertovi etvorouglovi hiperbolike ravni ABCD
c
c
i A B C D sa otrim uglovima kod temena D i D me usobno podudarni ako
s
je AD A D i BC B C .
=
=

Jun 1997.

Septembar 1997.

nsk

1. (12) U ravni su dati krug k, prava p koja ga dodiruje i taka M koja

c
pripada pravoj p. Odrediti skup svih taaka P koje zadovoljavaju sledei uslov:
c
c
postoje take Q i R koje pripadaju pravoj p, takve da je M sredite dui QR i
c
s
z
da je k upisani krug trougla P QR.
2. (42) Dat je trougao ABC i otar ugao . Konstruisati romb P QRS
s
takav da njegova temena P i Q pripadaju ivici AB, teme R ivici BC, teme S
ivici CA i da je njegov unutranji ugao SP Q podudaran datom uglu .
s
3. (64) U prostoru su date take A i B i prava l. Odrediti ravan takvu da
c
ona sadri taku B i da podnoje normale iz take A na ravni pripada pravoj
z c
z
c
l.
4. (98) Neka je ABC trougao hiperbolike ravni kojem je ugao C prav. Ako
c
z
je ABC = (b ), CA = b, AB = c, i ako vai b < c, dokazati jednakost
CAB = (c b ) (b).

Ele
ktro

1. (27) Ako je H taka koja pripada unutranjosti paralelograma ABCD

c
s
takva da je zbir uglova AHB i CHD jednak zbiru dva prava ugla, dokazati
da su uglovi HAB i HCB podudarni.
2. (53) Konstruisati krug k koji sadri dve date take A i B i see dati krug
z
c
c
l pod datim uglom (take A i B ne pripadaju krugu l; ).
c
2
3. (63) U prostoru su date take A, B, C i D. Ako su uglovi ABC, BCD,
c
CDA i DAB pravi, dokazati da su take A, B, C i D koplanarne.
c
4. (104) U hiperbolikoj ravni dat je trougao ABC takav da je AB AC.
c
=
Ako su P i Q sredita ivica AB i AC, dokazati da je izometrija SA SP Q SBC
s
involucija.
Oktobar 1997.

1. (13) Dokazati da su kolinearna podnoja normala iz take A na simez

c
tralama unutranjih i spoljanjih uglova kod temena B i C trougla ABC.
s
s
2. (47) Konstruisati tetivni etvorougao takav da su mu ivice podudarne
c
datim duima.
z
150

je

o iz
dan

3. (72) Neka je ABCD pravilan tetraedar i neka je D podnoje visine koje

z
odgovara temenu D. Ako je E sredite dui DD , dokazati da su uglovi AEB,
s
z
BEC i CEA pravi.
4. (100) Neka je ABC trougao hiperbolike ravni kojem je ugao kod
c
temena C prav. Ako je BAC = (a ), ABC = (b ), BC = a, CA = b,
dokazati da vai (b a) + (b + a ) = /2.
z

Oktobar 1997. (dodatni rok)

1. (29) Neka je ABC pravougli trougao sa pravim uglom kod temena A,

neka je AKLB kvadrat takav da su take K i C sa raznih strana prave AB i
c
neka je ACP Q kvadrat takav da su take P i B sa raznih strana prave AC.
c
Ako je taka S sredite dui LP , dokazati da je trougao BCS jednakokraki i
c
s
z
pravougli.
2. (48) Dat je trougao ABC i take Q i R koje su izme u njegovih temena
c
B i C, odnosno A i C. Konstruisati sve take P takve da pripadaju pravoj AB
c
i da vai BQ CR AP = QC RA P B.
z

nsk

3. (73) Ako se seku u jednoj taki prave koje sadre temena A, B, C, D

c
z
tetraedra ABCD i normalne su, redom, na pljosnima B C D , C D A , D A B ,
A B C tetraedra A B C D , dokazati da se u jednoj taki seku i prave koje
c
sadre temena A , B , C , D tetraedra A B C D i normalne su, redom, na
z
pljosnima BCD, CDA, DAB, ABC tetraedra ABCD.
4. (112) Ako je visina ekvidistante u hiperbolikoj ravni vea od nule, onda
c
c
ta ekvidistanta nije prava. Dokazati.

Ele
ktro

Novembar 1997.

1. (1) Neka je ABC proizvoljan trougao i neka su take D, E i F takve

c
da su trouglovi ADB, BEC, CF A pravilini i pri tome su take D i C sa
c
raznih strana prave AB, take A i E su sa raznih strana prave BC, take B i F
c
c
su sa raznih strana prave AC. Dokazati da su dui AE, BF i CD me usobno
z
podudarne.

2. (39) Konstruisati trougao ABC takav da su date take S, Sa i O redom

c
sredita upisanog kruga, spolja upisanog kruga koji odgovara temenu A i sredite
s
s
opisanog kruga trougla ABC.

3. (61) Neka su M , N , P i Q razliite take neke ravni takve da je taka

c
c
c
S presena taka prave odre ene takama M i N i prave odre ene takama P i
c
c
c
c
Q i pri tome vai M S N S i P S QS. Ako je A taka van ravni takva da
z
c
=
=
je AM AN i AP AQ, dokazati da je prava AS normalna na ravni .
=
=

s
4. (89) Dokazati da je du odre ena sreditem hipotenuze i temenom pravog
z
ugla pravouglog trougla hiperbolike ravni manja od polovine hipotenuze.
c

151

je
o iz
dan

Januar 1998.

1. (30) U ravni su date tri razne take A, B i C i uglovi , i manji od

c
opruenog ugla. Odrediti kada je kompozicija
z
I = RC, RB, RA,

rotacija, translacija odnosno koincidencija (uglovi , i su isto orijentisani).

2. (40) Konstruisati trougao ABC takav da mu je zbir stranica AB i AC
jednak datoj dui d, a poluprenici spolja upisanih krugova koji odgovaraju
z
c
temenima B i C podudarni datim duima b i c .
z
3. (84) Ako su SA i SB dve razne centralne reeksije i S ravanska reeksija
euklidskog prostora, dokazati da je kompozicija
SB S S A

neka ravanska reeksija S ako i samo ako je AB .

4. (114) Ako se u apsolutnom prostoru neka sfera i neka episfera seku (a ne
dodiruju), onda je njihov presek krug. Dokazati.
Februar 1998.

BXP

nsk

1. (19) Taka P pripada unutranjosti trougla ABC. Ako su X, Y i Z

c
s
redom presene take pravih AP i BC, BP i AC, odnosno CP i AB, dokazati
c
c
da vai:
z
CY P

AZP

=P

CP X

AP Y

BP Z

Ele
ktro

2. (59) Konstruisati trougao ABC takav da su date nekolinearne take

c
Oa , Ob i Oc sredita kvadrata konstruisanih spolja nad njegovim ivicama BC,
s
CA i AB.
3. (68) Date su dve paralelne ravni i i taka A takva da su ta taka i
c
c
ravan sa raznih strana ravni . Odrediti skup svih taaka D za koje prava
c
AD see ravni i u takama B i C takvim da vai H(A, B; C, D).
c
c
z
4. (102) Neka je ABCD etvorougao hiperbolike ravni takav da je poluprava
c
c
AB paralelna sa polupravom DC, poluprava AD paralelna sa polupravom BC
i AB AD. Dokazati da vai CB CD.
z
=
=
April 1998.

1. (16) U trouglu ABC vai BC = 1 (AB + AC). Neka su take M i N

z
c
2
sredita ivica AB i AC i neka je l opisani krug trougla AM N . Dokazati da
s
sredite upisanog kruga trougla ABC pripada krugu l.
s
2. (51) Konstruisati trougao ABC takav da su njegova visina koja odgovara temenu A, poluprenik upisanog kruga i ivica BC podudarne redom datim
c
duima ha , i a.
z
3. (70) U prostornom etovorouglu ABCD naspramne stranice su podudarne
c
(AB CD, AD BC). Dokazati da je prava odre ena sreditima dijagonala
s
=
=
etvorougla ujedno i njihova zajednika normala.
c
c

152

je

Jun 1998.

o iz
dan

4. (103) Neka je ABCD etvorougao hiperbolike ravni takav da je poluprava

c
c
AB paralelna sa polupravom DC, poluprava AD paralelna sa polupravom BC
z
i AB AD. Dokazati da vai AC BD.
=

1. (24) Krug k1 pripada unutranjosti kruga k2 i krug l1 dodiruje krugove

s
k1 i k2 . Krug li+1 (i > 1) dodiruje krugove li , k1 i k2 . Ako postoji krug ln takav
da dodiruje krug l1 , dokazati da takav krug postoji bez obzira na izbor kruga
l1 .
2. (43) Konstruisati trougao ABC takav da mu je zbir unutranjih uglova
s
kod temena A i B jednak datom uglu , zbir unutranjih uglova kod temena A
s
i C jednak datom uglu , a zbir poluprenika opisanog i upisanog kruga jednak
c
datoj dui d.
z

3. (88) Sta je, u euklidskom prostoru, proizvod dvaju zavojnih poluobrtanja

ako su njihove ose dve mimoilazne prave?
4. (93) Dokazati da su Sakerijevi etvorouglovi ABCD i A B C D sa osc
novicama AB i A B me usobno podudarni ako je CD C D i BC B C .
=
=

nsk

Septembar 1998.

Ele
ktro

1. Neka su P i M take ivica DC i BC kvadrata ABCD takve da je prava

c
P M tangenta kruga sa sreditem A koji sadri taku B. Ako su Q i N presene
s
z c
c
take dijagonale BD sa pravama AP i AM , dokazati da je petougao P QN M C
c
tetivan.
2. Konstruisati trougao ABC takav da su mu poluprenici opisanog kruga,
c
upisanog kruga i spolja upisanog kruga koji odgovara temenu A, podudarni
redom datim duima r, i a .
z
je, u euklidskom prostoru, proizvod dvaju zavojnih poluobrtanja ije
3. Sta
c
se ose seku?
4. Odrediti potreban i dovoljan uslov da kompozicija tri centralne simetrije
SA , SB , SC hiperbolike ravni bude neka centralna simetrija SD .
c
Oktobar 1998.

1. Neka je taka O sredite date dui AB. Neka su C i D take koje

c
s
z
c
pripadaju krugu iji je prenik du AB, nalaze se sa iste strane prave AB i vai
c
c
z
z
COD = /2. Taka E je presena taka pravih AC i BD, a taka F pravih
c
c
c
c
AD i BC. Dokazati da duina EF ne zavisi od izbora taaka C i D.
z
c
2. Dati su krugovi k1 i k2 koji se ne seku, ne seku pravu p i sa iste su njene
strane. Konstruisati krug l koji dodiruje krugove k1 , k2 i pravu p.

3. Sta je, u euklidskom prostoru, kompozicija klizajue reeksije i zavojnog

c
poluobrtanja ija osa pripada osnovi te klizajue reeksije?
c
c
4. Dokazati da su Lambertovi etvorouglovi hiperbolike ravni ABCD i
c
c
A B C D sa otrim uglovima kod temena D i D me usobno podudarni ako je
s
AB A B i ADC A D C .
=
=

153

je
o iz
dan

Novembar 1998.

1. Neka je ABC trougao sa pravim uglom kod temena A. Neka je P

proizvoljna taka izmedju taaka B i C i neka je p prava koja sadri taku P i
c
c
z
c
normalna je na pravoj BC. Ako prava p see prave AB i AC u takama Q i R,
c
c
a opisani krug trougla ABC u takama K i L, dokazati da vai H(Q, R; K, L).
c
z
2. Konstruisati trougao ABC takav da su mu tri date nekolinearne take S a ,
c
Sb i Sc sredita spolja upisanih krugova.
s
3. Dokazati da se dui odredjene sreditima naspramnih stranica tetraedra
z
s
seku u jednoj taki koja ih polovi.
c
4. Neka su a, b i c medjusobno paralelne prave, ali ne sve u istom smeru. Ako
su b i c normale iz take A prave a na b i c, odrediti ugao koji one zahvataju.
c
Decembar 1998.

Januar 1999.

nsk

1. U otrouglom trouglu ABC visine BD i CE se seku u taki H. Take

s
c
c
M , N , P i Q su sredita dui BH, CH, AC i AB. Dokazati da je etvorougao
s
z
c
M N P Q pravougaonik.
2. Konstruisati trougao ABC takav da je ugao BAC podudaran datom
uglu , poluprenik opisanog kruga podudaran datoj dui r i zbir visina koje
c
z
odgovaraju temenima B i C jednak datoj dui d.
z
3. Dokazati da se iz sredita F visine AE pravilnog tetraedra ABCD svaka
s
ivica pljosni BCD vidi pod pravim uglom.
4. Ako je visina ekvidistante u hiperbolikoj ravni vea od nule, dokazati da
c
c
ta ekvidistanta nije prava.

Ele
ktro

1. Neka su H i O ortocentar i sredite opisanog kruga trougla ABC i

s
neka vai AH AO. Dokazati da vai: BAC = 2R/3.
z
z
=
2. Konstruisati trougao ABC takav da su teine dui koje odgovaraju
zs
z
temenima A i B podudarne datim duima ta i tb , a visina koja odgovara temenu
z
A podudarna datoj dui ha .
z
3. Presek neke ravni sa tetraedarskom povri ABCD je paralelogram
s
ako i samo ako je ravan paralelna sa dvema naspramnim ivicama tetraedra.
Dokazati.
4. Ako su oba para naspramnih ivica konveksnog etvorougla medjusobno
c
podudarne dui, dokazati da su one i hiperparalelne.
z
Mart 1999.

1. Ako je S sredite upisanog kruga trougla ABC, Sa sredite spolja

s
s
upisanog kruga koje odgovara temu A, A , P i Pa podnoja normala iz taaka
z
c
A, S i Sa na pravoj BC i K sredite dui AA , dokazati: (a) take A, P i Pa
s
z
c
su kolinearne; (b) take K, P i Sa su kolinearne.
c
154

je

o iz
dan

2. Konstruisati trougao ABC takav da mu je zbir ivica AB i AC jednak

datoj dui d, teina du koja odgovara temenu A podudarna datoj dui t a a
z
zs
z
z
visina koja odgovara temenu B datoj dui hb .
z
3. Neka su a, b i c prave odredjene ivicama BC, CA i AB trougla ABC.

Ste je (u ravni tog trougla) kompozicija Sc Sb Sa ?

4. Neka je ABC trougao hiperbolike ravni kome je ugao BCA prav.
c
Ako je BAC = (x) i ABC = (y), dokazati da vai
z
(x AC) + (BC + y) =
April 1999.

.
2

1. Neka je taka E izme u temena A i B kvadrata ABCD. Simetrala ugla

c
CDE see ivicu BC u taki K. Dokazati jednakost AE + KC = DE.
c
c
2. Konstruisati trougao ABC takav da mu je razlika ivica AC i AB jednaka datoj dui x, visina koja odgovara temenu B jednaka datoj dui h b , a
z
z
poluprenik upisanog kruga jednak datoj dui .
c
z
3. Neka su OP , OQ i OR tri medjusobno normalne dui euklidskog prostora.
z
Dokazati da je kompozicija triju zavojnih poluobrtanja

nsk

Z Z Z
OR

OQ

OP

translacija.
s
4. Dokazati da je du odre ena sreditem hipotenuze i temenom pravog ugla
z
pravouglog trougla hiperbolike ravni manja od polovine hipotenuze.
c

Maj 1999.

Ele
ktro

1. Ako je ABCD konveksan i tetivan etvorougao, dokazati da je proizvod

c
duina njegovih dijagonala jednak zbiru proizvoda duina njegovih naspramnih
z
z
stranica.
2. Konstruisati trougao ABC takav da mu je ivica BC podudarna datoj dui
z
a, odnos ivica AC i AB jednak odnosu datih dui m i n i razlika unutranjih
z
s
uglova kod temena B i C jednaka uglu .
3. Dokazati da je kompozicija neparnog broja centralnih simetrija prostora
ponovo centralna simetrija prostora.
4. Dokazati da u hiperbolikoj ravni za tri nekolinearne take A, B i C vai
c
c
z

BC
2

<

1
( ABC + BCA + CAB) .
2

Jun 1999.

1. Neka su A, B, C razliite take jedne prave, a A , B , C razliite take

c
c
c
c
koje ne pripadaju toj pravoj takve da vai AB BA i AC CA . Dokazati da
z
su take A , B i C kolinearne ako i samo ako vai BC CB .
c
z
2. Konstruisati tetivni etvorougao kojem su ivice podudarne datim duima.
c
z
155

je

Septembar 1999.

o iz
dan

3. Sta je, u euklidskom prostoru, proizvod dvaju zavojnih poluobrtanja ako

su njihove ose dve mimoilazne medjusobno normalne prave?
4. U hiperbolikoj ravni dat je trougao ABC takav da je AB AC. Ako
c
=
su P i Q sredita ivica AB i AC, dokazati da je izometrija SA SP Q SBC
s
involucija.

1. Neka su P i M take ivica DC i BC kvadrata ABCD takve da je prava

c
P M tangenta kruga sa sreditem A koji sadri taku B. Ako su Q i N presene
s
z c
c
take dijagonale BD sa pravama AP i AM , dokazati da je petougao P QN M C
c
tetivan.
2. Konstruisati trougao ABC takav da su mu poluprenici opisanog kruga,
c
upisanog kruga i spolja upisanog kruga koji odgovara temenu A, podudarni
redom datim duima r, i a .
z
3. Ako su SA i SB dve razne centralne reeksije i S ravanska reeksija
euklidskog prostora, dokazati da je kompozicija
SB S S A

Oktobar 1999.

nsk

neka ravanska reeksija S ako i samo ako je AB .

4. Ako su oba para naspramnih ivica konveksnog etvorougla medjusobno
c
podudarne dui, dokazati da su one i hiperparalelne.
z

1. Neka je L presena taka stranice AB i bisektrise ugla kod temena C

c
c
i neka je B1 sredite stranice AC trougla ABC. Neka je P presena taka
s
c
c
pravih BB1 i CL. Dokazati da vai
z

Ele
ktro

AC
PC

=1.
PL
BC

2. Konstruisati trougao ABC takav da su mu stranice BC i AC podudarne

redom datim duima a i b i da vai BAC = 3 ABC.
z
z
3. Neka je ABCD pravilan tetraedar i neka je E podnoje visine koje odgoz
vara temenu A. Ako je M sredite dui AE, dokazati da se ivice pljosni BCD
s
z
vide pod pravim uglom.
4. Ako je ABC trougao hiperbolike ravni, dokazati da je kompozicija
c
T T T rotacija RA, , gde je defekt tog trougla.
CA

BC

AB

Oktobar II 1999.

1. Ako je ABCD pravougaonik i ako su take P i Q prave AC takve da je

c
H(A, C; P, Q), a R i S take prave BD takve da je H(B, D; R, S), dokazati da
c
take P , Q, R i S pripadaju jednom krugu.
c
2. Dat je krug l i u njegovoj ravni taka H. U krug l upisati trougao ABC
c
kojem je ortocentar taka H, a stranica BC jednaka datoj dui a.
c
z
156

je

o iz
dan

3. Dokazati da je kompozicija sastavljena od tri ravanske reeksije kojima

su osnove , i odredjene poljosnima nekog triedra Oabc u prostoru E 3 ,
osnorotaciona reeksija. Odrediti osnovu i osu te osnorotacione reeksije.
4. U Poenkareovom disk modelu hiperbolike ravni konstruisati hdu mere
c
z
1 (R/2).
Oktobar III 1999.

1. Ugao kod temena A u otrouglom trouglu ABC jednak je /3. Take B

s
c
i C su podnoja visina iz temena B i C. Dokazati da sredite opisanog kruga
z
s
trougla ABC pripada simetrali jednog od uglova koje zahvataju prave BB i
CC .
2. Date su prave p, q i r od kojih se svake dve seku, ali ne sve u istoj taki.
c
Konstruisati pravu s koja je normalna na pravoj p i see prave p, q i r redom u
c
takama P , Q i R takvim da vai P Q QR.
c
z
=
3. Dokazati da teite tetraedra pripada dui odredjenoj temenom i teitem
zs
z
zs
naspramne strane tetraedra i da deli tu du u odnosu 3:1. (Teite tetraedra je
z
zs
presena taka dui odredjenih sreditima naspramnih stranica tetraedra.)
c
c
z
s
4. Dokazati da su Lambertovi etvorouglovi hiperbolike ravni ABCD i
c
c
A B C D sa otrim uglovima kod temena D i D me usobno podudarni ako je
s
AD A D i BC B C .
=
=

nsk

Novembar I 1999.

Ele
ktro

1. Neka su B i C dodirne take tangenti AB i AC iz neke take A na krug

c
c
k, a S proizvoljna taka kruga k. Ako su P , Q i R
c
podnoja normala iz take
z
c
S na pravama BC, CA i AB, dokazati da je SP = SQ SR.
2. Konstruisati trougao ABC takav da su mu poluprenik opisanog kruga,
c
razlika stranica AC i AB i teina du koja odgovara temenu A podudarni
zs
z
redom trima datim duima , b c i ta .
z
3. Neka je ABCD tetraedar sa sva tri prava ivina ugla kod temena A i
c
neka su P i Q sredita ivica AD i BC. Dokazati da je du P Q prenik sfere
s
z
c
koja sadri sredita ostalih ivica tetraedra i teme A.
z
s
4. Neka je u trouglu ABC hiperbolike ravni BC = a, AC = b i zbir
c
unutranjih uglova. Dokazati da vai:
s
z

a+b
2

<

.
2

Novembar II 1999. (apsolventski rok)

1. Ako je ABCD konveksan i tetivan etvorougao, dokazati da je proizvod

c
duina njegovih dijagonala jednak zbiru proizvoda duina njegovih naspramnih
z
z
stranica.
2. Konstruisati trougao ABC takav da mu je ivica BC podudarna datoj dui
z
a, odnos ivica AC i AB jednak odnosu datih dui m i n i razlika unutranjih
z
s
uglova kod temena B i C jednaka uglu .
157

je

BC
2

<

o iz
dan

3. Dokazati da je kompozicija neparnog broja centralnih simetrija prostora

ponovo centralna simetrija prostora.
4. Dokazati da u hiperbolikoj ravni za tri nekolinearne take A, B i C vai
c
c
z
1
( ABC + BCA + CAB) .
2

Decembar 1999. (apsolventski rok)

Januar 2000.

nsk

1. U otrouglom trouglu ABC visine BD i CE se seku u taki H. Take

s
c
c
M , N , P i Q su sredita dui BH, CH, AC i AB. Dokazati da je etvorougao
s
z
c
M N P Q pravougaonik.
2. Konstruisati trougao ABC takav da je ugao BAC podudaran datom
uglu , poluprenik opisanog kruga podudaran datoj dui r i zbir visina koje
c
z
odgovaraju temenima B i C jednak datoj dui d.
z
3. Dokazati da se iz sredita F visine AE pravilnog tetraedra ABCD svaka
s
ivica pljosni BCD vidi pod pravim uglom.
4. Ako je visina ekvidistante u hiperbolikoj ravni vea od nule, dokazati da
c
c
ta ekvidistanta nije prava.

Ele
ktro

1. Dijagonale AC i BD jednakokrakog trapeza ABCD sa osnovicom AB

seku se u taki O pod uglom /3. Dokazati da su sredita dui OA, OD i BC
c
s
z
temena pravilnog trougla.
2. Konstruisati trougao ABC takav da su mu date take O, A i E redom
c
sredite opisanog kruga, podnoje visine iz temena A i presena taka bisektrise
s
z
c
c
unutranjeg ugla kod temena A i prave BC.
s
3. Odrediti tangentnu ravan sfere takvu da sadri datu pravu p (prava
z
p i sfera nemaju zajednikih taaka).
c
c
4. U Poenkareovom disk modelu hiperbolike ravni date su h-take X i Y .
c
c
Odrediti h-krug sa sreditem X koji sadri taku Y .
s
z c
Mart 2000.

1. Neka je unutranji ugao kod temena A trougla ABC jednak /3. Dokazati
s
da teite tog trougla pripada simetrali jednog od uglova koji zahvataju visine
zs
iz temena B i C.
2. Konstruisati trougao ABC takav da su mu poluprenik opisanog kruga,
c
razlika stranica AC i AB i teina du koja odgovara temenu A podudarni
zs
z
redom trima datim duima , b c i ta .
z
3. Dokazati da je kompozicija SX S SY neka ravanska reeksija S ako
i samo ako je prava XY normalna na .
4. Ako su oba para naspramnih ivica konveksnog etvorougla medjusobno
c
podudarne dui, dokazati da su one i hiperparalelne.
z
158

je
o iz
dan

April 2000.

1. Dat je konveksni etvorougao ABCD takav da je ABD = 50 , ADB =

c
80 , ACB = 40 i DBC = BDC + 30 .
2. Konstruisati trougao ABC takav da su mu visina koja odgovara temenu A,
teina du koja odgovara temenu A i zbir poluprenika upisanog i poluprenika
zs
z
c
c
spolja upisanog kruga koji odgovara temenu A jednake redom ha , ta i x.
3. Neka je Sabc triedar ije su dve strane jednake /4, a jedna jednaka /3.
c
Izraunati ugao diedra triedra naspram strane koja je jednaka /3.
c
4. Dokazati da su dva Sakerijeva etvorougla ABCD i A B C D sa osnovic
cama AB i A B medjusobno podudarna ako i samo ako je
(a) AB A B i BC B C
=
=
(b) CD C D i BCD B C D
=
=

Maj 2000.

Jun 2000.

nsk

1. Neka su P i M take ivica DC i BC kvadrata ABCD takve da je prava

c
P M tangenta kruga sa sreditem A koji sadri taku B. Ako su Q i N presene
s
z c
c
take dijagonale BD sa pravama AP i AM , dokazati da je petougao P QN M C
c
tetivan.
2. Dati su krugovi k1 i k2 koji se ne seku i taka A koja im ne pripada.
c
Konstruisati krug k koji sadri taku A i spolja dodiruje krugove k1 i k2 .
z c

3. Sta je, u euklidskom prostoru, proizvod dvaju zavojnih poluobrtanja ije

c
se ose seku?
4. Odrediti potreban i dovoljan uslov da kompozicija tri centralne simetrije
SA , SB , SC hiperbolike ravni bude neka centralna simetrija SD .
c

Ele
ktro

1. Dat je trougao ABC takav da vai CAB = 50 i ABC = 60 . Neka

z
su D i E take na stranicama AB i BC redom takve da je DCA = EAC =
c
30 . Odrediti CDE.
2. Date su taka A, prava p i krug k. Konstruisati krug l koji sadri taku
c
z
c
A, dodiruje pravu p i normalan je na krug k.
3. Data je prava a, ravan i ugao pri emu vai a . Odrediti skup
c
z
sredita dui XX , gde je X proizvoljna taka prostora, a X njena slika u
s
z
c
rotacionoj reeksiji odredjenoj sa ravni , pravom a i uglom .
4. Dokazati da su Lambertovi etvorouglovi ABCD i A B C D (sa otrim
c
s
uglovima kod temena D i D ) podudarni ako vai AD A D i CD C D .
z
=
=
Septembar 2000.

1. U jednakokrakom trouglu ABC sa osnovicom AB vai BCA = 80 .

z
Neka je M taka u unutranjosti trougla ABC takva da je M BA = 30 i
c
s
M AB = 10 . Izraunati ugao AM C.
c
2. Date su taka A, prava p i krug k. Konstruisati krug l koji sadri taku
c
z
c
A, dodiruje pravu p i normalan je na krug k.
159

je

Oktobar 2000.

o iz
dan

3. Sve etiri pljosni tetraedra ABCD su otrougli trouglovi. Oko svake njec
s
gove pljosni opisan je krug. Ako sva etiri kruga imaju podudarne poluprenike,
c
c
dokazati da su sve etiri pljosni tetraedra podudarni trouglovi.
c
4. Preslikavanje I je izometrija hiperbolike ravni takva da je rastojanje XX
c
(gde je X = I(X)) jednako za sve take X. Dokazati da je I koincidencija.
c

1. Neka su A, B, C razliite take jedne prave, a A , B , C razliite take

c
c
c
c
koje ne pripadaju toj pravoj takve da vai AB BA i AC CA . Dokazati da
z
su take A , B i C kolinearne ako i samo ako vai BC CB .
c
z
2. Konstruisati tetivni etvorougao kojem su ivice podudarne datim duima.
c
z
je, u euklidskom prostoru, proizvod dvaju zavojnih poluobrtanja ako
3. Sta
su njihove ose dve mimoilazne medjusobno normalne prave?
4. U hiperbolikoj ravni dat je trougao ABC takav da je AB AC. Ako
c
=
su P i Q sredita ivica AB i AC, dokazati da je izometrija SA SP Q SBC
s
involucija.

nsk

Oktobar II 2000.

Ele
ktro

1. Dokazati da u otrouglom trouglu ABC vai AH + BH + CH = 2(r + )

s
z
(H je ortocentar trougla).
2. Konstruisati trougao ABC takav da je razlika njegovih ivica AC i AB
jednaka datoj dui d, visina koja odgovara temenu B jednaka datoj dui h b , a
z
z
poluprenik upisanog kruga jednak datoj dui .
c
z
3. Date su dve paralelne ravni i i taka C izmedju njih. Odrediti skup
c
svih taaka D za koje prava CD see ravni i u taaka A i B takvim da vai
c
c
c
z
H(A, B; C, D).
4. Preslikavanje I je izometrija hiperbolike ravni takva da je rastojanje XX
c
(gde je X = I(X)) jednako za sve take X. Dokazati da je I koincidencija.
c
Novembar 2000.

1. Dijagonale AC i BD trapeza ABCD (AB CD ) su medjusobno normalne. Ako su take M i N sredita krakova AD i BC, dokazata da vai
c
s
z
P m2 , gde je m duina dui M N , a P povrina trapeza ABCD.
z
z
s
2. Konstruisati trougao ABC takav da su mu razlika ivica AB i BC, visina
koja odgovara temenu C i teina du koja odgovara temenu B jednake datim
zs
z
duima d, hc i tb .
z
3. Normalne projekcije nekog tela na dve razliite ravni su zatvorene krune
c
z
povri. Dokazati da su njihovi poluprenici podudarni.
s
c
4. Neka je ABCD Lambertov etvorougao (AB = a, BC = b, CD = c, DA =
c
d) sa otrim uglom kod temena D takav da je b < c, gde je b = 1 (R (b)).
s
Dokazati da vai P i(c b ) (d) = D.
z
160

je
o iz
dan

Decembar 2000.

1. Take X, Y i Z su take u kojima tangente opisanog kruga trougla ABC

c
c
u njegovim temenima seku naspramne stranice trougla. Dokazati da su take
c
X, Y i Z kolinearne.
2. Konstruisati trougao ABC takav da su mu teina du koja odgovara
zs
z
temenu A, visina koja odgovara temenu A i zbir poluprenika upisanog kruga i
c
spolja upisanog kruga koji odgovara temenu A jednaki redom duima t a , ha i d.
z
3. Date su dve paralelne ravni i i taka C izmedju njih. Odrediti skup
c
svih taaka D za koje prava CD see ravni i u taaka A i B takvim da vai
c
c
c
z
H(A, B; C, D).
4. Neka je ABCD Lambertov etvorougao (AB = a, BC = b, CD = c, DA =
c
d) sa otrim uglom kod temena D takav da je b < c, gde je b = 1 (R (b)).
s
Dokazati da vai P i(c b ) (d) = D.
z
Januar 2001.

AB

CA

Ele
ktro

Mart 2001.

BC

nsk

1. Neka je u euklidskoj ravni zadat krug l opisan oko trougla ABC.

Ako su P i Q take u kojima medijatrisa dui BC see redom prave AB i AC,
c
z
c
dokazati da je l (P ) = Q.
2. Konstruisati trougao ABC takav da su mu stranica AB, poluprenih
c
spolja upisanog kruga koji odgovara temenu A i poluprenih spolja upisanog
c
kruga koji odgovara temenu B jednaki redom datim duima c, a , b (a > b ).
z
3. Odrediti skup sredita svih dui kojima temena pripadaju dvema mis
z
moilaznim pravama p i q euklidskog prostora.

4. Take A, B i C su nekolinearne take hiperbolike ravni. Sta je kompozic

c
c
cija T T T ?

1. U otrouglom trouglu ABC visine BD i CE se seku u taki H. Take

s
c
c
M , N , P i Q su sredita dui BH, CH, AC i AB. Dokazati da je etvorougao
s
z
c
M N P Q pravougaonik.
2. Konstruisati trougao ABC takav da je ugao BAC podudaran datom
uglu , poluprenik opisanog kruga podudaran datoj dui r i zbir visina koje
c
z
odgovaraju temenima B i C jednak datoj dui d.
z
3. Dokazati da se iz sredita F visine AE pravilnog tetraedra ABCD svaka
s
ivica pljosni BCD vidi pod pravim uglom.
4. Ako je visina ekvidistante u hiperbolikoj ravni vea od nule, dokazati da
c
c
ta ekvidistanta nije prava.
April 2001.

1. Taka D je proizvoljna taka ivice BC trougla ABC. Take O i S su

c
c
c
sredita opisanih krugova trouglova ABD i ACD. Dokazati da vai ABC
s
z
AOS.
161

je

o iz
dan

2. Konstruisati trougao ABC takav da je njegova stranica BC podudarna

datoj dui a, odnos stranica AC i AB jednak odnosu datih dui m i n i du AE
z
z
z
jednaka datoj dui la (gde je E presena taka prave BC i bisektrise unutranjeg
z
c
c
s
ugla trougla kod temena A).
3. U prostoru su date ravni , , i taka A koja im ne pripada. Odrediti
c
take B, C i D takve da je tetraedar ABCD tetraedar kojem su ravni , i
c
simetralne ravni diedara CD, DB i BC.
4. U Poenkareovom disk modelu hiperbolike ravni konstruisati hdu mere
c
z
1 (R/2).
Maj 2001.

Jun 2001.

nsk

1. Neka su P , Q, R proizvoljne take ivica BC, CA, AB trougla ABC

c
euklidske ravni. Dokazati da se krugovi opisani oko trouglova AQR, BP R,
CP Q seku u jednoj taki.
c
2. Konstruisati trougao ABC takav da su mu visina koja odgovara temenu A,
teina du koja odgovara temenu A i zbir poluprenika upisanog i poluprenika
zs
z
c
c
spolja upisanog kruga koji odgovara temenu A jednake redom ha , ta i x.
3. Dokazati da je zbir dve strane triedra vei od tree.
c
c
4. Dokazati da su dva Sakerijeva etvorougla ABCD i A B C D podudarna
c
ako je BC B C i CD C D .
=
=

Ele
ktro

1. Neka je poluprenik opisanog kruga trougla ABC jednak r i neka

c
je O sredite tog kruga. Prava m koja sadri taku O i koja je normalna na
s
z
c
pravoj BC see prave AC i AB redom u takama M i N . Dokazati da vai
c
c
z
OM ON = r 2 .
2. Date su tri nekolinearne take X, Y i Z. Konstruisati trougao ABC
c
kojem su take X, Y i Z (redom) sredita spolja konstruisanih kvadrata nad
c
s
stranicama BC, CA i AB.

3. Neka je ABCDA1 B1 C1 D1 kocka euklidskog prostora. Sta je kompozicija

dva zavojna poluobrtanja I = Z Z ?
AA1

C 1 D1

4. U Poenkareovom disk modelu hiperbolike ravni konstruisati du a takvu

c
z
da je (a) = R/2.
Septembar 2001.

1. Ako je ABCD pravougaonik i ako su take P i Q prave AC takve da je

c
H(A, C; P, Q), a R i S take prave BD takve da je H(B, D; R, S), dokazati da
c
take P , Q, R i S pripadaju jednom krugu.
c
2. Konstruisati trougao ABC takav da su mu poluprenici opisanog kruga,
c
upisanog kruga i spolja upisanog kruga koji odgovara temenu A, podudarni
redom datim duima r, i a .
z

3. Sta je, u euklidskom prostoru, proizvod dvaju zavojnih poluobrtanja ije

c
se ose seku?
162

je

o iz
dan

4. Odrediti potreban i dovoljan uslov da kompozicija tri centralne simetrije

SA , SB , SC hiperbolike ravni bude neka centralna simetrija SD .
c
Oktobar 2001.

1. Ako se prave odredjene tetivama AB i CD dvaju krugova k1 i k2 (take

c
A, B, C, D su razliite) seku u taki R, dokazati da vai: taka R pripada
c
c
z
c
radikalonoj osi krugova k1 i k2 ako i samo ako take A, B, C i D pripadaju
c
jednom krugu.
2. Konstruisati trougao ABC takav da je ugao BAC podudaran datom
uglu , poluprenik opisanog kruga podudaran datoj dui r i zbir visina koje
c
z
odgovaraju temenima B i C jednak datoj dui d.
z
3. Dokazati da se iz sredita F visine AE pravilnog tetraedra ABCD svaka
s
ivica pljosni BCD vidi pod pravim uglom.
4. Ako je visina ekvidistante u hiperbolikoj ravni vea od nule, dokazati da
c
c
ta ekvidistanta nije prava.
Januar 2002.

nsk

1. Upisani krug trougla ABC dodiruje stranice AB, BC i CA u takama

c
M , N i P . Bisketrisa unutranjeg ugla kod temena A see pravu M N u taki
s
c
c
Q. Dokazati da je ugao AQC prav.
2. Konstruisati trougao ABC takav da su mu stranice BC i AC podudarne
redom datim duima a i b i da vai BAC = 3 ABC.
z
z
3. Neka su OP , OQ i OR tri medjusobno normalne dui euklidskog prostora.
z
Dokazati da je kompozicija triju zavojnih poluobrtanja
Z Z Z
OR

OQ

OP

Ele
ktro

translacija.
4. Ako su oba para naspramnih ivica konveksnog etvorougla medjusobno
c
podudarne dui, dokazati da su one i hiperparalelne.
z
Februar 2002.

1. Neka je L presena taka stranice AB i bisektrise ugla kod temena C

c
c
i neka je B1 sredite stranice AC trougla ABC. Neka je P presena taka
s
c
c
pravih BB1 i CL. Dokazati da vai
z
PC
AC

=1.
PL
BC

2. Konstruisati take P i Q redom na ivicama AC i BC trougla ABC takve

c
da vai AP P Q QB.
z
=
=
3. Presek neke ravni sa tetraedarskom povri ABCD je paralelogram
s
ako i samo ako je ravan paralelna sa dvema naspramnim ivicama tetraedra.
Dokazati.
163

je

April 2002.

BC
2

<

o iz
dan

4. Dokazati da u hiperbolikoj ravni za tri nekolinearne take A, B i C vai

c
c
z
1
( ABC + BCA + CAB) .
2

Ele
ktro

nsk

1. Neka je S taka stranice AB paralelograma ABCD takva da je ASD =

c
DSC i K presek prave DS i prave koja sadri presek dijagonala i paralelna
z
je sa AB, a P presek prave CK i normale na AB iz take S. Dokazati da vai
c
z
DP SC.
2. Konstruisati krug k koji dodiruje datu pravu a, dodiruje dati krug l i
sadri datu taku A (pretpostaviti da taka A ne pripada pravoj a i ne pripada
z
c
c
krugu l).
3. Dokazati da je zbir dve strane triedra vei od tree.
c
c
4. Neka je ABCD Lambertov etvorougao sa otrim uglom kod temena D.
c
s
z
Ako je (x)+(BC) = /2 i (l) = ADC, onda vai (AD+l)+(xAB) =
/2.

164

je
o iz
dan

Teoreme

Teoreme iz knjige prof.dr Zorana Luia Euklidska i hiperbolika geometrija

cc
c
(Gratti i Matematiki fakultet, Beograd, 1994; prvo izdanje) koje se koriste u
c
reenjima:
s

T1.14 Ako se svake dve prave iz nekog podskupa klase L seku, onda su
prave iz tog podskupa konkurentne ili koplanarne.

nsk

T11.11 Spoljanji ugao trougla je vei od bilo kojeg unutranjeg, nesusednog

s
c
s
ugla.

T11.12 Naspram jednakih ivica nekog trougla su jednaki uglovi i obratno,

naspram jednakih uglova su jednake ivice.
T11.13 Jedna ivica trougla je vea od druge ako i samo ako je naspram nje
c
vei ugao.
c

Ele
ktro

T11.15 Dva trougla su podudarna ako i samo ako su:

(i) dve ivice i njima zahvaeni ugao jednog trougla podudarni odgovarajuim
c
c
ivicama i uglu drugog trougla;
(ii) jedna ivica i na njoj nalegli uglovi jednog trougla podudarni odgovarajuoj ivici i uglovima drugog trougla;
c
(iii) ivice jednog trougla podudarne odgovarajuim ivicama drugog trougla;
c
(iv) dve ivice i ugao naspram jedne od njih jednog trougla podudarni odgovarajuim ivicama i uglu drugog trougla, dok su uglovi naspram drugih dveju
c
s
me usobno podudarnih ivica oba otra, oba prava ili oba tupa;
(v) jedna ivica, na njoj nalegli ugao i njoj naspramni ugao jednog trougla
podudarni odgovarajuoj ivici i uglovima drugog trougla.
c

T11.16 Ako su ABC i A B C dva trougla kod kojih je AB A B i AC

=
=
A C , tada je BC > B C ako i samo ako je A > A .

T11.17 Uglovi na protivosnovici Sakerijevog etvorougla me usobno su poc

dudarni.

T11.18 Ako su M i N redom sredita osnovice AB i sredite protivosnovice

s
s
165

je

o iz
dan

CD Sakerijevog etvorougla ABCD, tada su AM N D i BM N C Lambertovi

c
etvorouglovi.
c

T12.1 Ako taka P i prava p pripadaju ravni , tada u ravni postoji

c
jedinstvena prava koja sadri taku P i upravna je na pravoj p.
z c
T12.4 Ako je prava n upravna na dvema pravama a i b ravni koje se seku,
tada je n .

T12.5 Sve prave koje sadre neku taku zadate prave i na toj pravoj su
z
c
upravne, pripadaju jednoj ravni koja je tako e upravna na zadatoj pravoj.

T12.6 Postoji jedinstvena prava koja sadri datu taku i upravna je na

z
c
zadatoj ravni.
T12.7 Postoji jedistvena ravan koja sadri datu taku i upravna je na zadaz
c
toj pravoj.
T12.9 Dve prave upravne na istoj ravni su koplanarne.

nsk

T13.9 Zbir dvaju ivinih uglova konveksnog triedra je vei od treeg ivinog
c
c
c
c
ugla tog triedra.

T14.1 Prava n koja pripada ravni upravnoj na ravni i upravna je u taki

c
S na preseku s tih dveju ravni, bie upravna i na ravni .
c
T14.2 Svaka ravan koja sadri pravu upravnu na zadatoj ravni upravna je
z
na toj ravni.
T14.4 Ako data prava nije upravna na datoj ravni, tada postoji jedinstvena
ravan koja tu pravu sadri, a upravna je na zadatoj ravni.
z

Ele
ktro

T14.5 Ako je presek dveju raznih ravni upravnih na treoj ravni neprazan,
c
taj presek je prava koja je tako e upravna na treoj ravni.
c

T15.2 Svaka reeksija je involucija.

T15.8 Dve reeksije komutiraju ako i samo ako su im osnove istovetne ili
su me uosbno upravne.

T15.13 Ako su a i b dve konkurente prave, tada postoje tano dve osne
c
reeksije sa me usobno upravnih osama, koje te dve prave preslikavaju jednu
na drugu, a ako su a i b koplanarne, disjunktne prave, tada postoji jedinstvena
osna reeksija koja ih preslikava jednu na drugu.

T16.7 Neka su a, b, c tri prave jednog pramena, a a i c prave upravne na

a i c, redom, u takama A i C. Prave a , b, c pripadaju jednom pramenu ako i
c
samo ako je Sc Sb Sa = Sd i d prava upravna na AC.
T16.9 Ako su a i c dve razne prave neke ravni i B taka te ravni koja im
c
166

je

o iz
dan

ne pripada, tada postoji jedinstvena prava b koja sadri B, takva da prave a , b

z
i c pripadaju jednom pramenu.
T16.12 Ako su a i b dve razne prave ravni , tada postoji jedinstven pramen
pravih te ravni kojem pripadaju i a i b.
T17.1 Taka Y pripada epiciklu E(X , X) ako i samo ako je prava XY seica
c
c
jednakih nagiba pravih x i y koje redom sadre take X i Y i pripadaju pramenu
z
c
X.

T18.10 Presek proizvoljnog pramena ravni i bilo koje ravni koja tom pramenu ne pripada je pramen pravih.
T18.13 Presek dva snopa ravni je pramen ravni.

c
z
T25.2 U ravni odre enoj polupravom a i takom A van prave koja sadri
a , postoji jedinstvena poluprava sa temenom A koja je paralelna polupravoj a .

T25.6 Ako su a , b i c tri disjunktne poluprave jedne ravni takve da je a c

i c b , tada je i a b .

nsk

T25.10 Ako su a , b , c tri nekoplanarne poluprave apsolutnog prostora

takve da je a c i c b , tada je i a b .
T25.13 Ako je prava p van ravni paralelna bilo kojoj pravoj q te ravni,
tada je p .
T25.16 Postoji jedinstvena prava n koja see dve mimoilazne prave p i q i
c
na njima je upravna.

Ele
ktro

T27.3 Neka se prave p i q seku u taki S i neka su m i n dve prave koje ne

c
sadre S i seku, redom, prave p i q u takama M , M i N , N . Ako su m i n
z
c
dve me usobno paralelne prave, tada je

SM
SM
MM
=
=
SN
SN
NN

Obratno vai ako prave p i q nisu me usobno upravne, a ako su upravne, obratno
z
vai kada je ispunjen uslov da su take M i N sa iste strane take S ako i samo
z
c
c
ako su M i N sa iste strane te take.
c

T27.7 Dva trougla su slina ako i samo ako su:

c
(i) dve ivice jednog trougla srazmerne odgovarajuim uglovima drugog trougla,
c
a uglovi zahvaeni tim ivicama me usobno podudarni;
c
(ii) uglovi jednog trougla podudarni odgovarajuim uglovima drugog trougla;
c
(iii) ivice jednog trougla srazmerne odgovarajuim ivicama drugog trougla;
c
(iv) dve ivice jednog trougla srazmerne odgovarajuim ivicama drugog trougla,
c
uglovi naspram dveju od tih odgovarajuih ivica me usobno podudarni, a uglovi
c
naspram drugih dveju odgovarajuih ivica oba otra, oba prava ili oba tupa.
c
s

167

je

o iz
dan

T28.1 Periferijski ugao kruga jednak je polovini njegovog centralnog ugla

koji zahvata isti luk.

T28.3 Neka je P proizvoljna taka neke ravni koja ne pripada zadatom

c
krugu k te ravni, a p i q prave koje sadre P , takve da p see krug k u takama
z
c
c
A i B, a q u takama C i D. Tada je P A P B = P C P D. Ako je P izvan kruga
c
k, a T dodirna taka kruga k i tangente koja sadri P , tada je P A P B = P T 2 .
c
z
T28.4 Skup p svih taaka zadate ravni kojima su potencije u odnosu na
c
dva kruga k(O, r) i k (O , r ), O = O , me usobno jednake, je prava upravna na
pravoj OO .

T28.7 Ako sadri sredite inverzije prava se inverzijom preslikava na sebe,

z
s
a ako ne sadri sredite inverzije, preslikava se na krug kome nedostaje sredite
z
s
s
inverzije.

T28.8 Ako sadri sredite O inverzije, krug (kome nedostaje taka O) se

z
s
c
preslikava na pravu, a ako ne sadri sredite inverzije, krug se preslikava na
z
s
krug.

nsk

T28.9 Inverzijom se uglovi preslikavaju u njima podudarne uglove.

T31.3 U hiperbolikoj ravni postoji jedinstvena prava upravna na jednom

c
kraku, a paralelna drugom kraku otrog ugla.
s
T31.8 Ako je prava c hiperparalelna pravoj b, onda je i prava b hiperparalelna pravoj c.
T31.9 Postoji jedinstvena prava upravna na dvema me usobno hiperparalelnim pravama.

Ele
ktro

T32.1 Postoji jedinstvena prava koja pripada dvama raznim parabolikim

c
pramenovima pravih.
T33.2 Trouglovi ABN i A B N sa nesvojstvenim temenima N i N su
me usobno podudarni ako i samo ako su:
(a) me usobno podudarni uglovi A i A i ivice AB i A B ,
(b) uglovi A i B podudarni uglovima A i B .

T33.3 Ako su ABN i A B N asimptotski trouglovi sa nesvojstvenim temenima N i N i pravim uglovima kod temena B i B , tada su uglovi A i A tih
dvaju trouglova ma usobno podudarni ako i samo ako je AB A B .
=

T33.5 Bilo koja dva trougla kojima su sva temena nesvojstvena su me usobno
podudarni likovi.

168

je
o iz
dan

Sadraj
z

Predgovor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Zadaci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Reenja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
s

13

Ispitni rokovi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143

Ele
ktro

nsk

Teoreme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165

169