Møc løc

Møc løc...................................................6
Thay l©i t¿a............................................9
Hành Trang...........................................13
Ch» tài, ch» mŒnh, ch» tâm.........................13
Hoa ghen thua th¡m......................................15
Dây Çàn bén nhåy.........................................18
LÜng túi gió træng........................................25
N¶i k‰t êm ái...............................................26
Tܧi tÄm håt giÓng.......................................28
GiÓng h»u tình..............................................35
Nh§ ít tܪng nhiŠu.........................................37
ñài gÜÖng soi ljn dÃu bèo cho chæng?....43
TØ phen Çá bi‰t tu°i vàng...........................48
NgÅm cÖ h¶i ng¶ Çã Çành hôm nay.............50
Không gian trong bÙc h†a.............................52
Nhä ng†c phun châu......................................54
PhÆn dày phÆn mÕng..................................54
Ngày vui ng¡n ch£ng ÇÀy gang.....................56
Bây gi© rõ m¥t Çôi ta...................................57
CÖn bão âm thanh........................................61
ThÜa r¢ng: 'ñØng lÃy làm chÖi'....................67
Thiên ÇÜ©ng hånh phúc...............................72
ChÜa vui sum h†p Çã sÀu chia phôi..............74
ChÌ thi‰u m¶t chút xíu................................77
Bèo Dåt Mây Trôi...................................78
Sao cho cÓt nhøc vËn toàn...........................78
Hoa dù rã cánh lá còn xanh cây....................81
CÆy em, em có chÎu l©i................................86
Bi‰t thân ljn nܧc låc loài.......................93
Xót nàng chút phÆn thuyŠn quyên...............95
M¶t xe trong cõi hÒng trÀn nhÜ bay...........101
Sa vào ° nhŒn............................................102
Ai có th‹ giúp KiŠu?.....................................108
BÒ Tát Quán T¿ Tåi.....................................109
6
 Nºa tình nºa cänh........................................112
Nh¡m m¡t ÇÜa chân.....................................115
QuÃt ng¿a truy phong.................................118
Giày tía vò hÒng.........................................119
Phong trÀn nhÜ ai.......................................122
ñòi Çoån xa gÀn..........................................125
Sáu ch» 'cho'...............................................127
M¶t tÌnh mÜ©i mê......................................128
Hoàn lÜÖng.................................................135
ñÃt b¢ng dÆy sóng.....................................136
Hi‹u nghïa ch» thÜÖng................................137
Trong Ãm ngoài êm.....................................143
ThÜÖng nhau xin nh§ l©i nhau...................145
Lºa tâm càng dÆp càng nÒng.....................149
CÜ©i nói tÌnh say........................................151
BÓn bŠ lºa dong..........................................154
Ti‰c hoa....................................................157
Nܧc trôi hoa røng.......................................159
M¶t cÖn mÜa gió.........................................160
PhÆn con hÀu.............................................164
Cùng trong m¶t ti‰ng tÖ ÇÒng.................168
Xin nh© cºa không......................................175
DÜ©ng gÀn rØng tía dÜ©ng xa bøi hÒng. .179
Am Chiêu …n...............................................193
M‡i hành Ƕng ÇŠu có k‰t quä.................197
Bài h†c Tråc TuyŠn......................................200
SÓ hoa Çào..................................................204
Anh hùng Çoán gi»a trÀn ai........................213
ñÜ©ng kia n‡i n†.........................................221
ChÃt cûi cho mùa ñông...............................224
NhÆn diŒn.................................................228
Hånh Phúc Chân ThÆt..........................234
Bõ lúc phong trÀn........................................234
Ân oán råch ròi............................................237
Tr©i phÜÖng ngoåi.....................................253
TÄy oan và giäi oan.....................................260
Hånh phúc là t¿ do......................................267
Lš luÆn cûa trái tim....................................272
7
 BÃt š thØa cÖ..............................................279
H‰t ki‰p Çoån tràng................................284
Ÿ cho yên ngÒi cho v»ng.............................294
Thä m¶t bè lau............................................301
Gió træng mát m¥t muÓi dÜa chay lòng....304
Tan SÜÖng ñÀu Ngõ.............................317
Hoa Çào næm ngoái....................................317
Quá thÜÖng chút nghïa Çèo bòng...............322
Giác Duyên Çâu b‡ng tìm vào tÆn nÖi.......332
Tܪng bây gi© là bao gi©...........................343
Tái sinh trÀn tå ân ngÜ©i tØ bi...................350
Tình kia hi‰u n†.........................................353
Tr©i còn Ç‹ có hôm nay..............................357
GÜÖng trong ch£ng chút bøi trÀn...............366
CuÓn dây tØ ÇÃy vŠ sau cÛng chØa...........375
Chánh NiŒm Là NÈo Thoát...................386
Mây tr¡ng thong dong.................................386
NguyÍn Du và truyŒn KiŠu...................399
Nhìn sâu vào tri‰t lš truyŒn KiŠu.............401
Chánh niŒm là nÈo thoát...........................426
L©i cuÓi..............................................434
Tài liŒu tham khäo..............................436

8
 Thay l©i t¿a

Chúng ta thÜ©ng nghï truyŒn KiŠu là truyŒn

cûa m¶t ngÜ©i khác và chúng ta chÌ là khán giä,
không có liên can gì. NhÜng khi vi‰t truyŒn KiŠu,
cø NguyÍn Du Çã sÓng trong da thÎt cûa nhân vÆt
KiŠu, Çã trª thành m¶t v§i KiŠu. Và qua KiŠu, cø Çã
nói ÇÜ®c tâm s¿ cûa chính mình. Cô KiŠu trong
truyŒn Çã phäi b¡t bu¶c làm gái giang hÒ. Là m¶t
nhà Nho, m¶t mÅu m¿c Çåo ÇÙc th©i xÜa ª ViŒt
Nam, vÆy mà có khi cø NguyÍn Du cÛng có cäm
tܪng mình là m¶t cô gái giang hÒ. Cø Çã làm
quan v§i triŠu Lê. Sau khi nhà Lê mÃt, cø bÎ nhà
NguyÍn g†i ra làm quan. Không tØ chÓi ÇÜ®c, cø
phäi ra làm quan cho triŠu NguyÍn. Theo quan
niŒm cûa Nho giáo ngày xÜa, m¶t ngÜ©i thÀn tº
trung thành không bao gi© th© hai vua cä ('trung
thÀn bÃt s¿ nhÎ quân.') Trong khi vi‰t truyŒn
Thúy KiŠu, cø NguyÍn Du vi‰t truyŒn cûa chính
mình. Cø muÓn gºi tÃc lòng mình vào thiên c° chÙ
không phäi vì ngÒi không, cao hÙng nhÃt th©i mà
vi‰t ra m¶t tác phÄm ch» Nôm.

N‰u có chánh niŒm, Çem nh»ng kh° Çau,

luân låc, gian truân cûa mình ra džc truyŒn KiŠu
chúng ta cÛng có cÖ h¶i thÃy ÇÜ®c bän thân. Và
nhÜ vÆy džc truyŒn KiŠu cÛng là tu. Tu tÙc là
nhìn tÃt cä nh»ng gì Çã và Çang xäy ra trong Ç©i
mình b¢ng con m¡t quán chi‰u.
Trong quá khÙ, có nhà Nho Çã liŒt truyŒn
KiŠu vào loåi dâm thÜ vì trong truyŒn có tä Ç©i

9
sÓng cûa m¶t cô gái giang hÒ. H† có th‹ ÇÙng vŠ
phÜÖng diŒn Çåo ÇÙc cûa Nho giáo mà nói nhÜ
vÆy. NhÜng dùng con m¡t quán chi‰u mà nhìn
cu¶c Ç©i Thúy KiŠu, ta có th‹ h†c ÇÜ®c bài h†c
cûa kh° Çau và kinh nghiŒm. N‰u bi‰t cách džc,
chúng ta có th‹ h†c ÇÜ®c rÃt nhiŠu tØ truyŒn KiŠu
nhÜ h†c tØ m¶t cuÓn Kinh. Và truyŒn KiŠu së
không phäi là dâm thÜ mà là kinh Çi‹n.

TruyŒn KiŠu là truyŒn vŠ cu¶c Ç©i, có nh»ng

hoàn cänh kh° Çau, hånh phúc và u mê cûa cu¶c
Ç©i. LÃy con m¡t cûa ngÜ©i quán chi‰u nhìn vào
truyŒn KiŠu, chúng ta có th‹ thÃy ÇÜ®c bän chÃt
cûa cu¶c Ç©i. Nh»ng ÇiŠu xäy ra trong mÜ©i læm
næm cûa cô KiŠu có th‹ xäy ra cho bÃt cÙ m¶t
ngÜ©i nào. (Vì vÆy ª ViŒt Nam có truyŠn thÓng
bói KiŠu.) KiŠu Çã träi qua rÃt nhiŠu hoàn cänh
khác nhau, Çi qua tÃt cä nh»ng chuyŒn lên voi
xuÓng chó cûa m¶t con ngÜ©i. Thúy KiŠu có khi
Çã làm sinh viên, làm v® cûa m¶t ngÜ©i có quyŠn
th‰ gÀn nhÜ vua (TØ Häi), làm ÇÀy t§, làm ngÜ©i
yêu, làm v® lë hay làm m¶t ngÜ©i con gái phong
sÜÖng... KiŠu cÛng Çã tØng làm sÜ cô. M‡i chúng
ta ít nhÃt Çã có m¶t giai Çoån giÓng nhÜ giai Çoån
cûa Thúy KiŠu. Nhìn vào Ç©i Thúy KiŠu, ta phäi
nhìn nhÜ m¶t toàn th‹ mà ÇØng nhìn tØng khoäng
ng¡n.

Chúng ta phäi có con m¡t tråch pháp, tÙc là

con m¡t có khä næng nhÆn xét, phân biŒt. Khi džc
Kinh, ta cÀn phäi có nhÆn thÙc Ƕc lÆp, huÓng
n»a là khi džc truyŒn KiŠu. Ta phäi nhìn cø NguyÍn
Du b¢ng con m¡t tråch pháp. Cø tin vào thuy‰t tài
mŒnh tÜÖng ÇÓ (tài næng và sÓ mŒnh chÓng
trái nhau.) Chúng ta së tØ tØ xét coi tåi sao cø tin
vào thuy‰t này và thuy‰t này có Çúng hay
không. N‰u Çúng thì Çúng bao nhiêu phÀn træm.
Không phäi vì cø nói 'ch» tài ch» mŒnh khéo là

10
ghét nhau' hay 'ch» tài liŠn v§i ch» tai m¶t vÀn' mà
chúng ta tin ngay vào s¿ tÜÖng phän, chÓng trái
cûa tài và mŒnh. Có nh»ng ngÜ©i có tài nhÜng
không bÎ tai nån, vì h† có tu, có chánh niŒm và
s¿ khiêm nhÜ®ng. Tai nån së không xäy t§i cho h†,
hay ít nhÃt, không xäy t§i nhiŠu nhÜ cho nh»ng
ngÜ©i quá cÆy vào tài næng cûa mình mà xem
thÜ©ng ngÜ©i khác.

D¿a theo truyŒn Phong Tình Løc cûa Trung

Hoa Ç‹ vi‰t truyŒn KiŠu, cø NguyÍn Du Çã bi‰n
tÆp ti‹u thuy‰t tÀm thÜ©ng này thành m¶t tác
phÄm væn chÜÖng phong phú và sâu s¡c. M¶t lÀn
n»a, chúng ta thÃy cÓt tûy cûa m¶t tác phÄm có
giá trÎ không phäi là cÓt truyŒn mà là væn
chÜÖng và tÜ tܪng.

Ngày xÜa tôi cÛng Çã tØng dåy væn chÜÖng

ViŒt Nam và Çã dåy truyŒn KiŠu. NhÜng tâm cûa
tôi lúc Çó không ÇÜ®c nhÜ bây gi©. Tôi Çã dåy v§i
tÜ cách m¶t giáo sÜ væn chÜÖng mà chÜa bao
gi© dåy v§i tÜ cách m¶t thiŠn sÜ cä. Nhìn v§i tÜ
cách m¶t thiŠn sÜ là nhìn sâu, nhìn kÏ, nhìn b¢ng s¿
khám phá cûa thiŠn quán m†i s¿ kiŒn qua nh»ng
nhÆn thÙc, Çau kh°, hånh phúc, thành công, thÃt
båi và qua s¿ tu h†c cûa mình. Nhìn nhÜ vÆy trong
khi džc låi truyŒn KiŠu ta có th‹ thÃy ÇÜ®c nh»ng
ÇiŠu rÃt m§i.

Khi džc truyŒn KiŠu, ta không nên ngåi vŠ tØ

ng» và Çi‹n tích. Các bän truyŒn KiŠu ÇŠu có chú
giäi. Có tài liŒu là ta có th‹ hi‹u ÇÜ®c h‰t các
Çi‹n tích và tØ c°. ñiŠu quan tr†ng là chúng ta džc
v§i tâm trång quán chi‰u, tìm thÃy tâm lš cûa tác
giä và tìm thÃy lòng mình.

(Làng Mai khóa tu mùa Xuân 1992)

11
12
 Hành Trang

Ch» tài, ch» mŒnh, ch» tâm

Træm næm trong cõi ngÜ©i ta
Ch» tài ch» mŒnh khéo là ghét nhau.
Träi qua m¶t cu¶c b‹ dâu
Nh»ng ÇiŠu trông thÃy mà Çau ǧn lòng.
Lå gì bÌ s¡c tÜ phong
Tr©i xanh quen thói má hÒng Çánh ghen.

B¡t ÇÀu truyŒn KiŠu, tác giä nêu lên tÜ tܪng

tài mŒnh tÜÖng ÇÓ, tài næng và sÓ mŒnh ÇÓ kœ
nhau. CÓ nhiên, qua truyŒn KiŠu, ta có th‹ thÃy
tác giä là m¶t thi sï Çåi tài. Vì vÆy, khi nói t§i tài,
NguyÍn Du nói t§i kinh nghiŒm tr¿c ti‰p cûa mình
chÙ không phäi nói t§i m¶t s¿ th¿c ª ngoài.

Nh»ng ngÜ©i có tài và có s¡c ÇÜ®c thi sï cho

ÇÙng vŠ phía màu hÒng. Màu hÒng kœ v§i màu
xanh, Çåi diŒn cho ông tr©i, tåo hóa. Ông tr©i së
Çi theo, 'Çánh ghen', Çày dža nh»ng ngÜ©i có tài,
có s¡c b¢ng cách phó cho h† m¶t sÓ phÆn tr§ trêu.
'Má hÒng' không phäi chÌ là Çàn bà. ñàn ông có tài
có s¡c thì cÛng là m¶t thÙ 'má hÒng', bÎ sÓ phÆn
làm cho Çiêu ÇÙng. ñó là quan niŒm cûa NguyÍn
Du.
K‰t thúc truyŒn KiŠu, câu 3247, cø NguyÍn
Du trª låi š niŒm vŠ tài và mŒnh. Cø trình bày
quan niŒm luân lš cûa mình nhÜ sau:

13
 Có tài mà cÆy chi tài
Ch» tài liŠn v§i ch» tai m¶t vÀn.
ñã mang lÃy nghiŒp vào thân
CÛng ÇØng trách lÅn tr©i gÀn tr©i xa
ThiŒn cæn ª tåi lòng ta
Ch» tâm kia m§i b¢ng ba ch» tài.

Cø khuyên chúng ta không nên cÆy vào tài

mình. Bªi vì khi có tài mà không có ÇÙc, không tu,
không bi‰t giÃu tài cûa mình Çi mà cÙ khoe
khoang, h®m hïnh, cho mình là giÕi, thì tai nån së
ljn v§i mình và mình së Çau kh° rÃt nhiŠu. 'Ch»
tài liŠn v§i ch» tai m¶t vÀn' là m¶t câu chÖi ch» rÃt
khéo.
Và mÀm mÓng cûa nh»ng tai nån, kh° Çau kia
ljn tØ Çâu? Cø NguyÍn Du nói ÇØng Ç° l‡i cho ai
h‰t. 'ñã mang lÃy nghiŒp vào thân': khi mình Çã
có nh»ng tham, giÆn, kiêu cæng trong ngÜ©i rÒi,
thì: 'CÛng ÇØng trách lÅn tr©i gÀn tr©i xa': ÇØng
Ç° l‡i cho ai h‰t, ÇØng trách tr©i. Tåi sao mình
Çau kh°? Mình nói: tåi tr©i, tåi xã h¶i, tåi ngÜ©i
này, ngÜ©i kia... Kÿ th¿c mình chÎu trách nhiŒm
l§n vŠ nh»ng Çau kh° cûa mình. Vì vÆy mình phäi
quay vŠ tu sºa tâm mình, vun bÒi gÓc rÍ cûa cái
thiŒn trong tâm mình. ñó là vÃn ÇŠ tu tâm (citta
bhavana). ThiŒn cæn (kusalamula) là m¶t danh tØ
PhÆt h†c, có nghïa là gÓc rÍ cûa cái thiŒn. Cø
NguyÍn Du thÃy tu tâm là ÇiŠu quan tr†ng phäi
làm. ThiŒn cæn ª tåi lòng ta, Ch» tâm kia m§i b
¢ng ba ch» tài: m¶t ngÜ©i có tâm lành, bi‰t tu
h†c thì së có hånh phúc và mang låi hånh phúc cho
ngÜ©i khác nhiŠu hÖn (b¢ng ba) nh»ng ngÜ©i có
tài mà không có tâm lành.
Gºi g¡m rÃt nhiŠu kinh nghiŒm hånh phúc và
kh° Çau cûa mình cho chúng ta rÒi, thi sï k‰t thúc
truyŒn KiŠu b¢ng hai câu khiêm nhÜ®ng nhÜ cø
tØng khuyên chúng ta:

14
 L©i quê ch¡p nh¥t dông dài
Mua vui cÛng ÇÜ®c m¶t vài trÓng canh.

Và cÛng thÆt ÇËp khi m¶t tác phÄm l§n nhÜ

truyŒn KiŠu låi ÇÜ®c k‰t thúc b¢ng hai câu giän
dÎ và khiêm nhÜ®ng nhÜ vÆy.

Sau khi vi‰t xong truyŒn KiŠu, cø NguyÍn Du

låi có cÖ h¶i ÇÜ®c h†c PhÆt thêm rÃt nhiŠu. Ki‰n
thÙc vŠ Çåo PhÆt cûa NguyÍn Du sau truyŒn KiŠu
sâu s¡c hÖn. Có vài danh tØ PhÆt h†c trong
truyŒn KiŠu dùng chÜa ÇÜ®c hoàn toàn chính xác
(Ví dø nhÜ ch» nghiŒp và tâm trong Çoån vØa
trích dÅn.) Chúng ta së thÃy ª phÀn sau.

Hoa ghen thua th¡m

H† VÜÖng là m¶t gia Çình giàu vào loåi
thÜ©ng (trung lÜu):

Có nhà viên ngoåi h† VÜÖng

Gia tÜ nghï cÛng thÜ©ng thÜ©ng bÆc
trung.
M¶t trai con thÙ rÓt lòng
VÜÖng Quan là ch» nÓi dòng Nho gia.
ñÀu lòng hai ä tÓ nga 1
Thúy KiŠu là chÎ, em là Thúy Vân.
Khi gi§i thiŒu gia Çình h† VÜÖng, NguyÍn Du
gi§i thiŒu ngÜ©i con trai trܧc rÒi m§i nói ljn
hai cô chÎ. Trong truyŠn thÓng xÜa vÎ trí cûa ngÜ©i
con trai rÃt quan tr†ng vì chính con trai ti‰p nÓi
ÇÜ®c gia phong. Con gái, tuy cÛng là con nhÜng
không phäi th¿c s¿ là con vì nó së Çi lÃy chÒng,
không còn ª nhà Ç‹ gi» gìn gia nghiŒp ông cha. ñó
là quan niŒm ngày xÜa cûa ch‰ Ƕ phø hŒ.

1
TÓ nga: ngÜ©i con gái ÇËp.
15
 ñÀu lòng hai ä tÓ nga
Thúy KiŠu là chÎ, em là Thúy Vân.
Mai cÓt cách, tuy‰t tinh thÀn
M‡i ngÜ©i m¶t vÈ mÜ©i phân vËn mÜ©i.

Hai chÎ em ÇËp thanh nhã, tinh thÀn bæng tuy

‰t, trong sáng. Hai ngÜ©i ÇŠu ÇËp, nhÜng ÇËp
khác nhau.

Vân xem trang tr†ng khác v©i,

Khuôn træng ÇÀy Ç¥n nét ngài nª nang.
Hoa cÜ©i ng†c thÓt Çoan trang
Mây thua nܧc tóc tuy‰t nhÜ©ng màu da.

Thúy Vân trang tr†ng Çài các, cÜ©i nói Çoan

trang. Mây thua nܧc tóc, tuy‰t nhÜ©ng màu da.
ñËp nhÜ vÆy là ÇËp l¡m rÒi chÙ gì n»a! Chúng ta
tܪng thi sï Çã dùng h‰t tÃt cä ch» nghïa Ç‹ tä
m¶t cô gái rÒi, ai dè ông còn trong túi rÃt nhiŠu
ch» khác, hay hÖn n»a, Ç‹ tä cô chÎ:

KiŠu càng s¡c säo, m¥n mà

So bŠ tài s¡c låi là phÀn hÖn.
Làn thu thûy, nét xuân sÖn 2
Hoa ghen thua th¡m, liÍu h©n kém xanh.

Vì muÓn bäo Thúy KiŠu ÇËp hÖn nên NguyÍn

Du Çã không b¡t ÇÀu b¢ng cách gi§i thiŒu cô chÎ
mà låi gi§i thiŒu cô em trܧc.
Nhìn qua hình tܧng hai chÎ em, ta có th‹ thÃy
ÇÜ®c cu¶c Ç©i hai cô. Thúy Vân ÇËp, mà ÇËp rÃt
hiŠn (Hoa cÜ©i ng†c thÓt Çoan trang, Mây thua
nܧc tóc tuy‰t nhÜ©ng màu da.) Thúy KiŠu ÇËp,
mà ÇËp làm cho ngÜ©i ta phäi ganh tÙc (Làn thu
thûy, nét xuân sÖn, Hoa ghen thua th¡m, liÍu h©n

2
Làn thu thûy: m¡t trong nhÜ nܧc hÒ thu. Nét xuân
sÖn: lông mày nhÜ dáng núi mùa xuân.
16
kém xanh.) Và cái kh° Çã n¢m s¤n ª s¡c ÇËp cûa
KiŠu rÒi. Sinh con gái ÇËp vì vÆy nguy hi‹m l¡m!

M¶t hai nghiêng nܧc nghiêng thành 3

S¡c Çành Çòi m¶t, tài Çành h†a hai. 4
Thông minh vÓn s¤n tính tr©i
Pha nghŠ thi h†a Çû mùi ca ngâm
Cung thÜÖng làu bÆc ngÛ âm
NghŠ riêng æn ÇÙt hÒ cÀm m¶t chÜÖng.
Thúy KiŠu rÃt thông minh. GiÕi thi, h†a, ca
ngâm và chÖi Çàn tÿ bà (hÒ cÀm) rÃt giÕi. KiŠu
sáng tác m¶t bän nhåc tên là Båc mŒnh. Bän nhåc
rÃt hay, nhÜng Çàn lên thì nghe buÒn thÃm thía
ru¶t gan:

Khúc nhà tay l¿a nên xoang

M¶t thiên båc mŒnh låi càng não nhân.

Båc mŒnh là sÓ ki‰p rÃt mÕng. Không bi‰t

tåi sao tØ hÒi bé thÖ cô nàng Çã sáng tác nh»ng
khúc nhåc nhÜ vÆy rÒi! NguyÍn Du nói rÃt rõ r¢ng
nh»ng kh° Çau và truân chuyên cûa KiŠu Çã bi‹u l¶
rõ rŒt ngay tØ khi cô còn là m¶t thi‰u n». VŠ
phÜÖng diŒn nhan s¡c cÛng nhÜ tài næng cûa cô,
Çã có ÇÀy Çû nh»ng lš do khi‰n cô phäi ba chìm
bäy n°i và Çau kh° suÓt Ç©i.
3
Nghiêng nܧc nghiêng thành: ÇËp ljn n‡i làm
ngÜ©i ta say mê, bÕ cä nhiŒm vø, Ç‹ mÃt cä ÇÃt
nܧc. Lš Diên Niên có bài ca: B¡c phÜÖng h»u giai
nhân, tuyŒt th‰ nhi Ƕc lÆp. NhÃt cÓ khuynh nhân
thành, tái cÓ khuynh nhân quÓc. Ninh bÃt tri khuynh
thành d» khuynh quÓc, giai nhân nan tái Ç¡c = PhÜÖng
B¡c có ngÜ©i con gái ÇËp, ÇËp vô song mà còn ÇÙng
m¶t mình. (NgÜ©i Çó) ngoänh låi nhìn m¶t cái xiêu
thành ngÜ©i, ngoänh låi nhìn cái n»a nghiêng nܧc
ngÜ©i. Thà không bi‰t viŒc nghiêng thành và
nghiêng nܧc, (vì) ngÜ©i ÇËp khó ÇÜ®c g¥p låi.
4
Ý cä câu: VŠ s¡c thì chÌ có m¶t mình KiŠu là nhÃt, vŠ
tài thì may ra còn có ngÜ©i thÙ hai sánh kÎp.
17
 Nh»ng ngÜ©i nào có tài thì phäi cÄn thÆn.
Nh»ng ngÜ©i nào có s¡c cÛng phäi nhÜ th‰.

Dây Çàn bén nhåy

Chúng ta Çã nghe cø NguyÍn Du tä ba chÎ em
cûa Thúy KiŠu. Khi cø tä cô chÎ, chúng ta thÃy rõ
ràng trong con ngÜ©i này Çã có nh»ng håt giÓng
cûa tiêu c¿c. Chính nh»ng håt giÓng này Çã mang
låi cho Thúy KiŠu nhiŠu Çau kh°. Trong khi Çó,
Thúy Vân không Çau kh° nhiŠu b¢ng Thúy KiŠu.
Thúy Vân chÌ Çau kh° vì nh»ng c¶ng nghiŒp v§i
Thúy KiŠu mà thôi. BiŒt nghiŒp cûa Thúy KiŠu rÃt
n¥ng. Cái ÇËp cûa Thúy KiŠu có th‹ làm näy sinh s¿
ghen tuông xung quanh mình. S¿ ghen tuông
không chÌ cûa con ngÜ©i mà cûa cä vån vÆt. 'Hoa
ghen thua th¡m, liÍu h©n kém xanh' Chính vì ch‡
Çó mà KiŠu phäi ch‰t. M¶t dÃu hiŒu khác cûa tai
h†a là tài næng cûa Thúy KiŠu. Cô là nhåc sï, sáng
tác nhåc rÃt hay, Çánh lên thì m†i ngÜ©i ÇŠu buÒn
thÃm thía. Trong tâm hÒn cûa Thúy KiŠu có håt
giÓng cûa s¿ Çau buÒn. KiŠu là m¶t ngÜ©i Ça
cäm, cäm nhÆn ÇÜ®c nh»ng cái mà ngÜ©i khác
không cäm nhÆn ÇÜ®c. Có nh»ng cái khi mà hai
em thÃy thì dºng dÜng, cho là thÜ©ng, trong khi
Thúy KiŠu låi cho là quan tr†ng.
ñoån t§i nói vŠ cu¶c Çi chÖi mùa xuân cûa ba
chÎ em. Trong cu¶c Çi chÖi này, ba chÎ em g¥p hai
nhân vÆt: m¶t hÒn ma và m¶t ngÜ©i con trai. Hai
nhân vÆt cûa chiŠu mùa xuân næm Çó së ám änh,
Çi theo KiŠu suÓt cu¶c Ç©i.

Ngày xuân con én ÇÜa thoi,

ThiŠu quang chín chøc Çã ngoài sáu mÜÖi. 5

5
ThiŠu quang: ánh sáng ÇËp, tÙc là ánh sáng ngày
xuân. Ý cä câu: mùa xuân có chín mÜÖi ngày thì Çã qua
18
 CÕ non xanh tÆn chân tr©i,
Cành lê tr¡ng Çi‹m m¶t vài bông hoa.
Thanh minh trong ti‰t tháng ba, 6

LÍ là täo m¶ h¶i là Çåp thanh.7

GÀn xa nô nÙc y‰n anh, 8
ChÎ em s¡m sºa b¶ hành chÖi xuân.
DÆp dìu tài tº giai nhân,
Ng¿a xe nhÜ nܧc áo quÀn nhÜ nêm.
Ng°n ngang gò nÃm kéo lên,
Thoi vàng vó r¡c, tro tiŠn giÃy bay.

Trong væn hóa Á ñông, Çi täo m¶ cÛng là Çi

chÖi, là m¶t dÎp Ç‹ ngÜ©i sÓng bày tÕ s¿ cäm
thông, thân thi‰t v§i ngÜ©i ch‰t. NgÜ©i ta
mang theo vàng và nhang... Çi thæm m¶, ngÒi bên
m¶ ngÜ©i thân, th¡p nhang và ÇÓt giÃy tiŠn vàng
båc xuÓng cho ngÜ©i cõi âm dùng. Vàng vó là
nh»ng lÜ®ng và nh»ng chÌ vàng làm b¢ng giÃy,
ho¥c nh»ng áo quÀn giÃy. Bây gi© ª MÏ, ngÜ©i
Hoa làm ra nh»ng t© m¶t træm, m¶t ngàn Çô la,
ÇÓt xuÓng cho ngÜ©i âm xài thä cºa, g†i là Hell
Bank Notes.

Tà tà bóng ngä vŠ tây,

ChÎ em thÖ thÄn dang tay ra vŠ.

h‰t sáu mÜÖi ngày rÒi, tÙc là tháng giêng và tháng

hai Çã Çi qua, Çang bܧc sang tháng ba.
6
Thanh minh: ti‰t vào ÇÀu tháng ba, mùa xuân khí
tr©i mát mÈ, trong trÈo, ngÜ©i ta Çi täo m¶, tÙc là Çi
vi‰ng và quét tܧc, sºa sang låi phÀn m¶ cûa ngÜ©i
thân.
7
ñåp thanh: giÅm lên cÕ xanh. Ti‰t thanh minh, Çi
chÖi xuân ª ÇÒng n¶i, giÅm lên cÕ xanh nên g†i là Çåp
thanh.
8
Y‰n anh: chim én, chim oanh vŠ mùa xuân thÜ©ng
ríu rít bay tØng Çàn; Çây ví cänh tØng Çoàn ngÜ©i
nh¶n nhÎp Çi chÖi xuân.

19
 Bܧc lÀn theo ng†n ti‹u khê,9
Nhìn xem phong cänh có bŠ thanh thanh.
Nao nao dòng nܧc uÓn quanh,
NhÎp cÀu nho nhÕ cuÓi ghŠnh b¡c ngang.
Sè sè n¡m ÇÃt bên ÇÜ©ng,
Dàu dàu ng†n cÕ nºa vàng nºa xanh.

Ba chÎ em Çi chÖi vŠ, thÃy m¶t ngôi m¶ bên

ÇÜ©ng, tiêu ÇiŠu, không ai thæm vi‰ng và th¡p
hÜÖng, cÕ trên m¶ cÛng vàng úa, không xanh nhÜ
nh»ng ngôi m¶ khác. Thúy KiŠu hÕi:

R¢ng: 'Sao trong ti‰t thanh minh,

'Mà Çây hÜÖng khói v¡ng tanh th‰ mà?'
VÜÖng Quan c¡t nghïa:

VÜÖng Quan m§i dÅn gÀn xa:

'ñåm Tiên nàng Ãy xÜa là ca nhi.
'N°i danh tài s¡c m¶t thì,
'Xôn xao ngoài cºa thi‰u gì y‰n anh.
'Ki‰p hÒng nhan có mong manh,
'Nºa chØng xuân tho¡t gãy cành thiên
hÜÖng.

ñây là m¶ cûa ñåm Tiên, m¶t ca sï n°i ti‰ng

ngày xÜa, ch‰t trong khi Çang còn trÈ ÇËp. Ca nhi
không phäi là m¶t cô gái æn sÜÖng. Ca nhi chÌ có
nghïa là ca sï. NgÜ©i ta có th‹ t° chÙc m©i cô Ç
‰n hát riêng cho nhà mình. Hát xong, cô lÃy tiŠn
rÒi vŠ. NgÜ©i ta cÛng có th‹ cùng các bån ljn
nghe hát ª nhà cô, cÓ nhiên là phäi trä tiŠn Çàng
hoàng. Có nh»ng ca nhi tØ chÓi không hát cho
nh»ng ngÜ©i thô tøc. H† có quyŠn nhÜ vÆy.
ThÜ©ng, thi sï làm ÇÜ®c thÖ hay thì muÓn nh»ng
ngÜ©i có gi†ng tÓt ngâm lên nghe cho Çã. NhÜ
TrÎnh Công SÖn làm ÇÜ®c nh»ng bài nhÜ DiÍm
XÜa, thÃy mình hát cÛng ch£ng hay gì mÃy nên Çã
9
Ti‹u khê: dòng suÓi nhÕ
20
Çi tìm m¶t ngÜ©i nhÜ Khánh Ly Ç‹ hát dùm, nghe
säng khoái hÖn. Ca nhi là nh»ng ngÜ©i làm viŒc
Çó giúp thi sï hay nhåc sï. Ÿ ViŒt Nam ngày xÜa, hÍ
khi nào các ông làm ÇÜ®c m¶t bài ca trù, là h†
thÜ©ng rû nhau t§i nhà trò, yêu cÀu các cô Çào
hát cho mình nghe. Còn chuyŒn cô Çào bán mình
Ç‹ có thêm tiŠn là chuyŒn không chính thÙc. Theo
nguyên t¡c chuyŒn này không xäy ra nhÜng trên
th¿c t‰ nó Çã xäy ra rÃt nhiŠu. N‰u hát không
ÇÜ®c hay l¡m thì phäi Çem cái khác ra Ç‹ bù trØ,
chuyŒn này xäy ra trong bÃt cÙ m¶t xã h¶i nào. Ÿ
NhÆt có nh»ng cô geysa, phÓ Khâm Thiên (Hà n¶i)
cÛng tØng có nhiŠu cô ca nhi nhÜ vÆy, g†i là cô
ÇÀu. Thi sï Tän ñà NguyÍn Kh¡c Hi‰u xuÃt thân là
con quan (ƒm Hi‰u), m¶t hôm Çi chÖi v§i các bån
thì g¥p em gái mình ª trong gi§i ca nhi. Ông Çau
kh° vô cùng. Chúng ta nên hi‹u ch» ca nhi theo
nghïa chính cûa nó là ca sï.
Chúng ta nghe VÜÖng Quan k‹ ti‰p:

'Có ngÜ©i khách ª viÍn phÜÖng,

'Xa nghe cÛng nÙc ti‰ng nàng tìm chÖi.
'ThuyŠn tình vØa ghé t§i nÖi,
'Thì Çà trâm gãy bình rÖi bao gi©!
'BuÒng không lånh ng¡t nhÜ t©,
'DÃu xe ng¿a Çã rêu l© m© xanh.
'Khóc than khôn xi‰t s¿ tình,
'Khéo vô duyên Ãy là mình v§i ta!
'ñã không duyên trܧc chæng mà,
'Thì Çây chút ܧc g†i là duyên sau.
'S¡m sanh n‰p tº xe châu,10
'Vùi nông m¶t nÃm m¥c dÀu cÕ hoa.
'Träi bao thÕ l¥n ác tà,
'ƒy mÒ vô chû ai mà vi‰ng thæm!'

10
N‰p tº: áo quan g‡ (tØ g‡ thÎ); xe châu: xe tang có k
‰t rèm nhÜ håt châu. ñây là nói ngÜ©i khách viÍn
phÜÖng làm lÍ tang cho ñåm Tiên.
21
 Nghe nhÜ vÆy thì KiŠu òa lên khóc:
Lòng Çâu s¤n mÓi thÜÖng tâm,
Thoåt nghe KiŠu Çã ÇÀm ÇÀm châu sa:

Trong khi Çó, Thúy Vân vÅn tÌnh bÖ ti‰p tøc

nhai kËo chewing gum (n‰u có chewing gum lúc
Çó). Anh chàng VÜÖng Quan k‹ chuyŒn cÛng tÌnh
bÖ. Thúy KiŠu, trái låi, nghe ljn Çó thì òa lên
khóc, vì cô là m¶t s®i dây Çàn rÃt bén nhåy.

'ñau ǧn thay phÆn Çàn bà,

'L©i r¢ng båc mŒnh cÛng là l©i chung.
'PhÛ phàng chi bÃy hóa công!
'Ngày xanh mòn mÕi má hÒng phôi pha.
'SÓng làm v® kh¡p ngÜ©i ta,
'Håi thay thác xuÓng làm ma không chÒng!

RÃt rõ cô ca nhi này không chÌ ÇÖn thuÀn là

m¶t ca sï.

'Nào ngÜ©i phÜ®ng chå loan chung,11

'Nào ngÜ©i tích løc tham hÒng là ai?12
'ñã không kÈ Çoái ngÜ©i hoài,
'S¤n Çây ta ki‰m m¶t vài nén hÜÖng.
'G†i là g¥p g« gi»a ÇÜ©ng,
'H†a là ngÜ©i dܧi suÓi vàng bi‰t cho.'

MÃy chÎ em ngÒi låi th¡p hÜÖng trên m¶ ñåm

Tiên. KiŠu cám cänh làm m¶t bài thÖ tÙ tuyŒt, vi
‰t lên vÕ cây.

LÀm rÀm khÃn khÙa nhÕ to

11
PhÜ®ng: chim phÜ®ng trÓng, loan: chim phÜ®ng
mái. Loan phÜ®ng trong væn c° dùng tÜ®ng trÜng cho
Çôi lÙa v® chÒng. Cä câu š nói nh»ng ngÜ©i khách
làng chÖi Çi låi v§i ñåm Tiên ngày trܧc.
12
Tích løc tham hÒng: ti‰c màu xanh, tham màu
hÒng, š nói luy‰n ti‰c tham mê nhan s¡c ngÜ©i ÇËp.
22
 Søp ngÒi Ç¥t cÕ trܧc mÒ bܧc ra.
M¶t vùng cÕ áy bóng tà,
Gió hiu hiu th°i m¶t vài bông lau.
Rút trâm s¤n gi¡t mái ÇÀu,
Våch da cây vÎnh bÓn câu ba vÀn.13
Có m¶t sÙc månh gì kéo KiŠu ª låi:

Låi càng mê mÄn tâm thÀn,

Låi càng ÇÙng l¥ng tÀn ngÀn ch£ng ra.
Låi càng û d¶t nét hoa,
SÀu tuôn ÇÙt nÓi châu sa v¡n dài.

SÓ phÆn ñåm Tiên nhÜ ÇÜ®c nÓi v§i sÓ

phÆn KiŠu. KiŠu thÃy Çây là ngÜ©i tri k› cûa mình.
Và Çây là l©i phê bình cûa Thúy Vân:

Vân r¢ng: 'ChÎ cÛng n¿c cÜ©i,

'Khéo dÜ nܧc m¡t khóc ngÜ©i Ç©i xÜa!'

ñúng là Thúy Vân! KiŠu Çáp:

R¢ng: 'HÒng nhan t¿ thuª xÜa,

'Cái ÇiŠu båc mŒnh có chØa ai Çâu.
'N‡i niŠm tܪng ljn mà Çau,
'ThÃy ngÜ©i n¢m Çó bi‰t sau th‰ nào?'

Trông ngÜ©i låi ngÅm ljn ta. Nhìn vào sÓ

phÆn cûa ñåm Tiên, mình không bi‰t thân th‰
mình së nhÜ th‰ nào mai sau. VÜÖng Quan lúc Çó
m§i chen vào, phän ÇÓi:

Quan r¢ng: 'ChÎ nói hay sao,

'M¶t l©i là m¶t vÆn vào khó nghe!
'Ÿ Çây âm khí n¥ng nŠ,
'Bóng chiŠu Çã ngä d¥m vŠ còn xa.'
13
BÓn câu ba vÀn: thÖ tÙ tuyŒt. Theo luÆt thÖ c°, thÖ
tÙ tuyŒt có bÓn câu, có lÓi hai vÀn (câu 2-4), có lÓi ba
vÀn (câu 1-2-4).
23
 - 'ChÎ này thÆt là kÿ cøc! Nói câu nào cÛng
Çem sÓ mång ngÜ©i ta bu¶c vào sÓ mång mình!
Tr©i chiŠu rÒi, mình vŠ Çi thôi!'

KiŠu r¢ng: 'Nh»ng ÇÃng tài hoa,

'Thác là th‹ phách còn là tinh anh.
'DÍ hay tình låi g¥p tình,
'Ch© xem ¡t thÃy hi‹n linh bây gi©!'

KiŠu có nh»ng tri giác mà ngÜ©i thÜ©ng

không th‹ có ÇÜ®c. Cô có th‹ cäm, thÃy, nghe, s©
mó ÇÜ®c nh»ng cái mà ngÜ©i khác không cäm,
thÃy, nghe, s© mó ÇÜ®c. Theo KiŠu thì ñåm Tiên
còn ª Çó, không phäi b¢ng thân xác tÀm thÜ©ng
mà b¢ng tinh anh cûa nàng. Cô nghï r¢ng ñåm Tiên
së Çáp låi cái tình cûa mình và khuyên các em ª låi
chÙng ki‰n.

M¶t l©i nói chºa kÎp thÜa,

Phút Çâu trÆn gió cuÓn c© ljn ngay.
ào ào Ç° l¶c rung cây,
Ÿ trong dÜ©ng có hÜÖng bay ít nhiŠu.
ñè chØng ng†n gió lÀn theo,
DÃu giày tØng bܧc in rêu rành rành.

Nói vØa xong thì m¶t trÆn gió månh th°i t§i
làm røng nh»ng l¶c non cûa tháng ba. Trong luÒng
gió phäng phÃt mùi hÜÖng cûa ngÜ©i ta (không bi
‰t Çây là nܧc hoa Poison, Scorpion hay
Samsara?), trên rêu xuÃt hiŒn nh»ng dÃu giày
m§i. Ma ñåm Tiên Çã vŠ!

M¥t nhìn ai nÃy ÇŠu kinh,

Nàng r¢ng: 'Này thÆt tinh thành ch£ng xa.
'H»u tình ta låi g¥p ta,
'Ch§ nŠ u hi‹n m§i là chÎ em.'

24
 Cái cô ghê thÆt! Làm quen liŠn: 'ChÎ vŠ Çó
hä? NhÜ vÆy là gi»a chúng ta có nh»ng mÓi giây
tình cäm thân thi‰t. ñØng phân biŒt ngÜ©i ch
‰t kÈ sÓng thì m§i thÆt là tình chÎ em.' NgÜ©i ta
nói Thúy KiŠu thu¶c vŠ m¶t thÙ nòi g†i là nòi tình.
NguyÍn Du cÛng thu¶c vŠ nòi tình. ñÒng thanh
tÜÖng Ùng, ÇÒng khí tÜÖng cÀu. 'H»u tình ta låi
g¥p ta' thì 'Ch§ nŠ u hi‹n m§i là chÎ em.'

ñã lòng hi‹n hiŒn cho xem,

Tå lòng nàng låi nÓi thêm vài l©i.
Lòng thÖ lai láng bÒi hÒi,
GÓc cây låi våch m¶t bài c° thi.

ña sÀu, Ça cäm, Ça tình. Làm m¶t bài thÖ tÙ

tuyŒt, rÒi låi làm thêm m¶t bài c° phong n»a. VÅn
chÜa chÎu vŠ.

LÜng túi gió træng

Và bây gi©, nhân vÆt thÙ hai, ngÜ©i con
trai cûa Ç©i KiŠu, xuÃt hiŒn:

Dùng d¢ng nºa ª nºa vŠ,

Nhåc vàng Çâu Çã ti‰ng nghe gÀn gÀn.
Trông chØng thÃy m¶t væn nhân,
LÕng buông tay khÃu bܧc lÀn d¥m bæng.
ñŠ huŠ lÜng túi gió træng,14
Sau chân theo m¶t vài th¢ng cÕn con.
Tuy‰t in s¡c ng¿a câu giòn,15
CÕ pha màu áo nhu¶m non da tr©i.

Không phäi chÌ khi tä hai ngÜ©i con gái cø

NguyÍn Du m§i tä kÏ lÜ«ng. NgÜ©i con trai này
cÛng ÇÜ®c cø NguyÍn Du tä rÃt ÇËp và rÃt kÏ. Anh
chàng cÜ«i m¶t con ng¿a båch, m¥c áo màu da
14
LÜng túi: cái túi lÜng lÜng, không ÇÀy.
15
Ng¿a câu: ng¿a non. Giòn: ch¡c, ÇËp.
25
tr©i, Çi trong màu løc cûa cây cÕ. Trong túi cûa
anh chàng có gió và có træng. ñây là m¶t ngÜ©i
hào hoa phong nhã, thanh nhàn, bi‰t thܪng thÙc
cái ÇËp cûa ÇÃt tr©i. M¶t ngÜ©i bi‰t sÓng. An
trú trong hiŒn tåi thì ngÜ©i nào cÛng có m¶t cái
túi Ç¿ng gió træng cä. Không bi‰t cái túi cûa mình
có chút gió træng nào ª trong không hay chÌ Ç¿ng
nh»ng cát bøi Çau buÒn? Túi cûa mình cÀn phäi có
nhiŠu gió træng, tÙc là phäi có thÖ, có nhåc, có
s¿ thanh nhàn và hånh phúc.

NÈo xa vØa tÕ m¥t ngÜ©i,

Khách Çà xuÓng ng¿a t§i nÖi t¿ tình.
Hài væn lÀn bܧc d¥m xanh,
M¶t vùng nhÜ th‹ cây quÿnh cành dao.

S¿ có m¥t cûa ngÜ©i con trai, hài hòa v§i

phong cänh thiên nhiên, ÇËp nhÜ cây ng†c dao
trong rØng ng†c quÿnh. Thi sï tä con gái ÇËp mà tä
con trai cÛng rÃt ÇËp.

N¶i k‰t êm ái
Chàng VÜÖng quen m¥t ra chào,
Hai kiŠu16 e lŒ nép vào dܧi hoa.

Không có ch» nào có th‹ khoanh tròn Ç‹ lÃy

ra ÇÜ®c cä. M¶t câu løc bát mà nói ÇÜ®c cä hành
Ƕng lÅn thái Ƕ cûa hai bên. NgÜ©i con trai thì ra
chào: 'A! Anh Kim Çó hä! Lâu quá không g¥p!' Còn
hai cô nàng thì khép nép, núp dܧi hoa. Không cÀn
dùng nhiŠu ch».

Nguyên ngÜ©i quanh quÃt Çâu xa,

H† Kim tên Tr†ng vÓn nhà trâm anh.17
NŠn phú hÆu bÆc tài danh,
16
Hai kiŠu: hai ngÜ©i con gái ÇËp, chÌ hai chÎ em Thúy
KiŠu.
26
 Væn chÜÖng n‰t ÇÃt thông minh tính tr©i.
Phong tÜ tài måo tuyŒt v©i,
Vào trong phong nhã ra ngoài hào hoa.
Chung quanh vÅn ÇÃt nܧc nhà,
V§i VÜÖng Quan trܧc vÅn là ÇÒng thân.18
Cø NguyÍn Du khen anh chàng Çû ÇiŠu. Anh
chàng cÛng Çã tØng nghe ti‰ng hai chÎ em nhà h†
VÜÖng:

Tr¶m nghe thÖm nÙc hÜÖng lân,

M¶t nŠn ñÒng-tܧc khóa xuân hai KiŠu.19
Nܧc non cách mÃy buÒng thêu,
Nh»ng là tr¶m nh§ thÀm yêu chÓc mòng.

Và Çây là cÖ h¶i ÇÀu Ç‹ Kim Tr†ng g¥p hai cô

nàng:

May thay giäi cÃu tÜÖng phùng,20

G¥p tuÀn ÇÓ lá thÕa lòng tìm hoa.21
17
Trâm: cái trâm cài vào mÛ hay búi tóc, anh: cái däi
mÛ; nhà trâm anh là nhà quyŠn quš.
18
ñÒng thân: là cùng h†c m¶t thÀy, có khi g†i là ÇÒng
song: cùng ngÒi bên cºa s° Ç‹ h†c.
19
ñÒng tܧc: tên tòa lâu Çài l§n do Tào Tháo d¿ng trên
b© sông ChÜÖng Hà, tÌnh Hà Nam. Xây d¿ng xong, Tào
Tháo ÇÎnh së chi‰m ÇÃt Giang Nam cûa ñông Ngô và
b¡t hai chÎ em ñåi KiŠu (v® Tôn Sách, vua ñông Ngô) và
Ti‹u KiŠu (v® Chu Du, Çô ÇÓc cûa ñông Ngô) vŠ Çó ª.
ThÖ ñ‡ Møc (ñÜ©ng): ñông phong bÃt d» Chu lang
tiŒn, ñÒng-tܧc xuân thâm tÕa nhÎ KiŠu = Ng†n gió
ñông n‰u không giúp Chu Du (phóng hÕa phá trÆn
Xích Bích) thì Çài ñÒng-tܧc Çã khóa ch¥t tu°i xuân cûa
hai chÎ em h† KiŠu. Ý cä câu: nhà h† VÜÖng có hai cô
con gái ÇËp cÃm cung.
20
Giäi cÃu tÜÖng phùng: tình c© không hËn mà g¥p
nhau.
21
ñÓ lá: trò chÖi thi ki‰m nh»ng lá lå, ph° bi‰n ª
ViŒt Nam và Trung quÓc Ç©i xÜa. ñây là dÎp Ç‹ nam
n» có th‹ g¥p nhau.
27
 Bóng hÒng nhác thÃy nÈo xa,
Xuân lan thu cúc m¥n mà cä hai.
NgÜ©i quÓc s¡c kÈ thiên tài,
Tình trong nhÜ Çã m¥t ngoài còn e.
Kim Tr†ng Çã chú š t§i KiŠu và KiŠu cÛng chú
š t§i Kim Tr†ng. Ti‰ng sét Çã n°. ChÌ có tám ch»
thôi: Tình trong nhÜ Çã m¥t ngoài còn e. Bên ngoài
thì có ai nói gì v§i ai Çâu. Bên trong thì Çã có n¶i k
‰t êm ái rÒi.

ChÆp ch©n cÖn tÌnh cÖn mê,

RÓn ngÒi ch£ng tiŒn dÙt vŠ chÌnh khôn.

Ÿ thêm Ç‹ nói chuyŒn thì kÿ quá mà vŠ thì

không dÙt n°i. NhÜng cuÓi cùng cÛng phäi vŠ:
Bóng tà nhÜ giøc cÖn buÒn,
Khách Çà lên ng¿a ngÜ©i còn ghé theo.
Dܧi cÀu nܧc chäy trong veo,
Bên cÀu tÖ liÍu bóng chiŠu thܧt tha.

ChÃm dÙt bu°i h¶i ng¶. Væn chÜÖng gì mà

hay vÆy!

Tܧi tÄm håt giÓng

TÃt cä nh»ng gì xäy ra trong chuy‰n Çi chÖi
ÇŠu ÇÜ®c bi‹u hiŒn trª låi ngay trong giÃc m¶ng
tÓi hôm Çó cûa Thúy KiŠu. Håt giÓng gieo vào ÇŠu
hiŒn hành ra ngay. ThÆt dÍ s®. ñây là ch‡ tài tình
cûa NguyÍn Du.

KiŠu tØ trª gót trܧng hoa,

M¥t tr©i gác núi chiêng Çà thu không.22
GÜÖng nga chênh ch‰ch dòm song,
Vàng gieo ngÃn nܧc cây lÒng bóng sân.
Häi ÇÜ©ng lä ng†n Çông lân,
22
Thu không: hiŒu Çóng cºa thành lúc gÀn tÓi.
28
 Gi†t sÜÖng gieo n¥ng cành xuân la Çà.
M¶t mình l¥ng ng¡m bóng nga,
R¶n ÇÜ©ng gÀn v§i n‡i xa b©i b©i:

KiŠu ngÒi ª cºa s°, m¶t mình ng¡m træng. Cô

suy nghï låi chuyŒn xäy ra trong ngày:

'NgÜ©i mà ljn th‰ thì thôi,

'ñ©i phÒn hoa cÛng là Ç©i bÕ Çi!
'NgÜ©i Çâu g¥p g« làm chi,
'Træm næm bi‰t có duyên gì hay không?'

'NgÜ©i' trong câu ÇÀu là ñåm Tiên. 'NgÜ©i'

trong câu k‰ ti‰p là Kim Tr†ng. Thúy KiŠu có n¶i
k‰t v§i Kim Tr†ng rÃt rõ ràng.

Ng°n ngang træm mÓi bên lòng,

Nên câu tuyŒt diŒu ngø trong tính tình.

H‰t nghï t§i con ma låi nghï t§i anh chàng.

Nghï t§i anh chàng rÒi låi nghï t§i con ma... RÒi làm
thÖ vŠ nh»ng ÇiŠu mình nghï. ñây là hành Ƕng
t¿ mình tܧi tÄm nh»ng håt giÓng trong tâm mình.

Chênh chênh bóng nguyŒt x‰ mành,

T¿a ngÒi bên triŒn m¶t mình thiu thiu.

Không chÎu Çi ngû Çàng hoàng. NgÒi ngû

gøc, và KiŠu mÖ thÃy ñåm Tiên:
Tho¡t Çâu thÃy m¶t ti‹u kiŠu,
Có chiŠu phong vÆn có chiŠu thanh tân.
SÜÖng in m¥t tuy‰t pha thân,
Sen vàng lãng Çãng nhÜ gÀn nhÜ xa.

M¶t cô rÃt ÇËp, ljn tØ trong Çêm. Bܧc

chân rÃt nhË, thÃp thoáng khi thì ª gÀn, khi thì ª
xa. ñúng là m¶t bóng ma! Vì vÆy ngÜ©i ta nói cø

29
NguyÍn Du là thi thánh chÙ không phäi là m¶t thi sï
thܩng.

Rܧc mØng Çón hÕi dò la:

'ñào nguyên låc lÓi Çâu mà ljn Çây?'
ThÜa r¢ng: 'Thanh khí xÜa nay,
'M§i cùng nhau lúc ban ngày Çã quên?
'Hàn gia ª mái tây thiên,
'Dܧi dòng nܧc chäy bên trên có cÀu.

- 'ChÎ em mình là ngÜ©i ÇÒng thanh ÇÒng

khí. Mình vØa m§i g¥p nhau chiŠu nay, chÎ quên rÒi
sao? Nhà em ª hܧng tây, dܧi dòng nܧc chäy,
bên trên có cÀu.' Hàn gia có th‹ có nghïa khiêm
nhÜ®ng là nhà nghèo, không sang tr†ng. NhÜng
'hàn' cÛng có nghïa là lånh. Nhà lånh tÙc là nhà
mÒ.

'MÃy lòng hå cÓ Ç‰n nhau,

'MÃy l©i hå tÙ ném châu gieo vàng.23
'Vâng trình h¶i chû xem tÜ©ng,
'Mà xem trong s° Çoån trÜ©ng có tên.
'Âu Çành quä ki‰p nhân duyên,
'CÛng ngÜ©i m¶t h¶i m¶t thuyŠn Çâu xa!
'Này mÜ©i bài m§i m§i ra,
'Câu thÀn låi mÜ®n bút hoa vë v©i.'

ñåm Tiên Çã Çem thÖ cûa KiŠu trình cho bà

h¶i chû h¶i ñoån TrÜ©ng. Bà này mª s° cûa nh»ng
ngÜ©i Çàn bà có sÓ phÆn mÕng ra tra và thÃy tên
KiŠu. ñåm Tiên ÇÜa thêm mÜ©i ÇŠ bài m§i, yêu
cÀu Thúy KiŠu vÎnh Ç‹ bÕ vào tuy‹n tÆp
(collection) cûa h¶i ñoån TrÜ©ng. H¶i cûa nh»ng
ngÜ©i suÓt Ç©i Çau kh°. Trong nguyên tác, mÜ©i
ÇŠ bài Çó là: Tích Ça tài, Liên båc mŒnh, Bi kÿ n¶,
c cÓ nhân, NiŒm nô kiŠu, Ai thanh xuân, Ta ki‰n
23
Hå tÙ: vi‰t tÙ thÖ xuÓng. Ném châu gieo vàng: l©i
hay š ÇËp, quš nhÜ vàng, nhÜ ng†c.
30
ng¶, Kh° linh låc, M¶ng cÓ viên và KhÓc tÜÖng tÜ.
Toàn là nh»ng ÇŠ tài ÇÙt ru¶t. Thúy KiŠu chÌ cÀn
mÃy phút ÇÒng hÒ là làm xong cä mÜ©i bài thÖ.

KiŠu vâng lïnh š ÇŠ bài,

Tay tiên m¶t vÅy Çû mÜ©i khúc ngâm.
Xem thÖ nÙc nª khen thÀm:
'Giá Çành tú khÄu cÄm tâm khác thÜ©ng!
'Ví Çem vào tÆp Çoån trÜ©ng,
'Thì treo giäi nhÃt chi nhÜ©ng cho ai!'

- 'ThÖ cûa chÎ hay quá! BÕ vào tÆp ñoån

TrÜ©ng là hay nhÃt, không ai b¢ng.' Nói xong ñåm
Tiên cÀm mÃy bài thÖ và tØ biŒt. KiŠu còn muÓn
gi» låi:

ThŠm hoa khách Çã trª hài,

Nàng còn cÀm låi m¶t hai t¿ tình.
Gió Çâu sÎch bÙc mành mành,
TÌnh ra m§i bi‰t là mình chiêm bao.
Trông theo nào thÃy Çâu nào,
HÜÖng thØa phäng phÃt ra vào Çâu Çây.

KiŠu tÌnh dÆy còn nghe cä mùi nܧc hoa cûa

con ma vØa m§i ghé thæm Çó.

M¶t mình lÜ«ng l¿ canh chÀy,

ñÜ©ng xa nghï n‡i sau này mà kinh!

ThÃy khúc Ç©i còn låi cûa mình mà ngán

quá. Không dám sÓng.

Hoa trôi bèo dåt Çã Çành,

Bi‰t duyên mình bi‰t phÆn mình th‰
thôi!
N‡i riêng l§p l§p sóng dÒi,
Nghï Çòi cÖn låi søt sùi Çòi cÖn.

31
 Tâm KiŠu nhÜ có nh»ng Ç®t sóng lên xuÓng.
Càng suy nghï chØng nào thì KiŠu càng khóc l§n
chØng Çó. Bà VÜÖng Çang ngû gÀn Çó bÎ quÃy
rÀy:

Gi†ng KiŠu rŠn rï trܧng loan,

Nhà huyên24 ch®t tÌnh hÕi cÖn c§ gì:
'C§ sao tr¢n tr†c canh khuya,
'Màu hoa lê hãy dÀm dŠ gi†t mÜa?'
ThÜa r¢ng: 'Chút phÆn ngây thÖ,
'DÜ«ng sinh Çôi n® tóc tÖ chÜa ÇŠn.
'Bu°i ngày chÖi mä ñåm Tiên,
'Nh¡p Çi tho¡t thÃy Ùng liŠn chiêm bao.
'ñoån trÜ©ng là sÓ th‰ nào,
Bài ra th‰ Ãy vÎnh vào th‰ kia.
'CÙ trong m¶ng triŒu mà suy,
'PhÆn con thôi có ra gì mai sau!'

Bà mË nói: 'Ôi, nh»ng cái chuyŒn n¢m mÖ!

Do tâm mình tܪng ra nhÜ vÆy, tin vào Çó thì ch
‰t. Tåi sao t¿ mua chuÓc chuyŒn sÀu não vào
làm gì hä con? Con ÇØng tin vào nh»ng giÃc
m¶ng.' (Bà nói nhÜ vÆy thôi nhÜng trong lòng bà
cÛng lo s® l¡m!)

Dåy r¢ng: ' M¶ng huyÍn cÙ Çâu,

'B‡ng không mua não chuÓc sÀu nghï nao!
Vâng l©i khuyên giäi thÃp cao,
ChÜa xong ÇiŠu nghï Çã dào måch TÜÖng.25

24
Nhà huyên: do ch» huyên ÇÜ©ng, chÌ ngÜ©i mË.
Huyên là tên m¶t thÙ rau nÃu canh rÃt ng†t (cây kim
châm), tÜ®ng trÜng cho ngÜ©i mË. Trong khi Çó cây
thông tÜ®ng trÜng cho cha (thung ÇÜ©ng.)
25
Måch tÜÖng: do ch» tÜÖng lŒ, nܧc m¡t nh§ ngÜ©i
yêu. Tích vua ThuÃn Çi tuÀn thú, ch‰t ª ÇÃt ThÜÖng
Ngô, ven b© sông TÜÖng; v® là hai bà Nga Hoàng và
N» Anh ra sông khóc, nܧc m¡t vÄy vào các bøi trúc
chung quanh làm cho trúc có s¡c lÓm ÇÓm nên g†i là
32
 VØa ÇÜ®c mË khuyên can vŠ chuyŒn con
ma xong, thÃy lòng có nhË b§t m¶t chút thì KiŠu låi
nghï ljn chuyŒn Kim Tr†ng.

Ngoài song thÕ thÈ oanh vàng,

Nách tÜ©ng bông liÍu bay sang láng giŠng.
Hiên tà bóng gác nghiêng nghiêng,
N‡i riêng riêng chånh tÃc riêng m¶t mình.

Hai ÇÙa em dåi quá, không th‹ nào hi‹u

ÇÜ®c tâm s¿ cûa chÎ. Thúy Vân thì Çang ngû khì.
VÜÖng Quan là con trai, mình Çâu có tâm s¿ ÇÜ®c
v§i nó. Nói v§i mË låi càng không ÇÜ®c: Con gái gì
m§i g¥p con trai Çã thÜÖng, Çã Ç¥t vÃn ÇŠ có liên
hŒ gì v§i anh chàng sau này không! Thúy KiŠu rÃt
cô ÇÖn trong tâm trång này. Chúng ta së džc ljn
tâm trång cûa anh chàng.
Có m¶t ÇiŠu cÀn nói ª Çây. Bän nhåc KiŠu
sáng tác là m¶t bän nhåc rÃt buÒn. M‡i khi Çàn
lên, KiŠu låi có cÖ h¶i tܧi tÄm nh»ng håt giÓng
cûa s¿ Çau buÒn Çó. RÃt nguy hi‹m. Vì vÆy tôi
nghï r¢ng khi tiêu thø các sän phÄm væn nghŒ
chúng ta phäi ch†n l¿a nh»ng bài lành månh, có
s¿ cªi mª, nhË nhàng, giäi thoát. Phäi cÄn thÆn
nhÜ khi chúng ta æn. N‰u chúng ta bi‰t ch†n
nh»ng thÙc æn không có Ƕc tÓ thì chúng ta cÛng
phäi bi‰t ch†n nh»ng sän phÄm væn hóa lành
månh khi tiêu thø. Tôi không muÓn chúng ta hát
ngâm nh»ng bài rŠn rï Çau thÜÖng quá. Ngâm, hát
nh»ng câu thÖ và nh»ng bài hát Çó chúng ta Çang
th¿c tÆp tܧi tÄm nh»ng håt giÓng Çau thÜÖng
trong mình. Có m¶t thÀy trÈ ngâm thÖ hay. M‡i khi
ngâm nh»ng bài thÖ buÒn thì thÀy khóc nÙc nª,
không còn tác phong cûa ngÜ©i tu hành n»a. ThÀy
không bi‰t chính trong lúc Çó thÀy Çang tܧi tÄm
nh»ng håt giÓng Çau thÜÖng. Trong thiŠn có rÃt
TÜÖng phi trúc.
33
nhiŠu thi ca và âm nhåc nhÜng thi ca và âm nhåc
ThiŠn phäi nh¡m t§i møc Çích giäi phóng và chuy‹n
hóa. NgÒi Çó mà džc và nghe nh»ng bài thÖ và bài
nhåc Çau thÜÖng, hܪng cái thú g†i là 'thú Çau
thÜÖng' là th¿c tÆp ngÜ®c låi thiŠn. Gãi, cào, cÃu
nh»ng n‡i Çau cûa mình nhÜ vÆy cÛng có s¿ thú
vÎ, nhÜng càng thú chØng nào thì håt giÓng buÒn
Çau càng l§n chØng Çó. RÃt nguy hi‹m. Hình änh
nh»ng chàng trai, nh»ng cô gái còn trÈ ôm m¶t cái
bæng cûa Thanh Thúy n¢m nghe rÒi rên xi‰t là
m¶t hình änh rÃt tiŠu tøy.
Ngày xÜa, khi chÎ CÀm cûa tôi džc truyŒn
KiŠu cho mË tôi nghe, ngang câu 'PhÆn sao phÆn
båc nhÜ vôi, ñã Çành nܧc chäy hoa trôi l« làng'
mË tôi nói: 'Con ÇØng džc nhÜ vÆy, phäi džc là
'PhÃn sao phÃn båc nhÜ vôi.' Tôi nói: 'ñâu có!
Trong sách Ç‹ 'phÆn' rõ ràng mà, tåi sao låi džc
'phÃn'?' MË tôi nói: 'ñúng rÒi. Vi‰t là 'phÆn'
nhÜng n‰u mình džc 'PhÆn sao phÆn båc nhÜ
vôi' thì mình cÛng Çang than thª nhÜ KiŠu vÆy.
Mình së vÆn nó vào trong ngÜ©i. RÃt nguy hi‹m.
Thành ra phäi džc là 'phÃn' (Ç‹ chÙng tÕ là mình
khác.) Lúc Çó mÃy chÎ em m§i hi‹u là trong væn
hóa cûa mình có truyŠn thÓng t¿ bäo h¶ nhÜ vÆy.
Không phäi chÌ trong Çåo PhÆt ngÜ©i ta m§i cÄn
thÆn trong viŒc tܧi tÄm håt giÓng, chính trong
væn hóa ViŒt Nam cÛng có truyŠn thÓng kiêng
c». NgÜ©i con gái nào chÖi Çàn ñ¶c huyŠn cÀm
(Çàn bÀu) nhiŠu thì ngÜ©i ta tin r¢ng cô së suÓt
Ç©i Çau kh°. Ti‰ng ñ¶c huyŠn rÃt 'trŒ', làm
ngÜ©i nghe løy xuÓng. NgÒi Çó mà chÖi 'ñêm tàn
b‰n Ng¿'... tܧi tÄm hoài nh»ng håt giÓng Çau
thÜÖng thì th‰ nào cÛng có m¶t ngày mình së
lãnh Çû. ñây là chuyŒn th¿c tÆp. NgÜ©i tu mà
không bi‰t chuyŒn này là có thi‰u sót.
Có m¶t thi sï làm thÖ hô hào nh»ng nhà sáng
tác, nh»ng ca sï tØ bÕ lÓi sáng tác và ca hát Çau

34
thÜÖng ÇÙt ru¶t. Ông ta vi‰t nh»ng câu này, tôi
còn nh§:

ñØng k‹ n»a nh»ng mänh tình tan tác,

Hãy ÇÙng lên, nhåc sï, v§i tôi Çi!
Tôi ghét anh Üa gi†ng hát sÀu bi
Và tung mãi tâm hÒn thÜ©ng trøy låc.
Hãy ÇÙng dÆy! VÙt chi‰c cÀm áo não!
Tôi cÀn nghe nh»ng khúc nhåc rÃt hùng
Thét ng¿a lòng phi mãi ch£ng chÒn chân
Sáng nhÜ gÜÖm tuÓt, månh nhÜ luÒng bão.
Ôi nhåc sï! ThÆt anh ngÜ©i thÆm tŒ!
Quan hoài chi nh»ng khúc hát mê ly
Nh»ng câu ca không ÇËp låi không thi
Cûa kÏ n» v†c cu¶c Ç©i ê trŒ?
Hãy cung kính nhÜ®ng nh»ng ngÜ©i tu°i
tác
Nh»ng bän Çàn nhÎp hát thi‰u tinh thÀn.
Hãy ra xem sóng v‡ v§i mây vÀn
Và sáng ch‰ cho tôi vài ÇiŒu khác.

N‰u chúng ta cÙ hát nh»ng bài khóc gió

than mây và cÙ nghe nh»ng bài Ƕc huyŠn thì có
th‹ 'vÆn cái rûi' vào sÓ mång cûa mình, tܧi tÄm
nh»ng håt giÓng Çau buÒn, ÇiŠu Çó không tÓt.

GiÓng h»u tình

ñây là tình cänh cûa Kim Tr†ng sau cu¶c g¥p
g« ÇÀu tiên v§i KiŠu:

Cho hay là giÓng h»u tình,

ñÓ ai g« mÓi tÖ mành cho xong!

Cø NguyÍn Du nói t§i chàng sinh viên này nhÜ

nói vŠ chính cø. Cø là m¶t ngÜ©i có rÃt nhiŠu tình.
Có nhiŠu tình thì có th‹ có nhiŠu Çau kh°. NgÜ©i ta

35
nói ljn m¶t 'giÓng' ngÜ©i (race) g†i là 'nòi tình'.
Thúy KiŠu, Kim Tr†ng và cø NguyÍn Du ÇŠu thu¶c
'chûng t¶c' này. Cho nên cø rÃt thông cäm. 'Cho
hay là giÓng h»u tình' có nghïa là: 'Tôi bi‰t mà!
Anh thu¶c vŠ cái giÓng h»u tình thì th‰ nào anh
cÛng bÎ kËt.' HÒi trÈ ch¡c chàng NguyÍn Du cÛng
Ça tình l¡m! Ch¡c chàng cÛng Çã nhiŠu lÀn bÎ kËt.
'ñÓ ai g« mÓi tÖ mành cho xong': Çã vܧng
vào vòng tình ái rÒi thì g« ra rÃt khó. ñây là cø nói
ra tØ kinh nghiŒm cûa mình. Ch» tình ª Çây là thÙ
tình yêu có Çam mê. NhÜng ch» tình có th‹ chÌ
nhiŠu loåi tình cäm khác. Ví dø TØ, Bi, H›, Xä cÛng
là tình, nhÜng tình này không có tính Çam mê. Tôi
nh§ ª chùa Trúc Lâm, Hu‰ các thÀy dùng ch» rÃt
táo båo. Trong thiŠn thÃt, các thÀy Ç‹ hai câu ÇÓi
nhÜ th‰ này:

BÃt tøc tÙc Tiên cÓt

ña tình thÎ PhÆt tâm.

CÓt cách cûa ngÜ©i tiên thì thanh, không trÀn

tøc. Trái tim cûa Bøt là m¶t trái tim có nhiŠu tình
thÜÖng. Bøt thÜÖng, không phäi chÌ m¶t ngÜ©i
mà rÃt nhiŠu ngÜ©i. TØ loài ngÜ©i cho ljn 'con
sóc, con nai, con mu‡i, con giun, con chim, con
cá...'26 NhÜ vÆy là 'Ça tình' chÙ gì n»a! Tôi dÎch là:
CÓt Tiên là không tøc, Tâm Bøt vÓn nhiŠu tình.
Tình nhÜ tình cûa Bøt thì càng nhiŠu thì càng tÓt,
không sao h‰t. Tình Çam mê, bi løy, chi‰m h»u,
dính m¡c... thì m§i ngán. VŠ thæm chùa Trúc Lâm
quš vÎ së thÃy hai câu ÇÓi Çó.
Vܧng vào vòng tình ái g« ra rÃt khó. Chàng
thÜ sinh n† g¥p ngÜ©i ÇËp rÒi, vŠ džc TÙ thÜ, NgÛ
kinh, ñåi h†c, Trung dung, LuÆn ng»... không vô
n»a.Væn sách, Kinh nghïa không làm gì ÇÜ®c cä.
Sách vª, ch» nghïa chåy Çi Çâu h‰t, chÌ có hình
änh nàng KiŠu trÃn ng¿ trong lòng thôi.
26
L©i bài hát Bông hoa vàng trong cÕ cûa NhÃt Hånh.
36
 Chàng Kim tØ låi thÜ song,
N‡i nàng canh cánh bên lòng bi‰ng khuây.
SÀu Çong càng l¡c càng ÇÀy,
Ba thu d†n låi m¶t ngày dài ghê!

M¶t ngày thÜÖng nh§ dài nhÜ ba næm. Thi sï

dùng hình änh m¶t hÛ sÀu Ç‹ nói vŠ s¿ nhung nh§.
NgÜ©i ta thÜ©ng l¡c hÛ Ç‹ dÒn nh»ng vÆt bên
trong l¡ng xuÓng Çáy, làm hÛ vÖi Çi. Cái hÛ sÀu ª
Çây càng l¡c låi càng ÇÀy thêm. ñúng là thÖ!

Nh§ ít tܪng nhiŠu

Mây TÀn khóa kín song the,
Bøi hÒng liŒu nÈo Çi vŠ chiêm bao.27
TuÀn træng khuy‰t Çïa dÀu hao,
M¥t tÖ tܪng m¥t lòng khao khát lòng.

ñ†c nh»ng câu thÖ này chúng ta ÇØng cÜ©i

Kim Tr†ng. Có cÜ©i thì nên cÜ©i thi sï NguyÍn Du,
m¶t nhà Nho Çang làm quan ª triŠu Çình mà vi‰t
nh»ng câu thÖ vŠ tình tÜÖng tÜ nhÜ vÆy.

Phòng væn hÖi giá nhÜ ÇÒng,

Trúc se ng†n thÕ tÖ chùng phím loan.
Mành TÜÖng phân phÃt gió Çàn,28
HÜÖng gây mùi nh§ trà khan gi†ng tình.
Ví chæng duyên n® ba sinh,

27
ThÖ TØ An Trinh: Ngân thÜ®c trùng quan thính vi
tÎch, bÃt nhÜ miên khÙ m¶ng trung khan = Khóa båc
mÃy lÀn nghe chÜa thÃy mª, chi b¢ng ngû Çi, may
ÇÜ®c thÃy m¥t trong giÃc mÖ.
28
Mành TÜÖng: mành làm b¢ng giÓng trúc TÜÖng Phi
(tích Nga Hoàng và N» Anh khóc vua ThuÃn ª b© sông
TÜÖng, nܧc m¡t làm trúc bên b© sông trª nên lÓm
ÇÓm.)
37
 Làm chi Çem thói khuynh thành trêu ngÜÖi.

T¶i nghiŒp! Lâm vào tình trång này là nguy

hi‹m l¡m. Không làm æn gì ÇÜ®c cä. Không sinh
hoåt gì ÇÜ®c trong phòng h†c cä (phòng væn lånh
ng¡t nhÜ ÇÒng): bút (lông thÕ) lâu ngày không vi
‰t ng†n khô qu¡n låi, Çàn không gäy dây chùng
låi, trà không pha, hÜÖng không ÇÓt. Hoàn toàn tê
liŒt vì s¿ nh§ tܪng ljn hình bóng kia. Nh§ quá,
chÎu không n°i, không bi‰t làm gì hÖn là tìm trª
låi nÖi chÓn Çã g¥p nàng thæm Ç‹ cho Ç« nh§:

Bâng khuâng nh§ cänh nh§ ngÜ©i,

Nh§ nÖi kÿ ng¶ v¶i d©i chân Çi.
M¶t vùng cÕ m†c xanh rì,
Nܧc ngâm trong v¡t thÃy gì n»a Çâu.

Bên dòng suÓi ngày xÜa làm gì còn bóng

dáng ngÜ©i kia n»a! Nܧc Çâu lÜu låi bÃt cÙ hình
bóng nào. CÕ bây gi© Çã gÀn thành cÕ tháng tÜ,
xanh hÖn màu cÕ tháng ba nhiŠu l¡m. Thà r¢ng
không t§i, t§i càng buÒn thêm:

Gió chiŠu nhÜ giøc cÖn sÀu,

Vi lô hiu h¡t nhÜ màu khÖi trêu.

Nh»ng cây lau l¡c lÜ trܧc gió nhÜ trêu ch†c

kÈ si tình: 'A cái anh chàng! Còn gì n»a Çâu mà tìm
ki‰m ª Çây!' Nh§ nhung quá, anh chàng tìm luôn
t§i nhà cô nàng:

NghŠ riêng nh§ ít tܪng nhiŠu,

Xæm xæm Çè nÈo Lam KiŠu lÀn sang.

'NghŠ riêng' là tÆp khí nhà væn cûa anh

chàng. Kim Tr†ng vi‰t væn hay, dùng trí tܪng
tÜ®ng nhiŠu hÖn kš Ùc vŠ nh»ng chuyŒn có thÆt.
NghŠ riêng nh§ ít tܪng nhiŠu nghïa là nh»ng cái

38
nh§ ÇÜ®c thì rÃt ít nhÜng nh»ng cái tܪng tÜ®ng
ra thì rÃt nhiŠu. ThÜ©ng thÜ©ng là vÆy. Khi yêu,
giÆn hay buÒn ngÜ©i ta tܪng tÜ®ng ra nhiŠu cái
rÃt ng¶, không có trong s¿ thÆt. Vë v©i bao nhiêu
là cái... ñâu cÀn phäi là nhà væn! KÈ nào Çang bÎ
lôi cuÓn theo tình cäm yêu, giÆn, buÒn, ganh...
cûa mình ÇŠu tåo tác ra rÃt nhiŠu "tܪng" Ç‹ bÎ bao
vây trong th‰ gi§i cûa tܪng. Anh chàng tܪng
tÜ®ng t§i nhà KiŠu së g¥p ÇÜ®c ngÜ©i ÇËp, rÒi gì
gì n»a. NhÜng t§i nÖi thì chàng thÃy gì?:

Thâm nghiêm kín c°ng cao tÜ©ng,

Cån dòng lá th¡m dÙt ÇÜ©ng chim xanh.29
29
Lá th¡m: do ch» hÒng diŒp ÇŠ thi (ÇŠ thÖ trên lá
ÇÕ.) Theo Thái bình quäng kš, Ç©i ñÜ©ng, Vu H¿u m¶t
hôm tình c© b¡t ÇÜ®c chi‰c lá ÇÕ th¡m trôi trên m¶t
ngòi nܧc tØ cung vua chäy ra, trên lá có bài thÖ: LÜ
thûy hà thái cÃp! Thâm cung tÆn nhÆt nhàn; Ân cÀn tå
hÒng diŒp, häo khÙ Çáo nhân gian = Nܧc chäy sao xi
‰t vÆy! Trong thâm cung suÓt ngày nhàn hå; Ân cÀn
tå lá ÇÕ, khéo trôi t§i chÓn nhân gian. H¿u bèn lÃy lá
ÇÕ th¡m khác, ÇŠ hai câu thÖ: T¢ng væn diŒp thÜ®ng
ÇŠ hÒng oán, diŒp thÜ®ng ÇŠ thi kš d» thùy? = TØng
nghe n‡i h©n oán cûa khách má hÒng ÇŠ trên lá,
không bi‰t trên lá ÇŠ thÖ gºi cho ai? rÒi Çem thä nÖi
ÇÀu ngòi nܧc cho trôi vào cung vua. Cung n» Hàn thÎ,
ngÜ©i thä chi‰c lá ÇÕ bu°i trܧc, b¡t ÇÜ®c. VŠ sau,
nhân dÎp vua thäi ba nghìn cung n», Hàn thÎ ÇÜ®c ra,
tình c© k‰t duyên v§i Vu H¿u. Hàn thÎ nhân làm bài
thÖ: NhÃt liên giai cú tùy lÜu thûy, thÆp täi Üu tÜ mãn
tÓ hoài; kim nhÆt khܧc thành loan phÜ®ng h»u,
phÜÖng tri hÒng diŒp thÎ lÜÖng môi. = M¶t Çôi câu
thÖ ÇËp trôi theo dòng nܧc chäy, mÜ©i næm ôm bøng
nghï ng®i âm thÀm; ngày nay thành ÇÜ®c bån loan
phÜ®ng, m§i bi‰t lá ÇÕ Ãy là bà mÓi giÕi. Chim xanh:
con chim sÙ giä, chÌ ngÜ©i ÇÜa tin. Theo Hán VÛ cÓ s¿,
ngày mÒng bäy tháng bäy có con chim xanh bay ljn
trܧc cºa ÇiŒn, Vua hÕi, ñông PhÜÖn Sóc tâu: Ch¡c Tây
VÜÖng MÅu s¡p ljn. M¶t lát sau quä Tây VÜÖng MÅu
ljn, có ba con chim xanh bay ÇÆu bên cånh.
39
 Xung quanh bÓn bÙc tÜ©ng cao, nhìn vào
cÛng không thÃy ÇÜ®c gì. Không có phÜÖng tiŒn
Ç‹ liên låc, nh¡n tin. ñi quanh m¶t vòng rÒi vŠ chÙ
làm gì n»a!

LÖ thÖ tÖ liÍu buông mành,

Con oanh h†c nói trên cành mÌa mai.

Nh»ng cây liÍu buông rÛ xuÓng nhÜ bÙc

mành. Trên cây có con chim oanh tÆp hót, ch†c
ghËo anh chàng: 'Anh chàng si tình Öi! ñÙng Çó
làm gì? ñi vŠ cho rÒi!' Tâm trång anh chàng nhÜ
vÆy nên thÃy cái gì cÛng nhÜ Çang trêu ch†c mình
h‰t. Cø NguyÍn Du không nói: "anh chàng nh§ cô
nàng quá, thÃt v†ng quá"... mà dùng toàn hình änh
Ç‹ diÍn Çåt š Çó. Dùng hình änh Ç‹ nói, Çó là thÖ.

MÃy lÀn cºa Çóng then cài,

ñÀy thŠm hoa røng bi‰t ngÜ©i ª Çâu?
TÀn ngÀn ÇÙng suÓt gi© lâu,
Dåo quanh ch®t thÃy mé sau có nhà.
Là nhà Ngô ViŒt thÜÖng gia,
Phòng không Ç‹ Çó ngÜ©i xa chÜa vŠ.
LÃy ÇiŠu du h†c hÕi thuê,
Túi Çàn c¥p sách ÇŠ huŠ d†n sang.
D†n ljn làm hàng xóm. Ÿ m¶t, hai b»a
không g¥p nhÜng ba, bÓn b»a ch¡c th‰ nào cÛng
có dÎp g¥p. NgÜ©i ta cÛng phäi mª cºa Çi ra chÙ
không lë ª hoài trong nhà sao! ñó là hy v†ng cûa
chàng Kim.

Có cây có Çá s¤n sàng,

Có hiên Lãm Thúy nét vàng chÜa phai.

Nhà có cänh ÇËp và låi có m¶t cái hiên ng¡m

hoa ÇŠ ba ch» 'Lãm Thúy Hiên'. Lãm là ng¡m, Thúy
là màu xanh ÇËp cûa cây cänh, trùng v§i ch» trong
tên cûa Thúy KiŠu. Vì vÆy Kim Tr†ng mØng:

40
 MØng thÀm chÓn Ãy ch» bài,
Ba sinh âu h£n duyên tr©i chi Çây.

ñúng là khi Çam mê ngÜ©i ta hay tܪng

tÜ®ng và suy diÍn theo cái muÓn cûa mình. Ba
sinh là nói ljn chuyŒn hôn nhân. Ngày xÜa khi
g¥p ngÜ©i con trai hay ngÜ©i con gái mà thÜÖng
thì ngÜ©i ta nghï ngay ljn chuyŒn cܧi nhau
làm v® chÒng. Không có chuyŒn chÌ liên hŒ
trong chÓc lát hay chÌ Çi chÖi nhÜ Ç©i bây gi©.
Bây gi© ngÜ©i ta g¥p cô này xong thì g¥p cô
khác, Çang chÖi v§i cô này, thÃy cô khác xinh xinh
cÛng chåy theo luôn. Có hai ba ngÜ©i m¶t lÀn.
Chính ngay trong sÓ thiŠn sinh t§i Çây cÛng có
ngÜ©i ÇÒng th©i chÖi v§i hai ba cô. NhÃt là ª ñÙc.
Có ngÜ©i t§i thÜa: 'Båch ThÀy, con thÜÖng ba
ngÜ©i m¶t lÀn. Bây gi© làm sao?' Quš vÎ ra hành
Çåo bây gi© khó l¡m! Ngày xÜa dåy cho anh chàng
Kim Tr†ng này thì còn dÍ.

Song hÒ nºa khép cánh mây,

TÜ©ng Çông ghé m¡t ngày ngày h¢ng trông.
TÃc gang Ƕng khóa nguÒn phong,30
TuyŒt mù nào thÃy bóng hÒng vào ra.

Rình hoài. Cºa s° không bao gi© Çóng h‰t.

Cách nhau trong gang tÃc mà hoàn toàn không sao
g¥p m¥t ÇÜ®c.

Ngóng Ç®i nhÜ vÆy, hai tháng trôi qua.

Cách tÜ©ng phäi bu°i êm tr©i,

Dܧi Çào dÜ©ng có bóng ngÜ©i thܧt tha.
30
ñ¶ng khóa nguÒn phong: khi LÜu ThÀn, NguyÍn
TriŒu trª låi thì cºa Ƕng tiên Çã khóa ch¥t, nguÒn ñào
phong kín, lÃp mÃt lÓi cÛ, không có cách gì g¥p låi
ngÜ©i tiên.
41
 Buông cÀm xÓc áo v¶i ra,
HÜÖng còn thÖm nÙc ngÜ©i Çà v¡ng tanh.

M¶t hôm thÃy nhà bên kia có thÃp thoáng

bóng ngÜ©i, anh chàng buông Çàn, xÓc áo và
chåy ra liŠn. Rình hoài mà. Ra t§i thì cô nàng Çã Çi
mÃt rÒi, chÌ còn mùi nܧc hoa thoang thoäng.
LÀn theo tÜ©ng gÃm dåo quanh,
Trên Çào nhác thÃy m¶t cành kim thoa.

Không bi‰t KiŠu Çã làm r§t cành thoa thÆt

hay nàng Çã cÓ tình Ç‹ nó låi trên cành Çào? ñây là
m¶t nghi án phäi ÇiŠu tra låi. Cô nàng có th‹ cÛng
bi‰t có anh chàng ª bên cånh nhÜng không dám
ra. Cái cách ngày xÜa là nhÜ vÆy. Vô tình hay h»u
š xin Ç‹ tùy ngÜ©i džc phán Çoán.

GiÖ tay v§i lÃy vŠ nhà:

'Này trong khuê các Çâu mà ljn Çây?
'GÅm âu ngÜ©i Ãy báu này,
'Ch£ng duyên chÜa dÍ vào tay ai cÀm!'

Ng¶ nghïnh không! Chi‰c trâm ª bên nhà

ngÜ©i ta mà mình låi nhón qua lÃy. CÓ tình ‘v§i
lÃy’ rÒi Çoán vào là duyên mình.

LiŠn tay ng¡m nghía bi‰ng n¢m,

Hãy còn thoang thoäng hÜÖng trÀm chÜa
phai.

Ng¡m nghía không ngû suÓt Çêm. Có cäm

tܪng hÜÖng trÀm cûa ngÜ©i ÇËp còn thoang
thoäng nÖi cây trâm.

42
ñài gÜÖng soi ljn dÃu bèo cho
chæng?
Tan sÜÖng Çã thÃy bóng ngÜ©i,
Quanh tÜ©ng ra š tìm tòi ngÄn ngÖ.
Sinh Çà có š Ç®i ch©,
Cách tÜ©ng lên ti‰ng xa ÇÜa ܧm lòng:
'Thoa này b¡t ÇÜ®c hÜ không,
'Bi‰t Çâu H®p PhÓ mà mong châu vŠ?'31

Cây thoa cûa KiŠu vܧng trên cành Çào.

Nhánh Çào phäi n¢m bên 'không phÆn' nhà bên
kia chÙ Çâu qua nhà bên này ÇÜ®c. Vói lÃy cûa
ngÜ©i ta rÒi nói: 'b¡t ÇÜ®c hÜ không'!

Ti‰ng KiŠu nghe l†t bên kia:

'÷n lòng quân tº sá gì cûa rÖi.
'Chi‰c thoa là cûa mÃy mÜÖi,
'Mà lòng tr†ng nghïa khinh tài xi‰t bao!'

31
Châu vŠ H®p phÓ: vÆt Çã mÃt nay trª vŠ chû cÛ.
Theo HÆu Hán ThÜ, quÆn H®p phÓ có nhiŠu ng†c trai,
quÆn thú tham ô b¡t dân mò ng†c cho h† rÃt nhiŠu.
Ng†c quš bÕ Çi gÀn h‰t. Dân không có gì Ç°i cái æn,
ch‰t Çói ÇÀy ÇÜ©ng. Khi Månh ThÜ©ng ljn làm
thái thú bãi bÕ nh»ng tŒ cÛ, mÜu l®i cho dân, chÜa
ÇÀy m¶t næm sau ng†c bÕ Çi tìm vŠ låi H®p phÓ. Dân
trª vŠ nghŠ cÛ. Ý cä câu: không bi‰t cûa ai mà trä.
43
 Nghïa khí là lòng ngay th£ng, thành thÆt,
trong tr¡ng cûa con ngÜ©i. Cô ta khen anh chàng:
'Chi‰c thoa là cûa mÃy mÜÖi, Mà lòng tr†ng
nghïa khinh tài xi‰t bao!' Cô cÛng lÎch s¿ và khéo
léo l¡m!

Sinh r¢ng: 'Lân lš ra vào,32

'GÀn Çây nào phäi ngÜ©i nào xa xôi.
'ñÜ®c rày nh© chút thÖm rÖi,
'K‹ Çà thi‹u não lòng ngÜ©i bÃy nay!
'BÃy lâu m§i ÇÜ®c m¶t ngày,
'DØng chân gån chút niŠm tây g†i là.'
V¶i vŠ thêm lÃy cûa nhà,
Xuy‰n vàng Çôi chi‰c khæn là m¶t vuông.
Thang mây rón bܧc ng†n tÜ©ng,
Phäi ngÜ©i hôm n† rõ ràng ch£ng nhe?

Anh chàng mØng quá, tÃn công liŠn. Chåy vŠ

lÃy quà, vác thang b¡c vào tÜ©ng leo lên, chàng
nhìn qua nhà hàng xóm.
SÜ®ng sùng gi» š røt rè,
KÈ nhìn rõ m¥t ngÜ©i e cúi ÇÀu.

Chúng ta thÃy ÇÜ®c thái Ƕ cûa hai ngÜ©i.

Anh con trai thì cäm thÃy may m¡n quá, cÓ nhìn
cho rõ m¥t cô nàng. Hôm trܧc dåi quá, phäi làm
b¶ nói chuyŒn v§i VÜÖng Quan thành ra chÌ li‰c
thÃy sÖ sÖ. Bây gi© nhÃt ÇÎnh phäi nhìn cho rõ.
NgÜ©i con gái thì sÜ®ng sùng, gi» š, røt rè và e
lŒ cúi ÇÀu, không dám nhìn th£ng lên. Con gái nhà
nŠ n‰p mà! NhÜng chÌ nŠ n‰p t§i m¶t mÙc nào
Çó thôi. Anh chàng nói:

R¢ng: 'TØ ngÅu nhï g¥p nhau,

'ThÀm trông tr¶m nh§ bÃy lâu Çã chÒn.
'XÜÖng mai tính Çã rÛ mòn,
'LÀn lØa ai bi‰t hãy còn hôm nay!
32
Lân lš: xóm làng, š nói ngÜ©i lÓi xóm.
44
 'Tháng tròn nhÜ gºi cung mây,
'TrÀn trÀn m¶t phÆn Ãp cây Çã liŠu!'33

Anh chàng Çã ch© lâu quá. Tháng này qua

tháng khác, ch© Ç®i ljn n‡i Óm Çi, chÌ còn da
b†c xÜÖng. Bây gi© là cÖ h¶i cho nên anh chàng
tÃn công th£ng:

'TiŒn Çây xin m¶t hai ÇiŠu,

'ñài gÜÖng soi ljn dÃu bèo cho chæng?'
ñ¥t yêu cÀu rÃt rõ: 'Cô có Çáp Ùng ÇÜ®c
niŠm thÜÖng yêu cûa tôi không?' Chàng nói rÃt
khéo: 'ñài gÜÖng soi ljn dÃu bèo cho chæng?'
RÃt t¶i nghiŒp. Ví cô nàng nhÜ gÜÖng sen, ª trên
soi xuÓng; thân phÆn chàng con trai thì chÌ nhÜ
thân bèo nhÕ bé ª sát m¥t nܧc nhìn lên gÜÖng
sen. Lúc chÜa có ÇÜ®c ngÜ©i ÇËp thì phäi nói nhÜ
vÆy m§i có hy v†ng chi‰m ÇÜ®c. Cܧi ÇÜ®c rÒi
thì có th‹ nói ngÜ®c låi. Có th‹ nói nh»ng ÇiŠu rÃt
kÿ: 'Em không ÇÜ®c tích s¿ gì h‰t! NÃu nÒi cÖm
cÛng không chín.' Nghe nói ª Paris có m¶t anh
chàng Tây muÓn cܧi m¶t cô ViŒt Nam. ñ‰n nhà
cô nàng, anh chàng khen: 'Tr©i Öi, nhà em ÇÓt
nhang sao mà thÖm quá!' ñ‰n khi cܧi rÒi, thì:
'ñÓt nhang làm gì mà ÇÓt mãi th‰? Ng¶t quá!
Làm dÖ trÀn nhà h‰t trÖn.' Anh chàng cûa chúng
ta Çang ª giai Çoån chÜa chi‰m h»u ÇÜ®c thành
ra rÃt dÍ thÜÖng: 'TiŒn Çây xin m¶t hai ÇiŠu, ñài
gÜÖng soi ljn dÃu bèo cho chæng?'

NgÀn ngØ nàng m§i thÜa r¢ng:

33
ƒp cây: ôm ch¥t cây c¶t cÀu. VÏ Sinh ngÜ©i nܧc L‡
th©i Xuân Thu cùng hËn v§i m¶t ngÜ©i con gái g¥p
nhau dܧi chân cÀu. NgÜ©i con gái không ljn. VÏ
Sinh thû tín ngÒi Ç®i mãi, nܧc lên to cÛng không chÎu
Çi, cÙ ôm trø cÀu mà chÎu ch‰t ÇuÓi. Ti‰ng Hán
dùng Çi‹n này Ç‹ chÌ viŒc liŠu thân mà thû tín. Ÿ Çây,
Kim Tr†ng chÎu liŠu thân Ç‹ ÇÜ®c g¥p Thúy KiŠu.
45
 'Thói nhà bæng tuy‰t chÃt h¢ng phÌ
phong.34
'Dù khi lá th¡m chÌ hÒng,35
'Nên chæng thì cÛng tåi lòng mË cha.
'N¥ng lòng xót liÍu vì hoa,
'TrÈ thÖ Çã bi‰t Çâu mà dám thÜa!'

ñó là cách trä l©i cûa con gái ngày xÜa. DÀu

b¢ng lòng rÒi Çi n»a cÛng phäi nói: 'Em không bi
‰t. Cái Çó anh hÕi ba má em.' ‘Thói nhà bæng
tuy‰t, chÃt h¢ng phÌ phong' là gia Çình sÓng m¶t
n‰p sÓng truyŠn thÓng, giän dÎ, khÕe månh và
Çåo ÇÙc.

Sinh r¢ng: 'Rày gió mai mÜa,

'Ngày xuân Çã dÍ tình c© mÃy khi!

'Vô thÜ©ng l¡m cô Öi! Có mÃy cÖ h¶i may

m¡n nhÜ ngày hôm nay.'

'Dù chæng xét tÃm tình si,

'ThiŒt Çây mà có ích gì ljn ai?
'Chút chi g¡n bó m¶t hai,
'Cho Çành rÒi së liŒu bài mÓi manh.

34
PhÌ phong: tên hai thÙ rau nhà nghèo æn, š nói sÓng
b¢ng phÜÖng tiŒn Çåm båc, ÇÖn giän.
35
ChÌ hÒng: do Çi‹n xích th¢ng hŒ túc, chÌ viŒc xe
duyên v® chÒng. Theo Tøc u quái tøc, Vi CÓ Çi dåo
m¶t Çêm træng g¥p m¶t ông lão ngÒi t¿a lÜng vào m¶t
cái túi l§n Ç¿ng ÇÀy nh»ng s®i chÌ ÇÕ hܧng vŠ phía
m¥t træng mà ki‹m sách. Vi CÓ hÕi, ông lão nói ÇÃy là
væn thÜ k‰t hôn cûa thiên hå, còn nh»ng s®i chÌ ÇÕ
thì dùng Ç‹ bu¶c chân nh»ng Çôi trai gái së k‰t hôn
thành v® thành chÒng. NguyŒt lão, ông tÖ, chÌ hÒng
ÇŠu chÌ viŒc xe duyên v® chÒng, nhân duyên do tr©i
ÇÎnh.
46
 'N‰u em không xét låi mà m¶t m¿c tØ chÓi
thì anh ch¡c anh së ch‰t mÃt! ThiŒt thòi cho anh
mà có ích l®i gì cho em Çâu! Em b¢ng lòng Çi cho
anh an tâm rÒi anh së Çi tìm ngÜ©i t§i làm mÓi
mai hÕi em.' Anh chàng này ch¡c Çi h†c trÜ©ng
luÆt Ç‹ ra làm trång sÜ ÇÜ®c!

'Khuôn thiêng dù phø tÃc thành,

'CÛng liŠu bÕ quá xuân xanh m¶t Ç©i.
'N‰u tr©i không cho anh cܧi ÇÜ®c em thì
anh së ch‰t. Anh thŠ së không cܧi ai n»a h‰t.
Tu°i trÈ cûa anh coi nhÜ là bÕ Çi. Sinh mång anh
tùy thu¶c vào em. Em nói 'Yes' thì anh sÓng, mà
nói 'No' thì anh ch‰t.' Ghê không? Nh»ng chàng
sinh viên th©i này chÜa ch¡c nói ÇÜ®c nhÜ vÆy!

LÜ®ng xuân dù quy‰t hËp hòi,

Công Çeo Çu°i ch£ng thiŒt thòi l¡m ru!'

'Em không t¶i nghiŒp anh sao? MÃy tháng

nay anh không æn, không ngû, không h†c, không
Çàn, không pha trà, không vi‰t lách. –m tong teo.
Mª cºa s° suÓt ngày Çêm Ç‹ nhìn qua nhÜ vÆy
thôi...' ñó là tÃt cä nh»ng ÇiŠu mà ngÜ©i con trai
có th‹ nói. Nói nhÜ vÆy thì làm sao KiŠu có th‹ tØ
chÓi ÇÜ®c? NhÃt là KiŠu Çã có n¶i k‰t s¤n rÒi.

L¥ng nghe l©i nói nhÜ ru,

ChiŠu xuân dÍ khi‰n nét thu ngåi ngùng.36
R¢ng: 'Trong bu°i m§i lå lùng,
'N‹ lòng có lë cÀm lòng cho Çang!

36
ChiŠu xuân: lòng mÖ tܪng ljn tình yêu, do các
ch» hoài xuân hay xuân tº trong ti‰ng Hán. Nét thu:
con m¡t sáng trong nhÜ nܧc mùa thu g®n sóng (thu
ba).
47
 Có m¶t giây phút g†i là giây phút thua trÆn.
Kháng chi‰n Çã thÃt båi. M¥t trÆn Çã v«. Thành
trì Çã bÎ quân ÇÎch phá Ç° rÒi!

'ñã lòng quân tº Ça mang,

'M¶t l©i vâng tåc Çá vàng thûy chung.'

NhÜ vÆy là trÆn Çánh Çã k‰t thúc. Ngày

xÜa ông VÜÖng có nói v§i bà VÜÖng nhÜ vÆy
không? Ch¡c cÛng na ná nhÜ vÆy chÙ gì!
ñÜ®c l©i nhÜ cªi tÃm lòng,
Giª kim hoàn v§i khæn hÒng trao tay.
R¢ng: 'Træm næm cÛng là Çây,
'Cûa tin g†i m¶t chút này làm ghi.'
S¤n tay khæn gÃm quåt quÿ,
V§i cành thoa Ãy tÙc thì Ç°i trao.

Trao Ç°i t¥ng phÄm Ç‹ cø th‹ hóa mÓi tình,

làm tin s¿ Çính ܧc.

M¶t l©i vØa g¡n tÃt giao,

Mái sau dÜ©ng có xôn xao ti‰ng ngÜ©i.

Có ti‰ng ngÜ©i Çi t§i.

V¶i vàng lá røng hoa rÖi,

Chàng vŠ viŒn sách nàng d©i lÀu trang.

Không có cách gì Ç‹ có th‹ vi‰t hay hÖn n»a.

Hai ngÜ©i Çang g¥p nhau, nghe ti‰ng Ƕng v¶i
vàng xa nhau. M¶t bên là hoa, m¶t bên là lá. Hình
änh 'lá røng hoa rÖi' hay ª ch‡ rÃt nhË nhàng,
không ai bi‰t.

TØ phen Çá bi‰t tu°i vàng

TØ phen Çá bi‰t tu°i vàng,
Tình càng th¡m thía då càng ngÄn ngÖ.

48
 Hay câu rÃt hay. RÃt Çúng chân lš. Trܧc kia
thÀm yêu, tr¶m nh§, kh° và thi‰u nhau thiŒt.
Tܪng g¥p ÇÜ®c nhau, nói ÇÜ®c nh»ng l©i
thÜÖng yêu, hÙa hËn v§i nhau thì Ç« kh°. Ai dè sau
Çó thì càng nh§, càng kh°, càng thi‰u nhau thêm.
Ÿ xa, mình tính bÕ ra ba træm quan nói chuyŒn
ÇiŒn thoåi v§i ngÜ©i kia, nghï r¢ng nói xong thì
thÜÖng nh§ nhË b§t. Ai dè, nói xong låi càng thÃy
xôn xao và nóng näy, bÒn chÒn hÖn. Cái mà mình
tܪng së làm cho mình thÕa mãn, h‰t kh° låi làm
cho mình khát khao, kh° sª thêm nhiŠu lÀn. ñây là
m¶t s¿ th¿c, ÇÜ®c nói ra không phäi tØ Kinh Çi‹n
mà tØ kinh nghiŒm cûa ngÜ©i Ç©i. Nói kinh
nghiŒm chÙ không phäi là thuy‰t pháp. Giá trÎ
cûa s¿ th¿c này không thua gì giá trÎ cûa m¶t câu
Kinh.

Sông TÜÖng m¶t däi nông s©,

Bên trông ÇÀu n† bên ch© cuÓi kia.

ñây là hai câu lÃy š Çoån thÖ trong Tình Sº:

Quân tåi TÜÖng giang ÇÀu,

Thi‰p tåi TÜÖng giang vï
TÜÖng tÜ bÃt tÜÖng ki‰n
ñÒng Äm TÜÖng giang thûy.

(Chàng ª ÇÀu sông TÜÖng, Thi‰p ª cuÓi sông

TÜÖng, nh§ nhau mà không thÃy m¥t nhau, (dù)
cùng uÓng nܧc sông TÜÖng.)
Làm sao mà g¥p ÇÜ®c nhau hoài hoài, m‡i
ngày, m‡i gi©, m‡i phút? M¶t lÀn là Çã quá may
m¡n rÒi!

49
NgÅm cÖ h¶i ng¶ Çã Çành hôm
nay
LÀn lÀn ngày gió Çêm træng
ThÜa hÒng rÆm løc Çã chØng xuân qua.

Màu hÒng ít Çi, màu løc nhiŠu hÖn. Mùa Xuân

Çã nhÜ©ng ch‡ cho mùa Hè.

Ngày vØa sinh nhÆt ngoåi gia,

Trên hai ÇÜ©ng dܧi n»a là hai em.
TÜng bØng s¡m sºa áo xiêm,
BiŒn dâng m¶t lÍ xa Çem tÃc thành.

Gia Çình Thúy KiŠu vŠ bên ngoåi æn sinh

nhÆt. KiŠu ª nhà, cÓ nhiên là cô lÃy c§: 'Con nhÙc
ÇÀu. Con xin ª nhà.' ñây là cÖ h¶i Ç‹ Çi g¥p anh
chàng.

Nhà lan thanh v¡ng m¶t mình,

NgÅm cÖ h¶i ng¶ Çã Çành hôm nay.
Th©i trân thÙc thÙc s¤n bày,
Gót sen thoæn tho¡t dåo ngay mái tÜ©ng.

KiŠu nÃu vài món thÆt ngon, chåy ra ch‡ hai

ngÜ©i Çã g¥p và thŠ thÓt. Th©i trân là nh»ng món
æn trong mùa. Mùa nào có thÙc æn cûa mùa Çó.
Ví dø mùa Xuân có rau tía tô, kinh gi§i (thì làm
xuân quyŒn), mùa hè có rau xà lách, bông bí...;
Nh»ng món æn trong mùa thì tÜÖi và ngon (th©i
trân). Không nh¢m mùa mà mua æn (hay æn ÇÒ
h¶p) thì không ngon n»a. M¶t thi sï ViŒt Nam
trong nhóm Xuân Thu Nhã TÆp có câu: ñáy Çïa
mùa Çi nhÎp häi hà. BÓn mùa Çi ngang qua Çáy Çïa
theo nhÎp cûa sông và bi‹n. Mùa nào æn món ngon
cûa mùa Çó, chÌ có š Ãy mà nói m¶t cách rÃt
'ÇiŒu'.

50
 Cách hoa së d¥ng ti‰ng vàng,
Dܧi hoa Çã thÃy có chàng ÇÙng trông.

Cô nàng vØa Ç¢ng h¡ng m¶t cái thì Çã thÃy

anh chàng ÇÙng s¤n ª bên kia rÒi. Làm sao anh ta
bi‰t nhà bên kia hôm nay Çi æn sinh nhÆt bên
ngoåi mà ÇÙng ch©? ThiŒt là tài tình! ThÆt ra cä
ngày anh có làm æn gì ÇÜ®c Çâu, suÓt ngày chÌ
nhìn qua bên này, ch© Ç®i thôi mà. Và bây gi©
anh chàng trách:

'Trách lòng h© h»ng v§i lòng,

'Lºa hÜÖng chÓc Ç‹ lånh lùng bÃy lâu.
'Nh»ng là Ç¡p nh§ Ç°i sÀu,
'Tuy‰t sÜÖng nhuÓn nºa mái ÇÀu hoa râm.'

Anh chàng cÜ©ng ÇiŒu hóa! M§i có hai mÜÖi

mÃy tu°i ÇÀu làm sao mà tóc båc ÇÜ®c.

Nàng r¢ng: 'Gió b¡t mÜa cÀm,

'ñã cam tŒ v§i tri âm bÃy chÀy
'V¡ng nhà ÇÜ®c bu°i hôm nay,
'LÃy lòng g†i chút ra Çây tå lòng!'

Hai ch» lòng ÇÜ®c sº døng rÃt khéo. ñáp låi

tÃm lòng b¢ng m¶t tÃm lòng. Khi vi‰t truyŒn Am
Mây Ngû tôi cÛng b¡t chܧc cách nói cûa cø NguyÍn
Du: 'Tác giä Çã lÃy lòng cûa m¶t thiŠn sÜ Ç‹ hi‹u
lòng cûa m¶t thiŠn sÜ (Trúc Lâm ñåi Sï).'

Bây gi© KiŠu Çi vòng theo hòn non b¶, thÃy

cuÓi tÜ©ng có m¶t cái l‡ có th‹ Çi chui vØa ÇÜ®c
rào låi.

LÀn theo núi giä Çi vòng,

CuÓi tÜ©ng dÜ©ng có nÈo thông m§i rào.
X¡n tay mª khóa Ƕng Çào,
Rë mây trông tÕ lÓi vào Thiên Thai.

51
 Xé rào, chui l‡ tÜ©ng qua g¥p nhau mà nói rÃt
væn hoa.

M¥t nhìn m¥t càng thêm tÜÖi,

Bên l©i vån phúc bên l©i hàn huyên.37
Sánh vai vŠ chÓn thÜ hiên,
Góp l©i phong nguyŒt n¥ng nguyŠn non
sông.38

Không gian trong bÙc h†a

Trên yên bút giá thi ÇÒng,
ñåm thanh m¶t bÙc tranh tùng treo trên.39

Thi ÇÒng là cái h¶p Ç¿ng nh»ng bài thÖ m§i

làm. Bút giá là giá gác bút. Ngày xÜa tôi nghèo
quá, không có cái thi ÇÒng. NhiŠu khi làm thÖ Ç‹
rÖi røng, bay Çi Çâu mÃt cä. NhÃt là khi có š thÖ
muÓn vi‰t ra låi lÃy mÃy cái bì thÜ cÛ, vi‰t vào
næm bäy câu, sau tܪng là rác Çem liŒng Çi mÃt.
RÃt u°ng. Phäi mà có cái h¶p, làm bài nào cÛng bÕ
vào ÇÃy, Çóng n¡p låi thì Ç« quá.
ThÃy bÙc tranh tùng Kim Tr†ng vë, Thúy KiŠu
khen:

Phong sÜÖng ÇÜ®c vÈ thiên nhiên,

37
Vån phúc: l©i chúc phúc lành, thÜ©ng ngÜ©i Çàn bà
hay nói v§i ngÜ©i Çàn ông khi g¥p nhau. Hàn huyên:
thæm hÕi, chuyŒn trò khi chû khách m§i g¥p nhau.
38
L©i phong nguyŒt: nh»ng câu chuyŒn yêu thÜÖng,
lãng mån. NguyŠn non sông: l©i thŠ nguyŠn g¡n bó.
39
ñåm thanh: màu xanh nhåt.
52
 M¥n khen nét bút càng nhìn càng tÜÖi.

Cây tùng mang vÈ hùng vï cûa m¶t bÆc

trÜ®ng phu, chÎu Ç¿ng ÇÜ®c sÜÖng tuy‰t và gió
may. Thúy KiŠu khen, không phäi khen sÖ sÖ mà
khen h‰t lòng (m¥n khen).

Sinh r¢ng: 'Phác h†a vØa rÒi,

'PhÄm ÇŠ xin m¶t vài l©i thêm hoa.'

Kim Tr†ng xin KiŠu ÇŠ vài câu thÖ Ç‹ bÙc h†a

có thêm giá trÎ. Ý nói: 'Nét vë cûa anh Çâu có ÇËp
gì, nhÜng n‰u em cho vào vài câu thÖ thì bÙc h†a
có th‹ bán t§i hai ba ngàn Çô la.' M¶t bên khen vë
ÇËp, m¶t bên khen thÖ hay.

Tay tiên gió táp mÜa sa,

Khoäng trên dØng bút thäo và bÓn câu.

Khoäng trên là låc khoän. Theo lÓi h†a c°

Çi‹n, ngÜ©i ta không bao gi© vë choán h‰t
khung väi hay khung tranh mà luôn luôn Ç‹ không
gian trong bÙc h†a. Vì vÆy bÙc h†a có thiŠn vÎ. ñôi
khi ngÜ©i ta vë m¶t dòng sông, vài ba cây lau
sÆy, m¶t con thuyŠn c¡m sào, còn låi phía trên bao
nhiêu là tr©i, bao nhiêu là không gian. Nhìn vào
mình thÃy trong ngÜ©i rÃt khÕe. ThÀy tu khi vë
cÛng nên vë nhÜ vÆy. Phäi có rÃt nhiŠu không
gian. Khi vi‰t thÜ cÛng nên nhÜ vÆy. Càng ng¡n
càng tÓt, càng thiŠn. LiŒng b§t ÇÜ®c ch» nào tÓt
ch» Çó. Vi‰t m¶t cái thÜ mà Ç¥c nghÎt tØ trên
xuÓng dܧi, ngÜ©i ta nhìn vào së thÃy mŒt, chÜa
muÓn džc liŠn. Vi‰t theo ki‹u Çánh ÇiŒn tín;
thêm m¶t ch» là phäi trä thêm tiŠn. Khoäng trÓng
trong bÙc h†a (låc khoän) là ch‡ khi g¥p ngÜ©i tri
k› hay giÕi thÖ ngÜ©i ta së nh© ÇŠ vào vài ch». N
‰u không có ai thì tác giä t¿ ÇŠ.

53
Nhä ng†c phun châu
KiŠu rÃt giÕi. Ngoáy vài cái Çã xong ba bÓn
câu thÖ trên låc khoän. Anh chàng khen liŠn:

Khen: 'Tài nhä ng†c phun châu,

'Nàng Ban ä Tå cÛng Çâu th‰ này!40
'Ki‰p tu xÜa ví chÜa dày,
'Phúc nào nh¡c ÇÜ®c giá này cho ngang!'

- 'Em làm thÖ nhÜ nhä ng†c phun châu! Ch¡c

ki‰p trܧc anh có tu nên ki‰p này m§i có phܧc
mà ÇÜ®c em.' Không bi‰t ki‰p trܧc chàng Kim
Çã và tu pháp môn nào?

PhÆn dày phÆn mÕng

Thúy KiŠu Çáp låi l©i khen cûa Kim Tr†ng:

Nàng r¢ng: 'Tr¶m li‰c dung quang,

'Ch£ng sân ng†c b¶i cÛng phÜ©ng kim
môn.41
'Nghï mình phÆn mÕng cánh chuÒn,
'Khuôn xanh bi‰t có vuông tròn mà hay?

KiŠu lo: 'Anh có phܧc ÇÙc nhiŠu trong quá

khÙ, em thì không. Không bi‰t ông tr©i có giúp
cho cu¶c hôn nhân cûa chúng ta không?' Vì:

40
Nàng Ban, ä Tå: Ban Chiêu Ç©i ñông Hán và Tå ñåo
UÄn Ç©i TÃn là hai ngÜ©i Çàn bà n°i ti‰ng thông
minh, h†c r¶ng, có tài biŒn luÆn và giÕi thÖ væn.
41
Ng†c b¶i: ÇÒ Çeo b¢ng ng†c, chÌ ngÜ©i quân tº,
ngÜ©i Çã hi‹n Çåt và có quan chÙc. Kim môn: Kim Mã
Môn, tên m¶t cºa cung VÜÖng Ç©i Hán, nÖi các quan
h†c sï Ç®i chi‰u, chuÄn bÎ Ç‹ vua hÕi chính s¿. ñây là
chÌ nh»ng ngÜ©i có væn tài, ÇÜ®c nhà vua tr†ng døng.
54
 'Nh§ tØ næm hãy thÖ ngây,
'Có ngÜ©i tܧng sï Çoán ngay m¶t l©i:
'Anh hoa phát ti‰t ra ngoài,
'Nghìn thu båc mŒnh m¶t Ç©i tài hoa.

'Ông thÀy tܧng nói: 'TÃt cä nh»ng cái tinh

anh cûa con ngÜ©i Thúy KiŠu ÇŠu l¶ ra ngoài h‰t.
S® r¢ng suÓt Ç©i cô së kh°.' Khi có nh»ng cái quš,
cái hay, ngÜ©i ta phäi bi‰t giÃu b§t vào bên
trong. Anh hoa là cái tinh ba, cái ÇËp nhÃt cûa con
ngÜ©i. N‰u phát ti‰t ra ngoài h‰t thì bên trong
së không còn gì n»a. Và nhÜ vÆy së chiêu cäm vào
nh»ng tai nån. Nh»ng ngÜ©i có hånh phúc là
nh»ng ngÜ©i chÃt chÙa ÇÜ®c n¶i dung và n¶i l¿c
bên trong. H† không Ç‹ h‰t tÃt cä phát hiŒn ra
ngoài. Nh»ng nhà có cûi chÃt nhiŠu trong kho thì
së ÇÜ®c Ãm suÓt mùa Çông. N‰u có bao nhiêu
cûi ÇŠu Çem ra, ÇÓt h‰t thì së có lúc lånh.

'Trông ngÜ©i låi ngÅm ljn ta,

'M¶t dày m¶t mÕng bi‰t là có nên?'

ThÃy m¶t bên (Kim Tr†ng) phúc dày, m¶t bên

(KiŠu) phúc mÕng, KiŠu phân vân không bi‰t mÓi
nhân duyên cûa hai ngÜ©i có th‹ thành t¿u ÇÜ®c
không.

Sinh r¢ng: 'Giäi cÃu là duyên,42

'XÜa nay nhân ÇÎnh th¡ng thiên cÛng nhiŠu.

Con ngÜ©i Çã nhiŠu lÀn th¡ng ÇÜ®c sÓ

mång nh© có š chí. ñó là l©i an ûi cûa Kim Tr†ng. -
S¿ tu h†c và cách sÓng cûa mình có th‹ thay Ç°i
ÇÜ®c sÓ mång và hoàn cänh. 'Tܧng bÃt cÆp sÓ,
sÓ bÃt cÆp ÇÙc': n‰u có ÇÙc thì mình có th‹
th¡ng ÇÜ®c sÓ phÆn. ñây là m¶t l©i khuyên rÃt
42
Giäi cÃu: tình c© không hËn mà g¥p.
55
hay. N‰u mình có cäm giác là mình không có
phܧc nhiŠu, sÓ phÆn mình së Çau kh° thì nên
nghe l©i khuyên này. SÓ phÆn không phäi là
chuyŒn quan tr†ng nhÃt, bªi vì mình có khä næng
chuy‹n hóa. 'XÜa nay nhân ÇÎnh th¡ng thiên cÛng
nhiŠu.' Trong væn hóa Pháp, có khi ngÜ©i ta nói
con ngÜ©i s¡p Ç¥t nhÜng chính Tr©i quy‰t ÇÎnh
(L'homme propose, Dieu dispose). Ÿ Çây chúng ta
thÃy m¶t quan Çi‹m khác hÖn: N‰u con ngÜ©i có
š chí, muÓn chuy‹n hóa, muÓn thay Ç°i thì nhiŠu
khi chuy‹n ÇÜ®c sÓ mång, chuy‹n ÇÜ®c nghiŒp,
chuy‹n ÇÜ®c mång tr©i.

'Ví dù giäi k‰t ljn ÇiŠu,

'Thì Çem vàng Çá mà liŠu v§i thân!'

'N‰u g¥p phäi nh»ng chuyŒn khó khæn thì

chúng ta hãy Çem sÙc månh tình yêu cûa chúng ta
mà tranh ÇÃu. CÀn ch‰t thì ch‰t. S® gì!'

ñû ÇiŠu trung khúc ân cÀn,43

Lòng xuân phÖi ph§i chén xuân tàng tàng.

Cô KiŠu lo l¡m nhÜng n‰u có ngÜ©i an ûi thì

cô trÃn tïnh låi ÇÜ®c liŠn. M§i mÃy tháng trܧc
Çây, nh© có mË khuyên nhû, cô yên. Bây gi©,
nh© anh chàng an ûi, cô cÛng êm låi. Cô có khä
næng vui chÖi ngay sau Çó. Hai ngÜ©i uÓng
rÜ®u. H† Çâu Çã th† Tam Quy và NgÛ Gi§i! Không
bi‰t KiŠu Çã uÓng rÜ®u hay uÓng trà? Con gái
thÜ©ng không uÓng rÜ®u. Anh chàng thì ch¡c
ch¡n là uÓng rÜ®u. RÜ®u cúc hay rÜ®u lj, chÙ
ch¡c không phäi là rÜ®u thuÓc Çâu!

Ngày vui ng¡n ch£ng ÇÀy gang

43
Trung khúc: khúc lòng, nh»ng tâm s¿ thÀm kín.
56
 Giây phút bên nhau cûa hai ngÜ©i rÃt ng¡n
ngûi. Ngày s¡p h‰t, h† s¡p phäi chia tay. Cø
NguyÍn Du nói m¶t câu rÃt Çáng cho chúng ta chú
š:

Ngày vui ng¡n ch£ng ÇÀy gang,

Trông ra ác Çã ngÆm gÜÖng non ñoài.

Ngày vui là ngày Kim - KiŠu ÇÜ®c sÓng cånh

nhau, tØ chín gi© sáng ljn næm, sáu gi© chiŠu.
Ngày vui nhÃt trong Ç©i cûa hai ngÜ©i ÇÜ®c diÍn
tä là 'ng¡n ch£ng ÇÀy gang.' LÃy không gian mà Ço
th©i gian thì chÜa ÇÀy m¶t gang tay. ñây là m¶t
câu rÃt hay trong truyŒn KiŠu, có th‹ vi‰t lên
treo ngay trong thiŠn viŒn ÇÜ®c. Khi vui mà vui
không có chánh niŒm thì cái vui Çi qua rÃt mau và
cÛng không thÆt là vui. Hai ngÜ©i ngÒi, nói
chuyŒn và thŠ bÒi tØ sáng ljn chiŠu. Cái vui có
bao nhiêu Çâu! ChÜa b¢ng m¶t gang tay. NhÃt là
khi h† chÜa bi‰t th¿c tÆp chánh niŒm và an trú
trong hiŒn tåi.

V¡ng nhà ch£ng tiŒn ngÒi dai,

Giã chàng nàng m§i kíp d©i song sa.44

ThÃy mình qua bên này lâu quá trong khi nhà
không có ai cÛng kÿ, và s® gia Çình vŠ không thÃy
mình, KiŠu ÇÙng dÆy tØ giã.

Bây gi© rõ m¥t Çôi ta

ñ‰n nhà vØa thÃy tin nhà,
Hai thân còn dª tiŒc hoa chÜa vŠ.
Cºa ngoài v¶i rû rèm the,
Xæm xæm bæng lÓi vÜ©n khua m¶t mình.
44
Song sa: Cºa s° có treo màn sa (thÙ hàng tÖ dŒt
thÜa mÕng).
57
 VŠ nhà, thÃy gia Çình chÜa vŠ, KiŠu ti‰c, låi
chui tÜ©ng sang nhà Kim Tr†ng.

Nh¥t thÜa gÜÖng gi†i ÇÀu cành,

Ng†n Çèn trông l†t trܧng huÿnh h¡t hiu.45
Sinh vØa t¿a án thiu thiu,
Dª chiŠu nhÜ tÌnh dª chiŠu nhÜ mê.
Anh chàng Çang ngÒi ngû gøc. Không Çi n¢m
Çàng hoàng, chàng chÌ ngÒi trܧc bàn h†c mà ngû.

Ti‰ng sen së Ƕng giÃc hoè,

Bóng træng Çã x‰ hoa lê låi gÀn.

Câu thÖ rÃt ÇËp. Bܧc chân cûa KiŠu làm xao
Ƕng giÃc ngû cûa Kim Tr†ng. Trong trång thái nºa
tÌnh nºa mê, chàng Kim thÃy m¶t nàng tiên bܧc
t§i. Anh chàng nghï là mình Çang n¢m m¶ng:

Bâng khuâng ÇÌnh Giáp non ThÀn,

Còn ng© giÃc m¶ng Çêm xuân mÖ màng.
Nàng r¢ng: 'Khoäng v¡ng Çêm trÜ©ng,
'Vì hoa nên phäi Çánh ÇÜ©ng tìm hoa.
'Bây gi© rõ m¥t Çôi ta,
'Bi‰t Çâu rÒi n»a ch£ng là chiêm bao?'

'Bây gi© hai ÇÙa g¥p nhau, nhìn rõ m¥t nhau.

NhÜng có th‹ cänh này chÌ là cänh chiêm bao,
không có thÆt.' DÍ s®! ñây là m¶t trong nh»ng câu
ghê g§m nhÃt cûa truyŒn KiŠu. N‰u Çem con m¡t
cûa thiŠn sÜ mà nhìn thì ta së thÃy câu này ‘l®i
håi’ l¡m. Có m¶t lÀn tôi ÇÜa anh ThiŠu Çi vào rØng.
45
Trܧng huÿnh: màn Çom Çóm, chÌ phòng h†c cûa h†c
trò. Theo TÃn ThÜ, ông Xa DÆn hÒi nhÕ nhà nghèo,
không có Çèn th¡p mà h†c nên b¡t Çom Çóm bÕ vào
m¶t cái túi Ç‹ thÃy ch» mà h†c. NgÜ©i ta dùng ch»
trܧng huÿnh Ç‹ chÌ buÒng h†c cûa nh»ng ngÜ©i siêng
h†c.
58
Nh»ng džt lá trong rØng có nh»ng ÇÜ©ng gân
xanh tuyŒt v©i. Tôi rÃt thích. Nhìn nh»ng t© lá Çó
tôi rÃt hånh phúc, thÃy mình Çang sÓng trong
cänh gi§i mÀu nhiŒm cûa pháp thân. Nh»ng
ngÜ©i Çi theo tôi có th‹ Çã không ti‰p xúc ÇÜ®c.
H† Çang lo chuyŒn ª nhà, công æn viŒc làm,
tÜÖng lai, quá khÙ... cho nên khó ti‰p xúc ÇÜ®c
v§i nh»ng mÀu nhiŒm Ãy. Tôi dØng låi và hÕi: 'ñây
là s¿ th¿c hay giÃc m¶ng? Cänh gi§i này có th¿c
hay m¶ng?" 'NgÜ©i bây gi© nhìn nh»ng khóm lá
này nhÜ nhìn trong m¶t giÃc mÖ.' Hai ngÜ©i cùng
ÇÙng ch‡ Çó, cùng nhìn nh»ng t© lá Çó. NgÜ©i
sÓng trong m¶ng, ngÜ©i sÓng trong thÆt. S¿ khác
nhau n¢m ª ch‡ có an trú trong hiŒn tåi, có chánh
niŒm khi ti‰p xúc v§i cái ÇËp cûa t© lá hay
không. KiŠu là m¶t thi sï, m¶t ngÜ©i rÃt nhåy cäm.
Cô thÃy ÇÜ®c cái ÇËp, s¿ quš giá cûa gi© phút hai
ngÜ©i ÇÜ®c g¥p nhau. Cô cÛng thÃy Çó là
chuyŒn rÃt mong manh. CÛng vì thÃy cái mong
manh Çó cho nên cô Çã liŠu mång:

Nàng r¢ng: 'Khoäng v¡ng Çêm trÜ©ng,

'Vì hoa nên phäi Çánh ÇÜ©ng tìm hoa.'

Cô này ghê l¡m chÙ không phäi chÖi Çâu! Tuy

nói là con nhà gia giáo, có nŠ n‰p nhÜng chui
tÜ©ng hai lÀn trong m¶t Çêm thì cÛng quá thÆt.
ñây là nhân vÆt cûa cø NguyÍn Du, m¶t nhà Nho
mô phåm cûa 'cºa Kh°ng sân Trình.'
Chúng ta có th‹ vi‰t lên hai câu: 'Bây gi©
rõ m¥t Çôi ta, Bi‰t Çâu rÒi n»a ch£ng là chiêm
bao?' làm thiŠn ng» treo trên tÜ©ng ÇÜ®c. Làng
Mai là m¶t th¿c tåi hay m¶t giÃc chiêm bao? Có th‹
bây gi© nó Çã là m¶t giÃc chiêm bao rÒi, n‰u
mình không bi‰t an trú trong hiŒn tåi, không
sÓng sâu s¡c, tÆn hܪng nh»ng gi© phút bên
nhau.

59
 V¶i mØng làm lÍ rܧc vào,
ñài sen nÓi sáp song Çào thêm hÜÖng.46

Kim Tr†ng th¡p thêm n‰n m§i và ÇÓt thêm

trÀm. Ngày xÜa, trܧc khi ngâm thÖ ngÜ©i ta
thÜ©ng t¡m rºa sånh së và ÇÓt trÀm lên. N‰u có
ti‰ng Çàn tÿ bà n»a thì m§i Çúng là khung cänh
ngâm thÖ. M¶t anh chàng sinh viên 'ÇiŒu' nhÜ
Kim Tr†ng thì th‰ nào cÛng có m¶t cây Çàn, m¶t
lÜ trÀm và m¶t Çài sen Ç‹ ÇÓt n‰n. Ngày xÜa, tôi
cÛng bÎ änh hܪng cái 'ÇiŒu' Çó. T‰t nào tôi cÛng
mua båch låp; thÙc Ç®i Giao ThØa th¡p lên ba bÓn
cây n‰n Ç‹ džc thÖ. Toàn là c° thi, in trên giÃy
thÆt tr¡ng. ñó là cái ki‹u thanh tao, sang tr†ng vŠ
phÜÖng diŒn tâm linh cûa ngÜ©i trܧc.

Tiên thŠ cùng thäo m¶t chÜÖng,

Tóc mây m¶t món dao vàng chia Çôi.

Hai ngÜ©i vi‰t l©i thŠ xuÓng t© giÃy hoa

tiên, c¡t tóc tr¶n v§i nhau rÒi chia Çôi, m‡i ngÜ©i
m¶t nºa. NgÜ©i trÈ Ç©i bây gi© có ngÜ©i cÛng
còn làm nhÜ vÆy.

VÀng træng v¢ng v¥c gi»a tr©i,

ñinh ninh hai miŒng m¶t l©i song song.
Tóc tÖ cæn v¥n tÃc lòng,
Træm næm tåc m¶t ch» ÇÒng ljn xÜÖng.
Chén hà sánh gi†ng quÿnh tÜÖng,
Däi là hÜÖng l¶n bình gÜÖng bóng lÒng.

Hai ngÜ©i uÓng rÜ®u, thŠ nguyŠn. Bóng

træng chi‰u qua bÙc bình phong có nh»ng tÃm
gÜÖng, gió lay bÙc màn løa phäng phÃt mùi
hÜÖng trÀm.

46
ñài sen: lj c¡m n‰n hình hoa sen. Song Çào: lÜ
ÇÓt trÀm, hình quä Çào.
60
CÖn bão âm thanh
Sinh r¢ng: 'Gió mát træng trong,
'BÃy lâu nay m¶t chút lòng chÜa cam.
'Chày sÜÖng chÜa nŒn cÀu Lam,
'S® lÀn khân quá ra sàm s« chæng?'
'Lâu nay anh ܧc ao m¶t chuyŒn mà chÜa
ÇÜ®c. Chúng mình chÜa chính thÙc làm lÍ cܧi
hÕi, n‰u anh yêu cÀu chuyŒn Çó thì e hÖi bÃt
lÎch s¿.' Nghïa chÌ là nhÜ vÆy thôi mà thÖ diÍn tä
m¶t cách rÃt ÇiŒu.

Nàng r¢ng: 'HÒng diŒp xích th¢ng,

'M¶t l©i cÛng Çã ti‰ng r¢ng tÜÖng tri.
'ñØng ÇiŠu nguyŒt n† hoa kia,
'Ngoài ra ai låi ti‰c gì v§i ai.'

'Hai ngÜ©i Çã ÇÒng š v§i nhau, hi‹u nhau, liên

hŒ Çã sâu s¡c. ñØng Çi vào chuyŒn hoa nguyŒt
thôi. Ngoài chuyŒn Çó ra em không tØ chÓi
chuyŒn gì v§i anh cä.' RÃt rõ ràng. Anh chàng bèn
yêu cÀu:
R¢ng: 'Nghe n°i ti‰ng cÀm Çài,
'Nܧc non luÓng nh»ng l¡ng tai Chung Kÿ'47
47
Nܧc non: bªi ch» cao sÖn lÜu thûy, chÌ ti‰ng Çàn
hay cûa ngÜ©i tri k›, ti‰ng Çàn có bån tri âm thܪng
thÙc. Tích Bá Nha và Tº Kÿ. Bá Nha th©i Xuân Thu, là
ngÜ©i giÕi Çàn, g¥p và chÖi thân v§i Chung Tº Kÿ là
ngÜ©i sành nghe Çàn. M¶t hôm Bá Nha Çánh Çàn,
Chung Tº Kÿ ngÒi nghe. Khi Bá Nha nghï ljn ch‡ non
cao, Chung Tº Kÿ nói: ThiŒn tai hÒ c° cÀm, nguy nguy
hÒ nhÜ®c Thái SÖn = ñánh Çàn giÕi làm sao, vòi v†i
cao thay nhÜ núi Thái! M¶t lát Bá Nha nghï ljn ch‡
nܧc chäy, Chung Tº Kÿ låi nói: 'ThiŒn tai hÒ c° cÀm,
Çãng Çãng hÒ nhÜ®c lÜu Thûy' = ñánh Çàn sành bi‰t
mÃy, mênh mông thay nhÜ nܧc chäy. Chung Tº Kÿ ch
‰t, Bá Nha ÇÆp Çàn không gäy n»a vì cho ngÜ©i Ç©i
không còn ai hi‹u ti‰ng Çàn cûa mình. Chung Kÿ là
61
 'Anh nghe ÇÒn ti‰ng em Çàn rÃt hay. Anh
mong ܧc ÇÜ®c nghe em Çàn.'
ThÜa r¢ng: 'TiŒn kÏ sá chi,
'ñã lòng dåy ljn dåy thì phäi vâng.'
Hiên sau treo s¤n cÀm træng,
V¶i vàng sinh Çã tay nâng ngang mày.

CÀm træng là Çàn nguyŒt (nguyŒt cÀm, g†i

là Çàn træng cÛng ÇÜ®c). Hai træm næm trܧc cø
NguyÍn Du Çã cÓ g¡ng dùng ch» Nôm Ç‹ thay th‰
nh»ng ch» Hán. Bây gi© mình dùng væn phåm
ViŒt Ç‹ niŒm Bøt (Nam mô Bøt Thích Ca Mâu Ni)
cÛng không có gì là cách mång l¡m. Kim Tr†ng có
cº chÌ rÃt ÇËp, hai tay nâng Çàn lên ngang mày Ç‹
ÇÜa cho KiŠu. Trang tr†ng nhÜ dâng trà cho Bøt
trong thiŠn trà.

Nàng r¢ng: 'NghŠ m†n riêng tay,

'Làm chi cho bÆn lòng này l¡m thân!'
So dÀn dây vÛ dây væn,
BÓn dây to nhÕ theo vÀn cung thÜÖng.

VÛ là dây Çàn to, væn là dây Çàn nhÕ. Có

ch‡ chú thích ngày xÜa Çàn có næm dây, sau Çó
thêm vào hai dây g†i là dây vÛ và dây væn. Khi
vua Væn VÜÖng bÎ b¡t, con vua Væn vÜÖng thêm
vào m¶t dây g†i là dây væn. Khi VÛ vÜÖng lên làm
vua låi thêm vào m¶t dây g†i là dây vÛ. Trong KiŠu
thì nói Çàn có bÓn dây. Cung thÜÖng là hai trong
næm âm chánh cûa âm nhåc th©i xÜa: cung,
thÜÖng, giÓc, chûy, vÛ.
Ti‰p theo là nh»ng câu tä cái ÇËp cûa khúc
Çàn KiŠu trình diÍn. NguyÍn Du tä KiŠu Çàn nhiŠu
lÀn. LÀn ÇÀu Çàn cho Kim Tr†ng, lÀn thÙ hai cho
Hoån ThÜ và Thúc Sinh, lÀn thÙ ba cho HÒ Tôn Hi
‰n, và lÀn cuÓi là Çàn cho Kim Tr†ng nghe sau
Chung Tº Kÿ, ngÜ©i tri âm.
62
mÜ©i læm næm g¥p låi. M‡i lÀn nhÜ vÆy, NguyÍn
Du diÍn tä m¶t cách khác. Tùy theo tâm trång cûa
KiŠu mà bän Çàn bi‰n th‹. (Còn có bÓn lÀn Çàn
khác, NguyÍn Du chÌ nói qua.) ñây là lÀn ÇÀu tiên,
Çàn cho Kim Tr†ng nghe. CÛng là khúc Çàn này,
Kim Tr†ng sau mÜ©i læm næm nghe låi không kh°
Çau, vì trong thân tâm n¶i k‰t Çã chuy‹n hóa. ñây
là bän Çàn, Çàn lÀn ÇÀu tiên:

Khúc Çâu Hán Sª chi‰n trÜ©ng,

Nghe ra ti‰ng s¡t ti‰ng vàng chen nhau.
Khúc Çâu TÜ Mã PhÜ®ng CÀu,48
Nghe ra nhÜ oán nhÜ sÀu phäi chæng!
Kê Khang này khúc Quäng Læng,49
M¶t r¢ng lÜu thûy hai r¢ng hành vân.50
Quá quan này khúc Chiêu Quân,51

48
TÜ mã PhÜ®ng cÀu: khúc Çàn PhÜ®ng cÀu hoàng
cûa TÜ Mã TÜÖng NhÜ Ç©i Hán, Çàn tÕ tình v§i Trác
Væn Quân. PhÜ®ng cÀu hoàng là chim PhÜ®ng (chim
trÓng) Çi tìm chim Hoàng (chim mái). Kim Tr†ng không
cÀm Çàn nhÜng cÛng Çã Çàn m¶t bän Çàn miŒng
('không lÃy ÇÜ®c em ch¡c là anh ch‰t'), cÛng 'nghe ra
nhÜ oán nhÜ sÀu' làm cho Thúy KiŠu nghe xính vính,
phäi chÃp nhÆn.
49
Kê Khang - khúc Quäng Læng: theo Thông Chi, Kê
Khang m¶t hôm ljn chÖi ÇÃt Låc Tây, tr† ª Hoa
DÜÖng ñình, Çêm ngÒi gäy Çàn, ch®t có ngÜ©i khách
ljn t¿ nói mình là ngÜ©i th©i c°, rÒi cùng Khang bàn
luÆn âm luÆt, nghïa lš rành r†t thÃu Çáo. Nhân Çó, ông
khách lÃy Çàn gäy, soån nên khúc Quäng Læng Tán,
l©i ÇiŒu c¿c hay, trao cho Khang và d¥n không ÇÜ®c
truyŠn låi cho ngÜ©i khác. VŠ sau Kê Khang bÎ TÜ Mã
Chiêu sát håi. Khúc Quäng Læng bÎ thÃt truyŠn.
50
LÜu thûy, hành vân: nܧc chäy mây trôi, nói tính
cách thanh thoát, t¿ nhiên cûa khúc Çàn.
51
Quá quan: qua cºa äi. Chiêu Quân: tên t¿ cûa VÜÖng
TÜ©ng cung n» cûa Hán Nguyên ñ‰, bÎ cÓng cho vua
Hung Nô làm hoàng hÆu Ç‹ ngæn chi‰n tranh gi»a hai
nܧc. Khi qua cºa äi, Chiêu Quân gäy m¶t khúc Çàn tÿ
63
 Nºa phÀn luy‰n chúa nºa phÀn tÜ gia.
ñó là tính chÃt cûa bän Çàn. ChÙa Ç¿ng
nh»ng hình änh, tâm s¿ buÒn ai oán. Và Çây là tài
nghŒ cûa Thúy KiŠu, cuÓn hút ngÜ©i nghe vào
bi‹n âm thanh:

Trong nhÜ ti‰ng håc bay qua,

ñøc nhÜ nܧc suÓi m§i sa nºa v©i.
Ti‰ng khoan nhÜ gió thoäng ngoài,
Ti‰ng mau sÀm sÆp nhÜ tr©i Ç° mÜa.

Âm thanh ÇÜ®c diÍn tä b¢ng nh»ng hình änh

rÃt tài tình. Và Çây là hÆu quä tai håi cûa bän Çàn:

Ng†n Çèn khi tÕ khi m©,

Khi‰n ngÜ©i ngÒi Çó cÛng ngÖ ngÄn sÀu.
Khi t¿a gÓi khi cúi ÇÀu,
Khi vò chín khúc khi chau Çôi mày.

Tâm tÜ cûa KiŠu có rÃt nhiŠu sÀu thäm, Çau

kh°. ñó là nh»ng håt giÓng thØa hܪng tØ ông bà
Ç©i trܧc. Tâm tÜ Çó, bây gi© ÇÜ®c diÍn tä ra qua
ti‰ng Çàn. Và ngÜ©i nghe là Kim Tr†ng cÛng bÎ
cuÓn hút vào th‰ gi§i cûa sÀu kh°. Anh chàng
ngÒi không yên ÇÜ®c Ç‹ nghe. TÜ th‰ ngÒi cûa
anh chÙng tÕ anh hoàn toàn bÎ cÖn lÓc cûa tâm
trång Thúy KiŠu kéo theo. Væn nghŒ lành månh
và væn nghŒ không lành månh rÃt khác nhau. ñàn
hay hát lên m¶t bài hát, mình có th‹ tåo ra nh»ng
hÆu quä rÃt l§n trong lòng mình và trong lòng
ngÜ©i nghe. Chúng ta cÀn phäi rÃt cÄn thÆn. 'Khi
t¿a gÓi khi cúi ÇÀu, Khi vò chín khúc khi chau Çôi
mày.' RÃt rõ ràng thái Ƕ bÃt an cûa Kim Tr†ng
dܧi änh hܪng cûa m¶t khúc nhåc có tính cách
sÀu thÜÖng. Væn nghŒ rÃt nguy hi‹m. Tôi thÜ©ng
nói v§i các sÜ chú, sÜ cô: hát thì hát, ngâm thÖ thì
ngâm thÖ nhÜng phäi cÄn thÆn. Hát và ngâm thÖ
bà tÕ lòng nh§ nܧc, nh§ nhà vô hån.
64
là m¶t cách tܧi tÄm nh»ng håt giÓng trong lòng
mình. Có nh»ng håt giÓng cÀn tܧi tÄm và có
nh»ng håt giÓng không nên tܧi tÄm. Chúng ta có
ÇÀy Çû tÃt cä các håt giÓng (nhÃt thi‰t chûng
thÙc) cho nên phäi cÄn thÆn. NhÃt là khi mình còn
y‰u. ñØng nên tܧi tÄm b¢ng thi væn nh»ng håt
giÓng sÀu Çau cûa mình. M‡i khi các sÜ chú, sÜ cô,
các anh, các chÎ làm ÇÜ®c m¶t bài nhåc thanh
thoát thì tôi mØng. N‰u trong nhåc có nh»ng nét
Çau buÒn thì tôi không mØng l¡m. Khi làm ra
nh»ng nét nhåc Çó, chính mình së hát, bån mình së
hát và së tܧi låi nh»ng håt giÓng Çau buÒn. Và Çó
là Çi ngÜ®c låi ÇÜ©ng lÓi tu h†c cûa chúng ta.

R¢ng: 'Hay thì thÆt là hay,

'Nghe ra ngÆm Ç¡ng nuÓt cay th‰ nào.
'L¿a chi nh»ng khúc tiêu tao,
'D¶t lòng mình cÛng nao nao lòng ngÜ©i?'

Sau khi Çi qua m¶t trÆn bão cûa âm thanh

rÒi, anh chàng nói: 'Em Çàn thì hay thÆt Çó,
nhÜng sao cay Ç¡ng, Çau kh° quá chØng! Sao em
låi ch†n nh»ng bän nhåc buÒn nhÜ vÆy? Khi Çàn
em buÒn mà ngÜ©i nghe cÛng ÇÙt ru¶t theo.' Anh
chàng cÛng th£ng th¡n l¡m, chÙ Çâu phäi chÌ bi‰t
khen mà thôi Çâu. Ý anh chàng là: 'Em nên sáng
tác lành månh hÖn. Nghe thêm m¶t lÀn n»a ch¡c
anh së ch‰t quá!' Chúng ta thÃy rõ, anh chàng có
håt giÓng cûa s¿ lành månh trong tâm. Khi trong
lòng có s¿ lành månh mình së không Çau kh° nhiŠu
nhÜ ngÜ©i có chûng tº kh° Çau l§n. Vì có nhiŠu
chûng tº cûa kh° Çau, ngÜ©i kia së Çi qua mÜ©i
læm næm rÃt Çau thÜÖng. N‰u mình Çau kh° thì
cÛng là Çau n‡i Çau cûa ngÜ©i kia vì Ç©i mình
dính vào Ç©i ngÜ©i kia. TruyŒn KiŠu không phäi
là Kinh nhÜng nhìn v§i con m¡t quán chi‰u thì bÃt
cÙ chuyŒn nào cÛng thành Kinh h‰t.

65
 ñây là l©i Çáp låi cûa KiŠu:

R¢ng: 'Quen mÃt n‰t Çi rÒi,

'TÈ vui thôi cÛng tính tr©i bi‰t sao!

ñây là nói vŠ tÆp khí mà KiŠu không bi‰t.

Quen mÃt n‰t Çi rÒi có nghïa là lâu nay nàng chÌ
chÖi nhåc Çó, sáng tác theo ÇÜ©ng lÓi Çó. Nói
theo danh tØ Duy ThÙc là tÆp khí (habit energy).
TÆp khí có th‹ ÇÜ®c hình thành tØ hÒi thÖ Ãu
ho¥c ÇÜ®c trao truyŠn tØ nh»ng th‰ hŒ trܧc. Ÿ
Çây chûng tº ÇÜ®c truyŠn cho KiŠu chÙ không
phäi cho Vân hay Quan. Và KiŠu tܪng lÀm: 'Tr©i
sanh em ra nhÜ vÆy thì em nhÜ vÆy.' Tr©i sanh là
m¶t cách c¡t nghïa khi chúng ta không hi‹u nguyên
lš chûng tº trong Duy ThÙc. 'TÈ vui âu cÛng tính
tr©i bi‰t sao!' Nói nhÜ vÆy là không Çúng. N‰u
h†c Duy ThÙc thì ta bi‰t r¢ng tÃt cä nh»ng tÆp
khí tÈ hay vui ÇŠu là vÃn ÇŠ chûng tº cä. Chûng tº
bän h»u và chûng tº tân huân. Hai câu: 'R¢ng:
'Quen mÃt n‰t Çi rÒi, TÈ vui âu cÛng tính tr©i bi
‰t sao!'' có th‹ ÇÜ®c Çem ra giäng theo Duy
ThÙc H†c thành m¶t cuÓn sách.

'L©i vàng vâng lïnh š cao,

'H†a dÀn dÀn b§t chút nào ÇÜ®c không.'

Cô không tin tܪng l¡m là mình có th‹ thay Ç°i

ÇÜ®c tính khí cûa mình: 'Anh nói nhÜ vÆy thì em
xin nghe l©i anh. Em së cÓ g¡ng, hy v†ng së b§t
buÒn chút xíu.' HÙa nhÜ vÆy thôi. NgÜ©i có tu bi
‰t rÃt rõ cái gì cÛng do chûng tº mà ra cä. N‰u
bi‰t cách tܧi và không tܧi các håt giÓng thì có
th‹ thay Ç°i ÇÜ®c tÆp khí. Ÿ Çây KiŠu không bi‰t
ÇiŠu Çó vì chÜa h†c sách Duy ThÙc Tam ThÆp
Tøng.

Hoa hÜÖng càng tÕ thÙc hÒng,

66
 ñÀu mày cuÓi m¡t càng nÒng tÃm yêu.

Sau khi hai ngÜ©i Çã Çi qua m¶t trÆn bão tÓ

cûa âm thanh rÒi thì h† y‰u hÖn trܧc. ñây là m¶t
s¿ thÆt. NgÜ©i chÖi nhåc và ngÜ©i nghe nhåc bây
gi© ÇŠu y‰u hÖn. Dáng ÇiŒu và cái nhìn cûa h†
càng bi‹u l¶ s¿ quÃn quít say mê. CÖn bão tÓ vØa
m§i Çi qua là cÖn bão tÓ cûa âm thanh. Nh»ng
ng†n gió Çã khÖi dÆy nh»ng Ç®t sóng trong lòng
ngÜ©i (sóng tình). ñÜÖng s¿ không còn Çû sÙc
ÇÙng v»ng, nhÜ m¶t con thuyŠn Çang Çi trong Çåi
dÜÖng b‡ng n°i lên m¶t 'trÆn cuÒng phong' hay
m¶t 'loài thûy quái.'52

Sóng tình dÜ©ng Çã xiêu xiêu,

Xem trong âu y‰m có chiŠu lä lÖi.

Âu y‰m là s¿ thÜÖng yêu gÀn gÛi, vÅn còn

có th‹ ª trong vòng lÍ giáo. Lä lÖi thì có s¿ không
chính Çính, tÙc là Çã có y‰u tÓ phi lÍ ª bên trong.
Cách ngÒi, cº chÌ, con m¡t Çã bi‹u l¶ m¶t cái gì
không hoàn toàn Çi Çúng theo lÍ giáo n»a, k‰t quä
cûa sóng tình lên cao quá. ñó là nh»ng giây phút
khó. Nh»ng giây phút Çó, n‰u là ngÜ©i tu thì
mình bi‰t phäi làm gì: n¡m lÃy hÖi thª. ThÀy A
Nan trong giây phút Çó Çã bi‰t ngÒi trª låi, tÆp
thª. Anh chàng Kim Tr†ng Çâu Çã ÇÜ®c h†c Kinh
An Ban Thû Ý!

ThÜa r¢ng: 'ñØng lÃy làm chÖi'

52
L©i bài hát 'H¶ trì sáu cæn', lÃy tØ Kinh.
67
 Thúy KiŠu là m¶t cô gái rÃt thông minh. Cô
cÛng bÎ sóng tình làm cho xính vính, nhÜng KiŠu
còn bi‰t gi» mình. Lš trí cûa KiŠu chÜa bÎ chìm
Ç¡m. KiŠu nói:
ThÜa r¢ng: 'ñØng lÃy làm chÖi,
'Dë cho thÜa h‰t m¶t l©i Çã nao!

- 'Tình thÜÖng cûa hai chúng ta không phäi là

m¶t trò chÖi. Chúng ta së Çi ljn s¿ k‰t h®p v®
chÒng. M¶t træm næm sÓng v§i nhau không phäi
là chuyŒn nhÃt th©i. VÆy anh hãy Ç‹ em nói m¶t
l©i này Çã.'

'VÈ chi m¶t Çóa yêu Çào,

VÜ©n hÒng chi dám ngæn rào chim xanh.

VÜ©n hÒng không có š ÇÎnh ngæn không cho

chim xanh bay vào. NhÜng:

'ñã cho vào bÆc bÓ kinh,53

'ñåo tòng phu lÃy ch» trinh làm ÇÀu.
'Ra tuÒng trên b¶c trong dâu,54
'Thì con ngÜ©i Ãy ai cÀu làm chi!

ñây là luân lš c° truyŠn cûa chúng ta. Làm con

gái Çi lÃy chÒng là m¶t cái ñåo. NgÜ©i con gái
phäi gi» trinh ti‰t. N‰u không bän thân cô së
Çánh mÃt s¿ t¿ tr†ng, ngÜ©i bån phÓi ngÅu cûa cô
cÛng së không tôn tr†ng cô n»a và hånh phúc lÙa
Çôi së bÎ sÙt mÈ. Phäi cÄn thÆn gi» gìn. Cô KiŠu Çã
ÇÜ®c h†c ÇiŠu này nên gÜ®ng låi ÇÜ®c và Çã nói
v§i anh chàng nhÜ vÆy. Gi» gìn là gi» gìn cho cä
53
BÓ kinh: do ch» bÓ quÀn kinh thoa (quÀn väi, thoa
gai) chÌ ngÜ©i v® hiŠn. Ngày xÜa nàng Månh Quang
v® LÜÖng HÒng chÌ dùng quÀn väi thoa gai.
54
Trên B¶c trong dâu: chÌ thói tà dâm cûa trai gái. Hán
thÜ: nܧc VŒ có bãi dâu trên sông B¶c, trai gái hËn hò
Çàn hát, làm chuyŒn không Çúng lÍ giáo.
68
hai ngÜ©i. 'Gi» gìn cho tôi và gi» gìn cho anh', nhÜ
l©i bài hát H¶ Trì Sáu Cæn, chÙ không phäi là tôi
chÌ gi» gìn cho tôi thôi. TruyŒn KiŠu không phäi là
Kinh nhÜng nhìn t§i Çâu chúng ta cÛng có th‹ thÃy
Kinh cä.

'Phäi ÇiŠu æn x°i ª thì,

'Ti‰t træm næm n« bÕ Çi m¶t ngày!

ˆn x°i ª thì là không Ç®i cho ljn chín Çã tiêu

thø trܧc. ChuÓi chÜa chín mà ch¥t xuÓng Çem
dú, lúa chÜa chín mà Çã g¥t vào. ChÌ bi‰t hܪng
thø ngay trong hiŒn tåi thôi, và trong khi hܪng
thø nhÜ vÆy thì phá tan hånh phúc cûa tÜÖng lai.
Hånh phúc træm næm dài lâu, bŠn v»ng mà n«
làm cho tan nát Çi vì không cÄn thÆn trong m¶t
giây lát.

'NgÅm duyên kÿ ng¶ xÜa nay,

'LÙa Çôi ai låi ÇËp tày Thôi TrÜÖng
'Mây mÜa Çánh Ç° Çá vàng,
'Quá chiŠu nên Çã chán chÜ©ng y‰n anh.

KiŠu ÇÜa ra ví dø cûa Thôi - TrÜÖng Ç‹ Kim

Tr†ng thÃy cô Çang bäo vŒ hånh phúc cûa hai
ngÜ©i chÙ không phäi muÓn tØ chÓi Kim Tr†ng.
Ngày xÜa nàng Thôi Oanh Oanh và chàng TrÜÖng
Cung là hai ngÜ©i ÇËp và có tài, xÙng Çôi vØa lÙa.
NhÜng vì h† không gi» gìn nên tình yêu cûa h† tan
v«. Mây mÜa Çánh Ç° Çá vàng: nh»ng ÇiŠu thi‰u
lÍ giáo phá tan hånh phúc và tình nghïa v® chÒng.
ñá vàng bÎ Çánh Ç°, cu¶c tình duyên bÃt thành là
vì trong giây phút sóng tình xiêu xiêu Çã không ai
bi‰t dØng låi cä.

'Trong khi ch¡p cánh liŠn cành,55

55
Ch¡p cánh liŠn cành: s¿ sÓng lÙa Çôi, hai ngÜ©i luôn
có m¥t bên nhau. ThÖ Båch CÜ DÎ: Tåi thiên nguyŒn
69
 'Mà lòng rÈ rúng Çã dành m¶t bên.
'Mái Tây Ç‹ lånh hÜÖng nguyŠn,56
'Cho duyên Ç¢m th¡m ra duyên bë bàng.

NgÜ©i Çàn bà gi» là gi» cho cä hai ngÜ©i. ñó

là cách hành xº cûa ngÜ©i Çàn bà Á ñông. N‰u
ngÜ©i con gái không gi» gìn trong nh»ng giây phút
khó gi» thì sau này trong lòng ngÜ©i con trai së có
cäm tܪng rÈ rúng, không kính phøc. Không nói ra
nhÜng trong lòng anh ta không phøc hoàn toàn.
Tình yêu ban ÇÀu rÃt Ç¢m th¡m mà sau trª nên
nhåt nhëo, bë bàng. TÃt cä là vì ngÜ©i con gái
không bi‰t gi» gìn trong gi© phút khó.

'Gieo thoi trܧc ch£ng gi» giàng,

'ñ‹ sau nên thËn cùng chàng bªi ai?
'V¶i chi liÍu ép hoa nài,
'Còn thân ¡t låi ÇŠn bÒi có khi!'

KiŠu lÃy thêm tích gieo thoi Ç‹ khuyên Kim

Tr†ng: Ngày xÜa Tå Côn mê m¶t ngÜ©i con gái
dŒt väi. Anh ta Çi quá Çà, chinh phøc cô gái m¶t
cách không Çoan trang l¡m và bÎ cô gái cÀm thoi
dŒt liŒng trúng miŒng, gãy mÃt hai cái ræng cºa.
NhÜng mà lå, anh chàng vÅn trª låi cÀu hôn. Anh
Çã h†c m¶t bài h†c Çích Çáng và rÃt phøc cô nàng.
Sau này hai ngÜ©i cܧi nhau. Hai cái ræng là k›
niŒm rÃt ÇËp. Cô nàng Çã chÙng tÕ có s¿ t¿ tr†ng
và bäo vŒ ÇÜ®c giá trÎ cûa ngÜ©i con gái. Tuy
månh nhÜng là giäi pháp hay. Anh chàng bi‰t Çây
là cô gái rÃt mÅu m¿c và do Çó không có n¶i k‰t.
Ngày xÜa n‰u có nha sï thì ch»a hai cái ræng Çó

tác tÎ d¿c Çi‹u, tåi ÇÎa nguyŒn vi liên lš chi = trên tr©i
nguyŒn làm chim liŠn cánh, dܧi ÇÃt nguyŒn làm cây
liŠn cành.
56
Mái Tây: do ch» Tây SÜÖng, tÙc mái tây chùa Ph°
CÙu, nÖi Thôi - TrÜÖng g¥p g« nhau.
70
cÛng dÍ. Cܧi anh chÒng mÃt hai cái ræng cºa thì
cÛng hÖi rÀu!

ThÃy l©i Çoan chính dÍ nghe,

Chàng càng thêm n‹ thêm vì mÜ©i phân.

Nghe KiŠu nói, Kim Tr†ng rÃt n‹.

Bóng tàu vØa låt vÈ ngân,

Tin Çâu Çã thÃy cºa ngæn g†i vào.
Nàng thì v¶i trª buÒng thêu,
Sinh thì dåo gót sân Çào bܧc ra.

Có ngÜ©i g†i cºa. Thúy KiŠu Çi chui vŠ nhà;

Kim Tr†ng ra ngoài xem ai t§i. NhÜ vÆy là k‰t
thúc cu¶c g¥p g« cûa hai ngÜ©i ª nhà Kim Tr†ng.
Cách hành xº cûa Kim, KiŠu trong Çoån vØa
džc là cách hành xº cûa ngày xÜa. Các thi‰u niên
bây gi© nghe së phän Ùng ra sao? Tu°i trÈ Tây
phÜÖng së cÜ©i. Tu°i trÈ ViŒt Nam bÎ änh hܪng
Tây phÜÖng cÛng së cÜ©i. Các thi‰u n» th©i Çåi
này có ngÜ©i không nghï và không làm nhÜ vÆy.
ñÙng vŠ phÜÖng diŒn tÜ tܪng, h† không nghï
nhÜ KiŠu Çã Çành; mà ÇÙng vŠ phÜÖng diŒn bän
lãnh hành Ƕng, h† cÛng không có bän lãnh Ç‹ có
th‹ làm ÇÜ®c nhÜ vÆy. DÀu có cho chuyŒn này là
Çúng h† cÛng làm không ÇÜ®c. M¶t trong nh»ng lš
do h† nêu ra: 'Hai bên Çã cam k‰t v§i nhau rÒi,
cÀn gì phäi gi» gìn n»a? Quan niŒm trinh ti‰t này
xÜa quá!' H† së nói nhÜ vÆy. Và m¶t lš luÆn khác
cûa h†: 'ñÙng vŠ phÜÖng diŒn tâm lš thì mình Çã
thÜÖng yêu nhau thÆt rÒi. NhÜng ÇÙng vŠ
phÜÖng diŒn sinh lš thì không bi‰t hai ÇÙa có
phù h®p chæng? Hånh phúc Çã Çành là s¿ Çi Çôi
nhÎp nhàng gi»a tâm lš. NhÜng cÛng phäi có s¿ Çi
Çôi nhÎp nhàng gi»a sinh lš n»a!' Vì vÆy, vŠ tâm
hÒn rÒi h† bi‰t là h† h®p v§i nhau, và h† thº luôn
vŠ thân xác xem có h®p hay không rÒi m§i kš giao

71
kèo. ñó là ki‹u bây gi©. Ÿ Çây, chúng ta không t°
chÙc pháp Çàm vŠ chuyŒn này. Chúng ta chÌ nêu
ra Ç‹ bi‰t rõ. Sau này, hܧng dÅn tu°i trÈ, quš vÎ
së phäi ÇÜÖng ÇÀu v§i nh»ng câu hÕi nhÜ vÆy.
CÓ nhiên trong nŠn Çåo ÇÙc c° truyŠn có
nh»ng châu ng†c. Làm th‰ nào Ç‹ sº døng ÇÜ®c
nh»ng châu ng†c Çó thì m§i hay. Còn nhân danh
Çåo ÇÙc c° truyŠn Ç‹ ngæn cÃm thì ch¡c së không
thành công. Chúng ta cÀn trình bày nhÜ th‰ nào
Ç‹ tu°i trÈ thÃy ÇÜ®c trong nŠn Çåo ÇÙc c° truyŠn
có nh»ng nguyên t¡c hành xº bäo Çäm ÇÜ®c hånh
phúc trong tÜÖng lai. Chúng ta phäi thÃy ÇÜ®c
nh»ng gì Çang xäy ra trong hiŒn tåi. ChÌ cho các
cháu thÃy nh»ng Çau kh° và thÃt båi xung quanh,
ngay trong th©i Çåi các cháu thì h†a may tu°i trÈ
m§i thÃy Çu®c giá trÎ cûa nh»ng châu báu trong
nŠn væn hóa c° truyŠn. NgÜ©i trÈ có ti‰p nhÆn
ÇÜ®c di sän væn hóa cûa h† hay không, Çó là tùy
thu¶c hình thÙc và cách giäi thích cûa chúng ta. N
‰u cách cûa chúng ta xÜa quá, không chuyên chª
ÇÜ®c s¿ hi‹u bi‰t vŠ tâm lš và nh»ng vÃn ÇŠ cûa
th©i Çåi thì dÀu Çåo lš c° truyŠn có hay cách mÃy
cÛng vô ích. Tu°i trÈ không theo thì chÎu thôi!

Thiên ÇÜ©ng hånh phúc

Th©i gian hånh phúc bên nhau cûa Kim -
KiŠu rÃt ng¡n ngûi. ChÌ Ç¶ khoäng m¶t ngày. LÀn
ÇÀu tiên g¥p nhau thÆt tr§ trêu: Anh chàng ÇÙng
trên nÃc thang cao nhìn xuÓng, cô nàng ª dܧi
thÃp. Nói Çi nói låi vài câu, ch¡c Çó mÜ©i, mÜ©i
læm phút là nhiŠu. MÜ©i læm phút hånh phúc,
nhÜng cä hai cÛng run thÃy tr©i! G¥p g« bÃt h®p
pháp cho nên mái sau vØa có ti‰ng ngÜ©i là 'v¶i
vàng lá røng hoa rÖi' ngay. MÜ©i læm phút rÃt
mong manh. LÀn g¥p thÙ hai là ngày gia Çình Thúy
KiŠu vŠ æn sinh nhÆt bên ngoåi. Trܧc khi sang v§i

72
Kim Tr†ng, KiŠu Çã nÃu vài món æn Çem qua cho
anh chàng. Không bi‰t h† có æn hay không hay là
h† Çã Ç‹ cho ngu¶i? Tôi nghï r¢ng chÜa bao gi©
Kim Tr†ng ÇÜ®c æn nh»ng món Çó. Vì theo nh»ng
diÍn ti‰n cûa truyŒn thì anh chàng không có cÖ
h¶i Ç‹ æn. Thúy KiŠu Çem thÙc æn sang. Hai bên
g¥p g«, nói chuyŒn. Thúy KiŠu làm thÖ ÇŠ lên bÙc
tranh tùng cûa Kim Tr†ng. Nói chuyŒn phÆn dày,
phÆn mÕng. ThÃy chiŠu, Thúy KiŠu vŠ; ljn nhà
thÃy gia Çình chÜa vŠ, KiŠu ti‰c, chui qua trª låi.
Có tin báo chú cûa Kim Tr†ng mÃt và Kim phäi vŠ
h¶ tang. S¿ chia cách xäy ra ngay trong tÓi hôm
Çó. Và hai ngÜ©i xa nhau mÜ©i læm næm. Hånh
phúc rÃt mong manh, ng¡n ngûi. LÀn ÇÀu g¥p nhau
mÜ©i læm phút, lÀn thÙ hai ÇÜ®c gÀn m¶t ngày.
GÀn m¶t træm câu thÖ nói vŠ chuyŒn tình cûa hai
ngu©i, nhÜng tÃt cä chÌ xäy ra mÜ©i hai gi©
ÇÒng hÒ là nhiŠu. Và cä hai bên së mang theo
nh»ng n¶i k‰t ÇÜ®c gieo và tܧi trong mÜ©i hai
gi© ÇÒng hÒ Çó suÓt mÜ©i læm næm. TØ Çây vŠ
sau là nh»ng n‡i lênh Çênh sóng gió, Çau kh° cûa
nàng KiŠu.
NgÜ©i ta có th‹ Çã không Çem th©i gian ra
Ço nhÜ chúng ta, nhÜng chúng ta cÛng cÀn Ço Ç‹
bi‰t.
TØ khi g¥p ba chÎ em Çi chÖi mùa xuân, Kim
Tr†ng vŠ nh§ Thúy KiŠu. ñi ki‰m, buÒn nh§, Óm o,
h†c hành không ÇÜ®c... kéo dài hai tháng rÜ«i, ba
tháng. Th©i gian Çó Çâu có hånh phúc gì! Leo lên
cái thang, g¥p ÇÜ®c Thúy KiŠu và ÇÜ®c KiŠu nói
'OK' rÒi, sau Çó cÛng Çâu có vui sܧng gì! Låi phäi
ch© lâu l¡m m§i có dÎp gia Çình KiŠu Çi æn sinh
nhÆt bên ngoåi, và cái dÎp 'may' này xäy ra
khoäng tØ chín gi© sáng ljn mÜ©i gi© tÓi.
MÜ©i hai gi© ÇÒng hÒ là tÓi Ça. Trong mÜ©i hai
gi© ÇÒng hÒ Çó, hai ngÜ©i Çã sÓng nh»ng giây
phút rÃt mãnh liŒt (intense), ÇÀy cäm xúc. Và sau
này là mÜ©i læm næm lÜu låc, tràn ÇÀy nh»ng

73
Çau kh° xót xa. Kim Tr†ng tuy không ljn n‡i kh°
nhÜ KiŠu nhÜng trong tâm luôn tܪng ljn ngÜ©i
con gái Çó và Çau kh°. Chúng ta thÃy không có
hånh phúc thÆt trong mÓi tình Çó. Tâm con ngÜ©i
không an. Thi‰u cái gì thì Çi tìm ki‰m cái Çó.
ChÜa ki‰m ÇÜ®c thì chÜa an tâm. Lúc có hånh
phúc thì không bi‰t r¢ng mình Çang có hånh
phúc. Hånh phúc mÃt rÒi m§i bi‰t là mình Çã có
nó. Th©i gian hånh phúc nhÃt cûa Thúy KiŠu là tØ
nhÕ Ç‰n næm mÜ©i sáu tu°i, trܧc khi g¥p
chàng Kim. Th©i gian Çó là thiên ÇÜ©ng, nhÜng
cô Çâu bi‰t Çó là hånh phúc. BÎ mÛi tên tình ái
c¡m vào tim rÒi thì mÃt hånh phúc. TØ Çó vŠ sau
chÌ toàn là nh»ng v‰t thÜÖng Çau kh° mà thôi.
Thiên ÇÜ©ng hånh phúc có Çó mà mình không ti
‰p xúc ÇÜ®c. Mình Çi tìm m¶t cái khác. Cái khác
Çó, là th‰ gi§i Çau kh°. Mình tܪng r¢ng chåm
ÇÜ®c vào cái Çó là chåm ÇÜ®c hånh phúc. NhÜng
s¿ thÆt không phäi nhÜ vÆy. TruyŒn KiŠu là m¶t
câu truyŒn thôi, nhÜng nó Çåi diŒn cho bi‰t bao
s¿ thÆt Çã xäy ra trong cu¶c Ç©i.

ChÜa vui sum h†p Çã sÀu chia

phôi
Cºa sài vØa ngÕ then hoa,
Gia ÇÒng vào gªi thÜ nhà m§i sang.
ñem tin thúc phø tØ ÇÜ©ng,
BÖ vÖ l» thÃn tha hÜÖng ÇŠ huŠ.
Liêu DÜÖng cách trª sÖn khê,
Xuân ÇÜ©ng kíp g†i sinh vŠ h¶ tang.

Chú cûa Kim Tr†ng mÃt, Çang ÇÜ®c quàn tåi

Liêu DÜÖng, rÃt xa nhà. Cha cûa Kim Tr†ng g†i
chàng vŠ gÃp Ç‹ lo viŒc tÓng táng.
Mäng tin xi‰t n‡i kinh hoàng,
Bæng mình lÈn trܧc Çài trang t¿ tình.
Gót ÇÀu m†i n‡i Çinh ninh,
74
 N‡i nhà tang tóc n‡i mình xa xôi:

Kim Tr†ng Çi báo tin cho KiŠu bi‰t. Và Çây là

nh»ng l©i d¥n dò cûa chàng Kim:

'S¿ Çâu chÜa kÎp Çôi hÒi,

'Duyên Çâu chÜa kÎp m¶t l©i trao tÖ.

Hai ngÜ©i chÜa ÇÜ®c nói chuyŒn, chÜa

ÇÜ®c b¶c l¶ cho h‰t tâm tình và cÛng chÜa
ÇÜ®c mai mÓi Çính hôn chính thÙc. ñôi hÒi là nói
ra cho Çã. ThÆt ra, n‰u có nói thêm hai, ba tuÀn
n»a ch¡c cÛng không bao gi© Çã. Phäi vÆy không?

'Træng thŠ còn Çó trÖ trÖ,

'Dám xa xôi m¥t mà thÜa th§t lòng.
'Ngoài nghìn d¥m chÓc ba Çông,
'MÓi sÀu khi g« cho xong còn chÀy!

'Anh së không quên l©i thŠ. N‡i buÒn xa cách

này, g« cho ra khÕi trái tim anh ch¡c cÛng còn lâu
l¡m.' MÓi sÀu khi g« cho xong còn chÀy. ñây là
s¿ thÆt!

'Gìn vàng gi» ng†c cho hay,

'Cho Çành lòng kÈ chân mây cuÓi tr©i.'

'MuÓn cho ngÜ©i Çi xa ÇÜ®c an tâm thì em

phäi sæn sóc, gi» gìn thân em cho Çàng hoàng.'
Væn tuy c° nhÜng š thì cÛng giÓng hŒt nhÜ š
ngÜ©i th©i bây gi©.
Tai nghe ru¶t rÓi b©i b©i,
NgÆp ngØng nàng m§i giäi l©i trܧc sau:

T¶i nghiŒp! Thúy KiŠu ch£ng qua là m¶t cô

bé m§i l§n lên, Çâu Çã có nhiŠu kinh nghiŒm vŠ
cu¶c Ç©i. VØa m§i h†c thÜÖng, m§i thŠ bÒi xong

75
Çó thì bây gi© Çã bÎ rÖi vào hÓ th£m cûa s¿ xa
cách.

''Ông tÖ ghét bÕ chi nhau,

'ChÜa vui sum h†p Çã sÀu chia phôi.
'Cùng nhau trót Çã n¥ng l©i,
'DÅu thay mái tóc dám d©i lòng tÖ!
'Quän bao tháng Ç®i næm ch©,
'Nghï ngÜ©i æn gió n¢m mÜa xót thÀm.
'ñã nguyŠn hai ch» ÇÒng tâm,
'Træm næm thŠ ch£ng ôm cÀm thuyŠn ai.
'Còn non còn nܧc còn dài,
'Còn vŠ còn nh§ ljn ngÜ©i hôm nay!'

NgÜ©i nào cÛng lo cho ngÜ©i kia và thŠ

nguyŒn phÀn mình. Hai bên nói ÇÜ®c có mÃy câu
là phäi chia tay. Phäi Çi liŠn lÆp tÙc.

Dùng d¢ng chÜa n« r©i tay,

VÀng Çông trông Çã ÇÙng ngay nóc nhà.
Ngåi ngùng m¶t bܧc m¶t xa,
M¶t l©i trân tr†ng châu sa mÃy hàng.
Bu¶c yên quäy gánh v¶i vàng,
MÓi sÀu xÈ nºa bܧc ÇÜ©ng chia hai.

L©i trân tr†ng là l©i chào khi chia tay. Trong

thiŠn môn cÛng có dùng: 'Xin sÜ huynh gi» gìn lÃy
thân tâm.'

BuÒn trông phong cänh quê ngÜ©i,

ñÀu cành quyên nh¥t cuÓi tr©i nhån thÜa.
Não ngÜ©i c» gió tuÀn mÜa,
M¶t ngày n¥ng gánh tÜÖng tÜ m¶t ngày.

ñây là tâm trång cûa ngÜ©i Çi. ñÜ©ng thì

ngàn d¥m. T§i ÇÀu kia thì Çâu có gì hÃp dÅn: chÌ có
m¶t xác ch‰t thôi. Låi phäi xa ngÜ©i mình
thÜÖng rÃt lâu. ñi nhÜ vÆy trong lòng nát nhÜ

76
tÜÖng. 'ñÀu cành quyên nh¥t cuÓi tr©i nhån thÜa'
cho bi‰t Kim Tr†ng ra Çi vào Ƕ cuÓi hè, sang
thu.
Chúng ta së džc và së thÃy ÇÜ®c n‡i kh° cûa
cô nàng. Ghê g§m gÃp træm ngàn lÀn anh chàng.
Nh»ng tai nån rÃt l§n xäy ra cho gia Çình Thúy
KiŠu. Cu¶c Ç©i lÜu låc cûa Thúy KiŠu b¡t ÇÀu tØ
Çó.

ChÌ thi‰u m¶t chút xíu

Tai nån l§n xäy ra cho gia Çình Thúy KiŠu
ngay Çêm hôm Çó. MÜ©i læm næm luân låc cûa
Thúy KiŠu có th‹ Çã không xäy ra n‰u Kim Tr†ng ª
låi thêm vài gi©. Kim là sinh viên con nhà giàu;
chàng có th‹ xoay sª giúp chu¶c cho cha cûa KiŠu
ra khÕi hoàn cänh oan Ùc. NhÜng chàng Kim Çã tØ
giã ra Çi. Và chÌ n¶i trong nºa gi© ÇÒng hÒ sau, tai
h†a Æp t§i trên ÇÀu KiŠu. TÃt cä ÇŠu ÇÜ®c quy‰t
ÇÎnh bªi nh»ng nhân duyên dÒn dÆp xäy t§i. ChÌ
thi‰u m¶t chút xíu nhân duyên thuÆn l®i thôi mà
Çã xäy ra bao nhiêu là Çau kh° cho nàng KiŠu.
Chính Kim Tr†ng, gÀn cuÓi truyŒn, Çã nh¡c ljn
ÇiŠu này:

R¢ng: 'Tôi trót quá chân ra,

'ñ‹ cho ljn n°i trôi hoa dåt bèo.

ChÌ vì chàng Kim v¡ng m¥t trong giây phút

quan tr†ng Çó mà Çã xäy ra mÜ©i læm næm luân
låc cûa nàng KiŠu.

77
 Bèo Dåt Mây Trôi

Sao cho cÓt nhøc vËn toàn

Sau khi Kim Tr†ng Çi rÒi:

Nàng còn ÇÙng t¿a hiên tây,

Chín hÒi vÃn vít nhÜ vÀy mÓi tÖ.
Trông chØng ngói ngÃt song thÜa,
Hoa trôi giåt th¡m liÍu xÖ xác vàng.

NgÜ©i Çi cÛng kh° mà ngÜ©i ª låi cÛng kh°.

'Hoa trôi giåt th¡m liÍu xÖ xác vàng' là cänh vÆt
xung quanh mà cÛng chính là tâm trång cûa Thúy
KiŠu.

TÀn ngÀn dåo gót lÀu trang,

M¶t Çoàn mØng th† ngoåi hÜÖng m§i vŠ.

Gia Çình Thúy KiŠu vØa Çi sinh nhÆt bên

ngoåi vŠ. Tai nån Æp t§i:
Hàn huyên chÜa kÎp giã giŠ,
Sai nha b‡ng thÃy bÓn bŠ xôn xao:57
NgÜ©i nách thܧc kÈ tay Çao,
ñÀu trâu m¥t ng¿a ào ào nhÜ sôi.

57
Sai nha: nhân viên chính quyŠn.
78
 Già giang m¶t lão m¶t trai,58
M¶t dây vô loåi bu¶c hai thâm tình.

Cha và em trai KiŠu bÎ Çóng gông và trói

chung låi v§i nhau. Nh»ng ngÜ©i Çàn bà ÇÜ®c Ç‹
t¿ do, vì trong xã h¶i ngày xÜa, Çàn ông chÎu h‰t
trách nhiŒm vŠ tÃt cä m†i chuyŒn xäy ra.

ñÀy nhà vang ti‰ng ruÒi xanh,

Røng rÖi khung dŒt tan tành gói may.
ñÒ t‰ nhuyÍn cûa riêng tây,
Såch sành sanh vét cho ÇÀy túi tham.

LÃy c§ tìm tang vÆt chÙng c§ Ç‹ cܧp cûa. Cø

NguyÍn Du g†i loåi sai nha này là ruÒi xanh.

ñiŠu Çâu bay bu¶c ai làm,

Này ai Çan giÆm giÆt giàm b‡ng dÜng?59
HÕi ra sau m§i bi‰t r¢ng:
Phäi tên xÜng xuÃt là th¢ng bán tÖ.

ThÃy th¢ng bán tÖ và bån cûa nó có vÈ dÍ

thÜÖng nên ông hàng xóm nhà h† VÜÖng cho ª låi
giúp viŒc. Ông không bi‰t b†n này Çã tØng làm
æn cܧp. Chính viên ngoåi, cha cûa Thúy KiŠu,
cÛng Çã tØng ngÒi uÓng rÜ®u v§i th¢ng bán tÖ,
tܪng nó là ngÜ©i lÜÖng thiŒn. Cänh sát tìm ra
b†n cܧp và h† khai cho gia Çình KiŠu. Bây gi© sai
nha lÃy c§ Çi b¡t ngÜ©i Ç‹ vào æn cܧp nhà VÜÖng
viên ngoåi. Cänh này thÜ©ng xäy ra ª miŠn quê, n
‰u không có th‰ l¿c thì không th‹ nào tránh
khÕi. Tai nån xäy ra cho gia Çình KiŠu chÙng tÕ
s¿ tham nhÛng trong xã h¶i th©i Çó.

58
Già giang: cái gông (già) gông vào c° (giang)
59
GiÆm: ÇÒ dùng Çánh cá; giàm: bÅy b¡t chim hay b¡t
các loài thú. ñan giÆm giÆt giàm: š nói lØa, Çánh bÅy
cho nên t¶i.
79
 M¶t nhà hoäng hÓt ngÄn ngÖ,
Ti‰ng oan dÆy ÇÃt án ng© lòa mây.
Hå tØ van låy suÓt ngày,
ñi‰c tai lân tuÃt phÛ tay tÒi tàn.

M¥c cho ba ngÜ©i Çàn bà låy lên låy xuÓng

kêu oan, b†n sai nha vÅn làm ngÖ, Çánh ÇÆp
VÜÖng viên ngoåi và VÜÖng Quan tàn nhÅn. Tai
lân tuÃt là tai xót thÜÖng, nh»ng ngÜ©i ljn b¡t
b§, vÖ vét nhà KiŠu cÛng có l‡ tai này nhÜng h†
Çóng ch¥t, làm nhÜ Çi‰c. Khác v§i s¿ th¿c tÆp:
'Con xin tÆp l¡ng nghe b¢ng l‡ tai xót thÜÖng' cûa
chúng ta.

RÜ©ng cao rút ngÜ®c dây oan,

DÅu là Çá cÛng nát gan l† ngÜ©i!
M¥t trông Çau ǧn røng r©i,
Oan này còn m¶t kêu tr©i nhÜng xa!
M¶t ngày lå thói sai nha,
Làm cho khÓc håi ch£ng qua vì tiŠn.

Vì lòng tham mà h† hành hå ngÜ©i ta nhÜ

vÆy. KiŠu không thÃy m¶t giäi pháp nào Ç‹ cÙu
cha và em ngoài giäi pháp hÓi l¶. Bªi vì h†: 'làm
cho khÓc håi ch£ng qua vì tiŠn.' Phäi có tiŠn thì h†
m§i chÎu tha. Thúy KiŠu Çi t§i m¶t quy‰t ÇÎnh l§n,
thay Ç°i hoàn toàn cu¶c Ç©i mình và ÇÒng th©i
phäi phø båc ngÜ©i yêu.
Sao cho cÓt nhøc vËn tuyŠn,
Trong khi ng¶ bi‰n tùng quyŠn bi‰t sao?
Duyên h¶i ng¶ ÇÙc cù lao
Bên tình bên hi‰u bên nào n¥ng hÖn?

Duyên h¶i ng¶ là mÓi tình v§i Kim Tr†ng. ñÙc

cù lao là Ön sinh dÜ«ng khó nh†c cûa cha mË.
Trong lòng KiŠu có m¶t s¿ xâu xé l§n. MuÓn gi»
vËn l©i thŠ v§i ngÜ©i yêu thì phäi Ç‹ cho cha mË
Çau kh°; còn n‰u bán mình chu¶c cha thì phäi

80
phø tình ngÜ©i yêu mà mình vØa m§i thŠ thÓt
cách Çây có mÃy gi© ÇÒng hÒ.

ñ‹ l©i thŒ häi minh sÖn,

Làm con trܧc phäi ÇŠn Ön sinh thành.
Quy‰t tình nàng m§i hå tình:
'Dë cho Ç‹ thi‰p bán mình chu¶c cha!'

KiŠu quy‰t ÇÎnh bán mình chu¶c cha. TØ Çây

cu¶c Ç©i Thúy KiŠu Çi rë sang m¶t hܧng khác.

H† Chung có kÈ låi già

CÛng trong nha dÎch låi là tØ tâm
ThÃy nàng hi‰u tr†ng tình thâm,
Vì nàng nghÌ60 cÛng thÜÖng tình xót vay.
Tính bài lót Çó luÒn Çây,
Có ba træm lång viŒc này m§i xuôi.
Hãy vŠ tåm phó giam ngoài,
D¥n nàng quy liŒu trong Çôi ba ngày.
ThÜÖng lòng con trÈ thÖ ngây,
G¥p cÖn vå gió tai bay bÃt kÿ!
ñau lòng tº biŒt sinh ly,
Thân còn ch£ng ti‰c, ti‰c gì ljn duyên?
Håt mÜa sá nghï phÆn hèn,
LiŒu Çem tÃc cÕ quy‰t ÇŠn ba xuân.61

Hoa dù rã cánh lá còn xanh cây

S¿ lòng ngÕ v§i bæng nhân,

60
NghÌ: ông ta (ông h† Chung), dÃu hÕi chÙ không phäi
dÃu ngã.
61
TÃc cÕ ba xuân: bài Du Tº Ngâm cûa Månh Giao có
câu: Thùy ngôn thÓn thäo tâm, báo Ç¡c tam xuân huy
= Ai nói r¢ng cái lòng cûa tÃc cÕ mà báo Çáp ÇÜ®c
ánh sáng cûa ba tháng mùa xuân. ñó là l©i ngÜ©i Çi
chÖi xa (du tº) nh§ mË. TÃc cÕ ví cho ngÜ©i con; ba
xuân ví nhÜ cha mË.
81
 Tin sÜÖng ÇÒn Çåi xa gÀn xôn xao.

Tin Thúy KiŠu bán mình chu¶c cha ÇÜ®c mÓi

lái truyŠn Çi.

GÀn miŠn có m¶t mø nào

ñÜa ngÜ©i viÍn khách tìm vào vÃn danh.
HÕi tên r¢ng: 'Mã Giám Sinh.'
HÕi quê r¢ng: 'HuyŒn Lâm-thanh cÛng gÀn.'
Quá niên tråc ngoåi tÙ tuÀn,
Mày râu nh¤n nhøi áo quÀn bänh bao.
Trܧc thÀy sau t§ lao xao,
Nhà bæng ÇÜa mÓi rܧc vào lÀu trang.
Gh‰ trên ngÒi tót s‡ sàng,
BuÒng trong mÓi Çã giøc nàng kíp ra.

ñó là Mã Giám Sinh.
Tä Kim Tr†ng thì cø nguyÍn Du vi‰t:

Hài væn lÀn bܧc d¥m xanh,

M¶t vùng nhÜ th‹ cây quÿnh cành dao.

Tä Mã Giám Sinh thì cø vi‰t:

Quá niên tråc ngoåi tÙ tuÀn,

Mày râu nh¤n nhøi áo quÀn bänh bao.

Có s¿ khinh khi ª trong Ãy.

Anh chàng ljn rÃt Òn ào: 'Trܧc thÀy sau t§
lao xao.' Không chæm sóc chánh niŒm và uy nghi
gì cä. Vào trong nhà rÒi thì: 'Gh‰ trên ngÒi tót s‡
sàng,' và 'BuÒng trong mÓi Çã giøc nàng kíp ra.'
Thái Ƕ cûa kÈ có tiŠn, Çi mua v®.

N‡i mình thêm tÙc n‡i nhà,

ThŠm hoa m¶t bܧc lŒ hoa mÃy hàng.
Ngåi ngùng dín gió e sÜÖng,
Nhìn hoa bóng thËn trông gÜÖng m¥t dày.

82
 ñó là Thúy KiŠu khi ÇÜ®c trình bày ra nhÜ
m¶t vÆt Ç‹ buôn bán. NgÜ©i ta t§i xem con heo,
con bò nhÜ th‰ nào thì t§i xem Thúy KiŠu cÛng
vÆy. Không còn nhân phÄm cûa con ngÜ©i n»a.

MÓi càng vén tóc b¡t tay,

Nét buÒn nhÜ cúc ÇiŒu gÀy nhÜ mai.
ñ¡n Ço cân s¡c cân tài,
Ép cung cÀm nguyŒt thº bài quåt thÖ.

Càng phô bày ÇÜ®c tài s¡c cûa mình chØng

nào thì ngÜ©i ta càng trä nhiŠu tiŠn chØng Çó.
KiŠu phäi làm tÃt cä nh»ng ÇiŠu bà mÓi bäo làm,
nhÜ m¶t cái máy.

M¥n nÒng m¶t vÈ m¶t Üa,

B¢ng lòng khách m§i tùy cÖ d¥t dìu.
R¢ng: 'Mua ng†c ljn Lam-kiŠu,
'Sính nghi xin dåy bao nhiêu cho tÜ©ng?'
MÓi r¢ng: 'ñáng giá nghìn vàng,
'D§p nhà nh© lÜ®ng ngÜ©i thÜÖng dám
nài!'

Khi džc t§i Çây ai cÛng thÃy tÙc trong lòng.

Nhøc nhã, ê chŠ, mÃt h‰t nhân phÄm cûa m¶t cô
gái! Thúy KiŠu quš giá, thanh tao, tinh khi‰t bao
nhiêu ÇÓi v§i Kim Tr†ng thì låi càng nhÜ m¶t món
hàng không có giá trÎ gì cä ÇÓi v§i Mã Giám Sinh.
ñây là ÇiŠu sÌ nhøc ÇÀu tiên cûa Thúy KiŠu. 'ñã Çày
vào ki‰p phong trÀn, Sao cho sÌ nhøc m¶t lÀn m§i
thôi!' NhÜng Thúy KiŠu không phäi chÌ bÎ sÌ nhøc
m¶t lÀn! Cô së bÎ sÌ nhøc hàng chøc lÀn trong Ç©i
mình.

Cò kè b§t m¶t thêm hai,

Gi© lâu ngã giá vàng ngoài bÓn træm.
M¶t l©i thuyŠn Çã êm giÀm,

83
 Hãy ÇÜa canh thi‰p trܧc cÀm làm ghi.
ñÎnh ngày nåp thái vu quy,
TiŠn lÜng Çã có viŒc gì ch£ng xong!
M¶t l©i cÆy v§i Chung công,
KhÃt tØ tåm lïnh VÜÖng ông vŠ nhà.

Sau khi Çã ngã giá (trên bÓn træm lÜ®ng

vàng), công viŒc b¡t ÇÀu xuôi. Hai bên ÇÜa thi‰p
cho nhau, trên hình thÙc là so tu°i bên trai và bên
gái nhÜng kÿ th¿c Çây là m¶t loåi giao kèo. CÓ
nhiên là phäi chÒng tiŠn. KiŠu nh© ông h† Chung
dùng sÓ tiŠn này Ç‹ lo lót, lãnh VÜÖng ông vŠ. ñây
là nh»ng l©i than khóc cûa ngÜ©i cha:

ThÜÖng tình con trÈ cha già,

Nhìn nàng ông nh»ng máu sa ru¶t dàu:
'Nuôi con nh»ng ܧc vŠ sau,
'Trao tÖ phäi lÙa gieo cÀu Çáng nÖi.
'Tr©i làm chi c¿c bÃy tr©i!
'Này ai vu thác cho ngÜ©i h®p tan.
'Búa rìu bao quän thân tàn,
'N« Çày dža trÈ càng oan khÓc già.
'M¶t lÀn sau trܧc cÛng là:
'Thôi thì m¥t khuÃt ch£ng thà lòng Çau!'
Theo l©i càng chäy dòng châu,
LiŠu mình ông r¡p gieo ÇÀu tÜ©ng vôi.

NgÜ©i cha muÓn gieo ÇÀu vào tÜ©ng t¿ tº Ç‹

khÕi trông thÃy cänh con gái bÎ gä bán nhÜ vÆy.
NgÜ©i nhà gi» ông låi, khuyên giäi:

V¶i vàng kÈ gi» ngÜ©i coi,

NhÕ to nàng låi tìm l©i khuyên can:
'VÈ chi m¶t mänh hÒng nhan,
'Tóc tÖ chÜa chút ÇŠn Ön sinh thành.
'Dâng thÖ Çã thËn nàng Oanh,62
62
Nàng Oanh: ThuÀn Vu Úy, cha cûa nàng ñŠ Oanh
phåm l‡i l§n, ñŠ Oanh vi‰t thÖ tâu lên vua Hán Væn ñ
84
 'Låi thua ä Lš bán mình hay sao?63
'C‡i xuân tu°i håc càng cao,
'M¶t cây gánh vác bi‰t bao nhiêu cành.
'LÜ®ng trên liŠu m¶t thân con,
'Hoa dù rã cánh lá còn xanh cây.
'PhÆn sao Çành vÆy cÛng vÀy,
'CÀm nhÜ ch£ng LJ nh»ng ngày còn xanh.
'CÛng ÇØng tính quÄn lo quanh,
'Tan nhà là m¶t thiŒt mình là hai.'

- 'Con chÌ là m¶t ÇÙa con gái thôi. ChÜa làm

ÇÜ®c chút gì Ç‹ ÇŠn Ön sinh thành cûa cha mË.
Cha ngày m¶t l§n tu°i mà phäi gánh vác cho cä gia
Çình. Có cha Çó thì m†i ngÜ©i ÇŠu ÇÙng v»ng. N
‰u cha không chÎu dÙt khoát Ç‹ con bán mình mà
cÙ liŠu thân thì cÖn mÜa gió này së làm tan nát h
‰t cä gia Çình. Thà m¶t mình con chÎu, hoa có tàn
nhÜng trên cây lá vÅn còn xanh, mË và các em con
vÅn ÇÜ®c an toàn. CÙ coi nhÜ ngày xÜa cha mË
sinh ra nuôi không ÇÜ®c, ch‰t tØ nhÕ, cho Ç«
kh°. N‰u cha cÙ nghï quanh quÄn thì nhà mình së
tan nát mà thân cha së thiŒt thòi.'

Phäi l©i ông cÛng êm tai,

‰ xin th‰ t¶i cho cha. Vua Væn ñ‰ džc bi‹u cäm
Ƕng và tha t¶i cho cha cô.
63
ﾁ Lš: Nàng Lš Kš nhà nghèo, bán mình nuôi cha mË.
Theo SÜu ThÀn Kš: Hang núi ª quân Mân Trung, ÇÃt
ñông ViŒt có con r¡n to, hàng næm dân phäi cúng cho
thÀn r¡n m¶t ÇÒng n». Có m¶t næm, viên quan lŒnh
tìm ÇÒng n» mà ch£ng ÇÜ®c ai. Nàng Lš Kš ª huyŒn
TÜÖng Låc muÓn nhân dÎp này bán mình lÃy ít tiŠn
nuôi cha mË, trÓn ljn cºa quan t¿ bán mình Ç‹ n¶p
thÀn r¡n, và xin ÇÜ®c m¶t thanh gÜÖm tÓt, m¶t con
chó d». ñ‰n ngày n¶p thÀn r¡n, Lš Kš cÀm gÜÖm, d¡t
chó ngÒi ch© s¤n trong mi‰u. Con r¡n kh°ng lÒ bò ra.
Lš Kš thä chó ra c¡n, còn nàng theo dùng gÜÖm chém.
R¡n ch‰t. Hán VÛ ñ‰ bi‰t chuyŒn, m©i nàng vŠ
cung, lÆp làm hoàng hÆu.
85
 Nhìn nhau gi†t ng¡n gi†t dài ng°n ngang.

NgÜ©i cha nghe nói phäi chÃp nhÆn s¿ thÆt.

Bi‰t liŠu mình thì cä v® lÅn con ÇŠu tan nát h‰t
cho nên ông phäi cÓ g¡ng.

Mái ngoài h† Mã vØa sang,

T© hoa Çã kš cân vàng m§i trao.
Træng già Ƕc ÇÎa làm sao?
CÀm dây ch£ng l¿a bu¶c vào t¿ nhiên!
H† Chung ra sÙc giúp vì,
LÍ tâm Çã Ç¥t tøng kÿ cÛng xong.

LÍ tâm là tiŠn cûa Ç¥t trên mâm khi t§i quan.

LÍ nhÕ thì vài bình trà, m¶t chai rÜ®u. LÍ này thì
phäi có ba træm lång vàng. Nh»ng câu này tÓ cáo
s¿ tham nhÛng cûa xã h¶i th©i bÃy gi©. TruyŒn
KiŠu không chÌ nói t§i nh»ng s¿ th¿c tâm lš, tình
cäm mà còn nói vŠ s¿ th¿c cûa xã h¶i.

CÆy em, em có chÎu l©i

Trong vài ngày, gia Çình KiŠu Çã phäi Çi qua
nh»ng cÖn lÓc l§n. Bây gi© ljn lúc cø NguyÍn Du
tä tâm trång Thúy KiŠu. Khi quy‰t ÇÎnh bán mình
chu¶c cha, trình bày tài næng, s¡c ÇËp cûa mình
cho ngÜ©i ta mua, rÒi can ngæn cha già ÇØng
t¿ tº, KiŠu Çã xº s¿ m¶t cách rÃt xuÃt s¡c v§i tÜ
cách cûa ngÜ©i chÎ cä. Trong suÓt th©i gian Çó,
nh»ng Çau kh° cûa KiŠu không ÇÜ®c nói t§i. Khi
công viŒc Çã xong, m†i ngÜ©i Çã Çi ngû thì KiŠu
còn thÙc và quay låi cuÓn phim Çau kh° trong lòng
mình:

ViŒc nhà Çã tåm thong dong,

86
 Tinh kÿ giøc giã Çã mong Ƕ vŠ.64
M¶t mình nàng ng†n Çèn khuya,
Áo dÀm gi†t lŒ tóc se mái sÀu:
'PhÆn dÀu dÀu vÆy cÛng dÀu
'Xót lòng Çeo Ç£ng bÃy lâu m¶t l©i!
'Công trình k‹ xi‰t mÃy mÜÖi,
'Vì ta kh¡n khít cho ngÜ©i dª dang.

ñây là n‡i Çau kh° ÇÀu cûa Thúy KiŠu. 'N‰u

mình chÜa hÙa hËn gì h‰t thì Çã Ç« cho chàng
Kim bi‰t mÃy. Vì mình Çã hÙa hËn Çã thŠ bÒi nên
bây gi© chàng Kim phäi dª dang.' KiŠu không nghï
t§i s¿ Çau kh° cûa mình mà chÌ nghï ljn s¿ Çau
kh° cûa ngÜ©i yêu.

ThŠ hoa chÜa ráo chén vàng,

'L‡i thŠ thôi Çã phø phàng v§i hoa!
'Tr©i Liêu non nܧc bao xa
'Nghï Çâu rë cºa tan nhà t¿ tôi!

- 'Ÿ Liêu DÜÖng gi© Çây anh có bi‰t ngÜ©i

chÎu trách nhiŒm làm chia rë, tan nát cu¶c
nhân duyên cûa hai ta là em không?' ñây là
luân lš Á ñông, khi hai bên Çã chÃp nhÆn,
thŠ thÓt rÒi thì coi nhÜ hai ngÜ©i thu¶c vŠ
nhau. Coi nhÜ Çã có gia Çình rÒi, Çã có nhà
có cºa rÒi. Cái nhà cái cºa Çó n¢m trong lòng
mình.

'Bi‰t bao duyên n® thŠ bÒi,

'Ki‰p này thôi th‰ thì thôi còn gì?
'Tái sinh chÜa dÙt hÜÖng thŠ,
'Làm thân trâu ng¿a ÇŠn nghì trúc mai.

64
Tinh kÿ: Tinh kÿ hôn kÿ giã, hôn giä, ki‰n tinh nhi
hành = Tinh kÿ là kÿ cܧi v®, Çám cܧi trông thÃy sao
thì Çi.
87
 - 'ChuyŒn thŠ bÒi ki‰p này coi nhÜ không
th¿c hiŒn ÇÜ®c. Dù ljn ki‰p sau em cÛng së
không quên ÇÜ®c l©i thŠ nguyŠn ª ki‰p này. Së
xin làm con trâu, con ng¿a kéo cày, chª ÇÒ cho
chàng Ç‹ ÇŠn bù cái n® m¡c chàng trong ki‰p
này.' Câu này có mang änh hܪng thuy‰t Luân
HÒi cûa PhÆt giáo.

'N® tình chÜa trä cho ai,

'KhÓi tình thác xuÓng tuyŠn Çài chÜa tan!'

Tình là m¶t cái n®. ChÜa trä thì vÅn m¡c. KhÓi
n® së không tiêu mà phäi Çem theo xuÓng âm
phû. NhÜ chuyŒn chàng TrÜÖng Chi. ñem chôn,
da thÎt nát h‰t rÒi mà n¶i k‰t vÅn còn m¶t khÓi.

N‡i riêng riêng nh»ng bàn hoàn,

DÀu chong tr¡ng Çïa lŒ tràn thÃm khæn.

CÙ suy nghï quanh quÄn, bæn khoæn lo l¡ng

(bàn hoàn). LÜu luy‰n quÃn quít, không buông tÜ
tܪng Çó ra ÇÜ®c. Chong Çèn khóc cä Çêm.

Thúy Vân ch®t tÌnh giÃc xuân,

Dܧi Çèn ghé ljn ân cÀn hÕi han.

Cô Thúy Vân này vô tâm l¡m! ChÎ bán mình,

s¡p Çi xa. Cô làm viŒc cä ngày nên mŒt ngû nhÜ
ch‰t. ChÎ khóc nÙc nª quá thành ra cô cÛng phäi
thÙc dÆy. ñây là bÓn câu cûa cô em gái:
'CÖ tr©i dâu b‹ Ça Çoan,
'M¶t nhà Ç‹ chÎ riêng oan m¶t mình.
'C§ chi ngÒi nhÅn tàn canh
'N‡i riêng còn m¡c mÓi tình chi Çây?'

Cô nàng Çã Çoán ra ÇÜ®c có cái gì Än giÃu

bên trong. Thúy KiŠu òa ra khóc, nói s¿ thÆt cho
Thúy Vân:

88
 R¢ng: 'Lòng ÇÜÖng th°n thÙc ÇÀy,
'TÖ duyên còn vܧng mÓi này chÜa xong.
'Hª môi ra cÛng thËn thùng,
'ñ‹ lòng thì phø tÃm lòng v§i ai!

Nói ra thì m¡c c«. ChuyŒn này là chuyŒn rÃt

thiêng liêng trong trái tim. BÎ bu¶c phäi nói cho
ngÜ©i thÙ hai nghe thì rÃt khó chÎu. Mà không nói
thì thành ra phø båc.

'CÆy em em có chÎu l©i,

'NgÒi lên cho chÎ låy rÒi së thÜa.
'Gi»a ÇÜ©ng ÇÙt gánh tÜÖng tÜ,
'Keo loan ch¡p mÓi tÖ thØa m¥c em.

Keo loan (loan giao) là m¶t thÙ keo Ç‹ nÓi dây

cung låi. NgÜ©i ta dùng Çi‹n này Ç‹ nói tình xÜa
nghïa cÛ Çã gián Çoån mà còn nÓi låi ÇÜ®c. MÓi
tình cûa Thúy KiŠu và Kim Tr†ng Çã tan rÒi, nhÜng
vÅn có cÖ h¶i Ç‹ g¡n låi n‰u Thúy Vân chÃp nhÆn
thay th‰ cho KiŠu.

'K‹ tØ khi g¥p chàng Kim,

'Khi ngày quåt ܧc khi Çêm chén thŠ.
'S¿ Çâu sóng gió bÃt kÿ,
'Hi‰u tình khôn lë hai bŠ vËn hai.
Ngày xuân em hãy còn dài,
'Xót tình máu mû thay l©i nܧc non.
'ChÎ dÀu thÎt nát xÜÖng mòn,
'NgÆm cÜ©i chín suÓi hãy còn thÖm lây.

KiŠu nói h‰t s¿ thÆt cho em gái và nh© em

thay mình làm hånh phúc cho chàng Kim. ñÜ®c
nhÜ vÆy thì dù phäi ch‰t, KiŠu cÛng có hånh
phúc. ñó là yêu cÀu cûa Thúy KiŠu. Tôi có m¶t câu
hÕi Ç¥t ra trong ÇÀu là: Chàng Kim có chÎu không?
- KiŠu ÇÜa nh»ng k› vÆt cûa hai ngÜ©i cho Thúy

89
Vân và tܪng tÜ®ng ra cänh Kim Tr†ng và Thúy
Vân sum h†p sau này:

'Chi‰c thoa v§i bÙc t© mây,

'Duyên này thì gi» vÆt này cûa chung.
'Dù em nên v® nên chÒng,
'Xót ngÜ©i mŒnh båc ¡t lòng ch£ng quên.
'MÃt ngÜ©i còn chút cûa tin,
'Phím Çàn v§i mänh hÜÖng nguyŠn ngày
xÜa.
'Mai sau dù có bao gi©,
'ñÓt lò hÜÖng Ãy so tÖ phím này.
'Trông ra ng†n cÕ lá cây,
'ThÃy hiu hiu gió thì hay chÎ vŠ.

Tâm hÒn KiŠu là m¶t tâm hÒn h‰t sÙc nhåy

cäm. L©i nói cûa cô cÛng vÆy.

'HÒn còn mang n¥ng l©i thŠ,

'Nát thân bÒ liÍu ÇŠn nghì trúc mai.65
'Då Çài66 cách m¥t khuÃt l©i,
'Räy xin chén nܧc cho ngÜ©i thác oan.

- 'Khi Çó chÎ Çã ch‰t rÒi. Xin em räy cho vài

gi†t nܧc Ç‹ linh hÒn chÎ ÇÜ®c mát mÈ (giÓng nhÜ
cam lÒ tÎnh thûy cûa ÇÙc BÒ Tát Quan Th‰ Âm.)
Nh»ng câu thÖ này cho thÃy änh hܪng cûa PhÆt
giáo rÃt sâu ÇÆm trong tÜ tܪng và væn chÜÖng
ViŒt Nam.
Sau khi Çã nói h‰t nh»ng ÇiŠu phäi d¥n dò,
Thúy KiŠu khóc. Trách nhiŒm Çã làm xong rÒi. Bây
gi© chÌ khóc cho sÓ phÆn mình thôi:

'Bây gi© trâm gãy gÜÖng tan,

'K‹ làm sao xi‰t muôn vàn ái ân!
'Træm nghìn gªi låy tình quân,
65
Trúc mai: tên cûa hai giÓng tre.
66
Då Çài: Çài Çêm, chÌ âm phû.
90
 'TÖ duyên ng¡n ngûi có ngÀn Ãy thôi. (12 ti
‰ng ÇÒng hÒ.)
'PhÆn sao phÆn båc nhÜ vôi
'ñã Çành nܧc chäy hoa trôi l« làng.
''Ôi Kim Lang! h«i Kim Lang!
'Thôi thôi thi‰p Çã phø chàng tØ Çây!'

ñó là ch‡ Çau kh° nhÃt trong lòng Thúy KiŠu.

ñau kh° nhÃt không phäi là phäi bán mình và Çi lÜu
låc; Çau kh° nhÃt là phäi phø båc ngÜ©i tình cûa
mình.
Xét vŠ phÜÖng diŒn tâm lš, Çoån thÖ này
rÃt hay. KiŠu có m¶t khä næng tܪng tÜ®ng rÃt
l§n. Cô tܪng ra cänh em gái thay mình thành
duyên v§i Kim Tr†ng; hai ngÜ©i có hånh phúc, nh§
t§i mình, ÇÓt hÜÖng, gäy låi phím Çàn ngày xÜa;
nhìn ra ngoài thÃy gió hiu hiu th°i lay Ƕng cÕ cây
thì bi‰t hÒn mình Çang vŠ thæm hai ngÜ©i; và
hai ngÜ©i së räy nܧc Ç‹ làm mát mÈ linh hÒn oan
Ùc, kh° Çau cûa mình. Tܪng tÜ®ng xong rÒi
hܧng vŠ Kim Tr†ng mà than thª, diÍn bày tâm
trång mình. Và khi kêu lên: ''Ôi Kim Lang! H«i Kim
Lang, Thôi thôi thi‰p Çã phø chàng tØ Çây!’' thì
Çau kh° Çã lên t§i mÙc cao nhÃt. KiŠu thét lên, ngã
xuÓng bÃt tÌnh. ñó là diÍn bi‰n vŠ tâm lš và sinh
lš. Tâm lš và sinh lš liên hŒ mÆt thi‰t v§i nhau.
NiŠm Çau kh° lên ljn mÙc tuyŒt ÇÌnh tåo thành
phän Ùng trong cÖ th‹, bi‹u hiŒn b¢ng m¶t ti‰ng
hét. Hét lên m¶t ti‰ng thì bao nhiêu tinh l¿c cûa
kh° Çau toát ra. KiŠu không còn næng lÜ®ng n»a,
ngã xuÓng và bÃt tÌnh.

Cån l©i hÒn ngÃt máu say,

M¶t hÖi l¥ng ng¡t Çôi tay giá ÇÒng.

Cô em s® quá. Cha mË KiŠu nghe ti‰ng hét,

thÙc dÆy:

91
 Xuân huyên ch®t tÌnh giÃc nÒng,
M¶t nhà tÃp nÆp kÈ trong ngÜ©i ngoài.
KÈ thang ngÜ©i thuÓc b©i b©i,
M§i dàu cÖn v¿ng chÜa phai gi†t hÒng.

NgÜ©i thì Çi rót nܧc nóng, ngÜ©i thì Çi lÃy

dÀu cù là.

HÕi: 'Sao ra s¿ lå lùng?'

KiŠu càng nÙc nª nói không ra l©i.

Nói ÇÜ®c v§i em gái là làm t§i mÙc tÓi Ça rÒi.

Làm sao l¥p låi ÇÜ®c nh»ng ÇiŠu Çó cho cä nhà
nghe! Thúy Vân ti‰t l¶ niŠm Çau cûa KiŠu cho m†i
ngܩi:

N‡i nàng Vân m§i rÌ tai:

'Chi‰c thoa này v§i t© bÒi ª Çây!'

NgÜ©i cha lúc Çó m§i t¶i nghiŒp. Ông nói:

'Này cha làm l‡i duyên mày,

'Thôi thì n‡i Ãy sau này Çã em!
'Vì ai røng cäi rÖi kim,
'ñ‹ con bèo n°i mây chìm vì ai?
'L©i con d¥n låi m¶t hai,
'DÅu mòn bia Çá dám sai tÃc vàng!'

Tôi vÅn còn ngåc nhiên. V§i trái tim cûa con
ngÜ©i th‰ k› 20, mình không hi‹u ÇÜ®c tåi sao
h† låi ch¡c vào viŒc thành t¿u nhân duyên cho
Thúy Vân và Kim Tr†ng. Tuy là hai chÎ em nhÜng
vÅn là hai ngÜ©i khác nhau. NgÜ©i ta yêu cô chÎ
chÙ ai yêu cô em mà låi cÙ tính Çem cô em thay th
‰ cô chÎ! Làm nhÜ vÆy có ÇÜ®c không? V§i tâm
lš ngÜ©i ngày xÜa, thì viŒc này có th‹ làm ÇÜ®c.
NgÜ©i ngày xÜa rÃt tr†ng tình. Khi cܧi m¶t
ngÜ©i, h† cܧi luôn cä gia Çình ngÜ©i Çó. ThÜÖng

92
chÎ thì cÛng thÜÖng em ÇÜ®c. LÃy trái tim cûa th
‰ k› 20 Ç‹ hi‹u trái tim cûa th‰ k› 19, 18, 17
cÛng hÖi khó.

Låy thôi nàng m§i rén chiŠng:67

'Nh© cha trä ÇÜ®c nghïa chàng cho xuôi.
'Sá chi thân phÆn tôi Çòi,
'DÅu r¢ng xÜÖng tr¡ng quê ngÜ©i quän
Çâu!'

Nh»ng chuyŒn này Çã xäy ra trong mÃy ngày

sau khi Kim Tr†ng Çi. Anh chàng lúc Çó Çâu có bi
‰t gì, cÙ Çi, nh§ và tܪng tÜ®ng. ñâu có bi‰t
Ç©i là vô thÜ©ng. Phäi džc gÀn cuÓi truyŒn ta
m§i thÃy Çoån Kim Tr†ng trª vŠ.

Bi‰t thân ljn nܧc låc loài

Tr©i Çã sáng. Nhà trai t§i rܧc dâu:

Xi‰t bao k‹ n‡i thäm sÀu!

Kh¡c canh Çã giøc nam lâu mÃy hÒi.
KiŒu hoa Çâu Çã ljn ngoài,
Quän huyŠn68 Çâu Çã giøc ngÜ©i sinh ly.
ñau lòng kÈ ª ngÜ©i Çi,
LŒ rÖi thÃm Çá tÖ chia rÛ t¢m.
Tr©i hôm mây kéo tÓi rÀm,
Dàu dàu ng†n cÕ ÇÀm ÇÀm cành sÜÖng.

Tr©i dÜ©ng nhÜ cÛng Çau thÜÖng chung v§i

gia Çình này.

Rܧc nàng vŠ ljn trú phÜ©ng,

67
Rén chiŠng: thÜa trình mà có š røt rè. ChiŠng là do
ch» trình džc trånh ra.
68
Quän huyŠn: Óng sáo, dây Çàn (chÌ ti‰ng sáo, ti
‰ng Çàn rܧc dâu.)
93
 BÓn bŠ xuân khóa m¶t nàng ª trong.
NgÆp ngØng thËn løc e hÒng,
Nghï lòng låi xót xa lòng Çòi phen:
'PhÄm tiên rÖi ljn tay hèn,
'Hoài công n¡ng gi» mÜa gìn v§i ai!
'Bi‰t thân ljn nܧc låc loài,
'NhÎ Çào thà bÈ cho ngÜ©i tình chung.
'Vì ai ngæn Çón gió Çông,
'ThiŒt lòng khi ª Çau lòng khi Çi,
'Trùng phùng dù h†a có khi,
'Thân này thôi có ra gì mà mong.
'ñã sinh ra sÓ long Çong,
'Còn mang lÃy ki‰p má hÒng ÇÜ®c sao?'

KiŠu là m¶t ngÜ©i con gái rÃt thông minh. Khi

thÃy Mã Giám Sinh và cái bÀu Çoàn kia bܧc vào
nhà, cô bi‰t h† không phäi là nh»ng ngÜ©i Çoàng
hoàng và thân mình Çã rÖi vào tay nh»ng ngÜ©i
vÛ phu, không ra gì. KiŠu gi» gìn là gi» gìn cho
chàng Kim, ngÜ©i KiŠu Çem h‰t lòng då Ç‹
thÜÖng yêu; bây gi© thì KiŠu Çâu có chû quyŠn
n»a. Sau này dù ÇÜ®c g¥p låi Kim Tr†ng, KiŠu bi
‰t thân mình cÛng së không còn giá trÎ gì. KiŠu
nghï: 'Bi‰t trܧc tình trång nhÜ th‰ này thì chi b
¢ng tÓi hôm Çó mình hi‰n thân cho chàng Kim
cho rÒi.' ñây là nh»ng câu mà ta phäi quán chi‰u.
Chúng ta bi‰t Thúy KiŠu Çang lâm vào tình trång
tuyŒt v†ng cho nên Çã nghï nhÜ vÆy. ñØng nghe
cô nói mà tin liŠn. Trܧc Çây cô nói: 'Gieo thoi
trܧc ch£ng gi» giàng, ñ‹ sau nên thËn cùng chàng
bªi ai?' Bây gi© cô nói ngÜ®c låi: 'Bi‰t nhÜ vÆy
thì tÓi hôm Çó mình Çã trao thân cho chàng cho
rÒi. Gi» gìn cho l¡m bây gi© cÛng l†t vào tay
ngÜ©i vÛ phu.' Chúng ta có th‹ quán sát Ç‹ thÃy: N
‰u cô gái trao thân cho ngÜ©i yêu tÓi hôm Çó thì
cô có th‹ mÃt chàng mãi mãi. Cô không trao thân
cho chàng thì hình bóng cô vÅn còn ÇËp trong lòng
chàng suÓt Ç©i. 'Bi‰t thân ljn nܧc låc loài,

94
NhÎ Çào thà bÈ cho ngÜ©i tình chung.' Câu nói này
rÃt liŠu, không có trí tuŒ. ñó là suy nghï cûa m¶t
ngÜ©i Çang quá Çau kh°. N‰u KiŠu làm nhÜ vÆy
thì cÛng rÃt håi cho Kim Tr†ng. Gi» ÇÜ®c hình
bóng ÇËp Çë cûa Thúy KiŠu trong suÓt cu¶c Ç©i
mình là có l©i cho anh chàng l¡m! Còn hình bóng
cûa m¶t ngÜ©i con gái quá dÍ dãi, Çòi là ÇÜ®c liŠn
thì Çâu th‹ nào ª låi lâu ngày v§i chàng Kim ÇÜ®c.
Ta ÇØng vì cäm tình v§i KiŠu mà vØa nghe cô nói là
Çã v¶i ÇÒng š ngay. L©i nói trên ch£ng qua là tÜ
tܪng cûa m¶t ngÜ©i bÃt Ç¡c chí mà thôi, không
phän änh ÇÜ®c trí tuŒ. Và š t¿ tº Çã ch§m nÖi
KiŠu:

Trên yên s¤n có con dao,

GiÃu cÀm nàng Çã gói vào chéo khæn.
Phòng khi nܧc Çã ljn chân,
Dao này thì liŒu v§i thân sau này.
ñêm thu m¶t kh¡c m¶t chÀy,
Bâng khuâng nhÜ tÌnh nhÜ say m¶t mình.

Xót nàng chút phÆn thuyŠn

quyên
Mã Giám Sinh Çóng vai trò cûa m¶t chàng rÍ,
kÿ th¿c Mã chÌ là m¶t con bài. L¿c lÜ®ng ÇÙng
phía sau h† Mã là m¶t nhà chÙa mà giám ÇÓc là
m¶t ngÜ©i Çàn bà rÃt ghê g§m: Tú Bà. Tú Bà mua
KiŠu vŠ làm m¶t cô gái giang hÒ, ti‰p nh»ng
khách giàu 's¶p' Ç‹ lÃy tiŠn. ñây là chân tܧng cûa
Mã Giám Sinh và Tú Bà:

Ch£ng ng© gã Mã Giám Sinh,

VÅn là m¶t ÇÙa phong tình Çã quen.
Quá chÖi låi g¥p hÒi Çen,
Quen mÒi låi ki‰m æn miŠn nguyŒt hoa.
LÀu xanh có mø Tú Bà,
95
 Làng chÖi Çã trª vŠ già h‰t duyên.
Tình c© ch£ng hËn mà nên,
Måt cÜa mܧp Ç¡ng hai bên m¶t phÜ©ng.69
Chung lÜng mª m¶t ngôi hàng,
Quanh næm buôn phÃn bán hÜÖng Çã lŠ.
Dåo tìm kh¡p ch® thì quê,
Giä danh hÀu hå dåy nghŠ æn chÖi.
Rûi may âu cÛng s¿ tr©i,
ñoån trÜ©ng låi ch†n m¥t ngÜ©i vô duyên.

Tú Bà và Mã Giám Sinh ÇŠu xuÃt thân tØ ch‡

æn chÖi. Khi l§n tu°i h† låi ti‰p tøc sinh sÓng b
¢ng cái nghiŒp lÀu xanh cûa mình. T¶i nghiŒp
Thúy KiŠu Çã rÖi vào ° nhŠn nhŒn.

Xót nàng chút phÆn thuyŠn quyên,

Cành hoa Çem bán vào thuyŠn lái buôn.
MËo lØa Çã m¡c vào khuôn,
Sính nghi rÈ giá nghinh hôn s¤n ngày.

ñây là tÜ tܪng cûa Mã Giám Sinh:

MØng thÀm: 'C© Çã ljn tay,

'Càng nhìn vÈ ng†c càng say khúc vàng.
'ñã nên quÓc s¡c thiên hÜÖng,
'M¶t cÜ©i này h£n nghìn vàng ch£ng ngoa!
'VŠ Çây nܧc trܧc bÈ hoa,
'VÜÖng tôn quš khách ¡t là Çua nhau.
'H£n ba træm lång kém Çâu,
'CÛng là vØa vÓn còn sau thì l©i.
'Mi‰ng ngon kŠ ljn tÆn nÖi,
'VÓn nhà cÛng ti‰c cûa tr©i cÛng tham.
'ñào tiên Çã bén tay phàm,
'Thì vin cành qušt cho cam s¿ Ç©i!
'Du§i trÀn mÃy m¥t làng chÖi,
69
Måt cÜa mܧp Ç¡ng: ngÜ©i lÃy måt cÜa giä làm cám
Çem bán, g¥p kÈ lÃy mܧp Ç¡ng giä làm dÜa chu¶t; chÌ
nh»ng phÜ©ng bÎp b®m, chÖi v§i nhau rÃt cân xÙng.
96
 'ChÖi hoa Çã dÍ mÃy ngÜ©i bi‰t hoa.
'Nܧc vÕ l¿u máu mào gà,
'MÜ®n màu chiêu tÆp låi là còn nguyên.
'MÆp m© Çánh lÆn con Çen,
'Bao nhiêu cÛng bÃy nhiêu tiŠn mÃt chi?
'Mø già ho¥c có ÇiŠu gì,
'LiŠu công mÃt m¶t bu°i quÿ mà thôi.
'Vä Çây ÇÜ©ng sá xa xôi,
'Mà ta bÃt Ƕng n»a ngÜ©i sinh nghi.'

Th‰ là Mã Giám Sinh ép KiŠu Çi ngû chung.

Cø NguyÍn Du than:

Ti‰c thay m¶t Çóa trà mi,

Con ong Çã tÕ ÇÜ©ng Çi lÓi vŠ.
M¶t cÖn mÜa gió n¥ng nŠ,
ThÜÖng gì ljn ng†c ti‰c gì ljn hÜÖng.
ñêm xuân m¶t giÃc mÖ màng,
ñuÓc hoa Ç‹ Çó m¥c nàng n¢m trÖ!

NgÜ©i Çàn ông Çó rÃt vÛ phu. KiŠu nhÜ m¶t

Çóa hoa rÃt mong manh. Anh chàng thì nhÜ 'mÜa
gió n¥ng nŠ', không hŠ có s¿ lÍ phép, không có
s¿ nÜÖng tay nhË nhàng. Xong chuyŒn anh chàng
bÕ Çi, không sæn sóc, nói chuyŒn gì v§i KiŠu h‰t.
KiŠu cäm thÃy bÎ hi‰p, nhøc nhã vô cùng:

Gi†t riêng tÀm tã tuông mÜa,

PhÀn cæm n‡i khách phÀn dÖ n‡i mình:
'TuÒng chi là giÓng hôi tanh,
'Thân nghìn vàng Ç‹ ô danh má hÒng!
'Thôi còn chi n»a mà mong,
'ñ©i ngÜ©i thôi th‰ là xong m¶t Ç©i!'

Trong cÖn nhøc nhã, KiŠu rút dao, ÇÎnh t¿ tº

nhÜng nghï låi s® liên løy ljn cha mË nên phäi
cÃt dao låi:

97
 GiÆn duyên tûi phÆn b©i b©i,
CÀm dao nàng Çã toan bài quyên sinh.
Nghï Çi nghï låi m¶t mình:
'M¶t mình thì ch§ hai tình thì sao?
'Sau dÀu sinh s¿ th‰ nào,
'Truy nguyên ch£ng kÈo løy vào song thân.
'N‡i mình âu cÛng giãn dÀn,
'Kíp chÀy thôi cÛng m¶t lÀn mà thôi!'

'Trܧc sau gì cÛng ch‰t. ñ®i Çi khuÃt khÕi

vùng này rÒi hãy hay.'

Nh»ng là Ço Ç¡n ngÜ®c xuôi,

Ti‰ng gà nghe Çã gáy sôi mái tÜ©ng.
LÀu mai vØa rúc còi sÜÖng,
Mã sinh giøc giã v¶i vàng ra Çi.
ñoån trÜ©ng thay lúc phân kÿ!
Vó câu khÃp kh‹nh bánh xe gÆp ghŠnh.

Câu 'Vó câu khÃp kh‹nh bánh xe gÆp ghŠnh'

có giá trÎ âm hܪng rÃt hay. ñ†c lên Çã thÃy khó
chÎu, khÕi cÀn ngÒi trên xe ng¿a.

BŠ ngoài mÜ©i d¥m trÜ©ng Çình,

VÜÖng ông mª tiŒc tiÍn hành ÇÜa theo.

ñây là phong tøc c°. ˆn tiŒc chia tay rÒi låi

gánh tiŒc Çi theo tiÍn mÜ©i, mÜ©i læm d¥m n»a.
T§i ch‡ nghÌ, dª tiŒc ra æn chia tay thêm lÀn thÙ
hai.

Ngoài thì chu khách dÆp dìu,

M¶t nhà huyên v§i m¶t KiŠu ª trong.

Trong lúc m†i ngÜ©i æn tiŒc tiÍn hành thì mË

cûa Thúy KiŠu vào phòng KiŠu. Hai mË con nói
chuyŒn. KiŠu nói: 'Ch‰t con rÒi mË Öi!'

98
 Nhìn càng lã chã gi†t hÒng,
RÌ tai nàng m§i giäi lòng thÃp cao:
'H° sinh ra phÆn thÖ Çào,
'Công cha nghïa mË ki‰p nào trä xong!
'L« làng nܧc Çøc bøi trong,
'Træm næm Ç‹ m¶t tÃm lòng tØ Çây.
'Xem gÜÖng trong bÃy nhiêu ngày,
'Thân con ch£ng kÈo m¡c tay b®m già.
'Khi vŠ bÕ v¡ng trong nhà,
'Khi vàng dúng d¡ng khi ra v¶i vàng.
'Khi æn khi nói l« làng,
'Khi thÀy khi t§ xem thÜ©ng xem khinh.
'Khác màu kÈ quš ngÜ©i thanh,
'NgÅm ra cho kÏ nhÜ hình con buôn.
'Thôi con còn nói chi con,
'SÓng nh© ÇÃt khách thác chôn quê ngÜ©i!'

ñó là nhÆn xét cûa Thúy KiŠu. Mã Giám Sinh

không phäi là m¶t ngÜ©i Çàn ông bình thÜ©ng mà
giÓng nhÜ m¶t tay lái buôn gian manh nào Çó. ñ©i
cô nhÜ vÆy ch¡c së không ra gì.

VÜÖng bà nghe bÃy nhiêu l©i,

Ti‰ng oan Çã muÓn våch tr©i kêu lên.

Dùng hình änh. Trong tám ch» mà thi sï có th‹

l¶t tä thÃm thía n‡i Çau nhÙc, oan Ùc cûa ngÜ©i
mË.

Vài tuÀn chÜa cån chén khuyên,

Mái ngoài nghÌ Çã giøc liŠn ru°i xe.

NghÌ (dÃu hÕi) là h¡n ta, anh ta, chÌ Mã Giám

Sinh. VÜÖng ông rÃt thÜÖng con gái, ljn trܧc
yên ng¿a cûa Mã Giám Sinh næn nÌ:

Xót con lòng n¥ng chŠ chŠ,

Trܧc yên ông Çã n¢n nì thÃp cao:

99
 'Chút thân liÍu y‰u thÖ Çào,
'D§p nhà ljn n‡i dÃn vào tôi ngÜÖi.
'TØ Çây góc b‹ bên tr©i,
'N¡ng mÜa thui thûi quê ngÜ©i m¶t thân.
'Nghìn tÀm nh© bóng tùng quân,
'Tuy‰t sÜÖng che chª cho thân cát Ç¢ng.'

Hai câu sau rÃt hay. NgÜ©i Çàn bà nhÜ dây

leo (cát Ç¢ng), ngÜ©i Çàn ông nhÜ cây tùng. Dây
leo lên cao ÇÜ®c là nh© cây tùng ÇÙng rÃt v»ng.
Trong Quy SÖn Cänh Sách (ngày xÜa b¢ng ch»
Nho, ngÜ©i xuÃt gia phäi h†c thu¶c lòng) có câu:
'Khä bÃt ki‰n › tùng chi cát, thÜ®ng tûng thiên
tÀm, phø thác th¡ng nhân, phÜÖng næng h»u ích.'
Có nghïa là: 'Há quš vÎ không thÃy cây dây leo
nÜÖng vào cây tùng mà leo lên cao t§i nghìn tÀm.
N‰u tu h†c mà không nÜÖng vào nh»ng ngÜ©i có
Çåo ÇÙc l§n thì không th‹ nào thành công ÇÜ®c.'
Trong câu này, VÜÖng ông nói: 'Xin anh làm ch‡
nÜÖng t¿a cho ÇÙa con gái thÜÖng cûa tôi! Træm
s¿ nh© anh h‰t! Hånh phúc cûa con gái tôi hoàn
toàn trông cÆy vào anh.' NhÜng næn nÌ sao ÇÜ®c!
ñây vÓn là m¶t tay b®m già, næn nÌ Çâu có ích l®i
gì! Anh chàng nói:

Cån l©i khách m§i thÜa r¢ng:

'Bu¶c chân thôi cÛng xích th¢ng nhiŒm
trao.
'Mai sau dù có th‰ nào,
'Kìa gÜÖng nhÆt nguyŒt n† dao qu› thÀn!'

'Không sao Çâu, ông ÇØng có lo! Có duyên thì

m§i thành v® thành chÒng ÇÜ®c ch§! Sau này mà
tôi æn ª không Çàng hoàng, không chæm sóc Thúy
KiŠu thì tr©i phåt tôi ch‰t!' H† Mã Çã thŠ nhÜ
vÆy Çó.

100
M¶t xe trong cõi hÒng trÀn nhÜ
bay
ñùng Çùng gió giøc mây vÀn,
M¶t xe trong cõi hÒng trÀn nhÜ bay.

Hai câu tä Çoàn rܧc dâu Çi trong gió bøi. ñây

cÛng là thân phÆn cûa ki‰p ngÜ©i, bÎ cÖn lÓc
cûa nghiŒp báo cuÓn theo. Con ngÜ©i không có
næng l¿c Ç‹ làm chû lÃy mình. Có nh»ng Çau
buÒn, tham giÆn, kiêu cæng mà låi thi‰u trí tuŒ,
tØ bi và s¿ trÀm tïnh. ñi trong cu¶c Ç©i nhÜ Çi
trong m¶t cÖn lÓc, ngÜ©i ta không có khä næng
làm chû thân tâm. 'ñùng Çùng gió giøc mây vÀn,
M¶t xe trong cõi hÒng trÀn nhÜ bay' là sÓ phÆn
chung cûa tÃt cä m†i ngÜ©i. HÒng trÀn là bøi ÇÕ,
chÌ cu¶c Ç©i Çau kh°. M‡i ngÜ©i Çang c«i m¶t chi
‰c xe và Çang Çi trong cÖn lÓc cûa nh»ng håt bøi
ÇÕ. NgÜ©i tu thì së có phÜÖng pháp Ç‹ th¡ng xe
låi, làm chû tình th‰. NgÜ©i không tu thì ngÒi
trên xe và bÎ cuÓn theo cÖn lÓc cûa bøi hÒng. Hai
câu thÖ này rÃt hay, có th‹ vi‰t lên Ç‹ treo ª thiŠn
ÇÜ©ng.
Và Çây là tâm trång Thúy KiŠu khi Çang ª trên
con ÇÜ©ng ngàn d¥m:

Trông v©i gåt lŒ chia tay,

Góc tr©i thæm th£m ngày ngày Çæm Çæm.
Nàng thì d¥m khách xa xæm,
Båc phau cÀu giá Çen rÀn ngàn mây.
Vi lô san sát hÖi may,
M¶t tr©i thu Ç‹ riêng ai m¶t ngÜ©i.

SÜÖng lånh džng tr¡ng trên cÀu, bÀu tr©i äm

Çåm mây Çen. ñó là khung cänh KiŠu Çang Çi
ngang qua nhÜng cÛng là tình trång bên trong trái
tim KiŠu - cÛng rÃt lånh và rÃt Çen. N¶i tâm và

101
ngoåi vÆt giÓng hŒt nhÜ nhau. Con ngÜ©i trong
cänh rÃt cô ÇÖn cho nên cä tr©i thu Çó dÜ©ng
nhÜ chÌ Ç‹ cho m¶t ngÜ©i chÎu Ç¿ng mà thôi.

D¥m khuya ngÃt tånh mù khÖi,

ThÃy træng mà thËn nh»ng l©i non sông!
RØng thu tØng bi‰c chen hÒng,
Nghe chim nhÜ nh¡c tÃm lòng thÀn hôn!

Tâm trång cûa KiŠu luôn luôn có hai n‡i nh§

niŠm thÜÖng. M¶t bên là nh§ ngÜ©i yêu, m¶t bên
là nh§ cha nh§ mË. TÃm lòng thÀn hôn là tÃm lòng
hi‰u thäo muÓn sæn sóc s§m chiŠu cho cha mË.

Sa vào ° nhŒn
ñi m¶t tháng thì t§i Lâm Truy. Và Thúy KiŠu
khám phá ra ÇÜ®c s¿ thÆt là ngÜ©i ta Çã mua cô
vŠ Ç‹ làm gái làng chÖi.

Nh»ng là lå nܧc lå non

Lâm-Truy vØa m¶t tháng tròn t§i nÖi.
Xe châu dØng bánh cºa ngoài
Rèm trong Çã thÃy m¶t ngÜ©i bܧc ra.
Tho¡t trông nh©n nh®t màu da,
ˆn gì cao l§n ÇÅy Çà làm sao?

ñây là bà chû chÙa. Cø NguyÍn Du tä bà Çó

cÛng ghê!

Trܧc xe lÖi lä han chào

Vâng l©i nàng m§i bܧc vào tÆn nÖi.

Và Thúy KiŠu thÃy:

Bên thì mÃy ä mày ngài,

Bên thì ngÒi bÓn næm ngÜ©i làng chÖi.

102
 Gi»a thì hÜÖng lºa h£n hoi,
Trên treo m¶t tÜ®ng tr¡ng Çôi lông mày.
LÀu xanh quen lÓi xÜa nay,
NghŠ này thì lÃy ông này tiên sÜ.

ThÀn lông mày tr¡ng (thÀn båch mi) là ông

thÀn mà các nhà chÙa th© Ç‹ ông phù h¶ cho
ÇÜ®c Çông khách. Thúy KiŠu không hi‹u gì cä.
Tܪng là vô låy bàn th© t° tiên, ai dè là b¡t t§i låy
cái ông thÀn lå kÿ Çó!

KiŠu còn ngÖ ngÄn bi‰t gì,

CÙ l©i låy xuÓng mø thì khÃn ngay:
'Cºa hàng buôn bán cho may,
'ñêm Çêm hàn th¿c ngày ngày nguyên tiêu.
'Muôn ngàn ngÜ©i thÃy cÛng yêu,
'Xôn xao anh y‰n dÆp dìu trúc mai!
'Tin nhån vÃn, lá thÖ bài,
'ñÜa ngÜ©i cºa trܧc rܧc ngÜ©i cºa sau!'
Lå tai nghe chºa bi‰t Çâu,
Xem tình ra cÛng nh»ng màu dª dang.

KiŠu không hi‹u gì h‰t! Nàng là m¶t cô gái

nhà lành, làm sao hi‹u ÇÜ®c ngôn tØ cûa nhà
chÙa! NhÜng cô càng lúc càng nghi.

LÍ xong hÜÖng hÕa gia ÇÜ©ng

Tú Bà v¡t nóc lên giÜ©ng ngÒi ngay.
Dåy r¢ng: 'Con låy mË Çây,
'Låy rÒi sang låy cÆu mày bên kia.'

KiŠu ngåc nhiên:

Nàng r¢ng: 'Phäi bܧc lÜu ly
'PhÆn hèn vâng Çã cam bŠ ti‹u tinh.
'ñiŠu Çâu lÃy y‰n làm anh,
'Ngây thÖ ch£ng bi‰t là danh phÆn gì?
'ñû ÇiŠu nåp thái vu quy,
'ñã khi chung chå låi khi ÇÙng ngÒi.

103
 'Gi© ra thay bÆc Ç°i ngôi,
'Dám xin gªi låi m¶t l©i cho minh.'
Mø nghe nàng nói hay tình,
BÃy gi© m§i n°i tam bành mø lên:
'Này này s¿ Çã quä nhiên,
'Thôi Çà cܧp sÓng cûa min Çi rÒi!
'Bäo r¢ng Çi dåo lÃy ngÜ©i,
'ñem vŠ rܧc khách ki‰m l©i mà æn.
'TuÒng vô nghïa ª bÃt nhân,
'BuÒn mình trܧc Çã tÀn mÀn thº chÖi
'Màu hÒ Çã mÃt Çi rÒi,
'Thôi thôi vÓn li‰ng Çi Ç©i nhà ma.

GiÆn Mã Giám Sinh quá nhÜng bà ta Çâu

Çánh h† Mã liŠn ngay lúc Çó ÇÜ®c. Tú Bà quay
sang chºi và Çánh KiŠu:

'Con kia Çã bán cho ta,

'NhÆp gia phäi cÙ phép nhà tao Çây!
'Lão kia có giª bài bây,
'Ch£ng væng vào m¥t mà mày låi nghe!
C§ sao chÎu tÓt m¶t bŠ,
'Gái tÖ mà Çã ngÙa nghŠ s§m sao!
'Phäi làm cho bi‰t phép tao!'
GiÆt bì tiên r¡p sÃn vào ra tay.
Nàng r¢ng: 'Tr©i th£m ÇÃt dày,
'Thân này Çã bÕ nh»ng ngày ra Çi!
'Thôi thì thôi có ti‰c gì!'
S¤n dao tay áo tÙc thì giª ra.
S® gan nát ng†c liŠu hoa,
Mø còn trông m¥t nàng Çà quá tay.
ThÜÖng ôi tài s¡c bÆc này,
M¶t dao oan nghiŒt ÇÙt dây phong trÀn!

KiŠu lÃy dao ra và Çâm vào bøng t¿ tº. Nàng

bÎ thÜÖng rÃt n¥ng.

N‡i oan v« lª xa gÀn,

104
 Trong nhà ngÜ©i chÆt m¶t lÀn nhÜ nêm.
Nàng thì b¢n b¥t giÃc tiên,
Mø thì cÀm cÆp m¥t nhìn hÒn bay.
V¿c nàng vào chÓn hiên tây,
C¡t ngÜ©i coi sóc rܧc thÀy thuÓc men.

Trong lúc mê man, ñåm Tiên låi hiŒn ra v§i

KiŠu:

Nào hay chÜa h‰t trÀn duyên,

Trong mê dÜ©ng Çã ÇÙng bên m¶t nàng.
RÌ r¢ng: 'Nhân quä dª dang,
'ñã toan trÓn n® Çoån trÜ©ng ÇÜ®c sao?
'SÓ còn n¥ng nghiŒp má Çào,
'NgÜ©i dù muÓn quy‰t tr©i nào Çã cho!
'Hãy xin h‰t ki‰p liÍu bÒ
'Sông TiŠn ñÜ©ng së hËn hò vŠ sau.'
ThuÓc thang suÓt m¶t này thâu,
GiÃc mê nghe Çã dàu dàu vØa tan.
Tú Bà ch¿c s¤n bên màn,
L¿a l©i khuyên giäi mÖn man g« dÀn:

Bây gi© Tú Bà m§i bi‰t r¢ng KiŠu rÃt gan då,

không th‹ dùng oai l¿c mà nhi‰p phøc ÇÜ®c. Bà
phäi vuÓt ve:

'M¶t ngÜ©i dÍ có mÃy thân,

'Hoa xuân ÇÜÖng nhøy ngày xuân còn dài.

- 'Con Öi, con còn trÈ l¡m mà! Làm chi nhÜ
vÆy, dåi d¶t l¡m con Öi!'

'CÛng là l« m¶t lÀm hai,

'ñá vàng sao n« ép nài mÜa mây.
'L« chân trót Çã vào Çây,
'Khóa buÒng xuân Ç‹ Ç®i ngày Çào non.
'NgÜ©i còn thì cûa hãy còn,
'Tìm nÖi xÙng Çáng làm con cái nhà.

105
 - 'Con là con nhà lành, bác së không ép con
làm nghŠ này Çâu! NhÜng con Çã l« bܧc vào Çây
rÒi, bác së nuôi con và gä chÒng Çàng hoàng cho
con.' Khôn l¡m! ˆn thua là Ç‹ cho KiŠu chÎu uÓng
thuÓc, trÎ bŒnh,sÓng trܧc Çã rÒi tính sau!

'Làm chi t¶i báo oan gia,

'ThiŒt mình mà håi ljn ta hay gì?'

- 'N‰u con t¿ tº thì thiŒt thân con mà bác

Çây cÛng së kh° Çau l¡m.'

KŠ tai mÃy n‡i n¢n nì,

Nàng nghe dÜ©ng cÛng thÎ phi råch ròi.
Thúy KiŠu nghe nói thÃy cÛng Çúng và cÛng
hy v†ng Tú Bà së gi» l©i. Trong giÃc m¶ng, ñåm
Tiên cho KiŠu bi‰t cô có nh»ng nghiŒp duyên ki
‰p trܧc phäi ÇŠn trä, không th‹ tránh b¢ng cách
chÃm dÙt s¿ sÓng cûa mình.

Vä trong thÀn m¶ng mÃy l©i,

Túc nhân âu cÛng có tr©i ª trong.

Túc nhân là nghiŒp nhân trong quá khÙ. Túc

là ki‰p trܧc (Ví dø: Túc mång thông là hi‹u thÃu,
nh§ ÇÜ®c tÃt cä nh»ng ki‰p trܧc.) Trong Kinh có
bài kŒ:

'Døc tri tiŠn th‰ nhân

Kim sanh th† giä thÎ.
Døc tri lai th‰ quä
Kim sanh tác giä thÎ.'

Nghïa là: MuÓn bi‰t nhân Ç©i trܧc thì coi

quä Ç©i này; muÓn bi‰t quä Ç©i sau thì coi nhân
Ç©i này.

106
 Dùng ch» tr©i ª Çây là cø NguyÍn Du muÓn
nói t§i luÆt nghiŒp báo. Trong giai Çoån này, cø
còn tr¶n lÅn thuy‰t thiên mång v§i thuy‰t nhân
quä. VŠ sau này, khi PhÆt h†c cûa cø Çã sâu s¡c,
cø vi‰t rÃt khác vŠ tÜ tܪng nhà PhÆt.

Ki‰p này n® trä chÜa xong,

Làm chi thêm m¶t n® chÒng ki‰p sau!

ñây là niŠm tin bình dÎ cûa xã h¶i Á ñông ngày

xÜa: 'Thôi, ráng sÓng mà trä cho h‰t nghiŒp báo.
Ch‰t thì nghiŒp báo vÅn còn hoài, ki‰p sau th
‰ nào cÛng phäi trä n® chÒng chÃt.'

L¥ng nghe ngÅm nghï gót ÇÀu,

ThÜa r¢ng: 'Ai có muÓn Çâu th‰ này.
'ñÜ®c l©i nhÜ th‰ là may,
'H£n r¢ng mai có nhÜ rày cho chæng!
'S® khi ong bܧm Çãi Ç¢ng,
'ñ‰n ÇiŠu sÓng Çøc sao b¢ng thác trong!'

KiŠu vÅn còn nghi: 'ñâu có ai muÓn ch‰t,

nhÜng sÓng Çøc sao b¢ng thác trong? Bác nói nhÜ
vÆy nhÜng liŒu bác có làm theo nhÜ vÆy hay
không? L« sau này ngÜ©i ta làm nhøc con thì thà
con ch‰t bây gi© mà ÇÜ®c trong såch còn hÖn là
phäi sÓng ô nhøc.'

Mø r¢ng: 'Con hãy thong dong,

'Phäi ÇiŠu lòng låi dÓi lòng mà chÖi!
'Mai sau ª ch£ng nhÜ l©i,
'Trên ÇÀu có bóng m¥t tr©i rång soi.'

- 'N‰u bác mà không gi» l©i thì tr©i ÇÃt së

không dung bác.' MÃy ngÜ©i này hay thŠ Ƕc l¡m!

ThÃy l©i quy‰t Çoán h£n hoi,

ñành lòng nàng cÛng së nguôi nguôi dÀn.

107
 KiŠu chÃp nhÆn.

Ai có th‹ giúp KiŠu?

Chúng ta phäi tìm cách Ƕ nh»ng ngÜ©i
Çang và Çã sa vào hoàn cänh nhÜ Thúy KiŠu.
Nh»ng ngÜ©i Çang æn chÖi, tàn hoåi thân th‹ và
tâm hÒn mình cÛng cÀn ngÜ©i ljn cäm hóa.
Trong Kinh có câu: 'Dâm phòng, tºu tÙ vô vi thanh
tÎnh Çåo tràng.' Quán rÜ®u và nhà chÙa ÇŠu là
nh»ng Çåo tràng mình phäi Çi vào Ç‹ cÙu Ƕ. Phäi
bi‰n nh»ng ch‡ Çó làm nh»ng Çåo tràng thanh
tÎnh Ç‹ hành Çåo chÙ không nên nh¡m m¡t låi, nói r
¢ng nh»ng ch‡ Çó không có. Nh¡m m¡t låi thì không
chuy‹n hóa ÇÜ®c. Không Ƕ ÇÜ®c m¶t Mã Giám
Sinh hay m¶t Tú Bà thì có bi‰t bao nhiêu Thúy
KiŠu së rÖi vào nh»ng ° nhŒn Çó. Giäi tán ÇÜ®c
m¶t ° nhŒn là cÙu ÇÜ®c không bi‰t bao nhiêu
nh»ng cô thi‰u n». Ÿ Bangkok, Manila hay Sài Gòn
bây gi© có rÃt nhiŠu nh»ng ° nhŒn nhÜ vÆy. ñây
là chuyŒn xäy ra ª tÃt cä các thành phÓ l§n. Các
cô gái mÜ©i ba, mÜ©i bÓn ª miŠn quê lên thành
phÓ bán bánh nuôi em có th‹ bÎ l†t vào nh»ng ° Çó
rÃt dÍ dàng. Ban ÇÀu h† chÌ cho vài chøc ÇÒng hay
m¶t ch‡ ª, sau Çó h† dø: 'Con làm cái nghŠ Çó thì
së có nhiŠu tiŠn gªi vŠ nhà.' Làm nghŠ này m¶t
ngày thì ÇÜ®c h† cho mÃy træm, mÃy ngàn ÇÒng,
thÃy khÕe quá. RÒi m§i lún tØ tØ vào sâu. Ÿ Sài
Gòn cÛng có nh»ng trÈ em bøi Ç©i, nh»ng 'ngÜ©i
ViŒt gÓc me' (không có nhà, ngû dܧi gÓc cây
me.) N‰u sa vào ° nhŒn rÒi thì muÓn ra rÃt khó.
Ngày xÜa dܧi th©i ông ThiŒu và ông Kÿ có ngã
tÜ QuÓc T‰, ngã tÜ Chú Lá... ghê g§m l¡m. Trong
ch‰ Ƕ xã h¶i chû nghïa, vÃn ÇŠ này còn to l§n
hÖn. Phäi có k‰ hoåch, phäi bi‰t rõ tình trång thì
m§i có th‹ hành Çåo ª nh»ng ch‡ Çó. Có khi nào các

108
thÀy, các sÜ cô nghï t§i chuyŒn Çi ljn nh»ng ch‡
Ãy Ç‹ hành Çåo không? N‰u các thÀy cÙ ª chùa
mà thuy‰t Pháp thì ti‰ng Pháp cûa các thÀy làm
sao t§i ÇÜ®c nh»ng ngÜ©i Çau kh° nhÜ Thúy
KiŠu? N‰u quš vÎ muÓn Çem Çåo PhÆt Çi vào
cu¶c Ç©i thì phäi nghï ljn Çåo Bøt nhÆp th‰,
nghïa là PhÆt giáo nhân gian. Ngày xÜa sÜ Giác
Duyên Çã làm chuyŒn Ãy.
RÃt ng¶ nghïnh là KiŠu Çã t¿ tº, Çã ÇÜ®c
bán cho m¶t thÜÖng gia giàu có (Thúc Sinh), Çã
ÇÜ®c m¶t ông Çåi tܧng (TØ Häi) cܧi vŠ, và Çã Çi
tu n»a, vÆy mà cÛng không thoát ra ÇÜ®c. Cô Çã
tìm m†i cách Ç‹ thoát ra. NhÜng sÓ phÆn vÅn ÇÜa
cô vŠ lÀu xanh, làm vÆt vui chÖi cho ngÜ©i khác.
KiŠu låi phäi t¿ tº n»a. RÓt cu¶c là chính m¶t ni sÜ
Çã cÙu KiŠu và Çem KiŠu vŠ n‰p sÓng bình
thÜ©ng, cho KiŠu cÖ h¶i g¥p låi cha mË và ngÜ©i
yêu cÛ.
V§t ngÜ©i trÀm luân, Çó là công viŒc cûa
m¶t sÜ cô. ñiŠu này Çã xäy ra trong quá khÙ. HiŒn
nay, nh»ng thanh niên ViŒt Nam không có hånh
phúc Çi theo bæng Çäng ª MÏ rÃt nhiŠu. Tình trång
này lan sang cä Canada và Âu châu. Các thÀy, các
cô có làm ÇÜ®c gì Ç‹ giúp nh»ng ngÜ©i Ãy hay
không? Nh»ng bài thuy‰t pháp cûa quš vÎ có
Ƕng t§i ÇÜ®c nh»ng thanh thi‰u niên Çó không?
Trܧc khi là thanh niên du Çãng thì h† cÛng Çã là
nh»ng thanh niên bình thÜ©ng. Các thÀy Çã giäng
ÇÜ®c cho các thanh niên bình thÜ©ng Ãy chÜa?

BÒ Tát Quán T¿ Tåi

Khi džc KiŠu, nghe nh»ng Çau kh° và chán
chÜ©ng nhÜ th‰, ta không thÃy dÍ chÎu trong
lòng. NhÜng chúng ta Çâu phäi chÌ Çi tìm s¿ dÍ
chÎu. Chúng ta Çi tìm s¿ thÆt. Chúng ta phäi có câu
trä l©i cho tình trång. ñây không phäi chÌ là tình

109
trång ngày xÜa, Çây cÛng là tình trång bây gi©.
Khi giäng Tâm Kinh Bát Nhã, tôi cÛng Çem Tâm
Kinh vào trong xã h¶i này. Tôi nói r¢ng m¶t em bé
ª Bangkok bÎ dø làm gái æn sÜÖng, chiŠu Çi sáng
vŠ, trông thÃy nh»ng cô n» sinh áo tr¡ng Çi h†c,
ngÅm låi thân mình thì rÃt tûi. Các cô gái nhà lành
thÆt may m¡n. Thân phÆn em là thân phÆn ô u‰
cûa m¶t cô gái æn sÜÖng. Em có m¥c cäm mình là
con gái bÕ Çi, còn nh»ng cô n» sinh kia là nh»ng cô
gái Çáng sÓng. Không ai có th‹ cÙu em bé này ra
khÕi m¥c cäm ô nhøc, dÖ bÄn, ngoåi trØ ÇÙc BÒ
Tát Quan Th‰ Âm. BÒ Tát nói nhÜ th‰ này: 'Con
không dÖ mà mÃy cô kia cÛng không såch. Sª dï
mà con nhÜ th‰ này là vì xã h¶i kia nhÜ th‰ kia
(Thº h»u cÓ bÌ h»u thº vô cÓ bÌ vô.) Xã h¶i kia
ÇÜ®c nhÜ vÆy là vì có nh»ng ngÜ©i nhÜ con. Con
làm ra xã h¶i và xã h¶i làm ra con. Không phäi chÌ
có con m§i chÎu trách nhiŒm vŠ con mà cä xã h¶i
kia cÛng phäi chÎu trách nhiŒm vŠ con. Con ÇØng
có m¥c cäm con là ngÜ©i duy nhÃt chÎu trách
nhiŒm. TÃt cä nh»ng nhà giáo døc, kinh t‰, chính
trÎ trong xã h¶i ÇŠu chÎu trách nhiŒm vŠ con cä.'
ñó là š 'Không dÖ cÛng không såch, Không thêm
cÛng không b§t' trong Tâm Kinh Bát Nhã. Nghe ñÙc
Quan Th‰ Âm nói nhÜ vÆy thì ranh gi§i gi»a dÖ
và såch, bên này và bên kia m§i ÇÜ®c tháo såch
và m¥c cäm cûa cô gái æn sÜÖng lúc Çó m§i có th‹
ÇÜ®c tiêu trØ. ñó là gi†t nܧc Cam L¶ mà chÌ có
Çåo PhÆt m§i cung cÃp ÇÜ®c. Cái thÃy bÃt nhÎ
này chúng ta ít tìm thÃy trong các truyŠn thÓng
tôn giáo khác. Cái này nhÜ th‰ này là vì cái kia
nhÜ th‰ kia. 'Thân phÆn con, cä xã h¶i ÇŠu chÎu
trách nhiŒm. Con ÇØng có m¥c cäm t¶i l‡i. N‰u
ngÜ©i ta sÓng Çàng hoàng, bi‰t lo cho tÃt cä thì
con Çã không ljn n‡i nhÜ th‰ này Çâu.' Em bé
së khóc së ôm lÃy chân ñÙc Quan Th‰ Âm: 'Xin
Ngài dåy cho con cách Ç‹ thoát ra khÕi.' Lúc Ãy
ñÙc Quan Th‰ Âm m§i b¡t ÇÀu dåy cho em ÇÜ®c.

110
Chúng ta cÛng phäi làm nhÜ th‰. Ngày xÜa ª Sài
Gòn có các sÜ cô làm chuyŒn Çó. Ngày nay cÛng
vÆy.
Có m¶t em bé ª nhà quê lên bán bánh. NgÜ©i
cô không cho em ª vì em không có tên trong t©
khai gia Çình. Em ngû ngoài nghïa ÇÎa. S® ma. M¶t
b»a n† Tú Bà låi nói: 'N‰u con chÎu ngû v§i ngÜ©i
ta thì con së có nhiŠu tiŠn. Con ÇÜ®c m¶t træm thì
cô chÌ gi» hai chøc Ç‹ trä tiŠn nhà, tiŠn nܧc.' Nhà
chÙa không chánh thÙc; công an, cán b¶ bi‰t,
nhÜng ÇÜ®c lo lót thì cÛng Ç‹ cho yên. M¶t sÜ cô
thÃy em bé nhÕ xíu, m§i mÜ©i sáu tu°i mà ÇÙng
ngoài ÇÜ©ng ki‰m khách. SÜ cô kêu em låi hÕi
chuyŒn. 'Thôi, Tú Bà bi‰t liŠu không s® chÙa
chÃp con thì cô cÛng liŠu. Thay vì ª nhà Tú Bà thì
con vŠ ª chùa Çi.' Cô cho em ª ÇÆu và giúp em bày
m¶t xe bán bánh mì. SÜ cô này hiŒn Çang sÓng ª
Sài Gòn, Çã và Çang làm nh»ng viŒc nhÜ vÆy.
ñØng nói r¢ng nh»ng chuyŒn Çó là nh»ng chuyŒn
quá khÙ, nh»ng chuyŒn mình không làm ÇÜ®c. ñó
là m¶t trong nh»ng chuyŒn Çang xäy ra.
N‰u sÜ cô n† có th‹ giúp em bé kia thì sÜ cô
cÛng Çã có th‹ giúp nh»ng em bé khác. Ngoài sÜ
cô cÛng còn bi‰t bao nhiêu nh»ng sÜ cô khác
Çang làm ÇÜ®c chuyŒn này. ñây không phäi là
chuyŒn lš thuy‰t. S¿ thÆt ª Sài Gòn bây gi© có
nh»ng sÜ cô bu°i sáng mª cºa chùa cho trÈ con bøi
Ç©i vô h†c. Các cô nói: 'N‰u các con chÎu khó h†c
ÇÜ®c bÓn ti‰ng ÇÒng hÒ thì trÜa nay së ÇÜ®c
æn cÖm chay.' Gi» con nít ª trong chùa Ç‹ các em
khÕi ra ÇÜ©ng làm du Çãng hay Çào b§i trong
nh»ng ÇÓng rác. ˆn trÜa xong các em có th‹ n¢m
læn ra ngû. Ÿ låi h†c bu°i chiŠu tØ ba ljn sáu gi©
thì các em låi ÇÜ®c æn cÖm chiŠu. Nhìn bŠ ngoài
thÃy giÓng nhÜ trÈ em m‡i ngày ÇÜ®c cung cÃp
mÃy gi© h†c và hai b»a cÖm. Kÿ th¿c k‰t quä l§n
l¡m! Các cô Çã gi» ÇÜ®c cho các em khÕi sa vào
nh»ng ° nhŒn và khÕi trª thành nh»ng trÈ em du

111
Çãng. Cho m¶t em æn trÜa chÌ tÓn 25 cents thôi. Ÿ
Tây phÜÖng, 25 cents thì mua gì ÇÜ®c! NhÜng
vào tay sÜ cô, 25 cents là m¶t b»a æn cho m¶t em
bé. Bao nhiêu công viŒc nhÜ vÆy. RÃt ÇËp, rÃt
hay. ñåo PhÆt là nhÜ th‰, không phäi là Çåo nói
trên tr©i dܧi bi‹n. Thúy KiŠu bây gi© nhiŠu l¡m.
Có kh¡p nÖi. ChÌ thÜÖng håi cho cô Thúy KiŠu cûa
cø NguyÍn Du không thôi thì rÃt bÃt công. Cô này
Çã có ngÜ©i thÜÖng rÒi, Çã có m¶t sÜ cô tên Giác
Duyên lo cho rÒi. Còn bi‰t bao nhiêu Thúy KiŠu
nhÕ tu°i, dåi d¶t hÖn Thúy KiŠu này Çang ª kh¡p
nÖi trên quê hÜÖng mình. ñ†c truyŒn KiŠu v§i cái
thÃy này thì truyŒn KiŠu trª thành ra Kinh. ´ch l®i
nhÜ Ç†c Kinh.

Nºa tình nºa cänh

Tú Bà Çã hÙa së lo cho tÜÖng lai cûa KiŠu và

Ç‹ KiŠu dÜ«ng bŒnh ª lÀu NgÜng Bích. ñây là
nh»ng câu thÖ ÇËp tä cänh quanh lÀu NgÜng Bích,
ÇÒng th©i nói lên tâm trång nh§ thÜÖng cûa Thúy
KiŠu:

Trܧc lÀu NgÜng Bích khóa xuân,

VÈ non xa tÃm træng gÀn ª chung.
BÓn bŠ bát ngát xa trông
Cát vàng cÒn n† bøi hÒng d¥m kia.

Núi xa, træng gÀn. Nh»ng cÒn cát màu vàng,

nh»ng con ÇÜ©ng chåy vŠ nÖi xa t¡p có màu hÒng
cûa ÇÃt. Hình änh ÇËp. Có tÜÖng phän (xa - gÀn,
cát vàng - bøi hÒng, cÒn n† - d¥m kia) và có k‰t
h®p (ª chung). Có Ƕng (cát - bøi) và có tïnh (non -
træng). Hay m¶t phÀn n»a là ª ch‡ ng¡t nhÎp. Thay
vì ng¡t ª ch» thÙ tÜ nhÜ nh»ng câu tám thông
thÜ©ng trong løc bát (ví dø: Cát vàng cÒn n† / bøi
hÒng d¥m kia) thì nhÎp ÇÜ®c ng¡t ª ch» thÙ ba và

112
thÙ sáu: VÈ non xa / tÃm træng gÀn / ª chung. HÖi
thÖ vì vÆy khác thÜ©ng, không ÇŠu ÇŠu m¶t
ÇiŒu.
Tâm tình thÜÖng nh§ và kh° Çau s¤n có xúc
chåm v§i cänh ÇËp làm tâm trång KiŠu càng thêm
xao xuy‰n:

Bë bàng mây s§m Çèn khuya,

Nºa tình nºa cänh nhÜ chia tÃm lòng.

Tâm con ngÜ©i không ª Çó. Không th¿c s¿ có

m¥t cho cänh trí trܧc m¥t và cÛng không th¿c
s¿ có m¥t cho nh»ng tâm tÜ cûa mình.
Tܪng nh§ ngÜ©i yêu, bæn khoæn vì l©i thŠ
chÜa tr†n:

Tܪng ngÜ©i dܧi nguyŒt chén

ÇÒng,70
Tin sÜÖng luÓng nh»ng rày trông mai ch©.
Bên tr©i góc b‹ bÖ vÖ,
TÃm son g¶t rºa bao gi© cho phai.

Tܪng nh§ cha mË:

Xót ngÜ©i t¿a cºa71 hôm mai,

Quåt nÒng Ãp lånh72 nh»ng ai Çó gi©?

70
Chén ÇÒng: chén rÜ®u thŠ. "NgÜ©i dܧi nguyŒt
chén ÇÒng' là ngÜ©i cùng uÓng rÜ®u và thŠ thÓt dܧi
m¥t træng. ñây là Kim Tr†ng.
71
NgÜ©i t¿a cºa: ngÜ©i mË t¿a cºa trông ch© con. Chi
‰n quÓc sách: MË VÜÖng Tôn Giä bäo ông: Nh» triêu
xuÃt nhi vãn lai, t¡c ngô › môn nhi v†ng nh»; nh» m¶
xuÃt nhi bÃt hoàn, t¡c ngô › lÜ nhi v†ng nh» = Con sáng
s§m Çi, chiŠu m§i vŠ thì mË ÇÙng t¿a cºa mà ngóng
trông con; chiŠu tÓi ra Çi mà không vŠ thì mË tºa c°ng
làng mà ngóng trông con.
72
Quåt nÒng Ãp lånh: quåt khi tr©i nóng, Ãp chi‰u
chæn cho Ãm khi tr©i rét, Çó là cº chÌ sæn sóc cûa
113
 Sân lai73 cách mÃy n¡ng mÜa,
Có khi gÓc tº74 Çã vØa ngÜ©i ôm.
NgÜ©i chÎ cä trong nhà nghï r¢ng mình Çã
không làm tròn ÇÜ®c b°n phÆn cûa ngÜ©i con
l§n. Trông v©i cÓ hÜÖng, nghï vŠ thân phÆn.
Không bi‰t mình së Çi vŠ Çâu trong tÜÖng lai:

BuÒn trông cºa b‹ chiŠu hôm,

ThuyŠn ai thÃp thoáng cánh buÒm xa xa.
BuÒn trông ng†n nܧc m§i sa,
Hoa trôi man mác bi‰t là vŠ Çâu.
BuÒn trông n¶i cÕ dàu dàu
Chân mây m¥t ÇÃt m¶t màu xanh xanh.
BuÒn trông gió cuÓn m¥t ghŠnh,
„m Àm ti‰ng sóng vây quanh gh‰ ngÒi.
Chung quanh nh»ng nܧc non ngÜ©i,
ñau lòng lÜu låc nên vài bÓn câu.

NgÒi ng¡m cänh mà trong lòng thì buÒn. Ch»

buÒn trông l¥p qua l¥p låi ljn bÓn lÀn khi‰n cái
buÒn thêm vÎ s¡t se, thÃm thía. Tâm ngÜ©i ng¡m
cänh tràn vào cänh, khoác lên cänh cái s¡c thái xa
xa, man mác, dàu dàu, bàng båc trong nh»ng câu
thÖ tài tình.

ngÜ©i con hi‰u, do ch» Çông ôn hå sänh trong LÍ kš.

73
Sân lai: Sân nhà Lão Lai tº, chÌ nhà cha mË.Theo Hi
‰u tº truyŒn, Lão Lai tº th© cha mË rÃt có hi‰u, Çã
ngoài 70 tu°i ông còn bày trò chÖi trÈ con, m¥c áo
næm màu ra múa cho cha mË coi rÒi giä Çò té khóc
nhÜ trÈ con Ç‹ cha mË cÜ©i. ñó là gÜÖng cûa ngÜ©i hi
‰u hånh.
74
GÓc tº: gÓc cây tº. Kinh thi: Duy tang d» tº, tÃt cung
kinh chÌ = Nh§ ljn cây dâu v§i cây tº (cây do cha mË
trÒng) thì nên sinh lòng cung kính. NgÜ©i sau nhân Çó
g†i quê hÜÖng, nÖi cha mË ª là tang tº. GÓc tº Çã vØa
ngÜ©i ôm: š nói cha mË Çã già.
114
Nh¡m m¡t ÇÜa chân
Cäm niŠm Çau cûa m¶t ngÜ©i xa quê hÜÖng
(Çau lòng lÜu låc) KiŠu ghi xuÓng tâm s¿ mình dܧi
hình thÙc nh»ng câu thÖ. Làm thÖ xong, buông
màn xuÓng ngâm lên thì nghe bên phía tÜ©ng bên
kia có ti‰ng m¶t ngÜ©i con trai ngâm h†a låi.
NgÜ©i con trai Çó ÇÜ®c tä nhÜ th‰ này:

M¶t chàng vØa tråc thanh xuân,

Hình dung chäi chuÓt áo khæn dÎu dàng.
Nghï r¢ng cÛng måch thÜ hÜÖng
HÕi ra m§i bi‰t r¢ng chàng Sª Khanh.

RÃt hay! Anh chàng có dáng dÃp h†c trò,

không giÓng Mã Giám Sinh nhÜng cÛng rÃt khác
v§i Kim Tr†ng. H»u Ü trung tÙc hình Ü ngoåi. Qua
cách tä chúng ta cÛng Çã thÃy ÇÜ®c phÀn nào n¶i
dung tâm lš cûa anh chàng rÒi.

Bóng nga thÃp thoáng dܧi mành,

Trông nàng chàng cÛng ra tình Çeo Çai:’

ThÃy nàng KiŠu anh chàng cÛng có vÈ quy‰n

luy‰n. Anh ta mª l©i:

'Than ôi! S¡c nܧc hÜÖng tr©i,

'Ti‰c cho Çâu b‡ng låc loài ljn Çây?
'Giá Çành trong nguyŒt trên mây,
'Hoa sao hoa khéo dža Çày bÃy hoa?
'TÙc gan riêng giÆn tr©i già,
'Lòng này ai tÕ cho ta h«i lòng?
'ThuyŠn quyên ví bi‰t anh hùng,
'Ra tay tháo cÛi s° lÒng nhÜ chÖi!'

Anh chàng muÓn chÙng tÕ mình là m¶t trang

häo hán, có lòng anh hùng nghïa hiŒp, có th‹ cÙu
Ç©i. Theo cách nói nhÜ vÆy, chúng ta thÃy rÃt rõ
115
Çây chÌ là nghïa hiŒp ª hình thÙc. Hình nhÜ Thúy
KiŠu cÛng cäm thÃy ÇiŠu Çó. NhÜng cô Çang ª
trong m¶t hoàn cänh quá Ü là khó khæn nên cô bíu
lÃy bÃt cÙ cái sào nào ÇÜ®c ÇÜa ra.

ñánh liŠu nh¡n m¶t hai l©i,

Nh© tay t‰ Ƕ v§t ngÜ©i trÀm luân.
Mänh tiên k‹ h‰t xa gÀn,
N‡i nhà báo Çáp n‡i thân låc loài.
Tan sÜÖng vØa rång ngày mai,
TiŒn hÒng nàng m§i nh¡n l©i gªi sang.

Thúy KiŠu vi‰t thÜ k‹ chuyŒn mình. Täng

sáng gºi sang (tiŒn hÒng) nhà bên kia. ñ‰n chiŠu
Çã thÃy thÜ trä l©i (phøc thÜ) cûa 'chàng nghïa
hiŒp'.

Tr©i tây lãng Çãng bóng vàng,

Phøc thÜ Çã thÃy tin chàng ljn nÖi.
Mª xem m¶t bÙc tiên mai,
Rành rành Tích ViŒt có hai ch» ÇŠ.
LÃy trong š tÙ mà suy:
'Ngày hai mÜÖi mÓt tuÃt thì phäi chæng?'

KiŠu rÃt thông minh. Mª thÜ thÃy hai ch» 'Tích

ViŒt' thì Çoán ÇÜ®c thông ÇiŒp bí mÆt. Ch» Tích
( ) phân ra có ba phÀn: trÃp ( ) là hai mÜÖi, nhÃt ( )
là m¶t, nhÆt ( ) là ngày. Ch» ViŒt ( ) có nghïa là
vÜ®t, trong Çó có ch» tuÃt ( ). 'Ngày hai mÜÖi
mÓt, gi© TuÃt (19:00 - 21:00 gi©) mình së Çi
trÓn.' ñó là thông ÇiŒp bí mÆt cûa chàng.

Chim hôm thoi thóp vŠ rØng,

ñóa trà mi Çã ngÆm gÜÖng nºa vành.
TÜ©ng ñông lay Ƕng bóng cành,
Rë song Çã thÃy Sª Khanh lÈn vào.

116
 Bây gi© hai ngÜ©i m§i thÆt s¿ g¥p nhau.
Trܧc kia chÌ g¥p b¢ng thÖ væn.

SÜ®ng sùng Çánh dån ra chào,

Låy thôi nàng m§i rÌ trao ân cÀn:
R¢ng: 'Tôi bèo b†t chút thân,
'Låc Çàn mang lÃy n® nÀn y‰n anh.75
'Dám nh© cÓt nhøc tº sinh,
'Còn nhiŠu k‰t cÕ ngÆm vành76 vŠ sau!'

Sª Khanh:

L¥ng nghe lÄm nhÄm gÆt ÇÀu:

'Ta Çây nào phäi ai Çâu mà r¢ng!
75
Ý cä câu: Thúy KiŠu lìa cºa lìa nhà, nhÜ con chim låc
Çàn, phäi m¡c vào lÀu xanh, mang lÃy cái n® làm gái Çi
‰m.
76
K‰t cÕ ngÆm vành: chÌ s¿ báo Ön sâu. K‰t cÕ:
theo Tä TruyŒn, Ngøy VÛ TØ có ngÜ©i thi‰p trÈ ÇËp,
không có con, ngày thÜ©ng d¥n con là Ngøy KhÕa: 'N
‰u ch£ng may có chuyŒn gì ho¥c Óm mà ch‰t thì
con lo gä chÒng tº t‰ cho nàng.' NhÜng khi VÛ TØ Óm
n¥ng s¡p mÃt låi d¥n KhÕa: 'ñem nàng chôn theo ta.'
Khi VÛ TØ qua Ç©i, Ngøy KhÕa cÙ theo l©i d¥n cûa cha
khi sáng suÓt mà Çem gä chÒng cho nàng. Sau Ngøy
KhÕa Çánh nhau v§i quân TÀn ª Phø ThÎ, KhÕa thÃy
m¶t ông già n¡m tØng bøi cÕ mà k‰t låi v§i nhau.
Ng¿a cûa tܧng bên TÀn là ñ‡ HÒi bÎ vܧng ngã, ñ‡ HÒi
bÎ KhÕa b¡t. ñêm hôm Ãy Ngøy KhÕa n¢m m¶ng thÃy
ông già k‰t cÕ Ç‰n nói: 'Tܧng quân bi‰t theo l©i
d¥n sáng suÓt cûa tiên nghiêm mà gä chÒng cho con
gái tôi. Vì vÆy tôi k‰t cÕ cho ng¿a ñ‡ HÒi ngã Ç‹ báo
Ön sâu cûa tܧng quân.' NgÆm vành: Theo Tøc TŠ hài
kš dÅn trong HÆu Hán ThÜ, DÜÖng Bäo Ç©i HÆu Hán
Çi chÖi thÃy m¶t con chim sÈ vàng bÎ con chim c¡t
Çánh rÖi xuÓng ÇÃt, b¡t Çem vŠ nuôi ljn khi chim sÈ
khÕe månh thì thä cho bay Çi. ñem hôm Ãy, có m¶t
ÇÙa bé m¥c áo vàng ljn trܧc Bäo, låy nói: 'CÆu là
ngÜ©i nhân ái Çã cÙu sÓng tôi, th¿c cäm cái Ön Çó nên
nay Çem bÓn chi‰c vòng ng†c ljn tå.'
117
 'Nàng Çà bi‰t ljn ta chæng,
'B‹ trÀm luân lÃp cho b¢ng m§i thôi.'
Nàng r¢ng: 'Muôn s¿ Ön ngÜ©i,
'Th‰ nào xin quy‰t m¶t bài cho xong.'
R¢ng: 'Ta có ng¿a truy phong,
'Có tên dܧi trܧng vÓn dòng kiŒn nhi.
'ThØa cÖ lÈn bܧc ra Çi,
'Ba mÜÖi sáu chܧc chܧc gì là hÖn.77
'Dù khi gió kép mÜa ÇÖn,
'Có ta Çây cÛng ch£ng cÖn c§ gì!'
Nghe l©i nàng Çã sinh nghi,
Song Çà quá Ç°i quän gì ÇÜ®c thân.
CÛng liŠu nh¡m m¡t ÇÜa chân,
Mà xem con tåo xoay vÀn ljn Çâu.

RÃt nhiŠu ngÜ©i thu¶c lòng hai câu cuÓi và

hay liŠu lïnh làm theo. Khi bΠǥt vào hoàn cänh
phäi Çi t§i m¶t quy‰t ÇÎnh, ta phäi cÄn thÆn l¡m
m§i ÇÜ®c. N‰u ta không tin tܪng ª giäi pháp Çó
m¶t træm phÀn træm thì ÇØng làm liŠu nhÜ Thúy
KiŠu. BÎ bí, không có nܧc ra mà cÙ chÃp nhÆn càn
m¶t giäi pháp måo hi‹m, m¶t giäi pháp mà mình
không tin tܪng l¡m thì rÃt nguy hi‹m. 'CÛng liŠu
nh¡m m¡t ÇÜa chân, Mà xem con tåo xoay vÀn Ç
‰n Çâu' th¿c ra là m¶t l©i cänh cáo. Không bao
gi© nên làm m¶t cái gì mà mình chÜa suy nghï kÏ
càng. Phäi Çem h‰t tÃt cä trí tuŒ cûa mình mà
quán sát. ChÌ khi nào thÃy r¢ng giäi pháp Çó là hay
nhÃt, không có con ÇÜ©ng nào hay b¢ng thì mình
m§i làm thôi. Trông vào may rûi (taking chance) là
không nên.

QuÃt ng¿a truy phong

Cùng nhau lÈn bܧc xuÓng lÀu
77
Tam thÆp løc k‰ tÄu vi thÜ®ng sách: ba mÜÖi sáu
cách Ç‹ giäi quy‰t thì cách trÓn là hay nhÃt.
118
 Song song ng¿a trܧc ng¿a sau m¶t Çoàn.
ñêm thu kh¡c lÆu canh tàn,
Gió cây trút lá træng ngàn ngÆm gÜÖng.

Canh là ÇÖn vÎ th©i gian dài, kh¡c là ÇÖn vÎ

th©i gian ng¡n (15 phút.) ñÒng hÒ (hÒ nܧc b¢ng
ÇÒng) ngày xÜa làm b¢ng hai chÆu nܧc thông
nhau, th©i gian ÇÜ®c Ço b¢ng m¿c nܧc nhÕ tØ
chÆu trên xuÓng chÆu dܧi. Ch» lÆu trong kh¡c
lÆu có nghïa là rÌ ra, l†t xuÓng. NgÜ©i tu hành mà
còn sa xuÓng thì g†i là h»u lÆu, không còn rÖi
xuÓng n»a thì g†i là vô lÆu.

LÓi mòn cÕ nh®t màu sÜÖng,

Lòng quê Çi m¶t bܧc ÇÜ©ng m¶t Çau.
Ti‰ng gà xao xác gáy mau,
Ti‰ng ngÜ©i Çâu Çã mái sau dÆy dàng.

Có ti‰ng Çoàn ngÜ©i Çu°i theo. Sª Khanh l¶

ra chân tܧng:

Nàng càng th°n thÙc gan vàng,

Sª Khanh Çã rë dây cÜÖng lÓi nào!
M¶t mình khôn bi‰t làm sao,
D¥m rØng bܧc thÃp bܧc cao hãi hùng.

Hãy tܪng tÜ®ng cänh ngÜ©i con gái Çang Çi

m¶t mình trong rØng, sau lÜng có m¶t Çoàn ngÜ©i
Çu°i theo! Cø NguyÍn Du xót cho KiŠu:

Hóa nhi78 thÆt có n« lòng,

Làm chi giày tía vò hÒng l¡m nau!

Giày tía vò hÒng

M¶t Çoàn Ç° ljn trܧc sau,
78
Hóa nhi: ông tr©i, có khi g†i là trÈ tåo.
119
 VuÓt Çâu xuÓng ÇÃt cánh Çâu lên tr©i.
Tú Bà tÓc th£ng ljn nÖi,
Hæm hæm áp ÇiŒu m¶t hÖi låi nhà.
Hung hæng ch£ng hÕi ch£ng tra,
ñang tay vùi liÍu dÆp hoa tÖi b©i.
ThÎt da ai cÛng là ngÜ©i,
Lòng nào hÒng røng th¡m r©i ch£ng Çau.
H‰t l©i thú phøc khÄn cÀu,
UÓn lÜng thÎt Ç° giÆp ÇÀu máu sa.

Tú Bà Çánh KiŠu tÖi b©i. ChÌ m¶t cái t¶i Çi

trÓn thôi là Çû Ç‹ Çánh rÒi. KiŠu chÎu không n°i:

R¢ng: 'Tôi chút phÆn Çàn bà,

'Nܧc non lìa cºa chia nhà ljn Çây.
'Bây gi© sÓng thác ª tay,
'Thân này Çã ljn th‰ này thì thôi!
NhÜng tôi có sá gì tôi,
'PhÆn tôi Çành vÆy vÓn ngÜ©i ª Çâu?
KiŠu dùng phÜÖng pháp m¥c cä, Çánh vào cái
l®i cûa ngÜ©i ta, Ç‹ ÇØng bÎ Çau ǧn. Câu sau
cùng là câu chua chát nhÃt:

'Thân lÜÖn bao quän lÃm ÇÀu,

'Chút lòng trinh båch tØ sau xin chØa.'

ñây là câu thÖ cay Ç¡ng, chua xót và Çau ǧn

nhÃt trong truyŒn KiŠu. ChØa nh»ng thói hÜ tÆt
xÃu nhÜ tham lam, sân hÆn, kiêu cæng thì g†i là
chØa. NhÜng lòng trinh båch mà phäi chØa thì là
m¶t bän án rÃt l§n cûa sÓ phÆn Çè lên con ngÜ©i.
ñó là bi kÎch l§n cûa loài ngÜ©i. TÃt cä nh»ng Ƕc
giä cûa NguyÍn Du khi džc t§i câu này ÇŠu phÄn
uÃt. PhÄn uÃt cho con ngÜ©i, phÄn uÃt cho xã h¶i.
M¶t xã h¶i mà trong Çó cô thi‰u n» phäi hÙa là së
chØa Çi cái trong såch và trinh tr¡ng cûa mình! DÍ
s®!

120
 ñÜ®c l©i mø m§i tùy cÖ,
B¡t ngÜ©i bäo lãnh làm t© cung chiêu.
Bày vai có ä Mã KiŠu,
Xót nàng ra m§i Çánh liŠu chÎu Çoan.
Mø càng k‹ nh¥t k‹ khoan,
Gån gùng ljn m¿c nÒng nàn m§i tha.

Tú Bà b¡t KiŠu phäi thŠ thÓt và cam k‰t së ra

ti‰p khách m§i chÎu tha. Trong thanh lâu có cô Mã
KiŠu thÜÖng tình, ÇÙng ra bäo lãnh cho Thúy KiŠu.

V¿c nàng vào nghÌ trong nhà,

Mã KiŠu låi ngÕ š ra d¥n l©i:
'Thôi Çà m¡c lÆn thì thôi!
'ñi Çâu ch£ng bi‰t con ngÜ©i Sª Khanh?
'Båc tình n°i ti‰ng lÀu xanh,
'M¶t tay chôn bi‰t mÃy cành phù dung.
'ñà Çao79 lÆp s¤n chܧc dùng,
'Lå gì m¶t cÓt m¶t ÇÒng xÜa nay!
'Có ba mÜÖi lång trao tay,
'Không dÜng chi có chuyŒn này trò kia!
'RÒi ra trª m¥t tÙc thì,
'B§t l©i liŒu ch§ sân si thiŒt Ç©i!'

- '´t nhÃt Tú bà Çã trä cho Sª Khanh ba mÜÖi

lång vàng Ç‹ ÇÜa cô vào tròng. H¡n trª m¥t nhanh
l¡m! Thôi, cô ÇØng nói næng gì v§i h¡n n»a h‰t
kÈo mà thiŒt thân.'

Nàng r¢ng: 'ThŠ thÓt n¥ng l©i,

'Có Çâu mà låi ra ngÜ©i hi‹m sâu!'
Còn ÇÜÖng suy nghï trܧc sau,
M¥t mo Çã thÃy ª Çâu dÅn vào.
Sª Khanh lên ti‰ng rêu rao:
R¢ng: 'Nghe m§i có con nào ª Çây.
'Phao cho quy‰n gió rû mây,
79
ñà Çao: mi‰ng võ hi‹m lØa cho ngÜ©i ta Çu°i rÒi
quay låi chém bÃt ng©. ñây nói lØa Çäo, Çánh lØa.
121
 'Hãy xem cho bi‰t m¥t này là ai?'

- 'Nghe ÇÒn có con nào ª Çây m§i phao vu cho

tôi quy‰n rÛ nó? Nó hãy ra Çây coi thº cái m¥t
này có phäi là m¥t cûa th¢ng Çó hay không?'

Nàng r¢ng: 'Thôi th‰ thì thôi,

R¢ng không thì cÛng vâng l©i r¢ng không!'

- 'N‰u ông nói không thì tôi cÛng nói là

không vÆy!'

Sª Khanh quát m¡ng Çùng Çùng,

Bܧc vào vØa r¡p thÎ hùng ra tay.

KiŠu ÇÜa ra hai ch» 'Tích ViŒt':

Nàng r¢ng: 'Tr©i nhé có hay!

'Quy‰n anh rû y‰n s¿ này tåi ai?
'ñem ngÜ©i ÇÄy xuÓng gi‰ng thÖi,
'Nói rÒi rÒi låi æn l©i ÇÜ®c ngay!
'Còn tiên tích viŒt ª tay,
'Rõ ràng m¥t Ãy m¥t này chÙ ai!'
L©i ngay Çông m¥t trong ngoài,
KÈ chê bÃt nghïa ngÜ©i cÜ©i vô lÜÖng!
Phø tình án Çã rõ ràng,
DÖ tuÒng nghÌ80 m§i ki‰m ÇÜ©ng tháo lui.

Phong trÀn nhÜ ai

BuÒng riêng riêng nh»ng søt sùi,
Nghï thân mà låi ngÆm ngùi cho thân:
'Ti‰c thay trong giá tr¡ng ngÀn,
'ñ‰n phong trÀn cÛng phong trÀn nhÜ ai!
'TÈ vui cÛng m¶t ki‰p ngÜ©i,
'HÒng nhan phäi giÓng ª Ç©i mãi ru!
80
NghÌ: anh chàng.
122
 'Ki‰p xÜa Çã vøng ÇÜ©ng tu,
'Ki‰p này ch£ng kÈo ÇŠn bù m§i xuôi!
'DÅu sao bình Çã v« rÒi,
'LÃy thân mà trä n® Ç©i cho xong!'

Bây gi© mình Çau kh° nhÜ th‰ này là vì ki

‰p trܧc mình Çã không bi‰t tu tÆp Çàng
hoàng. VÆy thì ÇØng than thª n»a, hãy tu tÆp Ç‹
ch»a låi nh»ng l‡i lÀm trong quá khÙ. Ÿ Çây KiŠu
nghï r¢ng mình phäi chÃp nhÆn ti‰p khách Ç‹ 'trä
cái n®' mình Çã m¡c trong tiŠn ki‰p. CÜÖng quy
‰t 'trä n®', chÃp nhÆn ti‰p khách. NhÜng ti‰p
khách Çâu phäi dÍ. Tú Bà g†i KiŠu vào và dåy
phÜÖng pháp ti‰p khách. Là con gái nhà lành,
KiŠu phäi Çi qua m¶t l§p 'huÃn luyŒn' thì m§i có
th‹ làm æn ÇÜ®c.

VØa tuÀn nguyŒt sáng gÜÖng trong,

Tú Bà ghé låi thong dong d¥n dò:
'NghŠ chÖi cÛng l¡m công phu,
'Làng chÖi ta phäi bi‰t cho Çû ÇiŠu.'
Nàng r¢ng: 'MÜa gió dÆp dìu,
'LiŠu thân thì cÛng phäi liŠu th‰ thôi!'
Mø r¢ng: 'Ai cÛng nhÜ ai,
'NgÜ©i ta ai mÃt tiŠn hoài ljn Çây?
'Ÿ trong còn l¡m ÇiŠu hay,
'N‡i Çêm khép mª n‡i ngày riêng chung.
'Này con thu¶c lÃy làm lòng,
'Vành ngoài bäy ch» vành trong tám nghŠ.
'ChÖi cho liÍu chán hoa chê,
'Cho læn lóc Çá cho mê mÄn Ç©i.
'Khi khóe hånh khi nét ngài,
'Khi ngâm ng®i nguyŒt khi cÜ©i c®t hoa.
'ñŠu là nghŠ nghiŒp trong nhà,
'ñû ngÀn Ãy n‰t m§i là ngÜ©i soi.81'
Gót ÇÀu vâng dåy mÃy l©i,

81
NgÜ©i soi: ngÜ©i sành sÕi.
123
 DÜ©ng chau nét nguyŒt dÜ©ng phai vÈ
hÒng.
Nh»ng nghe nói Çã thËn thùng,
Nܧc Ç©i l¡m n‡i lå lùng kh¡t khe!
Xót mình cºa các buÒng khuê,
V« lòng h†c lÃy nh»ng nghŠ nghiŒp hay!
Khéo là m¥t dån mày dày,
Ki‰p ngÜ©i Çã ljn th‰ này thì thôi!
ThÜÖng thay thân phÆn låc loài,
DÅu sao cÛng ª tay ngÜ©i bi‰t sao?
LÀu xanh m§i rû trܧng Çào,
Càng treo giá ng†c càng cao phÄm ngÜ©i.
Bi‰t bao bܧm lä ong lÖi,
Cu¶c say ÇÀy tháng trÆn cÜ©i suÓt Çêm.
DÆp dìu lá gió cành chim82
S§m ÇÜa TÓng Ng†c tÓi tìm Tràng Khanh.83
Khi tÌnh rÜ®u lúc tàn canh,
GiÆt mình mình låi thÜÖng mình xót xa.

Trong khi ti‰p khách bÆn r¶n thì KiŠu không

có thì gi© Ç‹ Çau kh°. NhÜng nh»ng khi tÌnh rÜ®u
gi»a Çêm khuya là nh»ng lúc KiŠu Çau kh° c¿c kÿ.
'M¶t mình mình låi thÜÖng mình xót xa', câu thÖ
có t§i ba ch» mình mà không ch» nào dÜ.

Khi sao phong gÃm rû là

Gi© sao tan tác nhÜ hoa gi»a ÇÜ©ng.
M¥t sao dày gió dån sÜÖng,
Thân sao bܧm chán ong chÜ©ng bÃy thân?

82
Gió lá cành chim: š nói cänh tÃp nÆp ÇÜa Çón khách
chÖi. Nàng Ti‰t ñào Ç©i ñÜ©ng lúc bé có câu thÖ Chi
nghênh nam b¡c Çi‹u, diŒp tÓng vãng lai phong = cành
Çón nh»ng con chim nam b¡c, lá ÇÜa nh»ng ng†n gió
qua låi. Cha nàng xem thÖ không vui vì bi‰t con vŠ
sau không ra gì.
83
TÓng Ng†c và Tràng Khanh là nh»ng ngÜ©i ÇËp trai,
væn nhân tài tº nhÜng có tính træng hoa.
124
 BÓn ch» sao l¥p Çi l¥p låi nhÜ ti‰ng than,
nhÜ câu hÕi, là n‡i day dÙt không Çành trܧc
nghÎch lš tr§ trêu cûa thân phÆn.

ñòi Çoån xa gÀn

M¥c ngÜ©i mây Sª mÜa TÀn,
Nh»ng mình nào bi‰t có xuân là gì.
ñòi phen gió t¿a hoa kŠ,
Nºa rèm tuy‰t ngÆm bÓn bŠ træng thâu.

CÛng có nh»ng lúc ränh r‡i. NgÒi t¿a cºa nghe

gió, ng¡m hoa, KiŠu thÃy tuy‰t rÖi ngÆm m¶t nºa
bÙc rèm trܧc cºa s° hay træng chi‰u sáng bÓn
bŠ. Nh»ng lúc Çó KiŠu thÃy gì?:

Cänh nào cänh ch£ng Çeo sÀu

NgÜ©i buÒn cänh có vui Çâu bao gi©.

Cänh ÇËp. NhÜng khi tâm mình buÒn thì

không có cänh nào là không chÙa Ç¿ng trong lòng
nó tính chÃt sÀu Çau cûa tâm lš. ThuÀn túy Duy
ThÙc H†c!

ñòi phen nét vÈ câu thÖ,

Cung cÀm trong nguyŒt nܧc c© dܧi hoa.
CÛng có nh»ng gi© phút giÓng nhÜ là an låc:
ngÒi vë, Çánh Çàn dܧi træng, chÖi c© v§i khách.
ñÙng ngoài ngó vô thì giÓng nhÜ mình cÛng là m¶t
ngÜ©i phong lÜu, lÎch s¿. NhÜng mà:

Vui là vui gÜ®ng kÈo mà

Ai tri âm Çó m¥n mà v§i ai?
Th© Ö gió trúc mÜa mai,
NgÄn ngÖ træm mÓi dùi mài m¶t thân.
Ôm lòng Çòi Çoån xa gÀn,
Ch£ng vò mà rÓi ch£ng dÀn mà Çau!
Nh§ Ön chín ch» cao sâu,

125
 M¶t ngày m¶t ngä bóng dâu tà tà.
D¥m nghìn nܧc th£m non xa,
Nghï Çâu thân phÆn con ra th‰ này.
Sân hoè Çôi chút thÖ ngây,
Trân cam84 ai kÈ Ç« thay viŒc mình?

KiŠu nghï ljn cha mË già. Ÿ xa, hai ÇÃng

sinh thành Çâu bi‰t thân phÆn con mình Çã ra Ç
‰n th‰ này! Hai em còn nhÕ ª nhà không bi‰t
có sæn sóc ÇÜ®c cha mË nhÜ mình mong muÓn
không?

Nh§ l©i nguyŒn ܧc ba sinh,

Xa xôi ai có bi‰t tình chæng ai?
Khi vŠ hÕi liÍu ChÜÖng ñài,85
Cành xuân Çã bÈ cho ngÜ©i chuyên tay!
Tình sâu mong trä nghïa dày,
Hoa kia Çã ch¡p cành này cho chÜa?

Tܪng tÜ®ng Kim Tr†ng vŠ, nghe KiŠu Çi lÃy

chÒng rÒi thì buÒn bi‰t bao nhiêu mà k‹! Không
bi‰t cu¶c nhân duyên mà Thúy KiŠu mong muÓn

84
Trân cam: nh»ng thÙc æn quš, ngon ng†t là nh»ng
vÆt phøng dÜ«ng cha mË già cûa ngÜ©i con hi‰u.
85
LiÍu ChÜÖng ñài: Theo Toàn ñÜ©ng thi thoåi Hàn
Hoành Ç©i ñÜ©ng giÕi thÖ, k‰t duyên v§i m¶t ngÜ©i
con gái ª phÓ ChÜÖng ñài, thành TrÜ©ng An là LiÍu ThÎ.
Hàn vŠ quê thæm nhà. Kinh Çô có bi‰n, LiÍu ThÎ bÎ
tܧng gi¥c cܧp mÃt. Khi loån ÇÜ®c dËp yên, h† Hàn
cho ngÜ©i Çem vàng båc và bài thÖ ChÜÖng ñài LiÍu Ç‹
dò thæm tin LiÍu ThÎ: ChÜÖng ñài liÍu, ChÜÖng ñài liÍu,
tích nhÆt thanh thanh kim tåi phû? Túng sº trÜ©ng
ÇiŠu t¿ c¿u thùy, giã Üng phan chi‰t tha nhân thº
=Cây liÍu ª ChÜÖng ñài, Cây liÍu ª ChÜÖng ñài, ngày
trܧc xanh xanh, nay có còn không? Cho dù cành dài
còn buông rû nhÜ cÛ thì có lë cÛng Çã vin bÈ vào tay
ngÜ©i khác mÃt rÒi! Sau LiÍu ThÎ ÇÜ®c trª vŠ Çoàn tø
v§i Hàn Hoành. LiÍu ChÜÖng ñài chÌ ngÜ©i yêu xa cách.
126
tác h®p gi»a ngÜ©i yêu và em gái có thành t¿u
ÇÜ®c không?

MÓi tình Çòi Çoån vò tÖ,

GiÃc hÜÖng quan luÓng ngÄn ngÖ canh dài.
Song sa vò võ phÜÖng tr©i
Nay hoàng hôn Çã låi mai hôn hoàng.

ThÖ rÃt hay! Th©i gian Çi qua, l¥p låi. Nh»ng

lúc chiŠu xuÓng là nh»ng lúc ngÜ©i ta nh§ nhà
nhiŠu nhÃt.

LÀn lÀn thÕ båc ác vàng,

Xót ngÜ©i trong h¶i Çoån trÜ©ng Çòi cÖn.

Sáu ch» 'cho'

ñã cho lÃy ch» hÒng nhan,
Làm cho cho håi cho tàn cho cân!
ñã Çày vào ki‰p phong trÀn,
Sao cho sÌ nhøc m¶t lÀn m§i thôi!

BÓn câu thÖ th‰ Çi rÃt mãnh liŒt. Có sáu

ch» cho. NhÜ Çóng Çinh vào g‡, m‡i ch» cho
chuyên chª sÙc månh cûa m¶t lát búa, th‹ hiŒn
s¿ phÅn uÃt cûa con ngÜ©i (và tác giä) trܧc sÓ
mŒnh. N‰u tác giä không tØng Çau kh° thì không
th‹ nào vi‰t ÇÜ®c bÓn câu này. Tác giä cÛng Çã
tØng bÎ sÌ nhøc trong cu¶c Ç©i.
Cäm giác bÎ ô nhøc không phäi là cäm giác
cûa riêng Thúy KiŠu. TÃt cä chúng ta trong Ç©i th
‰ nào cÛng Çã ho¥c së có lÀn cäm thÃy bÎ sÌ nhøc
nhÜ là bÎ hãm hi‰p (dÀu là con trai.) ñây là m¶t s¿
thÆt. Trong thÖ có ch» hÒng nhan, kÿ th¿c ai mà
không phäi là hÒng nhan? Cu¶c Ç©i tàn nhÅn, bÃt
nhân. Con gái, con trai gì m¶t ngày nào Çó cÛng së
Çi qua nh»ng lÀn cäm thÃy mình bÎ sÌ nhøc nhÜ
s¿ sÌ nhøc cûa nàng KiŠu. N‰u quš vÎ là nh»ng

127
ngÜ©i trÈ chÜa tØng bÎ sÌ nhøc thì nên nh§ ÇiŠu
này. Xã h¶i së Çem t§i kinh nghiŒm Çó cho quš vÎ.
HÒi tôi Çi làm công tác cÙu ngÜ©i trên bi‹n tôi
cÛng Çã bÎ sÌ nhøc. Xã h¶i làm cho mình nhøc nhã
trong khi mình Çi làm nh»ng công viŒc có tính
cách thanh cao. Tôi Çã bÎ nhiŠu lÀn nhÜ th‰ chÙ
không phäi chÌ m¶t lÀn. Thân phÆn mình lúc Çó
giÓng nhÜ thân phÆn nàng KiŠu. Xã h¶i Çã ÇÜ®c
t° chÙc th‰ nào mà tÃt cä chúng ta, sanh ra làm
ki‰p ngÜ©i ai cÛng së phäi Çi qua thân phÆn cûa
nàng KiŠu ít nhÃt là m¶t lÀn. 'ñã Çày vào ki‰p
phong trÀn, Sao cho sÌ nhøc m¶t lÀn m§i thôi!"

ñã cho lÃy ch» hÒng nhan,

Làm cho cho håi cho tàn cho cân!
ñã Çày vào ki‰p phong trÀn,
Sao cho sÌ nhøc m¶t lÀn m§i thôi!
ñ†c xong sáu ch» cho, t¿ nhiên trong tâm mình
thÃy có thoäi mái. Vì mình Çã hét lên sáu ti‰ng
hét. Ghê g§m không thua gì sáu ti‰ng hét cûa
thiŠn sÜ Lâm T‰. Bao nhiêu Çau kh°, uÃt Ùc tän
ra và tâm tình mình nhË Çi.

M¶t tÌnh mÜ©i mê

Khách du b‡ng có m¶t ngÜ©i
Kÿ Tâm h† Thúc cÛng nòi thÜ hÜÖng.
VÓn ngÜ©i huyŒn Tích châu ThÜ©ng,
Theo nghiêm ÇÜ©ng mª ngôi hàng Lâm
Truy.
Hoa khôi m¶ ti‰ng KiŠu nhi,
Thi‰p hÒng tìm ljn hÜÖng khuê gªi vào.

128
 Trong th©i gian ti‰p khách, KiŠu g¥p m¶t
ngÜ©i Çàn ông Çem lòng say mê và cÙu KiŠu ra
khÕi thanh lâu. Anh chàng tên là Thúc Kÿ Tâm,
trܧc là h†c trò, bây gi© vØa h†c trò vØa là thÜÖng
gia tÆp s¿.

Trܧng tô giáp m¥t hoa Çào,

VÈ nào ch£ng m¥n nét nào ch£ng Üa?
Häi ÇÜ©ng mÖn mªn cành tÖ,
Ngày xuân càng gió càng mÜa càng nÒng!
NguyŒt hoa hoa nguyŒt não nùng,
ñêm xuân ai dÍ cÀm lòng ÇÜ®c chæng!

Anh chàng là m¶t ngÜ©i có nhiŠu tiŠn. Cô

nàng là m¶t ngÜ©i rÃt có nhan s¡c. Vì vÆy:

Lå gì thanh khí lë h¢ng,

M¶t dây m¶t bu¶c ai gi¢ng cho ra!
S§m Çào tÓi mÆn lân la,
Trܧc còn træng gió sau ra Çá vàng.

Liên hŒ gi»a hai ngÜ©i ban ÇÀu chÌ là liên

hŒ cûa nh»ng ngÜ©i chÖi. Sau bi‰t nhau, hi‹u
nhau thì Çem lòng thÜÖng nhau. Træng gió là vÃn
ÇŠ sinh lš. ñá vàng là có s¿ g¡n bó, thÜÖng m‰n
vŠ tâm lš.

DÎp Çâu may m¡n lå thÜ©ng,

Låi vØa g¥p khoäng xuân ÇÜ©ng låi quê.

ñáng lš cha Çi v¡ng, Thúc Sinh ª låi phäi lo

chæm sóc cºa hàng. NhÜng anh chàng chÌ Çi lÀu
xanh:

Sinh càng m¶t tÌnh mÜ©i mê,

Ngày xuân l¡m lúc Çi vŠ v§i xuân.

129
 ChÃt Çam mê rÃt l§n. Khi h†c Çåo tÌnh thÙc thì
chúng ta Çi vŠ hܧng 'mÜ©i tÌnh m¶t mê'. Ÿ Çây
anh chàng låi Çi vŠ hܧng 'mÜ©i mê -m¶t tÌnh'!

Khi gió mát khi træng sân,

BÀu tiên chuÓc rÜ®u câu thÀn nói thÖ.
Khi hÜÖng s§m khi trà trÜa,
Bàn vây Çi‹m nܧc ÇÜ©ng tÖ h†a Çàn.
MiŒt mài trong cu¶c truy hoan,
Càng quen thu¶c n‰t càng dan díu tình.
Lå cho cái sóng khuynh thành,
Làm cho Ç° quán xiêu Çình nhÜ chÖi.
Thúc Sinh quen n‰t bÓc r©i,86
Træm nghìn Ç° m¶t trÆn cÜ©i nhÜ không.
Mø càng tô løc chuÓt hÒng,
Máu tham hÍ thÃy hÖi ÇÒng thì mê.

Thúc Sinh xài tiŠn không ti‰c. Tú Bà bi‰t

chàng là khách s¶p nên låi càng trau truÓt cho
Thúy KiŠu thêm ÇËp.

Dܧi træng quyên Çã g†i hè,

ñÀu tÜ©ng lºa l¿u lÆp lòe ÇÖm bông.

Hai câu tä cänh mùa hè tÙ rÃt hay và rÃt m§i

BuÒng the phäi bu°i thong dong,

Thang lan87 rû bÙc trܧng hÒng tÄm hoa.
Rõ ràng trong ng†c tr¡ng ngà,
Dày dày s¤n Çúc m¶t tòa thiên nhiên.

Nhà Nho NguyÍn Du tä m¶t thi‰u phø Çang

khÕa thân t¡m. Nhà nho này cÛng ghê l¡m chÙ Çâu
phäi chÖi. Trong nguyên løc, tác giä chÌ tä cái ÇËp
cûa KiŠu bu°i tÓi Ãy sau khi nàng vØa m§i t¡m ra,
86
BÓc r©i: bÓc tiŠn tiêu không cÀn ljm. Ý nói tiêu
không ti‰c tiŠn.
87
Thang lan: nܧc hoa lan thÖm nÃu sôi Ç‹ t¡m.
130
chÙ không tä KiŠu trong khi nàng t¡m. Cø NguyÍn
Du låi tä KiŠu trong khi nàng t¡m. Bài thÖ cûa Thúc
sinh làm ra Ç‹ ca tøng s¡c ÇËp KiŠu tuy có nói ljn
bæng cÖ tuy‰t thái (da bæng vÈ tuy‰t) nhÜng
cÛng chÌ ca tøng mÏ nhân Çã m¥c áo vào rÒi, còn
nh»ng câu thÖ cûa cø NguyÍn Du låi là Ç‹ ca tøng
mÏ nhân khi nàng còn khÕa thân. TruyŒn KiŠu nhÜ
vÆy là erotic hÖn nguyên løc! ñ†c t§i ch‡ này tôi
thÃy tÙc cÜ©i vì cø nhà Nho bi‰t cô này thu¶c vŠ
hàng buôn hÜÖng bán phÃn mà låi tä 'rõ ràng
trong ng†c tr¡ng ngà'. V§i m¶t cô gái làm nghŠ mãi
dâm thì thi sï không th‹ dùng nh»ng ch» này ÇÜ®c.
HÖn n»a tôi ch¡c ch¡n là cô ta có m¶t cái sËo ª
bøng rÃt l§n mà cø låi không nói t§i. Cô Çã t¿ tº gÀn
ch‰t thì cái sËo Çó phäi rÃt l§n. N‰u cô Çâm vào
c° t¿ tº thì cái sËo n¢m ngay ª c°. N‰u cô Çâm
vào ru¶t thì cái sËo Çó n¢m ngay ª bøng. ThÜa cø,
tåi sao cø quên mÃt cái vø Çó Çi mà không tä? Tôi
së hÕi cø nhÜ vÆy. Có phäi cø giÃu di‰m m¶t
s¿ thÆt hay không? V‰t thÜÖng trong tâm, cø Çã
nói quá nhiŠu, mà cø låi không nói ljn nh»ng v
‰t thÜÖng nÖi thân. V‰t thÜÖng do t¿ tº và
nh»ng v‰t thÜÖng do nh»ng khách làng chÖi ÇÜa
t§i.

Sinh càng tÕ nét càng khen,

Ngø tình tay thäo m¶t thiên luÆt ñÜ©ng.

Thúc Sinh làm thÖ ca ng®i s¡c ÇËp cûa KiŠu.

KiŠu viŒn c§ nh§ nhà, không h†a låi.

Nàng r¢ng: 'Vâng bi‰t lòng chàng,

'L©i l©i châu ng†c hàng hàng gÃm thêu.
'Hay hèn lë cÛng nÓi Çiêu,
'N‡i quê nghï m¶t hai ÇiŠu ngang ngang.
'Lòng còn gºi áng mây vàng,88
88
Mây vàng: theo T¿ ñi‹n TruyŒn KiŠu cûa ñào Duy
Anh: 'Có câu thÖ c° cûa m¶t tác giä ngÜ©i ÇÃt Thøc
131
 'H†a vÀn xin hãy chÎu chàng hôm nay.'

Thúc Sinh ngåc nhiên:

R¢ng: 'Sao nói lå lùng thay!

'Cành kia ch£ng phäi c¶i này mà ra?'

- 'Em không phäi là con gái cûa Tú Bà? VÆy tåi

sao låi g†i mË mË con con ng†t x§t nhÜ vÆy?'

Nàng càng û d¶t thu ba,89

ñoån trÜ©ng lúc Ãy nghï mà buÒn tênh:
'Thi‰p nhÜ hoa Çã lìa cành,
'Chàng nhÜ con bܧm lÜ®n vành mà chÖi.
'Chúa xuân r¢ng Çã có nÖi,
'Ng¡n ngày thôi ch§ dài l©i làm chi!'

- 'Anh ÇØng nói nhiŠu làm chi. Liên hŒ cûa

chúng ta là liên hŒ phù phi‰m cûa con bÜÖm
bܧm và bông hoa tàn. Th©i gi© cûa mình là th©i
gi© Ç‹ æn chÖi vì vÆy ÇØng Ƕng t§i nh»ng niŠm
Çau sâu s¡c trong lòng nhau.'

Sinh r¢ng: 'TØ thuª tÜÖng tri,

'TÃm riêng riêng nh»ng n¥ng vì nܧc non.
'Træm næm tính cu¶c vuông tròn,
'Phäi dò cho ljn ng†n nguÒn låch sông.'

sang ª ÇÃt TÀn: 'Thøc trung Ça hoàng vân' nghïa là

trong ÇÃt Thøc có nhiŠu mây vàng, do Çó nói nh§ quê
nhà ngÜ©i ta thÜ©ng nói nh§ mây vàng. Bän cûa KOM,
BKD và NKH thì chép 'mây Hàng' lÃy tích ñÎch Nhân
KiŒt lên núi Thái Hàng thÃy Çám mây tr¡ng thì nói nhà
cha mË ª dܧi Çám mây Çó. NhÜng 'mây Hàng' thì
không Çúng vì Çi‹n ñÎch Nhân KiŒt nói mây tr¡ng chÙ
không phäi mây ª núi Thái Hàng, núi Thái Hàng là ch‡
Nhân KiŒt ÇÙng nhìn thÃy Çám mây ª nÖi khác.
89
Thu ba: sóng thu, hai con m¡t ngÜ©i ÇËp trong sáng
nhÜ nܧc thu g®n sóng.
132
 - 'Tôi muÓn chuyŒn lâu dài chÙ không phäi
chuyŒn liên hŒ nhÃt th©i.' ñây là nh»ng l©i rÃt
thành thÆt cûa Thúy KiŠu:

Nàng r¢ng: 'Muôn Ƕi Ön lòng,

'Chút e bên thú bên tòng dÍ Çâu.
'Bình khang nÃn ná bÃy lâu,
'Yêu hoa yêu ÇÜ®c m¶t màu Çi‹m trang.
'RÒi ra låt phÃn phai hÜÖng,
'Lòng kia gi» ÇÜ®c thÜ©ng thÜ©ng mãi
chæng?

- 'Cäm Ön anh, nhÜng mà anh không th¿c t‰.

ThÙ nhÃt anh dã ljn Çây là vì hình thÙc hÃp
dÅn. Mai kia nhan s¡c em tàn tå thì bi‰t anh có
còn thÜÖng em n»a hay không?'

'Vä trong thŠm qu‰ cung træng,

'Chû trÜÖng Çành Çã chÎ H¢ng ª trong.
'BÃy lâu kh¡n khít däi ÇÒng,
'Thêm ngÜ©i ngÜ©i cÛng chia lòng riêng
tây.
'VÈ chi chút phÆn bèo mây,
'Làm cho b‹ ái khi ÇÀy khi vÖi.

- 'HÖn n»a anh Çã có v® ª nhà. Bây gi© có

thêm m¶t ngÜ©i n»a thì làm sao không có s¿ chia
sÈ tình yêu. ñØng vì em, m¶t cánh bèo, m¶t Çám
mây trôi, mà làm thay Ç°i xáo tr¶n tình chÒng v®.'

'Træm ÇiŠu ngang ngºa vì tôi,

'Thân sau ai chÎu t¶i tr©i Ãy cho.
'NhÜ chàng có v»ng tay co,
'MÜ©i phÀn cÛng Ç¡p Çi‰m cho m¶t vài.
'Th‰ trong dù l§n hÖn ngoài,
'Trܧc hàm sÜ tº gºi ngÜ©i Ç¢ng la.
'Cúi ÇÀu luÒn xuÓng mái nhà,

133
 'GiÃm chua låi t¶i b¢ng ba lºa nÒng.

- 'Sau này n‰u trong nhà cÖm không lành

canh không ng†t, hai bên giÆn, Çánh nhau và tØ
nhau thì ai chÎu t¶i Çó n‰u không phäi là em? N
‰u chàng có uy l¿c thì mÜ©i phÀn cÛng chÌ che
chª cho em ÇÜ®c vài phÀn thôi. NgÜ®c låi, n‰u
v® cä là sÜ tº Hà ñông thì tình trång cûa v® lë (Ç
¢ng la) rÃt nguy hi‹m. Em Çang chÎu cái kh° cûa lºa
nÒng (lÀu xanh) nhÜng chui vào hoàn cänh Çó Ç‹
g¥p cái kh° cûa giÃm chua (ghen) thì låi càng tŒ
håi hÖn. N¢m trong ÇÓi tÜ®ng cûa s¿ ghen tuông
ngÜ©i ta kh° vô cùng.' RÃt t¶i nghiŒp, Thúy KiŠu
Çã l§n lên trong Çau kh° và Çã nói ra nh»ng
s¿ thÆt.

'Ÿ trên còn có nhà thung,

'LÜ®ng trên trông xuÓng bi‰t lòng có
thÜÖng?
'Sá chi liÍu ngõ hoa tÜ©ng,
'LÀu xanh låi bÕ ra phÜ©ng lÀu xanh!
'Låi càng dÖ dáng dåi hình,
'ñành thân phÆn thi‰p nghï danh giá
chàng.

- 'RÒi còn ba anh n»a! LiŒu ông có chÃp

nhÆn thân phÆn cây liÍu m†c ÇÀu ngõ, bông hoa
nª bên tÜ©ng cûa em không? N‰u ba anh Çu°i
em vŠ lÀu xanh thì Çành thân phÆn em là vÆy
nhÜng danh giá cûa anh cÛng së bÎ tan nát vì
chuyŒn này.' ñ†c ngang Çây tôi phøc Thúy KiŠu
l¡m. Träi qua bao nhiêu tûi nhøc ê chŠ nàng KiŠu
Çã h†c ÇÜ®c bài h†c cûa th¿c t‰ và Çã nói h‰t
ng†n ngành hÖn thiŒt cho Thúc Sinh nghe. NhÜng
anh chàng không nghe. KiŠu l¥p låi Ç‹ k‰t luÆn:

'ThÜÖng sao cho vËn thì thÜÖng,

'Tính sao cho tr†n m†i ÇÜ©ng thì vâng.'

134
 - 'Anh là con trai. N‰u Çã thÜÖng thì anh
phäi tính cho tr†n và Çã quy‰t ÇÎnh thì anh phäi
chÎu trách nhiŒm.' Bu¶c b¢ng m¶t câu nói råch ròi
nhÜ vÆy. RÃt thông minh.

Sinh r¢ng: 'Hay nói Çè chØng,

'Lòng Çây lòng ÇÃy chÜa tØng hay sao?
'ñÜ©ng xa ch§ ngåi Ngô Lào,
'Træm ÇiŠu hãy cÙ trông vào m¶t ta.
'ñã gÀn chi có ÇiŠu xa,
'ñá vàng Çã quy‰t phong ba cÛng liŠu!'

Gan mà! Mê quá rÒi! Lát n»a chúng ta së bi

‰t có nên tin anh chàng hay không.

Cùng nhau cæn v¥n ljn ÇiŠu,

ChÌ non thŠ b‹ n¥ng gieo ljn l©i. - Låi thŠ
n»a!
NÌ non Çêm ng¡n tình dài,
Ngoài hiên thÕ Çã non Çoài ngÆm gÜÖng.

Hoàn lÜÖng
MÜ®n ÇiŠu trúc viŒn thØa lÜÖng,
Rܧc vŠ hãy tåm giÃu nàng m¶t nÖi.
Chi‰n hòa s¡p s¤n hai bài,
CÆy tay thÀy th® mÜ®n ngÜ©i dò la.
B¡n tin ljn m¥t Tú Bà,
Thua cÖ mø cÛng cÀu hòa dám sao!
Rõ ràng cûa dÅn tay trao,
Hoàn lÜÖng m¶t ki‰p thân vào cºa công.

Thúc Sinh lÆp mÜu Çón Thúy KiŠu Çi nghÌ mát

ª vÜ©n trúc rÒi b¡n tin vŠ Tú Bà d†a kiŒn Tú Bà Çã
lØa mua con nhà lÜÖng thiŒn b¡t làm Çï (chi‰n) n

135
‰u Tú Bà không cho chu¶c KiŠu (hoà.) Tú Bà phäi
chÎu nhÆn tiŠn và kš giÃy hoàn lÜÖng cho KiŠu.

Công tÜ hai lë ÇŠu xong,

Gót tiên phút Çã thoát vòng trÀn ai.
M¶t nhà sum h†p trúc mai,
Càng sâu nghïa b‹ càng dài tình sông.
HÜÖng càng ÇÜ®m lºa càng nÒng,
Càng sôi vÈ ng†c càng lÒng màu sen.

ñÃt b¢ng dÆy sóng

Nºa næm hÖi ti‰ng vØa quen,
Sân ngô90 cành bi‰c Çã chen lá vàng.
DÆu thu vØa näy giò sÜÖng91
GÓi yên Çã thÃy xuân ÇÜ©ng ljn nÖi.92
Phong lôi n°i trÆn b©i b©i,
N¥ng lòng e Ãp tính bài phân chia.
Quy‰t ngay biŒn båch m¶t bŠ,
Dåy cho má phÃn låi vŠ lÀu xanh.
Thúc Ông vŠ, thÃy con trai Çem m¶t cô gái
giang hÒ vŠ nhà ª thì n°i trÆn lôi Çình. Thúc ông
không nh»ng ngåi (n¥ng lòng e Ãp) vŠ danh giá
nhà mình mà còn lo ÇÓi v§i nhà v® cä cûa Thúc
Sinh së có chuyŒn lôi thôi. Ông b¡t KiŠu phäi vŠ låi
lÀu xanh.

ThÃy l©i nghiêm huÃn rành rành,

ñánh liŠu sinh m§i lÃy tình nài kêu:
R¢ng: 'Con bi‰t t¶i Çã nhiŠu,
'DÅu r¢ng sÃm sét búa rìu cÛng cam.
'Trót vì tay Çã nhúng chàm,
90
Sân ngô: sân có trÒng cây ngô ÇÒng. Lá cây ngô
ÇÒng Ç°i sang màu vàng là dÃu hiŒu cûa mùa thu.
91
DÆu thu: dÆu hoa mùa thu. Giò sÜÖng: chÒi hoa
chÎu ÇÜ®c sÜÖng tÙc là chÒi hoa cúc (hoa mùa thu.)
92
GÓi yên: gÓi d¿a vào cái yên ng¿a cûa các ông lão
Ç©i trܧc hay dùng. Xuân ÇÜ©ng: ngÜ©i cha.
136
 'Dåi rÒi còn bi‰t khôn làm sao Çây!

Có ngÜ©i còn ÇÓ chÖi: Thúc Sinh làm nghŠ

gì? Trä l©i: làm th® nhu¶m. Vì n‰u không thì
nhúng tay vào chàm làm gì? TruyŒn KiŠu Çã ÇÜ®c
yêu m‰n và Çi vào Ç©i sÓng cûa ngÜ©i dân dܧi
nh»ng hình thÙc ÇÓ KiŠu, bói KiŠu, lÅy KiŠu... vân
vân

'Cùng nhau vä ti‰ng m¶t ngày,

'Ôm cÀm ai n« dÙt dây cho Çành.
'LÜ®ng trên quy‰t ch£ng thÜÖng
tình,
'Båc Çen thôi có ti‰c mình làm chi!'

Thúc Sinh nhÃt ÇÎnh ch‰t chÙ không chÎu

Çu°i KiŠu vŠ lÀu xanh.

ThÃy l©i s¡t Çá tri tri,

SÓt gan ông m§i cáo quÿ cºa công.
ñÃt b¢ng n°i sóng Çùng Çùng,
Phû ÇÜ©ng sai lá phi‰u hÒng thôi tra.

ThÃy con trai cÙng ÇÀu quá, Thúc ông Çi thÜa

v§i chính quyŠn.

Cùng nhau theo gót sai nha,

Song song vào trܧc sân hoa låy quÿ.

Hi‹u nghïa ch» thÜÖng

Trông lên m¥t s¡t Çen sì,93
LÆp nghiêm trܧc Çã ra uy n¥ng l©i:
'Gã kia dåi n‰t tÖi b©i,

93
M¥t s¡t Çen sì: do ch» thi‰t diŒn chÌ ông quan
nghiêm nghÎ, cÜÖng tr¿c.
137
 Quan phû m¡ng Thúc Sinh trܧc, nhÜng chÌ
m¡ng m¶t câu thôi. Quay sang Thúy KiŠu, ông la
rÃt nhiŠu:

'Mà con ngÜ©i th‰ là ngÜ©i Çong ÇÜa!

'TuÒng chi hoa thäi hÜÖng thØa,
'MÜ®n màu son phÃn Çánh lØa con Çen.

G†i ngÜ©i con trai là 'con Çen' 'dåi n‰t' và

nhÜ vÆy bao nhiêu l‡i ông m¥t s¡t ÇŠu Ç° h‰t lên
ngÜ©i con gái. Rõ ràng có s¿ thiên vÎ, không công
bình. M¥t ông, thÆt ra, cÛng không 's¡t' bao nhiêu.

'Suy trong tình trång bên nguyên

'BŠ nào thì cÛng chÜa yên bŠ nào.
'Phép công chi‰u án luÆn vào,
'Có hai ÇÜ©ng Ãy muÓn sao m¥c mình:
'M¶t là cÙ phép gia hình,
'Hai là låi cÙ lÀu xanh phó vŠ!'

KiŠu phäi ch†n m¶t trong hai giäi pháp: bÎ

Çánh, bÎ gông ho¥c là trª låi lÀu xanh. KiŠu nhÃt
quy‰t không trª vŠ Ç©i sÓng lÀu xanh n»a:

Nàng r¢ng: 'ñã quy‰t m¶t bŠ,

'NhŒn này vÜÖng lÃy tÖ kia mÃy lÀn!
'ñøc trong thân cÛng là thân,
'Y‰u thÖ vâng chÎu trܧc sân lôi Çình.'

- 'DÀu Çøc dÀu trong thì thân con ngÜ©i vÅn

là thân con ngÜ©i, ai cÛng bi‰t Çau nhÜ nhau.
Con ch†n hình phåt.'

Dåy r¢ng: 'CÙ phép gia hình!'

Ba cây94 chÆp låi m¶t cành mÅu ÇÖn.
PhÆn Çành chi dám kêu oan,
94
Ba cây: (tam m¶c) là cái khóa tay (n»u), gông c° (già)
và cùm chân (gi§i.)
138
 ñào hoen quËn má liÍu tan tác mày.95
M¶t sân lÀm cát96 Çã ÇÀy,
GÜÖng l© nܧc thûy mai gÀy vóc sÜÖng.97
V§i m¶t ngÜ©i nhi n» thì hình phåt kia quä
thÆt là quá Çáng! NhÜng cø NguyÍn Du không nói
thÜÖng Thúy KiŠu mà låi nói thÜÖng Thúc Sinh:

Nghï tình chàng Thúc mà thÜÖng,

NÈo xa trông thÃy lòng còn xót xa.

Trong khi m†i ngÜ©i nhìn vào ÇŠu thÃy cái

kh° bÎ trØng phåt cûa Thúy KiŠu thì cø låi nhìn thÃy
cái kh° cûa Thúc Sinh. NgÜ©i thÜÖng cûa mình
Çang bÎ hành phåt thì mình rÃt Çau kh°. NhÃt là n‡i
kh° Çó låi do vì mình mà có! ñau còn hÖn là chính
mình bÎ gông cùm và Çánh ÇÆp n»a!

Khóc r¢ng: 'Oan khÓc vì ta,

'Có nghe l©i trܧc ch£ng Çà løy sau.
'Cån lòng ch£ng bi‰t nghï sâu,
'ñ‹ ai træng tûi hoa sÀu vì ai?'

Cån lòng là suy nghï và ti‰p xº v§i s¿ viŒc

xäy ra trong ngày m¶t cách rÃt h©i h®t, không bi
‰t quán chi‰u sâu s¡c. Vì vÆy cho nên 'Ç‹ ai
træng tûi hoa sÀu vì ai?' Lúc Çau kh° xäy ra m§i bi
‰t ki‹m thäo, hÓi hÆn! Ngày xÜa vì mê quá, cho
nên anh chàng chÌ nói: 'ñ‹ anh lo h‰t! Em ÇØng
s®.' Anh hùng mà s® gì!" NhÜng ljn lúc này ta
m§i thÃy anh chàng ch£ng anh hùng gì cä.
95
ñào hoen quËn má: m¥t mÛi thÃt s¡c, nܧc m¡t giàn
giøa hoen cä má Çào. LiÍu tan tác mày: nhíu mày chÎu
Çau, lông mày lá liÍu không còn ra hình lá liÍu n»a.
96
LÀm cát: bùn và cát.
97
Vóc sÜÖng: kh° ngÜ©i nhË, thanh, trong tr¡ng. Hình
thù cûa Thúy KiŠu tiŠu tøy khi bÎ hình phåt nhÜ gÜÖng
không sáng n»a vì nܧc thûy ngân m© Çi, nhÜ cành
mai bÎ sÜÖng tuy‰t.
139
 Phû ÇÜ©ng nghe thoäng vào tai
ñ¶ng lòng låi gån ljn l©i riêng tây.
Søt sùi chàng m§i thÜa ngay,
ñÀu Çuôi k‹ låi s¿ ngày cÀu thân:
'Nàng Çà tính h‰t xa gÀn,
'TØ xÜa nàng Çã bi‰t thân có rày!
'Tåi tôi hÙng lÃy m¶t tay,
'ñ‹ nàng cho ljn n‡i này vì tôi!'

Ÿ Çây chúng ta cÛng thÃy ÇÜ®c nghïa cûa

ch» thÜÖng. ThÜÖng mà chÌ bi‰t nghe ti‰ng g†i
cûa Çam mê, không bi‰t nghe ti‰ng g†i cûa trí
tuŒ thì mình së làm kh° và gây thÜÖng tích cho
ngÜ©i mình thÜÖng.

Nghe l©i nói cÛng thÜÖng l©i,

DËp uy m§i dåy cho bài giäi vi,98
R¢ng: 'NhÜ h£n có th‰ thì,
'Træng hoa song cÛng thÎ phi bi‰t ÇiŠu!'

ñây là lÀn ÇÀu tiên ông phû mª l©i khen Thúy

KiŠu. ñÎnh ki‰n cûa ông vŠ ngÜ©i con gái xuÃt
thân tØ gi§i træng hoa b¡t ÇÀu thay Ç°i.

Sinh r¢ng: 'Chút phÆn b†t bèo,

'Theo Çòi vä cÛng ít nhiŠu bút nghiên.'

ñÜ®c quan b¡t ÇÀu hi‹u thì bên này chàng

Thúc nÙc lòng, liŠn khoe: 'Då bÄm quan l§n. Em
con tuy không có phܧc ÇÙc nhiŠu nhÜng ngày
xÜa cÛng Çã ÇÜ®c Çi h†c. Khá giÕi væn chÜÖng."
(KiŠu giÕi l¡m Çó! Không phäi thÜ©ng Çâu, bÄm
quan l§n!) Bây gi© quan phû Çã b¡t ÇÀu có cäm
tình nhiŠu v§i KiŠu:

CÜ©i r¢ng: 'ñã th‰ thì nên,

98
Giäi vi: mª vòng vây.
140
 'M¶c già hãy thº m¶t thiên trình nghŠ'

Quan l§n chÎu chÖi: 'Hay l¡m! VÆy thì bäo nó

thº làm m¶t bài thÖ vÎnh cái gông (m¶c già) Ç‹ ta
xem thº tài h†c cûa nó Çã t§i trình Ƕ nào (trình
nghŠ.)' NghŠ ª Çây là nghŠ væn chÜÖng. Trình kŒ
ki‰n giäi cÛng là trình nghŠ; nh»ng chuy‹n hóa
mình Çã Çåt së xuÃt hiŒn trong bài kŒ ki‰n giäi.

Nàng vâng cÃt bút tay ÇŠ,

Tiên hoa trình trܧc án phê xem tÜ©ng.

Nguyên bän Phong Tình Løc có bài thÖ KiŠu

làm nhÜ sau:

Ngã dï m¶c vi cØu

H› khuyên sáo trung Ç¡c xuÃt ÇÀu
PhÜÖng viên già cái toàn thân xÛ
Hà t¢ng mi vÛ tu
T†a tïnh khä Üu
Khä linh lŒ ngân lÜu
BÃt Çáo sam hòa tø.
Tå HiŠn HÀu, giao nhân cÜ©ng hång
Tái bÃt hÙa phóng ca hÀu.

Nghïa là:
'Ta v§i cây g‡ là kÈ thù
MØng vì n‡i trong vòng khuyên tròn ÇÜ®c
chui ÇÀu ra
XÃu vì n‡i vuông tròn che kh¡p thân th‹
Mày m¥t chÜa tØng bÎ h° thËn
NhÜ ngÜ©i ngÒi dܧi gi‰ng Çáng lo.
ThÜÖng thay v‰t dòng nܧc m¡t
không chäy t§i våt áo và Óng tay áo.
Kính tå HiŠn HÀu, b¡t ngÜ©i phäi cÙng c°
không cho låi mª h†ng hát ra.
Quan xem thÖ rÃt cäm kích:

141
 Khen r¢ng: 'Giá Çáng thÎnh ñÜ©ng,99
'Tài này s¡c Ãy nghìn vàng chÜa cân!
'Th¿c là tài tº giai nhân,
'Châu TrÀn còn có Châu TrÀn nào hÖn!100

Hܧng vŠ cha cûa Thúc Sinh:

'Thôi ÇØng rܧc d» cÜu h©n,

'Làm chi l« nhÎp cho Çàn ngang cung.
'ñã ÇÜa ljn trܧc cºa công,
'Ngoài thì là lš song trong là tình.
'Dâu con trong Çåo gia Çình,
'Theo thì dËp n‡i bÃt bình là xong!'

- 'Thôi ông hoan h› cho cä hai ÇÙa!' M¥t s¡t

bây gi© không còn s¡t Çá n»a. Ông quan này là
ngÜ©i có khä næng thܪng thÙc væn chÜÖng. Cái
may cûa Thúy KiŠu là ch‡ Çó. Bi‰t làm thÖ Çôi khi
cÛng hay! RÒi ông quan chÎu chÖi còn cho xe ng¿a
ÇÜa c¥p v® chÒng này vŠ và giúp phÜÖng tiŒn t°
chÙc Çám cܧi, chính thÙc hóa cho h† n»a:

Kíp truyŠn s¡m sºa lÍ công,

KiŒu hoa cÃt gió ÇuÓc hÒng Çi‹m sao.
Bày hàng c° xúy101 xôn xao,
Song song ÇÜa t§i trܧng Çào sánh Çôi.
ThÜÖng vì hånh tr†ng vì tài,
Thúc ông thôi cÛng dËp l©i phong ba.

99
Có bän ghi: 'giá låt thÎnh ñÜ©ng', tÙc là còn hay hÖn
cä thÖ Ç©i hÜng thÎnh cûa nhà ñÜ©ng n»a.
100
Châu TrÀn: h† Châu và h† TrÀn Ç©i Ç©i làm thông
gia v§i nhau; Çây là nói ljn chuyŒn hôn nhân tÓt Çôi
vØa lÙa.
101
C° xúy: nhåc bát âm. C° là tên g†i chung nh»ng nhåc
khí dùng Ç‹ Çánh nhÜ chiêng, trÓng. Xúy là nh»ng nhåc
khí Ç‹ th°i nhÜ kèn, sáo...
142
 ñó là thái Ƕ m§i cûa ông già chÒng, chÎu änh
hܪng cûa thái Ƕ quan huyŒn. ThÃy ÇÜ®c ÇÙc
hånh và tài næng cûa Thúy KiŠu nên ông Çã chÃp
nhÆn KiŠu nhÜ con dâu cûa mình. Trܧc Çó ông
Çâu thèm ngó t§i! Ông có m¶t š niŒm: 'Çây là m¶t
cô gái tØ thanh lâu t§i'; và chÌ có š niŒm Çó thôi. K
‰ ljn là s® th‰ l¿c cûa quan Låi B¶ bên nhà
v® cä Thúc Sinh. Hành Ƕng trên cæn bän s® và
thành ki‰n vì vÆy ông Çã không có khä næng
thÃy ÇÜ®c con ngÜ©i cûa Thúy KiŠu. Nh© quan
phû mà bây gi© Thúc Ông Çã thÃy ÇÜ®c ÇÙc
hånh và tài ba cûa Thúy KiŠu. Ông h‰t giÆn,
không còn nh»ng câu chºi rûa, m¡ng nhi‰c và lên
án n»a.

HuŒ lan s¿c nÙc m¶t nhà

TØng cay Ç¡ng låi m¥n mà hÖn xÜa.

Hånh phúc bây gi© l§n hÖn vì con ngÜ©i Çã

träi qua nh»ng Ç¡ng cay, Çau kh°. Sau khi giÆn thì
ngÜ©i ta låi thÜÖng nhiŠu hÖn. Sau nh»ng khó
khæn thì tình ngÜ©i trª nên ÇÆm Çà.

Trong Ãm ngoài êm
Mäng vui rÜ®u s§m c© trÜa
ñào Çà phai th¡m sen vØa nÄy xanh.

BÎ kiŒn tøng là hÒi mùa thu. Qua mùa ñông,

mùa Xuân và bây gi© b¡t ÇÀu mùa Hå. Không bi
‰t trong th©i gian Ãy Thúc Sinh có h†c hành ho¥c
buôn bán gì không? ChÌ nghe c© v§i rÜ®u. KiŠu
bây gi© Çã giÕi, có kinh nghiŒm trong cu¶c Ç©i
rÒi. KiŠu bi‰t lo xa chÙ không phäi chÌ ham chÖi
nhÜ anh chàng. KiŠu khuyên Thúc Sinh vŠ thæm
nhà và nói tÃt cä s¿ thÆt cho v® cä nghe Ç‹ ÇÜ®c
chÆp nhÆn Çàng hoàng, không phäi sÓng chui
sÓng nhûi m¶t cách không chính thÙc.

143
 Trܧng hÒ v¡ng vÈ Çêm thanh,
E tình nàng m§i bày tình riêng chung:
'PhÆn bÒ Çã vËn ch» tòng,
'ñ°i thay nhån y‰n Çã hòng Çày niên.
'Tin nhà ngày m¶t v¡ng tin,
'M¥n tình cát lÛy låt tình tao khang.102
'Nghï ra thÆt cÛng nên du©ng,
'Tæm hÖi ai dÍ gi» giàng cho ta?
'Tr¶m nghe kÈ l§n trong nhà,
'Ÿ vào khuôn phép nói ra mÓi giÜ©ng.
'E thay nh»ng då phi thÜ©ng
'DÍ dò rÓn b‹ khôn lÜ©ng Çáy sông!
'Mà ta suÓt m¶t næm ròng,
'Th‰ nào cÛng ch£ng giÃu xong ÇÜ®c nào.

Nh»ng l©i này chÙng tÕ KiŠu Çã chín, Çã có

kinh nghiŒm.

'BÃy chÀy chÜa tÕ tiêu hao,

'Ho¥c là trong có làm sao chæng là?
'Xin chàng kíp liŒu låi nhà,
'Trܧc ngÜ©i ÇËp š sau ta bi‰t tình.

Trong nguyên bän Phong Tình Løc có næm

ch»: 'Vô nãi h»u trá hÒ?' 'Hay là trong nhà (ngÜ©i
ta Çã bi‰t và) có mÜu mËo gì rÒi? 'Ho¥c là trong
có làm sao chæng là?'

ñêm ngày gi» m¿c giÃu quanh,

'Rày lÀn mai l»a nhÜ hình chÜa thông.'

ñi theo ÇÜ©ng lÓi giÃu, giÃu và giÃu. ñó là

tình trång b‰ t¡c, không thông. ñÓi v§i các tâm
102
Cát lÛy: dây leo, chÌ ngÜ©i v® lë. Tao khang: bã
rÜ®u và cám gåo, nh»ng thÙc æn hèn m†n, chÌ ngÜ©i
v® lÃy tØ bu°i nghèo túng khÓn kh° tÙc là ngÜ©i v®
cä.
144
hành trong ta cÛng vÆy, ta phäi ÇÜa tÃt cä ra dܧi
ánh sáng cûa chánh niŒm thì m§i mong tåo ÇÜ®c
tình trång lÜu thông, thông suÓt và an toàn.

Nghe l©i khuyên nhû thong dong,

ñành lòng sinh m§i quy‰t lòng hÒi trang.

LÀn này anh chàng nghe l©i KiŠu.

Rång ra gªi ljn xuân ÇÜ©ng,

Thúc ông cÛng v¶i giøc chàng ninh gia.
TiÍn ÇÜa m¶t chén quan hà,103
Xuân Çình tho¡t Çã Ç°i ra cao Çình.104
Sông TÀn m¶t bãi xanh xanh,105
Loi thoi b© liÍu mÃy cành DÜÖng-quan.106

ThÜÖng nhau xin nh§ l©i nhau

CÀm tay dài ng¡n thª than,
Chia phôi ngØng chén h®p tan nghËn l©i.
Nàng r¢ng: 'Non nܧc xa khÖi,
'Sao cho trong Ãm thì ngoài m§i êm.

KiŠu Çã có trí tuŒ. Làm sao Ç‹ cho bên trong

Ãm thì bên ngoài m§i êm ÇÜ®c.

'DÍ lòa y‰m th¡m trôn kim,

'Làm chi bÜng m¡t b¡t chim khó lòng.

103
Quan hà: cºa äi và sông, tÜ®ng trÜng cho chuyŒn
Çi xa. Chén quan hà là chén rÜ®u tiÍn biŒt.
104
Xuân Çình: ch‡ chÖi. Cao Çình: ch‡ tiÍn biŒt.
105
Sông TÀn: tÜ®ng trÜng cho s¿ cách biŒt. Có câu
hát c° (bài ca VÎ Tây): 'Dao v†ng TÀn xuyên can trÜ©ng
Çoån tuyŒt' = nhìn xa thÃy nܧc sông TÀn nát gan ÇÙt
ru¶t vì s¿ ly biŒt.
106
DÜÖng-quan: tên m¶t cºa äi phía tây nam huyŒn
ñôn Hoàng, tÌnh Cam Túc, tÜ®ng trÜng cho s¿ ly biŒt.
145
 Khi vô š thì cái y‰m màu th¡m ÇÕ cÛng
không thÃy. Khi có š thì tuy cái l‡ kim nhÕ ta vÅn
thÃy và xÕ chÌ qua ÇÜ®c. ñØng khinh thÜ©ng,
nghï r¢ng ngÜ©i ta không bi‰t. Nh»ng chuyŒn
s© s© nhÜ vÆy không bi‰t làm sao ÇÜ®c! ñØng
bÜng m¡t b¡t chim (y‹m t¿ bÒ tܧc), ÇØng t¿ dÓi
mình!

'ñôi ta chút nghïa Çèo bòng,

'ñ‰n nhà trܧc liŒu nói sòng cho minh.
'Dù cho sóng gió bÃt bình,
'L§n ra uy l§n tôi Çành phÆn tôi.

- 'DÀu khó khæn, sóng gió th‰ nào Çi n»a thì

chÎ là l§n, em là nhÕ. Danh phÆn Çâu ra Çó.'

'HÖn ÇiŠu giÃu ngÜ®c giÃu xuôi,

'Låi mang nh»ng viŒc tày tr©i ljn sau.

Thúy KiŠu nhÜ m¶t nhà tiên tri, bi‰t trܧc

nh»ng gì së xäy ra và nói rõ cho Thúc Sinh nh»ng
ÇiŠu cÀn phäi làm. NhÜng Thúc Sinh vÅn không
làm. Anh chàng không chuy‹n hóa gì cä.

'ThÜÖng nhau xin nh§ l©i nhau,

'Næm chÀy cÛng ch£ng Çi Çâu mà chÀy.
'Chén ÇÜa nh§ b»a hôm nay,
'Chén mØng xin Ç®i ngày này næm sau!'

RÃt cäm Ƕng: 'ThÜÖng nhau xin nh§ l©i

nhau' Sáu ch» thôi mà rÃt hay. N‰u quä th¿c
mình thÜÖng thì mình phäi nh§, phäi hi‹u ÇÜ®c l©i
ngÜ©i kia nói. B¢ng không thì mình së trª thành
m¶t Thúc Sinh, Çem låi Çau kh° cho chính mình và
cho ngÜ©i kia. ThÜÖng nhau xin nh§ l©i nhau. N
‰u mình låy Bøt, kính Bøt, thÜÖng Bøt thì cách
hay nhÃt Ç‹ bi‹u hiŒn tình thÜÖng cûa mình là

146
nh§, hi‹u và làm theo l©i Bøt. Liên hŒ gi»a b¢ng
h»u và thÀy trò cÛng vÆy. Phäi nh§ l©i nhau.

NgÜ©i lên ng¿a kÈ chia bào

RØng phong thu Çã nhuÓm màu quan san.

Hình änh rÃt ÇËp! Chia bào là buông våt áo ra.

'Thôi thôi buông áo em ra, ñ‹ em Çi ch® kÈo mà
ch® trÜa.' Ÿ Çây là: 'Thôi thôi buông áo anh ra, ñ‹
anh thæm v® kÈo mà v® la.'

NgÜ©i lên ng¿a kÈ chia bào

RØng phong thu Çã nhuÓm màu quan san.
D¥m hÒng bøi cuÓn chinh an,
Trông ngÜ©i Çã khuÃt mÃy ngàn dâu xanh.
NgÜ©i vŠ chi‰c bóng næm canh,
KÈ Çi muôn d¥m m¶t mình xa xôi.
VÀng træng ai xÈ làm Çôi,
Nºa in gÓi chi‰c nºa soi d¥m trÜ©ng.

ThÖ løc bát mà làm nhÜ vÆy là tài tình!

Câu 'VÀng træng ai xÈ làm Çôi' có liên hŒ Ç
‰n hai câu thÖ ch» Hán và m¶t giai thoåi thi ca.
Hai câu thÖ Çó là:

Thùy bã kim bôi thân lÜ«ng Çoån,

Bán trÀm thûy Ç‹ bán phù không
(Ai Çem cái chén vàng chÈ làm hai mänh?
M¶t mänh chìm dܧi Çáy nܧc, m¶t mänh n°i lÖ
lºng trong hÜ không.)
M¶t hôm thi sï TrÜÖng K‰ ngÒi làm thÖ
trong thuyŠn trên sông gÀn thành Cô Tô. Làm
ÇÜ®c hai câu thì bí:

NguyŒt låc ô ÇŠ sÜÖng mãn thiên,

Giang phong ngÜ hÕa ÇÓi sÀu miên.

147
 (Træng l¥n, có ti‰ng quå kêu, sÜÖng rÖi ÇÀy
tr©i; Nh»ng cây phong ª b© sông, Çèn cûa ngÜ©i
Çánh cá ban Çêm; Trܧc cänh Çó lòng phát sinh
m¶t mÓi hoài cäm, chånh buÒn (ÇÓi sÀu miên)).
Lúc Çó trên chùa Hàn SÖn (Hàn SÖn và ThÆp
ñ¡c là m¶t c¥p thi sï PhÆt tº rÃt n°i ti‰ng ngày
xÜa) ª thành phÓ Cô Tô, thÀy trø trì sau gi© thiŠn
t†a, thÃy træng ÇËp thÀy cÛng làm thÖ. Làm ÇÜ®c
hai câu thÖ thì thÀy cÛng bí:

SÖ tam sÖ tÙ nguyŒt mông lung

Bán t® ngân câu bán t® cung
(ñÀu canh ba canh tÜ træng mÖ hÒ; Nºa
giÓng cái liŠm b¢ng båc, nºa giÓng cái vòng cung.)
Làm không xong bài thÖ, thÀy Çi bách b¶. Chú
ti‹u thông minh và tài ba Çã làm giúp thÀy hai câu
sau cho tròn bài thÖ:

Thùy bã kim bôi phân lÜ«ng Çoån

Bán trÀm thûy Ç‹ bán phù không?

Hai câu sau này ta thÜ©ng dÎch là:

VÀng træng ai xÈ làm Çôi,

Nºa in dܧi nܧc nºa cài trên không.

ThÀy trø trì nói: 'Hay quá! Hay hÖn hai câu
cûa thÀy n»a!' Hai thÀy trò quá vui: 'ñ‹ æn mØng
bài thÖ cûa mình, thôi có lÀu chuông m§i xây xong
mình hãy lên thÌnh Çåi hÒng chung.' ThÜ©ng
ngÜ©i ta chÌ thÌnh chuông lúc 4 gi© rÜ«i sáng
(công phu khuya.) ñây là Çúng nºa Çêm mà låi Çi
thÌnh chuông! C¥p thÀy trò này hình nhÜ cÛng
ham chÖi l¡m! Lúc Ãy thi sï TrÜÖng K‰ Çang ngû
gøc dܧi thuyŠn nghe chuông giÆt mình thÙc dÆy.
Ti‰ng chuông làm thÙc dÆy trong ông m¶t š
tܪng và ông làm ti‰p bài thÖ:

148
 Cô Tô thành ngoåi Hàn San T¿
Då bán chung thanh Çáo khách thuyŠn.

Thi sï Tän ñà dÎch cä bài:

Træng tà ti‰ng quå kêu sÜÖng
Lºa chài cây b‰n sÀu vÜÖng giÃc hÒ
ThuyŠn ai ÇÆu b‰n Cô Tô
Nºa Çêm nghe ti‰ng chuông chùa Hàn San.
Hai thÀy trò kia bây gi© không bi‰t ª Çâu?
Nhìn cho kÏ có th‹ mình cÛng còn thÃy h† Çâu Çây.

Lºa tâm càng dÆp càng nÒng

Nói vŠ tình trång ngÜ©i v® cä ª nhà:

K‹ chi nh»ng n‡i d†c ÇÜ©ng,

BuÒng trong này n‡i chû trÜÖng ª nhà,
VÓn dòng h† Hoån danh gia,
Con quan Låi B¶ tên là Hoån ThÜ.
Duyên ñ¢ng thuÆn nÈo gió ÇÜa,107
Cùng chàng k‰t tóc xe tÖ nh»ng ngày.
Ÿ æn thì n‰t cÛng hay,
Nói ÇiŠu ràng bu¶c thì tay cÛng già.

ñó là gia th‰ và tính n‰t cûa Hoån ThÜ. ˆn ª

thì cÛng ÇÜ®c n‰t. Khi nói l©i bu¶c t¶i thì lš
luÆn rÃt giÕi.
107
ñ¢ng: gác ñ¢ng VÜÖng (ñ¢ng VÜÖng Các.) Gió gác ñ
¢ng là chÌ duyên may hi‰m có, cÖ h¶i thuÆn l®i.
149
 TØ nghe vÜ©n m§i thêm hoa,
MiŒng ngÜ©i Çã l¡m tin nhà thì không.
Lºa tâm càng dÆp càng nÒng,
Trách ngÜ©i Çen båc ra lòng træng hoa:

GiÆn, cÓ nén xuÓng. Nén chØng nào thì sÙc

månh cûa cái giÆn càng l§n lên chØng Çó.

'Ví b¢ng thú thÆt cùng ta,

'CÛng dung kÈ dܧi m§i là lÜ®ng trên.
'Dåi chi ch£ng gi» lÃy nŠn,
'TÓt chi mà rܧc ti‰ng ghen vào mình?

Rõ ràng KiŠu Çã tiên Çoán Çúng.

'Låi còn bÜng bít dÃu quanh,

'Làm chi nh»ng thói trÈ ranh n¿c cÜ©i:
'Tính r¢ng cách m¥t khuÃt l©i,
'GiÃu ta ta cÛng liŒu bài giÃu cho!
'Lo gì viŒc Ãy mà lo,
'Ki‰n trong miŒng chén có bò Çi Çâu?

N¶ rÒi phÅn. PhÅn rÒi hÆn. Móng tâm trä thù.

Nh»ng tØ Hoån ThÜ dùng (trong suy nghï) nhÜ 'trÈ
ranh', 'ta', 'ki‰n trong miŒng chén' cÛng Çang
góp phÀn tܧi tÄm nh»ng tâm hành kiêu mån,
khinh l©n, dùng quyŠn th‰ ép ngÜ©i cûa cô.
Ngôn ng» hàng ngày ta sº døng là khúc Çàn ta tÃu
lên cho cu¶c Ç©i. Hãy ch†n tØ mà nói, cân nh¡c
tØng ch» Ç‹ tâm ta ngày càng Çi gÀn v§i chánh
pháp, có thêm chÃt liŒu cûa trí tuŒ và tØ bi.
Buông lung trong l©i nói và suy tÜ cûa mình chúng
ta së có th‹ ngày m¶t Çi sâu vào con ÇÜ©ng cûa
kh° Çau và cô Ƕc.

'Làm cho nhìn ch£ng ÇÜ®c nhau,

'Làm cho Çày dža cÃt ÇÀu ch£ng lên!

150
 'Làm cho trông thÃy nhãn tiŠn,
'Cho ngÜ©i thæm ván bán thuyŠn bi‰t tay.'

Ghê quá! L¥p låi mÃy lÀn các ch» làm cho!
Bän án cûa KiŠu Çã ÇÜ®c tuyên bÓ bªi công tÓ
viên Hoån ThÜ.

N‡i lòng kín ch£ng ai hay,

Ngoài tai Ç‹ m¥t gió bay mái ngoài.

Thâm l¡m!

TuÀn sau b‡ng thÃy hai ngÜ©i,

Mách tin š cÛng liŒu bài tâng công.
Ti‹u thÜ n°i giÆn Çùng Çùng:
'G§m tay thêu dŒt ra lòng trêu ngÜÖi!
'ChÒng tao ch£ng phäi nhÜ ai,
'ñiŠu này h£n miŒng nh»ng ngÜ©i thÎ phi!'
V¶i vàng xuÓng lŒnh ra uy,
ñÙa thì vä miŒng ÇÙa thì bÈ ræng.
Trong ngoài kín mít nhÜ bÜng,
Nào ai còn dám nói næng m¶t l©i!
BuÒng Çào khuya s§m thänh thÖi,
Ra vào m¶t m¿c nói cÜ©i nhÜ không.

ñoån væn này nói rÃt rõ vŠ tính khí và con

ngÜ©i cûa Hoån ThÜ. M¶t con ngÜ©i ghen ljn
mÙc t¶t Ƕ. Ra vào cÜ©i nói rÃt thong dong nhÜng
trong lòng ÇÀy chÃt Ƕc cûa ghen và giÆn.

CÜ©i nói tÌnh say

ñêm ngày lòng nh»ng d¥n lòng,
Sinh Çà vŠ ljn lÀu hÒng xuÓng yên.
L©i tan h®p n‡i hàn huyên,
Ch» tình càng m¥n ch» duyên càng nÒng.

151
 Cô ta nhÃt ÇÎnh không hÕi. Anh ta cÛng không
nói. ChÌ nói nh»ng chuyŒn: 'Xa em lâu quá! RÃt
nh§.' 'Anh Çi lâu quá! Em ª nhà cÛng nh§ l¡m!' Hai
bên ÇŠu giä dÓi v§i nhau. 'Ch» tình càng m¥n ch»
duyên càng nÒng' có tính cách rÃt hình thÙc.

TÄy trÀn108 vui chén thong dong

N‡i lòng ai ª trong lòng mà ra.
Chàng vŠ xem š tÙ nhà,
S¿ mình cÛng r¡p lân la giäi bày.
MÃy phen cÜ©i nói tÌnh say,
Tóc tÖ bÃt Ƕng mäy may s¿ tình.

Hoàn toàn không ÇŠ cÆp ljn chuyŒn kia.

Làm nhÜ mình không bi‰t gì cä. Anh chàng lÀm:

Nghï Çà bÜng kín miŒng bình,

Nào ai có khäo mà mình låi xÜng?

- 'Tåi sao ngÜ©i ta không hÕi mà mình låi

nói?' ñó là š ki‰n cûa anh chàng. ThÜÖng nhau
không nh§ l©i nhau!

Nh»ng là e Ãp dùng d¢ng

Rút dây s® n»a Ƕng rØng låi thôi.

Quá nhút nhát! Không dám nói. Trong khi Çó

thì cô nàng:

Có khi vui chuyŒn mua cÜ©i,

Ti‹u thÜ låi dª nh»ng l©i Çâu Çâu.
R¢ng: 'Trong ng†c Çá vàng thau,
'MÜ©i phÀn ta Çã tin nhau nh»ng mÜ©i.
'Khen cho nh»ng miŒng dông dài,
108
TÄy trÀn: rºa såch bøi. Tøc c°, khi có ngÜ©i ª xa m§i
ljn, Ç¥t tiŒc m©i æn hay bi‰u vÆt gì cho ngÜ©i
Çó g†i là tÄy trÀn, š nói Ç‹ rºa såch nh»ng n‡i gian lao
vÃt vä d†c ÇÜ©ng.
152
 'Bܧm ong låi Ç¥t nh»ng l©i n† kia.
'Thi‰p dù vøng ch£ng hay suy,
'ñã dÖ bøng nghï låi bia miŒng cÜ©i!'

- 'Tình nghïa cûa mình là vàng Çá. Chúng ta tin

nhau m¶t træm phÀn træm. ñôi khi ngÜ©i ta Ç¥t
ra nh»ng chuyŒn nói chàng th‰ này th‰ kia. ñó
là nh»ng chuyŒn buÒn cÜ©i. Em hoàn toàn không
tin.'

ThÃy l©i thûng thÌnh nhÜ chÖi,

ThuÆn l©i chàng cÛng nói xuôi Ç« Çòn.

- Anh chàng: 'ñúng vÆy Çó!'

Nh»ng là cÜ©i phÃn c®t son,

ñèn khuya chung bóng træng tròn sánh vai.

RÃt dÍ s®. M‡i ngÜ©i có m¶t tâm s¿ bên trong

và cä hai ÇŠu Çang Çóng kÎch.

Thú quê thuÀn v®t bén mùi,109

Gi‰ng vàng Çã røng m¶t vài lá ngô.110

B¡t ÇÀu mùa thu trª låi. Thúc Sinh sÓng v§i v®
gÀn ÇÜ®c m¶t næm. Nh§ ljn chuyŒn Çi, kÿ th¿c
là nh§ KiŠu:

Chånh niŠm nh§ cänh giang hÒ,

M¶t màu quan tái mÃy mùa gió træng.
Tình riêng chÜa dám rÌ ræng,
Ti‹u thÜ trܧc Çã liŒu chØng nhû qua:
'Cách næm mây båc xa xa,
109
ThuÀn vÜ®c: do ch» thuÀn lô, rau thuÀn, cá vÜ®c là
hÜÖng vÎ cûa quê hÜÖng.
110
C° thi: Ngô ÇÒng nhÃt diŒp lac, thiên hå công tri
thu = m¶t lá ngô ÇÒng røng, ai cÛng bi‰t thu sang. Ý
cä câu: Mùa thu ljn.
153
 'Lâm Truy cÛng phäi tính mà thÀn hôn.

ChÜa dám nói: 'Anh nh§ ba quá! MuÓn vŠ

thæm ba.' thì ti‹u thÜ Çã nói: 'Thôi. Anh vŠ thæm,
hÀu hå cha Çi.'

ñÜ®c l©i nhÜ mª tÃc son,

Vó câu th£ng ru°i nܧc non quê ngÜ©i.
Long lanh Çáy nܧc in tr©i,
Thành xây khói bi‰c non phÖi bóng vàng.

BÓn bŠ lºa dong

Thúc sinh vØa Çi, Hoån ThÜ cÛng vŠ thæm
mË, k‹ h‰t m†i chuyŒn:

Roi câu vØa gióng d¥m trÜ©ng,

Xe hÜÖng nàng cÛng thuÆn ÇÜ©ng quy
ninh.
ThÜa nhà huyên h‰t m†i tình,
N‡i chàng ª båc n‡i mình chÎu Çen.

ñây là mÜu k‰ cûa Hoån ThÜ:

Nghï r¢ng: 'NgÙa ghÈ h©n ghen,

'XÃu chàng mà có ai khen chi mình!
'VÆy nên ngänh m¥t làm thinh,
'MÜu cao vÓn Çã r¡p ranh nh»ng ngày.
'Lâm-truy ÇÜ©ng b¶ tháng chÀy,
'Mà ÇÜ©ng häi Çåo sang Çây thì gÀn.
'D†n thuyŠn l¿a m¥t gia nhân,
'Hãy Çem dây xích bu¶c chân nàng vŠ.
'Làm cho cho mŒt cho mê,
'Làm cho Çau ǧn ê chŠ cho coi!
'Trܧc cho bõ ghét nh»ng ngÜ©i,
'Sau cho Ç‹ m¶t trò cÜ©i vŠ sau.'

154
 Låi cÛng sáu ch» cho, lÀn này h®p v§i vÀn ê
tåo ra âm thanh Çay nghi‰n hä hê. Hai mË con
th¿c hiŒn k‰ hoåch b¡t cóc Thúy KiŠu. H† không
bi‰t nh»ng ÇiŠu h† nói, nghï và làm ÇŠu së mang
låi nh»ng nghiŒp quä mà h† së g¥t hái sau này:

Phu nhân khen chܧc rÃt mÀu,

ChiŠu con m§i dåy m¥c dÀu ra tay.
Sºa sang buÒm gió lèo mây,
Khuy‹n Ðng låi ch†n m¶t bÀy côn quang.111
D¥n dò h‰t các m†i ÇÜ©ng
ThuÆn phong m¶t lá vÜ®t sang bi‹n TŠ.

Thúy KiŠu bÃy gi© Çang ª Lâm-truy, kinh Çô

nܧc TŠ cÛ (nên bi‹n g†i là bi‹n TŠ.) ñây là tình
trång cûa KiŠu:

Nàng tØ chi‰c bóng song the,

ñÜ©ng kia n‡i n† nhÜ chia mÓi sÀu.
Bóng dâu Çã x‰ ngang ÇÀu,
Bi‰t Çâu Ãm lånh bi‰t Çâu ng†t bùi.
Tóc thŠ Çã chÃm ngang vai,
Nào l©i non nܧc nào l©i s¡t son.

Nghï t§i cha mË gi© Çây không bi‰t ai sæn

sóc. Nghï ljn viŒc Çính ܧc ngày xÜa, không bi
‰t em gái Çã thay mình th¿c hiŒn cu¶c hôn nhân
v§i Kim Tr†ng hay chÜa. Nghï ljn thân phÆn lë
m†n cûa mình bây gi©, không bi‰t ngÜ©i v® cä
có chÃp nhÆn không:

S¡n bìm chút phÆn cÕn con,

Khuôn duyên bi‰t có vuông tròn hay
chæng?
Thân sao nhiŠu n‡i bÃt b¢ng,
LiŠu nhÜ cung Quäng ä H¢ng nghï nao!
111
Côn quang: gÆy g¶c, chÌ bÀy du côn, cÀm ÇÀu là hai
anh chàng Ðng và Khuy‹n.
155
 ñêm thu gió l†t song Çào,
Nºa vành træng khuy‰t ba sao gi»a tr©i.

Có ngÜ©i džc câu này cho là tác giä nói vŠ

tâm s¿, vì ch» tâm ( ) có m¶t vành træng và ba
ngôi sao. Thao thÙc không ngû, KiŠu dÆy, th¡p
hÜÖng khÃn trܧc bàn thiên ngoài tr©i:

Nén hÜÖng ljn trܧc Thiên Çài,

N‡i lòng khÃn chºa cån l©i vân vân.

B‡ng:

Dܧi hoa dÆy lÛ ác nhân,

„m Àm khÓc qu› kinh thÀn m†c ra.
ñÀy sân gÜÖm tuÓt sáng lòa,
ThÃt kinh nàng chºa bi‰t là làm sao.
ThuÓc mê Çâu Çã tܧi vào,
MÖ màng nhÜ giÃc chiêm bao bi‰t gì.
V¿c ngay lên ng¿a tÙc thì,
Phòng Çào viŒn sách bÓn bŠ lºa dong.
S¤n thây vô chû bên sông,
ñem vào Ç‹ Çó l¶n sòng ai hay?

ñÓt nhà, b¡t cóc Thúy KiŠu, bÕ m¶t tº thi ch

‰t ÇuÓi bên sông vào Çám cháy Ç‹ giä bày m¶t
vø rûi ro hÕa hoån. Ng†n lºa trong tâm Hoån ThÜ
bây gi© Çã phát hiŒn ra thành Çám cháy ª nhà
Thúy KiŠu. M¶t niŒm ghen tÙc trong lòng có công
næng phá hoåi rÃt l§n mà ai trong cu¶c cÛng ÇŠu
là nån nhân.

Tôi Çòi phách låc hÒn bay,

Pha càn bøi cÕ gÓc cây Än mình.
Thúc ông nhà cÛng gÀn quanh,
Ch®t trông ng†n lºa thÃt kinh røng r©i.
T§ thÀy chåy th£ng t§i nÖi,
TÖi b©i tܧi lºa tìm ngÜ©i lao xao.

156
 Gió cao ng†n lºa càng cao,
Tôi Çòi tìm Çû nàng nào thÃy Çâu!
H§t hÖ h§t häi nhìn nhau,
Gi‰ng sâu bøi rÆm trܧc sau tìm quàng.
Chåy vào chÓn cÛ phòng hÜÖng
Trong tro thÃy m¶t ÇÓng xÜÖng cháy tàn.
Ngay tình ai bi‰t mÜu gian,
H£n nàng thôi låi còn bàn r¢ng ai!

Ti‰c hoa
Thúy KiŠu ÇÜ®c làm chay sÓng hai lÀn. ñây là
lÀn ÇÀu tiên:

Thúc ông sùi søt ng¡n dài,

Nghï con v¡ng vÈ thÜÖng ngÜ©i n‰t na.
Di hài nh¥t s¡p vŠ nhà,
Nào là khâm liŒm nào là tang trai.

Thúc Sinh vŠ:

LÍ thÜ©ng Çã Çû m¶t hai,

Løc trình112 chàng cÛng ljn nÖi bÃy gi©.
Bܧc vào chÓn cÛ lÀu thÖ,
Tro than m¶t ÇÓng n¡ng mÜa bÓn tÜ©ng.
Sang nhà cha t§i trung ÇÜ©ng,
Linh sàng bài vÎ th© nàng ª trên.
H«i ôi nói h‰t s¿ duyên,
TÖ tình ÇÙt ru¶t lºa phiŠn cháy gan!
Gieo mình vÆt vã khóc than,
Con ngÜ©i th‰ Ãy thác oan th‰ này.
'Ch¡c r¢ng mai trúc låi vÀy,
'Ai hay vïnh quy‰t là ngày ÇÜa nhau!
'ThÜÖng càng nghï nghï càng Çau,
'DÍ ai rÃp thäm quåt sÀu cho khuây.'

112
Løc trình: ÇÜ©ng b¶.
157
 Càng thÜÖng thì càng suy nghï. Càng suy nghï
thì càng thÃy t¶i nghiŒp, càng thÃy t¶i nghiŒp thì
låi càng Çau thÜÖng thêm. ñiŠu này rÃt Çúng v§i
tâm lš h†c PhÆt giáo (Duy Bi‹u H†c) ª Çi‹m nói vŠ
s¿ tܧi tÄm håt giÓng, chûng tº sinh hiŒn hành,
hiŒn hành sinh chûng tº.

GÀn miŠn nghe có m¶t thÀy,

Phi phù trí qu› cao tay thông huyŠn.113
Trên tam Çäo dܧi cºu tuyŠn,114
Tìm Çâu thì cÛng ÇÜ®c tin rõ ràng.
S¡m sanh lÍ vÆt rܧc sang,
Xin tìm cho thÃy m¥t nàng hÕi han.

Thúc Sinh tìm m¶t ông thÀy ÇÒng Ç‹ hÕi KiŠu

ch‰t rÒi thì Çi vŠ phÜÖng nào. Nàng tØ Çâu t§i và
Çã Çi vŠ Çâu?

ñåo nhân phøc trܧc tïnh Çàn

XuÃt thÀn giây phút chÜa tàn nén hÜÖng.
Trª vŠ minh båch nói tÜ©ng:
'M¥t nàng ch£ng thÃy viŒc nàng Çã tra.
'NgÜ©i này n¥ng nghiŒp oan gia,
'Còn nhiŠu n® l¡m sao Çà thác cho!
'MŒnh cung Çang m¡c nån to,
'M¶t næm n»a m§i thæm dò ÇÜ®c tin.

KiŠu chÜa ch‰t Çâu. M¶t næm n»a së bi‰t

tin. Sau này n‰u g¥p låi nhau thì hai bên së không
dám nhÆn m¥t nhau:

'Hai bên giáp m¥t chiŠn chiŠn,

113
Phi phù trí qu›: ÇÓt m¶t Çåo bùa triŒu thÌnh ma qu›
t§i. Thông huyŠn: hi‹u thÃu ÇÜ®c nh»ng lë huyŠn vi
trong vÛ trø.
114
Tam Çäo: ba hòn Çäo tiên to nhÜ núi là BÒng Lai,
PhÜÖng TrÜ®ng và Doanh Châu. Cºu tuyŠn: chín suÓi,
chÌ âm phû.
158
 'MuÓn nhìn mà ch£ng dám nhìn lå thay!'
Nghe l©i nói lå dÜ©ng này,
S¿ nàng Çã th‰ l©i thÀy dám tin!
Ch£ng qua ÇÒng cÓt quàng xiên,
NgÜ©i Çâu mà låi thÃy trên cõi trÀn?

- 'Ông này nói lå quá! Rõ ràng Çã ch‰t rÒi mà

nói chÜa ch‰t, së g¥p låi. Ai mà tin ÇÜ®c! Ông
nói trÆt.'

Ti‰c hoa nh»ng ngÆm ngùi xuân,

Thân này dÍ låi mÃy lÀn g¥p tiên.

Nܧc trôi hoa røng

Nܧc trôi hoa røng Çã yên,

KiŠu chÜa ch‰t nhÜng v§i chàng Thúc thì

KiŠu Çã ch‰t rÒi. Nܧc Çã trôi, hoa Çã røng! Và
mình chÃp nhÆn s¿ thÆt Çó. Con ngÜ©i vô minh
chÜa! NgÜ©i ta chÜa ch‰t mà mình cÙ nghï r¢ng
ngÜ©i ta Çã ch‰t rÒi và Çành lòng chÃp nhÆn
s¿ ch‰t. N‰u có quán chi‰u chúng ta së thÃy
câu này rÃt thÆt. NgÜ©i kia có th‹ là chÜa ch‰t
nhÜng cách sÓng cûa mình và cách ÇÓi xº cûa
mình chÙng tÕ là ngÜ©i Çó Çã ch‰t rÒi. DÀu
ngÜ©i kia Çã ch‰t, Çã làm giÃy khai tº, chính m¡t
mình thÃy ngÜ©i Çó Çã ÇÜ®c hÕa thiêu, nhÜng
chÜa ch¡c ngÜ©i Çó Çã không còn. NgÜ©i Çó có
th‹ Çang còn có m¥t trong nhiŠu cách thÙc. ñang
còn trong t¿ thân mình, và Çang còn trong th‰
gi§i. Trong Kinh Bøt dåy s¿ vÆt vô thÜ©ng nhÜng
s¿ vÆt không Çoån diŒt. ChÃp vŠ thÜ©ng là m¶t
thái c¿c. ChÃp vŠ Çoån là m¶t thái c¿c khác. ChÃp
r¢ng con ngÜ©i së nhÜ vÆy cho ljn vô biên,
không thay Ç°i trong tÜÖng lai là chÃp thÜ©ng.
ChÃp r¢ng khi con ngÜ©i ch‰t là không còn gì
n»a là chÃp Çoån. Con ÇÜ©ng Bøt dåy là Trung
159
ñåo. Th¿c tåi không phäi thÜ©ng (permanence) mà
cÛng không phäi Çoån (annihilation.) Trܧc khi ch
‰t cÛng vÆy. Sau khi ch‰t cÛng vÆy. Chúng ta
phäi có trí tuŒ trong cách ÇÓi xº Ç‹ có th‹ sÓng
phù h®p v§i chân lš Çó. Khi ngÜ©i kia Çang sÓng,
ta phäi nhìn ngÜ©i kia v§i con m¡t không thÜ©ng
không Çoån. Sau khi ngÜ©i kia ch‰t rÒi mình
cÛng phäi nhìn ngÜ©i kia v§i con m¡t không
thÜ©ng không Çoån. TuŒ giác Çó së Çem låi cho
chúng ta bình an, hånh phúc, không ti‰c nuÓi.

Nܧc trôi hoa røng Çã yên

Hay Çâu ÇÎa ngøc ª miŠn nhân gian.

ñÎa ngøc Thúy KiŠu Çang Çi qua không phäi ª

dܧi cºu tuyŠn mà ª ngay bên cånh Thúc Sinh. 'ñÎa
ngøc ª miŠn nhân gian' là m¶t s¿ thÆt. Chi‰n
tranh, nghèo kh°, áp bÙc, tham lam, giÆn d», si
mê... là ÇÎa ngøc ª miŠn nhân gian. N‰u không
khéo thì n¶i trong nºa gi© ÇÒng hÒ n»a mình Çã
có th‹ Çi vào ÇÎa ngøc. NgÜ©i ta nói m¶t câu làm
cho mình n°i sân n°i si lên. ñó là ÇÎa ngøc chÙ gì
n»a! ñØng nghï r¢ng ÇÎa ngøc là cái mình së chÙng
nghiŒm sau khi ch‰t. ñÎa ngøc là cái mình có th‹
chÙng nghiŒm ngay bây gi©. ñÎa ngøc ª kh¡p nÖi
trên trái ÇÃt và ngay trong lòng mình.

M¶t cÖn mÜa gió

Khuy‹n Ðng Çã Ç¡t mÜu gian,
V¿c nàng ÇÜa xuÓng Ç‹ an dܧi thuyŠn.
BuÒm cao lèo th£ng cánh suyŠn115
ñè chØng huyŒn Tích bæng miŠn vÜ®t
sang.
Giã Çò lên trܧc sänh ÇÜ©ng,
Khuy‹n Ðng hai ÇÙa n¶p nàng dâng công.
115
Cánh suyŠn: cánh buÒm Çi nhanh (suyŠn = Çi
nhanh.)
160
 KiŠu ÇÜ®c mang ljn n¶p cho bà l§n, mË
cûa Hoån ThÜ.

V¿c nàng tåm xuÓng môn phòng,

Hãy còn thiêm thi‰p giÃc nÒng chÜa phai.
Hoàng lÜÖng ch®t tÌnh hÒn mai,116
Cºa nhà Çâu mÃt lâu Çài nào Çây?

Hoàng lÜÖng (giÃc kê vàng) là giÃc m¶ng

trong Çó nh»ng thæng trÀm, thay Ç°i cûa m¶t Ç©i
ngÜ©i xäy ra trong th©i gian nÃu chÜa chín m¶t
nÒi chè kê. Kê là m¶t loåi ngÛ cÓc, nÃu sôi Ç¥c låi
rÒi låi loãng ra ljn mÃy lÀn m§i chín. Ngày xÜa
có m¶t chàng sinh viên h† LÜ thi hÕng. Trên
ÇÜ©ng vŠ, mŒt nh†c và buÒn bã chàng ghé vào
m¶t quán cÖm. M¶t Çåo sï trong quán nhÜ©ng cái
gÓi cûa mình cho LÜ Sinh gÓi ÇÀu n¢m nghÌ trong
khi chû quán b¡t ÇÀu nÃu m¶t nÒi kê cho khách.
Sinh thi‰p Çi, thÃy mình Çi thi, LJ ti‰n sï, ÇÜ®c
vua cº làm quan, cܧi m¶t ngÜ©i v® ÇËp và giàu;
vinh hi‹n trong hai mÜÖi næm, con và r‹ ÇŠu làm
quan to. GiÆt mình tÌnh dÆy, thÃy nÒi kê cûa ông
chû quán vÅn chÜa chín. Th©i gian trong giÃc
m¶ng là hai mÜÖi mÃy næm. Th©i gian thÆt cûa
s¿ sÓng là chÜa chín m¶t nÒi kê. Sinh bàng hoàng
t¿ hÕi: 'ViŒc Çó là chuyŒn m¶ng Ü?' ñåo sï cÜ©i:
'ViŒc Ç©i thì cÛng nhÜ m¶ng vÆy thôi!'

116
HÒn mai: linh hÒn cûa cây mai. Theo Long thành
løc, TriŒu SÜ Hùng Ç©i Tùy qua chÖi núi La Phû. Tr©i
chiŠu s¡p tàn, thÃy trong rØng có m¶t quán rÜ®u.
Hùng ghé vào thÃy m¶t ngÜ©i con gái ÇËp, trang Çi‹m
thanh nhã, m¥c ÇÒ tr¡ng ra ti‰p. Hai ngÜ©i nói
chuyŒn, uÓng rÜ®u, hÜÖng thÖm nhÜ toä nhË vào
ngÜ©i. TÌnh dÆy, thÃy mình n¢m dܧi gÓc cây mai
Çang r¶ nª hoa. ñó cÛng chÌ là m¶t giÃc m¶ng. HÒn
mai trong câu này chÌ ngÜ©i ÇËp trong cÖn mê.
161
 Bàng hoàng dª tÌnh dª say,
Sänh ÇÜ©ng mäng ti‰ng Çòi ngay lên hÀu.
ﾁ hoàn liŠn xuÓng giøc mau,
Hãi hùng nàng m§i theo sau m¶t ngÜ©i.
Ngܧc trông tòa r¶ng dãy dài,
'Thiên quan chûng t‹ có bài treo trên.
Ban ngày sáp th¡p hai bên,
Gi»a giÜ©ng thÃt bäo ngÒi trên m¶t bà.
Gån gùng ng†n hÕi ngành tra
S¿ tình nàng phäi cÙ mà gªi thÜa.

Thúy KiŠu trä l©i nh»ng câu hÕi cûa bà l§n,

mË cûa Hoån ThÜ, m¶t cách Çàng hoàng, có nhân
cách. DÀu sao bây gi© KiŠu cÛng là v® cûa m¶t
thÜÖng gia có vai v‰ trong xã h¶i, nàng có th‹ nói
rõ ràng nguÒn gÓc cûa mình mà không có m¥c
cäm gì. ThÃy Thúy KiŠu không s® hãi, khúm núm,
bà l§n n°i giÆn:

BÃt tình n°i trÆn mây mÜa,

M¡ng r¢ng: 'Nh»ng giÓng bÖ th© quen thân.
'Con này ch£ng phäi thiŒn nhân,
'Ch£ng phÜ©ng trÓn chúa thì quân l¶n
chÒng.
'Ra phÜ©ng mèo mä gà ÇÒng,
'Ra tuÒng lúng túng ch£ng xong bŠ nào.
'ñã Çem mình bán cºa tao,
'Låi còn khûng khÌnh làm cao th‰ này!
'Nào là gia pháp n† bay!
'Hãy cho ba chøc bi‰t tay m¶t lÀn.'

ThÆt ra không phäi vì Thúy KiŠu không khúm

núm v§i tÜ cách m¶t nô lŒ bÎ bán mà bà l§n n°i
giÆn. Bà chÌ viŒn c§ Ç‹ trä thù cho con gái. Con
gái khóc: 'Con kh° l¡m! ﾁ nh th‰ này, th‰ kia...
Con Çàn bà kia nó cܧp chÒng cûa con...' Trong
lòng bà chÌ có n‡i kh° cûa con gái. NiŠm Çau kh°
cûa KiŠu bà không thÃu ÇÜ®c. DÀu KiŠu có k‹ h‰t

162
ng†n nguÒn cûa mình bà cÛng không nghe l†t l‡
tai. Khi ngÜ©i ta Çã ÇÀy nh»ng š ki‰n và cäm xúc
rÒi thì mình không th‹ nói vô thêm ÇÜ®c gì n»a cä.
Không nên nói gì lúc Çó, vì nói cÛng không ích gì.
Phäi Ç®i cho ngÜ©i kia lÜng låi nºa túi (lÜng túi)
thì m§i nói gì ÇÜ®c. ñó là m¶t bài h†c.

ﾁ hoàn trên dܧi då rân,

DÅu r¢ng træm miŒng khôn phân lë nào!
Trúc côn ra sÙc ÇÆp vào
ThÎt nào ch£ng nát da nào ch£ng kinh.
Xót thay Çào lš m¶t cành,
M¶t cÖn mÜa gió tan tành m¶t phen!

ñây là m¶t trong nh»ng n‡i kh° nhøc cûa ki‰p

ngÜ©i. Không phäi chÌ riêng KiŠu gánh chÎu. Khi
ngÜ©i ta ÇÒng nhÃt mình v§i m¶t phe Ç‹ bi‹u l¶
tình cäm thÜÖng hay ghét cûa mình, khi ngÜ©i ta
không muÓn l¡ng nghe và tìm hi‹u thì dù có m¶t
træm cái miŒng mình cÛng không th‹ nào bày tÕ
ÇÜ®c n‡i oan. Mình có cäm tܪng uÃt Ùc, nhøc nhã
nhÜ bÎ häi t¥c hãm hi‰p. ñàn ông cÛng nhÜ Çàn
bà, ngÜ©i trÈ cÛng nhÜ ngÜ©i già, không ai tránh
khÕi nh»ng cÖn ô nhøc Çó trong cu¶c Ç©i. Chính
tôi cÛng phäi träi qua nh»ng cÖn nhÜ vÆy. ñó là
chuyŒn rÃt ngÜ©i! Khác nhau là ª ch‡ có tu hay
không tu. N‰u có tu thì mình së Çi qua giai Çoån
Çó m¶t cách nhË nhàng, ít khó khæn. Còn n‰u
không tu thì mình së Çau kh° b¢ng træm b¢ng
ngàn lÀn.
Thái Ƕ ä hoàn là thái Ƕ cûa ngÜ©i nô lŒ,
không có chû quyŠn. BÎ khÓng ch‰ bªi nh»ng cäm
xúc, phÅn n¶, yêu và ghét cûa Çám Çông và cûa
chính mình, con ngÜ©i có th‹ trª thành công cø cûa
båo hành. Trܧc nh»ng nhøc nhã, bÃt công và bÙc
bách mà xã h¶i Çã dành phÀn s¤n cho m‡i chúng
ta, chúng ta phäi làm gì? Ta không th‹ cam lòng
Çánh mÃt mình. Thái Ƕ cûa ngÜ©i tu là thái Ƕ

163
dÛng mãnh cûa ngÜ©i bi‰t n¡m lÃy thân tâm Çi
trong cÖn lÓc cûa nh»ng cäm xúc, ghét, thÜÖng,
phÅn n¶ và m¥c cäm bên trong hay bên ngoài
mình. Th¿c tÆp chánh niŒm và chánh ki‰n chúng
ta së có rÃt nhiŠu t¿ do Ç‹ Çi qua nh»ng thæng
trÀm kia m¶t cách nhË nhàng. N‰u không tu
chúng ta së 'm¶t phen mÜa gió tan tành m¶t
phen', hai phen mÜa gió tan tành hai phen, ba
phen mÜa gió tan tành ba phen... Phäi cÄn thÆn
l¡m m§i ÇÜ®c!

PhÆn con hÀu

Hoa Nô truyŠn dåy Ç°i tên
BuÒng the dåy ép vào phiên thÎ tì.
Ra vào theo lÛ thanh y
Dãi dÀu tóc rÓi da chì quän bao.

Th‰ ÇÙng cûa Thúy KiŠu bây gi© là con ª.

ChÎu Ç¿ng nh»ng kh° nhøc và vÃt vä cûa gi§i thÎ tì.
Chúng ta nên bi‰t con ª cûa th©i xÜa không phäi
là ngÜ©i giúp viŒc ngày hôm nay. NgÜ©i giúp
viŒc ngày hôm nay nói n¥ng t§i h† thì ho¥c h† g†i
cänh sát, ho¥c la m¡ng låi hay không chÎu làm n»a.
H† có quyŠn bình Ç£ng. NhÜng thân phÆn ngÜ©i ª
ngày xÜa là thân phÆn ngÜ©i nô lŒ. H† phäi chÎu
Çánh ÇÆp và hành hå mà không có quyŠn lên ti
‰ng Çòi nhân quyŠn.
Quän gia có m¶t mø nào,
ThÃy ngÜ©i thÃy n‰t ra vào mà thÜÖng.
Khi chè chén khi thuÓc thang,
ñem l©i phÜÖng tiŒn mª ÇÜ©ng hi‰u
sinh.

Bà quän gia nhà h† Hoån thÃy dáng ÇiŒu và n

‰t na cûa Thúy KiŠu thì Ç¥c biŒt Çem lòng
thÜÖng. Bà Çã sæn sóc, thuÓc thang, an ûi và

164
khuyên nhû KiŠu. Trong nguyên løc KiŠu chÌ bÎ
Çánh hai chøc roi, thay vì ba chøc. Khiêng xuÓng,
bà quän gia lÃy rÜ®u tr¡ng hâm nóng, khuÃy vào
vài mu‡ng ÇÜ©ng cho KiŠu uÓng. KiŠu nói: 'Con
không uÓng ÇÜ®c. Tim con Çang tÙc, uÓng vô
không n°i.' - 'Con uÓng Çi n‰u không së ch‰t
Çó! UÓng cái này cho máu huy‰t lÜu thông thì
con së sÓng ÇÜ®c.' KiŠu ráng uÓng ÇÜ®c nºa bát
rÜ®u Çó thì máu huy‰t chäy låi Çàng hoàng, tim
b§t tÙc. KiŠu låi muÓn ch‰t. Bà quän gia khuyên:
'Con ÇØng ch‰t ª Çây. Con ch‰t ª Çây thì không
có nghïa lš gì cä, bÃt quá chÌ nhÜ con chó hay con
gà ch‰t thôi. Không ai Ç‹ š, không ai thÜÖng xót.
Nhìn con thím bi‰t con là con nhà Çàng hoàng,
sau này së có tÜÖng lai. Con nên gi» lÃy thân con,
Ç®i có cÖ h¶i thoát ra khÕi cái cÛi, cái lÒng này.'
'ñem l©i phÜÖng tiŒn mª ÇÜ©ng hi‰u sinh.' Bà
quän gia này có PhÆt tâm trong lòng. PhÜÖng
tiŒn và hi‰u sinh là hai tØ nhà PhÆt. Dùng pháp
môn phÜÖng tiŒn, l¿a l©i khuyên nhû. Mª ÇÜ©ng
hi‰u sinh là bäo vŒ s¿ sÓng, là bi‰t thÜÖng lÃy
con ngÜ©i và m†i loài.

Dåy r¢ng: 'May rûi Çã Çành,

'LiÍu bÒ mình gi» lÃy mình cho hay.
'CÛng là oan nghiŒt chi Çây,
'Sa cÖ m§i ljn th‰ này ch£ng dÜng.

Phäi có nh»ng oan nghiŒp trong quá khÙ nên

ta m§i phäi trä cái quä ngày hôm nay. Không phäi
t¿ nhiên mà mình låi gánh chÎu nh»ng oan kh° này.
N‰u hôm nay mình bÎ kh° là vì trong quá khÙ
mình Çã có gây nh»ng nghiŒp không lành. Vì vÆy
mình phäi bi‰t chÃp nhÆn cái kh° Çó và tìm cách
chuy‹n hóa. TrÓn chåy không giäi quy‰t ÇÜ®c
vÃn ÇŠ. Ch£ng dÜng nghïa là không phäi t¿ nhiên
mà xäy ra nhÜ vÆy. Cái gì cÛng có nguyên do. N
‰u quš vÎ có Çau ÇÀu, nhÙc mÕi hay bÎ ngÜ©i la

165
m¡ng... thì ÇŠu có nguyên do h‰t, không phäi
t¿ nhiên mà xäy ra nhÜ vÆy.

'Ÿ Çây tai vách måch dØng,

'ThÃy ai ngÜ©i cÛ cÛng ÇØng nhìn chi.
'KÈo khi sÃm sét bÃt kÿ,
'Con ong cái ki‰n kêu gì ÇÜ®c oan!'

Hình nhÜ bà quän gia bi‰t chuyŒn. Bà

khuyên KiŠu phäi cÄn thÆn, có g¥p ngÜ©i quen cÛ
(cÓ nhân) thì cÛng ÇØng nhìn. Bà là m¶t ngÜ©i có
lòng thÜÖng ÇÓi v§i Thúy KiŠu. Lâu lâu ª trên Ç©i
mình ÇÜ®c g¥p m¶t ngÜ©i nhÜ vÆy và mình bi
‰t mình có may m¡n. Có nh»ng ngÜ©i Çi suÓt
cu¶c Ç©i không bao gi© g¥p m¶t ngÜ©i bi‰t
thÜÖng mình nhÜ vÆy. Bà quän gia là m¶t vÎ bÒ
tát.

Nàng càng gi†t ng†c nhÜ chan,

N‡i lòng luÓng nh»ng bàn hoàn117 niŠm tây:
'Phong trÀn ki‰p chÎu Çã ÇÀy,
'LÀm than låi có thÙ này b¢ng hai.
'PhÆn sao båc ch£ng vØa thôi,
'Khæng khæng bu¶c mãi lÃy ngÜ©i hÒng
nhan.

Båc tÙc là mÕng. NgÜ©i có hånh phúc, may

m¡n thì g†i là có ÇÙc dày (Çôn hÆu.) ˆn ª cho Çôn
hÆu và cho có tình thì sÓ phÆn mình së không båc
(mÕng.) Ngày xÜa KiŠu Çã nói thân phÆn mình
mÕng nhÜ cánh con chuÒn chuÒn (Nghï mình
phÆn mÕng cánh chuÒn.) PhÆn KiŠu mÕng là vì
KiŠu không có ÇÙc. ñÙc có là do chuyŒn tu hành.
ThÜÖng ngÜ©i nhiŠu thì t¿ nhiên có ÇÙc dày.
PhÆn mình së tØ tØ dày thêm lên.

117
Bàn hoàn: nghï quanh nghï quÄn, bæn khoæn lo
l¡ng.
166
 'ñã Çành túc trái tiŠn oan,
'CÛng liŠu ng†c nát hoa tàn mà chi!'

ñó là giai Çoån KiŠu làm ÇÀy t§ trong dinh

quan Låi B¶.
M¶t hôm Hoån ThÜ vŠ thæm mË.

Nh»ng là nÜÖng náu qua thì,

Ti‹u thÜ phäi bu°i m§i vŠ ninh gia.
MË con trò chuyŒn lân la,
Phu nhân m§i g†i nàng ra dåy l©i:
'Ti‹u thÜ dܧi trܧng thi‰u ngÜ©i,
'Cho vŠ bên Ãy theo Çòi lÀu trang.
Lïnh l©i nàng m§i theo sang,
Bi‰t Çâu ÇÎa ngøc thiên ÇÜ©ng là Çâu!

KiŠu vâng l©i theo Hoån ThÜ vŠ. KiŠu vÅn

chÜa bi‰t là mình Çang Çi vŠ Çâu. M© m©, mÎt
mÎt Çi trong cõi mÖ hÒ. Trong Quy SÖn Cänh Sách,
ThÀy Quy SÖn nói: 'TiŠn l¶ mang mang bÃt tri hà
vãng': ÇÜ©ng trܧc m© m©, không bi‰t vŠ Çâu.
ñó Çúng là tình trång cûa Thúy KiŠu. Mình không
phäi là mình. Mình hoàn toàn bÎ hoàn cänh kéo Çi.
Không t¿ chû ÇÜ®c, mình không bi‰t mình Çang
Çi vŠ Çâu. ñó cÛng là hoàn cänh cûa nhân loåi.
Nhân loåi bây gi© Çang Çi vŠ Çâu? TiŠn l¶ mang
mang bÃt tri hà vãng. Trong cºa thiŠn có câu
truyŒn m¶t anh chàng cÜ«i ng¿a. Con ng¿a phóng
rÃt mau. M¶t ngÜ©i quen ÇÙng bên ÇÜ©ng hÕi
vói theo: 'Anh Çi Çâu Çó?' Anh ta ngoái c° låi: 'Tôi
không bi‰t. Anh hÕi con ng¿a.' Con ng¿a ÇÜa anh
ta Çi Çâu thì anh Çi Çó. Con ng¿a n¡m chû quyŠn.
Anh không ki‹m soát ÇÜ®c con ng¿a. 'CÛng liŠu
Çánh m¡t ÇÜa chân, Mà xem con tåo xoay vÀn Ç
‰n Çâu.' là nh»ng câu cho thÃy mình không n¡m
ÇÜ®c chû quyŠn cu¶c Ç©i mình. Sóng gió cu¶c
Ç©i ÇÄy mình Çi Çâu thì mình theo Çó thôi. ñây là
m¶t tình trång kh° Çau cûa con ngÜ©i. NgÜ©i tu

167
phäi n¡m lÃy vÆn mång cûa mình. Phäi bi‰t mình
Çang Çi vŠ Çâu. ñØng Ç‹ th©i th‰, hoàn cänh kéo
Çi. Trong hoàn cänh nào, th©i th‰ nào, mình
cÛng phäi n¡m lÃy vÆn mång cûa mình. Bܧc tØng
bܧc do š chí cûa mình chÙ không phäi làm theo s¿
sai khi‰n cûa h†. ñó là n¡m lÃy chû quyŠn cûa
mình. Thúy KiŠu sª dï kh° là vì Thúy KiŠu không
n¡m ÇÜ®c chû quyŠn cûa mình.

S§m khuya khæn m¥t lÜ®c ÇÀu,

PhÆn con hÀu gi» con hÀu dám sai.

M¶t hôm Hoån ThÜ hÕi vŠ nghŠ Çàn cûa KiŠu:

Phäi Çêm êm ä chiŠu tr©i,

Trúc tÖ hÕi ljn nghŠ chÖi m†i ngày.
Lïnh l©i nàng m§i l¿a dây,
NÌ non thánh thót dÍ say lòng ngÜ©i!
Ti‹u thÜ xem cÛng thÜÖng tài,
Khuôn uy dÜ©ng cÛng b§t vài bÓn phân.

Bi‰t tài Çàn cûa KiŠu, Hoån ThÜ thÃy cÛng

thÜÖng thÜÖng và b§t phÀn nghiêm kh¡c.

Cºa ngÜ©i Çày dža chút thân,

S§m næn nÌ bóng Çêm ân hÆn lòng.
Lâm truy chút nghïa Çèo bòng,
Nܧc non Ç‹ ch» tÜÖng phùng ki‰p sau!
BÓn phÜÖng mây tr¡ng m¶t màu,
Trông v©i cÓ quÓc bi‰t Çâu là nhà?

Thui thûi. GÆm nhÃm trong lòng v§i nh»ng

nh§ thÜÖng, buÒn tûi. ñó là tình trång KiŠu v§i tÜ
cách con ª.

Cùng trong m¶t ti‰ng tÖ ÇÒng

Bây gi© nói vŠ tình trång cûa Thúc Sinh:

168
 LÀn lÀn tháng tr†n ngày qua,
N‡i gÀn nào bi‰t ÇÜ©ng xa th‰ này.
Lâm truy tØ thuª uyên bay,
Phòng không thÜÖng kÈ tháng ngày chi‰c
thân.
Mày xanh træng m§i in ngÀn,
PhÃn thØa hÜÖng cÛ b¶i phÀn xót xa.

Nhìn thÃy vÀng træng non thì chàng nh§ lông

mày cûa Thúy KiŠu. Nhìn nh»ng h¶p phÃn và
nh»ng chai nܧc hoa cûa KiŠu thì låi càng xót xa.
Nhà Çã cháy rÒi, không bi‰t tåi sao mà låi còn
phÃn, còn hÜÖng? Ch¡c là thi sï tܪng tÜ®ng ra
chÙ làm gì có thiŒt!

Sen tàn cúc låi nª hoa,

SÀu dài ngày ng¡n Çông Çà sang xuân.
Tìm Çâu cho thÃy cÓ nhân?
LÃy câu vÆn mŒnh khuây dÀn nh§ thÜÖng.
CÙ nhÜ vÆy mà qua h‰t m¶t næm. Bây gi©
ljn lúc Thúc Sinh nh§ v®, trª vŠ Vô Tích:

Chånh niŠm nh§ cänh gia hÜÖng,

Nh§ quê chàng låi tìm ÇÜ©ng thæm quê.
Ti‹u thÜ Çón cºa giã giŠ,
Hàn huyên vØa cån m†i bŠ gÀn xa.

Ti‹u thÜ ra Çón rÃt nÒng nhiŒt. Nói chuyŒn

trên tr©i dܧi bi‹n, rÒi cuÓi cùng g†i con ÇÀy t§
m§i ra chào chû:

Nhà hÜÖng cao cuÓn bÙc là,

Phòng trong truyŠn g†i nàng ra låy mØng.
Bܧc ra m¶t bܧc m¶t dØng,
Trông xa nàng Çã tÕ chØng nèo xa:

169
 M‡i bܧc Çi ra là låi càng thÃy rõ, KiŠu nhÆn
ra ông chû cûa mình là Thúc Sinh. Không th‹ lÀm
ÇÜ®c. Càng bܧc càng s®, không dám bܧc thêm
nhÜng vÅn phäi bܧc vì bà chû Çã g†i. 'Bܧc ra
m¶t bܧc m¶t dØng, Trông xa nàng Çã tÕ chØng
nÈo xa.' NhiŠu ch» l¥p låi m¶t cách rÃt khéo léo
trong câu này chÙng tÕ s¿ ngÀn ngåi, giÆt t§i,
giÆt lui trong bܧc chân cÛng nhÜ trong tâm trång
Thúy KiŠu.

'Phäi chæng n¡ng quái Çèn lòa,

'Rõ ràng ngÒi Çó ch£ng là Thúc Sinh?
'Bây gi© tình m§i tÕ tình,
'Thôi thôi Çã m¡c vào vành ch£ng sai!

Bây gi© m§i hi‹u: mình bÎ m¡c mÜu. ñây cÛng

là m¶t s¿ giác ng¶.
'Chܧc Çâu có chܧc lå Ç©i,
'NgÜ©i Çâu mà låi có ngÜ©i tinh ma!
'Rõ ràng thÆt lÙa Çôi ta,
'Làm cho con ª chúa nhà Çôi nÖi.

M¶t c¥p v® chÒng vØa Çôi phäi lÙa mà phäi

Çóng vai m¶t bên là con ª, m¶t bên là chû nhà. Con
ª v§i chû nhà là m¶t tr©i m¶t v¿c. Nên nh§ r¢ng ch
‰ Ƕ cûa con ª ngày xÜa không phäi là ch‰ Ƕ
cûa ngÜ©i giúp viŒc ngày hôm nay. Không có
s¿ bình Ç£ng. GiÓng nhÜ ª ƒn ñ¶, giai cÃp cùng
Çinh không th‹ nào nói chuyŒn, ÇÓi diŒn hay
Çøng vào giai cÃp Bà La Môn. Khi Çã bÎ liŒt vào
hàng nô lŒ rÒi thì chuyŒn nhÆn ngÜ©i kia là
chÒng cÛ là không th‹ ÇÜ®c. N‰u không hi‹u bän
chÃt cûa giai cÃp thì không hi‹u thÃu chuyŒn này.
Âm mÜu cûa Hoån ThÜ là làm cho m¶t ngÜ©i bi
‰n thành con ª Ç‹ hai bên hoàn toàn bÎ xa cách,
hoàn toàn viÍn ly nhau.

'BŠ ngoài thÖn th§t nói cÜ©i,

170
 'BŠ trong nham hi‹m gi‰t ngÜ©i không
dao.
'Bây gi© ÇÃt thÃp tr©i cao,
'ˆn làm sao nói làm sao bây gi©?'

CÙng miŒng. Không th‹ nói ÇÜ®c. ñó là

ngÜ©i thÜÖng cûa mình mà mình không có quyŠn
nhìn, quyŠn nói. Không làm gì ÇÜ®c h‰t!

Càng trông m¥t càng ngÄn ngÖ,

Ru¶t t¢m Çòi Çoån nhÜ tÖ rÓi b©i.
S® uy dám ch£ng vâng l©i,
Cúi ÇÀu nép xuÓng sân mai m¶t chiŠu.
Sinh Çà phách låc hÒn xiêu:
'ThÜÖng ôi ch£ng phäi nàng KiŠu ª Çây?
'Nhân làm sao ljn th‰ này?
'Thôi thôi ta Çã m¡c tay ai rÒi!'
S® quen dám hª ra l©i,
Khôn ngæn gi†t nܧc søt sùi nhÕ ra.

TÒi quá! S® quen có nghïa là chuyŒn s® v®

Çã thành thói quen rÒi. Không dám nói gì h‰t.
Anh chàng chÌ bi‰t khóc thôi.

Ti‹u thÜ trông m¥t hÕi tra:

'M§i vŠ có viŒc chi mà Ƕng dong?'
Sinh r¢ng: 'Hi‰u phøc vØa xong,
'Sinh lòng tr¡c dï Çau lòng chung thiên!'
Khen r¢ng: 'Hi‰u tº Çã nên,
'TÄy trÀn mÜ®n chén giäi phiŠn Çêm thu.'

- 'Tåi sao anh m§i vŠ mà Çã khóc?'

- 'Anh vØa m§i mãn tang mË. Nh§ mË nên anh
khóc.'
- 'Cha! Anh có hi‰u d» ha!'
Toàn là giä dÓi ác Ƕc v§i nhau!
TÄy trÀn là tiŒc rÜ®u Ç‹ rºa såch nh»ng bøi
b¥m ÇÜ©ng xa. H† tÄy trÀn b¢ng rÜ®u. Không

171
giÓng v§i dÜÖng chi tÎnh thûy cûa chúng ta. Chúng
ta tÄy trÀn b¢ng s¿ th¿c tÆp chánh niŒm.

V® chÒng chén tåc chén thù,118

B¡t nàng ÇÙng ch¿c trì hÒ hai nÖi.119
B¡t khoan b¡t nh¥t ljn l©i,
B¡t quÿ tÆn m¥t b¡t m©i tÆn tay.
- Hoån ThÜ b¡t bÈ KiŠu tØng ly tØng tš: 'Rót
rÜ®u cho chàng thì phäi quÿ trܧc m¥t chàng mà
rót. M©i thì phäi m©i tÆn tay chÙ không ÇÜ®c Ç‹
trên bàn.' Chû š là Ç‹ làm nhøc cô gái kia. Càng b¡t
bÈ hành hå KiŠu chØng nào thì anh chàng càng
Çau kh° chØng Çó.

Sinh càng nhÜ dåi nhÜ ngây,

Gi†t dài gi†t ng¡n chén ÇÀy chén vÖi.
Ngänh Çi ch®t nói ch®t cÜ©i,
Cáo say chàng Çã giåm bài läng ra.
Ti‹u thÜ v¶t thét: 'Con Hoa!
'Khuyên chàng ch£ng cån thì ta có Çòn.'
Sinh càng nát ru¶t tan hÒn,
Chén m©i phäi ngÆm bÒ hòn ráo ngay.

S® ngÜ©i yêu bÎ Çánh thành ra khi ÇÜ®c

m©i chén nào anh chàng cÛng phäi ráng mà nuÓt
cho cån chén Ãy. NgÆm cái Ç¡ng nuÓt vào. ThÃy bi
kÎch xäy ra nhÜ vÆy, Hoån ThÜ vÅn tÌnh bÖ, giä b¶
nhÜ không bi‰t hai ngÜ©i Çang Çau kh° c¿c kÿ.

Ti‹u thÜ cÜ©i nói tÌnh say

ChÜa xong cu¶c rÜ®u låi bày trò chÖi.
R¢ng: 'Hoa Nô Çû m†i tài,
'Bän Çàn thº dåo m¶t bài chàng nghe!'
Nàng Çà tán hoán tê mê
118
Thù: chû nhÆn rót m©i khách. Tåc: khách rót m©i
låi chû. Chén tåc chén thù: ngÜ©i này m©i m†c ngÜ©i
kia uÓng.
119
Trì hÒ: cÀm bÀu rÜ®u (ÇÙng hÀu rÜ®u.)
172
 Vâng l©i ra trܧc bình the v¥n Çàn:
BÓn dây nhÜ khóc nhÜ than,
Khi‰n ngÜ©i trên tiŒc cÛng tan nát lòng!

Lòng cûa Thúy KiŠu rÃt xót xa nên Çã làm

phát hiŒn trên bän Çàn bao nhiêu là tÙc tÓi, kh°
Çau. Thúc Sinh càng nghe càng thÃy tan nát trong
lòng.

Cùng trong m¶t ti‰ng tÖ ÇÒng,

NgÜ©i ngoài cÜ©i nø ngÜ©i trong khóc
thÀm.

Cùng m¶t bän Çàn mà ngÜ©i thì rÃt khoái,

ngÜ©i thì Çau kh° tan nát. NgÜ©i ngoài cu¶c
(Hoån ThÜ) thì cÜ©i nø. NgÜ©i trong cu¶c (KiŠu và
Thúc Sinh) thì phäi khóc thÀm. ñó là duy tâm. Cùng
m¶t Çám mây Çó mà ngÜ©i trông thÃy thì nh§
nhà, ngÜ©i thì mØng là tr©i s¡p mÜa, lúa së m†c.
Cùng m¶t hoàn cänh mà ngÜ©i thì kh° Çau, ngÜ©i
thì sung sܧng.

Gi†t châu lã chã khôn cÀm,

Cúi ÇÀu chàng nh»ng gåt thÀm gi†t TÜÖng.

Không ki‹m soát ÇÜ®c n»a, anh chàng rÖi lŒ,

phäi cúi ÇÀu xuÓng lau nܧc m¡t.

Ti‹u ThÜ låi thét lÃy nàng:

'Cu¶c vui gäy khúc Çoån tràng Ãy chi!
'Sao ch£ng bi‰t š tÙ gì?
'Cho chàng buÒn bã t¶i thì tåi ngÜÖi.'
Sinh càng thäm thi‰t bÒi hÒi,
V¶i vàng gÜ®ng nói gÜ®ng cÜ©i cho qua.
Gi†t rÒng canh Çã Çi‹m ba,
Ti‹u thÜ nhìn m¥t dÜ©ng Çà cam tâm.
Lòng riêng tÃp t‹nh mØng thÀm:

173
 'Vui này Çã bõ Çau ngÀm xÜa nay!'

H† uÓng rÜ®u t§i nºa Çêm. Hoån ThÜ nhìn

m¥t Thúc Sinh thÃy Çau kh° Çã lên t§i cùng Ƕ rÒi
thì trong lòng rÃt Çã. Lâu nay Çau kh° c¿c kÿ, tÓi
nay mình m§i có dÎp trä thù. Cái vui cûa mình
ÇÜ®c làm b¢ng niŠm Çau cûa ngÜ©i khác. ñây là
niŠm vui không có bän chÃt tu tÆp, không có bän
chÃt trí tuŒ. Chính cái vui này së Çem låi nh»ng tai
nån cho Hoån ThÜ sau này. Ngay trong hiŒn tåi,
Hoån ThÜ cÛng Çang Çánh mÃt chÒng mình và trª
nên m¶t ngÜ©i rÃt cô ÇÖn. Cái vui vÈ, sæn Çón
cûa hai v® chÒng này không thÆt, mang ÇÀy
s¿ chÎu Ç¿ng và oán trách. GÀn nhau nhÜng thÆt
s¿ h† Çã mÃt nhau. ñánh mÃt nhau, h† Çánh mÃt
hånh phúc cûa chính mình.

Sinh càng gan héo ru¶t ÇÀy,

N‡i lòng càng nghï càng cay Ç¡ng lòng.
NgÜ©i vào chung gÓi loan phòng,
Nàng ra t¿a bóng Çèn chong canh dài.

TÓi hôm Çó KiŠu thÙc suÓt Çêm.

Bây gi© m§i rõ tæm hÖi,

Máu ghen Çâu có lå Ç©i nhà ghen!
Chܧc Çâu rë thúy chia uyên,
Ai ra ÇÜ©ng nÃy ai nhìn ÇÜ®c ai!
Bây gi© m¶t v¿c m¶t tr©i,
H‰t ÇiŠu khinh tr†ng h‰t l©i thÎ phi!
NhË nhÜ bÃc n¥ng nhÜ chì,
G« cho ra n® còn gì là duyên?
L« làng chút phÆn thuyŠn quyên,
B‹ sâu sóng cä có tuyŠn ÇÜ®c vay?
M¶t mình âm › Çêm chÀy,
ñïa dÀu vÖi nܧc m¡t ÇÀy næm canh.

174
 ñó là n‡i kh° cûa cái Çêm bÎ Hoån ThÜ trä thù.
BÎ cܧp b¡t, bÎ làm ÇÀy t§, tuy là kh° nhÜng chÜa
kh° l¡m. Cái Çêm hÀu rÜ®u cho hai ngÜ©i là Çêm
kh° sª nhÃt. VØa kh° nhøc vØa lo s® không bi‰t
thân phÆn mình së ra sao.

Xin nh© cºa không

ñoån s¡p t§i là Çoån Thúy KiŠu Çi tu. Kh° quá
chÌ muÓn thoát n®. ñi tu nhÜng không bi‰t tu
nhÜ th‰ nào. Không có thÀy dåy th¿c tÆp chánh
niŒm, không bi‰t an trú trong hiŒn tåi thành ra
tu không thành công.

S§m khuya hÀu hå Çài doanh,

Ti‹u thÜ chåm m¥t Çè tình hÕi tra.

- 'Tåi sao cái m¥t mày rÀu rÀu vÆy?'

L¿a l©i nàng m§i thÜa qua:

'Phäi khi mình låi xót xa n‡i mình.'
Ti‹u thÜ hÕi låi Thúc Sinh:
'CÆy chàng tra lÃy th¿c tình cho nao!'
Sinh Çà nát ru¶t nhÜ bào,
Nói ra ch£ng tiŒn trông vào ch£ng Çang!

Thúc Sinh bi‰t h‰t tÃt cä nh»ng n‡i Çau cûa

KiŠu nhÜng không nói ra ÇÜ®c. N‰u nói: 'Anh bi
‰t cô này tØ hÒi xºa hÒi xÜa...' thì s® løy cho
KiŠu thành ra phäi giä b¶ tra hÕi.

NhÜng e låi løy ljn nàng,

ñánh liŠu m§i së l¿a l©i hÕi tra.

KiŠu khai h‰t thân th‰ mình vào m¶t t©

giÃy và trình lên cho Hoån ThÜ.

175
 Cúi ÇÀu quÿ trܧc sân hoa,
Thân cung nàng m§i dâng qua m¶t t©.
DiŒn tiŠn trình v§i ti‹u thÜ,
Tho¡t xem dÜ©ng có ngÄn ngÖ chút tình.
LiŠn tay trao låi Thúc Sinh,
R¢ng: 'Tài nên tr†ng mà tình nên thÜÖng!
'Ví chæng có sÓ giàu sang,
'Giá này dÅu Çúc nhà vàng cÛng nên!
B‹ trÀn chìm n°i thuyŠn quyên,
'H»u tài thÜÖng n‡i vô duyên lå Ç©i!'

Tài væn chÜÖng kÿ này cÛng giúp ÇÜ®c KiŠu.

Kÿ trܧc làm bài thÖ vÎnh cái gông thì ÇÜ®c ông
quan phû chÃp nhÆn, tha b°ng và ÇÜ®c chính
thÙc hóa cho quan hŒ v§i Thúc Sinh. Kÿ này vi‰t
t© væn, Hoån ThÜ Ç†c cÛng thÃy t¶i nghiŒp và ti
‰c cho ngÜ©i tài. Có tài, có s¡c mà không có
duyên (thi‰u nh»ng ÇiŠu kiŒn tÓt) cho nên phäi
kh° Çau.

Sinh r¢ng: 'ThÆt có nhÜ l©i,

- 'Em nói Çúng quá Çi!' (Vì trong l©i nói này có
chút tØ bi.)

'HÒng nhan båc mŒnh m¶t Ç©i nào vay.

'Nghìn xÜa âu cÛng th‰ này,
'TØ bi âu liŒu b§t tay m§i vØa.'
Ti‹u thÜ r¢ng: 'Ý trong t©,
'R¡p Çem mŒnh båc xin nh© cºa Không.
'Thôi thì thôi cÛng chiŠu lòng,
'CÛng cho nghï nghÎ trong vòng bܧc ra.
'S¤n Quan Âm Các vÜ©n ta,
'Có cây træm thܧc có hoa bÓn mùa,
'Có c° thø có sÖn hÒ,
'Cho nàng ra Çó gi» chùa chép kinh.'

176
 Trong nguyên løc, Hoån ThÜ nói: 'Thôi Ç‹ em
mª cho nó m¶t phía cûa cái lܧi. Cho nó Çi tu.'
(Ngày xÜa, ngÜ©i ta bÅy thú trong lܧi; thÌnh
thoäng có ngÜ©i thÜÖng nh»ng loài vÆt së bÎ ch
‰t trong lܧi sæn nên mª cho chúng m¶t lÓi
thoát.) Quan Âm Các là ngôi chùa trong vÜ©n nhà
Hoån ThÜ. Thúy KiŠu ÇÜ®c ra ª Çó v§i tÜ cách trø
trì và lo viŒc chép kinh. Theo nguyên løc, Hoån
ThÜ khen ch» KiŠu ÇËp và muÓn KiŠu chép giùm
mình m¶t b¶ Kinh Hoa Nghiêm.

Tàng tàng tr©i m§i bình minh,

HÜÖng hoa ngÛ cúng s¡m sanh lÍ thÜ©ng.
ñÜa nàng ljn trܧc PhÆt ÇÜ©ng,
Tam quy ngÛ gi§i cho nàng xuÃt gia.
Áo xanh Ç°i lÃy cà sa,
Pháp-danh låi Ç°i tên ra Tråc TuyŠn.

Ÿ Çây nói có lÍ xuÃt gia mà không cho bi‰t ai

là thÀy truyŠn gi§i. Và thay vì th† Tam Quy và
ThÆp Gi§i thì KiŠu låi th† Tam Quy và NgÛ Gi§i.
Pháp-danh Tråc TuyŠn là do ai Ç¥t? Theo nguyên
løc thì ch£ng có thÀy nào t§i truyŠn gi§i cä. Chính
cái pháp danh Tråc TuyŠn cÛng do Thúc Sinh Ç¥t.
Trong Quan Âm Các, có th© m¶t tÜ®ng ñåi Sï
Quan Âm và trong chánh ÇiŒn có m¶t bi‹n treo ÇŠ
hai ch» Tråc TuyŠn. Thúc Sinh m§i ÇŠ nghÎ lÃy hai
ch» Ãy làm pháp danh cho KiŠu. Væn T‰ ThÆp
Loåi Chúng Sinh và nh»ng bài thÖ vi‰t vŠ Çåo Bøt
sau này chÙng tÕ cø NguyÍn Du có m¶t ki‰n thÙc
vŠ Çåo Bøt khá sâu s¡c. Nghe nói khi lìa Ç©i cø
cÛng tÎch m¶t cách rÃt êm ái. Khi sáng tác truyŒn
KiŠu, ki‰n thÙc PhÆt pháp cûa cø còn chÜa ÇÜ®c
sâu s¡c l¡m. ñiŠu Çó bi‹u hiŒn ª m¶t vài nÖi. Tri‰t
lš cûa truyŒn KiŠu phÓi h®p vØa tri‰t lš Çåo Bøt,
vØa tri‰t lš Thiên MŒnh, Çåo Kh°ng, Çåo Lão;
không ÇÜ®c måch låc rõ ràng. Cø NguyÍn Du cÛng
không bi‰t muÓn xuÃt gia thì phäi th† mÜ©i gi§i

177
chÙ không phäi næm gi§i. Th† næm gi§i cÛng phäi
có thÀy truyŠn gi§i. Chúng ta có th‹ sºa låi là: 'Tam
Quy ThÆp Gi§i cho nàng xuÃt gia.' Tråc TuyŠn tuy
vÆy là m¶t Pháp-Danh rÃt hay. TuyŠn là dòng
suÓi, Tråc là t¡m g¶i. Tråc TuyŠn là t¡m g¶i trong
dòng suÓi, có lë là suÓi Giäi Oan. Trong bài t¿a
Kinh Thûy Sám (TØ Bi Tam Mu¶i Thûy Sám Pháp) k‹
låi tích QuÓc sÜ Ng¶ ñåt và møt ghÈ120; lúc thÀy Ca
N¥c Ca rºa møt ghÈ cho QuÓc sÜ Ng¶ ñåt thÀy nói:
'Tôi xin rºa tåm møt ghÈ này cho huynh b¢ng nܧc
Ãm có muÓi. Ngày mai khi tr©i sáng, tôi së Çem
huynh xuÓng dòng suÓi dܧi chân núi. SuÓi tên là
Giäi Oan. LÃy nܧc Çó rºa thì th‰ nào møt ghÈ
cÛng lành.' Câu Çó là: 'Nham hå h»u tuyŠn. Minh
Çán tråc chi t¡c dÛ.' Nham hå: dܧi núi; h»u tuyŠn:
có m¶t dòng suÓi. Minh Çán: sáng mai; tråc chi: rºa
nó; t¡c dÛ: thì lành. 'Dܧi núi có m¶t dòng suÓi.
Sáng mai xuÓng rºa thì së lành.' ñó là câu trong
bài t¿a Kinh Thûy Sám. Hai ch» Tråc TuyŠn là tØ
câu Çó mà ra. Nh»ng n‡i oan cûa nàng KiŠu chÌ có
th‹ rºa Çi b¢ng nܧc cûa dòng suÓi tØ bi. TØ Bi
Thûy Sám là sám hÓi b¢ng nܧc tØ bi.
Giä dø Hoån ThÜ Çã có m©i m¶t sÜ bà ª Çâu
t§i làm lÍ xuÃt gia cho Thúy KiŠu, cho nàng th†
mÜ©i gi§i và sau lÍ TruyŠn Gi§i sÜ bà Çi mÃt. KiŠu ª
låi làm trø trì Quan Âm Các. Dù có vÆy Çi n»a thì
KiŠu tu hành cÛng không thành công ÇÜ®c! Th†
mÜ©i gi§i mà không có ai dåy hành trì gi§i luÆt và
uy nghi, không có ai dåy tøng Kinh, ngÒi thiŠn, thª,
Çi thiŠn hành... thì bi‰t gì mà hành trì? Không có
tæng thân cÛng không có thÀy. Tu nhÜ vÆy thì
thÃt båi là phäi rÒi! Chúng ta së thÃy s¿ thÃt båi
Ãy sau này. KiŠu Çi tu, møc Çích chÜa h£n vì muÓn
tu. KiŠu chÌ muÓn thoát khÕi hÀm lºa, thoát khÕi
thân phÆn ÇÀy t§ mà thôi. Hoån ThÜ cÛng hÖi t¶i
nghiŒp nên muÓn cho KiŠu thoát, nhÜng thoát
120
Xem chuyŒn Tùng cûa NhÃt Hånh trong quy‹n Cºa
Tùng ñôi Cánh Gài.
178
nhÜ th‰ nào mà vÅn n¢m trong s¿ ki‹m soát cûa
mình. Hoån ThÜ cung cÃp ÇÀy Çû gåo tÜÖng, dÀu
Çèn và còn cho KiŠu hai ngÜ©i thÎ giä:

S§m khuya tính Çû dÀu Çèn,

Xuân Thu c¡t s¤n hai tên hÜÖng trà.

DÜ©ng gÀn rØng tía dÜ©ng xa

bøi hÒng
Nàng tØ lánh gót vÜ©n hoa,
DÜ©ng gÀn rØng tía dÜ©ng xa bøi hÒng.

RØng tía, do câu 'Tº trúc lâm trung Quán

T¿ Tåi' (ñÙc Quán T¿ Tåi ª trong khu rØng trúc
tím'), là nÖi cÜ ngø cûa ñÙc Quan Âm, cÛng tÙc là
nhà chùa, là mänh ÇÃt cûa giäi thoát. TØ khi ÇÜ®c
ra ª Quan Âm Các, KiŠu nhÜ ÇÜ®c gÀn th‰ gi§i
cûa giäi thoát. DÜ©ng gÀn rØng tía thôi chÙ chÜa
h£n là Çã ª trong rØng tía. Lòng chÜa ª h£n thiŠn
môn. ChÜa quy‰t tâm tu. DÜ©ng xa bøi hÒng là
có vÈ nhÜ Çã xa cu¶c Ç©i bøi b¥m nhÜng kÿ th¿c
chÜa xa, vÅn còn vÜÖng vÃn l¡m. DÜ©ng gÀn
rØng tía, dÜ©ng xa bøi hÒng. N‰u không phäi là
m¶t ông thánh thÖ thì làm sao nói lên ÇÜ®c nhÜ
vÆy! ChÆp ch©n qua låi, chÜa chÎu tu h£n. VÃn
ÇŠ là ª ch‡ Çó. N‰u Çã 'quy‰t vào rØng tía quy
‰t xa bøi hÒng' thì Çâu còn có vÃn ÇŠ n»a!

Nhân duyên Çâu låi còn mong,

KhÕi ÇiŠu thËn phÃn tûi hÒng thì thôi.

Làm sao còn hy v†ng hàn g¡n låi v§i Thúc

Sinh? MiÍn không bÎ làm nhøc là Çã Ç« rÒi! Trong
câu này š còn nuôi s¿ hy v†ng. Nói không hy v†ng
nhÜng trong Çáy lòng vÅn còn hy v†ng. Trên
phÜÖng diŒn Ý thÙc thì quy‰t ÇÎnh nhÜ vÆy (tu)
nhÜng dܧi A Låi Gia thÙc vÅn có s¿ mong ܧc vŠ
179
tÜÖng lai. ñó là tâm trång cûa Thúy KiŠu. Vì vÆy
mà KiŠu tu không thành công. Không quy‰t tâm
tu. Quy‰t tâm tu thì t¿ nhiên có an låc và tÃt cä
tai nån së chÃm dÙt. Ÿ Çây vì KiŠu không quy‰t
tâm tu, vÅn nghï r¢ng n‰u có cÖ h¶i thì mình së
ÇÜ®c tháo cÛi s° lÒng nên cô Çã thÃt båi.

PhÆt tiŠn thäm lÃp sÀu vùi,

Ngày pho thû t¿ Çêm nhÒi tâm hÜÖng.

ñó! Dùng cºa PhÆt Ç‹ vùi lÃp nh»ng sÀu thäm

trong quá khÙ cûa mình thôi chÙ không quy‰t
tâm chuy‹n hóa chúng.
Có ch‡ Ç‹ là 'Ngày pho thû t¿ Çêm nÒi tâm
hÜÖng' nhÜng ch» nÒi khó hi‹u. NgÜ©i ta ÇÓt
hÜÖng trong lÜ chÙ ai låi ÇÓt trong nÒi. Ch» nhÒi
là Ƕng tØ, có nghïa là huÃn luyŒn, th¿c tÆp. Tâm
hÜÖng không phäi là hÜÖng thÜ©ng, phäi Çem
lòng mình ra làm hÜÖng chÙ không phäi lÃy trÀm
Ç‹ làm. Tâm nhiên ngÛ phÆn là lÃy lòng mình th¡p
lên næm thÙ hÜÖng: Gi§i hÜÖng, ñÎnh hÜÖng,
TuŒ hÜÖng, Giäi-thoát hÜÖng, Giäi-thoát tri-ki‰n
hÜÖng. Th¿c tÆp Gi§i, ñÎnh, TuŒ là cúng dÜ©ng
ba thÙ hÜÖng ÇÀu tiên. S¿ giäi thoát và cái thÃy
do s¿ giäi thoát Çem låi là nh»ng thÙ hÜÖng rÃt
quš Ç‹ cúng dÜ©ng Bøt. Chúng ta phäi th¿c tÆp
m‡i ngày næm thÙ tâm hÜÖng thì m§i có phÄm
vÆt mà cúng dÜ©ng. ñó là nhÒi tâm hÜÖng. N‰u
nhÒi là m¶t Ƕng tØ thì ch» ÇÓi låi phäi là m¶t
Ƕng tØ. Ch» pho (danh tØ) không thích h®p, phäi
ÇÜ®c džc là phô (Ƕng tØ.) Phô có nghïa là trình
bày ra. Ngày phô thû t¿, Çêm nhÒi tâm hÜÖng.
Ban ngày thì bày kinh ra chép; ban Çêm thì th¿c
tÆp ngÒi thiŠn. Trên nguyên t¡c là phäi làm nhÜ
vÆy. NhÜng trên th¿c t‰, KiŠu không ÇÜ®c
hܧng dÅn Ç‹ tu tÆp nhÜ th‰.

Cho hay gi†t nܧc cành dÜÖng,

180
 Lºa lòng tܧi t¡t m†i ÇÜ©ng trÀn duyên.

'Gi†t nܧc cành dÜÖng' là hình änh trong nghi

thÙc Gia Trì Nܧc TÎnh:

DÜÖng chi tÎnh thûy

Bi‰n sái tam thiên
Tánh không bát ÇÙc l®i nhân thiên
Pháp gi§i quäng tæng diên
DiŒt t¶i tiêu khiên
HÕa diŒm hóa hÒng liên.

Nghïa là:
Gi†t nܧc tÎnh trên ÇÀu cành dÜÖng liÍu
Rܧi kh¡p tam thiên Çåi thiên th‰ gi§i.
T¿ tánh cûa nܧc Çó là không; nܧc Çó có tám
khä næng (bát công ÇÙc thûy) có th‹ làm tiêu tan
nh»ng sÀu kh°, phiŠn não, ÇÜa låi s¿ thanh lÜÖng,
mát mÈ và giäi thoát cho con ngÜ©i.
Pháp gi§i r¶ng ra, sáng thêm.
Tiêu diŒt ÇÜ®c tÃt cä nh»ng t¶i l‡i, oan
khiên.
Trong bi‹n lºa cháy bØng mà có gi†t nܧc Cam
L¶ rܧi vào thì t¿ nhiên có m¶t Çóa sen màu hÒng
nª.

Tôi dÎch:
Cành dÜÖng nܧc tÎnh
Rܧi kh¡p tam thiên
Tánh không tám ÇÙc Ƕ nhân thiên.
Pháp gi§i sáng r¶ng thêm
DiŒt m†i oan khiên
Bi‹n lºa nª hoa sen.

Gi†t nܧc trên cành dÜÖng v§i sÙc tâm linh và

tØ bi cûa ñÙc Quan Th‰ Âm có th‹ tܧi t¡t nh»ng
kh° Çau và nóng bÙc trong lòng mình. Phäi là gi†t
nܧc Cam L¶ thÆt m§i có th‹ làm ÇÜ®c ÇiŠu Çó.

181
Nh»ng câu vØa džc có dính ljn Kinh. Không hi‹u
Kinh thì không hi‹u thÖ.

Cho hay gi†t nܧc cành dÜÖng,

Lºa lòng tܧi t¡t m†i ÇÜ©ng trÀn duyên.

Trên nguyên t¡c là nhÜ vÆy. NhÜng trên th¿c t

‰ tâm cûa KiŠu không có s¿ cÜÖng quy‰t và
KiŠu cÛng không có m¶t vÎ thÀy hܧng dÅn tu h†c.
Thông minh cách mÃy mà không có thÀy, bån và
tæng thân thì cÛng khó mà tu ÇÜ®c. Vì vÆy, tuy
viŒc ª chùa có giúp KiŠu thoa dÎu phÀn nào nh»ng
Çau kh° nhÜng vÅn chÜa Çû Ç‹ KiŠu có an låc,
hånh phúc. Ni cô Tråc TuyŠn vì tu m¶t mình, nên
không thành công ÇÜ®c bao nhiêu.

Nâu sÒng tØ trª màu thiŠn,

Sân thu træng Çã vài phen ÇÙng ÇÀu.

Ch» thiŠn có m¶t sÓ ngÜ©i phát âm là

thuyŠn. HÒi còn là chú ti‹u tôi cÛng džc là thuyŠn
na (dhyana.) NhÜng sau này tôi nghï chúng ta nên
thÓng nhÃt cách phát âm là thiŠn Ç‹ khÕi trùng v§i
ch» thuyŠn là chi‰c Çò.

Quan phòng then nh¥t lܧi mau,

Nói l©i trܧc m¥t rÖi châu v¡ng ngÜ©i.

Cø TrÀn Tr†ng Kim giäi thích ch» quan phòng

là Hoån ThÜ canh gi» không cho KiŠu Çi trÓn. Giäi
thích nhÜ vÆy không Çúng nghïa. Quan phòng là
vÃn ÇŠ gi§i luÆt. Quan là cºa, phòng là h¶ trì.
MÜ©i gi§i Sa Di ÇÜ®c chia làm hai phÀn. BÓn gi§i
ÇÀu (sát, Çåo, dâm, v†ng) là bÓn gi§i tr†ng, phäi
hành trì nhÜ cánh cºa Çóng ch¥t låi, không th‹ mª
ra ÇÜ®c (quan.) Sáu gi§i sau là sáu gi§i nhË, có
møc Çích bäo vŒ, h¶ trì (phòng.) 'Quan phòng
then nh¥t lܧi mau' nghïa là ÇÙng vŠ phÜÖng

182
diŒn gi§i luÆt thì phäi nghiêm cÄn, gi» gìn. Nh¥t
và mau ÇŠu có nghïa là sít sao. Then, chÃn song,
phäi sát; n‰u không thì ngÜ©i ta có th‹ ÇÄy cºa
vào ÇÜ®c. Lܧi phäi sít; n‰u không së bÎ thÃt
thoát ra ngoài. Câu này có nghïa là gi§i luÆt ÇÜ®c
hành trì tinh nghiêm, v»ng vàng. ñó là trên bŠ m¥t.
Bªi vì 'nói l©i trܧc m¥t rÖi châu v¡ng ngÜ©i': vÅn
có tâm s¿, khi có m¥t ngÜ©i (b°n Çåo) thì nói nói
cÜ©i cÜ©i, không có ngÜ©i thì vÅn khóc. ChÙng
tÕ s¿ tu hành cån c®t. NiŠm Çau còn nhiŠu. Không
quy‰t tâm tu h†c. Không có thÀy, có bån. Câu này
Çi Çôi v§i câu 'PhÆt tiŠn thäm lÃp sÀu vùi'. Chôn
giÃu chÙ không chuy‹n hóa, vì vÆy niŠm Çau vÅn
còn. Chúng ta không trách Tråc TuyŠn vì Tråc
TuyŠn không có tæng thân, không có thÀy nên
không bi‰t phÜÖng pháp chuy‹n hóa n¶i k‰t. Vùi
sÀu lÃp thäm b¢ng gì? B¢ng s¿ bÆn r¶n. Ÿ Çây
s¿ bÆn r¶n là chép Kinh, ÇÓt nhang, quét d†n...
ChuyŒn tøng Kinh, ÇÓt nhang, làm công viŒc
chùa... có th‹ chÌ là s¿ bÆn r¶n Ç‹ phû lÃp niŠm
Çau cûa mình. S¿ bÆn r¶n Çó không ÇÜ®c g†i là s¿
tu h†c chân chính. Chúng ta có th‹ nhÆn thÃy ÇiŠu
Çó trong Çoån thÖ này. Tøng Kinh, låy Bøt, ngÒi
thiŠn, chÃp tác... phäi ÇÜ®c th¿c tÆp nhÜ s¿ tu
h†c. Phäi làm nh»ng công viŒc hàng ngày này m¶t
cách có chánh niŒm và hånh phúc thì nh»ng công
phu Ãy m§i có tác døng chuy‹n hóa. N‰u chúng ta
làm nh»ng viŒc này nhÜ nh»ng b°n phÆn hay
nh»ng công tác thì chÜa phäi là tu. ñó chÌ là làm
cho mình bÆn r¶n Ç‹ quên Çi vÃn ÇŠ cûa mình
thôi. VÃn ÇŠ vÅn y nguyên nhÜ cÛ. RÃt nguy hi‹m.
Trên phÜÖng diŒn hình thÙc thì có th‹ g†i là tu
nhÜng trên phÜÖng diŒn n¶i dung Çó chÜa phäi là
tu. LÃp thäm vùi sÀu hay chuy‹n hóa thäm sÀu?
ChuyŒn này không th‹ che dÃu ÇÜ®c. Mình t¿ soi
mình. Trܧc m¥t b°n Çåo có th‹ mình nói cÜ©i nhÜ
Çang có hånh phúc và giäi thoát nhÜng khi trª vŠ
ÇÓi diŒn v§i chính mình thì mình có th‹ không nói

183
không cÜ©i ÇÜ®c v§i chính mình; mình khóc. ñó là
trÜ©ng h®p cûa Tråc TuyŠn. Låi thêm:

Gác kinh viŒn sách Çôi nÖi,

Trong gang tÃc låi gÃp mÜ©i quan san.

Hai câu này tÓ cáo trong Çáy lòng KiŠu vÅn có

ܧc muÓn g¥p Thúc Sinh chÙ KiŠu chÜa quy‰t
tâm Çi tu. Vì vÆy Ç©i cûa KiŠu còn kh°. Chúng ta
có th‹ h†c ÇÜ®c rÃt nhiŠu bài h†c tØ truyŒn KiŠu.
Làm viŒc và tu tÆp ª m¶t nÖi nhÜng tâm không n
¢m ª Çó mà n¢m ª m¶t ch‡ khác. Tu nhÜ vÆy thì
làm sao thành công, làm sao chuy‹n hóa ÇÜ®c!

Nh»ng là ngÆm thª nuÓt than,

Ti‹u thÖ phäi bu°i vÃn an vŠ nhà.
ThØa cÖ sinh m§i lÈn ra,
Xæm xæm ljn mé vÜ©n hoa v§i nàng.

Trong nguyên løc, Thúc Sinh Çang có m¶t kÿ

th¿c tÆp Çi thi. Th©i xÜa sinh viên thÌnh thoäng có
m¶t kÿ thi th¿c tÆp ª quÆn. Các sinh viên Çåi tÆp
(dã h†c xong, Çang ôn luyŒn Ç‹ Çi thi) ÇÜ®c tø
h†p låi và làm nh»ng ÇŠ thi do các thÀy giáo trong
vùng ÇÜa ra, làm bài trong th©i gian tÜÖng ÇÜÖng
v§i th©i gian cûa trÜ©ng Thi. Các thÀy chÃm bài
xem thº các ông h†c trò này n‰u Çi thi thì có ÇÆu
không. ñó là kÿ thi t° chÙc trong quÆn. Trong th©i
gian mÜ©i mÃy ngày Thúc Sinh Çi thi thº Çó, Hoån
ThÜ vŠ thæm mË. Thúc Sinh quên m¶t vÆt døng gì
Çó, vŠ lÃy thì m§i bi‰t là Hoån ThÜ Çi v¡ng. L®i
døng cÖ h¶i Çó, Thúc Sinh ra thæm KiŠu ª Quan
Âm Các. ñó là trình t¿ trong nguyên løc. Trong
truyŒn KiŠu thì giÓng nhÜ Hoån ThÜ gài bÅy, Çi
thæm mË rÒi gi»a chØng trª vŠ xem Thúc Sinh có
lÈn ra thæm KiŠu không. Thúc Sinh ra g¥p KiŠu:

Søt sùi k‹ n‡i Çoån trÜ©ng,

184
 Gi†t châu tÀm tã ÇÅm tràng áo xanh.

Chàng Çã khóc quá tr©i quá ÇÃt! Không có tÜ

cách cûa nam nhi gì cä! Áo xanh là áo cûa anh
chàng, vì áo cô nàng bây gi© Çã là áo nâu.

'ñã cam chÎu båc v§i tình,

'Chúa xuân Ç‹ t¶i m¶t mình cho hoa!
'ThÃp cÖ thua trí Çàn bà,
'Trông vào Çau ru¶t nói ra ngåi l©i.
'Vì ta cho løy ljn ngÜ©i,
'Cát lÀm ng†c tr¡ng thiŒt Ç©i xuân xanh.
Than thª cho hoàn cänh cûa KiŠu. Anh chàng
thÃy mình cÛng phäi lãnh trách nhiŒm. Phäi hành
Ƕng chÙ! VÆy thì làm gì?

'Quän chi lên thác xuÓng ghŠnh,

'CÛng toan sÓng thác v§i tình cho xong.

Nói hay l¡m! 'Anh không ngåi ngùng gì h‰t!

ñã thÜÖng thì không s® gì cä. N‰u cÀn thì anh
cÛng së ch‰t cho cu¶c tình.' NhÜng sª dï anh
chÜa ch‰t ÇÜ®c là tåi vì sao?

'Tông ÇÜ©ng chút chºa cam lòng,

'C¡n ræng bÈ m¶t ch» ÇÒng làm hai.

- 'Anh chÜa có con trai nÓi dõi nên chÜa ch‰t

ÇÜ®c.' Trong luân lš ngày xÜa ngÜ©i con trai có
b°n phÆn phäi có con trai Ç‹ nÓi dõi tông ÇÜ©ng.
N‰u không có con trܧc khi ch‰t là phåm t¶i bÃt
hi‰u rÃt l§n. Không th‹ hi‹u câu này n‰u không
hi‹u nhân sinh quan cûa ngÜ©i Á ñông th©i xÜa
(th©i nông nghiŒp.) 'BÃt hi‰u h»u tam, vô hÆu
vi Çåi.': Có ba t¶i bÃt hi‰u, không con nÓi dõi là
t¶i n¥ng nhÃt. Không có s¿ nÓi ti‰p vŠ sau (vô
hÆu) là t¶i bÃt hi‰u l§n hÖn cä. ñó là luân lš
Kh°ng giáo trong bÓi cänh xã h¶i nông nghiŒp

185
ngày xÜa. Không có con trai nÓi dõi tông ÇÜ©ng
thì bao nhiêu cÖ nghiŒp cûa t° tiên Ç‹ låi së không
gi» ÇÜ®c. ñÙng vŠ phÜÖng diŒn Çó mà nhÆn xét
thì nh»ng ngÜ©i con trai Çi tu ÇŠu là bÃt hi‰u! ñó
là s¿ kích bác Çåo PhÆt tØ Çåo Nho. ñ‹ Çáp låi,
trong Çåo Bøt có m¶t th©i ngÜ©i ta phäi vi‰t
lách, thuy‰t pháp Ç‹ chÙng tÕ r¢ng ngÜ©i Çi tu
cÛng có hi‰u l¡m. Nh»ng chuyŒn nhÜ truyŒn Bà
Chúa Ba (Quan Âm Nam Häi) hay Quan Âm ThÎ
Kính ÇŠu chÙng tÕ r¢ng ngÜ©i xuÃt gia có th‹ bày
tÕ niŠm hi‰u thäo cûa mình, th¿c t‰ cÙu Ƕ
ÇÜ®c cha mË, gia Çình và giúp cho xã h¶i. BÓn
câu ÇÀu cûa truyŒn Bà Chúa Ba:

Chân nhÜ Çåo Bøt rÃt mÀu,

Tâm trung ch» Hi‰u niŒm ÇÀu ch» Nhân.
Hi‰u là Ƕ ÇÜ®c ÇÃng thân,
Nhân là cÙu v§t trÀm luân m†i loài.

Trä l©i ngay s¿ kích bác cûa Kh°ng giáo: trong

Çåo Bøt có hi‰u và có nhân, tåi sao các ông nói
chúng tôi không có nhân và không có hi‰u?
Thúc Sinh nói: 'Anh chÜa ch‰t v§i em ÇÜ®c
là vì anh chÜa có con trai.' NgÜ©i Tây phÜÖng
nghe lš luÆn này ch¡c là không hi‹u ÇÜ®c. ñây là š
niŒm vŠ hi‰u trong xã h¶i c°.

'ThËn mình Çá nát vàng phai,

'Træm thân dÍ chu¶c m¶t l©i ÇÜ®c sao?'

Nghï ljn chuyŒn chung tình là nghï ljn

chuyŒn phäi ch‰t thôi, không có con ÇÜ©ng nào
Ç‹ sÓng. Anh chàng này dª l¡m!

Nàng r¢ng: 'Chi‰c bách sóng Çào,

'N°i chìm cÛng m¥c lúc nào rûi may!
'Chút thân qu¢n quåi vÛng lÀy,
'SÓng thØa còn tܪng ljn rày n»a sao?

186
 'CÛng liŠu m¶t gi†t mÜa rào,
'Mà cho thiên hå trông vào cÛng hay!
'Xót vì cÀm Çã bén dây,
'Ch£ng træm næm cÛng m¶t ngày duyên ta.
'LiŒu bài mª cºa cho ra,
'ƒy là tình n¥ng Ãy là ân sâu!'
KiŠu nói: 'Thân em qu¢n quåi trong vÛng bùn.
SÓng ÇÜ®c ljn ngày hôm nay là may m¡n rÒi.
Em không Çòi hÕi gì h‰t, chÌ mong anh nghï ljn
tình cûa chúng ta mà tháo cÛi s° lÒng cho em ra
khÕi tình trång này. ChØng Çó là Çû chÙng tÕ anh
thÜÖng em.'

Sinh r¢ng: 'Riêng tܪng bÃy lâu,

'Lòng ngÜ©i nham hi‹m bi‰t Çâu mà
lܩng.
'N»a khi giông tÓ phÛ phàng,
'ThiŒt riêng ÇÃy cÛng låi càng c¿c Çây.

Nói xÃu v®: 'ñã tØ lâu anh nghï r¢ng lòng

ngÜ©i nói chung, lòng v® anh nói riêng rÃt nham
hi‹m. N‰u bà ta n°i cÖn thÎnh n¶ lên mà làm tình
làm t¶i em thì t¶i nghiŒp cho em mà lòng anh
cÛng tan nát.'

'LiŒu mà cao chåy xa bay,

'Ái ân ta có ngÀn này mà thôi!

Thúc Sinh khuyên KiŠu Çi trÓn. Hoàn cänh nhÜ

m¶t cái lܧi bu¶c hai ngÜ©i, Thúc Sinh không thÃy
con ÇÜ©ng thoát nào cho Ç©i sÓng Çôi lÙa v§i
KiŠu. Hai ngÜ©i Çang Çi trên hai con ÇÜ©ng hoàn
toàn khác nhau, không còn cÖ h¶i Ç‹ ch¡p låi cu¶c
tình duyên dª lª.

'Bây gi© kÈ ngÜ®c ngÜ©i xuôi,

'Bi‰t bao gi© låi nÓi l©i nܧc non?
'DÅu r¢ng non cån Çá mòn,

187
 'Con t¢m ljn thác vÅn còn vÜÖng tÖ!'
Cùng nhau k‹ l‹ sau xÜa,
Nói rÒi låi nói l©i chÜa h‰t l©i.
M¥t trông tay ch£ng n« r©i,
Hoa tì Çã Ƕng ti‰ng ngÜ©i nÈo xa.

Lâu quá hai ngÜ©i không ÇÜ®c g¥p. Khóc lóc,

than thª, rÒi ÇÒng š giäi pháp KiŠu Çi trÓn... vÆy
mà sau Çó vÅn không th‹ r©i nhau ÇÜ®c. 'M¥t
trông tay ch£ng n« r©i' tÙc là Thúc Sinh n¡m tay
KiŠu. NhÜ vÆy ni cô này thÆt bê bÓi. Có ngÜ©i Çi
ljn:

NhÆn ngØng nuÓt tûi ÇÙng ra,

Ti‹u thÜ Çã thÃy rë hoa bܧc vào.
CÜ©i cÜ©i nói nói ng†t ngào,
HÕi: 'Chàng m§i ª chÓn nào låi chÖi?'
DÓi quanh sinh m§i liŒu l©i:
'Tìm hoa quá bܧc xem ngÜ©i vi‰t kinh.'

- 'Anh Çi xem hoa, tiŒn ghé vào coi sÜ cô

chép kinh.' Càng nghe tä vŠ Thúc Sinh chúng ta
càng thÃy rõ tính khí cûa anh chàng. Hoån ThÜ ti
‰p l©i, khen luôn:

Khen r¢ng: 'Bút pháp Çã tinh,

'So vào v§i thi‰p Lan-Çình nào thua!
'Ti‰c thay lÜu låc giang hÒ,
'Nghìn vàng thÆt cÛng nên mua lÃy tài!'
ThiŠn trà cån nܧc hÒng mai,
Thong dong nÓi gót thÜ trai cùng vŠ.

Hai v® chÒng uÓng trà ª chùa rÒi tØ giã ra vŠ

nhÜ m¶t c¥p uyên ÜÖng tÜÖng Ç¡c l¡m. Có vÈ nhÜ
không có vÃn ÇŠ gì cä nhÜng tình cäm trong lòng
mình, hai bên không nói ÇÜ®c v§i nhau. RÃt t¶i
nghiŒp! ThiŠn trà là cách uÓng trà trong nhà
chùa. Trà ª Çây ÇÜ®c làm b¢ng nܧc hÒng mai,

188
tÙc là nܧc g‡ cây mai sÓng gÀn træm næm; màu
g‡ ÇÕ, chÈ ra nÃu trà mùi thÖm rÃt tinh khi‰t. Ÿ
chùa HÜÖng Tích thÌnh thoäng thÃy có bán trà
hÒng mai. Nh»ng cây mai ª Làng Mai m§i có chín,
mÜ©i tu°i. Phäi Ç®i chín mÜÖi næm n»a m§i có
th‹ làm trà hÒng mai ÇÜ®c.

Nàng càng e lŒ û ê,
RÌ tai hÕi låi hoa tì trܧc sau.
Hoa r¢ng: 'Bà ljn Çã lâu,
'Nhón chØng ÇÙng núp Ƕ lâu nºa gi©,
'Rành rành kë tóc chân tÖ,
'MÃy l©i nghe h‰t Çã dÜ tÕ tÜ©ng.
'Bao nhiêu oan kh° tình thÜÖng,
'N‡i ông vÆt vã n‡i nàng thª than.
'D¥n tôi ÇÙng låi m¶t bên,
'Chán tai rÒi m§i bܧc lên trên lÀu.'

Cô thÎ giä báo cáo låi nhÜ vÆy.

Nghe thôi kinh hãi xi‰t Çâu:

'ñàn bà th‰ Ãy thÃy Çâu m¶t ngÜ©i!
'ƒy m§i gan Ãy m§i tài,
'Nghï càng thêm n‡i sªn gai røng r©i!

Lånh xÜÖng sÓng luôn! ThÆt là m¶t ngÜ©i

Çàn bà ghê g§m!

'NgÜ©i Çâu sâu s¡c nܧc Ç©i,

'Mà chàng Thúc phäi ra ngÜ©i bó tay!
'Th¿c tang b¡t ÇÜ®c dÜ©ng này,
'Máu ghen ai cÛng chau mày nghi‰n ræng.

ñáng lë b¡t quä tang nhÜ vÆy ngÜ©i ta phäi

chau mày, nghi‰n ræng, chºi m¡ng, gi¿t tóc, Çánh
l¶n... Mà Çây:

'Th‰ mà im ch£ng Çãi Ç¢ng

189
 'Chào m©i vui vÈ nói næng dÎu dàng.
'GiÆn dÀu ra då th‰ thÜ©ng,
'CÜ©i dÀu m§i th¿c khôn lÜ©ng hi‹m sâu!
'Thân ta ta phäi lo âu,
'MiŒng hùm n†c r¡n ª Çâu chÓn này.
'Ví chæng ch¡p cánh cao bay,
'Trèo cây lâu cÛng có ngày bÈ hoa!

- 'Rõ ràng Çây là m¶t con ngÜ©i rÃt sâu hi‹m.

N‰u không liŒu mà trÓn thì th‰ nào cÛng có
ngày bÎ Çánh, gi‰t, làm nhøc.'

'PhÆn bèo bao quän nܧc sa,

'Lênh Çênh Çâu n»a cÛng là lênh Çênh.

ñã là thân phÆn luân låc rÒi thì Çâu còn s®

chuyŒn lênh Çênh n»a! Lênh Çênh ª Çây cÛng là
lênh Çênh mà lênh Çênh bên MÏ cÛng là lênh Çênh.

'ChÌn e quê khách m¶t mình,

'Tay không chÜa dÍ tìm vành Ãm no!'

Tính chuyŒn Çi trÓn nhÜng lo không có vài

træm quan Pháp ho¥c mÃy chøc Çô la MÏ thì khi
Çói lÃy mà gì æn. Vì vÆy cho nên:

Nghï Çi nghï låi quanh co,

PhÆt tiŠn s¤n có m†i ÇÒ kim ngân.
Bên mình gi¡t Ç‹ h¶ thân,
LÀn nghe canh Çã m¶t phÀn trÓng ba.

Trong lòng Thúy KiŠu có cäm tܪng bÃp bênh,

s® Çói. Vì vÆy phát sinh tâm niŒm æn c¡p. LÃy
ÇÒ th© b¢ng vàng båc trong chùa Çem theo Ç‹ khi
Çói quá bán Çi mua cÖm æn. ñiŠu này chÙng tÕ
KiŠu chÜa bi‰t gi» gi§i, chÜa th¿c s¿ tu. Khi Çi tu,
m¥c vào ngÜ©i chi‰c áo nâu sÒng rÒi thì Ç©i
sÓng mình phäi ÇÜ®c hoàn toàn nÜÖng t¿a trên

190
Çàn na thí chû. Tåi sao phäi s® không có tiŠn mua
cÖm? ñã cåo ÇÀu, m¥c áo nhÆt bình, quy‰t chí Çi
tu rÒi thì tåi sao mình phäi s® Çói? Ngày xÜa, khi
Bøt còn tåi th‰ thì tình trång Çã là nhÜ vÆy rÒi.
ThÀy tu không cÀn nhà cºa, chÌ cÀn có m¶t cái bát
thôi. Khi Çi tu là mình phäi sÓng trên s¿ bÓ thí cûa
ngܩi ta.

NhÃt bát thiên gia phån

Cô thân vån lš du
Kÿ vi sinh tº s¿
Giáo hóa Ƕ xuân thu.

Nghïa là:
M¶t bát cÖm ngàn nhà
M¶t mình Çi vån d¥m
ñó cÛng chÌ vì vÃn ÇŠ sinh tº
Giáo hóa cho tÃt cä m†i ngÜ©i, mùa xuân
cÛng nhÜ mùa thu.
Tåm dÎch:
Bình bát cÖm ngàn nhà
Thân chÖi muôn d¥m xa
Vì viŒc l§n sinh tº
Giáo hóa tháng ngày qua.
VÃn ÇŠ l§n nhÃt, sÙ mång chính cûa ngÜ©i tu
là giäi quy‰t vÃn ÇŠ sinh tº. Sinh tº s¿ Çåi: viŒc
sinh tº là viŒc l§n. NgÜ©i xuÃt gia phäi giäi quy
‰t vÃn ÇŠ sinh tº chÙ không phäi giäi quy‰t vÃn
ÇŠ làm chùa, Çi h†c Ç‹ lÃy cái b¢ng hay lên chÙc
làm giáo th†... VÃn ÇŠ quan tr†ng nhÃt cûa ngÜ©i
xuÃt gia là thoát khÕi sinh tº. BÓn ch» Sinh Tº
S¿ ñåi có th‹ ÇÜ®c vi‰t treo ª thiŠn ÇÜ©ng. NgÒi
thiŠn, Çi thiŠn hành, æn cÖm... làm tÃt cä m†i cái
là Ç‹ giäi quy‰t m¶t vÃn ÇŠ: vÜ®t thoát sinh tº.
Khi Çã Çi tu thÆt rÒi thì phäi lÃy cÖm thiên
hå làm cÖm cûa mình, lÃy gÓc cây làm nhà. Chùa
nào cÛng có th‹ là chùa cûa mình cä. Tåi sao phäi
cÃt tiŠn riêng? Ngày xÜa cÛng nhÜ bây gi©, hÍ là

191
ngÜ©i tu rÒi thì không ÇÜ®c s® Çói. Mình trª
thành con ngÜ©i chung. QuÀn chúng PhÆt tº së lo
cho mình. ChÌ s® mình không tu thôi. N‰u mình
tu thì cÖm cûa tín thí là cÖm cûa mình. ˆn cÖm Çó
là Ç‹ hoàn thành s¿ nghiŒp giác ng¶.
Nghï Çi nghï låi quanh co: chÌ vì lo quá mà
sinh chuyŒn. Thúy KiŠu có cäm giác không có an
ninh. Lo s® Çû cái, trong Çó có chuyŒn s® Çói.
RÒi Çi ljn chuyŒn æn c¡p ÇÒ th© b¢ng vàng
båc và trÓn Çi. ChuyŒn phåm gi§i, thi‰u niŠm tin,
thi‰u quy‰t tâm này së ÇÜa låi nh»ng Çau kh°
trong tÜÖng lai cho Thúy KiŠu. Chúng ta së thÃy ª
Çoån sau. N‰u Thúy KiŠu quy‰t chí tu hành, quy
‰t chí làm ni cô thì Thúy KiŠu së không s® n»a. Ÿ
ngay tåi Çó cÛng không s®. Thái Ƕ cûa KiŠu v§i
Thúc Sinh së khác. Giä dø nhÜ hÒi Hoån ThÜ ÇÙng
nghe lóm, dù KiŠu không bi‰t, mà KiŠu nói: 'Thôi
anh ÇØng t§i Çây n»a! Em muÓn tu. Em muÓn làm
m¶t ngÜ©i xuÃt gia Çàng hoàng.' Hoån ThÜ nghe
bi‰t thì së sung sܧng và kính phøc KiŠu l¡m. KiŠu
së khÕi phäi trÓn Çi Çâu cä. ChÌ ª Çó tu thôi cÛng
Çã có an ninh rÒi, huÓng hÒ trong tÜÖng lai låi có
th‹ có cÖ h¶i Çi tham vÃn, h†c ñåo v§i các ni sÜ
khác. Thành ra cái cæn bän n¢m ª trong trái tim
cûa Thúy KiŠu chÙ không phäi n¢m ª Hoån ThÜ hay
Thúc Sinh. Vì tu mà không có quy‰t tâm cho nên
m§i có vÃn ÇŠ. Trong cu¶c nói chuyŒn v§i Thúc
Sinh, KiŠu không chÙng tÕ quy‰t tâm tu gì cä. ChÌ
khóc lóc và than thª chuyŒn ngÜ©i Çàn bà kia Ƕc
ác và bàn chuyŒn Çi trÓn. Bây gi© Çi trÓn cÛng
vÆy. TrÓn Çi không phäi Ç‹ làm ni cô tu hành. ChÌ
muÓn thoát ra thôi. Chính vì không ÇÜ®c bäo vŒ
bªi niŠm tin, bªi BÒ ñŠ Tâm và nhÃt là bªi Gi§i LuÆt
nên ni cô Tråc TuyŠn phåm gi§i tùm lum: æn c¡p,
leo tÜ©ng chåy trÓn, không có niŠm tin và sau này
së phåm gi§i nói dÓi.

CÃt mình qua ng†n tÜ©ng hoa,

192
 LÀn ÇÜ©ng theo bóng træng tà vŠ tây.

Nºa Çêm KiŠu trèo tÜ©ng Çi vŠ hܧng Tây.

Trong nguyên løc, Thúc Sinh nói: ª hܧng Tây có
m¶t sÓ chùa cûa các ni sÜ, trÓn vŠ hܧng Çó thì có
th‹ tåm trú ÇÜ®c trong nh»ng ngày ÇÀu. KiŠu
không Çi ngõ chính mà phäi leo tÜ©ng; ta có th‹
nghï muÓn vào Quan Âm Các thì phäi vào cºa
chính cûa tÜ thÃt Hoån ThÜ. ñây là nh»ng câu thÖ
ÇËp vë lên hình änh ngÜ©i trÓn Çi trong Çêm
khuya:

MÎt mù d¥m cát ÇÒi cây,

Ti‰ng gà Çi‰m nguyŒt dÃu giày cÀu
sÜÖng.121
Canh khuya thân gái d¥m trÜ©ng,
PhÀn e ÇÜ©ng sá phÀn thÜÖng dãi dÀu!

ThÆt t¶i nghiŒp.

Am Chiêu …n
ñi h‰t Çêm. T§i sáng:

Tr©i Çông vØa rång ngàn dâu,

BÖ vÖ nào Çã bi‰t Çâu là nhà!
Chùa Çâu trông thÃy nÈo xa,
Rành rành Chiêu …n Am ba ch» bài.

Trong nguyên løc: Thúy KiŠu t§i Chiêu …n Am

gõ cºa, m¶t chú ti‹u Çi ra. KiŠu hÕi: Trø trì ª Çây là
ai? Chú ti‹u trä l©i: 'Ni sÜ Giác Duyên.' Do Çó KiŠu
bi‰t tên ni sÜ trø trì. Khi g¥p ni sÜ, KiŠu nói dÓi:
121
ñi‰m nguyŒt: Çi‰m cÕ, lŠu cÕ dܧi træng. CÀu
sÜÖng: cÀu ván có sÜÖng ܧt. ThÖ Ôn ñình Quân: Kê
thanh mao Çi‰m nguyŒt, Nhân tích bän kiŠu sÜÖng =
Ti‰ng gà gáy nÖi Çi‰m cÕ dܧi træng, V‰t chân
ngÜ©i in trên cÀu ván có sÜÖng ܧt.
193
'Con là ÇŒ tº cûa thÀy con ª B¡c Kinh. ThÀy con và
con ÇÎnh t§i Chiêu …n Am thæm ni sÜ Giác Duyên
nhÜng gi»a ÇÜ©ng con låc mÃt thÀy con. Vì vÆy
con tìm t§i trܧc.' Ni sÜ Giác Duyên nói: 'Có phäi ni
sÜ H¢ng Thûy ª B¡c Kinh không? N‰u phäi thì Çó
là bån thân cûa tôi.' KiŠu Çáp: 'Då Çúng là ni sÜ H
¢ng Thûy.' Vào am rÒi, KiŠu giª b†c lÃy chuông
vàng, khánh båc trao cho ni sÜ Giác Duyên, nói cûa
thÀy mình d¥n Çem t§i cúng dÜ©ng. ñi tu mà Çem
tiŠn, vàng, Çô la t§i bÕ vào chùa là nguy hi‹m l¡m!
ChÌ nên Çem tÃm lòng cûa mình t§i là tÓt hÖn.
TruyŒn KiŠu cûa NguyÍn Du k‹ khác nguyên
løc m¶t chút:

Xæm xæm gõ mái cºa ngoài,

Trø trì nghe ti‰ng rܧc m©i vào trong
ThÃy màu æn m¥c nâu sÒng,
Giác Duyên sÜ trܪng lành lòng liŠn thÜÖng.

Mình là thÀy tu, thÃy m¶t ngÜ©i khác m¥c áo

thÀy tu thì t¿ nhiên có cäm tình.
Gån gùng ngành ng†n cho tÜ©ng,
Lå lùng nàng hãy tìm ÇÜ©ng nói quanh:
'Ti‹u thiŠn quê ª B¡c Kinh,
'Quy sÜ quy PhÆt tu hành bÃy lâu.
'Bän sÜ rÒi cÛng ljn sau,
'Dåy ÇÜa pháp bäo sang hÀu sÜ huynh.'
Rày vâng diŒn hi‰n rành rành,
Chuông vàng khánh båc bên mình dª ra.

Thúy KiŠu nói dÓi. Vì s® nói thiŒt mình tØ

Quan Âm Các trÓn ra thì së không ÇÜ®c chÃp
nhÆn. Thi‰u niŠm tin, có rÃt nhiŠu s® hãi, có
cäm giác không an ninh... BÎ bao nhiêu n‡i kh°
trong lòng xô ÇÄy Çi làm nh»ng chuyŒn không
Çúng. N‰u Çi vào mà nói thiŒt h‰t cho sÜ Giác
Duyên thì së không có vÃn ÇŠ gì cä. Ÿ Çây KiŠu låi
giÃu quanh, nói dÓi. HÒi mÜ©i hai gi© khuya vØa

194
m§i phåm gi§i æn c¡p (gi§i thÙ hai.) Bây gi© låi
phåm t§i m¶t gi§i l§n n»a, gi§i thÙ tÜ, nói dÓi.
SÜ Giác Duyên cÛng không Ç‹ š t§i chuyŒn
vàng båc.

Xem qua sÜ m§i dåy qua:

'Phäi Ni H¢ng Thûy là ta hÆu tình.
'ChÌn e ÇÜ©ng sá m¶t mình,
'Ÿ Çây ch© Ç®i sÜ huynh ít ngày.'
Gªi thân ÇÜ®c chÓn am mây,
MuÓi dÜa Ç¡p Ç°i tháng ngày thong dong.

ñÜ®c s¿ che chª cûa sÜ Giác Duyên nên KiŠu

có m¶t ít s¿ an °n. Am mây có liên hŒ ljn ch‡
các thiŠn sÜ tïnh tu. Ví dø nhÜ Ng†a Vân Am (Am
Mây Ngû) trên núi Yên Tº là nÖi tïnh tu cûa Trúc
Lâm ñåi Sï (vua TrÀn Nhân Tôn sau khi xuÃt gia.)
Cao Tæng TruyŒn có thuÆt chuyŒn thiŠn sÜ NhÃt
Bi‹n làm m¶t cái cÓc trên ÇÌnh núi. ñây là bài thÖ
cûa thiŠn sÜ chép låi trong Cao Tæng TruyŒn:

Thiên phong ÇÌnh thÜ®ng nhÃt gian Óc,

Lão tæng bán gian, vân bán gian.
Tåc då vân tùng phong vÛ khÙ,
ñáo ÇÀu bÃt t® lão tæng nhân.

Nghïa là:
M¶t gian nhà tranh trên chóp ngàn ng†n núi
Lão tæng ª nºa gian, mây ª nºa gian.
ñêm qua mây Çã theo gió và mÜa Çi mÃt,
RÓt cu¶c nó không ÇÜ®c nhàn hå b¢ng ông
thÀy tu già.

TØ Çó, nh»ng chi‰c am d¿ng trên ÇÌnh núi

thÜ©ng ÇÜ®c g†i là am mây.

Gºi thân ÇÜ®c chÓn am mây,

MuÓi dÜa Ç¡p Ç°i tháng ngày thong dong.

195
 KŒ kinh câu cÛ thu¶c lòng,
HÜÖng Çèn viŒc trܧc trai phòng quen tay.

ñã tu ÇÜ®c ba tháng, chép Kinh cÛng khá,

công viŒc th¡p nhang, ÇÓt Çèn, d†n dËp trai
ÇÜ©ng, phòng Óc cÛng Çã quen thu¶c rÒi.

S§m khuya lá bÓi phi‰n mây,

Ng†n Çèn khêu nguyŒt ti‰ng chày nŒn
sÜÖng.

ñó là sinh hoåt hàng ngày trong thiŠn môn:

tøng kinh, thÌnh chuông bu°i s§m và bu°i khuya.
Væn chÜÖng rÃt ÇËp! Có bän chép là 'S§m khuya
lá bÓi phܧn mây' thì không Çúng. Phܧn là cái
treo trên trÀn rÛ xuÓng, nhiŠu màu, có ÇŠ 'Nam
mô B°n sÜ Thích ca Mâu Ni PhÆt' hay 'Nam mô A
Di ñà PhÆt' Ç‹ trang trí trong chùa, không dính Ç
‰n công phu hàng ngày. Lá BÓi tÙc là Kinh (ngày
xÜa ngÜ©i ta chép Kinh trên lá BÓi); còn phi‰n
mây là cái vân bän (cái khánh hình Çám mây.)
Ng†n Çèn khêu nguyŒt có lë ÇÜ®c änh hܪng
Çoån væn trong Nghi ThÙc ChÄn T‰:

'Kinh song lãnh tÄm tam canh nguyŒt

ThiŠn thÃt u minh bán då Çæng.'

Nghïa là:
TØ cºa s° (ngÜ©i thÀy tu) ngÒi džc Kinh cái
lånh thÃm vào ánh træng canh ba; Trong thiŠn
thÃt m© m© tÕ tÕ ng†n Çèn nºa Çêm. (Tam canh
và bán då ÇŠu là nºa Çêm.)
N‰u quen thu¶c Kinh Çi‹n chúng ta së thÃy
hình änh 'ng†n Çèn khêu nguyŒt' ÇËp và hay hÖn.
'Ti‰ng chày nŒn sÜÖng' là ti‰ng chuông Çåi
hÒng ngân lên bu°i s§m. Chu Månh Trinh, trong bài
Chùa HÜÖng, có hai câu nói vŠ änh hܪng cûa m¶t
ti‰ng chuông trong lòng ngÜ©i:

196
 'Thoáng bên tai m¶t ti‰ng chày kình,
Khách tang häi giÆt mình trong giÃc m¶ng.'

M‡i hành Ƕng ÇŠu có k‰t quä

ThÃy KiŠu thông minh, h†c mau, ni sÜ
thÜÖng, cho ª låi lâu trong chùa.

ThÃy nàng thông tuŒ khác thÜ©ng,

SÜ càng n‹ m¥t nàng càng v»ng chân.
Cºa thiŠn vào c» cuÓi xuân,
Bóng hoa ÇÀy ÇÃt vÈ ngân ngang tr©i.

KiŠu ª Chiêu …n Am cÛng khá lâu. Trܧc kia ª

Quan Âm Các chÌ ÇÜ®c vài tháng mùa thu: 'Sân
thu træng Çã vài phen ÇÙng ÇÀu.' NhÜ vÆy trÓn
Çi, ljn Am Chiêu …n phäi là ÇÀu mùa ñông. Ÿ låi
qua mùa ñông, rÒi h‰t mùa Xuân.

Gió quang mây tånh thänh thÖi,

Có ngÜ©i Çàn viŒt lên chÖi cºa già.122
Giª ÇÒ chuông khánh xem qua,
Khen r¢ng: 'Khéo giÓng cûa nhà Hoån
nÜÖng!'

NgÜ©i b°n Çåo này có lë Çã Çi nhiŠu chùa,

trong Çó có Quan Âm Các, cho nên Çã nhÆn ra
chuông vàng khánh båc cûa Hoån ThÜ. Chúng ta
thÃy: không có m¶t hành Ƕng nào cûa mình mà
không có k‰t quä. Theo cø NguyÍn Du, KiŠu bÎ l¶
tung tích vào lúc cuÓi xuân. NhÜng theo nguyên
122
ñàn ViŒt: danna, cúng dÜ©ng; ngÜ©i Çàn viŒt là
ngÜ©i cÜ sï ljn chùa cúng dÜ©ng. Cºa Già: chÓn Già
Lam, tÙc là tu viŒn.
197
løc (Phong Tình Løc) thì Çó là mùa thu, lúc chùa
Chiêu …n t° chÙc lÍ Vu Lan. Ni sÜ Giác Duyên là
ngÜ©i có Çåo hånh, rÃt dÍ thÜÖng vì vÆy khi có lÍ
các phu nhân và ti‹u thÜ cÛng Çã ljn rÃt Çông.
Hôm Çó KiŠu thoái thác là nhÙc ÇÀu, n¢m trên lÀu
không xuÓng. Dinh quan Låi B¶ ThÜ®ng ThÜ
không cách Am Chiêu …n bao xa. KiŠu s® bÎ nhÆn
diŒn. CÛng theo nguyên løc, chuông vàng khánh
båc không bày trên chánh ÇiŒn mà Ç‹ trong phòng
sÜ Giác Duyên. NgÜ©i b°n Çåo ÇÜ®c phép vào
phòng sÜ nên thÃy và nhÆn ra. Câu chuyŒn chÌ
xäy ra gi»a hai ngÜ©i. Nguy l¡m! Chùa mà chÙa
nh»ng ÇÒ vàng båc æn c¡p (låi tØ m¶t nhà quan
n»a!) thì có th‹ bÎ cänh sát t§i thæm bÃt cÙ lúc
nào. SÜ nghe s® nhÜng không nói liŠn. ñ®i tÓi
khuya, b°n Çåo vŠ h‰t, hai thÀy trò ngÒi låi v§i
nhau sÜ m§i hÕi låi KiŠu.

Giác Duyên th¿c š lo lÜ©ng,

ñêm thanh m§i hÕi låi nàng trܧc sau.

Khi KiŠu ljn gõ cºa Am Chiêu …n, m¶t chú

ti‹u ra mª cºa. Ngoài hai ngÜ©i chùa còn có ngÜ©i
khác. Chi ti‰t 'Çêm thanh m§i hÕi låi nàng trܧc
sau' cho thÃy Tråc TuyŠn ÇÜ®c ni sÜ coi nhÜ m¶t
ngÜ©i thân, cho ª chung m¶t phòng. NhÜ vÆy ni
sÜ Giác Duyên rÃt thÜÖng Tråc TuyŠn, bªi vì: ThÃy
nàng thông tuŒ khác thÜ©ng, SÜ càng n‹ m¥t
nàng càng v»ng chân. Nh»ng l©i ÇÓi thoåi gi»a
Giác Duyên và Tråc TuyŠn trong nguyên løc chÙng
tÕ Giác Duyên chÜa phäi là m¶t ni sÜ l§n tu°i. SÜ
ÇÓi v§i Tråc TuyŠn thân mÆt nhÜ em ru¶t cûa
mình. Tråc TuyŠn thÜ©ng g†i Giác Duyên là 'sÜ
huynh', 'Çåo huynh' (Çúng ra phäi g†i là 'sÜ chÎ').
NhÜ vÆy Giác Duyên cÛng còn trÈ, hÖn KiŠu nhiŠu
l¡m là mÜ©i tu°i.

Nghï r¢ng khôn n‡i giÃu mÀu

198
 S¿ mình nàng m§i gót ÇÀu bày ngay:
'Bây gi© s¿ Çã dÜ©ng này,
'PhÆn hèn dù rûi dù may tåi ngÜ©i.'
Giác Duyên nghe nói røng r©i,
Nºa thÜÖng nºa s® bÒi hÒi ch£ng xong.
RÌ tai m§i k‹ s¿ lòng:
'Ÿ Çây cºa PhÆt là không hËp gì.

Cºa PhÆt là cºa r¶ng. ñó là m¶t câu nói mà ai

cÛng thu¶c lòng. Cºa PhÆt là cºa r¶ng, không ai có
th‹ Çóng cºa låi không cho mình vào. ñó là truyŠn
thÓng cûa ñông phÜÖng và Çã Çi sâu vào lòng
ngÜ©i ViŒt. M¶t næm n† ª Cali, ban t° chÙc khóa
tu Çã làm viŒc theo ki‹u Tây phÜÖng, nghïa là khi
Çã Çû 150 ngÜ©i thì khóa s°. Có nh»ng ngÜ©i
ÇiŒn thoåi muÓn ghi tên thì ÇÜ®c ban t° chÙc trä
l©i: 'Då thÜa h‰t ch‡!' NhÜng nh»ng ngÜ©i
muÓn ghi tên không chÎu thua: 'H‰t ch‡ rÒi hä?
Cho tôi bi‰t ÇÎa chÌ Çi!' Và h† nói v§i nhau: 'B»a
Çó mình cÙ kéo nhau lên, thÀy së không Çóng cºa
Çu°i mình Çâu mà s®!' ñó là dân t¶c tính cûa
mình: Cºa PhÆt là cºa r¶ng. HÍ mình t§i chùa thì
không ai có th‹ Çu°i mình vŠ ÇÜ®c vì ai cÛng công
nhÆn cºa PhÆt là cºa r¶ng. Ban t° chÙc bên MÏ làm
viŒc theo phÜÖng pháp MÏ, không Çi Çôi ÇÜ®c v§i
tinh thÀn truyŠn thÓng: 'Ÿ Çây cºa PhÆt là không
hËp gì.'

'E chæng nh»ng s¿ bÃt kÿ,

'ñ‹ nàng cho ljn th‰ thì cÛng thÜÖng.

- 'NhÜng n‰u không làm gì h‰t, cÙ ngÒi yên

nhÜ vÆy thì m¶t ngày kia có tai h†a, sÜ em së bÎ
b¡t b§ và tra khäo thì sÜ chÎ cÛng së chÎu không
n°i.'

'Lánh xa trܧc liŒu tìm ÇÜ©ng,

'NgÒi ch© nܧc ljn nên ÇÜ©ng còn quê.'

199
 - 'Em phäi Çi lánh Çi, chÙ n‰u ngÒi Çây mà
Ç®i nܧc ljn chân m§i nhäy thì quê l¡m!' Và do
Çó mà KiŠu Çã bÎ rÖi trª låi trong vÛng bùn m¶t lÀn
n»a. Bªi nghiŒp còn n¥ng mà lòng không quy‰t
chí tu!

Có nhà h† Båc bên kia,

Am mây quen lÓi Çi vŠ dÀu hÜÖng.
Nh¡n sang d¥n h‰t m†i ÇÜ©ng,
D†n nhà hãy tåm cho nàng trú chân.
Nh»ng mØng ÇÜ®c chÓn an thân,
V¶i vàng nào kÎp tính gÀn tính xa.

KiŠu mang chuông vàng khánh båc sang tÎ

nån ª nhà h† Båc.

Nào ng© cÛng t° b®m già,

Båc Bà h†c v§i Tú Bà ÇÒng môn.

RÓt cu¶c là KiŠu phäi vÜÖng vào cái ° nhŠn

nhŒn thanh lâu m¶t lÀn thÙ hai.

Bài h†c Tråc TuyŠn

Bªi vì Tråc TuyŠn Çã không có cÖ h¶i Ç‹ th¿c
s¿ th¿c tÆp Ç©i sÓng xuÃt gia nên m§i xäy ra
nh»ng chuyŒn rûi ro và trÀm luân trª låi. Trong
truyŠn thÓng Çåo Bøt Çåi thØa, Çi xuÃt gia không
phäi là Ç‹ trÓn tránh nh»ng Çau kh° trong cu¶c
Ç©i. Có th‹ nh»ng Çau kh° trong cu¶c Ç©i là
nh»ng y‰u tÓ tÓt cho mình thÃy ÇÜ®c giá trÎ cûa
cu¶c Ç©i và Çi xuÃt gia. NhÜng xuÃt gia không
phäi là Ç‹ trÓn tránh nh»ng Çau kh° Çó mà là Ç‹
chuy‹n hóa và giúp ngÜ©i khác chuy‹n hóa chúng.
ñåo Bøt Çåi thØa nói rÃt nhiŠu ljn Tâm BÒ ñŠ.
Tâm BÒ ñŠ là m¶t chí nguyŒn l§n. ñi xuÃt gia là

200
phäi có m¶t chí nguyŒn l§n. Chí nguyŒn ho¢ng
dÜÖng chánh pháp, Ƕ thoát chúng sanh, Çem
niŠm vui t§i cho m†i ngÜ©i. N‰u không có nguÒn
næng lÜ®ng này thì lòng mình y‰u l¡m. Y‰u cho
ljn n‡i nh»ng n¶i k‰t, kh° Çau cûa chính mình
mình cÛng không chuy‹n hóa ÇÜ®c. ChÌ 'thäm lÃp
sÀu vùi' thôi thì làm sao chuy‹n hóa ÇÜ®c! Nói và
cÜ©i v§i b°n Çåo ljn chùa nhÜ b°n phÆn cûa
m¶t ngÜ©i ti‰p khách, vÆy thôi; khi ngÜ©i b°n
Çåo vŠ thì mình låi ÇÓi diŒn v§i niŠm Çau cûa
mình, chÌ bi‰t khóc. Tu h†c nhÜ vÆy thì không
bao gi© thành công ÇÜ®c. Không có quy‰t tâm,
do Çó nh»ng n¶i k‰t trong lòng mình vÅn y
nguyên nhÜ cÛ. Cái thäm và cái sÀu Çó ÇÜ®c c¶ng
thêm v§i nh»ng cái khác nhÜ cäm tܪng nghi ng©,
không có an ninh, lo s®... S¿ hành trì mÜ©i gi§i
cÛng không Çàng hoàng cho nên không có gì bäo
h¶ cho mình. Tuy m¥c áo thÀy tu, ª chùa, tøng Kinh
nhÜng mình không ÇÜ®c bäo h¶ bªi BÒ ñŠ Tâm,
bªi Gi§i LuÆt, bªi niŠm tin. Tu nhÜ vÆy có vÈ có
hình thÙc mà không có n¶i dung. N‰u trong lòng
mình có Tâm BÒ ñŠ thì mình ÇÜ®c m¶t sÙc månh
rÃt l§n thúc ÇÄy và cho mình nhiŠu sinh l¿c. Næng
lÜ®ng Çó giúp mình làm viŒc và tu h†c. Mình thÃy
mình có sÙ mång Çem t§i s¿ thay Ç°i, Ƕ mình và
Ƕ Ç©i. Chính næng lÜ®ng Tâm BÒ ñŠ Ãy giúp
mình không cho vÃp ngã. Mình bi‰t r¢ng mình
muÓn làm gì và Çi Çâu. Trong th©i tôi còn thÖ Ãu,
m§i Çi tu, chÜa bi‰t gì nhiŠu, PhÆt Pháp chÜa sâu
s¡c, chÜa bi‰t con ÇÜ©ng th¿c tÆp, chÜa rõ con
ÇÜ©ng chánh niŒm, chÜa bi‰t con ÇÜ©ng
chuy‹n hóa... nhÜng trong con ngÜ©i cûa chú ti‹u
mÜ©i sáu tu°i Ãy có m¶t nguÒn næng lÜ®ng rÃt
l§n, m¶t chí nguyŒn rÃt l§n. Chính nguÒn næng
lÜ®ng Çó Çã bäo vŒ cho chú, cho chú sÙc månh
Ç‹ có th‹ h†c, tu, Ç‹ có th‹ làm ÇÜ®c nh»ng
chuyŒn mà m¶t ngÜ©i khác có th‹ không làm
ÇÜ®c. Ví dø nhÜ bÎ áp Çäo, kh° nhøc, khó khæn

201
mà không nän lòng. ñó là nh© nguÒn næng lÜ®ng
cûa BÒ ñŠ Tâm. Trong sÜ cô Tråc TuyŠn không có
nguÒn næng lÜ®ng Çó. ChÌ muÓn trÓn thoát hoàn
cänh nܧc sôi lºa bÕng thôi. Thêm vào, không có
thÀy, bån và tæng thân nên s¿ th¿c tÆp cûa cô
trong chùa chÌ có tính cách hình thÙc. Nói ljn
mÜ©i gi§i thì chúng ta thÃy KiŠu phåm vào rÃt
nhiŠu gi§i, trong Çó có các gi§i nói dÓi và æn c¡p.
ñã là m¶t sÜ cô rÒi nhÜng khi ngÜ©i yêu cÛ t§i thì
vÅn không có š thÙc ÇÜ®c mình là m¶t sÜ cô.
Trong khi nói chuyŒn, khi khóc, khi cÀm tay thì
Tråc TuyŠn cÜ xº không có tính cách cûa m¶t sÜ
cô. Trong uy nghi cÛng nhÜ gi§i hånh Tråc TuyŠn vi
phåm rÃt nhiŠu và cái Çó Çem låi nh»ng hÆu quä
kh° Çau vŠ sau. Giá dø ÇØng æn c¡p thì Çã không
xäy t§i chuyŒn ngÜ©i b°n Çåo nhìn ra vÆt sª h»u
cûa nhà Hoån ThÜ. S¿ thÆt Hoån ThÜ tuy là m¶t
ngÜ©i Çàn bà ghen tuông c¿c Ƕ nhÜng vÅn có
nh»ng håt giÓng cûa tØ tâm. Hoån ThÜ Çã cÓ tình
Ç‹ cho KiŠu Çi trÓn. Và dÀu bi‰t Thúy KiŠu Çã æn
c¡p chuông vàng khánh båc mang theo, Hoån ThÜ
vÅn tha thÙ, không truy nã. N‰u muÓn truy nã thì
chÌ trong vòng bÓn, næm ti‰ng ÇÒng hÒ là bà có
th‹ tìm ra KiŠu ª Çâu và lÃy låi nh»ng bäo vÆt Çó
rÒi. Chính nh© håt giÓng lành Çó trong tâm mà
Hoån ThÜ së ÇÜ®c cÙu thoát sau này. BÃt cÙ m¶t
tâm niŒm lành nào, bÃt cÙ m¶t håt giÓng nào
mình có trong lòng ÇŠu có th‹ nÄy mÀm và sinh
hoa k‰t trái. ChÌ cÀn tܧi tÄm thôi. LuÆt nhân
quä này cÛng áp ÇÜ®c døng trong trÜ©ng h®p
KiŠu æn c¡p. Hành Ƕng g†i là æn c¡p Çó có k‰t
quä vŠ tÜÖng lai. Tuy không bÎ b¡t, bÎ tù nhÜng
chính vì hành Ƕng æn c¡p Çó mà KiŠu rÖi m¶t lÀn
thÙ hai n»a vào dòng kh° Çau.
Rõ ràng Hoån ThÜ Çã cÓ tình không theo Çu°i,
Çã cÓ tình tha cho KiŠu mà KiŠu vÅn s®. Chính vì
s® nên KiŠu m§i lâm vào tình trång này. S® r¢ng n

202
‰u không có tiŠn, không có gì Ç‹ h¶ thân thì mình
së bÃp bênh:

'ChÌn e quê khách m¶t mình,

Tay không chÜa dÍ tìm vành Ãm no!'
Nghï Çi nghï låi quanh co,
PhÆt tiŠn s¤n có m†i ÇÒ kim ngân,
Bên mình gi¡t Ç‹ h¶ thân,
LÀn nghe canh Çã m¶t phÀn trÓng ba.
Hành Ƕng phåm gi§i này ÇÜ®c thúc ÇÄy
không phäi bªi lòng tham mà bªi cái s®. Nguyên
nhân cái s® ª ch‡ nào? Ÿ ch‡: vô minh, không thÃy
rõ ÇÜ®c r¢ng Çã là ngÜ©i xuÃt gia thì mình không
nên s® Çói, s® không có ch‡ ª. N‰u mình là
ngÜ©i tu Çích th¿c thì ª Çâu ngÜ©i ta cÛng ûng h¶
mình, t§i chùa nào ngÜ©i ta cÛng thÜÖng, cÛng
chÃp nhÆn. 'NhÃt bát thiên gia phån, cô thân vån
lš du.' Bao nhiêu là không gian, bao nhiêu là t¿ do.
Ÿ Çâu mình cÛng ª ÇÜ®c vì mình có tu, có quy‰t
tâm tu. ñã quy‰t tâm tu rÒi thì không cÀn phäi
s® cái gì cä. KiŠu chÜa quy‰t tâm tu cho nên cái
s® bÃp bênh vÅn còn. XuÃt gia, cåo såch mái tóc
là m¶t hành Ƕng rÃt quä quy‰t. GÜÖng m¥t
mình t¿ nhiên rång r«, ÇËp ra. Mình bi‰t con
ÇÜ©ng mình Çi thành ra không còn nh»ng vÜÖng
vÃn khác. M¶t cánh cºa Çã Çóng låi và mình Çã
cÜÖng quy‰t Çóng låi mãi mãi rÒi thì t¿ nhiên có
m¶t s¿ giäi thoát. S¿ giäi thoát Çó bØng tÕa trong
con ngÜ©i, nÖi nét m¥t cûa mình. Trܧc Çó m¶t
ngày, hai ngày, ngÜ©i ta chÜa thÃy ÇiŠu Çó vì
cánh cºa chÜa Çóng. XuÃt gia làm ni cô mình së có
cái hay Çó. M¶t cánh cºa Çã ÇÜ®c Çóng rÒi và
mình bi‰t mình së không Çi qua cºa Çó n»a. Mình
quy‰t tâm Çi vŠ hܧng xuÃt th‰, không còn
vÜÖng vÃn, v§i chuyŒn chÒng con. Thúy KiŠu
chÜa ÇÜ®c cái Çó. KiŠu bܧc vào cºa thiŠn nhÜ
vào m¶t ch‡ tÎ nån. VÆy thôi. ChÜa quy‰t tâm.
Tuy có cäm tình v§i thiŠn môn nhÜng chÜa h‰t

203
lòng. ChÜa nhÆn ra ÇÜ®c mình là ngÜ©i tu hành,
hoàn toàn phó h‰t tÃt cä thân mång, tâm š, lš
tܪng mình cho Çåo. M¶t ngÜ©i Çã Çi tu rÒi là
cÜÖng quy‰t tu h†c. Hành Ƕng æn c¡p ª Çây
không ÇÜ®c thúc ÇÄy bªi lòng tham mà bªi s¿ s®
hãi có nguÒn gÓc ª vô minh và thi‰u bÒ ÇŠ tâm.
Vô minh là không có s¿ sáng suÓt. Có sáng suÓt thì
t¿ nhiên së thÃy r¢ng ngay ª Quan Âm Các mình
cÛng Çã có th‹ có t¿ do và hånh phúc rÒi. Chính vì
không thÃy ÇiŠu Çó nên nh»ng vÜÖng vÃn cÛ cûa
KiŠu vÅn còn Çó và Çã bi‹u hiŒn trong gi© vi‰ng
thæm cûa Thúc Sinh. Tܪng r¢ng chÌ có hai ngÜ©i,
không ai bi‰t, không ng© ngÜ©i v® cä Çã ÇÙng
nghe h‰t tÃt cä. Cái s® cûa KiŠu vì vÆy càng l§n
thêm. Cái s® càng l§n s¿ u mê càng to. Và KiŠu låi
phåm vào nh»ng l‡i lÀm có änh hܪng ljn Ç©i
sÓng sau này cûa mình. N‰u không s® Çói kh°
bÃp bênh, chÌ Çi thôi, không æn c¡p thì t§i ª v§i sÜ
chÎ Giác Duyên së Çâu có chuyŒn gì! Tai nån xäy
ra chÌ vì vܧng có m¶t chút xíu Çó thôi! Chuông
vàng, khánh båc là vÆt chÃt nhÜng cÛng là bi‹u
hiŒn cûa tâm thÙc. Mang theo chuông khánh Çó
không ích l®i gì cä. Mang theo chúng chÙng tÕ
mình mang theo vô minh, s® hãi, nghiŒp chܧng.
Chính chuông vàng khánh båc Çó Çã ÇÄy KiŠu
xuÓng hÓ sâu m¶t lÀn thÙ hai.
TÃt cä nh»ng Çoån này, n‰u džc v§i chánh
niŒm chúng ta së thÃy rÃt rõ giá trÎ cûa BÒ ñŠ
Tâm, cûa s¿ trì gi§i và s¿ quy‰t tâm cûa m¶t
ngÜ©i tu h†c. N‰u chúng ta quy‰t tâm tu h†c thì
nh»ng tai nån së tan bi‰n nhÜ mây khói. Chúng
ta bi‰t con ÇÜ©ng cûa chúng ta Çi.

SÓ hoa Çào
Tuy Çã trÓn trên lÀu không g¥p b°n Çåo sáng
hôm Çó nhÜng KiŠu vÅn không tránh khÕi båi l¶

204
tung tích. Giác Duyên thÜÖng, không muÓn Tråc
TuyŠn bÎ b¡t b§ t¶i tình nên tìm nhà b°n Çåo Ç‹ gªi
g¡m. Không ng© låi vô tình ÇÄy KiŠu Çi vào ch‡ tai
nån.

Nào ng© cÛng t° b®m già,

Båc Bà h†c v§i Tú Bà ÇÒng môn.
ThÃy nàng m¥n phÃn tÜÖi son,
MØng thÀm ÇÜ®c bu°i bán buôn có l©i.
Trong xã h¶i có nh»ng ngÜ©i chuyên buôn
thÎt ngÜ©i! Giác Duyên không bi‰t Båc Bà cÛng
có håt giÓng cûa Tú Bà, ThÃy KiŠu có nhan s¡c thì
liŠn nghï ljn chuyŒn Çem bán. Báng cách nào?
B¢ng cách m‡i ngày ÇŠu gieo tܧi håt giÓng s®
hãi s¤n có trong lòng Thúy KiŠu:

HÜ không Ç¥t Ç‹ nên l©i,

Nàng Çà l§n s® røng r©i l¡m phen.

'Nguy hi‹m l¡m Çó cô! Ÿ Çây th‰ nào cÛng bÎ

b¡t. ñôi khi cänh sát Çã ÇÜ®c thông báo, Çang Çi
tìm mà tìm chÜa ra Çó thôi!' Không có chuyŒn gì
cä nhÜng ngÜ©i ta Ç¥t thành vÃn ÇŠ. M‡i lÀn nói
chuyŒn v§i Båc Bà là KiŠu s® run lên, ngû không
ÇÜ®c. M‡i ngày ÇŠu bÎ tܧi nhÜ vÆy, cuÓi cùng
KiŠu phäi chÃp nhÆn ÇŠ nghÎ cûa Båc Bà: 'Cô phäi
Çi lÃy chÒng. Cô không tu ÇÜ®c Çâu. Cô phäi Çi
lÃy chÒng và phäi lÃy chÒng rÃt xa. Trong vùng
này cÛng không có ai dám lÃy cô Çâu! Cô phäi lÃy
m¶t ngÜ©i con trai ª xa cä ngàn cây sÓ. ñi thÆt xa
sÓng thì m§i yên °n ÇÜ®c. Tôi có m¶t th¢ng cháu
trai ª Châu Thai, miŠn Chi‰t Giang, m§i vŠ thæm.
Nó chÜa có v®. N‰u cô chÎu thì tôi gi§i thiŒu cho.
N‰u cô lÃy nó thì sau Çám cܧi hai v® chÒng së
Çem nhau vŠ Chi‰t Giang ª. Không ai bi‰t mình
n»a. ChÌ có cách Çó m§i có an ninh mà thôi. Còn ª
Çây thêm ngày nào thì nguy cho cô ngày Çó!' ñ†c Ç
‰n Çây chúng ta bi‰t rõ kh° Çau cûa Thúy KiŠu

205
là ª ch‡ s®. Cäm giác không an ninh Çã có s¤n rÒi.
Vì s® mà æn c¡p. Bây gi© vì s® mà làm tÀm bÆy
m¶t lÀn n»a: chÎu lÃy m¶t ngÜ©i mình không bi‰t
và không thÜÖng.
Chúng ta phäi quán chi‰u håt giÓng s®
trong ta. Vì s® cho nên nhiŠu khi ta làm nhiŠu ÇiŠu
rÃt ngu xuÄn. NhÃt là s® không có an ninh trong
khi mình Çang có an ninh. BuÒn cÜ©i nhÜ vÆy Çó.
Có th‹ là trong gi© phút này mình Çang thÆt s¿ có
an ninh nhiŠu nhÃt mà mình låi không bi‰t.
Nh»ng cái không an ninh nhìn Çâu mình cÛng
thÃy! Ÿ Çây låi có ngÜ©i tܧi håt giÓng s® Çó m‡i
ngày:

Mø càng xua Çu°i cho liŠn,

LÃy l©i hung hi‹m ép duyên Châu TrÀn.
R¢ng: 'Nàng muôn d¥m m¶t thân,
'Låi mang lÃy ti‰ng d» gÀn lành xa.
'Khéo oan gia cûa phá gia,
'Còn ai dám chÙa vào nhà n»a Çây.
'Kíp toan ki‰m chÓn xe dây,
'Không dÜng chÜa dÍ mà bay ÇÜ©ng tr©i.

Ghê g§m! Nh»ng câu này là nh»ng câu có tác

døng tܧi tÄm håt guÓng lo s®. Bà càng nói chØng
nào thì cái s® cûa KiŠu càng l§n lên chØng Çó.

'NÖi gÀn thì ch£ng tiŒn nÖi,

'NÖi xa thì ch£ng có ngÜ©i nào xa.
'Này chàng Båc Hånh cháu nhà,
'CÛng trong thân thích ru¶t rà ch£ng ai.
'Cºa hàng buôn bán Châu Thai,
'ThÆt thà có m¶t ÇÖn sai ch£ng hŠ.

(Quäng cáo cho cháu! Không bi‰t có phäi

cháu thÆt không?)

'Th‰ nào nàng cÛng phäi nghe,

206
 'Thành thân rÒi së liŒu vŠ Châu Thai.
'BÃy gi© ai låi bi‰t ai,
'DÀu lòng b‹ r¶ng sông dài thênh thênh.
- 'T§i nÖi Çó m§i có an ninh.' NhÜng nÖi Çó m§i
chính là ch‡ Çoån trÜ©ng Çau kh° nhÃt.

'Nàng dù quy‰t ch£ng thuÆn tình,

'Trái l©i nÈo trܧc løy mình ljn sau.'
Nàng càng m¥t û mày chau,
Càng nghe mø nói càng Çau nhÜ dÀn.

Càng nghe d†a thì KiŠu càng kh°. DÀn là dùng

sÓng dao hay khúc g‡ Ç‹ ÇÆp cho mŠm. Chúng ta
hãy tܪng tÜ®ng khúc ru¶t cûa KiŠu có sÓng dao
ÇÆp lên! M‡i l©i nói tܧi tÄm và d†a nåt ÇŠu có
tác døng làm cho ngÜ©i ta Çau kh°, lo s®, th¡t
ru¶t th¡t gan nhÜ có sÓng dao ÇÆp lên.

Nghï mình túng ÇÃt sÄy chân,

Th‰ cùng nàng m§i xa gÀn thª than:
'Thi‰p nhÜ con én låc Çàn,
'Phäi cung rày Çã s® làn cây cong.
'Cùng ÇÜ©ng dù tính ch» tòng,
'Bi‰t ngÜ©i bi‰t m¥t bi‰t lòng làm sao?

Con chim Çã tØng bÎ b¡n rÒi thì m‡i khi thÃy

cành cây cong là s®. ñi lÃy chÒng mà không bi‰t
ngÜ©i Çó là ai thì làm sao mà dám tin. KiŠu cÛng
thÃy tÃt cä s¿ nguy hi‹m cûa giäi pháp Båc Bà ÇŠ
nghÎ chÙ không phäi không thÃy.

'N»a khi muôn m¶t th‰ nào,

Bán hùm buôn sói ch¡c vào lÜng Çâu?

Bán con c†p mà mua con chó sói thì có gì bäo

Çäm an ninh Çâu!
'Dù ai lòng có sª cÀu,
'Tâm minh xin quy‰t v§i nhau m¶t l©i.

207
 'ChÙng minh có ÇÃt có tr©i,
'BÃy gi© vÜ®t b‹ ra khÖi quän gì.'

KiŠu vÅn còn tin ª lòng ngÜ©i, tin ª l©i thŠ. 'N
‰u ngÜ©i ta thŠ v§i ÇÃt v§i tr©i thì con së Çi
theo.' Chúng ta phäi nghï ljn xã h¶i cûa Thúy
KiŠu. Thúy KiŠu không sÓng trong cùng m¶t xã h¶i
v§i chúng ta. Không có nh»ng phÜÖng tiŒn vŠ
luÆt pháp, không có nh»ng t° chÙc nhân Çåo,
không có cÓ vÃn tâm lš trÎ liŒu... Thúy KiŠu hoàn
toàn bÖ vÖ, không có giäi pháp nào n»a.

ñÜ®c l©i mø m§i ra Çi,

Mách tin h† Båc tÙc thì s¡m sanh.
M¶t nhà d†n dËp linh Çình,
Quét sân Ç¥t trác123 rºa bình th¡p hÜÖng.

Trong nguyên løc, sau khi KiŠu Çã chÃp nhÆn,

Båc Bà hÕi: 'NhÜ vÆy cô tính cÀn phäi bao nhiêu
tiŠn sính lÍ Ç‹ cܧi?' KiŠu nói: 'Con không cÀn tiŠn.
Có lë nên Çòi Ƕ chØng 20 lång vàng thôi. Con së
bi‰u bác 5 lång, nh© bác Çem lên chùa Chiêu …n
cúng 5 lång. Còn 10 lång con nh© bác Çi mua
nh»ng vÆt døng cÀn thi‰t Ç‹ làm Çám cܧi và lo
cho chuy‰n Çi mÃy ngàn cây sÓ s¡p t§i.' Rõ ràng
KiŠu không có lòng tham gì h‰t. TruyŒn KiŠu cûa
cø NguyÍn Du không nói t§i viŒc này.

Båc Sinh quÿ xuÓng v¶i vàng,

Quá l©i nguyŒn h‰t Thành hoàng Th°
công.
'N‰u tôi mà có æn ª hai lòng thì xin ông tr©i
tru diŒt tôi Çi!' ThŠ rÃt Ƕc. MÃy ngÜ©i này không
có tin Tr©i ñÃt và thÀn thánh. H† thŠ Ç‹ gåt KiŠu Çi
theo mà Çem bán.

Trܧc sân lòng Çã giäi lòng,

123
Trác: bàn th©, bàn hÜÖng án.
208
 Trong màn làm lÍ tÖ hÒng k‰t duyên.
Thành thân m§i rܧc xuÓng thuyŠn,
ThuÆn buÒm m¶t lá xuôi miŠn châu Thai.

ñi không bi‰t bao nhiêu ngày m§i ljn Châu

Thai, m¶t vùng ÇÃt phía Nam, gÀn bi‹n.

ThuyŠn vØa LJ b‰n thänh thÖi,

Båc Sinh lên trܧc tìm nÖi m†i ngày.
CÛng nhà hành viŒn xÜa nay,
CÛng phÜ©ng bán thÎt cÛng tay buôn
ngܩi.
Xem ngÜ©i ÇÎnh giá vØa rÒi,
MÓi hàng m¶t Çã ra mÜ©i thì buông.

Theo nguyên løc, Båc Hånh bán KiŠu ÇÜ®c

240 lång. GÃp 12 lÀn 'tiŠn vÓn' bÕ ra (Ç‹ cܧi
KiŠu.) Khi ljn b‰n, hai ngÜ©i d†n vào khách
sån. KiŠu hÕi tåi sao không vŠ nhà mình mà låi vào
khách sån. Dï nhiên anh chàng Çâu có nhà ª Çây,
anh ta là kÈ Çi buôn ngÜ©i mà! 'Anh Çi lâu quá,
sáu bäy tháng thành ra nhà có ngÜ©i thuê. Mình ª
tåm khách sån vài ngày Ç®i ngÜ©i ta d†n Çi rÒi
vŠ.' KiŠu hÖi nghi. Båc Hånh nói là Çi lo công viŒc,
Ƕ nºa ngày sau ÇÜa vŠ m¶t ngÜ©i Çàn ông tܧng
tá rÃt kÿ cøc. Hai ngÜ©i vào tºu Çi‰m trong
khách sån g†i thÎt cá, cÖm canh uÓng rÜ®u v§i
nhau t§i khuya. Gi§i thiŒu v§i KiŠu này kia kia n†.
Khi ngÜ©i khách vŠ rÒi KiŠu hÕi: 'Anh ÇÜa ngÜ©i
nào vŠ hÒi chiŠu vÆy? NgÜ©i gì mà trông dÍ s® th
‰? GiÓng nhÜ æn cܧp!' Båc Hånh nói: 'ñâu phäi!
NgÜ©i ª miŠn này làm nghŠ Çánh cá. Dân quê
tܧng måo h† nhÜ vÆy Çó chÙ Çâu phäi là æn
cܧp!' Kÿ th¿c ngÜ©i kia là nhân viên cûa hành
viŒn, ljn Ç‹ xem m¥t KiŠu. Mai låi, Båc Hånh
nói: 'Anh vŠ nhà trܧc s¡p Ç¥t rÒi ch© em ª nhà.
M¶t gi© sau së có kiŒu t§i Çón. Em không cÀn
mang theo hành lš vì së có ngÜ©i t§i lÃy sau.' Båc

209
Hånh Çi. KiŒu ljn Çón: 'Bà nên Çi m¶t mình thôi,
hành lš së khiêng t§i sau.' KiŠu Çã nghi là mình
Çang chui vào m¶t cái bÅy nào Çây rÒi nên nhÃt
ÇÎnh Çem theo tÃt cä vÆt sª h»u cûa mình và cûa
anh chàng Båc Hånh (theo nguyên løc, trÎ giá
khoäng 40 lång vàng.) Sau khi t§i hành viŒn nhÆn
240 lång vàng, Båc Hånh trª låi khách sån gom
hành lš thì không còn gì cä. Tác phÄm cûa cø
NguyÍn Du bÕ h‰t tÃt cä nh»ng chi ti‰t không
quan tr†ng Çó. Ÿ Çây chúng ta ÇŠ cÆp t§i vì muÓn
bi‰t cho tÜ©ng tÆn gÓc gác câu chuyŒn. Nh»ng
dÎ biŒt nho nhÕ này vë nên hai thÀn thái rÃt khác
nhau cûa ñoån TrÜ©ng Tân Thanh và Phong Tình
Løc.

MÜ®n ngÜ©i thuê kiŒu rܧc nàng,

Båc Çem m¥t båc ki‰m ÇÜ©ng cho xa.

ñây là l©i m¡ng cûa cø NguyÍn Du: 'Hèn gì mà

nó tên Båc! Båc tình, båc bëo!'

KiŒu hoa Ç¥t trܧc thŠm hoa,

Bên trong thÃy m¶t mø ra v¶i vàng.
ñÜa nàng vào låy gia ÇÜ©ng
CÛng thÀn mày tr¡ng cÛng phÜ©ng lÀu
xanh.
Tho¡t trông nàng Çã bi‰t tình,
Chim lÒng khôn lë cÃt mình bay cao.

ThÃy là bi‰t rÒi! Bi‰t là mình Çã bܧc vào

cái ° nhŠn nhŒn rÒi. Làm sao mà thoát ra ÇÜ®c
n»a!

Chém cha cái sÓ hoa Çào,

G« ra rÒi låi bu¶c vào nhÜ chÖi.

Hai ch» chém cha là m¶t l©i chºi. Chºi b¢ng

thÖ. RÃt månh. Cø NguyÍn Du chºi, tåi vì cái Çau

210
xót không th‹ nào diÍn tä ÇÜ®c n»a. Chém không
phäi là chém ai. GiÆn không phäi là giÆn ai. ChÌ
phÅn n¶, giÆn cho cái sÓ phÆn mình, cái sÓ hoa
Çào.

Nghï Ç©i mà ngán cho Ç©i,

Tài tình chi l¡m cho tr©i ÇÃt ghen.

Than thª, uÃt Ùc cho sÓ phÆn hÄm hiu. CÙ

nghï r¢ng tÃt cä nh»ng gì xäy ra cho mình hoàn
toàn là do sÓ mŒnh, không bi‰t r¢ng thái Ƕ và
nhÆn thÙc cûa mình Çã Çóng m¶t vai trò rÃt quan
tr†ng. Chính mình ÇÜa mình vào ch‡ này mà mình
không bi‰t. Hoàn toàn Ç° h‰t trách nhiŒm cho
hoàn cänh mà không thÃy ÇÜ®c nh»ng håt giÓng,
nh»ng nguyên do tâm lš Çã Çóng góp ÇÜa mình
vào hoàn cänh này.

'Nghï Ç©i mà ngán cho Ç©i ' - chÌ trách cÙ

Ç©i thôi!
'Tài tình chi l¡m cho tr©i ÇÃt ghen!'

Lš thuy‰t cûa cø NguyÍn Du là có tài có s¡c

thì phäi Çau kh° bªi vì ông tr©i ghen ghét. 'Ông
tr©i là cu¶c Ç©i, s¿ sÓng, thiên nhiên. Tài mŒnh
tÜÖng ÇÓ: tài næng và sÓ mŒnh ganh ghét, ÇÓ
kœ nhau. NgÜ©i mà có tài có s¡c thì phäi Çau kh°
nhiŠu. MuÓn bình yên và an låc thì phäi làm nhÜ
không có tài, không có s¡c. ñó là k‰t luÆn tÃt y
‰u cûa thuy‰t tài mŒnh tÜÖng ÇÓ.
Ti‰c thay nܧc Çã Çánh phèn,
Mà cho bùn låi vÄn lên mÃy lÀn!
HÒng quân v§i khách hÒng quÀn
ñã xoay ljn th‰ còn vÀn chºa tha.

HÒng quân là ông m¥t ÇÕ, tÙc là ông tr©i.

HÒng quÀn là ngÜ©i Çàn bà (ngày xÜa h† m¥c
quÀn ÇÕ.) Mª ÇÀu truyŒn ông tr©i xanh ghen v§i

211
má hÒng: 'Tr©i xanh quen thói má hÒng Çánh
ghen.' Ÿ Çoån này thì ông tr©i ÇÕ låi ghen v§i
'ngÜ©i m¥c quÀn ÇÕ' (ngÜ©i Çàn bà ÇËp.) 'HÒng
quân v§i khách hÒng quÀn, ñã xoay ljn th‰ còn
vÀn chºa tha.' Hoàn toàn Ç° l‡i cho ông tr©i. Không
thÃy chính tâm lš và thái Ƕ cûa mình cÛng Çóng
m¶t vai trò quan tr†ng trong hoàn cänh cûa mình.

L« tØ låc bܧc bܧc ra,

Cái thân liŒu nh»ng tØ nhà liŒu Çi.

TØ khi bܧc chân ra khÕi gia Çình mình Çã

tiên Çoán là mình së Çau kh° nhÜ vÆy. ChÃm dÙt
th©i thÖ Ãu, có cha mË chÎ em. ChÃm dÙt cái th©i
cûa thiên ÇÜ©ng tu°i thÖ.

ñÀu xanh có t¶i tình gì?

Má hÒng ljn quá nºa thì chÜa thôi.

Mình Çâu Çã làm ÇiŠu gì thÃt ÇÙc mà bây gi©

phäi kh° nhÜ th‰ này?

Bi‰t thân chåy ch£ng khÕi tr©i

CÛng liŠu m¥t phÃn cho rÒi ngày xanh.

Bi‰t không sao thoát ra khÕi cu¶c Ç©i kh°

Çau này, thôi thì phäi chÃp nhÆn. Phäi bó tay thua
trÆn. Bi‰t thân chåy ch£ng khÕi tr©i: 'Anh không
làm gì ÇÜ®c Çâu! Anh hoàn toàn không có khä
næng Ç‹ thoát ra khÕi hoàn cänh Çau kh° cûa anh.
SÙc mÃy mà thoát ÇÜ®c!' ñó là nhÆn thÙc rÃt
nguy hi‹m dÅn ljn s¿ thua cu¶c: 'CÛng liŠu m¥t
phÃn cho rÒi ngày xanh.' ñành liŠu! Không cÓ
g¡ng, không tranh ÇÃu n»a. Hai câu này chÙng tÕ
KiŠu Çang hoàn toàn thÃt v†ng, không có š chí
tranh ÇÃu. 'Thôi, cÓ g¡ng làm chi! TÃt cä nh»ng cÓ
g¡ng cûa mình ÇŠu Çã ÇÜa ljn ch‡ thÃt båi cä.
Bây gi© thôi kŒ! LiŠu!' RÖi vào vÛng bùn, không

212
còn š chí. Ta không th‹ chÃp nhÆn thái Ƕ này
ÇÜ®c. Dù Çang ª trong Çau kh° cùng c¿c ta cÛng
không nên có thái Ƕ Çó. Thua keo này phäi bày
keo khác. Nh»ng ngÜ©i Çau kh° quá nhiŠu thÜ©ng
có khuynh hܧng buông xuôi. NhÜng 'sông có
khúc, ngÜ©i có lúc.' Trong Ç©i ngÜ©i th‰ nào
cÛng có nh»ng giai Çoån khó khæn. N‰u trong
giai Çoån khó khæn mà mình buông xuôi, thÃt
v†ng, Çánh mÃt š chí thì làm sao mình Çi t§i ÇÜ®c
nh»ng giai Çoån quang Çãng, hånh phúc?
Chúng ta hãy Ç‹ š ljn nghŒ thuÆt pha
màu cûa cø NguyÍn Du trong Çoån thÖ này: m¥t
phÃn - ngày xanh, hÒng quân - hÒng quÀn, ÇÀu
xanh - má hÒng. ChÖi ch» rÃt khéo.

Anh hùng Çoán gi»a trÀn ai

Trong Ç©i sÓng thanh lâu lÀn này KiŠu g¥p
m¶t ngÜ©i Çàn ông khác. Thúc Sinh y‰u ÇuÓi th
‰ nào thì ngÜ©i này cÙng r¡n chØng Çó. Hai
ngÜ©i Çàn ông này là hai thái c¿c. Tính khí khác
nhau m¶t tr©i m¶t v¿c. NhÜng vì KiŠu chÜa có Çû
tuŒ giác và tØ bi nên lÀn này cÛng không gi»
ÇÜ®c hånh phúc lâu bŠn.

LÀn thâu gió mát træng thanh,

B‡ng Çâu có khách biên Çình124 sang chÖi.
Râu hùm hàm én mày ngài
Vai næm tÃc r¶ng thân mÜ©i thܧc cao.
ñÜ©ng ÇÜ©ng m¶t ÇÃng anh hào,
Côn quyŠn hÖn sÙc lÜ®c thao gÒm tài.125
ñ¶i tr©i Çåp ÇÃt ª Ç©i,
124
Biên Çình: miŠn biên gi§i.
125
Côn: võ dùng gÆy; quyŠn: võ tay không. LÜ®c thao:
do ch» løc thao tam lÜ®c là tên nh»ng b¶ binh thÜ
th©i xÜa, chÌ chung phép døng binh, k‰ hoåch quân
s¿.
213
 H† TØ tên Häi vÓn ngÜ©i ViŒt ñông.126
Giang hÒ quen thú vÅy vùng,
GÜÖm Çàn nºa gánh non sông m¶t chèo.127

Qua nh»ng câu thÖ này cûa cø NguyÍn Du diÍn

tä ÇÜ®c khí phách hiên ngang cûa TØ Häi. TØ Häi
(nghïa là bi‹n ThÜÖng) là tên cûa nhà cách mång
TØ Minh SÖn, không chÃp nhÆn ÇÜ®c ch‰ Ƕ
chính trÎ cûa nhà Minh nên Çã ÇÙng lên khªi nghïa.
ChÌ cÀn nghe âm ÇiŒu cûa câu thÖ chúng ta cÛng
có th‹ bi‰t ÇÜ®c ông là ngÜ©i nhÜ th‰ nào rÒi!

Qua chÖi nghe ti‰ng nàng KiŠu,

TÃm lòng nhi n» cÛng xiêu anh hùng.

TØ Häi Çi qua vùng Châu Thai nghe nói có m¶t

ngÜ©i Çàn bà tên là Thúy KiŠu s¡c ÇËp, tài næng
và phÄm cách phi thÜ©ng. Tuy ª thanh lâu nàng
vÅn có nhân cách cûa mình, không phäi ngÜ©i Çàn
ông nào cÛng có th‹ t§i v§i nàng ÇÜ®c. KiŠu có
m¶t nhÆn thÙc vŠ Çàn ông, ít ngÜ©i t§i mà ÇÜ®c
KiŠu cho là ngÜ©i có nhân cách và phÄm giá. TØ
Häi nghe vÆy muÓn ljn làm quen cho bi‰t
ngÜ©i Çàn bà này.

Thi‰p danh ÇÜa ljn lÀu hÒng,

Hai bên cùng li‰c hai lòng cùng Üa.

ChÌ m§i thÃy nhau h† Çã có cäm tình v§i nhau

rÒi.

TØ r¢ng: 'Tâm phúc tÜÖng c©,

126
ViŒt ñông: ª miŠn nam Trung Hoa.
127
ThÖ Hoàng Sào: Bán kiên cung ki‰m b¢ng thiên
túng, nhÃt tråo giang sÖn tÆn ÇÎa duy = ChÌ nºa vai
cung ki‰m mà tung hoành kh¡p cä gÀm tr©i, chÌ m¶t
mái chèo mà Çi kh¡p cä non sông. ñàn: m¶t loåi cung
b¡n Çån tròn Çi rÃt xa.
214
 'Phäi ngÜ©i træng gió vÆt v© hay sao!
'BÃy lâu nghe ti‰ng má Çào,
'M¡t xanh ch£ng Ç‹ ai vào có không?
'M¶t Ç©i ÇÜ®c mÃy anh hùng,
'Bõ chi cá chÆu chim lÒng mà chÖi!'

- TØ Häi hÕi: 'LÃy bøng då, trái tim mà ljn

v§i nhau thì Çâu phäi là ngÜ©i træng gió vÆt v©.
Lâu nay tôi nghe ti‰ng cô. ñÓi v§i cô không có
ngÜ©i Çàn ông nào là Çáng m¥t phäi không? ñ©i
phÀn nhiŠu là hång tÀm thÜ©ng, thì không Çáng
bÕ công chÖi v§i h†! Phäi không?' M¡t xanh là con
m¡t tinh Ç©i, con m¡t thÃy ÇÜ®c nh»ng ngÜ©i
nào có giá trÎ và nh»ng ngÜ©i nào không có giá trÎ.
NguyÍn TÎch Ç©i nhà TÃn m‡i khi ti‰p khách g¥p
ÇÜ®c ngÜ©i tri k› thì m¡t xanh lè, còn g¥p nh»ng
ngÜ©i tÀm thÜ©ng thì m¡t ông tr¡ng Çøc. Trong
bài Hành PhÜÖng Nam cûa NguyÍn Bính có câu:

'Ta Çi - nhÜng bi‰t vŠ Çâu chÙ?

ñã dÃy phong yên kh¡p bÓn tr©i!
Thà cÙ ª Çây ngÒi gi»a ch®,
UÓng say mà g†i: Th‰ nhân Öi!
Th‰ nhân m¡t tr¡ng nhÜ ngân nhÛ
Ta v§i nhà ngÜ©i cä ti‰ng cÜ©i.
NgÜÖi Öi! HŠ ngÜ©i Öi!
NgÜÖi sang bên Ãy sao mà lånh
NhÎp trúc ta vŠ lånh mÃy mÜÖi.'

Nàng r¢ng: 'NgÜ©i dåy quá l©i,

'Thân này còn dám xem ai là thÜ©ng.
'Chút riêng ch†n Çá thº vàng,
'Bi‰t Çâu mà gªi can tràng vào Çâu?
'Còn nhÜ vào trܧc ra sau,
'Ai cho kén ch†n vàng thau tåi mình.'

- 'Thân phÆn tôi là thân phÆn m¶t cô gái Çi

‰m thì có giá trÎ gì mà dám khinh thÜ©ng ngÜ©i

215
khác! Duy có ÇiŠu này là thÆt: tôi có n‡i niŠm
riêng mà chÜa tìm ÇÜ®c m¶t ngÜ©i tri k› nào Ç‹
gºi g¡m thông cäm. Còn khinh ngÜ©i, xem thÜ©ng
ngÜ©i thì: då không dám! Ai muÓn ljn thì bÕ
tiŠn ra mà ljn. Tôi Çâu có quyŠn, Çâu còn t¿ do
gì n»a mà nói chuyŒn kén ch†n.'
KiŠu trä l©i nhÜ vÆy là rÃt th£ng, rÃt thÆt.
ñây là bu°i nói chuyŒn ÇÀu tiên gi»a hai ngÜ©i.
G¥p nhau h† nói chuyŒn liŠn chÙ không có nh»ng
sinh hoåt g†i là sinh lš gì cä. VØa g¥p m¥t, anh
chàng Çã hÕi rÃt th£ng câu mình muÓn hÕi chÙ
không m¶t hai rào Çón gì cä. KiŠu cÛng trä l©i rÃt
thÆt.

TØ r¢ng: 'L©i nói h»u tình,

'Khi‰n ngÜ©i låi nh§ câu Bình Nguyên
Quân.128
'Låi Çây xem låi cho gÀn,
'PhÕng tin ÇÜ®c m¶t vài phÀn hay không?'

- 'L©i nói cûa cô có cái tình thÆt bên trong.

Không khách sáo. VØa m§i g¥p nhau mà tôi Çã có
cäm tܪng là mình Çã ÇÜ®c hi‹u. Cô hãy ljn gÀn
låi m¶t chút mà nhìn Ç‹ xem thº tôi là ngÜ©i cô có
th‹ tin cÆy ÇÜ®c hay không?' ñây là m¶t con
ngÜ©i rÃt Ç¥c biŒt.
128
Bình Nguyên Quân: tên TriŒu Th¡ng, con Linh
VÜÖng nܧc TriŒu Ç©i Chi‰n QuÓc, là ngÜ©i hiŠn
thích tân khách, tính hào hiŒp, trong nhà có ljn mÃy
nghìn khách æn. Ông làm t‹ tܧng cho HuŒ Væn
VÜÖng và Hi‰u Thành VÜÖng, ba lÀn thôi không làm
t‹ tܧng, ba lÀn trª låi ÇÎa vÎ, ÇÜ®c phong ÇÃt ª ñông
VÛ Thành. ThÖ Cao Thích: VÎ tri can Çäm hܧng thùy
thÎ, linh nhân khܧc Ùc Bình Nguyên Quân = Ch£ng bi
‰t gan mÆt hܧng vào ai cho phäi, khi‰n ngÜ©i låi
nh§ Bình Nguyên Quân. ñây nhân câu trên, Thúy KiŠu
nói: 'Bi‰t Çâu mà gªi can trÜ©ng vào Çâu' nên TØ Häi
lÃy 'câu Bình Nguyên Quân' mà Çáp låi, cÛng là có š
t¿ ví mình.
216
 ThÜa r¢ng: 'LÜ®ng cä bao dung,
'TÃn DÜÖng ÇÜ®c thÃy mây rÒng có
phen.129
'R¶ng thÜÖng cÕ n¶i hoa hèn,
'Chút thân bèo b†t dám phiŠn mai sau.'

- 'Nhìn Çåi nhân tôi bi‰t Çåi nhân là ngÜ©i có

tâm lÜ®ng và tÜÖng lai l§n. Mong së nghï tình mà
cho tôi nh© cÆy sau này.'

Nghe l©i vØa š gÆt ÇÀu,

CÜ©i r¢ng: 'Tri k› trܧc sau mÃy ngÜ©i!

Tri k› là ngÜ©i hi‹u mình. ChÌ cÀn nhìn m¶t

cái, nghe m¶t câu là hi‹u. Tìm ÇÜ®c m¶t ngÜ©i tri
k› thÆt khó khæn hy h»u. NgÜ©i g¥p ÇÜ®c tri k›
là ngÜ©i rÃt may m¡n, hånh phúc.

'Khen cho con m¡t tinh Ç©i,

'Anh hùng Çoán gi»a trÀn ai m§i già.
'M¶t l©i Çã bi‰t ljn ta,
'Muôn chung nghìn tÙ cÛng là có nhau.'130

TØ Häi khen KiŠu r¢ng trong Çám bøi b¥m,

ÇÀy nh»ng ngÜ©i vÛ phu mà nhÆn diŒn ra ÇÜ®c
ngÜ©i anh hùng thì phäi là ngÜ©i có con m¡t rÃt
tinh. M¶t l©i nói thôi cÛng Çû chÙng tÕ là hi‹u
ÇÜ®c mình. Khi tìm ÇÜ®c ngÜ©i tri k› rÒi thì cái gì
cÛng có th‹ chia sÈ v§i nhau ÇÜ®c, không có gì
thành vÃn ÇŠ cä.

129
TÃn DÜÖng: tên ÇÃt, nÖi ñÜ©ng Cao T° tØ Çó dÃy
binh Çánh nhà Tùy d¿ng nghiŒp lj. Ý cä câu: Thúy
KiŠu tin r¢ng có phen TØ Häi làm nên ÇÜ®c nghiŒp Ç
‰ vÜÖng nhÜ ñÜ©ng Cao T°.
130
Chung: h¶c lúa; tÙ: xe chª ngÜ©i, vÆt døng. S¿ giàu
sang ÇÜ®c Ço b¢ng lúa và xe.
217
 Hai bên š h®p tâm ÇÀu,
Khi thân ch£ng l† là cÀu m§i thân.

Hai ngÜ©i trª thành bån thân, không phäi do

s¿ cÀu thân mà ÇÜ®c. Không phäi muÓn thân mà
ÇÜ®c thân. Thân là do có s¿ hi‹u nhau. Vì hi‹u
nhau mà thành ra thân nhau.

NgÕ l©i nói v§i bæng nhân,131

TiŠn træm låi cÙ nguyên ngân phát hoàn.

NgÜ©i Çàn ông này t§i thanh lâu chÌ vì tò mò,

muÓn nói chuyŒn v§i KiŠu. Khi hai bên thông cäm,
hi‹u nhau rÒi thì h† Ç¥t vÃn ÇŠ giäi phóng KiŠu ra
khÕi tình trång cûa cô ngay lÆp tÙc. Không cÀn
phäi träi qua giai Çoån Çi chÖi, Çi ngû v§i nhau.

BuÒng riêng sºa chÓn thanh nhàn,

ñ¥t giÜ©ng thÃt bäo vây màn bát tiên.132
Trai anh hùng gái thuyŠn quyên
PhÌ nguyŠn sánh phÜ®ng ÇËp duyên cÜ«i
rÒng.

Hai ngÜ©i ra ª riêng. Trong nguyên løc Thúy

KiŠu hÕi tåi sao TØ Häi không làm Çám cܧi, ÇÜa
KiŠu vŠ nhà nhÜ nh»ng ngÜ©i khác. TØ Häi Çáp:
'Anh chÜa có nhà nên chÜa làm chuyŒn Çó ÇÜ®c.
Bây gi© mình sÓng v§i nhau nhÜ vÆy thôi. Anh
muÓn Çám cܧi cûa anh là Çám cܧi cûa m¶t vÎ
quÓc vÜÖng Çi Çón m¶t vÎ hoàng hÆu, có hàng
chøc ngàn quân lính tiŠn hô hÆu ûng. Nhà anh
phäi là m¶t dinh th¿ Çàng hoàng chÙ không phäi là
131
Bæng nhân: ngÜ©i làm mai.
132
GiÜ©ng thÃt bäo: giÜ©ng có khäm bäy thÙ báu
(vàng, båc, pha lê, xà cØ, trân châu, mã não, ÇÒi mÒi.)
Màn bát tiên: màn thêu hình tám vÎ tiên (Chung Ly,
TrÜÖng Quä Lão, Hàn TÜÖng Tº, Lš Thi‰t Quäy, Tào
QuÓc CÆu, L» ñÒng Tân, Lam Thái Hoà, Hà Tiên Cô.)
218
cái nhà bé nhÕ nhÜ vÆy.' Thúy KiŠu thÃy nÖi
ngÜ©i con trai này m¶t tham v†ng, m¶t chí hܧng
l§n. Trong con ngÜ©i này có cä m¶t vùng næng
lÜ®ng. KiŠu bi‰t mình ch£ng qua chÌ là m¶t y‰u
tÓ làm nên s¿ sÓng cûa ngÜ©i Çàn ông này thôi và
KiŠu chÃp nhÆn. Con ngÜ©i này không phäi vì
sÓng bên cånh ngÜ©i ÇËp mà quên h‰t lš tܪng
cûa mình. Con ngÜ©i này muÓn ngÜ©i ÇËp tham
d¿ vào lš tܪng cûa mình. ñó là nh»ng d» kiŒn
trong nguyên løc không ÇÜ®c nh¡c t§i trong tác
phÄm cûa NguyÍn Du.

Nºa næm hÜÖng lºa ÇÜÖng nÒng,

TrÜ®ng phu tho¡t Çã Ƕng lòng bÓn
phÜÖng.

Trong nguyên løc, hai ngÜ©i ª v§i nhau næm

tháng thì TØ Häi muÓn Çi. Ÿ Çây là nºa næm, cø
NguyÍn Du muÓn cho KiŠu có thêm m¶t tháng
hånh phúc. Cø có thêm vào nhiŠu chi ti‰t rÃt dÍ
thÜÖng. Nàng KiŠu cûa cø NguyÍn Du dÍ thÜÖng và
tØ bi hÖn nàng KiŠu trong nguyên løc nhiŠu l¡m bªi
vì nàng KiŠu cûa cø có khá nhiŠu dân t¶c tính. Tuy
có nh»ng l‡i lÀm nhÜng cÛng có nh»ng cái ÇËp có
tính cách ViŒt Nam.
Khi sÓng v§i Thúy KiŠu, næng lÜ®ng cûa
ngÜ©i anh hùng vÅn còn n¢m nguyên trong lòng
TØ Häi. ñây là m¶t ngÜ©i Çàn ông Ç¥c biŒt.
Không muÓn làm tiêu ma š chí trÜ®ng phu cûa
ngÜ©i Çàn ông, ngÜ©i Çàn bà trong trÜ©ng h®p
này cÛng là m¶t ngÜ©i Çàn bà Ç¥c biŒt. Ÿ Çây
chúng ta có trÜ©ng h®p rÃt lš tܪng.

Trông v©i tr©i b‹ mênh mang,

Thanh gÜÖm yên ng¿a lên ÇÜ©ng th£ng
rong.
Nàng r¢ng: 'PhÆn gái ch» tòng,
'Chàng Çi thi‰p cÛng m¶t lòng xin Çi.'

219
 TØ r¢ng: 'Tâm phúc tÜÖng tri,
'Sao chÜa thoát khÕi n» nhi thÜ©ng tình?

TØ Häi ra Çi Ç‹ xây d¿ng s¿ nghiŒp. Thúy KiŠu

xin Çi theo. TØ Häi nói: 'ñã bi‰t tim, bi‰t bøng
cûa nhau rÒi mà sao em vÅn chÜa bÕ ÇÜ®c thói
quen cûa ngÜ©i Çàn bà? Anh là con ngÜ©i cûa
cách mång, chí hܧng cûa ngÜ©i con trai nÖi anh
b¡t bu¶c anh phäi Çi. Em Çi theo chÌ làm vܧng
bÆn. PhÆn s¿ cûa em là ª nhà và Ç®i.'

'Bao gi© mÜ©i vån tinh binh,

'Ti‰ng chiêng dÆy ÇÃt bóng tinh r®p
ÇÜ©ng.133
'Làm cho rõ m¥t phi thÜ©ng,
'BÃy gi© ta së rܧc nàng nghi gia.134
'B¢ng nay bÓn b‹ không nhà,
'Theo càng thêm bÆn bi‰t là Çi Çâu?
'ñành r¢ng ch© Çó ít lâu,
'ChÀy chæng là m¶t næm sau v¶i gì!'

- 'Em Ç®i chØng m¶t næm. Anh së vŠ v§i ít

nhÃt là m¶t vån quân lính. Lúc Çó chúng ta m§i có
nhà. Bây gi© em Çi theo chÌ là vܧng chân anh
thôi. Em phäi ª nhà, làm công viŒc cûa ngÜ©i Çàn
bà nghïa là ch© Ç®i.' Con ngÜ©i này có ÇÙc t¿ tin,
hoàn toàn trái ngÜ®c v§i anh chàng Thúc Sinh mít
ܧt, chÌ bi‰t khóc thôi.

Quy‰t l©i dÙt áo ra Çi,

Gió ÇÜa b¢ng tiŒn Çã lìa d¥m khÖi.

CÓ nhiên, b°n phÆn cûa ngÜ©i Çàn bà là phäi

n¡m áo låi và b°n phÆn cûa ngÜ©i Çàn ông là phäi
dÙt áo ra Çi. Hai bên, m‡i ngÜ©i làm công viŒc
133
Chiêng: nhåc khí b¢ng ÇÒng, hình tròn có núm ª
gi»a Ç‹ Çánh. Tinh: c© xí.
134
Nghi gia: vŠ nhà chÒng.
220
cûa mình. TÃt cä nh»ng câu nh»ng ch» cø NguyÍn
Du dùng Ç‹ tä TØ Häi ÇŠu tài tình, tØ nhåc cho Ç
‰n nghïa ÇŠu toát lên phong thái dÙt khoát, rõ
ràng cûa m¶t võ tܧng.

ñÜ©ng kia n‡i n†

ñây là tâm trång cûa KiŠu sau khi TØ Häi ra Çi.

Trong th©i gian sÓng v§i TØ Häi nh»ng tâm s¿ này
không có dÎp phát hiŒn:

Nàng tØ chi‰c bóng song mai,

ñêm thâu Ç¢ng Ǥng nh¥t cài then mây.
Sân rêu ch£ng vë dÃu giày,
CÕ cao hÖn thܧc liÍu gÀy vài phân.

Không Çi thiŠn hành, không c¡t cÕ làm vÜ©n.

ñóng cºa trong phòng, g¥m nh¡m s¿ thÜÖng nh§.

ñoái thÜÖng muôn d¥m tº phÀn,

Lòng quê theo ng†n mây TÀn xa xa.
Xót thay huyên c‡i xuân già
TÃm lòng thÜÖng nh§ ch¡c là có nguôi?
ChÓc Çà mÜ©i mÃy næm tr©i,
Còn ra thì Çã da mÒi tóc suÖng.

RÃt Çúng truyŠn thÓng nhà Nho: nh§ quê

hÜÖng và cha mË trܧc. Bây gi© m§i nh§ t§i ngÜ©i
yêu là Kim Tr†ng:

Ti‰c thay chút nghïa cÛ càng,

DÅu lìa ngó š còn vÜÖng tÖ lòng.
Duyên em dù nÓi chÌ hÒng,

221
 May ra thì Çã tay bÒng tay mang.

Sau tình thì nghïa phát sinh. V§i Kim Tr†ng thì
gi© Çây KiŠu Çâu còn cái tình bÒng b¶t n»a, tình
Çã trª thành nghïa. Tuy hai ngÜ©i chÜa ÇÜ®c
sÓng v§i nhau nhÜng s¿ thŠ bÒi ngày xÜa nay Çã
trª thành ân nghïa. Trên cæn bän này KiŠu nh§ Ç
‰n mÓi tình và b°n phÆn cûa mình v§i Kim Tr†ng.
Hình änh ngó sen bÎ c¡t ÇÙt nhÜng hai Çoån vÅn
còn ÇÜ®c nÓi v§i nhau b¢ng nh»ng s®i tÖ sen Çã
ÇÜ®c sº døng m¶t cách tài tình Ç‹ nói vŠ mÓi liên
hŒ này. Ngó š tÖ lòng. Ý là måt-na (thÙc thÙ bäy)
và lòng là tàng thÙc (thÙc thÙ tám.)

TÃc lòng cÓ quÓc tha hÜÖng,

ñÜ©ng kia n‡i n† ng°n ngang b©i b©i.

Nghï chuyŒn này, nghï chuyŒn khác. Bao

nhiêu suy nghï ng°n ngang trong lòng. Dù Çã tØng
Çi tu nhÜng vì không ÇÜ®c ai hܧng dÅn cä nên
tâm tÜ vÅn còn h‡n Ƕn. Không bi‰t n¡m lÃy hÖi
thª Ç‹ làm an tïnh låi tâm hÒn. ñÜ©ng kia n‡i n†
ng°n ngang b©i b©i. Trª thành nån nhân cûa hoàn
cänh và cûa tâm mình. Tâm mình có nh»ng lo l¡ng,
s® hãi, kh° Çau, n¶i k‰t cûa quá khÙ, vÆy mà
mình không bi‰t cách tu, không bi‰t cách ÇiŠu
phøc. Ÿ Quan Âm Các tu không thành công mà vŠ
Chiêu …n Am tu cÛng không thành công. M¶t phÀn
là l‡i cûa sÜ chÎ không dåy sÜ em - ho¥c có th‹
th©i gian ª Chiêu …n Am quá ng¡n. N‰u g¥p sÜ
chÎ bây gi©, ta phäi nói v§i sÜ chÎ là lÀn sau n‰u
g¥p sÜ em thì phäi dåy liŠn. Ngay ngày thÙ nhÃt
ngÜ©i ta t§i chùa phäi dåy cho ngÜ©i ta thª và
ÇiŠu phøc tâm tÜ cûa mình. ñØng Ç‹ ngÜ©i ta ª
tháng này tháng khác trong chùa mà không dåy
ngÜ©i ta. Bi‰t Çâu thiŠn sinh t§i Çây chÌ ª ÇÜ®c
ba ngày hay m¶t tuÀn v§i mình thôi. ñây là l©i
nh¡n nhû cho tÃt cä chúng ta. NgÜ©i nào trong

222
chúng ta cÛng là sÜ chÎ h‰t. N‰u sÜ em vŠ nhà,
vŠ ti‹u bang cûa mình mà 'ÇÜ©ng kia n‡i n† ng°n
ngang b©i b©i' thì Çó là l‡i cûa sÜ chÎ. SÜ em có
th‹ là ngÜ©i ngoåi quÓc, ngÜ©i ViŒt, Çàn ông,
Çàn bà hay em nhÕ. T§i chùa mình phäi chÌ liŠn
cho h† phÜÖng pháp ÇiŠu phøc hÖi thª và làm an
tïnh tâm tÜ cûa h†. Khi mình làm giÕi thì mình có
th‹ dåy giÕi. ñó là b°n phÆn cûa mình. SÜ chÎ Giác
Duyên Çã không thành công lÀn trܧc. Mình phäi
làm hay hÖn sÜ chÎ.
Chúng ta džc låi tâm trång KiŠu:

Trܧc h‰t là nh§ quê hÜÖng:

ñoái thÜÖng muôn d¥m tº phÀn,

Lòng quê theo ng†n mây TÀn xa xa.

Ti‰p ljn là nh§ cha mË:

Xót thay huyên c‡i xuân già,

TÃm lòng thÜÖng nh§ bi‰t là có nguôi.
ChÓc Çà mÜ©i mÃy næm tr©i,
Còn ra thì Çã da mÒi tóc sÜÖng.

Nh§ t§i ngÜ©i yêu và em gái:

Ti‰c thay chút nghïa cÛ càng,

DÅu lìa ngó š còn vÜÖng tÖ lòng.
Duyên em dÀu nÓi chÌ hÒng
May ra thì Çã tay bÒng tay mang.

Không nh§ em trai vì theo nguyên t¡c nó là con

trai, nó có Çû sÙc Ç‹ t¿ lo.

TÃc lòng cÓ quÓc tha hÜÖng,

ñÜ©ng kia n‡i n† ng°n ngang b©i b©i.

223
 ñó là tâm s¿ ng°n ngang, không có ÇÎnh,
không có an låc cûa KiŠu. CuÓi cùng, trª vŠ v§i tình
trång hiŒn tåi, KiŠu chÌ thÃy mình Çang thi‰u TØ
Häi thôi:

Cánh hÒng bay b°ng tuyŒt v©i

ñã mòn con m¡t phÜÖng tr©i Çæm Çæm.

Hoàn toàn không có khä næng sÓng an låc

trong hiŒn tåi thành ra Çã tu hai chùa rÒi mà vÅn
không thành công.

ChÃt cûi cho mùa ñông

Vào khoäng ÇÀu truyŒn, có m¶t câu thÖ nói
lên s¿ khi‰p Çäm cûa m¶t con ngÜ©i không bi‰t
tÜÖng lai vÆn mŒnh cûa mình ra sao (câu 218.)
ñó là lúc KiŠu Çi chÖi Thanh Minh vŠ mÖ thÃy ñåm
Tiên cho bi‰t mình có tên trong s° Çoån trÜ©ng,
KiŠu thÙc giÃc trong m¶t tâm trång lo s®, hoàn
toàn mù mÎt vŠ tÜÖng lai.

M¶t mình lÜ«ng l¿ canh chÀy,

ñÜ©ng xa nghï n‡i sau này mà kinh.

ThÙc dÆy m¶t mình gi»a Çêm khuya, KiŠu

thÃy mình rÃt cô ÇÖn. Nghï ljn tÜÖng lai cô
không bi‰t cái gì së xäy ra cho mình. Hoäng s®,
lo l¡ng. Cu¶c Ç©i Çoån trÜ©ng cûa KiŠu b¡t ÇÀu tØ
ch‡ Çó. KiŠu Çã bܧc ra khÕi th©i thÖ Ãu thiên
ÇÜ©ng, trª thành m¶t cô gái l§n, nhÜng không bi
‰t së Çi vŠ Çâu. ñÜ©ng xa nghï n‡i sau này mà
kinh. Có th‹ KiŠu cÛng së Çi m¶t mình nhÜ ñåm
Tiên ngày xÜa; bi‰t bao ngÜ©i giàu sang thæm vi
‰ng, hâm m¶ s¡c ÇËp và ti‰ng hát cûa mình
nhÜng khi ch‰t thì mình hoàn toàn trÖ tr†i. Khi
KiŠu bÕ Quan Âm Các trÓn Çi cÛng có câu: 'ñêm

224
khuya thân gái d¥m trÜ©ng'. ThÙc dÆy nºa Çêm
v§i cäm giác cô ÇÖn và s® hãi.

M¶t mình lÜ«ng l¿ canh chÀy,

ñÜ©ng xa nghï n‡i sau này mà kinh.
Hoa trôi bèo giåt Çã Çành,
Bi‰t duyên mình bi‰t phÆn mình th‰
thôi!
N‡i riêng l§p l§p sóng dÒi,
Nghï Çòi cÖn låi søt sùi Çòi cÖn.

Càng lo nghï chØng nào thì nh»ng Ç®t sóng

cûa tâm hành càng n°i lên månh më chØng Çó.
Càng suy nghï t§i s¿ cô ÇÖn cûa mình thì s¿ s® hãi
låi càng l§n thêm. 'N‡i riêng l§p l§p sóng dÒi, Nghï
Çòi cÖn låi søt sùi Çòi cÖn.'
Không phäi ngÜ©i Çàn bà trong trÜ©ng h®p
cô ÇÖn m§i cäm thÃy s® hãi. NgÜ©i Çàn ông khi
thÃy m¶t mình m¶t bóng cô ÇÖn, không ai hi‹u
mình cÛng s® hãi, không bi‰t cái gì së xäy ra
trong Ç©i mình. ñ©i m¶t con ngÜ©i th‰ nào
cÛng có nh»ng giai Çoån may và nh»ng giai Çoån
rûi. ChuyŒn may rûi này có th‹ không phäi là ngÅu
nhiên. Chúng ÇŠu có nh»ng nguyên nhân gÀn hay
xa. Lâm vào tình trång khó khæn mà bên mình có
ÇÜ®c m¶t ngÜ©i hi‹u mình, thÜÖng mình, y‹m
tr® cho mình thì Ç« l¡m. Khi cô ÇÖn, g¥p tai nån và
kh° Çau mà m¶t thân m¶t mình và hoàn toàn cô
ÇÖn thì ta së Çau kh° t¶t Ƕ. NhÜng n‰u bên
cånh mình có vài ngÜ©i hay ít nhÃt là m¶t ngÜ©i
hi‹u, thÜÖng, nâng Ç« và bäo vŒ cho mình thì thay
vì kh° m¶t ngàn lÀn mình chÌ kh° chØng m¶t træm
lÀn thôi (ho¥c có th‹ ít hÖn.) Trong cu¶c sÓng hàng
ngày chúng ta phäi bi‰t ÇÀu tÜ nÖi bån bè. CÛng
nhÜ bi‰t mùa Çông s¡p t§i thì phäi cÜa cûi Ç‹
dành cho nh»ng ngày quá lånh. Không có cûi ÇÓt
thì mình së ch‰t cóng. Chúng ta phäi làm th‰
nào Ç‹ có ÇÜ®c m¶t, hai, ba... ngÜ©i bån. Nh»ng

225
ngÜ©i bån Çó së là nh»ng ngÜ©i ÇÙng cånh mình,
nâng Ç«, bäo vŒ mình trong nh»ng lúc mình Çau
kh°, y‰u ÇuÓi nhÃt. Xây d¿ng tæng thân là m¶t
viŒc làm rÃt quan tr†ng. Tæng thân không h£n chÌ
là nh»ng ngÜ©i cùng th¿c tÆp theo Çåo Bøt; bån
bè nuôi dÜ«ng, giúp Ç« nhau trong cu¶c Ç©i cÛng
là m¶t hình thÙc tæng thân. Trong khi džc 'Con vŠ
nÜÖng t¿a Tæng' chúng ta phäi hi‹u Tæng bäo là
m¶t viên ng†c quš. ñØng coi Tæng bäo là nh»ng
phÀn tº Çang tu tÆp v§i mình mà thôi. Phäi thÃy ª
trong Çó có nh»ng ngÜ©i anh, ngÜ©i chÎ, ngÜ©i
em Çích th¿c cûa mình. Khi mình lâm nån thì chính
nh»ng ngÜ©i Çó ljn ôm lÃy mình nói: 'ChÎ ÇØng
s®! Em ÇØng s®! Có em Çây. Có anh Çây. Không
có gì mà s®.' M‡i ngày sÓng ta phäi ÇÀu tÜ nÖi
huynh ÇŒ, nÖi tæng thân cûa mình. Ta phäi quán
chi‰u, thÃy ÇÜ®c nh»ng khó khæn, kh° Çau cûa
nh»ng ngÜ©i sÓng xung quanh và th¿c tÆp làm
vÖi Çi nh»ng n‡i kh° Çó. Khi bån mình nª ÇÜ®c
m¶t nø cÜ©i thì chúng ta cÛng Çã Ç¥t thêm ÇÜ®c
m¶t viên gåch xây d¿ng tình b¢ng h»u. 'Sáng cho
ngÜ©i thêm niŠm vui, ChiŠu giúp ngÜ©i b§t kh°.'
ñó cÛng ÇÒng th©i là s¿ th¿c tÆp ÇÀu tÜ cho
tÜÖng lai, Ç‹ dành cûi cho nh»ng ngày mÜa. TÃt cä
nh»ng gì mình làm mình së ÇÜ®c hܪng trong
tÜÖng lai. Hai phía ÇŠu dính líu t§i nhau. Tình luôn
luôn Çi v§i nghïa. M¶t ngÜ©i th¿c tÆp thông mình
thì trong Ç©i sÓng hàng ngày luôn luôn ÇÀu tÜ vào
các bån. Nh»ng lúc các bån có vÃn ÇŠ, y‰u ÇuÓi,
sa xuÓng thÃp thì mình ÇÙng gÀn, có m¥t: 'Có chÎ
Çây. Em ÇØng lo! Có em Çây. Anh ÇØng lo!' Và
mình chæm lo thÆt s¿ cho ngÜ©i Çó chÙ không
phäi chÌ lo vì b°n phÆn cûa m¶t ngÜ©i trong tæng
thân. Làm ÇÜ®c ÇiŠu Çó thì Çi Çâu mình cÛng có
cäm tܪng ÇÜ®c nâng Ç«. ñó là l©i Bøt dåy khi
Ngài dåy vŠ TÙ Vô LÜ®ng Tâm: khi th¿c tÆp tâm
TØ, tâm Bi, tâm H› và tâm Xä Çi Çâu mình cÛng
thÃy có s¿ che chª, bäo vŒ và nâng Ç«. M¶t ngÜ©i

226
th¿c tÆp 'Sáng cho ngÜ©i thêm niŠm vui, ChiŠu
giúp ngÜ©i b§t kh°' thì không có cäm tܪng cô
ÇÖn, lÈ loi trong cu¶c Ç©i. ñÜ©ng dài nhÜng mình
Çi m¶t cách rÃt v»ng chãi, an låc. ñÜ©ng càng dài
thì càng ÇÜ®c Çi xa. Không s®, không thÃy
'ÇÜ©ng xa nghï n‡i sau này mà kinh.' ñÜ©ng càng
xa, càng Çi càng thích. Dù có nh»ng khó khæn,
trên ÇÜ©ng cûa mình vÅn có chim, có bܧm, có
cây. Mình không sÓng m¶t mình. Mình sÓng v§i các
bån.
Bu°i sáng, sau khi ngÒi thiŠn ta nên nh¡c
mình: hôm nay ta phäi dâng cho ngÜ©i m¶t niŠm
vui. N‰u bu°i sáng Çi qua mà ta không làm ÇÜ®c
cho m¶t ngÜ©i nào vui thì ta không th¿c tÆp
ÇÜ®c s¿ ÇÀu tÜ Çó. Bu°i chiŠu, nguyŒn giúp
ngÜ©i b§t kh°, ta së quán chi‰u xem ngÜ©i
huynh ÇŒ nào Çang cÀn s¿ sæn sóc cûa ta. Và
bu°i tÓi, ngÒi thiŠn xong, ta quán chi‰u låi Ç‹
thÃy ngày hôm nay ta có làm công viŒc ÇÀu tÜ Ãy
Çàng hoàng không. Bu°i sáng chúng ta Çã cho ai
ÇÜ®c niŠm vui? Bu°i chiŠu ta có giúp ai ÇÜ®c b§t
kh°? ñó là m¶t th¿c tÆp rÃt quan tr†ng. Làm ÇiŠu
Çó cÛng chính là làm cho mình. Nh»ng ngÜ©i xung
quanh mình, theo Bøt dåy, chính là mình. Lân mÅn,
lo l¡ng cho h† tÙc là lân mÅn lo l¡ng cho chính
mình. ñ©i m¶t con ngÜ©i th‰ nào cÛng có nh»ng
lúc khó khæn, Çen tÓi, bŒnh tÆt, lo sÀu. N‰u chÌ
có m¶t thân m¶t mình, ngÜ©i ta së không th‹ nào
sÓng n°i. NgÜ©i ta t¿ tº thÜ©ng là vì vÆy: hoàn
cänh khó quá, không th‹ nào vÜ®t thoát. NhÜng n
‰u có ÇÜ®c m¶t ngÜ©i bån, ngÜ©i anh hay
ngÜ©i chÎ bên mình trong lúc Çó thì š tܪng t¿ tº
së b§t Çi t§i bäy mÜÖi, tám mÜÖi phÀn træm. T¿ tº
không phäi vì chán Ç©i mà vì s®. S® r¢ng m‡i
ngày mình ÇŠu phäi sÓng nhÜ vÆy thì Çau kh°
quá, chÎu không n°i. SÓng trong chánh niŒm, thÃy
ngÜ©i xung quanh Çi, ÇÙng, nói, cÜ©i... mình
cÛng phäi nhìn Ç‹ thÃy r¢ng h† cÛng Çang có

227
nh»ng n‡i kh°, niŠm Çau. NgÜ©i nào cÛng có vÃn
ÇŠ riêng cûa h†. Không phäi chÌ có m¶t mình mình
m§i có vÃn ÇŠ. N‰u nghï r¢ng chÌ m¶t mình mình
m§i có vÃn ÇŠ thì mình trª nên khó chÎu v§i nh»ng
ngÜ©i xung quanh. ñôi khi thÃy ÇÜ®c nh»ng vÃn
ÇŠ cûa ngÜ©i xung quanh rÒi mình låi thÃy vÃn ÇŠ
cûa mình không quan tr†ng mÃy và t¿ nhiên n‡i
Çau cûa mình nhË Çi. T§i giúp ngÜ©i kia t¿ nhiên
mình có niŠm vui và vÃn ÇŠ cûa mình cÛng tan bi
‰n. Th¿c tÆp này rÃt quan tr†ng. Có nh»ng n‡i
kh° Çau l§n gÃp træm, ngàn lÀn n‡i kh° Çau cûa
mình mà mình không thÃy. Mình chÌ nghï r¢ng n‡i
kh° Çau cûa mình là l§n nhÃt. ñó là m¶t nguyên do
khi‰n mình Çau kh° và t¿ giam trói mình trong
ngøc tù chû quan.

NhÆn diŒn
ñ†c truyŒn KiŠu, ta thÜ©ng t¿ ÇÒng nhÃt
hóa v§i nh»ng n‡i kh° Çau cûa nhân vÆt chính.
NhÜng ta cÛng phäi tÆp ÇÒng nhÃt hóa v§i hoàn
cänh và nh»ng kh° Çau cûa các nhân vÆt khác.
Trong ta không nh»ng có chÃt liŒu cûa Thúy KiŠu
mà còn có chÃt liŒu cûa nh»ng nhân vÆt khác
trong truyŒn n»a.
Chúng ta có chÃt liŒu cûa sÜ trܪng Giác
Duyên. Chúng ta rÃt thÜÖng sÜ em nhÜng chúng
ta làm æn ra sao mà không dåy cho sÜ em cách
thª, cách Çi thiŠn hành, cách n¡m v»ng tâm š.
Chúng ta phäi thÃy ni sÜ ª trong ta. M¶t ngÜ©i
cÛng có hånh phúc, tu hành rÃt chân chính nhÜng
không bi‰t tåi sao mà không giúp ÇÜ®c sÜ em vŠ
viŒc th¿c tÆp! Tåi lo viŒc chùa hÖi nhiŠu nên
không có thì gi©? Hay sÜ chÎ chÜa ÇÜ®c h†c Kinh
An Ban Thû Ý? NhÜ vÆy thì ta cÛng thÜÖng. Ta
nói: 'SÜ trܪng Giác Duyên, em së cÓ g¡ng làm hay
hÖn chÎ. Vì chÎ không ÇÜ®c g¥p SÜ Ông nhÜng em

228
Çã có dÎp g¥p ThÀy rÒi.' NÖi ni sÜ Giác Duyên có
nhiŠu cái hay, cái ÇËp mà có th‹ chúng ta chÜa có.
Ni sÜ rÃt thÜÖng Tråc TuyŠn nhÜng khi Tråc TuyŠn
g¥p låi gia Çình và ÇÜ®c gia Çình m©i vŠ thì ni sÜ
không ngæn cän. Ni sÜ làm m¶t cái chùa nhÕ là Ç‹
ª chung v§i sÜ em; sÜ em vŠ nhà rÒi thì ni sÜ khóa
cºa, Çi vân du. 'SÜ Çà hái thuÓc phÜÖng xa, Mây
bay håc lánh bi‰t là tìm Çâu.' Không bi‰t ÇÎa chÌ
cûa ni sÜ Ç‹ gºi thÜ. Ni sÜ là m¶t Çám mây t¿ do,
thong dong bay, không vܧng bÆn. Trong túi cûa
ni sÜ có rÃt nhiŠu træng. ñi t§i Çâu ni sÜ cÛng có
hånh phúc. ñó là nh»ng cái chúng ta có th‹ h†c
ÇÜ®c tØ sÜ chÎ Giác Duyên.
Chúng ta có m¶t Thúc Sinh ª trong lòng.
Không nhiŠu thì ít, trong m‡i chúng ta ÇŠu có chÃt
liŒu Çam mê và nhu nhÜ®c. Chúng ta phäi công
nhÆn r¢ng chúng ta có håt giÓng cûa s¿ Çam mê
và nhu nhÜ®c Çó. ñØng nói: 'ñâu, tôi Çâu phäi
Thúc Sinh nà!' Phäi công nhÆn s¿ có m¥t cûa
nh»ng håt giÓng Çó Ç‹ có th‹ th¿c tÆp chuy‹n hóa.
Thúc Sinh tuy rÃt thÜÖng Thúy KiŠu nhÜng thi‰u
h£n trí tuŒ. Không bi‰t nghe l©i khuyên cûa
KiŠu. Và khi KiŠu bÎ lâm nån, tuy rÃt Çau kh° Thúc
Sinh không có can Çäm Ç‹ hành Ƕng, cÙu KiŠu.
RÃt s® v®. Tuy có m¶t ít s¿ chung tình nhÜng
s¿ chung tình Çó không Çû månh Ç‹ Thúc Sinh
hành Ƕng. Nh»ng håt giÓng cûa Thúc Sinh chúng
ta ÇŠu có h‰t. Phäi nhìn kÏ Ç‹ thÃy s¿ có m¥t cûa
nh»ng håt giÓng Çó mà th¿c tÆp chuy‹n hóa và Ç‹
ÇØng làm nhÜ Thúc Sinh.
Håt giÓng cûa TØ Häi trong ta cÛng có.
Chúng ta cÛng có khí phách. ThÃy nh»ng s¿ bÃt
bình Çôi khi ta cÛng n°i giÆn nhÜ TØ Häi. Chúng ta
cÛng muÓn làm cách mång. Nói nhÜ vÆy không có
nghïa là chÓng låi v§i ÇiŠu vØa nói ª trên là trong
ta có s¿ nhu nhÜ®c cûa Thúc Sinh. Chúng ta có håt
giÓng cûa s¿ nhu nhÜ®c nhÜng chúng ta cÛng có
håt giÓng cûa s¿ khí khái. N‰u chúng ta th¿c tÆp

229
tܧi tÄm nh»ng håt giÓng khí khái, anh hùng thì
nh»ng håt giÓng Çó së l§n lên. Chúng ta së trª nên
m¶t ngÜ©i có cái quy‰t tâm cûa TØ Häi. 'Quy‰t
l©i dÙt áo ra Çi, Gió ÇÜa b¢ng tiŒn Çã lìa d¥m
khÖi.' ñi m¶t cái r¶t. NgÜ©i Çàn bà không th‹ làm
tiêu hao, lung låc chí khí trÜ®ng phu. ñó là cái
chúng ta cÀn phäi h†c. Ta có BÒ ñŠ Tâm, có chí
hܧng, lš tܪng. ñØng làm theo ki‹u cûa Thúc Sinh.
CÀn hành Ƕng, cÀn quy‰t ÇÎnh thì phäi hành
Ƕng và quy‰t ÇÎnh m¶t cách rÃt månh më. N‰u
trí tuŒ cho chúng ta bi‰t hành Ƕng Çó là hành
Ƕng Çúng, phù h®p v§i con ÇÜ©ng lš tܪng cûa
ta thì ta nhÃt ÇÎnh phäi làm. ñØng Ç‹ tình cäm này
níu kéo, tình cäm kia xô ÇÄy ngày này sang tháng
khác kéo dài, rÓt cu¶c không bao gi© ta làm ÇÜ®c
cä. Có nh»ng ngÜ©i ôm m¶t cái m¶ng mà ba, bÓn,
næm mÜÖi næm không th¿c hiŒn ÇÜ®c. ñó là vì
h† có quá nhiŠu tính chÃt nhu nhÜ®c cûa anh
chàng Thúc Sinh. N‰u anh, chÎ có cái m¶ng nào
muÓn th¿c hiŒn thì phäi làm nhÜ TØ Häi.
Chúng ta cÛng có håt giÓng cûa Hoån ThÜ.
ñØng nói: ''Ôi, Hoån ThÜ là m¶t ngÜ©i ghê g§m
quá! Mình làm sao mà là Hoån ThÜ ÇÜ®c!' Kÿ th¿c
Hoån ThÜ và ta có nh»ng Çi‹m giÓng nhau. M‡i
ngÜ©i trong chúng ta ÇŠu có håt giÓng cûa
s¿ ghen ghét trong lòng. Có khi chúng ta ganh v§i
em, v§i chÎ, v§i anh, v§i bån... Håt giÓng ganh ghét
Çó, chúng ta không bi‰t, không nhÆn diŒn ra và
chúng ta lÃy nh»ng lš do khác Ç‹ bào ch»a cho thái
Ƕ cûa mình. Không có ai trong chúng ta vÜ®t ra
khÕi tình trång Çó. Tôi cÛng có håt giÓng ghen.
Trong tÃt cä quš vÎ ai cÛng ÇŠu có håt giÓng ghen
cä. Vì vÆy chúng ta phäi h†c th¿c tÆp H› Xä TØ Bi
Ç‹ chuy‹n hóa cái ghen cûa mình. ThÃy m¶t ngÜ©i
có hånh phúc, ÇÜ®c thÜÖng, ÇÜ®c may m¡n,
mình mØng cho ngÜ©i Çó, vui cái niŠm vui cûa h†
g†i là H›. Trong lòng mình có niŠm vui, có s¿ nhË
nhàng, thänh thÖi. Và ngÜ©i kia t¿ nhiên trª låi

230
thÜÖng mình, chia sÈ hånh phúc cûa h† cho mình.
N‰u mình ghen thì ngu©i kia Çau kh° và không
th‹ nào chia sÈ ÇÜ®c hånh phúc cho mình. Hånh
phúc cûa ngÜ©i kia b§t Çi là vì s¿ ganh tuông cûa
mình. Hoån ThÜ có m¥t trong ta. NhÜng Hoån ThÜ
không phäi chÌ có ganh thôi. Trong cô cÛng có lòng
tØ bi. ñ†c t© cung khai cûa KiŠu, Hoån ThÜ thÜÖng
cho tài væn và tâm trång cûa KiŠu và Çã cho phép
KiŠu Çi tu, khÕi phäi làm thân tôi t§. Nghe lÕm
ÇÜ®c câu chuyŒn gi»a KiŠu và Thúc Sinh, Hoån
ThÜ vÅn l© Çi, không canh gác, cÓ š Ç‹ KiŠu Çi
trÓn. KiŠu trÓn Çi, mang theo chuông vàng khánh
båc, Hoån ThÜ vÅn không theo b¡t, dù cô có ÇÀy
Çû phÜÖng tiŒn Ç‹ truy nã. Hành Ƕng nhân tØ Çó
Çã có k‰t quä rÃt tÓt mà chúng ta së thÃy trong
nh»ng Çoån t§i. TØ Hoån ThÜ chúng ta cÛng h†c
ÇÜ®c bài h†c nhân ái chÙ cô không phäi là m¶t
ngÜ©i bÕ Çi. TÃt cä chúng ta, ngÜ©i nào cÛng có
nh»ng håt giÓng tÓt và xÃu. Chúng ta phäi chÃp
nhÆn nhau và giúp Ç« nhau Ç‹ nh»ng håt giÓng
tÓt trong nhau phát tri‹n và nh»ng håt giÓng xÃu
ngày m¶t y‰u dÀn Çi.
RÒi nh»ng Tú Bà, Mã Giám Sinh, Ðng,
Khuy‹n... ÇØng nói Çó là nh»ng phÜ©ng vô låi.
Chúng ta cÛng có håt giÓng cûa h†. M‡i ngÜ©i
ViŒt ÇŠu có håt giÓng cûa Lš ThÜ©ng KiŒt, TrÀn
Thái Tông, TrÀn Nhân Tông... mà cÛng có håt
giÓng cûa TrÀn ´ch T¡c, HÒ Quš Ly... N‰u sÓng
trong m¶t môi trÜ©ng không thuÆn l®i thì chúng
ta së thành ra TrÀn ´ch T¡c. Và n‰u ÇÜ®c sÓng
trong m¶t hoàn cänh gia Çình và xã h¶i thuÆn l®i
thì chúng ta së thành ra nh»ng Lê Thái T°, TrÀn
Thái Tông. ñØng nghï r¢ng b†n Sª Khanh, Ðng,
Khuy‹n, Tú Bà là nên Çem Çi chém h‰t. Phäi thÃy
r¢ng hoàn cänh giáo døc, gia Çình và xã h¶i cûa h†
Çã ÇÜa h† t§i ch‡ Çó. Chúng ta phäi có lòng tØ bi
v§i nh»ng ngÜ©i này và phäi chæm sóc h† m¶t
cách Ç¥c biŒt.

231
 ñ†c truyŒn KiŠu theo phÜÖng pháp thiŠn
quán, chúng ta phäi Çi vào da thÎt cûa tØng nhân
vÆt. Chúng ta së thÃy r¢ng ngÜ©i nào cÛng có
m¥t trong ta cä. H† ª ngay Çó, trong Ç©i sÓng
hàng ngày. Ta chÌ ÇÜa tay ra là Çøng. B¢ng chánh
niŒm chúng ta nhÆn diŒn liŠn lÆp tÙc nh»ng håt
giÓng cûa nh»ng nhân vÆt Çó trong ta và trong
ngÜ©i xung quanh. Ta phäi thÃy ÇÜ®c h† và phäi
thÃy m¶t cách sáng suÓt Ç‹ có th‹ giúp h† và có
th‹ phän chi‰u låi n¶i tâm ta. ThÃy Ç‹ b¡t chܧc
nh»ng cái hay, cái ÇËp cÛng nhÜ tránh lÆp låi
nh»ng l‡i lÀm cûa h†. Và v§i tình thÜÖng, TØ Bi H›
Xä, ta tìm cách giúp h†.

232
233
 Hånh Phúc Chân ThÆt

Bõ lúc phong trÀn

ñêm ngày luÓng nh»ng âm thÀm,
Lºa binh Çâu Çã Àm Àm m¶t phÜÖng.
NgÃt tr©i sát khí mÖ màng,
ñÀy sông kình ngåc chÆt ÇÜ©ng giáp
binh.135

Chi‰n tranh tràn t§i. Không khí chi‰n tranh

bao phû cä m¶t vùng.

NgÜ©i quen thu¶c kÈ chung quanh,

Nhû nàng hãy tåm lánh mình m¶t nÖi.
Nàng r¢ng: 'Trܧc Çã hËn l©i,
'DÅu trong nguy hi‹m dám r©i ܧc xÜa!'
Còn Çang dùng d¡ng ngÄn ngÖ,
Mái ngoài Çã thÃy bóng c© ti‰ng la.136
Giáp binh kéo ljn quanh nhà,
ñÒng thanh cùng gªi: 'Nào là phu nhân?'
Hai bên mÜ©i vÎ tܧng quân,
ñ¥t gÜÖm cªi giáp trܧc sân khÃu ÇÀu.
Cung nga th‹ n» nÓi sau,
R¢ng: 'Vâng lŒnh chÌ rܧc chÀu vu quy.'

135
Kình ngåc: hai giÓng cá to d», chÌ quân lính hùng
månh. Giáp binh: áo giáp và khí gi§i.
136
Ti‰ng la: ti‰ng thanh la, nhåc khí b¢ng ÇÒng
dùng Ç‹ Çánh.
234
 TØ Häi ÇÜa m¶t Çåo binh Çi Çón v®. KiŠu Çã
xuÓng chó, bây gi© lên voi.

S¤n sàng phÜ®ng liÍn loan nghi,137

Hoa quan giÃp gi§i hà y r« ràng.138
D¿ng c© n°i trÓng lên ÇÜ©ng,
Trúc tÖ139 th°i trܧc kiŒu vàng kéo sau.

ñây là Çám cܧi mà TØ Häi mong muÓn. L©i

hÙa Çã ÇÜ®c th¿c hiŒn. TØ Minh SÖn Çã thành
công và trª vŠ Çóng binh ª gÀn Çó.

HÕa bài tiŠn l¶ ru°i mau,140

Nam Çình nghe Ƕng trÓng chÀu Çåi
doanh.141
Kéo c© lÛy phát súng thành,
TØ công ra ng¿a thân nghênh cºa ngoài.
L»a mình là vÈ cân Çai,
Hãy còn hàm én mày ngài nhÜ xÜa.

TØ Häi thân hành ra ngoài cºa Çón. VÅn còn

dáng dÃp cûa ngÜ©i anh hùng Çã g¥p KiŠu ngày
xÜa ª thanh lâu.

CÜ©i r¢ng: 'Cá nܧc duyên Üa!

'Nh§ l©i nói nh»ng bao gi© hay không?

137
PhÜ®ng liÍn loan nghi: kiŒu và các ÇÒ nghi trÜ®ng
có chåm, thêu hình chim loan, chim phÜ®ng.
138
Hoa quan: mÛ có Çính vàng ng†c, kim cÜÖng ÇËp
Çë. ChÃp ch§i: sáng lóng lánh. Hà y: áo ÇÕ tía nhÜ s¡c
ráng tr©i.
139
Trúc tÖ: sáo và Çàn, âm nhåc.
140
Bài: mi‰ng g‡ vuông Ç‹ vi‰t ch»; hoä: š viŒc
khÄn cÃp, nông nhÜ lºa. Hoä bài tiŠn l¶: thÈ bài hoä tÓc
cÀm Çi trܧc Ç‹ báo tin cho nhân dân bi‰t mà lo viŒc
phøc dÎch hay dËp ÇÜ©ng cho quan quân Çi.
141
Nam Çình: triŠu Çình phÜÖng Nam do TØ Häi lÆp ra.
ñåi doanh: doanh tråi l§n, ch‡ Çóng quân cûa TØ Häi.
235
 'Anh hùng m§i bi‰t anh hùng,
'Rày xem phÕng Çã cam lòng Ãy chÜa?'
Nàng r¢ng: 'Chút phÆn ngây thÖ,
'CÛng may dây cát ÇÜ®c nh© bóng cây!

- 'Em ch£ng qua chÌ là m¶t loåi dây leo nÜÖng

nh© vào ÇÜ®c m¶t cây tùng månh khÕe mà leo
lên cao." Cát là dây leo, thÜ©ng g†i là cát Ç¢ng. Có
m¶t b¶ løc tên là Cát ñ¢ng Løc do m¶t thiŠn sÜ
sáng tác. Tác phÄm Quy SÖn ñåi Viên ThiŠn SÜ
Cänh Sách trong b¶ luÆt Sa Di và Sa Di Ni có câu:
'Khªi bÃt ki‰n › tùng chi cát, thÜ®ng tûng thiên
tÀm, phø thác th¡ng nhân, phÜÖng næng h»u ích.'
Nghïa là: Há không thÃy nh»ng dây leo nÜÖng vào
cây tùng mà lên cao ÇÜ®c cä ngàn tÀm; nÜÖng
t¿a vào nh»ng ngÜ©i l§n thì m§i có ích l®i trong
s¿ tu tÆp.

'ñ‰n bây gi© m§i thÃy Çây,

'Mà lòng Çã ch¡c nh»ng ngày m¶t hai.'

- 'Bây gi© thì s¿ vinh quang Çã rõ ràng nhÜng

em Çã thÃy ÇÜ®c nó tØ ngày m§i g¥p nhau!'
ChÙng tÕ: 'Em là tri k› duy nhÃt cûa anh. Em có
con m¡t rÃt tinh.' Trong lòng nói vÆy nhÜng bên
ngoài thì vÅn có vÈ khiêm nhÜ©ng l¡m: 'Em Çâu có
giá trÎ gì Çâu!'
Cùng nhau trông m¥t cä cÜ©i,
Dan tay vŠ chÓn trܧng mai t¿ tình.
TiŒc bày thܪng tܧng khao binh,
Om thòm trÓng trÆn rÆp rình nhåc quân.
Vinh hoa bõ lúc phong trÀn,
Ch» tình ngày låi thêm xuân m¶t ngày.

ñó là nh»ng ngày KiŠu có danh, có l®i, có tình,

có hånh phúc. NhÜng than ôi, tình trång này låi
không ÇÜ®c lâu dài!

236
Ân oán råch ròi
Trong quân có lúc vui vÀy,
Thong dong m§i k‹ s¿ ngày hàn vi:142
'Khi Vô Tích, khi Lâm Truy,
'NÖi thì lØa Çäo nÖi thì xót thÜÖng.
'TÀm thân rày Çã nhË nhàng,
'Chút còn ân oán Çôi ÇÜ©ng chÜa xong.'

KiŠu muÓn ÇŠn Ön và báo oán. Nh»ng håt

giÓng Çó cÛng có m¥t trong ta. Chúng ta không
muÓn gi‰t hay bÕ tù ngÜ©i làm ta kh° nhÜng khi
thÃy ngÜ©i Çó bây gi© kh° thì trong lòng ta cÛng
thÃy hÖi Çã. ñó là håt giÓng cûa s¿ báo oán. TÃt cä
chúng ta ÇŠu có håt giÓng Çó. Phäi công nhÆn
nhÜ vÆy. H†c TØ Bi H› Xä chúng ta có th‹ chuy‹n
hóa håt giÓng Çó. Tôi Çã th¿c tÆp. Có nh»ng
ngÜ©i làm kh° tôi rÃt nhiŠu trong quá khÙ. ñôi khi
thÃy nh»ng ngÜ©i Çó kh° thì ban ÇÀu mình nói
thÀm thÀm: 'Cho Çáng!' Ngày xÜa thì có lúc nhÜ th
‰, nhÜng bây gi© thì khác. Tôi Çã chuy‹n hóa. Tôi
không muÓn nh»ng ngÜ©i làm kh° mình ngày xÜa
kh°. N‰u quš vΠdžc sáu Çi‹m tôi ÇŠ nghÎ cho
tÜÖng lai PhÆt giáo ViŒt Nam thì së thÃy m¶t
trong sáu ÇiŠu là: 'PhÆt giáo ViŒt Nam không có
kÈ thù. PhÆt giáo ViŒt Nam muÓn ÇÜ®c c¶ng tác
v§i tÃt cä nh»ng thành phÀn khác cûa dân t¶c, dÀu
v§i nh»ng ngÜ©i ngày xÜa Çã tØng Çàn áp PhÆt
giáo và làm cho PhÆt giáo Çiêu ÇÙng.' ñiŠu này
ÇÜ®c b¶c l¶ rÃt rõ, Çúng theo tinh thÀn ñåi Xä cûa
TÙ Vô LÜ®ng Tâm.
ñ†c truyŒn KiŠu, ch‡ nào chúng ta cÛng thÃy
thÜÖng xót KiŠu nhÜng t§i ch‡ Thúy KiŠu trä thù thì
ta thÃy KiŠu chÜa giÕi. ñã kh° nhiŠu nhÜ vÆy mà
chÜa hi‹u ÇÜ®c nh»ng ngÜ©i kia. Tuy ác Ƕc, gian
142
Hàn vi: Çói lånh, chÌ lúc nghèo hèn, không có th‰
l¿c, kh° Çau.
237
manh nhÜng h† cÛng là nån nhân cûa gia Çình, xã
h¶i và giáo døc cûa h†. KiŠu chÜa thÃy ÇÜ®c ÇiŠu
Çó. Cùng tu h†c v§i nhau bây gi©, chúng ta có cÖ
h¶i làm ÇÜ®c chuyŒn mà ngày xÜa Thúy KiŠu Çã
không làm ÇÜ®c, tÙc là thÜÖng xót ÇÜ®c nh»ng
ngÜ©i Çã làm kh° mình bªi vì h† cÛng kh°. Ý ÇÎnh
ÇŠn Ön thì tÓt nhÜng š muÓn trä thù thì không
xÙng Çáng; nhÃt là mình Çã tØng ÇÜ®c Çi tu rÒi.

TØ công nghe nói thûy chung,

BÃt bình n°i trÆn Çùng Çùng sÃm vang.

Anh chàng nghe nói giÆn l¡m. MuÓn trØng

phåt tÃt cä nh»ng ngÜ©i Çã làm cho ngÜ©i yêu
cûa mình Çau kh° da di‰t ngày xÜa. ˆn thua là do
ngÜ©i Çàn bà cä. NgÜ©i Çàn bà cÙ tÌ tê, nói ra nói
vào m¶t hÒi là ngÜ©i Çàn ông xiêu lòng. Anh hùng
vÆy Çó, nhÜng n‰u có m¶t ngÜ©i Çàn bà y‰u
ÇuÓi h©n ganh bên cånh thì có th‹ nh»ng håt
giÓng vô minh së n°i lên. ñó cÛng là thÜÖng
nhÜng tình thÜÖng ª Çây chÜa phäi là tình thÜÖng
cûa TØ Bi H› Xä. Tình thÜÖng này còn có chÃt liŒu
cûa vô minh, phân biŒt, kÿ thÎ. ChÜa có chÃt liŒu
Xä.
Nghiêm quân tuy‹n tܧng s¤n sàng,143
Dܧi c© m¶t lŒnh v¶i vàng ru°i sao.
Ba quân chÌ ng†n c© Çào,
ñåo ra Vô Tích Çåo vào Lâm Truy.

ñi b¡t h‰t nh»ng ngÜ©i làm kh° KiŠu và m©i

tÃt cä nh»ng ngÜ©i ân cûa KiŠu vŠ. Vô Tích và
Lâm Truy là hai nÖi mà KiŠu Çã chÎu kh° rÃt nhiŠu.
Lâm Truy là nÖi KiŠu vào thanh lâu lÀn ÇÀu. Vô
Tích là ch‡ KiŠu bÎ b¡t làm ÇÀy t§. Các tܧng cÛng
ÇÜ®c lŒnh bäo vŒ cho gia Çình h† Thúc (Thúc
ông và ngÜ©i nhà) không cho quân lính và dân
143
Nghiêm quân: chÌnh ÇÓn hàng ngÛ quân lính. Tuy‹n
tܧng: l¿a ch†n, s¡p Ç¥t các tܧng.
238
chúng vào phá. NhÜ vÆy có nghïa là quân lính cûa
TØ Häi có th‹ phåm vào nh»ng nhà khác. ñó là
cänh chi‰n tranh. ThÆt nguy hi‹m.

MÃy ngÜ©i phø båc xÜa kia,

Chi‰u danh tÀm nã b¡t vŠ hÕi tra.
Låi sai lŒnh tiÍn truyŠn qua,
Gi» giàng h† Thúc m¶t nhà cho yên.
Mø quän gia vãi Giác Duyên,
CÛng sai lŒnh tiÍn Çem tin rܧc m©i.
ThŒ sÜ k‹ h‰t m†i l©i,
Lòng lòng cùng giÆn ngÜ©i ngÜ©i chÃp uy.

ThŒ sÜ là lÍ t‰ cáo Tr©i ñÃt và Qu› ThÀn và

hi‹u dø tܧng sï trܧc lúc xuÃt quân. LÍ này có møc
Çích nêu ra r¢ng Çây là m¶t cu¶c hành quân có
chính nghïa, không phäi là viŒc Çi cܧp bóc, tàn
håi nhân dân. ñó là Çåo ÇÙc chính trÎ và quân
s¿ ngày xÜa. Con ngÜ©i làm chi‰n tranh nhÜng
phäi bi‰t r¢ng ngoài con ngÜ©i còn có Tr©i, ñÃt,
Qu›, ThÀn. Không nên nghï r¢ng ngoài con ngÜ©i
ra không có cái gì cä. ñó là m¶t nét thu¶c vŠ væn
minh ñông phÜÖng. Hy v†ng trong tÜÖng lai nh»ng
nܧc Tây phÜÖng m‡i khi muÓn Çem quân Çi Çánh
ª Çâu cÛng së làm lÍ ThŒ SÜ nói cho quÀn chúng,
Qu› ThÀn, Tr©i ñÃt bi‰t rõ lš do.
Sau khi tܧng sï và quân lính nghe nh»ng
chuyŒn KiŠu k‹ thì ai nÃy ÇŠu giÆn. Ai cÛng muÓn
chÃp hành và th¿c hiŒn cho ÇÜ®c møc Çích cûa
cu¶c ra quân.

ñåo tr©i báo phøc chÌn ghê,144

Khéo thay m¶t mÈ tóm vŠ ÇÀy nÖi.
Quân trung gÜÖm l§n giáo dài,
VŒ trong thÎ lÆp cÖ ngoài song phi.145
S¤n sàng tŠ chÌnh uy nghi,
144
Báo phøc: báo trä låi; ân thì báo ân, oán thì báo oán.
ChÌn ghê: rÃt Çáng s®.
239
 Bác ÇÒng chÆt ÇÃt tinh kÿ r®p sân.146
Trܧng hùm147 mª gi»a trung quân,
TØ công sánh v§i phu nhân cùng ngÒi.
Tiên nghiêm148 trÓng chºa dÙt hÒi,
ñi‹m danh trܧc dÅn ch¿c ngoài cºa viên.149

Nh»ng ngÜ©i có tên Çi‹m danh ÇÜ®c dÅn ra

trܧc cºa quân.

TØ r¢ng: Ân oán hai bên,

'M¥c nàng xº quy‰t báo ÇŠn cho minh.'
Nàng r¢ng: 'Muôn cÆy uy linh,
'Hãy xin báo Çáp ân tình cho phu.150
'Báo ân rÒi së trä thù.'
TØ r¢ng: 'ViŒc Ãy Ç‹ cho m¥c nàng.'
Cho gÜÖm m©i ljn Thúc lang,
M¥t nhÜ chàm Ç° mình dÜ©ng giÈ run.

M¥t tái xanh, ngÜ©i run rÄy. ñúng là tܧng

måo, là cæn cܧc cûa anh chàng.

Nàng r¢ng: 'Nghïa tr†ng nghìn non,

'Lâm Truy ngÜ©i cÛ chàng còn nh§ không?
'Sâm ThÜÖng151 ch£ng vËn ch» tòng,
'Tåi ai há dám phø lòng cÓ nhân?

145
VŒ cÖ: các ÇÖn vÎ quân Ƕi ngày xÜa. ThÎ lÆp:
ÇÙng hÀu. Song phi: dàn ra làm hai hàng.
146
Bác ÇÒng: mác và giáo. Tinh kÿ: c© tinh, m¶t loåi
c© hiŒu dùng trong quân ngày xÜa.
147
Trܧng hùm: do ch» h° trܧng: nÖi làm viŒc cûa các
tܧng soái.
148
Tiên nghiêm: hÒi trÓng Çánh mª ÇÀu Ç‹ làm tæng
vÈ trang nghiêm.
149
Cºa viên: do ch» viên môn: cºa d¿ng b¢ng càng xe.
Th©i xÜa, vua Çi tuÀn thú, sæn b¡n ª ngoài dØng låi ª
Çâu quây các c‡ xe làm giÆu, d¿ng càng xe làm cºa g†i
là viên môn (viên: càng xe.)
150
Cho phu: cho bõ, cho Çáng.
240
 'GÃm træm cuÓn båc nghìn cân,
'Tå lòng dÍ xÙng báo ân g†i là.

DÀu không sÓng v§i nhau suÓt Ç©i nhÜng

vÅn còn tình nghïa cÛ. KiŠu bi‰t Ön Thúc Sinh Çã
kéo mình ra khÕi ° nhŠn nhŒn và cho mình gÀn
m¶t næm hånh phúc. NhÜng:

'V® chàng qu› quái tinh ma,

'Phen này kÈ c¡p bà già g¥p nhau!
'Ki‰n bò miŒng chén chÜa lâu,
'MÜu sâu cÛng trä nghïa sâu cho vØa!'

ñó là m¶t l©i d†a.

Thúc Sinh trông m¥t bÃy gi©,

MÒ hôi chàng Çã nhÜ mÜa ܧt dÀm.

S® quá! Xin ÇØng cÜ©i, bªi vì chàng Thúc

Sinh Çang có m¥t trong m‡i chúng ta.

Lòng riêng mØng s® khôn cÀm,

S® thay mà låi mØng thÀm cho ai.

151
Sâm ThÜÖng: chÌ s¿ cách biŒt, không g¥p ÇÜ®c
nhau nhÜ sao Sâm và sao ThÜÖng. Theo TØ ñi‹n
TruyŒn KiŠu cûa TrÀn Tr†ng Kim: 'Sâm là sao Cày, mÃy
sao ª gi»a chòm sao Orion, ThÜÖng là mÃy sao s¡c ÇÕ ª
Çuôi chòm sao Scopion mà ta g†i là sao ThÀn Nông.
Trong vòm tr©i, hai vì sao Ãy cách nhau gÀn 180 Ƕ
cho nên hÍ thÃy sao này m†c thì sao kia l¥n, không th‹
nào cùng thÃy trong m¶t bÀu tr©i (ngÜ©i ta vÅn hi‹u
lÀm là sao Hôm và sao Mai) cho nên dùng Ç‹ t› dø
s¿ cách biŒt không g¥p nhau ÇÜ®c. Theo chú giäi
TruyŒn KiŠu cûa NguyÍn Thåch Giang: 'Sao Sâm là
chòm sao gÒm bäy ngôi ª phía Tây, m¶t trong nhÎ thÆp
bát tú, màu ÇÕ da cam; sao ThÜÖng tÙc là chòm sao
Tâm, gÒm ba ngôi ª phía ñông, n¢m trong nhÎ thÆp bát
tú, màu ÇÕ lºa.
241
 S® là s® cho Hoån ThÜ, mØng là mØng cho
Thúy KiŠu. Anh chàng ÇÜ®c KiŠu trä Ön nhÜng có
th‹ së phäi mÃt v®.

Mø già sÜ trܪng thÙ hai,

Tho¡t ÇÜa ljn trܧc v¶i m©i lên trên

Mø già là bà quän gia ª nhà h† Hoån; SÜ

trܪng là sÜ chÎ Giác Duyên. Hai ngÜ©i vØa ljn
thì ÇÜ®c KiŠu m©i lên trܧng liŠn.

D¡t tay mª m¥t cho nhìn:

'Hoa nô kia v§i Tråc TuyŠn cÛng tôi!
'Nh§ khi l« bܧc sÄy v©i,
'Non vàng chÜa dÍ ÇŠn bÒi tÃm thÜÖng.

KiŠu có håt giÓng cûa s¿ bi‰t Ön rÃt l§n. Nh§

mãi nh»ng ÇiŠu ngÜ©i ta Çã giúp mình. Chúng ta
nên bi‰t bÃt cÙ m¶t håt giÓng tÓt nào mình gieo,
m¶t cº chÌ thÜÖng yêu lân mÅn nào mình làm ÇŠu
có k‰t quä. K‰t quä trong lòng mình và trong
lòng ngÜ©i khác. Th¿c tÆp 'Sáng cho ngÜ©i thêm
niŠm vui, ChiŠu giúp ngÜ©i b§t kh°,' bäo h¶ sanh
mång và th¿c tÆp tØ bi h› xä trong Ç©i sÓng hàng
ngày Ç‹ ÇÀu tÜ cho tÜÖng lai, làm nhÜ th‰ không
phäi chÌ cho riêng mình mà cho tÃt cä m†i ngÜ©i.

'Nghìn vàng g†i chút lÍ thÜ©ng,

'Mà lòng Phi‰u mÅu mÃy vàng cho cân!'

Cúng dÜ©ng sÜ chÎ Giác Duyên và bà quän

gia m‡i ngÜ©i m¶t nghìn lång vàng. Không bi‰t
sÜ chÎ dùng vàng này Ç‹ làm gì? NhÜng bà quän
gia thì ch¡c ch¡n së bi‰t cách xài. Bà së tìm cách
thoát khÕi thân phÆn làm viŒc cho ngÜ©i và ra
sÓng riêng. Ngày xÜa Hàn Tín bên Tàu trong th©i
Çói kh° g¥p m¶t bà già tên là Phi‰u mÅu cho æn
cÖm. Sau này làm nên, Hàn Tín trä Ön bà m¶t

242
nghìn lång vàng. Nh»ng khi ngÜ©i ta kh° Çau ho¥c
l« bܧc mà giúp ngÜ©i ta là rÃt quan tr†ng. M¶t
bát cÖm thôi nhÜng Çáng giá ngàn vàng. Không
th‹ nói m¶t bát cÖm ngoài ch® chÌ bán có ba hay
mÜ©i francs. M¶t bát cÖm có khi là ba Francs
nhÜng có khi là m¶t ngàn lång vàng, có khi låi
không có giá trÎ gì h‰t. ñÜa m¶t bát cÖm mà nói
n¥ng nói nhË thì bát cÖm Çó không có giá trÎ gì. V§i
tÃm lòng thÜÖng yêu, sæn sóc, nhÜ©ng cÖm xÈ
áo cho ngÜ©i thì bát cÖm Çó Çáng giá ngàn vàng.
Có nh»ng ngÜ©i ViŒt Nam trong nh»ng trÜ©ng
h®p kh° c¿c, cha trong tråi h†c tÆp cäi tåo (SÖn La
hay ´ch Khi‰u), mË bÎ bÎnh... bên này chúng ta
nhÜ©ng cÖm xÈ áo gªi vŠ giúp h†, sau này m‡i khi
nh§ t§i h† rÃt cäm Ön mình. NhÜng có ngÜ©i sau
khi qua ÇÜ®c bên này låi nói: 'Gºi cho mÃy chøc
Çô la, nh¢m nhò gì!' H† không nh§ r¢ng trong
trÜ©ng h®p khó khæn mà nhÆn ÇÜ®c s¿ giúp Ç«
m§i là quš. ñó là h† không bi‰t giá trÎ cûa bát cÖm
Phi‰u mÅu. H† nghï r¢ng bên này tiŠn do mình
t¿ Çúc ra, cÙ viŒc bÕ vào bì thÖ Ç‹ gªi vŠ; h†
không bi‰t r¢ng mình cÛng phäi nhÎn æn, nhÎn
m¥c, nhÎn tiêu m§i có th‹ có Ç‹ gªi vŠ ÇÜ®c. Nên bi
‰t r¢ng trong ta có th‹ có nh»ng håt giÓng nhÜ
vÆy. Chúng ta có th‹ có håt giÓng cûa Hàn Tín,
Thúy KiŠu và cÛng có th‹ có håt giÓng cûa nh»ng
ngÜ©i không phäi Hàn Tín, Thúy KiŠu.

Hai ngÜ©i trông m¥t tÀn ngÀn,

Nºa phÀn khi‰p s® nºa phÀn mØng vui.

Ghê quá! Mình là thÀy tu, mình là mø quän gia

mà bây gi© phäi lên t§i ch‡ này, toàn là quân lính
và giáo d¿ng gÜÖm trÀn. Bà này làm l§n quá! H†
không bi‰t nói gì cä.

Nàng r¢ng: 'Xin hãy rÓn ngÒi,

'Xem cho rõ m¥t bi‰t tôi báo thù!'

243
 Ch¡c ch¡n là sÜ chÎ không muÓn ngÒi nhÜng
sÜ chÎ Çã b¡t bu¶c phäi ngÒi vì hÖi ngåi. SÜ chÎ
Çâu muÓn nhìn thÃy nh»ng chuyŒn båo Ƕng, trä
thù. Ch‡ này chúng ta cÀn quán chi‰u cho kÏ.
Chúng ta džc ti‰p Ç‹ xem Thúy KiŠu báo thù Hoån
ThÜ nhÜ th‰ nào:

Kíp truyŠn chÜ tܧng hi‰n phù,152

Låi Çem các tích phåm tù hÆu tra.153
Dܧi c© gÜÖm tuÓt n¡p ra,
Chính danh thû phåm tên là Hoån ThÜ.
Tho¡t trông nàng Çã chào thÜa:
'Ti‹u thÜ cÛng có bây gi© ª Çây!

- 'Ti‹u thÜ mà cÛng t§i Çây n»a hä?' ñó là l©i

nói mÌa mai. Håt giÓng này cÛng có trong ta. ThÌnh
thoäng chúng ta cÛng bi‰t nói l©i mÌa mai.

'ñàn bà dÍ có mÃy tay,

'ñ©i xÜa mÃy m¥t Ç©i này mÃy gan!
'DÍ dàng là thói hÒng nhan,
'Càng cau nghiŒt l¡m càng oan trái nhiŠu!'

- ' TØ xÜa ljn gi© tìm ra ÇÜ®c m¶t ngÜ©i

nhÜ ti‹u thÜ là hi‰m l¡m. Càng cay nghiŒt l¡m thì
càng g¥p nhiŠu oan trái.'

Hoån ThÜ hÒn låc phách xiêu,

KhÃu ÇÀu dܧi trܧng dª ÇiŠu kêu ca.
R¢ng: 'Tôi chút phÆn Çàn bà,
'Ghen tuông thì cÛng ngÜ©i ta thÜ©ng tình.

152
Hi‰n phù: dâng n¶p nh»ng ngÜ©i tù binh b¡t
ÇÜ®c, Çây š nói giäi nh»ng ngÜ©i có t¶i t§i.
153
Các tích: án tích k‹ nh»ng t¶i l‡i cûa ngÜ©i tù phåm.
Phåm tù: ngÜ©i b¡t làm tù vì phåm t¶i. HÆu tra ; Ç®i
Ç‹ tra hÕi.
244
 - 'ñàn bà ai mà låi không ghen tuông thÜa phu
nhân!' ñiŠu này có thÆt. Nói nhÜ vÆy không có
nghïa là Çàn ông không ghen. ñàn ông cÛng ghen.
NhÜng Çây là nói chuyŒn Çàn bà v§i nhau. 'Ghen
tuông thì cÛng ngÜ©i ta thÜ©ng tình.' Nói ra m¶t
s¿ thÆt. Bà này khôn l¡m. 'Tôi là Çàn bà. Mà hÍ là
Çàn bà thì ai mà không ghen.'

'Nghï cho khi các vi‰t kinh,

'V§i khi khÕi cºa dÙt tình ch£ng theo.

Nh¡c låi nh»ng công ÇÙc cûa mình. RÃt khéo!

Bà này mà Çi h†c trÜ©ng luÆt thì ch¡c cÛng së tÓt
nghiŒp hång cao. Không nói 'Çi trÓn' mà chÌ nói
'khÕi cºa' thôi - NgÜ©i ta làm phu nhân, ngÜ©i ta
Çâu có 'Çi trÓn'.

'Lòng riêng riêng nh»ng kính yêu,

'ChÒng chung chÜa dÍ ai chiŠu cho ai!

Khi chÒng mình bÎ m¶t ngÜ©i Çàn bà khác t§i

chi‰m thì tâm niŒm muÓn giÆt chÒng låi là m¶t
tâm niŒm ph° bi‰n. ñó là tính ngÜ©i. T¿ mình
làm luÆt sÜ bào ch»a. RÃt hay. NhÜng cái hay này
m¶t phÀn l§n là cûa thi sï.

'Trót lòng gây viŒc chông gai,

'Còn nh© lÜ®ng b‹ thÜÖng bài nào chæng!'

- 'LÜ®ng phu nhân l§n nhÜ bi‹n. Bây gi© phu

nhân thÜÖng ÇÜ®c chút nào thì con nh© chút Çó.'
(ThÜÖng ít ít cÛng ÇÜ®c, miÍn có thÜÖng là Çã quš
rÒi.) RÃt khéo.

R¢ng: 'Tôi chút phÆn Çàn bà,

'Ghen tuông thì cÛng ngÜ©i ta thÜ©ng tình.
'Nghï cho khi các vi‰t kinh,
'V§i khi khÕi cºa dÙt tình ch£ng theo.

245
 'Lòng riêng riêng nh»ng kính yêu,
'ChÒng chung chÜa dÍ ai chiŠu cho ai!
'Trót lòng gây viŒc chông gai,
'Còn nh© lÜ®ng b‹ thÜÖng bài nào chæng!'

RÃt g†n mà rÃt Çû. Ghen thì ghen ghê g§m mà

nói thì cÛng rÃt khéo. Và quš hÖn h‰t là vÅn có
vài håt giÓng cûa lòng tØ bi trong tâm.
KiŠu Çáp låi:

Khen cho: 'ThÆt Çã nên r¢ng,

'Khôn ngoan ljn m¿c nói næng phäi l©i.
'Tha ra thì cÛng may Ç©i,
'Làm ra thì cÛng ra ngÜ©i nhÕ nhen.
'ñã lòng tri quá154 thì nên,
'TruyŠn quân lŒnh xuÓng trܧng liŠn tha
ngay.'

KiŠu tha b°ng cho m¶t ngÜ©i Çã tØng làm cho

mình Çau kh° cùng c¿c. ñêm Hoån ThÜ t° chÙc
tiŒc rÜ®u tÄy trÀn Çón Thúc Sinh trª vŠ b¡t KiŠu
hÀu rÜ®u là Çêm Çau kh° nhÃt cûa KiŠu. Thúc
Sinh và Thúy KiŠu càng Çau kh° bao nhiêu thì Hoån
ThÜ càng 'Çã' bÃy nhiêu. NhÜng bây gi© chính
KiŠu ra lŒnh tha cho Hoån ThÜ. ChuyŒn này sª dï
xäy ra m¶t phÀn là nh© Hoån ThÜ khôn khéo và
m¶t phÀn khác cÛng nh© trong tâm bà ta có håt
giÓng tØ bi. Ngày xÜa bà Çã làm ÇÜ®c hai viŒc
quan tr†ng. M¶t là cho KiŠu Çi tu Ç‹ thoát khÕi thân
phÆn ÇÀy t§. Hai là Ç‹ KiŠu trÓn mà không tÀm nã.
N‰u không có hai ÇiŠu Çó thì bây gi© ch¡c ch‰t.
Trong nguyên løc Hoån ThÜ bÎ Çánh m¶t træm roi
trܧc khi tha b°ng. Cø NguyÍn Du cûa chúng ta
không cho Çánh Hoån ThÜ. Nàng KiŠu cûa cø
NguyÍn Du có lòng tØ bi hÖn nàng KiŠu trong
nguyên løc.

154
Tri quá: bi‰t l‡i.
246
 Tå lòng låy trܧc sân mây,
Cºa viên låi d¡t m¶t dây dÅn vào.

Nh»ng ngÜ©i còn låi ÇŠu bÎ phåt n¥ng.

Nàng r¢ng: 'LÒng l¶ng tr©i cao!

'Håi nhân nhân håi s¿ nào tåi ta!

Thiên võng khôi khôi, sÖ nhi bÃt lÆu: lܧi tr©i

lÒng l¶ng, thÜa mà không l†t. Làm ác thì bÎ quä
báo ác. 'Håi nhân nhân håi' là luÆt quä báo.
'S¿ nào tåi ta': vì các ngÜ©i ác nên bÎ quä báo chÙ
không phäi tåi tôi ác. Nói nhÜ vÆy, ÇÙng vŠ
phÜÖng diŒn pháp lš thì rÃt Çúng nhÜng ÇÙng vŠ
phÜÖng diŒn Çåo lš thì không Çúng. Có hai
phÜÖng pháp xº trÎ: ÇÙc trÎ và pháp trÎ. Pháp trÎ là
lÃy luÆt mà ÇÓi xº. Phåm l‡i Çó thì bÎ trØng phåt,
nhÜ vÆy là pháp trÎ. Câu nói cûa KiŠu là câu nói vŠ
pháp trÎ. NhÜng là ngÜ©i tu mình không ÇÜ®c nói
nhÜ KiŠu. Mình không phäi là pháp gia, mình là Çåo
gia. Mình phäi nói: 'Anh Çã gây t¶i l‡i, Çáng lš hôm
nay anh bÎ quä báo. NhÜng tåi tôi là ngÜ©i tu
thành ra may cho anh.' ñó là ÇÙc trÎ. TrÎ b¢ng ÇÙc,
b¢ng tình thÜÖng. Thúy KiŠu Çã ÇÜ®c Çi tu, h†c
Çåo giäi thoát mà vÅn dùng ngôn ng» cûa pháp trÎ,
Çó là không giÕi. Là ngÜ©i tu mình không nói b¢ng
ngôn ng» cûa pháp trÎ; mình phäi nói b¢ng ngôn
ng» cûa ÇÙc trÎ. Mình ÇØng nói: 'Ráng chÎu!' -
'Ráng chÎu!' không phäi là ngôn ng» cûa ngÜ©i tu.
ñây là m¶t trong nh»ng l‡i l§n cûa Thúy KiŠu.
Chúng ta hãy tܪng tÜ®ng trong khi KiŠu Çang nói
b¢ng cái gi†ng s¡t Çá và máy móc nhÜ vÆy thì sÜ
chÎ Giác Duyên cÛng Çang ngÒi phía sau lÜng. SÜ
chÎ nghï gì?

'Trܧc là Båc Hånh, Båc Bà,

'Bên là Ðng, Khuy‹n, bên là Sª Khanh,
'Tú Bà v§i Mã Giám Sinh,

247
 'Các tên t¶i Ãy Çáng tình còn sao?'
LŒnh quân truyŠn xuÓng n¶i Çao,
ThŠ sao thì låi cÙ sao gia hình.

Nh»ng ngÜ©i ngày xÜa thŠ nhÜ th‰ nào thì

bây gi© chÎu quä nhÜ th‰ Çó. Ví dø thŠ: 'N‰u
mà tôi có phän b¶i thì tôi ch‰t liŠn tÙc kh¡c!' hay
'N‰u tôi lØa gåt em thì cho ngÜ©i ta bæm nát
thân tôi thành tØng mi‰ng Çem làm th¿c phÄm
cho l®n æn!' thì KiŠu bây gi© cÛng cho làm y nhÜ
vÆy. NhÜ vÆy th©i gian KiŠu ª chùa Chiêu …n
không ích l®i gì. Có chép Kinh, tøng Kinh, thÌnh
chuông, làm Çû thÙ... ÇÜ®c ª v§i sÜ chÎ nhÜng
nh»ng håt giÓng cûa tØ bi, tha thÙ không ÇÜ®c
tܧi tÄm nhiŠu. KiŠu có tha cho Hoån ThÜ vì thÃy
ÇÜ®c hoàn cänh và lòng tÓt cûa Hoån ThÜ. Trong
KiŠu cÛng có cái thÃy, cái hi‹u và cái thÜÖng.
NhÜng v§i nh»ng ngÜ©i này, KiŠu hoàn toàn không
thÃy ÇÜ®c r¢ng sª dï h† ác nhÜ vÆy là vì h† Çã
ÇÜ®c nuôi dÜ«ng và sÓng trong nh»ng môi
trÜ©ng mà ai ª trong Çó cÛng có th‹ trª thành nhÜ
vÆy. Vì không thÃy ÇiŠu Çó nên Thúy KiŠu Çành
lòng Ç‹ h† bÎ trØng phåt. SÜ chÎ ngÒi phía sau ch¡c
cÛng Çau xót vô cùng nhÜng không làm gì ÇÜ®c.
Không th‹ ngæn cän ÇÜ®c n»a vì Çây không phäi
là thiŠn môn. ñây là quân trÜ©ng, Çây là tòa án,
Çây không còn là sÜ em cûa mình n»a mà là m¶t vÎ
chÌ huy trܪng quân Ƕi toàn quyŠn sinh sát (TØ r
¢ng: 'ViŒc Ãy Ç‹ cho m¥c nàng.') Hai ngÜ©i Ön
cûa KiŠu, bà quän gia và sÜ chÎ Giác Duyên ngÒi
phía sau mà khi‰p Çäm, thÃy trái tim cûa Thúy
KiŠu là s¡t Çá. Ch¡c sÜ chÎ Çau kh° vô cùng. L‡i m¶t
phÀn là cûa sÜ chÎ. Trong th©i gian em nó ª v§i
mình, mình Çã không dåy. S¿ chÎ có th‹ là ngÜ©i
tÓt nhÜng sÜ chÎ Çã không th¿c tÆp dåy em. Vì
vÆy tuy thÜÖng em nhÜng sÜ chÎ không làm tròn
b°n phÆn cûa m¶t ngÜ©i chÎ. TÃt cä nh»ng sÜ chÎ
tÜÖng lai phäi h†c bài h†c này. Em mình không th‹

248
nói: 'Håi nhân nhân håi. Ai bäo! Ráng chÎu!' N‰u
sÜ em mình làm và nói vÆy là mình chÎu trách
nhiŒm hoàn toàn. 'Tôi Çã nói mà nó không chÎu
nghe!' NhÜng tôi Çã nói làm sao Ç‹ nó không chÎu
nghe? Hay là vì tôi nói gi†ng chÎ Hai thành ra sÜ em
tôi không thèm nghe? Tôi phäi nói b¢ng thÙ ngôn
ng» rÃt ng†t ngào và thÜÖng yêu thì em tôi m§i dÍ
dàng ti‰p nhÆn. Còn n‰u tôi nói theo ki‹u mË
chÒng hay chÎ Hai thì em tôi së ghét tôi, không
chÎu nghe, không chÎu h†c v§i tôi. DÀu có nói Çúng
cách mÃy Çi n»a mà nói v§i cái gi†ng s¤ng Çó thì ta
së không thành công và không làm ÇÜ®c trách vø
sÜ chÎ. Ai chÎu trách nhiŒm vŠ sÜ em n‰u không
phäi là sÜ chÎ? Các sÜ chÎ phäi æn nói nhÜ th‰
nào Ç‹ các em thÜÖng và nghe l©i mình. Sau này
các em không th‹ nói r¢ng: ngày xÜa sÜ chÎ chÜa
dåy! SÜ chÎ có dåy và dåy b¢ng ngôn ng» tØ ái,
không trách móc, không lš luÆn, không Ç° l‡i. SÜ
chÎ chÌ nhË nhàng khuyên nhû em thôi. N‰u sau
này em không h†c ÇÜ®c thì không phäi là l‡i cûa
chÎ n»a mà là l‡i cûa chính em. Tܪng tÜ®ng sÜ
chÎ ngÒi phía sau v§i tÜ cách thÜ®ng khách cûa sÜ
em mà không làm ÇÜ®c gì Ç‹ cän ngæn sÜ em h
‰t! TrÍ quá rÒi! Làm gì ÇÜ®c n»a! SÜ chÎ phäi
thÃy trách nhiŒm cûa mình ngày xÜa Çã không
giúp em.

Máu rÖi thÎt nát tan tành,

Ai ai trông thÃy hÒn kinh phách r©i.

HÒn và phách là hai khía cånh cûa tâm lš.

NgÜ©i ViŒt phäi bi‰t chuyŒn này. HÒn (spiritual
soul) nhË hÖn phách (vegetative soul.) Phách cÛng
là hÒn nhÜng có dính v§i phÀn s¡c thân nhiŠu hÖn.
ñÓi v§i tín ngÜ«ng bình dân cûa ngÜ©i ViŒt thì
Çàn ông có ba hÒn và bäy phách (vía), Çàn bà có
ba hÒn và chín phách (vía nhË thì tÓt.) HÕi tåi sao
thì có th‹ giäi thích b¢ng nhiŠu cách. Chín vía có

249
th‹ g†i là n¥ng hÖn bäy vía nhÜng nh© có chín vía
nên m§i có th‹ thÃy, cäm ÇÜ®c nh»ng ÇiŠu mà
ngÜ©i Çàn ông không cäm ÇÜ®c. ñÙng vŠ
phÜÖng diŒn chi ti‰t, ngÜ©i Çàn bà ti‰p xúc
ÇÜ®c nhiŠu hÖn ngÜ©i Çàn ông. Ví dø nhÜ gºi quà
vŠ nhà, Çàn ông thÜ©ng làm Çåi khái, còn Çàn bà
thì nghï t§i tØng chi ti‰t m¶t: nghï ljn tØng ÇÙa
cháu, tØng ÇÙa ch¡t. Có nh»ng ngÜ©i Çi máy bay,
xe lºa không muÓn Çem theo nhiŠu món ljn khi
thi‰u thì than. Hành lš cûa ngÜ©i Çàn bà tuy
nhiŠu m¶t chút nhÜng rÃt cÀn thi‰t, Çû tØng chi
ti‰t. ñ‰n khi cÀn cái gì h† nói: 'Có Çem theo
Çây!'; ngÜ©i Çàn ông rÃt hoan h›. ñÙng vŠ
phÜÖng diŒn cÖ th‹ h†c, con ngÜ©i có hai hŒ
thÀn kinh. HŒ gÀn v§i thân th‹ g†i là système
nerveux végétatif/ Phách gÀn v§i thân th‹. Theo tín
ngÜ«ng bình dân ViŒt Nam, khi thân th‹ Çã ch‰t
phách vÅn còn và tØ tØ tan bi‰n, hÒn thì còn
nguyên. Câu 115, khi thæm m¶ ñåm Tiên, KiŠu nói:
'Thác là th‹ phách còn là tinh anh.' Tinh anh thu¶c
vŠ hÒn. 'HÒn kinh phách r©i' là khi s® quá, phách
lìa khÕi thân th‹.

Cho hay muôn s¿ tåi tr©i,

Phø ngÜ©i ch£ng bõ khi ngÜ©i phø ta!

Hai câu này cÀn phäi xét låi. ñây là l©i luân lš
Ç‹ cänh cáo ngÜ©i ta. Tr©i ª Çây không phäi là
m¶t ÇÃng tåo hóa mà là luÆt cûa thiên nhiên.
Muôn s¿ tåi tr©i nghïa là m†i viŒc ÇŠu xoay quanh
luÆt thiên nhiên; trong Çó có luÆt nhân quä.
TrÒng b¡p thì ÇÜ®c æn b¡p, trÒng ÇÆu thì ÇÜ®c
æn ÇÆu, gieo gió thì g¥t bão. Khi mình dÍ thÜÖng
v§i m¶t ngÜ©i nào Çó thì mình ÇÜ®c ngÜ©i Çó
ÇÓi xº dÍ thÜÖng låi. Khi mình phän b¶i và Ƕc ác
v§i m¶t ngÜ©i nào Çó thì mình së bÎ Çáp låi b¢ng
s¿ Ƕc ác và phän b¶i cûa chính ngÜ©i Çó ho¥c
cûa m¶t ngÜ©i nào khác. 'Phø ngÜ©i ch£ng bõ khi

250
ngÜ©i phø ta': khi mình phø ngÜ©i ta thì mình
thÃy không sao h‰t nhÜng ljn khi ngÜ©i ta phø
mình m¶t cái thì mình m§i thÃy ÇÜ®c tÃt cä Çau
kh° cûa m¶t ngÜ©i bÎ tình phø. ThÃy m¶t ngÜ©i
m§i tÜÖi mát, tÓt lành, dÍ chÎu nên mình Çi theo,
bÕ ngÜ©i cÛ. NgÜ©i cÛ Çau xót cách mÃy mình
cÛng không bi‰t. NhÜng khi cái ngÜ©i mình g†i là
tÜÖi mát Çó Çá mình m¶t cái và bÕ Çi, mình m§i có
cÖ h¶i bi‰t ÇÜ®c ngÜ©i bÎ mình phø Çã Çau kh°
nhÜ th‰ nào. 'Phø ngÜ©i ch£ng bõ khi ngÜ©i phø
ta' là luÆt thiên nhiên, nêu ra Ç‹ dåy ngÜ©i,
nhÜng trܧc h‰t là Ç‹ chÙng minh r¢ng chuyŒn
mình trä thù cÛng là chuyŒn t¿ nhiên thôi. Thái Ƕ
này không tÓt. Nó chÌ tÓt v§i nh»ng nhà pháp trÎ
nhÜng không tÓt v§i nh»ng nhà ÇÙc trÎ nhÜ chúng
ta.

MÃy ngÜ©i båc ác tinh ma,

Mình làm mình chÎu kêu mà ai thÜÖng.

Có chÙ! Nh»ng ngÜ©i ÇÙng trên phÜÖng

diŒn ÇÙc trÎ nghe ti‰ng kêu thÜÖng vÅn có th‹
thÜÖng ÇÜ®c. Ví dø nhÜ sÜ chÎ Giác Duyên. SÜ chÎ
ngÒi ª trên cäm thÃy rÃt Çau xót nhÜng bÃt l¿c, bi
‰t r¢ng mình Çã không dåy em. Tác giä nói nhÜ
vÆy là ÇÙng vŠ phía KiŠu mà nói nhÜng không
ÇÙng vŠ phía sÜ chÎ mà nói. 'Mình làm mình chÎu
kêu mà ai thÜÖng' có nghïa là 'ñáng Ç©i!' Kÿ th¿c
cø NguyÍn Du tuy nói vÆy nhÜng trong lòng cø, cø
cÛng thÃy Çau. Nói là nói ngoài m¥t vÆy thôi. Ai
thÃy trÜ©ng h®p nh»ng ngÜ©i kia bÎ bæm, bÎ
chém mà không thÜÖng! Câu này nhÜ Ç‹ ræn dåy.
Có ngÜ©i chû trÜÖng phäi có s¿ trØng phåt nhÜ
vÆy thì ngÜ©i ta m§i ngán không dám làm ác. M¶t
phÀn nào Çó h† cÛng có lš. Ví dø khi qua m¶t cái
Çèo rÃt hi‹m trª trên con ÇÜ©ng Sài Gòn - ñà Låt,
tØ trên xe Çò nhìn xuÓng ngÜ©i ta thÃy m¶t cái
mi‰u th© nh»ng ngÜ©i tº nån vì xe hÖi r§t xuÓng

251
Çèo. Nh»ng ngÜ©i có chánh niŒm Çã lái xe cÄn
thÆn, nhìn xuÓng thÃy cái mi‰u låi càng cÄn
thÆn hÖn n»a. Nh»ng tay anh chÎ Çánh ngÜ©i
không nÜÖng tay (anh chÎ CÀu MuÓi), chºi thŠ,
không kính tr†ng bÃt cÙ ai, không tin gì ª ÇÙc trÎ, Çi
ngang qua mi‰u Çó cÛng phát ngán, s® các linh
hÒn kia kéo mình xuÓng v¿c. Thành ra Çe d†a Çôi
khi cÛng có ích l®i. Ÿ chùa có tÜ®ng ÇÙc Quán Th
‰ Âm BÒ Tát hiŠn lành, mát mÈ nhÜ m¶t Çóa hoa
nhÜng cÛng có ông DiŒn Nhiên ñåi Sï thª ra toàn
là khói và lºa, cÀm thanh gÜÖm ÇÙng Ç‹ Çóng vai
trò Ông Ác cho ngÜ©i ta ngán. Anh làm cái Çó thì
së bÎ cái này. ñó là pháp trÎ; pháp trÎ cÛng Çóng
ÇÜ®c vai trò cûa nó. Cái hay trong Çåo Bøt là vÎ
DiŒn Nhiên ñåi Sï thª và nói toàn ra khói và lºa
không ai khác hÖn là ÇÙc Quan Th‰ Âm BÒ Tát.
ñÙc BÒ Tát mÌm cÜ©i nhË nhàng nhÜ cÖn gió
thoäng nhÜng thÌnh thoäng cÛng phäi hiŒn ra d»
d¢n nhÜ vÆy Ç‹ cho ngÜ©i ta s® mà tránh xa ÇiŠu
ác. ñó là m¶t hình thái cûa tình thÜÖng. ñÜa cao
mà Çánh khë. NhÜng Thúy KiŠu có Çánh khë
không? Không. ñây không phäi là ÇÙc trÎ m¥c áo
pháp trÎ. Có tình thÜÖng thÆt thì có th‹ sº døng
phÜÖng pháp pháp trÎ, nhÜng Çi sâu vào thì thÃy
toàn là ÇÙc trÎ. Ÿ các chùa có nh»ng hình vë cänh
ÇÎa ngøc: våc dÀu, c¶t ÇÒng... cÛng là d†a. NhÜng
Çó không thÆt s¿ là ác. ñó là phÜÖng tiŒn Ç‹ giúp
nh»ng ngÜ©i không th‹ giúp ÇÜ®c b¢ng nh»ng
phÜÖng pháp nhË nhàng. VÃn ÇŠ là cÙu Ƕ chÙ
không phäi là trØng trÎ.

MÃy ngÜ©i båc ác tinh ma,

Mình làm mình chÎu kêu mà ai thÜÖng.

Båc tÙc là (ÇÙc) mÕng. NgÜ©i có nhiŠu ÇÙc

Ƕ, tình thÜÖng trong lòng, bi‰t nghï t§i tÜÖng lai
g†i là ngÜ©i có hÆu hay ÇÙc dày. Không æn x°i ª
thì, không phäi chÌ bi‰t có ngày hôm nay mà

252
không lo gì ljn tÜÖng lai. NhÜ cÜa cûi mà chÌ
cÜa m¶t chút xíu Ç‹ xài ngày hôm nay thôi, ngày
mai m¥c kŒ thì g†i là mÕng; cÜa nhiŠu Ç‹ dành
cho ngày mai thì g†i là dày. ñó là ÇÙng vŠ phÜÖng
diŒn vÆt chÃt. PhÜÖng diŒn tinh thÀn cÛng vÆy.
ThÜÖng ngÜ©i, giúp ngÜ©i, chÃt chÙa công ÇÙc
và tình thÜÖng nhiŠu g†i là hÆu (dày.) NgÜ®c låi
v§i mÕng, không lo cho hånh phúc cûa mình và
ngÜ©i trong tÜÖng lai. Båc cÛng có nghïa là phø
båc, phän b¶i. ñ†c Çoån này chúng ta thÃy cø
NguyÍn Du cÛng có ÇÙc dày. Cø nói nhÜ vÆy cÓt
Ç‹ d†a. N‰u ÇÙng ra xét xº ch¡c h£n cø së dùng
ÇÙc trÎ, dÖ cao Çánh khë, Ç‹ cäm hóa h†: 'B»a nay
ta tha Çó nghe. May mà g¥p tui chÙ g¥p ngÜ©i
khác là ch‰t rÒi!'

Ba quân Çông m¥t pháp trÜ©ng,155

Thanh thiên båch nhÆt156 rõ ràng cho coi.

Tr©i trong, gi»a ban ngày, không ai không

thÃy ÇÜ®c luÆt nhân quä rõ ràng.
KiŠu Çã tha cho Hoån ThÜ là m¶t viŒc Çáng
mØng, nhÜng KiŠu Çã trØng phåt nh»ng ngÜ©i
còn låi Çó là m¶t viŒc không hay. N‰u KiŠu bi‰t
tu tÆp thì Çã có th‹ hܧng dÅn cho h† thª, nhìn kÏ,
nhìn sâu Ç‹ thÃy rõ nh»ng Çau kh° cûa hai bên và
tìm cách giáo døc cho h†, cho h† nh»ng cÖ h¶i và
ÇiŠu kiŒn Ç‹ làm låi cu¶c Ç©i.

Tr©i phÜÖng ngoåi

ViŒc nàng báo phøc vØa rÒi,
Giác Duyên v¶i Çã gªi l©i tØ quy.
155
Ba quân: tiŠn quân, trung quân và hÆu quân; š nói
tÃt cä quân lính. Pháp trÜ©ng: ch‡ hành hình ngÜ©i có
t¶i.
156
Thanh thiên båch nhÆt: gi»a tr©i xanh Çang lúc ban
ngày, š nói rõ ràng, không giÃu gi‰m ai.
253
 SÜ chÎ ngán quá! MuÓn vŠ liŠn lÆp tÙc, không
muÓn ª thêm m¶t gi© nào n»a trong chÓn quân s¿
hãi hùng này. Chúng ta phäi Çi vào trong da thÎt
cûa sÜ chÎ Ç‹ thÃy. SÜ chÎ bây gi© e ngåi l¡m, tuy
rÃt thÜÖng sÜ em; không bi‰t sÜ em së Çi vŠ Çâu
n‰u sÜ em cÙ ti‰p tøc nhÜ vÆy. Nó Çã rÃt Çau
kh° trong quá khÙ, bây gi© báo thù ÇÜ®c thì nó
thÃy nhË trong lòng. ñó là cái thÃy cûa ngÜ©i Ç©i.
NhÜng ngÜ©i tu thì phäi khác. Bây gi© sÜ chÎ Çi,
phäi khiêng theo m¶t ngàn lång vàng và tÃt cä
nh»ng tâm tÜ n¥ng nŠ tåo ra vì khung cänh vØa
rÒi. SÜ chÎ là ngÜ©i tu, dùng vàng Ç‹ làm gì? Tu
chÌnh Chiêu …n Am? M¶t ngàn lång vàng n¥ng l¡m!
RÒi thì æn cܧp, æn tr¶m, làm sao? Khiêng m¶t
ngàn lång vàng Çi cÛng kh° l¡m! Không bi‰t mình
së làm chuyŒn gì v§i sÓ vàng này, và sÜ chÎ cäm
thÃy mÃt h‰t tÃt cä nh»ng an ninh cûa mình. Và
nhÃt là låi mang theo niŠm hoäng s® và xót
thÜÖng cho ÇÙa em ÇÒng Çåo ngày xÜa. Hãy Ç‹
cho trí tܪng tÜ®ng cûa chúng ta Çi theo Ç‹ thÃy
sÜ chÎ r©i khÕi trung tâm quân s¿ Çó v§i tâm trång
nào.

Nàng r¢ng: 'Thiên täi nhÃt thì,157

'CÓ nhân Çã dÍ mÃy khi bàn hoàn.158
'RÒi Çây bèo h®p mây tan,
'Bi‰t Çâu håc n¶i mây ngàn là Çâu!

ñây là nh»ng câu thÖ rÃt hay. Bèo h®p mây

tan là lš vô thÜ©ng. Ngày hôm nay mình sÓng
chung v§i nhau là 'bèo h®p', bi‰t Çâu mai này
m‡i ngÜ©i Çi m¶t ngä là 'mây tan'. Vì vÆy phäi bi
‰t trân tr†ng nh»ng gi© phút cûa ngày hôm nay,
phäi có hånh phúc trong gi© phút này. Hai chÎ em
157
Thiên täi nhÃt thì: nghìn næm m§i có m¶t lÀn, dÎp hi
‰m có.
158
Bàn hoàn: quanh quÄn, quÃn quít, vui vÈ v§i nhau.
254
g¥p ÇÜ®c nhau là ÇiŠu hi‰m có, xa nhau rÒi thì
không bi‰t bao gi© m§i ÇÜ®c g¥p låi, ngÒi
chung, uÓng trà Çàm Çåo v§i nhau. Thúy KiŠu thÃy
ÇÜ®c ÇiŠu Çó.

SÜ r¢ng: 'CÛng ch£ng mÃy lâu,

'Trong næm næm låi g¥p nhau Çó mà.

- 'Không lâu Çâu! Trong næm næm n»a chÎ em

mình së ÇÜ®c g¥p nhau låi.' GiÓng nhÜ là sÜ chÎ
Çã bi‰t trܧc. Bi‰t trܧc, không phäi do sÜ chÎ
có tài bÃm quÈ mà vì sÜ chÎ có quen v§i m¶t Çåo
cô tu theo Çåo Lão tiên Çoán s¿ h¶i ng¶ cûa hai chÎ
em trong næm nay và trong næm næm n»a. Và vì
Çã g¥p Thúy KiŠu lÀn này Çúng theo tiên Çoán cûa
Çåo cô Tam H®p nên sÜ chÎ tin r¢ng tiên Çoán vŠ
lÀn h¶i ng¶ thÙ hai cÛng së Çúng.

'Nh§ ngày hành cܧc phÜÖng xa,

'G¥p sÜ Tam H®p vÓn là tiên tri.
'Bäo cho h¶i ng¶ chi kÿ,
'Næm nay là m¶t n»a thì næm næm.
'M§i hay tiŠn ÇÎnh ch£ng lÀm,
'ñã tin ÇiŠu trܧc ¡t nh¢m viŒc sau.
'Còn nhiŠu ân ái v§i nhau,
'CÖ duyên nào Çã h‰t Çâu v¶i gì?'

'Hành cܧc' (Çi b¶) là s¿ th¿c tÆp cûa nhà tu.

N‰u cái h†c cûa mình chÜa t§i, thì mình phäi Çi
tìm thÀy h†c Çåo. Hành cܧc có khi g†i là Çi vân
thûy. Vân là mây, thûy là nܧc. Mây, nܧc luôn
luôn Çi. NgÜ©i tu hành n‰u chÜa tìm ÇÜ®c thÀy,
ÇÜ®c pháp môn thì phäi làm phÆn s¿ cûa mây và
nܧc. Phäi Çi và Çi b¢ng hai chân (hành cܧc) cûa
mình chÙ không Çi ng¿a, Çi xe.
Nh»ng câu thÖ này chÙng tÕ sÜ chÎ Giác
Duyên thÜÖng sÜ em Tråc TuyŠn rÃt sâu s¡c.
Không bi‰t có hi‹u nhiŠu không nhÜng có thÜÖng

255
và muÓn thÜÖng. Tình thÜÖng cao nhÃt là tình
thÜÖng làm b¢ng cái hi‹u. Bi‰t sÜ em cÀn gì thì
dåy sÜ em cái Çó. SÜ chÎ không bi‰t sÜ em cÀn
h†c kinh An Ban Thû Ý, ru và chuy‹n hóa n¶i k‰t,
nên Çã không dåy. SÜ chÎ chÜa hi‹u sÜ em bao
nhiêu.

Nàng r¢ng: 'TiŠn ÇÎnh tiên tri,

'L©i sÜ Çã dåy ¡t thì ch£ng sai.
'H†a bao gi© có g¥p ngÜ©i,
'Vì tôi cÆy hÕi m¶t l©i chung thân.'

-'N‰u sÜ chÎ có g¥p låi Çåo cô thì xin hÕi

dùm vŠ tÜÖng lai cûa em. Em không bi‰t mình së
Çi vŠ Çâu.' TiŠn l¶ mang mang bÃt tri hà vãng là
m¶t câu trong Cänh Sách. BÓn cuÓn LuÆt Ti‹u
(luÆt nhÕ) cûa ngÜ©i tÆp s¿ Çi tu gÒm có: Tÿ Ni
NhÆt Døng Thi‰t Y‰u, MÜ©i Gi§i Sa Di và Sa Di
Ni, Uy Nghi và Cänh Sách. Tÿ Ni NhÆt Døng Thi‰t
Y‰u là næm sáu chøc bài thi kŒ th¿c tÆp chánh
niŒm trong Ç©i sÓng hàng ngày. TÃt cä nh»ng
ngÜ©i muÓn tu phäi h†c thu¶c lòng nhÜ cháo
nh»ng bài kŒ Çó Ç‹ th¿c tÆp chánh niŒm trong
m†i Ƕng tác hàng ngày. BÃt cÙ Çi, ÇÙng, n¢m,
ngÒi, rºa tay, Çi cÀu, gi¥t áo... làm gì cÛng có m¶t
bài kŒ Ç‹ th¿c tÆp thª ra, thª vào trong khi làm
viŒc Çó. Tÿ Ni NhÆt Døng Thi‰t Y‰u bän in m§i
có tên là TØng Bܧc Nª Hoa Sen. MÜ©i Gi§i cûa Sa
Di và Sa Di Ni b¡t ÇÀu b¢ng gi§i không sát sanh. Uy
Nghi là phong thái cûa m¶t ngÜ©i tu trong khi Çi,
ÇÙng, n¢m, ngÒi, hành xº. Ví dø sº døng phòng
t¡m, lên chánh ÇiŒn, vào nhà b‰p, ljn nhà cÜ
sï... phäi làm nhÜ th‰ nào cho Çúng phong thái
m¶t nhà tu. Sách xÜa có 24 thiên uy nghi. Sách
m§i (Bܧc T§i Thänh ThÖi) có t§i 39 chÜÖng, vì
ÇiŠu kiŒn sÓng và ti‰p xúc có khác (ví dø nghe
ÇiŒn thoåi, vào siêu thÎ...) Cänh Sách là nh»ng l©i
nh¡c nhª cûa thiŠn sÜ Quy SÖn. Bài væn rÃt hay.

256
TÃt cä các sÜ cô, sÜ chú ngày xÜa ÇŠu h†c thu¶c
lòng b¢ng ch» Nho. TiŠn l¶ mang mang bÃt tri hà
vãng là m¶t câu trong Cänh Sách, có nghïa là:
ÇÜ©ng trܧc m© m©, không bi‰t së Çi vŠ Çâu.
Con ngÜ©i không bi‰t sÓ phÆn ÇÜa ÇÄy mình Çi
t§i Çâu. Thúy KiŠu cäm bi‰t r¢ng cu¶c Ç©i mình
còn nhiŠu sóng gió l¡m, sau này không bi‰t së Çi
vŠ Çâu, vì vÆy muÓn nh© sÜ chÎ Giác Duyên hÕi
Çåo cô Tam H®p giúp mình. MuÓn có m¶t cái nhìn
t°ng quát vŠ tÜÖng lai. ñó là nhu y‰u cûa Thúy
KiŠu và cÛng là nhu y‰u cûa tÃt cä chúng ta. Ai
cÛng muÓn bi‰t tÜÖng lai cä cho nên mÃy ông
thÀy chÃm sÓ tº vi túi m§i có tiŠn. NhÜng mÃy ông
liŒu có giÕi b¢ng Çåo cô Tam H®p không? Hay là
tiŠn mÃt mà mình vÅn không có ÇÜ®c cái nhìn rõ
ràng nào vŠ tÜÖng lai! Trong Çåo Bøt, có nh»ng
ÇiŠu mình bi‰t nh© tu h†c có chánh niŒm. N‰u
n¡m ÇÜ®c thân tâm mình thì Çi vŠ Çâu mình cÛng
làm chû ÇÜ®c thân tâm, không Çánh mÃt mình và
mình không cÀn ljn Çåo cô Tam H®p hay mÃy
ông thÀy chÃm sÓ tº vi n»a. VØa Ç« tÓn tiŠn, vØa
khÕi bÎ mang ti‰ng mê tín. ChÌ nh»ng ngÜ©i y
‰u bóng vía m§i cÀn t§i Çåo cô và mÃy ông thÀy
tܧng sÓ mà thôi.

Giác Duyên vâng d¥n ân cÀn,

Tå tØ tho¡t Çã d©i chân cõi ngoài.

SÜ chÎ Giác Duyên nhÆn l©i KiŠu và Çi. Càng

Çi mau ra khÕi cõi này càng tÓt. Cõi ngoài không
phäi cõi này. Có lë cø NguyÍn Du Çã dÎch tØ ch»
phÜÖng ngoåi: m¶t không gian ª ngoài. ñ†c thÖ
NguyÍn Du mà không bi‰t vŠ PhÆt h†c thì Çôi khi
cÛng thi‰u. PhÜÖng ngoåi phÜÖng (space outside
of space), tr©i phÜÖng ngoåi. ñó là không gian
nhÜng là loåi không gian n¢m ngoài không gian,
vÜ®t ra khÕi không gian thÜ©ng cûa ngÜ©i Ç©i.
Chúng ta tìm t§i cái không gian n¢m ngoài không

257
gian, th¿c tÆp ti‰p xúc v§i Ni‰t Bàn, v§i Bän
Môn. Trong cu¶c Ç©i ta chÌ ti‰p xúc ÇÜ®c v§i
Tích Môn (historical dimension.) NgÜ©i tu phäi ti
‰p xúc v§i Bän Môn (utimate dimension.) 'Cõi
ngoài' ª Çây có nghïa là phÜÖng ngoåi phÜÖng,
m¶t phÜÖng tr©i không có nh»ng chuyŒn lên-
xuÓng, ra-vào, ân-oán, tº-sinh, trong-ngoài, nhiŠu-
m¶t,... SÜ chÎ bi‰t chÌ ª trong cái khung tr©i
phÜÖng ngoåi Çó, sÜ chÎ m§i thÆt s¿ thoäi mái mà
thôi.
'ChÓng gÆy rong chÖi chØ phÜÖng ngoåi
phÜÖng' là m¶t câu thÖ cûa TuŒ Trung ThÜ®ng
Sï; có nghïa là: ta chÓng gÆy Çi chÖi ª trong khung
tr©i phÜÖng ngoåi chÙ không Çi chÖi trong khung
tr©i cûa th‰ gian. TuŒ Trung ThÜ®ng Sï, anh
ru¶t cûa Çåi tܧng TrÀn HÜng ñåo, là m¶t thiŠn sÜ
rÃt n°i ti‰ng cûa Ç©i TrÀn. Trong khi TrÀn HÜng
ñåo thành công vŠ quân s¿ thì TuŒ Trung ThÜ®ng
Sï thành công vŠ thiŠn tÆp. Ngài có m¶t thiŠn
phong rÃt hùng vï. Khí væn, khí thÖ và Çåo l¿c cûa
TuŒ Trung tÜÖng ÇÜÖng v§i thiŠn sÜ Lâm T‰ bên
Tàu. 'ChÓng gÆy rong chÖi chØ phÜÖng ngoåi
phÜÖng.' Khung tr©i phÜÖng ngoåi là cái chúng ta
có th‹ bu§c vào bÃt cÙ lúc nào chúng ta muÓn. ñó
là khung tr©i thoäi mái cûa giäi thoát, cûa ni‰t
bàn. Phäi Çi trong không gian cûa phÜÖng ngoåi
thì m§i thÆt s¿ có hånh phúc. Còn n‰u tu mà vÅn
Çi ª tr©i phÜÖng n¶i thì vÅn chÜa có hånh phúc.

Giác Duyên vâng d¥n ân cÀn,

Tå tØ tho¡t Çã d©i chân cõi ngoài.

RÃt hay! Mà Çâu có cÀn ch» nghïa nhiŠu! 'Tå

tØ tho¡t Çã d©i chân cõi ngoài.' ChÌ cÀn ÇÜa tay
nói 'goodbye' m¶t cái là t¿ nhiên tØ cõi cûa sÀu
Çau và tranh chÃp ta Çi ngay ÇÜ®c vào cõi cûa
thênh thang, nhË nhàng, giäi thoát. Câu này là m¶t
câu chúng ta có th‹ vi‰t treo ª thiŠn viŒn. Tå tØ:

258
thôi, không æn thua n»a trong cu¶c Ç©i! Tho¡t Çã
d©i chân cõi ngoài: giäi thoát có th‹ th¿c hiŒn
ÇÜ®c trong m¶t cái búng tay. Giã biŒt tÃt cä
nh»ng phiŠn não, tranh chÃp trong cu¶c Ç©i Ç‹
ÇÜ®c có t¿ do. Và chÌ khi nào mình giäi thoát t¿ do
mình m§i giúp ÇÜ®c ngÜ©i mà thôi.
Tháng 1974, trong khi làm viŒc cho hòa bình
và gây quÏ giúp các cô nhi ª ViŒt Nam, tôi có làm
bài thÖ Tr©i PhÜÖng Ngoåi:

NgÜ©i Çi trên ÇÃt m¡t nhìn tr©i

Chim liŒng tØng không mây tr¡ng bay
M¶t bàn tay ÇÜa cho n¡ng ng†t
M¶t bàn tay gi» con ÇÜ©ng mây
Lá xanh tháng tÜ m¥t tr©i l†c
ñi qua rØng cây mà không hay
Búp tay hoa sen vØa hé mª
VÛ trø sáng nay Çã ngÃt ngây
Trà khuya bay khói thÖ không ch»
ThÖ chª trà lên tÆn ÇÌnh mây
Núi cao mÜa tånh vùng biên äi
Vi vút sau Çèo gió g†i cây
ñÌnh tuy‰t tr©i quang bØng cõi m¶ng
Giác ng¶ tung vŠ Çóa mãn khai,
ñÃt xa mÀu nhiŒm thÖm tình mË
Hoa nª trÀn gian ܧc kÎp ngày.
ThÜÖng bé bÖ vÖ mùa loån låc
Sen vàng bܧm gºi kh¡p tr©i Tây
T© hoa nhåc h¶i bØng chiêng trÓng
Xóm dܧi thôn trên dán chÆt ÇÀy
M¡c nÓi ÇÜ©ng dây træm xÙ lå
Ân nghïa bên tr©i mãi d¿ng xây
Ngøc thÃt ba træm còn tuyŒt th¿c
Mòn chân du thuy‰t h‰t Çêm ngày.159
159
159Theo ghi chép cûa sÜ cô Chân Không trong
quy‹n Thº Tìm DÃu Chân Trên Cát: 'HÒi Çó chúng tôi
thÜ©ng t° chÙc các Çåi nhåc h¶i Ç‹ giúp các em cô nhi
ª ViŒt Nam... Chúng tôi cÛng cho ra t© Le Lotus Ç¥c
259
 Tháng TÜ ÇÒng n¶i træm hoa nª
Mong ܧc ôm ÇÀy hai cánh tay
S¡c xuân r¿c r« tr©i phÜÖng ngoåi
ThÖ hát yêu thÜÖng r¶ng tháng ngày
GÓi m¶ng mây xa vŠ lÓi cÛ
NgÜ®c dòng sông lå ljn tìm ai

TÄy oan và giäi oan

Nàng tØ ân oán råch ròi,
B‹ oan dÜ©ng Çã vÖi vÖi cånh lòng.
Không nh»ng Çã không xót mà còn thÃy khÕe
trong ngÜ©i vì Çã trä thù ÇÜ®c! 'Ân oán råch ròi'
là phäi phân biŒt ai là bån, ai là thù. ñó là m¶t
ÇÜ©ng lÓi chính trÎ. NgÜ©i có tinh thÀn phe Çäng
nói: Ta phäi phân biŒt; ngÜ©i nào nói và làm có
l®i cho ÇÜ©ng lÓi và chû nghïa ta thì ta nhÆn làm
bån; nh»ng ngÜ©i mà tÜ tܪng, hành Ƕng ho¥c
væn chÜÖng không có l®i cho chû nghïa ta, dù h†
không nói Ƕng t§i ta, ta cÛng phäi liŒt h† vào
hàng kÈ thù. Nghïa là phäi rõ ràng, råch ròi ai là
bån, ai là thù. Trong khi Çó, nhÆn thÙc cûa ngÜ©i
tu h†c Çåo Bøt là không có kÈ thù. TÃt cä ÇŠu là
nh»ng ngÜ©i mình phäi thÜÖng, phäi chuy‹n hóa,
giúp Ç«. Thái Ƕ Çó, ngÜ©i có tinh thÀn phe Çäng
không chÃp nhÆn ÇÜ®c. H† nói nh»ng ai không
biŒt in trên giÃy vàng kêu g†i ngÜ©i Ç« ÇÀu cho cô nhi
chi‰n nån... HÒi Ãy tåi khám Chí Hòa có ba træm
tæng sï tuyŒt th¿c Ç‹ gây áp l¿c trên Hòa H¶i Paris;
chúng tôi cÛng ÇÜ®c thÀy phái Çi các nܧc Hoa Kÿ,
ñan Måch, Ý ñåi L®i, Anh Cát L®i, v.v.. Ç‹ vÆn Ƕng
y‹m tr® cho cu¶c tuyŒt th¿c này. Tôi còn nh§ tåi Rome
có ba træm linh møc Çi diÍn hành, m‡i vÎ Çeo trên ng¿c
bäng tên cûa m¶t tæng sï ViŒt Nam tåi khám Chí Hoà.
Tinh thÀn liên ǧi quä thÆt ÇËp. Hedi Vaccaro và mÃy
ngÜ©i bån Ý cûa phái Çoàn Çã rÃt vÃt vä trong lÀn t°
chÙc cu¶c diÍn hành này.'
260
phân biŒt bån - thù, không có lÆp trÜ©ng, là h†
không bao gi© chÖi v§i ÇÜ®c. LÆp trÜ©ng cûa
chúng ta là không có thù. ChÌ có bån thôi, bån thân
ho¥c bån chÜa thân, và phäi làm cho tÃt cä m†i
ngÜ©i ÇŠu thành bån cä. ñó cÛng là m¶t thÙ lÆp
trÜ©ng, không th‹ nói là không phäi lÆp trÜ©ng.
KÈ thù chúng ta không phäi là con ngÜ©i; kÈ thù ta
là tham, sân, si, mån, nghi, ki‰n. Mà kÿ th¿c,
tham, sân, si, mån, nghi, ki‰n cÛng không phäi là
kÈ thù ta, bªi vì Çó là rác mà chúng ta cÀn Ç‹
chuy‹n thành hoa. Cái nhìn cûa Çåo Bøt là nhÜ
vÆy. Nh»ng ngÜ©i theo m¶t chû thuy‰t, m¶t š
thÙc hŒ không th‹ ÇÒng š ÇÜ®c v§i chúng ta. H†
nói ân oán phäi råch ròi, thù bån phäi phân minh.
Thúy KiŠu, c¿u ni cô Tråc TuyŠn, cÛng Çang suy
nghï theo ki‹u Çó. 'Nàng tØ ân oán råch ròi, B‹ oan
dÜ©ng Çã vÖi vÖi cånh lòng.' Nh»ng oan Ùc
dÜ©ng nhÜ nhË Çi sau khi Çã trä thù ÇÜ®c. Mà
chÜa ch¡c Çã nhË; bªi vì KiŠu vØa gi‰t ho¥c hành
hå m¶t sÓ ngÜ©i. Giai Çoån này là m¶t v‰t Çen
trong Ç©i KiŠu. KiŠu Çã không có ÇÜ®c con m¡t
cûa ngÜ©i tu (chúng ta g†i là m¡t thÜÖng, tØ
nhãn.) Không có con m¡t Çó nên KiŠu không
thÜÖng ÇÜ®c ngÜ©i Çã làm mình Çau kh°. KiŠu
vÅn áp døng ÇÜ©ng lÓi cûa pháp trÎ. Trܧc khi tØ
biŒt, sÜ chÎ Çã không nói v§i em ÇiŠu Çó. SÜ chÎ
muÓn thoát ra khÕi m¶t cách mau chóng, nói bye-
bye càng s§m càng tÓt. ñó là m¶t cái l‡i cûa sÜ chÎ.
ñáng lš, sÜ chÎ phäi ngÒi låi và nói: 'Em Çã giäi quy
‰t xong viŒc ân oán rÒi; bây gi© em không còn
là em trong gi§i xuÃt gia cûa chÎ n»a, nhÜng chÎ có
th‹ nói cho em nhÜ th‰ này...' SÜ chÎ Çã không
làm ÇiŠu Çó. Chúng ta phäi h†c ÇÜ®c bài h†c này.
ñØng hÃp tÃp nhÜ sÜ chÎ Giác Duyên. MuÓn cho
khÕe, muÓn thoát ra cho mau mà không làm tròn
b°n phÆn cûa m¶t ngÜ©i thÜÖng. SÜ chÎ nói: 'Còn
nhiŠu ân ái v§i nhau.' NhÜng ân ái Çó là nghï t§i
chuyŒn tÜÖng lai thôi. Còn n‰u th¿c tÆp ân ái

261
(thÜÖng) thì phäi ngÒi låi, dåy cho em nó: cái ÇiŠu
mà em vØa làm, chÎ thÃy không xÙng Çáng v§i m¶t
ngÜ©i Çã h†c Çåo tØ bi. ñây có th‹ là lÀn ÇÀu tiên
trong hai træm mÃy chøc næm lÎch sº truyŒn KiŠu
chúng ta m° xÈ chuyŒn này. ThÜÖng KiŠu vì KiŠu
kh°, nhÜng chúng ta phäi nhìn cho rõ Ç‹ thÃy
nh»ng gÓc rÍ kh° Çau cûa KiŠu. Không phäi chÌ
thÜÖng, chÌ t¶i nghiŒp thôi là Çû. Phäi thÃy ÇÜ®c
nh»ng lÀm l‡i cûa KiŠu Ç‹ chúng ta và các sÜ em
cûa chúng ta ÇØng ti‰p tøc làm thêm nh»ng lÀm
l‡i Çó.

Nàng tØ ân oán råch ròi,

B‹ oan dÜ©ng Çã vÖi vÖi cånh lòng.
Tå ân låy trܧc TØ công:
'Chút thân bÒ liÍu nào mong có rày!
'Tr¶m nh© sÃm sét ra tay,
'TÃc riêng nhÜ cÃt gánh ÇÀy Ç° Çi!
'Chåm xÜÖng chép då xi‰t chi,
'DÍ Çem gan óc ÇŠn nghì tr©i mây!'

KiŠu cäm Ön TØ Häi Çã giúp mình làm ÇÜ®c

viŒc trä thù. Không trä thù mà hay hÖn. Ch¡c ch¡n
là nhÜ vÆy. NhÜng có cÖ h¶i, b¡t nh»ng ngÜ©i
gây chuyŒn ác t§i, nói cho h† bi‰t r¢ng h† ác Ƕc
và h† cÀn phäi thay Ç°i. B¡t h† phäi phøc vø cho
nh»ng ngÜ©i Çau kh° dܧi quyŠn ki‹m soát cûa
mình cÛng có th‹ là m¶t hình thái h†c hÕi Ç‹ giúp
h† sáng m¡t ra. LÃy công chu¶c t¶i là viŒc các nhà
chính trÎ ngày xÜa Çã làm. Thay vì gi‰t, phåt, bÕ
tù nh»ng ngÜ©i có t¶i thì yêu cÀu h† lo cho nh»ng
cô nhi viŒn, Ç¡p cÀu, làm ÇÜ©ng và làm m¶t sÓ
viŒc cø th‹ Ç‹ chu¶c låi l‡i lÀm. Ngày xÜa ª ViŒt
Nam chuyŒn này Çã ÇÜ®c th¿c hiŒn tÜÖng ÇÓi
ph° bi‰n. Các thÀy có liên hŒ tÓt v§i triŠu Çình
thÜ©ng xin lãnh các tù phåm ra Ç‹ làm viŒc cho
chùa, bäo Çäm trong th©i gian phøc vø tåi chùa h†
së không æn tr¶m, gi‰t ngÜ©i... Trong vòng

262
mÜ©i, mÜ©i hai næm n‰u h† chÙng tÕ Çã hoàn
lÜÖng thì nhà chùa xin cho h† ÇÜ®c trª vŠ Ç©i
sÓng bình thÜ©ng, cho h† ru¶ng, giúp h† làm nhà
và cܧi v®. Ngày xÜa các chùa ViŒt Nam Çã làm
nhÜ vÆy. RÃt hay! Nàng KiŠu, c¿u sÜ cô Tråc
TuyŠn, Çã không h†c ÇÜ®c ÇiŠu Çó và Çã trä thù.
Nh»ng oan Ùc ngày xÜa nhÜ m¶t gánh n¥ng Çè lên
làm mình Çau kh°, bây gi© trä thù ÇÜ®c thì nhË
Çi. ñó là suy nghï cûa ngÜ©i Ç©i, không phäi cûa
ngÜ©i tu. NgÜ©i tu thì không làm nhË b¢ng cách
Çó. Làm cách Çó không nhË ÇÜ®c. Nh»ng gánh
n¥ng trong tâm mình (n¶i k‰t) phäi ÇÜ®c chuy‹n
hóa thì tâm mình m§i thÆt s¿ nhË nhàng.

TØ r¢ng: 'QuÓc sï160 xÜa nay

'Ch†n ngÜ©i tri k› m¶t ngày ÇÜ®c chæng?
'Anh hùng ti‰ng Çã g†i r¢ng,
'Gi»a ÇÜ©ng dÅu thÃy bÃt b¢ng mà tha!
'HuÓng chi viŒc cÛng viŒc nhà,
'L† là thâm tå m§i là tri ân.

Sau khi ÇÜ®c cäm Ön, TØ Häi nói ra nh»ng

l©i rÃt có tình có nghïa, rÃt hay. TØ còn nói thêm
rÃt dÍ thÜÖng:

'Xót nàng còn chút song thân,

'BÃy nay kÈ ViŒt ngÜ©i TÀn cách xa.161
'Sao cho muôn d¥m m¶t nhà,
'Cho ngÜ©i thÃy m¥t là ta cam lòng.'

- 'Anh còn muÓn làm sao Ç‹ em có th‹ Çoàn tø

ÇÜ®c v§i gia Çình n»a thì anh m§i thÕa mãn.' ñiŠu
này chÙng tÕ TØ Häi là ngÜ©i có khä næng hi‹u.
Vì vÆy TØ có th‹ thÜÖng KiŠu ÇÜ®c m¶t cách sâu
160
QuÓc sï: ngÜ©i tài cûa ÇÃt nܧc.
161
KÈ ViŒt ngÜ©i TÀn: kÈ ª nܧc ViŒt (phía ñông
Nam), ngÜ©i ª nܧc TÀn (phía Tây B¡c); š nói m‡i
ngÜ©i m¶t nÖi, cách biŒt xa xôi.
263
s¡c. TØ bi‰t KiŠu muÓn trä Ön nh»ng ngÜ©i Ön
cûa mình và có nhu y‰u g¥p låi cha mË và các
em. Ngay trܧc khi KiŠu yêu cÀu, TØ Häi Çã nói rõ:
'Anh bi‰t em muÓn nhÜ vÆy. ChØng nào anh
chÜa làm ÇÜ®c chuyŒn này thì chØng Çó anh
chÜa thÕa mãn.' Nói nhÜ vÆy làm cho ngÜ©i
thÜÖng cûa mình ÇÜ®c an ûi rÃt nhiŠu. ThÜÖng là
phäi hi‹u nhu y‰u cûa ngÜ©i mình thÜÖng.

V¶i truyŠn sºa tiŒc quân trung,

Muôn binh nghìn tܧng h¶i ÇÒng tÄy oan.

TiŒc tÄy oan có møc Çích g¶t rºa tÃt cä nh»ng

niŠm oan Ùc, ÇÜ®c bày ra trong quân ngÛ. Ai
cÛng tham d¿ vào viŒc æn mØng Çó. ñây là m¶t
chi‰n dÎch tâm lš chi‰n rÃt hay. Nhân cÖ h¶i, t°
chÙc æn tiŒc phû phê, g†i là æn mØng viŒc mình
Çã có th‹ thi‰t lÆp công bình xã h¶i và giäi quy
‰t nh»ng oan Ùc trong Ç©i mình; khi‰n m†i
ngÜ©i ÇŠu thÃy r¢ng mình cÛng Çang ÇÜ®c tÄy
oan chÙ không chÌ có riêng KiŠu. M¶t chi‰n dÎch
tâm lš trong khung cänh quân s¿. Anh chàng này
giÕi l¡m!
Trong Çåo Bøt, chúng ta không dùng ch» 'tÄy
oan' mà dùng ch» 'giäi oan'. Ngoài Ç©i ngÜ©i ta
tÄy oan b¢ng rÜ®u. Trong chùa, chúng ta bi‰t
rÜ®u Çã không nh»ng tÄy oan không ÇÜ®c mà
còn gây thêm nh»ng oan Ùc khác. UÓng rÜ®u rÃt
nguy håi. RÜ®u gây oan Ùc cho lá gan cûa mình
rÃt nhiŠu. HÖn n»a, muÓn làm m¶t lít rÜ®u thì
phäi có cä m¶t thùng lúa n‰p; lÃy m¶t thùng lúa
n‰p Ç‹ làm m¶t chai rÜ®u thì t¶i nghiŒp cho
nh»ng ngÜ©i Çói l¡m! NgÜ©i ta Çói không có gåo
æn mà mình låi lÃy gåo làm rÜ®u! TÄy oan nhÜ
vÆy thì låi càng gây oan thêm. PhÜÖng pháp cûa
ngÜ©i tu là giäi oan chÙ không phäi tÄy oan. Giäi
là mª ra, không bu¶c låi. TÄy oan theo ki‹u ngÜ©i
Ç©i thì låi c¶t thêm. Ví dø: gi‰t nh»ng ngÜ©i Çã

264
làm mình kh° là tåo ra oán h©n trong gi§i con cháu
nh»ng ngÜ©i Çó; h† së tìm cách trä thù. Không giäi
ÇÜ®c oan mà låi k‰t oán. Sau này TØ Häi và
Thúy KiŠu së ch‰t vì cái Çó! PhÜÖng pháp là giäi
(mª) chÙ không phäi là k‰t (bu¶c vào.)
Nhân cÖ h¶i binh sï Çang nÙc lòng nhÜ vÆy,
TØ Häi t° chÙc nh»ng cu¶c hành quân l§n. ñánh
Çâu th¡ng Çó và thi‰t lÆp m¶t triŠu Çình Ƕc lÆp
ª phÜÖng Nam:

ThØa cÖ trúc chÈ ngói tan,

Binh uy tØ Ãy sÃm ran trong ngoài.
TriŠu Çình riêng m¶t góc tr©i,
GÒm hai væn võ råch Çôi sÖn hà.
ñòi cÖn gió quét mÜa sa,
HuyŒn thành Çåp Ç° næm tòa cõi Nam.
Phong trÀn mài m¶t lÜ«i gÜÖm,
Nh»ng phÜ©ng giá áo túi cÖm sá gì!162
Nghênh ngang m¶t cõi biên thùy,
Kém gì cô quä kém gì bá vÜÖng!163
Trܧc c© ai dám tranh cÜ©ng,
Næm næm hùng cÙ m¶t phÜÖng häi tÀn.

ñoån væn rÃt månh! Tuy là thÖ løc bát nhÜng

hÖi væn Çi nhÜ gió nói lên ÇÜ®c khí th‰ cûa
quân l¿c TØ Häi. Liên ti‰p th¡ng h‰t trÆn này Ç

162
Giá áo túi cÖm: do ch» y giá phån nang: cái giá m¡c
áo, cái túi Ç¿ng cÖm, chÌ ngÜ©i vô døng, không có chí
hÜóng. Ý cä hai câu: g¥p bu°i loån låc thì mài gÜÖm mà
ki‰n tåo s¿ nghiŒp, còn nh»ng hång ngÜ©i tÀm
thÜ©ng chÌ bi‰t có æn có m¥c thì k‹ làm gì.
163
Cô quä: ti‰ng khiêm cung cûa các vua chúa nܧc
nhÕ th©i xÜa (nhÜ ngÜ©i tu xÜng là bÀn Çåo: tôi tu
Çåo còn nghèo l¡m.) Cô: nhÜ con mÒ côi, không ai dåy
bäo, giúp sÙc cho. Quä: tÙc quä nhân, š nói khiêm là
ngÜ©i ít ÇÙc, nh© quÀn thÀn giúp Ç«. Bá vÜÖng: chÌ
chung cái th‰ l¿c hùng månh cûa ngÜ©i ÇÙng ÇÀu
các nܧc chÜ hÀu.
265
‰n trÆn khác nhÜ 'trúc chÈ ngói tan.' Quš vÎ Çã
tØng chÈ tre chÜa? Khi chÈ tre ngÜ©i ta Ç¥t cây
tre n¢m ngang, Ç‹ mÛi r¿a gi»a thân tre và dùng
dùi cui Çánh vào cán r¿a. R¿a Çi vào thân tre làm
thành nh»ng ÇÜ©ng nÙt rÃt mau. Cái nÙt cûa m¡t
tre này Çem t§i cái nÙt cûa m¡t tre khác rÃt
t¿ nhiên, 'dÍ nhÜ chÈ tre.' 'Ngói tan' cÛng vÆy; khi
nh»ng viên gåch ª l§p dܧi cûa mái ngói r§t ra, rÖi
xuÓng thì nh»ng l§p ngói phía trên ti‰p tøc rÖi,
rÖi cho ljn h‰t mái ngói thì thôi. Chi‰n th¡ng
này dÍ dÅn ljn nh»ng chi‰n th¡ng khác. Thua
m¶t trÆn rÒi thì có th‹ thua nh»ng trÆn k‰ ti‰p
rÃt mau.
Trong mÃy ngày thôi quân binh cûa TØ Häi
Çã chi‰m ÇÜ®c næm quÆn huyŒn thu¶c vùng
bi‹n (häi tÀn) cûa nܧc Minh. CÓ nhiên vùng này có
rÃt nhiŠu dân Çánh cá. Nghe nói TØ Häi cÛng xuÃt
thân tØ gi§i anh chÎ cûa làng Çánh cá. TØ thi‰t
lÆp m¶t quÓc gia Ƕc lÆp trong suÓt næm næm,
quan quân cûa nhà Minh không làm gì n°i. Thúy
KiŠu, nhÜ vÆy, ÇÜ®c TØ Häi che chª, sÓng v§i
chÙc vÎ hoàng hÆu trong næm næm. Kh° thì kh°
nhÜng cÛng có nh»ng giai Çoån ÇÜ®c che chª và
có quyŠn hành. Tuy vÆy, TØ Häi không g†i KiŠu là
Hoàng HÆu mà luôn g†i là phu nhân; KiŠu thì g†i
TØ Häi là ñåi VÜÖng. H† không hành quân thêm,
chÌ gi» v»ng vùng ÇÃt này trong suÓt næm næm.
Trong næm næm Çó cô nàng có hånh phúc không?
Ta có th‹ t¿ trä l©i ÇÜ®c. Chúng ta không nghe nói
hai v® chÒng có giÆn nhau, có cãi nhau, có hóa
giäi n¶i k‰t hay không, nhÜng ch¡c ch¡n Çó là
næm næm tÜÖng ÇÓi yên °n cûa Thúy KiŠu. Có
nh»ng chi ti‰t cho ta bi‰t TØ Häi rÃt kính Thúy
KiŠu, bi‰t nghe l©i khuyên nhû cûa KiŠu và coi
KiŠu là m¶t trong nh»ng cÓ vÃn chính trÎ quan
tr†ng nhÃt cûa ông. Trong nh»ng cu¶c luÆn Çàm
vŠ phÜÖng diŒn quân s¿ và chính trÎ v§i các tܧng,
dù là Çàn bà KiŠu vÅn ÇÜ®c tham d¿. Ti‰ng nói

266
cûa KiŠu luôn luôn là m¶t ti‰ng nói rÃt quan
tr†ng.

Hånh phúc là t¿ do
Trong m¶t quÓc gia mà låi có m¶t quÓc gia
t¿ trÎ, Çó là m¶t cái gai l§n cho triŠu Çình. Bao phen
triŠu Çình nhà Minh Çã Çi tìm nh»ng phÜÖng pháp
Ç‹ dËp Çi s¿ n°i loån Çó nhÜng không thành công.
Chính trÎ gia HÒ Tôn Hi‰n xuÃt hiŒn. VÎ t°ng ÇÓc
có ÇÎa vÎ quan tr†ng trong triŠu Çình này ÇÜ®c vua
nhà Minh giao phó trách nhiŒm dËp trØ cái quÓc
gia nhÕ bé này. ChÃm dÙt giai Çoån næm næm
yên °n cûa Thúy KiŠu. ñây là tai nån l§n nhÃt, ÇÜa
Thúy KiŠu ljn ch‡ tÆn cùng cûa Çau kh° trong
Ç©i cô và dÅn cô ljn ch‡ phäi t¿ tº. ChÌ khi nào
ch‰t rÒi thì m§i có th‹ tái sanh ÇÜ®c. CÓ nhiên
Thúy KiŠu t¿ tº không ch‰t, cô së ÇÜ®c cÙu.
NhÜng trong ki‰p ngÜ©i th‰ nào chúng ta cÛng
phäi ch‰t m¶t lÀn, và phäi ch‰t thÆt thì chúng
ta m§i có th‹ sinh ra låi ÇÜ®c v§i s¿ an låc. Cái Çau
kh° cùng c¿c Çem t§i s¿ tái sinh cûa chúng ta. M§i
Çau kh° sÖ sÖ thì chÜa nh¢m nhò gì! Phäi Çau kh°
cho cùng c¿c. Và khi Çøng t§i cái Çáy cûa kh° Çau,
ch‰t Çi, sÓng låi thì m§i thÃy ÇÜ®c niŠm an låc
chân thÆt nÄy sinh ra. Ngôn ng» này rÃt quen
thu¶c trong nhà thiŠn. N‰u không ch‰t, chÌ m§i
ngÃt ngÜ thôi, thì không th‹ nào tái sinh ÇÜ®c.
Phäi ch‰t trong tâm hÒn, trong Çau kh° cûa mình.
Luân hÒi có ch‰t thì giäi thoát m§i sinh ra ÇÜ®c.

Có quan t°ng ÇÓc tr†ng thÀn,

Là HÒ Tôn Hi‰n kinh luân164 gÒm tài.

164
Kinh luân: lÃy tØng mÓi tÖ mà g« ra g†i là kinh, so
tÙng s®i tÖ cùng m¶t loåi mà k‰t thành con g†i là
luân; sºa sang s¡p Ç¥t viŒc chính trÎ g†i là kinh luân.
267
 ñÄy xe vâng chÌ Ç¥c sai,165
TiŒn nghi bát tiÍu viŒc ngoài Ç°ng nhung.166
Bi‰t TØ là ÇÃng anh hùng,
Bi‰t nàng cÛng d¿ quân trung luÆn bàn.
Thám tº triŠu Çình làm viŒc rÃt giÕi. H† bi‰t
TØ Häi không phäi là m¶t tay anh chÎ CÀu MuÓi
tÀm thÜ©ng. TØ là m¶t ngÜ©i có nhân cách, chí
khí, có tÜ cách anh hùng. Không th‹ dùng phÜÖng
pháp d†a nåt và båo l¿c mà có th‹ thành công. H†
cÛng bi‰t Thúy KiŠu ÇÜ®c tham d¿ vào nh»ng
bu°i bàn luÆn bí mÆt vŠ quân s¿ và chính trÎ. RÃt
khó giäi quy‰t vÃn vÃn ÇŠ n‰u ta không bi‰t rõ
tình trång và tâm lš nh»ng ngÜ©i trong cu¶c.
HÒ Tôn Hi‰n lÆp ra chܧc chiêu an, gºi sÙ
giä sang kêu g†i TØ Häi ra hàng và hÙa së phong
cho chÙc tܧc l§n. M¶t m¥t khác h† chuÄn bÎ quà
cáp riêng cho KiŠu:

ñóng quân làm chܧc chiêu an167

Ng†c vàng gÃm vóc sai quan thuy‰t hàng.
Låi riêng m¶t lÍ v§i nàng,
165
ñÄy xe: ch» Hán là thôi cÓc. Theo Hán ThÜ, ngày
xÜa khi m¶t viên tܧng vâng chÌ vua Çi Çánh gi¥c, vua
tiÍn ra cºa thành và lÃy tay ÇÄy xe cûa viên tܧng, tÕ š
vua ûy thác công viŒc quan tr†ng. Vâng chÌ: vâng theo
chi‰u chÌ cûa vua. ñ¥c sai: phái Çi làm nhiŒm vø Ç¥c
biŒt.
166
TiŒn nghi: có quyŠn quy‰t ÇÎnh tåi ch‡, tùy theo s¿
nghi mà làm, không cÀn phäi hÕi š ki‰n vua. Sách
Quä s¿ Loåi k‹ chuyŒn Ç©i TÓng có m¶t vÎ tiên phû xÙ
Hà B¡c tên là Vân Ngån Bát xin v§i vua cho ông ta có th‹
tùy tiŒn giäi quy‰t cÃp tÓc tåi ch‡ các vÃn ÇŠ quân
s¿, khÕi phäi bÃt cÙ viŒc gì cÛng gºi sÙ vŠ hÕi š ki‰n
vua; vua chÃp nhân. Bát tiÍu: dËp gi¥c, Çánh gi¥c - có
bän ghi là phû tiÍu: dÅn dø cho bên kia quy hàng rÒi
phong quan chÙc (phû), n‰u h† không nghe thì m§i
Çánh (tiÍu). ñ°ng nhung: trông coi, ÇÓc suÃt viŒc quân.
167
Chiêu an: kêu g†i, chiêu dø gi¥c hàng Ç‹ Ç¥t låi an
ninh.
268
 Hai tên th‹ n» ng†c vàng nghìn cân.

Theo nguyên løc, ban ÇÀu HÒ Tôn Hi‰n gºi

m¶t viên quan nhÕ tên là Hoa Nhâm t§i Ç‹ dò hÕi.
TØ Häi giÆn nói: 'Ta Çang có thanh th‰. Tuy
không có công mª mang b© cõi d¿ng nܧc, nhÜng
ai có th‹ cÃm ta xung VÜÖng, xÜng ñ‰, xÜng Cô,
xÜng Quä? NgÜÖi muÓn ta vŠ hàng Ç‹ làm con
chó, con trâu cûa ngÜ©i khác sao?' và tính Çem
Hoa Nhâm ra chém. KiŠu can; TØ nghe l©i tha cho
Hoa Nhâm. Ti‰p Çó, HÒ Tôn Hi‰n sai m¶t viên
quan l§n hÖn, tên La Trung Quân, Çem lÍ vÆt rÃt
hÆu t§i. Trong Çó, có m¶t træm ngàn lång båc, ba
ngàn lång vàng, gÃm vóc, Çan ng†c và hai ngÜ©i
th‹ n» gÓc gác tØ Kinh Çô (nh»ng cô th‹ n» vùng
ven bi‹n không th‹ so sánh ÇÜ®c v§i nh»ng phø n»
tØ Kinh Çô) làm quà riêng cho phu nhân VÜÖng ThÎ
(VÜÖng Thúy KiŠu.) Khi ti‰p Çón La Trung Quân,
TØ Häi không muÓn nhÆn lÍ, trái låi muÓn Çu°i vŠ
vì trong lòng ông Çã có niŠm nghi:

Tin vào gªi trܧc trung quân

TØ công riêng hãy mÜ©i phân hÒ ÇÒ.168
M¶t tay gây d¿ng cÖ ÇÒ,
BÃy lâu b‹ Sª sông Ngô tung hoành!169
Bó thân vŠ v§i triŠu Çình,
Hàng thÀn lÖ láo phÆn mình ra Çâu?
Áo xiêm ràng bu¶c lÃy nhau,
Vào luÒn ra cúi công hÀu mà chi?
Sao b¢ng riêng m¶t biên thùy,
SÙc này Çã dÍ làm gì ÇÜ®c nhau?
Ch†c tr©i quÃy nܧc m¥c dÀu,
D†c ngang nào bi‰t trên ÇÀu có ai?
168
HÒ ÇÒ: không rõ ràng trong ÇÀu. TØ Häi còn nghi
ng© l¡m.
169
B‹ Sª sông Ngô: Sª, Ngô là tên hai nܧc th©i Xuân
Thu, nay thu¶c miŠn Çông nam Trung QuÓc, là ÇÎa bàn
hoåt Ƕng cûa TØ Häi.
269
 Nguyên løc nói: M¶t ngÜ©i Çã t¿ do quen rÒi
mà bÎ ÇÜa vŠ câu thúc m¶t ch‡ thì rÃt khó chÎu;
không nh»ng lúng túng khó chÎu mà chÙc phÆn
cÛng không ra gì (nhiŠu l¡m là chÙc T°ng Binh.)
MÃt h‰t cä t¿ do, nhân cách. Là quan võ thì th‰
nào cÛng bÎ các quan væn lÃn ép, Çàn håch (chÌ
trích, k‰t t¶i). SÓng nhÜ vÆy thì kh° l¡m nên TØ
nhÃt ÇÎnh không hàng. TØ rÃt t¿ tin vào khä næng
cûa mình và rÃt trân quš cái t¿ do cûa m¶t chàng
hiŒp sï.
Vua Minh Mång rÃt mê truyŒn KiŠu. M¶t
hôm, trong khi ti‰p các quan, vua g†i thi sï NguyÍn
Du (hÒi Çó Çang làm quan dܧi triŠu NguyÍn) nói:
'Khanh vi‰t nhÜ vÆy là không ÇÜ®c! 'Ch†c tr©i
quÃy nܧc m¥c dÀu, D†c ngang nào bi‰t trên ÇÀu
có ai!' vi‰t m¶t câu nhÜ vÆy là không có lÍ phép
gì v§i trÅm cä! Trên ÇÀu phäi có vua chÙ! Vì vÆy
ta phäi phåt khanh.' Vua bäo quân hÀu mang rÜ®u
ra và phåt thi sï uÓng ba chén. Ngày xÜa ngÜ©i ta
phåt b¢ng rÜ®u. NhiŠu ngÜ©i Üa 'ÇÜ®c' phåt l¡m!
Sau khi thi sï uÓng ba chén rÜ®u rÒi, vua låi bäo:
'NhÜng mà hay! Phåt thì phåt nhÜng thÖ rÃt hay!
Vì vÆy trÅm phäi thܪng cho khanh.' Và vua
truyŠn quân hÀu mang ba tÃm løa t¥ng thi sï vŠ
may áo m¥c cho Ãm. Giai thoåi này ÇÜ®c truyŠn
tøng ljn ngày nay. Vua Minh Mång cÛng chÎu
chÖi l¡m!
ñiŠu chúng ta muÓn nh¡c ª Çây là TØ Häi bi
‰t hånh phúc cûa mình n¢m ª ch‡ t¿ do nhÜng vì
l©i nói cûa KiŠu rÃt 'm¥n mà' cho nên TØ không
thÃy ÇÜ®c ÇiŠu Çó n»a và chuy‹n sang m¶t quan
niŒm khác vŠ hånh phúc; cái hånh phúc không
t¿ do! Là nh»ng ngÜ©i tu hành, chúng ta nên suy
ngÅm. Chúng ta Çi xuÃt gia Ç‹ có t¿ do. Hånh phúc
cûa chúng ta là có t¿ do. T¿ do v§i Ƕc lÆp Çi
chung. Có Ƕc lÆp, có t¿ do thì m§i có hånh phúc.
Ta ÇØng nên quên ÇiŠu Çó. Cåo ÇÀu, m¥c áo thÀy

270
tu, Çi xuÃt gia là, cÛng nhÜ TØ Häi, bi‰t r¢ng
hånh phúc cûa mình hoàn toàn ÇÜ®c cæn cÙ trên
s¿ t¿ do cûa mình. ñôi khi có nh»ng ti‰ng m©i g†i,
nh»ng ÇiŠu hÃp dÅn, Çôi khi thÃy t¿ do l§n quá, ta
không sº døng n°i t¿ do cûa ta, ta nói: 'Thôi, t¿ do
mŒt quá! Bây gi© tôi chÌ muÓn làm nô lŒ!' Làm
nô lŒ cho m¶t ngÜ©i, làm nô lŒ cho m¶t gia
Çình... ñiŠu này có thÆt. Håt giÓng cûa s¿ nô lŒ có
m¥t trong tÃt cä m†i ngÜ©i. Trên phÜÖng diŒn trí
tuŒ, chúng ta bi‰t t¿ do thênh thang là nŠn täng
cûa hånh phúc. NhÜng Çôi khi, thÃy t¿ do thênh
thang, ta mŒt quá! Ta muÓn làm nô lŒ, muÓn
chui vào hoàn cänh nô lŒ. Trong m‡i chúng ta ÇŠu
có anh chàng TØ Häi và cô nàng Thúy KiŠu. Chúng
ta phäi cÄn thÆn. Có bao nhiêu thÀy và sÜ cô trÈ
Çang có t¿ do thênh thang cûa ngÜ©i xuÃt gia:
'NhÃt bát thiên gia phån, Cô thân vån lš du'; vÆy
mà t¿ nhiên ÇÀu hàng, chui ÇÀu vào ch‡ mÃt t¿ do.
Sau m¶t vài næm thì m§i thÃy rõ mình Çã Çi lún
quá sâu trong con ÇÜ©ng mÃt t¿ do. Lúc Çó Çã
quá trÍ rÒi! M¶t Çã luân hÒi thành bÓn, thành
næm, thành sáu rÒi! Làm sao có t¿ do ÇÜ®c n»a!
Trong khi Çang còn là ngÜ©i xuÃt gia, Çang có
t¿ do mà có ngÜ©i không thÃy ÇÜ®c s¿ quš báu
cûa t¿ do, không thÃy ÇÜ®c hånh phúc cûa chính
mình! Ta nghï: 'Ôi, hånh phúc thay n‰u ta ÇÜ®c
làm nô lŒ!' Nô lŒ cho m¶t ngÜ©i, cho m¶t nhóm
ngÜ©i. ñó không phäi là chuyŒn cûa m¶t ngày.
Håt giÓng nô lŒ có s¤n trong lòng m†i ngÜ©i. Có
s¤n trong TØ Häi, có s¤n trong Thúy KiŠu. Vì vÆy
chúng ta phäi lòng t¿ xét lòng; ta phäi bi‰t. Chúng
ta thÜ©ng ÇÙng núi này trông núi n† mà không
thÃy ÇÜ®c nh»ng hånh phúc và nh»ng mÀu
nhiŒm cûa gi© phút hiŒn tåi. Ta cÙ nghï ÇÙng núi
bên kia ch¡c sܧng hÖn ÇÙng núi bên này. Có m¶t
sÜ cô ra Ç©i, cùng v§i ngÜ©i kia sän xuÃt ra bÓn
tr¿. M¶t mà luân hÒi thành sáu! Lúc Ãy m§i thÃy
cu¶c Ç©i trÀm luân, n¥ng nŠ quá c«! ñ‰n khi

271
vÜ®t biên h† vi‰t thÜ cho tôi nói: 'ThÀy Öi!
Chúng con bây gi© là sáu ÇÙa lÆn. Làm sao khi
chúng con qua bên Çó ThÀy cho chúng con Çi xuÃt
gia låi h‰t thäy sáu ngÜ©i!' SÙc mÃy! M¶t ngÜ©i
mà còn chÜa n¡m v»ng vÆn mŒnh ÇÜ®c, bây gi©
sáu ngÜ©i... rÃt khó! ñ†c bài Phóng CuÒng Ca cûa
TuŒ Trung ThÜ®ng Sï chúng ta m§i thÃy t¿ do là
cái quš nhÃt trên Ç©i. T¿ do Çó ÇÜa chúng ta t§i
cái hånh phúc chân thÆt. Và khi chúng ta có hånh
phúc, chúng ta ta m§i có th‹ ban phát hånh phúc
cho nh»ng ngÜ©i khác. Còn n‰u chúng ta không
có t¿ do, không có hånh phúc thì chúng ta không
làm hånh phúc ÇÜ®c cho bÃt cÙ m¶t ai. Chúng ta
ch‰t chìm và kéo nh»ng ngÜ©i khác ch‰t chìm
theo chúng ta.

Lš luÆn cûa trái tim

Và bây gi© là suy nghï cûa KiŠu:

Nàng thì thÆt då tin ngÜ©i,

LÍ nhiŠu nói ng†t nghe l©i dÍ xiêu.

ñây là tâm lš cûa ngÜ©i Çàn bà. Trong nguyên

løc có nh»ng chi ti‰t có th‹ làm sáng thêm câu
thÖ này: Hai cô th‹ n» rÃt khôn khéo, ÇÜ®c huÃn
luyŒn rÃt kÏ Ç‹ Çóng vai trò dÅn dø. VŠ phÜÖng
diŒn hình thÙc thì là hai cô tÿ n» v§i tÃt cä tài
næng Ç‹ phøng s¿ m¶t vÎ Çåi phu nhân; vŠ n¶i
dung h† låi là hai tay gián ÇiŒp cûa triŠu Çình. Ban
ÇÀu, TØ Häi muÓn trä låi tÃt cä lÍ vÆt và Çu°i sÙ
vŠ. Thúy KiŠu nói: 'NgÜ©i ta có lÍ Ç¶, có lòng tÓt,
Çem t§i nh»ng t¥ng vÆt nhÜ vÆy thì tåi sao mình
låi tØ chÓi?' TØ nghe l©i, nhÆn lÍ. Chính vì s¿ chÃp
nhÆn lÍ vÆt Çó mà phòng tuy‰n bÎ phá v«. Hai cô

272
gián ÇiŒp l†t ÇÜ®c vào tÜ thÃt cûa KiŠu, Çem tÃt
cä s¿ khôn ngoan, miŒng lÜ«i cûa nh»ng ngÜ©i
gián ÇiŒp Ç‹ thuy‰t phøc KiŠu: 'Phu nhân là m¶t
ngÜ©i con có hi‰u. Ai cÛng bi‰t thành tích hi
‰u thäo cûa phu nhân, bán mình Ç‹ chu¶c cha.
M¶t ngÜ©i Çã có Hi‰u låi có Trung là m¶t ngÜ©i
hoàn häo. Trung là trung thành v§i ÇÃt nܧc, triŠu
Çình. Các vÎ thánh lj Çã khai sáng ÇÃt nܧc này.
ñÃt nܧc Çang hòa bình, lÜÖng dân Çang sinh
sÓng an °n; vÆy mà bây gi© vì chi‰n tranh loån
låc, ÇÃt nܧc phäi chia hai, ngÜ©i dân ch‰t trong
næm næm qua Çã nhiŠu. N‰u phu nhân chÃp
nhÆn khuyên ñåi VÜÖng ra hàng là Trung v§i ÇÃt
nܧc, là giäi phóng cho lÜÖng dân khÕi nån Çao
binh. ñåi VÜÖng së ÇÜ®c phong quan tܧc, còn
phu nhân thì së có cÖ h¶i vŠ Çoàn tø gia Çình.'
ñoàn tø v§i cha mË và hai em là m¶t ao ܧc thâm
sâu cûa Thúy KiŠu. MÜ©i læm næm luân låc mà
bây gi© låi có m¶t cÖ h¶i Çoàn tø gia Çình. BÕ qua
thì u°ng! Hai cô gián ÇiŒp Çã Ƕng t§i ÇÜ®c ܧc
muÓn sâu s¡c nhÃt trong lòng KiŠu. Hai cô còn nói:
'Khi công viŒc thành rÒi thì quan T°ng ñÓc së
dâng bi‹u xin vua ban hiŒu Trung Hi‰u Khä
Phong cho phu nhân vì phu nhân Çã cÙu cho bao
nhiêu sinh linh khÕi ch‰t. N‰u phu nhân vŠ
thæm gia Çình v§i danh hiŒu Çó thì ch¡c ch¡n gia
Çình së hånh phúc l¡m!' Hai cô nói rÃt khéo! Khi
‰n cho KiŠu hoàn toàn chÃp nhÆn.

Ta nên bi‰t r¢ng ta vÓn có trí tuŒ và khä

næng xét Çoán. NhÜng m¶t khi ta Çã Ç‹ cho cái
ܧc muÓn trong lòng ta th¡ng rÒi thì ta së dùng
m†i cách Ç‹ lš luÆn theo ܧc muÓn Çó. ñôi khi lš
luÆn rÃt hay, nghe xuôi tai h®p lš giÓng nhÜ ta Çã
tìm ra con ÇÜ©ng cûa trí tuŒ rÒi nhÜng kÿ th¿c,
tÃt cä nh»ng lš luÆn Çó ÇŠu vâng theo m¶t ܧc
muÓn sâu s¡c ª trong lòng. Khi ta Çã ܧc muÓn cái
Çó, nghï r¢ng ta chÌ có th‹ sung sܧng thÆt s¿ khi

273
Çi theo con ÇÜ©ng Çó thì tÃt cä nh»ng tác døng lš
luÆn cûa chúng ta së ÇÜ®c dùng Ç‹ phøc vø cho
ܧc muÓn Çó. Có vÈ nhÜ ta vØa có tình, vØa có trí
nhÜng kÿ th¿c chính cái tình, cái ܧc muÓn ª trong
ta Çóng vai trò chû Ƕng. Lš luÆn cûa chúng ta
Çang làm vai trò biŒn h¶ mà thôi. Chúng ta lš
luÆn ngàn cách Ç‹ chÙng tÕ r¢ng lš luÆn cûa
chúng ta là Çúng. Lš luÆn Çó không còn khách
quan n»a. ñây là ÇiŠu mà hÀu h‰t chúng ta ÇŠu
m¡c phäi. Khi tâm ta Çã hܧng vŠ m¶t hܧng nào
Çó rÒi thì ta quên h‰t m†i chuyŒn ª hܧng ÇÓi
diŒn. ñã muÓn rÒi thì lš luÆn Çû cách. Nghï r¢ng
mình Çã có trí tuŒ, kÿ th¿c mình Çã mÃt trí tuŒ.
MÀm mÓng cûa s¿ thÃt båi không phát sinh tØ TØ
Häi mà phát sinh tØ Thúy KiŠu. Thúy KiŠu rÃt quan
tr†ng v§i TØ Häi, hai ngÜ©i là m¶t, cho nên m¶t
khi mÀm mÓng Ãy Çã chi‰m cÙ ÇÜ®c Thúy KiŠu
rÒi thì nó lan sang chinh phøc TØ Häi rÃt dÍ dàng.
Cø NguyÍn Du nói r¢ng KiŠu 'thÆt då, tin ngÜ©i', bÎ
lÍ vÆt làm tÓi m¡t và nh»ng l©i nói ng†t chinh
phøc. NhÜng cø chÜa thÃy r¢ng ܧc muÓn rÃt
chính Çáng cûa Thúy KiŠu là ÇÜ®c Çoàn tø v§i gia
Çình chính là Ƕng cÖ thúc ÇÄy KiŠu khuyên TØ
Häi ra hàng. Trong chúng ta có bi‰t bao nhiêu
ngÜ©i xa quê, lÜu Çày. Chúng ta ÇŠu có håt giÓng
mong ܧc trª vŠ quê hÜÖng, Çoàn tø v§i cha mË,
con cái, thÃy ÇÜ®c mÒ mä cûa t° tiên... Ai cÛng có
håt giÓng Çó. Thúy KiŠu ngày xÜa cÛng vÆy.
Chúng ta hãy cÄn thÆn. Trong TØ Häi có trí tuŒ
nhÜng cÛng có tình cäm. PhÀn tình cäm Çã bÎ trÃn
ng¿ bªi Thúy KiŠu. Ta nên bi‰t phÀn tình cäm
nhiŠu khi månh hÖn phÀn trí tuŒ rÃt nhiŠu. Nh»ng
suy nghï, phän Ùng cûa TØ Häi ban ÇÀu rÃt rõ
ràng, minh båch nhÜng vì änh hܪng cûa Thúy
KiŠu mà nh»ng Çám mây Çen b¡t ÇÀu giæng phû.
TØ Häi b¡t ÇÀu không thÃy ÇÜ®c s¿ thÆt m¶t cách
rõ ràng và khách quan n»a.

274
 KiŠu t¿ dùng nh»ng lš luÆn cûa trí tuŒ Ç‹
che lÃp cái ܧc muÓn sâu s¡c cûa mình: 'Bây gi©
ta phäi Çi con ÇÜ©ng cûa chánh Çåo. Ta Çã là con
gái Hi‰u. Bây gi© ta cÛng muÓn Trung n»a (vì
theo Çåo lš Kh°ng Månh phäi vØa Hi‰u vØa là
Trung thì m§i là m¶t con ngÜ©i toàn vËn.) HÖn
n»a, Çây là con ÇÜ©ng bÃt båo Ƕng. Tôn tr†ng
s¿ sÓng cûa sinh dân. ChÃm dÙt chi‰n tranh. ñi
theo con ÇÜ©ng này thì không nh»ng ta hånh phúc
mà bao nhiêu dân chúng trong nܧc cÛng ÇÜ®c
hånh phúc. Không còn cänh nhà tan, cºa nát.' Lš
luÆn rÃt Çúng, rÃt hoàn häo. NhÜng dÀu sao Çó
cÛng là lš luÆn phát sinh tØ Ü§c muÓn cûa cô là
ÇÜ®c Çoàn tø gia Çình. ñó không phäi là m¶t ܧc
muÓn bÆy. Chúng ta không lên án ܧc muÓn Çó.
Chúng ta chÌ muÓn nhìn kÏ Ç‹ thÃy r¢ng tÃt cä
nh»ng lš luÆn coi nhÜ tuyŒt häo Çó phát xuÃt tØ
m¶t ܧc muÓn mà thôi. Ta chÌ cÀn thÃy ÇiŠu Çó.
Và ta cÛng së thÃy ÇÜ®c nh»ng tai h†a và hi‹m
nguy Çang ch© ta. Có nh»ng trÜ©ng h®p ܧc
muÓn thúc ÇÄy không ÇÜ®c chính Çáng. N‰u là
ngÜ©i khôn khéo, chúng ta tìm ra nh»ng lš luÆn
tuyŒt v©i, ljn các luÆt sÜ cÛng ÇŠu phäi bó
tay, chÃp nhÆn lš luÆn cûa chúng ta; vì Çó là lš
luÆn cûa trái tim: 'Le coeur a ses raisons que le
raison ignore!'
Nàng thì thÆt då tin ngÜ©i,
LÍ nhiŠu nói ng†t nghe l©i dÍ xiêu.
Nghï mình m¥t nܧc cánh bèo,
ñã nhiŠu lÜu låc låi nhiêu gian truân.
B¢ng nay chÎu ti‰ng vÜÖng thÀn,
Thênh thênh ÇÜ©ng cái thanh vân hËp gì!
Công tÜ vËn cä hai bŠ,
DÀn dà rÒi së liŒu vŠ cÓ hÜÖng.
CÛng ngôi mŒnh phø ÇÜ©ng ÇÜ©ng,
Nª nang mày m¥t r« ràng mË cha.
Trên vì nܧc dܧi vì nhà,
M¶t là Ç¡c hi‰u hai là Ç¡c trung.

275
 Ch£ng hÖn chi‰c bách gi»a dòng,
E dè sóng v‡ hãi hùng nܧc sa.

ñó là giÃc mÖ mà KiŠu muÓn th¿c hiŒn. Bây

gi© KiŠu Çem lš luÆn ra Ç‹ chinh phøc TØ Häi:

Nhân khi bàn båc gÀn xa,

ThØa cÖ nàng m§i bàn ra nói vào.

KiŠu hÕi: 'ñåi VÜÖng nghï sao?' TØ Häi nói:

'Không hàng thì có ba ÇiŠu l®i. M¶t là muÓn hành
quân, Çánh phá Çâu cÛng ÇÜ®c, không có ai ngæn
cän mình. Hai là muÓn có thêm ngân quÏ, vàng
båc, løa là gì cÛng ÇÜ®c dÍ dàng. Ba là n‰u th¡ng
trÆn thì mình có khä næng ti‰n t§i, không ti‰n
ÇÜ®c thì Çóng binh ho¥c rút vŠ cæn cÙ, mình ª
trong tÜ th‰ chû Ƕng. ñó là ba ÇiŠu thuÆn l®i
cûa lÆp trÜ©ng không hàng. N‰u hàng thì có
næm ÇiŠu håi. ThÙ nhÃt là nhÆn s¡c phong cûa
vua, làm quan hÖi có l‡i lÀm m¶t chút là së bÎ vua
trØng phåt. ThÙ hai là së bÎ các quan, nhÃt là phía
quan væn, sai khi‰n, Çàn håch. ThÙ ba là mình có
th‹ së bÎ d©i Çi nÖi khác, bÎ cô lÆp hóa; khi Çó th
‰ månh n¢m trong tay triŠu Çình, mình có th‹ bÎ
b¡t gi‰t bÃt cÙ lúc nào. ThÙ tÜ là m¶t khi mình
không n¡m binh quyŠn trong tay thì chÌ cÀn ÇÜ®c
m¶t vÎ quan væn sai khi‰n, bÃt cÙ m¶t tên l¿c sï
nào cÛng có th‹ nºa Çêm t§i gõ cºa nhà là b¡t
ÇÜ®c mình. ThÙ næm là dân chúng trong vùng
bi‹n này th‰ nào cÛng có nh»ng ngÜ©i kh° vì chi
‰n tranh do mình gây ra, thØa lúc mình không có
th‰ l¿c và binh quyŠn së tìm cách trä thù báo oán.
ñó là næm ÇiŠu håi.' TØ Häi lš luÆn khá rõ ràng.
NhÜng KiŠu Çã bΠܧc muÓn kia trÃn ng¿ nên lš
luÆn rÃt hay (theo nguyên løc): 'N‰u mình nhÆn
s¡c phong cûa vua mà không ti‰p nhÆn m¶t chÙc
quan thì làm sao có th‹ phåm l‡i ÇÜ®c? ThÙ hai là
n‰u nhÆn chÙc quan có tính cách chÙc vÎ

276
(nominal), ngÒi chÖi xÖi nܧc thôi, không chÎu
s¿ sai khi‰n thì làm sao Çàn håch, hÕi t¶i ÇÜ®c?
ThÙ ba là n‰u hàng nhÜng ra ÇiŠu kiŒn là vÅn
ÇÜ®c ª ch‡ hi‹m y‰u cûa mình, không bÎ d©i
cæn cÙ, không phäi vào chÀu trong triŠu thì làm
sao lính vua có th‹ b¡t ÇÜ®c mình? ThÜ tÜ mình có
th‹ chÃp nhÆn không gây chi‰n tranh, quy thuÆn
triŠu Çình, theo lŒnh cûa vua nhÜng vÅn ÇÜ®c
gi» quyŠn bính cûa mình. Mình án binh bÃt Ƕng
nhÜng th‰ månh vÅn thu¶c vŠ mình. ThÙ næm là
mình vÅn có quyŠn bính, không chÓng triŠu Çình,
nh»ng kÈ sï dân trong vùng có thù muÓn báo cÛng
không làm gì ÇÜ®c. Hàng không nh»ng không có
næm ÇiŠu håi mà có næm ÇiŠu l®i.' RÃt có biŒn
tài. - Và hÖn n»a v® cûa TØ, (ÇiŠu này cô ta không
nói), së có th‹ ÇÜ®c vŠ thæm gia Çình v§i bäng
hiŒu 'Trung Hi‰u Khä Phong', c© l†ng ÇÀy Çû! ñó
là giÃc mÖ cûa Thúy KiŠu. - TØ Häi nghe l†t tai.

Nhân khi bàn båc gÀn xa,

ThØa cÖ nàng m§i bàn ra nói vào.
R¢ng: '÷n thánh lj dÒi dào,
'Tܧi ra Çã kh¡p thÃm vào Çã sâu.
'Bình thành170 công ÇÙc bÃy lâu,
'Ai ai cÛng Ƕi trên ÇÀu xi‰t bao.

Ca ng®i công ÇÙc lÆp quÓc cûa nhà Minh.

'NgÅm tØ dÃy viŒc binh Çao,

'ñÓng xÜÖng Vô ñÎnh Çã cao b¢ng ÇÀu.171

170
Bình thành: ÇÎa bình thiên thành là ch» sách Kinh
ThÜ: Làm cho thûy th° ÇÜ®c ÇiŠu hòa g†i là ÇÎa bình;
khi‰n cho ngÛ hành (thûy, hoä, kim, m¶c, th°) theo
thÙ t¿ mà °n ÇÎnh g†i là thiên thành. ñó là l©i nói công
ÇÙc trÎ nܧc løt cûa vua VÛ. ñây š nói công ÇÙc to l§n
cûa vua lo sºa sang viŒc nܧc, ra Ön cho dân.
171
Vô ñÎnh là tên m¶t con sông ª Thi‹m Tây. ThÖ cûa
TrÀn ñào Ç©i ñÜ©ng có câu:'Khä lân Vô ñÎnh hà biên
277
 'Làm chi Ç‹ ti‰ng vŠ sau,
'Nghìn næm ai có khen Çâu Hoàng Sào!
'Sao b¢ng l¶c tr†ng quyŠn cao,
'Công danh ai dÙt lÓi nào cho qua?'

- 'Chúng ta Çã gi‰t håi sinh linh nhiŠu rÒi! Và

trên nguyên t¡c: "ñÜ®c làm vua, thua làm gi¥c", n
‰u ñåi VÜÖng chi‰m h‰t ÇÜ®c cä nܧc thì ñåi
VÜÖng m§i làm vua, còn chi‰m m¶t phÀn cûa
nܧc thì ljn khi ch‰t ngÜ©i ta vÅn g†i mình là
gi¥c, nhÜ Hoàng Sào. Chi b¢ng ta ti‰p nhÆn chÙc
tܧc cûa triŠu Çình. Công danh cûa chúng ta mÃy
ai mà có th‹ qua m¥t ÇÜ®c?' - ñÙng vŠ phÜÖng
diŒn Nhân, Nghïa, Hånh Phúc, tÃt cä lš luÆn cûa
Thúy KiŠu ÇŠu tuyŒt häo cä. ChÌ có m¶t ÇiŠu ta
cÀn nh§ là tÃt cä nh»ng lš luÆn Çó ÇŠu ljn tØ
ܧc muÓn cûa cô nàng chÙ không phäi tØ nhÆn
thÙc khách quan.
TØ Häi Çã bi‰t rÃt rõ hånh phúc cûa mình n
¢m ª ch‡ t¿ do, r¢ng: 'Bó thân vŠ v§i triŠu Çình,
Hàng thÀn lÖ láo phÆn mình ra Çâu! Áo xiêm ràng
bu¶c lÃy nhau, Vào luÒn ra cúi công hÀu mà chi!'
VÆy mà:

Nghe l©i nàng nói m¥n mà,

Th‰ công TØ m§i trª ra th‰ hàng.172

Nghe l©i KiŠu thì quên h‰t!

ChÌnh nghi ti‰p sÙ v¶i vàng,

HËn kÿ thúc giáp quy‰t ÇÜ©ng giäi binh.173

cÓt' = khá thÜÖng thay cho ÇÓng xÜÖng ª bên sông Vô

ñÎnh (xÜÖng cûa nh»ng ngÜ©i ch‰t vì chi‰n tranh.)
172
Th‰ công: th‰ månh chû Ƕng ti‰n Çánh. Th‰
hàng: th‰ y‰u phäi ÇÀu hàng.
173
Thúc giáp: bÕ áo giáp låi, tÙc là bÕ các ÇÒ binh khí.
Giäi binh: giäi tán quân Ƕi.
278
 Trong nguyên løc không nói chuyŒn giäi binh
mà nói hàng v§i ÇiŠu kiŒn không giäi binh. Khi HÒ
Tôn Hi‰n gºi m¶t vÎ phø tá có tài ngoåi giao l§n
tên là L®i TriŒn sang thÜÖng thuy‰t n»a, TØ Häi
nói: 'N‰u tôi hàng thì quš vÎ cho tôi chÙc T°ng
Binh là cùng chÙ gì! ChÙc tܧc trong triŠu nhiŠu
l¡m là lên t§i nhÎ phÄm. Các quan væn trong triŠu
së coi tôi ra gì Çâu! Tôi là dân nhà binh, t¿ do quen
rÒi, làm sao nép phøc ÇÜ®c mÃy ông Çó!' L®i
TriŒn Çáp: 'M¶t khi ñåi VÜÖng quy thuÆn triŠu
Çình thì së ÇÜ®c phong tܧc HÀu (nhÃt phÄm) lÆp
tÙc. QuyŠn bính lúc Çó ª trong tay. Các quan së s®
l¡m, ai cÛng muÓn làm thân v§i ñåi VÜÖng chÙ h†
Çâu dám làm gì!' TØ Häi nói: 'Trong trÜ©ng h®p
Çó thì tôi chÎu, v§i ba ÇiŠu kiŒn. M¶t là phäi phong
cho tôi tܧc HÀu. Hai là ÇÜ®c trÃn tåi Çây, không
bÎ Ç°i Çi nÖi khác. Ba là không giäi binh, không
buông quyŠn bính, ÇÜ®c dùng quân trong vùng
này.' L®i TriŒn hÙa: 'Ba ÇiŠu kiŒn Çó ch¡c ch¡n
ÇÜ®c chÃp nhÆn!' và vŠ báo cáo låi v§i HÒ Tôn Hi
‰n. HÒ Tôn Hi‰n nói: 'NhÜ vÆy thì nên t° chÙc
uÓng máu æn thŠ v§i TØ Häi rÒi quy‰t ÇÎnh ngày
gi© th¿c hiŒn viŒc quay vŠ v§i triŠu Çình ngay tåi
Çåi bän doanh cûa TØ Häi (không b¡t TØ Häi phäi
ra khÕi vùng cûa mình.)' NgÜ©i thân tín cûa HÒ
Tôn Hi‰n là quan L®i TriŒn cùng TØ Häi lÆp bàn
th© uÓng máu æn thŠ, hÙa së thi hành hiŒp ܧc
Çó, làm không Çúng l©i së bÎ tr©i tru ÇÃt diŒt.
(Ngày xÜa chuyŒn thŠ thÓt quan tr†ng l¡m!)

BÃt š thØa cÖ

279
 Tin l©i thành hå yêu minh,174
Ng†n c© ngÖ ngác trÓng canh trÍ tràng.

Sau khi L®i TriŒn và TØ Häi Çã uÓng máu æn

thŠ, ÇÎnh ngày chính thÙc ra hàng rÒi, TØ Häi thÃy
viÍn tÜ®ng tÜÖng lai cûa mình là ÇÜ®c phong tܧc
HÀu, n¡m gi» binh quyŠn và ÇÜ®c triŠu Çình chÃp
nhÆn. TÃt cä nh»ng chàng lính trong quân Ƕi TØ
Häi ÇŠu thÃy viÍn tÜ®ng ÇÜ®c vŠ thæm gia Çình.
Ý chí chi‰n ÇÃu không còn. Tác giä dùng tám ch»:
'Ng†n c© ngÖ ngác trÓng canh trÍ tràng.' RÃt hay!
ChÌ cÀn có tám ch» là thÃy ÇÜ®c tình trång bê bÓi
cûa quân ngÛ TØ Häi. Và cÓ nhiên, ÇiŠu này không
l†t qua m¡t thám báo triŠu Çình:

ViŒc binh bÕ ch£ng gi» giàng,

VÜÖng sÜ175 dòm Çã tÕ tÜ©ng th¿c hÜ.
HÒ công quy‰t th‰ thØa cÖ,
LÍ tiên binh hÆu kh¡c c© lÆp công.

ñây là câu løc bát toàn ch» Hán, không có ch»

Nôm.

Kéo c© chiêu phû tiên phong,

LÍ nghi phøc trܧc bác ÇÒng phøc sau.

Theo nguyên løc, HÒ Tôn Hi‰n m¥c áo mão

triŠu Çình, Çi dܧi nh»ng cây l†ng, phía trên có m¶t
lá c© l§n thêu bÓn ch» 'ñåi thiên chiêu phû'. HÒ
dÅn theo ba Çåo binh Çi phía B¡c, phía Nam và tÆp
hÆu. ñoàn quân phía trܧc hoàn toàn không có khí
gi§i, chÌ có nghi lÍ và âm nhåc.

TØ công h© h»ng bi‰t Çâu,

ñåi quan lÍ phøc ra ÇÀu cºa viên.
174
Thành hå yêu minh: hai bên ljn dܧi thành (thành
hå) Ç‹ giao ܧc hòa v§i nhau.
175
VÜÖng sÜ: quân cûa nhà vua.
280
 TØ Häi m¥c lÍ phøc cûa Çåi quan Çi b¶ ra ÇÀu
hàng, trong tay hoàn toàn không có m¶t tÃc s¡t.

HÒ công ám hiŒu trÆn tiŠn,

Ba bŠ phát súng bÓn bên kéo c©.
ñang khi bÃt š ch£ng ng©,
Hùm thiêng khi Çã sa cÖ cÛng hèn.
Tº sinh liŠu gi»a trÆn tiŠn,
Dån dày cho bi‰t gan liŠn tܧng quân.

Khi nghe ti‰ng pháo lŒnh và thÃy ÇÎch quân

reo hò Æp låi tØ ba phía, TØ Häi bi‰t mình Çã
trúng k‰. Không có ng¿a Ç‹ chåy trÓn, TØ quay
lui, cܧp giáo cûa m¶t ÇÎch quân, tä xung h»u Ƕt,
gi‰t hàng chøc quân sï và m¶t viên tùy tܧng cûa
triŠu Çình. ThÃy TØ ghê g§m quá, phía triŠu Çình
n§i vây, không dám Çánh tr¿c ti‰p v§i TØ n»a mà
dùng cung tên. TØ Häi bÎ tên nh¡m b¡n tØ bÓn
phía, toàn thân bÎ tên c¡m ÇÀy nhÜ m¶t trái chôm
chôm.

Khí thiêng khi Çã vŠ thÀn,

NhÖn nhÖn còn ÇÙng chôn chân gi»a vòng.
TrÖ nhÜ Çá v»ng nhÜ ÇÒng,
Ai lay ch£ng chuy‹n ai rung ch£ng d©i.

N‡i oan Ùc cûa TØ Häi l§n quá. Thác rÒi mà khí

uÃt vÅn còn khi‰n thân TØ ÇÙng s»ng nhÜ m¶t
pho tÜ®ng ÇÒng, không chÎu ngã ra. Trܧc khi ch
‰t TØ Häi la lên: 'Phu nhân làm ta lÀm!'

Quan quân truy sát Çu°i dài,

H¢m h¢m sát khí ngÃt tr©i ai Çang.

Quân triŠu Çình thØa th‰ Çu°i theo, chém gi

‰t, tiêu diŒt nh»ng Çåo quân còn låi cûa TØ Häi.
RÃt t¶i nghiŒp! NgÜ©i ta Çã chÎu hàng rÒi mà låi

281
gi‰t ngÜ©i ta và gi‰t tÃt cä quân lính cûa
ngÜ©i ta. Nói cái gi†ng: 'Ç‹ tránh chuyŒn binh
Çao, tôn tr†ng s¿ sÓng cûa dân chúng' ch£ng qua
chÌ là nói dÓi mà thôi. NgÜ©i ta Çã hàng rÒi mà
không cho ngÜ©i ta cÖ h¶i Ç‹ hàng.

Trong ngoài hào lÛy tan hoang.

Loån quân vØa d¡t tay nàng ljn nÖi.

M¶t sÓ binh sï d¡t KiŠu t§i ch‡ TØ Häi vØa ch

‰t.

Trong vòng tên Çá b©i b©i,

ThÃy TØ còn ÇÙng gi»a tr©i trÖ trÖ.
Khóc r¢ng: 'Trí dÛng có thØa,
'Bªi nghe l©i thi‰p nên cÖ h¶i này!
'M¥t nào trông thÃy nhau Çây?
'Thà liŠu sÓng ch‰t m¶t ngày v§i nhau!'
Dòng thu nhÜ xÓi cÖn sÀu,
DÙt l©i nàng cÛng gieo ÇÀu m¶t bên.
Lå thay oan khí tÜÖng triŠn!
Nàng vØa phøc xuÓng TØ liŠn ngã ra.

TÜÖng triŠn là quÃn quít lÃy nhau. Trong TØ

Häi có oan khí, trong nàng KiŠu cÛng có oan khí
Çó. Hai bên g¥p nhau rÒi thì hóa giäi ÇÜ®c. Và vì
vÆy, TØ Häi ngã xuÓng nhÜ m¶t ngÜ©i ch‰t bình
thÜ©ng khi KiŠu t§i gieo ÇÀu xuÓng chân TØ t¿ tº.

Quan quân kÈ låi ngÜ©i qua,

Xót nàng së låi v¿c ra dÀn dÀn.
ñem vào ljn trܧc trung quân,
HÒ công thÃy m¥t ân cÀn hÕi han.
R¢ng: 'Nàng chút phÆn hÒng nhan,
'G¥p cÖn binh cách nhiŠu nàn176 cÛng
thÜÖng!
'ñã hay thành toán mi‰u ÇÜ©ng,
176
Nàn: tai nån.
282
 'Giúp công cÛng có l©i nàng m§i nên.
'Bây gi© s¿ Çã vËn tuyŠn,
'M¥c lòng nghï lÃy muÓn xin bŠ nào?'

HÒ Tôn Hi‰n nói: 'ñã Çành s¿ thành công này

là do k‰ hoåch cûa triŠu Çình, nhÜng nói vŠ công
trång thì không có nàng viŒc l§n không thành
ÇÜ®c. Nàng có công, vÆy nàng muÓn ÇÜ®c
thܪng nhÜ th‰ nào?'
Nàng càng gi†t ng†c tuôn dào,
NgÆp ngØng m§i gªi thÃp cao s¿ lòng.
R¢ng: 'TØ là ÇÃng anh hùng,
'D†c ngang tr©i r¶ng vÅy vùng b‹ khÖi.
'Tin tôi nên quá nghe l©i,
'ñem thân bách chi‰n177 làm tôi triŠu Çình.
'Ng« là phu quš phø vinh,178
'Ai ng© m¶t phút tan tành thÎt xÜÖng.
'Næm næm tr©i b‹ ngang tàng,
'DÅn mình Çi bÕ chi‰n trÜ©ng nhÜ không.
'Khéo khuyên k‹ lÃy làm công,
'K‹ bao nhiêu låi Çau lòng bÃy nhiêu.
'Xét mình công ít t¶i nhiŠu,
'SÓng thØa tôi Çã nên liŠu mình tôi.
'Xin cho thiên th° m¶t Çôi,179
'G†i là Ç¡p Çi‰m cho ngÜ©i tº sinh.'

KiŠu xin ÇÜ®c mai táng cho TØ Häi tº t‰.

HÒ công nghe nói thÜÖng tình,

TruyŠn cho ki‹u táng di hình bên sông.

177
Bách chi‰n: træm trÆn Çánh, š nói thân dån dày
chÓn trÆn måc.
178
Phu quš phø vinh: chÒng làm nên quan sang, v®
cÛng ÇÜ®c vinh hi‹n.
179
Thiên th°: ch‡ ÇÃt hèn hå, ch‡ ÇÃt xÃu. M¶t Çôi
(cÛng džc là m¶t doi): m¶t däi ÇÃt nhÕ ª rìa cºa sông
ho¥c d†c sông.
283
 'Ki‹u táng' (hay cäo táng) là b†c cÕ mà chôn,
nghïa là chôn m¶t cách sÖ sài, dÓi trá.

H‰t ki‰p Çoån tràng

Trong quân mª tiŒc hå công,180
Xôn xao tÖ trúc h¶i ÇÒng quân quan.
B¡t nàng thÎ y‰n dܧi màn,
Dª say låi ép cung Çàn nh¥t tâu.

BÎ b¡t phäi chÖi Çàn góp vui cho quân th¡ng

trÆn, Çây cÛng là m¶t trong nh»ng gi© phút Çau
kh° nhÃt cûa Ç©i KiŠu.

M¶t cung gió thäm mÜa sÀu,

BÓn giây nhÕ máu næm ÇÀu ngón tay.

CÙ lâu lâu, thi sï låi cho ra m¶t câu thÀn sÀu

qu› khÓc! TÃt cä nh»ng Çau kh° cùng c¿c cûa Thúy
KiŠu bi‹u l¶ h‰t trong bän Çàn.

Ve ngâm vÜ®n hót nào tày,

L†t tai HÒ cÛng nhæn mày rÖi châu.

ñang say, Çang vui mà nghe khúc nhåc Çó HÒ

Tôn Hi‰n cÛng phäi khóc!

HÕi r¢ng: 'Này khúc ª Çâu?

'Nghe ra muôn oán nghìn sÀu l¡m thay!'
ThÜa r¢ng: 'Båc mŒnh khúc này,
'Ph° vào Çàn Ãy nh»ng ngày còn thÖ.
'Cung cÀm l¿a nh»ng ngày xÜa,
'Mà gÜÖng båc mŒnh bây gi© là Çây!'
Ngày xÜa KiŠu sáng tác khúc Båc MŒnh. Cái
båc mŒnh Ãy trong gi© phút này ÇÜ®c phát hiŒn
quá rõ ràng!

180
Hå công: mØng công th¡ng trÆn.
284
 Nhìn vào ngÜ©i Çàn bà Çang Çau kh° cùng
c¿c Ãy HÒ Tôn Hi‰n vÅn thÃy nàng rÃt ÇËp. ñËp
m¶t cách não nùng! BÎ nhan s¡c cûa KiŠu chinh
phøc, HÒ Tôn Hi‰n nói: 'Thôi ÇØng khóc n»a! Tôi
së cܧi cô làm v® lë.' Ông quan l§n này Çã say l¡m
rÒi! Say vì rÜ®u, say vì s¡c ÇËp não nùng cûa KiŠu.
Quan l§n là ngÜ©i chi‰n th¡ng nhÜng trong tiŒc
rÜ®u này ông låi thua trÆn rÃt thäm håi. Gi»a m¥t
quan quân Çông Çäo hàng nghìn ngÜ©i, HÒ Tôn Hi
‰n Çã khoác vai Thúy KiŠu múa, trong tay cÀm
m¶t ly rÜ®u. ñó là nh»ng chi ti‰t džc thÃy trong
nguyên løc mà truyŒn KiŠu cûa cø NguyÍn Du
không có.

Nghe càng Ç¡m ng¡m càng say,

Lå cho m¥t s¡t cÛng ngây vì tình!

ñó là hai câu lên án quan l§n Çåi diŒn cho

triŠu Çình. ñã chi‰n th¡ng nhÜng nhân cách låi
không ra gì.

Dåy r¢ng: 'HÜÖng hÕa ba sinh,

'Dây loan xin nÓi cÀm lành cho ai.'

ThÜa r¢ng: 'Chút phÆn låc loài,

'Trong mình nghï Çã có ngÜ©i thác oan.
'Còn chi n»a cánh hoa tàn,
'TÖ lòng Çã dÙt dây Çàn Ti‹u Lân.181
'R¶ng thÜÖng còn mänh hÒng quÀn,182

181
Ti‹u Lân: h† Phùng, hiŒu Tøc MŒnh, v® vua nܧc
TŠ. Sau khi nܧc TŠ thua nܧc Chu, Ti‹u Lân bÎ b¡t vŠ
Chu. Chu VÛ ñ‰ gä nàng cho ngÜ©i khác. Nhân lúc
ngÒi Çàn, dây Çàn ÇÙt, nàng xúc cäm làm thÖ, có câu:
'Døc tri tâm Çoån tuyŒt, Ðng khán tÃt thÜ®ng huyŠn.'
= MuÓn bi‰t lòng tôi ÇÙt nát nhÜ th‰ nào thì nhìn
dây Çàn trên ÇÀu gÓi này.
182
HÒng quÀn: ngÜ©i Çàn bà (ngày xÜa m¥c quÀn
ÇÕ.)
285
 'HÖi tàn ÇÜ®c thÃy gÓc phÀn183 là may!'

KiŠu tØ chÓi, bày tÕ s¿ Çau kh° cûa mình và

chÌ có m¶t thÌnh nguyŒn duy nhÃt là ÇÜ®c vŠ
Çoàn tø v§i gia Çình. NhÜng quan l§n Çâu có nghe
ÇÜ®c ÇiŠu Çó. Quan l§n Çâu có Ç‹ š t§i khía cånh
nhân Çåo n»a. Quan Çã say l¡m rÒi! Say rÜ®u và
say s¡c døc. Quan l§n Çâu có th‹ nghe ÇÜ®c ti‰ng
kêu cÙu cûa Thúy KiŠu và ܧc v†ng duy nhÃt còn
låi cûa KiŠu là ÇÜ®c trª vŠ v§i cha mË.

Hå công chén Çã quá say,

HÒ công ljn lúc rång ngày nh§ ra.
Nghï mình phÜÖng diŒn quÓc gia,
Quan trên nh¡m xuÓng ngÜ©i ta trông vào.
Phäi tuÒng træng gió hay sao,
S¿ này bi‰t tính th‰ nào ÇÜ®c Çây?

Sáng tÌnh dây, nh§ låi nh»ng chuyŒn xäy ra

tÓi hôm trܧc, nh»ng chuyŒn mà nhìn vào ngÜ©i
ta Çã có th‹ Çánh giá mình rÃt thÃp, HÒ Tôn Hi‰n
bi‰t mình Çã Çi quá mÙc cûa m¶t vÎ quan l§n Çåi
diŒn cho triŠu Çình. S® bÎ khi‹n trách và chê
cÜ©i, HÒ Çi t§i m¶t giäi pháp rÃt mãnh liŒt và
ch§p nhoáng:

Công nha vØa bu°i rång ngày,

Quy‰t tình HÒ m§i Çoán ngay m¶t bài.
LŒnh quan ai dám cãi l©i,
Ép tình m§i gán cho ngÜ©i th° quan.
Ép gä Thúy KiŠu cho m¶t viên quan ÇÎa
phÜÖng (tØ th° quan thÜ©ng dùng Ç‹ chÌ cho các
quan ngÜ©i ÇÎa phÜÖng, cai trÎ nh»ng vùng dân
t¶c ít ngÜ©i.)

Ông tÖ c¿c nhé Ça Çoan!

Xe tÖ sao khéo vÖ quàng vÖ xiên?
183
GÓc phÀn: chÌ quê nhà.
286
 KiŒu hoa áp th£ng xuÓng thuyŠn,
Lá màn rû thÃp ng†n Çèn khêu cao.
Nàng càng û liÍu phai Çào,
Træm phÀn nào có phÀn nào phÀn tÜÖi?
ñành thân cát dÆp sóng vùi,
Cܧp công cha mË thiŒt Ç©i thông minh.
Chân tr©i m¥t b‹ lênh Çênh,
N¡m xÜÖng bi‰t gªi tº sinh chÓn nào?

ThÃy con ÇÜ©ng trܧc m¥t cûa mình m© äo

và hÙa hËn nhiŠu kh° Çau, KiŠu thÃy mình hoàn
toàn låc hܧng, không bi‰t së Çi vŠ Çâu. Không
còn có m¶t næng lÜ®ng, m¶t trí tuŒ nào Ç‹ dÅn
mình Çi trên con ÇÜ©ng Ç©i n»a h‰t!

Duyên Çâu ai dÙt tÖ Çào,

N® Çâu ai Çã d¡t vào tÆn tay?
Thân sao thân ljn th‰ này?
Còn ngày nào cÛng dÜ ngày Ãy thôi!
ñã không bi‰t sÓng là vui,
TÃm thân nào bi‰t thiŒt thòi là thÜÖng!
M¶t mình cay Ç¡ng træm ÇÜ©ng,
Thôi thì nát ng†c tan vàng thì thôi.

ñây là tâm trång cûa nh»ng ngÜ©i s¡p t¿ tº.

KiŠu thÃy Ç©i sÓng không còn có š nghïa nào n»a
cä, sÓng không có niŠm vui, ch‰t là khÕe hÖn.
Trong truyŒn Ngu SÖ Tân Chí, bÙc thÜ cûa nàng
Ti‹u Thanh có câu: 'VÎ tri sanh låc, yên tri tº bi.' (N
‰u ta không thÃy ÇÜ®c niŠm vui trong khi sÓng
thì làm sao ta có th‹ bi‰t r¢ng ch‰t là Çau kh°?)
ñÓi v§i nh»ng ngÜ©i Çã thÃy ÇÜ®c niŠm vui trong
s¿ sÓng thì h† còn có th‹ nghï r¢ng cái ch‰t là kh°
Çau; nhÜng ÇÓi v§i nh»ng ngÜ©i mà trong cu¶c
sÓng không bao gi© thÃy có niŠm vui cä thì cái ch
‰t Çôi khi låi là m¶t con ÇÜ©ng giäi thoát. ñó là
tâm trång ngÜ©i s¡p t¿ tº. Khi nào chúng ta lâm

287
vào s¿ suy nghï nhÜ vÆy thì chúng ta bi‰t š ÇÎnh
t¿ tº Çã ÇÜ®c nhen nhúm trong con ngÜ©i mình.

Mänh træng Çã gác non Çoài,

M¶t mình luÓng nh»ng ÇÙng ngÒi chÜa
xong.

Træng Çã s¡p l¥n rÒi mà chuyŒn 'ch‰t hay

không ch‰t' (to die or not to die) vÅn còn lÄn
quÄn trong KiŠu. ñi, ÇÙng, n¢m, ngÒi, KiŠu ÇŠu bÎ
tÜ tܪng Çó khuÃy Ƕng.

TriŠu Çâu n°i ti‰ng Çùng Çùng,

HÕi ra m§i bi‰t là sông TiŠn ñÜ©ng.

Nghe hai ch» 'TiŠn ñÜ©ng' Thúy KiŠu nghï

ngay t§i ñåm Tiên. MÜ©i læm næm trܧc, trong
m¶t lÀn t¿ tº không ch‰t, KiŠu n¢m mÖ thÃy ñåm
Tiên và ÇÜ®c ñåm Tiên hËn së g¥p låi ª sông TiŠn
ñÜ©ng. KiŠu không còn suy nghï gì n»a, nghï r¢ng
Çây là lúc mình phäi ch‰t. Trܧc Çó: Mänh træng
Çã gác non Çoài, M¶t mình luÓng nh»ng ÇÙng
ngÒi không yên' là chÜa giäi quy‰t ÇÜ®c vÃn ÇŠ
'ch‰t hay không ch‰t?' NhÜng khi nghe ti‰ng
sóng và bi‰t Çây là sông TiŠn ñÜ©ng rÒi thì
không còn vÃn ÇŠ Ç‹ suy nghï n»a. Ch¡c ch¡n là ch
‰t vì Çây là m¶t ÇiŠu tiŠn ÇÎnh!

Nh§ l©i thÀn m¶ng rõ ràng,

Này thôi h‰t ki‰p Çoån tràng là Çây.
'ñåm Tiên nàng nhé có hay!
'HËn ta thì Ç®i dܧi này rܧc ta.'

Ÿ Çây chúng ta nên nh§ r¢ng: ÇÙng vŠ

phÜÖng diŒn tâm lš, khi con ngÜ©i sa vào th‰
gi§i cûa bi quan và Çen tÓi rÒi thì h† quên h‰t tÃt
cä nh»ng ÇiŠu ngÜ®c låi. Cách Çó næm næm, KiŠu
g¥p sÜ chÎ Giác Duyên cho bi‰t Tam H®p Çåo cô

288
tiên Çoán trong næm næm t§i hai chÎ em së ÇÜ®c
g¥p låi. KiŠu tin ch¡c ÇiŠu này së xäy ra: 'ñã tin
ÇiŠu trܧc ¡t nh¢m viŒc sau.', 'L©i sÜ Çã dåy ¡t thì
ch£ng sai.' NhÜng trong gi© phút này KiŠu chÌ nghï
ljn chuyŒn g¥p ñåm Tiên (nghïa là chuyŒn ch
‰t) thôi, còn chuyŒn së ÇÜ®c g¥p Giác Duyên thì
cô ta quên h£n. Trong nh»ng lúc lâm vào tình trång
Çen tÓi, ta chÌ ti‰p xúc ÇÜ®c v§i nh»ng håt giÓng
và chÃt liŒu Çen tÓi bên trong và xung quanh ta
thôi. Còn tÃt cä nh»ng håt giÓng ÇËp Çë, tÜÖi mát,
tích c¿c ª trong và xung quanh thì ta không thÃy.
Cái hoa tÜÖi ÇËp vÆy mà mình không thÃy. Màu
tr©i xanh mÀu nhiŒm nhÜ vÆy mà mình không
thÃy. ñÓi v§i mình cái gì cÛng Çen tÓi h‰t. ñen tØ
bên trong Çen ra. Lâm vào tình trång Çen tÓi cûa
tâm hÒn ta thÃy ngÜ©i nào cÛng xÃu, cÛng dÍ
ghét. Tr©i ÇÃt cÛng dÍ ghét luôn! Không có gì tích
c¿c, không có gì tÜÖi mát, không có gì Çáng sÓng
h‰t! ChÌ có cái Çen trong mình là có thÆt thôi!
ñây là ÇiŠu Çang xäy ra cho Thúy KiŠu. Là ngÜ©i
tu, khi lâm vào tình trång Çen tÓi, ta phäi t¿ nh¡c
mình r¢ng Çây chÌ là tình trång chÓc lát, nhÃt
th©i. Trong bän thân ta và xung quanh ta vÅn có
nh»ng cái rÃt mÀu nhiŒm mà ta không ti‰p xúc
ÇÜ®c trong giây phút này. Ta phäi nh© nh»ng
ngÜ©i anh, ngÜ©i chÎ, ngÜ©i em kéo ta ra khÕi
tâm trång Çen tÓi Çó. Vì vÆy tu là phäi tu v§i tæng
thân. BÃt cÙ ngÜ©i nào trong chúng ta cÛng thÌnh
thoäng rÖi vào tình trång Çen tÓi. N‰u ta không
có m¶t sÜ anh, sÜ chÎ, sÜ em giúp ta vÜ®t ra thì ta
có th‹ lún rÃt sâu vào tâm trång này. 'Con vŠ
nÜÖng t¿a Tæng' là ch‡ Çó. Tu mà không có tæng
thân thì không th‹ thành công ÇÜ®c. Và ngÜ®c låi,
khi thÃy m¶t ngÜ©i sÜ anh, sÜ chÎ, sÜ em mình
Çang ª trong tình trång Çen tÓi, ta phäi tìm cách
kéo ngÜ©i Ãy ra khÕi. ñó là b°n phÆn cûa chúng
ta, m¶t phÀn tº trong tæng thân. ñØng Ç‹ ngÜ©i
kia lún sâu vào tình trång Çen tÓi. NgÜ©i Çó có th‹

289
Çang bŒnh, th‹ xác y‰u ÇuÓi. Th‹ xác y‰u ÇuÓi
ÇÜa t§i nh»ng tÜ tܪng Çen tÓi. Ta phäi làm th‰
nào Ç‹ gÀn gÛi, Üu ái, giúp ngÜ©i Ãy thoát ra khÕi
tình trång Óm y‰u cûa th‹ xác và tinh thÀn. 'Con
vŠ nÜÖng t¿a Tæng' rÃt quan tr†ng. Ta phäi tu v§i
tæng thân, có anh, có chÎ, có em Ç‹ nÜÖng t¿a.

'ñåm Tiên nàng nhé có hay!

'HËn ta thì Ç®i dܧi này rܧc ta.'

ñáng lš lúc Çó KiŠu phäi nghï t§i Giác Duyên,

và phäi nói: 'SÜ chÎ Öi! SÜ chÎ hËn g¥p em mà bây
gi© sÜ chÎ ª Çâu?' SÜ chÎ Giác Duyên là ngÜ©i
KiŠu rÃt thÜÖng và tin cÆy. S¿ thÆt, lúc Çó Giác
Duyên Çang Çi tìm Thúy KiŠu. NhÜng Thúy KiŠu
Çâu Çi tìm Giác Duyên! Thúy KiŠu chÌ muÓn Çi ki
‰m m¶t con ma thôi! (Ma ñåm Tiên.) Trong Kinh
Læng Nghiêm Bøt dåy: 'ThÆp phÜÖng NhÜ Lai lân
niŒm chúng sanh nhÜ mÅu Ùc tº. NhÜ®c thº Çào
thŒ tuy Ùc hà vi? Tº nhÜ®c Ùc mÅu nhÜ mÅu Ùc
th©i, tº mÅu lÎch sanh bÃt tÜÖng vi viÍn. NhÜ®c
chúng sanh tâm Ùc PhÆt niŒm PhÆt, hiŒn tiŠn
ÇÜÖng lai tÃt ÇÎnh ki‰n PhÆt, khÙ PhÆt bÃt viÍn.'
Nghïa là: Các ÇÙc NhÜ Lai mÜ©i phÜÖng nh§
thÜÖng chúng sanh nhÜ mË nh§ con. N‰u con bÕ
mË chåy trÓn thì mË có nh§ cÛng không Çi ljn
Çâu. Trong khi Çó, n‰u con cÛng nh§ mË nhÜ mË
nh§ con thì th‰ nào mË con cÛng ÇÜ®c g¥p nhau.
N‰u tâm chúng sanh nh§ Bøt, niŒm Bøt, hܧng
vŠ Bøt thì bây gi© và trong tÜÖng lai ch¡c ch¡c
chúng sanh và Bøt së ÇÜ®c Çoàn tø. Ÿ Çây, trong
tâm trång Çen tÓi, KiŠu chÌ nh§ t§i ma ñåm Tiên và
s¿ ch‰t mà thôi. Không nh§ t§i sÜ chÎ Giác Duyên
và tÃt cä s¿ nhË nhàng, an tÎnh, giäi thoát mà sÜ
chÎ bi‹u l¶. ChÌ 'tìm nh»ng chÓn Çoån tràng mà Çi',
không tìm nh»ng ch‡ thanh thän. ñó là trÜ©ng
h®p cûa nhiŠu ngÜ©i.

290
 Dܧi Çèn s¤n bÙc tiên hoa,
M¶t thiên tuyŒt bút g†i là Ç‹ sau.

Trܧc khi t¿ tº KiŠu vÅn có thói quen cûa thi sï,

muÓn làm m¶t bài thÖ Ç‹ låi. Cø NguyÍn Du không
vi‰t bài thÖ Ãy, nhÜng trong nguyên løc Çó là
m¶t bài thÖ sáu câu sáu ch»:

ThÆp ngÛ niên tiŠn h»u ܧc

Kim triêu thÌ Çáo TiŠn ñÜ©ng
Bách th‰ quang âm hÕa thܧc
NhÃt sinh thân s¿ hoàng lÜÖng.
TriŠu tín thôi nhân khÙ giä
ñ£ng nhàn khܧc liÍu Çoån trÜ©ng.

Nghïa là:
MÜ©i læm næm trܧc Çã có ܧc hËn
Sáng hôm nay m§i t§i ÇÜ®c sông TiŠn
ñÜ©ng.
Th©i gian m¶t træm næm Çi mau nhÜ lºa tàn
M¶t Ç©i ngÜ©i thân th‰ nhÜ giÃc kê vàng.
Nܧc triŠu lên nhÜ thông ÇiŒp giøc giã mình
ra Çi
ñ‹ chÃm dÙt ki‰p Çoån trÜ©ng này.

Tôi tåm dÎch:

MÜ©i mÃy næm xÜa có hËn
Sáng nay m§i t§i TiŠn ñÜ©ng.
M¶t ki‰p th©i gian thÃm thoát
Træm næm chÌ giÃc kê vàng.
Ti‰ng sóng ngoài kia giøc giã
TØ Çây h‰t ki‰p Çoån trÜ©ng.

Vi‰t xong bài thÖ tuyŒt mŒnh KiŠu nhäy

xuÓng sông TiŠn ñÜ©ng:

Cºa bÒng v¶i mª rèm châu,184

184
Cºa bÒng: cºa thuyŠn (bÒng: thuyŠn nan to.)
291
 Tr©i cao sông r¶ng m¶t màu bao la.
R¢ng: 'TØ công hÆu Çãi ta,
'Chút vì viŒc nܧc mà ra phø lòng.
'Gi‰t chÒng mà låi lÃy chÒng,
'M¥t nào còn ÇÙng ª trong cõi Ç©i?
'Thôi thì m¶t thác cho rÒi,
'TÃm lòng phó m¥c trên tr©i dܧi sông.'
Trông v©i con nܧc mênh mông,
ñem mình gieo xuÓng gi»a giòng trÜ©ng
giang.
Th° quan theo v§t v¶i vàng,
Thì Çà Ç¡m ng†c chìm hÜÖng cho rÒi.
ThÜÖng thay cÛng m¶t ki‰p ngÜ©i,
Håi thay mang lÃy s¡c tài làm chi!

Nh»ng ngÜ©i có s¡c và có tài là nh»ng ngÜ©i

dÍ bÎ Çau kh° nhiŠu nhÃt! ñây là nh»ng gi†t nܧc
m¡t cûa cø NguyÍn Du nhÕ xuÓng Ç‹ khóc cho Thúy
KiŠu mà cÛng Ç‹ khóc cho bän thân tác giä. Cø
NguyÍn Du là m¶t ngÜ©i có tài. Cø Çã tØng th©
nhà Lê, sau này b¡t bu¶c låi phäi làm quan cho nhà
NguyÍn. Cäm tܪng mình Çã phø båc nhà Lê là m¶t
niŠm Çau trong lòng thi sï.

ThÜÖng thay cÛng m¶t ki‰p ngÜ©i

Håi thay mang lÃy s¡c tài làm chi!
Nh»ng là oan kh° lÜu ly,
Ch© cho h‰t ki‰p còn gì là thân!
MÜ©i læm næm bÃy nhiêu lÀn,
Làm gÜÖng cho khách hÒng quÀn thº soi.
ñ©i ngÜ©i ljn th‰ thì thôi,
Trong cÖ âm c¿c dÜÖng hÒi185 khôn hay,
MÃy ngÜ©i hi‰u nghïa xÜa nay,
Tr©i làm chi ljn lâu ngày càng thÜÖng!
185
Âm c¿c dÜÖng hÒi: khí âm Çã cùng c¿c thì khí
dÜÖng låi vŠ, Çó là Çåo tuÀn hoàn; ª Çây dùng v§i š
g®i cho bi‰t vÆn bï cûa KiŠu ljn Çây là cùng c¿c và
vÆn thái s¡p ljn.
292
 Thúy KiŠu Çã ch‰t. 'Trong cÖ âm c¿c dÜÖng
hÒi khôn hay' tÙc là khi cái âm (yin) ljn ch‡ sâu
nhÃt thì cái dÜÖng (yang) b¡t ÇÀu sinh ra. Cái lånh
lëo cûa mùa ñông tØ tØ h‰t thì cái Ãm áp cûa
mùa xuân tØ tØ sinh ra. Së có s¿ thay Ç°i!
Quá trình tu h†c cûa chúng ta là quá trình ch
‰t Çi Ç‹ sÓng låi. Nh»ng Çau kh° cûa ki‰p ngÜ©i
rÃt quan tr†ng. ñi tu không phäi là Ç‹ trÓn tránh
Çau kh°. ñi tu có nghïa là sº døng tÃt cä nh»ng Çau
kh° cûa mình Ç‹ chuy‹n rác thành hoa. S¿ sÓng
chân thÆt ÇÜ®c làm b¢ng chÃt liŒu cûa s¿ ch‰t.
Hånh phúc chân thÆt ÇÜ®c làm b¢ng chÃt liŒu
cûa kh° Çau. Nh»ng ngÜ©i nào trong chúng ta Çã
tØng Çau kh° thì ÇØng vì vÆy mà buÒn phiŠn.
Nh»ng Çau kh° Çó chính là chÃt liŒu cÀn thi‰t Ç‹
chúng ta có th‹ tåo d¿ng ra hånh phúc và giäi
thoát, nhÜ nh»ng ngÜ©i làm vÜ©n bi‰t sº døng
rác Ç‹ làm phân, bi‰n rác thành hoa. Nh»ng
ngÜ©i chÜa Çau kh° thì khó thành công hÖn
nh»ng ngÜ©i Çã tØng Çau kh°. NhÜng kh° Çau
nhiŠu, ti‰p tøc chÃt chÙa phiŠn não mà không bi
‰t phÜÖng pháp bi‰n rác thành hoa thì mình có
th‹ ch‰t chìm trong Çau kh°. NŠu thông minh, có
thÀy, có bån thì v§i sÓ lÜ®ng Çau kh° mình có,
mình có th‹ chuy‹n rác thành hoa rÃt dÍ dàng. Và
mình có th‹ thành công mau hÖn nh»ng ngÜ©i
chÜa tØng Çau kh° ho¥c chÌ m§i Çau kh° sÖ sÖ.
S¿ th¿c tÆp cûa chúng ta là m‡i ngày phäi tÆp ch
‰t. Ch‰t Çi nh»ng vô minh, tham Ç¡m, kh° Çau
Ç‹ an låc và giäi thoát ÇÜ®c bØng nª. ñÙc Th‰
Tôn cÛng Çã träi qua chuyŒn ch‰t Çi sÓng låi
này bao nhiêu lÀn trܧc khi thành Çåo. Là h†c trò
cûa Ngài, chúng ta cÛng phäi h†c ch‰t. M‡i khi låy
xuÓng, chúng ta phäi ch‰t. M‡i khi ngÒi thiŠn,
chúng ta phäi ch‰t. Hãy Ç‹ cho chúng ta ch‰t Ç‹
chúng ta có th‹ sÓng dÆy ÇÜ®c.

293
 Thúy KiŠu Çã ch‰t. ñây là m¶t tin mØng cûa
Thúy KiŠu. Vì n‰u không ch‰t nhÜ vÆy thì
không sÓng trª låi ÇÜ®c. Trong Thánh Kinh cûa CÖ
ñÓc giáo cÛng có tÜ tܪng này: '... si le grain de
blé qui est tombé en terre ne meurt, il reste seul;
mais s'il meurt, il porte beaucoup de fruit.' Håt cây
mà không ch‰t thì cái cây không th‹ sanh ra
ÇÜ®c. Khi m¶t håt lúa ÇÜ®c gieo xuÓng ÇÃt, håt
phäi ch‰t, nÙt ra, tàn hoåi thì m¶ng cây m§i có
th‹ trª thành cây con ÇÜ®c. Tu hành ta ÇØng nên
s® ch‰t. Trái låi, ta phäi h†c ch‰t m‡i ngày Ç‹
cho sinh mŒnh cûa giäi thoát có th‹ thoát thai ra
tØ nh»ng Çau kh° cûa chúng ta.

Ÿ cho yên ngÒi cho v»ng

Bây gi© chúng ta hãy Çi theo sÜ chÎ Giác
Duyên:

Giác Duyên tØ ti‰t giã nàng,

ñeo bÀu quäy níp r¶ng ÇÜ©ng vân du.
BÀu là bÀu cam l¶; níp là cái túi Ç‹ Ç¿ng Kinh
Kim CÜÖng. Hành lš cûa ngÜ©i tu chÌ có m¶t bình
Ç¿ng cam l¶ và m¶t túi Ç¿ng Kinh Kim CÜÖng thôi.
Vân du là vân thûy. NgÜ©i tu là phäi có t¿ do. Tìm
vŠ ch‡ có mây nܧc, giäi thoát và an låc mà t§i.
Không chui ÇÀu vào làm nô lŒ. HÒi còn bé, tôi có
ÇÜ®c nghe giai thoåi cûa m¶t anh h†c trò nghèo
và m¶t vÎ xuÃt gia g¥p nhau trên m¶t chuy‰n Çò.
Ông thÀy hình nhÜ vØa m§i Çi cúng vŠ. Trong túi
ông không bi‰t có træng có gió hay không nhÜng
ch¡c ch¡n là có chuÓi có xôi (có oän.) Anh h†c trò
nghèo ki‰t xác mÒng tÖi than Çói. Ông thÀy lÃy
xôi, chuÓi m©i. Anh ta rÃt mØng. ˆn xong, ông
thÀy hÕi: 'Anh là h†c trò thiŒt không mà æn xôi,
æn chuÓi cûa tôi?' - 'Då con là h†c trò thiŒt mà,
thÜa thÀy!' - 'VÆy anh làm cho tôi m¶t bài thÖ Çi!'
ñây là bài thÖ cûa anh h†c trò:

294
 M¶t hòm kinh sº, níp Kim CÜÖng186
ThÀy t§ cùng qua m¶t chuy‰n dÜÖng
ñám h¶i Çàn chay thÀy Çûng ÇÌnh
Ngôi cao chÙc tr†ng t§ nghênh ngang
Sao ngÜ©i ch£ng nh§ l©i Hàn DÛ
ñây t§ còn cæm chuyŒn Thûy Hoàng187
Phút chÓc lên b© rÒi tiÍn biŒt
NgÜ©i thì nên Bøt t§ nên sang.

Tôi còn nh§ bài thÖ này chÌ vì trong bài thÖ có
ch» 'níp Kim CÜÖng.'

Giác duyên tØ ti‰t giã nàng,

ñeo bÀu quäy níp r¶ng ÇÜ©ng vân du.
G¥p bà Tam H®p Çåo cô,
Thong dong hÕi h‰t nhÕ to s¿ nàng:
'NgÜ©i sao hi‰u nghïa Çû ÇÜ©ng,
'Ki‰p sao g¥p nh»ng Çoån trÜ©ng th‰
thôi?'

ñåo cô Tam H®p là ngÜ©i theo Lão giáo, có

th‹ bi‰t chuyŒn quá khÙ và tÜÖng lai. SÜ chÎ nói
chuyŒn vŠ Tråc TuyŠn và hÕi vŠ vÆn mŒnh cûa
cô. ChÙng tÕ sÜ chÎ rÃt còn thÜÖng sÜ em.

SÜ r¢ng: 'Phúc h†a Çåo tr©i,

'C‡i nguÒn cÛng ª lòng ngÜ©i mà ra.
'Có tr©i mà cÛng tåi ta,
'Tu là c‡i phúc188 tình là dây oan.

186
H†c trò thì có TÙ ThÜ, NgÛ Kinh; thÀy tu thì có níp
Ç¿ng Kinh Kim CÜÖng.
187
Hàn DÛ là m¶t ông quan, tâu lên vua Ç‹ vua båc Çãi
tæng ÇÒ; TÀn Thûy Hoàng nghe l©i các quan ÇÓt h‰t
TÙ ThÜ, NgÛ Kinh và gi‰t các nhà Nho. Nhà sÜ và nhà
Nho luôn nh§ ljn Pháp nån và Giáo nån cûa h†.
188
C‡i phúc: gÓc cûa phúc ÇÙc.
295
 'C‡i nguÒn cÛng ª lòng ngÜ©i mà ra' là tÜ
tܪng cûa Kinh Hoa Nghiêm: "NhÃt thi‰t duy tâm
tåo.' Tr©i là c¶ng nghiŒp; ta là biŒt nghiŒp.
Chúng ta bÎ änh hܪng cûa c¶ng nghiŒp nhÜng
chúng ta cÛng chÎu trách nhiŒm v§i tÜ cách cá
nhân. N‰u bi‰t tu tÆp thì ta tåo ra phܧc ÇÙc;
còn bÎ ràng bu¶c vào trong tình cäm thì ta tåo ra
nh»ng oan nghiŒp cho mình và cho ngÜ©i khác.
ñó là l©i thÓt ra tØ miŒng m¶t Çåo cô.
Và bây gi© nhà Çåo h†c ÇÜa ra m¶t s¿ phân
tích vŠ bän án cûa cu¶c Ç©i Thúy KiŠu:
'Thúy KiŠu s¡c säo khôn ngoan,
'Vô duyên là phÆn hÒng nhan Çã Çành.
'Låi mang lÃy m¶t ch» tình,
'KhÜ khÜ mình bu¶c lÃy mình vào trong.
'VÆy nên nh»ng chÓn thong dong,
'Ÿ không yên °n ngÒi không v»ng vàng.
'Ma ÇÜa lÓi qu› dÅn Çàng,
'Låi tìm nh»ng chÓn Çoån tràng mà Çi.

Thúy KiŠu có s¡c ÇËp và thông minh nhÜng

låi thi‰u nh»ng nhân tÓt cûa Ç©i trܧc. Vô duyên
là không có cÖ duyên may m¡n, trong quá khÙ Çã
không gieo trÒng nh»ng håt giÓng tÓt. NgÜ©i ta
thành công ÇÜ®c không phäi do tài næng cûa
mình mà do s¿ may m¡n. S¿ may m¡n không phäi
ngÅu nhiên mà ljn. May m¡n có nghïa là nh»ng
nhân duyên do mình ho¥c cha mË ông bà mình Çã
gieo trÒng trong quá khÙ. N‰u chúng ta Çã có
duyên lành rÒi tÙc là chúng ta may m¡n hÖn Thúy
KiŠu.
N‰u chÌ vô duyên thôi thì không ljn n‡i
gì. Thúy KiŠu Çã vô duyên mà låi còn thêm cái t¶i
Ça tình n»a! 'Låi mang lÃy m¶t ch» tình, Khæng
khæng mình bu¶c lÃy mình vào trong.' Mình
t¿ bu¶c chÙ có ai bu¶c mình Çâu! 'Xin cho tôi làm
nô lŒ! Tôi phát nguyŒn ÇÜ®c làm nô lŒ cho
ngÜ©i suÓt Ç©i, Ç©i này sang Ç©i khác!' T¿ do

296
không muÓn, chÌ muÓn làm nô lŒ! Không ai bu¶c
ÇÜ®c mình h‰t, chÌ có m¶t ngÜ©i có th‹ bu¶c
ÇÜ®c mình thôi: chính mình!

Hai nguyên do tåo nên bi kÎch cûa Thúy KiŠu:

ThÙ nhÃt, không có nh»ng håt giÓng phܧc ÇÙc
cûa ki‰p trܧc. ThÙ hai, mình t¿ c¶t mình vào
trong vòng tình ái. Hai cái Çó së ÇÜa KiŠu t§i Çâu?

VÆy nên nh»ng chÓn thong dong,

Ÿ không yên °n ngÒi không v»ng vàng.

DÀu có ÇÜ®c cÖ h¶i Çi vào nh»ng chÓn t¿ do

và thong dong thì KiŠu cÛng ª không yên ngÒi
không v»ng. 'VÆy nên nh»ng chÓn thong dong' có
nghïa là KiŠu Çã có cÖ h¶i Çi vào nh»ng chÓn
thong dong. ChÓn thong dong là chÓn nào? ChÓn
thong dong là chÓn có nh»ng ngÜ©i có th‹ bܧc
nh»ng bܧc chân thänh thÖi, ngÒi uÓng trà, æn
cÖm có hånh phúc, có th‹ ngÒi yên tØ gi© này
sang gi© khác mà không cÀn phäi bôn ba chåy Çi
Çâu h‰t. ñã có duyên Çi t§i nh»ng chÓn thong
dong Çó nhÜng vÅn không thong dong ÇÜ®c. VÅn
Çi thì nhÜ 'chó Çåp phäi lºa' 189, vÅn ngÒi nhÜ ngÒi
nhÜ ngÒi trên than hÒng. Không ti‰p xúc ÇÜ®c
v§i s¿ thong dong ª trong lòng mình và xung quanh
mình. CÙ nhìn Làng Mai là chúng ta bi‰t. Ÿ Làng
Mai có nh»ng ngÜ©i an trú ÇÜ®c. H† ngÒi yên
ÇÜ®c, uÓng trà ÇÜ®c, nhìn mây, nhìn tr©i ÇÜ®c.
H† nhÆn Çó là quê hÜÖng cûa h†. M‡i gi© phút h†
có th‹ có an låc và hånh phúc. NhÜng có nh»ng
ngÜ©i khác không làm ÇÜ®c nhÜ vÆy. Không có
khä næng ngÒi, không có khä næng Çi. ThÃy ch‡
này chÜa phäi là ch‡ cûa mình. Ch‡ cûa mình là ch‡
khác, ch‡ nào? Ch‡ Çoån trÜ©ng. Nh»ng l©i cûa
Çåo cô Tam H®p hay l¡m!

189
Thành ng» ViŒt Nam.
297
 Ÿ tÙc là trú (dwelling.) 'Ÿ không yên °n' tÙ là
không an trú. NgÒi trên xe lºa cÛng không yên,
ngÒi trong thiŠn ÇÜ©ng cÛng không yên, ngÒi
trên bãi cÕ cÛng không yên, ngÒi ª cÓc NgÒi Yên
cÛng không yên. Không có ch‡ nào mà ngÒi yên
ÇÜ®c. NgÒi trên than hÒng thì làm sao mà v»ng
vàng ÇÜ®c! Chúng ta h†c: 'NgÒi Çây ngÒi c¶i BÒ
ñŠ, V»ng thân chánh niŒm không hŠ lãng xao.'
S¿ th¿c tÆp cûa chúng ta là ª cho yên và ngÒi cho
yên. ChÌ có chØng Çó thôi. Chúng ta h†c Kinh Hoa
Nghiêm, gi§i luÆt, thª, thiŠn hành... là cÓt Ç‹ Çi t§i
m¶t cái Çó: ngÒi cho yên, ª cho yên và có hånh
phúc. Vì bÃt an nên chúng ta rong ru°i. Rong ru°i
vŠ quá khÙ, rong ru°i vŠ tÜÖng lai. ñiŠu này không
cÀn phäi ai nói, chúng ta chÌ cÀn nhìn låi tâm
chúng ta Ç‹ thÃy. Chúng ta có ngÒi yên không?
Chúng ta có khä næng uÓng trà, æn cÖm, n¡m tay
m¶t ngÜ©i bån, nhìn tr©i xanh, mây tr¡ng, bܧc
nh»ng bܧc chân thänh thÖi trên con ÇÜ©ng thiŠn
hành hay không? Chúng ta có chÃt liŒu bÃt an cûa
Thúy KiŠu không? NhiŠu hay ít, chúng ta ÇŠu có
chÃt liŒu Ãy cûa Thúy KiŠu. Tu tÙc là chuy‹n hóa
chÃt liŒu Çó Ç‹ có th‹ ª cho an °n ngÒi cho v»ng
vàng.
'VÆy nên nh»ng chÓn thong dong, Ÿ không
an °n ngÒi không v»ng vàng' là câu thÖ tä rõ
ÇÜ®c tâm trång cûa nhiŠu ngÜ©i. Không có hånh
phúc vì không an trú ÇÜ®c trong giây phút hiŒn
tåi: bây gi© và ª Çây. ñi Çâu cÛng bÃt an: vŠ ViŒt
Nam cÛng bÃt an, qua MÏ cÛng bÃt an, vŠ Làng Mai
cÛng bÃt an... N‰u tâm ta an thì ch‡ nào cÛng là
ch‡ thong dong, ch‡ nào cÛng là tÎnh Ƕ, ch‡ nào
cÛng là an låc cä.
Tâm không an trú, không có khä næng ngÒi ª
Thiên ñÜ©ng hay TÎnh ñ¶ thì phäi ÇÙng dÆy Ç‹ Çi.
ñi Çâu? ñi vào nh»ng th‰ gi§i cûa Çoån tràng.
ñoån tràng là ÇÙt ru¶t, Çau kh°, ngÛ thú, løc Çåo.
Ai d¡t chúng ta vào nh»ng con ÇÜ©ng u mê, nh»ng

298
chÓn Çoån tràng Çó? 'Ma ÇÜa lÓi qu› dÅn Çàng.'
Ma qu› này là nh»ng tâm hành tham, sân, si, mån,
nghi, tà ki‰n. La Hán có nghïa là ngÜ©i phá ma.
Ma ª Çâu? Ÿ trong tâm chúng ta. Chính vì chúng ta
không th‹ an trú ÇÜ®c nên nh»ng con ma trong
tâm xuÃt hiŒn, xui bäo chúng ta: 'Mình ª ch‡ này
không ÇÜ®c, phäi Çi ch‡ khác. Hoàn cänh này
không cho mình an låc, phäi Çi tìm hoàn cänh
khác.' Càng suy nghï càng bÃn loån trong tâm và
tâm hành bÃt an xui hai chân ta phäi chåy. ñó là
nh»ng con ma ÇÜa chúng ta vào nh»ng hoàn cänh
Çen tÓi, Çoån tràng. Ta hãy džc låi nh»ng câu này
và phän chi‰u låi n¶i tâm mình:

'Thúy KiŠu s¡c säo khôn ngoan,

'Vô duyên là phÆn hÒng nhan Çã Çành.
'Låi mang lÃy m¶t ch» tình,
'KhÜ khÜ mình bu¶c lÃy mình vào trong.
'VÆy nên nh»ng chÓn thong dong,
'Ÿ không yên °n ngÒi không v»ng vàng.
"Ma ÇÜa lÓi qu› dÅn Çàng,
'Låi tìm nh»ng chÓn Çoån tràng mà Çi.

DÍ s®! Nh»ng câu thÖ nhÜ l¶t h‰t tâm can

mình ra, chÌ cho mình thÃy bän chÃt luân hÒi, kh°
Çau và ÇÎa ngøc n¢m ngay trong chính con ngÜ©i
mình.

'H‰t nån Ãy ljn nån kia,

'Thanh lâu hai Ç®t thanh y hai lÀn.
'Trong vòng giáo d¿ng gÜÖm trÀn,
'KŠ ræng hùm sói gºi thân tôi Çòi.
'Gi»a dòng nܧc dÅy sóng dÒi
'Trܧc hàm rÒng cá gieo mÒi v¡ng tanh.190

190
Câu này lÃy š thÖ ñ‡ Phû: NgÜ long tÎch mÎch thu
giang lãnh. V¡ng tanh thÎ = RÒng cá l¥ng lë sông thu
lånh. Cho nên v¡ng tanh là Çúng.
299
 CÓ nhiên không có khä næng an trú ÇÜ®c
trong nh»ng chÓn thong dong thì th‰ nào mình
cÛng g¥p tai nån. Tai nån xäy ra ngay ª ch‡ mà m†i
ngÜ©i Çang sÓng thong dong. Trong ch‡ thong
dong Çó, ngÜ©i khác sÓng thong dong nhÜng
mình Çâu có thong dong! ñåo cô tóm t¡t cu¶c Ç©i
Çau kh° cûa KiŠu, chung cøc phäi t¿ tº dܧi sông
trong cô ÇÖn, im l¥ng (v¡ng tanh). Nh»ng Çau kh°
cûa mình, mình không th‹ nói cho ai nghe ÇÜ®c.

'Oan kia theo mãi v§i tình -

(Còn tình tÙc là còn oan.)
'M¶t mình mình bi‰t m¶t mình mình hay.

Có tám ch» mà hay ljn nܧc nhÜ vÆy! TÃt

cä nh»ng kh° Çau cûa mình không ai có th‹ hi‹u
ÇÜ®c, chÌ có mình m§i thÃm thía ÇÜ®c mà thôi; vì
ngÜ©i khác không ª trong da thÎt mình thì làm sao
hi‹u ÇÜ®c!

'Làm cho sÓng dža thác Çày,

'ñoån trÜ©ng cho h‰t ki‰p này m§i thôi.'

SÓng thì rÖi xuÓng (dža), ch‰t cÛng là bÎ

Çày. 'Làm cho sÓng dža thác Çày' là vì hai ÇiŠu Çã
nói: vô duyên v§i PhÆt pháp, v§i s¿ an låc và låi
t¿ mình bu¶c lÃy mình trong con ÇÜ©ng cûa tình
ái.

300
Thä m¶t bè lau
Nghe ljn Çây thì sÜ chÎ hoäng:

Giác Duyên nghe nói røng r©i:

'M¶t Ç©i nàng nhé thÜÖng ôi còn gì!'

NhÜng Çåo cô không nói m¶t Ç©i. ChÌ nói ki

‰p sÓng tØ khi Thúy KiŠu sinh ra cho ljn khi
KiŠu chåm vào Çáy kh° Çau (hitting the bottom)
phäi t¿ tº ª sông TiŠn ñÜ©ng thôi.
SÜ r¢ng: 'Song ch£ng hŠ chi,
'NghiŒp duyên cân låi nh¡c Çi còn nhiŠu.
'Xét trong t¶i nghiŒp Thúy KiŠu,
'M¡c ÇiŠu tình ái khÕi ÇiŠu tà dâm.
'LÃy tình thâm trä nghïa thâm,
Bán mình Çã Ƕng hi‰u tâm ljn tr©i.

Tuy bÎ ràng bu¶c trong vòng tình ái nhÜng

KiŠu không phåm t¶i tà dâm. ñây là nói t§i Çêm
ÇÀu tiên Thúy KiŠu ÇÜ®c gÀn Kim Tr†ng. Hai
ngÜ©i rÃt mê nhau nhÜng Thúy KiŠu nhÃt ÇÎnh
không phåm gi§i thÙ ba. Chính nh© Thúy KiŠu mà
Kim Tr†ng không bÎ phåm gi§i tà dâm. 'Gi» gìn cho

301
tôi và gi» gìn cho anh. ñ‹ cho ngày hôm nay còn
tÜÖi sáng và Ç‹ ngày mai chúng ta vÅn së còn có
nhau.' ñó là m¶t vài câu trong bài hát H¶ Trì Sáu
Cæn. Trong suÓt mÜ©i læm næm lÜu låc, Thúy
KiŠu nh§ mãi hình änh Çêm Çó. ñó là m¶t s¿ nâng
Ç« rÃt l§n cho Thúy KiŠu trong nh»ng lúc Çau kh°.
N‰u hai ngÜ©i phåm gi§i thÙ ba trong Çêm hôm
Çó thì Thúy KiŠu Çã mÃt m¶t hình änh rÃt ÇËp,
không th‹ Çem theo trong suÓt mÜ©i læm næm Ç‹
chÓng Ç« v§i nh»ng Çau kh°. Hành Ƕng bán mình
chu¶c cha cûa KiŠu cÛng là m¶t hành Ƕng chuy‹n
nghiŒp rÃt tÓt.

'Håi m¶t ngÜ©i cÙu muôn ngÜ©i

'Bi‰t ÇÜ©ng khinh tr†ng bi‰t l©i phäi
chæng.

Hai câu này nói ljn chuyŒn TØ Häi ch‰t và

cÙu ÇÜ®c muôn dân khÕi nån Çao binh. Ch‡ này
gÜ®ng ép vì KiŠu Çâu có muÓn håi TØ Häi!

'Thºa công ÇÙc Ãy ai b¢ng?

'Túc khiên191 Çã rºa lâng lâng såch rÒi.
'Khi nên tr©i cÛng chiŠu ngÜ©i,
'NhË nhàng n® trܧc ÇŠn bÒi duyên sau.
'Giác Duyên dù nh§ nghïa nhau,
'TiŠn ñÜ©ng thä m¶t bè lau rܧc ngÜ©i.
'Trܧc sau cho vËn m¶t l©i,
'Duyên ta mà cÛng phúc tr©i chi không!'

ñåo cô khuyên ni sÜ Giác Duyên làm m¶t chi

‰c bè lau Ç‹ Ç®i v§t KiŠu ª sông TiŠn ñÜ©ng.
Trong th©i gian 1965-1966, ÇÃt nܧc ViŒt Nam
Çau kh° cùng c¿c vì chi‰n tranh. Tôi có cho Çæng
Çoån KiŠu này trong t© báo Gi» ThÖm Quê MË mà
tôi Çang chû trÜÖng lúc Çó, lÃy tên là Thä M¶t Bè
Lau. Thân phÆn ViŒt Nam chua xót, Çau kh°
191
Túc khiên: n® nÀn trong quá khÙ.
302
giÓng hŒt thân phÆn Thúy KiŠu. Khi thì phäi Çi v§i
Pháp, khi thì Çi v§i NhÆt, v§i MÏ... nhÜ m¶t cô gái
giang hÒ. ñau kh° cùng c¿c! TØ tÃm thân làm nô
lŒ ljn tÃm thân Çi vào chi‰n tranh, không có gì
khác nàng KiŠu h‰t. 'Thanh lâu hai lÜ®t thanh y
hai lÀn.' Thanh y là bÎ làm ÇÀy t§, nô lŒ cho m¶t
nܧc ngoài. Thanh lâu là làm m¶t cô gái giang hÒ.
MÓi tình v§i nh»ng chû thuy‰t ñåi ñông Á, Mác-
xít, TÜ Bän... là mình bu¶c lÃy mình. T¿ nhiên, khi
không mà t¿ bu¶c mình trong nh»ng chû thuy‰t
nhÜ vÆy Ç‹ kh°. VÜÖng vÃn vào nh»ng mÓi tình
nhÜ vÆy thì chÌ làm l§n thêm kh° nhau. Chi‰n
tranh là do Çâu? Do ch‡ mình quÃn mình vào
nh»ng hoàn cänh Çó, Çi Çôi v§i nh»ng th‰ l¿c
ngoåi quÓc Çó. M©i quš vΠdžc låi mà xem:

'Thúy KiŠu s¡c säo khôn ngoan,

'Vô duyên là phÆn hÒng nhan Çã Çành.
'Låi mang lÃy m¶t ch» tình,
'KhÜ khÜ mình bu¶c lÃy mình vào trong.
'VÆy nên nh»ng chÓn thong dong,
'Ÿ không yên °n ngÒi không v»ng vàng.
'Ma ÇÜa lÓi qu› dÅn Çàng,
'Låi tìm nh»ng chÓn Çoån tràng mà Çi.
'H‰t nån Ãy ljn nån kia,
'Thanh lâu hai lÜ®t thanh y hai lÀn.
'Trong vòng giáo d¿ng gÜÖm trÀn,
'KŠ ræng hùm sói gºi thân tôi Çòi.
'Gi»a dòng nܧc ÇÄy sóng dÒi,
'Trܧc hàm rÒng cá gieo mÒi v¡ng tanh.
'Oan kia theo mãi v§i tình,
'M¶t mình mình bi‰t m¶t mình mình hay.
'Làm cho sÓng dža thác Çày,
'ñoån trÜ©ng cho h‰t ki‰p này m§i thôi!'

ñó không phäi là sÓ phÆn cûa riêng nàng

KiŠu. ñó là sÓ phÆn cûa nܧc ViŒt Nam! Con
ÇÜ©ng thoát là con ÇÜ©ng nào? Là phäi tu. Không

303
tu thì không thoát ra ÇÜ®c. Phäi nghe l©i Tam
H®p Çåo cô thä m¶t bè lau. Cái bè lau cÙu ÇÜ®c
sÓ mång nܧc ViŒt Nam là s¿ tu h†c. N‰u không
tu thì không th‹ ÇÜa ÇÃt nܧc ra khÕi tình trång
cûa Thúy KiŠu. HÒi Çó tôi Çã thÃy ÇÜ®c rÃt rõ r
¢ng chÌ có s¿ tu h†c theo con ÇÜ©ng cûa chánh
pháp m§i có th‹ cÙu ÇÜ®c ÇÃt nܧc ra khÕi tình
trång kh° Çau. Và tôi Çã Çæng Çoån thÖ này lên
báo Gi» ThÖm Quê MË v§i tên là Thä M¶t Bè Lau.
TÃt cä công viŒc chúng tôi làm trong th©i gian Çó
là kêu g†i m†i ngÜ©i thÜÖng nhau, chÃp nhÆn lÅn
nhau, Çi theo con ÇÜ©ng cûa tØ bi, xóa bÕ hÆn
thù. NhÜng ti‰ng súng Çã át ti‰ng thuy‰t
pháp. Bi‰t bao nhiêu ngÜ©i Çi trên con ÇÜ©ng
cûa tØ bi xóa bÕ hÆn thù Çã bÎ giam cÀm, tra tÃn
và áp bÙc.
N‰u quš vÎ thÃy ÇÜ®c tình trång cûa ÇÃt
nܧc và dân t¶c và thÃy ÇÜ®c r¢ng chÌ có con
ÇÜ©ng tu h†c, tØ bi hóa giäi hÆn thù m§i ÇÜa ÇÃt
nܧc ra khÕi giai Çoån Çau kh° hiŒn tåi thì quš vÎ
bi‰t mình phäi làm gì và không nên làm gì. Công
viŒc cûa chúng ta là thä m¶t bè lau, ÇÜa thuyŠn
TØ cûa Çåo Bøt ra Ç‹ t‰ Ƕ ÇÃt nܧc. Phäi tu m§i
ÇÜ®c. Không có con ÇÜ©ng khác. Tu v§i bän thân
mình, thành lÆp tæng thân. ñem Çåo lš TØ Bi nhÜ
m¶t chi‰c bè Ç‹ cÙu ViŒt Nam ra khÕi giai Çoån
Çen tÓi mÃy chøc næm. ñó là con ÇÜ©ng thoát.
Con ÇÜ©ng thoát Çó Çã ÇÜ®c chÌ rõ trong l©i
phán quy‰t cûa Çåo cô Tam H®p. Không cÀn tìm
Çâu xa, ngay trong truyŒn KiŠu ta Çã có th‹ thÃy
ÇÜ®c con ÇÜ©ng giäi thoát cûa ÇÃt nܧc.

Gió træng mát m¥t muÓi dÜa

chay lòng
Giác Duyên nghe nói mØng lòng,

304
 Lân la tìm thú192 bên sông TiŠn ñÜ©ng,
ñánh tranh chøm nóc thäo ÇÜ©ng,
M¶t gian nܧc bi‰c mây vàng chia Çôi.

SÜ chÎ thÜÖng sÜ em l¡m cho nên Çã tìm t§i

bên sông TiŠn ñÜ©ng l®p m¶t am tranh và ª låi Çó
Ç‹ ch© Thúy KiŠu. Có ai thÜÖng sÜ em b¢ng sÜ chÎ
Çâu! Ch‡ sÜ chÎ ª, tuy nhÕ nhÜng rÃt ÇËp: M¶t
gian nܧc bi‰c mây vàng chia Çôi.

Thuê næm ngÜ phû hai ngÜ©i,

ñóng thuyŠn ch¿c b‰n k‰t chài giæng
sông.

Bi‰t Thúy KiŠu së t¿ tº ª Çây nên sÜ chÎ thuê

hai ngÜ©i ngÜ dân giæng lܧi ch¿c s¤n. TiŠn Çâu
mà thuê? Có lë là vàng ngày xÜa Thúy KiŠu Çã cho
sÜ chÎ. Hai ngÜ©i ngÜ dân tr†n næm không Çánh
cá n»a, chÌ 'Çánh ngÜ©i' thôi. ThÃy cá thì phäi
theo l©i sÜ chÎ bÕ ra ngoài.

M¶t lòng ch£ng quän mÃy công,

Khéo thay g¥p g« cÛng trong chuy‹n vÀn!

ChuyŒn g¥p låi sÜ em giÓng nhÜ có

s¿ chuy‹n vÆn luân hÒi, Çã ÇÎnh trܧc.

KiŠu tØ gieo xuÓng duŠnh ngân,

Nܧc xuôi b‡ng Çã trôi dÀn tÆn nÖi.
NgÜ ông kéo lܧi v§t ngÜ©i,
NgÅm l©i Tam H®p rõ mÜ©i ch£ng ngoa.

Trên mui lܧt mܧt áo là,

Tuy dÀm hÖi nܧc chÜa lòa bóng gÜÖng.
Giác Duyên nhìn thÆt m¥t nàng,
Nàng còn thiêm thi‰p giÃc vàng chÜa phai.

192
Thú: ch‡ ª, nÖi t§i.
305
 ChÜa ch‰t h£n, chÌ m§i uÓng nܧc hÖi nhiŠu
thôi.

MÖ màng phách qu‰ hÒn mai,

ñåm Tiên tho¡t Çã thÃy ngÜ©i ngày xÜa.
R¢ng: 'Tôi Çã có lòng ch©,
'MÃt công mÜ©i mÃy næm thØa ª Çây.

Cô này k‹ công quá! ñã nói mÜ©i læm næm

sau m§i g¥p mà tåi sao phäi ch© t§i mÜ©i læm
næm ª Çây? ñi chÖi trong th©i gian Ãy phäi hay
hÖn không! Cái cô ñåm Tiên này cÛng không có
t¿ do và thänh thÖi gì h‰t!

'ChÎ sao phÆn mÕng phúc dày,

'Ki‰p xÜa Çã vÆn lòng này dÍ ai!
'Tâm thành Çã thÃu ljn tr©i,
'Bán mình là hi‰u cÙu ngÜ©i là nhân.
'M¶t niŠm vì nܧc vì dân,
'Âm công cÃt m¶t ÇÒng cân Çã già.

Cán cân Çã già vŠ phía hånh phúc, non vŠ

phía Çau kh°. LÃy b§t bên phía kh° Çau thì phía
hånh phúc chïu xuÓng.

'ñoån trÜ©ng s° rút tên ra,

'ñoån trÜ©ng thÖ phäi ÇÜa mà trä nhau.

- 'Tên chÎ Çã ÇÜ®c rút ra khÕi s° Çoån trÜ©ng

vì ÇÙc chÎ Çã nhiŠu, n® Çã trä h‰t. MÜ©i bài thÖ
ngày xÜa chÎ Çóng góp vào tÆp thÖ cûa h¶i ñoån
TrÜ©ng bây gi© em phäi trä låi cho chÎ vì chÎ
không còn là m¶t h¶i viên cûa H¶i n»a.' Hai câu
thÖ này vÅn còn vܧng væn phåm Trung Hoa:
ñoån trÜ©ng s° và ñoån trÜ©ng thÖ. Phäi nói là S°
ñoån trÜ©ng và ThÖ ñoån trÜ©ng thì m§i là Çúng
væn phåm ViŒt. Tuy nhiên n‰u ta džc hai câu

306
này theo ki‹u džc hai câu ‘‘gió cây trút lá træng
ngàn ngÆm sÜÖng’’ thì cÛng thÃy hay.

'Còn nhiŠu hܪng thø vŠ sau,

'Duyên xÜa tròn tr¥n phúc sau dÒi dào!'

- 'TØ Çây vŠ sau duyên phܧc cûa chÎ së ÇÀy

Çû.'

Nàng còn ngÖ ngÄn bi‰t sao

Tråc TuyŠn! Nghe ti‰ng g†i vào bên tai.

Giác Duyên g†i: 'Tråc TuyŠn! Tråc TuyŠn!' SÜ

chÎ nhÃt ÇÎnh kêu nó b¢ng 'em', quy‰t b¡t nó vŠ
tu trª låi, không cho Çi hoang n»a cho nên quy‰t
g†i nó là 'Tråc TuyŠn' chÙ không xÜng là "phu
nhân'’ n»a.

GiÆt mình tho¡t tÌnh giÃc mai,

Bâng khuâng nào Çã bi‰t ai mà nhìn.
Trong thuyŠn nào thÃy ñåm Tiên,
Bên mình chÌ thÃy Giác Duyên ngÒi kŠ.

Sܧng quá! Ch‰t mà không ch‰t. ThÙc dÆy

thì thÃy có sÜ chÎ ngÒi m¶t bên. ñây là giây phút
hånh phúc nhÃt cûa Thúy KiŠu. Có ai Çang ngÒi
trong thÃt niŒm mà t¿ nhiên n¡m lÃy hÖi thª: 'thª
vào - tïnh l¥ng', 'thª ra - mÌm cÜ©i', rÒi nhìn låi
thÃy sÜ chÎ mình Çang ngÒi m¶t cách thân ái bên
mình không? NgÜ©i Çó là ngÜ©i có hånh phúc.
Phép lå này các sÜ cô và các sÜ chú có th‹ th¿c
hiŒn ÇÜ®c bÃt cÙ gi© phút nào. ñØng sÓng v§i
m¶t con ma, hãy trª vŠ v§i hÖi thª mÀu nhiŒm.
Hãy tÌnh dÆy Ç‹ thÃy r¢ng bên mình Çang có m¶t
sÜ chÎ rÃt ng†t ngào và vÅn thÜÖng mình sâu s¡c
nhÜ ngày nào. Vì lâu nay mình Çang chåy theo m¶t
con ma nên không bi‰t r¢ng sÜ chÎ luôn luôn có
m¥t Çó. SÜ chÎ là ai? ñó là câu hÕi. ñØng nói sÜ chÎ

307
không có m¥t Çó; nói nhÜ vÆy là oan l¡m! SÜ chÎ
Giác Duyên luôn luôn có m¥t. 'ThÆp phÜÖng NhÜ
Lai lân niŒm chúng sanh nhÜ mÅu Ùc tº.' SÜ chÎ
luôn nghï ljn mình nhÜng mình låi Çi trÓn sÜ chÎ,
không tìm vŠ v§i sÜ chÎ Çó thôi. Hàng ngày sÓng
v§i m¶t con ma, thì sÜ chÎ có cÛng nhÜ không. Phäi
tÌnh giÆy m§i g¥p sÜ chÎ ÇÜ®c! 'GiÆt mình tho¡t
tÌnh giÃc mai' Luôn luôn hånh phúc b¡t ÇÀu tØ ch‡
tÌnh thÙc.
ThÃy nhau mØng r« træm bŠ,
D†n thuyŠn m§i rܧc nàng vŠ thäo lÜ.
M¶t nhà chung chå s§m trÜa,
Gió træng mát m¥t muÓi dÜa chay lòng.

RÃt hay! Hai chÎ em ÇÜ®c Çoàn tø. 'M¶t nhà

chung chå s§m trÜa.' Bu°i s§m có nhau, bu°i trÜa
có nhau. Ÿ chung m¶t nhà, thÃy ÇÜ®c s¿ quš giá
cûa nhau chÙ không phäi Çi ra Çi vô g¥p nhau
không nhìn, mà låi nhìn Çi ch‡ khác. 'M¶t nhà
chung chå s§m trÜa' là hånh phúc l¡m. Mình sÓng
v§i các sÜ chÎ và các sÜ anh cûa mình và có Çû
hånh phúc Ç‹ cho nhau. Mình Çâu có cÀn nhiŠu
ÇiŠu kiŒn vÆt chÃt Ç‹ có hånh phúc Çâu! 'Gió
træng mát m¥t muÓi dÜa chay lòng.' ñû nh»ng
thÙc æn cho thân th‹ và tinh thÀn. Gió træng mát
m¥t là hånh phúc khi mình ÇÜ®c ti‰p xúc v§i
nh»ng mÀu nhiŒm cûa thiên nhiên. Khi bÎ giam
hãm trong kh° Çau thì gió có mát mình cÛng không
thÃy mát, træng có trong mình cÛng không thÃy
trong. Khi ÇÜ®c thänh thÖi rÒi thì mình ti‰p xúc
ÇÜ®c v§i nh»ng mÀu nhiŒm cûa s¿ sÓng xung
quanh và trong bän thân mình. MuÓi dÜa chay
lòng là chÃp nhÆn n‰p sÓng ÇÖn giän cûa nhà
chùa. Chay lòng nghïa là lòng không còn nhu¶m
nh»ng màu s¡c ngoài Ç©i n»a. Không Çi ki‰m
nh»ng cái mà ngoài Ç©i ngÜ©i ta cho là thi‰t y
‰u cho hånh phúc. Mình Çã bi‰t giá trÎ cûa
nh»ng cái Çó quá rÒi! Mình không Çi tìm nh»ng ch‡

308
æn ngon, m¥c ÇËp, vinh hoa phú quš, b¢ng cÃp
này, ÇÎa vÎ kia n»a. TØ bÕ ÇÜ®c rÒi mình m§i có
th‹ sÓng m¶t Ç©i sÓng thanh båch. MuÓi dÜa,
nhÜng rÃt là hånh phúc. M¶t bài thÖ tôi làm tåi
PhÜÖng Vân Am có câu: 'MuÓi dÜa Ç¡p Ç°i hôm
nào cÛng vui.'
Có thanh tÎnh, có an låc thì mình m§i thÃy
nh»ng mÀu nhiŒm xung quanh mình:

Træng sao vÅn ÇËp Çêm r¢m

Bãi dÜÖng vÅn mܧt sóng tùng vÅn xao
Lòng quê lòng vÅn khát khao
Hoa mai cÙ nª ÇÒi cao g†i m©i
Tháng tÜ lá løc hoa cÜ©i
Cho træng thêm tu°i, cho ÇÒi thêm xuân
VÜ©n xanh cây mܧp tr° bông
TrÈ thÖ Çùa gi«n trܧc sân n¡ng Çào
Ch® væn bán sách lÀu cao
MuÓi dÜa Ç¡p Ç°i hôm nào cÛng vui.

HÒi Çó thÀy trò bán sách (theo ÇÜ©ng dây

thép) Ç‹ có tiŠn mua muÓi mua dÜa: 'Ch® væn
bán sách lÀu cao, MuÓi dÜa Ç¡p Ç°i hôm nào cÛng
vui.' Cái vui cûa ngÜ©i xuÃt gia khác v§i cái vui ª
ngoài th‰ tøc.
Hånh phúc luôn luôn ÇÖn giän. Hånh phúc
không bao gi© quá r¡c rÓi. Ta có hånh phúc
không? SÜ em, sÜ chÎ có hånh phúc không? ñó là
câu hÕi. Nh»ng ÇiŠu kiŒn cûa hånh phúc Çã có Çû;
chÌ còn vÃn ÇŠ là ta có khä næng sº døng nh»ng
ÇiŠu kiŒn hånh phúc Çó Ç‹ sÓng hånh phúc ngay
trong giây phút hiŒn tåi hay không mà thôi. Ví dø:
gió træng mát m¥t. HÒi hôm træng ÇËp l¡m, không
bi‰t quš vÎ có thÃy không? Træng ÇËp, nhÜng n
‰u tâm ta vÅn còn Çi v§i m¶t con ma thì træng có
Çó cÛng nhÜ không. Gió mát, nhÜng tâm ta không
ª Çó thì gió có coi nhÜ là không có. MuÓi dÜa Çáng
lš làm cho tâm hÒn chúng ta ngày càng an tÎnh thì

309
chúng ta låi có th‹ nói: 'Tåi sao sÓng c¿c kh° nhÜ
vÆy? Tåi sao mà Çày dža tÃm thân ª cái chÓn khÌ
ho cò gáy này?' TÃt cä ÇŠu do tâm mà ra h‰t. 'SÜ
r¢ng: 'Phúc h†a Çåo tr©i, C‡i nguÒn cÛng ª lòng
ngÜ©i mà ra.' ñ†c truyŒn KiŠu, chúng ta có th‹
không džc nhÜ m¶t ti‹u thuy‰t mà džc nhÜ Ç†c
Kinh. ChÃt liŒu cûa tuŒ giác ÇÜ®c chÙa Ç¿ng
trong này rÃt nhiŠu, ÇÜ®c bi‹u hiŒn b¢ng nh»ng
hình änh thi ca rÃt ÇËp.
Trong truyŠn thÓng Çåo Bøt, muÓn có hånh
phúc thì phäi sÓng ÇÖn giän. Th‰ gi§i hôm nay
lâm vào tình trång kh° Çau và b‰ t¡c là vì ngÜ©i
ta không thÃy ÇÜ®c hånh phúc trong n‰p sÓng
ÇÖn giän. NhiŠu bÆc giác ng¶ nói r¢ng nÈo thoát
cho th‰ gi§i ngày hôm nay là m¶t n‰p sÓng ÇÖn
giän (a simple life style.) NŠn væn minh hiŒn Çåi
cûa chúng ta Çã Çi vào ngõ bí. N‰u chúng ta cÙ ti
‰p tøc Çi theo hܧng này thì chúng ta së ch‰t,
nŠn væn minh này së bÎ tiêu diŒt. ChÌ có m¶t nÈo
thoát thôi, là tìm vŠ m¶t n‰p sÓng ÇÖn giän mà
hånh phúc. Bây gi© ai cÛng nghï r¢ng phäi có xe
hÖi, tû lånh, trÜÖng møc, m¶t sÓ lÜÖng tÓi thi‹u
nào Çó, m¶t b¢ng cÃp và phäi ÇÜ®c công nhÆn
thì m§i có hånh phúc. N‰u chÜa có nh»ng ÇiŠu
kiŒn Çó thì mình vÅn có cäm tܪng nhÜ mình bÃt
l¿c, không phäi con ngÜ©i. Vì vÆy ai nÃy ÇŠu ÇÜa
ÇÀu vào guÒng máy. ChÌ nh»ng ngÜ©i rÃt khÜÖng
kiŒn m§i nói r¢ng hånh phúc cûa tôi không phäi là
Çi vŠ hܧng Çó, hånh phúc cûa tôi là Çi vŠ hܧng
khác. Chúng ta tìm vŠ m¶t n‰p sÓng ÇÖn giän, có
t¿ do và hånh phúc. MuÓi dÜa chay lòng có nghïa
là Çã buông bÕ nh»ng Çua chen trong cu¶c Ç©i,
chÃp nhÆn r¢ng chÌ có n‰p sÓng ÇÖn giän m§i
Çem låi hånh phúc thÆt s¿ mà thôi. Nh»ng ngÜ©i ª
thành phÓ phäi trä thu‰ rÃt n¥ng vŠ nhà cºa và
chÙc nghiŒp (nhÃt là gi§i bác sï, kÏ sÜ, thÜÖng
gia.) NhiŠu ngÜ©i t¿ tº vì thu‰. Thu‰ n¥ng quá,
ngÜ©i ta phäi chåy, không có thì gi© Ç‹ thª, Ç‹ ti

310
‰p xúc v§i ánh træng, v§i cÖn gió thoäng. MuÓi
dÜa chay lòng là m¶t ÇiŠu kiŒn quan tr†ng Ç‹ ta
có ÇÜ®c cái hånh phúc cûa gió træng mát m¥t.
Tám ch» này có th‹ là nÈo thoát cho nŠn væn minh
hiŒn Çåi. Ta có th‹ vi‰t tám ch» này treo trong
thiŠn ÇÜ©ng. Gió træng mát m¥t muÓi dÜa chay
lòng. ThÆt ÇÖn giän, giäi pháp cûa Çåo Bøt ÇÓi v§i
nŠn væn minh m§i!

BÓn bŠ bát ngát mênh mông,

TriŠu dâng hôm s§m mây lÒng trܧc sau.

ñây là tä cänh ch‡ hai sÜ cô ª nhÜng cÛng

ÇÒng th©i nói ÇÜ®c tâm trång thÜ thái, t¿ do cûa
hai chÎ em. 'BÓn bŠ bát ngát mênh mông' nghïa là
h† có t¿ do. Chúng ta nh§ bài thiŠn tÆp:

Là hoa tÜÖi mát

Là núi v»ng vàng
Nܧc tïnh l¥ng chi‰u
Không gian thênh thang.

Khi sÓng có t¿ do và buông thä thì t¿ nhiên ta

có 'không gian thênh thang.' Quan tr†ng nhÃt là khi
có 'triŠu dâng hôm s§m' mà mình nghe ÇÜ®c ti
‰ng triŠu dâng. Mây lÒng trܧc sau: cänh là m¶t
cái khung, mây ÇÜ®c lÒng vào cänh Çó. Mây
mong manh, Çû màu, Çû hình thái, rÃt ÇËp. Tôi còn
còn nh§ m¶t lÀn ª Ba Lan, trܧc khi Çi giäng tôi có
t§i thæm m¶t h†a sï. H†a sï không vë gì h‰t, chÌ
vë mây thôi. HÕi tåi sao, ông nói: 'ThÜa ThÀy, tåi vì
chÌ có mây là Çáng vë thôi!' N‰u ông vë mây mà
có chánh niŒm thì nhìn vào mây ông có th‹ thÃy
tÃt cä m†i cái khác ÇŠu có m¥t ª trong mây. Lúc Çó
ông së không còn kÿ thÎ gi»a mây và không mây
n»a. 'TriŠu dâng hôm s§m mây lÒng trܧc sau'
cÛng là nh»ng mÀu nhiŒm cûa vÛ trø, n‰u không
thanh thän thì ta cÛng không ti‰p xúc ÇÜ®c.

311
Trong Ç©i sÓng 'm¶t nhà chung chå s§m trÜa' ta
phäi giúp nhau Ç‹ cho nh»ng ngÜ©i kia (sÜ chÎ, sÜ
anh hay sÜ em cûa mình) ti‰p xúc ÇÜ®c v§i
nh»ng mÀu nhiŒm cûa s¿ sÓng Çang có m¥t hôm
nay. Mùa xuân, cây cÓi xanh tÜÖi. CÙ m‡i vài ngày
låi có m¶t loåi hoa m§i xuÃt hiŒn. Có nh»ng Çám
mây rÃt ÇËp, nh»ng cÖn gió rÃt mát. Nh»ng cái Çó
ta làm sao ti‰p xúc ÇÜ®c khi ta bÎ giam gi» trong
s¿ ti‰c thÜÖng quá khÙ, lo l¡ng bÃt ÇÎnh vŠ tÜÖng
lai, khi ta quên Çi gi© phút hiŒn tåi. Là nh»ng
ngÜ©i thÜÖng nhau, ta phäi giúp nhau ra khÕi tâm
trång lo l¡ng, ti‰c nuÓi, buÒn phiŠn Ç‹ có th‹ ti
‰p xúc ÇÜ®c v§i nh»ng mÀu nhiŒm cûa s¿ sÓng
trong gi© phút hiŒn tåi. S¿ th¿c tÆp cûa chúng ta
là s¿ th¿c tÆp ti‰p xúc. N‰u không ti‰p xúc
ÇÜ®c v§i nh»ng mÀu nhiŒm cûa hiŒn tåi thì ta
th¿c tÆp không ÇÜ®c thành công. Th¿c tÆp ti‰p
xúc ÇÜ®c v§i nh»ng mÀu nhiŒm trong hiŒn tåi thì
th©i gian chúng ta ª tåi Çây là th©i gian hånh
phúc nhÃt trong Ç©i và sau Çó ta có th‹ ti‰p tøc
sÓng hånh phúc ª bÃt cÙ nÖi nào.
ñ†c Çoån này, chúng ta thÃy sÜ chÎ rÃt dÍ
thÜÖng và rÃt thÜÖng sÜ em. Có th‹ sÜ chÎ có
nhiŠu nhiŒm vø ª nh»ng nÖi khác nhÜng cÙu
ÇÜ®c sÜ em rÒi thì hai chÎ em ª låi Çó. Chúng ta
hãy nhìn låi xem thº chúng ta Çã ÇÜ®c nhÜ Thúy
KiŠu và Giác Duyên lúc này hay chÜa. Ta có thÃy r
¢ng ÇÜ®c sÓng v§i sÜ chÎ, sÜ em mình trong
khung cänh có træng, có gió, có mây, có tr©i là
hånh phúc hay không?
Trong bän in cûa cø TrÀn Tr†ng Kim thì ljn
Çây thÖ ÇÜ®c chÃm câu và ng¡t sang Çoån khác
nhÜng tôi thÃy không nên, phäi džc ti‰p:

Nån xÜa trút såch làu làu,

Duyên xÜa chÜa dÍ bi‰t Çâu chÓn này.

312
 TÃt cä nh»ng tai nån vܧng víu vào thân phÆn
Thúy KiŠu, làm cho Thúy KiŠu ba chìm bäy n°i chín
lênh Çênh, ÇŠu ÇÜ®c trút såch hoàn toàn. 'Nån
xÜa trút såch làu làu.' Sáu ch» này nói vŠ s¿ chuy‹n
hóa hoàn toàn cûa Thúy KiŠu. TØ khi KiŠu gieo
mình xuÓng sông TiŠn ñÜ©ng, cái nghiŒp quá
khÙ cûa KiŠu Çã chÃm dÙt. M‡i ngÜ©i chúng ta
ÇŠu có sông TiŠn ñÜ©ng cûa mình. Khi t§i ÇÜ®c
sông TiŠn ñÜ©ng, chúng ta së chÃm dÙt ÇÜ®c tÃt
cä nh»ng kh° Çau và tai nån cûa mình. Chúng ta
ÇÜ®c sinh ra låi trong m¶t Ç©i sÓng m§i. Sông
TiŠn ñÜ©ng Çó có th‹ là Xóm ThÜ®ng hay Xóm
Hå, New York City, Amsterdam hay Mineapolis...,
bÃt cÙ ª Çâu mà ta thÃy r¢ng ta có th‹ ch‰t ÇÜ®c
trong Ç©i sÓng kh° Çau vÜÖng vÃn và tái sinh låi
trong Ç©i sÓng thanh thän, nhË nhàng. M‡i ngÜ©i
trong chúng ta ÇŠu có m¶t sông TiŠn ñÜ©ng. VÃn
ÇŠ là chúng ta Çã t§i ÇÜ®c sông TiŠn ñÜ©ng Çó
hay chÜa. 'Nån xÜa trút såch làu làu.' Không có
câu thÖ nào ÇËp b¢ng! ñó là s¿ giäi thoát hoàn
toàn. ñó là s¿ buông bÕ tÃt cä nh»ng tai nån,
nghiŒp chܧng; nh© mình ch‰t ÇÜ®c. Trong
ThiŠn chúng ta có danh tØ 'ch‰t Çi sÓng låi'
(tuyŒt hÆu tái tô.) N‰u không ch‰t Çi sÓng låi
thì chúng ta không sinh ra ÇÜ®c trong cõi TÎnh ñ¶;
TÎnh ñ¶ ngay trong gi© phút này.
Cô nàng Çã ÇÜ®c giäi thoát. Còn anh chàng
thì sao? ñó là ÇiŠu chúng ta së xét låi trong Çoån
s¡p t§i. Bây gi© chúng ta hãy džc chung låi Çoån
này:

M¶t nhà chung chå s§m trÜa,

Gió træng mát m¥t muÓi dÜa chay lòng.
BÓn bŠ bát ngát mênh mông,
TriŠu dâng hôm s§m mây lÒng trܧc sau.
Nån xÜa trút såch làu làu,
Duyên xÜa chÜa dÍ bi‰t Çâu chÓn này.

313
 Th©i gian này (không bi‰t rõ là ÇÜ®c bao
nhiêu tháng) là th©i gian rÃt hånh phúc cûa hai chÎ
em. Cä chÎ và em ÇŠu l§n lên m¶t cách rÃt mau.
Tuy hai ngÜ©i rÃt thÜÖng yêu nhau, lÜu luy‰n
nhau nhÜng chÎ bây gi© Çã bi‰t dåy cho em và
em Çang quy‰t tâm th¿c tÆp Çàng hoàng theo
chÎ. Thúy KiŠu sau Çó chÙng tÕ Çã l§n lên v»ng
månh và chuy‹n hóa l§n lao. ñiŠu Çó không ÇÜ®c
nói t§i trong sáu câu thÖ này. N‰u vi‰t låi
truyŒn KiŠu thì ch‡ này chúng ta phäi vi‰t vŠ
chuyŒn th¿c tÆp cûa hai bên. Ngày xÜa khi ª Am
Chiêu …n sÜ chÎ không dåy cho sÜ em Çàng
hoàng. Khi lâm vào tình trång bÓi rÓi kh° Çau thì
sÜ em không bi‰t cách gi» thân, gi» tâm. Kÿ này
thì khác. ñÙng vŠ phÜÖng diŒn tu tÆp và kinh
nghiŒm thì Thúy KiŠu, tÙc ni cô Tråc TuyŠn, bây
gi© Çã bܧc nh»ng bܧc rÃt dài. Kinh nghiŒm kh°
Çau rÃt nhiŠu và kinh nghiŒm tu tÆp trong gi©
phút chót Çã có ÇÀy Çû. So v§i ngÜ©i con trai thì
Thúy KiŠu Çã bܧc nh»ng bܧc cûa ngÜ©i kh°ng
lÒ. Kim Tr†ng vÅn còn lëo Çëo Çi trên con ÇÜ©ng
lÆn ÇÆn. Trên ÇÜ©ng tâm linh, Kim Tr†ng còn Çi
l†t phía sau m¶t quãng khá dài. ñiŠu này chúng ta
thÃy rÃt rõ m‡i khi ª Làng Mai m¶t, hai, ba næm vŠ
g¥p låi nh»ng ngÜ©i bån cÛ. Nh»ng ngÜ©i ngày
xÜa cùng Çi m¶t ÇÜ©ng v§i ta tåi sao bây gi© vÅn
chÜa g« ÇÜ®c nh»ng s®i dây mà mình thÃy rÃt dÍ
g«! ñây là tâm trång cûa Thúy KiŠu trong nh»ng
câu thÖ sau. Thúy KiŠu Çã làm rÃt hay và làm m¶t
cách rÃt nhË nhàng, vô tܧng Ç‹ giúp ngÜ©i con
trai mình thÜÖng ngày xÜa (ngÜ©i cÛ, cÓ nhân.)
Nh»ng ngÜ©i mình Çã có cäm tình ngày xÜa, mình
có b°n phÆn phäi Ƕ h†. CÓ nhiên không phäi chÌ
Ƕ h† thôi, mình phäi Ƕ cä nh»ng ngÜ©i khác.
NhÜng h† là nh»ng ngÜ©i n¢m trong diŒn Üu tiên.
GiÓng nhÜ næm ngÜ©i bån tu cûa TÃt ñåt ña.
Cùng tu chung v§i nhau, sau này thÃy TÃt ñåt ña
uÓng s»a, æn cháo, æn yogurt... h† nghï ông này

314
tu hành không ra gì h‰t và bÕ Çi. NhÜng tình
ÇÒng Çåo còn Çó nên khi thành Çåo rÒi Bøt nghï Ç
‰n næm ngÜ©i và tìm t§i vÜ©n Nai Ƕ h†. Chúng
ta cÛng vÆy. ñåt t§i s¿ nhË nhàng rÒi chúng ta
phäi Çi tìm cha, tìm mË, tìm anh chÎ em, tìm ngÜ©i
cÛ cûa mình Ç‹ giúp h†. ñó là chuyŒn rÃt thông
thÜ©ng. RÒi quš vÎ së thÃy ÇiŠu này là m¶t ÇiŠu
rÃt dï nhiên.

315
316
 Tan SÜÖng ñÀu Ngõ

Hoa Çào næm ngoái

Chúng ta hãy Çi trª låi mÜ©i læm næm vŠ
trܧc:

N‡i nàng tai nån Çã ÇÀy,

N‡i chàng Kim Tr†ng bÃy chÀy m§i thÜÖng.
TØ ngày muôn d¥m phù tang,
Nºa næm ª ÇÃt Liêu DÜÖng låi nhà.

MÜ©i læm næm là m¶t ÇÜ©ng hÀm dài rÃt

tÓi. Chúng ta Çã tØng thº làm ngÜ©i bån ÇÒng
hành cûa Thúy KiŠu, Çi ngang qua con ÇÜ©ng hÀm
tÓi mÜ©i læm næm Çó. KiŠu Çã tìm thÃy ánh
sáng. Bây gi© anh chàng låi Çang m§i b¡t ÇÀu. T¶i
nghiŒp!
Kim Tr†ng Çi h¶ tang cho ông chú ª Liêu
DÜÖng, sáu tháng sau trª vŠ:

V¶i sang vÜ©n Thúy dò la,

Nhìn phong cänh cÛ nay Çà khác xÜa.
ñÀy vÜòn cÕ m†c lau thÜa,
Song træng quånh quë vách mÜa rã r©i.
Trܧc sau nào thÃy bóng ngÜ©i,
Hoa Çào næm ngoái còn cÜ©i gió Çông.

317
 CÙ tܪng tÜ®ng vŠ thì cänh së nhÜ xÜa mà
ngÜ©i cÛng nhÜ xÜa. NhÜng m†i s¿ Çã hoàn toàn
Ç°i khác. Trong tâm mình chÙa chÃt m¶t hình änh.
Mình nghï r¢ng hình änh Çó së mãi còn nhÜ vÆy.
NhÜng s¿ thÆt cûa cu¶c Ç©i là vô thÜ©ng. ChÌ
cÀn mÃy ngày thôi mà tình trång Çã hoàn toàn Çäo
ngÜ®c. Sau tai nån, gia Çình Thúy KiŠu phäi bán
nhà. TØ m¶t gia Çình giàu có, h† phäi Çi may thuê,
vi‰t mܧn, làm công cho ngÜ©i ta và cÜ trú trong
m¶t túp nhà rÃt løp xøp. Kim Tr†ng trª vŠ thÃy ngôi
nhà cÛ hoàn toàn cô liêu. 'ñÀy vÜ©n cÕ m†c lau
thÜa, Song træng quånh quë vách mÜa rã r©i.'
Hình änh trong lòng chàng trai Çem so v§i hình änh
hiŒn tåi thì hoàn toàn khác nhau. S¿ ngåc nhiên
cûa Kim Tr†ng b¡t ÇÀu tØ s¿ so sánh hai hình änh
Çó.
'Trܧc sau nào thÃy bóng ngÜ©i' nhÜng:
'Hoa Çào næm ngoái còn cÜ©i gió Çông.' Cây hoa
Çào næm ngoái ch‡ hai ngÜ©i trao cành kim thoa
vÅn nª hoa r¿c r«, cÜ©i v§i gió mùa xuân (gió
Çông.) Câu này lÃy tÙ tØ bài thÖ cûa thi sï Thôi H¶
Ç©i ñÜ©ng:

Tích niên kim nhÆt thº môn trung

Nhân diŒn Çào hoa tÜÖng ánh hÒng
Nhân diŒn bÃt tri hà xÙ khÙ
ñào hoa y c¿u ti‰u Çông phong.

(Næm xÜa, cÛng ngày này, tåi c°ng nhà này,

(nàng ÇÙng dܧi cây hoa Çào) gÜÖng m¥t phän chi
‰u màu hÒng cûa hoa Çào, ngÜ©i Ãy không bi‰t
bây gi© Çã Çi Çâu rÒi, tronh khi hoa Çào vÅn cÜ©i
v§i gió mùa xuân y hŒt nhÜ næm ngoái.)
Cây hoa Çào næm ngoái Çã che chª cho Thúy
KiŠu. Bây gi© không còn Thúy KiŠu n»a nhÜng Ç
‰n mùa, hoa Çào vÅn nª, vÅn ÇËp, vÅn t¿ do,
hånh phúc. Con ngÜ©i không có hånh phúc và
t¿ do vì con ngÜ©i có s¿ mê Ç¡m. 'ñào hoa y c¿u ti

318
‰u Çông phong': hoa Çào næm ngoái còn cÜ©i
gió Çông. ChÌ có chàng Kim là méo miŒng, không
cÜ©i ÇÜ®c. NhiŠu khi ngÜ©i ta ܧc ao làm m¶t
cây Çào hay m¶t cây thông cho khÕe. Trong con
ngÜ©i mình có nh»ng tình t¿ tham Ç¡m, kh° Çau,
lo l¡ng và mình thÃy hånh phúc cûa mình không b
¢ng hånh phúc cûa m¶t cây Çào hay m¶t cây
thông. NguyÍn Công TrÙ ngày xÜa cÛng Çã có tâm
tình Çó cho nên m¶t hôm thi sï nói: 'Ki‰p sau xin
ch§ làm ngÜ©i, Làm cây thông ÇÙng gi»a tr©i mà
reo.' Khi có nh»ng hÒi h¶p, kh° Çau, lo l¡ng thì nhìn
m¶t cây thông ta cÛng thÃy nó hånh phúc, v»ng
månh hÖn ta quá nhiŠu. ThiŠn ôm cây (tree
hugging meditation) rÃt l®i ích. M‡i khi ª trong tình
trång nhÜ vÆy ta có th‹ t§i ôm cây Ç‹ ti‰p nhÆn
ÇÜ®c s¿ v»ng chãi và tÜÖi mát cûa cây. Trúc Lâm
ñåi Sï, tÙc vua TrÀn Nhân Tông khi Çã Çi tu, m¶t
lÀn trä l©i câu hÕi cûa m¶t thiŠn sinh vŠ chuyŒn
tu h†c, Çã nói:

VÜ©n nhà v¡ng m¥t ngÜ©i chæm sóc

Lš tr¡ng Çào hÒng t¿ nª hoa.

KhÕi phäi lao tác mŒt nh†c, khÕi phäi tranh

ÇÃu. Trong con ngÜ©i mình có s¤n giác tánh, cho
giác tánh Çó có cÖ h¶i thì t¿ nhiên nó së nª hoa.
'VÜ©n nhà v¡ng m¥t ngÜ©i chæm sóc, Lš tr¡ng
Çào hÒng t¿ nª hoa.' Ÿ Çây ta thÃy hình änh m¶t
cây Çào. Ngày xÜa bên Tàu có m¶t thiŠn sÜ tên
Linh Vân Çi chÖi thÃy hoa Çào nª thì giác ng¶. KhÕi
tu gì h‰t! NhÜng ch¡c ch¡n trܧc Çó ông cÛng Çã
Çi thiŠn hành, Çã tÆp thª rÒi cho nên ljn lúc
thÃy hoa Çào ông m§i giác ng¶ chÙ! Có bi‰t bao
nhiêu ngÜ©i thÃy hoa Çào nhÜng có giác ng¶ gì
Çâu! NhÃt là anh chàng Kim Tr†ng. ThÃy hoa Çào,
càng thÃy càng rÀu, không giác gì cä! Trܧc m¥t
chúng ta là hai hình änh trái ngÜ®c. M¶t là hình
änh cây Çào rÃt giäi thoát. Có nàng KiŠu hay không

319
có nàng KiŠu ÇÙng m¶t bên thì cây cÛng vÅn tÌnh
bÖ, vÅn cÜ©i v§i gió mùa xuân. M¶t anh chàng
khác, không tên 'Çào' mà tên là Kim, không th‹ ti
‰p xúc ÇÜ®c v§i hoa Çào; bªi vì thi‰u m¶t
ngÜ©i thì cây hoa Çào không có nghïa gì n»a. Trên
Ç©i không còn gì có nghïa n»a n‰u nàng (hay
chàng) không có m¥t. 'Un seul être vous manque
et tout est dépeuplé.': chÌ thi‰u m¶t ngÜ©i thôi là
cä th‰ gian này trª nên trÓng r‡ng, lånh tanh. ñó
là m¶t câu thÖ cûa Lamartine. Do tâm mình mà ra
h‰t. Khi mình Çã bÎ vܧng vào m¶t cái và cho Çó
là th‰ gi§i cûa mình rÒi thì mình bÕ h‰t tÃt cä
nh»ng gì còn låi trong th‰ gi§i kia. N‰u nàng
không có m¥t Çó thì không có cái gì có m¥t Çó h
‰t. Gió cÛng không mát, træng cÛng không trong,
Çào cÛng không hÒng, không có cái gì ra cái gì h
‰t. ñó là m¶t s¿ bÃt công rÃt l§n. Có phäi vÆy
không? Tåi sao vÛ trø, thiên nhiên, s¿ sÓng mÀu
nhiŒm nhÜ vÆy mà mình cho là zero h‰t khi
mình chÌ thi‰u có m¶t cái thôi? Mà cái Çó chÜa
ch¡c mình Çã thÆt s¿ thi‰u. Có th‹ nó có Çó mà
mình không thÃy. Nh»ng ngÜ©i Çã tØng Çau kh° vì
mÃt mát m¶t ngÜ©i thân (cha, mË, con, cháu,
ngÜ©i yêu, hay thÀy, trò cûa mình) có th‹ hi‹u
ÇÜ®c tâm trång cûa Kim Tr†ng lúc này. Trong
nh»ng lúc thi‰u thÓn nhÜ vÆy, tÓt hÖn là trª vŠ
v§i thiên nhiên. Ti‰p xúc v§i thiên nhiên ta së
ÇÜ®c an ûi rÃt nhiŠu và së có th‹ thÃy trª låi, ti‰p
xúc trª låi ÇÜ®c v§i ngÜ©i Çã mÃt. Có m¶t lÀn tôi
Çi thiŠn hành ª Xóm ThÜ®ng v§i m¶t ngÜ©i cha
trÈ mÃt con. Tôi chÌ cho ngÜ©i Çó ti‰p xúc v§i
nh»ng bông hoa, džt lá, giúp ngÜ©i cha Çó tìm låi
và ti‰p xúc v§i ÇÙa con vØa m§i mÃt. N‰u mình
mÃt cha, mË, ngÜ©i yêu hay con cái mình cÛng
phäi làm nhÜ vÆy. Phäi trª vŠ v§i thiên nhiên.
Thiên nhiên là m¶t bà mË. Thiên nhiên có th‹ an ûi
ÇÜ®c mình, chÌ cho mình cách ti‰p xúc låi ÇÜ®c
v§i ngÜ©i mình thÜÖng. CÛng thi sï Lamartine nói:

320
Mais la nature elle là qui t'invite qui t'aime. Plonge-
toi dans son sein qu'elle t'ouvre toujours. Et tandis
que tout change pour toi, la nature est la même. Et
le même soleil se lève sur tes jours. (NhÜng này
bån, dù bån có kh° Çau thì thiên nhiên vÅn còn Çó.
Thiên nhiên vÅn yêu bån. Bån nên l¥n høp vào
trong lòng cûa thiên nhiên vì thiên nhiên Çang mª
hai cánh tay Ç‹ Çón bån. Trong khi ÇÓi v§i bån tÃt
cä ÇŠu thay Ç°i, thì thiên nhiên vÅn là thiên nhiên
cÛ. Không phän b¶i bån, s¤n sàng mª hai cánh tay
Çón nhÆn bån. M¥t tr©i hôm nay, m†c lên, chi‰u
xuÓng cu¶c Ç©i bån vÅn là m¥t tr©i cÛ, bån ÇØng
quên.) ñó là l©i khuyên cûa thi sï. Bån ÇØng nói r
¢ng 'Un seul être vous manque et tout est
dépeuplé': ChÌ thi‰u m¶t ngÜ©i là không còn gì
n»a h‰t! Nói nhÜ vÆy là bÃt công. Trª vŠ, ti‰p
xúc v§i thiên nhiên là con ÇÜ©ng thoát cho nh»ng
ngÜ©i Ƕt nhiên mÃt m¶t ngÜ©i thân. Cây Çào
Çang nª hoa là m¶t sÙ giä cûa Bøt, cûa chân nhÜ
mÀu nhiŒm. Cây Çào nói: 'Bån Öi, ÇØng Çau kh°
n»a! Có tôi Çây!' NhÜng Kim Tr†ng Çâu Çã nghe
ÇÜ®c, Çâu Çã ti‰p xúc ÇÜ®c. S¿ Çam mê Çã l§n
quá rÒi, trong lòng chÌ còn có m¶t hình änh. Không
có cái phän chi‰u hình änh Çó thì coi nhÜ cu¶c
Ç©i không còn gì n»a cä. 'N‰u Ç©i không có em
thì Ç©i không có giá trÎ gì h‰t!' ñó là l©i tuyên bÓ
cûa nh»ng ngÜ©i Çang kËt vào s¿ Çam mê.

XÆp xòe én liŒng lÀu không,

CÕ lan m¥t ÇÃt rêu phong dÃu giày.
CuÓi tÜ©ng gai góc m†c ÇÀy,
ñi vŠ này nh»ng lÓi này næm xÜa.

TÃt cä nh»ng hình änh cûa quá khÙ hiŒn ra.

Khi Çã bÎ hình änh cûa quá khÙ trÃn ng¿ trong tâm
rÒi, Çem ra so v§i hình änh hiŒn tåi thì thÃy bây
gi© mình Çã mÃt h‰t. Trong khi Çó th‰ gi§i vÅn
còn là th‰ gi§i. NgÜ©i ta t¿ tº là vì tܪng r¢ng

321
mình Çã mÃt h‰t rÒi. Kÿ th¿c ngÜ©i ta không
mÃt gì cä. 'Chúng ta Çã ÇÜ®c gì hôm qua và së
mÃt gì sáng nay' là m¶t câu thÖ tôi vi‰t trong bài
Hoa M¥t Tr©i.

Quá thÜÖng chút nghïa Çèo bòng

Chung quanh lånh ng¡t nhÜ t©
N‡i niŠm tâm s¿ bây gi© hÕi ai?
Láng giŠng có kÈ sang chÖi,
Lân la së hÕi m¶t hai s¿ tình.
HÕi ông ông m¡c tøng Çình,
HÕi nàng nàng Çã bán mình chu¶c cha.
HÕi nhà nhà Çã d©i xa,
HÕi chàng VÜÖng v§i cùng là Thúy Vân
ñŠu là sa sút khó khæn,
May thuê vi‰t mܧn ki‰m æn lÀn hÒi.
ñiŠu Çâu sét Çánh lÜng tr©i,
Tho¡t nghe chàng Çã røng r©i xi‰t bao.
HÕi han di trú nÖi nao193
ñánh ÇÜ©ng chàng m§i tìm vào tÆn nÖi.

Phäi hÕi thæm mÃy ngày tr©i m§i tìm ÇÜ®c

t§i ch‡ gia Çình viên ngoåi. T§i nÖi thì thÃy gì:

Nhà tranh vách ÇÃt tä tÖi

Lau treo rèm nát trúc gài phên thÜa.
M¶t sân ÇÃt cÕ dÀm mÜa,
Càng ngao ngán n‡i càng ngÖ ngÄn ÇÜ©ng.
ñánh liŠu lên ti‰ng ngoài tÜ©ng,
Chàng VÜÖng nghe ti‰ng v¶i vàng chåy ra.

'VÜÖng Quan Öi! VÜÖng Quan!' VÜÖng Quan

là bån h†c cûa Kim Tr†ng, g†i VÜÖng Quan chÙ còn
g†i ai ÇÜ®c n»a! Kim Çâu có quen v§i hai ông bà
viên ngoåi mà cÛng Çâu có quen v§i cô em gái cûa
KiŠu.
193
Có bän ÇŠ: V¶i han di trú nÖi nao.
322
 D¡t tay v¶i rܧc vào nhà
Mái sau viên ngoåi ông bà ra ngay.

Trong nhà này bây gi© ai cÛng Çã bi‰t tÃt cä

nh»ng bí mÆt gi»a Kim và KiŠu rÒi. ThÃy Kim,
VÜÖng Quan kéo ngay chàng vào trong nhà. Hai
ông bà nghe nói có chàng Kim t§i cÛng ra h‰t. Vì
thÜÖng l¡m rÒi. ThÜÖng con bao nhiêu thì thÜÖng
chàng bÃy nhiêu. Bây gi© Çã hi‹u thì thÜÖng. Lúc
trܧc thì chÜa ch¡c.

Khóc than k‹ h‰t niŠm tây:

'Chàng ôi bi‰t n‡i nܧc này cho chÜa?
'KiŠu nhi phÆn mÕng nhÜ t©,
'M¶t l©i Çã l‡i tóc tÖ v§i chàng.
'G¥p cÖn gia bi‰n lå dÜ©ng,
'Bán mình nó phäi tìm ÇÜ©ng cÙu cha.
'Dùng d¢ng khi bܧc chân ra,
'C¿c træm nghìn n‡i d¥n ba bÓn lÀn.

Càng nghe nói chàng Kim càng thÃy gia Çình

này Çã bi‰t h‰t chuyŒn mình.

'Trót l©i n¥ng v§i lang quân,

'MÜ®n con em nó Thúy Vân thay l©i.
Chúng ta hãy nh§ låi chuyŒn công chúa
HuyŠn Trân. Sau khi vua Chàm mÃt, theo nguyên
t¡c công chúa phäi lên giàn hÕa ÇÓt theo vua
Chàm. NhÜng nh© công chúa có mang nên ngÜ©i
ta hoãn låi, Ç®i công chúa hå sinh em bé rÒi m§i
làm lÍ hÕa thiêu. ñó là tøc lŒ cûa ƒn ñ¶. Vua Anh
Tông, anh ru¶t cûa công chúa HuyŠn Trân, Çã t°
chÙc m¶t cu¶c b¡t cóc cÙu công chúa vŠ. ThÃy bên
mình làm nhÜ vÆy là tráo trª, Çã gä con cho ngÜ©i
ta rÒi mà låi làm nhÜ vÆy là không tº t‰, ThÜ®ng
Hoàng (Trúc Lâm ñåi Sï) sai ÇŒ tº là thiŠn sÜ Bäo
Phác xuÓng nói chuyŒn v§i vua Anh Tông nên làm

323
m¶t hành Ƕng gì Ç‹ xin l‡i. ñ‹ tâm ÇÜ®c yên, vua
Anh Tông cho ba træm ngÜ©i th® khéo nܧc
Chàm Çã cÓng hi‰n cho nܧc ViŒt ÇÜ®c vŠ
nܧc. Ÿ Çây cÛng vÆy, Thúy KiŠu Çã hÙa l« cho
Kim Tr†ng, bây gi© phäi bán mình chu¶c cha nên
rÃt áy náy. Vì vÆy nàng xin v§i cha mË ba bÓn lÀn
gä em gái mình cho chàng Kim. Ngày xÜa ª ñông
PhÜÖng (v§i ch‰ Ƕ Ça thê) có khi hai chÎ em cܧi
cùng m¶t anh chàng. Ÿ ViŒt Nam ngÜ©i ta g†i là:
'hoa thÖm hái cä cøm.' N‰u Thúy Vân là m¶t cô
gái m§i thì cô ta së nói: 'Tui Çâu có m¡c n® anh
chàng hÒi nào mà b¡t tui phäi trä n®!' NhÜng ª
Çây tình chÎ em liên ǧi nên chÎ m¡c n® thì em trä
dùm cho chÎ. Trong xã h¶i cÛ, gia Çình là m¶t khÓi
thì ngÜ©i ta chÃp nhÆn và làm chuyŒn Çó ÇÜ®c.
Các cô gái m§i bây gi© thì ch¡c không chÎu Çâu!

'Trót l©i n¥ng v§i lang quân,

'MÜ®n con em nó Thúy Vân thay l©i.
'G†i là trä chút nghïa ngÜ©i,
'SÀu này d¢ng d¥c muôn Ç©i chÜa quên.194
'Ki‰p này duyên Çã phø duyên,
'Då Çài còn bi‰t së ÇŠn lai sinh.
'MÃy l©i kš chú Çinh ninh,
'Ghi lòng Ç‹ då cÃt mình ra Çi.
'PhÆn sao båc bÃy KiŠu nhi,
'Chàng Kim vŠ Çó con thì Çi Çâu?'

ChuyŒn chÌ xÄy ra m§i cách Çây sáu tháng. V

‰t thÜÖng còn tÜÖi. Hai ông bà nh¡c låi thì Çau
lòng, và khóc.

Ông bà càng nói càng Çau,

Chàng càng nghe nói càng dàu nhÜ dÜa.

194
TrÜ©ng HÆn Ca có câu: 'Thº hÆn miên miên vô
tuyŒt kÿ' = mÓi sÀu hÆn này d¢ng d¥c không bao gi©
nguôi.
324
 N‡i Çau cûa ông bà làm cho ông bà không
thÃy ÇÜ®c r¢ng n‡i Çau cûa anh chàng cÛng rÃt
l§n. Dàu là dÆp nát, vò nhàu. Quš vÎ có thÃy dÜa
cäi không? G¡p m¶t g¡p dÜa cäi nhìn thì thÃy nó
nhàu nát, nhæn nhíu. Cái lòng cûa Kim Tr†ng lúc
này là nhÜ vÆy.

VÆt mình vÅy gió tuôn mÜa,

DÀm dŠ gi†t ng†c thÅn th© hÒn mai.

ñau kh° cho ljn n‡i thân hình cûa Kim

Tr†ng giÓng nhÜ m¶t con giun bÎ ngÜ©i ta cuÓc nh
¢m. Qu¢n quåi, Çau ǧn. Cä thân và tâm ÇŠu Çi
vào ÇÎa ngøc. Thân qu¢n quåi mà tâm cÛng qu¢n
quåi. ñÜ©ng hÀm mÜ©i læm næm cô nàng Çã Çi
qua rÒi, anh chàng bây gi© m§i b¡t ÇÀu. 'VÆt
mình vÅy gió tuôn mÜa, DÀm dŠ gi†t ng†c thÄn
th© hÒn mai.' ñau kh° tuôn ra nhÜ mÜa nhÜ gió.
Mình không còn là mình n»a. M¶t ngÜ©i thông
minh, b¥t thiŒp, linh mÅn bây gi© giÓng nhÜ m¶t
cái xác không hÒn, không còn gì n»a cä. ñó là
chÙng bŒnh tÜÖng tÜ thÃt tình.

ñau Çòi Çoån ngÃt Çòi thôi,

TÌnh ra låi khóc khóc rÒi låi mê.

Có nh»ng lúc cÖn Çau Çi lên, ngÜng låi m¶t

chút rÒi låi Çau lên m¶t chÆp khác. GiÓng nhÜ
cÖn sÓt, sÓt xong, b§t sÓt rÒi sÓt låi. Ch» Çoån và
ch» thôi có nghïa là tØng ch¥p m¶t. ñau, ngÃt m¶t
hÒi, b§t Çi, nghï nh§ t§i låi Çau, låi ngÃt. Nh»ng cái
Çau Çó hoàn toàn là do tâm mình h‰t. M‡i khi
hình änh kia hiŒn lên thì mình låi Çau trª låi. Rõ
ràng khi m¶t ngÜ©i lâm vào trång thái Çam mê thì
ngÜ©i Çó rÃt Çau kh°. 'ñau Çòi Çoån ngÃt Çòi thôi,
TÌnh ra låi khóc khóc rÒi låi mê.' Nh»ng ngÜ©i nào
Çã Çi ngang qua cái cÀu này ÇŠu thÃy r¢ng nh»ng
ÇiŠu cø NguyÍn Du vi‰t là có thiŒt. Ch¡c ch¡n cø

325
cÛng Çã Çi ngang qua Çó rÒi. ñó là tình trång cûa
ngÜ©i thÃt tình Çau kh°. Tình yêu Çúng là m¶t tai
nån vì ngÜ©i yêu nào cÛng phäi Çi qua nh»ng cái
cÀu này. Cø NguyÍn Du là m¶t thi sï có khä næng
diÍn tä tình cäm con ngÜ©i m¶t cách tuyŒt diŒu.
Nói vŠ tình yêu Çoån nào cÛng hay. Ngôn ng» vŠ
tình yêu cûa cø thÆt xuÃt s¡c. Tä Çau kh° cûa m¶t
chàng trai mÃt ngÜ©i yêu mà ljn mÙc nhÜ th‰
thì thi‰t tܪng nh»ng nhà væn cûa th‰ k› hai
mÜÖi này ít ai sánh ÇÜ®c.

ThÃy chàng Çau n‡i biŒt ly

NhÎn ngØng ông m§i v‡ vŠ giäi khuyên:
'Bây gi© ván Çã Çóng thuyŠn,
'ñã Çành phÆn båc khôn ÇŠn tình chung.
'Quá thÜÖng chút nghïa Çèo bòng,
'Nghìn vàng thân Ãy dÍ hòng bÕ sao?'

- 'Này con, thân con quš l¡m! Con ÇØng bÕ cái

thân con.' Trong tình trång thÃt tình nhÜ vÆy
ngÜ©i ta không muÓn sÓng n»a. 'M¶t ngÜ©i
không có m¥t thì cä th‰ gi§i này cÛng nhÜ
không!' Tình trång Çó là tình trång rÃt nguy hi‹m.
Anh chàng chÌ muÓn ch‰t. Gia Çình cûa Thúy
KiŠu là tæng thân cÙu Kim Tr†ng, n‰u không có
h† có th‹ Kim Tr†ng Çã t¿ tº. Lå thay, tình thÜÖng
Çáng lš phäi Çem låi s¿ an ûi, Ãm áp, hånh phúc
mà trái låi, nó ÇÜa ta t§i gÀn cái ch‰t. Tình ái,
Çam mê thÜ©ng ÇÜa ngÜ©i ta t§i cái ch‰t. Trong
rÃt nhiŠu trÜ©ng h®p, tình yêu và cái ch‰t là hai
cái rÃt gÀn nhau. L'amour et la mort gÀn nhÜ là
ÇÒng nghïa. RÃt dÍ s®! Trong Çåo Bøt có nói vŠ
tình thÜÖng, diÍn tä b¢ng nh»ng ngôn ng» rÃt rõ
ràng: TØ, Bi, H›, Xä. Tình thÜÖng phäi có tác døng
hi‰n t¥ng niŠm vui (TØ), làm vÖi n‡i kh° (Bi), có
s¿ vui vÈ (H›) và không kÿ thÎ (Xä). Tình Çam mê
rÃt kÿ thÎ. ChÌ có m¶t ngÜ©i có giá trÎ thôi còn tÃt
cä nh»ng ngÜ©i khác không có giá trÎ gì cä. ChÌ có

326
m¶t hiŒn tÜ®ng là ÇËp thôi còn tÃt cä nh»ng
hiŒn tÜ®ng khác ÇŠu không ÇËp. ñó là kÿ thÎ, là
không Xä. Tình thÜÖng Çó Çem t§i toàn nh»ng kh°
Çau. Th¿c tÆp tình thÜÖng trong Çåo Bøt cho
chúng ta thÃy ÇÜ®c rõ ràng thÙ tình nào Çem låi
hånh phúc và thÙ tình nào dìm mình vào hÓ sâu
cûa Çau kh°, cô ÇÖn, ÇÜa mình t§i cÆn kŠ cái ch
‰t.
'Quá thÜÖng chút nghïa Çèo bòng, Nghìn
vàng thân Ãy dÍ hòng bÕ sao?' Cha mË Thúy KiŠu
Çã Çóng vai trò cha mË cûa chàng sinh viên này.
Nh© có hai ông bà và hai ngÜ©i con còn låi mà
Kim Tr†ng không t¿ tº. May cho Kim Tr†ng! BÓn
ngÜ©i Çó là ai? BÓn ngÜ©i Çó là Thúy KiŠu. Chính
vì vÆy mà Thúy KiŠu Çã giúp ÇÜ®c Kim Tr†ng m¶t
lÀn n»a. Thúy KiŠu Çã tØng giúp Kim Tr†ng m¶t lÀn
rÒi, không phåm gi§i trong Çêm ÇÀu tiên hai
ngÜ©i g¥p nhau. Bây gi© là lÀn thÙ hai Thúy KiŠu
giúp mà Kim Tr†ng không bi‰t. Nh© s¿ có m¥t
cûa hai ông bà viên ngoåi và hai ngÜ©i em KiŠu
mà Kim Tr†ng Çã không t¿ tº.

D‡ dành khuyên giäi træm chiŠu

Lºa phiŠn càng dÆp càng khêu mÓi phiŠn.

Nh»ng l©i khuyên tuy không có tác døng ngay

nhÜng s¿ có m¥t cûa bÓn ngÜ©i là rÃt quan tr†ng.

ThŠ xÜa giª ljn kim hoàn,

Cûa xÜa låi giª ljn Çàn v§i hÜÖng.
Sinh càng trông thÃy càng thÜÖng,
Gan càng tÙc tÓi ru¶t càng xót xa.

RÃt dåi! ñem nh»ng vÆt cÛ ra làm gì Ç‹ cho

ngÜ©i ta nh§ và càng mà kh° thêm!

R¢ng: 'Tôi trót quá chân ra,

'ñ‹ cho ljn n‡i trôi hoa giåt bèo.

327
 TÙc quá, bªi vì anh chàng là con nhà giàu có
quyŠn th‰; n‰u anh chàng có m¥t lúc Çó thì Çã
có th‹ can thiŒp vào ÇÜ®c rÒi, KiŠu Çâu phäi bán
mình lÃy bÓn træm lång!

'Cùng nhau thŠ thÓt Çã nhiŠu,

'Nh»ng ÇiŠu vàng Çá phäi ÇiŠu nói không!
'ChÜa chæn gÓi cÛng v® chÒng,
'Lòng nào mà n« dÙt lòng cho Çang?
'Bao nhiêu cûa mÃy ngày ÇÜ©ng,
'Còn tôi tôi m¶t g¥p nàng m§i thôi.'

ñây là ngôn ng» cûa m¶t ngÜ©i yêu. 'Bây gi©

con không ch‰t n»a nhÜng con së dùng tÃt cä
sÙc con Ç‹ tìm KiŠu. Con së có tin tÙc cûa nàng
cho hai bác và hai em.' Bây gi© chàng trai Çã tìm
ÇÜ®c m¶t lš do Ç‹ sÓng!

N‡i thÜÖng nói ch£ng h‰t l©i,

Tå tØ sinh m§i søt sùi trª ra.
V¶i vŠ sºa chÓn vÜ©n hoa,
Rܧc m©i viên ngoåi ông bà cùng sang.
ThÀn hôn195 chæm chút lÍ thÜ©ng,
DÜ«ng thân196 thay tÃm lòng nàng ngày xÜa.

Kim Tr†ng vŠ sºa sang cái nhà mình thuê lúc

trܧc (có hiên Lãm Thúy) và rܧc gia Çình ông bà
viên ngoåi qua sÓng v§i mình. Kim Çóng vai trò cûa
m¶t ngÜ©i con r‹. Coi nhÜ KiŠu Çã là v® chính
thÙc cûa mình rÒi.

ñinh ninh mài lŒ chép thÜ

C¡t ngÜ©i tìm tõi ÇÜa t© nh¡n nhe.

195
ThÀn: bu°i sáng (thÀn chung là ti‰ng chuông s§m);
hôn: bu°i chiŠu.
196
DÜ«ng thân: nuôi cha mË.
328
 LÃy nܧc m¡t mình mài m¿c Ç‹ vi‰t thÜ hÕi
thæm tin tÙc cûa KiŠu. (ñôi khi lÃy nܧc trà mài
m¿c cÛng ÇÜ®c.) Thuê ngÜ©i Çi tìm hÕi và chuy‹n
thÜ.

Bi‰t bao công mÜ®n cûa thuê

Lâm-thanh mÃy Ƕ Çi vŠ d¥m khÖi.
NgÜ©i m¶t nÖi hÕi m¶t nÖi,
Mênh mông nào bi‰t b‹ tr©i nÖi nao?

NgÜ©i ta ÇÜa KiŠu Çi Lâm Truy mà nói dÓi là

Çi Lâm Thanh. HÕi Lâm Thanh thì làm sao mà tìm
ra ÇÜ®c! NhÃt là th©i Çó Çâu có nhà dây thép,
ÇiŒn tín, ÇiŒn thoåi. Tr©i ÇÃt r¶ng l§n nhÜ vÆy
thì làm sao tìm ra ÇÜ®c tung tích m¶t ngÜ©i.

Sinh càng thäm thi‰t khát khao,

NhÜ nung gan s¡t nhÜ bào lòng son.

S¡t son là niŠm chung thûy cùng c¿c. Son lúc

nào cÛng ÇÕ, s¡t lúc nào cÛng cÙng. Cái gan cûa
Kim Tr†ng b¢ng s¡t nhÜng cÛng có lúc bÎ nung
nóng lên; lòng Kim Tr†ng là m¶t täng son nhÜng
cÛng có nhiŠu khi bÎ bào mÕng ra.

Ru¶t t¢m ngày m¶t héo don,

Tuy‰t sÜÖng ngày m¶t hao mòn mình ve.
ThÄn th© lúc tÌnh lúc mê,
Máu theo nܧc m¡t hÒn lìa chiêm bao.

Quš vÎ có thÃy rõ ràng r¢ng yêu là kh° không?

Không æn, không ngû, càng ngày càng Óm. Khóc
ra nܧc m¡t, tâm hÒn lúc thÙc cÛng nhÜ lúc ngû
ÇŠu Çi vÖ vÄn nhÜ m¶t ma Çói, Çói tình. Cho nên
ngÜ©i ta m§i nói tình yêu là m¶t tai nån. Có ai
muÓn rܧc tai nån vào lòng. NhÜng trong lòng,
trong cÖ th‹ m‡i ngÜ©i ÇŠu có håt giÓng cûa Çam
mê. L« mà vÜÖng vào tai nån thì chÌ có m¶t tæng

329
thân m§i cÙu ÇÜ®c mà thôi. N‰u không ch‰t, n
‰u không vong thân là nh© tæng thân. Trong
trÜ©ng h®p Kim Tr†ng, tæng thân Çó là gia Çình
Thúy KiŠu, không phäi là gia Çình Kim Tr†ng. Gia
Çình Kim Tr†ng nói: 'Mày mê cái con nào mà bây
gi© mày Óm nhom nhÜ vÆy?' NhÜng gia Çình cûa
Thúy KiŠu thì vì Çã hi‹u cho nên Çã thÜÖng. NguyÍn
Bính nói: 'Chao ôi, yêu có ông Tr©i cÙu, Yêu có
ông Tr©i gi» ÇÜ®c chân' Khi mình Çã bÎ tai nån rÒi
thì không ai cÙu ÇÜ®c cä. Tr©i cÙu cÛng không
ÇÜ®c n»a, huÓng hÒ là m¶t ngÜ©i bån! NguyÍn
Bính không bi‰t r¢ng tæng thân có th‹ cÙu ÇÜ®c.
CÖ h¶i cûa quš vÎ là tæng thân. Quš vÎ thoát ÇÜ®c
là nh© tæng thân. Ngày xÜa tôi cÛng nh© tæng
thân mà thoát ÇÜ®c. Tæng thân là cÖ h¶i duy
nhÃt cûa chúng ta. Chúng ta phäi coi tæng thân là
m¶t viên ng†c quš. ñôi khi chúng ta có giÆn, có
h©n tØng ngÜ©i trong tæng thân nhÜng kÿ th¿c
tæng thân luôn luôn là viên ng†c quš. Tæng thân
lúc Çó sáng suÓt l¡m, chÌ có mình là mê thôi.
Chúng ta phäi giúp nhau. 'Chao ôi yêu có ông Tr©i
cÙu!' là m¶t câu nói rÃt ÇÖn giän cûa m¶t thi sï
miŠn b¡c ViŒt Nam th‰ k› hai mÜÖi. Yêu là m¶t
tai nån. N‰u không phäi tai nån thì tåi sao phäi
'cÙu'? Tây phÜÖng cÛng nói yêu là 'té xuÓng', fall
in love, tomber amoureux. ñang Çi t¿ nhiên té
xuÓng, søp hÀm søp hÓ. Và yêu cÛng là m¶t cÖn
bŒnh: love sickness.

Xuân huyên lo s® xi‰t bao,

Quá ra khi ljn th‰ nào mà hay!
V¶i vàng s¡m sºa ch†n ngày,
Duyên Vân s§m Çã xe dây cho chàng.

S® Kim Tr†ng ch‰t, hai ông bà v¶i vàng s¡p

Ç¥t gä Thúy Vân cho Kim Tr†ng. Anh chàng chÃp
nhÆn. ñã mÃt Thúy KiŠu nhÜng n‰u có Thúy Vân
thì cÛng rÃt ÇÜ®c an ûi, vì em cûa Thúy KiŠu cÛng

330
có chÙa Ç¿ng Thúy KiŠu ít nhiŠu bên trong. Tình
yêu là nhÜ vÆy. Nh»ng gì có liên hŒ t§i ngÜ©i yêu
cûa mình, mình ÇŠu yêu h‰t. Khi thÜÖng thì
thÜÖng h‰t tÃt cä ÇÜ©ng Çi nܧc bܧc, nh»ng
thÙc æn, thÙc uÓng cûa ngÜ©i yêu mình cÛng Üa,
nh»ng thói hÜ tÆt xÃu cûa ngÜ©i yêu mình cÛng
yêu tuÓt. Mà khi Çã ghét thì ghét h‰t. 'Yêu ai yêu
cä ÇÜ©ng Çi, Ghét ai ghét cä tông chi h† hàng.'
Con ngÜ©i yêu ghét tÙc cÜ©i nhÜ vÆy. Không Xä,
tÙc là không bình Ç£ng, vì tình yêu Ãy chÙa Ç¿ng
rÃt nhiŠu tính phân biŒt và kÿ thÎ. Cái ÇÜ©ng
ngÜ©i Çó Çi tåi sao mình thÜÖng làm chi? Tông chi
h† hàng ngÜ©i Çó có dính gì t§i mình mà mình
ghét? ñó là m¶t thái Ƕ h‰t sÙc kÿ thÎ, không bình
Ç£ng. TØ, Bi, H›, Xä m§i là tình yêu Çích th¿c. Tâm
trång cûa Kim Tr†ng cÛng thÜ©ng thôi. Em gái cûa
Thúy KiŠu là Thúy KiŠu trong m¶t mÙc Ƕ nào Çó.
ñÜ®c cܧi Thúy Vân, Kim Tr†ng cÛng b§t Çau kh°.
ñó là thuÓc cûa ông bà viên ngoåi cho chàng Kim
uÓng. NhÜng Çó cÛng là di chúc cûa Thúy KiŠu.

NgÜ©i y‹u ÇiŒu kÈ væn chÜÖng,

Trai tài gái s¡c xuân ÇÜÖng vØa thì.

C¥p Çó xem ra cÛng ÇÜ®c l¡m. NhÜng:

Tuy r¢ng vui ch» vu quy,

Vui này Çã cÃt sÀu kia ÇÜ®c nào!
Khi æn ª lúc ra vào
Càng âu duyên m§i càng dào tình xÜa.

Tình yêu cûa Kim Tr†ng v§i Thúy Vân phát tri‹n
rÃt mau nhÜng tình lÜu luy‰n v§i Thúy KiŠu vÅn
không giäm b§t. Nh»ng lúc ngÒi m¶t mình Kim
Tr†ng vÅn khóc, lòng då vÅn rÓi beng:

N‡i nàng nh§ ljn bao gi©,

Tuôn châu Çòi trÆn vò tÖ træm vòng.

331
 Có khi v¡ng vÈ thÜ phòng,
ñÓt lò hÜÖng giª phím ÇÒng ngày xÜa
BÈ bai rû rÌ ti‰ng tÖ,
TrÀm bay nhåt khói gió ÇÜa lay rèm.
DÜ©ng nhÜ bên nóc bên thŠm,
Ti‰ng KiŠu ÇÒng v†ng bóng xiêm mÖ
màng.

M‡i khi ÇÓt hÜÖng và Çánh Çàn m¶t mình thì

låi cäm thÃy linh hÒn KiŠu Çang vŠ v§i mình. ñó là
do tØ tâm mà ra cä. Bøt dåy 'Tam gi§i duy tâm,
vån pháp duy thÙc.' Kim cÙ nghï r¢ng KiŠu Çã ch
‰t rÒi và hÒn Çang vŠ Çáp låi ti‰ng Çàn cûa
mình. ñó là k› niŒm Çêm ÇÀu tiên hai ngÜ©i g¥p
nhau. NhÜng cø NguyÍn Du rÃt š thÙc, cø nói:

Bªi lòng tåc Çá ghi vàng,

Tܪng nàng nên låi thÃy nàng vŠ Çây.

- 'Nó Çã ch‰t Çâu! Tåi thÜÖng, tåi kh° nên

anh tܪng tÜ®ng ra nhÜ vÆy chÙ!' ñây là ki‰n
giäi cûa cø NguyÍn Du. TÃt cä ÇŠu do tâm thÙc cûa
mình. Mình n¢m mÖ thÃy, nói: 'ThiŒt mà, tui
thÃy!' NhÜng kÿ th¿c Çó cÛng tØ trong tâm Çi ra.

Giác Duyên Çâu b‡ng tìm vào tÆn

nÖi
LÃy Thúy Vân, có m¶t liên hŒ m§i, niŠm vui
m§i, Ç©i sÓng cûa Kim Tr†ng tìm låi ÇÜ®c
s¿ thæng b¢ng. NhÜng tình cäm vÃn vÜÖng v§i
Thúy KiŠu vÅn còn nhiŠu.
Næm tháng Çi qua.

Nh»ng là phiŠn mu¶n Çêm ngày

Xuân thu bi‰t Çã Ç°i thay mÃy lÀn?
332
 Ch‰ khoa197 g¥p h¶i trÜ©ng væn,
VÜÖng Kim cùng chi‰m bäng xuân m¶t
ngày.
Cºa tr©i r¶ng mª ÇÜ©ng mây198
Hoa chào ngõ hånh hÜÖng bay d¥m phÀn.199
VÜÖng quan và Kim Tr†ng thi ÇÆu, vinh hi‹n.
Quê hÜÖng, làng xóm cÛng ÇÜ®c thÖm lây.

Chàng VÜÖng nh§ ljn xa gÀn,

Sang nhà Chung lão tå ân chu tuyŠn200
Tình xÜa ân trä nghïa ÇŠn,
Gia thân bèn m§i k‰t duyên Châu TrÀn.

VÜÖng Quan, sau khi thi ÇÆu thì sang nhà

láng giŠng næm xÜa là Chung lão Ç‹ tå Ön Chung
lão Çã can thiŒp, giúp Ç«, chÌ ÇÜ©ng khi gia Çình
bÎ nån. Có m¶t bí mÆt trong Çó mà ta chÜa hay:
chàng VÜÖng yêu cô con gái cûa Chung lão. Bây
gi© trª vŠ, Çã ÇÆu khoa H¶i, Chung lão b¢ng lòng
gä con gái cho.

Kim tØ nhË bܧc thanh vân,

N‡i nàng càng nghï xa gÀn càng thÜÖng.
ƒy ai d¥n ng†c thŠ vàng,

197
Ch‰ khoa: khoa thi Ç¥c biŒt ÇÜ®c mª do š riêng
nhà vua, khác v§i khoa thi thÜ©ng lŒ, Çây là thi H¶i.
Khi ÇÆu tú tài (khoa hÜÖng, thi ª ÇÎa phÜÖng) thì m§i
ÇÜ®c thi H¶i ª Kinh Çô. ñâu ª Kinh Çô thì m§i ÇÜ®c
ch†n l¿a làm quan, lo công viŒc cûa nhà nܧc.
198
Cºa tr©i: cºa cûa nhà vua. ñÜ©ng mây: ÇÜ©ng lÆp
công danh.
199
Ngõ hånh: tÙc ngõ Hånh viên, tên m¶t khu vÜ©n
xÜa là nÖi các tân hoa ti‰n sï chÖi và d¿ y‰n. ChÌ
cänh thi LJ ÇÜ®c æn y‰n xem hoa. D¥m phÀn: chÌ
quê hÜÖng. HÜÖng: ti‰ng thÖm.
200
Chu tuyŠn: lo l¡ng cho mình tr†n vËn (trong cÖn
nguy bi‰n.)
333
 Bây gi© kim mã ng†c ÇÜ©ng v§i ai?201
Ng†n bèo chân sóng låc loài,
Nghï mình vinh hi‹n thÜÖng ngÜ©i lÜu ly.
Vâng ra ngoåi nhÆm Lâm Truy,
Quan sÖn nghìn d¥m thê nhi m¶t Çoàn.
Kim Tr†ng ÇÜ®c vua cº Çi làm quan ª Lâm
Truy, ch‡ ngày xÜa nàng KiŠu Çã t§i nÖi mà gia
Çình Çã tܪng là Lâm Thanh. Bây gi© sÓ mång gºi
anh chàng ljn Çó.

CÀm ÇÜ©ng ngày tháng thanh nhàn,

S§m khuya ti‰ng håc ti‰ng Çàn tiêu dao.

Ngày xÜa có nhiŠu ngÜ©i làm quan rÒi nhÜng

vÅn gi» ÇÜ®c phong cách nhàn hå cûa ngÜ©i Nho
sï. Làm viŒc quan xong rÒi thì uÓng trà, lÃy Çàn ra
gäy. ñ©i nhà TÓng có ông TriŒu BiŒn, LJ ti‰n sï,
Çi làm quan nhÜng vÅn gi» ÇÜ®c s¿ thanh nhàn.
Ông Çem theo m¶t cây Çàn và m¶t con chim håc.
Sáng, chiŠu tuy làm viŒc quan nhÜng ông vÅn
ÇÜ®c nghe ti‰ng håc, ti‰ng Çàn. 'CÀm ÇÜ©ng
ngày tháng thanh nhàn, S§m khuya ti‰ng håc ti
‰ng Çàn tiêu dao.' Không giÓng nhÜ gi§i doanh
thÜÖng business-man bây gi©, không có thì gi© Ç‹
thª.

Phòng xuân trܧng rû hoa Çào,

Nàng Vân n¢m b‡ng chiêm bao thÃy nàng.
TÌnh ra m§i rÌ cùng chàng,
Nghe l©i chàng cÛng hai ÇÜ©ng tin nghi.

201
Kim mã ng†c ÇÜ©ng: sách ƒu h†c tÀm nguyên có
câu 'Kim mã ng†c ÇÜ©ng tiŒn hàn lâm chi thanh giá'
nghïa là 'Kim mã ng†c ÇÜ©ng là nói vŠ thèm khát cái
danh giá cûa các vÎ hàn lâm (nh»ng ngÜ©i h†c giÕi
ÇÜ®c triŠu Çình thu nhÆn. ñây là nói Kim Tr†ng ÇÜ®c
vinh hi‹n mà Thúy KiŠu ª Çâu không ÇÜ®c chung hܪng
cänh phú quš v§i chàng.
334
 M¶t Çêm tåi tÜ thÃt nÖi phû ÇÜ©ng Lâm Truy,
Thúy Vân n¢m mÖ thÃy Thúy KiŠu. TÌnh dÆy nàng
k‹ cho chÒng nghe. Kim Tr†ng sinh nghi: 'Có lë
KiŠu Çi Lâm Truy chÙ không phäi Lâm Thanh.'

N† Lâm-thanh v§i Lâm-truy,

Khác nhau m¶t ch» ho¥c khi có lÀm
Trong cÖ thanh khí tÜÖng tÀm,
Ÿ Çây ho¥c có giai âm202 chæng là?

'Thanh khí tÜÖng tÀm' nghï là ÇÒng thanh

tÜÖng Ùng, ÇÒng khí tÜÖng cÀu. Cùng m¶t âm
thanh thì Ùng (echo) låi v§i nhau, cùng m¶t chí khí
thì Çi tìm nhau. Ví dø mình là ngÜ©i muÓn h†c
PhÆt pháp thì mình Çi tìm nh»ng ngÜ©i h†c PhÆt
pháp Ç‹ làm bån.

Thæng ÇÜ©ng chàng m§i hÕi tra,

H† ñô có kÈ låi già thÜa lên.

Có ngÜ©i thÜ kš già, h† ñô, bi‰t chuyŒn,

báo cáo. ñây là nh»ng l©i báo cáo, tuy ng¡n nhÜng
tóm t¡t låi ÇÜ®c quãng Ç©i mÜ©i næm cûa Thúy
KiŠu. Nói rÃt g†n, nhÜ Çánh dây thép vÆy. N‰u
quš vÎ muÓn Çánh dây thép thì phäi h†c Çoån væn
này Ç‹ ÇØng Çánh dÜ ch» mà tÓn tiŠn!

'S¿ này Çã ngoåi mÜ©i niên,

'Tôi Çà bi‰t m¥t bi‰t tên rành rành.
'Tú Bà cùng Mã Giám Sinh,
'ñi mua ngÜ©i ª B¡c Kinh ÇÜa vŠ.
'Thúy KiŠu tài s¡c ai bì,
'Có nghŠ Çàn låi Çû nghŠ væn thÖ.
'Kiên trinh ch£ng phäi gan vØa,
'LiŠu mình th‰ Ãy phäi lØa th‰ kia.
'Phong trÀn chÎu Çã ê chŠ,
'Dây duyên sau låi gä vŠ Thúc lang.
202
Giai âm: tin tÓt lành, tin mØng.
335
 'Phäi tay v® cä phÛ phàng,
'B¡t vŠ Vô Tích toan ÇÜ©ng bÈ hoa.
'B¿c mình nàng phäi trÓn ra,
'Ch£ng may låi g¥p m¶t nhà Båc kia.
'Tho¡t buôn vŠ tho¡t bán Çi,
'Mây trôi bèo n°i thi‰u gì là nÖi!
'B‡ng Çâu låi g¥p m¶t ngÜ©i,
'HÖn ngÜ©i trí dÛng nghiêng tr©i uy linh.
'Trong tay mÜ©i vån tinh binh,
'Kéo vŠ Çóng chÆt cä thành Lâm-truy,
'Tóc tÖ các tích m†i khi,
'Oán thì trä oán ân thì trä ân.
'ñã nên có nghïa có nhân,
'Trܧc sau tr†n vËn xa gÀn ng®i khen.
'ChÜa tÜ©ng ÇÜ®c h† ÇÜ®c tên,
'S¿ này hÕi Thúc sinh viên m§i tÜ©ng.'

Ông thÜ kš h† ñô chÌ bi‰t tin tÙc KiŠu trong

mÜ©i næm ÇÀu, không rõ tên h† và tung tích cûa
vÎ ñåi VÜÖng giúp KiŠu (TØ Häi.) Ông khuyên Kim
Tr†ng hãy m©i Thúc Sinh ljn Ç‹ hÕi thæm vŠ
nh»ng viŒc Çã xäy ra nh»ng næm sau này.

Nghe l©i ñô nói rõ ràng,

TÙc thì ÇŒ thi‰p m©i chàng Thúc Sinh.
'N‡i nàng hÕi h‰t phân minh,
'ChÒng con Çâu tá tính danh là gì?'
Thúc r¢ng: 'G¥p lúc lÜu ly,
'Trong quân tôi hÕi thi‰u gì tóc tÖ.
'ñåi VÜÖng tên Häi h† TØ,
'ñánh quen træm trÆn sÙc dÜ muôn ngÜ©i.
'G¥p nàng khi ª Châu Thai,
'Lå gì quÓc s¡c thiên tài phäi duyên.
'VÅy vùng trong bÃy nhiêu niên,
'Làm cho Ƕng ÇÎa kinh thiên Çùng Çùng.
'ñåi quân ÇÒn Çóng cõi ñông,

336
 'VŠ sau ch£ng bi‰t vân mÒng203 làm sao.'

Thúc Sinh Çã cho Kim Tr†ng nh»ng tin tÙc vŠ

KiŠu trong th©i gian nàng sÓng v§i TØ Häi. Chàng
nói chàng không có tin tÙc gì tØ Çó vŠ sau.

Nghe tÜ©ng ngành ng†n tiêu hao204

Lòng riêng chàng luÓng lao Çao thÄn th©.
Xót thay chi‰c lá bÖ vÖ,
Ki‰p trÀn205 bi‰t rÛ bao gi© cho xong?
Hoa trôi nܧc chäy xuôi dòng,
Xót thân chìm n°i Çau lòng h®p tan!
L©i xÜa Çã l‡i muôn vàn,
Mänh hÜÖng còn Çó phím Çàn còn Çây,
ñàn cÀm khéo ngÄn ngÖ dây,
Lºa hÜÖng bi‰t có ki‰p này n»a thôi?
Bình bÒng206 còn chút xa xôi,
ñÌnh chung207sao n« æn ngÒi cho an!
R¡p lòng treo Ãn tØ quan,
MÃy sông cÛng l¶i mÃy ngàn cÛng pha.
GiÃn mình trong áng can qua,
Vào sinh ra tº h†a là thÃy nhau.

203
Vân mÒng: chÌ tin tÙc, manh mÓi. Ch» vân mÒng có
lÍ là tØ ch» væn v†ng (væn: nghe, v†ng: ÇÜa t§i.)
204
Tiêu hao: tin tÙc.
205
Ki‰p trÀn: sÓ ki‰p cûa m¶t håt bøi.
206
Bình bÒng: bèo trôi trên nܧc, cÕ bÒng ngä xuôi
theo gió; chÌ thân phÆn phiêu båt cûa Thúy KiŠu.
207
ñÌnh chung: các våc và cái chuông b¢ng ÇÒng, chÌ
công danh phú quš. ñ©i xÜa ngÜi© ta dùng hai vÆt Ãy
mà ghi công Ç‹ bi‹u dÜÖng, cho nên ÇÌnh chung có
nghïa là công danh do Çó có nghïa luôn là phú quš. (Cºu
ÇÌnh vån chung: m¶t b»a æn nÃu chín våc, m‡i kÿ
lÜÖng lãnh mÜ©i ngàn ÇÃu thóc.) Låi do câu ch» Hán:
'LiŒt ÇÌnh nhi th¿c, th¿c thì kích chung' = æn thì bày
våc, khi æn thì thÌnh chuông. ChÌ nhà phú quš.
337
 Kim Tr†ng muÓn tØ quan, l¶i sông trèo núi Çi
tìm KiŠu, dù cho có ch‰t gi»a ÇÜ©ng Çi n»a. ñó là
ܧc muÓn cûa Kim Tr†ng. NhÜng s¿ thÆt thì bây
gi© anh chàng Çã có thê nhi rÒi, Çâu còn sÓng
nh© cha mË nhÜ th©i còn là sinh viên n»a mà làm
ÇÜ®c chuyŒn Çó. TØ quan rÒi thì lÃy tiŠn Çâu mà
Çi xe bušt, mà mua vé máy bay tìm nàng? NhÃt là
Çã dính vào danh l®i cûa triŠu Çình rÒi thì khó mà
bÕ l¡m! RÓt cu¶c, Çâu có 'treo Ãn tØ quan', 'vào
sinh ra tº' gì, chÌ ngÒi Çó vi‰t thÖ và gºi e-mail
mà thôi.

Nghï ÇiŠu tr©i th£m v¿c sâu,

Bóng chim tæm cá bi‰t Çâu mà nhìn!
Nh»ng là nÃn ná Ç®i tin,
N¡ng mÜa Çã bi‰t mÃy phen Ç°i d©i!

Næm này sang næm khác chàng ch© Ç®i mà

tìm không ra tin tÙc. B‡ng có chuyŒn xäy ra:

Næm mây b‡ng thÃy chi‰u tr©i,208

Khâm ban s¡c chÌ Ç‰n nÖi rành rành.
Kim thì cäi nhÆm Nam-bình,
Chàng VÜÖng cÛng cäi nhÆm thành Phú-
dÜÖng.

Vua ban s¡c chÌ Ç°i Kim Tr†ng Çi làm quan ª

Nam Bình (thu¶c tÌnh Phúc Ki‰n) và VÜÖng quan
ª thành Phú DÜÖng (thu¶c tÌnh Chi‰t Giang.)
Chính nh© bi‰n cÓ này mà hai gia Çình së tìm ra
ÇÜ®c nàng KiŠu.

S¡m sanh xe ng¿a v¶i vàng,

Hai nhà cÛng thuÆn m¶t ÇÜ©ng phó quan.
Xäy nghe th‰ gi¥c Çã tan,
Sóng êm Phúc-Ki‰n lºa tàn Chi‰t Giang.
208
Næm mây chi‰u tr©i: t© chi‰u cûa vua có vë
mây næm s¡c.
338
 ñÜ®c tin Kim m§i rû VÜÖng,
TiŒn ÇÜ©ng cùng låi tìm nàng sau xÜa.

Trên ÇÜ©ng Çi, hai ngÜ©i hy v†ng có th‹ tìm

KiŠu ª Hàng Châu (nÖi sông TiŠn ñÜ©ng chäy
ngang qua.)

Hàng Châu ljn Çó bÃy gi©,

ThÆt tin hÕi ÇÜ®c tóc tÖ rành rành.
R¢ng: 'Ngày hôm n† giao binh,
'ThÃt cÖ TØ Çã thu linh209 trÆn tiŠn.
Nàng KiŠu công cä ch£ng ÇŠn,
LŒnh quan låi b¡t ép duyên th° tù.
Nàng Çà treo ng†c trÀm châu,
Sông TiŠn ñÜ©ng Çó Ãy mÒ hÒng nhan.

T§i Hàng Châu, Kim và VÜÖng hÕi thæm bi‰t

ÇÜ®c là KiŠu Çã nhäy xuÓng sông TiŠn ñÜ©ng
t¿ tº.

ThÜÖng ôi! Không h®p mà tan,

M¶t nhà vinh hi‹n riêng oan m¶t nàng!
Chiêu hÒn thi‰t vÎ lÍ thÜ©ng,210
Giäi oan lÆp m¶t Çàn tràng bên sông.
Ng†n triŠu non båc trùng trùng,
V©i trông còn tܪng cánh hÒng lúc gieo.211

209
Thu linh: thu khí thiêng, tÙc là ch‰t.
210
Chiêu hÒn: g†i hÒn. Thi‰t vÎ: Ç¥t bài vÎ ÇŠ tên
ngÜ©i ch‰t.
211
Cánh hÒng: hình änh Thúy KiŠu nhÜ cánh chim
hÒng khi KiŠu gieo mình t¿ tº. Phú Tào Th¿c: Phiên
nhÜ®c kinh hÒng, uy‹n nhÜ®c du long = nhË nhàng
bay vút nhÜ chim hÒng khi kinh hãi, uy‹n chuy‹n mŠm
måi nhÜ con rÒng khi lÜ®n chÖi (tä hình dáng nhË
nhàng uy‹n chuy‹n cûa thÀn n» sông Låc). Theo TŠ
Çông dã ng»: ThÜÖng tâm kiŠu hå xuân ba løc, t¢ng thÎ
kinh hÒng chi‰u änh lai = Çau lòng khi thÃy l§p sóng
bi‰c dܧi chân cÀu nÖi Çã tØng có bóng con chim
339
 Tình thâm b‹ thäm lå ÇiŠu,
Nào hÒn tinh vŒ212 bi‰t theo chÓn nào?

Hai gia Çình thi‰t lÆp Çàn chay bên sông Ç‹

làm lÍ giäi oan siêu Ƕ cho KiŠu.

CÖ duyên Çâu b‡ng lå sao,

Giác Duyên Çâu b‡ng tìm vào ljn nÖi.
Trông lên linh vÎ ch» bài,
ThÃt kinh m§i hÕi: 'Nh»ng ngÜ©i Çâu ta?
'V§i nàng thân thích gÀn xa,
'NgÜ©i còn sao b‡ng làm ma khóc ngÜ©i?'

Không bi‰t sÜ chÎ Giác Duyên hôm Ãy có

PhÆt s¿ gì cho nên Çã Çi ngang qua ch‡ làm chay.
CÓ nhiên là ngÜ©i tu, thÃy Çám chay thì sÜ chÎ
ghé vào xem thº và do Çó Çã khám phá ra r¢ng
Çây là gia Çình Tråc TuyŠn Çang CÀu Siêu cho sÜ
em mình. Trong lòng sÜ chÎ có lë ng°n ngang nhiŠu
tình cäm. MØng r¢ng sÜ em mình së ÇÜ®c g¥p gia
Çình và cÛng rÃt mØng khi mình có th‹ Çem cho
gia Çình này m¶t tin tÙc làm h† sºng sÓt bÃt ng©
và tåo ra hånh phúc khôn cùng. ñó là m¶t mänh tin
làm chÃn Ƕng cä gia Çình KiŠu.

Nghe tin ngÖ ngác røng r©i,

Xúm quanh k‹ h† r¶n l©i hÕi tra:
'Này chÒng này mË này cha,
'Này là em ru¶t này là em dâu.

hÒng kinh hãi r†i xuÓng.

212
Tinh vŒ: giÓng chim nhÕ ª bãi bi‹n. Theo ThuÆt DÎ
Kš, ngày xÜa con gái Viêm ñ‰ ch‰t ÇuÓi ª bi‹n ñông,
hóa ra chim tinh vŒ, m‡i ngày ngÆm Çá thä xuÓng lÃp
bi‹n (tåi vì bi‹n này mà phäi ch‰t ÇuÓi.) ñây là nói hÒn
oan cûa Thúy KiŠu.
340
 Trong các bu°i hát Çúm (hát ÇÓi gi»a hai bên
nam n») ª ViŒt Nam, có khi bên con gái hÕi bên
con trai:

'TruyŒn KiŠu anh Çã thu¶c làu,

'ñÓ anh k‹ ÇÜ®c m¶t câu sáu ngÜ©i.'

N‰u bên con trai giÕi thì h† së hát:

'Này chÒng này mË này cha,

'Này là em ru¶t này là em dâu.'

(Sáu ngÜ©i là: chÒng (Kim Tr†ng), mË, cha,

em ru¶t (Thúy Vân và VÜÖng Quan), em dâu (v®
VÜÖng Quan).) Còn n‰u bên con trai im thin thít
thì bên con gái h† së cÜ©i khúc khích cho ljn khi
bên trai chÎu thua h† m§i džc hai câu trên ra.)

'ThÆt tin nghe Çã bÃy lâu,

'Pháp sÜ dåy th‰ s¿ Çâu lå dÜ©ng!'
SÜ r¢ng: 'Nhân quä v§i nàng,
'Lâm-truy bu°i trܧc TiŠn-ÇÜ©ng bu°i sau.
'Khi nàng gieo ng†c trÀm châu,
'ñón nhau tôi Çã g¥p nhau rܧc vŠ.
'Cùng nhau nÜÖng cºa BÒ-ÇŠ,
'Thäo am Çó cÛng gÀn kŠ ch£ng xa.

- 'Chùa ª gÀn Çây, n‰u quš vÎ muÓn thì tôi

xin ÇÜa quš vÎ t§i Ç‹ g¥p KiŠu ngay bây gi©.' Nghe
xong m†i ngÜ©i thÃy nhÜ tØ ÇÎa ngøc vØa ÇÜ®c
v§t lên thiên ÇÜ©ng.

'PhÆt tiŠn ngày båc lân la,

'ñæm Çæm nàng cÛng nh§ nhà khôn khuây.'

Trong nguyên løc sÜ chÎ Giác Duyên nói: 'Quš

vÎ nh§ Thúy KiŠu l¡m phäi không? Thúy KiŠu cÛng

341
tÕ bày niŠm thÜÖng nh§ quš vÎ l¡m.' Ÿ chùa thÌnh
thoäng KiŠu cÛng nh§ cha mË và các em.

Nghe tin nª m¥t nª mày,

MØng nào låi quá mØng này n»a chæng?
TØ phen chi‰c lá lìa rØng,
Thæm tìm luÓng nh»ng liŒu chØng nܧc
mây.
Rõ ràng hoa røng hÜÖng bay,
Ki‰p sau h†a thÃy ki‰p này h£n thôi.
Minh dÜÖng213 Çôi ngä ch¡c rÒi,
Cõi trÀn mà låi thÃy ngÜ©i Cºu-nguyên!214
Tܪng r¢ng ki‰p sau m§i mong thÃy låi ÇÜ®c
nhau mà bây gi© sÜ chÎ låi nói KiŠu Çang còn sÓng
và ª gÀn ngay Çây. Không có phép lå nào hÖn
ÇÜ®c phép lå này!

Cùng nhau låy tå Giác Duyên,

B¶ hành m¶t lÛ theo liŠn m¶t khi.

BÕ chuông mõ, bÕ c‡ bàn, m†i ngÜ©i Çi theo

sÜ chÎ Giác Duyên. ñây là m¶t Çoån rÃt vui.

BÈ lau våch cÕ tìm Çi,

Tình thâm luÓng hãy hÒ nghi nºa phÀn.

ñÜ©ng vŠ chùa mà phäi bÈ lau, våch cÕ mà

Çi. Có lë ÇÜ©ng chính hÖi dài và vì thÃy gia Çình
nôn nóng quá, ni sÜ cÛng muÓn KiŠu mØng nên Çã
dÅn m†i ngÜ©i Çi ÇÜ©ng t¡t. Tuy gia Çình KiŠu
mØng nhÜ vÆy nhÜng vÅn còn nghi không dám
mØng nhiŠu, s® thÃt v†ng: 'ñôi khi ni sÜ này l¶n,
nh« Çó là m¶t ngÜ©i khác thì làm sao?' S¿ thÆt rõ
ràng nhÜ vÆy nhÜng ta vÅn không tin là s¿ thÆt.

213
Minh dÜÖng: cõi âm (minh: tÓi tæm) và cõi dÜÖng.
214
Cºu-nguyên: chín suÓi (cºu tuyŠn), nÖi ngÜ©i ch‰t
ª.
342
Ta nói: ‘‘It is too good to be true.’’ (Không dám tin,
vì s¿ thÆt ÇËp quá.)

Quanh co theo däi giang tân215

KhÕi rØng lau Çã t§i sân PhÆt ÇÜ©ng.

ñ†c t§i câu này tôi có cäm tܪng 'rØng lau' là

cái rØng có nhiŠu vÃn ÇŠ, nhiŠu phiŠn não; 'PhÆt
ÇÜ©ng' là ch‡ mình Çã vŠ, Çã t§i, v»ng chãi, thänh
thÖi, Çã hånh phúc. M‡i khi džc t§i câu này là tôi
thÃy hình änh Çó. 'KhÕi rØng lau Çã t§i sân PhÆt
ÇÜ©ng.' VÃn ÇŠ là mình Çã Çi ra khÕi rØng lau hay
chÜa.

Tܪng bây gi© là bao gi©

Giác Duyên lên ti‰ng g†i nàng,
BuÒng trong v¶i dåo sen vàng bܧc ra.

Ta có th‹ thÃy tâm trång Giác Duyên lúc Çó.

Nghï r¢ng mình së mang låi m¶t niŠm vui rÃt l§n
cho sÜ em. Thành ra m§i t§i c°ng sÜ chÎ Çã kêu:
'SÜ em Öi! Ra có khách! Có ai hÕi này!' 'BuÒng
trong v¶i dåo sen vàng bܧc ra.' ñã thành ni cô rÒi,
phong thái cûa KiŠu låi càng thêm thanh tao. CÓ
nhiên là Tråc TuyŠn không chåy, Çi Çàng hoàng
theo ki‹u thiŠn hành.

Trông xem Çû m¥t m¶t nhà:

Xuân già còn khÕe huyên già còn tÜÖi.
Hai em phÜÖng trܪng hòa hai,
N† chàng Kim Çó là ngÜ©i ngày xÜa!

K‹ cha, mË, em rÒi m§i k‹ t§i ngÜ©i yêu. ñó là

thÙ t¿ theo luân lš Á ñông. Không ÇÜ®c k‹ chàng
trܧc, dù mình thÜÖng chàng ghê g§m. Phäi có thÙ
215
Giang tân: b‰n sông, ven sông.
343
t¿. Và phäi chào theo thÙ t¿ Çó. Không th‹ nào m¶t
ngÜ©i Á ñông mà chào theo ki‹u ngÜ®c låi. M¶t
ngÜ©i MÏ có th‹ t§i ôm anh chàng trܧc. NhÜng
m¶t ngÜ©i ViŒt hay m¶t ngÜ©i Hoa thì không th‹
nào làm nhÜ vÆy. ñó là Çäo l¶n trÆt t¿ cûa mÃy
ngàn Ç©i. 'N† chàng Kim Çó là ngÜ©i ngày xÜa!'
Làm nhÜ ph§t tÌnh æng lê, hÖi lånh lùng. Kÿ th¿c, Á
ñông bên ngoài là phäi nhÜ vÆy. Theo Á ñông, cha
trܧc, mË sau. Vì cha Çóng vai ngÜ©i anh, mË
Çóng vai ngÜ©i em. Ÿ ViŒt Nam v® kêu chÒng b
¢ng 'anh'. (Tây phÜÖng nghe chuyŒn này h† tÙc
cÜ©i l¡m!) Liên hŒ v® chÒng là m¶t thÙ liên hŒ
anh em, ngÜ©i v® luôn luôn làm em, v® phäi
t¿ xÜng 'em'. DÀu ngÜ©i v® có thông minh hÖn,
l§n hÖn m¶t hai tu°i, hay giàu có hÖn thì cÛng vÅn
Çóng vai trò ngÜ©i em.

Tܪng bây gi© là bao gi©,

Rõ ràng mª m¡t còn ng© chiêm bao.
Gi†t châu thánh thót quËn bào,
MØng mØng tûi tûi xi‰t bao là tình!

Khóc mØng, nh»ng gi†t nܧc m¡t cûa hånh

phúc. MØng thì có mØng, nhÜng trong tâm vÅn
chÙa chÃt rÃt nhiŠu Çau kh° ngày xÜa (cô ÇÖn,
thÜÖng nh§...) cho nên vØa mØng vØa tûi, vØa tûi
vØa mØng. Cái tûi làm cho cái mØng l§n hÖn. Cái
mØng làm cho cái tûi sÓng dÆy.
Câu 'Tܪng bây gi© là bao gi©' tôi Çã suy
nghï nhiŠu gi© ÇÒng hÒ Ç‹ tìm cách dÎch ra ti‰ng
Anh mà vÅn dÎch chÜa ÇÜ®c. Ta Çang ÇÙng trܧc
m¶t s¿ th¿c quá ÇËp, quá mÀu nhiŒm cho ljn
n‡i ta không dám tin s¿ th¿c Çó là có thÆt. MÜ©i
læm næm sÓng trong tuyŒt v†ng, không còn nghï
r¢ng mình së ÇÜ®c g¥p låi ngÜ©i thân. ƒy vÆy mà
không có chuÄn bÎ gì cä, t¿ nhiên phép lå hiŒn ra
trܧc m¥t. 'Tܪng bây gi© là bao gi©.' 'Bao gi©'
tÙc là không phäi 'bây gi©.' 'Bao gi©' là

344
'when','bây gi©' là 'now'. Làm sao mà dÎch ÇÜ®c.
N‰u c¡t nghïa thì mình c¡t nghïa th‰ nào? Gi©
phút hiŒn tåi mÀu nhiŒm quá cho ljn n‡i mình
phäi nghi r¢ng gi© phút này thu¶c vŠ quá khÙ
ho¥c Çây là m¶t mÖ Ü§c cûa tÜÖng lai chÙ không
phäi là m¶t cái gì có thÆt trong hiŒn tåi. Câu này
hay ª nhiŠu ch‡. ThÙ nhÃt là cái hay vŠ n¶i dung,
không bi‰t s¿ th¿c này Çã là s¿ th¿c chÜa, hay chÌ
là m¶t giÃc mÖ thôi. ThÙ hai là cái hay vŠ hình
thÙc. Cä hai ti‰ng 'bây gi©' và 'bao gi©' ÇŠu
chuyên täi th©i gian, ÇŠu có ch» 'gi©' ÇÙng Ç¢ng
sau. ThÖ là hình änh và âm nhåc. N‰u không
dùng hai ch» 'gi©' lÆp låi thì së dª. N‰u nói:
tܪng bây gi© là lúc nào? thì së không hay. Bây
gi© và bao gi© là hai ch» gÀn giÓng nhau, nhÜ hai
s®i tóc. Bây gi© là vÀn b¢ng, bao gi© cÛng là vÀn
b¢ng. Hai ch» có th‹ l¶n v§i nhau. N‰u dÎch: 'Is it
true or is it not true?' thì dª quá Çi! Gi© phút bây
gi© có th¿c là gi© phút bây gi© không? Th¿c tåi
trong gi© phút này có phäi là m¶t th¿c tåi hay chÌ
là m¶t hình änh cûa tâm trí mình? ñó có phäi là
m¶t ÇiŠu trong quá khÙ mà mình m¶ng tܪng ra
hay m¶t ÇiŠu trong tÜÖng lai mà mình mÖ Ü§c
vào? 'Tܪng bây gi© là bao gi©?' sáu ch» rÃt mÀu
nhiŒm! Ai dÎch ÇÜ®c thì giÕi. N‰u không dÎch
bây gi© thì bao gi© m§i dÎch? Tôi nghï truyŒn
KiŠu có nh»ng câu xÙng Çáng ÇÜ®c vi‰t Ç‹ treo
trong thiŠn ÇÜ©ng. Giáo lš và th¿c tÆp cûa chúng
ta là sÓng trong gi© phút hiŒn tåi và thÃy ÇÜ®c
nh»ng mÀu nhiŒm cûa gi© phút hiŒn tåi. Ngày
xÜa khi KiŠu còn là thi‰u n» mÜ©i sáu, mÜ©i bäy
tu°i, m‡i ngày cô ÇŠu g¥p nh»ng ngÜ©i thân. HÒi
Ãy KiŠu có cái nhìn và cái cäm nghï nhÜ bây gi©
không? Có tâm niŒm trân quš ngÜ©i thân nhÜ
trong gi© phút tái ng¶ Çoàn tø này không? Tåi sao
cÛng cänh Çó, ngÜ©i Çó, nh»ng ÇiŠu kiŒn Çó mà
cái thÃy khác nhau nhÜ vÆy? Tåi sao bây gi©
mình trân quš cái mình Çang có m¶t cách kÿ lå,

345
trân quš cho ljn n‡i mình t¿ hÕi: Cái Çó có thÆt
không? Do nh»ng Çau kh° mình Çã träi qua, nh»ng
giác ng¶ mình Çåt ÇÜ®c mà mình ti‰p xúc ÇÜ®c
v§i cái mÀu nhiŒm cûa th¿c tåi. Cái gì trong Ç©i
sÓng mà không phäi là mÀu nhiŒm! S¿ kiŒn mình
Çang còn sÓng là m¶t phép mÀu. M¶t chi‰c lá
hay m¶t bông hoa ÇŠu là m¶t phép lå, ÇŠu là mÀu
nhiŒm cä. Khi còn có khä næng và ÇiŠu kiŒn Ç‹ ti
‰p xúc, Ç‹ có hånh phúc thì ta không chÎu ti‰p
xúc Ç‹ có hånh phúc. ñ®i khi mÃt rÒi thì ta m§i
than khóc. ñ†c truyŒn KiŠu cÛng giÓng nhÜ nhìn
træng, nhìn mây, Çi thiŠn hành, ti‰p xúc v§i thiên
nhiên, hoa lá, con ngÜ©i. N‰u tâm ta sáng tÕ, n
‰u ta có næng lÜ®ng cûa chánh niŒm thì ta có
th‹ nhÆn diŒn r¢ng tÃt cä nh»ng gì Çang bao
quanh ta ÇŠu là phép lå rÃt mÀu nhiŒm. Chính
thân th‹, tâm hÒn ta cÛng là nh»ng hiŒn tÜ®ng h
‰t sÙc mÀu nhiŒm. TÃt cä nh»ng cái Çó, tác giä
g†i là 'bây gi©'. Trong s¿ sÓng, vì buÒn Çau, giÆn
ghét, lo l¡ng mà chúng ta dày Çåp lên cái bây gi©,
loåi cái bây gi© ra khÕi s¿ sÓng và không thÃy
ÇÜ®c, không ti‰p xúc ÇÜ®c v§i nh»ng mÀu
nhiŒm. Chúng ta nh§ m¶t câu tÜÖng t® cách Çó
mÜ©i læm næm lúc Kim Tr†ng và KiŠu ÇÜ®c th¿c
s¿ g¥p nhau. Lúc Çó gia Çình KiŠu Çi æn sinh nhÆt
bên ngoåi, KiŠu ª nhà phá rào sang g¥p Kim Tr†ng.
Ÿ chÖi vài ti‰ng ÇÒng hÒ KiŠu phäi vŠ xem gia
Çình vŠ chÜa. ThÃy gia Çình chÜa vŠ thì låi ti‰c,
'Çi chui' sang nhà Kim Tr†ng m¶t lÀn n»a. Kim
Tr†ng Çang ngû gÆt, thÃy ngÜ©i yêu xuÃt hiŒn
Kim Tr†ng hÕi: 'ñây là m¶ng hay th¿c?' KiŠu trä
l©i: 'Bây gi© rõ m¥t Çôi ta, Bi‰t Çâu rÒi n»a
ch£ng là chiêm bao?' Håt giÓng tuŒ giác trong
Thúy KiŠu lúc Çó có chÜa chúng ta chÜa bàn t§i,
nhÜng ch¡c ch¡n là Çã có trong tâm hÒn thi sï. Vì
vÆy džc câu này chúng ta không th‹ nào không
nh§ ljn câu trܧc. N‰u ta không sÓng tÌnh thÙc
và sâu s¡c gi© phút hiŒn tåi thì tÃt cä së chÌ là

346
m¶t giÃc chiêm bao. Tܪng bây gi© là bao gi©.
Câu này có mang theo s¿ t¶i nghiŒp. Vì kh° Çau,vì
ܧc mÖ không thành t¿u ta chÜa bao gi© ÇÜ®c
sÓng thÆt, chÜa bao gi© có hånh phúc thÆt cä
cho nên bây gi© thÃy ÇÜ®c hånh phúc, thÃy
ÇÜ®c mÀu nhiŒm ta låi nghi không bi‰t có thÆt
hay không. KiŠu cÛng phän Ùng giÓng nhÜ gia
Çình KiŠu khi nghe tin KiŠu còn sÓng. Không dám
tin, vì s¿ thÆt ÇËp quá.
VŠ phÜÖng diŒn væn chÜÖng, Çây là nh»ng
l©i c¿c tä niŠm hånh phúc cûa nhân vÆt. VŠ
phÜÖng diŒn tâm lš, š tÙ câu này rÃt sâu s¡c. ñã
quen sÓng trong m¶ng, ta không có khä næng ti
‰p xúc v§i bän thân cûa th¿c tåi. Ta thÜ©ng lÅn
l¶n m¶ng và th¿c. Khi cái th¿c t¿ hi‹n bày cho ta thì
ta không có khä næng ti‰p xúc. HÒi Çi thæm tu
viŒn CÃp Cô ñ¶c, tôi có ngÒi bên cånh nh»ng bÙc
tÜ©ng Ç° cûa cái thÃt ngày xÜa Bøt ª, mân mê
nh»ng viên gåch. M¶t phái Çoàn khäo c° cûa NhÆt
Çã ljn Çây xin phép Çào x§i, khai quÆt và làm
phát hiŒn ra nŠn móng cûa nh»ng tu viŒn ngày
xÜa thi‰t lÆp trong vÜ©n Kÿ ñà. TÃt cä ÇŠu Çã
Ç° nát và bÎ phù sa che lÃp, gai cÕ m†c ÇÀy. Các
nhà khäo c° Çã moi lên và trình bày låi tÃt cä. Có
nh»ng th©i gian tu viŒn CÃp Cô ñ¶c rÃt hÜng
thÎnh, các tu viŒn ÇÜ®c xây sát nhau. Bây gi©
khai quÆt ra chúng ta bi‰t ch‡ nào là thiŠn
ÇÜ©ng, tæng xá và th¿c ÇÜ©ng. Tuy tÃt cä ÇŠu bÎ
Ç° nát nhÜng móng cûa nh»ng bÙc tÜ©ng vÅn còn
nên ta có th‹ thÃy rÃt rõ cách bÓ trí phòng Óc cûa
các tu viŒn. Nh»ng giai Çoån hÜng thÎnh cûa tu
viŒn CÃp Cô ñ¶c là nh»ng lúc các thÀy tu h†c có
hånh phúc, ti‰p xúc ÇÜ®c v§i Bøt, Pháp và Tæng.
NhÜng nh»ng giai Çoån Çó không kéo dài ÇÜ®c
mãi mãi. Nhìn vào m¶t vùng ÇÃt hoang vu cÕ m†c,
chúng ta Çâu th‹ tܪng tÜ®ng ngày xÜa nÖi này
Çã tØng hÜng thÎnh nhÜ vÆy. Chúng ta hãy nh¡m
m¡t låi và tܪng tÜ®ng Làng Mai m¶t træm næm

347
vŠ sau. Chúng ta thÃy gì? Có th‹ ta không thÃy sÜ
chÎ, sÜ anh, sÜ em, sÜ t°, không thÃy thÀy, không
thÃy gì h‰t. Ch‡ này có th‹ trª thành m¶t siêu thÎ.
Bây gi© trong giây phút hiŒn tåi chúng ta có sÜ
anh, sÜ chÎ, sÜ em Çang ngÒi v§i ta. Có thÀy Çang
ngÒi giäng. Có nܧc trà Ç‹ uÓng. Có ÇÜ©ng Ç‹ Çi
thiŠn hành. Có bàn tay Ç‹ n¡m tay ngÜ©i bån. Có
hai m¡t Ç‹ nhìn và nhÆn diŒn ra Çó là ngÜ©i anh,
ngÜ©i chÎ, ngÜ©i em cûa mình. Chúng ta có Çang
làm chuyŒn Çó hay không? Hay chúng ta Ç®i m¶t
træm næm sau Ç‹ rÒi thÃy nh»ng ÇiŠu có th‹ xäy
ra chÌ là chuyŒn Çã xäy ra trong m¶t giÃc chiêm
bao mà thôi? ñÜa tay ra chåm vào tay ngÜ©i bên
cånh m¶t chút xíu Ç‹ coi thº Çó là thÆt hay giä.
Chúng ta có khä næng làm chuyŒn Çó hay không?
Hay chúng ta cÙ t¿ giam hãm mình trong cái buÒn,
cái giÆn, cái lo Ç‹ không làm ÇÜ®c chuyŒn Çó?
'Tܪng bây gi© là bao gi©, Rõ ràng mª m¡t còn
ng© chiêm bao!' là nh»ng ti‰ng chuông chánh
niŒm giúp chúng ta tÌnh thÙc. TÃt cä bí quy‰t
cûa s¿ th¿c tÆp n¢m ª ch‡ Çó. 'Tܪng bây gi© là
bao gi©': 'Is it now or never!'. Tôi chÎu thôi, không
dÎch ÇÜ®c ra ti‰ng Anh hay ti‰ng Pháp! Tôi tin
ch¡c tÃt cä quš vÎ216 ÇŠu hi‹u, ÇŠu thÃm rÒi nhÜng
không nói ra l©i Çó thôi. Nói không ra l©i thì phäi
có ngÜ©i giúp. NgÜ©i Çó là thi sï. Thi sï là ngÜ©i
giúp mình nói nh»ng ÇiŠu mình cäm mà không nói
ÇÜ®c. NhÜng Çây là thi sï ViŒt cho nên mình cÀn
thi sï Anh, thi sï Pháp. Ch‡ mÀu nhiŒm cûa câu
này, ch¡c dÎch không ÇÜ®c, là hai ch» bây gi© và
bao gi©, lÃp láy låi. Phäi là m¶t tay phù thûy cao
tay Ãn l¡m m§i có th‹ sº døng nh»ng âm binh ngôn
ng» nhÜ th‰ ÇÜ®c. Ngôn ng» ÇÓi v§i m¶t thi sï
giÓng nhÜ âm binh mà m¶t thÀy phù thûy sº døng.
B¡t nó làm gì thì nó làm theo mình. VÎ t° thÙ ba
trong phái Trúc Lâm, thÀy HuyŠn Quang, cÛng là
m¶t thi sï l§n cûa ViŒt Nam. ThÀy cÛng có m¶t câu
216
ChÌ thính chúng Tây phÜÖng.
348
thÖ nói vŠ chuyŒn chiêm bao trong khi Çang mª
m¡t. ñó là bài Ngû trÜa trên núi. (Nghe t° cÛng ngû
trÜa chúng ta thÃy khÕe trong ngÜ©i quá phäi
không? T° ngû trÜa thì tåi sao mình không ÇÜ®c
ngû trÜa?)

VÛ quá sÖn khê tïnh

Phong lâm nhÃt tháp lÜÖng
Phän quan trÀn th‰ gi§i
Khai nhãn túy mang mang.

(CÖn mÜa Çã qua rÒi, khe nܧc trong núi im

l¥ng. RØng phong ngû m¶t giÃc mát. Nhìn låi th‰
gi§i bøi b¥m bên dܧi. M¡t mª nhÜng vÅn say nhÜ
thܩng.)

Tôi dÎch:
MÜa tånh khe núi tïnh
Ngû mát gi»a rØng phong
Nhìn låi cõi nhân th‰
M¡t mª vÅn say nÒng.

M¡t mª nhÜng vÅn say nhÜ thÜ©ng. 'Rõ ràng

mª m¡t còn ng© chiêm bao!' LÓi sÓng Çó ngÜ©i ta
g†i là 'sÓng say ch‰t m¶ng' (túy sinh m¶ng tº.)
ñåo lš cûa nhà PhÆt là sÓng tÌnh thÙc. Phäi mª
m¡t. Mª con m¡t tuŒ, con m¡t chánh niŒm chÙ
không phäi mª con m¡t thÎt. Mª con m¡t thÎt thì có
th‹ vÅn còn mê. Mª con m¡t chánh niŒm thì lúc Çó
mình thÆt s¿ ti‰p xúc ÇÜ®c v§i nh»ng mÀu
nhiŒm cûa s¿ sÓng. Bøt có khi ÇÜ®c g†i là 'con
m¡t tuŒ'. Ngày Bøt nhÆp diŒt có m¶t sÓ các thÀy
khóc. Trong nh»ng l©i khóc than có câu: 'ñÙc Th
‰ Tôn không còn n»a! Con m¡t cûa th‰ gian
không còn n»a!' (The eye of the world is no longer
there.) 'Con m¡t cûa th‰ gian' là Bøt. Con m¡t này
là con m¡t trí tuŒ, tÌnh thÙc. Bøt ÇÜ®c diÍn tä nhÜ
con m¡t cûa cu¶c Ç©i, tÙc là cái thÃy tÌnh thÙc cûa

349
cu¶c Ç©i. N‰u có con m¡t Çó thì m§i không 'túy
mang mang', không mê ngû n»a.

Tái sinh trÀn tå ân ngÜ©i tØ bi

Huyên già dܧi gÓi gieo mình,
Khóc than mình k‹ s¿ tình ÇÀu Çuôi:

KiŠu chåy låi ôm mË khóc. Không ôm cha mà

ôm mË vì v§i ngÜ©i con gái, ngÜ©i mà mình có th‹
gÀn gÛi, có th‹ ti‰p xúc vŠ thân th‹ dÍ dàng nhÃt
là mË. Trong Çây chúng ta thÃy rÃt rõ nh»ng Ç¥c
tính cûa væn hóa Á ñông. M¶t ngÜ©i con gái MÏ
sau khi bÎ xa cách ngÜ©i yêu mÜ©i læm næm së
không làm nhÜ vÆy mà së t§i ôm anh chàng trܧc.
NhÜng cô KiŠu là ngÜ©i ViŒt, vì vÆy cô phäi t§i
ôm mË. Gi»a mË và con gái có tình bån, h† dÍ tâm
s¿ v§i nhau. Vì vÆy ôm mË Ç‹ k‹ chuyŒn Çau kh°
cûa mình là dÍ nhÃt.

'TØ con lÜu låc quê ngÜ©i,

'Bèo trôi sóng v‡ chÓc mÜ©i læm næm.
'Tính r¢ng sông nܧc cát lÀm217
'Ki‰p này ai låi còn cÀm g¥p Çây!'
Ông bà trông m¥t cÀm tay,
Dung quang ch£ng khác chi ngày bܧc ra.
BÃy chÀy dãi nguyŒt dÀu hoa,
MÜ©i phÀn xuân có gÀy ba bÓn phÀn.

Ông bà ng¡m con gái. ñi ngang qua mÜ©i læm

næm, s¿ dãi dÀu không làm cho KiŠu mÃt phong
Ƕ. Có Óm, có già Çi chút ít, nhÜng vÅn còn tÜÖi,
còn xinh. 'MÜ©i phÀn xuân có gÀy ba bÓn phÀn.'
MÜ©i læm næm kh° Çau mà KiŠu vÅn còn gi»
217
Sông nÜóc cát lÀm: nܧc sông cát làm vÄn Çøc
(lÀm: vÄn Çøc.) Ýcä câu: cÙ tܪng KiŠu Çã bÕ mình
dܧi sông (TiŠn ñÜ©ng.)
350
ÇÜ®c sáu, bäy mÜÖi phÀn træm s¿ tÜÖi mát, trÈ
trung cûa ngày cÛ. NguyŒt và hoa ÇŠu chÌ cho
Thúy KiŠu. ñËp nhÜ m¥t træng, tÜÖi nhÜ bông
hoa, nhÜng cä hoa và træng ÇŠu Çã bÎ dãi dÀu, Çi
qua nh»ng cÖn bão tÓ cûa cu¶c Ç©i kh° Çau.

N‡i mØng bi‰t lÃy chi cân?

L©i tan h®p chuyŒn xa gÀn thi‰u Çâu.

SÜ Cô DiŒu Nghiêm m§i Çi thæm ViŒt Nam

có mÃy tuÀn lÍ mà vŠ nói hoài không h‰t chuyŒn
ViŒt Nam, huÓng hÒ là mÜ©i læm næm cûa Tråc
TuyŠn.

Hai em hÕi trܧc han sau,

ñÙng trông chàng cÛng trª sÀu làm tÜÖi.

Hai ÇÙa em hÕi tíu tít. Anh chàng thì Çâu dám
t§i gÀn, tuy Çã ÇÜ®c gia Çình chÃp nhÆn, và Çã
ÇÜ®c xem nhÜ là chÒng cûa KiŠu. ChÌ ÇÙng Çàng
sau nhìn nhÜng m¥t mày chàng có vÈ tÜÖi l¡m.
M¶t anh chàng MÏ, Pháp hay Hòa Lan ch¡c là không
chÎu làm nhÜ vÆy Çâu. ñ‹ š džc v§i chánh niŒm thì
ta thÃy tÃt cä khung cänh và cách thÙc Á ñông
hiŒn ra rÃt rõ trong này.
Trong Çoån này chúng ta không thÃy cø
NguyÍn Du nói gì vŠ sÜ chÎ. SÜ chÎ Çang ÇÙng Çâu
và làm gì trong khi gia Çình h† Çoàn tø? Khi džc
Çoån væn này tôi låi thÃy rÃt rõ hình dáng cûa sÜ
chÎ Çang ÇÙng Çó và chÙng ki‰n nh»ng gì xäy ra.
SÜ chÎ rÃt muÓn xem cu¶c h¶i ng¶ này Çem t§i
hånh phúc nhÜ th‰ nào. Vì vÆy sÜ chÎ rÃt chánh
niŒm. SÜ chÎ Çâu có Çi vô nhà trong pha trà! Lúc
này là lúc rÃt quan tr†ng. SÜ chÎ ÇÙng Çó rÃt im
l¥ng mà quán sát, có th‹ là trong góc sân, có th‹ là
trܧc cºa chánh ÇiŒn. SÜ chÎ là m¶t ngÜ©i thÆt s¿
thÜÖng sÜ em. CÓ nhiên sÜ chÎ Çã thÃy trong lòng
rÒi: Có th‹ mình phäi trä sÜ em låi cho gia Çình sÜ

351
em vì h† Çã bÎ xa cách nhau t§i mÜ©i læm næm.
Tâm tÜ cûa sÜ chÎ nhÜ th‰ nào? Tình thÜÖng cûa
sÜ chÎ có vܧng m¡c không? SÜ chÎ có muÓn gi» sÜ
em ª låi bên mình mãi mãi không? Hay sÜ chÎ hi‹u
ÇÜ®c ܧc v†ng cûa gia Çình sÜ em và sÜ em? Tôi
nghï r¢ngtrong lòng sÜ chÎ Çã có s¿ quy‰t ÇÎnh.

Quây nhau låy trܧc PhÆt Çài,

Tái sinh trÀn tå ân ngÜ©i tØ bi.
Sau khi nghe h‰t chuyŒn, gia Çình KiŠu m§i
thÃy vai trò sÜ chÎ Giác Duyên là rÃt quan tr†ng
trong Ç©i sÓng Thúy KiŠu. Cha mË Çã sinh ra KiŠu
nhÜng sÜ chÎ là ngÜ©i cÙu KiŠu, sinh ra KiŠu lÀn
thÙ hai. Trong nguyên løc, VÜÖng Ông Çi vŠ hܧng
Giác Duyên låy xuÓng. MË cûa Thúy KiŠu, VÜÖng
Quan và Thúy Vân ÇŠu låy theo. CÓ nhiên, chàng
Kim cÛng phäi làm nhÜ vÆy thôi (tæng thân mà!)
NhÜng NguyÍn Du Çã sºa låi chút ÇÌnh. Cø nói låy
Bøt. Cø muÓn Bøt và sÜ chÎ cùng trª thành ÇÓi
tÜ®ng cûa s¿ bi‰t Ön Çó. Låy Bøt tÙc là cÛng låy
sÜ chÎ. Ÿ Çây s¿ cung kính ÇËp hÖn. 'Tái sinh trÀn
tå ân ngÜ©i tØ bi.' NgÜ©i ch‰t rÒi mà làm cho
sÓng låi thì g†i là tái sinh. ñó là phÆn s¿ cûa sÜ chÎ
ho¥c sÜ anh. Là ngÜ©i tu thì phäi bi‰t cÙu
ngÜ©i. Gi†t nܧc Cam L¶ cûa Bøt có th‹ làm cho
m¶t ngÜ©i ch‰t sÓng låi ÇÜ®c. Gi†t nܧc Cam L¶
trên cành dÜÖng liÍu cûa ÇÙc BÒ Tát Quan Th‰
Âm tܧi xuÓng m¶t nhành cây khô thì nhành cây
Çó trª nên xanh tÜÖi, m†c lá trª låi: 'Sái khô m¶c
nhi tác phùng xuân.' NgÜ©i tu phäi Çåt cho ÇÜ®c
phép lå Çó. Phäi có gi†t nܧc tØ bi Ç‹ làm sÓng
dÆy nh»ng gì Çã khô héo và ch‰t Çi vì Çau kh°.
Ch» 'ngÜ©i tØ bi' cø NguyÍn Du dùng có th‹ chÌ cho
Bøt mà cÛng có th‹ chÌ cho sÜ chÎ. Tùy quš vÎ ch†n
l¿a. Trong nguyên løc thì nói rÃt rõ ràng là quay låi
låy sÜ chÎ. Cø NguyÍn Du gÀn gÛi v§i mình hÖn.
DÀu sao cÛng có Bøt ª trên và sÜ chÎ dù sao cÛng
chÌ là h†c trò cûa Bøt. SÜ chÎ cÙu ÇÜ®c mình tÙc là

352
Bøt cÙu mình. N‰u không có Bøt thì làm sao có sÜ
chÎ? Låy xuÓng PhÆt Çài Ç‹ tå Ön Bøt và tå Ön sÜ
chÎ. ñó là chuyŒn rÃt hay, rÃt Çúng. Tôi rÃt b¢ng
lòng thái Ƕ cûa cø NguyÍn Du.
Chi ti‰t låy này chÙng tÕ sÜ chÎ Çang không
ª trong nhà b‰p Ç‹ nÃu trà Çãi khách. SÜ chÎ có
m¥t m¶t cách Çích th¿c trong gi© phút Çó. Chúng
ta cÛng có th‹ bi‰t ÇÜ®c lúc Çó m†i ngÜ©i Çã Çi
vào thäo am rÒi; chuyŒn Çoàn viên thì có th‹ xäy
ra trܧc c°ng chánh niŒm.
Sau khi låy tå Giác Duyên, ông bà nói: 'Thôi,
bây gi© con vŠ nhà!'

KiŒu hoa giøc giã tÙc thì,

VÜÖng ông dåy rܧc cùng vŠ m¶t nÖi.

CÓ nhiên, ban ÇÀu Tråc TuyŠn không muÓn Çi

vŠ, sÜ cô muÓn ti‰p tøc tu vì sÜ cô Çang có hånh
phúc. Tråc TuyŠn nói: 'Con Çi tu rÒi, làm sao vŠ
nhà ÇÜ®c?' NhÜng lš luÆn cûa bên gia Çình là:
'Con Çi tu Çã Çành rÒi, nhÜng con phäi có b°n
phÆn v§i gia Çình. Con là m¶t ngÜ©i con, m¶t
ngÜ©i tình. Con phäi trä cái n® Çó.' Ÿ Çây m¶t câu
hÕi ÇÜ®c Ç¥t ra ngÜ©i tu làm sao Ç‹ trä n® gia
Çình và xã h¶i. ñây là m¶t chû ÇŠ rÃt hay. Chúng
ta së ti‰p tøc ª Çoån sau. Ta së thÃy phän Ùng
cûa sÜ chÎ và cûa KiŠu.

Tình kia hi‰u n†

KiŒu hoa giøc giã tÙc thì,
VÜÖng ông dåy rܧc nàng vŠ m¶t nÖi.

MÜ©i læm næm bây gi© m§i g¥p con gái, Çâu
có th‹ Ç‹ con gái ª låi Çây ÇÜ®c! Th‰ nào cÛng
phäi ÇÜa nó vŠ. ñó là cái thÜ©ng tình. SÜ chÎ Çã bi
‰t trܧc chuyŒn Çó. NhÜng sÜ em không muÓn
vŠ. SÜ em rÃt thÜÖng sÜ chÎ và muÓn tu chÙ

353
không muÓn trª vŠ cu¶c Ç©i bøi b¥m ª ngoài n»a.
ñây là l©i cûa sÜ em:

Nàng r¢ng: 'Chút phÆn hoa rÖi,

'Nºa Ç©i n‰m träi m†i mùi Ç¡ng cay.
'Tính r¢ng m¥t nܧc chân mây,
'Lòng nào còn tܪng có rày n»a không?
'ñÜ®c rày tái th‰ tÜÖng phùng,
'Khát khao Çã thÕa tÃm lòng lâu nay.
'ñã Çem mình bÕ am mây,
'Tu°i này gªi v§i cÕ cây cÛng vØa.

- 'NiŠm ao ܧc sâu s¡c nhÃt cûa con bây gi©

Çã Çåt ÇÜ®c. ñÜ®c g¥p låi cha mË và các em là
con thÕa nguyŒn l¡m rÒi! Con Çã l§n tu°i rÒi, và
rÃt hâm m¶ viŒc tu hành. ñÙng vŠ phÜÖng diŒn
th‹ chÃt cÛng nhÜ tâm hÒn con Çã chín muÒi Ç‹ có
th‹ sÓng an låc, hånh phúc v§i Ç©i sÓng xuÃt gia.'

'Mùi thiŠn Çã bén muÓi dÜa,

'Màu thiŠn æn m¥c Çã Üa nâu sÒng.

- 'Con Çã có hånh phúc trong cu¶c sÓng này

rÒi, con không muÓn trª vŠ cu¶c sÓng th‰ gian
n»a.'

'S¿ Ç©i Çã t¡t lºa lòng,

'Còn chen vào chÓn bøi hÒng làm chi!

- 'Nh»ng phiŠn não, døc v†ng, tham, sân, si,

danh l®i... không còn trong lòng con n»a thì con trª
vŠ chÓn bøi b¥m làm chi?' Lºa lòng ª Çây là phiŠn
não (affliction). Không có lºa døc, lºa tham, lºa sân
n»a thÎ g†i là t¡t lºa lòng. NhÜng Çã có m¶t thÙ lºa
khác nhen nhúm, Çó là lºa tam mu¶i, lºa tØ bi. ñây
là m¶t sÙc sÓng m§i. 'Còn chen vào chÓn bøi hÒng
làm chi?' S¿ th¿c là nhÜ vÆy. N‰u muÓn lÃy
chÒng thì có ngÜ©i chÒng nào xÙng Çáng b¢ng

354
TØ Häi không? N‰u muÓn danh v†ng thì có thÙ
danh v†ng nào l§n hÖn danh v†ng cûa m¶t vÎ Çåi
phu nhân không? Thúy KiŠu Çã n‰m h‰t tÃt cä
nh»ng cái Çó rÒi và Çã thÃy nh»ng cái Çó không
Çáng Ç‹ cho mình phäi bÆn tÆm. VÆy thì còn gì
trong cu¶c Ç©i KiŠu mong muÓn n»a? ñây là
nh»ng câu nói rÃt thÆt.
'Dª dang nào có hay gì,
'ñã tu tu trót qua thì thì thôi!

Chúng ta nên bi‰t r¢ng th©i gian truyŒn

Phong Tình Løc ÇÜ®c vi‰t chÜa có Çåo PhÆt
hiŒn Çåi hóa, chÜa có Çåo PhÆt Çi vào cu¶c Ç©i.
NgÜ©i ta vÅn nghï r¢ng gi»a hai n‰p sÓng xuÃt
gia và tåi gia không có gåch nÓi liên hŒ. ñi tu là
hoàn toàn khác, không dính líu gì t§i cu¶c Ç©i.
Chúng ta bây gi© có cái nhìn khác. Vì cu¶c Ç©i
cÀn nên chúng ta m§i Çi tu. N‰u tu Çàng hoàng
và thành công thì chúng ta có th‹ giúp ÇÜ®c Ç©i,
trܧc h‰t là giúp gia Çình cûa chúng ta.

'Trùng sinh ân n¥ng b‹ tr©i,

'Lòng nào n« dÙt nghïa ngÜ©i ra Çi?'

Lš do thÙ nhÃt là: Con muÓn tu, con Çã có

hånh phúc trong Ç©i sÓng tu h†c. Lš do thÙ hai là:
'Con thÜÖng sÜ chÎ con. Cha mË Çã sinh con ra lÀn
thÙ nhÃt. SÜ chÎ Çã sinh ra Ç©i sÓng tâm linh và
giäi thoát cûa con. Cái nghïa Çó con muÓn báo
ÇŠn. Con muÓn ª v§i sÜ chÎ.' RÃt dÍ thÜÖng. Giäi
thoát cÛng có mà tình nghïa cÛng có. ñû h‰t.
Tóm låi, nh»ng lš luÆn cûa Thúy KiŠu không phäi
chÌ là lš luÆn. Nó là s¿ thÆt trong lòng KiŠu.
NgÜ©i cha lúc Çó m§i dùng lš luÆn ngoài
Ç©i Ç‹ phän công låi: 'Con còn có b°n phÆn v§i gia
Çình, và v§i ngÜ©i yêu. Con Çã hÙa v§i ngÜ©i ta
bây gi© con Çâu có th‹ làm ngÖ dÍ dàng nhÜ vÆy
ÇÜ®c!' Nh»ng ngÜ©i trong gia Çình thu¶c vŠ phe

355
Ça sÓ. Phäi cÙng cáp l¡m và phäi có tæng thân h†a
may mình m§i ÇÎch låi n°i!

Ông r¢ng: 'BÌ thº nhÃt thì,

'Tu hành thì cÛng phäi khi tòng quyŠn.
Thº là cái này, bÌ là cái kia. NhÃt thì là có khi.
Cái này có liên hŒ t§i cái kia. Khi thì phäi th‰ này,
khi thì phäi th‰ kia. 'Tu hành thì tu chÙ ai cÃm?
NhÜng mình phäi bi‰t linh Ƕng (tòng quyŠn)!'
Ch» quyŠn Çi v§i ch» kinh (kinh quyŠn.) Kinh là con
ÇÜ©ng th£ng, có nh»ng nguyên t¡c, cÙ theo Çúng
nhÜ vÆy mà làm là ÇÜ®c. QuyŠn là linh Ƕng
trong nh»ng trÜ©ng h®p Ç¥c biŒt.

'Phäi ÇiŠu cÀu PhÆt cÀu Tiên,

'Tình kia hi‰u n† ai ÇŠn cho Çây?
'ñ¶ sinh nh© ÇÙc cao dày,
'LÆp am rÒi së rܧc thÀy ª chung.'

- 'Tu Ç‹ thành PhÆt thành Tiên, chuyŒn Çó

tÓt l¡m! Cha cÛng ÇÒng š. NhÜng vÃn ÇŠ hi‰u và
tình là b°n phÆn cûa con ngÜ©i, con cÛng phäi
giäi quy‰t nh»ng vÃn ÇŠ Ãy chÙ! ñÓi v§i gia Çình
con phäi có b°n phÆn. ñÓi v§i ngÜ©i mà con Çã
thŠ nguyŒn con phäi giäi quy‰t. Cha Çâu có cÃm
con tu nhÜng mà con phäi làm xong nh»ng
chuyŒn Çó rÒi thì con m§i tu ÇÜ®c. N‰u con nghï
r¢ng con có ân nghïa v§i sÜ chÎ thì sau này mình së
làm m¶t ngôi chùa cho Çàng hoàng rÒi m©i sÜ chÎ
t§i tu chung có phäi vui hÖn không?' Không bi‰t
ông có nghï thiŒt nhÜ vÆy không hay chÌ cÓt Ç‹
an ûi Ç‹ KiŠu chÃp nhÆn vŠ nhà. Chúng ta nên bi
‰t ª Trung Hoa và ViŒt Nam quan niŒm Hi‰u và
Tình rÃt quan tr†ng. RÃt nhiŠu nhà Nho công kích
Çåo PhÆt là nh»ng ngÜ©i xuÃt gia không bi‰t
tình, không bi‰t hi‰u, bÕ bê b°n phÆn ÇÓi v§i
gia Çình, xã h¶i, quÓc gia. Bên Çåo PhÆt ngÜ©i ta
phäi tìm cách trä l©i: Chúng tôi Çi tu không phäi là

356
không Çáp Ùng nh»ng b°n phÆn Çó. Ÿ Çây cùng
m¶t vÃn ÇŠ, khi ÇÜ®c Ç¥t trܧc m¶t hoàn cänh
nhÜ vÆy chúng ta không th‹ nào không giäi quy‰t
ÇÜ®c. Nói: 'Thôi, ba má và hai em vŠ Çi! Con nhÃt
ÇÎnh ª Çây thôi!' thì không ÇÜ®c. ñÙng vào
trÜ©ng h®p này chúng ta thÃy cÛng khó l¡m. Có
lë trong KiŠu có m¶t š ÇÎnh là vŠ thì vŠ, giäi quy‰t
xong thì së trª låi cu¶c sÓng tu hành. Lúc bÃy gi©
KiŠu không có ai h‰t, rÃt ÇÖn côi. SÜ chÎ thì
không nói; sÜ chÎ tuy thÜÖng l¡m nhÜng chÌ ÇÙng
Çó thôi. SÜ chÎ là ngÜ©i có thÜÖng yêu, có hi‹u bi
‰t. SÜ chÎ không có š niŒm muÓn tranh Çoåt Ç‹
gi» KiŠu cho riêng mình. Tråc TuyŠn bi‰t rÃt rõ sÜ
chÎ Çang ÇÙng Çó và Çã chÙng ki‰n tÃt cä nh»ng
gì Çang xäy ra. Tôi ch¡c lúc này Tråc TuyŠn Çã
ngܧc ÇÀu lên nhìn sÜ chÎ Ç‹ cÀu cÙu, hay ít nhÃt
là Ç‹ hÕi. Tôi thÃy rÃt rõ sÜ chÎ Çang gÆt ÇÀu nói:
'Em Çi Çi. Em phäi vŠ. ChÎ có ÇÙc tin ª em.' Vì vÆy
Tråc TuyŠn Çã ÇÒng š Çi vŠ v§i gia Çình Ç‹ lo giäi
quy‰t vÃn ÇŠ. Bên kia, sau mÜ©i læm næm m§i
tìm ÇÜ®c Thúy KiŠu, không có lš gì chÌ ÇÜ®c
thæm hÕi chút xíu rÒi phäi Çi vŠ. Phäi kéo KiŠu vŠ
chÙ!

Nghe l©i nàng phäi chiŠu lòng,

Giã sÜ giã cänh ÇŠu cùng bܧc ra.

Tôi nghï cùng Çi t§i am, ngoài gia Çình cûa

Thúy KiŠu còn có m¶t vài gia nhân hÀu hå cûa hai
ông quan m§i Kim Tr†ng và VÜÖng Quan. Th‰ nào
nh»ng ngÜ©i này cÛng Çã ÇÜ®c phái Çi Çem võng
l†ng t§i rܧc. Bây gi©, có phÜÖng tiŒn chuy‹n
vÆn, h† Çi ÇÜ©ng Çàng hoàng chÙ không còn phäi
Çi t¡t trong rØng lau n»a.

Tr©i còn Ç‹ có hôm nay

357
 M¶t nhà vŠ ljn quan nha,
ñoàn viên v¶i mª tiŒc hoa vui vÀy.
Tàng tàng chén cúc dª say,
ñÙng lên Vân m§i giãi bày m¶t hai:
R¢ng: 'Trong tác h®p cÖ tr©i,
'Hai bên g¥p g« m¶t l©i k‰t giao.
'G¥p cÖn bình ÇÎa ba Çào,218
'VÆy Çem duyên chÎ c¶t vào duyên em.
'CÛng là phÆn cäi duyên kim,219
'CÛng là máu chäy ru¶t mŠm220 chÙ sao?
'Nh»ng là rày ܧc mai ao,
'MÜ©i læm næm Ãy bi‰t bao nhiêu tình!
'Bây gi© gÜÖng v« låi lành,221
'Khuông thiêng lØa l†c Çã dành có nÖi.222
'Còn duyên may låi còn ngÜ©i,
'Còn vÀng træng båc còn l©i nguyŠn xÜa.
Quä mai ba bäy ÇÜÖng vØa,223
218
Bình ÇÎa ba Çào: ÇÃt b¢ng n°i sóng, š nói nh»ng bÃt
tr¡c xäy ra trong Ç©i ngÜ©i ta.
219
PhÆn cäi duyên kim: š nói duyên phÆn k‰t h®p
v§i nhau nhÜ h¶t cäi bÎ h° phách hút, cái kim bÎ tØ
thåch (nam châm) hút. Ch» Hán có câu 'H° phách thÆp
gi§i' nghïa là h° phách hút h¶t cäi và 'tØ thåch dÅn
chÆm' nghïa là Çá tÙ thåch hút kim.
220
Máu chäy ru¶t mŠm: bên này kh° thì bên kia kh°,
bên này hånh phúc thì bên kia hånh phúc.
221
GÜÖng v« låi lành: nói viŒc nÓi låi ÇÜ®c tình xÜa
nghïa cÛ, tình v® chÒng Çã tan nay låi h®p.
222
Khuông thiêng: ông tr©i. LØa l†c: s¡p Ç¥t. ñã Çành
có nÖi: còn Ç‹ cho mình cÖ h¶i.
223
223 Quä mai ba bäy ÇÜÖng vØa: š nói Thúy KiŠu Çã
luÓng tu°i nhÜng lÃy chÒng vÅn chÜa mu¶n. Bài thÖ
Phi‰u Mai (Mai røng) trong Kinh Thi (sách ghi chép
nh»ng câu ca dao cûa Trung QuÓc) có câu: 'Phi‰u h»u
mai kÿ th¿c thÃt hŠ! CÀu ngã thÙ sï, Çãi kÿ cát hŠ! Phi
‰u h»u mai, kÿ th¿c tam hŠ! CÀu ngã thÙ sï, Çãi kÿ
câm hŠ!' = (Mùa xuân s¡p qua) Quä mai røng, mÜ©i
phÀn còn bäy thôi! (K‹ Çã mu¶n rÒi ) vÆy nh»ng trai
lành ai muÓn lÃy ta, liŒu ch†n ngày tÓt mà làm lÍ cܧi
358
 'ñào non s§m v¶i xe tÖ kÎp thì!'

Cô này cÛng væn chÜÖng d»! Trong tiŒc

Çoàn viên, Thúy Vân ÇÙng lên ÇŠ nghÎ làm Çám
cܧi cho hai ngÜ©i. ChuyŒn này không phäi do
ông bÓ, bà mË, VÜÖng Quan hay Kim Tr†ng khÖi
ra. Chính Thúy Vân ÇÙng dÆy khÖi ra. Bªi vì Thúy
Vân ÇÙng ª ÇÎa vÎ thuÆn l®i hÖn nh»ng ngÜ©i
khác Ç‹ làm viŒc này. Thúy Vân Çang là 'chû nhân'
cûa Kim Tr†ng và Çây là m¶t xã h¶i Ça thê.
Thúy KiŠu nghe xong thì nói: 'Thôi Çi cô!'

DÙt l©i nàng v¶i gåt Çi:

'S¿ muôn næm cÛ k‹ chi bây gi©?
'M¶t l©i tuy có ܧc xÜa,
'Xét mình dãi gió dÀu mÜa Çã nhiŠu.
'Nói càng h° thËn træm chiŠu,
'Thà cho ng†n nܧc thûy triŠu chäy xuôi!'

Anh chàng lúc Çó m§i tÃn công, can thiŒp

vào:

Chàng r¢ng: 'Nói cÛng lå Ç©i,

'DÅu lòng kia vÆy còn l©i Ãy sao?
'M¶t l©i trót Çã thâm giao,
'Dܧi dày có ÇÃt trên cao có tr©i
'DÅu r¢ng vÆt Ç°i sao d©i,
'Tº sinh cÛng gi» lÃy l©i tº sinh!
'Duyên kia có phø chi tình,
'Mà toan chia gánh chung tình làm hai?'

Çi thôi. (Mùa xuân s¡p qua) Quä mai røng, mÜ©i phÀn
còn có ba thôi (K‹ Çã mu¶n rÒi) vÆy nh»ng trai lành ai
muÓn lÃy ta, nên kíp ngay lúc này mà xin làm lÍ cܧi Çi
thôi. Quä mai ba bäy ÇÜÖng vØa š nói mai røng nhÜng
vÅn còn mai, vÅn còn thì gi© Ç‹ làm Çám cܧi. ñào
non: tÙc là yêu Çào, gÓc ª câu Kinh Thi 'Çào chi yêu
yêu' là cây Çào ÇÜÖng non, dùng Ç‹ ví ngÜ©i con gái
m§i ljn tu°i lÃy chÒng.
359
 - 'M‡i l©i mình nói ra ÇŠu có s¿ chÙng ki‰n
cûa tr©i cao ÇÃt dày. L©i hÙa cûa mình là l©i hÙa
sÓng ch‰t. Dù s¿ vÆt có thay Ç°i, dù sao trên
tr©i có d©i Çi ch‡ khác mình vÅn gi» lÃy l©i cûa
mình nhÜ thÜ©ng. Anh Çã làm l‡i gì Ç‹ bây gi© em
låi nói nhÜ vÆy?'
ñây là lš luÆn cûa KiŠu:

Nàng r¢ng: 'Gia thÃt duyên hài,

'Chút lòng ân ái ai ai cÛng lòng.

- Không ai là không nghï t§i và mÖ u§c

chuyŒn lÙa Çôi. NhÜng:

'Nghï r¢ng trong Çåo v® chÒng,

'Hoa thÖm phong nhÎ træng vòng tròn
gÜÖng.
'Ch» trinh Çáng giá nghìn vàng,
'ñuÓc hoa ch£ng thËn v§i chàng mai xÜa.
'Thi‰p tØ ng¶ bi‰n ljn gi©,
'Ong qua bܧm låi Çã thØa xÃu xa.
'BÃy chÀy gió táp mÜa sa,
'MÃy træng cÛng khuy‰t mÃy hoa cÛng
tàn.
'Còn chi là cái hÒng nhan,
'ñã xong thân th‰ cò toan n‡i nào?

- 'Trong Çåo v® chÒng, s¿ trong sáng, nguyên

vËn cûa ngÜ©i v® là rÃt quan tr†ng. N‰u không
có trinh ti‰t thì làm sao mà không khÕi thËn
thùng? Nh»ng Çau kh° em Çã Çi qua dày xéo tÃt
cä. Trong hoàn cänh cûa em, không có bông hoa
nào mà không tàn, không có m¥t træng nào mà
không khuy‰t.'

'Nghï mình ch£ng h° mình sao,

360
 'Dám Çem trÀn cÃu d¿ vào bÓ kinh!224
'ñã hay chàng n¥ng vì tình,
'Trông hoa Çèn ch£ng thËn mình l¡m ru!

- 'CÓ nhiên là chàng mang n¥ng ch» tình trong

lòng. NhÜng nhìn vào hoa Çèn em phäi thÃy thËn
chÙ! ñây không còn là trÜ©ng h®p ngày xÜa n»a
bªi vì em Çã Çi ngang qua bi‰t bao nhiêu sóng gió
và bão táp rÒi!'

'TØ rày khép cºa phòng thu,

'Ch£ng tu thì cÛng nhÜ tu m§i là!
'Chàng dù nghï ljn tình xa,
'ñem tình cÀm s¡t Ç°i ra cÀm c©.225
'Nói chi k‰t tóc xe tÖ,
'ñã buÒn cä ru¶t mà dÖ cä Ç©i!'

KiŠu vÅn còn ܧc muÓn ti‰p tøc tu. TÓt nhÃt
là ÇÜ®c tu v§i sÜ chÎ, n‰u b¡t bu¶c phäi ª låi trä
hi‰u cho cha mË thì vÅn phäi tu ª nhà giÓng nhÜ
ngÜ©i xuÃt gia vÆy. Trong lòng KiŠu Çã có quy‰t
ÇÎnh rÒi, bªi vì KiŠu không còn nh»ng phiŠn não và
ܧc muÓn chen chân vào chÓn bøi hÒng n»a. KiŠu
khuyên Kim Tr†ng Çem tình yêu Ç°i ra tình bån.
ñiŠu này có nghïa là Thúy KiŠu Çã l§n, Çã khai mª.
Thúy KiŠu không còn thÙ tình g†i là tình Çam mê
n»a. ThÙ tình Çam mê mÜ©i læm næm trܧc bây
gi© ÇÓi v§i Thúy KiŠu Çã lånh nhÜ tro tàn. KiŠu Çã
h†c ÇÜ®c tình thÜÖng trong Çåo Bøt, thÙ tình giäi
thoát tØ bi. ThÃy r¢ng thÙ tình này khÕe quá, ÇËp
quá và b° dÜ«ng quá! Nó không Çem låi nh»ng ray
rÙt. Tình cÀm s¡t së gây sóng gió nhÜng tình bån
thì chÌ Çem låi an låc và hånh phúc thôi.
Anh chàng låi cãi:

224
TrÀn cÃu: bøi b¥m. BÓ kinh: Çåo cûa ngÜ©i v®
hiŠn; do ch» bÓ quÀn kinh thoa (quÀn väi thoa cÕ.)
225
CÀm s¡t: Tình v® chÒng; CÀm c©: tình bån.
361
 Chàng r¢ng: 'Khéo nói lên l©i,
'Mà trong lë phäi có ngÜ©i có ta!

- 'Em ÇØng nghï r¢ng em Çúng m¶t træm

phÀn træm. Em có th‹ Çúng mÃy chøc phÀn træm
nhÜng cÛng có s¿ th¿c trong l©i anh nói.' 'Mà
trong lë phäi có ngÜ©i có ta!' Câu này cÛng vui
l¡m!

'XÜa nay trong Çåo Çàn bà,

'Ch» trinh kia cÛng có ba bäy ÇÜ©ng.
'Có khi bi‰n có khi thÜ©ng,
'Có quyŠn nào phäi m¶t ÇÜ©ng chÃp kinh.

- 'Em ÇÎnh nghïa ch» trinh nhÜ th‰ nào? Có

lúc thì phäi Çi ÇÜ©ng th£ng (kinh) nhÜng có khi
phäi linh Ƕng (quyŠn). Lúc bình thÜ©ng (khi
thÜ©ng) thì theo phÜÖng pháp kinh; g¥p giai Çoån
Ç¥c biŒt (khi bi‰n) thì phäi theo phÜÖng pháp
quyŠn.' Lš luÆn này giÓng hŒt nhÜ lš luÆn cûa
ông bÓ v®. Anh chàng này ch¡c Çã Çi h†c trÜ©ng
luÆt.

'NhÜ nàng lÃy hi‰u làm trinh,

'Bøi nào cho Çøc ÇÜ®c mình Ãy vay?

- 'Cái trinh cûa em là cái trinh làm b¢ng chÃt

liŒu hi‰u. Vì hi‰u nên em phäi bán mình, Çi vào
con ÇÜ©ng kia. Cho nên ÇÓi v§i anh, em vÅn còn
hoàn toàn trong tr¡ng.' Nói cÛng khéo l¡m! Anh này
rÃt có tài næng cûa m¶t trång sÜ!

'Tr©i còn Ç‹ có hôm nay,

'Tan sÜÖng ÇÀu ngõ vén mây gi»a tr©i.

Hai câu này rÃt hay! Thu¶c vŠ sÓ nh»ng câu

hay nhÃt trong truyŒn KiŠu. Tr©i ª Çây không phäi
là ThÜ®ng ñ‰, Ng†c Hoàng hay tåo hóa. Tr©i ª

362
Çây là tình trång, hoàn cänh. Ngày hôm nay chúng
ta ÇÜ®c g¥p nhau, nhìn nhau, n¡m tay nhau; tôi
còn sÓng, anh còn sÓng, em còn sÓng Ç‹ có th‹
ngÒi uÓng trà v§i nhau, Çi thiŠn hành, nhìn træng
v§i nhau... Ngày hôm nay quš vô cùng! Tr©i còn Ç‹
có hôm nay. Chúng ta có ÇÜ®c ngày hôm nay Ç‹
sÓng, thª, nhìn thÃy nhau là m¶t phép lå l§n. N‰u
không bi‰t sÓng, không tÌnh thÙc, an låc và hånh
phúc thì chúng ta quá tŒ! ñây là nh»ng ti‰ng
chuông chánh niŒm l§n. N‰u dÎch 'Tr©i' là 'God'
thì nói: 'God has allowed today to be.' Tr©i còn Ç‹
có hôm nay. ñó là m¶t giác ng¶ rÃt l§n, m¶t phép
tÌnh thÙc. Chúng ta còn có ÇÜ®c ngày hôm nay.
M‡i ngày là m¶t t¥ng phÄm cûa ÇÃt tr©i. Không bi
‰t ngày mai nhÜ th‰ nào nhÜng hôm nay mình
có hôm nay Çây. Ta phäi làm th‰ nào Ç‹ tÕ
s¿ trân quš cûa mình ÇÓi v§i ngày hôm nay. 'Tr©i
còn Ç‹ có hôm nay' tÙc là mình còn may m¡n l¡m!
Mình rÃt có hånh phúc; ÇÜ®c ngÒi nhìn nhau, ÇÜa
tay ra thì chåm ÇÜ®c ngÜ©i mình thÜÖng. ñ†c câu
này tôi cäm Ƕng rÃt sâu s¡c. Cái thÃy ÇÜ®c diÍn
tä b¢ng sáu ch» này là chánh niŒm. TÃt cä chúng
ta ÇŠu có may m¡n. CÓ nhiên, chúng ta có th‹ Çã
có nh»ng rûi ro, Çã Çi qua nh»ng cÖn cùng c¿c, kh°
Çau, thao thÙc, ba Çào. NhÜng tr©i vÅn còn cho
chúng ta có ngày hôm nay, vÅn Ç‹ cho chúng ta
sÓng t§i ngày hôm nay Ç‹ có th‹ ti‰p xúc ÇÜ®c
v§i nhau, ngÒi bên nhau. Tr©i còn Ç‹ có hôm nay.
Sáu ch» ÇÜ®c làm b¢ng chánh niŒm, tÌnh thÙc.
Chánh niŒm là gì? Là thÙ næng lÜ®ng làm tan Çi
h‰t tÃt cä nh»ng u mê, thÃt niŒm.
'Tan sÜÖng ÇÀu ngõ vén mây gi»a tr©i.' Câu
thÙ hai này cÛng rÃt mÀu nhiŒm. Cái ngõ mình Çi
ra Çi vào bu°i sáng có th‹ có sÜÖng mù, không cho
mình thÃy ÇÜ®c ÇÜ©ng. NhÜng bây gi© sÜÖng
Çã tan rÒi. Mình thÃy gì khi tan sÜÖng ÇÀu ngõ?
Mình thÃy nh»ng bông hoa. Khi mây vén ra ª gi»a
tr©i thì mình thÃy gì? ThÃy træng. Nh»ng Çau kh°

363
mình Çã Çi qua, cái ÇÜ©ng hÀm tÓi Çen Çó kéo dài
mÜ©i læm næm, mình nói r¢ng hoa nào mà không
khuy‰t, træng nào mà không tàn: 'MÃy træng
cÛng khuy‰t mÃy hoa cÛng tàn!' ƒy vÆy mà:
'Tr©i còn Ç‹ có hôm nay.' Khi mình thÙc tÌnh ra
ÇÜ®c, thÃy ÇÜ®c ÇiŠu này thì: 'Tan sÜÖng ÇÀu
ngõ vén mây gi»a tr©i.' Låi thÃy hoa và træng trª
låi. Hay nhÜ vÆy Çó! S¿ thÆt là chúng ta còn có
ngày hôm nay. N‰u chúng ta ti‰p xúc ÇÜ®c v§i
cái hôm nay mÀu nhiŒm thì cÛng có nghïa là
nh»ng u mê, thÃt niŒm, nh»ng trª l¿c thu¶c tham,
sân, si kia ÇŠu ÇÜ®c vén ra. Tܪng là hoa tàn, ai
dè hoa còn tÜÖi hÖn bÃt cÙ lúc nào h‰t! ‘Tr©i
còn Ç‹ có hôm nay.' Ti‰p xúc ÇÜ®c ÇiŠu Çó thì:

'Hoa tàn mà låi thêm tÜÖi,

'Træng tàn mà låi hÖn mÜ©i r¢m xÜa.

Mình Çã chuy‹n hóa ÇÜ®c kh° Çau. Nh»ng kh°

Çau trong quá khÙ mÜ©i læm næm Çã trª thành
có ích l®i. Rác Çã trª thành hoa. Và dù mình có
phäi kh° trong mÜ©i læm, hai mÜÖi hay ba mÜÖi
næm Çi n»a mà n‰u mình giác ng¶ ÇÜ®c r¢ng:
'Tr©i còn Ç‹ có hôm nay' thì mình Çã không có gì
mÃt h‰t. Trái låi, hoa còn tÜÖi, træng còn sáng
hÖn xÜa.

'Có ÇiŠu chi n»a mà ng©,

'Khách qua ÇÜ©ng Ç‹ h»ng h© chàng
Tiêu!'226
Nghe chàng nói Çã h‰t ÇiŠu,

226
Chàng Tiêu: Tiêu Lang. ThÖ cûa Thôi Giao Ç©i
ñÜ©ng có câu: 'HÀu môn nhÃt nhÆp thâm nhÜ häi,
Tòng thº Tiêu lang thÎ l¶ nhân' = Cºa hÀu vào ÇÃy sâu
nhÜ bi‹n, TØ Çó chàng Tiêu khách qua ÇÜ©ng. LÃy Çi‹n
v® Tiêu Lang tên là Løc Chân bÎ b¡t dâng cho Quách Tº
Nghi, tØ Çó Tiêu Lang thÃy v® không dám nhÆn, cÙ
phäi dºng dÜng nhÜ ngÜ©i khách qua ÇÜ©ng.
364
 Hai thân thì cÛng quy‰t theo m¶t bài.

Anh chàng là trång sÜ mà! Cä nhà vŠ phe Kim

m¶t træm phÀn træm, b¡t KiŠu phäi làm Çám cܧi
v§i anh chàng cho ÇÜ®c. SÜ chÎ ª Çâu mà không
t§i giúp em? M§i bi‰t tæng thân là cÀn l¡m!

H‰t l©i khôn lë chÓi l©i,

Cúi ÇÀu nàng nh»ng ng¡n dài thª than.

Trong nguyên løc, sau khi chÃp nhÆn làm lÍ,

KiŠu nói: 'Em làm lÍ nhÜ vÆy Ç‹ m†i ngÜ©i vui thôi
nhÜng em cÜÖng quy‰t không sÓng Ç©i v®
chÒng nhÜ th‰ thÜ©ng. Em chÌ muÓn sÓng v§i
gia Çình và v§i ngÜ©i yêu cÛ thì em së sÓng nhÜ
bån thôi chÙ së không có chuyŒn chæn gÓi. Thà r
¢ng ch‰t chÙ em không làm chuyŒn Çó n»a. Em
Çã thoát nó rÒi!' Phäi làm tròn b°n phÆn cûa m¶t
ngÜ©i con, m¶t ngÜ©i chÎ và cûa m¶t ngÜ©i Çã
thŠ nguyŠn. Mình còn sÓng trong cu¶c Ç©i này
nhÜng lòng cûa mình Çã là lòng cûa ngÜ©i tu.
PhÆt giáo nhÆp th‰! KiŠu bây gi© có bän lïnh
l¡m! Chúng ta së chÙng ki‰n ÇÜ®c viŒc KiŠu dåy
cho Kim Tr†ng tu. Nh© džc nguyên løc tôi khám
phá ra nh»ng chi ti‰t không có trong truyŒn KiŠu
b¢ng ch» Nôm.
Gia Çình KiŠu chÜa hi‹u KiŠu. ChÜa bi‰t
KiŠu Çã Çi rÃt xa trên ÇÜ©ng tu tÆp. Kÿ này sÜ chÎ
Çã dåy sÜ em rÃt Çàng hoàng. Bao nhiêu nh»ng
Çam mê, danh v†ng, phiŠn não cûa KiŠu Çã tiêu
tán. KiŠu không th‹ nào trª vŠ cu¶c sÓng bøi b¥m,
trÀn tøc nhÜ xÜa n»a. KiŠu có th‹ sÓng trong cu¶c
Ç©i mà không bÎ cu¶c Ç©i làm ô nhiÍm. KiŠu nói
rÃt thÆt, rÃt rõ trong nguyên løc: 'Con chiŠu cha
mË. Em chiŠu anh. Làm lÍ thì làm Ç‹ cho tr†n, ÇËp
vŠ phÜÖng diŒn hình thÙc. NhÜng em rÃt ham tu.
Không ép em ÇÜ®c. M¶t là em ch‰t, hai là Ç‹ em
sÓng cu¶c Ç©i cûa ngÜ©i tu trong lòng gia Çình

365
này. N‰u b¡t con phäi làm nhÜ ngÜ©i khác thì
con së ch‰t. Con không thÃy hånh phúc trong n
‰p sÓng Çó n»a.' Hai ông bà viên ngoåi, cÛng
nhÜ nh»ng ngÜ©i khác ÇŠu nghï: 'Ôi! Con gái nói
bŠ ngoài nhÜ vÆy thôi! ñ‰n lúc Çó thì nó së làm
khác!' Ai cÛng nghï nhÜ vÆy. NhÜng s¿ th¿c, KiŠu
Çã làm Çúng nhÜ KiŠu nói.

GÜÖng trong ch£ng chút bøi trÀn

Nhà vØa mª tiŒc Çoàn viên,
Hoa soi ng†n ÇuÓc hÒng chen bÙc là.227
Cùng nhau giao bái m¶t nhà,
LÍ Çà Çû lÍ Çôi Çà xÙng Çôi.
ñ¶ng phòng dìu d¥t chén mÒi,
Bâng khuâng duyên m§i ngÆm ngùi tình
xÜa.
Nh»ng tØ sen ngó Çào tÖ,
MÜ©i læm næm m§i bây gi© là Çây!

TØ sen ngó Çào tÖ là tØ hÒi còn trÈ, mÜ©i

læm næm vŠ trܧc; bây gi© l©i thŠ m§i ÇÜ®c th¿c
hiŒn. ñÓi v§i Kim Tr†ng và nh»ng ngÜ©i trong gia
Çình, Çây là m¶t Çám cܧi thÆt s¿. NhÜng ÇÓi v§i
KiŠu, Çây là chiŠu th‰ gian cho ngÜ©i ta có m¶t
hình thÙc mà thôi. KiŠu nhÃt quy‰t Çi trên con
ÇÜ©ng thoát tøc, không Çi theo cu¶c Ç©i th‰
gian n»a.

Tình duyên Ãy h®p tan này,

Bi hoan mÃy n‡i Çêm chÀy træng cao.

TÓi hôm Ãy sau khi æn tiŒc, cä nhà chúc hai

ngÜ©i có hånh phúc rÒi rút lui. TÃt cä nghï r¢ng h†
së æn n¢m v§i nhau. NhÜng hai ngÜ©i Çã ngÒi nói
chuyŒn ljn khuya.
227
ñÓt ÇuÓc hoa, treo màn hÒng làm lÍ cܧi.
366
 Canh khuya bÙc gÃm rû thao,
Dܧi Çèn tÕ dång má Çào thêm xuân.

Kim Tr†ng nhìn låi thÃy Thúy KiŠu còn ÇËp quá
dܧi ánh Çèn.

Tình nhân låi g¥p tình nhân,

Hoa xÜa ong cÛ mÃy phân chung tình.

Ngày xÜa Thúy KiŠu ÇËp mê hÒn, bây gi©

KiŠu vÅn rÃt ÇËp. Thúy KiŠu là bông hoa ngày xÜa,
Kim Tr†ng là con ong cÛ. Con ong låi muÓn Çi
thæm bông hoa. Kim Tr†ng là ngÜ©i chÜa giäi
thoát, vÅn muÓn có liên hŒ nam n» v§i Thúy KiŠu
trong Çêm Çó. Nghï r¢ng sau khi Çã uÓng rÜ®u
thŠ bÒi, chÙng tÕ mình có nhiŠu thÜÖng yêu và
tình nghïa rÒi thì th‰ nào KiŠu cÛng chÎu. NhÜng
KiŠu c¿ tuyŒt. Ÿ Çây, cø NguyÍn Du rÃt kín Çáo t‰
nhÎ, không ra nói nh»ng ÇiŠu Çó.
Nàng r¢ng: 'PhÆn thi‰p Çã Çành,
'Có làm chi n»a cái mình bÕ Çi!
'Nghï chàng nghïa cÛ tình ghi,
'ChiŠu lòng g†i có xܧng tùy228 mäy may.
'Riêng lòng Çã thËn l¡m thay,
'CÛng Çà m¥t dån mày dày khó coi!
'Nh»ng nhÜ âu y‰m vành ngoài,
'Còn toan mª m¥t v§i ngÜ©i cho qua.
'Låi nhÜ nh»ng thói ngÜ©i ta,
'V§t hÜÖng dܧi ÇÃt bÈ hoa cuÓi mùa.
'CÛng là giª nhuÓc bày trò,
'Còn tình Çâu n»a là thù ÇÃy thôi!
'NgÜ©i yêu ta xÃu v§i ngÜ©i,
'Yêu nhau thì låi b¢ng mÜ©i phø nhau!

228
Xܧng tùy: phu xܧng phø tùy, chÒng nói v® Çáp
Ùng theo, có nghïa là chÒng v®.
367
 KiŠu nói r¢ng chÃp nhÆn cái Çám cܧi này, dù
chÌ là Çám cܧi hình thÙc, KiŠu cÛng Çã thÃy xÃu
h° l¡m rÒi. Còn n‰u phäi làm chuyŒn Çó thì thà
KiŠu ch‰t Çi mà còn ÇËp hÖn. Lš do cûa KiŠu là
hai ngÜ©i không còn xÙng Çôi n»a. N‰u KiŠu
chÃp nhÆn làm viŒc Çó v§i Kim Tr†ng tÙc là KiŠu
không ÇÓi xº ÇËp v§i Kim Tr†ng. Cái tình cûa hai
ngÜ©i së mÃt ÇËp Çi và chÌ còn låi s¿ bë bàng, thù
nghÎch. M¶t lš do khác là KiŠu Çã tu, Çã n‰m
ÇÜ®c mùi tÎnh låc và thÃy hånh phúc chân thÆt là
nhÜ th‰ nào rÒi thì không th‹ trª vŠ chuyŒn Çó
ÇÜ®c. CÛng nhÜ æn chay Çã lâu ngày mà cho
mình m¶t tô canh cá hay canh cua thì æn làm sao
ÇÜ®c n»a!

'Cºa nhà dÀu tính vŠ sau,

'Thì con em nó l† cÀu chÎ Çây.

- 'N‰u cÀn phäi có con nÓi dõi thì Çã có Thúy

Vân rÒi, Çâu có cÀn phäi em.'

'Ch» trinh còn m¶t chút này,

'Ch£ng cÀm cho v»ng låi dày cho tan!
'Còn nhiŠu ân ái chan chan,
'Hay gì vÀy cái hoa tàn mà chÖi?'

- 'Cái ÇËp duy nhÃt còn låi cûa em là tÃm lòng

và cu¶c sÓng tu hành. Xin anh hãy gi» gìn cho em.'

Trong lòng Kim Tr†ng phát sinh m¶t niŠm

kính ngÜ«ng chÜa bao gi© có ÇÓi v§i KiŠu. Kim
Tr†ng nói:

Chàng r¢ng: 'G¡n bó m¶t l©i,

'B‡ng không cá nܧc chim tr©i l« nhau.
'Xót ngÜ©i lÜu låc bÃy lâu,
'Tܪng thŠ thÓt n¥ng cÛng Çau ǧn nhiŠu!
'ThÜÖng nhau sinh tº Çã liŠu,

368
 'G¥p nhau còn chút bÃy nhiêu là tình.

- 'Chúng ta Çã thŠ thÓt v§i nhau và Çã phäi xa

nhau! Vì thÜÖng mà liŠu sÓng ch‰t Ç‹ tìm nhau.
G¥p nhau là cÛng chÌ mong ÇÜ®c thÃy nhau bình
yên thôi!'

'ChØng xuân tÖ liÍu còn xanh,

'Nghï r¢ng chÜa thoát khÕi vành ái ân.
'GÜÖng trong ch£ng chút bøi trÀn,
'M¶t l©i quy‰t h£n muôn phÀn kính thêm!
- 'Anh tܪng em còn trÈ thì em cÛng nhÜ
nh»ng ngÜ©i con gái khác. NhÜng anh nhÆn ra r
¢ng tâm hÒn em rÃt trong sáng, không vܧng m¶t
håt bøi nào cä. Càng nghe em nói anh càng kính
phøc em thêm!'

'BÃy lâu Çáy b‹ mò kim

'Là nhiŠu vàng Çá phäi tìm træng hoa?

- 'Lâu nay anh Çi tìm em là vì l©i thŠ vàng Çá

chÙ Çâu phäi là Ç‹ tìm chuyŒn chæn gÓi!' Nói rÃt
hay! Có lë cÛng có s¿ thÆt trong l©i nói cûa Kim,
nhÜng chÌ ÇÜ®c mÃy chøc phÀn træm thôi. Trܧc
Çó anh ta Çã ép nhÜng Çã bÎ KiŠu c¿ tuyŒt. Bây
gi© phÀn hoa n°i lên, phÀn rác Çi xuÓng.

'Ai ng© låi h®p m¶t nhà,

'L† là chæn gÓi m§i ra s¡t cÀm!'

- 'ñâu cÀn phäi chæn gÓi v§i nhau m§i là v®

chÒng chân thÆt!' Anh chàng nói rÃt tri‰t lš! Anh
chàng chÃp nhÆn ÇiŠu Çó. N‰u Kim Tr†ng là m¶t
ngÜ©i vÛ phu thì chàng Çâu Çã nghe ÇÜ®c nh»ng
ÇiŠu Thúy KiŠu nói. Ép thì hÜ h‰t! Kim Tr†ng là
ngÜ©i có khä næng nghe và chÃp nhÆn, chuy‹n
hóa. Chúng ta cÛng thÃy trong Thúy KiŠu có khä

369
næng cûa ÇÙc Quán Th‰ Âm Çi vào cu¶c Ç©i Ç‹
dìu d¡t ngÜ©i ta Çi vŠ hܧng giäi thoát.

Nghe l©i sºa áo cài trâm,

KhÃu ÇÀu låy tå cao thâm nghìn trùng:
'Thân tàn gån Çøc khÖi trong,
'Là nh© quân tº khác lòng ngÜ©i ta.

- 'Chàng là ngÜ©i rÃt Ç¥c biŒt, không phäi

tÀm thÜ©ng!' ThÆt ra quân tº ban ÇÀu không
khác lòng ngÜ©i ta l¡m, cÛng Çòi hÕi nhÜ ngÜ©i
ta vÆy. NhÜng nh© có giáo døc chàng m§i ÇÜ®c
nhÜ vÆy. Cái låy này làm cho Kim Tr†ng kËt cÙng.
Cái låy n¥ng nghìn cân!
Gån Çøc khÖi trong có nghïa là tu tÌnh và
chuy‹n hóa låi. Nh»ng gì xÃu mình làm cho tÓt,
nh»ng gì Çøc mình làm cho trong, nh»ng gì héo
mình làm cho tÜÖi. ñó là công phu tu h†c. Gån Çøc
khÖi trong là nhÜ vÆy. Trong chúng ta luôn luôn có
rác và có hoa. Chúng ta tu h†c Ç‹ chuy‹n rác thành
hoa. Không có ai là không có rác. N‰u không có
rác thì Çâu cÀn tu. NgÜ©i nào tu tÙc là ngÜ©i Çó
có rác. Có rác mà tu tÙc là có hoa. Gån Çøc khÖi
trong là do công phu tu hành mà có. Thúy KiŠu nói:
'Thân tàn gån Çøc khÖi trong, Là nh© quân tº khác
lòng ngÜ©i ta.' ThÆt ra không phäi nh© Kim Tr†ng
mà nh© bän thân Thúy KiŠu Çã tu h†c, Çã chuy‹n
hóa. Bây gi© Thúy KiŠu hÒi hܧng công ÇÙc cho
Kim Tr†ng, nhÜng Kim Tr†ng chÌ là m¶t trong
nh»ng ÇiŠu kiŒn Ç‹ giúp KiŠu có th‹ ti‰p tøc
ÇÜ®c con ÇÜ©ng tu h†c Çó thôi. Ÿ Çây, KiŠu sº
døng ái ng»: 'Sª dï em ÇÜ®c nhÜ vÆy là nh© anh.'
ñây là m¶t phÜÖng tiŒn quyŠn xäo cûa ngÜ©i tu.
Anh chàng chÌ m§i hÙa thôi. Nói nhÜ vÆy Ç‹ anh ta
gi» v»ng l©i hÙa cûa mình. Không quên 'ThÆn
chung nhÜ thÆn thûy', sau cÛng gi» ÇÜ®c nhÜ
trܧc. CÓ nhiên, 'khác lòng ngÜ©i ta' tÙc là Kim
Tr†ng hi‹u ÇÜ®c chí hܧng cûa KiŠu và tôn tr†ng

370
chí hܧng Çó. ñây là m¶t ÇiŠu Çáng khen vŠ phía
Kim Tr†ng. NhÜng y‰u tÓ cæn bän Ç‹ làm cho
'gån Çøc khÖi trong' là cái thÃy, là s¿ tu h†c cûa
Thúy KiŠu. Cái hi‹u và l©i hÙa cûa Kim Tr†ng là
m¶t trong nh»ng ÇiŠu kiŒn y‹m tr® cho s¿ hành
trì Çó mà thôi.

'MÃy l©i tâm phúc ru¶t rà

'TÜÖng tri dÜ©ng Ãy m§i là tÜÖng tri!
- 'Nh»ng l©i anh vØa nói là thÆt tØ trong tâm,
trong ru¶t Çi ra. Không phäi là l©i nói ngoåi giao.
Hi‹u nhau nhÜ vÆy m§i thÆt là hi‹u nhau. Anh Çã
hi‹u ÇÜ®c em rÒi thì anh là ngÜ©i Çích thÆt
thÜÖng em.' SÜ chÎ không bi‰t bây gi© ª Çâu
nhÜng n‰u thÃy ÇÜ®c sÜ em hành xº nhÜ vÆy
ch¡c ch¡n sÜ chÎ mØng l¡m! Công phu dåy d‡ cûa
sÜ chÎ rÃt thành công.
Khi hai ngÜ©i bån hi‹u nhau thì g†i là bån
tÜÖng tri. Trong Çåo Bøt chúng ta Çã h†c r¢ng có
hi‹u thì m§i thÜÖng ÇÜ®c. ChÜa hi‹u nhau thì chÜa
thÜÖng nhau. ChÜa hi‹u nhau sâu s¡c thì chÜa
thÜÖng nhau sâu s¡c. 'TÜÖng tri dÜ©ng Ãy m§i là
tÜÖng tri.' Câu nói cûa KiŠu rÃt phù h®p v§i chánh
pháp. KiŠu nói s¿ thÆt, không phäi nói dÓi. Ngôn
ng» cûa KiŠu làm cho månh hÖn š chí cûa ngÜ©i
con trai. KiŠu bi‰t r¢ng ngÜ©i con trai Çó thông
minh nhÜng có th‹ y‰u ÇuÓi. Kim Tr†ng Çã có
nghe KiŠu nói r¢ng làm lÍ ch£ng qua là Ç‹ cho ÇËp
vŠ hình thÙc thôi chÙ KiŠu không muÓn sÓng Ç©i
v® chÒng dung thÜ©ng. M†i ngÜ©i, trong Çó có
Kim Tr†ng, nghï r¢ng nh»ng cô gái s¡p vŠ nhà
chÒng là Üa nói nhÜ vÆy, kÿ th¿c ljn lúc Çó mà
mình ti‰n t§i m¶t bܧc thì các cô së chÃp thuÆn.
Trong trÜ©ng h®p này s¿ tình Çã không xäy ra
nhÜ vÆy. Vì ÇÙng vŠ phÜÖng diŒn tâm linh và
kinh nghiŒm sÓng mà xét thì Thúy KiŠu Çã bܧc
nh»ng bܧc dài và Çi trܧc Kim Tr†ng rÃt xa. Do Çó
Thúy KiŠu Çã ÇÙng vào vÎ trí m¶t ngÜ©i thÀy cûa

371
Kim Tr†ng vŠ m¥t tu h†c và tâm linh. Kim Tr†ng tìm
ra s¿ thÆt r¢ng ngÜ©i con gái này không còn là
ngÜ©i con gái mình yêu ngày xÜa n»a. NgÜ©i con
gái ngày xÜa cÛng Çã gi» gi§i: 'Anh ÇØng làm nhÜ
vÆy. Làm vÆy së hÕng h‰t!' Bây gi©, chuyŒn
lÆp låi lÀn thÙ hai, Thúy KiŠu låi gåt ra m¶t lÀn
n»a. NhÜng kÿ này không phäi là Thúy KiŠu gi»
gi§i. Thúy KiŠu không cÀn gi» gi§i n»a. Thúy KiŠu
Çã có kinh nghiŒm tr¿c ti‰p vŠ s¿ sÓng, vŠ giá trÎ
cûa vÆt døc, døc låc. Vì vÆy KiŠu Çã t§i trình Ƕ
không cÀn gi» gi§i n»a mà gi§i vÅn ÇÜ®c gi» nhÜ
thÜ©ng. Thúy KiŠu Çã §n chuyŒn Çó t§i xÜÖng t§i
tûy cho nên không cÀn gi» gi§i mà gi§i vÅn ÇÜ®c
gi». Khác nhau ª ch‡ Çó. Ngày xÜa chàng sinh viên
ti‰n t§i thì cô KiŠu gi» gi§i. Bây gi© cÛng chàng
sinh viên Çó, già hÖn và Çã làm quan rÒi, ÇÙng vŠ
phÜÖng diŒn hình thÙc thì Çã là chÒng cûa KiŠu
rÒi, chàng sinh viên ti‰n t§i thì Thúy KiŠu không
cÀn gi» gi§i mà chàng sinh viên Çó cÛng không
phåm gi§i. Gi» gi§i là khi nào mình còn y‰u. Khi
mình giäi thoát rÒi thì không cÀn gi» Gi§i mà Gi§i
vÅn ÇÜ®c gi». Vua TrÀn Thái Tông ngày xÜa, trong
sách Khóa HÜ, cÛng có vi‰t nhÜ vÆy. Nói r¢ng
khi m§i tu h†c thì chúng ta cÀn phäi niŒm Bøt,
tøng Kinh và gi» Gi§i nhÜng khi chúng ta Çã giäi
thoát rÒi thì: 'Çâu còn Bøt nào Ç‹ niŒm, Kinh nào
Ç‹ tøng và Gi§i nào Ç‹ trì!' Ÿ Çây chúng ta cÛng
phäi hi‹u nhÜ vÆy. Ngày xÜa KiŠu Çã gi» gi§i nhÜ
m¶t cô thi‰u n». Bây gi© KiŠu Çã vÜ®t ra khÕi,
Çã giäi thoát rÒi, KiŠu không gi» Gi§i n»a mà Gi§i
vÅn ÇÜ®c tôn tr†ng. KiŠu trª thành ngÜ©i thÀy
dåy cho Kim Tr†ng. NgÜ©i Çàn bà ñông phÜÖng
rÃt hay, h† dåy mà không có vÈ là dåy. VÅn có vÈ
nhÜ tuân phøc ngÜ©i Çàn ông nhÜng kÿ th¿c trong
Çó h† hܧng dÅn ngÜ©i Çàn ông Çi theo.

'Thân tàn gån Çøc khÖi trong,

'Là nh© quân tº khác lòng ngÜ©i ta.

372
 'MÃy l©i tâm phúc ru¶t rà,
'TÜÖng tri dÜ©ng Ãy m§i là tÜÖng tri!'
RÃt khéo. Càng nói thì càng bu¶c ngÜ©i con
trai vào l©i hÙa. Chúng ta thÃy KiŠu rÃt giÕi vŠ
tâm lš.

'Chª che Çùm b†c thi‰u gì,

'Træm næm danh ti‰t cÛng vì Çêm nay!'

- 'TØ Çây trª vŠ sau anh së là ngÜ©i h¶ pháp,

che chª, Çùm b†c cho em.' Chª che Çùm b†c là m¶t
l©i khen l§n chÙ không phäi thÜ©ng. Trong væn
chÜÖng ngÜ©i ta nói Ön 'tr©i che ÇÃt chª' (thiên
phú ÇÎa täi.) Trái ÇÃt chª mình và bÀu tr©i che
mình. Coi ngÜ©i kia nhÜ tr©i nhÜ ÇÃt, cho ngÜ©i
kia trª thành rÃt quan tr†ng. NgÜ©i kia, khi Çã lãnh
m¶t sÙ mång nhÜ vÆy thì không còn có th‹ Çi lui
ÇÜ®c n»a. ÷n chª che, lÜ®ng Çùm b†c. ñùm b†c
là nói vŠ lÜ®ng. Bi‹n có th‹ bao hàm ÇÜ®c nhiŠu
và mùa xuân có th‹ nuôi nÃng ÇÜ®c nhiŠu. 'Xuân
døc häi hàm chi lÜ®ng' tÙc là lÜ®ng nhÜ lÜ®ng
cûa bi‹n cä và cûa mùa xuân. Trong bän ti‰ng
Nôm, cø NguyÍn Du nói: 'KhÃu ÇÀu låy lå cao thâm
nghìn trùng.' Trên hình thÙc thì nhÜ låy tå m¶t
ngÜ©i, ngÜ©i Çó là ngÜ©i hi‹u và thÜÖng mình,
nhÜng kÿ th¿c là låy tå cä Tr©i, ñÃt, mùa Xuân và
Bi‹n cä. MuÓn r¢ng ngÜ©i kia Çåi diŒn cho Tr©i,
ñÃt, mùa Xuân và Bi‹n cä chª che Çùm b†c cho
mình. Chúng ta thÃy trí tuŒ cÛng nhÜ s¿ khôn
khéo cûa KiŠu rÃt l§n. Và chúng ta bi‰t KiŠu Çã
l§n lên, trܪng thành và chín ch¡n trong con
ÇÜ©ng tu h†c. 'Træm næm danh ti‰t cÛng vì
Çêm nay!' ñêm nay là cái Çêm mà chàng phát
nguyŒn tu h†c và tôn tr†ng n‰p sÓng tâm linh
cûa nàng.
Trong nguyên løc, sau khi KiŠu Çã nói cho
Kim Tr†ng nghe š chí cûa mình thì Kim Tr†ng giÆt
mình nói: 'Tình cûa em là m¶t thÙ tình rÃt trinh

373
liŒt. VÆy anh Çâu còn dám mÖ tܪng ljn thÙ
tình tÀm thÜ©ng nhÜ trܧc n»a.' CÛng trong
nguyên løc, KiŠu làm mÜ©i bài thÖ ngÛ ngôn tÙ
tuyŒt (næm ch» bÓn câu) Ç‹ hܧng dÅn cho Kim
Tr†ng thÃy ÇÜ®c chí hܧng cûa mình và tÕ š
khuyên Kim Tr†ng cÛng nên b¡t ÇÀu tu h†c. Thúy
KiŠu dåy Kim Tr†ng rÃt t‰ nhÎ. KiŠu khuyên Kim
Tr†ng Çem h‰t thông minh tài trí và ÇÙc hånh ra
Ç‹ làm quan. KiŠu chia sÈ cái hay nhÃt cûa mình
trong Ç©i sÓng tu hành và khuyên Kim Tr†ng cÛng
nên th¿c tÆp Ç‹ vÜ®t thoát nh»ng vܧng víu,
buÒn lo, khao khát trong lòng. ñây là bài thÖ thÙ
mÜ©i cûa KiŠu, chép trong nguyên løc:

Kim nhÆt trùng ki‰n lang

BÃt phøc tri h»u tº
NguyŒn quân täo ÇÎnh tình
ThÆn chung nhÜ thÆn thûy

Tôi dÎch:
Hôm nay g¥p låi chàng
Tº sinh em Çã vÜ®t
Xin chàng s§m ÇÎnh tâm
Gi» gìn sau nhÜ trܧc.

ñÜa ra mÜ©i bài thÖ, KiŠu nói thêm: 'MÜ©i

bài thÖ nói lên cái tình cûa em.' 'Thº thi‰p tình
giä: Çây là tình cûa em; m¶t thÙ tình rÃt trong
såch, nhË nhàng, giäi thoát. 'NguyŒn di quân tình
dï t¿u ngã': xin anh d©i tình cûa anh t§i Ç‹ g¥p tình
cûa em. Tình em là tình Çã vÜ®t, Çã t§i. Tình anh
Çang còn vܧng m¡c. Anh hãy ÇÎnh tâm låi, hãy
chuy‹n, d©i tình anh t§i Ç‹ g¥p tình em. Vì em
không th‹ nào Çi lui ÇÜ®c. M¶t con gà con sau khi
Çã sanh ra không th‹ nào chui låi vào trong vÕ
trÙng ÇÜ®c n»a. ñó là š cûa KiŠu. ñ†c nguyên løc
có cái l®i là ta có th‹ thÃy ÇÜ®c nh»ng chi ti‰t
không có trong tác phÄm cûa cø NguyÍn Du.

374
 ñây là m¶t ngÜ©i Çàn bà Çã kh° Çau, Çã tu
h†c, Çã Çåt t§i giác ng¶ và có khä næng giúp
ngÜ©i Çàn ông. Kim Tr†ng là ngÜ©i rÃt thông
minh, giÆt mình thÃy ÇÜ®c r¢ng ngÜ©i Çang ngÒi
v§i mình tÓi hôm nay là m¶t con ngÜ©i hoàn toàn
khác, không phäi là ngÜ©i con gái næm xÜa n»a.
MÜ©i læm næm Çã bi‰n nàng thành m¶t ngÜ©i
chín ch¡n, m¶t ngÜ©i mà mình không th‹ coi
thÜ©ng ÇÜ®c. M¶t ngÜ©i có th‹ dåy mình và soi
sáng cho mình.

CuÓn dây tØ ÇÃy vŠ sau cÛng

chØa

Tho¡t thôi tay låi cÀm tay,

Càng yêu vì n‰t càng say vì tình.
Thêm n‰n giá nÓi hÜÖng bình,
Cùng nhau låi chúc chén quÿnh giao hoan.

Hai bên låi uÓng rÜ®u. Chúng ta bi‰t Tråc

TuyŠn Çã gi» gi§i rÒi, ch¡c chÌ uÓng trà thôi chÙ

375
Çâu có uÓng rÜ®u ÇÜ®c. N‰u uÓng say thì làm
sao dåy ÇÜ®c ngÜ©i ta!

Tình xÜa lai láng khôn hàn,

Thong dong låi hÕi ngón Çàn ngày xÜa.

ñây là Kim Tr†ng, nh§ låi nh»ng k› niŒm ngày

xÜa, muÓn KiŠu Çàn cho mình nghe m¶t lÀn n»a.
'Tình xÜa lai láng khôn hàn' là tâm trång cûa Kim
Tr†ng. Tình ngày xÜa còn lai láng. Anh chàng Çã
hÙa rÒi nhÜng hÙa chÜa Çû, phäi th¿c tÆp n»a.
KiŠu bi‰t rÃt rõ ÇiŠu Çó cho nên cô m§i bu¶c anh
phäi tu Ç‹ có th‹ gi» ÇÜ®c tr†n l©i hÙa. Tình xÜa
lai láng nghïa là quá khÙ vÅn còn månh. Khôn hàn
là không th‹ nào ngæn ch¥n låi ÇÜ®c.

Nàng r¢ng: 'Vì mÃy ÇÜ©ng tÖ,

'LÀm ngÜ©i cho ljn bây gi© m§i thôi!

- 'Anh bi‰t không, chính vì bän Çàn Çó mà

em Çã kh° suÓt Ç©i!' Thi ca, âm nhåc, h¶i h†a... có
th‹ änh hܪng trên Ç©i mình rÃt nhiŠu. N‰u
không cÄn thÆn, không chánh niŒm khi thܪng
thÙc nh»ng bài nhåc, bài thÖ... mình së Çi sâu vào
sÀu kh°. LÀm ngÜ©i là ÇÄy con ngÜ©i Çi t§i ch‡
lÀm låc. LÀm ª Çây là wrong view, cái thÃy sai lÀm
vŠ cu¶c Ç©i. Câu nói cûa KiŠu có nghïa là mình
phäi cÄn thÆn trong khi tiêu thø nh»ng sän phÄm
cûa âm nhåc hay væn h†c. Ti‹u thuy‰t, vô tuy‰n
truyŠn hình, âm nhåc... Çóng m¶t vai trò rÃt l§n
trong cu¶c Ç©i mình. N‰u tiêu thø nh»ng sän
phÄm Çó mà không có chánh niŒm thì mình së kh°
suÓt Ç©i. ñiŠu này rÃt rõ trong th‰ gi§i cûa chúng
ta. N‰u chúng ta cho trÈ em tha hÒ tiêu thø
nh»ng sän phÄm væn hóa nhÜ vô tuy‰n truyŠn
hình, âm nhåc, trò chÖi ÇiŒn tº thì các em së kh°
suÓt Ç©i vì các sän phÄm Ãy có th‹ có rÃt nhiŠu
Ƕc tÓ. Bän Çàn Thúy KiŠu sáng tác hÒi nhÕ là k

376
‰t quä cûa nh»ng håt giÓng sÀu kh°, Çen tÓi,
chán Ç©i. Có th‹ nh»ng håt giÓng Çó Çã ÇÜ®c
trao truyŠn låi, Thúy KiŠu Çã không bi‰t Ç‹ chuy‹n
hóa mà vÅn Ç‹ nŠn âm nhåc Çau thÜÖng Çó trÃn
ng¿ Ç©i mình và dÅn mình Çi vŠ nh»ng nÈo
ÇÜ©ng không sáng sûa.

Nàng r¢ng: 'Vì mÃy ÇÜ©ng tÖ,

LÀm ngÜ©i cho ljn bây gi© m§i thôi!'

Nh»ng bài mình hát hàng ngày vÆn vào mình

và ÇÜa mình Çi theo ngä cûa nó. Ÿ Sài Gòn, vào
khoäng næm 1950, b†n con nít hát nghêu ngao
ngoài ÇÜ©ng 'Ôi ta buÒn ta Çi lang thang, bªi vì
Çâu?' Con nít m§i có sáu bäy tu°i mà hát nh»ng
câu nhÜ vÆy thì Ç©i cûa chúng së Çi vŠ Çâu?
Chúng ta thÃy ngay ª trong gi§i PhÆt tº cÛng có
nh»ng bài hát rÃt sÀu Çau: 'Ngài ra Çi, tØ ly, v®
hiŠn con yêu dÃu...' Nhåc rÃt sÀu Çau, không có gì
phän änh tính cách giäi thoát cûa Çåo Bøt h‰t.
Nh»ng bài hát cûa Gia ñình PhÆt Tº hay nh»ng bài
hát trong ñåo phäi mang tính chÃt cûa hùng tráng,
giäi thoát. Nh»ng bài thÖ cÛng vÆy. Chúng ta thÃy
rÃt nhiŠu bài thÖ và bài nhåc ÇÜ®c sáng tác gÀn
Çây cho thi‰u nhi mang n¥ng rÃt nhiŠu tính chÃt
kh° Çau. Và nhÜ vÆy, không có PhÆt chÃt. Chúng
ta có nh»ng bài hát nhÜ: 'Boong Boong, Tôi là
chuông Çåi hÒng...' hát lên thÃy säng khoái, månh
më. Còn nh»ng bài nhÜ Trái Tim BÒ Tát, tuy r¢ng
là Ç‹ ca ng®i ÇÙc hòa thÜ®ng Quäng ñÙc nhÜng
gi†ng rÃt là sÀu kh°; hát lên thì tÃt cä së giÓng nhÜ
nh»ng cây liÍu rÛ. Chúng ta thº nghe m¶t vài bài
rÒi m§i bi‰t nh»ng bài hát Çó tܧi nh»ng håt
giÓng sÀu Çau trong chúng ta.

'ˆn næn thì s¿ Çã rÒi!

N‹ lòng ngÜ©i cÛ vâng l©i m¶t phen.'

377
 - 'NhÜng n‹ anh là m¶t ngÜ©i bån thân thi‰t
nhÃt Ç©i nên em së vâng l©i Çàn m¶t lÀn n»a.'
NhÜng KiŠu Çã bi‰t trܧc r¢ng lÀn này mình Çàn
thì bän Çàn së khác vì tâm mình Çã giäi thoát rÒi.
Khi tâm mình Çã giäi thoát rÒi thì chåm ljn cái gì
là cái Çó chuy‹n hóa. KiŠu có m¶t ÇÙc tin rÃt l§n ª
nÖi mình.
Bän nhåc KiŠu sáng tác có tên là Båc mŒnh
(sÓ phÆn mÕng manh.) M§i có mÜ©i sáu, mÜ©i
bäy tu°i mà Çã làm ra m¶t bän nhåc tên là 'sÓ
phÆn mÕng manh'! Chúng ta thÃy lÓi giáo døc Çó,
lÓi thܪng thÙc væn nghŒ Çó, không lành månh.
Cho nên khi thÃy có m¶t ngÜ©i h†c trò làm ra m¶t
bän nhåc buÒn thì tôi nói liŠn: 'Bài này buÒn con
Öi! Nên làm m¶t bài khác vui hÖn.' Chê là chÌ chê
cái Çó thôi chÙ không chê kÏ thuÆt. Ÿ bên MÏ có
m¶t thÀy ngâm thÖ rÃt hay nhÜng có nhiŠu lúc
thÀy ngâm nh»ng bài thÖ buÒn quá, thÀy khóc
nÙc nª trong khi ngâm. Tôi nói: 'Không ÇÜ®c! Mình
là ngÜ©i tu, mình không có quyŠn nhÜ vÆy!'
Không ÇÜ®c ÇÀu Ƕc mình và ÇÀu Ƕc nh»ng
ngÜ©i xung quanh. Nh»ng bài thÖ mình ngâm phäi
là nh»ng bài hùng tráng, có tính cách giäi thoát.
Khi mình Çã làm cây lŒ liÍu rÒi thì mình së làm cho
ngÜ©i xung quanh mình khóc h‰t. Lúc Çó mình
Çang 'phän tuyên truyŠn' giáo lš cûa mình, giáo lš
cûa giäi thoát.

Trong truyŒn KiŠu có m¶t sÓ Çoån thi sï

NguyÍn Du tä KiŠu Çàn. LÀn ÇÀu tiên là Çàn cho
Kim Tr†ng nghe khi hai ngÜ©i m§i g¥p nhau. Kim
Tr†ng yêu cÀu: 'Nghe ÇÒn em Çàn rÃt hay. Em Çàn
cho anh nghe Çi!' Thúy KiŠu Çem bän nhåc hay
nhÃt cûa mình, Båc mŒnh, ra Çàn:

So vÀn dây vÛ dây væn,

BÓn dây to nhÕ theo vÀn cung thÜÖng.
Khúc Çâu Hán Sª chi‰n trÜ©ng,

378
 Nghe ra ti‰ng s¡t ti‰ng vàng chen nhau.
Khúc Çâu TÜ Mã PhÜ®ng CÀu,
Nghe ra nhÜ oán nhÜ sÀu phäi chæng!
Kê Khang này khúc Quäng Læng,
M¶t r¢ng lÜu thûy hai r¢ng hành vân.
Quá quan này khúc Chiêu Quân,
Nºa phÀn luy‰n chúa nºa phÀn tÜ gia.
Trong nhÜ ti‰ng håc bay qua,
ñøc nhÜ ti‰ng suÓi m§i sa nºa v©i.
Ti‰ng khoan nhÜ gió thoäng ngoài,
Ti‰ng mau sÀm sÆp nhÜ tr©i Ç° mÜa.
Ng†n Çèn khi tÕ khi m©,
Khi‰n ngÜ©i ngÒi Çó cÛng ngÖ ngÄn sÀu.
Khi t¿a gÓi khi cúi ÇÀu,
Khi vò chín khúc khi chau Çôi mày.

Anh chàng ngÒi không yên ÇÜ®c vì bän nhåc

Çau buÒn quá Çi! 'Khi t¿a gÓi khi cúi ÇÀu, Khi vò
chín khúc (tÙc là Çau ru¶t) khi chau Çôi mày.'
BuÒn quá!

R¢ng: 'Hay thì thÆt là hay,

'Nghe ra ngÆm Ç¡ng nuÓt cay th‰ nào.
'L¿a chi nh»ng bÆc tiêu tao,
'D¶t lòng mình cÛng nao nao lòng ngÜ©i?'

Kim Tr†ng trách Thúy KiŠu tåi sao låi Çàn m¶t
bài buÒn quá nhÜ vÆy. Thúy KiŠu Çáp:

R¢ng: 'Quen mÃt n‰t Çi rÒi,

'TÈ vui thôi cÛng tính tr©i bi‰t sao!

'Tr©i trao cho mình chÃt Çó thì mình chÎu

thôi!' Mà Tr©i nào? ñó là håt giÓng cûa ông bà cha
mË trao låi ho¥c do tØ giáo døc và thói quen mang
t§i.

379
 M¶t lÀn khác, KiŠu bÎ b¡t bu¶c phäi Çánh Çàn
cho Thúc Sinh nghe; ngÜ©i bu¶c KiŠu là v® cä cûa
Thúc Sinh, Hoån ThÜ:

Ti‹u thÜ cÜ©i nói tÌnh say,

ChÜa xong cu¶c rÜ®u Çã bày trò chÖi.
R¢ng: 'Hoa nô Çû m†i tài,
'Bän Çàn thº dåo m¶t bài chàng nghe!'

KiŠu phäi Çàn v§i tÜ cách cûa m¶t ngÜ©i ÇÀy

t§ chÙ không phäi v§i tÜ cách cûa ngÜ©i yêu nhÜ
cÛ:

Nàng Çà tán hoán tê mê,

Vâng l©i ra trܧc bình the v¥n Çàn:
BÓn dây nhÜ khóc nhÜ than,
Khi‰n ngÜ©i trên tiŒc cÛng tan nát lòng!
Cùng trong m¶t ti‰ng tÖ ÇÒng,
NgÜ©i ngoài cÜ©i nø ngÜ©i trong khóc
thÀm.
Gi†t châu lã chã khôn cÀm,
Cúi ÇÀu chàng nh»ng gåt thÀm gi†t TÜÖng.
Thúc Sinh ngÒi trên bàn tiŒc khóc nÙc, không
th‹ dØng låi ÇÜ®c. Ti‰ng Çàn cûa KiŠu ai oán
quá! Hoån ThÜ rÀy: 'Mày Çàn cái bài gì mà d» d¶i
quá vÆy, ác ôn quá vÆy! Mày làm cho chàng khóc!
ñó là t¶i cûa mày!' NhÜng Thúy KiŠu Çâu th‹ Çàn
m¶t bài vui ÇÜ®c! ChÃt nghŒ thuÆt cûa nàng là
chÃt sÀu cäm.

M¶t lúc khác KiŠu phäi Çàn cho m¶t cu¶c liên
hoan, t° chÙc bªi quan l§n HÒ Tôn Hi‰n Ç‹ æn
mØng th¡ng trÆn. HÒ Tôn Hi‰n vØa lØa và gi‰t
ÇÜ®c TØ Häi, chÒng cûa KiŠu.

Trong quân mª tiŒc hå công,

Xôn xao tÖ trúc h¶i ÇÒng quân quan.
B¡t nàng thÎ y‰n dܧi màn,

380
 Dª say låi ép cung Çàn nh¥t tâu.
M¶t cung gió thäm mÜa sÀu,
BÓn dây nhÕ máu næm ÇÀu ngón tay.
Ve ngâm vÜ®n hót nào tày,
L†t tai HÒ cÛng nhæn mày rÖi châu.

CÛng bài Çó. M¶t cung Çàn mà làm cho gió

phäi tûi, mÜa phäi sÀu. Ti‰ng Çàn lâm ly ai oán
nhÜ có máu nhÕ ra trên ngón tay ngÜ©i Çàn. Con
ve mùa hè than khóc cÛng không buÒn nhÜ vÆy.
Con vÜ®n trong rØng sâu kêu thÜÖng khi con ch
‰t cÛng không Çau kh° ljn th‰. Ai ngÒi trong
tiŒc cÛng phäi khóc, k‹ cä ngÜ©i anh hùng chi‰n
th¡ng là HÒ Tôn Hi‰n. Tâm trång cûa KiŠu lúc Çó
là tâm trång Çau kh° cùng c¿c.

HÕi r¢ng: 'Này khúc ª Çâu?

'Nghe ra muôn oán nghìn sÀu l¡m thay!'
ThÜa r¢ng: 'Båc mŒnh khúc này,
'Ph° vào tay Ãy nh»ng ngày còn thÖ.
'Cung cÀm l¿a nh»ng ngày xÜa,
'Mà gÜÖng båc mŒnh bây gi© là Çây!'

- 'Ngày xÜa Çã ch†n loåi âm nhåc Çó. Bây gi©

k‰t quä là Çây. Quan l§n nhìn vào thì thÃy!'
Nh»ng Çau kh° chÌ cho Thúy KiŠu bi‰t là mình Çã
Çi lÀm ÇÜ©ng trong s¿ thܪng thÙc âm nhåc,
nghŒ thuÆt. Vì vÆy bây gi© Thúy KiŠu nói m¶t
cách rÃt rõ ràng v§i Kim Tr†ng:

Nàng r¢ng: 'Vì mÃy ÇÜ©ng tÖ,

LÀm ngÜ©i cho ljn bây gi© m§i thôi!
'ˆn næn thì s¿ Çã rÒi!
'N‹ lòng ngÜ©i cÛ vâng l©i m¶t phen.'

Và bây gi© cø NguyÍn Du tä Thúy KiŠu Çàn

cho Kim Tr†ng nghe sau mÜ©i læm næm g¥p låi.

381
LÀn này, ti‰ng Çàn cûa Thúy KiŠu không còn nhÜ
ngày xÜa vì tâm KiŠu Çã giäi thoát:

Phím Çàn dìu d¥t tay tiên,

Khói trÀm cao thÃp ti‰ng huyŠn gÀn xa.
Khúc Çâu ÇÀm Ãm dÜÖng hòa,
ƒy là hÒ ÇiŒp hay là Trang sinh?229
Khúc Çâu êm ái xuân tình,
ƒy hÒn Thøc lj hay mình LJ quyên.230
Trong sao châu nhÕ duŠnh quyên,231
ƒm sao håt ng†c Lam ñiŠn m§i Çông.232

Khúc nhåc nghe ÇÀm Ãm, khoan hòa nhÜ ánh

dÜÖng. Nhàn nhã, xuÃt th‰ nhÜ Trang Sinh hóa
bܧm. Trong nhÜ håt ng†c trai phän chi‰u ánh
træng soi trên vùng b‹. ƒm nhÜ m¶t håt ng†c ª Lam
ñiŠn vØa m§i Çông låi. ñây là nh»ng hình änh tä

229
HÒ ÇiŒp: con bÜÖm bܧm. Trang Sinh: tÙc Trang
Chu (Trang Tº) ngÜ©i th©i Chi‰n QuÓc. Trang tº:
'XÜa kia Trang Chu chiêm bao thÃy mình hóa bܧm.
T¿ thÃy thich chí ch£ng bi‰t ljn Chu n»a! Tho¡t thÙc
dÆy, thì thù lù là Chu! Không bi‰t Chu chiêm bao
thành bܧm hay bܧm chiêm bao thành Chu?'
230
Thøc ñ‰: vua nܧc Thøc. ñ‡ quyên: chim cuÓc,
cÛng g†i là tº quy ho¥c LJ vÛ. Hoàn vÛ kš: Vua nܧc
Thøc là ñ‡ VÛ, hiŒu V†ng ñ‰ sau khi Çã nhÜ©ng ngôi
cho ngÜ©i khác lên ª Än ª núi Tây sÖn, ch‰t hóa
thành chim LJ quyên ti‰ng kêu ai oán.
231
DuŠnh quyên: vùng b‹ có træng soi.
232
Lam ñiŠn: tên hòn núi ª tÌnh Thi‹m Tây, nÖi sän sinh
nhiŠu ng†c quš. MÃy câu tä khúc Çàn ª Çoån này lÃy š
trong bài CÀm S¡t cûa Lš ThÜ©ng …n: Trang sinh hi‹u
m¶ng mê hÒ ÇiŒp, Thøc lj xuân tâm thác LJ quyên;
thÜÖng häi nguyŒt minh châu h»u lŒ. Lam ÇiŠn nhÆt
noãn ng†c sinh yên. = Trang sinh trong giÃc chiêm bao
bu°i sáng mÖ màng tܪng mình hóa bu§m, vua Thøc Ç
‰ kš thác cái lòng thÜÖng ti‰c thì xuân vào chim LJ
quyên; ch‡ b‹ r¶ng bóng træng soi håt ng†c trai có nܧc
m¡t. Lam ñiŠn bu°i n¡ng Ãm nh»ng hÒn ng†c lên hÖi.
382
s¿ Ãm áp, trong trÈo, tÜÖi xuân cûa bän Çàn.
Không còn chÃt liŒu Çau kh° ngày xÜa n»a vì tâm
cûa ngÜ©i Çánh Çàn Çã ÇÜ®c chuy‹n hóa.

L†t tai nghe suÓt næm cung,

Ti‰ng nào là ch£ng não nùng xôn xao.

Kim Tr†ng nghe bän nhåc rÃt ngåc nhiên:

Chàng r¢ng: 'Ph° Ãy tay nào,

'XÜa sao sÀu thäm nay sao vui vÀy?
'TÈ vui bªi tåi lòng này,
'Hay là kh° tÆn t§i ngày cam lai?'

Vui kh° là tåi nhÆn thÙc cûa mình hay là vì khi

h‰t cái Ç¡ng (kh°) thì t¿ nhiên cái ng†t (cam), cái
vui ljn? ñó là câu nói tri‰t lš cûa chàng Kim
Tr†ng. Anh chàng b¡t ÇÀu thÃm giáo lš Duy Tâm.
BuÒn hay vui ÇŠu là do tâm.
Câu trä l©i cûa Thúy KiŠu càng làm rõ hÖn
ÇiŠu KiŠu Çã tuyên bÓ trܧc Çó vŠ vÃn ÇŠ thܪng
thÙc væn nghŒ:

Nàng r¢ng: 'Vì chút nghŠ chÖi,

'ñoån trÜ©ng ti‰ng Ãy håi ngÜ©i bÃy lâu!
'M¶t phen tri k› cùng nhau,
'CuÓn dây tØ ÇÃy vŠ sau cÛng chØa.'

Vì ham chÖi nhåc sÀu kh° mà ti‰ng nhåc

Çoån trÜ©ng (ÇÙt ru¶t) Çã håi mình bi‰t bao
nhiêu là næm tháng. CÙ ngÒi mà û rÛ hát nh»ng
bài Nam Ai, Nam Bình, Ti‰ng XÜa, ñêm tàn B‰n
Ng¿... và sáu câu v†ng c° thì dân t¶c có th‹ vÜÖn
lên ÇÜ®c hay không? Tuy r¢ng trong Çó có chút ít
quÓc hÒn quÓc túy thÆt nhÜng Çó chÌ là nh»ng
Çau thÜÖng cûa dân t¶c ÇÜ®c ghi chép låi. N‰u
chúng ta cÙ ti‰p tøc hát m‡i ngày nh»ng bài hát

383
sÀu Çau thúi ru¶t nhÜ vÆy thì ch¡c có lë ai cÛng
thành Thúy KiŠu h‰t!
Bây gi© chúng ta Çã hi‹u nhau, Çã thÃy ÇÜ®c
s¿ thÆt rÒi thì xin vïnh biŒt cái loåi âm nhåc ÇÙt
ru¶t tØ Çây. Vì n‰u chúng ta cÙ ti‰p tøc thì con
cháu chúng ta së bÎ änh hܪng. 'CuÓn dây tØ ÇÃy
vŠ sau cÛng chØa.' ñây là quy‰t ÇÎnh cûa Thúy
KiŠu. Thúy KiŠu Çã thÃy ÇÜ®c s¿ thÆt cûa gi§i thÙ
næm và muÓn con cháu mình sau này së không
vܧng vào Çó n»a.

ChuyŒn trò chÜa chån tóc tÖ

Gà Çà gáy sáng tr©i vØa rång Çông.
Tình riêng chàng låi nói sòng,
M¶t nhà ai cÛng lå lùng khen lao.

Trong nguyên løc, Kim Tr†ng chÌ nói cho Thúy

Vân nghe thôi nhÜng Thúy Vân Çem ra nói huœch
toËt v§i gia Çình.

Cho hay thøc n» chí cao

Phäi ngÜòi s§m mÆn tÓi Çào nhÜ ai?
Hai tình vËn vë hòa hai,
Ch£ng trong chæn gÓi cÛng ngoài cÀm thÖ.
Khi chén rÜ®u khi cu¶c c©
Khi xem hoa nª khi ch© træng lên.
Ba sinh Çã phÌ mÜ©i nguyŠn,
Duyên Çôi lÙa cÛng là duyên bån bÀy.

384
385
 Chánh NiŒm Là NÈo Thoát

Mây tr¡ng thong dong

Bao nhiêu tuÀn lÍ Çã trôi qua. Chúng ta hãy
tܪng tÜ®ng Çi! Khi r©i sÜ chÎ, cæn cÙ trên l©i
hÙa cûa cha 'lÆp am rÒi së rܧc thÀy ª chung',
Thúy KiŠu vÅn mong ܧc có ngày nhÜ th‰. VŠ nhà
trä ÇÜ®c nghïa và tình rÒi thì có th‹ ti‰p tøc tu
ÇÜ®c.

Nh§ l©i lÆp m¶t am mây

Khi‰n ngÜ©i thân tín rܧc thÀy Giác
Duyên.

'Nh§ l©i lÆp m¶t am mây' tÙc là nh§ l©i hÙa

së lÆp m¶t cái chùa. Có nh»ng bän quÓc ng» khi in
ra cho dÃu phÄy (,) sau ch» 'Nh§ l©i'; theo tôi thì
không Çúng. Không lš làm chùa rÒi m§i cùng nh»ng
ngÜ©i thân tín Çi rܧc thÀy Giác Duyên! Không
phäi nhÜ vÆy. Làm chùa mà làm ª ngay thành phÓ
thì sÜ Giác Duyên Çâu chÎu t§i! Ý KiŠu là muÓn
m©i sÜ chÎ t§i Ç‹ hÕi: 'Bây gi© chÎ em mình nên
làm am ch‡ nào Ç‹ tu? Làm am Çàng hoàng vì gia
Çình em bây gi© có th‹ cung dÜ«ng ÇÜ®c. Làm
m¶t cái am mây trong Çó có phòng t¡m và lò sܪi
Çàng hoàng.'

386
 Theo tôi, 'Nh§ l©i lÆp m¶t am mây' là nh§ l©i
hÙa ngày xÜa së lÆp m¶t cái chùa và m©i thÀy t§i
ª chung, cho nên: 'Khi‰n ngÜ©i thân tín rܧc
thÀy Giác Duyên', t§i thÜa v§i ni sÜ xem ni sÜ
muÓn làm chùa ª ch‡ nào.
Có lë nhiŠu tuÀn lÍ Çã Çi qua tØ cái ngày cä
gia Çình ljn rܧc KiŠu vŠ. SÜ chÎ Giác Duyên Çã
thÃy ÇÜ®c s¿ thÆt là gia Çình này, sau mÜ©i læm
næm xa cách, cÀn s¿ có m¥t cûa Thúy KiŠu. SÜ chÎ
bi‰t phäi Ç‹ cho Thúy KiŠu Çi, sÜ chÎ không tìm
cách Ç‹ gi» låi. SÜ chÎ gÆt ÇÀu, mÌm cÜ©i: 'Em cÙ
Çi Çi. ChÎ tin tܪng r¢ng trong hoàn cänh nào em
cÛng gi» ÇÜ®c tâm BÒ ÇŠ và em cÛng së ti‰n tu
ÇÜ®c.' V§i nø cÜ©i Çó, Thúy KiŠu Çã Çi vŠ và Çã
làm ÇÜ®c nhÜ mong ܧc cûa sÜ chÎ. Th©i gian Çó
có th‹ xäy ra trong m¶t, hai, ho¥c ba tuÀn lÍ là
nhiŠu. Tôi nghï trong suÓt th©i gian Çó không có
ngày nào, gi© phút nào mà sÜ em không nh§ t§i sÜ
chÎ và mong ܧc r¢ng sau khi trä xong món n®
tình nghïa, hܧng dÅn ÇÜ®c s¿ tu h†c cho gia Çình
và cho ngÜ©i tình cÛ thì mình có th‹ trª vŠ v§i sÜ
chÎ. M¶t, hai, ba tuÀn lÍ cho ljn m¶t tháng là
nhiŠu. Không th‹ tܪng tÜ®ng r¢ng Thúy KiŠu ª lâu
hÖn mà không Çi thæm sÜ chÎ, vì tình hai ngÜ©i
rÃt th¡m thi‰t.

Nh§ l©i lÆp m¶t am mây,

Khi‰n ngÜ©i thân tín rܧc thÀy Giác
Duyên.

Tôi nghï r¢ng nh»ng ngÜ©i kia, dù thân tín

cách mÃy Çi n»a mà t§i rܧc Giác Duyên thì cÛng
không Çû lÍ. Trong chuy‰n Çi này th‰ nào cÛng
phäi có Tråc TuyŠn. Làm sao chÎu n°i cái chuyŒn
gªi ngÜ©i ta Çi mà mình không Çi! Bªi vì ngày nào,
Çêm nào, bao gi© Tråc TuyŠn cÛng nghï t§i ngÜ©i
sÜ chÎ thÜÖng yêu cûa mình, ngÜ©i Çã cÙu mình,
Çã sinh mình ra lÀn thÙ hai, không nh»ng b¢ng

387
thân xác mà b¢ng cä Ç©i sÓng tâm linh n»a. ñ‰n
nÖi thì thÃy gì?
ñ‰n nÖi Çóng cûa cài then,
Rêu trùm kë ngåch cÕ lên mái nhà.

SÜ chÎ Çã Çi rÒi. SÜ chÎ t¿ do nhÜ m¶t Çám

mây, nhÜ m¶t con håc tr¡ng. Cái ÇËp cûa sÜ chÎ là
ch‡ Çó. Cái ÇËp cûa ngÜ©i tu là cái t¿ do cûa
ngÜ©i Çó. NgÜ©i tu là m¶t ngÜ©i có không gian.
Không gian ª trong lòng và không gian ª chung
quanh. N‰u muÓn Çi thì Çi, không có gì có th‹ gi»
ngÜ©i tu ÇÜ®c. Có m¶t bài kŒ chúng ta thÜ©ng
ngâm:

Bøt là vÀng træng mát

ñi ngang tr©i thái không
HÒ tâm chúng sanh l¥ng
Træng hiŒn bóng trong ngÀn.

Bài này tôi Çã dÎch t¿ do tØ m¶t bài thÖ ch»

Hán trong m¶t khóa tu ª miŠn Nam Cali:

BÒ tát thanh lÜÖng nguyŒt

Du Ü tÃt cänh không
Chúng sanh tâm cÃu tÆn
BÒ ÇŠ änh hiŒn trung.

(M¥t træng trong và mát cûa BÒ tát Çi chÖi ª

cõi không tuyŒt ÇÓi; N‰u nh»ng bøi b¥m cÃu u
‰ trong tâm chúng sanh h‰t rÒi thì hình änh giác
ng¶ hiŒn ra trong tâm Ãy.)

Ta có th‹ h†a tÜ®ng ÇÙc BÒ tát Quan Th‰

Âm ngÒi trên m¶t phi‰n Çá, phía trên có m¥t
træng và vi‰t bÓn câu thÖ này lên ch‡ låc khoän.
Bài dÎch có thêm hình änh hÒ tâm, và træng hiŒn
bóng. Træng hiŒn chÙ không phäi 'bÒ ÇŠ hiŒn'.
Træng ª Çây tÙc là BÒ ÇŠ, ch» træng ÇÜ®c lÃy låi,

388
không mÃt, nên tÙ thÖ có tính nhÃt trí hÖn trong
nguyên bän ch» Hán. Cái ÇËp và cái hånh phúc cûa
ngÜ©i tu ÇÜ®c xây d¿ng b¢ng chÃt liŒu g†i là
không gian, t¿ do. Con ngÜ©i không có t¿ do là con
ngÜ©i chÜa có hånh phúc l§n. Bài thÖ cho chúng
ta thÃy s¿ thÆt Çó. Càng có nhiŠu t¿ do thì chúng
ta càng có nhiŠu hånh phúc. Ngày nghe thÀy
ThiŒn Minh tÎch, tôi vi‰t m¶t bài thÖ cho thÀy, Çó
là bài Mây Tr¡ng Thong Dong. ThÀy ThiŒn Minh
ngày xÜa h†c ª PhÆt h†c viŒn chùa Báo QuÓc tÓt
nghiŒp cùng m¶t l§p v§i thÀy Trí Quang. ThÀy
ThiŒn Minh là ngÜ©i rÃt thông minh, mau lË, t°
chÙc rÃt hay. N‰u cÀn m¶t thÀy ngÒi chû t†a m¶t
Çåi h¶i Ç‹ giäi quy‰t nh»ng vÃn ÇŠ khó khæn thì
ngÜ©i làm chû t†a giÕi nhÃt, ÇÜa Çåi h¶i Çi t§i
s¿ thành công mau nhÃt Çó là thÀy ThiŒn Minh.
RÃt mau nhåy, rÃt thông minh. Trong cu¶c tranh
ÇÃu cûa PhÆt Giáo ViŒt Nam cho nhân quyŠn dܧi
quyŠn ông Ngô ñình DiŒm, thÀy ThiŒn Minh Çã
ÇÜ®c cº làm trܪng phái Çoàn Liên Tông, gÒm Çåi
diŒn cûa T°ng H¶i PhÆt Giáo ViŒt Nam và các t°
chÙc PhÆt giáo khác, ÇÙng ra thÜÖng thuy‰t v§i
phái Çoàn Liên B¶ cûa chính phû. Bên phía chính
phû phái Çoàn Liên B¶ (b¶ N¶i Vø, b¶ Xã H¶i, v.v..)
có Phó T°ng thÓng NguyÍn Ng†c ThÖ làm trܪng
Çoàn. Chúng ta bi‰t thÀy ThiŒn Minh mà hܧng
dÅn m¶t phái Çoàn nhÜ vÆy là hay nhÃt. Trong khi
h†p, phái Çoàn PhÆt giáo Çã thành công. Bên
chính phû phäi kš vào m¶t thông cáo chung, tôn
tr†ng quyŠn t¿ do cûa PhÆt giáo. Khi thông cáo
chung ÇÜ®c công bÓ, m†i ngÜ©i thÃy Çây là m¶t
th¡ng l®i l§n cûa phía PhÆt Giáo. NhÜng chính
quyŠn không có thiŒn chí. H† kš xong låi âm thÀm
phän b¶i låi thông cáo chung Ãy. Trong cu¶c tranh
ÇÃu cûa PhÆt giáo Ç‹ chÓng ch‰ Ƕ Ƕc tài, thÀy
ThiŒn Minh Çã Çóng m¶t vai trò rÃt l§n. Khi chính
phû cûa xã h¶i chû nghïa lên, h† s® thÀy ThiŒn
Minh nên Çã bÙc tº thÀy. H† b¡t thÀy và ép thÀy

389
t¿ tº trong m¶t nhà tù tåi Sài Gòn. ThÀy ThiŒn
Minh phäi xé áo làm dây Ç‹ t¿ tº. Khi thÀy tÎch rÒi,
s® quÀn chúng phän Ùng månh nên h† Çã chª
thÀy vŠ Hàm Tân, m¶t hai ngày sau m§i báo tº.
ThÀy Trí Thû và các thÀy khác phäi vŠ Hàm Tân
m§i nhÆn xác ÇÜ®c. Lúc Çó tôi Çang ª PhÜÖng
Vân Am. Tôi nh§ bu°i chiŠu hôm Çó, nhÆn ÇÜ®c
tin bên nhà, thÀy trò làm viŒc suÓt Çêm tìm
nh»ng d» kiŒn có ÇÜ®c vŠ thÀy ThiŒn Minh, t°
chÙc h†p báo, làm press release, báo cáo vŠ cái ch
‰t cûa thÀy ThiŒn Minh. Bu°i sáng, khi làm xong
công viŒc, tôi ngÒi låi, tܪng niŒm thÀy ThiŒn
Minh và vi‰t bài Mây Tr¡ng Thong Dong Ç‹ cúng
dÜ©ng thÀy. Mây tr¡ng thong dong là m¶t Çám
mây t¿ do. ThÀy ThiŒn Minh bây gi© Çã trª thành
m¶t Çám mây tr¡ng, thÀy Çã có s¿ thong dong rÒi.
Trong bài thÖ, tôi dùng hai hình änh: Çám mây và
dòng suÓi; giÓng nhÜ hai ngÜ©i bån. Mây và suÓi
là hai cái khác nhau nhÜng cùng m¶t bän chÃt. Tôi
nói ngày xÜa tôi là dòng suÓi còn thÀy ThiŒn Minh
là Çám mây. M¶t bên thì Çi xuÓng Ç‹ tìm ra bi‹n
ñông, m¶t bên thì thong thä rong chÖi trên tr©i.
Cä hai ÇŠu hËn nhau Çi vŠ bi‹n ñông. NhÜng vì
hoàn cänh kh° Çau, khó khæn cho nên Çám mây
Çã bi‰n thành mÜa, rÖi xuÓng:

MÂY TR ﾍ NG THONG DONG

nh§ thuª xÜa - khi ngÜÖi còn là Çám båch vân bay
thong dong
ta theo nguÒn múa ca Çi vŠ Çåi dÜÖng mênh
mông,
ngÜÖi lÜu luy‰n chÓn ÇÌnh cao, l¡ng ti‰ng reo
cÜ©i ngàn thông
ta nhÃp nhô trên sóng båc, lên xuÓng vào ra muôn
trùng.

390
KÎp ljn khi thÃy trÀn gian qu¢n quåi lŒ chäy
thành dòng
thì ngÜÖi bi‰n thành mÜa, nhÕ gi†t tuôn tràn
Çêm Çông
mây Çen mÎt m© m¶t phÜÖng chØ, m¥t tr©i hÃp
hÓi
ngÜÖi g†i ta vŠ, cùng nhau giæng tay n°i trÆn
cuÒng phong.233

Lòng thänh thÖi Çâu,

khi hoa ngàn cÕ núi còn rên si‰t hÆn bÃt công,
ngÜÖi ÇÜa hai tay thiên thÀn, quy‰t tâm tháo bÕ
cùm gông.
trong khi bóng tÓi phû ÇÀy, h†ng súng Çen ngòm
båo l¿c
xÜÖng dÒn thành gò cao chØ,
trong khi máu Çã chäy dài thành sông.

Hai bàn tay ngÜÖi dÆp nát, thÜÖng ôi,

xích xiŠng vÅn chÜa tháo ÇÜ®c
ta g†i sÃm sét vŠ bên ngÜÖi,
quy‰t cùng båo l¿c mª cu¶c thÜ hùng gan då hÖn
ngÜ©i, trong Çêm ngÜÖi hóa thành SÜ VÜÖng
rÓng l§n hàng vån loài ma quái nghe ngÜÖi, Çã
cÀm cÆp run trong Çêm sÜÖng.

Hiên ngang không lùi bܧc chØ,

dù phía trܧc dày Ç¥c hÀm chông
ngÜÖi thän nhiên ÇÜa m¡t nhìn båo l¿c chØ,
nhÜ nhìn vào khoäng không.
SÓng Ch‰t là chi chØ, ép u°ng nhau sao ÇÜ®c?
ngÜÖi g†i tên ta mà cÜ©i chØ,
không m¶t l©i rên si‰t, dù tra tÃn cùm gông.

Bây gi© thoát Çi, xiŠng xích không còn bu¶c n°i
chân thân,
ngÜÖi trª vŠ ki‰p xÜa mây tr¡ng,
233
ñám mây g†i dòng suÓi vŠ, t° chÙc cu¶c tranh ÇÃu.
391
thänh thÖi trên bÀu mênh mông;
ñ‰n, ñi t¿ ngÜÖi - ÇÌnh cao nào thích thú thì
ngÜÖi dØng låi,
cÜ«i trên sóng båc ÇÀu chØ, ta hát ru ngÜÖi khúc
hát bi hùng.
Hình änh Çó cÛng là hình änh cûa t¿ do. 'ñÌnh
cao nào thích thú thì ngÜ©i dØng låi', ch‡ nào
không thích thì Çi. ñó là hành tung cûa Çám mây.
SÜ chÎ cÛng vÆy. Ch‡ nào thích thì sÜ chÎ ª låi, ch‡
nào muÓn tØ giã thì sÜ chÎ tØ giã. SÜ chÎ là m¶t
con ngÜ©i t¿ do. SÜ chÎ không bÎ vܧng m¡c, Çam
mê. SÜ chÎ quä thÆt là m¶t ngÜ©i chân tu. RÃt
thÜÖng em nhÜng không dính m¡c. N‰u cÀn trä
em vŠ v§i gia Çình thì sÜ chÎ trä. SÜ chÎ luôn luôn
muÓn gi» t¿ do cûa em, không c¶t em vào trong
vòng vܧng m¡c. Chúng ta có danh tØ Duyên Giác.
Duyên Giác ho¥c Bích Chi PhÆt là nh»ng bÆc tu
h†c nh© quán chi‰u vŠ MÜ©i Hai Nhân Duyên mà
chÙng ng¶. Ÿ Çây không phäi là Duyên Giác mà là
Giác Duyên (conditions for enlightenment), nh»ng
ÇiŠu kiŒn Ç‹ chúng ta tÌnh ng¶, giác ng¶. Con
ngÜ©i cûa sÜ chÎ là m¶t ÇiŠu kiŒn chính Ç‹ giúp
Tråc TuyŠn Çåt t§i giác ng¶ và chuy‹n hóa. M‡i
ngÜ©i trong chúng ta phäi là m¶t ÇiŠu kiŒn Ç‹
giúp ngÜ©i thÜÖng cûa chúng ta Çåt t§i s¿ hi‹u bi
‰t, giác ng¶ và giäi thoát. M‡i chúng ta, khi Çi tu
rÒi, phäi là m¶t ÇiŠu kiŒn Ç‹ giúp cho nh»ng
ngÜ©i thân cûa chúng ta ÇÜ®c giác ng¶. Chúng ta
phäi giúp cha, mË, anh, chÎ, em, bån bè cûa chúng
ta ÇÜ®c giác ng¶. Chúng ta phäi th¿c hành š
nguyŒn cûa sÜ chÎ. Giác Duyên là m¶t phÀn trong
con ngÜ©i chúng ta. Chúng ta phäi nuôi l§n con
ngÜ©i Giác Duyên trong ta Ç‹ sau này ta có th‹
giúp cha mË, t° tiên, gia Çình và xã h¶i. Giúp v§i tÜ
cách nh»ng ÇiŠu kiŒn ÇÜa t§i s¿ th¿c hiŒn hi‹u bi
‰t, giác ng¶ và thÜÖng yêu.
Trong nguyên løc, khi KiŠu cùng v§i m¶t sÓ
ngÜ©i ljn tìm sÜ chÎ Giác Duyên tåi chùa thì h†

392
thÃy cºa Çóng, sÜ chÎ Çã Çi rÒi, trܧc cºa có Ç‹ låi
m¶t câu thÖ ch» Nho:

NhÜ®c vÃn ngô thân hà xÙ khÙ

ThÜ©ng bån chi håc bán không vân.

'N‰u hÕi thân tôi Çã Çi vŠ hܧng nào thì trä

l©i r¢ng bây gi© tôi Çang bay theo con chim håc ª
gi»a Çám mây trên tØng không.' Có nghïa là: Tôi là
m¶t con ngÜ©i t¿ do, muÓn Çi Çâu thì Çi; tôi
không có ÇÎa chÌ nhÃt ÇÎnh. Vì câu Çó trong nguyên
løc nên cø NguyÍn Du vi‰t:

SÜ Çà hái thuÓc phÜÖng xa

Mây bay håc lánh bi‰t là tìm Çâu?

'Hái thuÓc phÜÖng xa' là lÃy š tØ bài thÖ

Tùng hå vÃn ÇÒng tº cûa thi sï Giä ñäo Ç©i
ñÜ©ng. Bài thÖ rÃt hay:

Tùng hå vÃn ÇÒng tº

Ngôn: SÜ thê diŒp khÙ
ChÌ tåi thº sÖn trung
Vân thâm bÃt tri xÙ.

((Khách ngØng låi) dܧi cây tùng và hÕi chú

ti‹u. ñáp: ThÀy tôi Çi hái thuÓc, chÌ quanh quÄn
trong núi này thôi, (nhÜng vì) mây dày Ç¥c quá
(nên) không bi‰t ª ch‡ nào.)
Chú ti‹u này là m¶t chú ti‹u rÃt thÜÖng thÀy.
Không muÓn nh»ng ngÜ©i khách t§i làm quÃy
thÀy cho nên dÀu có bi‰t thÀy ngÒi ª Çâu chú
cÛng không nói. Cä mÜ©i næm nay tôi có cÓt
truyŒn này mà chÜa vi‰t ÇÜ®c: Trong ngôi chùa
Çó có m¶t ông thÀy và m¶t chú ti‹u. ThÀy làm tròn
b°n phÆn cûa m¶t ông thÀy và chú ti‹u cÛng
thÜÖng thÀy l¡m. ThÌnh thoäng thÀy d¡t chú ti‹u
lên khu rØng phía sau chùa. M¶t b»a vui miŒng

393
thÀy nói chÖi v§i chú ti‹u: 'ñây m§i là chùa cûa
thÀy còn chùa dܧi Çó không phäi. Dܧi Çó thÀy
phäi làm nhiŠu viŒc, phäi ti‰p khách quá nhiŠu.
Trên này có nh»ng cây thông cao vút, ngÒi ª Çây
thÀy rÃt sung sܧng. ñây m§i thÆt là chùa cûa
thÀy.' Hai thÀy trò chÌ nói chÖi v§i nhau thôi. Có
b»a n†, chú ti‹u Çang làm viŒc thì có ông khách
t§i: 'ThÀy Çâu chú?' Chú Çáp: 'Trên chùa.' Chú
không chánh niŒm l¡m, chú Çang nghï t§i khu
rØng ª trên ÇÒi, 'chùa thiŒt' cûa thÀy. Ông khách
hí hºng, Çi vào chánh ÇiŒn, ngó quanh ngó quÃt
không thÃy thÀy Çâu. ñi m¶t vòng cÛng không
thÃy. Ông ta hÕi: 'Chú nói thÀy ª trên chùa mà sao
tui không thÃy?' Bi‰t r¢ng hÒi nãy mình không có
chánh niŒm, chú nói: 'Chùa này là chùa cûa bác.
Chùa cûa thÀy ª trên cao kìa. NhÜng bác ÇØng lên
Çó! Chùa cûa bác ª Çây. Trên Çó là chùa cûa thÀy.'
CÓt truyŒn là nhÜ vÆy. Tôi có š vi‰t truyŒn ng¡n
Çó nhÜng mÜ©i næm nay chÜa vi‰t ÇÜ®c. Chú
ti‹u ª Çây giÕi quá! Chú bi‰t thÀy Üa ngÒi ch‡ nào
trên núi nhÜng chú Çã nói: 'ThÀy tôi hái thuÓc, chÌ
ª trên núi này thôi nhÜng mây dày quá không bi‰t
ª ch‡ nào. Có lên tìm cÛng không thÃy Çâu, chi b
¢ng ÇØng lên.' Có nghïa là: 'ñ‹ cho thÀy tôi yên.'
ñ†c câu thÖ cûa NguyÍn Du 'SÜ Çà hái thuÓc
phÜÖng xa' chúng ta hi‹u là sÜ chÎ không muÓn bÎ
quÃy rÀy.

ñ‰n nÖi Çóng cûa cài then

Rêu trùm kë ngåch cÕ lên mái nhà.

ñ†c hai câu thÖ này tuy thÃy hay nhÜng n‰u
chÜa bi‰t gÓc rÍ cûa chúng thì ta cÛng chÜa
thÃm l¡m. SÜ chÎ nhÜ m¶t Çám mây t¿ do, nhÜ m¶t
con håc tr¡ng. MuÓn Çi Çâu thì Çi. ThÆt ra sÜ chÎ
Ǥ d¿ng cái am này ª b© sông TiŠn ñÜ©ng Ç‹ làm
gì? Làm am Çó là Ç‹ sÓng v§i sÜ em thôi. N‰u sÜ
em Çi rÒi thì gi» am làm gì n»a? Thä bò mà Çi. Tìm

394
vŠ am cÛ mà thÃy 'Rêu trùm kë ngåch cÕ len mái
nhà' thì cäm thÃy th‰ nào? BuÒn. BuÒn vì không
g¥p ÇÜ®c sÜ chÎ n»a. NhÜng ta thÃy sÜ chÎ ÇËp vô
cùng. SÜ chÎ là m¶t con ngÜ©i t¿ do, không dính
m¡c. Khi cÀn thì sÜ chÎ làm chùa Ç‹ sÓng v§i sÜ
em. Khi sÜ em không cÀn n»a thì sÜ chÎ bÕ, Çi vŠ
v§i Ç©i sÓng t¿ do thanh thoát cûa mình. NhÜ m¶t
con chim h†c, nhÜ m¶t Çám mây tr¡ng. Nh»ng câu
thÖ này ÇËp l¡m:

ñ‰n nÖi Çóng cºa cài then

Rêu trùm kë ngåch cÕ lên mái nhà.
SÜ Çà hái thuÓc phÜÖng xa
Mây bay håc lánh bi‰t là tìm Çâu.

SÜ chÎ Çã trª thành huyŠn thoåi. RÃt ÇËp. Tu,

chúng ta chÌ muÓn trª thành nhÜ sÜ chÎ mà thôi.
TØ Çó vŠ sau ngày nào Tråc TuyŠn cÛng lên
am th¡p nhang. CÓ nhiên là cÛng c¡t cÕ và ngÒi Çó
Ç‹ nh§ sÜ chÎ.

N¥ng vì chút nghïa bÃy lâu,

Trên am cÙ gi» hÜÖng dÀu hôm mai.

Ngày xÜa ngÜ©i ta Çi không Ç‹ låi ÇÎa chÌ.

NgÜ©i ta chÜa có bÜu ÇiŒn, ÇiŒn thoåi, ÇiŒn tín
và ÇiŒn thÜ (e-mail) thành ra sÜ em không có
cách nào liên låc ÇÜ®c v§i sÜ chÎ. Cách liên låc duy
nhÃt là m‡i ngày sÜ em lên chùa quét d†n, c¡t cÕ,
th¡p nhang, th¡p Çèn, ngÒi thiŠn. Tôi muÓn, và n
‰u tôi làm không ÇÜ®c thì m¶t vÎ trong Çåi chúng
này së làm, vi‰t ti‰p cÓt truyŒn này (tÙc là sau
Çó cái gì së xäy ra.) Tôi nghï Tråc TuyŠn Çû thông
minh Ç‹ Çi tìm sÜ chÎ vì sÜ chÎ là m¶t ngÜ©i Çã
ÇÜ®c bi‰t t§i trong gi§i xuÃt gia. Ngày xÜa KiŠu
Çã tØng tu v§i sÜ chÎ ª Chiêu …n Am, KiŠu có th‹ Çi
t§i Chiêu …n Am. Kÿ này có th‹ Çi b¢ng xe ng¿a
Çàng hoàng vì gia Çình KiŠu bây gi© Çã giàu có

395
(em trai làm quan, em gái là v® cûa m¶t ông
quan.) T§i Chiêu …n Am hÕi thì th‰ nào ngÜ©i ta
cÛng có th‹ có m¶t š ki‰n là sÜ chÎ bây gi© Çang
ª Çâu. Có th‹ sÜ chÎ Çang ª Çó, bi‰t Çâu! N‰u tôi
vi‰t không ÇÜ®c thì quš vÎ së vi‰t. Vi‰t ti‰p
truyŒn KiŠu. Không h£n là phäi vi‰t b¢ng thÖ løc
bát, không h£n là phäi vi‰t hay nhÜ cø NguyÍn
Du. NhÜng mình có th‹ ti‰p tøc ÇÜ®c. Tôi nghï r
¢ng sau næm, bäy tháng tìm ki‰m thì Tråc TuyŠn
có th‹ tìm ÇÜ®c låi sÜ chÎ và trª låi sÓng Ç©i sÓng
cûa ngÜ©i xuÃt gia v§i sÜ chÎ. ñiŠu Çó ta có th‹ vi
‰t ra ÇÜ®c, phù h®p v§i tình ti‰t cûa Çoån
truyŒn này. Ÿ Çây truyŒn ÇÜ®c chÃm dÙt b¢ng
hình änh rÃt tuyŒt v©i cûa sÜ chÎ.

Nh§ l©i lÆp m¶t am mây

Khi‰n ngÜ©i thân tín rܧc thÀy Giác
Duyên.
ñ‰n nÖi Çóng cºa cài then
Rêu trùm kë ngåch cÕ lên mái nhà.
SÜ Çà hái thuÓc phÜÖng xa,
Mây bay håc lánh bi‰t là tìm Çâu?
N¥ng vì chút nghïa bÃy lâu,
Trên am cÙ gi» hÜÖng dÀu hôm mai.

Bây gi© nói vŠ gia Çình cûa Kim Tr†ng và

VÜÖng Quan:

M¶t nhà phúc l¶c gÒm hai,

Nghìn næm d¢ng d¥c quan giai lÀn lÀn.

Có Phܧc tÙc là gia Çình Çoàn tø, ba th‰ hŒ

ÇÜ®c ª chung. Có L¶c là có tiŠn båc l®i tÙc, ÇÜ®c
thæng quan ti‰n chÙc. (ChÜa nói ljn Th†.)

ThØa gia ch£ng h‰t nàng Vân,

M¶t cây cù m¶c m¶t sân qu‰ hòe.

396
 Thúy Vân Çóng vai trò ngÜ©i v® cä Çäm
Çang, sanh ra khá nhiŠu các bé tí.

Phong lÜu phú quš ai bì,

VÜ©n xuân m¶t thºa Ç‹ bia muôn Ç©i.

VÜ©n xuân là hånh phúc gia Çình. ñ‹ låi ti

‰ng khen, ngÜ©i Ç©i truyŠn tøng mãi.

397
398
 NguyÍn Du và truyŒn KiŠu

Cø NguyÍn Du, tên t¿ là TÓ NhÜ, hiŒu HÒng

SÖn LiŒp L¶, sanh ª làng Tiên ñiŠn, huyŒn Nghi
Xuân, tÌnh Hà Tïnh. Là con thÙ bäy cûa ông NguyÍn
NghiÍm, thû tܧng dܧi triŠu Lê. Bác ru¶t cûa thi sï
là NguyÍn HuŒ (không phäi anh hùng Tây SÖn) Çã
ÇÆu Ti‰n Sï. Anh ru¶t là NguyÍn Khän cÛng ÇÆu
Ti‰n Sï và cÛng cùng làm quan dܧi triŠu Lê t§i
chÙc Låi B¶ ThÜ®ng ThÜ (b¶ trܪng b¶ TÜ Pháp.)
NgÜ©i anh thÙ hai là NguyÍn ñiŠm cÛng làm quan
trÃn thû SÖn Tây. Cä nhà, cha con, chú bác, anh
em ÇŠu là ngÜ©i thi ÇÆu cao và làm quan to dܧi
Ç©i nhà Lê. ñây là m¶t gia Çình rÃt trí thÙc. MË
cûa thi sï TÓ NhÜ là ngÜ©i B¡c Ninh, có bÓn ngÜ©i
con trai (cha cûa NguyÍn Du có nhiŠu bà) tên là:
Trø, NÍ, Du và c. NguyÍn Du là con thÙ ba. Chúng ta
không bi‰t ngày sinh, chÌ bi‰t thi sï sinh vào
næm 1765 (næm Cänh HÜng thÙ 26.) NguyÍn Du
rÃt thông minh. MÜ©i chín tu°i ÇÆu tú tài (khi
ÇÆu Tú Tài rÒi thì có th‹ Çi thi H¶i.) Nhà Lê tàn røi,
nhà NguyÍn Tây SÖn lên. (Trong khi Tây SÖn dÃy
lên, gia Çình NguyÍn Du không còn Çóng vai trò
quan tr†ng trong chính quyŠn n»a.) NguyÍn Du
tham d¿ vào kháng chi‰n chÓng låi Tây SÖn
nhÜng không thành. Ông rÃt trung thành v§i nhà
Lê. NguyÍn Du bÕ vŠ quê, Çi chÖi. Nghe nói ª nhà
quê Çó có t§i chín mÜÖi chín ng†n núi HÒng Lïnh,
tha hÒ Çi rong chÖi. ThÃt båi trong công viŒc khôi
phøc nhà Lê nên ông bÕ Çi chÖi. Nghe nói không
có ng†n núi nào trong chín mÜÖi chín ng†n núi mà
NguyÍn Du không trèo lên Ç‹ chÖi. Khi vua Gia Long
Çã Çánh båi Tây SÖn và lên ngôi hoàng lj. Vua
muÓn phøc hÒi nh»ng ngÜ©i Çã tØng làm viŒc
cho nhà Lê ngày xÜa, m©i ra làm quan trª låi.

399
NguyÍn Du cÓ tØ chÓi nhÜng không ÇÜ®c. B¡t
bu¶c phäi ra làm quan. Ông có cäm tܪng ra làm
quan v§i triŠu NguyÍn tÙc là không trung thành v§i
triŠu Lê. GiÓng nhÜ m¶t cô gái giang hÒ. ñó là
quan niŒm ngày xÜa. Næm 1802 (næm Gia Long
thÙ nhÃt) NguyÍn Du phäi ra làm tri huyŒn ª Thái
Bình. Sau Çó làm tri phû. NguyÍn Du cáo bÎnh xin
vŠ. NhÜng ljn næm Gia Long thÙ sáu (bÓn næm
sau) NguyÍn Du låi ÇÜ®c g†i vào Kinh ñô, giao cho
chÙc ñông Các H†c Sï. Næm 1809, ÇÜ®c cº làm
quan BÓ Chánh ª tÌnh Quäng Bình. Næm 1813,
ÇÜ®c thæng làm CÀn Chánh ñiŒn H†c Sï, sung
chÙc Chánh SÙ sang Trung Hoa. Có lë trong khi
làm Chánh SÙ sang Trung Hoa NguyÍn Du Çã mua
và džc ÇÜ®c nguyên løc cûa truyŒn KiŠu. Trong
th©i gian Çi sÙ Çó NguyÍn Du cÛng làm thÖ và vi
‰t væn rÃt nhiŠu. Nh»ng bài thÖ làm trong th©i
gian Çi sÙ góp låi có tên là B¡c Hành Thi TÆp. ñi sÙ
thành công vŠ ÇÜ®c thæng chÙc LÍ B¶ Tham Tri
(chÙc H»u Tham Tri trong B¶ LÍ.) Có lë NguyÍn Du
sáng tác truyŒn KiŠu vào khoäng tØ 1813 ljn
1815 hay 1816. Sau Çó thì sáng tác Væn T‰
ThÆp Loåi Chúng Sanh. Næm 1820, vua Minh
Mång lên ngôi, muÓn gºi thi sï Çi sÙ lÀn thÙ hai.
ChÜa kÎp Çi thì thi sï bÎ bŒnh và mÃt ngày 16
tháng 9 (10 tháng 8 næm Canh Thìn.) Giai thoåi
vua Minh Mång ngÒi uÓng trà và phê bình câu 'D†c
ngang nào bi‰t trên ÇÀu có ai' có lë Çã xäy ra vào
næm 1820, khi vua vØa m§i lên ngôi.
TruyŒn KiŠu là m¶t áng væn toàn bích vŠ
phÜÖng diŒn væn chÜÖng. NhÜng ÇÙng vŠ
phÜÖng diŒn tÜ tܪng PhÆt h†c thì còn có nh»ng
khuy‰t Çi‹m. Cách sº døng ngôn tØ và Çi‹n tích
rÃt khéo léo. Tä vŠ tình ti‰t trái tim con ngÜ©i thì
thi sï rÃt tài ba, sâu s¡c. NhÆn xét tâm lš tinh t‰
cho ljn n‡i chúng ta phäi giÆt mình nhiŠu phen.
NguyÍn Du Çã thÆt s¿ sÓng trong cu¶c Ç©i. Nh»ng
ánh sáng lóe lên (mà chúng ta nhÆn diŒn nhÜ

400
nh»ng tuŒ giác Çåo Bøt) không phäi do h†c Bøt mà
có mà do tác giä sÓng trong cu¶c Ç©i và tìm ra. Ví
dø nhÜ nhÆn xét 'Bây gi© rõ m¥t Çôi ta, Bi‰t Çâu
rÒi n»a ch£ng là chiêm bao?' hay 'Tr©i còn Ç‹ có
hôm nay, Tan sÜÖng ÇÀu ngõ vén mây gi»a tr©i.'
TuŒ giác cûa PhÆt giáo có trong này nhÜng không
phäi do thi sï h†c PhÆt mà nói ra. Thi sï Çã sÓng
rÃt sâu s¡c, trân quš tØng gi© tØng phút cûa
s¿ sÓng mà tìm ra và diÍn tä s¿ thÆt Çó m¶t cách
khéo léo.
PhÀn sau, chúng ta së xét vŠ ki‰n thÙc, cái
g†i là tri‰t h†c PhÆt giáo trong truyŒn KiŠu.
Chúng ta tìm ra quan niŒm cûa tác giä vŠ NghiŒp,
Nhân Quä, quan niŒm còn có tính Çåi chúng hóa,
chÜa t§i mÙc Ƕ cûa ngÜ©i h†c PhÆt thâm uyên.
Có nh»ng ngÜ©i nói cø NguyÍn Du tinh thông vŠ
Nho h†c và PhÆt h†c. ñó là do thÜÖng quá mà nói.
S¿ thÆt, NguyÍn Du rÃt tài tình nhÜ m¶t thi sï
nhÜng ki‰n thÙc PhÆt h†c cûa cø trong khi sáng
tác truyŒn KiŠu còn chÜa chín. Sau khi vi‰t
truyŒn KiŠu, NguyÍn Du Çã ti‰p tøc h†c thêm
væn h†c PhÆt giáo. PhÆt h†c cûa cø së sâu s¡c
hÖn. B¢ng chÙng là tác phÄm (ch» Nôm) Væn T‰
ThÆp Loåi Chúng Sinh ('Ti‰t tháng bäy mÜa dÀm
sùi søt.) Có cÖ h¶i chúng ta së cùng džc Væn T‰
ThÆp Loåi Chúng Sinh.

Nhìn sâu vào tri‰t lš truyŒn

KiŠu
Chúng ta džc phÀn k‰t thúc truyŒn KiŠu (tØ
câu 3241):

NgÅm hay muôn s¿ tåi tr©i,

Tr©i kia Çã b¡t làm ngÜ©i có thân
B¡t phong trÀn phäi phong trÀn
Cho thanh cao m§i ÇÜ®c phÀn thanh cao.
401
 Có Çâu thiên vÎ ngÜ©i nào
Ch» tài ch» mŒnh dÒi dào cä hai.
Có tài mà cÆy chi tài
Ch» tài liŠn v§i ch» tai m¶t vÀn.
ñã mang lÃy nghiŒp vào thân
CÛng ÇØng trách lÅn tr©i gÀn tr©i xa.
ThiŒn cæn ª tåi lòng ta,
Ch» tâm kia m§i b¢ng ba ch» tài.
L©i quê ch¡p nh¥t dông dài,
Mua vui cÛng ÇÜ®c m¶t vài trÓng canh.

ThÖ rÃt hay mà l©i låi rÃt khiêm nhÜ®ng:

'L©i quê ch¡p nh¥t dông dài.' N‰u thÖ cûa cø
NguyÍn Du mà quê thì thÖ mình còn... quê t§i ch‡
nào n»a!
Câu chót cûa truyŒn KiŠu (Mua vui cÛng
ÇÜ®c m¶t vài trÓng canh) vÀn v§i câu ÇÀu (Træm
næm trong cõi ngÜ©i ta) nên khi các cô miŠn B¡c
hát ÇÓi thÜ©ng hÕi:

TruyŒn KiŠu anh džc Çã làu

ñÓ anh k‹ ÇÜ®c m¶t câu h‰t KiŠu?

Bên con trai trä l©i:

Træm næm trong cõi ngÜ©i ta

Mua vui cÛng ÇÜ®c m¶t vài trÓng canh.

(M¶t và hay m¶t vài ÇŠu cùng nghïa.) Có

nghïa là trong cu¶c sÓng træm næm ngÜ©i ta
thÃy s¿ viŒc Çi qua m¶t cách ch§p nhoáng giÓng
nhÜ chÌ trong m¶t vài trÓng canh thôi. Câu này
cÛng có š nghïa l¡m.

'Cho hay muôn s¿ tåi tr©i.' Câu này hÀu nhÜ

nói r¢ng tÃt cä m†i s¿ m†i viŒc trên Ç©i ÇŠu
ÇÜ®c ông Tr©i s¡p Ç¥t nhÜ trong thuy‰t Thiên
mŒnh. Tr©i ª Çây có th‹ là ông Tr©i nhÜng cÛng

402
có th‹ là mång lܧi nhân quä. Tuy nói 'muôn s¿ tåi
tr©i' nhÜng sau Çó cø NguyÍn Du låi nói: 'ñã mang
lÃy nghiŒp vào thân, CÛng ÇØng trách lÅn tr©i
gÀn tr©i xa.' Hai ÇiŠu có vÈ nhÜ chÓng trái nhau,
nhÜng låi có th‹ låi b° túc cho nhau. ñÙng vŠ
phÜÖng diŒn væn chÜÖng, tÜ tܪng, tâm lš thì
không nói gì, nhÜng ÇÙng vŠ phÜÖng diŒn PhÆt
h†c thì cái thÃy cûa cø NguyÍn Du chÜa ÇÜ®c råch
ròi l¡m.
'Tr©i kia Çã b¡t làm ngÜ©i có thân.' NhÜ
vÆy làm ngÜ©i, có cái thân này có th‹ không phäi
là m¶t ÇiŠu vui mà là m¶t s¿ Çày dža ('H»u thân
h»u kh° phàn nàn cùng ai?) NhiŠu ngÜ©i nói: 'Tôi
không muÓn làm ngÜ©i. Tôi không muÓn có thân.
Tôi chÓng ÇÓi låi š tܪng cûa Tr©i ñÃt cûa
ThÜ®ng ñ‰ vì tôi thÃy làm ngÜ©i mŒt quá!'
Trong khi Çó ÇÜ®c làm ngÜ©i có th‹ là m¶t niŠm
vui. Tùy theo cách nhìn cûa mình. 'Tr©i kia Çã b¡t
làm ngÜ©i có thân' là tÜ tܪng có khuynh hܧng y
‰m th‰.
'B¡t phong trÀn phäi phong trÀn' nghïa là n
‰u tr©i b¡t mình phäi sÓng cu¶c Ç©i gió bøi
(truân chuyên, Çau kh°, rûi ro) thì con ngÜ©i phäi
sÓng cu¶c Ç©i gió bøi. 'Thuª tr©i ÇÃt n°i cÖn gió
bøi.' Tr©i Çã làm ra con ngÜ©i rÒi låi làm ra gió
bøi Ç‹ cho con ngÜ©i lãnh Çû. NhiŠu ngÜ©i chÓng
ÇÓi ông Tr©i, chÓng ÇÓi Thiên mŒnh là vì vÆy. -
'Cho thanh cao m§i ÇÜ®c phÀn thanh cao.' Thanh
cao có nghïa là nhàn hå, có hånh phúc, không bÎ
rûi ro nhiŠu (ngÜ®c låi v§i phong trÀn.) Có m¶t l¿c
lÜ®ng nào Çó quy‰t ÇÎnh viŒc mình së bÎ phong
trÀn hay së ÇÜ®c thanh cao. VÆn mŒnh con
ngÜ©i nhÜ Çã ÇÜ®c vi‰t s¤n trong m¶t cuÓn s° ª
Thiên ñình. Con ngÜ©i ch‰t cÙng. Vùng vÅy th‰
nào cÛng không thoát ÇÜ®c. N‰u sÓ mình là gió
bøi phong trÀn thì mình së gió bøi phong trÀn suÓt
Ç©i. Còn n‰u sÓ mình ÇÜ®c thanh cao thì dù
mình làm bi‰ng, không tranh ÇÃu gì h‰t cÛng

403
vÅn ÇÜ®c thanh cao, khÕe kho¡n. ñó là thuy‰t
Thiên mŒnh hay ñÎnh mŒnh. Thiên là tr©i; mŒnh
là mŒnh lŒnh hay mång. Ch» 'mång' cÛng có
nghïa là Ç©i sÓng. Thiên mŒnh nghïa là ông Tr©i
n¡m gi» vÆn mång, quy‰t ÇÎnh Ç©i sÓng cûa
mình. Có nh»ng trÜ©ng h®p ngÜ©i ta không dùng
ch» 'ông Tr©i'; tuy không có ông Tr©i nhÜng sÓ
mång con ngÜ©i Çã ÇÜ®c quy‰t ÇÎnh trܧc. ñó là
thuy‰t ñÎnh mŒnh. TÃt cä ÇŠu Çã ÇÜ®c x‰p
s¤n, con ngÜ©i cÙ viŒc vâng chÎu thôi chÙ không
th‹ nào phän ÇÓi, xoay sª hay c¿a quÆy gì ÇÜ®c h
‰t. ñÎnh là déterminé. Khuynh hܧng tin vào Thiên
mŒnh hay ñÎnh mŒnh rÃt månh trong tâm trí con
ngÜ©i. Con ngÜ©i tuy vùng vÅy cÛng khá, mÜu
mô cÛng nhiŠu nhÜng rÓt cu¶c cÛng cäm thÃy
mình bÎ kËt trong lܧi Thiên mŒnh hay ñÎnh
mŒnh. Vùng vÅy khó quá cho nên cuÓi cùng phäi
tin r¢ng có m¶t Thiên mŒnh hay ñÎnh mŒnh. Khi
còn trÈ, chúng ta hay phän ÇÓi tÜ tܪng Thiên
mŒnh hay ñÎnh mŒnh này. Chúng ta nói: 'Mình có
sÙc månh, có trí tuŒ, nhiŠu thÙ l¡m... Mình së
chÓng låi!'
HÒi Thúy KiŠu còn nhÕ, m¶t ông thÀy tܧng
nói: 'SuÓt Ç©i cô së kh° vì tÃt cä nh»ng tinh hoa
(tài s¡c) trong con ngÜ©i cô ÇŠu phát ti‰t ra
ngoài h‰t. Cô không giÃu gi» ÇÜ®c cái gì ª bên
trong nên phäi kh° suÓt Ç©i.' - Ông thÀy tܧng này
nguy l¡m! NgÜ©i ta còn con nít mà nói nhÜ vÆy là
gieo m¶t håt giÓng Çau kh° th¡c m¡c và lo s® vào
trong lòng ngÜ©i ta! NgÜ©i ta cÙ yên chí r¢ng
mình së kh° suÓt Ç©i, Çó là cái không hay. - Trong
Çêm ÇÀu tiên g¥p Kim Tr†ng, Thúy KiŠu nói: 'Nhìn
anh em thÃy anh là ngÜ©i có phܧc ÇÙc. Em thì
không. Vì vÆy em không bi‰t cu¶c tình cûa chúng
ta có thành t¿u ÇÜ®c hay không?':

'Nh§ tØ næm hãy thÖ ngây,

'Có ngÜ©i tܧng sï Çoán ngay m¶t l©i:

404
 'Anh hoa phát ti‰t ra ngoài,
'Nghìn thu båc mŒnh m¶t Ç©i tài hoa.
'Trông ngÜ©i låi ngÅm ljn ta,
'M¶t dày m¶t mÕng bi‰t là có nên?'
Kim Tr†ng nghe Thúy KiŠu lo l¡ng nhÜ vÆy Çã
dùng Çû cách Ç‹ trÃn an:

Sinh r¢ng: 'Giäi cÃu là duyên,

'XÜa nay nhân ÇÎnh th¡ng thiên cÛng nhiŠu!
'Ví dù giäi k‰t ljn ÇiŠu,
'Thì Çem vàng Çá mà liŠu v§i thân.'

- 'Trong lÎch sº, con ngÜ©i Çã quy‰t ÇÎnh và

Çã chi‰n th¡ng ông Tr©i nhiŠu lÀn rÒi. Em ÇØng
lo! Chúng ta là nh»ng ngÜ©i còn trÈ, chúng ta là
nh»ng ngÜ©i thông minh. Chúng ta së tranh ÇÃu!
N‰u cÀn anh së hy sinh cái thân này!' Ai trong
chúng ta khi còn trÈ cÛng ÇŠu nhÜ Kim Tr†ng cä.
CÓ nhiên khi yêu mình có rÃt nhiŠu 'xí quách'. Và
mình cÙ hÙa tùm lum mà không bi‰t sÙc mình
làm ÇÜ®c t§i Çâu. RÓt cu¶c mÜ©i læm næm mình
m§i bi‰t là mình làm ÇÜ®c gì.
TÜ tܪng Thiên mŒnh trong truyŒn KiŠu còn
rÃt månh. TÜ tܪng Çó ÇÜ®c ông thÀy tܧng trình
bày ra trܧc. Kim Tr†ng, ngÜ©i yêu, cÓ tình chÓng
låi. NhÜng rÓt cu¶c ñåm Tiên, con ma, Çã phát
tri‹n và cûng cÓ tÜ tܪng này. Trong con ngÜ©i
cûa thi sï NguyÍn Du có niŠm tin nÖi Thiên mŒnh Ç
‰n m¶t mÙc nào Çó. Trong con ngÜ©i cûa m‡i
chúng ta, dù quš vÎ là PhÆt tº hay không, cÛng có
niŠm tin Çó, ít hay nhiŠu. Ta phäi nhìn låi, xét thº
xem mình tin bao nhiêu phÀn træm ª thuy‰t
Thiên mŒnh hay ñÎnh mŒnh Çó. ñây là bÓn câu
xác ÇÎnh tuyŒt ÇÓi vŠ thuy‰t Thiên mŒnh hay
ñÎnh mŒnh:

Cho hay muôn s¿ tåi tr©i,

Tr©i kia Çã b¡t làm ngÜ©i có thân.

405
 B¡t phong trÀn phäi phong trÀn,
Cho thanh cao m§i ÇÜ®c phÀn thanh cao.
NhÜng ljn nh»ng câu k‰ thì ta thÃy thuy
‰t Çó b¡t ÇÀu lung lay: 'Có Çâu thiên vÎ ngÜ©i
nào.' Nghïa là ông Tr©i rÃt công minh. Không phäi
ông muÓn cho mình thanh cao thì mình ÇÜ®c
thanh cao, cho mình phong trÀn thì mình phäi
phong trÀn; phäi có lš do gì Çó thì ngÜ©i này m§i
phong trÀn, ngÜ©i kia m§i thanh cao. Lš do Çó n
¢m ª ch‡ nào?

Có Çâu thiên vÎ ngÜ©i nào,

Ch» tài ch» mŒnh dÒi dào cä hai.

Hai y‰u tÓ tài và mŒnh Çóng m¶t vai trò

nhÃt ÇÎnh trong s¿ quy‰t ÇÎnh m¶t ngÜ©i phäi
kh° Çau hay hånh phúc.
Theo tri‰t lš cûa nguyên løc (mà cø NguyÍn
Du cÛng bÎ änh hܪng khi vi‰t truyŒn KiŠu) thì
gi»a tài và mŒnh có s¿ chÓng ÇÓi nhau. Càng có
tài bao nhiêu thì sÓ mång càng ngang trái bÃy
nhiêu. NgÜ©i càng có tài thì càng kh°. Nh»ng
ngÜ©i có tài mà nhiŠu ngÜ©i thÃy ÇÜ®c thì së bÎ
ganh ghét. Nh»ng ngÜ©i ÇËp mà s¡c ÇËp l¶ ra cho
ngÜ©i ta chú š thì cÛng bÎ ganh ghét. S¡c và tài là
hai cái khi phát hiŒn ra ngoài nhiŠu quá thì së làm
ngÜ©i mang nó kh°. 'Anh hoa phát ti‰t ra ngoài'
m¶t træm phÀn træm thì: 'Nghìn thu båc mŒnh
m¶t Ç©i tài hoa.' Cæn cÙ vào nhÆn thÙc Çó thì l«
mà mình Çã có tài và có s¡c rÒi thì mình phäi làm
sao Ç‹ giÃu tài, giÃu s¡c cûa mình Çi. M¥t hÖi ÇËp
thì phäi lÃy l† nghË ho¥c bùn ÇÃt bôi lên cho b§t
ÇËp. Có tài thì phäi giä b¶ làm nhÜ ngÜ©i ngu Ç‹
ngÜ©i ta khÕi ghét. MÃy cô gái Çi vÜ®t biên m‡i
khi thÃy thuyŠn häi t¥c thì rÃt s®. N‰u các cô
không ÇËp thì các cô s® ít. M¥t cô mà xinh thì cô
s® nhiŠu. ñÙc tin cûa ngÜ©i ta cÛng có cæn cÙ
vào s¿ thÆt xäy ra chÙ không phäi chÌ nghe m¶t lš

406
thuy‰t mà tin liŠn. Ÿ ñông phÜÖng chúng ta bi‰t
phäi ª Än, phäi làm nhÜ ngu, nhÜ Çi‰c, nhÜ câm
trong nh»ng lúc khó khæn thì m§i sÓng ÇÜ®c. Còn
n‰u mình nói th£ng, chÙng tÕ mình là ngÜ©i có
dÛng, có tài thì mình ch‰t rÃt mau. Ÿ Tây phÜÖng
ngÜ©i ta cÛng nói ræng n‰u muÓn sÓng hånh
phúc thì phäi sÓng Än danh. Pour être heureux
vivons cachés: MuÓn ÇÜ®c hånh phúc thì phäi ª
Än Çi. ChÙ n‰u ngÜ©i ta thÃy mình có hånh phúc
thì ngÜ©i ta së ghen, së ÇÆp cho mình tan nát.
Cho nên hånh phúc không bao gi© nên phô trÜÖng
ra cä. Mà loài ngÜ©i rÃt dåi d¶t! Loài ngÜ©i không
có hånh phúc nhÜng hay giä Çò là mình có hånh
phúc. Có nh»ng c¥p trong nhà thì løc Çøc Çánh
nhau, Çi ra ngoài thì làm nhÜ là mình có hånh phúc
nhiŠu l¡m. Trong khi Çó trí tuŒ là khi có hånh phúc
thÆt s¿ thì phäi giä b¶ là không có hånh phúc, che
dÃu Çi, n‰u không së bÎ ganh tuông. Thuy‰t tài
mŒnh tÜÖng ÇÓ ª Çây chÌ nói r¢ng có tài và có s¡c
thì kh° chÙ không nói rõ là vì tâm lš ganh ghét cûa
con ngܩi.
'Có Çâu thiên vÎ ngÜ©i nào, Ch» tài ch»
mŒnh dÒi dào cä hai.' Chúng ta thÃy ª Çây Çã b¡t
ÇÀu có s¿ Çóng góp cûa con ngÜ©i trong kh° Çau
hay hånh phúc cûa mình rÒi. 'Có Çâu thiên vÎ
ngÜ©i nào' tÙc là ông Tr©i công minh. Tr©i công
minh có nghïa là con ngÜ©i có Çóng m¶t vai trò
nào Çó. NgÜ©i tÓt thì ÇÜ®c cái này, ngÜ©i xÃu
thì bÎ cái kia. Không phäi ông Tr©i muÓn gì thì
ÇÜ®c Çó. Quy‰t ÇÎnh cûa ông Tr©i phäi cæn cÙ
trên thái Ƕ, hành vi cûa con ngÜ©i. TØ thuy‰t
ñÎnh mŒnh Çi t§i thuy‰t NghiŒp. 'Ch» tài ch»
mŒnh dÒi dào cä hai' có nghïa là cä hai cái ÇŠu
quan tr†ng. Tuy tài næng và sÓ mŒnh chÓng trái
nhau nhÜng cách sÓng (hành Ƕng) cûa con
ngÜ©i cÛng có th‹ Çóng góp vào s¿ quy‰t ÇÎnh
vÆn mång cûa mình.

407
 Có tài mà cÆy chi tài
Ch» tài liŠn v§i ch» tai m¶t vÀn.

ChÖi ch» rÃt khéo. N‰u có tài mà khoe

khoang và hÓng hách thì së bÎ tai nån. Chúng ta
không bi‰t nh»ng chi ti‰t vŠ Ç©i sÓng hàng
ngày, nh»ng rûi ro và may m¡n cûa cø NguyÍn Du;
chúng ta chÌ bi‰t khi ÇÜ®c lŒnh phäi ra làm
quan dܧi triŠu NguyÍn thì cø làm nhÜ ngu nhÜ Çi
‰c. Trong nh»ng bu°i h†p n¶i các cø không nói gì
h‰t. Không khoe tài cûa cø ra; trong khi NguyÍn
Du là ngÜ©i có tài! Có m¶t hôm vua Gia Long nói:
'Này khanh, nhà nܧc dùng ngÜ©i là Ç‹ có thêm trí
tuŒ, thêm nhÆn thÙc Ç‹ chính trÎ có th‹ Çem thêm
l®i ích cho nܧc cho dân. Tåi sao khanh không
chÎu nói gì h‰t mà cÙ ngÒi im l¥ng nhÜ vÆy?' Lš
do mà m†i ngÜ©i ÇŠu nói là cø NguyÍn Du có cäm
tܪng là ra làm quan v§i triŠu NguyÍn tÙc là không
trung thành v§i nhà Lê, giÓng nhÜ m¶t ngÜ©i Çàn
bà phän b¶i chÒng mình. 'Trung thÀn bÃt s¿ nhÎ
quân', ngÜ©i thÀn tº trung kiên thì không bao gi©
th© hai vua cä. ñã th© vua Lê mà låi ra th© vua
NguyÍn thì không còn trinh ti‰t n»a. Lâu nay dåy
truyŒn KiŠu ngÜ©i ta thÜ©ng nói t§i ÇiŠu Çó.
NhÜng ít ai nói t§i lš do thÙ hai: ngÜ©i có tài mà
h®m hïnh, khoe khoang thì së Çau kh°. Có lë thái
Ƕ giä ngu giä Çi‰c cûa cø NguyÍn Du trong triŠu
Çình là Ç‹ t¿ bäo vŒ tÃm thân cûa mình. Và nhÜ
vÆy có nghïa là trܧc Çó cø Çã tØng Çau kh° vì cø
là ngÜ©i có tài. 'Ch» tài liŠn v§i ch» tai m¶t vÀn'
câu thÖ này có th‹ ljn tr¿c ti‰p tØ kinh nghiŒm
cûa cø. Khi có nhÆn thÙc 'Có tài mà cÆy chi tài' cø
NguyÍn Du Çã th¿c tÆp ÇiŠu Çó. Có lë cø cÛng
chÜa quên ÇÜ®c nh»ng kh° Çau cûa mình ngày
xÜa do ch‡ chÜa bi‰t áp døng tri‰t lš này cho
nên bây gi© quy‰t ÇÎnh giÃu tài giÃu s¡c cûa
mình Çi cho ÇÜ®c an °n.

408
 TØ thuy‰t Thiên mŒnh và ñÎnh mŒnh
chuy‹n sang cách sÓng: s¿ khôn khéo cûa con
ngÜ©i có th‹ làm cho cu¶c sÓng con ngÜ©i b§t kh°
Çau. Bây gi© cø låi nói t§i thuy‰t NghiŒp báo:

ñã mang lÃy nghiŒp vào thân,

CÛng ÇØng trách lÅn tr©i gÀn tr©i xa.

NghiŒp báo này là do Çâu? Do ngÜ©i hay do

Tr©i? Không ÇÜ®c rõ ràng l¡m. Ch» nghiŒp trong
câu thÖ này chÌ có nghïa tiêu c¿c thôi. Trong khi Çó
ch» nghiŒp (karma) trong PhÆt giáo có nghïa là
hành Ƕng (action.) NghiŒp tÓt ÇÜa ljn quä báo
tÓt, nghiŒp xÃu ÇÜa ljn quä báo xÃu. ThÜ©ng
thÜ©ng trong væn chÜÖng ngoài Ç©i, ch» nghiŒp
luôn ÇÜ®c dùng theo nghïa xÃu. ñiŠu này chÙng
tÕ r¢ng trong quÀn chúng s¿ hi‹u bi‰t vŠ giáo lš
NghiŒp báo không ÇÜ®c v»ng chãi. Ÿ Tây phÜÖng
cÛng vÆy, karma nghïa là 'bad karma' chÙ không
hàm chÙa 'good karma'. B°n phÆn cûa ngÜ©i tu là
phäi giäi thích cho quÀn chúng Ç‹ ÇiŠu chÌnh cách
sº døng ch» nghiŒp này. NghiŒp có hai loåi:
thiŒn nghiŒp (kusala) và ác nghiŒp (akusala).
ThiŒn nghiŒp là hành Ƕng Çem låi an låc cho
mình và ngÜ©i trong hiŒn tåi và trong tÜÖng lai.
Ác nghiŒp ngÜ®c låi v§i ThiŒn nghiŒp. Hành
Ƕng (nghiŒp) phát xuÃt tØ thân, miŒng và š g†i
là: thân nghiŒp, khÄu nghiŒp và š nghiŒp. Ba
nghiŒp này có th‹ là thiŒn hay ác. NghiŒp có
nghiŒp nhân (karma hetu) và nghiŒp quä (karma
phala.) Phäi phân biŒt nghiŒp nhân và nghiŒp
quä, nghiŒp thiŒn và nghiŒp ác. Khi nói 'ñã
mang lÃy nghiŒp vào thân' cø NguyÍn Du hi‹u r¢ng
nghiŒp là nghiŒp xÃu và chÌ Çem t§i nh»ng quä
xÃu thôi. 'CÛng ÇØng trách lÅn tr©i gÀn tr©i xa':
con ngÜ©i Çã có nghiŒp trong ngÜ©i rÒi thì ÇØng
nói r¢ng tåi Tr©i quy‰t ÇÎnh th‰ này th‰ kia.
Câu này làm søp Ç° câu 'NgÅm hay muôn s¿ tåi

409
tr©i.' VØa m§i nói: 'TÃt cä ÇŠu do Tr©i!'; bây gi©
låi nói: 'ñØng có trách Tr©i! Do cái nghiŒp cûa
mình cä.' TÜ tܪng NghiŒp báo và Nhân quä cûa
cø NguyÍn Du vì vÆy chÜa ÇÜ®c rõ ràng.

ThiŒn cæn ª tåi lòng ta

Ch» tâm kia m§i b¢ng ba ch» tài.

Cæn là gÓc rÍ; ThiŒn cæn là gÓc rÍ cûa cái

thiŒn. 'ThiŒn cæn ª tåi lòng ta' nghïa là gÓc rÍ cûa
cái thiŒn n¢m ngay ª trong lòng mình chÙ không ª
Çâu xa. 'Ch» tâm kia m§i b¢ng ba ch» tài.' Tâm này
là tâm gì? Tâm có tâm ác, tâm thiŒn, tâm chánh,
tâm tà. 'Ch» tâm' dùng trong này nghiêng vŠ phía
thiŒn: 'ThiŒn cæn ª tåi lòng ta.' Ch» thiŒn cæn
(kusala mula) là m¶t danh tØ thuÀn túy PhÆt h†c;
cø NguyÍn Du Çã ÇÜ®c nghe nhÜng nhÆn thÙc
cûa cø chÜa ÇÜ®c hŒ thÓng hóa. Cø NguyÍn Du
Çã thÃy trong lòng chúng ta có nh»ng håt giÓng
thiŒn. ChÎu khó trª vŠ vun tܧi nh»ng håt giÓng Çó
thì tâm cûa chúng ta së thiŒn và ta së ÇÜ®c nh©
vä vào Çó rÃt nhiŠu, vì: 'Ch» tâm kia m§i b¢ng ba
ch» tài.' N‰u mình không có tài mà có thiŒn tâm
thì mình vÅn có hånh phúc và hånh phúc hÖn
nh»ng ngÜ©i có tài mà không có thiŒn tâm. ñó là
tri‰t lš cûa cø NguyÍn Du. Trong Çoån này chúng
ta thÃy ch» nghiŒp ÇÜ®c dùng theo nghïa nghiŒp
xÃu và ch» tâm dùng theo nghïa thiŒn tâm. Cách
dùng tØ không ÇÜ®c chính xác. Vì nghiŒp có th‹
là nghiŒp lành hay nghiŒp d», tâm có th‹ là tâm
xÃu hay tâm tÓt. Và n‰u tâm mà xÃu thì ‘ch»
tâm’ Çâu có th‹ 'b¢ng ba ch» tài' ÇÜ®c!

Tri‰t lš truyŒn KiŠu cÛng ÇÜ®c phát bi‹u

qua l©i bình phÄm và tiên Çoán cûa nhân vÆt Tam
H®p ñåo Cô. Sau khi Thúy KiŠu Çã ÇŠn ân báo oán,
sÜ chÎ Giác Duyên tØ giã ra Çi. KiŠu xin sÜ chÎ ª
nán låi thêm v§i mình:

410
 Nàng r¢ng: 'Thiên täi nhÃt thì,
'CÓ nhân Çã dÍ mÃy khi bàn hoàn.
'RÒi Çây bèo h®p mây tan,
'Bi‰t Çâu håc n¶i mây ngàn là Çâu!'

ñây là m¶t Çoån væn xác nhÆn thuy‰t ñÎnh

MŒnh:

SÜ r¢ng: 'CÛng ch£ng mÃy lâu,

'Trong næm næm låi g¥p nhau Çó mà.
'Nh§ ngày hành cܧc phÜÖng xa
'G¥p sÜ Tam H®p vÓn là tiên tri,
'Bäo cho h¶i ng¶ chi kÿ,
'Næm nay là m¶t n»a thì næm næm.
'M§i hay tiŠn ÇÎnh ch£ng lÀm.
'ñã tin ÇiŠu trܧc ¡t nh¢m viŒc sau.
'Còn nhiŠu ân ái v§i nhau,
'CÖ duyên nào Çã h‰t Çâu v¶i gì?'
Nàng r¢ng: 'TiŠn ÇÎnh tiên tri,
'L©i sÜ Çã dåy ¡t thì ch£ng sai.

Theo thuy‰t tiŠn ÇÎnh và ÇÎnh mŒnh thì

nh»ng gì xäy ra trong Ç©i mình ÇŠu Çã ÇÜ®c vi
‰t trܧc rÒi; chúng ta cÙ viŒc Ç®i, ljn lúc thì
viŒc Çó së xäy ra. N‰u là ngÜ©i có khi‰u tiên
tri, nhìn cho kÏ thì có th‹ Çoán trܧc ÇÜ®c cái gì së
ljn. TÃt cä Çã có s¤n, Çã ÇÜ®c quy‰t ÇÎnh
trܧc. NhÜ vÆy thì chuyŒn tu hành có ích l®i gì
Çâu! Tu hay không tu thì nó cÛng Çã ÇÜ®c quy‰t
ÇÎnh s¤n rÒi! Tåi sao phäi tu? VÃn ÇŠ ÇÜ®c Ç¥t ra
là con ngÜ©i có t¿ do hay không? Con ngÜ©i có
th‹ can thiŒp vào mång lܧi cûa Nhân Quä Ç‹ thay
Ç°i hay không? ñåo PhÆt trä l©i nhÜ th‰ nào?
Hôm trܧc bên trung tâm Tây Tång có ngÜ©i
Ç¥t câu hÕi vÃn ÇŠ quy‰t ÇÎnh: làm th‰ nào Ç‹
có m¶t quy‰t ÇÎnh thông minh? Tôi trä l©i: Trܧc

411
khi mình quy‰t ÇÎnh thì s¿ viŒc Çã ÇÜ®c quy‰t
ÇÎnh rÒi. Mình có cäm tܪng mình có t¿ do quy‰t
ÇÎnh, ai dè tÃt cä ÇŠu Çã ÇÜ®c quy‰t ÇÎnh trܧc!
Tôi ÇÜa ra m¶t ví dø: B»a Çó tôi vào trong m¶t
gian hàng NhÆt B°n Ç‹ mua m¶t vuông løa vŠ c¶t
mÃy cuÓn Kinh m§i thÌnh. H† treo m¶t d†c dài mÃy
træm tÃm có hình vë, màu s¡c khác nhau. Mình Çi
'ch†n'. Cô ti‰p viên hÕi: 'ThÀy ch†n cái nào?' Tôi
cÜ©i nói: 'Tôi Çâu có ch†n. Tôi Ç‹ nó ch†n tôi mà!'
Cô ta rÃt ngåc nhiên. NhÜng s¿ th¿c là nhÜ vÆy.
Mình có cäm tܪng, äo tܪng là mình có ÇÀy Çû
t¿ do, muÓn ch†n cái nào thì ch†n; kÿ th¿c s¿ ch†n
l¿a Çã ÇÜ®c hoàn tÃt tØ bao gi© rÒi. Khi‰u thÄm
mÏ cûa mình, giáo døc cûa mình, nh»ng håt giÓng
ông bà trao truyŠn, s¿ tu h†c cûa mình, cái thÃy
cûa mình vŠ cái ÇËp, cái trang nhã... tÃt cä nh»ng
cái Çó ÇŠu vi‰t s¤n trong mình rÒi. Mình trình
diŒn ra trܧc nh»ng tÃm khæn Çó, khi Çi ngang
qua 'nó' thì mình bÎ 'nó' b¡t. Cái g†i là 'ti‰ng sét ái
tình' cÛng vÆy. Tåi sao có 'ti‰ng sét' khi g¥p anh
Çó hay cô Çó mà không có 'ti‰ng sét' khi g¥p
nh»ng ngÜ©i kia? Tåi vì tÃt cä Çã ÇÜ®c quy‰t
ÇÎnh trܧc. Con ngÜ©i thÜ©ng có äo tܪng là mình
có t¿ do trong khi ch†n l¿a. Nh»ng ngÜ©i tin ª thuy
‰t ÇÎnh mŒnh và tiŠn ÇÎnh không có äo tܪng
nhiŠu vŠ s¿ t¿ do cûa mình. Tôi còn nói thêm: Ví dø
có hai ho¥c ba con ÇÜ©ng ch†n l¿a. Mình tܪng r
¢ng ch†n lÀm m¶t cái thì mình kh° suÓt Ç©i: 'Ngày
xÜa n‰u mình ch†n Çi con ÇÜ©ng kia thì mình së
không kh° nhÜ bây gi©!' Giä dø có ba anh chàng
mà mình b¡t bu¶c phäi ch†n m¶t làm chÒng. Mình
Çã l§n rÒi, cha mË bu¶c: 'Mày phäi ch†n m¶t trong
ba ÇÙa!' Mình phân vân... Ch†n bØa anh chàng thÙ
hai rÒi Çau kh° suÓt Ç©i. Mình nói: 'Phäi chi ngày
xÜa mình ch†n anh chàng thÙ nhÃt hay thÙ ba thì
ch¡c mình Çã không Çau kh° nhÜ th‰ này!' Mình
mà nhÜ th‰ thì ch†n anh chàng nào mình cÛng
làm cho anh chàng Ãy Çau kh° mà thôi. Tâm mình

412
chÙa chÃt nhiŠu phiŠn não và u mê thì sÓng ª MÏ
cÛng kh°, ª Pháp cÛng kh°, mà ª Anh cÛng kh°...
Không phäi tØ tråi tÎ nån xin Çi ÇÜ®c nܧc này hay
nܧc khác thì mình có hånh phúc. Mình thÜ©ng
nghï vì Çã ch†n con ÇÜ©ng Çó cho nên bây gi©
m§i có nhiŠu vÃn ÇŠ. Bi‰t vÆy ngày xÜa mình
ÇØng Çi con ÇÜ©ng này! ñi con ÇÜ©ng khác thì së
khá hÖn! ñó là t¿ an ûi vÆy mà thôi. ChÌ là ÇÙng
núi này trông núi n†. ThÃy ÇÜ®c ÇiŠu này thì mình
së không có äo tܪng nhiŠu vŠ cái t¿ do cûa mình.
Có nhiŠu ngÜ©i tin r¢ng mình không làm gì
ÇÜ®c h‰t. Mång lܧi nhân quä trùng trùng nhÜ
vÆy, quy‰t ÇÎnh h‰t rÒi thì có vùng vÅy cách
nào cÛng không thoát ra khÕi. Mình chÌ là nån
nhân! SÓng nhÜ vÆy thì rÃt Çau kh°, chÎu không
n°i. Cho nên có thuy‰t ngÜ®c låi, chû trÜÖng r
¢ng con ngÜ©i có t¿ do, có š chí t¿ do (free will.)
ñÙng vŠ phÜÖng diŒn tri‰t h†c, con ngÜ©i có
t¿ do ch†n l¿a hay không? Khi hành Ƕng, mình có
t¿ do trong hành Ƕng Çó không, hay nh»ng
nguyên do tØ quá khÙ Çã quy‰t ÇÎnh dùm mình
rÒi? M¶t sÓ trong chúng ta ÇÙng vŠ phía tin tܪng
r¢ng chúng ta có không gian, có t¿ do - n‰u
không thì Ç©i sÓng không có š nghïa. Trong Çåo
Bøt chúng ta h†c vŠ mång lܧi trùng trùng nhân
quä. Chúng ta thÃy t¿ do cûa mình n¢m ª ch‡ nào?
Bây gi© chúng ta hãy tåm gác vÃn ÇŠ låi. Hãy trª
vŠ truyŒn KiŠu džc thêm m¶t Çoån n»a. TØ câu
2653, khi sÜ chÎ tØ giã sÜ em Çi vân du và g¥p låi
Tam H®p Çåo cô, hÕi thêm vŠ tÜÖng lai cûa nàng
KiŠu:

'NgÜ©i sao hi‰u nghïa Çû ÇÜ©ng,

'Ki‰p sao g¥p nh»ng Çoån trÜ©ng th‰
thôi?'

ñây là l©i Çåo cô Tam H®p:

413
 SÜ r¢ng: 'Phúc h†a Çåo tr©i,
'C‡i nguÒn cÛng ª lòng ngÜ©i mà ra.
'Có tr©i mà cÛng tåi ta,
'Tu là c‡i phúc tình là giây oan.

- M†i tåi nån và m†i may m¡n ÇŠu do tr©i quy

‰t ÇÎnh. Tuy nhiên: 'C‡i nguÒn cÛng ª lòng ngÜ©i
mà ra.' Lš thuy‰t này phù h®p v§i nh»ng câu
chúng ta džc ª cuÓi truyŒn KiŠu. Tuy r¢ng tr©i
ÇÎnh nhÜng c‡i nguÒn låi vÅn ª trong tâm cûa con
ngÜ©i. 'Có tr©i mà cÛng tåi ta': tÙc là có hai y‰u
tÓ, Tr©i (ÇÎnh mŒnh) và con ngÜ©i. N‰u Çi xa
hÖn chúng ta có th‹ nghï Tr©i là c¶ng nghiŒp và
ta là biŒt nghiŒp. Cái gì xäy ra không phäi chÌ do
cá nhân và biŒt nghiŒp ta làm ra mà cÛng do
c¶ng nghiŒp làm ra. Ví dø ngÒi trên máy bay, n
‰u máy bay cháy thì tÃt cä m†i ngÜ©i trên máy
bay ÇŠu có th‹ ch‰t, Çó là c¶ng nghiŒp. N‰u có
m¶t ngÜ©i thoát ÇÜ®c, không ch‰t mà chÌ bÎ
thÜÖng sÖ sÖ, Çó là biŒt nghiŒp. BiŒt nghiŒp
trong c¶ng nghiŒp. Ch» 'tr©i' ª Çây có th‹ ÇÜ®c
hi‹u là c¶ng nghiŒp (collective karma) và 'ta' ª Çây
là biŒt nghiŒp individuel karma. Ta Çang cùng
ngÒi ª Làng Mai. Chúng ta có c¶ng nghiŒp Làng
Mai do Çó m§i ngÒi chung. NhÜng trong khi ngÒi
Çây, cäm giác cûa m‡i chúng ta có khác. NgÜ©i thì
thanh thoát nhiŠu hÖn, ngÜ©i thì lo l¡ng nhiŠu
hÖn. ñó g†i là biŒt nghiŒp. Không phäi ngÒi
chung m¶t ch‡ mà ta có cäm tܪng giÓng nhau.
'Phúc h†a Çåo tr©i' là thuy‰t ñÎnh mŒnh
(determinism). 'C‡i nguÒn cÛng ª lòng ngÜ©i mà
ra' Çó là thuy‰t do tâm tåo. Con ngÜ©i cÛng
Çóng ÇÜ®c m¶t vai trò nào Çó, mÃy chøc phÀn
træm. 'Có tr©i mà cÛng tåi ta' là tiŠn ÇŠ Ç‹ Çi Ç
‰n k‰t luÆn: 'Tu là c‡i phúc tình là dây oan.' Ta
có th‹ làm gì? Ta có th‹ tu, làm nhË Çi nghiŒp cûa
ta và Çem låi m¶t ít hånh phúc. Còn n‰u ta không

414
tu, cÙ Ç‹ cho s®i dây tình cäm kéo bu¶c thì ta tåo
cho mình nh»ng oan nghiŒp kh° Çau.

Và Çây là l©i phán quy‰t cûa 'bác sï tâm lš

trÎ liŒu' Tam H®p ñåo Cô phân tích tâm lš Thúy
KiŠu:

'Thúy KiŠu s¡c säo khôn ngoan,

Vô duyên là phÆn hÒng nhan Çã Çành.
Tuy có thông minh, tài næng và s¡c ÇËp
nhÜng KiŠu không có ÇiŠu kiŒn hånh phúc. ñáng
lš s¡c säo khôn ngoan thì phäi thành công trong
cu¶c Ç©i và phäi hånh phúc chÙ! NhÜng vì không
có cái cæn bän là nh»ng thiŒn duyên cho hånh
phúc nên KiŠu phäi Çau kh°. Cái nghiŒp cûa KiŠu
là vô duyên. ñiŠu này Çã ÇÜ®c vi‰t trܧc rÒi.
NhÜng n‰u chÌ nhÜ vÆy thì chÜa ljn n‡i gì cho
l¡m. Vì nh»ng cái này n»a nên m§i kh° thêm:

'Låi mang lÃy m¶t ch» tình,

'Khæng khæng mình bu¶c lÃy mình vào
trong.
'VÆy nên nh»ng chÓn thong dong,
'Ÿ không yên °n ngÒi không v»ng vàng.
'Ma ÇÜa lÓi quÏ dÅn Çàng,
'Låi tìm nh»ng chÓn Çoån tràng mà Çi.

Ÿ nh»ng ch‡ Çáng lš mình ÇÜ®c t¿ do, thong

dong mà mình vÅn ngÒi không yên, Çi không v»ng.
Nh»ng con ma sÀu não, ma quá khÙ, ma tÜÖng lai,
ma h©n giÆn tØ bên trong hiŒn ra Ç‹ kéo mình Çi.
Tuy cùng Çi thiŠn hành v§i nh»ng ngÜ©i khác
nhÜng kÿ th¿c mình không Çi cùng m¶t hܧng,
mình bÎ nh»ng ma qu› ÇÜa vŠ nh»ng nÈo tÓi tæm.
Và vì ma qu› ÇÜa vŠ nh»ng nÈo Çó cho nên mình
g¥p tai nån chÙ có gì Çâu!

'H‰t nån Ãy ljn nån kia,

415
 'Thanh lâu hai lÜ®t thanh y hai lÀn.
'Trong vòng giáo d¿ng gÜÖm trÀn
'KŠ ræng hùm sói gªi thân tôi Çòi.
'Gi»a dòng nܧc dÅy sóng dÒi,
'Trܧc hàm rÒng cá gieo mÒi v¡ng tanh.
'Oan kia theo mãi v§i tình,
'M¶t mình mình bi‰t m¶t mình mình hay.
'Làm cho sÓng dža thác Çày,
'ñoån trÜ©ng cho h‰t ki‰p này m§i thôi!'

ñåo Cô nói r¢ng KiŠu së kh° suÓt Ç©i. ñó là

m¶t l©i k‰t án. Án này không phäi chÌ do ñÎnh
mŒnh tuyên džc. Tr©i ÇÎnh nhÜ vÆy nhÜng Thúy
KiŠu Çã không tranh ÇÃu ÇÜ®c. ChÜa bi‰t n¡m
lÃy tâm mình Ç‹ tìm m¶t nÈo thoát. CÙ bÎ 'nh»ng
s®i dây tình vܧng víu kéo Çi'234, vì vÆy trܧc sau
gì cÛng Çi t§i ch‡ t¿ tº ª sông TiŠn ñÜ©ng. Tuy là
m¶t nhà tiên tri nhÜng Tam H®p Çåo cô Çã không
nói r¢ng tÃt cä ÇŠu do nh»ng ÇiŠu kiŒn khách
quan, c¶ng nghiŒp (Tr©i.) Tam H®p nói: 'Có tr©i
mà cÛng tåi ta.' BiŒt nghiŒp cûa Thúy KiŠu cÛng
góp phÀn vào hånh phúc kh° Çau cûa cô. Thúy
KiŠu t¿ bu¶c mình vào nh»ng tình cäm giÆn h©n,
nh»ng nhÆn thÙc và ܧc muÓn cûa mình. Và chính
nh»ng con ma, nh»ng con qu› Çó kéo Thúy KiŠu Çi
vŠ nÈo tai nån, rÓt cu¶c cô phäi t¿ tº ª sông TiŠn
ñÜ©ng. Tam H®p nói t§i hai ÇiŠu: m¶t là tiŠn ÇÎnh
và hai là cách hành xº cûa Thúy KiŠu. Không tìm ra
nÈo thoát cho mình mà cÙ Çi theo con ÇÜ©ng cûa
ma quái.

Giác Duyên nghe nói røng r©i:

'M¶t Ç©i nàng nhé thÜÖng ôi còn gì!'

Sau Çây là l©i cûa ñåo Cô, chúng ta hãy nghe

v§i nhÆn thÙc khách quan cûa mình chÙ ÇØng bÎ

234
ThÖ Xuân DiŒu.
416
ñåo Cô änh hܪng: ñåo Cô có th‹ lÀm, cø NguyÍn
Du cÛng có th‹ lÀm.

SÜ r¢ng: 'Song ch£ng hŠ chi,

'NghiŒp duyên cân låi nh¡c Çi còn nhiŠu.

- 'Trong th©i gian lÀn lÅn và Çi vào nÈo ma

qu› KiŠu cÛng có làm m¶t vài thiŒn nghiŒp có th‹
ÇÜa t§i ch‡ giäi thoát nghiŒp cÛ và Çi vào m¶t
nghiŒp m§i tÓt ÇËp hÖn.' ñåo Cô bây gi© không
làm phÆn s¿ cûa m¶t bác sï tâm lš n»a mà quay
sang làm trång sÜ bào ch»a cho Thúy KiŠu:

'Xét trong t¶i nghiŒp Thúy KiŠu,

'M¡c ÇiŠu tình ái khÕi ÇiŠu tà dâm.

ñó là m¶t Çi‹m son cûa Thúy KiŠu. Tuy vܧng

vào tình ái nhÜng thoát ÇÜ®c tà dâm. Không Ç‹
Kim Tr†ng làm cho phåm gi§i thÙ ba.

'LÃy tình thâm trä nghïa thâm,

'Bán mình Çã Ƕng hi‰u tâm ljn tr©i!

ñó là hành Ƕng tÓt thÙ hai. Hy sinh cu¶c Ç©i

m¶t cô gái khuê các, bán mình chu¶c cha. ñó là
m¶t hành Ƕng có th‹ làm cäm Ƕng cä Tr©i. Tr©i
Çã cäm Ƕng nhÜng vÅn Ç‹ cho KiŠu kh° mÜ©i
læm næm nhÜ thÜ©ng! Ông Tr©i cÛng s¡t Çá
thiŒt! ThÃy ông Tr©i nhÜ vÆy mình không phøc.
Ông NgÜ©i có th‹ là dÍ chÎu hÖn! Nh»ng lš luÆn
cûa ñåo Cô, chÃp nhÆn hay không là do mình. H†
có m¶t lš thuy‰t, h† lš luÆn Ç‹ chÙng minh lš
thuy‰t cûa h†. NhÜng chÙng minh Çó h®p lš hay
không là chuyŒn khác.

'Håi m¶t ngÜ©i cÙu muôn ngÜ©i,

'Bi‰t ÇÜ©ng khinh tr†ng bi‰t l©i phäi
chæng.

417
 Nói chuyŒn gi¥c giã tàn sát sinh linh và KiŠu
lØa cho TØ Häi ch‰t Ç‹ cÙu sinh linh. 'Håi m¶t
ngÜ©i cÙu muôn ngÜ©i.' ChuyŒn này rÃt giä tåo.
Cô KiŠu có bao gi© muÓn gi‰t chÒng Çâu! Chúng
ta phäi thÃy ÇiŠu này. Tam H®p ñåo Cô nói không
Çúng s¿ thÆt. Cø NguyÍn Du không thÃy ÇiŠu Çó
ho¥c Çã thÃy nhÜng vì sÖ sót nên cÙ lÆp låi nhÜ
thÜ©ng. Khi khuyên TØ Häi vŠ hàng, KiŠu nói:
'Ngàn næm ai có khen Çâu Hoàng Sào', 'ñÓng
xÜÖng Vô-ÇÎnh Çã cao b¢ng ÇÀu' - 'ñÜ®c làm vua
thua làm gi¥c.' Thôi anh ÇØng ti‰p tøc gây nån
Çao binh n»a, không Ç‹ ti‰ng tÓt mà ngÜ©i ta ch
‰t nhiŠu t¶i l¡m! Anh vŠ quy thuÆn triŠu Çình Çi.
Anh ÇÜ®c làm quan l§n mà em cÛng ÇÜ®c cÖ h¶i
Çoàn tø gia Çình.' Nói nh»ng câu Çó là 'Bi‰t
ÇÜ©ng khinh tr†ng bi‰t l©i phäi chæng.' Câu này
Çúng. NhÜng 'Håi m¶t ngÜ©i cÙu muôn ngÜ©i' thì
không Çúng. Ÿ câu 2550, KiŠu nói rÃt thÆt:

R¢ng: 'TØ là ÇÃng anh hùng,

'D†c ngang tr©i r¶ng vÅy vùng b‹ khÖi.
'Tin tôi nên quá nghe l©i,
'ñem thân bách chi‰n làm tôi triŠu Çình.
'Ng« là phu quš phø vinh,
'Ai ng© m¶t phút tan tành thÎt xÜÖng.
'Næm næm tr©i b‹ ngang tàng,
'DÅn mình Çi bÕ chi‰n trÜ©ng nhÜ không.
'Khéo khuyên k‹ lÃy làm công,
'K‹ bao nhiêu låi Çau lòng bÃy nhiêu.

- 'ñØng nói là tôi có công! Nói tôi có công là tôi

Çau kh° l¡m!' KiŠu nói rÃt Çúng, rÃt hay. NhÜng hai
câu này thì låi không Çúng, không hay gì h‰t:

'Xét mình công ít t¶i nhiŠu,

'SÓng thØa tôi Çã nên liŠu mình tôi!

418
 Công nhÆn r¢ng mình có công, dù là công ít.
Không Çúng. Công gì? Công gi‰t (oan) chÒng hay
công gì? Trܧc khi gieo mình xuÓng sông TiŠn
ñÜ©ng (tØ câu 2629), KiŠu than: 'Gi‰t chÒng mà
låi lÃy chÒng, M¥t nào mà låi ÇÙng trong cõi Ç©i?'
'Gi‰t chÒng' ª Çây không phäi là cÓ š gi‰t. CÓ
vÃn cho anh chàng nhÜng cÓ vÃn không hay nên
anh chàng bÎ gi‰t. Cái m¥c cäm 'gi‰t chÒng' này
có th‹ chÃp nhÆn ÇÜ®c.
Chû truÖng cûa Thanh Tâm Tài Nhân (tác giä
nguyên løc), cÛng là chû trÜÖng cûa cø NguyÍn Du,
là KiŠu có hai nghiŒp: m¶t nghiŒp xÃu và m¶t
nghiŒp tÓt. Con sông TiŠn ñÜ©ng là ranh gi§i gi»a
mÜ©i læm næm kh° Çau và quãng Ç©i hånh phúc
sau này. Làm nŠn täng cho mÜ©i læm næm kh°
Çau Çó có Thiên mŒnh, nh»ng vÓn li‰ng tØ quá
khÙ, ông bà và ki‰p trܧc Çi xuÓng. VÓn li‰ng
cûa Thúy KiŠu còn có tài, s¡c, tình (vܧng m¡c) và
tâm (thiŒn tâm.) Tài, s¡c và tình, ba cái làm lÜng
t¿a cho mÜ©i læm næm kh° Çau (theo lš thuy‰t
cûa NguyÍn Du.) NhÜng cái tâm tÓt ÇÒng th©i
cÛng tåo ra ÇÜ®c vài thiŒn nghiŒp (gi» gi§i
không tà dâm, bán mình cÙu cha và 'gi‰t' TØ Häi
Ç‹ cÙu muôn dân khÕi nån can qua.) Nh© tâm gi»
gi§i, tâm hi‰u và tâm tØ bi này mà thiŒn nghiŒp
tåo ra ÇÜ®c giai Çoån thÙ hai cûa Ç©i KiŠu, giai
Çoån tu hành v§i sÜ chÎ và chuy‹n hóa ÇÜ®c cho
gia Çình. ñó là phân tích cûa cø NguyÍn Du và cûa
ñåo Cô Tam H®p. ñåo Cô Tam H®p là lš thuy‰t
gia mà tác giä nguyên løc và cø NguyÍn Du Çã Çi
theo. Tuy m‡i tác giä có thay Ç°i Çôi chút trong khi
trình bày cu¶c Ç©i Thúy KiŠu nhÜng Çåi khái thì cä
hai vÅn Çi theo cách phân tích cûa ñåo Cô Tam
H®p.
Thuy‰t âm dÜÖng 'âm c¿c dÜÖng hÒi' s¤n
có cûa ñông phÜÖng cÛng Çã ÇÜ®c nói t§i. Âm là
negative energy. ñau kh° (âm c¿c) khi t§i ch‡ cùng
c¿c thì hånh phúc ÇÜ®c sinh ra (dÜÖng hÒi.) Âm

419
c¿c cûa cu¶c Ç©i Thúy KiŠu là khi t§i sông TiŠn
ñÜ©ng.
Chúng ta cÛng thÃy lš thuy‰t nhân quä
trong truyŒn. Tuy có nghiŒp quá khÙ hay Thiên
ÇÎnh nhÜng không phäi cái khÓi nghiŒp cûa quá
khÙ và cûa tiŠn ÇÎnh Çó chÎu trách nhiŒm hoàn
toàn vŠ mÜ©i læm næm Çau kh°. Thúy KiŠu cÛng
có trách nhiŒm. Tài, s¡c và tình cûa cô ràng bu¶c,
làm cho cô cÙ Çi theo riu ríu mà không mª ra ÇÜ®c
con ÇÜ©ng máu thoát khÕi vòng vây. ñiŠu Çó
ÇÜ®c c¿c tä trong câu 'Ma ÇÜa lÓi qu› dÅn Çàng,
Låi tìm nh»ng chÓn Çoån tràng mà Çi.' CÓ nhiên
khi bܧc vào nh»ng chÓn nhÜ thanh lâu hay quân
Ƕi thì mình bÎ kéo theo, Çau kh° Çã Çành rÒi.
NhÜng khi ÇÜ®c bܧc vào nh»ng hoàn cänh thanh
thän nhÜ ª chùa mà mình vÅn không an låc. Không
có khä næng an låc. Bªi vì mình vÅn khÜ khÜ gi»
lÃy ba cái tài, s¡c, tình và không n¡m v»ng ÇÜ®c
cái tâm tu h†c Ç‹ chuy‹n hóa, thoát khÕi vòng vây.
Thay vì Çau kh° có th‹ chÌ là mÜ©i næm mà låi kéo
t§i mÜ©i læm næm. MÜ©i læm næm Çó do thiên
mŒnh tåo ra mà cÛng do Thúy KiŠu, m¶t phÀn nào
Çó, tåo ra. 'Có tr©i mà cÛng tåi ta, Tu là c‡i phúc
tình là dây oan.' Thúy KiŠu tu ÇÜ®c ba chuyŒn
còn bao nhiêu chuyŒn khác ÇŠu là tình h‰t.
NhÜng nh© có tu ba chuyŒn, nên m§i tåo ra ÇÜ®c
giai Çoån sau.

Chúng ta Çã džc truyŒn KiŠu. Chúng ta thÃy

Giác Duyên là m¶t y‰u tÓ rÃt Ç¥c biŒt ÇÜa t§i
s¿ chuy‹n hóa cûa Ç©i KiŠu. Ai ÇÜa Giác Duyên t§i
cho Thúy KiŠu? KiŠu Çi tìm m§i g¥p Giác Duyên hay
g¥p Giác Duyên là m¶t ÇiŠu tiŠn ÇÎnh Çã có s¤n?
Giác Duyên tÙc là nh»ng ÇiŠu kiŒn Ç‹ bØng tÌnh.
Giác Duyên không phäi chÌ là m¶t con ngÜ©i, Giác
Duyên là tÃt cä nh»ng ÇiŠu kiŒn có tác døng làm
cho mình thÙc dÆy, bi‰t r¢ng mình Çang làm cái
Çó, Çang Çi con ÇÜ©ng cûa ma qu›. Nh»ng ÇiŠu

420
kiŒn Çó do ai tåo ra? Cách Çây hai ngàn sáu træm
næm có m¶t ngÜ©i ngÒi dܧi gÓc cây BÒ ñŠ và
Çã giác ng¶, ngÜ©i Çó Çã truyŠn låi cho nhân loåi
nh»ng tia sáng cûa chánh niŒm. M¶t tia hào
quang Çã ÇÜ®c phóng vŠ hai ngàn næm træm
næm sau cho Thúy KiŠu. NgÜ©i mang hào quang
Çó là m¶t sÜ cô. Tia hào quang phóng tØ c¶i bÒ ÇŠ
là m¶t trong nh»ng y‰u tÓ khi‰n cho Thúy KiŠu
có th‹ chuy‹n hóa ÇÜ®c vÆn mŒnh cûa mình.
NhÜng nh»ng ÇiŠu kiŒn Ç‹ ÇÜ®c bØng tÌnh có th‹
là bÃt cÙ ÇiŠu kiŒn nào. Ví dø nhÜ nh»ng kh° Çau
cùng c¿c cûa Thúy KiŠu. Khi mình thÃy mình kh°
nhiŠu quá thì t¿ nhiên mình có th‹ bØng tÌnh ÇÜ®c.
Có nh»ng ngÜ©i kh° mà không bØng tÌnh ÇÜ®c,
nhÜng có nh»ng ngÜ©i kh° bØng tÌnh ÇÜ®c.
Không phäi ánh sáng giác ng¶ tØ cây BÒ ñŠ là ÇiŠu
kiŒn duy nhÃt giúp mình bØng tÌnh. Nh»ng Çau
kh°, trui luyŒn trong vòng trÀm luân cÛng có th‹
giúp mình tÌnh dÆy.. N‰u không có kinh nghiŒm
tr¿c ti‰p tØ nh»ng Çau kh° Çó thì ánh sáng kia có
th‹ không Çû Ç‹ làm mình tÌnh dÆy. Phäi khÓn kh°
m§i h†c hi‹u ÇÜ®c. Có nh»ng ngÜ©i sinh ra là
t¿ nhiên bi‰t, g†i là sinh nhi tri. Có nh»ng ngÜ©i
phäi h†c m§i bi‰t, g†i là h†c nhi tri. Có nh»ng
ngÜ©i phäi Çau kh° m§i bi‰t, g†i là kh° nhi tri.
Phäi cùng khÓn thì m§i hi‹u ÇÜ®c. ñó là m¶t trong
nh»ng ÇiŠu kiŒn Ç‹ bØng tÌnh. Giác Duyên là m¶t
ngÜ©i tÜ®ng trÜng cho nh»ng ÇiŠu kiŒn Çó ljn
v§i KiŠu. Giác Duyên n¢m ª ch‡ nào? Ví dø m¶t cô
thi‰u n» nói r¢ng: 'Con không lÃy chÒng. Ba anh
chàng mà ba má ÇŠ nghÎ con không th‹ chÃp nhÆn
anh nào cä vì con nghï r¢ng con së không có hånh
phúc v§i ai. Con Çi tu. Con ÇŠ nghÎ m¶t giäi pháp
thÙ tÜ.' Theo nguyên t¡c thì giäi pháp thÙ tÜ cÛng
vÆy thôi. DÀu anh ch†n ngÜ©i thÙ tÜ hay thÙ ba
nhÜng n‰u con ngÜ©i anh cÙ nhÜ vÆy thì anh
cÛng vÅn còn Çau kh°. Anh Çi tu anh cÛng có th‹
Çau kh° nhÜ thÜ©ng. Phäi vÆy không? NhÜng khi

421
Çi tu thì anh có m¶t ÇiŠu kiŒn m§i mà giäi pháp
m¶t, hai, ba không có. Tuy anh vÅn còn y nguyên
là con ngÜ©i cûa anh, nhÜng khi Çi tu anh ÇÜ®c
Ç¥t vào m¶t khung cänh khác, mà anh không có
khi anh cܧi ngÜ©i thÙ nhÃt, thÙ hai, hay thÙ ba.
Anh sÓng v§i tæng thân. Tæng thân không phäi là
m¶t ông chÒng giÓng nhÜ ba anh chàng kia. Tæng
thân ª Çây là m¶t môi trÜ©ng có th‹ g†i là Giác
Duyên, tÙc là nh»ng ÇiŠu kiŒn Ç‹ cho mình tÌnh
thÙc. N‰u bÓn cái giÓng hŒt nhÜ nhau và anh
quy‰t ÇÎnh v§i nh»ng n¶i k‰t cûa anh thì anh có
th‹ vÅn Çau kh° nhÜ nhau. NhÜng trong trÜ©ng
h®p thÙ tÜ anh có Giác Duyên, m¶t tia sáng cûa
Bøt chi‰u t§i tØ hai ngàn sáu træm næm trܧc
cho nên anh có cÖ h¶i Ç‹ thoát. T¿ do và giäi thoát
n¢m ª ch‡ Giác Duyên. N‰u chúng ta thoát ÇÜ®c
màng lܧi cûa nghiŒp báo, Çó là nh© nh»ng tia
hào quang phóng t§i tØ nh»ng ngÜ©i giäi thoát.
Thuy‰t ñÎnh mŒnh chúng ta có th‹ thÃy
trong ba lïnh v¿c:
Lïnh v¿c thÙ nhÃt là Ç©i sÓng thông
thÜ©ng. Trong Ç©i sÓng thông thÜ©ng, chúng ta
Ç¥t câu hÕi: Có ñÎnh mŒnh hay không? Ta có nên
vâng theo hay không? N‰u vâng theo thuy‰t
ñÎnh mŒnh thì chúng ta thÃy rã r©i, không có
không gian thênh thang. Và n‰u còn trÈ, chúng ta
muÓn phÃn ÇÃu, chÓng låi ÇÎnh mŒnh. Vì vÆy có
hai phe: m¶t phe ÇÎnh mŒnh và m¶t phe chÓng låi
ÇÎnh mŒnh.
Lïnh v¿c thÙ hai là trong phåm vi khoa h†c.
Trong phåm vi khoa h†c ch» déterminisme có
nghïa rÃt rõ ràng là n‰u cùng nh»ng ÇiŠu kiŒn
nhÜ vÆy thì th‰ nào cÛng Çi t§i nh»ng k‰t quä
nhÜ vÆy. Ví dø làm ÇÆu hÛ mà Çúng theo nh»ng
phÜÖng thÙc a, b, c, d thì th‰ nào cÛng có ÇÆu
hÛ Ç‹ æn. NhÜng thÌnh thoäng không bi‰t tåi sao
chúng ta làm giÓng hŒt nhÜ vÆy mà ÇÆu hÛ låi
ra hÖi khác. Trong lïnh v¿c khoa h†c, nhÃt là lïnh

422
v¿c khoa h†c nguyên tº (mécanique quantique)
chuyŒn này xäy ra rÃt thÜ©ng. TÃt cä ÇiŠu kiŒn
h¶i Çû rÒi mà k‰t quä låi khác. LuÆt xác suÃt (la
loi de la probabilité) cÛng do khoa h†c tìm ra (cÓ
nhiên Çåo h†c cÛng Çã tìm ra) cho phép có nh»ng
kë hª. K‰t quä có th‹ xäy ra khác m¥c dÀu có
cùng nh»ng ÇiŠu kiŒn. Trong khi nh»ng nhà bác
h†c nguyên tº quán sát nh»ng vÆt th‹ li ti, chÃt
Çi‹m hay ÇiŒn tº, h† dùng trí tuŒ và nhÆn thÙc
cûa mình Ç‹ quán chi‰u và änh hܪng ÇÜ®c ÇÓi
tÜ®ng cûa s¿ nghiên cÙu. Có s¿ tham d¿ cûa tâm
con ngÜ©i vào thì s¿ th¿c có th‹ bi‰n dång Çi. Khi
cÀn nhìn vào m¶t vÆt th‹ li ti Ç‹ quán sát ngÜ©i ta
cÀn phäi chi‰u ánh sáng vào. VÆt th‹ vi t‰ là
m¶t loåi næng lÜ®ng, ánh sáng cÛng là m¶t loåi
næng lÜ®ng. Khi ánh sáng chi‰u vào thì vÆt th‹
Çó Çã thay Ç°i rÒi. Tâm thÙc cÛng là næng lÜ®ng.
Khi dùng tâm Ç‹ quán chi‰u vào ÇiŒn tº thì trong
bän chÃt cûa ÇiŒn tº cÛng có s¿ thay Ç°i. Tâm cûa
nhà khoa h†c có änh hܪng t§i s¿ thÆt g†i là khách
quan cûa th‰ gi§i nguyên tº vÆt chÃt. Vì vÆy
luÆt xác suÃt t§i b° túc cho luÆt ÇÎnh mŒnh nói r
¢ng không h£n bao gi© nh»ng ÇiŠu kiŒn nhÜ
nhau cÛng ÇÜa t§i k‰t quä nhÜ nhau. ñiŠu này Çã
ÇÜ®c chÙng minh b¢ng khoa h†c. Tâm cûa Bøt,
tâm cûa chúng ta Çang có m¥t và Çang änh hܪng
t§i th‰ gi§i vÆt chÃt, th‰ gi§i xã h¶i, th‰ gi§i
nhân quä. Y‰u tÓ cûa tâm là m¶t y‰u tÓ có th‹
can thiŒp vào hoàn cänh, vŠ vÆt chÃt cÛng nhÜ
vŠ kinh t‰, xã h¶i.
ñÙng vŠ phÜÖng diŒn cûa nh»ng ÇÎnh luÆt
tâm lš mà xét, chúng ta thÃy r¢ng khi nh»ng håt
giÓng cûa si mê, giÆn h©n, ganh tÎ, khi nh»ng n¶i
k‰t cÛ... có m¥t, chúng ta së phän Ùng nhÜ th‰
này hay th‰ kia. Chúng ta có th‹ tiên Çoán trܧc
phÀn nào cæn cÙ theo thuy‰t ÇÎnh mŒnh. Ví dø
chúng ta nói: N‰u mình gªi anh này vào bu°i h†p,
thì khi nh»ng ngÜ©i khác nói ra s¿ thÆt này anh ta

423
së phän Ùng nhÜ th‰, ch¡c ch¡n nhÜ vÆy, không
th‹ sai ÇÜ®c. Vì tâm cûa anh ta Çang có nh»ng
tâm hành này, tâm hành kia nên mình tiên Çoán
anh ta së phän Ùng nhÜ th‰, không sai. ñó là
mình theo thuy‰t ñÎnh mŒnh. Cæn cÙ trên
s¿ thÆt là trong bu°i h†p mà có nh»ng ngÜ©i nói
nhÜ vÆy là anh ta ÇŠu phän Ùng nhÜ th‰. M¶t
træm lÀn ÇŠu xäy ra nhÜ m¶t. Quy‰t ÇÎnh không
cho anh ta vào bu°i h†p là hành Ƕng theo ÇÙc tin
cûa mình vŠ thuy‰t ÇÎnh mŒnh và mình thÃy
không có t¿ do gì trong con ngÜ©i cûa anh ta h‰t.
NhÜng Giác Duyên ª Çâu? Giác Duyên nói: 'Hôm
nay anh Çi v§i tôi và anh së cÀm tay tôi trong suÓt
bu°i h†p. Khi nào tôi bÃm tay anh m¶t cái là anh
không nói gì h‰t.' TÃt cä m†i ngÜ©i ÇŠu sºng sÓt
vì anh chàng t¿ nhiên xuÃt hiŒn trong bu°i h†p.
NhÜng quan sát viên hôm Çó rÃt lÃy làm lå là tåi
sao bu°i h†p Çã xong rÒi mà anh này không n°i
Çiên. ñâu bi‰t r¢ng có m¶t nguyên do Än dÃu là
bàn tay anh ta Çang ÇÜ®c sÜ Giác Duyên n¡m. M‡i
lÀn bi‰t anh này s¡p phän Ùng thì sÜ Giác Duyên
låi n¡m ch¥t bàn tay anh låi và anh ta ngÒi yên. ñó
là y‰u tÓ Giác Duyên, chÌ có tæng thân m§i tåo ra
ÇÜ®c và së giúp ÇÜ®c anh chàng thay Ç°i. Không
phäi vì trong m¶t træm lÀn anh ta ÇŠu làm hŒt
nhÜ vÆy mà ljn lÀn m¶t træm lÈ m¶t anh chàng
không thay Ç°i. VÅn có hy v†ng nhÜ thÜ©ng là lÀn
m¶t træm lÈ m¶t có th‹ có s¿ thay Ç°i, nh© s¿ có
m¥t cûa Giác Duyên. Giác Duyên là ÇiŠu kiŒn cûa
s¿ tÌnh thÙc. Chánh niŒm cûa anh ta rÃt y‰u. Dù
Çã ÇÜ®c h†c m¶t næm hay m¶t næm rÜ«i rÒi
nhÜng nh»ng lúc nhÜ vÆy anh vÅn không có khä
næng n¡m lÃy chánh niŒm và cÙ phän Ùng m¶t
cách rÃt là... 't¿ nhiên.' Anh Çã ÇÜ®c hܧng dÅn r
¢ng m‡i khi g¥p trÜ©ng h®p nhÜ vÆy thì phäi n¡m
lÃy hÖi thª. Anh cÛng cÓ g¡ng th¿c tÆp nhÜng
chÃt lÜ®ng cûa nh»ng håt giÓng kia n¥ng quá.
Anh ta bi‰t r¢ng nh»ng lúc Çó thª ÇÜ®c thì rÃt

424
hay, nhÜng lúc Çó tåi sao anh ta không nh§ và
không thª! Vì vÆy ta m§i cÀn phäi có Giác Duyên.
Giác Duyên cÀn phäi ÇÜa ta Çi m¶t Çoån ÇÜ©ng
thì ta m§i có th‹ t¿ mình Çi ÇÜ®c. Sau m‡i lÀn anh
ta phän Ùng, ta hay nói: 'Tôi Çã d¥n anh là nh»ng
lúc nhÜ vÆy thì phäi thª mà tåi sao anh không thª?'
Anh ta trä l©i: 'Tåi vì lúc Çó s¿ kiŒn xäy ra mau
nhÜ ch§p nhoáng, tôi không làm gì ÇÜ®c h‰t!' Có
nh§ thª mình thª cÛng không ÇÜ®c!' N‰u chúng
ta buông xuôi, chÎu thua thì anh ta không bao gi©
có cÖ h¶i. Ta phäi Çóng cho hay vai trò cûa Giác
Duyên. Có nhiŠu cách. Ta có th‹ n¡m bàn tay anh,
hܧng dÅn anh. Ban ÇÀu anh ta ngÜng ÇÜ®c
không phäi là do t¿ ÇiŠu phøc b¢ng hÖi thª mà
nh© có m¶t l©i giao ܧc v§i mình là khi mình xi‰t
ch¥t tay anh thì anh dØng låi.
S¿ xuÃt hiŒn cûa Giác Duyên trong Ç©i
Thúy KiŠu là s¿ xuÃt hiŒn cûa Bøt. Và cÛng nh©
Thúy KiŠu Çã Çau kh°, chåm ljn Çáy v¿c th£m
cho nên cái n¡m tay cûa Giác Duyên càng có hiŒu
nghiŒm. TruyŒn KiŠu không nói rõ ÇiŠu Çó.
S¿ chuy‹n nghiŒp là do công phu tu tÆp và do
tæng thân, do s¿ hܧng dÅn chÙ không phäi là do
chÌ làm ÇÜ®c ba viŒc mà Tam H®p viŒn dÅn
(không Ç‹ Kim Tr†ng lÃn t§i, bán mình và gi‰t TØ
Häi.) Trång sÜ Tam H®p nói sª dï Thúy KiŠu thoát
ÇÜ®c nghiŒp xÃu là nh§ có ba thiŒn cæn Çó.
Chúng ta thÃy lš do Çó không ÇÀy Çû. Nói r¢ng
'Bán mình Çã Ƕng hi‰u tâm ljn tr©i' tåi sao
Tr©i låi Ç‹ cho ti‰p tøc kh° trong mÜ©i læm
næm? Lš luÆn này không xác Çáng. Nói Thúy KiŠu
gi‰t TØ Häi Ç‹ cÙu ngÜ©i, Çó là hoàn toàn giä
tåo, không Çúng. VÆy thì tåi sao có s¿ chuy‹n hóa?
Có s¿ chuy‹n hóa là vì có nh»ng ÇiŠu kiŒn giúp
mình thÙc tÌnh và tu tÆp. S¿ tu tÆp v§i Giác Duyên
trܧc và sau khi t¿ tº ÇÜa t§i s¿ chuy‹n hóa cûa
Thúy KiŠu sau này.

425
Chánh niŒm là nÈo thoát
Trong báo Giác Ng¶ vØa rÒi235 có bài cûa m¶t
bà PhÆt tº vào khoäng bäy mÜÖi tu°i, ª Hu‰. Bà
k‹ chuyŒn hÒi ngÜ©i Pháp trª låi ViŒt Nam
(khoäng næm 1946, 1947) bà tham gia kháng chi
‰n, bÎ b¡t, ª tù. BÎ giam chung v§i bà có rÃt nhiŠu
phø n» tØ hai mÜÖi t§i ba mÜÖi tu°i. Ngày ÇÀu tiên
bà cÛng có tâm trång giÓng hŒt nh»ng ngÜ©i n»
tù khác. ñêm Çó, trong khi m†i ngÜ©i thÀm thì tâm
s¿ thì bà quay m¥t vào góc tÜ©ng khóc. Khóc m¶t
hÒi thì thÃy có m¶t bàn tay Ç‹ trên vai. M¶t thi‰u
n» hai mÜÖi tu°i cho bà m¶t mi‰ng kËo mè xºng,
nói: 'ChÎ ÇØng khóc n»a. ñ‹ dành sÙc. Con ÇÜ©ng
235
Tháng 6 1993.
426
còn dài. Em Çã bÎ tra ÇiŒn t§i næm mÜÖi mÃy lÀn
rÒi nhÜng em vÅn còn sÓng sót ÇÜ®c.' Bà cäm
thÃy rÃt an ûi khi g¥p cô thi‰u n» Çó. Sau Çó bà
ÇÜ®c phóng thích. Cô thi‰u n» vÅn ª tù (tØ
1948), cho ljn næm 1954 m§i ÇÜ®c trao Ç°i tÆp
k‰t ra B¡c. TØ Çó vŠ sau bà không g¥p cô n»a. Bà
k‹ sau khi bà ÇÜ®c phóng thích, có b»a mÃy cô tù
nhân ÇÜ®c phép Çi ra gi¥t ÇÒ và làm viŒc gì Çó,
h† ghé t§i nhà thæm bà. Bà Çã có th‹ gºi t¥ng cho
cô thi‰u n» Çó, tên là LiÍu, m¶t sÓ tiŠn nhÕ. Bây
gi©, næm 1993, ngÒi trong m¶t am lá nhìn ra
ngoài và nh§ t§i chuyŒn xäy ra bÓn mÜÖi mÓt
næm vŠ trܧc, bà nói: Không bi‰t bây gi© LiÍu
còn sÓng hay không. Bà muÓn nói v§i LiÍu là có hai
s¿ giam hãm. M¶t là s¿ giam hãm hình thÙc và hai
là s¿ giam hãm tinh thÀn. Khi ÇÜ®c phóng thích, ra
khÕi tù thì mình có th‹ ÇÜ®c g†i là t¿ do. NhÜng
nhìn trong nhãn quan cûa PhÆt pháp thì mình
chÜa bao gi© có t¿ do cä. ñây là l©i bà vi‰t: 'Ra
khÕi tù t¶i có th‹ tåm nói là t¿ do. NhÜng ki‹m Çi‹m
låi gÀn suÓt cu¶c sÓng khi chÜa ljn v§i PhÆt
pháp thì có lúc nào ta thÆt s¿ t¿ do Çâu! Tuy vÅn
æn, vÅn m¥c, vÅn Çi, vÅn ÇÙng, lên xe, xuÓng
ng¿a... mà ta không š thÙc ÇÜ®c r¢ng mình Çang
æn, Çang m¥c, Çang Çi, Çang ÇÙng, Çang lên xe,
xuÓng ng¿a... CÙ Ç‹ cho cái ngã chÃp và cái ki‰n
chÃp hành hå và trói bu¶c thì có khác gì mình Çang
ª tù?' Ÿ tù trong cái thÃt niŒm. Mình bÎ mång lܧi
cûa nhân quä kéo theo. Mình không có m¶t chút
t¿ do nào cä. DÀu Çã ÇÜ®c thä khÕi tù, có quyŠn
Çi ch®, vào b‰p, ra b© sông... làm Çû m†i thÙ
nhÜng mình vÅn vâng theo mång lܧi cûa nhân
quä. Nó ÇÄy mình Çi t§i Çâu thì mình Çi t§i Çó thôi.
Mình thÆt s¿ không có t¿ do. Ta hãy džc låi l©i bà
vi‰t: 'Tuy vÅn æn, vÅn m¥c, vÅn Çi, vÅn ÇÙng,
lên xe, xuÓng ng¿a... mà ta không š thÙc ÇÜ®c r
¢ng mình Çang æn, Çang m¥c, Çang Çi, Çang
ÇÙng, Çang lên xe, xuÓng ng¿a... CÙ Ç‹ cho cái

427
ngã chÃp và ngã ki‰n hành hå và trói bu¶c thì có
khác gì mình Çang ª tù?' Ngã chÃp, ki‰n chÃp Çó
là nh»ng ma ÇÜa lÓi, qu› dÅn ÇÜ©ng trong truyŒn
KiŠu. Hoàn toàn sÓng nhÜ là m¶t nån nhân cûa
nh»ng tÆp khí tØ trܧc, nh»ng nghiŒp cÛ. Bà ta vi
‰t ti‰p: 'N‰u chúng ta hi‹u r¢ng s¿ sÓng n¢m
trong giây phút hiŒn tåi, trong s¿ thÙc tÌnh, ti‰p
xúc v§i th¿c tåi và bi‰t ti‰p tøc nuôi dÜ«ng š
thÙc ti‰p xúc Çó là chúng ta Çã ÇÜ®c t¿ do.'
Theo š bà, khi mình sÓng có chánh niŒm, Çi bi‰t
là Çi, ÇÙng bi‰t là ÇÙng, ngÒi bi‰t là ngÒi, n¢m
bi‰t là n¢m... thì lúc Çó mình b¡t ÇÀu n¡m ÇÜ®c
giŠng mÓi cûa t¿ do. Còn n‰u không thì ta vÅn
còn Çang Çi theo s¿ chÌ dÅn và sai sº cûa tà døc, tà
ki‰n, ki‰n chÃp và ngã chÃp. ñó là nh»ng ki‰t
sº (samyojana), còn g†i là n¶i k‰t. Nh»ng cái Çó
Çã có s¤n trong lòng mình (n¶i) k‰t låi thành khÓi
(k‰t) và sai sº mình làm cái này cái khác. Mình
Çâu có t¿ do! Mình Üa cái Çó, ghét cái kia là vì
nh»ng Üa ghét Çó Çã ÇÜ®c quy‰t ÇÎnh s¤n trong
tâm thÙc mình rÒi. TÃt cä ÇŠu do n¶i k‰t cûa
mình sai sº. Giây phút b¡t ÇÀu n¡m lÃy chánh
niŒm, Çi thì bi‰t mình Çi, ÇÙng thì bi‰t mình
ÇÙng... lúc Çó mình b¡t ÇÀu có m¶t chút t¿ do. '—,
tôi Çang æn §t và tôi bi‰t r¢ng tôi Çang æn §t.
DÀu bi‰t r¢ng æn §t không tÓt cho ru¶t cûa tôi
mà tôi vÅn æn.' NhÜ vÆy, tuy mình Çang còn y‰u
mà mình Çã có m¶t chút t¿ do rÒi. Chút t¿ do này
là chánh niŒm. N‰u cÙ n¡m lÃy chánh niŒm Çó
mà Çi t§i thì m¶t ngày kia mình së không nói: 'Cho
tôi xin m¶t viên thuÓc Ƕc!' n»a. Tác giä nh»ng
câu này chÙng tÕ Çã ti‰p xúc v§i pháp môn hành
trì cûa chúng ta: 'N‰u chúng ta hi‹u r¢ng s¿ sÓng
n¢m trong giây phút hiŒn tåi, trong s¿ thÙc tÌnh, ti
‰p xúc v§i th¿c tåi và bi‰t ti‰p tøc nuôi dÜ«ng
š thÙc ti‰p xúc Çó là chúng ta Çã ÇÜ®c t¿ do.'
M¶t ngÜ©i Çã ª tù, Çã ÇÜ®c phóng thích và Çã
thÃy r¢ng trܧc khi mình hi‹u ÇÜ®c PhÆt pháp thì

428
tuy r¢ng mình có t¿ do nhÜng kÿ th¿c mình không
có t¿ do gì cä. Mình hoàn toàn vâng theo nh»ng sai
sº cûa nh»ng n¶i k‰t, nh»ng c¶ng nghiŒp và
nh»ng biŒt nghiŒp. Nh»ng c¶ng nghiŒp và biŒt
nghiŒp Çó có th‹ ÇÜ®c diÍn tä b¢ng m¶t ví dø sau
Çây: Chúng ta chÎu änh hܪng cûa Çám Çông. N
‰u chúng ta ngÒi Çó v§i tÜ cách cûa m¶t cá nhân
thì chúng ta không có cäm xúc Çó. NhÜng n‰u
ngÒi Çó chung v§i m¶t sÓ ngÜ©i thì chúng ta së có
cäm xúc Çó. M¶t ÇiŠu ThÀy ta nói riêng v§i ta có
th‹ không có hiŒu quä. NhÜng cÛng m¶t ÇiŠu Çó
ThÀy ta nói trong m¶t Çám Çông thì låi có hiŒu
quä. ñó là biŒt nghiŒp và c¶ng nghiŒp. Có nh»ng
lúc ta bÎ c¶ng nghiŒp kéo theo. Vì m†i ngÜ©i nhÜ
vÆy nên ta cÛng nhÜ vÆy. NhÜng n‰u ÇÙng m¶t
mình thì chÜa ch¡c ta Çã Ò åt Çi theo cái Çó. ñôi
khi mình thÃy nhiŠu ngÜ©i nghï nhÜ vÆy thành ra
mình cÛng nghï nhÜ vÆy, còn n‰u m¶t mình
mình thì chÜa ch¡c mình Çã nghï nhÜ vÆy. Trong
suy nghï, trong s¿ Çáp Ùng låi v§i m¶t bi‰n cÓ
nào Çó ÇŠu có hai phÀn: biŒt nghiŒp và c¶ng
nghiŒp. Hai hình thÙc cûa nghiŒp Çó Çã ÇÜ®c
ghép s¤n trong n¶i k‰t cûa chúng ta. N¶i k‰t
riêng và n¶i k‰t chung. Quan Çi‹m cûa chúng ta
vŠ ÇËp, vŠ xÃu cÛng có c¶ng nghiŒp và biŒt
nghiŒp. Mình r©i ViŒt Nam trong lúc các cô thi
‰u n» m¥c áo dài rÃt dài (maxi), mình có th‹
mang hình änh ÇËp Çó cho ljn khi vŠ. MÜ©i
næm sau vŠ låi, mình thÃy không có cô nào m¥c
áo dài dài h‰t. Các cô m¥c áo dài ng¡n cÛn c«n
(mini) và mình thÃy sao mà nó xÃu nhÜ vÆy!
Không bi‰t tåi sao mà khi‰u thÄm mÏ cûa dân
Sài Gòn kÿ này sa sút nhÜ vÆy? Chúng ta Çã có
m¶t š niŒm vŠ cái ÇËp æn sâu trong tâm rÒi, so
sánh š niŒm Çó v§i th¿c tåi bây gi© thì chúng ta
thÃy r¢ng m¥c áo dài mini không ÇËp. NhÜng
không bi‰t sao ª låi Sài Gòn Ƕ vài ba tháng thì ta
låi b¡t ÇÀu thÃy cái áo mini ÇËp! ñó là änh hܪng

429
cûa c¶ng nghiŒp. Quan niŒm vŠ Chân, ThiŒn, MÏ
cûa chúng ta nhiŠu khi bÎ änh hܪng quan niŒm
Chân, ThiŒn, MÏ cûa Çám Çông quÀn chúng. BiŒt
nghiŒp và c¶ng nghiŒp n¢m trong m‡i n¶i k‰t (k
‰t sº) cûa chúng ta. N‰u chúng ta sÓng 'bình
thÜ©ng', nghïa là sÓng không chánh niŒm thì khi
Çi, ÇÙng, nói, cÜ©i, làm viŒc, æn uÓng... chúng ta
chÌ theo nghiŒp mà Çi thôi. Chúng ta không có
m¶t chút t¿ do nào cä, hoàn toàn Çi theo ÇÎnh
mŒnh. ChÌ trØ khi nào có m¶t Giác Duyên xuÃt
hiŒn, chÌ trØ khi nào có m¶t tia sáng cûa cây BÒ
ñŠ chi‰u t§i chåm vào ngÜ©i ta. CÓ nhiên, tia
sáng Çó cÛng là ÇÎnh mŒnh. Tia sáng Çó t§i v§i tÃt
cä m†i ngÜ©i nhÜng chính lúc Çó mình chåm
ÇÜ®c mà ngÜ©i khác không chåm ÇÜ®c. CÛng
trong m¶t bài pháp thoåi mà có ngÜ©i bØng tÌnh
trong khi nghe, có ngÜ©i không bØng tÌnh trong
khi nghe. ChÜa tÌnh là tåi vì chÜa chín, nh»ng ÇiŠu
kiŒn cûa s¿ tÌnh thÙc chÜa có, Giác Duyên chÜa
th¿c s¿ có m¥t.
Tu hành có nghïa là phát khªi chánh niŒm. ñi
thì bi‰t là Çi, ÇÙng thì bi‰t là ÇÙng, kh° thì bi‰t
r¢ng Çang kh°. Tuy r¢ng Çang kh° nhÜng Çã b¡t
ÇÀu thÃy ÇÜ®c, b¡t ÇÀu mình là mình, mình có cái
nhân cách cûa mình, mình b¡t ÇÀu có chút ít t¿ do.
Không có hånh phúc chân chính nào mà
không ÇÜ®c thi‰t lÆp trên t¿ do. N‰u không có
t¿ do thì không thÆt s¿ có hånh phúc. T¿ do chÌ có
ÇÜ®c khi mình chÓng låi ÇÜ®c v§i ÇÎnh mŒnh.
ñÎch låi ÇÜ®c v§i ÇÎnh mŒnh, ch†c thûng ÇÜ®c
mång lܧi cûa nhân quä, là chÌ khi nào mình có
chánh niŒm mà thôi. NgÒi thiŠn, Çi thiŠn hành,
bܧc nh»ng bܧc chÆm rãi, thänh thÖi, làm chû
ÇÜ®c chính mình. Lúc khóc bi‰t mình khóc, lúc
buÒn bi‰t mình buÒn. Chánh niŒm chi‰u vào
chÙng tÕ r¢ng mình b¡t ÇÀu có m¶t ít t¿ do. Cái
t¿ do Çó, ban ÇÀu ít l¡m, mong manh nhÜ s®i chÌ.
NhÜng n‰u mình th¿c tÆp thì s®i chÌ Çó càng

430
ngày càng ch¡c, càng l§n. Ban ÇÀu cái khoäng
trÓng Ç‹ cho mình có th‹ sº døng chû quyŠn rÃt
hËp. GiÓng nhÜ anh chàng s¡p n°i khùng, không có
bàn tay cûa Giác Duyên cÀm lÃy và n¡m ch¥t thì
anh chàng Çã bùng n° lên rÒi. Anh chàng rÃt y‰u
ÇuÓi. CÖ h¶i Ç‹ thành công rÃt nhÕ lúc b¡t ÇÀu.
NhÜng không th‹ có con ÇÜ©ng nào khác hÖn là Çi
thì phäi bi‰t mình Çang Çi, ÇÙng thì phäi bi‰t
mình Çang ÇÙng, uÓng nܧc thì phäi bi‰t là mình
Çang uÓng nܧc. ñang buÒn thì bi‰t mình Çang
buÒn, Çang kh° thì bi‰t mình Çang kh°. ñang
t¿ làm mình buÒn thì bi‰t mình Çang t¿ làm mình
buÒn. Chánh niŒm dó là ánh sáng cûa t¿ do.
Thiên hå nói t§i t¿ do, tranh ÇÃu cho t¿ do;
ch£ng qua chÌ là nh»ng t¿ do vŠ xã h¶i, kinh t‰,
này kia kia n† mà thôi. NhÜng dÀu có ÇÜ®c nh»ng
t¿ do Çó ngÜ©i ta vÅn Çau kh° nhÜ thÜ©ng. H† có
h¶ chi‰u (passport), muÓn Çi Çâu cÛng ÇÜ®c
nhÜng h† không Çi Çâu h‰t; h† t¿ tº. T¿ do Çó h†
Çâu có sº døng ÇÜ®c! Trong khi Çó, m¶t ngÜ©i
trong tråi h†c tÆp cäi tåo, Çang ª tù mà bi‰t thiŠn
hành, thiŠn toå, quán chi‰u, ti‰p xúc v§i nh»ng
mÀu nhiŒm cûa s¿ sÓng thì ngÜ©i Çó có t¿ do, có
hånh phúc hÖn nh»ng ngÜ©i kia.
ñÙng vŠ phÜÖng diŒn th¿c tÆp giáo lš mà
xét thì tÃt cä chúng ta ÇŠu Çang bÎ tóm trong cái
lܧi cûa Nhân Quä, ñÎnh MŒnh. Con ÇÜ©ng duy
nhÃt Ç‹ thoát khÕi mång lܧi Çó là Chánh NiŒm.
Chánh niŒm có th‹ do nh»ng ÇiŠu kiŒn cûa s¿ tÌnh
thÙc ÇÜa t§i. Chúng ta có th‹ làm ÇÜ®c gì Ç‹ nuôi
dÜ«ng khä næng và cÖ h¶i Çó? ñó là nÜÖng t¿a
Tæng. NÜÖng t¿a Tæng tÙc là bi‰t r¢ng tæng
thân là môi trÜ©ng duy nhÃt có th‹ giúp ta nuôi
dÜ«ng chánh niŒm Çó. N‰u chánh niŒm Çó mà
t¡t thì muôn ngàn Ç©i ta së giam hãm mình trong
mång lܧi cûa Nhân Quä và ñÎnh MŒnh. Làm sao
Ç‹ ti‰p xúc ÇÜ®c v§i Giác Duyên Çó là viŒc quan
tr†ng nhÃt! Ban ÇÀu, ª bên cånh Giác Duyên, ta có

431
th‹ rÃt Çau kh°. Ÿ 'nh»ng chÓn thong dong' ta vÅn
'Ÿ không yên °n ngÒi không v»ng vàng.' NhÜng
phäi n¡m lÃy tay Giác Duyên, n¡m lÃy hoàn cänh
thuÆn l®i Çó. RÒi m¶t hÒi nào Çó, ta b¡t ÇÀu có
m¶t chút t¿ do, m¶t Çi‹m t¿ do. Và n‰u n¡m lÃy
Çi‹m t¿ do Çó mà Çi t§i thì t¿ do Çó së l§n lên, b¢ng
h¶t b¡p, rÒi tØ tØ b¢ng h¶t ÇiŠu... ChÌ có cách Çó
thôi. Lúc Çó con ngÜ©i m§i có không gian. Không
gian thênh thang. Có không gian thì m§i sÓng hånh
phúc ÇÜ®c.
M‡i khi quš vÎ, các sÜ cô, các sÜ chú và các
thÀy Çi thiŠn hành ho¥c ngÒi thiŠn thì ÇØng nghï r
¢ng mình b¡t bu¶c phäi Çi thiŠn hành, phäi ngÒi
thiŠn. ñó là cÖ h¶i duy nhÃt Ç‹ mình làm con
ngÜ©i t¿ do. Khi có chánh niŒm là mình có cÖ h¶i
duy nhÃt Ç‹ có t¿ do, Ç‹ sÓng nhÜ m¶t ngÜ©i
t¿ do. N‰u trong khi Çi thiŠn hành mà ta bܧc
nh»ng bܧc chân không chánh niŒm thì tÙc là ta
không tha thi‰t ljn t¿ do cûa mình. Ta không
thÃy s¿ quš giá cûa không gian. Con ngÜ©i sÓng
không có không gian thì con ngÜ©i Çó là m¶t kÈ
nô lŒ. Chánh niŒm, cÛng nhÜ bÃt cÙ m¶t sinh
vÆt nào khác, phäi ÇÜ®c nuôi dÜ«ng. N‰u Thúy
KiŠu, n‰u sÜ em mà không có tæng thân nuôi
dÜ«ng, không tåo lÆp nh»ng ÇiŠu kiŒn cûa tæng
thân thì vÓn li‰ng cûa chánh niŒm cûa hånh
phúc Çã Çåt ÇÜ®c së bi‰n mÃt tØ tØ. S¿ thi‰t
lÆp liên hŒ v§i sÜ chÎ rÃt quan tr†ng. SÜ chÎ phäi
có Çó sÜ em m§i có th‹ Çi xa ÇÜ®c. SÜ chÎ có Çó
dܧi m†i hình thÙc chÙ không phäi chÌ v§i hình
thÙc cûa m¶t ni cô trong chùa mà thôi. D¿ng tæng
(sangha building) là m¶t công trình ti‰p nÓi Bøt,
làm cho nh»ng con ngÜ©i mÃt t¿ do có m¶t cÖ h¶i.
Ti‰p xúc ÇÜ®c v§i m¶t Tæng thân tu h†c là có
m¶t cÖ h¶i Ç‹ giäi thoát ra khÕi bi‹n kh° trÀm luân.
Thuy‰t ñÎnh MŒnh, dù muÓn hay không,
vÅn Çè n¥ng trên tâm tÜ mình. NhiŠu khi mình
thÃy bÃt l¿c. TÃt cä ÇŠu nhÜ ÇÜ®c s¡p Ç¥t h‰t

432
rÒi và mình chÌ có vâng theo thôi! Kh° là tåi sÓ
mình nhÜ vÆy, ráng chÎu! Trong trÜ©ng h®p cûa
KiŠu, ngÜ©i ta nói có m¶t vài cÓ g¡ng, m¶t vài
thiŒn nhân dÅn ljn m¶t giai Çoån khác cûa Ç©i
sÓng. Chúng ta t¿ an ûi: 'SÓ mŒnh nhÜ vÆy rÒi!'
nhÜng chúng ta phäi thÃy rõ r¢ng con ngÜ©i có
Çóng m¶t vai trò nào Çó. N‰u 'SÓ mång nhÜ vÆy
rÒi!' mà chúng ta còn buông thä n»a thì hoàn toàn
së không có m¶t nÈo thoát. Ta phäi quy‰t ÇÎnh!
Không có gì nhiŠu, chÌ chánh niŒm thôi! T¿ do là
thÃy ÇÜ®c nh»ng gì Çang xäy ra. NhÆn diŒn
ÇÜ®c nh»ng con ma, con qu› Çang ÇÜa Çu©ng
dÅn lÓi mình. ChÌ chØng Çó thôi là ta Çã có th‹ b¡t
ÇÀu nuôi dÜ«ng t¿ do cûa mình.
Thuy‰t ñÎnh MŒnh Çã ÇÜ®c công kích. Bao
nhiêu ngÜ©i muÓn có t¿ do. NhÜng nh»ng ngÜ©i
muÓn có t¿ do, chÓng låi ñÎnh MŒnh kia không có
phÜÖng pháp cø th‹ nào cä. H† chÌ muÓn chÓng låi
thuy‰t ñÎnh MŒnh Çang Çè n¥ng trên con ngÜ©i.
Và h† chÌ dùng nh»ng lš luÆn Ç‹ chÓng låi, Ç‹ nói r
¢ng con ngÜ©i có t¿ do mà thôi. NhÜng h† không
có nh»ng phÜÖng pháp cø th‹ Ç‹ có th‹ Çi t§i t¿ do
th¿c s¿. Trong Çåo Bøt, t¿ do b¡t ÇÀu b¢ng chánh
niŒm. B¡t ÇÀu b¢ng chánh niŒm rÃt nhÕ. TrÀm
trÀy trÀm trÆt. NhÜng m¶t ngày nào Çó nó së trª
thành m¶t håt giÓng tÓt. Và chánh niŒm Çó së
cho mình không gian, tØ tØ l§n lên. Trong Thánh
Kinh nói r¢ng håt giÓng tuy nhÕ nhÜng trÒng
xuÓng thì së trª thành ra cây l§n, chim chóc có th‹
bay vŠ trên cây Çó mà nÜÖng t¿a. Chánh niŒm
cÛng vÆy. Chánh niŒm trong Çåo Bøt là PhÆt së
thành, là PhÆt. N‰u ti‰p xúc ÇÜ®c v§i chánh
niŒm trong bän thân mình thì ta có th‹ ti‰p xúc
ÇÜ®c v§i Bøt trong mình. ñó là m¶t Giác Duyên,
m¶t ÇiŠu kiŒn cûa s¿ tÌnh thÙc.

433
 L©i cuÓi

Chúng ta chÌ cÀn nói m¶t câu thôi Ç‹ k‰t

thúc. ñÙng vŠ phÜÖng diŒn væn chÜÖng, tâm lš,
tä tình, tä cänh (nhÃt là tä tình) thì truyŒn KiŠu
cûa NguyÍn Du là m¶t tác phÄm tuyŒt häo, không
chê vào Çâu ÇÜ®c. Tác giä nói: L©i quê ch¡p nh¥t
dông dài. NhÜng tác phÄm không dông dài, không
quê chút nào. NgÜ®c låi, rÃt thanh tú, rÃt mÏ lŒ.
ChÌ có m¶t ÇiŠu: quan niŒm, ki‰n thÙc PhÆt h†c
cûa NguyÍn Du lúc Çó chÜa uyên bác l¡m. Quan
niŒm vŠ NghiŒp còn mù m©, chÃt phác. Có
nh»ng h†c giä vi‰t vŠ nh»ng ÇŠ tài nhÜ 'tri‰t lš
PhÆt h†c trong truyŒn KiŠu', thì tri‰t lš PhÆt h†c
trong truyŒn KiŠu rÃt mù m©, chen lÅn v§i thuy
‰t ñÎnh MŒnh và quan niŒm tài mŒnh tÜÖng
ÇÓ. Tuy nhiên ÇiŠu Çó không có nghïa là cø NguyÍn
Du không có tuŒ giác Çåo Bøt. TuŒ giác cûa cø
l§n l¡m, không phäi là do cø h†c PhÆt mà có, mà do
cø Çã ti‰p nhÆn ÇÜ®c tØ các th‰ hŒ t° tiên, tØ
væn hóa dân t¶c, và nhÃt là tØ kinh nghiŒm sÓng
và ti‰p xúc cûa cø. TuŒ giác này Çã không ÇÜ®c
diÍn tä dܧi hình thÙc PhÆt h†c và v§i tØ ng» PhÆt
giáo, mà b¢ng nh»ng câu thÖ, nhÜ câu ‘‘Bi‰t Çâu
rÒi n»a ch£ng là chiêm bao’’ hay ‘‘tan sÜÖng ÇÀu
ngõ vén mây gi»a tr©i’’ ‘‘ª không an °n, ngÒi
không v»ng vàng’’ ‘‘m¶t mình mình bi‰t, m¶t
mình mình hay,’’ v.v..
Trong Ç©i sÓng hàng ngày chúng ta có cäm
tܪng bÎ bÙc bách, sÓng trong tù ngøc cûa mång
lܧi Nhân Quä. Chúng ta không có không gian Ç‹
thª. Nh»ng nhà tri‰t h†c cÛng có cäm tܪng Çó vì
h† thÜ©ng suy nghï nhiŠu vŠ ki‰p ngÜ©i vŠ sÓ
phÆn con ngÜ©i. NhÜng m‡i khi chúng ta th¿c tÆp

434
chánh niŒm, thª vào thª ra có chánh niŒm, thì
chúng ta t¿ nhiên thÃy có không gian. Chúng ta có
cäm tܪng mình Çang có m¶t chút ít t¿ do. Và n
‰u chúng ta ti‰p tøc thì t¿ do càng lúc càng l§n.
Chúng ta cäm thÃy thoäi mái. N‰u không có
chánh niŒm chúng ta chÌ là nh»ng ngÜ©i mê ngû,
nô lŒ trong màng lܧi Nhân Quä mà thôi. Nh»ng
gi© phút thiŠn hành, thiŠn toå, æn cÖm im l¥ng,
uÓng trà im l¥ng cûa quš vÎ là nh»ng t¥ng phÄm
quš nhÃt cu¶c Ç©i có th‹ hi‰n t¥ng cho mình.
ñØng cho Çó là nh»ng s¿ b¡t bu¶c. SÓng trong m¶t
tæng thân, nh»ng giây phút ÇÜ®c Çi chÀm chÆm
v§i nhau, ngÒi uÓng trà im l¥ng v§i nhau, ngÒi
thiŠn v§i nhau... Çó là hånh phúc chân thÆt cûa
mình. Phäi thÃy ÇÜ®c nh»ng ÇiŠu nhÜ vÆy. Nhìn
xuÓng hå gi§i trÀm luân mình thÃy ngÜ©i ta không
có khä næng Ç‹ hܪng ÇÜ®c nh»ng thú vÎ cao siêu
Çó. Thú vÎ cao siêu Çó là t¿ do. T¿ do th¿c s¿ cûa
mình. Ai cho mình t¿ do Çó? Chính mình và tæng
thân mình. Chúng ta phäi giúp nhau.

TruyŒn KiŠu dܧi cái nhìn ThiŠn Quán

(các bài giäng cûa ThÀy ª Làng HÒng vào m‡i
chiŠu thÙ ba tØ tháng 2/1992 ljn tháng 6/1993)

435
 Tài liŒu tham khäo
TruyŒn KiŠu: NXB ñåi H†c và Giáo Døc
Chuyên NghiŒp, 1991 (xuÃt bän lÀn thÙ IX), GS
NguyÍn Thåch Giang khäo Çính và chú giäi.
TØ ñi‹n TruyŒn KiŠu: NXB (1976) ñào Duy
Anh.

436