GAZ ENJEKSYON TEKNOLOJS

Mehmet SAYINDI
Makina Yksek Mhendisi

GR
Gaz Enjeksiyon Teknolojisi (GET), 30 yllk gemii olan bir yntemdir. lk patent, 1971
ylnda Almanyada verilmitir ve 80li yllarda yaygnlamtr.
Standart donanma sahip bir enjeksiyon makinasnda, daha dk enjeksiyon basnlar
kullanlarak, gaz takviyeli enjeksiyon yntemi ile kalplama yaplabilir. Gaz takviyeli
kalplamada, enjeksiyon esnasnda kalbn iine basnl Azot gaz gnderilir. Bu tekniin
kullanld kalplama yntemlerinde, gaz giri noktas ile gaz ak, para et kalnlna ve
malzeme akna etki eden en nemli iki faktrdr.
yi yaplm bir tasarm ve uygun yerletirilmi gaz giri noktas, basnl gazn plastii
sktrmasn salar, malzemedeki ekmeyi engeller ve etli blgelerde oluacak gklerin
azalmasna neden olur. Ayn zamanda gaz basnc, tamamlama basnc olarak da grev yapar.
Genellikle N2 (Azot) ve seyrek olarak da CO2 (Karbondioksit) gaz kullanlr. Azot gaz;
ucuz, kolay elde edilebilir ve kimyevi etkisi olmad iin Plastik Endstrisinde kullanlan
standart bir gazdr.
Gaz enjeksiyon yntemi ile kalplamada ilem sras, standart enjeksiyon yntemindeki ilem
srasna benzerdir.
- Kalp kapanr ve enjeksiyon makinas kilitleme kuvvetine ular,
- Ergiyik malzeme kalp boluuna enjeksiyon edilir,
- Kalbn iine basnl gaz pskrtlr,
- Basnl gaz belli bir sre kalp iinde bekletilir,
- Gaz serbest braklr,
- Kalp alr ve iticiler paray iter.
GAZ ENJEKSYON YNTEMLER
Nozuldan Gaz Enjeksiyonu:
Kalp gzne n doldurma yaptktan sonra, enjeksiyon memesinden kalba doru gaz gnderilir
(ekil-1). Malzeme enjeksiyonu ile gaz enjeksiyonu nozuldan yaplmaktadr. Bu yntemde
gaz enjeksiyonu nozuldan yapld iin ayn enjeksiyon makinasnda GETne uygun farkl
kalplar balanabilir, maliyet ynnden avantajldr.

ekil 1. Memeden Gaz Enjeksiyonu
Kalptan Gaz Enjeksiyonu:
Gaz, kalbn ya hareketli grubundan ya da sabit grubundan enjeksiyon edilir (ekil-2). Bu
yntemin en nemli avantaj, malzeme enjeksiyonu ile gaz enjeksiyonunun farkl noktalardan
yaplmasdr.

fleme Yntemi:
Kalp gz, standart enjeksiyon yntemlerinde olduu gibi % 100 malzeme ile doldurulur.
Ergiyik malzeme kalp iinde katlamaya balar, daha sonra kalbn iine gaz enjeksiyon
memesinden gaz gnderilir. Gaz basncyla merkezde ergiyik halde bulunan malzeme, ya
makinann enjeksiyon nitesine (enjeksiyon vidasna) doru yada kalp iindeki bir hazneye
geri dner (ekil -3). Bylece parada ihtiya duyulan hacim elde edilmi olur.

ekil 3. fleme Yntemi ile Gaz Enjeksiyonu
GETnin KARAKTERSTK ZELLKLER
Avantajlar:
- Tasarmda serbestlik,
- Yksek rijitlik,
- Parann ekmesinde ok iyi homojenlik,
- Gaz basnc veya malzeme birikmesinden kaynaklanan gklerde azalma,
- Daha dk kilitleme kuvvetine sahip enjeksiyon makinas kullanm,
- En u noktay bile rahatlkla doldurabilme,
- Malzeme birleme izgilerinde azalma,
- Amorf termoplastiklerde daha dk i gerilmeler oluur. zellikle kaplanacak paralarda
nemlidir,
- %50 civarnda malzeme kazanc salanr,
- Enjeksiyon teknii ile kalplama yntemlerine gre evrim sresi daha ksadr.
Dezavantajlar:
- Standart donanma sahip enjeksiyon makinasna ilave masraflar yaplmas gerekir,
a) Lisans creti,
b) Basnl gaz retecek nite ve kontrol sistemi,
c) Gaz enjeksiyon memesi veya kalba yaplacak enjeksiyon nitesi,
d) Szntlardan oluacak gaz kayb ve gazn fiziksel zelliklerinin korunmas,
- retim balangcnda fire miktar ok fazladr,
- Kalitenin korunmas iin yksek kurulu maliyeti,
- Eitimli personel maliyeti (i-d eitim giderleri, konunun uzman teknisyenler kullanm)
- Hatal kalplama sonucu oluacak patlamalardan kaynaklanan ciddi i kazalar,
- Malzeme seiminde snrlama,
- ok gzl kalp kullanmnda zorluk,
- Gaz kanallarnda deiiklik yapamama,
- Gaz enjeksiyon memesinin arzalanmas,
Maliyetler:
GET iin yaplacak maliyet-verimlilik mukayesesinde, aadaki faktrler dikkate alnarak
maliyet kartlmaldr.
Hammadde maliyeti (para arl+yolluk)
+ Kalp maliyeti
+ Makina maliyeti
+ Montaj maliyeti
+ Gaz maliyeti
+ Basnl gaz retme ve kontrol nitesinin, tesis maliyetindeki yzde oran
+ Personel maliyeti
+ Lisans maliyeti (gerekiyorsa)
(= retim maliyeti)
Para Et Kalnlna Etki Eden Faktrler:
Gaz kanal ile para d yzeyi arasnda kalan blgenin et kalnlna etki eden 4 faktr
vardr.
1- Malzeme (Termoplastiin cinsi),
2- Gaz kanal geometrisi,
3- Malzemenin iindeki dolgu maddeleri (cinsi ve miktar),
4- Gaz debisi
PARA TASARIMI
Geometrik zellikler:
GET yntemiyle retilen paralar, genellikle iki gruba ayrlr.
1- Dairesel kesitli, para et kalnl fazla olan tasarmlar (arka rzgarlk, kap kolu,
debriyaj pedal vs.) (ekil-4)
2- Ksmi malzeme ylmal veya gaz kanall dz paralar (ev rnleri)
Gaz enjeksiyon yntemi ile retilecek paralar dizayn ederken ana parametreye nem
verilmelidir.
1- Gaz kanallarn yerleimi iyi dizayn edilmelidir,
2- Polimer paray dengeli doldurmaldr,
3- Gaz kanallarnn boyutlar uygun seilmelidir.

Yolluk Tasarm:
Gaz enjeksiyon ynteminde kesiti byk olan yolluklarn kullanm tercih edilse de, ine yolluk
ve tnel yolluk da ska kullanlmaktadr. Genel kural olarak, tavsiye edilen yolluk girii,
niform ve en az standart kalplama yntemlerindeki kadar olmaldr. Bylece donma etkisi
ve gaz enjeksiyon faznda basn sramas engellenmi olur. Gazn yaynm kontrol
edilemediinden diyafram yolluk ve film yolluk kullanm tavsiye edilmemektedir.
Gazn atmosferik basn seviyesine kadar azalp tahliye olabilmesi iin tm evrim boyunca
gaz enjeksiyon memesi ak kalmaldr. Enjeksiyon memesinin en iyi pozisyonu:
- Grnr yzeyde olmamaldr,
- Ar mekanik yke maruz kalan blgelere yerletirilmemelidir,
- Tercihen et kalnlnn fazla olduu ksmlara konulmaldr.
Enjeksiyon esnasnda doldurma, ince ksmlardan ok etli ksmlara doru olursa, trblanstan
dolay hem para et kalnl dalm homojen olmaz hem de para yzeyinde bozukluklar
oluur. Dairesel formlu paralarn kalplanmasnda malzemenin giri noktas ile gaz enjeksiyon
noktas, parann merkezinden verilmelidir ve gerekmedike gaz, kanallara ayrlmamaldr.
ok gzl kalplarda yerekimi etkisi de gz nnde bulundurulmaldr. Doldurma, ekil 5e
uygun olmaldr.

Ak uzunluundan baka malzeme giri noktasnn pozisyonu da malzeme ylmasnda
belirleyici bir etkendir (ekil 6). Malzeme ylmas, ar doldurmayla da nlenebilir (ekil
7).


Dairesel Paralarn Tasarm:
Kalplanm parann d yzeyinde geni alanlar olsa bile; d kegenlerde malzeme
ylmas, i kegenlerde ise zayf noktalar oluur. Para tasarm yaparken ekil 8de
verilen temel tasarm kurallarna uyulmaldr. Kural olarak para tasarmnda, keskin kenarlar
ve keler bulunmamaldr. Parann d hatlarnn as ne kadar byk olursa, para et
kalnl dalm da o oranda homoje olur.

Dnme As:
Malzeme ylmasn ve et kalnlndaki azalmay nlemek iin tasarm aamasnda dnme as
mmkn olduu kadar byk seilmelidir (ekil 9). Dz paralarda, gazn ve ergiyik
malzemenin akn rahatlatmak iin, ya gaz kanalar oluturulmal ya da para da etli
ksmlar tasarlanmaldr.

Gaz Kanallarnn Tasarm:
Kalbn ergiyik malzeme ile doldurulabilmesi ve tamamlama basncnn etkisi, tamamen gaz
kanallarnn tasarmna ve pozisyonuna baldr. Gaz kanallar, hem gaz dinamiindeki
snrlamalar nedeni ile hem de mukavemetli bir para elde etmek iin mmkn olduunca
byk tutulmaldr. Gaz kanallarnn apnn bytlmesi istenmeyen malzeme ylmalarna da
neden olabilir (ekil 10). Gaz kanal tasarm yaparken Yrtlma oluumundan nemle
saknlmaldr.

zellikle amorf termoplastikler kullanldnda, gaz kanallar civarndaki yzeylerde damarlar
oluur. Bunun nedeni yava katlama ve malzemenin ekmesidir, ayn zamanda yar-kristal
ve/veya dolgulu plastiklerde basnca da ok baldr.
Gaz kanallarnn tasarmnda snr deerler:
Uzunluk/Genilik>5/1
Genilik/Ykseklik<3/1 veya 5/1
Gaz Kanallar:
- Gaz kanalnn enine kesiti dairesel olmaldr,
- Gaz kanallarnda radsler byk, alar kk tutulmaldr,
- Gaz kanallarnda ani daralmalar ve genilemeler olmamaldr,
- Gaz kanallar, gaz basncn etli blgelere iletebilecek ekilde tasarlanmaldr,
- Gaz kanallar ile polimer ak yn ayn paralellikte olmaldr.
Dz Paralarn Tasarm:
Dz ksm ile gaz kanallar arasnda kalan intikal blgesindeki malzemeye gaz basnc
uygulandnda, dz ksmlarda hacimsel ekmeler oluur. Bu, yrtlma etkisinin bir sonucudur.
Membran ekilde bir grnts vardr ve birk durumda yzey kalitesinde bozulmalara neden
olur. Gaz enjeksiyon faznda yrtlma etkisi oluumu, genellikle gaz kanallar geometrisi ile
ilgilidir. Proses parametrelerinden polimer miktar, gaz basnc ve sresi yrtlmaya neden
olan kritik faktrlerdir. Parann rijitliini kt ynde etkiledii iin, gaz kanallar birbirini
kesmemelidir (ekil 11). Dz paralarda, gazn ve ergiyik malzemenin akn rahatlamak iin
ya gaz kanallar oluturmal ya da parada etli ksmlar tasarlanmaldr.

PROSES TEKNOLOJS
Proses Parametrelerinin Etkileri:
A- Kalp Scakl: Katlamaya ve yzey kalitesine etki eder.
B- Polimer Scakl: Malzemenin viskozitesine, dolaysyla da kalp gznn n doldurulmasna
etki eder.
C- Polimer Miktar: Optimum malzeme miktar ile hem gaz yrtlmasnn, hem de gazn
ulat en son noktada oluacak malzeme ylmasnn nne geilir.
D- Enjeksiyon Hz: zellikle n doldurma faznda etkilidir, viskoziteyi deitirir.
E- Gaz Basncna Gei Zaman: Eer gazn enjeksiyonu ile n doldurmann sonu arasnda
gecikme olursa, ergiyik malzemede durgunlama ve dolaysyla da kalplanm para yzeyinde
gei sresinden kaynaklanan izler oluur.
F- Gaz Basnc: Gaz basnc standart deeri, 200-300 bardr. Yksek gaz basnc,
ekmeleri ve gmeleri azaltr.
G- Gaz Basnc Sresi: Para katlarken tamamlama basncnn sresinin uzatlmas zellikle
dolgusuz termoplastiklerde ekmeyi ve kntleri azaltr.
H- Gazn Tahliyesi: Gazn ok hzl tahliye edilmesi parada kpk etkisi oluma riskini
ykseltir. Gazn tahliye edilmesinde kademeli profil kullanlmas zm salayacaktr. Kalp
almadan nce parann iindeki gaz ya tanka ya da atmosfere tahliye edilir.
ekme:
Deneyimler gstermitir ki enjeksiyon teknii ile kalplama yntemlerinde ekme oranlar,
zellikle dolgusuz termoplastiklerde, proses parametrelerinden tamamlama basnc ve
sresine ok baldr. ekme, hem tamamlama basnc hem de tamamlama basnc sresi
ykseltilerek azaltlabilir.
GET uygulamalarnda ekme ile ilgili temel parametreler yer deitirebilir. Tamamlama
basnc yerine gaz basnc ve tamamlama basnc sresi yerine de gaz basnc sresi
kullanlabilir.
Prosesin Mekanii:
Gaz kabarcklar ergiyik malzeme iinde direncin en az olduu yoldan akar. ok yksek
scaklklar ile ok dk basnlar bu yolu belirleyen kriterlerdir. Gaz, direncin en az olduu
kaln ve ergiyik haldeki blgeye doru hareket edecektir.
Para performansnda rijitlik ve mukavemet nemlidir. Bu iki parametre para geometrisine,
malzemeye, ykleme ve zorlanma artlarna baldr. Parann rijitlii, yk altnda parann
direnci llerek; para mukavemeti ise yk tama kapasitesi llerek bulunur. yi bir
tasarm ve proses kontrol ile Rijitlik/Arlk oran, enjeksiyon teknii ile kalplama
yntemine gre, gaz enjeksiyon ynteminde daha yksek tutulabilir.
Gaz kanallarnn boyutu, para tasarmlaryla ilgilidir. Gaz kanallarnn boyutlandrlmasnda
kullanlan 2:1 oran en alt snr deerdir. En st snr deer, parann geometrisine ve para
iindeki gaz kanallarnn pozisyonuna baldr. Gaz enjeksiyon ynteminde nozul delik ap,
enjeksiyon teknii ile kalplama yntemindeki nozul apndan daha byk tutulmaldr.
Nozuldan gaz enjeksiyon ynteminde scak yolluk kullanm tavsiye edilmemektedir.
SONU
Bu almada Gaz Enjeksiyon Yntemi ve uygulanabilirlii anlatlmtr. Standart donanmlara
sahip bir enjeksiyon makinasnda bu yntem uygulanabilir. retilen paralarn yzey kalitesi
yksek olur, dolaysyla da para maliyetinde %24 azalma salanr. %50 civarnda malzeme
kazanc olur. rnein Gaz enjeksiyon yntemi ile ii boaltlm bir parann evrim sresi
190 sden 120 sye der ve evrim sresinde %20 kazan elde edilir. Gaz enjeksiyon
yntemi ile retilecek paralarn kalplar, konvensiyonel kalplara gre daha basit olduu iin
kalp tasarmclarnn ii kolaylar. yi dizayn edilmi kaliteli bir kalp ile ok kaliteli paralar
elde edilebilir. Enjeksiyon kalplama teknii ile retilemeyen paralar bu yntem ile
retilebilir. Gaz takviyeli enjeksiyon yntemi, proses verimliliini ykseltir, daha dk
kilitleme kuvvetine gereksinim duyulur ve kalp tasarm basitleir.
KAYNAKA
1. Modern Plastics, International, June 1999, Sayfa 69-70-72, Cilt 29, Say 6
2. Bayer, Application Technology Information, ATI 970 e
3. Bayer, Internal Technical Information, The Gas Injection Technique (GIT) INTI 397 e
4. GE Plastics, Gas-Assisted Injection Molding