Inxh.dipl.

Xhemil Halili

Kryqzimet bashkkohore me
rrethrrotullim

Ferizaj, Dhjetor 2008
-1-
KRYQZIMET BASHKKOHORE ME RRETHRROT!!IM"#RO$ESI I
#!A%IFIKIMIT
HYRJE
Interesimi i madh pr kryqzimet bashkkohore me rrethrrotullim n shum vende t
Evrops perendimore, kontinentin Australian sidhe n SHA, pr shkak t rezultateve n
!ushn e si"uris dhe kapa#itetit t komunika#ionit, kan br q kto kryqzime t
konsiderohen kon#epte strate"$ike n pro$ektimin e kryqzimeve% Rezultatet e shum
krkimeve kan tre"uar se aplikimi i ktyre kryqzimeve ka br q t zvo"lohet me t
madhe numri i aksidenteve n komunika#ion, e posaqrisht atyre me lndime trupore dhe
t vdekur%
&y punim pr!shin zhvillimin historik t rrethrrotullimeve, karakteristikat e
rrethrrotullimeve, si dhe aplikimin n situata t ndryshme% 'heks i ve(ant do ti kushtohet
pro#esit t plani!ikimit dhe s$ell$es s vendimeve pr arsyeshmrin e ndrtimit t ktyre
kryqzimeve, pr shkak t prparsive si dhe disa !aktorve t t$er t #ilt duhet studiuar
m shum%
)%HIS'*RI&+ I &RY,-.I/E0E /E RRE'HRR*'+11I/
&on#eptin e par t rrethrrotullimeve n komunika#ion e ka dhn !ran#ezi Eugene
Henard, n vitin )234% Aplikimi i par praktik i rrehrrotullimit ka qen Columbus Circle i
#ili sht ndrtuar n vitin )235 n 6$u$ork n"a William Philips Eno. &ryqzimi i par me
rrethrrotullim sht ndrtuar n 7aris m )238 n 7aris n vendin 7la#e 9e 1:etoil,
pderisa n ritanin e madhe sht ndrtuar n vitin )2)3 n vendin Sollershott ;ir#us%
6 !illim nuk kan ekzistuar rre"ulla t #aktuara pr s$ell$en e n"assve n kryqzimet
rrethrrotulluese n komunika#ion% / von sht vendosur<ana e d$atht e prarsis s
kalimit<% /e rrit$en e intenzitetit t qarkullimit n komunika#ion kto rre"ulla
ndrprer$en e lviz$es n vet kryqzimin% Rrit$a e numrit t aksidenteve e shkaktuar n"a
k$o situat, pasta$ zhvillimi i sin$alizimit, posa(risht sin$aleve t koordinuara ndri(uese,
ndikoi q intersimi pr kto llo$e t b$er, ashtu q shum kryqzime t tilla !illuan t
zvendsohen me kryqzime klasike%
Ekzisten#a e ktyre kryqzimeve sht mundsuar me aplikimin e rre"ulls s
=prparsis s kalimit pr autom$etet q $an n rreth< n vitin )2>> n ritanin e
/adhe% &$o bri q t rritet si kapa#iteti, po ashtu edhe si"uria e komunika#ionit%
Interesimi pr kryqzime rrethrrotulluese, prap !illoi% 6 Suedi rre"ullat e re$a u
paraqitn n vitet e "$ashtdh$eta, po ashtu edhe n ?ran# u kthye prdorimi i srishm i
kryqzimeve rrethrrotulluese% Rezultatet t #ilat i tre"uan rrethrrotullimet n !ushn e
si"uris dhe kapa#itetit n komunika#ion, bn q t ket n$ numr $ashtzakonisht t
madh pr to n shum vende%
-2-
@%'I7E' E &RY,-.I/E0E RRE'HRR*'+11+ESE
/inikryqzimet me rrethrrotullim, zakonisht pro$ektohen q t mund t arrihet shpe$tsi
pre$ @5AkmBhC% Ishulli qendror ka n$ n"rit$e t but dhe me n$ diametr pre$ DAmC dhe
sht i pro$ektuar ashtu q veturat e udhtarve kalo$n npr kryqzim pa shkelur n
ishullin qendror% &alimi i autom$eteve t mdha$a Eautobusve dhe kamionveF sht i
mundur edhe prmes shkel$es npr ishullin qendror% Ishu$t ndars n hyr$e nuk $an t
ndar !izikisht, por vetm t shnuar n sipr!aqe t rru"s%
&ryqzimet normale me rrethrrotullim kan t n"ritur n"a sipr!aq$a e rru"s si ishullin
qendror, po ashtu edhe ishu$t ndars% &omunika#ioni n kryqzimet normale me
rrethrrotullim mund t or"anizohet me n$, dy ose m shum shirita t komunika#ionit%
9isa vende me li"$et e tyre nuk le$o$n m shum se dy shirita t komunika#ionit n
kryqzimet normale me rrethrrotullim%
?i"%)% /inikryqzimet dhe kryqzimet normale me rrethrrotullim
6y$et n kryqzimet rrethrrotulluese mund ti nda$m n dy tipe% 'ipi i par sht me
rrethrrotullim me diametr t madh i vendosur mbi ose nn autoudh% &y tip i ny$eve
krkon dy ura En autoudh ose mbi autoudhF% 7a marr parasysh diametrin e madh t
kryqzimit me rreth rrotullim q krko$n kto ny$e, duhet t vlersohet se shpe$tsia e
#ila mundsohet n to a sht e pranueshme% 'ipi i dyt paraqitet me n$ ob$ekt mbi ose
nn autoudh me dy kryqzime rrethrrotulluese n"a t "$itha ant% &y tip shpeshher
pre!erohet si zvendsim i ny$es s tipit =romb<%
-3-

?i"%@% 6y$et me rrethrrotullim Eme n$ dhe dy uraF
4%&ARA&'ERIS'I&A' E &RY,-.I/E0E /E RRE'HRR*'+11I/
Jan dy dallime themelore ndrm$et kryqzimeve me rrethrrotullim dhe atyre klasikeG
&an ishu$t ndars kushtzo$n ndar$en e qarkullimeve hyrse dhe dalse
&an =trekndshin< n hyr$e t kryqzimit n vend t shen$s =stop<
#&r'ar&(it& e )r*+&zi,e-e ,e rrethrrot.//i,
6 aspektin e si"urisG
&an numr t vo"l t pikave kon!liktuoze n krahasim me kryqzimet klasike
Shpe$tsia e vo"l e kushtzuar n"a "$eometria e kryqzimit, zvo"lon numrin e
aksidenteve
6 aspektin e kapa#itetitG
='rekndshi< n vend t shen$s =Stop< shkakton distan# m t vo"l ndrm$et
autom$eteve
&ur merret parasysh vetm n$ra hyr$e e kryqzimit, rrethrrotullimet $apin
kapa#itet m t madh se kryqzimet klasike
6 aspektin e kohs s prit$esG
7r"$ithsisht, koha e prit$es te rrethrrotullimet sht dukshm m e vo"l sesa te
kryqzimet e klasike
H$at kohs s drits s verdh dhe t kuqe, te kryqzimet me sin$alizim ndri(ues,
paraqiten koh t panevo$shme t prit$es edhe pse ka hapsir t lir n udhkryq
6 aspektin e shpenzimit EkushtimitFG
7r"$ithsisht krko$n "$ersi m t vo"l t shiritave t komunika#ionit
Shpenzimet n mirmba$t$en e sin$aleve n kryqzimet e zakonshme $an m t
mdha sesa te kryqzimet rrethrrotulluese
Shpenzimet pr shkak t aksidenteve t komunika#ionit $an t vo"la, n"ase
numri i aksidenteve t rnda sht i pamundur
6 aspektin e lviz$es s kmbsorve dhe bi(iklistveG
Ishu$t ndars rrisin si"urin e kmbsorve
Shpe$tsit e vo"la n rrethrrotullime duhet t rrisin si"urin e bi(iklistve
-4-
6 aspektin e mbro$t$es s m$edisitG
&ryqzimet me rrethrrotullim, zvo"lo$n shpenzimin e karburanteve n krahasim
me kryqzimet e klasike,
&ryqzimet me rrethrrotullim, po ashtu zvo"lo$n edhe nivelin e zhurms, n
krahasim me kryqzimet e klasike
6 aspektin e estetikG
&ryqzimet me rrethrrotullim n pikpam$e t estetiks, dukshm, $an m t
pranueshm dhe $apin mundsi pr !orma m t mira estetike, n krahasim me
kryqzimet e klasike
Ma01&(it& e )r*+&zi,e-e ,e rrethrrot.//i,
6 aspektin e si"urisG
/osshprehit e n"assve pr vozit$e n rrethrrotullim, mund t ndiko$n n !illim
n rrit$en e numrit t aksidenteve
6 aspektin e kapa#itetitG
&ryqzimi i sin$alizuar mund t $et z"$idh$e m e mir, nse kryqzimi mund t
ket tra!ik m t madh se ai i pro$ektuar
6 aspektin e kohs s prit$esG
6"assve mund t:iu pen"o$ humb$a e koh "$at vozit$es npr kryqzim me
rrethrrotullim
6 aspektin e lviz$es s kmbsorve dhe bi(iklistveG
&ryqzimet me rrethrrotullim krko$n rru" m t "$at t lviz$es s
kmbsorve dhe bi(iklistve
&ryqzimet me rrethrrotullim mund t rrisin kohn e prit$es pr kmbsor duke
krkuar n$ hapsir m t lir pr kalim
D%A71I&I/I I &RY,-.I/E0E /E RRE'HRR*'+11I/
Sit.atat e 2&(hir.e(h,e '&r a'/i)i,i0 e )r*+&zi,e-e ,e rrethrrot.//i, 2o t& i(hi03
&ur shen$a<S'*7< koh t papranueshme t prit$es n dre$tim t kryqzimit%
&ryqzimet me rrethrrotullim e redukto$n kohn e prit$es n dre$timet kryesore
dhe e rrisin at n dre$timet kryesore% E6 shum raste rrethrrotullimet mund t
ken kapa#itet t n$e$t me kryqzimet klasike, mirpo me aplikimin e tyre
zvo"lohet koha e prit$es dhe rritet si"uriaF%
&ur n kryqzim ka numr t madh t kthimit ma$tas
&ur kryqzimet $an me m tepr se katr shirita t komunika#ionit
&ur n kryqzim ka numr t madh t aksidenteve
&ur n kryqzim nuk krkohet ti $epet prparsi asn$rit dre$tim
Sit.atat e 'a2&(hir.e(h,e '&r a'/i)i,i0 e )r*+&zi,e-e ,e rrethrrot.//i, 2o t&
i(hi03
6 vendet ku ka hapsir t pam$a!tueshme
6 kryqzimet ku pritet kalimi i numrit t madh t kmbsorve
6 vendet ku rr$edhat e tra!ikut nuk $an t n$e$ta, me qarkullim m t madh n"a
n$ ose m shum hyr$e, ku pr shkak t ksa$ do t kishte koh t mdha t prit$es
pr se#ilin autom$et
-5-
6 vendet ku rr$edhat hyrse dhe dalse mund t ndrpriten, ku do t shkaktohe$
kri$imi i kolonave n vet kryqzimin me rrethrrotullimEpsh% a!rsia e
dre$tprdre$t e kalimit t sin$alizuar t udhtarveF
5%HJE*/E'RIA E &RY,-.I/E0E /E RRE'HRR*'+11I/
7ro$ektimi i kryqzimeve me rrethrrotullim paraqet krkimin e kompromisit kapa#itetit
dhe si"uris% Rrethrrotullimet mund t !unksiono$n si"urt, nse elementet "$eometrike
kushtzo$n zvo"limin e hyr$eve, prkatsisht zvo"lo$n shpe$tsin e lviz$es n
rrethrrotullim% 6 ann t$etr kto elemente "$eometrike kushtzo$n zvo"limin e
kapa#itetit n vet kryqzimin% ?ormat themelore dhe karakteristikat e rrethrrotullimeve
varen edhe n"a pozita e kryqzimit n rr$etin rru"or sidhe p$esmarr$es s tra!ikut t
kmbsorve dhe bi(iklistve%
E/e,e0tet e )r*+&zi,e-e ,e rrethrrot.//i,
Ishulli qendror paraqet sipr!aqen n qendr t kryqzimit rreth s #ils zhvillohet
qarkullimi
Ishulli ndars paraqet hapsirn e n"ritur ose t n"$yrosur n kraht e kryqzimit i
#ili shrben pr ndar$en e rr$edhave hyrse dhe dalse% Shrben edhe pr
n"adalsimin e autom$eteve q hy$n n kryqzim si dhe pr mbro$t$en e
kmbsorve t #ilve u mundson kalimin n dy !aza
Shiriti rrethor Erru"a rrethoreF sht hapsira e #ila shrben pr lviz$en e
autom$eteve n kah$e t kundrt t akrepave t ors
Aproni paraqet vi$n rrethore e #ila mundson kalimin e autom$eteve me
dimensione t mdha n ishullin qendror% 7rdoret vetm te kryqzimet me
rrethrrotullim me dimensione t vo"la
rezi ansor i "$elbrt prdoret n shum kryqzime me rrethrrotullim dhe
shrben pr ndar$en e lviz$es s kmbsorve dhe komunika#ionit t autom$eteve
-6-
?i"%4% /adhsit "$eometrike t #ilat de!ino$n kryqzimet me rrethrrotullim
Ma2h&(it& 1jeo,etri)e te )r*+&zi,et ,e rrethrrot.//i,
9iametri rrethit t $ashtm sht parametri kryesor i #ili de!inon madhsin e
kryqzimit me rrethrrotullim
H$ersia e rru"s rrethore de!inon "$ersin e rru"s n t #iln zhvillohet
komunika#ioni
H$ersia e a!rimit paraqet "$ersin e shiritit rru"or n a!rsi t kryqzimit
H$ersia e nis$es paraqet "$ersin e shiritit rru"or n dal$e t kryqzimit
H$ersia e hyr$es de!inon "$ersin e shiritit rru"or n hyr$e n vendin ku takohet
me rrethin e $ashtm t kryqzimit
H$ersia e dal$es de!inon "$ersin e shiritit rru"or n dal$e n vendin ku takohet
me rrethin e $ashtm t kryqzimit
Rrez$a n hyr$e paraqet rrezn minimale n ann e $ashtme n hyr$e t kryqzimit
Rrez$a n dal$e paraqet rrezn minimale n ann e $ashtme n dal$e t kryqzimit
8%7R*;ESI I 71A6I?I&I/I' '- &RY,-.I/E0E /E RRE'HRR*'+11I/
7ro#esi i plani!ikimit t kryqzimeve me rrethrrotullim duhet t tre"o$ arsyeshmrin q
n$ !orm e till e kryqzimit t prdoret n loka#ionion e #aktuar% 0etm pas !azs s
plani!ikimit mund t !illohet me analiza detale dhe pro$ektim%
7ro#esi i plani!ikimit !illon me #aktimin e !orms paraprake dhe karakteristikave
!unksionale t kryqzimit% ;aktohet numri minimal i shiritave t komunika#ionit n a!rsi
t kryqzimit dhe n baz t ksa$ z"$edhet llo$i i kryqzimit i #ili m s miri i plotson
krkesat e parashikuaraG mini kryqzim me rrethrrotullim ose kryqzim normal me
rretherrotullim me n$ ose m shum shirita t komunika#ionit n rreth% /e zhvillimin e
pro#esit t pro$ektimit disa elemente mund edhe t ndryshohen%
#ro4e(i i '/a0i5i)i,it 2.het ti '&r,6aj& )&to 5aza3
Faza7% Shqyrtimi i rrethanave n t #ilat kryqzimi me rrethrrotullim duhet t
ndrtohet H$et$a e shkaqeve q lidhen me loka#ionin ku duhet t ndrtohet
kryqzimi me rrethrrotullim, ku pr shkak t tyre eventualisht kryqzimi me
rrethrrotullim nuk mund t $et z"$idh$e e qlluar%
Faza 2% 7r#aktimi paraprak i numrit t shiritave t komunika#ionit i bazuar n
krkesat e kapa#itetit
Faza 8% 7r#aktimi i shkaqeve pr pro$ektimin e kryqzimit me rrethrrotullim% 9isa
shkaqe mund t $en rrit$a e si"uris, prmirsimi i karakteristikave !unksionale t
kryqzimit Errit$a e kapa#itetit, shkurtimi i kohs s prit$es, shkurtim i radhve t
kolonave et$%F, kushteve "$eometrike, ku pr shkak t tyre tipi t$etr i kryqzimit
do t ishte i paaplikueshm% ' "$itha kto krko$n in!ormata t ndryshme dhe t
shumta, n mnyr q t bhet arsyeshmria pr ndrtimin e n$ kryqzimi t till%
Faza 9% Analiza dhe krahasimi me alternativa t ndryshme t kryqzimeve
Faza :% 7r#aktim i krkesave hapsinore dhe krahasimi me hapsirn e mundshme
-7-
Faza ;% Analiza e z"$idh$eve t arsyeshme ekonomike Ekrahasimi me z"$idh$e t
ndryshme alternativeF
%.,ri i (hirita-e t& )o,.0i)a4io0it
&apa#iteti i kryqzimeve me rrethrotullim sht parametr kritik i #ili duhet t analizohet
"$at studimit mbi arsyeshmrin e ndrtimit t kryqzimeve me rrethrrotullim%
7arametrat t #ilt duhet t merren parasysh para se t !illon pro$ektimi i n$ kryqzimi
me rrethrrotullim $anG kapa#iteti mesatar ditor "$at n$ viti E&/90F, !aktori i
$olinearitetit t qarkullimit n dre$time, !aktori i $olinearitetit t qarkullimit n dre$timet
kryesore dhe dytsore si dhe prqind$a e kthimit ma$tas dhe d$athtas% &/90 maksimal
pr kryqzimet me n$ shirit t komunika#ionit varet n"a prqind$a e kthimit ma$tas E3IJ
D3IF dhe !aktorit t $olinearitetit t qarkullimit n dre$timet kryesore dhe dytsore i #ili
sillet pre$ @3333 dhe @>333 autom$ete% 7r kryqzime me dy shirita t komunika#ionit,
k$o vler sillet ndrm$et D3333 dhe 5@333 autom$ete% 7r mini kryqzime me rretrrotullim
&/90 sillet ndrm$et vlerave )@333 dhe )>333 autom$ete%
<,i,i i z1ji2hje( (& 'roje)t.ar
Kmimi i z"$idh$es s pro$ektuar zakonisht bhet me metodn e !itimitJshpenzimit
Ebene!itJ#ost methodF% ?itimi vshtrohet n aspektin e si"uris E zvo"limi i !atkeqsive n
komunika#ionG !atale, me lndime dhe dme materialeF, !unksionalitetit E shprehet prmes
kohs s prit$es autom$etJorF dhe mbro$t$a e m$edisit $etsor E har"$imi i karburanteve,
prhap$a e "asrave, zhurmsF%
Har"$imet shprehen prmes har"$imeve n ndrtim, eksploatim dhe mirmba$t$e Endri(im,
sin$alizim horizontal dhe vertikal, rre"ullimin e hapsirave t "$elbruara et$%F
8%SIH+RIA 6- &RY,-.I/E' /E RRE'HRR*'+11I/
Rrit$a e si"uris n kryqzimet me rrethrrotullim paraqitet si rr$edho$ e zvo"limit t
numrit t pikave kon!liktuoze n raport me kryqzimet klasike, si dhe zvo"limi
ishpe$tsis si n hyr$e po ashtu edhe "$at lviz$es n rreth, e #ila sht e kushtzuar n"a
!orma "$eometrike e kryqzimit% .vo"limi i numrit t pikave kon!liktuoze ndodh si te
kon!liktet autom$etJautom$et, po ashtu edhe autom$etJkmbsor% 'e kryqzimet me
rrethrrotullim me n$ shirit t komunika#ionit mn$anohen pikat e rr$edhave kon!liktuoze,
t #ilat shkakto$n numrin m t !atkeqsive me t lnduar dhe t vdekur% 'e kryqzimet
me rrethrrotullim me dy shirita t komunika#ionit paraqiten kon!liktet "$at sh!rytzimit
$o t dre$t t shiritit t komunika#ionit, si dhe "$at manevrimit $o t dre$t%
-8-
?i"%D%7ikat kon!liktuoze te kryqzimi klasik dhe ai me rrethrrotullim
6"a !i"ura shihet se pikat kon!liktuoze te kryqzimi me rrethrrotullim $an zvo"luar n
krahasim me at klasik% &shtu te kryqzimi klasik kemi 4@ pika kon!lktuze, prderisa te
kryqzimi me rrethrrotullim )@ pika kon!liktuoze%
'e kryqzimi me rrethrotullim me dy shirita t komunika#ionit, ku$des t posa(m duhet
kushtuar hyr$es, ashtu q mos t v$en deri te sh!rytzimi i "abuar i shiritit t
komunika#ionit, prkatsisht manevrimeve $o t dre$ta%
L%7-R?+69I/I
6"a "$ith k$o q u tha, mund t pr!undo$m se kryqzimet bashkkohore me
rrethrrotullim kan ve(ori t #ilat i b$n dukshm m atraktiv pr aplikim% H$ithashtu
duke marr parasysh prparsit dhe man"sit, si dhe situatat e dshirueshme dhe t
padshirueshme pr aplikimin e tyre, sht e domosdoshme q para se t mirret vendimi
pr ndrtimin e n$ kryqzimi t till t kihen parasysh si prparsit po ashtu edhe t
metat% 7ara s "$ithash duhet t shqyrtohet ndikimi n aspektin e si"uris, kapa#itetit,
znies s hapsirs, ndikimit ekolo"$ik dhe estetik, shqyrtimi i alternativave t$era Epsh
kryqzimeve t sema!orizuaraF% ' "$itha kto ndikime duhet t shqyrtohen me qllim q
t mirret n$ vendim i qlluar p aplikimin e metodave m pak t kushtueshme% 0etm n
kt mnyr mund t $emi m t si"urt dhe q prparsit e kryqzimeve me
rrethrrotullim t tre"ohen edhe n praktik%
-9-
2% 1I'ERA'+RA
A)C /ike roMn, N'he 9esi"n o! RoundaboutsN, )225%
A@C 1ei! *urston, Joe H% ared, NRoundaboutsN, 7ubli# Roads, )225%
A4C 'ony Redin"ton, NEmer"en#e o! the /odern Roundabout as a Reality in 0ermont and
Its Relation to
0ermont +rban 9esi"n and 9evelopmentN, 4@nd Annual ;on!eren#e o! the ;anadian
'ransportation
Resear#h ?orum, /ay )228%
ADC *re"on 9epartment o! 'ransportation Resear#h +nit, N/odern Roundabouts !rom
*re"onN, June )22L%
A5C +%S% 9epartment o! 'ransportation ?ederal Hi"hMay Administration,
NR*+69A*+'SG An
In!ormational HuideN, June @333%
A>C Oashin"ton State 9epartment o! 'ransportation, NRoundabouts, In!ormation 1etterN,
July @333%
A8C *Men &% Arndt, Rod J% 'routbe#k, NRelationship etMeen Roundabout Heometry and
A##ident RatesN,
)st International Symposium on Hi"hMay Heometri# 9esi"n 7ra#ti#es, oston
/assa#husetts, )225%
ALC *E;9, S#ienti!i# EPpert Hroup on the Sa!ety o! 0ulnerable Road +sers, N Sa!ety o!
0ulnerable Road
+sersN, 9ire#torate !or S#ien#e, 'e#hnolo"y and Industry, Au"ust )22L%
A2C +l! rude, &arl J *rlov Hedman, Jor"en 1arsson, 1ars 'huresson, N A##idents at
$un#tions J a ma$or
problemN, 6ordi# Road Q 'ransport Resear#h, 0olume )), April )222%
A)3C +l! rude, Jor"en 1arsson, N Ohat Roundabout 9esi"n 7rovides the Hi"hest
7ossible Sa!etyN, 6ordi#
Road Q 'ransport Resear#h, 0olume )@, Au"ust @333%
A))C ha"Mant 6% 7ersaud, Ri#hard A% Rettin", 7er E% Harder, 9ominique 1ord, N;rash
Redu#tions
?olloMin" Installation o! Roundabouts in the +nited StatesN, /ar#h @333%
-10-