Univerzitet u Sarajevu

Prirodno-matematiki fakultet
Odsjek za fiziku
2012/13.



Laboratorijska vjeba iz predmeta Atomska fizika

MILIKENOV OGLED





Teorijski uvod
Stokesov (Stokes) zakon kae da na laganu kuglicu koja se kree kroz neki fluid djeluje sila
otpora koja je jednaka:
rv F
tr
tq = 6
(1)
gdje je koeficijent viskoznosti fluida, r poluprenik kuglice i v brzina kuglice.
Kada na kuglicu podlonu sili trenja djeluje stalna sila, kao to je gravitacija, brzina estice e
rasti ako je ona na poetku mirovala ili se kretala nekom malom brzinom, dok e joj se brzina
smanjivati ako se na poetku kretala vrlo brzo. To se deava dok ubrzanje ne iezne. Brzina
koju postie kapljica na taj nain naziva se konana brzina.
Posmatrajmo kapljicu ulja (smatrati da ima sferni oblik) koja se kree izmeu ploa
kondenzatora konstantnom brzinom u sluaju kada ploe nisu prikljuene na napon. Obzirom
na Stokesov zakon vrijedi:
1
6 rv mg tq =
(2)
gdje je v
1
konstantna brzina kojom se kree kapljica, m njena masa.
Ako masu napiemo kao:
t =
3
3
4
r m (3)
gdje je r poluprenik kapljice, a njena gustina.
Slijedi da je poluprenik jednak:

q
=
g
v
r
2
9
1
. (4)
Pretpostavka Stoksovog zakona je da dimenzije kuglice nisu uporedive sa duinom slobodnog
puta molekula fluida kroz koji se kree kapljica to nije sluaj kod kapljica ulja koje se koriste
u Milikenovom ogledu, te se obavezno mora uzeti u obzir korekcija koja se odnosi na
viskoznost vazduha i ima oblik:
pr
b
ef
+
q = q
1
1
(5)
Gdje je b=const=8,2 10
-3
mPa, p atmosferski pritisak i r radijus kapljice dobiven iz (4).
Uvrtavanjem (5) u (4) se dobiva:
b pr
pr
g
v
r
+
q

=
2
9
1
. (6)
Sreivanjem se dobiva:
p
b
g
v
p
b
r
2 2
9
2
1
2

q
+
|
|
.
|

\
|
= (7)
to predstavlja konaan izraz za raunanje poluprenika kapljica ulja koje se koriste u
eksperimentu.
Ako se ploe, ija je meusobna udaljenost d, kondenzatora prikljue na napon U, izmeu
njih se formira homogeno elektrino polje
d
U
E = , koje je okomito na ploe kondenzatora, a
smjer mu zaivisi od polariteta ploa (Slika 1)
.

Slika 1.
Kada se naelektrisana estica nae u elektrinom polju ona se poinje kretati, pri emu smjer
kretanje zavisi od nalektrisanja estice. Pretpostavimo da se negativno naelektrisana estica
nalazi u prostoru izmeu ploa kondenzatora u kojem vlada elektrino polje kao na slici 1.
estica e se kretati prema pozitivno naelektrisanoj ploi (prema gore), koja je privlai silom
elektrinog polja. Obzirom da na esticu djeluje i sila gravitacije i Stoksova sila, slijedi da je:

2
6 rv qE tq =
(8)
Pri emu je v
2
brzina kretanja kapljice pod uticajem i elektrinog polja i tee, q nalektrisanje
kapljice i E jaina elektrinog polja.
Kombinirajui jednaine (2), (3) i (8) slijedi:
1
2 1 3
1
2 1
) (
3
4 ) (
Ev
v v
gr
Ev
v v mg
q
+
t =
+
=
(9)
Kada se kapljica kree prema dole, iz drugog Newtonovog zakona se dobija da je
naelektrisanje kapljice:
1
2 1 3
1
2 1
) (
3
4 ) (
Ev
v v
gr
Ev
v v mg
q

t =
+
=
(10)

Naelektrisanje kapljice q se moe pisati kao Q=Ne, gdje je N broj elektrona, a e naboj
elektrona.

Eksperimantalni dio
Mjerenje se vri pomou eksperimentalnog seta Milikan Oil Drop Appratus, model AP-
8210 (PASCO). Set (slika 2) se sastoji od:

- platforme i prekidaa za promjenu
polariteta ploa kondenzatora,
- 12 V DC adaptera,
- neisparljivog ulja gustoe 886 kg/m3,
- atomizera (rasprivaa).




Slika 2
Sastavni dijelovi platforme (slika 3) su:

-komora za posmatranje
kapljica,
-mikroskop,
- halogena lampa,
- fokusirajua ica
- naponski prikljuci,
-prikljuci za termistor koji
se nalazi montiran na dnu
platforme,
- tabela termistora,
- libela,
- poluga izvora jonizacije,
- libela,
- prekida za promjenu
polariteta kondenzatora.

Slika 3
Mjerenje se izvodi na slijedei nain.
1. Zamraiti prostoriju.
2. Pomou libele postaviti ureaj u horizontalan poloaj.
3. Izmjeriti debljinu plastinog razdvajaa (udaljenost izmeu ploa kondenzatora).
4. Odvrnuti icu za fokusiranje iz njenog kuita na platormi i paljivo je ubaciti u
otvor u centru gornje ploe kondenzatora.
5. Ukljuiti halogenu lampu.
6. Postaviti skalu u fokus.
7. Pronai icu za fokusiranje.
8. Spojiti DC naponski ureaj sa naponskim kontaktima na platformi i dovesti napon
od 500 V.
9. Izmjeriti otpor termistora pomou multimetra. Koritenjem tabele otpora
termistora koja se nalazi na platformi oitati temperaturu vazduha izmeu ploa
kondenzatora.
10. Pomou atomizera, u kojem se nalazi ulje, ubaciti kapljice u prostor izmeu
ploa. Kroz mikroskop se vidi slika slina slici 4.
11. Od kapljica koje se vide, odabrati onu koja se kree sporo (0,02-0,05 mm/s) kada
je iskljuen napon na ploama kondenzatora i fokusirati je.
12. Mjeriti vrijeme podizanja (ploe kondenzatora naelektrisane) i padanja (ploe
naelektrisane i nenaelektrisane) obiljeene kapljice izmeu dvije glavne linije na
mikroskopu (0,5 mm) oko 10-20 puta. Upravljati kapljicom koristei prekida za
promjenu polariteta ploa kondenzatora.
13. Proraunati naboj na kapljici. Ukoliko je vei od 5e, izvor jonizacije staviti u
poziciju ON 5 s, te izabrati sporiju kapljicu.
14. Ponoviti korake 12 i 13.
15. Ukoliko je mogue, pokuati promijeniti naboj kapljice ukljuivanjem izvora
jonizacije i napraviti jos jedno mjerenje.
16. Zaboljeiti napon na ploama, gustou ulja, viskozonost vazduha, temperaturu
komore i barometaarski pritisak za svaki set mjerenja.

Slika 4
Naelektrisanje kapljice raunati po formuli (6). Viskoznost vazduha raunati iz formule:
s Pa T T
6 2
10 ) 0004 , 0 067 , 0 1 , 17 (

+ = q
Brzina v
1
se dobiva eksperimentalno tako to se podijeli preeni put kapljice i odgovarajue
vrijeme kretanja (nema napona na ploama kondenzatora).
Naelektrisanje kapljice se dobiva iz formule (9) odnosno (10) kada se kapljica kree prema
gore odnosno dole. Proraun izvriti za oba smjera kretanja kapljice raunajui odgovarajuu
brzinu v
2
.
Srednje vrijednosti dobivenih nalelektrisanja poredati po veliini i izraunati razlike izmeu
pojedinih stanja, to predstavlja naelektrisanje elektrona.