PSG. TS.

TN THT PHP






Gio trnh

A DNG SINH HC




1
Chng 1
M U

1.1. nh ngha
Theo Cng c a dng sinh hc, khi nim "a dng sinh hc" (iodi!ersit",
io#ogica# di!ersit"$ c% ngh&a #' s khc nhau gia cc sinh vt sng tt c mi ni, bao
gm: cc h sinh thi trn cn, trong !i "#ng v$ cc h sinh thi thu% vc khc, c&ng nh#
cc 'h(c h sinh thi m$ cc sinh vt )$ m*t th$nh 'h+n,,,,- th()t ng* n'" ao h'm s+ khc
nha( trong m,t #o'i, gi*a cc #o'i !' gi*a cc h sinh thi,
C% th- coi, th()t ng* ".a dng sinh hc" #/n ./( ti0n .1c 2orse !' 3c3an(s (1456$
.7nh ngh&a, ao h'm hai khi nim c% #i0n 8(an !i nha( #'9 .a dng di tr(":n (t;nh .a dng
!: m<t di tr(":n trong m,t #o'i$ !' .a dng sinh thi (s= #1ng cc #o'i trong m,t 8(/n >?
sinh !)t$@ C% nhi:( .7nh ngh&a !: .a dng sinh hc .1c .a ra, .7nh ngh&a .1c .a A tr0n
#' .7nh ngh&a .1c dBng trong Cng c a dng sinh hc@ Cc .7nh ngh&a khc !: a dng
sinh h
C to'n , gen, cc #o'i !' cc h sinh thi trong m,t !Bng ho<c tr0n to'n thD
ii @ C t;nh .a dng cEa s+ s=ng di mi hnh thFc, mFc ., !' mi tG h1H, ao gIm
.a dng gen, .a dng #o'i !' .a dng h sinh thi @ JKL
C t;nh .a dng, trng thi khc nha( !: .<c t;nh ho<c chMt #1ng (N@Oatri
,145P$ C s+ .a dng !' t;nh khc nha( cEa cc sinh !)t s=ng !' cc HhFc h sinh thi
m' chQng tIn ti trong .%@ T;nh .a dng c% th- .7nh ngh&a #' m,t s= #1ng >c .7nh cc .=i
t1ng khc nha( !' t/n s= >(Mt hin tRng .=i cEa chQng@ =i !i .a dng sinh hc, nh*ng
.=i t1ng n'" .1c tG chFc A nhi:( cMH .,, tS cc h sinh thi HhFc tH .Dn cc cM( trQc ho
hc #' cR sA HhTn tU cEa !)t chMt di tr(":n@ Vo .%, th()t ng* n'" ao h'm cc h sinh thi,
cc #o'i, cc gen khc nha( !' s+ Hhong HhQ tRng .=i cEa chQng@ (W
, 145X$@ C t;nh .a dng cEa s+ s=ng !' cc 8( trnh hot .,ng cEa n% (Y @Z@ Korest
Zer!i
, 1446$@ C ao gIm tMt c[ cc #o'i th+c !)t, .,ng !)t, !i sinh !)t, cc h sinh thi !'
8( trnh sinh thi hc m' chQng tham gia @ T" #' khi nim ao trBm cho mFc ., Hhong
HhQ cEa t+ nhi0n, ao gIm c[ s= #1ng !' t/n s= >(Mt hin cEa cc h sinh thi, cc #o'i !'
cc gen di tr(":n trong m,t tG h1H >c .7nh, ./cee#" et a
@, 1446$@ C t;nh .a dng cEa s+ s=ng A mi cMH ., tG chFc, i-( hin Ai s= #1ng !'
t/n s= >(Mt hin tRng .=i cEa cc .=i t1ng (gen, sinh !)t, h sinh thi$ (
\
L, 1446$@ C to'n , s+ .a dng !' khc nha( gi*a cc sinh !)t s=ng !' trong ch;nh
sinh !)t .%, c]ng nh .=i !i cc h sinh thi m' cc sinh !)t tIn ti trong .%^ ao h'm c[ .a
dng h sinh thi ho<c .a dng 8(/n >?, .a dng #o'i !' .a dng di tr(":n (Oending
#egis#ation, Y @Z@
ongress 1441$@ C t;nh .a dng cEa sinh !)t A mi cMH .,, tS nh*ng iDn d7 di tr(":n
trong cBng m,t #o'i .Dn s+ .a dng cEa cc #o'i, gi=ng_chi, h !' th)m ch; c[ cc mFc HhTn
#oi cao hRn^ ao gIm c[ .a dng h sinh thi, gIm c[ cc 8(/n >? sinh !)t trong cc sinh
c[nh c` th- !' cc .i:( kin !)t #a m' chQng sinh s=ng trong .
(bi#son, 144\$@ C #' HhFc h !1t 8( s+ hi-( iDt !' c% gi tr7 khng th- .o .Dm
.1c, .a dng sinh hc #' to'n , t;nh .a dng cEa s+ s=ng tr0n tri
t (N"an, 144\$@ C t;nh .a dng !: cM( trQc !' chFc ncng cEa cc dng s=ng A cc mFc
di tr(":n, 8(/n th-, #o'i, 8(/n >? !' h sinhhi (Zand
n !" a# .$ 1%%&'. 1.
=i t1ng mn hc a dng sinh hc #' m,t HhTn mn cEa sinh hc, .a dng sinh
hc #M" .=i t1ng #' to'n , sinh !)t s=ng tr0n tri .Mt #'m .=i t1ng nghi0n cF( cEa mnh@
Z+ .a dng cEa .di s=ng .1c #'m re fng nhi:( cch khc nha(@ 3,t s= hng cEa s+ .a
dng n'" c% th- gt ./( .1c to n0n nhd !'o HhTn it gi*a cc "D( t= khc nha(@ C% P
nh%m .a dng cR [n .1c to n0n #'9 .a dng di tr(":n^ .a dng #o'i !'
dng h sinh thi@ a dng di tr(":n ao gIm cc th'nh Hh/n cEa cc m? di tr(":n
cM( trQc cR th- (n(c#eotides, genes, chromosomes$ !' s+ iDn .Gi trong cM( trQc gi*a cc cR
th- cEa cBng m,t 8(/n th- !' gi*a c
8(/n th- khc nha(@ a dng #o'i ao gIm cc )c HhTn #oi !' cc th'nh Hh/n cEa
n%, tS cc c th- .Dn c
#o'i, chi !' cao hRn@ a dng h sinh thi ao gIm cc mFc ., sinh thi khc nha(
cEa 8(/n th-, thng 8(a nRi A !' G s
h thi, .Dn sinh c[nh@ 2h !)", .a dng sinh hc sh t)H tr(ng nghi0n cF( s+ .a dng
trong sinh !)t tS di tr(":n cho .Dn cc h sinh thi@ T(" nhi0n, .=i !i mii cMH ., .a dng sh
c% nh*ng m<t th()n #1i !' kh% khcn ri0ng khi tiDn h'nh nghi0n cF(@ =i !i .a dng di
tr(":n, cc 8(/n th- .1c thiDt #)H tS cc c th-, mii m,t c th- c% m,t th'nh Hh/n nhijm sgc
th-, cc nhijm sgc th- .1c cM( th'nh tS cc gen !' gen .1c cM( th'nh tS n(c#eotide@ 2g1c
#i, trong .a dng #o'i, gii, ng'nh, h, chi, #o'i, di #o'i, 8(/n th- !' c th- hnh th'nh n0n
m,t ch(Gi tG h1H, trong .% tMt c[ cc nhTn t= A mFc thMH hRn nfm trong mii mFc cao hRn@
CBng !i 8( trnh tiDn ho, s+ tG chFc HhTn #oi n'" cEa .a dng sinh hc Hh[n nh m,t khi
nim tG chFc tr
g tTm cEa sinh
() h*+n ,-*. 1.&. S #
#7ch sU !:
P
dng sinh hc 2h*ng fng chFng minh ha .1c c(ng cMH tS cc h%a thch
!' HhTn tU, m,t !'i s+ kin #n !: s+ s=ng tr0n tri .Mt, cBng !i ni0n .i cEa chQng
./ ng012n Th3* 45 Th3* g*an 6"7*+0
n89'
C:) ;< 4*+n #=n
Ti:n
camrian
Orecamrian kl66 mhAi thE" s+ s=ng, cc tG chFc .a 'o
./( ti0n
Oa#eonoic Camrian ll6 TMt c[ cc ng'nh #n >(Mt hin .1c ghi
nh)n tS h%a thch, ao gIm .,ng !)t c%
>Rng s=ng ./( ti0n
Wrdo!ician l66 Co cQ h'm ./( ti0n
Zi#(rian kk6 Z+ >Tm chiDm .Mt #i:n Ai th+c !)t !'
chTn khH
Ve!onian k16 Z+ .a dng h%a cEa c >Rng (te#eost$,
>(Mt hin #png th0 !' cn trBng
Caroniqero(s Pr6 NSng .1c ao HhE Ai th+c !)t c% mch,
>(Mt hin s st !' s+ ( thD cEa #png
th0
Oermian \46 Z+ t("t chEng cEa nhi:( #o'i khng
>Rng s=ng A i-n, >(Mt hin s st gi=ng
thQ !' cn trBng ng'" na"@
3esoic Triassic \l6 2g(In g=c !' s+ .a dng chE "D( #' s
st, >(Mt hin thQ, cT" ht tr/n chiDm (
thD
t(rassic \16 us st th=ng tr7 !' cT" ht tr/n chiDm (
thD, >(Mt hin chim
Cretaceo(s 1k6 v(Mt hin th+c !)t ht k;n, s+ th=ng tr7
cEa s st !' nhi:( nh%m .,ng !)t khng
>Rng s=ng 7 t("t chEng !' kDt thQc
m,t giai .on
Cenonoic Tertiar" rl a dng h%a cEa thQ, chim, cn trBng hQt
HhMn !' ht k;n@ Tertiar" m(,n_ti:n
w(aternar"C thdi kx .ynh cao cEa .a dng
sinh hc
w(aternar" 1@5 v(Mt hin #o'i ngdi
1c ti hin trong [ng sa(9
(2g(In9zzz@{YC2@org$ w(a [ng tr0n cho thM" rfng c% !| nh tMt c[ cc sinh
!)t .:( c% ch(ng m,t ng(In g=c@ TMt nhi0n, .a dng sinh hc .? .1c tcng #0n tS giai .on
gi*a, c t;nh kho[ng P@lCk@6 t} ncm trc (tri .Mt c% t(Gi kho[ng k,lCl,6 t} ncm, ! !)" s+
s=ng .? >(Mt hin khgH nRi h/( hDt chQng .:( tIn ti$, ./( ti0n s+
a tcng n'" dijn ra rMt ch)m@ 3,t trong nh*ng s+ tha" .Gi 8(an trng .% #' .? mA ra
m,t s+ Hht tri-n #n !: .a dng sinh hc, .? to ra sinh !)t .a 'o@ Cc sinh !)t .a 'o c% #h
.? khng .a dng h%a cho .Dn 1,k t} ncm trc, #Qc .% g/n r6~ s+ s=ng trc .% .? ho'n
to'n mMt .i@ <c it cc .,ng !)t .a 'o .? khng gt ./( .nh dM( s+ .a dng cho .Dn
kho[ng r66 tri( ncm trc, !'o #Qc .% kho[ng 56~ s+ s=ng trc .% .? 7 iDn mMt@ Cc
sinh !)t !'o thdi kx n'" chy d'i kho[ng !'i mi#imt@ Dn m} Oa#aeonoic (cG sinh$ !' tr0n .
cEa thdi kx Camrian (ll6 tri( ncm trc$, cc nh' khoa hc .? tm thM" s+ >(Mt hin ng(
nhi0n cEa cc .,ng !)t .a 'o (metanoan$ c% k;ch thc kh #n@ Cc nh' khoa hc .? c
t;nh rfng nD( s+ Bng nG .a dng sinh hc !'o thdi kx Camrian .1c tiDH t`c fng m,t t} #
hfng s= cho .Dn na" t

.i dRng c% th- >(Mt hi16 r6 h metanoan, tha" ! 16 P nh hin na"

k
(ZeHkoski, 144X$@ Tr0n th+c tD, tMt c[ cc nh%m .,ng !)t #n ng'" na" .:( .1c ghi nh)n A
h%a thch trong thdi kx
mrian (me!in t Gaston, \66k$@ Go(#d, 1454 .? .a ra gi[ th("Dt rfng s+ .a dng cEa
cc tG chFc .t cao nhMt !'o thdi gian Bng nG .a dng sinh hc cEa giai .on Camrian@ Z+
chiDm cF .Mt #i:n cEa .,ng !)t, th+c !)t (kk6 tri( ncm trc$, tiDH theo #' s+ .a dng h%a
cEa chQng, nga" sa( cc sinh !)t .a 'o trong i-n@ !)", s+ s=ng cEa .,ng !)t .Dn tS chG
m,t ;t #o'i ho'n thin th'nh nhi:( cM( trQc cR th- khc nha( trong thdi kx Camrian, .Dn
ng'" na" chQng ta nhn thM" nhi:(
'i nhng ;t cM( trQc cR th- hRn@ mho[ng 166 tri( ncm trc .? c% s+ tcng #0n !' Hht
tri-n Gn .7nh cEa .a dng sinh hc, chQng .? .t .Dn c+c .i-m !'o c(=i thdi kx Tertiar" (.
tam$ !' ./( w(aternar" (. tF$, !'o thdi kx n'" c% nhi:( #o'i !' s= )c HhTn #oi .,ng !)t
th+c !)t cao hRn (c[ di i-n !' tr0n
l
' ;> ?=*
7=) ,@ 6S*gn>7$ 1%%A'. Chng B .HI
CM DE DAI TFG CHA A DNG SINH HC B.1.
h:* n*+9 )h0ng ?I ,a -ng ;*nh
c \@1@1@ Cc .7nh ngh&a !' !; d` Theo .7nh ngh&a cEa w( w(=c tD !: u[o tIn Thi0n nhi0n
(bor#d bi#d#iqe K(nd$ th .a dng sinh hc #' s+ HhIn th7nh cEa c(,c s=ng tr0n tri .Mt, #' h'ng
tri( #o'i .,ng !)t, th+c !)t !' !i sinh !)t, #' nh*ng ng(In gen cEa chQng !' #' cc h sinh thi
HhFc tH cBng tIn ti trong mi trdng s=ng@ 2h thD, .a dng sinh hc c/n Hh[i .1c >em >t A
a mFc .,@ a dng sinh hc A mFc ., #o'i ao gIm tMt c[ sinh !)t tr0n tri .Mt tS !i kh(n .Dn
cc #o'i .,ng !)t, th+c !)t !' nMm@ mFc nho hRn, .a dng sinh hc ao gIm s+ khc it !: gen
gi*a cc #o'i, khc it !: gen gi*a cc 8(/n th- cch #" nha( !: .7a #a c]ng nh khc it gi*a
cc c th- cBng ch(ng s=ng trong m,t 8(/n th-@ a dng sinh hc c]ng ao gIm s+ khc it trong
cc 8(/n >? sinh hc nRi cc #o'i .ang sinh s=ng, cc h sinh thi trong .% cc 8(/n >? tIn ti !'
c[ s+ khc it cEa cc m=i tRng tc gi*a chQng !i nha(@ Z+ khc it gi*a .a dng sinh hc A P
mFc
4h:) nha0 ,J) "hK h*+n L0a MNng 1.1
a -ng #>O* a -ng * "701In a -ng ;*nh "h:*
Gii (mingdom$ w(/n th- (OoH(#ation$ Zinh .i (uiome$
2g'nh (Oh"#a$ C th- ({ndi!id(a#$ Bng sinh thi (uioregion$
H (C#ass$ 2hijm sgc th-
(Chromosome$
C[nh 8(an (andscaHe$
u, (Wrder$ Gene sinh thi (cos"stem$
(Kami#"$ 2(c#eotide 2Ri A (aitat$
Gi=ng (Genera$ TG sinh thi (2iche$
o'i (ZHecies$
u[ng 1@1@ Cc mFc ., .a "ng sinh hc .0gun:12t2r
P71an". P*>*?!7;*"1 an )>n;!7?a"*>n'
1.2. Cc ni dung ca
r
a dng sinh hc \@1@\@1@ a dng #o'i a dng #o'i ao gIm tMt c[ #o'i tr0n tri .Mt@ 3ii #o'i
thdng!#3c 4 .7nh theo m,t trong hai cch@ ThF nhMt , m,t #o'i .1c >c .7nh #' m,t nh%m cc c
th- c% nh*ng .<c t;nh hnh thi, sinh #a, sinh ho .<c trng khc it !i nh*ng nh%m c th- khc
(.7nh ngh&a !: hnh thi cEa #o'i$@ Th0m !'o .%, s+ khc it !: V2L c]ng .1c sU d`ng .- HhTn it
nh*ng #o'i c% .<c .i-m hnh thi 0n ngo'i g/n nh gi=ng ht nhau (#o'i .Ing hnh$, nh cc #o'i !i
kh(n@ ThF hai #' m,t #o'i c% th- .1c HhTn it nh #' m,t nh%m c th- c% th- giao Hh=i gi*a chQng
!i nha( .- sinh s[n thD h con ci h*( th` !' khng th- giao Hh=i sinh s[n !i cc c th-
a cc nh%m khc (.7nh ngh&a !: sinh hc cEa #o'i$@ 7nh ngh&a !: hnh thi cEa #o'i thdng
.1c cc nh' sinh hc ha" cc nh' HhTn #oi hc, sU d`ng .- .7nh #oi, .<t t0n khoa hc cho nh*ng
m( !)t #' nh*ng #o'i mi@ 7nh ngh&a !: sinh hc cEa #o'i #' .7nh ngh&a thdng .1c cc nh' sinh
hc di tr(":n sU d`ng do .T" #' cR sA trong m=i #i0n h !: gen hRn #' cc .<c .i-m !: cM( to hnh
thi khc@ T(" nhi0n, trong th+c tD, .7nh ngh&a sinh hc cEa #o'i #' kh% sU d`ng Ai ! n% .si hoi
nh*ng kiDn thFc !: cc c th- th+c s+ c% kh[ ncng trong !ic giao Hh=i !i nha(, nh*ng thng tin nh
!)" thdng khng Hh[i #Qc n'o c]ng c% sn@ Vo !)", trong th+c tD cc nh' sinh hc th+c h'nh thdng
m t[ cc #o'i n'" fng cc .<c .i-m hnh thi cho
Dn khi #o'i .% .1c cc nh' HhTn #oi .<t t0n a tinh@ in na", c% kho[ng 1,X tri( #o'i .? .1c
m t[@ t nhMt #' hai #/n s= .% csn cha m t[, chE "D( #' cn trBng !'
c nhm chn khp khc trong vng nhit
2h%m Z= #o'i m t[ 2g(In
i kh(n !' t[o #am k@Xr6
2Mm kr@4P5
T[o \r@466
NT( 1X@666 bC3C@ 1445
t tr/n 456 {YC2@ 144X
t k;n \l5@666 {YC2@ 144X
,ng !)t ng("0n sinh Pl@666
ut i-n (ThTn #i$ l@666
N(,t khoang 4@666
Gi(n trsn !' gi(n dH \k@666
GiH >c k6@666
Cn trBng 4l6@666 {YC2@ 144X
Cc nh%m ChTn khH !' cc nh%m
.,ng !)t khng >Rng s=ng khc
1P6@666
ThTn m:m X6@666
Va gai r@166
C \5@166
png c l@lX5
us st 5@1Pk
Chim 4@4P\
ThQ k@5k\
X

1.680.264

(u[ng 1@\$@ u[ng 1@\@ TGng s= cc #o'i .? .1c m t[ miDn thFc cEa chQng ta !: s= #1ng
#o'i #' cha ch;nh >c do nhi5u )o$i kh6 th7 c8n ch#a !#3c 'h9n )oi hc ch: ;, <= "> nh# v2 b?t,
giun tr8n v$ nm sng trong !t v$ cc )o$i c@n trAng s=ng trong rSng nhit .i c% k;ch thc rMt nho
!' kh% nghi0n cF(@ Cc #o'i n'" c% th- #0n ti h'ng trcm ng'n th)m ch; tri( #o'i@ Cc #o'i !i kh(n
c]ng .1c iDt rMt ;t@ Chy c% kho[ng k666 #o'i !i kh(n .1c cc nh' !i sinh !)t iDt .Dn do nh*ng
kh% khcn trong !ic n(i cM" !' .7nh #oi@ ic #M" m( kh% khcn .? c[n trA chQng ta nghi0n cF( tm
hi-( !: s= #1ng cc #o'i trong .i dRng@ i dRng c% #h #' nRi c% t;nh .a dng #n nhMt@ 3,t ng'nh
.,ng !)t mi, ng'nh oriceqera #/n ./( ti0n Hht hin !'o ncm 145P nhd !'o cc m( !)t th( .1c A
." i
sT( !' khng nghi ngd g #' sh c% nhi:( #o'i hRn n*a sh .1c Hht hin@ Cc 8(/n >? sinh !)t
mi sh csn .1c khm Hh thdng cc 8(/n >? n'" nfm trong cc !Bng h|o #nh nRi m' con ngdi
kh% ti g/n .1c@ Cc k th()t thcm ds ch("0n it, .<c it A cc !Bng i-n sT( !' cc !Bn
trdi cc rSng nhit .i .? khm Hh ra cc cM( trQc 8(/n >? khc thdng@ Cc 8(/n >? .,ng
!)t khc nha(, .<c it #' cn trBng, th;ch Fng c(,c s=ng di tn # t/ng cao cEa rSng r)m nh
t .i, hiDm khi chQng th;ch nghi .1c !i .i:( kin s=ng A tr0n m<t .Mt@ 3,t !Bng rSng ma
mi:n nQi h|o #nh nfm gi*a it 2am !' 'o !Sa mi .1c cc nh' sinh hc kh[o st trong thdi gian
g/n .T"@ Ti!97 h !B 'ht hin !#3c mt s= #o'i t: mCi cho khoa hc !6 )3ang #n ( 3egam(nticus
vuDuang2nsis E, Faoa ( Ose(dor">gh2tinh2nsis E, /ang Gd
ZRn ( 3(ntiac(s tr(ongsonensis $ !' 3ang # ( 3(ntiac(s roose!e#tor(m $@ Tr0n Hhm !i to'n
thD gii csn c/n rMt nhi:( nG #+c .- c% th- ho'n thin .1c danh m`c ./" .E cc #o'i@ 3ii ncm cc
nh' HhTn #oi tr0n thD gii m t[ .1c kho[ng 11@666 #o'i, !' nh !)", .- c% th- m t[ hDt cc #o'i
tr0n thD gii (c t;nh 16 .Dn P6 tri( #o'i$ d+ kiDn Hh[i t=n tS Xl6 ncm .Dn \@lX6 ncm, tro
4h* ,@ )@ nh*I0 #>O* ,Q M
t("t chEng trc khi chQng .1c m t[ !' .<t t0n@ \@1@\@\@ a dng di tr(":n a dng di
tr(":n ao gIm cc th'nh Hh/n cc m? di tr(":n cM( trQc n0n cR th- sinh !)t (n(c#eotides, genes,
chromosomes$ !' s+ sai khc
5
* "70:n gi*a cc c th- trong m,t 8(/n th- !' gia cc Du+n thH vi nha(@ nh \ 9 a dng
di tr(":n cEa #o'i meo mo trgng O#at"cerc(s e>imi(s (A cthH hin Dua m$u sIc v$.=
thTn@ ZR .I csn chy ra cc !Bng HhTn = cEa chQng ( 2g(In9 Nichard u Orimack $@ a dng di
tr(":n trong n,i , #o'i thdng #' kDt 8([ cEa t)H t;nh sinh s[n cEa cc c th- trong 8(/n th-@ 3,t
8(/n th- #' m,t nh%m cc c th- giao Hh=i !i nha( !' s[n sinh ra con ci h*( th`@ 3,t #o'i c% th- c%
m,t ha" !'i 8(/n th- khc
a(@ 3,t 8(/n th- c% th- chy gIm m,t s= ;t c th- ha" c% th- c% h'ng tri( c th-@ Cc c th-
trong m,t 8(/n th- thdng rMt khc nha( !: m<t di tr(":n@ Z+ .a dng !: , gen c% .1c do cc c
th- c% cc gen khc nha(, gen #' m,t .Rn !7 di tr(":n cBng !i nh*ng nhijm sgc th- .1c .<c trng
Ai nh*ng Hrotein .<c it@ Cc dng khc nha( cEa gen .1c gi #' a##en !' nh*ng s+ khc it n["
sinh 8(a .,t iDn, #' nh*ng s+ tha" .Gi >[" ra trong V2L, .Rn !7 cM( th'nh nhijm sgc th- cEa c th-@
Z+ khc it cEa cc a##en trong ge
c% th- [nh hAng .Dn s+ Hht tri-n !' sinh #a cEa cc c th- m,t cch khc nha(@ Z+ sai khc
di tr(":n tcng #0n khi con ci nh)n .1c ./" .E tG h1H gen !' nhijm sgc th- cEa = m trong 8(
trnh ti tG h1H gen >[" ra trong 8( trnh sinh s[n h*( t;nh@ Gen .1c trao .Gi gi*a cc nhijm sgc th-
trong 8( trnh gi[m HhTn !' tG h1H mi .1c to th'
khi nhijm sgc th- tS = m kDt h1H .- to n0n m,t tG h1H th=ng nhMt cho con ci@ TGng s= cc
sgH >DH cEa gen !' a##en trong 8(/n th- .1c coi #' 8( gen (gene Hoo#$, trong khi m,t tG h1H n'o
.M" cEa gen !' a##en trong Mt kx c th- n'o th .1c gi #' ki-( di tr(":n (genot"He$@ mi-( hnh
(Hhenot"He$ cEa m,t c th- n%i #0n cc .<c .i-m !: hnh thi,
inh #a, sinh ho #' kDt 8([ cEa i-( hin ki-( gen trong m,t mi trdng nhMt .7nh@ Zai khc di
tr(":n cho HhH cc c th- th;ch Fng !i nh*ng tha" .Gi cEa mi trdng@ 2hn ch(ng, cc #o'i 8(
hiDm HhTn = hH ;t c% s+ .a dng di tr(":n hRn cc #o'i c% HhT
MR 7Sng ?O 4T" L0N #O )hUng V M "01+" )
4
ng hRn khi .i:( kin mi trdng tha" .Gi@ \@1@\@P@ a dng 8(/n >? !' h sinh thi a dng
!: h sinh thi #' thc .o s+ Hhong HhQ !: sinh c[nh, nRi A, tG sinh thi !' cc h sinh thi A cc cMH
., khc nha(@ Z+ .a dng n'" .1c Hh[n [nh 8(an trng nhMt Ai s+ .a dng !: sinh c[nh, cc 8(/n
>? sinh !)t !' cc 8( trnh sinh thi trong sinh 8("-n@ Chng hn nh s+ HhTn = cEa cc #o'i sinh
!)t theo khng gian khc nha(, ngh&a #' .<c trng cho tSng sinh c[nh khc nha(@ NSng nhit .i
thdng >anh .? HhTn th'nh nhi:( t/ng !' cc th(} !+c c]ng HhTn th'nh cc t/ng nc khc nha( !:
th(} #a, th(} ho .
sU d`ng t=i ( ncng #1ng cEa h sinh thi !' to cho t;nh .a dng sinh hc c'ng cao@ 3i
trdng !)t #a, .<c it #' !sng t(/n ho'n ncm cEa nhit ., !' #1ng ma, [nh hAng .Dn cM( trQc !'
.<c .i-m cEa8(/n >? sinh !)t, 8("Dt .7nh .7a .i-m .% sh #' rSng, .Ing co, sa mc ha" .Mt ng)H nc @
w(/n >? sinh !)t c]ng c% th- iDn .Gi t;nh chMt !)t #a cEa h sinh thi@ ; d`, trong m,t h sinh thi tr0n
cn, t=c ., gi%, ., m, nh
t ., !' t;nh chMt .Mt .ai c% th- 7 [nh hAng do cT" c=i !' cc .,ng !)t s=ng ti .%@ Trong
m,t 8(/n >? sinh !)t, mii #o'i sU d`ng m,t nh%m t'i ng("0n nhMt .7nh, to th'nh tG sinh thi cEa #o'i
.%@ TG sinh thi cho m,t #o'i th+c !)t c% th- ao gIm #oi .Mt m' #o'i .% s=ng, #1g nh sng m<t trdi
!' ., m m' #o'i .% c/n, ki-( h th=ng th` HhMn !' cR chD Hht tn cEa ht, @@@ TG sinh thi cEa m,t #o'i
.,ng !)t c% th- ao gIm ki-( nRi sinh s=ng cEa #o'i, i0n ., nhit ., m' #o'i .% c% th- s=ng .1c, cc
#oi thFc cn !' #1ng nc m' chQng c/n,@@@ uMt cF th'nh Hh/n n'o cEa tG sin
thi .:( #' ng(In t'i ng("0n c% gii hn !' do .% c% [nh hAng .Dn gii hn k;ch thc cEa
8(/n th-@ Cc h sinh thi trong sinh 8("-n tIn ti A hai mi trdng c% s+ khc it !:
cc .<c t;nh #a ho !' sinh hc@ % #' mi trdng tr0n cn !' mi trdng di nc@ Cc h
sinh thi tr0n cn .1c .<c trng Ai cc 8(/n h th+c !)t, chiDm sinh kh=i #n !' ggn #i:n
!i kh; h)( .7a HhRng, do .% t0n cEa 8(/n >? c[nh 8(an !Bng .7a #a gi #' kh( sinh hc
(iome$, thdng #' t0n cEa 8(/n h th+c !)t A .M"@ mh( sinh hc #' m,t h sinh thi #n, .<c
trng Ai ki-( kh; h)( .<c thB, ao gIm cc #o'i .,ng !)t s=ng trong 8(/n h th+
vt, thch !ng t"t vi m#i tr$%n
t+ nhi0n@ 2hn ch(ng tr0n #`c .7a .? hnh th'nh cc iom ch;nh nh sa(9 'i ng("0n ha"
.Ing rT( (T(ndra$ Ing rT( ao 8(anh gc c+c !' !'nh .ai Hh/n gc cEa #`c .7a (
, ugc 3, chiDm kho[ng \6~ din t;ch tri .Mt@ T" #' m,t !Bng nhi:( ./m #/" gi #nh,
cng t("Dt !i nhi:( .`n rT( r?i rc@ 3Ba .ng d'i khgc nghit, mBa h nggn@ Z= #o'i th+c
!)t rMt ;t, chE "D( #' rT(, .7a " !' co ng #a(, Hhong #Bn !' #ij( mi:n c+c@ ,ng !)t .<c
trng #' hR( t(/n #,c, hR( ko >e, tho, c% s%i ugc c+c, gM( trgng ugc c+c, chi
16
nh c&t,'(hi)u *o+i chim ,"ng th+nh t-ng ./0
, chQng di c >(=ng !Bng !& ., thMH .- trnh rt mBa .ng@Sng ma nhit .i (TroHica# rain
qorests$ v(Mt hin A !Bng g/n >;ch .o@ mh; h)( #(n Mm (tS \6 .Dn \l 6 C$ #1ng ma dIi d'o (;t
nhMt 1466 mm_ncm$@ NSng ma #' m,t iome c% ., gi'( c% nhMt, c[ !: ., .a dng !' tGng sinh kh=i@
NSng ma nhit .i c% cM(
11
rQc HhFc tH, !i nhi:( cMH ., cEa .di s=ng@ Rn m,t nUa cc dng s=ng tr0n cn >(Mt hin
trong iom n'"@ Trong khi nhi:( .,ng !)t s=ng tr0n m<t .Mt, th h/( hDt cc .,ng !)t rSng ma nhit
.i c% .di s=ng tr0n cc cT" gi@ Cc .,ng !)t .% tr[i 8(a to'n , .di s=ng cEa chQng tr0n tn rSng
Cc #oi cn trBng A cc rSng ma nhit .i rMt Hhong HhQ !' Hh/n #n trong s= chQng #' cha .1c
>c .7nh@ 3=i #' .<c trng cho s+ HhTn hE" cEa ch( trnh dinh dpng cEa gi@ Chim c% >(
hng m'( sgc sng, thdng to cho chQng tm kiDm thFc cn nh cc #o'i sT( ngoi #ai@ us st !'
#png th0 >(Mt hin nhi:(@ mhy h/( (em(rs$, C( #i (s#oths$, !' khy (monke"s$ cn cc #o'i tri cT"
trong rSng ma nhit .i@ 2h%m #o'
cn th7t #n nhMt #' nh%m mo@ Z+ >Tm chiDm !' Hh hE" nRi A .ang #' ng(" cR cho cc #o'i .,ng !)t,
th+c !)t A .T"@ 3,t !'i rSn
nhit i 1 2n 3, 3#ng (am 4,
" Ohi, Tr(ng !' 2am 3 c% t;nh mBa !' cc cT" A .% r`ng # !'o mBa kh@
NSng n .i (temHerate qorests$ Zinh c[nh rSng n .i >(Mt hin A mi:n .ng cEa ugc 3,
ng , !' nhi:( nc ChT( (@ 1ng ma nhi:( tS Xl6C1l66 mm@ Z+ Hht tri-n theo mBa
.1c >c .7nh re r'ng gi*a 1k6 .Dn P66 ng'"@ Cc #o'i th+c !)t ( thD ao gIm sIi, th;ch, !'
nh*ng cT" gi #n # r`ng khc@ CT" gi cEa rSng # r`ng c% tn # r,ng, trong .% chQng r`ng
.i !'o mBa th( !' mc trA #i !'o mBa >(Tn@ 3)t ., tn # cho HhH s+ Hht tri-n t=t cho cc
t/ng cT" `i A 0n di, m,t t/ng cT" th[o, !' sa( .% thdng .1c ao HhE Ai rT( !' dRng
>y@ Z+ sgH >DH 0n di n'" .? c(ng cMH nhi:( nRi A cho nhi:( #oi cn trBng !' chim@ Cc
rSng # r`ng ngo'i ra csn chFa nhi:( th'nh Hh/n cEa h g)m nhMm, trong .% chQng cMH thFc
cn cho #inh mi0(, ch% s%i, !' co (qo>es$@ 2go'i ra !Bng n'" #' nRi A cEa na
g5u 6n. 7a 3#ng 1
T" khng #n
1\
nh A rSng HhRng gc, ! !)" m' nhi:( #o'i s st !' #png th0 c% kh[ ncng s=ng s%t@ Ing
co (Grass#ands$ Cc .Ing co >(Mt hin trong !Bng nhit .i !' n .i !i #1ng ma thMH ha"
mBa kh ko d'i@ Cc .Ing co >(Mt hin A 3, ChT( Ohi, ChT( , !' c@ Mt A !Bng n'" rMt d'" !'
Hh nhi0(, ! !)" rMt HhB h1H cho nng nghiH@ Cc .Ing co ho'n to'n khng c% cT"
, !' c% th- c(ng cMH #1ng co #n cho cc #o'i .,ng !)t cn co@ Cc .Ing co t+ nhi0n .? tSng ao HhE
hRn k6~ : m<t tri .Mt@ /( hDt cc .Ing co ng'" na" .1c sU d`ng cho Hht tri-n mBa
m'ng, .<c
t #Qa mx !' ng@ Cc #o'i co #' th+c !)t chiDm ( thD, trong khi .% .,ng !)t cn co !' cc #o'i .'o
hang #' .,ng !)t chiDm ( thD@ Cc .Ing co n .i ao gIm cc th[o ng("0n A 2ga, Cc
.Ing hoang A 2am 3, !' cc .Ing co (Hrairies$ A ugc 3@ di s=ng cEa .,ng !)t ao gIm ch(,t,
chy .Ing, tho, !' cc .,ng !)t khc sU d`ng nh%m n'" #'m thFc cn@ Cc .Ing co chFa
t #1ng co #n cho trT( s !' #o'i #inh dRng sSng d'i, nhng !i nh*ng hot .,ng cEa con ngdi,
m,t #1ng #n .Ing co .? 7 s(" thoi@ Bng cT" `i thMH (sa!anna$ #' m,t dng .Ing co cEa
nhit .i nhng c% m,t !'i cT" gi@ Za!anna chFa nhi:( #o'i .,ng !)t cn co nhMt (#inh dRng sSng d'i,
ng+a !fn, #inh dRng ./( s !' m,t s= cc #o'i khc$@ 3i trdng A .T" c(ng cMH m,t 8(/n th- #n
cc #o'i cn th7t nh s tU, o gheHa (cheetahs$,
c8u, v+ .o 9*6opard,:. Cc t
c !)t nho hRn khng 7 ti0( th` Ai cc #o'i cn co, chQng 7 tMn cng Ai m=i !' cc #o'i HhTn
hE" khc@ CT" `i (Zhr(#and, ChaHarra#$ Zinh c[nh cT" `i .1c ( thD Ai cc cT"
`i nhng # nho c% m'( >anh .)m thdng c% m'ng d'", i-( c% sH, !' thTn di .Mt d'"
! !)" c% th- ch=ng ch7( !'o mBa h kh !' ha" ch"@ 3,t s= #o'i cT" # ti0( gi[m !' Hht
tri-n th'nh gai@ Cc !Bng cT" `i >(Mt hin m,t Hh/n A 2am 3, Hh;a TT" c, mi:n tr(ng
Chi#e, !' >(ng 8(anh i-n 7a Tr(ng [i@ CT" `i d'" .<c A Ca#iqornia, A .% mBa h n%ng !'
rMt kh, .1c gi #' chaHarra#@ oi cT" `i A 7a Tr(ng [i thiD( m,t t/ng di !' c% #H
mBn rc A : m<t .Mt do !)" c]ng rMt dj ch"@ t cEa nhi:( #o'i c% .si hoi !: sFc n%n
1P
ho;t ng t;o ,<
#Ua .- k;ch th;ch s+ n[" m/m@ mh( h .,ng !)t rMt khc nha( gi*a cc !Bng trong iome n'" !'
thdng c% t;nh .<c h*(@ Za mc (Veserts$ Cc sa mc .1c .<c trng Ai .i:( kin kh !'
i0n ., nhit #n@ mhng kh; kh dn .Dn i0n ., nhit ., r,ng !'o an ng'"@ oang mc khc nha(
nhi:( Hh` th(,c !'o #1ng ma, kho[ng di \l6 mm_ncm@ 3,t s= h
ng mc kh .Dn nGi khng c% m,t #o'i th+c !)t n'o c% th- s=ng .1c@ ; d` samc 2aomid A
ChT( Ohi, sa mc LtacamaCZech(ra A Chi #0 !' O0r(@ Cc #o'i cT" trong sinh c[nh n'" .? Hht sinh
m,t #ot cc th;ch nghi .- #M" nc !' ch=ng ch7( !i .i:( kin nhit ., khgc nghit@ 2h cT" c% r-
sT( .- hQt nc, # iDn th'nh gai nhn, Z= #o'i .,ng !)t ;t, .,ng !)t c% >Rng s=ng cA #n nh #c
.' m,t (, #inh dRng, o, s tU, Cc #o'i g)m nhMm trong .Mt (ch(,t tQi !' ch(,t .'n$ rMt
Hhong HhQ@ /( hDt cc #o'i chim #' chim ch"@ Trong s= cc #o'i sT( cnh cFng, h Tenerinidae
chiDm ( thD !' #' nh*ng #o'i .<c trng cEa sa mc@ Z+ th;ch Fng cEa .,ng !)t !i .di s=ng hoang
mc rMt re, i
1k
hin 1 nh=ng >c i?m ch"ng kh# n
2go'i ra c% hin t1ng di c theo mBa, ngE h ha" d+ tr* thFc cn, sinh s[n .Ing #ot
!'o thdi kx c% ., m cao@ NSng # kim (Taiga, uorea# Korest$ NSng # kim HhTn = r,ng A
h/( hDt cc !Bng Hh;a ugccJa KIc Lu v$ KI 3@ 0go$i ra, rMngn'" csn c% !'nh .ai >(Mt
hin A m,t !'i nRi khc, A .% c% cc t0n gi khc nha(9 khi n% A g/n cc .ynh nQi gi #' rSng
# kim A nQi ^ !' rSng ma n .i dc theo d iDn Thi unh VRng cho .Dn 2am
Ca#iqornia@ 1ng ma thMH kho[ng 166 .Dn k66 mm_ncm !' c% mBa sinh trAng nggn@ 3Ba
.ng #nh !' nggn, trong khi .% mBa h c% >( hng Mm@ NSng # kim .<c trng Ai cc #o'i
cT" thng nh Tn sam, ?nh sam, ThiDt sam !' Thng@ Cc #o'i cT" gi n'" c% # !' !o [o
! d'", c]ng nh # c% dng kim c% th- ch7( .+ng trng #1ng cEa t("Dt t;ch t` #i@ Cc kh(
rSng # kim hn chD !i cc #o'i cT" t/ng thMH, !' : m<t .Mt .1c ao HhE Ai m,t #H rT(
!' .7a "@ Thng, TcngCch, cT" VRng .o, cT" Ohong !' cT" Ohi #ao #' nh*ng #o'i cT" HhG
iDn^ ch% s%i, gM( 3 !' t(/n #,c #' cc #o'i
Sng ?W" XhY M*Tn. TZnh
thD cEa m,t s= #o'i .1c th- hin re r'ng, nhng t;nh .a dng thMH khi so snh !i cc kh(
sinh 8("-n n .i !' nhit .i@ Cc kh( sinh hc A nc 3i trdng nc ;t
khgc nghit hRn so !i mi trdng tr0n cn@ Cc sinh !)t th(} sinh Ri #,i trong nc nhd
!'o #+c ." cEa nc !' khng Hh[i .=i Hh% !i tnh tr
kh# h;n. Cc ch5t
inh dpng hI tan chi Hh=i s+ HhTn = cEa cc sinh !)t@ Cc kh( sinh hc A nc .1c chia
th'nh kh( sinh hc nc ngt !' kh( sinh hc i-n@ mh( sinh hc i-n9 mh( sinh hc
i-n chFa nhi:( m(=i hI tan hRn kh( sinh hc nc ngt@ C% hai HhTn hng trong kh( sinh
hc n'" .% #' 8(/n >? s=ng ." !' 8(/n >? s=ng trong t/ng nc@ Theo ., sT(, 8(/n >? s=ng
." .1c chia th'nh !Bng !en d !' !Bng sT(@ w(/n >? s=ng
ong t/ng n$c $@c chia
1l
h'nh 8(/n >? s=ng tri nGi !' 8(/n >? t+ Ri@ T/ng nc tS \66 m,t trA #0n c% nh sng >Tm
nh)H !'o .1c gi #' t/ng gi'( dinh dpng@ mh( sinh hc nc ngt9 mh( sinh hc
nc ngt .1c chia th'nh \ !Bng #' kh( sinh hc nc ch[" !' kh( sinh hc nc .Fng@
2c trong cc th(} !+c nc ngt #n thdng c% s+ HhTn t/ng nhit .,@ m,t s= hI #n
!Bng n .i t
3ng )@ h*+n "Jng )h0 )h01Kn n=)
6o ma, nh% cc ch5t dinh d$Ang $@
$a t- t/ng ,u *Bn t/ng m>t,
QH cho s+ Hht tri-n cEa cc sinh !)t nGi trong hI@ \@\@ ai trs cEa .a dng sinh hc \@\@1@
2h*ng gi tr7 kinh tD tr+c tiDH \@\@1@1@ Gi tr7 cho ti0( th`9 uao gIm cc s[n Hhm ti0( dBng cho c(,c
s=ng h'ng ng'" nh cEi .=t !' cc #oi s[n Hhm khc cho cc m`c ti0( sU d`ng nh ti0( dBng cho gia
nh !' khng >(Mt hin A th7 trdng trong nc !' 8(=c tD@ 2h*ng s[n Hhm n'" khng .%ng
g%H g !'o gi tr7 GVO ! chQng khng .1c n c]ng nh khng .1c m(a@ 2h*ng nghi0n cF( !:
nh*ng >? h,i tr(":n th=ng ti cc nc .ang Hht tri-n cho thM" c,ng .Ing c dTn [n .7a khai thc,
sU d`ng ng(In t'i ng("0n >(ng 8(anh nh cEi .(n, ra( co, hoa 8([, th7t c, d1c Hhm !' ng("0n !)t
#i( >T" d+ng@ ; d` 56~ dTn s= tr0n thD gii !n d+a !'o nh*ng d1c Hhm mang t;nh tr(":n th=ng
#M" tS cc #o'i .,ng !)t, th+c !)t .- sU d`ng .- sR cF(
./( khi h 7 nhijm nh@ Tr0n l@666 #o'i .1c dBng cho m`c .;ch chUa nh A Tr(ng w(=c,
it 2am !' kho[ng \@666 #o'i .1c d+ng ti !Bng h #( sng Lmanon@ 3,t trong nh*ng nh( c/(
khng th- thiD( .1c cEa con ngdi #' Hrotein, ng(In n'" c% th- kiDm .1c fng scn gn cc #o'i
.,ng !)t
ang dC ? *50 thDt. ErBn to+n thF gii,
66 tri( tMn c, chE "D( #' cc #o'i hoang d? 7 .nh gt mii ncm@ Oh/n #n s= c n'" .1c sU d`ng
nga" ti .7a HhRng \@\@1@\@ Gi tr7 sU d`ng cho s[n >(Mt9 ' gi n cho cc s[n Hhm th( #1m
.1c tS thi0n nhi0n tr0n th7 trdng trong nc !' ngo'i nc@ Z[n Hhm n'" .1c .7nh gi theo
cc HhRng HhH kinh tD ti0( ch(n !' gi .1c .7nh #' gi m(a ti g=c, thdng di dng sR chD
ha" ng("0n #i(@ ; d`, h'ng ncm ti:n th( m(a !o 8(D A it 2am kho[ng 1 tri( .#a, csn ti:n
n cc #oi th(=c chD iDn tS !o 8(D kho[ng \,l tri( .#a@ Ti thdi .i-m hin na", gi #' m,t
trong nh*ng s[n Hhm 7 khai thc nhi:( nhMt
rSng t+ nhi0n !i gi tr7 #n hRn 166 t} .#a mii ncm@ 2h*ng s[n Hhm #Tm nghiH ngo'i gi
csn c% .,ng !)t hoang d?, hoa 8([, nh+a, d/(, mT" !' cc #oi cT" th(=c@ Gi tr7 sU d`ng cho s[n
>(Mt #n nhMt cEa nhi:( #o'i #' kh[ ncng cEa cc #o'i .% c(ng cMH nh*ng ng("0n !)t #i( cho cng
nghiH, nng nghiH !' #' cR sA .- c[i tiDn cho cc gi=ng cT" trIng trong nng nghiH@ Z+ Hht tri-n
cc gi=ng mi c% th- mang #i nh*ng kDt 8([ kinh tD to #n@ ; d`, !ic Hht hin m,t #o'i cT" #(
ni0n c% h h'ng !i ng ti TT" 3ehic .ng gi h'ng t}
#a ! n% #ai to gi=ng ng c% th- trIng nhi:( ncm m' khng c/n gieo trIng h'ng ncm n*a@
2h*ng #o'i hoang d? c% th- c% th- d+ng nh nh*ng tc nhTn Hhsng
r- ,inh hGc. EhF gii tH nhiBn *+ ngu
! t)n c(ng cMH nh*ng ng(In #oi d1c Hhm mi@ \l~ cc .Rn th(=c A 3 c% sU d`ng cc
chD Hhm .1c .i:( chD tS cT", co@@@@@ \@\@\@ 2h*ng gi tr7 kinh tD gin tiDH 2h*ng gi tr7 kinh tD gin
tiDH #' nh*ng kh;a cnh khc cEa .a dng sinh hc nh cc 8( trnh >[" ra trong mi trdng !' cc
chFc ncng cEa h sinh thi #' nh*ng m=i #1i khng th- .o .Dm .1c !' nhi:( khi #' ! gi@ Vo nh*ng
1r
#1i ;ch n'" khng Hh[i #' h'ng ho ha" #' d7ch !`, n0n thdng khng .1c t;nh .Dn trong 8( trnh
t;nh ton gi tr7 GVO cEa 8(=c gia@ T(" !)", chQng c% !ai trs rMt 8(an trng trong cng !ic d(" tr
nh*ng s[n Hhm t+ nhi0n m' n:n kinh tD cEa cc nc
ph& thuc. (Fu nh$ cc h ,inh thi tH nhiBn
hng csn kh[ ncng c(ng cMH nh*ng #1i ;ch nh !)" th Hh[i tm nh*ng ng(In t'i ng("0n tha"
thD khc thdng .gt hRn nhi:(@ \@\@\@1@ Gi tr7 sU d`ng khng cho ti0( th`9 Cc 8(/n >? sinh !)t
mang #i h'ng #ot cc hnh thFc d7ch !` mi trdng m' khng 7 ti0( th` trong 8( trnh sU d`ng@
Gi tr7 khng ti0( th` n'" .i khi c% th- t;nh ton dj d'ng nh trong trdng h1H gi tr7 cEa nh*ng #o'i
cn trBng th` HhMn cho cT" trIng@ Z+ >c .7nh nh*ng gi tr7 d7ch !` sinh thi khc c% th- csn kh% hRn
nhMt #' tr0n Hhm !i to'n c/(@
( .T" #' m,t'h+n cc )3i nhun "o !a "ng sinh hc mang #i nhng thdng khng .1c t;nh trong
cc [ng o co .nh gi tc .,ng mi trdng ha" trong cc t;nh ton GVO@ mh[ ncng s[n
>(Mt cEa h sinh thi9 kho[ng k6~ sFc s[n >(Mt cEa h sinh thi tr0n cn Hh`c !` cho c(,c s=ng cEa
con ngdi@ TRng t+ nh !)", A nh*ng !Bng cUa sng,
?i !en i-n )$ ni nhng thc vt thu% sinh !' t[o Hht tri-n mnh, chQng #' mgt >;ch ./( ti0n cEa
h'ng #ot ch(ii thFc cn to th'nh cc h[i s[n nh trai, s7, tm c(a,@@@ u[o ! t'i ng("0n .Mt !'
nc9 c
Du+n 4B sinh vt c% !ai trs 8(an trng trong !ic [o ! rSng ./( ng(In, nh*ng h sinh thi
!Bng .m, Hhsng ch=ng #] #`t !' hn hn c]ng nh !ic
u7 trN cht )#3ng n#Cc,i:( hI kh; h)(9 8(/n >? th+c !)t c% !ai trs ! cBng 8(an trng trong
!ic .i:( hI kh; h)( .7a HhRng, kh; h)( !Bng !' nga" c[ kh; h)( to'n c/(@ OhTn h(} cc chMt th[i9
cc 8(/n >
sinh vt c6 kh nOng 'h9n hu%cc chMt nhijm nh kim #oi n<ng, th(=c trS sT( !' cc chMt
th[i sinh hot khc .ang ng'" c'ng gia tcng do cc hot .,ng cEa con ngdi@ 2h*ng m=i 8(an h gi*a
cc #o'i9 nhi:( #o'i c% gi tr7 .1c con ngdi khai thc, nhng .- tIn ti, cc #o'i n'" #i Hh` th(,c rMt
nhi:( !'o cc #o'i hoang d? khc@ 2D( nh*ng #o'i hoang d? .% mMt .i, sh dn .Dn !ic mMt mt c[
nh*ng #o'i c% gi tr7 kinh tD to #n@ 3,t trong nh*ng 8(an h c% a ngh&a kinh tD #n #ao nhMt tron
cc Du+n 4B sinh vt )$ mi Duan h gi*a cT" rSng, cT" trIng !' cc sinh !)t HhTn gi[i s=ng
trong .Mt, HhTn h(} cc chMt h*( cR, c(ng cMH cc chMt dinh dpng cho cT" trIng@ 2ghy ngRi !' d( #7ch
sinh thi9 m`c .;ch ch;nh cEa cc hot .,ng nghy ngRi #' !ic hAng th` m' khng #'m [nh hAng .Dn
thi0n nhi0n thng 8(a nh*ng hot .,ng nh .i thm hi-m, ch`H [nh, 8(an st chim, thQ, cT( c@ V( #7ch
sinh thi #' m,t ng'nh d( #7ch khng kh%i .ang d/n d/n #n mnh ti nhi:( nc .ang Hht tri-n, n%
mang #i kho[ng 1\ t} .#a ncm tr0n to'n thD gii@ Trc .T" khi tnh hnh >? h,i csn Gn .7nh, N(anda
.? iDn ng'nh d( #7ch >em khy .,t (Gori##a$ trA th'nh ng'nh cng nghiH th( .1c #1i nh()n ngoi t
.Fng thF a so !i cc ng'nh khc@ /( nh*ng ncm
PQ, ng#Ri ta #Cc t=nh rSng mTi con s tU A dn w(=c gia Lmose#i cEa menia c% th- mang
#i \X@666 .#a_ncm tS khch d( #7ch, csn .'n !oi mang #i tr7 gi r16@666 .#a_ncm@ Gi tr7 gio d`c
!' khoa hc9 nhi:( sch gio khoa .? i0n son, nhi:( chRng trnh ! t("Dn !' Hhim [nh .? .1c
>T" d+ng !: chE .: [o tIn thi0n nhi0n !i m`c .;ch gio d`c !' gi[i tr;@ 3,t s= #1ng #n cc nh'
khoa hc ch("0n ng'nh !' nh*ng ngdi "0( th;ch sinh thi hc .? tham gia cc hot .,ng 8(an st,
tm hi-( thi0n nhi0n@ Cc hot .,ng n'" mang #i #1i nh()n kinh tD cho kh( !+c nRi
tiUn h$nh nghin c(u kh[o st^ nhng gi tr7 th+c s+ khng chy c% !)" m' csn #' kh[ ncng
nTng cao kiDn thFc, tcng cdng t;nh gio d`c !' tcng cdng !=n s=ng cho con ngdi@ w(an trgc mi
1X
trdng9 nh*ng #o'i .<c it nh" c[m !i nh*ng chMt .,c c% th- trA th'nh h th=ng chy th7 o .,ng
rMt sm cho nh*ng 8(an trgc hin trng mi trdng@ 3,t s= #o'i c% th- .1c d+ng nh nh*ng cng c`
tha" thD m" m%c 8(an trgc .gt ti:n@ 3,t trong nh*ng #o'i c% t;nh chMt chy th7 cao #' .7a " s=ng tr0n
. hMH th` nh*ng ho chMt trong nc ma !' nh*ng chMt gT" nhijm trong khng kh;@ Th'nh Hh/n
cEa 8(/n >? .7a " c% th- d+ng nh chy th7 si
c v) m!c # nhiIm kh#ng
;@ Cc #o'i .,ng !)t thTn m:m nh trai ss s=ng A cc h sinh thi th(} sinh c% th- #' nh*ng
sinh !)t chy th7 h*( hi( cho 8(an trgc mi trdng@ \@\@\@\@ Gi tr7 #+a chn Gi tr7 #+a chn cEa m,t
#o'i #' ti:m ncng cEa chQng .- c(ng cMH #1i ;ch kinh tD cho >? h,i #o'i ngdi trong tRng #ai@ Vo
nh*ng nh( c/( cEa >? h,i #(n tha" .Gi, n0n Hh[i c% m,t gi[i HhH n'o .% .- [o .[m an to'n@ 3,t
trong nh*ng gi[i HhH .% #' Hh[i d+a !'o nh*ng #o'i .,ng, th+c !)t trc .T" cha .1c khai thc@
2h*ng ch("0n gia !: cn trBng tm kiDm nh*ng #o'i cn trBng c% th- sU d`ng nh cc tc nhTn Hhsng
trS sinh hc^ cc nh' !i sinh !)t hc tm kiDm nh*ng #o'i !i kh(n c% th- tr1 giQH cho cc 8( trnh
nTng cao ncng s(Mt s[n >(Mt^ cc nh' .,ng !)t hc #+a chn cc #o'i c% th- s[n >(Mt nhi:( Hrotein^
c cJ Kuan 0 tF. chLm ,c
Fc khoe !' cc cng t" d1c Hhm .ang c% nh*ng nG #+c rMt #n .- tm kiDm cc #o'i c% th-
c(ng cMH nh*ng h1H chMt Hhsng ch=ng !' ch*a nh cho con ngdi@ \@\@\@P@ Gi tr7 tIn ti 2hi:(
ngdi tr0n thD gii .? iDt tn trng c(,c s=ng hoang d? !' tm cch [o ! chQng@ Con ngdi c% nh(
c/( .1c tham 8(an nRi sinh s=ng cEa m,t #o'i .<c it !' .1c nhn thM" n% trong thi0n nhi0n hoang
d? fng ch;nh mgt mnh@ Cc #o'i nh gM( trQc, s tU, !oi !' rMt nhi:( #o'i chim khc #i c'ng .si hoi
s+ 8(an tTm .<c it cEa con ngdi@ Gi tr7 tIn ti nh thD #(n #(n ggn #i:n !i cc 8(/n >? sinh !)t
cEa nh*ng kh( rSng ma nhit .i, cc rn san h !' nh*ng kh( !+c c% Hhong c[nh .H@ minh Hh; .-
[o ! .a dng sinh hc
nh5t *+ t;i cc n$c ang pht tri?n *Bn t
h'ng tri( nD( khng n%i #' c[ t} . #a mii ncm@ Z= ti:n n'" c]ng n%i #0n t/m 8(an trng cEa
gi tr7 tIn ti cEa cc #o'i !' cc 8(/n >?@ \@\@\@k@ 2h*ng kh;a cnh mang t;nh .o .Fc V+a tr0n
nh*ng a tAng !: .o .Fc, !Mn .: [o tIn tMt c[ cc #o'i .1c .<t ra m' khng t;nh .Dn gi tr7 kinh tD
cEa chQng@ 2h*ng khng .7nh sa( .T"
rt Duan trng cho sinh hc bo tIn ! chQng .a ra nh*ng ng("0n nhTn ti sao chQng ta Hh[i
[o ! s+ tIn ti cEa tMt c[ cc #o'i trong .% c% nh*ng #o'i c% gi tr7 kinh tD khng cao@ 3ii m,t #o'i
.:( c% 8(":n tIn ti9 tMt c[ cc #o'i .:( c% 8(":n tIn ti@ Tr0n cR sA .%, s+ tIn ti cEa cc #o'i Hh[i
.1c [o .[m m' khng c/n t;nh .Dn s+ Hhong HhQ ha" .Rn .,c ho<c c% t/m 8(an trong .=i !i con
ngdi ha" khng@ TMt c[ cc #o'i #' m,t
h+n cJa to ho v$ !5u c6 Du75n !#3c tIn ti nh con ngdi A tr0n tri .Mt n'"@ Con ngdi
khng nh*ng khng c% 8(":n #'m hi cc #o'i khc m' csn c% trch nhim [o ! s+ tIn ti cEa
chQng@ TMt c[ cc #o'i .:( 8(an h !i nha(9 gi*a cc #o'i c% m,t 8(an h chfng ch7t !' HhFc tH, #'
m,t Hh/n cEa cc 8(/n >? t+ nhi0n@ ic mMt mt cEa m,t #o'i sh c% [nh hAng .Dn cc th'nh !i0n
khc trong 8(/n >?@ Cho n0n, chQng ta a th
!#3c s c+n thiUt bo tn cc )o$i, bo tn !a "ng sinh hc c&ngch;nh #' [o ! mnh@ mhi thD
gii t+ nhi0n .t .1c s+ HhIn th7nh, c(,c s=ng cEa con ngdi c]ng .1c HhIn th7nh !' :n !*ng@ Con
ngdi Hh[i s=ng trong m,t gii hn sinh thi nh cc #o'i khc9 tMt c[ cc #o'i tr0n thD gii 7 gii hn Ai
15
kh[ ncng sFc t[i cEa mi trdng s=ng@ 3ii m,t #o'i sU d`ng ng(In t'i ng("0n trong mi trdng .- tIn ti
!' s= #o'i sh 7 s(" gi[m khi nh*ng ng(In t'i ng("0n n'" 7 h(} hoi !' cn kit .i@ Con ngdi Hh[i
nh !*ng rt thn trng !H hn chU nhng nh h#ng c6 hi g97 ra cho mi trdng t+ nhi0n@
2h*ng [nh hAng ti0( c+c khng chy gT" hi .=i !i cc #o'i m' csn gT" hi .Dn ch;nh [n thTn con
ngdi@ Con ngdi Hh[i ch7( trch nhim nh nh*ng ngdi 8([n #a tri .Mt9 nD( nh chQng ta #'m tGn
hi .Dn nh*ng ng(In t'i ng("0n thi0n nhi0n tr0n tri .Mt !' #'m cho cc #o'i 7 .e da t("t chEng th
nh*ng thD h tiDH theo s
'hi tr gi bSng m*t cu*c sng c6 cht )#3ng th', Vo v7, con ng#Ri ng$7 na7 'hi biUt sW
">ng cc ngun t$i ng("0n m,t cch khn ngoan, trnh gT" tc hi cho cc #o'i !' cc 8(/n >? sinh
!)t@ Z+ tn trng c(,c s=ng con ngdi !' s+ .a dng !cn ho Hh[i .1c .<t ngang t/m !i s+ tn
trong .a dng sinh hc9 !ic .nh gi cao gi tr7 .a dng !cn ho !' thD gii t+ nhi0n #'m cho con
ngdi iDt tn trng hRn .=i !i tMt c[ s+ s=ng Hhong HhQ !' HhFc tH cEa n%@ 2h*ng c= ggng .em #i
hI nh cho to'n th- cc dTn t,c tr0n thD gii !' chMm dFt tnh trng ngho kh%, o #+c !'
h9n bit chJng t*c sX mang )i )3i =ch cho )o$i ng#Ri v$ cho c !a "ng sinh hc, 2h*ng
h'nh .,ng o #+c trong >? h,i #o'i ngdi #' m,t trong nh*ng hnh thFc kh=c #it t'n Hh .a dng sinh
hc@ Thi0n nhi0n c% nh*ng gi tr7 tinh th/n !' thm m !1t >a gi tr7 kinh tD cEa n%9 trong #7ch sU,
nh*ng nh' sng #)H ra tn gio, nh*ng nh' thR, nh' !cn, nh*ng ngh s& !' nhc s& .? th- hin nh*ng
c[m hFng do h nh)n .1c tS thi0n nhi0n@ =i !i nhi:( ngdi, .- c% .1c nh*ng c[m hFng nh thD
h c/n Hh[i s=ng !i m,t mi trdng thi0n nhi0n hoang sR, cha 7 tc .,ng Ai con ngdi@ /( nh
ai c]ng h'o hFng !' th;ch thQ khi .1c chi0
ng#Yng thU giCi ngu7n khai hoang "B v$ nhng 'hong cnh !H@ 2hi:( ngdi coi tri .Mt
nh #' m,t s[n Hhm kx di( cEa to ho !i nh*ng .i:( #inh thi0ng c/n .1c tn trng theo Hhong
cch ri0ng@ a dng sinh hc #' c=t #ei .D >c .7nh ng(In g=c s+ s=ng9 hai trong s= nh*ng h(":n thoi
ch;nh cEa thD gii triDt hc !' khoa hc #' s+ s=ng .1c hnh th'nh nh thD n'o !' ti sao #i c% s+ .a
dng sinh hc nh ng'" na"@ 'ng ng'n ch("0n gia sinh hc tm h
(
nghiBn CM
(NO(P Q2( 3R (ST QS (PS
CS(P 3U(P EVW( X
,Tn )[0 "7N #3*. T01 ?W1 4h* ):
#o'i 7 t("t chEng c% ngh&a #' mMt .i nh*ng mgt >;ch 8(an trng !' h(":n thoi .% kh% tm .1c #di gi[i@ ChRng P Z ZY TW{
T2 TT .a dng sinh hc P@1@ Z+ HhTn = .a dng sinh hc 3i trdng gi'( c% nhMt !: s= #1ng #o'i c% #h A cc rSng nhit
.i, rn san h, cc hI #n A !Bng nhit .i !' A cc i-n sT(@ Z+ Hhong HhQ !: #o'i c]ng tm thM" A cc sinh c[nh kh cn !Bng nhit
.i nh cc rSng # r`ng, cT" `i, .Ing co !' sa mc !' A cc cT" `i n .i th(,c kh; h)( 7a Tr(ng [i, nh A 2am 3, 2am
Ca#iqornia !' TT" 2am L(stra#ia@ Trong cc rSng ma nhit .i, t;nh .a dng sinh hc chE "D( d+a !'o nh%m .,ng !)t Hhong HhQ nhMt
#' #H cn trBng@ Trong cc rn san h, !' cc
-n sT(, s+ .a dng sinh hc th(,c nhi:( ng'nh !' #H khc nha(@ Z+ .a dng trong cc i-n
sT( nhd !'o din t;ch #n, t;nh Gn .7nh cEa mi trdng c]ng nh !'o s+ it ho cEa cc #oi n:n ."
khc nha(@ a dng #o'i #n nhMt #' A !Bng rSng nhit .i@ 3<c dB rSng nhit .i chy chiDm X~ din
t;ch tri .Mt, chQng chFa hRn 1_\ #o'i tr0n thD gii@ nh gi n'" chy d+a !'o cc m( cn trBng !'
chTn khH, #' nh*ng nh%m ch;nh !: s= #o'i tr0n thD gii@ nh gi !: s= #1ng cc #o'i cn trBng cha
14
.1c m t[ A rSng nhit .i nfm trong Hhm !i tS l .Dn P6 tri( #o'i^ hin ti, con s= 16 tri( #o'i #'
tm chMH nh)n !' .1c sU d`ng nhi:( trong cc t'i #i( hin na"@ 2D( #' 16 tri( #o'i
c% ngh&a #' cn trBng chiDm .Dn 46~ s= #o'i tr0n thD gii@ mho[ng k6~ #o'i th+c !)t c% hoa
tr0n thD gii (166@666 #o'i$ A !Bng nhit .i, trong khi P6~ #o'i chim tr0n thD gii Hh` th(,c !'o
nh*ng kh( rSng nhit .i@ Nn san h to n0n m,t nRi t)H tr(ng khc !: #o'i@ Cc #o'i san h nho
to ra cc h sinh thi
a
h !& .i, #' !Bng i-n tRng .Rng !i rSng nhit .i !: s+ Hhong HhQ #o'i !'
., HhFc tH@ Nn san h #n nhMt thD gii #' rn Zan n (Great uarrier Neeqs$ A d i-n Hh;a
.ng nc c, c% din t;ch #' Pk4@666 km \ @ N
san h n'" c% hRn P66 #o'i san h, 1l66 #o'i co, k666 #o'i thTn m:m, l #o'i rBa i-n !' #' nRi
sinh s[n cEa kho[ng \l\ #o'i chim@ Nn san h n'" chiDm 5~ #o'i co tr0n thD gii m<c dB chQng chy
chiDm 6,1~ din t;ch .i dRng@ =i !i h/( hDt cc nh%m sinh !)t, s+ .a dng #o'i tcng !: hng
nhit .i@ ; d` nh menia c% P65 #o'i thQ, trong khi .% OhH chy c% 11P #o'i m<c dB hai nc n'" c%
cBng din t;ch@ Z+ tRng Hh[n n'" .<c it ch<t ch| .=i !i cT" co !' th+c !)t c% hoa9 m,t hecta rSng
Lmanon A Oer( ha" !Bng .Mt thMH A 3a#aisia c% th- c% .Dn hRn \66 #o'i cT", trong khi .% A rSng
ChT( ( ha" nc 3 th chy c% kho[ng P6 #o'i tro
cBng din t;ch@ mi-( .a dng cEa cc #o'i tr0n .Mt #i:n c]ng gi=ng nh A i-n, ngh&a #' c]ng
gia tcng s+ .a dng #o'i !: Hh;a nhit .i@ ; d` rn Zan h #n A c, Hh;a ugc c% l6 gi=ng trong khi
Hh;a 2am chy c% 16 gi=ng san h@ 2hTn t= #7ch sU c]ng rMt 8(an trng trong !ic >c .7nh ki-( HhTn
= .a dng !: #o'i@ 2h*ng !Bng .Mt cG
nhi:( #o'i hRn cc !Bng .Mt mi@ Cc !Bng c% t(Gi .7a chMt gi' hRn c% nhi:( thdi gian hRn .-
nh)n .1c cc #o'i Hht tn tS cc nRi khc !' c]ng c% nhi:( thdi gian hRn .- cc #o'i th;ch nghi .H
Fng !i cc .i:( kin .7a HhRng@ Z+ Hhong HhQ !: #o'i c]ng 7 [nh hAng Ai cc iDn .Gi !: .7a
hnh, kh; h)( !' mi trdng .7a HhRng@ Trong cc 8(/n >? tr0
cn, s+ gi'( c% !: #o'i theo >( hng tcng A cc .7a hnh thMH, tcng theo #1ng Fc > cEa
m<t trdi !' tcng theo #1ng ma@ Z+ tha" .Gi #n !: nhit ., theo mBa #' m,t nhTn t= khc [nh hAng
nhi:( .Dn s= #1ng #o'i A !Bng n .i@ Z+ Hhong HhQ #o'i c]ng c% th- #n hRn A nh*ng nRi c% .7a
hnh HhFc tH, .- to n0n nh*ng s+ cch #" di tr(":n, th;
\ng ,a Xhng$ ?O ;< M*+" h>: )@ "hK ]N1 7a. Nh^ng ?
g c% t;nh .7a chMt HhFc tH, to ra m,t s+ .a dng !: cc #oi .Mt, c% ranh gii re rt, dn .Dn
s+ .a dng trong cc 8(/n >? !' cc #o'i c% s+ th;ch nghi !i mii #oi .Mt ri0ng@ P@\@ 2h*ng .i-m
n%ng !: .a dng sinh hc tr0n thD gii mhi m' ngTn 8( dBng cho !ic [o tIn thiD( h`t th !ic .a
ra s= #o'i .e da t("t chEng .- >c .7nh 8(":n ( ti0n [o tIn #' !Mn .: thiDt "D(@ 2orman 3"ers,
nh' sinh thi hc Lnh .a ra khi nim .i-m n%ng .a dng sinh hc !'o 1455 .- n%i !: tnh trng nan
gi[i m' nh*ng ngdi [o ! mi trdng Hh[i .=i m<t9nhng vAng n$o c6 vai tr8 Duan trng nht !H
bo tn )o$i v$ sinh cnhZ />c tiu cJa khi nim !iHm n6ng )$ nhng ni b[ !2 "a )Cn nht tCi s
)o$i )Cn
Mt !' cho HhH nh*ng nh' [o tIn t)H tr(ng n
\6
2G #+c !: chi Hh; hi( 8([ A .%@ \l .i-m n%ng .a dng
\, Gro'ica) ]n"2s
^, Fun"a)an"
_ /2"it2rirran2an Kasin
`, /a"agasca a bn"ian cc2an bs)an"
d, bn"o e Kurma
f, garibb2an
P, ]t)antics hor2st
i, 1hi)i''in2s
j, ga'2 h)oristic k2gions
\Q, /2soam2rica
\\, Krali)ian g2rra"o
\^, Fouth2st ]ustra)ia
\_, /ountains om Fouth2st ghina
\`, 1o)7n2sia a /icron2sia
\d, 02n ga)2"onia
\f, ouin2an hor2sts om p2st ]mrica
\P, ghocoeVarianep2st2rn qcua"or
\i, p2st2rn ohats a Fri ranka
\j, ga)imornia h)oristics 1rovinc2
^Q, Fuccu)2nt saroo
^\, 02n t2a)an"
^^, g2ntra) ghi)2
^_, gaucasus
^`, pa))ac2a
^d, qast2rn ]rc /outains a goasta)
inh hc nnn,bug0ch(a
~ tMt c[ cc #o'i th+c !)t !' Pl~ tMt c[ cc #o'i .,ng !)t c% >Rng s=ng tr0n cn chy chiDm 1,k~
din t;ch h'nh tinh@ Cc .i-m n%ng .a dng sinh hc tr0n thD gii nh 1@ C
.i-m n%ng .a dng sinh hc tr0n thD gii 2g(In 9 @ org C% hai nhTn t= .1c >em >t .- chy .7nh
.i-m n%ng@ i-m n%ng #' nh*ng !Bng chFa .+ng m,t s= #n cc #o'i .<c h*( !' .Ing thdi 7 tc
.,ng m,t cch .ng k- cc hot .,ng con ngdi@ T;nh .a dng th+c !)t #' cR sA sinh hc cho s+
chy .7nh .i-m n%ng^ .-
' m,t .i-m n%ng, m,t !Bng Hh[i c% 1@l66 #o'i cT" .<c h*(@ Z+ c% m<t cEa th+c !)tng("0n
sinh #' cR sA .- .nh gi tc .,ng con ngdi trong m,t !Bng^ .- #' m,t .i-m n%ng@ m,t !Bng Hh[i 7
mMt .i hRn X6~ mi trdng s=ng ng("0n th(} cEa n%@ Oh/n #n cc .i-m n%ng nfm trong cc .[o ha"
cc !Bng it #)H tr0n cc #`c .7a #' nh*ng h sinh thi ri0ng it rMt dj 7 h(} hoi@ /( hDt cc #o'i
7 t("t chEng #' nh*ng #oai ri0ng it@ i:( g #'m nh*ng #o'i n'" c% th- 7 tGn thRng hRn cho ti
\1
t("t chEng hRn nh*ng #o'i khc Theo .7nh ngh&a, nh*ng #o'i ri0ng it khng Hh[i #' nh*ng #o'i
HhTn = r,ng@ ChQng 7 gii hn Ai chi A th;ch h1H tr0n nh*ng !Bng it #)H, m,t hsn .[o th+c ho<c
trong m,t !Bng it #)H cEa #`c .7a@ mhi 8(/n th- .% 7 mMt .i, th #o'i 7 t("t chEng@ ChQng c]ng c%
th- 7 tGn thRng Ai ! #7ch sU tiDn h%a cEa chQng chy 8(en !i nh*ng #o'i thdng g<H cEa chQng,
nh*ng #o'i cBng tiDn ho !i chQng 8(a nh*ng thdi kx d'i cEa thdi gian@ ChQng thdng khng .1c
ch(n 7 .- cnh tranh !i nh*ng #o'i d( nh)H !' nh*ng #o'i ngoi #ai, nh*ng "n" .Ing h'nh ti0(
i-( cho chD ., th+c dTn cEa con ngdi@ Z+ t("t chEn
cEa cc #o'i chim tr0n thD gii #' nh*ng !; d`@ 2h*ng #o'i chim #n nh chim 3oa !' chim
Vodo, .? mMt kh[ ncng a" do chQng s=ng trong mi trdng khng c% !)t d* !' ! !)", chQng dj
d'ng #' m`c ti0( cho con ngdi !' nh*ng !)t scn mIi ngoi #ai@ Con ngdi .? 7 th( hQt ti cc .i-m
n%ng t+ nhi0n trong s(=t #7ch sU@ 2h*ng Hhong c[nh .1c tha" .Gi trc hDt do nh*ng ngdi scn gt
!' hoi #1m, rIi Ai nh*ng ngdi trIng trt nng nghiH !' nh*ng m`c .Ing !' r,ng #n nhMt #' chD
., (n n th+c dTn nh*ng m<t h'ng nng nghiH@ Trong ncm trcm ncm trc, nhi:( #o'i 7 khai
thc ti c th- c(=i cBng@ 2g'" na", !i0c gia tcng dTn s= nhanh trong cc .i-m n%ng g%H Hh/n ti s+
s(" thoi .i-m n%ng do !ic d( nh)H cEa nh*ng #o'
ngoi #ai, !ic (n n Mt h1H HhH nh*ng #o'i 7 .e do, n:n nng nghiH .=t nRng #'m
r", khai mo, >T" d+ng .dng cao t=c, .)H nc !' tr'n d/(@ 3di m,t .i-m n%ng .? mMt ;t nhMt 46~
cT" co t+ nhi0n ng("0n th(} !' a trong s= .% .? mMt 4l~@ Theo .7nh ngh&a, .i-m n%ng #' nh*ng nRi
t)H tr(ng cEa .a dng sinh hc .,c nhMt@ ChQng tao ra m,t s+ .a dng !: nh*ng #o'i
h sinh thi 7 .e do !' >Fng .ng s+ chQ a [o tIn@ ic so snh .i-m n%ng Ai cc ti0(
ch(n khc nha( rMt h*( ;ch .- hi-( nh*ng s+ khc nha( gi*a chQng@ w(an trng hRn, n% c% th- giQH
.p >Qc tiDn !ic ./( t ( ti0n [o tIn A 8(" m to'n c/(
i-m n%ng c% th- .1c .nh gi d+a !'o t;nh .,c nhMt cEa .a dng sinh hc, s= #1ng nRi A
7 mMt !' nRi A .1c [o !, !' s= #o'i .<c h*( trong m,t din t;ch nho@ TMt c[ nh*ng nhTn t= n'" #'
8(an trng trong !ic 8("Dt .7nh nRi n'o .1c [o tIn@ C% m,t s= nhTn t= 8(an trng .- !ic >c
.7nh tnh trng ( ti0n cEa m
.i-m n%ng@ Cc nhTn t= 8(an trng nhMt .- >em >t #' s= cEa nh*ng #o'i th+c !)t !' .,ng !)t
tm thM" trong .i-m n%ng !' khng c% A nRi n'o khc tr0n thD gii^ mFc ., cEa s+ mMt mt nRi A !'
s= #o'i th+c !)t !' .,ng !)t .<c h*( tr0n .Rn !7 din t;ch@ M" tMt c[ nh*ng nhTn t= n'" .- t;nh ton,
th !Bng 3adagascar !' nh*ng hsn .[o A n , VRng, Ohi#iHHines, Z(nda#and, Lt#antic Korest !'
!Bng Cariean .1c coi nh nh*ng nRi n%ng nhMt cEa cc .i-m n%ng (u
g 1@P$@ 2h*ng .i-m n%ng n'" >(Mt hin trong t=H mdi cEa ;t nh
Cc .i-m n%ng Th+c !)t
.<c h*(
,ng !)t c%
>Rng .<c
h*(
Th+c !)t
.<c h*( _
166 km\
,ng !)t c%
>Rng .<c
h*( _166
km\
~ h th+c
!)t csn #i
3adagascar
{ndian Wcean {s#ands
4@X6k XX1

1r@k

1@P

4@4
Ohi#iHHines l@5P\ l15 rk@X l@X P@6
Z(nda#and 1l@666 X61 1\@6 6@r X@5
Lt#antic Korest 5@666 rlk 5@X 6@r X@l
Cariean X@666 XX4 \P@l \@r 11@P
{ndoCu(rma X@666 l\5 X@6 6@l k@4
\\
bestern Ghats Zri
anka
\@156 Pll 1X@l \@4 r@5
astern Lrc
3o(ntains
Coasta# Korests
1@l66 1\1 Xl@6 r@1 r@X
bn cJa nOm nh9n t, 06i cch
c, .a dng sinh hc .,c nhMt cEa ncm .i-m n%ng n'" 7 mMt .i !' c% ng(" cR cao cEa !ic mMt n%
nD( khng c% hot .,ng [o tIn c% hi( 8([ !' tFc thdi@ u[ng 1@P@ Cc .i-m n%ng nhMt !: .a
dng sinh hc tr0n thD gii 2g(In9 3"ers@ 2@, \666@ Cc .i-m n%ng c% nh*ng s+ t)H tr(ng
cao nhMt cEa .a dng sinh hc d(" nhMt tr0n h'nh tinh@ ChQng c]ng #' nh*ng nRi c% ng(" cR #n
nhMt cEa s+ Hh hE"@ 2h( c/( cho s [o tIn trong nh*ng !Bng n'" #' khn cMH .- ngcn ngSa m,t
#'n s%ng t("t chEng #o'i@ i
hRi gian kh@ng nhi5u v$ Du [o tIn c% hn, chQng ta Hh[i th+c hin nh*ng chRng trnh !'
nh*ng chiDn #1c c% hi( 8([ trong !ic [o ! .a dng sin
hc, vH )$m !#3c !i5u !6, ch:ng ta c+n 'hi hiHu chi tiUt hin trng trong nh*ng !Bng n'",
!; d`9 Cc #oi .a dng sinh hc9 2h*ng #o'i n'o t)H tr(ng trong nhng vAngn'o a dng sinh
hc .ang tha" .Gi trong c[ thdi gian nh thD n'o 2h*ng nhTn t= g%H Hh/n ti !ic mMt mt .a
ng sinh hc: 0hng hot .,ng !' nh*ng ch;nh sch cEa con ngdi tc .,ng !' tiDH t`c .e do
.a dng sin
hc@ i( 8([ [o tIn9 2h*ng hot .,ng [o tIn n'o .% c% hi( 8([ (ho<c khng hi( 8([$ trong !ic ngcn ch<n s+ Hh hE" trong
.i-m n%ng #' g mh[ ncng [o tIn9 ChQng ta c% kiDn thFc !' cng c` c/n thiDt .- gn gi* .i-m n%ng ha" khng i-m n%ng #'
nh*ng nRi iDn .,ng@ Ch;nh tr7, >? h,i, !' Hhong c[nh sinh !)t trong .i-m n%ng tha" .Gi theo thdi gian@ ChQng ta c/n Hh[i #i0n t`c .nh
gi C ho<c 8(an trgc C tnh trng trong nh*ng !Bng n'"@ 2go'i !ic c(ng cMH thng tin !: nh*ng g .? >[" ra, !ic 8(an trgc
_n "-> ) hS* ,K < M:> h>`) ,>:n "7=) )
ga )@ "hK ]N1 7a$ <a ?
nh*ng g .? >[" ra trc .T"@ T" #' c=t #ei cEa th=ng c[nh o sm (ar#"
barning Z"stem$ cEa Tr(ng tTm mhoa hc .a dng sinh hc Fng d`ng (CLuZ$ th(,c tG chFc
u[o tIn w(=c tD ({YC2$@ P@P@ 2g("0n nhTn s(" thoi .a dng sinh hc@ P@P@1@ mhai thc 8(
mFc 2hfm tho[ m?n cc nh( c/( cEa c(,c s=ng, con ngdi .? thdng >("0n scn gn, hoi
#1m th+c Hhm !' khai thc cc ng(In t'i ng("0n khc@ mhi dTn s= #o'i ngdi !n csn ;t !'
HhRng HhH th( hoi csn th sR, con ngdi .? th( hoi !' scn gt m,t cch :n !*ng m'
khng #'m cho cc #o'i trA n0n t("t chEng@ T(" !)", khi dTn s= tcng #0n, nh(
/( khai thc t'i ng("0n c]ng tcng theo@ Cc HhRng HhH th( hoi d/n d/n .1c c[i
tiDn !' trA n0n h*( hi( hRn@ ic khai thc 8( mFc #' ng("0n nhTn thF hai sa( ng("0n
nhTn mMt nRi c trQ !' #' m,t trong nh*ng ng("0n nhTn 8(an trng dn cc #o'i .Dn t("t
chEng@ Trong #()t # >? h,i tS >a >a, .? tIn ti nh*ng 8(i .7nh nghi0m ng<t hn chD !ic
khai thc 8( mFc cc ng(In t'i ng("0n thi0n nhi0n, !; d`, 8(":n .1c HhH scn gn trong
m,t kh( !+c nhMt .7nh .1c ki-m sot rMt ch<t chh^ m,t s= kh( !+c ho'n to'n khng .1c
HhH scn gn^ cMm scn gn cc con ci, con non !' theo nh*ng k;ch cA 8(i .7nh^ khng .1c
scn gn !'o m,t s= thdi gian trong ncm !' !'o m,t s= thdi gian trong ng'"@ Cc 8(" .7nh n'"
.[m [o cho s+ khai thc cc ng(In t'i ng("0n .1c #T( d'i hRn !' :n !*ng hRn@ ThD m'
\P
tr0n thD gii ng'" na", cc ng(In t'i ng("0n thi0n nhi0n .ang 7 khai thc fng cc HhRng
tin nhanh nhMt m' con ngdi c% th- c%@ - c% th7 trdng ti0( th` s[n Hhm #' ngdi dTn sh
tm cch khai thc t=i .a ng(In t'i ng("0n cEa h .- sU d`n
.- n s[n Hhm th( #1i nh()n #'m gi'(@ ic khai thc 8( mFc cc ng(In t'i
ng("0n thdng .1c ." mnh hRn khi th7 trdng thRng mi c% nh( c/( sU d`ng m,t #o'i
cha h: .1c khai thc trc kia ho<c mi chy .1c khai thc trong Hm vi m*t ![a 'h#ng
nhw hx', gc nh$ nghin c(u trong )ynh vc Dun#a cc #o'i hoang d?, .nh gt c !' #Tm
nghiH .? c= ggng >T" d+ng m,t HhRng HhH t;nh ton m hnh .- >c .7nh s= #1ng t=i .a
c% th- khai thc .1c m,t cch :n !*ng cEa cc ng(In t'i ng("0n @ 1ng t=i .a ng(In t'i
ng("0n c% th- khai thc .1c m,t cch :n !*ng #' s[n #1ng c% th- th( hoch hfng ncm
tRng .Rng !i ncng s(Mt m' 8(/n th- t+ nhi0n s[n sinh ra .1c@ Trong th+c tD !ic scn gt
khai thc cc #o'i theo .7nh mFc cho HhH #' kh% th+c hin@ - thoa m?n nh( c/( kinh doanh
(n n .7a HhRng !' d(" tr !ic #'m, cc ch;nh HhE thdng .<t ra mFc kD hoch khai
thc 8( cao gT" tGn hi .=i !i cc ng(In t'i ng("0n@ 3,t .i:( kh% khcn n*a #' d+ .7nh
mFc khai thc c% th- Gn .7nh, nhng [n thTn ng(In t'i ng("0n t+ n% #i iDn .Gi^ !ic .nh
gt c theo m,t .7nh mFc nh 8(Tn trong s(=t c[ ncm !'o thdi .i-m m' s[n #1ng ng(In c
7 s(" gi[m do .i:( kin thdi tiDt kh
g nh thdng c% th- #'m s(" thoi ho<c hE" hoi nghi0m trng 8(/n th- cEa #o'i co n'"@ Cc
#o'i di c !1t 8(a i0n gii hai 8(=c gia .i !'o h[i Hh)n 8(=c tD rMt kh% c% th- .1c khai thc m,t c
MIn ?^ng > ?bn ,I XhR* hJX "h<)
n cc cng c thoa th()n 8(=c tD@ i:( h" !ng cho cc #o'i .ang 7 khai thc 8( mFc #'
.Dn m,t #Qc n'o .% chQng chy csn #i ;t oi !' sh khng csn #' .=i t1ng scn gt thRng mi !' s=
#1ng cEa chQng sh c% .i:( kin .- Hh`c hIi@ P@P@\@ Z+ d( nh)H cc #o'i ngoi #ai Ohm !i s=ng !: .7a
#a cEa nhi:( #o'i .1c gii hn Ai cc h'ng r'o do ch;nh cc "D( t= mi trdng !' kh; h)( to ra
ngcn c[n s+ Hht tn@ Cc sa mc, .i dRng, .ynh nQi, !' nh*ng dsng sng .:( .? ngcn c[n s+ di
ch("-n cEa cc #o'i@ Con ngdi .? #'m tha" .Gi cR [n .<c t;nh n'" fng !ic !)n ch("-n Hht tn
cc #o'i tr0n to'n c/(@ Ti thdi kx trc cch mng cng nghiH, con ngdi mang cc cT"
Ig !' !)t n(i tS chG n$7 sang chz khc khi h to "ng nhng nRi .7nh c !' cc th(,c .7a mi@
2g'" na" .? c% m,t #1ng #n cc #o'i do ! tnh ha" c= a, .1c .em .Dn nh*ng kh( !+c khng Hh[i
#' nRi c trQ g=c cEa chQng@ 2h*ng #o'i .% .? .1c d( nh)H
occ ng("0n nhTn sa( .T7: { ghU !* thu*c.7a cEa cc nc ChT( (9 nh*ng ngdi ChT(
( mang .Dn m,t !Bng th(,c .7a mi mang theo cc h'ng trcm gi=ng chim, thQ cEa ChT( ( .- #'m
cho Hhong c[nh A .T" trA n0n thTn 8(en !i h c]ng nh to r
tQ !(i scn gn@ 0gh5 trng c97 cnh !' #'m nng nghiH9 nhi:( #o'i cT" .1c mang .Dn !'
trIng ti nh*ng !Bng .Mt mi nh cT" c[nh, cT" nng nghiH ho<c cT" cho chcn n(i gia sQc@ NMt
nhi:( #o'i trong s= .% thot !'o t+ nhi0n !' thTm nh)H !'o cc #o'i [n .7a@ 2h*ng s+
!)n ch("-n khng chE .;ch9 thdng >[" ra #' cc ht co ! tnh 7 th( hoch cBng cc ht ng] c=c
.1c .em n !' .1c gieo tr0n .7a 'n mi@ Ch(,t !' cc #o'i cn trBng c trQ Mt h1H HhH tr0n
m" a", t'( thE", cc !ectR tr(":n nh, cc .,ng !)t ka sinh .1c !)n ch("-n cBng !i cc
ng !)t chE cEa chQng@ Cc t'( th(":n thdng mang theo cc #o'i ngoi #ai trong cc
khoang h/m@ Cc tQi .Mt .- dfn t'( thdng mang theo cc ht co !' M( trBng s=ng trong .Mt@ Cc
tQi nc .- dfn t'( .G ra A c[ng thdng .em theo cc #oi rT( t[o, .,ng !)t khng >Rng s=ng !'
cc #oi c nho@ Oh/n #n cc #o'i d( nh)H khng s=ng .1c ti nh*ng nRi mi .Dn do mi trdng
khng Hh[i #Qc n'o c]ng HhB h1H !i .i:( kin s=ng cEa chQng@ V+ !)", !n c% m,t t} # nhMt .7nh
cc #o'i nh)H c thiDt #)H .1c c(,c s=ng tr0n !Bng .Mt mi !' nhi:( #o'i trong .% csn !1t tr,
\k
>Tm #Mn cc #o'i [n .7a@ Cc #o'i d( nh)H n'" th)m ch; csn cnh tranh !i cc #o'i [n
.7a .- c% .1c ng(In thFc cn !' nRi A@ Cc #o'i d( nh)H csn cn th7t cc #o'i [n .7a cho .Un khi
ch:ngt("t chEng ho<c #'m chQng tha" .Gi nRi c trQ .Dn mFc nhi:( #o'i [n .7a khng th- n'o
tIn ti .1c n*a@ Ti sao cc #o'i d( nh)H #i dj d'ng >Tm nh)H !' chiDm #&nh cc nRi c trQ !'
tha" thD cc #o'i [n .7a .Dn nh !)" 3,t trong nh*ng #a do 8(an trng #' A nRi c trQ mi cha
c% cc #o'i thi0n .7ch cEa chQng nh cc #o'i .,ng !)t #' k|
h, cc *o+i c#n trng v+ cc *o+i
a sinh, gT" nh@ Cc hot .,ng cEa con ngdi .? to n0n nh*ng .i:( kin mi trdng khng nh
thdng, nh s+ tha" .Gi cc ng(In dinh dpng, gT" ch" rSng, tcng #1ng nh sng,@@@ .? to cR
h,i cho cc #o'i d( nh)H th;ch Fng nhanh hRn !' #oi trS .1c cc #o'i [n .7a@ P@P@P@ Z+ Hh hE"
nh*ng nRi c trQ 3=i .e da ch;nh .=i !i .a dng sinh hc #' nRi c trQ 7 Hh hE"
mMt mt@ Vo !)" !ic #'m c% a ngh&a nhMt .- [o ! .a dng sinh hc #' [o tIn nRi c trQ cEa cc
#o'i@ 3Mt nRi c trQ #
Oh/n trcm cEa mii ng("0n nhTn
2h%m Z+ mMt c
trQ
mhai thc
8( mFc
o'i d( nh)H ThQ scn mIi Cc ng("0n
nhTn khc
Cc ng("0n
nhTn cha iDt
TYT C2G
ThQ 14 \P \6 1 1 Pr
Chim \6 11 \\ 6 \ PX
us st l P\ k\ 6 6 \1
C Pl k P6 6 k k5
V VL u TYT C2G
ThQ r5 lk r 5 1\ C
Chim l5 P6 \5 1 1 C
us st lP rP 1X P r C
ch
nhi
XX \4 1k C P C
C X5 1\ \5 C \ C
ngu7 c !+u tin )$m cho cc
o'i .,ng !)t c% >Rng s=ng 7 t("t chEng !' re r'ng .% #' ng(" cR .=i !i c[ .,ng !)t khng
>Rng s=ng, th+c !)t, cc #o'i nMm !' cc #o'i khc (u[ng \@P@$@ u[ng \@P@ 2h*ng "D( t= #' ng("0n
nhTn gT" ra s+ t(
\l
t chEng c]ng nh m=i .e da t("t chEng .=i !i m,t s= nh%m .,ng !)t@ 2g(In9 Neid !' 3i##er,
1454@ Rn l6~ nh*ng nRi c trQ #' cc rSng ng("0n sinh 7 Hh hE" ti kX nc trong tGng s= lX
nc nhit .i tr0n thD gii (u[ng \@k@$@ Ti ChT( nhit .i, rl~ cc nRi c trQ #' cc cnh rSng
t+ nhi0n .? 7 mMt@ T=c ., Hh hE" .<c it #n ti cc nc Ohi#iHHines, uang#adesh, Zri anka,
it 2am, n ,, cc nc ChT( Ohi,@@@ .? #'m mMt Hh/n #n cc
c nRi c trQ cEa cc #o'i hoang d?, tr/m trng nhMt #' cc nc Gamia, Ghana !' N(anda@ T=c .,
Hh rSng hin na" khc nha( ti nhi:( nRi tr0n thD gii, t=c ., kh nhanh A mFc 1,l .Dn \~ #' cc
nc nh it 2am, Oarag(a", 3ehico !' Costa Nica@ Ti !Bng 7a Tr(ng [i, din t;ch rSng
ng("0n si
)hc )_n #-* 1Ad. R*
i cc #o'i .,ng !)t hoang d? 8(an trng, Hh/n #n nh*ng nRi c trQ th;ch Fng cEa chQng .? 7 Hh
h(}, chy csn #i m,t s= rMt ;t .1c [o !@ ; d` #o'i .di Ri khGng #I A Z(matra !' uorneo .?
mMt rP~ nRi sinh s=ng !' chy csn \~ din t;ch nRi sinh s=ng ng("
n
th(} cEa chQng .1c [o tIn@
Cc rSng ma 7 .e da ic Hh hE" cc rSng ma nhit .i #' dM( hi( .i km !i !ic mMt cc
#o'i@ NSng nhit .m chiDm X~ din t;ch : m<t tr.Mt, nhng c t;nh chQng chFa hRn l
~
tGng s=
#o'i tr0n tri .Mt@ Vi
n
t;ch an ./( cEa rSng ma nhit .i c t;nh kho[ng 1r tri( km \ @ mDt h1H
!i !ic kh[o st m<t .Mt, ch`H [nh khng gian !' s= #i( !ijn thm tS ! tinh ngdi ta thM" rfng
!'o ncm 145\ chy csn #i 4,l tri( km \ @ fng ncm c% kho[ng 156@666 km \ rSng ma 7 mMt,
trong .% 56@6
km \ 7 mMt ho'n to'n !' 166@6
km \ 7 s(" thoi .Dn mFc cM( trQc #o'i !' cc dijn thD cEa h
n thi Hh/n #n .? 7 tha" .Gi@ 2gdi ta
nd+ o th0m rfng !i t=c ., mMt rSng nh hin na" th .Dn ncm \6k6 sh csn #i m,t
=rMt ;t rSng nhit .i ng("0n !n tr
mt s= kh( nho .1c .<t di s+ [o
I nghi0m ng<t@ 2h*ng nRi c trQ khc
[ !2 "a
o'i rSng ma nhit .i, cc nRi c trQ khc c]ng .ang 7 .e da #'9 NSng kh
nhit .i Mt ng)H nc !' nh*ng nRi c trQ cEa h sinh thi thE" !+c
NSng ng)H m<n Th[o ng("0n Cc rn san h Za mc h%a NMt nhi:(
\r
cc 8(/n >? sinh !)t s=ng trong cc !Bng kh; h)( kh hn theo mBa .? 7 s(" th%ai !' .Mt .ai trA
th'nh sa mc m' ng("0n nhTn ch;nh #' do cc hot .,ng cEa con ngdi, 8( trnh .% gi #' 8( trnh
sa mc h%a@ Qc ./( cc !Bng .Mt n'" rMt HhB h1H cho !ic Hht tri-n nng nghiH, nhng !ic gieo
trIng #i0n t`c .? #'m cho .Mt 7 >%i msn dn .Dn !ic
M
t kh[ ncng gi* nc@ Th[m co A .T" c]ng #i0n
t`c 7 trT( s,
cS( cn tr`i, cc cT" thTn gi th 7 khai thc .- #'m cEi, h)( 8([ #' s+ s(" thoi rMt nhanh !'
khng th- hIi Hh`c trA #i cEa cc 8(/n >? sinh !)t c]ng nh !ic mMt th[m che HhE : m<t .Mt !' h)(
8([ #' kh( !+c n'" iDn "hOnh ;a 9-). T72n "hT g*=* )@kho[ng 4 tri( km \ .Mt !Bng kh hn .?
iDn th'nh sa mc do 8( trnh n%i tr0n@ 2go'i !ic 7 Hh hE" tr+c tiDH, cc nRi c trQ ng("0n #'
nh*ng kh( !+c r,ng #n cEa cc #o'i thdng 7 chia cgt th'nh nhi:( Hh/n nho do !ic #'m .dng s,
r(,ng !dn, >T" d+ng th'nh Hh= !' nhi:( hot .,ng khc cEa con ngdi@ Z+ chia cgt manh mQn nRi
c trQ cEa cc #o'i #' 8( trnh m' m,t kh( !+c r,ng #n 7 th( nho #i ho<c 7 chia cgt th'nh hai ha"
nhi:( m[nh nho@ 2h*ng Hh/n n'" thdng
7 cch #" khoi nh*ng Hh/n khc !' hnh thi cM( trQc c[nh 8(an 7 tha" .Gi nhi:(@ 3,t
m[nh ha" m,t Hh/n cEa nRi c trQ mi khc it !i nRi c trQ ng("0n thE" A hai .i-m 8(an trng9
.% #' m[nh cEa nRi c trQ mi c% t} # gi*a Hh/n i0n !' din t;ch #n hRn, !' tTm .i-m cEa mii
m[nh cEa nRi c trQ mi rMt g/n !i Hh/n i0n cEa m[nh hRn@ 2go'i ra, !ic Hh hE" cc nRi c
trQ c% th- hn chD kh[ ncng Hht tn !' .7nh c cEa #o'i@ NMt nhi:( #o'i chim, thQ !' cn trBng
s=ng trong .7a Hh)n cEa rSng sh khng !1t 8(a dB #' m,t 8([ng nggn kho[ng din t;ch tr=ng ! c%
nhi:( ng(" cR 7 .nh gt@ Tc
i cEa !ic chia cgt nRi c trQ sh #'m gi[m kh[ ncng kiDm mIi cEa cc #o'i thQ@ 2go'i ra nRi c
trQ 7 chia cgt c]ng g%H Hh/n #'m s(" gi[m 8(/n th- !' dn .Dn s+ t("t chEng do 8(/n th- #n #Qc
./( 7 chia ra hai ha" nhi:( 8(/n th- nho@ Cc ti-( 8(/n th- n'" rMt dj 7 tGn thRng do 7 Fc chD sinh
s[n !' cc !Mn .: khc #i0n 8(an .Dn 8(/n th- nho@ Z+ chia cgt nRi c trQ th'nh cc Hh/n nho .? #'m
tcng m,t cch .ng k- t} # tRng .=i cEa s+ tc .,ng .dng i0n so !i din t;ch nRi c trQ nh .?
trnh '"@ 3,t s= tc .,ng khc 8(an trng hRn cEa .dng i0n #' s+ dao .,ng nhi:( hRn !: nh
sng, nhit .,, ., m !' gi%@ ic nRi c trQ 7 > nho, > #| csn #'m tcng kh[
8ng ][9 nhWX )ea ):) #>O* ng>-* #a* ?O Mfng nY ;R #Jng
c #o'i cn trBng .7ch hi !' [n .7a@ ic nRi c trQ 7 chia cgt c]ng #'m tcng kh[ ncng tiDH
>Qc cEa cc #o'i .,ng !)t, th+c !)t th(/n dpng !i cc 8(/n th- hoang d?@ Cc nh d7ch cEa cc
#o'i th(/n dpng c% th- #T" #an rMt dj d'ng sang cc #o'i hoang d? !=n thdng c% kh[ ncng mijn d7ch
km@ P@P@k@ 2n nhijm mi trdng !' iDn .Gi kh; h)( to'n c/( Cho dB nRi sinh s=ng khng 7 [nh
hAng m,t cch tr+c tiDH do !ic Hh hE" ha" chia cgt, nhng cc 8(/n >? !' cc sinh !)t s=ng trong
.% c% th- 7 [nh hAng s
,Yc do cc ho;t ng kh) )ea )>n ng3*. D-ng ng01 h*K9 nhb" )ea Xh: he1 9g* "73ng
#O ;< g nh*V9. Ng012n nh[n )he 1T0 )ea "anh "7-ng nO1 #O > "h0R) "7h ;[0$ h@a
)hb" ?O ):) )hb" "hN* )gng ngh*+X$ )hb" "hN* ;*nh h>-" )ea )>n ng3* ?O ):) g nh*V9
g[1 7a Mi* ):) nhO 9:1$ g "g$ )jng nh ):) "7k9 "Z)h #lng ,(ng > ;< ]@*
_n ,b" "h ):) ?fng )a>$ ;3n nU*. nh*V9 > "h0R) "7h ;[0m ;< ng01 h-*
F )+n khuUch !i
Zinh !)t 'm #1ng VVT (HHm$
56@666 Chim nc 1r66,66
l@666 C 166,66
\l6 T`m l,66
\X
1 Cc #o'i t[o 6,6\
Xl Chim cG .o Xl6,66
4 Gi(n .Mt 46,6
1 Mt 16,6
Ea th(=c trM s9u !#3c khu7Un co tM nhn
ncm 14r\@ 2Ing ., cEa VVT !' cc #oi th(=c trS sT( khc t;ch #( trong cR th- sinh !)t, tcng #0n
theo )c cao d/n cEa ch(Gi thFc cn thng 8(a 8( trnh t;ch t` sinh hc (ioacc(m(#ation$ !'
kh(Dch .i sinh hc (magniqication$ (u[ng \@k@$@ u[ng \@k@ 'm #1ng t;ch #]" VVT A cc )c
dinh dpng A nc !' tr0n cn (2g(In 9 0 (" uo@ ,c hc mi trdng $ ic sU d`ng cc #oi
th(=c trS sT( .- Hhsng trS cc #o'i cn trBng gT" hi cho cT" trIng !' Hh(n !'o nc .- dit cc
M( trBng m(ii .? #'m hi ti nh*ng 8(/n th- khc s=ng trong thi0n nhi0n, .<c it .=i !i nh*ng
#o'i chim cn cn trBng, c !' cc #oi .,ng !)t khc 7 [nh hAng Ai VVT ha" cc s[n Hhm n
HhTn hE" cEa chQng@ mhi nIng ., th(=c trS sT( c% ., .,c #n t;ch #( .Dn mFc cao trong cc tD
'o cR th- chim, nh cc #o'i di:( hT( ha" %, th chQng "D( .i !' c% >( hng .| ra nh*ng 8([
trFng c% !o mong hRn nh thdng, !o n'" dj !p trong 8( trnh MH@ Vo !)", trFng khng th- nA
th'nh con no
v$ Du+n thH )o'i chim s(" gi[m m,t cch .ng k-@ Ti cc hI !' cc cUa sng, d #1ng VVT
!' cc #oi th(=c trS sT( khc .1c t;ch #( #i trong cR th- cc #oi c #n nh c heo !' cc .,ng !)t
i-n khc@ Tr0n cc kh( !+c canh tc nng nghiH, cc #o'i cn trBng c% ;ch ha" cc #o'i c% ng(" cR
7 t("t chEng c]ng .:( 7 ti0( dit cBng !i cc cn trBng gT" hi@ nhijm nc9 nhijm nc gT"
h)( 8([ >M( cho #o'i ngdi nh hE" hoi cc ng(In th+c Hhm thE" s[n nh c, =c, hDn !' #'m
nhijm ng(In nc sinh hot@ TRng t+ nh !)", nhijm nc csn gT" tc hi to #n cho cc 8(/n >?
s=ng di nc@ Zng, hI !' .i dRng thdng >("0n .1c sU d`ng nh m,t ?i th[i cc chMt th[i
cng nghiH, chMt th[i dTn d`ng@ Th(=c trS sT(, th(=c trS co d/( th[i, d/( 7 rs ry, kim #oi n<ng, cc
chMt t" rUa c% th- #'m tGn thRng ha" giDt chDt cc sinh !)t thE" sinh s=ng trong mi trdng nc@
2D( nh cc chMt th[i .1c chn #MH !'o kh( !+c cEa h sinh thi tr0n cn chy gT" tc .,ng c`c , ti
m,t .7a .i-m nhMt .7nh, th cc chMt th[i .,c hi !'o mi trdng nc #an to[ .i >a theo d
g ch[" !' #an r,ng tr0n m,t din t;ch #n@ Cc h%a chMt .,c, d+ chy !i m,t #i:( #1ng rMt thMH
th d #1ng cEa chQng !n c% th- tIn .ng, t;ch #( d/n !'o trong cR th- sinh !)t thE" sinh .Dn nIng
., gT" chDt do chQng Hh[i #c m,t #1ng #n nc khi cn@ Cc #o'i chim !' thQ cn th7t cc sinh !)t
n'" sh #' .=i t1ng t;ch #( cc h%a chMt .,c !'o cR th- cEa chQng@ Cc khong chMt !i #1ng t(" rMt
c/n cho c(,c s=ng cEa .,ng !)t !' th+c !)t nhng chQng c]ng c% th- trA n0n gT" hi khi >(Mt hin A
nIng ., cao@ Cc chMt th[i cEa ngdi, cc #oi HhTn %n h%a hc, cc chMt t" rUa !' cc 8( trnh s[n
>(Mt trong cng nghiH thdng >("0n th[i ra m,t #1ng #n nitrat, HhotHhat !'o h sinh thi thE" !+c,
dn .Dn hin t1ng HhQ dpng nc@ Chy m,t #1ng nho cc chMt dinh dpng n'" c% th- k;ch th;ch
th+c !)t !' .,ng !)t Hht tri-n, nhng !i m,t nIng ., cao hRn sh gT" ra s+ nA hoa cEa cc #o'i t[o
\5
s=ng tr0n : m<t nc@ Z+ nA hoa cEa cc #o'i t[o n'" c% th- rMt d'" .<c .Dn mFc #Mn chiDm c[ cc
#o'i .,ng, th+c !)t nGi !' che kh(Mt nh*ng #o'i s=ng di t/ng ."@ mhi #H t[o : m<t 8( d'", Hh/n
di cEa chQng sh 7 chDt !' chm >(=ng
"@ Z= #1ng !i kh(n !' nMm HhTn hE" #H >c t[o n'" sh tcng #0n !i cMH s= nhTn do ng(In
dinh dpng mi .1c c(ng cMH th0m, h)( 8([ #' chQng hMH th` h/( hDt #1ng o>" hI tan trong nc@
ThiD( o>", h/( hDt cc #o'i .,ng !)t sh chDt@ mDt 8([ 8(/n >? 7 s(" gi[m, chy csn s%t #i nh*ng #o'i
th;ch nghi .1c !i .i:( kin nc 7 nhijm ha" nc c% #1ng o>" hI tan thMH@ Cc tr/m t;ch c%
ng(In g=c do >%i msn tS cc !Bng .Mt tr=ng, .Ii nQi trc c]ng c% th- gT" hi cho h sinh thi thE"
!+c@ Cc chMt tr/m t;ch c% #n mBn #
c97, bOn, cc cht rgn #R #*ng,@@@ #'m tcng ., .`c cEa nc, #'m gi[m ., chiD( sng trong
nc n0n .? c[n trA 8( trnh 8(ang h1H@ Z+
n ., .`c cEa nc c% th- #'m gi[m kh[ ncng nhn, kh[ ncng scn mIi, #'m gi[m sFc s=ng cEa m,t s=
#o'i .,ng !)t thE" sinh@ Z+ gia tcng #H tr/m t;ch .? gT" hi cho nhi:( #o'i san h, nh*ng #o'i .si hoi
mi trdng s=ng t("t .=i trong sch@ nhijm khng kh;9 cc hot .,ng cEa con ngdi #'m tha" .Gi
!' #'m nhijm /( khng kh; cEa tri .Mt@ Cc dng nhijm khng kh; nh9 3a
a>it9 cc n:n cng nghiH nh #("n thH, cc nh' m" nhit .in sU d`ng nhi0n #i( #' than ha" d/(
.? th[i ra m,t #1ng #n cc kh; 2W>, ZW> !'o khng kh;, cc kh; n'" khi g<H hRi nc trong khng
kh; sh to ra a>it nitric !' a>it s(#q(ric@ Cc a>it n'" #i0n kDt !i nh*ng .m mT" !' khi to th'nh ma
.? #'m gi[m ., H cEa nc ma >(=ng rMt thMH@ 3a a>it sh #'m gi[m ., H cEa .Mt !' cEa nc
trong cc hI, ao, sng s(=i tr0n #`c .7a@ 3a a>it .? ti0( dit nhi:( #o'i .,ng !' th+c !)t@ Vo ., a>it
cEa cc hI ao tcng #0n, nhi:( c
o cEa nhi:( #o'i co !' c[ nh*ng con c trAng th'nh c]ng 7 chDt@ , a>it tcng !' nc 7 nhijm #'
ng("0n nhTn ch;nh #'m s(" gi[m .ng k- cc 8(/n th- .,ng !)t #png c tr0n thD gii@ =i !i Hh/n
#n cc #o'i .,ng !)t #png c, ;t nhMt m,t Hh/n trong ch( kx s=ng cEa chQng Hh` th(,c !'o mi
trdng nc, ., H cEa nc gi[m #'m cho t} # trFng !' M( trBng 7 chDt tcng cao@
ZRng mB 8(ang ho9 ve t, cc nh' m" .in !' cc hot .,ng cng nghiH th[i ra cc kh;
h"drocacon, kh; 2W@ Vi nh sng m<t trdi, cc chMt n'" tc d`ng !i kh; 8("-n !' to ra kh; onon
!' cc chMt Hh` Hhm khc, tMt c[ kh; n'" .1c gi ch(ng #' sRng mB 8(ang h%a (HhotoCchemica#
smog$@ 2In
. onon cao A t/ng kh; 8("-n g/n m<t .Mt sh giDt chDt cc m th+c !)t, #'m cho cT" dj 7 tGn thRng,
#'m hi .Dn cc 8(/n >? sinh hc, gi[m ncng s(Mt nng nghiH@ Cc 8(/n >? sinh hc tr0n to'n c/(
c]ng c% th- 7 Hh hE" ha" 7 tha" .Gi do cc h1H chMt chFa nitR trong khng kh; theo m
v$ b>i )Ing !ng t "o v$ "o .% c% th- [nh hAng .Dn ng(In s[n >(Mt #Rng th+c !' th+c
Hhm@ Cc kim #oi .,c hi9 >cng c% chFa ch, cc hot .,ng khai mo, #("n kim !'
cc hot .,ng cng nghiH khc th[i ra m,t #1ng #n ch, thiDc !' nhi:( #oi kim #oi .,c hi khc
!'o kh; 8("-n@ Cc h1H chMt n'" tr+c tiDH gT" .,c cho c(,c s=ng cEa .,ng !' th+c !)t@ Z+ tha" .Gi
kh; h)( to'n c/(9 kh; caconic, m0tan !' cc kh; khc trong kh; 8("-n khng ngcn c[n nh sng m<t
trdi, cho HhH n
g #1ng >("0n 8(a kh; 8("-n !' sAi Mm : m<t Tri .Mt@ T(" !)", nh*ng kh; n'" !' hRi
nc gi* #i ncng #1ng do tri .Mt Hht ra, #'m ch)m #i t=c ., Hht tn nhit !' Fc > khoi tri .Mt@
Cc kh; n'" .1c gi #' kh; nh' k;nh do tc d`ng cEa chQng rMt gi=ng !i nh' k;nh C cho nh sn
m<t trdi .i 8(a nhng gi* #i ncng #1ng 0n trong nh' k;nh !' ch("-n th'nh ncng #1ng
nhit@ in t1ng kh; nh' k;nh tSng .%ng !ai tr7 rMt 8(an trng, to n0n s+ HhIn !inh cho c(,c s=ng
tr0n tri .Mt@ Mn .: cEa ng'" hm na" #' nIng ., cEa
h
nh' k;nh tcng cBng !i cc ho.,ng cEa con
ngdi .Dn mFc #'m tha" .Gi kh; h)( cEa tri .Mt gT" n0n hin t1ng tri .Mt n%ng d/n #0n@ 1ng kh;
nh' k;nh gia tcng .? #'m [nh hAng .Dn kh; h)( tri .Mt !' cc tc hi n'" tiDH t`c gia tcng trong
\4
tRng #ai@ 2h*ng nh' kh; t1ng hc ng'" c'ng .Ing a !i 8(an .i-m cho rfng A thD k} vv{ kh; h)(
tri .Mt sh csn n%ng #0n tS kho[ng \Cr 6 C n*a ! s+ gia tcng cEa kh; CW \ !' cc kh; khc@ Cc chi
tiDt !: s+ tha" .Gi kh; h)( tr0n tri .Mt !n .ang .1c cc nh' kh; h)( tranh c?i, nhng khng nghi
ngd g n*a tc hi cEa s+ tha" .Gi nhanh ch%ng n'" !'o cc 8(/n th- sinh hc #' rMt #n@ ; d` nh
cc !Bng kh; h)( A kh( !+c n .i mi:n ugc !' mi:n 2am sh ch("-n ho'n to'n !: Hh;a !Bng
c@ Cc #o'i s=ng th;ch Fng !i cc kh( rSng r`ng # Hh;a ugc 3 sh Hh[i di c tS ll C1666 km
!: Hh;a ugc trong s(=t thD k} vv{ .- th;ch Fng !i .i:( kin kh; h)( tha" .Gi@ Trong khi cc #o'i c%
!Bng HhTn = r,ng !' dj Hht tn c% th- tha" .Gi .- th;ch Fng !i s+ tha" .Gi, th .=i !i nhi:( #o'i
c% !Bng HhTn = h
ho<c do kh[ ncng Hht tn km n0n !ic t("t chEng #' kh% trnh khoi@ in t1ng nhit .,
tcng d/n #0n csn #'m cc kh=i cng A !Bng c+c tan ra@ Vo !ic gi[i Hh%ng m,t #1ng nc #n nh
!)", trong !sng l6 C166 ncm ti mFc nc i-n c% th- tcng tS 6,\ C1,l m@ 3Fc nc i-n dTng cao c%
th- #'m ng)H #`t nh*ng !Bng .Mt thMH, nh*ng kh( .Mt ng)H nc !en d i-n !' nhi:( th'nh Hh= #n@
3+c nc tcng c% kh[ ncng gT" hi .Dn nhi:( #o'i san h, nhMt #' nh*ng #o'i chy tIn ti trong m,t .,
sT( nhMt .7nh, nRi c% nh sng !' dsng ch[" cEa nc HhB
H@ 3,t s= #o'i san h khng Hht tri-n nhanh k
H
!i t=c ., nTng cao m+c nc i-n !' d/n
d/n chQng sh 7 chDt .(=i@ Z+ hE" hoi csn #n hRn nD( nh nhit ., nc c]ng tcng@ 2hit ., cao
Mt thdng ti !Bng i-n Thi un
Dng ?O> n89 1%nB ?O 1%n& #O9
hDt #o'i t[o c,ng sinh s=ng trong cc d?i san h, nh*ng d?i san h n'" sa( .% chDt h'ng #ot,
c t;nh PQ !Un jd| san h@ trong khu!+c@ Z+ tha" .Gi kh; h)( tri .Mt !' nIng ., kh; CW \ trong kh;
8("-n gia tcng c% th- #'m tha" .Gi trit .- cM( trQc cEa cc 8(/n >? sinh hc !' sh chy csn m,t s= #o'i
c% kh[ ncng Hht tri-n th;ch Fng !i .i:( kin s=ng mCi, _,_,d, F tu7t chJng cc )o$i hi nim tu7t
chJnc% rMt nhi:( a ngh&a !' khc nha( tB" th(,c !'o tSng =i c[nh c` th-@ 3,t #o'i 7 coi #' t( t
chJng .24tinc$ khi khng csn m,t cthH n$o cJa )o$i.%c8n sng s6t t Mt kx nRi n'o tr0n thD gii@
2D( nh m,t s= c th- cEa #o'i csn s%t #i chy nhd !'o s+ ki-m sot, chcm s%c, n(i dpng cEa con
ngdi, th #o'i n'" .1c coi #' .? 7 t("t chEng trong thin nhin hoang "B . 24tinct in th2 ni#dE,
Grong hai tr#Rng1H tr0n, cc #o'i c% th- coi nh 7 t("t chEng tr0n Hhm !i to'n c/( ( g#oa##"
e>tinct $@ 3,t #o'i 7 coi #' t("t chEng c`c , ( #oca##
e>tinct $ nD( nh chQng khng csn s=ng s%t ti nRi chQng .? tSng sinh s=ng, nhng ngdi ta
!n csn tm thM" chQng ti nh*ng nRi khc trong thi0n nhi0n@ 3,t s= nh' sinh hc sU d`ng c`m tS
#o'i 7 t("t chEng !: HhRng din sinh thi hc ( eco#ogica##" e>tinct $, .i:( .% c% ngh&a #' s= #1ng
c th- #o'i csn #i ;t .Dn nGi tc d`ng cEa n% khng c% chQt a ngh&a n'o .Dn nh*ng #o'i khc trong
8(/n >?@ 3,t !Mn .: 8(an trng .=i !i sinh hc [o tIn .% #' khi n'o th m,t #o'i sh t("t chEng Ai
s+ gi[m thi-( .ng k- Hhm !i cEa n%, ha" #' s+ s(" thoi !' chia cgt nRi s=ng mhi 8(/n t hH cJa )o$i
c6 s )#ng c th- h >(=ng A mFc ., o .,ng nhMt .7nh, nhi:( kh[ ncng #o'i sh 7 t("t chEng@
Trong m,t s= 8(/n th- m,t !'i c th- c% th- s=ng dai dng !'i ncm ha" !'i th)H k}, th)m ch; c% th-
sinh s[n, nhng rIi c(=i cB
'hn cJa n6 c&ng b[ tu7t chJng, v}c bit tr
g cc #oi cT" gi, cc c th- 7 cch #", khng sinh s[n c% th- tIn ti .Dn h'ng trcm ncm@
2h*ng #o'i n'" .1c coi #' ci chDt .ang s=ng @ 2%i m,t cch nghi0m tQc th #o'i khng 7 t("t
chEng ! m,t s= c th- csn s=ng, nhng 8(/n th- khng csn sinh s[n n*a, do !)", tRng #ai cEa n%
.1c gii hn trong 8(?ng thdi gian nggn ngEi cEa cc c th- csn #i@ P@P@l@1@ T("t chEng #' m,t
8( trnh t+ nhi0n Z+ .a dng #o'i tr0n thD gii .? .1c tcng #0n k- tS khi c(,c s=ng .1c hnh th'nh@
Z+ gia tcng n'" khng .:(, ha" .Qng hRn mang t;nh chMt cEa cc thdi kx c% t} # hnh th'nh #o'i cao,
P6
theo sa( .% #' thdi kx tha" .Gi khng .ng k- !' giai .on t("t chEng h'ng #ot (mass e>tinction$@
i:( .% .1c coi nh #' h)( 8([ cEa m,t s= !Mn .: ng(" hi c% 8(i m #n, nh #' s+ tr'n ng)H cEa
nham thch nQi #Ua, s+ !a chm cEa cc thi0n thch gT" ra nh*ng s+ tha" .Gi mnh mh trong kh; h)(
tri .Mt #'m nhi:( #o'i khng csn kh[ ncng tIn ti@ T(" nhi0n, s+ t("t chEng #o'i >[" ra th)m ch;
khng gt ng(In tS nh*ng >o .,ng to #n@ a th("Dt tiDn h%a n%i re rfng m,t #o'i c% th- 7 dIn !'o
t("t chEng do khng cnh tranh nGi !i m,
#o'i khc ha" do 7 cn th7t@ 3,t #o'i c% th- tiDn h%a tS m,t #o'i khc .- .H Fng !i
nh*ng tha" .Gi cEa mi trdng ha" #' do s+ tha" .Gi ng( nhi0n cEa 8( gen@ in ti chQng
ta c]ng khng iDt ./" .E nh*ng nhTn t= >c .7nh s+ HhIn th7nh ha" s(" thoi cEa m,t #o'i,
nhng ;t nhMt chQng ta c% th- khng .7nh rfng s+ t("t chEng #' m,t hin t1ng nfm trong
ch( trnh !)n .,ng cEa t+ nhi0n tRng t+ nh s+ hnh th'nh #o'i@ 2D( t("t chEng #' m,t
Hh/n trong cc 8( trnh t+ nhi0n, th ti sao #i Hh[i s(" ngh& !' 8(an tTm nhi:( .Dn ch("n
mMt mt cc #o'i@ CT( tr[ #di nfm trong m=i tRng 8(an !: s+ t("t chEng !' hnh th'nh #o'i@
Z+ hnh th'nh #o'i #' m,t 8( trnh dijn ra rMt ch)m, 8(a s+ t;ch #( d/n cc .,t iDn !'
nh*ng s+ ch("-n .Gi cc a##en 8(a c[ h'ng ch`c ng'n ncm th)m ch; c[ h'ng tri( ncm@
mirchner !' c,ng s+ (\661$ .? o co rfng, tr(ng nh tri .Mt c/n kho[ng 16 tri( ncm .-
hIi Hh`c s+ .a dng tS nh*ng t("t chEng mang t;nh to'n c/(@ 2D( t=c ., cEa !ic hnh
th'nh #o'i tRng .Rng ha" !1t 8( t=c ., t("t chEng, s+ .a dng sinh hc .1c d(" tr
ha" tcng #0n@ Trong #7ch sU cc thdi kx .7a chMt, .a dng sinh hc tRng .=i Gn .7nh nhd s+
cTn fng gi*a s+ hnh th'nh #o'i mi !' s+ t("t dit #o'i c]@ T(" nhi0n trong nh*ng kho[ng
thdi gian nggn hRn, t=c ., .a dng h%a km hRn nhi:( so !i t=c ., t("t chEng@ i:( .% c%
ngh&a #' s+ tiDn h%a cEa sinh gii sh khng theo k7H !i nh*ng s+ t("t chEng nhanh ch%
@ 3,t trong nh*ng #a do .- gi[i th;ch ti sao s+ .a dng #i c/n Hh[i c% m,t thdi gian
d'i nh thD .- Hh`c hIi, .% #' s+ t("t chEng khng chy #' mMt .i m,t ha" m,t s= #o'i m' c[
tG sinh thi C !ai trs cEa #o'i trong h sinh thi C
]ng 7 mMt .i@ Z+ Hh`c hIi trA n0n HhFc
H do nh*ng !ai trs ch("0n it nh #' !)t ka sinh, thFc cn,@@@ th;ch h1H, do !)" cc #o'i khng
th- hnh th'nh .1c khi cha c% sn !)t chE, ng(In thFc cn@ Cc hot .,ng cEa con ngdi trong thdi
gian g/n .T" .ang gT" ra s+ t("t chEng A
# !1t >a t} # cc #o'i .1c tha" thD@ Z+ mMt .i cEa #o'i hin na" #' cha tSng thM", khng
theo m,t 8(i #()t n'o !' c% th- #' khng cF( !?n .1c@ P@P@l@\@ T("t chEng do con ngdi gT" ra Cc
nh%m sinh !)t tiDn h%a cao nh cn trBng, .,ng !)t khng >Rng !' cc #o'i th+c !)t c% hoa, .t .Dn s+
.a dng nhMt !'o kho[ng P6@666 ncm trc@ T(" nhi0n, k- tS thdi gian .%, s+ gi'( c% !: #o'i .? gi[m do
s+ gia tcng cEa 8(/n th- ngdi@ Tc .,ng dj nh)n thM" ./( ti0n !: hot .,ng cEa con ngdi !'o t}
t("t chEng c% th- thM" !'o s+ sa sQt cc #o'i thQ #n A L(stra#ia !' 2am, ugc 3 !'o thdi gian
m' con ngdi gt ./( th=ng tr7 hai #`c .7a n'" tS h'ng ng'n ncm trc@ Chy m,t thdi gian nggn sa(
khi con ngdi .<t chTn .Dn, Xk~ .Dn 5r~ cc #o'i thQ #n, c% trng #1ng hRn k6 kg, trong cc
!Bng n'" 7 t("t chEng@ 2g("0n nhTn tr+c tiDH cEa s+ t("t chEng n'" c% th- #' do scn gn, !'
ng("0n nhTn gin tiDH #' do .=t rSng !' khai hoang@ T} # t("t chEng .1c iDt re nhMt #' !:
chim !' thQ do chQng #' nh*ng #o'i tRng .=i #n, .1c nghi0n cF( k !' dj #'m cho ngdi ta chQ
a@ T} # t("t chEng cEa cc #o'i csn #i chy #' d+ .on@ T(" !)", t} # t("t chEng nga" c[ cEa
chim !' thQ c]n
P1
khng chgc chgn, do m,t s= #o'i .1c coi #' t("t chEng
Z= #o'i t("t c
ng
= #o'i ~
t("
chEng u)c H n #oi t # n [o dRng
s= hQ P l k 5 k@6
\,16 Ch \1 4 6 1P 4 66
P6 us 1 \ 6 \1 r 66
P6 png h \ k 66
6l C \\ k 6 \P 14 66
16 mhng
>Rng
ng k4 k 1 45 1@666 66
61 Th+c !)t c% oa kl P 6 5k \l6 66
N !#3c 'ht hin )i, cc )
i khc .1c cho #' hin .ang c% th c% th- th)t s+ .? t("t chEng@ V+a !'o cc chFng cF c% sn th kho[ng 5l #o'i thQ !' 11P #o'i chim
.? 7 t("t chEng tS ncm 1r66, tRng Fng !i \,6~ cc #o'i thQ !' 1,P~ cc #o'i chim@ Trong khi nh*ng con s= an ./( n'" c% !| nh
cha A mFc o .,ng th >( hng t("t chEng tcng rMt nhanh trong kho[ng 1l6 ncm #i .T"@ u[ng \@1@ 3,t s= nh%m #o'i t("t chEng
tS ncm 1r66 .Dn na" 2g(In9 Neid !' 3i##er 1454@ T} # t("t chEng cEa chim !' thQ !'o kho[ng 1 #o'i trong 16 ncm trong thdi gian tS
1r66 C1X66, nhng t} # n'" tcng #0n 1 #o'i_ncm trong thdi gian tS 15l6 C14l6@ Z+ gia tcng t} # t("t chEng #o'i #' m,t s+ chy .7nh !:
t;nh nghi0m trng cEa !Mn .: .e da .a dng sinh hc@ 2hi:( #o'i csn cha 7 t("t chEng nhng .? 7 hao h`t rMt nhi:( do cc hot
.,ng cEa con ngdi !'
y tIn ti !i s= #1ng rMt thMH@ 2h*ng #o'i n'" c]ng .1c coi #' t("t chEng sin
\6
%
#o'i Z= #o'i 7 .e da
t("
chEng ~ s= #o'i .e
da t
T C2G 2G
c% Rng \k@ 6
kl\ \ ng th P 6
l4 \ us s r@ 6
1rX Chim @l66 @6
11 hQ k 66 6l
11 TC
t t /n l5 k\
P\ t ;n \k6 66 \1 4
4 Oa#mae $ \ \6 \l
thi v$ ch:ng kh@ng c8n vai tr8 gN trong tz ch(c Du+n 4
R
#ai cEa nhi:( #o'i #' khng chgc chgn@ mho[ng 11~
c #o'i chim tIn ti tr0n tri .Mt .ang 7 .e da t("t chEng c]ng !i t} # nh thD cho cc #o'i
thQ (u[ng \@\@$@ Z+ .e da .=i !i cc #o'i c nc ngt !' thTn m:m c]ng A mFc tr/m trng tRng
t+@ Cc #o'i th+c !)t c]ng 7 .e da, nhMt
$ nh6m c97 ht tr+n, Kng ^,^,
#o'i 7 .e da t("t chEng trong cc nh%m .,ng !)t !' th+c !)t ch;nh (2g(In9 Oeter t@
ur"ant@ uiodi!ersit" and Conser!ation$ P@P@l@P@ Z+ t("t chEng h'ng #ot (mass e>tinction$ Theo
cc nh' khoa hc, t("t chEng h'ng #o
P\
#' nh*ng s+ kin t("t chEng >[" ra A 8(i m #n, .? tc .,ng .Dn sinh !)t trong cc mi
trdng khc nha( A .Mt #i:n !' i-n, gT" ra nh*ng mMt mt n<ng n: !: s= #1ng trong cc )c HhTn
#oi@ T("t chEng h'ng #ot trong 8( khF@ Theo m,t .nh gi !: s= #o'i .? tIn ti tr0n tri .Mt th c%
.Dn 44,4~ s= #o'i .? 7 t(
t chEng@ a" n%i m,t cch khc, s= cc #o'i .,ng !)t, th+c !)t, !i sinh !)t hin c% chy chiDm
6,1~ tGng s= #o'i .? tSng s=ng t
n h'nh tinh@ Trong #7ch sU tiDn ho cEa tri .Mt, h/( hDt cc #o'i 7 mMt .i do cc thdi kx t("t
chEng, trong .% c% l thdi kx t("t chEng h'ng #ot nghi0m trng ko d'i trong thdi gian Pl6 tri(
ncm@ 2cm th
kx t("t chEng h'ng #ot n'" .1c >c .7nh 8(a !ic nghi0n cF( cc dn chFng cEa nh*ng
tha" .Gi cc ho thch .,ng, th+c !)t@ Wrdo!ician m(,n (kk6 tri( ncm trc$9 kh; h)( to'n c/( Mm
#0n gT" ra s+ t("t chEng cEa m,t Hh/n #n cc #o'i trong .i dRng@ Ve!onian m(,n (Pr6 tri( ncm
trc$9 nhi:( 8( trnh [nh hAng .Dn s+ t("t chEng trongn giai .on n'" .% #' nh*ng tc .,ng 0n
ngo'i tri .Mt, mFc nc i-n tha" .Gi, tha" .Gi kh; h)( !' hi( Fng #nh to'n c/( Trong s= l s+ kin
t("t chEng h'ng #ot th s+ kin .1c con ngdi iDt re nhMt >[" ra A k} HhMn trgng !' k} thba
.gr2tac2(s !' Tertia
E, c8n gi )$ thRi k~ sG, cch
T" rr tri( ncm trc@ T" #' thdi kx cc gi=ng .,ng !)t i-n 7 mMt trong din r,ng, to ra
nh*ng tha" .Gi cR [n trong cc h sinh thi tr0n cn !' s+ iDn mMt cEa khEng #ong@ mhi khEng #ong
7 mMt .i !' cc cM( trQc cEa h sinh thi tha" .Gi, cc #o'i thQ c% cR h,i .- gia tcng !: k;ch thc !'
.a dng ho #oi hnh@ Trong thdi kx tiDn ho .Gi mi n'", cc #o'i #inh trAng Hht tri-n mnh !' #o'i
ngdi ( omo saHiens $ >(Mt hin@ T("t chEng h'ng #ot ng'" na" T("t chEng h'ng #ot trong giai
.on hin na", ha" csn gi #' t("t chEng
'ng #ot thF r, >[" ra !'o k} O#eistocent tS hRn 1 tri( ncm trc@ T" #' thdi kx c% nh*ng
iDn .,ng #n !: kh; h)( to'n c/(, s+ dTng cao !' h thMH mFc nc i-n cBng !i s+ mA r,ng !Bng
HhTn = cEa #o'i ngdi tS ChT( Ohi, ChT( (, .Dn cc !Bng khc tr0n thD gii@ <c t;nh 8(an trng
nhMt cEa s+ t("t chEng trong giai .on n'" #i0n 8(an
i s+ #an r,ng cEa #o'i ngdi tr0n khgH thD gii, trong .% cc #o'i thQ c% k;ch thc #n hRn
kk kg, 7 t("t chEng .Dn Xk C 5r~@ Zo !i cc s+ kin t("t chEng h'ng #ot >[" ra trong 8( khF th
t("t chEng h'ng #ot trong giai .on hin na" c% t} # t("t chEng cao nhMt@ T} # t("t chEng tr(ng
nh trong 8( khF #' 6,6661 .Dn 6,66661~ s= #o'i mii ncm, trong khi .% t} # t("t chEng A giai
.on hin na"
A$A1d 6gbX "h 1AA o
6
#kn "/ #+ "01+" )heng "7>ng L0: 4h\'. .c !
):) )0S) "01+" )heng hOng #;t trong Ku kh!, Z[0 ra)
"D( do cc hin t1ng thi0n nhi0n, t("t chEng hin na" chE "D( do con ngdi@ CF 166 #o'i
7 t("t chEng th c% .Dn 44 #o'i #' do con ngdi@ 2go'i ra, theo sa( cc c(,c t("t chEng h'ng #ot
trong 8( khF #' s+ hnh th'nh #o'i mi .- B .gH cho s= #o'i 7 mMt .i, csn s+ t("t chEng h'ng #ot
giai .on
n na" khng km theo s+ hnh th'nh #o'i mi@ P@P@r@ H #+c dTn s= P@k@ 2h*ng !; d` !: m,t
s= #o'i 7 .e da P@k@1@
'i G ng VRng ( Oanthera tigris coretti $ Tr
PP tt n #o'i Z= #1n
PP
h- T thi-(
T .a 1 GKa)i 1anth2ra tigri a#ica T("t ch
g
4 \ G Cas'ian 1anth2ra tigris v gata T("t chEn 1
6 P G avan 1anth2ra tigris so aica T("t chEn 1
6 k G ]mur 1anth2ra tigris a aic Pr
r l G Lmo" (2am GE 1anth2ra tigris
amo
ns \6
P r G Z(matra 1anth2ra tigris suma ae 66
6 X G uenga) 1anth2ra tigris ti is P Xr k
l 5 G ng Vng 1anth2ra tigris corb ti 1 \X 1
5 CamH( ia l6
Tr(ng w( P6 k6
'o
3a#a"sia k41 l16
Thi an \l6 l61
it 2am \66 \66
p.AAA q.pAA
g s= 5 #o$i z trn tD
gii c% P #o'i .? 7 t("t chEng #' G ua#" (t("t chEng ncm 14k6$, G CasHian (14X6$ !' G
ta!an (1456$, l #o'i hG csn #i, .ang 7 .e da do s+ kDt h1H cEa !ic Hh h(} nRi c trQ, nRi c trQ 7
cgt .on, s(" thoi !' scn gn tr,m do nh( c/( cEa th7 trdng th(=c cG tr(":n@ Z= #1ng c th- cEa
cc #o'i hG tr0n thD gii gi[m .Dn 4l~ trong thD k} vv, csn kho[ng l@666 .Dn X@l66 c th- (u[ng
\@l@$@
ng \@l@ in trng cc #o'i hG tr0n thD gii (2g(In9 zzz@ {YC2@ org $ o'i G Lm(r
(Zieri$ c% th- 7 t("t chEng trong thdi gian ti nD( Tr(ng w(=c khng c% nh*ng in HhH c% hi(
8([ tFc thdi@ Tr(ng w(=c !Sa 8(a .? th'nh #)H m,t kh( [o tIn G .- [o ! m,t 8(/n th- chy c% r
c th-@ G n , (uenga#$ s= c th- >(=ng csn kho[ng P@1Xr .Dn k@llr c th- !' c% th- t("t chEng
trong 16 ncm ti do !ic scn gn tri HhH A n , .- c(ng cMH cho nh( c/( "cao hG c=t" A Tr(ng
w(=c@ o'i G ng VRng c% s= #1ng c th- dao .,ng tS 1@\\X ti 1@X5l c th- HhTn = chE "D(
trong .i-m n%ng {ndo C u(rma@ Z+ HhTn = cEa #o'i G ng VRng t)H tr(ng
Thi an (!i s= #1ng c th- tS \l6 C l61 c th-$@ o'i n'" c]ng HhTn = A 3"anmar, 2am
Tr(ng w(=c, CamH(chia, 'o, it 2am !' n .[o 3a#a"sia@ Trong Hhm !i HhTn =, #o'i hG n'"
s=ng tr
g cc kh( rSng h|o #nh tr0n cc !Bng .Ii ha" cc .ynh nQi nfm dc theo i0n gii cEa cc
nc k- tr0n@ =i !'o cc kh( !+c n'" rMt 7 hn chD !' cc nh' sinh hc chy c% .1c nh*ng gii hn
cho HhH trong cc ch("Dn kh[o st th+c .7a@ mDt 8([ #' hin trng cEa #o'i n'" csn .1c iDt .Dn rMt
;t@ o'i G ng VRng nho hRn so !i hG uanga#@ Con .+c c% chi:( d'i kho[ng \,X m,t (tS ./( .Dn
.(i$ trng #1ng kho[ng 156 kg@ Con ci c% k;ch thc nho hRn, kho[ng \,k m,t !'
<ng kho[ng 11l kg@ Theo Oa(# e"h(asen 14r4, th 8(/n th- !i
Pk
)#3ng khong _QQ cth- #' .E .- c% th- c% .1c nh*ng iDn d7 di tr(":n@ T" #' k;ch thc
8(/n th- t=i thi-( c% th- s=ng .1c cEa cc #o'i hG@ Vo khng c% nh*ng s= #i( .nh gi khc, n0n
con s= tr0n c% th- chMH nh)n nh #' trng thi #a tAng .- .t ti, t(" !)" hin na" kh% c% m,t nRi
n'o tr0n thD gii c% th- c% .1c m,t din t;ch nRi c trQ th;ch h1H, khng 7 chia cgt .E #n .- d(" tr
m,t 8(/n th- hG !i P66 c th-@ 2h*ng m=i de da #n nhMt hin na" ti #o'i hG #' c% th- k- #'9 2Ri c
trQ 7 mMt mt9 .- c% th- s=ng .1c ngo'i thi0n nhi0n hoang d?, cc #o'i hG c/n Hh[i c% nc .-
(=ng, cc #o'i .,ng
t !H On th[t v$ thc !)t .- n n(@ mhi m' cc !Bng nQi, cc `i r)m, cc kh( rSng, .Ing co
#' nRi c trQ cho hG 7 iDn mMt, th c]ng .Dn #1t hG 7 mMt .i@ 3A r,ng nng nghiH, .=n gi, Hht
tri-n .dng s, mA r,ng cng nghiH !' cc .)H th(} .in .? thQc ." cc #o'i hG !'o nh*ng !Bng .Mt
nho hRn@ 2h*ng cnh rSng 7 chia cgt .1c ao c Ai Ai s+ Hht tri-n nhanh ch%ng c(a c,ng .Ing
tRng .=i ng
o kh6, )$m gia tcng !ic scn gn tri HhH@ mhng c% nRi hoang d?, cc #o'i hG sh khng tIn
ti@ Z+ Hht tri-n dTn s=9 dTn s= ChT( Bng nG, .si hoi c'ng nhi:( .Mt ch("-n .Gi cho Hht tri-n
nng nghiH@ /( hDt cc !Bng .Mt thMH A ChT( .? 7 khai hoang cho !ic trIng #Qa@ ; d` nh A
n ,, kho[ng r6~ cc #o'i hG !n csn #ang thang, do dTn s= tcng l6~ trong !sng \6 ncm 8(a@ VTn
s= Tr(ng w(=c tcng gMH .i trong k6 ncm 8(a, !' g/n 44~ cc nRi c trQ ng("0n th(} #' rSng cEa
Tr(ng w(
b[ 'h hu%, F cnh tranh: "ohG Hh[i cnh tranh !i con ngdi !' cng nghiH !: .Mt .ai,
chQng c'ng c% ;t thFc cn hRn@ VTn .7a HhRng c]ng scn gt cBng !)t mIi nh hG, .? gia tcng H #+c
.=i !i hG !' HhRng sch #' hG Hh[i tm .Dn gia sQc, th)m ch; Hh[i cn th7t c[ con ngdi@ -
g
cn ch<n
s+ >Tm #Mn cEa hG, dTn .7a Hh
R
ng thdng dBng [ th(=c .,c, scn gn !' " .=i !i hG@ 2go'i thFc
cn, dTn .7a HhRng c]ng sU d`ng cc !Bng .Mt ao 8(anh cc kh( [o ! .- chcn n(i gia sQc !' #M"
gi .- .(n nM(@ Z+ >(ng .,t gi*a hG !' con ngdi9 .- [o tIn hG tS cc ta" scn gn tr,m !' tS s+ gia
tcng !ic mMt .Mt, cc nh' [o tIn .,ng !)t hoang d? .? #'m !ic !i cc ch;nh HhE .- thiDt #)H h
th=ng [o tIn@ Cc kh( [o tIn #' nh*ng !Bng .1c [o ! rMt khc nha( !: din t;ch
tM khong ^\ km ^ ioa)ing, Grung uc tCi \`,i`f km ^ s2rinciZe#at A {ndonesia@ T("
nhi0n, h/( hDt cc kh( [o tIn .:( #' nh*ng !Bng it #)H trong rSng, A .% cc #o'i hG kh% c% cR h,i
.- tIn ti do nh*ng kh% khcn trong !ic ghH .i, nh t)t, tri dt di tr(":n !' giao Hh=i c)n h("Dt@
Th0m n*a, cc kh( !+c [o ! n'" c]ng rMt kh% .- [o !, cc u, Tm nghiH, Cc dn w(=c gia
!' cc kh( u[o tIn ,ng !)t hoang d? khng .E nhTn #+c !' kinh Hh; .- [o ! cc #o'i hG tS !ic
gia tcng scn gn tr,m@ ThiD( tG chFc, thiD( nh*
kho[n Hh` cMH cho cng !ic ng(" cR cao , thiD( h(Mn #("n, thiD( #:( tri trong kh( [o tIn,
thiD( t(/n tra .0m, thiD( cc ng(In !)t chMt nh sQng =ng, >e c, !' d`ng c` thng tin #i0n #c, #+c
#1ng [o ! ngcn ch<n !ic scn gn rMt 7 gii hn@ u0n n'" #' c,ng .Ing nng thn s=ng Hh` th(,c
!'o t'i ng("0n thi0n nhi0n cho c(,c s=ng hfng ng'", 0n kia #' 8(/n th- cho cc #o'i hG
"hK ;Rng ,J),vn !5 bo tn !*ng vthoang d? !' Hht tri-n c(,c s=ng cEa c,ng .Ing th+c
s+ #' !Mn .: nan gi[i !' HhFc tH@ 2h*ng nG #+c cho !ic [o tIn nRi c trQ cEa cc #o'i hG .? t)H
tr(ng !'o !ic gi[m thi-( cc >(ng .,t gi*a cc nh' 8([n #a cc kh( [o tIn hG !' ngdi dTn s=ng
8(an
cc kh( [o tIn .? c% .1c th'nh cng A m,t s= nRi@ Cc .i:( kin !: ch;nh tr7 !' kinh tD gii
hn hi( #+c, .<c it #' s+ tMn cng cEa cc ngdi scn gn tr,m, giDt hG .- #'m cc 'i th(=c cG
tr(":n theo Tr(ng w(=c P@k@\@ Zao a ( Ose(dor"> nghetinhensis $ Zao a #' #o'i thQ #n hoang d? .?
.1c #it k0 trong danh sch cc #o'i .,ng !)t hoang d? .1c bbK [o !@ Tron
!'i ncm 8(a, bbK .? h1H tc !i ch;nh HhE !' cc tG chFc tS nhi:( 8(=c gia tr0n thD gii .-
nghi0n cF( !' [o ! #o'i thQ .ang 7 .e da n'"@ ChRng trnh .,ng !)t hoang d? ng VRn.?
Pl
Hh=i h1H !i it 2am, 'o, CamH(chia .- th+c hin kD hoch h'nh .,ng, .Ing thdi .- [o tr1 !'
giQH .p trong !ic .nh gi, 8(i hoch !' [o tIn #o'i .,ng !)t 8(a hiDm !i nh*ng kDt 8([ rMt #c
8(an@ Zao a .1c tm thM" trong mh( [o tIn thi0n nhi0n ] w(ang (' T&nh$ !'o ncm 144\ !' m,t
s= kh( rSng trong tynh ThSa Thi0n (D@ Theo th=ng k0 cEa cc ch("0n gia bbK !' cc nh' khoa hc
it 2am th c% m,t s= #1ng c th- cEa Zao a trong kho[ng tS X6 .Dn 166 c th-, gii han trong
m,t din t;ch kho[ng k@666 km \ trong cc cnh rSng dc theo i0n gii it 2am !' 'o@ Bng m'
Zao a 7 gt .1c >em nh #' m,t kh( !+c nho csn #i trong nRi c trQ cEa #o'i !' !ic mMt mt nRi
n'" c% th- #' tai ho cho s+ s=ng s%t cEa 8(/n th- trong !Bng c]ng nh .=i !i to'n , #o'i@ 3a" mgn
#' Zao a khng Hh[i #' .=i t1ng c% gi tr7 .<c it !: " hc !
c]ng khng c% gi tr7 cao nh cc #o'i 8(a hiDm khc nh hG chng hn@ Cc ta" scn gn tr,m
khng c% a .7nh nhgm !'o Zao a do n% khng c% gi tr7 !: kinh tD@ 2h !)", cc nh' [o tIn h"
!ng rfng !i s+ nh)n thFc !' ni:m t+ h'o 8(=c gia !: m,t #o'i .,ng !)" d(" nhMt, .H .h !' .ang 7
ng(" cR, c% t
c% h" !ng ?O> ;< "rn "-* )ea
ao #a@ Ch;nh HhE it 2am !' cc an ng'nh #i0n 8(an Hh=i h1H !i bbK .? th+c hin cc
in HhH hi( 8([ !' .<c it .- [o tIn mi trdng Zinh thi cho Zao a !' cc #o'i 8(a hiDm khc@
- c% th- gii thi( #o'i .,ng !)t 8(a hiDm n'", TGng C`c u( ch;nh ijn Thng .? Hht h'nh ,
tem !: Zao a@ C% k #oi tem c% gi tr7 khc nha( n0( #0n cc h
[nh !: Zao a trong mi trdng t+ nhi0n C khi csn non !i dng !| ngT" thR ngd nghch !'
khi trAng th'nh !i c<H sSng d'i, thng nh kiDm@ P@k@P@ Cc #o'i rBa 2cm \666, TG chFc
[o tIn thD gii ({YC2$ .? >c .7nh \66 trong s= P66 #o'i rB
nc ngt !' A i-n (rX~$ .ang 7 .e da t("t chEng !' c/n c% nh*ng h'nh .,ng [o tIn@
Tnh trng n'" tiDH t`c tIi t hRn !i !ic gia tcng cEa s+ mMt nRi c trQ, nh( c/( th+c Hhm, d1c
Hhm ha" !)t n(i !' nh*ng tc .,ng cEa nh t)t !' s+ tha" .Gi kh; h)( thD gii@ mhng c% m,t nRi
n'o m' cc #o'i rB
#i 7 .e da nhi:( nh A ChT( , nRi m' hRn 46 #o'i .ang ng(" cMH@ 3=i .e da khn cMH
nhMt hin na" A ChT( .% #' tnh trng khng ki-m sot .1c !ic (n n cc #o'i rBa cho nh( c/(
th+c Hhm !' " d1c cG tr(":n @ w( [o tIn rBa (TCK, The T(rt#e Conser!ation K(nd$ .1c th'nh
#)H ncm \66\ .- Hht tri-n !' th+c hin kD hoch h'nh .,ng [o tIn to'n c/( .- [o .[m s+ tIn ti
cEa tMt c[ cc #o'i rBa@ 2him !` cEa TCK #' [o .[m khng c% m,t #o'i rBa n'o 7 t("t chEng
'
Pr
1 "7a ):c
0kn "hK )ea 7fa ng>O* "h*2n nh
n h>ang Q. TsC ,Q Man hOnh 9S" 4T h>-)h hOnh ,Sng n
m .a ra m,t chiDn #1c d+a tr0n n:n t[ng khoa hc kh[ thi nhfm [o tIn cc #o'i rBa@ mD
hoch n'" kDt h1H cc chRng trnh Hht tri-n cho !ic nhTn n(
tiDn h'nh cc .i:( tra sinh hc, sinh thi, !' >T" d+ng cc ncng #+c !: kinh tD, khoa hc, #()t
HhH !' cc ncng #+c khc nh
[o ! h*( hi( cc #o'i rBa !'
Ri c trQ cEa chQng@ TCK sh tiDn h'nh hot .
g ti ChT( , ChT( Ohi, ChT( c, 7a T
ng [i, ChT( (, ugc 3, Tr(ng 3
ChRng k .a dng sinh hc !' Hht trin k@1@ 3=i #i0n 8(an gi*a .a dng sinh hc !'
ngho .%i 2gdi ngho, .<c it A nh*ng !Bng c% s[n #1ng nng nghiH thMH, Hh` th(,c ch<t chh
!'o t'i ng("0n di tr(":n, #o'i !' sinh thi .- hG tr1 cho c(,c s=ng@ 2h*ng gi tr7 cEa cEa .a dng sinh
hc c% !ai trs 8(an trng trong .di s=ng cEa con ngdi A cc cMH ., .a dng khc nha( nh9 C(ng
cMH #Rng
h+c, th+c Hhm C(ng cMH gi, cEi cho .(n nM(, >T" d+ng,@@@ C(ng cMH d1c #i(, chMt t"
r*a,@@@ 2Tng cao ncng s(Mt cEa mBa m'ng Cc gi tr7 cEa .a dng sinh hc c(ng cMH cc cR h,i nTng
cao sinh kD cEa ngdi ngho@ T(" nhi0n, cR h,i #n nhMt t)H tr(ng A nhng nRi9 .a dng sinh hc c%
t/m 8(an trng .7a HhRng, 8(=c gia ho<c 8(=c tD, A .% c% s+ th( hQt #n !: !=n !'
+ hG tr1 cEa ch;nh sch^ cc c,ng .Ing Hh` th(,c tr+c tiDH !'o .a dng sinh hc !' c% nh*ng
cam kDt ./( t 8([n #a t'i ng("0n .a dng sinh hc m,t cch d'i hRi@ T;nh .a dng sinh hc cao A
!Bng nhit .i #' m,t #1i thD trong m=i 8(an h gi*a sinh kD cEa ngdi dTn !' 8([n #a .a dng sinh
c@ ic ./( t trong [o tIn !' sU d`ng .a dng sinh hc :n !*ng cho HhH c,ng .Ing tiDH
t`c d+a !'o chQng cho hm na" !' mai sa(@ 2go'i ra, !ic >c #)H !' khai thc A nh*ng kh( !+c
ngo'i !Bng [o ! c]ng #' cR h,i .- nTng cao sinh kD cho c,ng .Ing@ ic 8([n #a cc h sinh thi c
th- sU d`ng th;ch h1H .- tcng th( nh)H@ V( #7ch #' m,t !; d` !: 8([n #a nRi A t+ nhi0n c% gi
tr7 cho !ic ngh& ngRi, gi[i tr;@ Mn .: [o tIn rSng t+ nhi0n A cc nc .ang Hht tri-n c% th- giQH
c,ng .Ing tiDH t`c sU d`ng cc gi tr7 cEa t'i ng("0n rSng@ T(" nhi0n, tha" ! cc cR h,i .? .1c .a
ra, m,t s= H chD .? .1c .: ra gT" [nh hAng .Dn sinh kD cEa ngdi dTn@ w(an nim nTng cao sinh
kD !' tcng t;nh .a dng sinh hc khng nhMt thiDt Hh[i .Ing nhMt ! !)" cc cR h,i .- gi[i 8("Dt
8(":n #1
cho c[ \ 0n (zinCzin$ .? 7 gii hn@ Cc
G*N9 ;*nh 4T T8ng ;*nh 4T
Mb" ,a -ng
;*nh h()
T)H tr(ng !' khai thc trit .-
nh*ng gi tr7 cEa t'i ng("0n cEa
cc cng t"@
o'i c/n khai thc cEa c,ng
.Ing .7a HhRng khng .H Fng
Ch01Kn ,b" "< nh*2n "hOnh
,b" ngng ngh*+X@
th=ng kinh tD nng nghiH
( ti0n .c canh, .i:( n'" c%
th- dn .Dn mMt .a dng di
PX
.1c #T( d'i@ Z+ thiD( h`t c% th-
dn .Dn mMt cc t'i ng("0n sinh
hc khc c/n thiDt cho s+ tIn ti
ho<c th( nh)H

tr(":n trong cT" trIng, c]ng
nh nRi A t+ nhi0n@ 2ng nghiH
c% th- c(ng cMH m,t #1ng #n
#Rng th+c cho tr(ng tTm . th7
!' #1i ;ch th( .1c tS n:n kinh
tD .% c% th- #'m gi th'nh s[n
Hhm h thMH ! !)" c% #1i cho
ngdi ngho@
D01 "7a ?O g*a
"8ng ,a -ng
;*nh h()
Dfng MN> ?+ ngh*29 ng`".
2h*ng !Bng .1c [o ! #' c%
#1i cho !ic [o tIn, nhng
c,ng .Ing .7a HhRng 7 tGn
thMt do !Bng khai thc 7 [o !
nghi0m ng<t, ho<c A .% cT"
trIng !' !)t n(i 7 hn chD Ai
gia tcng [o tIn .,ng !)t hoang
d?@
w([n #a :n !*ng .a dng sinh
hc@
Cc c,ng .Ing ngho !' ngdi
[n .7a A nRi kh% trIng trt cEa
!Bng nhit .i Hh` th(,c !'o .a
dng sinh hc, ! !)" cc k}
th()t 8([n #a cEa h thdng
.1c thiDt kD .- d(" tr .a dng
sinh hc dBng cho cc thD h
sa(@
8(an Hht triHn c6 c h*i !H vn ">ng va
_ h>-" ,Sng )ea 9anh "7>ng ?*+) )0ng )bX ):
HhRng kD #'m !ic !i .a dng sinh hc cho ngdi ngho@ Z+ h1H tc Hht tri-n ! !)" c% th- #' cc
ch;nh sch, th- chD !' HhH #()t gt (,t A cc mFc .,9 .7a HhRng, 8(=c gia !' 8(=c tD@ 2Tng cao cR
h,i, !ai trs cEa ngdi ngho .=i !i t'i ng("0n .a dng sinh hc9 Z+ giQH .p #' c/n thiDt .- Hht tri-n
h th=ng nhfm >c nh)n !' c(ng cMH nh( c/(, 8(":n #1i, !ai trs !' trch nhim cEa
c nh%m khc nha(@ Cc 8(an h gi*a sinh kD !' .a dng sinh hc (2g(In9 {YC2, uiodi!ersit" in
de!e#oHment $ k@\@ ZFc kho| con ngdi !' .a dng sinh hc a dng sinh hc c% th- g%H Hh/n
cho sFc kho| con ngdi@ ZFc kho| cEa .,ng !)t !' th+c !)t Hh` th(,c #n nha( fng cch ki-m sot
8(/n th- cc #o'i sinh !)t gT" nh^ c(ng cMH !)t #i( cR [n cho " hc !' cTn fng *a cn h'ng
ng'"^ c(ng cMH thng tin di tr(":n nh #' !)t #i( th` cho nghi0n cF( " hc^ d(" tr sFc kho| con
ngdi fng cch g%H Hh/n #'m sch nc !' khng kh;@ ZFc kho| co
ngdi Hh` th(,c !'o .a dng sinh hc !' chFc ncng t+ nhi0n cEa sFc kho| cc h sinh thi@ te
3c2ee#", gim .=c {YC2 .? n%i9 nTng cao cc m=i 8(an h .% .si hoi ch
g ta Hh[i 8(an tTm .Dn .a dng sinh hc !' sFc kho| con ngdi
h #' cc kh;a cnh khc nha( cEa cBng m,t !Mn .:9 .% #' con ngdi #' m,t Hh/
khng th- thiD( cEa t+ nhi0n !' c/n Hh[i hc t)H .- s=ng trong s+ cTn f
!i cc #o'i khc !' trong h sinh thi .%, m,t dTn s= thiD( sFc kho|
h 8(=c gia .% khng th- h" !ng Hht tri-n :n !*ng ho<c .t .1
P5
s+ HhIn !inh th+c s+@ a dng sinh hc c(ng cMH cho .di s=ng con
di !' nTng cao sFc kho| fng cch9 C C(ng cMH, A mFc ., cR [n nh
, h sinh thi .? c(ng cMH9 c cc chMt .
tS kh;, nc, .Mt^ u[o ! ch=ng #] #`t, s+ t'n Hh cEa [o !' >%i msn^
OhTn h(} cc chMt th[i !'
( trnh dinh dpng^ Th` HhMn cho cT" trIng !' th+c !)t hoang di^
C[i
i !' d(" tr dinh dpng trong .Mt MH th` caron !' #'m gi[m nh tha" .Gi kh; h)(
to'n c/(
GiQH d(" tr ch( trnh nc !' Gn .7nh kh; h)( c`c ,
ThFc cn, o 8(/n !' nRi trQ n cEa chQng ta 3ang #i cho chQng ta h'ng
#ot h'ng ho !' d7ch !` c(ng cMH cho to'n , .di s=ng, ao gIm .di s=ng con ngdi !' tr0n tri .Mt@
C C(ng cMH cc #oi d1c Hhm tS th+c !)t, .,ng !)t !' !i sinh !)t tr0n .Mt, ao hI, sng s(=i !'
trong .i dRng C C(ng cMH cc m hnh cho nghi0n cF( !: " hc m' tS .% giQH chQng ta hi-(
!: sinh #a !' nh t)t nh thdng cEa con ngdi@ C C(ng cMH cc #i thFc cn trong i-n !'
trong nng nghiH C Gi[m nh r]i ro !ic Hh[i .=i m<t cEa m,t s= ngdi 7 nh tr(":n nhijm
fng hi( Fng Hha #o?ng^ fng cch
:( khi-n cc 8(/n th- sinh !)t tr(":n nh, !)t tiDH nh)n !' ka sinh^ !' nhi:( a ngh&a khc@
2hi:( nh t)t !' sinh !)t gT" nh .? .1c ki-m sot th'nh cng thng 8(a s+ kDt h1H cc in HhH
trong .% ao gIm sU d`ng " hc hin .i !' ho hc nng nghiH@ T(" nhi0n, trong m,t s= trdng
h1H 8(an trng, nh s=t rt, !ic ki-m sot .? khng th'nh cng, ho<c hi( 8([ cEa chQng .? 7 gi[m
theo thdi gian@ Thng thdng, cc cng ngh cao .- gi[i 8("Dt cc !Mn .: nh !)" #' rMt .gt, !1t >a
kh[ ncng c
ngdi ngho A cc nc .ang Hht tri-n@ 3=i 8(an h gi*a !)t cn th7t !' con mIi, !)t
ka sinh !' !)t chE, .% #' s+ .Ing tiDn ho 8(a nhi:( ncm^ m=i tRng tc .% km h?m #n nha(
trong m,t h th=ng ki-m sot sinh hc@ Z+ iDn .Gi di tr(":n trong cT" trIng, c, !)t n(i !'
8(/n th- ngdi #' cR sA 8(an trng, tS .% m,t s= khng th- mi c% th- tham gia !'o !ic
ch=ng #i s+ tha" .Gi thdng >("0n cEa ka sinh !)t, nh t)t !' s+ tMn cng cEa !)t hi@
2h*ng tha" .Gi !: .a dng di tr(":n, #o'i !' h sinh thi c% th- Hh !p trng thi cTn fng
n'"@ Cc #o'i th+c !)t #' h th=ng d1c #i( tr(":n th=ng .? .1c tIn ti h'ng ng'n ncm
trc !' tiDH t`c trong thdi kx hin .i ng'" na"@ TG chFc bW .? c t;nh kho[ng 56~ dTn
s= cEa cc nc .ang Hht tri-n d+a chE "D( !'o ng(In d1c #i( tr(":n th=ng cho !ic chcm
s%c sFc kho| an ./( cEa h, ngo'i
cc s[n Hhm tS th+c !)t c% !ai trs 8(an trng trong !ic chcm s%c sFc kho| cEa con ngdi tr0n thD
gii@ Cc
d` HhG iDn cEa cc #oi th(=c d+a !'o th+c !)t ao gIm9 w(inin d+ng tr7 nh s=t rt, morHhin #'m
gi[m .a( !' th(=c tr7 (ng th@ Cc !i sinh !)t ngo'i ra rMt 8(an trng .=i !i sFc kho| con ngdiC nh
P4
th(=c khng sinh Henici##in #' rMt HhG iDn@ Cc s[n Hhm t+ nhi0n csn c% gi tr7 8(an trng nh th(=c
dit cn trBng, g%H Hh/n cho sFc kho| con ngdi thng 8(a !ic nTng cao n
g s(Mt nng nghiH !' trong ki-m sot cc nh do con trBng gT" ra@ a dng sinh hc c%
a ngh&a 8(an trng .=i !i nh t)t !' s+ chDt ch%c A !7 th'nh ni0n !' tr| em@ ; d`9
'ng #ot cc chMt khng sinh .1c #M" tS cc !i sinh !)t s=ng trong .Mt cEa
!Bng nhit .i nh9 tetrac"c#in
!' er"throm"cin, chQng .1c sU d`ng r,ng r?i .- .i:( tr7 nh d7ch A t(Gi !7 th'nh ni0n !' tr| em@
mhi cc !i kh(n Hht tri-n trA n0n khng th(=c mnh !i cc khng sinh .ang dBng th !ic nghi0n
cF( tm kiDm m,t #oi mi #' hDt sFc cMH ch@ Z+ .a( =m #an tr'n,
h hemo#"tic A tr| sR sinh .? .1c chD ng+ Ai s+ hi-( iDt !: cR chD >(ng khgc cEa nhTn t=
ren(t (Nh$ trong m( gi*a Nh Tm t;nh cEa m Nh dRng t;nh trong 'o thai C s+ hi-( iDt .% .1c #M"
tS kinh nghim trong nghi0n cF( A khy Nhes(s !' cc #o'i #inh trAng khc@ unh sn mng
ka sinh .? trA th'nh d7ch A Xk nc .ang Hht tri-n, gT" nhijm hRn \66 tri( ngdi A !Bng nng
nghiH nng thn !en
"h. S:n 9:ng ]0b" h*+n "7>ng n=) ng(" L0a ?W"
hE tr(ng gian #' =c@ Con ngdi 7 nhijm Ai !ic tiDH >Qc !i nc nRi c% =c 7 nhijm sinh s=ng@ Cc
cT" th(=c !' .,ng !)t #'m th(=c tr(":n th=ng g%H Hh/n [o ! sFc khoe cho hRn 56~ dTn s= tr0n thD
gii, c t;nh kho[ng k,l t} ngdi@ lX~ cEa hRn 1l6 HhRng th(=c .i:( tr7 c% ng(In g=c tS sinh !)t
trong t+ nhi0n@ 2D( .a dng sinh hc cEa cc h sinh thi 7 s(" thoi sh [nh hAng .Dn !ic c(ng cMH
#Rng th+c th+c Hhm, nc ha" ! sinh sh #'m gi[m kh[ ncng .: khng !' gT" ng(" cR d7ch nh
cho con ngdi@ k@P@ vT" d+ng cR sA h t/ng !' .a dng sinh hc th=ng giao thng thdng
c% Hhm
i HhTn = r,ng ho<c hnh th'nh mng #i r,ng khgH, [nh hAng .Dn .a dng sinh hc cEa .7a Hh
ng ho<c !Bng@ 2h*ng tc .,ng tr+c tiDH ao gIm giDt chDt sinh !)t tr0n .dng (h/( hDt #' thQ$, #'m
>o tr,n (.=n ng? cT" !en .dng, tcng tiDng In,@@@$@ /( hDt cc tc .,ng nh !)" >(Mt hin trong giai
.on >T" d+ng ho<c kDt 8([ tS hot .,ng giao thng@ 2h*ng tc .,ng gin tiDH thng thdng tr/m
trng hRn .=i !i .a dng sinh hc, nh tcng cdng khai thc A nh*ng !Bng h|o #nh thdng dn .Dn
khai thc t'i ng("0n khng :n !*ng, tha" .Gi 8(/n th- !' sU d`ng .Mt@ vT" d+ng cR sA h
t/ng thdng c% nh*ng tc .,ng #n .Dn .a dng sinh hc nh sa(9 2Ri A 7 mMt !' >o tr,n9
/( hDt cc d+ n giao thng #' #'m gi[m din t;ch nRi A t+ n
0n@ 3Mt nRi A >(Mt hin trong !Bng sU d`ng #T( d'i cho cR sA h t/ng !' trong nh*ng !Bng khai thc
cho >T" d+ng ho<c chFa .+ng !)t #i(@ 2Ri A 7 mMt thdng >(Mt hin trong thdi gian >T" d+ng, csn
s+ >o tr,n >(Mt hin c[ trong thdi gian >T" d+ng !' hot .,ng@ Cc cMH ., >o tr,n ng("0n nhTn tS
tiDng In trong giao thng ca
!' c% >( hng tcng #0n theo thdi gian, ngcn c[n .,ng !)t hoang d? >(Mt hin trong nh*ng !Bng >o
.,ng mnh (A nh*ng con .dng c% cdng ., hot .,ng giao thng cao, thdng cc #o'i .,ng !)t
hoang d? >(Mt hin cch .dng >a hRn k66m,t$@ Tc .,ng ngcn cch9 >(Mt hin khi cc #o'i
khng c% kh[ ncng ho<c Mt .gt d& Hh[i cng 8(a .dng giao thng, s+ ngcn cch nh !)"
m c[n trA dsng di tr(":n trong m,t 8(/n th-@ dng ,, .dng sgt !' .dng th(} .:( c% tc .,ng
ngcn cch, ! !)" c/( c=ng, .dng h/m !' .dng .i cEa .,ng !)t hoang d? #' 8(an trng@
2Ri A 7 chia cgt ho<c c #)H9 >(Mt hin khi nRi A t+ nhi0n 7 chia cgt, nRi A ch)t hRn !' 7 !T" 8(anh
Ai m,t nRi khng th- trQ ng` .1c@ Thng thdng, cc kh=i #i0n t`c to n0n nRi A Gn .7nh hRn,
k6
i dpng nhi:( #o'i hRn m,t !Bng tRng .Rng m' nRi A 7 chia cgt th'nh tSng Hh/n@ 2Ri A 7 chia
cgt t} # !i s+ >o tr,n, nhijm !' s+ >Tm chiDm cEa #o'i ngoi #ai@ T} # tU !ong c% #h do
nhi:( ng("0n nhTn9 3,t s= #n t
.ang 7 scn gt g/n nh*ng nRi c% cng trnh >T" d+ng ho<c dj d'ng gt gi*, scn gn, " Mt cF A
.T( m' h th=ng giao thng .1c nTng cMH to .i:( kin th()n #1i .- !'o nRi A cEa .,ng !)t hoang d?
!' th7 trdng@ 2go'i ra, s+ !a chm gi*a .,ng !)t hoang d? !i HhRng tin giao thng c]ng #'
ng("0n nhTn gT" chDt cc #o'i .,ng !)t@ Z+ nhijm9 c% th- [nh hAng .Dn khng kh;, .Mt,
nc@ Z+ #gng .ng cc ch
g nh*V9 "7>ng 4hZ L01Kn ?O "Z)h
( trong .Mt #' ng("0n nhTn #'m tha" .Gi cc #o'i th+c !)t dc theo cc t("Dn .dng ,, .dng sgt !'
h'ng khng@ Z+ chiDm cF cEa cc #o'i ngoi #ai9 #i0n 8(an .Dn nh*ng nRi c% h'nh #ang giao
thng, thdng #' khng c= a@ Cc #o'i co di Hht tn dc theo .dng , .dng sgt !' cc #o'i ka
sinh, cn th7t ho<c Hh h(} sinh !)t dc theo .dng th(}@ Z+ .7nh c dc theo cc h'nh #ang giao thng
c% th- #' kDt 8([ tS s+ cnh tranh gi*a !)t n(i !' !)t hoang di, s+ Hht tn d7ch nh ha" nh*ng
tha" .Gi c`c , trong cc !` mBa@ k@k@ V( #7ch !' .a dng sinh hc
ChMt #1ng mi trdng t+ nhi0n cEa chQng ta mang #i cho nhi:( nc .ang Hht tri-n nh*ng #1i thD
tRng .=i trong d( #7ch@ V( #7ch c% th- th( nh)n .1c m,t s= s+ chi tr[ cEa to'n c/( cho .a dng sinh
hc fng cch nTng cao 8(& ./( t cho [o tIn !' sU d`ng :n !*ng, c% th- nTng cao nh)n thFc cho
cc nc .ang Hht tri-n !: gi tr7 cEa .a dng
inh hc@ 2hng d( #7ch c]ng c% th- .e do .Dn t'i ng("0n sinh hc do nh*ng hot .,ng kinh tD km
theo@ !)", m,t thch thFc #n #' nTng cao #1i ;ch kinh tD nhng Hh[i gii hn nh*ng tc .,ng ti0(
c+c .Dn mi trdng !' >? h,i@ V( #7ch #' m,t Hh/n 8(an trng cEa kinh tD to'n c/(@ T
o ,i .Ing d( #7ch !' #* h'nh thD
ii, d( #7ch !' #* h'nh to'n c/( tr+c tiDH ho<c gin tiDH to ra 11~ GVO to'n c/(@ C(ng cMH \66 tri(
!ic #'m, chiDm 5~ tGng cng !ic tr0n thD gii^ c t;nh l,l~ tri( !ic #'m mi sh .1c to ra mii
ncm trong ng'nh d( #7ch t;nh .Dn ncm \616@ Cc cR h
Hht tri-n d( #7ch tiDH t`c .1c mA r,ng khi s= d( khch .ang tcng #0n, nhng cc hot .,ng d( #7ch
khng cTn fng gi*a cc !Bng khc nha( !' cc #`c .7a khc nha(@ chT( Ohi, kho[ng l6~ d( khch
chy .Dn thcm Hh;
ugc !' h/( hDt nghy ngRi .- .Dn Hh;a 2am !' TT" chT( Ohi@ 1i ;ch cEa d( #7ch9 Cc
n
!Bng nhit .i c/n Hh[i sU d`ng #1i ;ch cEa d( #7ch .- kh("Dn kh;ch c,ng .Ing .7a HhRng d(" tr [o
tIn .a dng sinh hc !' 8([n #a :n
*ng@ T" #' m,t trong nh*ng thch thFc #n nhMt .- Hht tri-n, !Mn .: n'" c% th- .1c #'m .<c it A
nRi m'9 tRng .=i an to'n ho<c c% 8(":n ngm gi* to'n , t'i ng("0n .Mt .ai !' sinh
hc C .T" #' !Mn .: cR [n .- cc c,ng .Ing .7a HhRng c% kh[ ncng tham gia !'o 8("Dt .7nh !'
hAng #1i tS d( #7ch^ cc c,ng .Ing .7a HhRng c% cc k ncng tham gia 8([n #a !'
kinh doanh trong d( #7ch^ 8(an h tr+c
iDH .Dn kinh tD thng 8(a !ic #'m cEa #ao .,ng .7a HhRng ho<c hAng #1i tS h'ng ho !' d7ch !`^
3=i #i0n h gi*a c,ng .Ing .7a HhRng !' Hht tri-n kinh tD c% th- tha" .Gi m hnh kh("Dn kh;ch c[i
thin sU d`ng .a dng sinh hc@ 2Ri m' c,ng .Ing .7a HhRng kiDm .1c th( nh)H .ng k- thng 8(a
tham gia !'o d( #7ch, d( #7ch c% th- tha" th chiDn #1c sinh kD trnh khoi sU d`ng khng :n !*ng t'i
k1
ng("0n sinh hc@ 2hng A nh*ng m' #1i ;ch tS d( #7ch thMH hRn, h c% th- ./( t cho nh*ng hot
.,ng khng
tr1 cho .a dng sinh hc ho<c .e
o .Dn .a dng sinh hc@ V( #7ch c% th- #'m gi[m t'i ng("0n thi0n nhi0n cEa .7a HhRng, !;
d`, nRi d+ng .- nhn nggm c% >( hng #'m th( hH .Dn nghi0m ng<t A nh*ng !Bng m' dTn c .7a
HhRng c% th- khai thc t'i ng("0n hoang d?@ T" c% th- #' nh*ng tc .,ng ti0( c+c #0n t'i ng("0n .a
dng sinh hc do !ic t)H tr(ng khai thc t'i ng("0n cEa .7a HhRng trong m,t din t;ch nho hRn ho<c
d
s+ "D( km trong h th=ng 8([n #a cEa .7a HhRng@ CR h,i nTng cao sinh kD thng 8(a d( #7ch ! !)"
rMt ha" tha" .Gi c]ng nh tc .,ng cEa n%@ Tc .,ng cEa d( #7ch9 V( #7ch s= .ng !i
.i-m .Dn #' . th7 ho<c !Bng nghy dpng thdng tc .,ng nho .Dn .a dng sinh hc, .<c it #'
nh*ng .i-m .Dn ho'n to'n .? .1c Hht tri-n@
hng "b" )N ):) -ng 0 #)h ;R ,gn
Hh` th(,c m,t !'i Hhm !i cEa cc 8( trnh mi trdng !' chFc ncng h sinh thi@ V( #7ch s= .ng c%
th- tc .,ng .ng k- thng 8([ sU d`ng t'i ng("0n 8( mFc, nhijm !' cc cng trnh >T" d+ng
V( #7ch d+a !'o thi0n nhi0n9 cc d( khch 7 hMH dn Ai cc h sinh thi mong manh !' ! !)" Hh[i
ch7( thRng tGn .ng k- tS !ic #'m gi[m ho<c >o tr,n nRi A cEa sinh !)t hoang d?@ Z= #1ng d(
khch tcng #0n tc .,ng .Dn t)H t;nh cEa .,n
!)t hoang d? cha .1c nghi0n cF( nhi:( nhng #' fng chFng c/n thiDt .- #o #gng !: !Mn .: n'"@
k@l@ )t n(i !' .a dng sinh hc 3,t kh[o st cho thM" rfng cc !)t n(i g%H Hh/n !'o sinh
kD cEa ;t nhMt X6~ ngdi ngho !Bng nng thn tr0n thD gii@ T(" nhi0n, nhi:( gi=ng !)t n(
.ang trong tnh trng 7 .e do !: s+ th%i ho di tr(":n, ! !)" c/n .1c 8(an tTm .- .[m [o khng
#i0n 8(an .Dn cc m`c ti0( Hht tri-n trong tRng #ai@ Rn n*a, s+ tc .,ng cEa !ic tha" .Gi cR cM(
ncng s(Mt !)t n(i #0n mi trdng c]ng nh nh*ng !Mn .: #i0n 8(an c/n .1c 8(an tTm@ Cc
#o'i .,ng !)t .? .1c th(/n ho tS 1\ nghn ncm trc@ trong s= k6 nghn #o'i c% >Rng s=ng tr0n tri
.Mt, c% k6 #o'i .? .1c chn sU d`ng cho cc m`c .;ch khc nha( cEa con ngdi trong n(i dpng !'
th(/
ho@ Trong .% chy c% 1k #o'i cho ncng s(Mt hRn 46~ ncng s(Mt !)t n(i to'n c/(@ G/n 1,4r t}
ngdi s=ng d+a !'o s+ c(ng cMH cEa cc !)t n(i cho nh*ng nh( c/( c/n thiDt h'ng ng'"@ Cc !)t
n(i !' s[n Hhm cEa n% c(ng cMH ;t nhMt P6~ nh( c/( cEa con ngdi #'m th+c Hhm !' s[n >(Mt
nng nghiH A nh*ng dng khc nha( nh9 th7t, s*a, cc s[n Hh/m tS sUa, trFng, #`ng,@@@@mho[ng \l6
tri( c th- .,ng !)t c(ng cMH r6~ ncng #1ng th` cho .Mt nng nghiH, trong .% #n nhMt #' A chT(
Ohi !' 2am 3, HhTn cEa !)t n(i G s(ng kho[ng X6~ dinh dpng cho .Mt A cc nc .ang Hht
tri-n@ Cc !)t n(i khng
hy c(ng cMH cho cc ti-( nng ng(In th+c Hhm m' csn th( nh)H cEa h@ 3a#i, X5~ th( nh)H nh)n
.1c tS cc trang tri hin h1H nho c% n(i .,ng !)t@ 2cng s(Mt th7t to'n c/( cho thM" lk~ #' tS !)t
n(i trong cc .Ing co, PX~ tS h th=ng n(i cng nghiH !' 4~ tS h th=ng trang tri hin h1H@ Cc
#o'i !)t n(i c% th- th+c hin th'nh cng A nh*ng !Bng .Mt
hn ho<c n kh hn, nRi m' khng HhB h1H cho nng nghiH, ncng s(Mt !)t n(i #i0n t`c tcng
trong !Bng .Mt kh hn nhd cc chE trang tri .? c% cc HhRng tin !' H d`ng t=t nhMt cho hot
.,ng .% !Sa #'m Hh`c hIi cc h sinh thi@ Trong s= 1k #o'i .1c th(/n dpng c% P5P1 gi=ng
.1c to ra trong thD k} \6@ Trong .% c% r15 gi=ng chiDm 1r~ .? 7 t("t chEng !' 1l~ >DH !'o #oi
ng(" cMH@ Z+ mMt mt n'" #' 8(an trng@ 2h%m gen cEa !)t n(i #' nho Ai ! chy c% m,t ;t c% 8(an h
k\
i !)t hoang d?, ngh&a #' nh*ng nh%m 7 mMt .i c% th- khng .1c B .gH tS cc ng(In gen khc@
Z+ s(" thoi di tr(":n cEa !)t n(i c% ng("0n nhTn tS !ic tha" thD cc gi=ng .ang .1c n(i !i m
s+ chn #c nho tS cc gi=ng c% ncng s(Mt cao@ 2g("0n nhTn n'" khng chy tS s+ tha" thD m' csn tS
s+ tH giao cho, s+ #oi gi=ng th
g 8(a tha" .Gi h th=ng s[n HhMm@ Z+ hn chD ho<c kh("Dn kh;c
sU d`ng cc !)t n(i n'o .% ho<c h th=ng s[n >(Mt .? dn .Dn tha" .Gi gi=ng !)t n(i c% t;nh chiDn
#1c .? #'m mMt .i cc gi=ng .7a HhRng ho<c #'m mMt cc .<c trng th;ch nghi cEa chQng@
Cc !)t n(i c% th- tc .,ng c% #1i cho cc .Ing co trong nh*ng .i:( kin t=i ( nh9
Cc #o'i cn co c% th- #'m .a dng #H th+c !)t : m<t cEa cc !Bng .Mt ho<c .Ing co@
ot .,ng cEa !)t cn co thMH ho<c c% mFc ., A nh*ng !Bng n kh hn #'m tcng kh[ ncng
thMm nc trong .Mt@ T(" nhi0n, chQng c]ng c% nh*ng tc .,ng ti0( c+c9
nh*ng !Bng n kh hn, co 7 s(" gi[m !' .Mt 7 >%i msn c% ng("0n nhTn tS !ic chcn th[ !' sU
d`ng co 8( mFc do 8(/n th- !)t n(i 8( cao@ i:( n'" c% #i0n 8(an .Dn s+ tcng .7nh c cEa con
ngdi .? gT" nhi:( [nh hAng nh9 tcng cdng canh tc #0n !Bng .Mt sU d`ng cho !)t cn co, khai thc
nhi0n #i( gG cEi, khai thc 8( mFc #0n !Bng .Mt Hh`c hIi !' #'m gi[m hot .,ng cEa cc .'n gia
sQc@ nh*n
nRi c% m)t ., dTn s= cao nh ng , A .% m)t . dTn s= !' !)t n(i .:( cao !' th7 trdng ti0( th`
s[n Hhm chcn n(i cao, ng(In dinh dpng th( .1c tS ncng s(Mt n(i cng nghiH !' chMt th[i .,ng
!)t .? !1t 8( kh[ ncng hMH th( cEa .Mt
nc, kDt 8([ #'m mMt .a dng sinh hc, nhijm nc ng/m, gT" HhQ dpng h
h
ng t
(
!+c !'

nhijm
.Mt@ 2g1c #i, s= #1ng !)t n(i cao trong h th=ng
0g* "7rng )ea ):) "*K0 ngng i g
Ohi !' ng 2am #i g%H Hh/n t;ch c+c cho s+ Gn .7nh cEa nng nghiH nhd !'o !ic nTng cao
dinh dpng cho .Mt !' ncng #1ng th` thng 8(a s+ c(ng cMH HhTn tS !)t n(i@ minh tD cMH .,
#n 7 khEng ho[ng trong thdi gian tS 14X6 .0n 1456 .? dn .Dn mMt m,t din t;ch #n cEa rSng tS s+
tha" .Gi trong chcn n(i@ c t;nh kk~ rSng 7 t'n Hh A Tr(ng 3 #' kDt 8([ tS cc nng tri A !Bng
giH rSng@ mFc ., to'n c/(, hot .,ng chcn n(i g%H Hh/n .ng k- cc kh; CW \ , 2W \ ,
!' C k , .% #' nh*ng kh; nh' k;nh gT" hin t1ng Mm #0n to'n c/(@ k@r@ 2gh: c !' .a dng sinh hc
nh gt !' n(i trIng th(} s[n #' m,t ng'nh kinh tD 8(an trng .=i !i cc nc .ang Hht tri-n tr0n
to'n c/(@ ai trs cEa ngh: c trong !ic c(ng cMH sinh kD cho c,ng .Ing A !Bng nng thn c]ng
khng km Hh/n 8(an trng@ mho[ng Xl~ : m<t tri .Mt .1c ao HhE Ai nc, c% kho[ng \5@666
#o'i co .1c ghi nh)n s=ng trong mi trdng nc trong .% k6~ s=ng A nc ngt@ mho[ng \l~ cc
#o'i c i-n s=ng trong cc rn san h@ Cc #o'i th(} s[n .? c(ng cMH cho con ngdi cc ng(In
h+c Hhm c=t "D(9 Hrotein, mp, d/(, !itamin !' khong chMt@ mho[ng r6~ Hrotein .,ng !)t A
{ndonesia !' l6~ A Ghana .1c c(ng cMH tS c@ Rn 1P tri( ngdi trong !Bng .Ing fng cUa sng A
uang#adesh c% tham gia tr+c tiDH ho<c gin tiDH !'o ngh: c A m,t !'i thdi .i-m trong ncm, A .T" h/(
hDt cc #oi c .:( .1c ti0( th`, khng k- nho@ Trong hai th)H k} 8(a, ncng s(Mt .nh gt th(} s[n
tr0n thD gii tRng .=i Gn .7nh@ in na", kho[ng kk~ ncng s(Mt cEa i-n .? .1c khai thc, trong .%
\l~ #' c@ T(" nhi0n, ng(In t'i ng("0n n'" .ang 7 .e do Ai sFc H tS s+ khai thc 8( mFc .Dn
nhijm cc th(} !+c@ ic khai thc 8( mFc .? tc .,ng #n .Dn .a dng sinh hc dn .Dn
kit 8( ng(In c khai thc@ i:( n'" c% th- #'m [nh hAng .Dn cc kh;a cnh khc cEa h sinh thi
i-n, ao gIm c[ ncng s(Mt@ Vo .% c/n Hh[i c% cc 8(i tgc !' kh
kP
Dn kh;ch !: .o .Fc ngh: c, d(" tr ncng s(Mt, .a dng sinh hc !' mi trdng@ T(" nhi0n, c #' m,t
ng(In t'i ng("0n mA !' di ch("-n, do !)" !ic >T" d+ng cc khi nim !' H chD #' m,t !Mn .: hn
chD@ T" #' m,t !Mn .: nghi0m trng Ai thiD( cc thng tin ch;nh >c .- thiDt #)H cc 8(" tgc !' tho[
th()n ngh: c 8(=c tD, .i:( n'" .? g%H Hh/n tiDH t`c k
* "h:) L0: 9\). Nh^ng ?bn ,I ,@ ,Q M M
8(a do nh*ng th'nh t+( kinh tD .t .1c tS ngh: c, .<c it #' A cc nc .ang Hht tri-n@
2h*ng tc .,ng #0n ncng s(Mt c !' mi trdng i-n thdng dn .Dn nh*ng >(ng .,t !i cc sinh kD thE
cng A !Bng !en d@ !)", 8([n #a .a dng sinh hc !' ngh: c t+ n% Hh[i d+a !'o s+ sA h*(
cc thng tin ch;nh >c, cc nc .ang Hht tri-n c/n Hh[i chMH nh)n cc th- chD HhB h1H nhMt A cc
mFc .,9 c,ng .Ing, 8(=c gia !' !Bng@ ic >T" d+ng ncng #+c !: thng tin, gio d`c !' kh[ ncng
nghi0n cF( A cc nc .ang Hht tri-n #' .<t it 8(an trng@ k@X@ a dng s
h hc !' .a dng !cn ho Z(" thoi t'i ng("0n thi0n nhi0n !' mMt .a dng sinh hc khng chy
.Rn th(/n #' do nh( c/( Hht tri-n kinh tD, ha" do H #+c dTn s= ng'" c'ng tcng #0n m' csn #' !Mn .D rMt
HhFc tH #i0n 8(an .Dn #=i s=ng cEa con ngdi, Hhong t`c t)H 8(n, thi ., h'nh !i cEa tSng c nhTn,
cEa c,ng .Ing, dTn t,c@ a" n%i cch khc #' tr(":n th=ng !cn ho@ Tr(":n th=ng !cn ho .1c hnh
th'nh trong 8( trnh #7ch sU #T( d'i, 8(a kinh nghim Fng >U !i mi trdng !' >? h,i, .1c hnh th'nh
di nhi:( dng khc nha(, .1c tr(":n tS .di n'" sang .di khc 8(a tr; nh, 8(a th+c tijn s[n >(Mt !'
th+c h'nh >? h,i@ Trong m=i 8(an h gi*a !cn ho !i t'i ng("0n thi0n nhi0n, [n sgc !cn ho cEa mii
dTn t,c th- hin A thD Fng >U cEa dTn t,c M"@ 3ii t,c ngdi c% m,t n:n !cn ho ri0ng !' 8(an nim
ri0ng !: t'i ng("0n thi0n nhi0n^ trong cch Fng >U c]ng .1c th- hin m,t cch khc nha(@ !)", .a
dng sinh hc !' .a dng !cn h%a thdng #i0n 8(an !i nha(@ 2h*ng kh( !+c nhit .i rSng thi0ng
nc .,c tr0n thD gii, nRi t)H tr(ng cao m)t ., cc #o'i c]ng thdng #' nh*ng nRi con ngdi c% s+
Hhong HhQ .a d
nhMt !: ngn ng* !' !cn h%a@ 2h*ng s+ tch it !: .7a #a do nRi, sng thdng th()n #1i cho
nhi:( #o'i Hht tri-n !' c]ng th()n #1i cho s+ khc it gi*a cc n:n !cn h%a nhTn #oi@ Z+ .a dng
!cn h%a tm thM" .1c A nh*ng nRi nh Tr(ng Ohi, Lmann, 2i( Ghin0 !' ng 2am .i din cho
m,t trong nh*ng di s[n !cn h%a cEa >? h,i #o'i ngdi, c(ng cMH ci nhn to'n din cho triDt hc, tn
gio hc, Tm nhc, ngh th()t, 8([n #a t'i ng("0n !' tTm #a hc@ ic [o ! nh*ng n:n !cn h%a
tr(":n th=ng .%
>ng 9g* "73ng "< nh*2n )ea n@ ;t "-> ) hS* ,K ,-" ,J) )N ha* 9u
,Z)hm MN> ?+ .a dng sinh hc !' d(" tr .a dng !cn h%a@ a dng !cn h%a ggn % ch<t chh !i
.a dng gen cEa nhi:( #oi cT" trIng@ <c it A kh( !+c mi:n nQi, nh*ng n:n !cn h%a 7 cch it Ai
nhTn t= .7a #a, cho HhH Hht tri-n nhi:( gi=ng cT" [n .7a^ nh*ng cT" trIng n'" th;ch Fng !i kh; h)(,
.Mt !' cc #o'i sT( hi .7a HhRng !' rMt HhB h1H !i kh( !7 cEa dTn c A .T"@ 2h*ng 8( gen cEa cc
cT" n'" c% m,t a ngh&a to #n cho n:n nng nghiH hin .i tr0n to'n c/( Ai ! chQng chFa .+ng nh*ng
ti:m ncng cho !ic c[i thin nh*ng gi=ng cT" trIng mi@ k@5@ 3,t s= ng("0n #a H d`ng A cc kh( [o
tIn !' dTn .7a HhRng@ 2g("0n #a 1@ VTn .7a HhRng c% nh*ng m=i #i0n kDt #T( .di !i thi0n nhi0n !'
c% s+ hi-( iDt sT( r,ng !: thi0n nhi0n@ 2gdi dTn [n .7a tr(":n th=ng t
3ng g@X Xhkn 8(an trng !'o !ic d(" tr nhi:( h sinh thi nh" c[m tr0n tri .Mt thng 8(a
!ic sU d`ng :n !*ng t'i ng("0n theo tr(":n th=ng !' n:n !cn ho d+a !'o s+ tn trng thi0n nhi0n@
Vo !)", sh khng c% nh*ng >(ng .,t ggn #i:n !i m`c ti0( cEa kh( !+c [o tIn !' s+ hin din cEa
nh*ng ngdi [n .7a tr(":n th=ng trong !' ngo'i Hhm !i kh( !+c@ Rn n*a, h sh nh)n thM" s+ .Qng
.gn !' cng fng cEa cc 0n tham gia trong !ic Hht tri-n !' th+c thi cc chiDn #1c [o tIn [nh
hAng .Dn .Mt .ai, #?nh thG, ng(In nc, !Bng d !' cc ng(In t'i ng("0n khc cEa h !' .<c i
kk
"7>ng ?*+) "hiDt #)H !' 8([n #a cc kh( [o !@ 2g("0n #a \@ 2h*ng tho[ th()n gi*a cc tG chFc
[o tIn (gIm cc cR 8(an 8([n #a kh( [o ! !' dTn [n .7a tr(":n th=ng$ .=i !i !ic th'nh #)H !'
8([n #a kh( [o !
<a ?O> ?*+c tn trng ./" .E .=i !i 8(":n #1i cEa ngdi dTn [n .7a tr(":n th=ng trong !ic
sU d`ng tr(":n th=ng !' :n !*ng .Mt .ai, #?nh thG, ng(In nc, !B
M3 ?O ):) ng(In t'i ng("0n khc cEa h@ Ing thdi, cc tho[ th()n nh thD c]ng sh thSa nh)n
trch nhim cEa dTn [n .7a h trong !ic [o tIn .a dng sinh hc, t;nh th=ng nhMt sinh thi !' cc
ng(In t'i ng("0n thi0n nhi0n chFa trong cc kh( [o ! .%@
("0n #a P@ Cc ng("0n tgc cEa s+ H
n 8(":n, s+ tham gia, s+ minh ch !' trch nhim gi[i trnh sh .1c .: c)H .Dn trong tMt c[ cc
n,i d(ng .i .i !i #1i ;ch hai 0n cEa kh( [o ! !' dTn [n .7a tr(":n th=ng@ 2g("0n #a k@ VTn [n
.7a tr(":n th=ng .1c HhTn chia ./" .E !' cng fng cc #1i ;ch !i kh( [o tIn d+a !'o s+ cng nh)n
cc 8(":n hn cEa cc .=i tc h1H HhH@ 2g("0n #a l@ w(":n hn cEa dTn [n .7a tr(":n th=ng trong
m=i #i0n h !i kh( [o ! thdng ch7( trch nhim 8(=c tD do nhi:( !Bng .Mt, #?nh thG, ng(In nc,
!Bng !en i-n !' cc t'i ng("0n khc m' h
*( ha" sU d`ng !1t 8(a i0n gii nhi:( 8(=c gia@ l@\@l@ 3,t s
nhi0n cF( .i-n hnh ic sU d`ng c% hi( 8([ cc ng(In t'i ng("0n thi0n nhi0n #' rMt 8
ntrng .=i !i s+ s=ng csn cEa cc c,ng .Ing [n .7a tr
: th=ng@ Trong !sng 1l ncm 8(a, cc c,ng .Ing tr(":n
hng #' nh*ng ngdi .%ng !ai tr7 8(an trng trong
sA h*( !'8([n #a cc !Bng c[nh 8(an tRng .=i ;t 7
o.,ng@ {YC2\666 .? n0( ra 11 nghi0n cF( .i-n h
1c trnh '" sa( .T" .- minh ho cc kinh nghim tr0
tD gii trong !Mn .: 8([n #a t'i ng("0n thi0n nhi0n trong cc kh(
o! chIng #0n !Bng .Mt .ai ha" #?nh thG cEa cc c,n
.ng [n .7a@ % #'9 dn w(=
gia maa C{"a de# Gran Chaco (m{GC, uo#i!ia$ mh( [o tIn sinh hc i-n Ca"os
3iskitos !' Kraa Costera (Nu3C3, 2icarag(a$ dn w(=c gia ZarstoonCTomash (Z{2O,
ue#ine$ dn w(=c gia bood u(qqa#o (bu2O, Canada$ mh( [o ! aHHonian
(LOO, Th( i-n$ dn w(=c Gia Zimen 3o(tain (Z32O, thioHia$ dn w(=c
gia Zagarmatha (Z2O, 2eHa#$ dn w(=c gia Voi {nthanon (V{2O, Thai#and$ mh( [o
tIn thi0n nhi0n vish(anganna (v2N, Tr(ng w(=c$ mh( d+ tr* t'i ng("0n m"ta#"k (mNN,
gaE { <#Rn uc
a makad( (m2O, c$ Cc nghi0n cF( .i-n hnh n'" .1c chn sa( khi >em >t cc thng tin !:
m=i tRng tc gi*a c,ng .Ing [n .7a !' !dn 8(=c gia ha" ch;nh 8(":n .7a HhRng c% trchim 8([n
#a kh( [o ! trong mii 8(=c gi
@
/( hDt cc trdng h1H .1a
a A .T" .:( c% s+ h1H tc 8([n #a, ha" A nh*ng nRi m' #()t HhH ha" cc cR chD ch;nh thFc .1c thiDt
#)H .- >Qc tiDn !ic cBng 8([n #a@ T(" !)", m,t ;t trong cc trdng h1H m t[ tnh trng m' A .M" m=i
#i0n h gi*a c,ng .Ing tr(":n th=ng !' nh' chFc trch [o tIn khng .1c s(ng s| !i nh*ng tc
.,ng ti0( c+c trong !ic th+c hin [o tIn@ l@\@l@1@ Cc .<c .i-m ch(ng Cc .i-m .1c chn rMt .a
kl
dng !: nRi A, tS cc !Bng !en !i-n !' i-n .Dn cc !Bng nQi cao l@666 m, tS !+ng gc c+c .Dn mi
trdng nhit .i@ TGng din t;ch cc .7a .i-m 1l1@616 km \ , trong .% #n nhMt #' bu2O !i kk@566
km \ !' nho nhMt #' Z32O 1Pr km
@ TMt c[ cc .7a .i-m .:( c% ., .a dng cao !' 8(an trng !: m<t sinh thi !i kh( h .,ng !)t,
th+c !)t c/n [o tIn nh hG, o t("Dt, co Zimen, cc #o'i rBa i-n, nhi:( #o'i chim !' c@ 3,t s= .i-m
#' ?i .| cEa cc #
'
i hoang d? ha" n
h
an
d? c% gi tr7 kinh tD nh t(/n #,c, 7 ison, tm sQ, tm hBm@ 3`c ti0( [o ! cEa cc .7a
.i-m n'" c]ng khc nha(, tS cc kh( [o ! nghi0m ng<t (hng {, {{, {{{ theo {YC2$ .Dn cc kh( [o
tIn A cc mFc ., sU d`ng :n !*ng cho HhH (hng { .Dn { theo {YC2$@ T(Gi cEa cc kh( n'"
c]ng khc, .1c th'nh #)H tS rMt sm nh LOO ncm 1464 ha" tr| nhMt #' m{GC .1c hnh th'nh ncm
144l@ C% hRn P\ c,ng .I
tru75n thng cAng vCi cc nh6m "9n thiHu s
=ng trong ha" g/n kh( [o !@ TGng s= ngdi c ng` (ao gIm c[
9n vin bo vE tha7 !zi tM khng .Dn \l@666 (Nu3C3$@ 3)t ., dTn s= tha" .Gi tS 6,P
ngdi_km \ .Dn XP,l ngdi_km \ @ TMt c[ cc .i-m [o ! trong cc nghi0n cF( .i-n hnh .:( cho
HhH dTn [n .7a tr(":n th=ng sU d`ng :n !*ng t'i ng("0n A cc mFc ., khc nha(@ Zcn gt !' .nh
c #' hot .,ng thdng g<H, ngo'i ra A .T" csn c% trIng trt, chcn n(i !' #Tm nghiH@ V( #7ch cho
.Dn na" #' hot .,ng kinh tD nGi )t trong Z2O !' 8(an trong trong cc .7a .i-m khc, scn gt tm
hBm c]ng
$ hot !*ng kinh tU nzitr,i A Nu3C3@ l@\@l@\@ Cc hot .,ng #i0n 8(an .Dn 8([n #a Cc tiDH
c)n 8([n #a trong cc nghi0n cF( .i-n hnh gIm P #oi9 Ing 8([n #a khng hn chD9 c% s+ tham gia
to'n din cEa c,ng .Ing tr(":n th=ng trong cc chRng trnh 8([n #a th(,c cc .7a .i-m m{GC,
Nu3C3, mNN !' m2O@ Z+ tham gia ao gIm tMt c[ mi m<t cEa tiDn trnh 8([n #a ao gIm kD
hoch !' th+c hin cc 8(i hoch !' hot .,ng 8([n #a@ <c it dTn [n .7a tr(":n th=ng trA th'nh
, Hh)n trong h,i .Ing 8([n #a ha" cc tG chFc tRng t+@ Thdng #' cc th'nh !i0n cEa c,ng .Ing .7a
HhRng c% trch nhim th
hin cc bin 'h' Dun ); !<c thB@ Ing 8([n #a c% hn chD9 c,ng .Ing tr(":n th=ng tham
gia c% gii hn trong hot .,ng 8([n #a (bu2O, LOO !' Z2O$@ Trong trdng h1H n'", !Mn .: h1H
tc
un ); giCi hn trong m*t s
hot .,ng nh n(i T(/n ,c A LOO, 8([n #a cc .'n 7 hoang uison (bu2O$ !' d( #7ch
(Z2O$@ Trong v2N, s+ tham gia cEa c,ng .Ing tr(":n th=ng trong 8(i hoch !' 8([n #a kh( [o !
Hh` th(,c !'o !ic d'n >DH cEa nhTn !i0n trong kh( [o ! !' c,ng .Ing .7a HhRng@ T(" !)", khng
c% #()t # ha" cc cR chD h1H HhH .- [o .[m cho .i:( .%, tiDH t`c .Rc ha" khng Hh` th(,c ho'n
to'n !'o thin ch; cEa nhTn !i0n 8([n #a@ mhng c% s+ tham gia 8([n #a9 .T" #' tiDH c)n ( thD A
Z32O !' V{2O@ /( hDt cc 8("Dt .7nh 8([n #a .Rc .a ra Ai cc nh' c/m 8(":n trong kh( [o !
A !cn Hhsng tr(ng tTm, nfm A thE .@ l@\@l@P@ C
>(ng .,t ch;nh w(":n sA h*( .Mt !' i-n trong kh( [o tIn #' nhTn t= to ra h/( hDt cc kh%
khcn gi*a c,ng .Ing [n .7a !' cR 8(an [o !@ 2ga" c[ A nh*ng trdng h1H m' A .% c% s+ hi-( iDt
!' #i0n #c gi*a hai 0n (!; d` nh A m{uC, Nu3C3 !' m2O$ th !n csn nhi:( !Mn .: cha .1c gi[i
8("Dt@ Trong Nu3C3 m,t , #()t !: 8(":n sA h*( .Mt .ai cEa dTn [n .7a tr(":n th=ng sgH sUa .1c
8(=c h,i 2icarag(a thng 8(a@ Tnh trng sA h*( .Mt csn kh% gi[i 8("Dt hRn A nh*ng nRi c% m)t ., dTn
s= .ng !' kh( [o ! #' nRi nh)n dsng ngdi di c tS cc !Bng #Tn c)n do chiDn tranh, hin #on ha" do
kr
ng(In t'i ng("0n .? 7 s(" gi[m nghi0m trng@ mhai thc cc ng(In t'i ng("0n .Mt !' i-n #' nhTn t=
8(an trng thF hai Hht sinh >(ng .,t gi*a c,ng .Ing [n .7a !' cR 8(an [o !@ M
.: n'" .? .1c gi[i 8("Dt trong m,t s= kh( !+c, .<c it trong nh*ng nRi m' c,ng .Ing .7a
HhRng .1c "0( c/( .- th+c hin !ai trs 8(an trng trong !ic Hht tri-n !' th+c hin cc hot .,ng
8([n #a .<c thB@ Trong v2N, !Mn .: n'" .? .1c gi[i 8("Dt m,t Hh/n nhd 8("Dt .7nh cEa ch;nh
8(":n 8([n #a cho HhH dTn [n .7a tr(":n th=ng tiDn h'nh m,t s= hot .,ng sU d`ng t'i ng("0n
trong kh( [o ! nh hoi nh<t cc #oi cT" th(=c@ 2g1c #i, !ic sU d`ng t'i ng("0n cEa m,t s=
nh%m ngdi [n .7a !n csn >em #' khng chMH nh)n !' c% nh*ng tc .,ng ti0( c+c cho
ic bo tn )9u "$i cc ngun t$i ngu7n tron
kh( [o ! nh A Z32O !' V{2O@ 3,t ng(In >(ng .,t khc #' s+ nh1ng .Mt cho cc cng
t" thRng mi .- khai thc t'i ng("0n .Mt !' i-n (d/( kh;, rSng, tm c,@@@$ tron
kh( [o ! ha" kh( !+c ch(ng 8(anh kh( [o !@ Trong m2O, !7 tr; cEa kh( !+c h1H .Ing
khai thc khong s[n gT" ra nh*ng c(
tranh c?i !: !7 tr; cEa n% nfm trong Vi s[n ThD gii@ Trong Nu3u3, ch;nh 8(":n .7a HhRng
.? thMt i trong !ic ki-m sot !ic khai thc cc ng(In t'i ng("0n i-n do cc cng t" thRng mi
trong kh( [o tIn !' !ic ch<t Hh c
kh( rSng ao 8(anh n% gT" ra nh*ng thit hi cho c,ng .Ing [n .7a@ l@\@l@k@ Cc 'i hc rQt
ra !' cc thch thFc 1@ nh*ng nRi m' c,ng .Ing [n .7a tham gia 8([n #a tS nh*ng giai .on ./(
cEa !ic 8(i hoch th A .% c% nh*ng #1i ;ch cho c[ c,ng .Ing [n .7a !' ch;nh 8(":n 8([n #a@ \@
C,ng .Ing [n .7a tham gia c'ng r,ng r?i trong tMt c[ cc kh;a cnh cEa 8([n #a th c'ng ;t kh[ ncng
n[" sinh >(ng .,t P@ nh*ng kh( !+c c% m,t s= #oi hnh cBng 8([n #a, th thch thFc #' #'m thD n'o
.- c]n
c
kX
O 9i 7Sng
CHv HwP TC. NHxNG Ny
9O )Sng ,rng "701In "hRng )ha )@ ;
tham gia th thch thFc #' #'m thD n'o .- c% .1c .i:( .%@ C,ng .Ing tr(":n th=ng
.ang c% nh*ng m=i tRng tc t;ch c+c !i cc kh( [o ! trong to'n thD gii@ Cc trdng h1H
.i-n hnh .1c trnh '" chy #' nh*ng !; d` nho !: cc m=i tRng tc .%, m t[ hin trng
.ang >[" ra trong cc mi trdng khc nha( tS i-n cho .Dn cc !Bng nQi cao tr0n m<t .Mt@
Cc nghi0n cF( .i-n hnh n'" #i0n 8(an .Dn Hhong t`c, t)H 8(n !' !ic sU d`ng khc nha(
cEa cc c,ng .Ing [n .7a tr(":n th=ng, h/( hDt cc c,ng .Ing cBng Hht tri-n trong s+ h'i
hI !i mi trdng t+ nhi0n@ ChRng l@ uo tn L V2G Z{2 C l@1@ u[o tIn A
cMH 8(/n th- !' #o'i mhng c% m,t 8(/n th- n'o c% th- tIn ti m?i m?i@ Vo nh*ng s+ tha" .Gi
thdi tiDt, s+ dijn thD, d7ch nh, !' m,t #ot cc s+ kin khc m' s= Hh)n c(=i cBng cEa Mt kx
8(/n th- n'o #' s+ t("t chEng@ T(" !)", s+ t("t chEng cEa cc #o'i trong giai .on ng'" na"
tS cc
>-" ,Sng )ea )>n ng3* ]N1 7a ?=* "/
nhanh gMH 166 .Dn 1666 #/n t} # t("t chEng t+ nhi0n trong 8( khF !' c]ng dijn ra nhanh
hRn so !i s+ hnh th'nh #o'i mi@ Vo !)", !Mn .: th+c tD #' m,t 8(/n th- sh 7 t("t chEng nhanh hRn
ha" ch)m hRn !' nhTn t= n'o #' ng("0n nhTn gT" ra t("t chEng@ w(/n th- cEa #o'i s tU ChT( Ohi sh
ko d'i tr0n 1@666 ncm !' chy .i .Dn t("t chEng sa( khi c% s+ iDn .Gi !: kh; h)(, ha" 8(/n th- n'"
sh 7 t("t chEng sa( 16 ncm do s+ scn gn 8( mFc cEa con ngdi !' s+ #T" #an cEa d7ch nh Vo
cc #o'i 7 .e do .1c to th'nh Ai m,t ha" m,t !'i 8(/n th-, do
.[o t\n Ku/n th? *+ gi[i php ? .[o t\n *o+i
l@1@1@ 2h*ng Mt c)H cEa 8(/n th- nho T(" c% ngoi #, song c/n c% cc 8(/n th- #n .- [o
tIn h/( hDt cc #o'i ! nh*ng #o'i n'o c% 8(/n th- nho .:( c% ng(" cR 7 t("t dit@ Cc 8(/n th- nho
dj 7 s(" gi[m nhanh !: s= #1ng !' 7 t("t chEng c`c , ! P ng("0n nhTn ch;nh nh sa(9 nh*ng
!Mn .: !: m<t di tr(":n^ nh*ng dao .,ng !: s= #1ng 8(/n th- do nh*ng iDn .,ng ng( nhi0n trong
t} # sinh !' t} # chDt^ !' nh*ng nhij( .,ng mi trdng do nh*ng iDn .Gi !: s+ gt mIi, cnh tranh,
d7ch nh, ng(In thFc cn c]ng nh cc rEi ro !: thi0n tai >[" ra
thdng nh ch", #] #`t ha" hn hn@ l@1@1@1@ 3Mt t;nh iDn d7 di tr(":n T;nh iDn d7
di tr(":n c% t/m 8(an trng .<c it ! n% cho HhH 8(/n th- sinh !)t th;ch nghi .1c !i nh*ng iDn
.Gi cEa mi trdng@ uiDn d7 di tr(":n >[" ra do cc c th- c% nh*ng dng gene khc nha( .1c gi #'
a##en@ Cc c th- c% th- c% nh*ng a##en nhMt .7nh ho<c tG h1H cEa cc a##en mang nh*ng .<c .i-m c/n
thiDt cho HhH chQng tIn ti !' sinh s[n trong nh*ng .i:( kin mi@ Trong m,t 8(/n th-, m,t s= a##en
nhMt .7nh c% th- tha" .Gi t/n s= >(Mt hin, tS dng rMt HhG iDn cho .Dn rMt hiDm@ Cc a##en mi >(Mt
htrong 8(/n th- thng 8(a .,t iDn@ Trong cc 8(/n th- nho,
/ s= >
t hin cEa cc a##en c% th- tha" .Gi m,t cch ng( nhi0n tS thD h n'" sang thD h khc m'
.i:( n'" #i tB" th(,c !'o c th- .1c giao Hh=i@ w( trnh tr0n gi #' s+ HhTn #" gen (genetic driqt$@
mhi m,t a##en c% t/n s(Mt >(Mt hin thMH trong m,t 8(/n th- nho th >c s(Mt mMt mt ng( nhi0n trong
tSng thD h
k5
' .ng k-@ mhi >em >t m,t !; d` c% t;nh #a th("Dt !: m,t 8(/n th- cch #" m' trong .% c% \ a##en
trong m,t gen, bright .? .a ra HhRng trnh ij( dijn kh[ ncng gi[m sQt t;nh d7 h1H tU (cc c
th- c% hai dng a##en khc nha( tr0n cBng m,t gen$ trong m,t thD h ( K$ cho m,t 8(/n th- cc
con trAng th'nh .ang sinh s[n (2e$9 K
Gh2o 'h#ng trNnh n$7, nUu Du+n thH gm dQ c thH thNmii thD h c% th- gi[m 1~ t;nh d7 h1H
tU do mMt .i nh*ng a##en hiDm !' nD( 8(/n th- c% 16 c th- th mii thD h sh gi[m .i l~@ OhRng tnh
tr0n cho thM" th(,c t;nh iDn d7 di tr(":n c% th- mMt .i m,t cch .ng k- trong nh*ng 8(/n th- nho !'
s=ng cch #"@ Cc 8(/n th- nho m' c% s+ HhTn #" di tr(":n thdng mn c[m hRn !i cc [nh hAng c%
hi .Dn gen, !; d` nh s+ s(" thoi do giao Hh=i n,i dsng, s+ mMt t;nh m:m d|o tiDn h%a
(e!o#(tionar" q#e>ii#it"$ !' s+ s(" thoi do giao Hh=i >a@ 2h*ng "D( t= n0( tr0n c% th- g%H Hh/n #'m
gi[m k;ch thc 8(/n th- !' tcng >c s(Mt #o'i 7 t("t chEng@ Z(" th
i do giao Hh=i n,i dsng (inreeding deHression$9 c% rMt nhi:( cR chD khc nha( nhfm ngcn ch<n s+
giao Hh=i n,i dsng trong cc 8(/n th- t+ nhi0n@ Trong cc 8(/n th- #n cEa h/( hDt cc #o'i .,ng
!)t, cc c th- thdng khng giao Hh=i !i cc c th- .Ing h("Dt t,c g/n mnh@ Cc c th- tS m,t
8(/n th- thdng Hht tn ra khoi nRi chQng .1c sinh ra, ho<c nh*ng mBi .<c trng ha" cc t;n
hi( khc .? ngcn tr
vic giao 'hi n*i "8ng, F giao 'hi n*i "8ng, v= d` gi*a cha m !' con ci, ch( chgt ha"
s+ t+ th` tinh A cc #o'i #png t;nh thdng sh gT" n0n s+ s(" thoi c)n dsng .1c .<c trng Ai !ic ;t
con ci, ho<c con ci khng kho| mnh ha" ! sinh@ 3,t cch #a gi[i h1H #a nhMt cho s+ s(" thoi do
giao Hh=i n,i dsng #' n% cho HhH i-( hin nh*ng a##en ng(" hi .1c di tr(":n #i tS cha m@ Z+
s(" thoi do giao Hh=i n,i dsng nhi:( kh[ ncng sh #' m,t !Mn .: nghi0m trng .=i !i nh*ng 8(/n th-
nho .1c n(i nh=t trong cc !dn thQ !' cc tri nhTn gi=ng, trong cc Hhsng n(i nhTn to !' c]ng
c% th- #' !Mn .: .ng k- .=i !i m,t !'i 8(/n th- hoang di@ Z(" thoi do giao Hh=i >a (o(treeding
deHression$9 trong t+ nhi0n, cc c th- th(,c cc #o'i khc nha( hiDm khi giao Hh=i !i nha( Ai m,t
#ot cc cR chD cch #" !: t)H t;nh, sinh #a !' hnh thi m' nh*ng cR chD n'" .[m [o cho s+ giao
Hh=i chy >[" ra gi*a cc c th- trong cBng m,t #o'i@ T(" nhi0n, khi m,t #o'i trA n0n hiDm ha" nRi c
trQ cEa n% 7 hE" hoi th s+ giao Hh=i >a C tFc #' giao Hh=i khc #o'i (g
o 'hi c#Yng ?' gia cc )o'i khc nha($ C c% th- >[" ra@ 2h*ng c th- khng c% kh[ ncng tm .1c
nh*ng c th- cBng #o'i .- giao Hh=i th c% th- giao Hh=i !i m,t #o'i h h'ng@ mDt 8([ #' con ci cEa
chQng thdng "D( ha" Mt th` do thiD( s+ tRng .Ing cEa cc nhijm sgc th- c]ng nh khng c% h
enn"m th;ch h1H .1c di tr(":n tS nh*ng cha m khc #o'i@ in t1ng .% .1c gi #' s+ thoi h%a do
giao Hh=i >a@ 2h*ng con #ai n'" sh khng ao gid c% .1c tG h1H ch;nh >c cc gen .[m [o cho cc
c th- tIn t
"7>ng nh^ng ,*I0 4*+n nhb" ,nh. S< ;01 "h>:* > g*a> XhR* ]a c]ng c% th- #' kDt 8([ cEa
s+ giao Hh=i gi*a cc #o'i Hh` ha" gi*a cc 8(/n th- cEa cBng m,t #o'i@ 3Mt t;nh m:m d|o tiDn h%a9
nh*ng a##en hiDm !' nh*ng tG h1H a##en Mt thdng t(" cha th- hin nga" nh*ng ( .i-m cEa mnh
song rMt c% th- #i ! cBng th;ch h1H trong nh*ng .i:( kin mi trdng trong tRng #ai@ Z+ s(" thoi
t;nh iDn d7 di tr(":n trong nh*ng 8(/n th- c+c nho c% th- sh hn chD kh[ ncng Hh[n Fng cEa 8(/n th-
!i nh*ng iDn .Gi d'i hn cEa mi trdng nh nhijm, cc d7ch nh mi ha" s+ iDn .Gi kh; h)(
to'n c/(@ 3,t khi khng c% .E t;nh iDn d7 ditru75n, cc #o'i c% th- 7 t("t dit@ m;ch thc 8(/n th-
c% hi( 8([ (eqqecti!e HoH(#ation sine$9 c/n ao nhi0( c th- .- c% th- d(" tr .1c t;nh .a dng sinh
k4
hc trong m,t 8(/n th- Krank#in (1456$ cho rfng l6 c th- c% th- #' s= #1ng t=i thi-( c/n thiDt .-
d(" tr t;nh iDn d7 di tr(":n@ Cng thFc cEa bright cho thM" rfng m,t 8(/n th- c% l6 c th- chy mMt
.i kho[ng 1~ t;nh iDn d7 cEa n
trong mii thD h, ! thD n0n sU d`ng con s= n0( tr0n #' kh an to'n@ T(" nhi0n, con s= n'" c%
.1c #' d+a tr0n kDt 8([ nghi0n cF( tS cc .,ng !)t n(i n0n !ic H d`ng n% !i cc #' hoang d? #'
khng chgc chgn@ Thng 8(a !ic sU d`ng cc s= #i( !: t} # .,t iDn A r(Ii giMm VrosoHhi#a ,
Krank#in d? g1i a rfng, trong nh*ng 8(/n th- c% l66 c th-, t} # iDn d7 di tr(":n mi hnh th'nh do
.,t iDn c% th- fng !i t;nh iDn d7 di tr(":n 7 mMt .i Ai k;ch thc nho cEa 8(/n th-@ V[i gi tr7
n'" .1c gi #' ng("0n tgc l6_l66, tFc #' cc 8(/n th- cch #" c/n Hh[i c% ;t nhMt l6 c th- !' #a
tAng hRn #' c% l66 c th- nhfm d(" tr t;nh iDn d7 di tr(":n cEa 8(/n th- .%@ 2g("0n tgc l6_l66
khng dj H d`ng trong th+c tD ! !i gi[ thiDt rfng m,t 8(/n th- #' t)H h1H cEa 2 c th- trong .% tMt
c[ cc c th- .:( cBng c% kh[ ncng giao Hh=i !' sinh s[n@ T(" nhi0n, nhi:( c th- trong m,t 8(
thH )i kh@ng sinh sn !#3c vN nhng ); "o nh# tuzitc, sFc kho| "D(, ! sinh, s(" dinh
dpng, cR th- nho ho<c do cc cM( trQc >? h,i .? c[n trA khng cho m,t !'i c th- tm ra n .di
cEa mnh@ Vo nh*ng "D( t= n0( tr0n n0n k;ch thc 8(/n th- c% hi( 8([ (2e$ cEa nh*ng c th- trong
., t(Gi sinh s[n thdng #' nho hRn k;ch thc th+c cEa 8(/n th- (act(a# HoH(#ation sine$@ t} # mMt
t;nh iDn d7 di tr(":n #' d+a !'o k;ch thc 8(/n th- c% hi( 8([ n0n s+ s(" thoi t;nh iDn d7 c% th-
rMt tr/m trng nga" c[ khi k;ch thc th+c tD cEa 8(/n th- #' kh #n@ 3,t 8(/n th- c% k;ch thc hi(
8([ nho hRn k;ch thc th+c tD c% th- >(Mt hin trong nh*ng .i:( kin sa(9 T} # gii t;nh khng
tRng >Fng ((ne8(a# s
ra
t
$9 do ng( nhi0n m' 8(/n th- c% th- c% t} # khng tRng >Fng gi*a con .+c !' con ci@ ;
d`, nD( 8(/n th- cEa cc #o'i .Rn giao (monogamo(s$ nh #o'i nging gIm \6 con .+c !' r con ci
th chy c% 1\ c th- sh tham gia !'o hat .,ng giao Hh=i@ Trong trdng h1H n'", k;ch thc 8(/n th-
c% hi( 8([ #' 1\ chF khng Hh[i #' \r@ nh*ng nh%m .,ng !)t tH giao khc (Ho#"gamo(s$, !; d`
nh A h[i c(, m,t con .+c c% ( thD c% th- cai 8([n m,t s= #1ng #n con ci !' ngcn c[n khng cho
cc con .+c khc giao Hh=i !i nh*ng con ci di 8(":n cai 8([n cEa n%@ nh hAng cEa s= #1ng
khng tRng >Fng gi*a con .+c !' con ci .Dn k;ch thc th+c 2e c% th- m t[ theo cng thFc9 2e
Trong .% 2m !' 2q #' s= c th- .+c !' ci trong 8(/n th-@ mhc !i tr
g h3' m*t con !c v$ m*t con ci th'nh m,t c<H n .di !&nh !ijn nh A #o'i nging, A .T"
cc c th- .+c c% th- tham gia giao Hh=i !i nhi:( con ci, do !)" k;ch thc th+c cEa 8(/n th- c% #n
hRn@ ; d`, m,t 8(/n th- h[i c( c% r con .+c !' r6 con ci c% kh[ ncng tham gia sinh s[n, th k;ch
thc th+c tD cEa 8(/n th- trong trdng h1H n'" #' \\ theo cng thFc, chF khng Hh[i #' 1\, nh
trdng h1H A nging, c]ng khng Hh[i #' r6 dB rfng m,t con .+c c% th- giao
hi vCi nhi5u con ci, Gh2o Dui )ut, khi t% ) giCi t;nh cEa nh*ng c th- trong ., t(Gi sinh s[n
c'ng trA n0n mMt cTn fng th t} # gi*a k;ch thc 8(/n th- c% hi( 8([ !' tGng #1ng c th- (2e_2$
sh gi[m >(=ng@ Z+ iDn .,ng !: s[n Hhm sinh s[n9 A nhi:( #o'i, s= #1ng con non cEa tSng c th-
thdng c% s+ khc nha( .ng k-@ i:( n'" c'ng .Qng hRn !i th+c !)t m' trong .% m,t s= cT" chy c%
th- sinh ra m,t !'i ht trong khi .% c% nh*ng cT" khc #i sinh ra h'ng ng'n ht@ ic sinh ra m,t s=
con ci khng .Ing .:( trong 8(/n th- sh dn .Dn s+ s(" gi[m .ng k- cEa 2e do m,t s= ;t c th-
trong thD h hin ti .? to n0n s+ khng cTn .=i trong 8( gen cEa thD h tiDH theo@ 2h*ng dao .,ng
Mt thdng !' nh*ng c[n trA 8(/n th-9 .=i !i m,t s= #o'i, k;ch thc 8(/n th- dao .,ng .ng k- tS
thD h n'" sang thD h khc
*+m cho kch th$c Ku/n th? c hiu Ku[ ,] dao ng trong kho[ng
l6
S thMH nhMt .Dn cao nhMt@ 2h !)" chy c/n m,t ncm c% s+ s(" gi[m #n !: s= #1ng c
th- trong 8(/n th- sh ko theo s+ gi[m sQt .ng k- cEa 2e@ 2g("0n tgc n'" ko theo m,t hin
t1ng gi #' c[n trA 8(/n th-, khi m,t 8(/n th- 7 gi[m k;ch thc nghi0m trng th nh*ng
a##en hiDm trong 8(/n th- sh 7 mMt .i nD( khng c% c th- n'o mang nh*ng a##en n'" s=ng
s%t !' sinh s[n@ 3,t #oi c[n trA .<c it thdng gi #' hi( Fng #)H .'n (qo(nder eqqect$ sh
>(Mt hin khi m,t !'i c th- rdi o 8(/n th- #n .- th'nh #)H m,t 8(/n th- mi@ w(/n th- mi
n'" thdng c% ;t t;nh iDn d7 di tr(":n so !i 8(/n th- #n ng("0n thE"@ l@1@1@\@ uiDn
.Gi !: s= #1ng c th- trong 8(/n th- Trong .i:( kin mi trdng Gn .7nh #a tAng, m,t
8(/n th- sh Hht tri-n cho .Dn khi .t mFc cao n
t kh[ ncng ch7( t[i (carr"ing caHacit"$ cEa mi trdng@ Ti ngpng n'", t} # sinh tr(ng nh
tr0n m,t c th- #' sh ngang fng !i t} # chDt tr(ng nh !' sh khng c% s+ tha" .Gi n'o !: k;ch
thc cEa 8(/n th-@ T(" nhi0n, trong th+c tD, cc c th- cEa m,t 8(/n th- thdng khng sinh ra m,t
s= #1ng con ci tr(ng nh m' ho<c #' khng sinh s[n, ho<c s= con ci ;t hRn nh 8(Tn, ho<c #'
nhi:( hRn nh 8(Tn@ ChSng n'o k;ch thc 8(/n th- csn #n th tr7 s= tr(ng nh sh c(ng cMH nh*ng
chy s= ch;nh >c !: hin trng .ang tiDH dijn trong 8(/n th-@ TRng t+, t} # chDt tr(ng nh trong m,t
8(/n th- c% th- .1c >c .7nh thng 8(a nghi0n cF( m,t s= #1ng #n cc c th- trong 8(/n th-@ mhi
k;ch thc 8(/n th- gi[m di l6 c th-, s+ khc nha( A mii c th- !: sFc s=ng .1c th- hin fng t}
# sinh !' t} # chDt sh gT" n0n dao .,ng k;ch th
8(/n th- m,t cch ng( nhi0n@ 2D( k;ch thc 8(/n th- dao .,ng theo chi:( .i >(=ng trong
m,t ncm n'o .% do t} # chDt cao hRn !' t} # sinh thMH hRn so !i gi tr7 tr(ng nh th kDt 8([ #'
8(/n th- 7 th( nho !' sh trA n0n mn c[m hRn so !i nh*ng "D( t= iDn .,ng s= #1ng trong nh*ng
ncm tiDH theo@ 2h*ng dao .,ng ng( nhi0n !: k;ch thc 8(/n th- theo chi:( hng tcng #0n th c(=i
cBng sh 7 gii hn Ai kh[ ncng ch7( t[i cEa mi trdng !' sa( .% 8(/n th- #i dao .,ng theo chi:( .i
>(=ng@ Vo !)", mii khi 8(/n th- 7 th( nho #i do nRi c trQ 7 Hh hE" ha" 7 chia cgt th s+ iDn
.,ng s= #1ng 8(/n th- sh trA th'nh m,t "D( t= 8(an trng !' 8(/n th- .% rMt dj 7 t("t chEng@
i)u *o+i ng vt, cc Ku/n th? nh^ th$%ng kh#ng _n Dnh do
( trQc >? h,i 7 Hh !p khi 8(/n th- gi[m >(=ng .Dn m,t mFc nhMt .7nh n'o .%@ Cc .'n .,ng
!)t cn co ha" cc .'n chim c% th- khng c% kh[ ncng tm kiDm thFc cn ha" t+ [o ! mnh khi s=
#1ng c th- trong 8(/n th- cEa chQng 7 gi[m >(=ng .Dn m,t mFc nhMt .7nh@ 2h*ng .,ng !)t scn gt
mIi theo /" nh ch% hoang ha" s tU c% th- c/n Hh[i c% m,t s= #1ng c th- nhMt .7nh n'o .% th
mi scn mIi c% hi( 8([@ NMt nhi:( 8(/n th- cEa #o'i .,ng !)t s=ng trong nh*ng kh( HhTn = r,ng
#n nh gM( ha" c !oi c% th- sh khng tm .1c n .di cho mnh m,t khi m)t ., 8(/n th- A mFc
8( thMH@ in t1ng n'" .1c gi #' hi( Fng L##ee@ l@1@1@P@ Z+ iDn .Gi mi trdng !' cc
thi0n tai 2h*ng iDn .Gi ng( nhi0n !: mi trdng sinh hc !' !)t #a c% th- gT" n0n nh*ng iDn .Gi
!: cM( trQc 8(/n th- cEa m,t #o'i@ ; d`, 8(/n th- cEa m,t #o'i tho .ang c% ng(" cR t("t dit c% th-
#' do ch7( [nh hAng cEa cEa nh*ng dao .,ng !: 8(/n th- cEa #o'i hR( cBng c% #oi cT" thFc cn
tRng t+ nh cT" thFc cn cEa tho, ha" 8(/n th- cEa #o'i co ch("0n cn th7t tho n'" c]ng ch7( [nh
hAng cEa cc #o'i ka sinh !' cc #oi nh cEa n%@ 2h*ng dao .,ng !: .i:( kin t+ nhi0n (mi
trdng !)t #a$ c]ng c% th- [nh hAng .Dn 8(/n th- #o'i tho n%i tr0n9 nh*ng ncm c% ma th()n gi%
hsa, c% th- to .i:( kin th()n #1i cho
[1 )R* 9() ?O L0kn "hK "hz ;t Xh:" "7*Kn$
n ?O> nh^ng n89 4h
hn sh hn chD s+ Hht tri-n cEa cT" c=i !' do .% tho c% th- 7 chDt .%i@ Cc thi0n tai
>[" ra m,t cch Mt thdng nh hn hn, ?o t=, #] #`t, .,ng .Mt, nQi #Ua, ch" !' hin t1ng
l1
chDt theo ch( kx trong cc 8(/n >? sinh !)t, c]ng gT" n0n nh*ng dao .,ng #n trong cM( trQc
8(/n th-@ Thi0n tai c% th- giD
chDt m,t Hh/n 8(/n th- nhng c]ng c% th- ti0( dit to'n , 8(/n th- trong kh( !+c@
C% rMt nhi:( !; d` !: hin t1ng chDt h'ng #ot, c% khi .Dn X6 C 46~ s= #1ng c th- trong
8(/n th- cc #o'i thQ #n@ 3<c dB >c s(Mt >[" ra thi0n tai trong m,t ncm #' rMt thMH, song
trong h'ng th)H k} ha" thD k} th ho'n to'n c% th- >[" ra@ l@1@\@ w(/n th- iDn thi
(3etaHoH(#ation$ l@1@\@1@ mhi nim Tr[i 8(a thdi gian, 8(/n th- cEa m,t #o'i c% th- 7
b" ,* > "01+" )heng )u) MS i 9S" ?fng nO> ,@
' cc 8(/n th- mi c% th- sh .1c hnh th'nh A nh*ng !Bng th;ch h1H g/n .%@
th=ng tm thdi n'"
" nh*ng 8(/n th- iDn .,ng s= #1ng .1c #i0n kDt !i nha( nhd s+ di nh)H .1c gi
#' 8(/n th- iDn thi@ w(/n th- iDn thi #' t)H h1H cc 8(/n th- nho (s(HoH(#ations$ cEa m,t
#o'i s=ng it #)H trong mii m[nh nho cEa nRi c trQ trong m,t !Bng sinh c[nh, tIn ti .1c
do s cTn fng gi*a t("t chEng c`c , !' Hh`c hIi cEa cc 8(/n th-, nhd !'o s+ di nh)H cc
c th- tS m,t ho<c m,t !'i 8(/n th- n'" ti cc 8(/n th- khc (!; d` cc 8(/n th- tIn ti A
cc nRi A ri0ng it do h)( 8(a cEa !ic chia cgt do cc hot .,ng sU d`ng .Mt cEa con ngdi$
l@1@\@\@ w(/n th- tr(ng tTm, 8(/n th- ! tinh Cc 8(/n th- iDn thi thdng c% m,t !'i 8
n th- tr(ng tTm !' cc 8(/n th- ! tinh (.7a HhRng$@ Cc 8(/n th- m' A .M" c% t} #
gia tcng s= #1ng c th- cao
to ra m,t s= #1ng c th- d thSa .1c gi #' cc 8(/n th- tr(ng tTm ha" 8(/n th-
g=c (so(rceC HoH(#ation$@ Z= #1ng c th- d thSa tS cc 8(/n th- tr(ng tTm n'", sh di nh)H
!'o cc 8(/n th- c% t} # gia tcng s= #1ng c th- thMH, thdng 7 t("t chEng c`c ,, .1c
gi #' cc 8(/n th- ! tinh (ha" 8(/n th- s(" thoi C sink HoH(#ation$@ Cc 8(/n th- ! tinh c%
th- #n hRn cc 8(/n th- tr(ng tTm, th)m ch; c% th- c% s= #1ng c th- #n hRn, nhng do
chMt #1ng nRi c trQ thMH n0n cc 8(/n th-
tinh c% th- t("t chEng nD( khng c% s+ di nh)H c th- tS cc 8(/n th- tr(ng tTm@ Z+ di nh)H
cc c th- tS 8(/n th- tr(ng tTm ti cc 8(/n th- ! tinh [o .[m cho stn ti cJa8
n "hK M*Tn "h:*. R* ?=* ):) L0kn "hK M
l\
n thi, s+ Hh h(} nRi c trQ cEa m,t 8(/n th- tr(ng tTm c% th- sh dn .Dn s+ t("t chEng cEa
cc 8(Tn th- ! tinh, !=n #' nh*ng 8(/n th- Hh` th(,c nhi:( !'o 8(/n th- tr(ng tTm@ 2h*ng nhij(
.,ng do con ngdi to ra gT" c[n trA cho s+ di nh)H cEa cc c th- nh r'o chgn, .dng s, .)H
nc,@@@ c]ng c% th- #'m gi[m t=c ., nh)H c gi*a cc kh( !+c c trQ khc nha( cEa #o'i !' tS .% #'m
gi[m, th)m ch; #'m mMt .i kh[ ncng ti #)H 8(/n th- sa( khi >[" ra s+ t("t chEng c`c ,@ nh
@1@ w(/n th- iDn thi@ Trong 8(/n th- iDn thi, cc nRi A ng(In (sm m'($ to ra s= #1ng c
th- !1t tr,i, sh di c ti cc nRi c trQ ! tinh (Hh/n sng$@( zzz@{YC2@org $ l@1@P@ Zinh thi hc c
th- (L(teco#og"$ i-m then ch=t .- [o tIn !' 8([n #a m,t #o'i hiDm, .ang c% ng(" cR t("t chEng #'
Hh[i c% hi-( iDt ./" .E !: m=i 8(an h sinh hc cEa #o'i .% !i mi trdng ch(ng 8(anh !' tnh
trng 8(/n th- cEa #o'i .%@ 2h*ng thng tin nh thD thdng .1c gi #' #7ch sU t+ nhi0n (nat(ra#
histor"$, ho<c .i khi .1c gi m,t cch .Rn g
n#' Zinh thi hc (co#og"$, trong khi th+c ra theo ng("0n tgc khoa hc th !ic tm hi-( chy m,t #o'i n'o
.% sh .1c gi #' Zinh thi hc c th- (L(teco#og"$@ Vi .T" #' cc nh%m cT( hoi !: sinh thi
hc c th- c/n .1c #'m sng to k
iDn h'nh thiDt kD !' th+c hin m,t cch c% hi( 8([ nh*ng chRng trnh [o tIn A mFc 8(/n th-@ =i !i
h/( hDt cc #o'i, chy m,t !'i trong s= nh*ng cT( hoi n'" sh c% nga" cT( tr[ #di m' khng c/n .i:(
tra nghi0n cF( th0m@ T(" nhi0n,
Qg ta thdng #i Hh[i ra 8("Dt .7nh !: !ic 8([n #a m,t #o'i trc khi c% .1c nh*ng thng tin .% ha"
trong khi cc thng tin .ang .1c th( th)H@ Ne r'ng #' cc #oi thng tin th( th)H sh tB" th(,c !'o
cc .<c .i-m cEa #o'i@
trdng9 #o'i n'" .1c tm thM" trong nh*ng dng c trQ n'o !' din t;ch mii nRi c trQ .% #' ao
nhi0( 3i trdng iDn .Gi nh thD n'o 8(a thdi gi
' khng gian T/n s(Mt mi trdng 7 tc .,ng Ai thi0n tai nh thD n'o Z+ HhTn =9 #o'i .1c
tm thM" ti .T( trong nRi c trQ o'i n'" c% di ch("-n !' di c gi*a cc nRi c trQ, cc !Bng .7a
#a trong kho[ng thdi gian m,t ng'" ha" m,t ncm khng mh[ ncng to th0m nRi c trQ mi cEa
#Ii ra sao
2h*ng m=i tRng tc sinh hc9 #o'i c/n #oi thFc cn g !' cc nh( c/( khc c/n c% #' g 2h*ng #o'i
cnh tranh thFc cn !' cc nh( c/( khc C% nh*ng !)t cn mIi, sT
hi !' cc ka sinh trBng n'o c% tc .,ng .Dn k;ch thc 8(/n th- #o'i nh thi hc9 !i k;ch
thc, hnh dng, m'( sgc !' : m<t cR th- nh thD n'o th cho HhH #o'i tIn ti trong mi trdng
sinh s=ng cEa n% Zinh #a hc9 cc c th- cEa m,t
oi c/n aonhi0( #1ng thFc cn, nc, m(=i khong !' cc chMt c/n thiDt khc .- c% th- tIn ti, sinh
trAng !' sinh s[n 3ii
th- sU d`ng ng(In n%i tr0n !i hi( s(Mt nh
hD n'o o'i c% th- dj 7 tGn thRng trong cc .i:( kin kh; h)( khgc nghit nh n%ng, #nh !' gi% ma uiDn .,ng s= #1ng 8
n th-9 k;ch thc 8(/
th- c% hin ti #' ao nhi
!' trc .
#' ao nhi0( Z= #1ng c th
c% Gn .7nh khng ha" tcng #0n ho<c gi[m .i T)H t;nh9 tSng c th- c% c/n h'nh .,ng
nh thD n'o .- #o'i c% th- tIn ti .1c trong mi trdng s=ng cEa mnh Cc c th- cEa #o'i giao Hh=i
lP
!' sinh s[n nh thD n'o Cc c th- cEa #o'i c% 8(an h tRng hG !i nha( nh thD n'o, h1H tc !i
nha( ha" cnh tranh Vi tr(":n hc9 nh*ng iDn .Gi !: hnh thi !' sinh #a gi*a cc c th- c%
Hh[i #' do di tr(":n .i:( khi-n ha" khng P@P@1@ Th( th)H thng tin !: #7ch sU t+ nhi0n 2h*ng thng
tin cR [n c/n thiDt cho !ic [o tIn m,t #o'i ha" cho !
c >c .7nh hin trng cEa #o'i .% c% th- th( th)H tS P ng(In ch;nh9 T'i #i( .? >(Mt [n Cc t'i
#i( khng cng = i th+c .7a P@P@\@ w(an trgc cc 8(/n th- 3,t cch .- tm hi-( tnh trng cEa m,t
#o'i 8( hiDm n'o .% #' .i:( tra s= #1ng cc c th- cEa #o'i ti th+c .7a !' HhTn t;ch cc s= #i( 8(an
trgc 8(/n th- cEa
% 8(a thdi gian@ ufng cch .i:( tra s= #1ng c th- #<H .i #<H #i theo m,t 8(?ng thdi gian nhMt .7nh ta
c% th- >c .7nh .1c nh*ng iDn .,ng 8(/n th- theo thdi gian@ TS .% chQng ta iDt .1c nh*ng >(
hng #T( d'i cEa 8(/n th- nh tcng ha" gi[m s= #1ng c th- do hot .,ng cEa con ngdi gT" ra !i
nh*ng dao .,ng nggn hn do thdi tiDt ha" nh*ng hin t1ng t+ nhi0n khng d+ .on trc .1c gT"
ra@ Cc nghi0n cF( !: 8(an
gc .ang Hht tri-n rMt mnh ! cc ch;nh HhE !' cc tG chFc [o tIn ng'" c'ng 8(an tTm .Dn
!i0c [o ! nh*ng #o'i 8(a hiDm !' .ang c% ng(" cR t("t dit@ Vng d+ n 8(an trgc HhG iDn nhMt
#' ki-m k0 !' nh*ng nghi0n cF( !: iDn .,ng s= #1ng, nh*ng nghi0n cF( mang t;nh .i:( tra cR [n
chiDm t} # ;t hRn C mi-m k09 .Rn gi[n chy #' .Dm s= #1ng c th- c% trong 8(/n th-@ ufng cch ki-m
k0 #<H #i theo nh*ng 8(?ng thdi gian nhMt .7nh c% th- >c .7nh .1c 8(/n th- .% #' Gn .7nh, tcng #0n
ha" gi[m .i !: s= #1ng@ T" #' HhRng HhH ;t t=n km !' dj #'m, .
tr[ #di cho nh*ng cT( hoi nh hin ti c% ao nhi0( c th- trong 8(/n th-^ trong s(=t 8(?ng thdi
gian ki-m k0, 8(/n th- n'" Gn .7nh !: s= #1ng c th- ha" tcng #0n ho<c gi[m .i@ C i:( tra9 ngo'i
!ic sU d`ng HhRng HhH #M" m( #<H #i .- c t;nh m)t ., cEa #o'i trong 8(/n >?@ 3ii !Bng sh
.1c chia th'nh nhi:( kh( !+c #M" m( !' .Dm s= #1ng c th- trong mii kh( !+c n'"@ Za( .% cc
kDt 8([ sh .1c 8(i !: gi tr7 tr(ng nh !' .1c d+ng .- c t;nh k;ch thc
h+c tD cEa 8(/n th-@ Cc HhRng HhH .i:( tra .<c it c% gi tr7 khi cc Hha Hht tri-n trong
m,t ch( trnh s=ng cEa #o'i #' kh% Hht hin, rMt nho ho<c khng th- hin, !; d` giai .on ht cEa
nhi:( #o'i th+c !)t ha" cc giai .on M( trBng cEa .,ng !)t khng >Rng s=ng@ C Cc nghi0n cF( !:
iDn .,ng s= #1ng 8(/n th-9 sh theo dei nh*ng c th- .? iDt trong 8(/n th- .- >c .7nh t=c ., tcng
trAng, sinh s[n !' t} # s=ng cEa chQng@ 2ghi0n cF( n'" c/n ao 8(t ./" .E cc c th- th(,c mi
#Fa t(Gi !' mi k;ch thc@ 3ii ch("0n ng'nh c% m,t k th()t ri0ng .- theo dei cc c th- theo thdi
gian9 cc nh' .i-( hc th .eo !sng !'o chTn chim, cc
' thR hc thdng .eo i-n !'o tai .,ng !)t !' cc nh' th+c !)t th ggn i-n nhm !'o cT"@
2h*ng nghi0n cF( !: iDn .,ng s= #1ng 8(/n th- c% th- c(ng cMH nh*ng thng tin !: cM( trQc t(Gi
cEa 8(/n th-@ 3,t 8(/n th- Gn .7nh thdng c% cM( trQc t(Gi .<c trng gi*a c th- non, c th- mi
trAng th'nh !' c th- gi'@ 2D( !'o m,t giai .on ha" #Fa t(Gi n'o .% m' khng thM" >(Mt hin ha"
>(Mt hin !i m,t s= ;t c th- trAng th'nh, .<c it !'o giai .on ./(, th .i:( .% #' dM( hi( cho
thM" rfng 8(/n
lk
K nO1 ,ang )@ ng01 ) M ;01 "h>:*. Tng "<$
0 g`X 9S" ;R #Jng #=n ):) )
th- non !' c th- mi trAng th'nh th .% #' .<c .i-m th- hin cho thM" rfng 8(/n th- .ang Hht
tri-n A trong trng thi Gn .7nh ho<c th)m ch; #' .ang Hht tri-n@ 2ghi0n cF( iDn .,ng s= #1ng 8(/n
th- c]ng cho HhH Hht hin nh*ng .<c trng !: khng gian cEa #o'i, m,t "D( t= rMt 8(an trng trong
!ic d(" tr kh[ ncng s=ng s%t .=i !i cc 8(/n th- cch #"@ Z= #1ng cc 8(/n th- cEa #o'i, s+ di ch("-n
gi*a cc 8(/n th- !' s+ Gn .7nh cEa cc 8(/n th- theo khng gian !' thdi gian .:( #' nh*ng ti0( ch;
8(an trng c/n >em >t, .<c it .=i !i nh*ng #o'i thdng >(Mt hin di dng nh*ng 8(/n th- tm
thdi ha" nh*ng 8(/n th- khng Gn .7nh .1c hnh th'nh do di c@ l@1@k@ Z+ hnh th'nh, ti #)H cc 8(/n
th- mi l@1@k@1@ Cc tiDH c)n cR [n Tha" ! chy 8(an st th` .,ng s+ tiDn ti t("t chEng cEa cc #o'i
.ang ng(" cMH, nhi:( nh' sinh hc [o tIn .? gt ./( >T" d+ng cc cch tiDH c)n nhfm [o ! nh*ng
#o'i n'"@ - c% th- th+c hin m,t cch hi( 8([ !ic thiDt #)H 8(/n th- mi chQng ta c/n Hh[i hi-( re
h*ng "D( t= gT" n0n s+ s(" gi[m cc 8(/n th- hoang d? an ./( !' do !)" #oi trS .
c nh*ng "D( t= .% ho<c ch; ;t c]ng ki-m sot .1c chQng@ ; d` nD( m,t #o'i chim .<c h*(
.? 7 dTn .7a HhRng scn gt ngo'i t+ nhi0n .Dn mFc sgH 7 t("t chEng, cc kh( !+c .| trFng cEa
chQng th 7 hE" hoi do cc hot .,ng Hht tri-n !' trFng cEa chQng 7 cc #o'i ngoi #ai cn, th tMt c[
nh*ng !Mn .: n0( tr0n c/n Hh[i .1c .: c)H .Dn trong c
Rng trnh ti #)H 8(/n th-@ 2D( chy .Rn th(/n Hh%ng th;ch cc con chim .1c n(i nhTn to
!'o t+ nhi0n m' khng trao .Gi 'n c !i ngdi dTn .7a HhRng, !: m,t s+ tha" .Gi trong HhRng
thFc sU d`ng .Mt, !' !ic ki-m sot cc #o'i ngoi #ai sh dn .Dn kDt 8([ #' s+ 8(a" trA #i cEa tnh
hnh an ./( nm . ao o@ C% P cch tiDH c)n cR [n .? .1c sU d`ng .- thiDt #)H 8(/n th- .,ng
th+c !)t mi@ ChRng trnh ti d( nh)H (reintrod(ction Hrogram$9 #' cch
h[ nh*ng c th- .? .1c nhTn n(i trong .i:( kin n(i nh=t ha" th[ nh*ng c th- th( th)H ngo'i
t+ nhi0n !'o kh( !+c c trQ c] cEa chQng, nRi #o'i n'" .? #T( khng csn >(Mt hin n*a@ 3`c .;ch cR [n
cEa chRng trnh n'" #' nhfm ti to m,t 8(/n th- mi trong mi trdng ng("0n thE" cEa n%@ ChRng
trnh mA r,ng (a(gmentation Hrogram$9 #' th[ cc c th- !'o m,t 8(/n th- .ang tIn ti .- #'m tcng k;ch
thc !'o 8( gen cEa n%@ Cc c th- .1c Hh%ng th;ch n'" c% th- #' cc c th- hoang d? .1c gt gi* A
m,t nRi n'o .% ho<c chQng #' nh*ng c th- .1c nhTn n(i nh=t@ ; d` di-n hnh cho cch tiDH c)n n'" #'
nh*ng con .Ii mIi mi nA .1c n(i gi* trong nh*ng giai .on ./( cEa s+ Hht tri-n con non, dj 7
thRng tGn rIi sa( .% mi th[ trA #i !'o i-n@ ChRng trnh d( nh)H (introd(ction Hrogram$9 trong .%
cc #o'i .
g th+c !)t .1c ch("-n .Dn nh*ng kh( !+c nfm n
'i Hhm !i HhTn = cEa chQng !i h" !ng rfng 8(/n th- mi sh .1c hnh th'nh@ Cch tiDH c)n nh
!)" c% th- th;ch h1H khi mi trdng ng("0n thE" cEa #o'i .? 7 hE" hoi ti mFc #o'i khng th- tiDH
t`c tIn ti A .%, ho<c khi cc "D( t= gT" s(" thoi an ./( !n csn .% khiDn cho !ic ti d( nh)H
khng th- th+c hin .1c@ ic d( nh)H m,t #o'i !'o nh*ng .7a .i-m mi c/n .1c s(" t;nh cn th)n
.- .[m [o rfng #o'i n'" khng gT" hi ti h sinh thi mi !' khng gT" hi ti cc 8(/n th- [n .7a
.ang c% ng(" cR t("t dit@ C]ng c/n Hh[i th)n trng .- .[m
rfng cc c th- mi khng mang theo nh*ng nh t)t 7 nhijm trong thdi kx n(i nh=t ! .i:(
.% c% th- gT" Hht d7ch !' giDt hi cc 8(/n th- hoang d?@ 2h*ng .i:( c/n #( a .- c% d+ n th'nh
cng 2h*ng .,ng !)t .1c tr[ #i thi0n nhi0n c% th- .si hoi s+ 8(an tTm !' hG tr1 .<c it
trong 8( trnh th[ c]ng nh nga" sa( khi .1c th[@ Cc con !)t c% th- !n .1c n(i cn !' .1c che
chA ti .i-m th[ trong m,t thdi gian cho .Dn khi chQng c% kh[ ncng t+ tIn ti, ho<c ti .i-m th[,
ll
chQng #/n #1t .1c th[ ra rIi nh=t !'o #Ing cho .Dn khi chQng th;ch nghi .1c !i cc .i:( kin cEa
kh( !+c .% mi thi@ C% th- c/n th0m nh*ng can thiH nD( nh cc c
!)t c% i-( hin khng th- tIn ti, .<c it trong thdi kx hn hn ha" khan hiDm thFc cn@ -
cc d+ n ti #)H 8(/n th- th'nh cng c/n #( tTm .Dn kh;a cnh tG chFc !' t)H t;nh >? h,i cEa cc .,ng
!)t sa( khi chQng .1c th[ ra@ ngo'i t+ nhi0n, cc .,ng !)t, .<c it #' cc #o'i thQ !' m,t s= #o'i
chim thdng hc hoi #n nha( !: mi trdng cEa chQng !' cch giao tiDH >? h,i gi*a cc th'nh !i0n
trong #o'i@ 2h*ng .,ng !)t n(i thdng khng c% nh*ng k} ncng c/n thiDt .- tIn ti trong mi trdng
t+ nhi0n, chQng thiD( cc k} ncng giao tiDH >? h,i c/n thiDt .- tm kiDm thFc cn, c[m nh)n ng(" hi-m,
tm n .di !' n(i con@ - !1t 8(a nh*ng trA ngi c% t;nh >? h,i n'", nh*ng #o'i !)t n(i c/n Hh[i
.1c h(Mn #("n trc khi th[ chQng #i !'o mi trdng t+ nhi0n@ 3=i giao tiDH >? h,i #' m,t trong
nh*ng t)H t;nh kh% nhMt m' con ngdi Hh[i d" cc #o'i chim thQ n(i Ai ! c
ng ta csn hi-( iDt rMt ;t !: s+ tinh tD cEa t)H t;nh >? h,i A h/( hDt cc #o'i@ T(" nhi0n, .? c% m,t
s= th'nh cng trong trong !ic >? h,i h%a cc #o'i thQ .1c nhTn n(i@ Trong m,t s= trdng h1H, con
ngdi gt chc !| 0n ngo'i !' cU chy cEa cc con !)t hoang d?@ OhRng HhH n'" .<c it 8(an trng
khi Hh[i tiDH >Qc !i cc con non ! chQng c/n Hh[i iDt cch nh)n iDt .Ing #oi chF khng Hh[i #' con
ngdi ha" nh*ng #o'i n(i dpng chQng@ Trong m,t s= trdng h1H, nh*ng c th- hoang d? cBng #o'i sh
.1c dBng #'m hng dn !i0n cho cc c th- n(i@ Cc con !1n gt ngo'i t+ nhi0n .? .1c nh=t
ch(ng !i cc !1n n(i .- chQng to n0n cc nh%m >? h,i !' sa( .% chQng sh .1c th[ #i !'o t+ nhi0n
!i h" !ng rfng !1n n(i sh hc hoi cch s=ng tS tS !1n hoang d?@ ic ti #)H cc 8(/n th- mi cho
cc #o'i th+c !)t hiDm !' c% ng(" cR
"t dit c% s+ khc it !: cR [n so !i nh*ng nG #+c ti #)H cc 8(/n th- .,ng !)t c% >Rng
s=ng tr0n cn@ ,ng !)t th c% th- Hht tn ti cc .7a .i-m mi !' chE .,ng tm kiDm cc !7 tr; c%
.i:( kin th;ch h1H nhMt .=i !i chQng@ Trong trdng h1H cEa th+c !)t th ht sh .1c Hht tn ti cc
.7a .i-m mi nhd gi%, nc !' .,ng !)t@ 3,t khi ht .? rRi >(=ng .Mt th n% sh khng ch("-n d7ch
.1c n*a, k- c[ khi !7 tr; mi th;ch h1H nhMt cho n% chy !'i a centimet@ 7 tr; n'" .<c it 8(an trng
.=i !i s+ sinh tIn cEa th+c !)t ! nD( .i:( kin mi trdng #' 8( ngng, ho<c 8( nhi:( %ng rTm,
8( kh ha" 8( m t .:( khiDn cho ht khng n" m/m ho<c m/m
t )hT". S< nh*V0 #>-n > )h:1 )@ 4h* )jng #O )kn "h*T" ,
thiDt #)H 8(/n th- gi=ng cT" con mi A m,t s= #o'i@ 2hn ch(ng, cc #o'i th+c !)t hiDm, .ang
c% ng(" cR t("t dit thdng khng ti #)H .1c 8(/n th- fng cch gieo ht ti cc .7a .i-m c% !|
nh HhB h1H !i chQng@ - tcng cR h,i th'nh cng, cc nh' th+c !)t hc thdng cho ht n" m/m !'
chcm s%c cT" con trong cc .i:( kin mi trdng Gn .7nh@ Chy ti khi cT" con .? 8(a giai .on "D( t
chQng mi .1c cM" ra mi trdng ngo'i@ Trong m,t s= trdng h1H khc, cT" con .1c Fng tS 8(/n
th- hoang d? .ang sinh s=ng (thdng 8(/n th- n'" ho<c .ang c% ng(" cR 7 t("t dit ho<c !ic #M" .i
m,t t} # rMt nho sh khng gT" hi g cho 8(/n th-$, rIi .em cM" !'o m,t nRi khc th;ch h1H song
cha c% 8(/n th- cT" n'" chiDm cF@ l@1@k@\@ Cc chRng trnh ti #)H 8(/n th- !' #()t HhH Cc
chRng trnh d( nh)H, ti d( nh)H, ha" mA r,ng sh ng'" c'ng gia tcng trong nh*ng ncm ti khi cc
c(,c khEng ho[ng .a dng sinh hc >[" ra thdng >("0n do ng'" c'ng nhi:( cc #o'i sinh !)t 7 ti0(
dit trong thi0n nhi0n@ 2hi:( d+ n ti d( nh)H cho cc #o'i c% ng(" cR t("t chEng sh .1c cc kD
hach khi Hh`c ch;nh thFc do ch;nh HhE .: ra th+c hin@ T(" nhi0n, cc chRng trnh ti #)H 8(/n th-
c]ng nh cc chRng trnh nghi0n cF( ch(ng !: cc #o'i c% ng(" cR t("t chEng .ang ng'" c'ng ch7(
nhi:( tc .,ng cEa nh*ng sgc #()t nhfm hn chD t s+ chiDm h*( c]ng nh sU d`ng chQng@ 2D( nh
cc 8(an chFc ch;nh HhE th+c thi cc , #()t n'" m,t cch cFng nhgc .=i !i cc chRng trnh nghi0n
cF( khoa hc !=n khng Hh[i #' m`c ti0( cR [n cEa #()t, th cng !ic nghi0n cF( [o ! cc #o'i c%
ng(" cR t("t chEng c% th- sh 7 hn chD@ Cc thng tin khoa hc mi #' r
lr
)kn "h*T" ,K #WX n2n nh^ng <
n c]ng nh .- .: >(Mt cc nG #+c [o tIn khc@ Cc nh' sinh hc [o tIn c/n Hh[i gi[i th;ch
!: nh*ng #1i ;ch cEa cc chRng trnh cEa h .- cc 8(an chFc ch;nh HhE c]ng nh 8([ng .i 8(/n
chQng c% th- hi-( .1c, !' h c]ng c/n gi[i 8("Dt .1c nh*ng !Mn .: ch;nh .ng cEa cc ngdi n0(
tr0n@ Cc 8(an chFc ch;nh HhE, nh*ng ngdi #'m c[n trA cho cc d+ n khoa hc, c% th- sh #'m hi ti
cc sinh !)t m' h .ang c= ggng [o !@ T(" nhi0n, m=i ng(" hi-m .=i
icc #o'i .ang c% ng(" cR t("t chEng do nh*ng nghi0n cF( khoa hc ch)m trj !' do #)H kD hoch 8(
th)n trng #' khng .ng k- nD( so !i s+ s(" thoi nhanh ch%ng cEa .a dng sinh hc tr0n th+c
tD m' ng("0n nhTn ch;nh #' do nRi c trQ 7 hE" hoi, do nhijm mi trdng, !' do khai
hc 8( mFc@ l@1@l@ Cc cMH ., [o tIn #o'i 2hfm n0( )t tnh trng cEa m,t #o'i 8(i hiDm cho m`c .;ch
[o tIn, {YC2 .? >T" d+ng l cMH ., [o tIn nh di .T"^ cc #o'i th(,c cMH ., tS \ .Dn k .1c
coi #' nh*ng #o'i .ang 7 .e da t("t chEng@ Cc cMH ., n'" c% !ai trs 8(
rng A cMH 8(=c gia !' 8(=c tD trong !ic hng s+ chQ a !'o nh*ng #o'i .ang .1c 8(an tTm .<c it !'
trong !ic >c .7nh nh*ng #o'i .ang 7 .e da t("t chEng c/n .1c [o ! thng 8(a cc cam kDt
8(=c tD nh Cng c C{TZ ? t("t chEng (>tinct$9 #' nh*ng #o'i (ha" cc .R
! HhTn #oi khc nh HhTn #o'i ha" chi$ khng csn thM" tIn ti trong t+ nhi0n n*a@ 2h*ng c(,c tm kiDm
ti nh*ng nRi trc .T" !=n #' 8(0 hRng sinh s=ng c]ng nh ti nh*ng nRi HhTn = khc .:(
khng Hht hin .1c chQng ang ng(" cMH (ndangered, .ang c% ng(" cR t("
cEng$9 #' nh*ng #o'i c% nhi:( kh[ ncng 7 t("t chEng trong tRng #ai khng >a@ Trong s= n'" c% c[
nh*ng #o'i c% s= #1ng c th- 7 gi[m ti mFc #o'i kh% c% th- tiDH t`c tIn ta7 nD( nh cc nhTn t=
.e da
tiDH dijn@ Vj 7 thRng tGn ((#nera#e, c% th- 7 .e da t("t chEng$9 #' nh*ng #o'i
c% th- 7 .e da t("t chEng trong tRng #ai g/n ! cc 8(/n th- cEa chQng .ang 7 th( hH k;ch thc
ti khgH mi nRi th(,c !Bng HhTn = cEa #o'i@ mh[ ncn
tIn ti #T( d'i cEa nh*ng #o'i n'" #' khng chgc chgn@ iDm (Nare$9 #o'i nh*ng #o'i
c% s= #1ng c th- ;t, thdng #' do c% !Bng HhTn = trong gii hn hH ho<c #' do m)t ., 8(/n th-
thMH@ 3<c dB nh*ng #o'i
" cha Hh[i .=i m<t !i nh*ng ng(" hi-m tFc thdi song s= #1ng nho khiDn chQng trA th'nh nh*ng
#o'i c% ng(" cR t("t chEng@ o'i cha hi-( iDt ./" .E ({ns(qqicient#" knozn$9 #' nh*ng
#o'i c% th- th(,c m,t
ong nh*ng cMH [o tIn n0( tr0n nhng do cha .1c hi-( iDt ./" .E n0n cha >DH .1c !'o m,t cMH
., c` th- n'o@ Tr(ng tTm 8(an trgc
o tIn ThD gii (bC3C, bor#d Conser!ation 3onitoring Centre$ .? sU d`ng cc cMH ., tr0n .- .nh gi
!' m t[ nh*ng m=i .e da .=i !i kho[ng r6@666 #o'i th+c !)t !' \@666 #o'i .,ng !)t trong cc
c(=n sch .o do tr(ng tTm n'" >(Mt [n@ Cc cMH ., [oI
#o'iEa {YC2 !' cc c(=n sch .o cEa bC3C #' c .i ./( ti0n rMt c/n thiDt trong s+ nghiH [o tIn
cc #o'i tr0n thD gii, song khi sU d`ng h th=ng HhTn hng n'" c]ng g<H m,t s= kh% khcn nh
.7nh@ Trc hDt, c/n Hh[i nghi0n cF( >c .7nh k;ch thc 8(/n th- !' >( hng iDn .,ng
s= #1ng mii m,t #o'i khi .? .? .a !'o danh sch@ 2h*ng nghi0n cF( nh !)" c% th- sh rMt kh%
khcn, t=n km !' mMt nhi:( thdi gian@ ThF hai #' m,t #o'i c/n .1c nghi0n cF( tr0n to'n , kh(
HhTn = cEa n%, c% th- #' sh ko theo nh*ng kh% khcn trong khT( h)( c/n@ ThF a, cc cMH n'" h/(
hDt #' khng Hh
lX
h3' vCi cc )o$i c@n trAng nhit !Ci, )$ nhng )o$i cha .1c hi-( iDt nhi:( !: m<t .7nh #oi
c]ng nh .<c t;nh sinh hc, si
thi hc song )i !ang b[ !2 "a "o rMng nit .i .ang 7 trit Hh nghi0m trng @ ThF t
#' cc #o'i th
ng b[ 4U' v$o )oi b[ !2 "a tu7t chJng kH c[ khi ngdi ta .? #T( khng csn nhn thM" chQng,
!i m,t
*N ,nh 7{ng nT0 )@ 9S" ngh*2n )
4| )Ong ;t "a9 #-* )hUng. Dbn ,I L0an "
ng nhMt trong h th=ng HhTn cMH cEa {YC2 #' nh*ng ti0( ch; .- >DH m,t #o'i !'o m,t cMH .,
n'o .% csn rMt chE 8(an@ Vo ng'" c'ng c% nhi:( c nhTn !' tG chFc tham gia !'o !ic .nh gi !'
.7nh mFc ng(" cMH cho cc #o'i n0n nhi:( kh[ ncng cc #o'i sh 7 >DH hng m,t cch tB" tin@ -
khgc Hh`c tnh trng n'", 3ace !' ande (1441$ .? .a ra h th=ng HhTn #oi a cMH d+a tr0n >c s(Mt
7 t("t chEng9 Cc #o'i .ang ng(" cMH tr/m t
ng 6)7*"*)a# ;X!)*!;'m )@ pAd ha1 #=n hn ]
s(Mt 7 t("t chEng trong !sng l ncm ha" \ thD h Cc #o'i .ang ng(" cMH (endangered sHecies$ 9
c% \6 C l6~ >c s(Mt 7 t("t chEng trong !sng \6 ncm ha" 16 thD h Cc #o'i dj 7 thRng tGn
(!(#nera#e sHecies$9 c% 16 C \6~ >c s(Mt 7 t("t chEng trong !sng 166 ncm@ l@1@r@ u[o tIn #o'i
fng HhH chD l@1@r@1@ Cc , #()t w(=c gia Cng c` HhH chD ha" #()t HhH c% th-
1 H d`ng ti cc cMH .7a HhRng, 8(=c gia ha" 8(=c tD .- [o ! tMt c[ cc kh;a cnh cEa .a dng sinh
hc@ 2hi:( , #()t 8(=c gia .? nhfm c` th- !'o !ic [o tIn cc #o'i@ Ti nc 3, , #()t cR
[n nh
[o ! cc #o'i #' ()t ncm 14XP !: Cc #o'i .ang c% ng(" cR t("t chEng@ u, #()t n'" #' m,t hnh m(
cho nhi:( 8(=c gia noi theo t(" rfng !ic th+c thi n% !n csn nhi:( .i:( tranh c?i@ l@1@r@\@
Cc tho[ th()n w(=c tD ic
In .a dng sinh hc c/n Hh[i .1c gi[i 8("Dt A mi cMH khc nha( trong ch;nh HhE cEa tSng 8(=c gia !'
gi*a cc ch;nh HhE@ Trong khi cc cR chD ki-m sot ch;nh hin c% chE "D( #' d+a !'o tSng 8(=c
gia ri0ng it th cc thoa th()n 8(=c tD .ang ng'" c'ng .1c sU d`ng nhi:( trong [o ! cc #o'i
!' nRi c t
@1H tc 8(=c tD #' m,t .i:( kin ti0n 8("Dt ! nhi:( #a do khc nha(9 Trc hDt, cc #o'i thdng
di ch("-n 8(a cc i0n gii@ Cc hot .,ng [o tIn chim di c A Hh;a ugc ChT( ( sh khng th-
th'nh cng nD( nRi c trQ 8(a mBa .ng cEa chim ti ChT( Ohi 7 Hh hE"@ ThF hai, !ic
(n
n 8(=c tD !: cc s[n Hhm sinh hc c% th- gT" n0n h)( 8([ #' s+ khai thc 8( mFc cc #o'i
nhfm .H Fng nh( c/( thRng mi@ ic 8([n #a !' ki-m sot (n n .si hoi Hh[i c[ tr0n #&nh !+c
>(Mt !' nh)H kh(@ ThF a, nh*ng #1i ;ch cEa .a dng sinh hc #' c% t/m 8(an trng 8(=c tD@
Cc 8(=c gia gi'( c% th(,c !Bng n .i .1c hAng #1i ;ch tS t;nh .a dng sinh hc cEa !Bng nhit .i
c/n Hh[i sn s'ng giQH .A cc nc ngho kh% hRn nhng .? tham gia th+c hin !ic [o tIn cc ng(In
.a dng sinh hc .%@ C(=i cBng, rMt nhi:( !Mn .: cEa cc #o'i ha" cc h sinh thi 7 .e da c%
8(i m to'n c/( n0n .si hoi s+ h1H tc 8(=c tD .- gi[i 8("Dt@ 2h*ng m=i .e da nh !)" ao gIm .nh
gt thE" s[n 8( mFc, nhijm khng kh; !' ma acid, nhijm sng, hI !' .i dRng, iDn .Gi kh; h)(
to'n c/( !' s(" thoi t/ng nn@ iH c 8(an trng nhMt trong !ic [o ! cc #o'i A 8(i m 8(=c tD #'
Cng c !: (n n cc #o'i .ang c% ng(" cR t("t chEng (C{TZ, Con!ention on {nternationa#
l5
Trade in ndangered ZHecies$ .1c ra .di ncm 14XP cBng !i s+ ra .di cEa ChRng trnh 3i trdng
i0n iH w(=c (Y2O$@ Cng c n'" hin c% 1\6 nc th
gia@ Cng c C{TZ .a ra m,t danh sch cc #o'i .1c ki-m sot trong !ic (n n 8(=c
tD^ cc 8(=c gia th'nh !i0n .Ing a hn chD (n n !' khai thc c% t;nh hE" dit cc #o'i n'"@ Oh`
#`c { cEa cEa Cng c #it k0 rXl #o'i .,ng !)t !' th+c !)t 7 cMm (n n ho'n to'n@ Csn Hh` #`c
{{ gIm P@X66 #o'i .,ng !)t !' \1@666 #o'i th+c !)t c% s+ ki-m sot !' gim st tro
!ic (n n 8(=c tD@ Trong s= cc #o'i th+c !)t c% c[ cc #o'i .1c
th'nh do n(i cM" m nh Hhong #an, >Rng rIng, dRng >y, .Ing
hi ng'" c]ng c% nhi:( cc #o'i cT" #M" gi@ T
n s= cc #o'i .,ng !)t, cc nh%m .1c ki-m sot ch<t chh gIm !t, cc #o'i c% k;ch thc #n gIm cc
#o'i th(,
h mo, c!oi, rBa i-n, chim cn th7t, t0 gic, gM(, #inh trAng,
c#o'i .1c gt !: n(i trong nh', sA thQ,
E" c(ng^ cc #o'i .1c scn gt .- #M" #ng, da ha" cc s[n Hhm khc@ 3,t hiH c 8(=c tD
8(an trng khc #' Cng c !: [o ! cc #o'i .,ng !)t di c, ka ncm 14X4, m' trng tTm #' cc
#o'i chim di c@ Cng c n'" #' m,t Hh/n G s(ng 8(an trng cho Cng c C{TZ ! n% .? kh("Dn
kh;ch cc nG #+c 8(=c tD [o tIn cc #o'i chim di c >("0n i
g*=* )jng nh ,Q nhbn 9-n
cc cch tiDH c)n trong !ic nghi0n cF(, 8([n #a !' ki-m sot scn gn@ Csn c% cc thoa th()n 8(=c
tD khc nhfm [o ! cc #o'i sinh !)t, .% #'9 - Cng c !: u[o tIn cc #o'i sinh !)t i-n
!Bng 2am C+c - Cng c w(=c tD !: ki-m sot c !oi - Cng c w(=c tD !: [o !
cc #o'i chim !' Cng c uene#(> !: !ic scn gn !' [o ! cc #o'i chim - Cng c !:
.nh gt !' [o ! sinh !)t trong i-n uantic - Cng c [o tIn .a dng sinh hc 2h1c
.i-m cEa cc hiH c 8(=c tD n'" #' s+ tha
g*a "< ng01+n} ):) L0R
gia c% th- rQt #(i khoi cng c .- theo .(Gi cc #1i ;ch ri0ng cEa h khi c[m thM" cc .i:(
kin Hh[i t(Tn thE #' 8( kh% khcn@
/n c% s+ th("Dt Hh`c !' c[ sFc H cEa 8(/n chQng .- (,c cc 8(=c gia Hh[i th+c hin cc
.i:( kho[n cEa cng c !' khAi t= nh*ng ngdi !i Hhm@ l@\@ u[o tIn A cMH 8(/n >? u[o tIn cc
8(/n >? sinh !)t ng("0n !n #' cch [o tIn c% hi( 8([ nhMt to'n , t;nh .a dng sinh hc@ C% P
cch [o tIn 8(/n >? sinh !)t, .% #' >T" d+ng cc kh( [o tIn, th+c hin cc in HhH 0n ngo'i cc
kh( [o tIn !' Hh`c hIi cc 8(/n >? sinh !)t ti cc nR
c trQ 7 s(" thoi@ mhi m,t kh( [o tIn .1c th'nh #)H, c/n Hh[i c% s+ hI h1H gi*a !ic [o
tIn .a dng sinh hc !' chFc ncng cEa cc h sinh thi !i !ic tho[ m?n cc nh( c/(
trc mgt c]ng nh #T( d'i cEa c,ng .Ing .7a HhRng !' cEa ch;nh HhE .=i !i cc
ng(In t'i ng("0n .%@ l@\@1@ Cc kh( [o tIn
3,t trong nh*ng c .i cR [n 8(an trng nhMt trong !ic [o tIn cc 8(/n >? sinh !)t #'
ch;nh thFc th'nh #)H cc kh( [o tIn
C% th- th'nh #)H cc kh( [tIn theo nhi:( c
, song c% hai HhRng thFc HhG iDn nhMt, .% #' thng 8(a nh' nc (thdng A
l4
MH tr(ng Rng, nhng .i khi c% th- A cMH
h( !+c ha" .7a HhRng$ !' cc tG chFc [o tIn ha" c nhTn m(a #i cc kh( .Mt .%@ Cc kh(
[o tI
csn .1c hnh th'nh Ai cc c,ng .Ing tr(":n th=ng ! h m(=n gi* gn #=i s=ng cEa h@
Ch;nh Hh
A nhi:( nRi .? thSa nh)n 8(":n sA h*( cEa cc c,ng .Ing n'" .=i !i .Mt .ai@ 3,t khi !Bng .Mt .?
1c [o ! th c/n Hh[i c% nh*ng 8("Dt .7nh cho HhH con ngdi .1c tc .,ng #0n .% A mFc ., n'o@
{YC2 ({nternationa# Ynion q
the Conser!ation oq 2at(re and 2at(ra# Neso(rces$ .? >T" d+ng m,t h th=ng HhTn #oi cc kh( [o
tIn, trong .% .7nh r
cc mFc ., sU d`ng tS nho .Dn #n@ OhTn hng hin thdi cEa {YC2 !' bCOL (bor
Commission on Orotected Lreas$ !: cc kh( [o ! !
C:) 9u) "*20 L0Nn #~ Ia IM II III ID D DI
2ghi0n cF( khoa hc 1 P \ \ \ \ P
u[o ! thi0n nhi0n hoang d? \ 1 \ P P C \
u[o tIn da dng di tr(":n !' #o'i 1 \ 1 1 1 \ 1
V(" tr cc d7ch !` mi trdng \ 1 1 C 1 \ 1
Cc .<c .i-m !cn ho, thi0n
nhi0n .<c trng
C C \ 1 P 1 P
V( #7ch !' gi[i tr; C \ 1 1 P 1 P
Gio d`c C C \ \ \ \ P
ZU d`ng :n !*ng cc ng(In t'i
ng("0n
C P P C \ \ 1
V(" tr cc th(,c t;nh !cn ho,
tr(":n th=ng
C C C C C 1 \
cc m`c ti0( 8([n #a nh sa(9 {@ mh( [o ! nghi0m ng<t ( Ztrict Hrotection$ {a@ mh(
o tIn thi0n nhi0n nghi0m ng<t (Ztrict 2at(re Neser!e$ {@ mh( hoang d?
(bi#derness$ {{@ u[o tI
):) h+sinh thi !' gi[i tr; (cos"stem conser!ation and recreation$ (dn w(=c gia$ {{{@ u[o
tIn cc .<c .i-m t+ nhi0n (Conser!ation oq nat(ra#
at(res$ (Cc)gng "7nh 8(=c gia$ {@ u[o tIn 8(a 8([n #a chE .,ng (Conser!ation thro(gh
acti!e manageme
$ (w([n #a ni v$ )o$i$ @ u[o tIn c[nh 8(an tr0n .Mt #i:n, tr0n i-n !' gi[i tr;
(andscaHe_seascaHe conser!ation and recreation$ (u[o ! c[nh 8(an$ {@ ZU d`ng :n !*ng
cc h sinh thi t+ nh
r6
n .Fustainab)2 us2 om
a(ra# ecos"stems$ (w([n #a t'i ng("0n kh( [o !$ 3`c ti0( 8([n #a tGng h1H .=i !i tSn
hng m`c .1c tGng kDt nh A [ng
1 u[ng k@1@ Cc m`c ti0( 8([n #a trong c
h( [o ! ChQ th;ch9 1@ 3`c ti0( h'ng ./(^ \@ 3`c
i( thF "D(^ P@ 3`c ti0( c% th- H d`ng^ C khng H d`ng Cc .7nh ngh&a, cc m`c ti0( !' cc ti0(
ch(n chn
acho cc hng m`c .1c tGng kDt nh sa( ({YC2, 144k
ng {@ mh( [o tIn thi0n nhi0n nghi0m ng<t ha
cc khu hoang "B: c
h( [o ! .1c 8([n #a chE "D( cho khoa hc ha" [o ! thi0n nhi0n hoang d? ng {a9
mh( [o tIn thi0n n
0 nghi0m ng<t9 cc kh( [o ! .1c 8([n #a chE "D( cho khoa hc 7nh ngh&a9 #' din t;ch
.Mt #i:n ha"
i-n chFa cc h sinh thi nGi )t ha" ti0( i-(, cc .<c .i-m .7a #a, sinh #a cEa #o'i th()n tin cho
nghi0n cF( khoa hc !' 8(a
"7l) 9g* trdng Cc m`c ti0( 8([n #a9 u[o ! nRi A, h sinh thi !' #o'i tr
khwi nhng >o .,ng c'ng nhi:( c'ng t=t@ V(" tr cc ng(In gen
V(" tr cc 8( trnh sinh thi u[o ! cc .<c .i-m !: cM( trQc c[nh 8(an
u[o ! cc m( cEa mi trdng t+ nhi0n cho cc nghi0n cF( khoa hc, 8
n trIc v$ gio ">c m@
tdng C% 8(i hoch .- gi[m thi-( cc >o .,ng n chD s+ thTm nh)H cEa c,ng
.Ing ng dn chn #+a9 Vin t;ch Hh[i .E #n .- [o .[m t;nh
hng nhMt cEa h sinh thi !' .- th+c hin .1c cc m`c ti0( 8([n #a mh( !+c .1c ch
H[i nfm ngo'i s+ can thiH tr+c tiDH cEa con ngdi !' c% kh[ ncng .- d(" tr .i:( .%@
ic [o tIn s+ .a dng sinh hc cEa kh( !+c .t .1c 8(a !ic [o !, khng c/n s+
8([n #a t;ch c+c ha" c[i to nRi
ng {@ mh([o tIn hoang d?9 kh( [o ! .1c 8([n #a chE "D( [o ! thi0n nhi0n hoang d? 7nh
ngh&a9 3,t din t;ch #n tr0n .Mt #i:n ha" i-n, khng
biUn !zi ha7 =t biU
.i, d(" tr.1c nh*ng .<c .i-m ha" cc [nh hAng cEa t+ nhi0n, khng c% s+ c trQ thdng tr+c
ha" .ng k- cEa con ngdi, .1c [o ! !' 8([n #a .- [o tIn tnh trng t+ nhi0n Cc
m`c ti0( 8([n #a9 u[o .[m
h cc thD h tRng #ai c% cR h,i am hi-( !' thAng thFc .1c m,t !Bng din t;ch r,ng #n khng
7 >o .,ng Ai cc hot .,ng cEa con ngdi trong thdi
in d'i V(" tr cc th(,c t;nh thi0n nhi0n thiDt "D( !' .<c trng mi trdng 8(a thdi gian d'i
cR h,i thTm nh)H cho c,ng .Ing A nhi:( mFc ., !' m,t dng Hh`c !` t=t nhMt !: !)t
b" ?O "*nh th/n cho d( khch m' d(" tr .1c cc .<c trng cEa thi0n nhi0n hoang d? cho th
r1
h hin ti !' tRng #ai C% th- cho HhH cc c,ng .Ing [n .7a sinh s=ng !i
m)t ., thMH trong s+ cTn fng !: cc ng(In t'i ng("0n hin c% .- d(" tr c(,c s=ng cEa h
ng dn chn #+a9 mh( !+c c% .<c trng cao !: thi0n nhi0n, 7 chi Hh=i chE "D(
Ai cc thD #+c thi0n nhi0n, khng c% nh*ng >o .,ng cEa con ngdi !' c% kh[ ncng tiDH t`
thH hin cc thu*
tnh .% nD( .1c 8([n #a theo d+ .7nh mh( !+c Hh[i c% cc .<c trng c% a ngh&a !: sinh
thi, .7a chMt ha" cc .<c .i-m khc !: khoa
, gio d`c, c[nh 8(an ha" gi tr7 #7ch sU mh( !+c n0n c% .1c s+ "0n t&nh, th;ch thQ cho
d( khch, trnh cc HhRng tin di ch("-n gT" In, gT" nhijm mh( !+c [o !
hi .E r,ng .- tiDn h'nh cc hot .,ng [o tIn !' sU d`ng ng {{@ dn w(=c gia9 kh( [o !
.1c 8([n #a chE "D( cho [o ! h sinh thi !' d( #7ch 7nh ngh&a9 Vin t
h.Mt #i:n ha" i-n .1c chn .- [o ! t;nh th=ng nhMt sinh thi cEa 1 ha" nhi:( h sinh thi cho
hin t
! cc thD h tRng #ai, ngcn ch<n !ic khai thc ha" chiDm cF gT" hi .Dn m`c ti0( .: ra !' to cR
sA !: tinh t
n khoa hc,gio d`c, nghy ngRi !' cc cR h,i cho d( khch, tMt c[ cc .i:( .% Hh[i tRng th;ch !i
mi trdng !' !cn ho@ 3`c ti0( 8([n #a9 u[o ! cc kh( !+c thi0n
hin v$ cnh Duan c
angh&a 8(=cgia !' 8(=c tD !: cc m`c .;ch tinh th/n, khoa hc, gio d`c ha" d( #7ch V("
tr hin trng c'ng thi0n nhi0n c'ng t=t cc !; d` ti0( i-( !: cc !Bng .7a #a t+ nhi0n, cc
8(/n >? sinh hc, cc ng(In gen !' cc #o'i .- to ra s+ G
.nh !' .a dng sinh thi w([n #a !ic sU d`ng cEa d( khch .=i !i cc m`c ti0( tinh th/n,
gio d`c, !cn ho !' gi[i tr; trong mFc ., !n d(" tr
h*+n "7-ng t+ nhi0n ha" g/n t+ nhi0n Gi[m thi-( !' sa( .% ngcn ch<n !ic
khai thc !' chiDm cF kh
th9n thin !i m`c .;ch .<t ra V(" tr !ic tn trng cc th(,c t;nh !: sinh
thi, .7a hnh, thm m .? .1c [o .[m trong m`c ti0( C/n
nh !Un cc nhu c+
ca dTn [n >F ao gIm !ic sU d`ng t'i ng("0n, trong chSng m+c cc hot .,ng n'" khng c%
nh*ng tc .,ng gT" hi .=i !i cc m`c ti0( 8([n #a@ ng dn chn #
9 mh( [o ! Hh[i ti0( i-( !: cc !Bng thi0n nhi0n chE "D(, cc .<c trng !: c[nh 8(an
!' cc #o'i
n th+c !)t,.7a mo, nRi m' khng c% nh*ng >o .,ng cEa con ngdi !' c% kh[ ncng tiDH t`c th-
hin c
h(,c t;nh .% nD( .1c 8([n #a theo d+ .7nh mh( [o ! Hh[i r,ng .- chF
!#3c to$n b* m*t ha
mt !'i h sinh thi m' khng 7 chi Hh=i Ai cc hot .,ng cEa con ngdi do chiDm cF ha" khai
thc ng {{{9 Vi s[n thi0n nhi0n9 kh( [o ! .1c 8([n #a chE "D( cho !ic [o tIn cc
.<c .i-m t+ nhi0n
i( i-(@ 7nh ngh&a9 mh( !+c c% m,t ha" !'i .<c .i-m t+ nhi0n, !cn ho .<c it c% gi tr7 nGi )t
ha
r\
,S) nhb" !: s+ 8( hiDm, ti0( i-( ha" c% a ngh&a !: m th()t !' !cn ho 3`c ti0(
8([n #a9 u[o ! ha" [o tIn !&nh !ijn cc .<c .i-m
zi bt v5 thi0n nhi0n do t/m 8(an trng !: thi0n nhi0n, t;nh .,c nhMt ha" c% a ngh&a
.i din !: tinh th/n Theo cc m`c ti0( .: ra, to cR h,i cho nghi0n cF( khoa
c, gio ">c, nhn
F !' gi tr7 c,ng .Ing Gi[m thi-( !' sa( .% ngcn ngSa !ic khai thc ha" chiDm cF tri
ng1c !i m`c ti0( .: ra@ OhTn chia .D
mi c,ng .Ing cc #1i ;ch HhB h1H !i cc m`c ti0( 8([n #a@ ng dn #+a chn9 mh(
[o ! Hh[i chFa 1 ha
ni:( .<c .i-m nGi )t (th;ch h1H !i .i:( kin t+ nhi0n nh thc nc, hang .,ng, ming nQi #Ua,
cIn ct, ?i i-n,@@@cBng !i cc kh( h .
gth+c !)t .<c trng$ mh( [o ! Hh[i #n .- [o ! .1c t;nh to'n , cEa cc .<c trng
!'
Bg #i0n 8(an ao 8(anh ng {9 kh( !+c 8([n #a #o'i_nRi A9 kh( [o ! .1c 8([n #a chE "D(
cho !ic [o tIn
h@ng Dua vic tiUn
n m,t s= hot .,ng 8([n #a cEa con ngdi@ 7nh ngh&a9 din t;ch .Mt #i:n ha" i-n #' .=i t1ng cEa
cc hot .,ng can thiH .=i !i m`c ti0( 8([n #a .- [o .[m !ic d(" tr n
ha" .H Fng cc "0( c/( .<c it cEa #o'i 3`c ti0( 8([n #a9 [m [o !' d(" tr .i:(
kin nRi A c/n thiDt .- [o ! #o'i, nh%m #o'i ha" 8(/n >? sinh hc 8(an
g^ ha" cc.<c .i-m t+ nhi0n cEa mi trdng@ 2ghi0n cF( khoa hc !' 8([n #a mi
trdng #' cc hot .,ng chE "D( #i0n kDt !i 8([n #a t'i ng("0n :n
n Oht tri-n kh( !+c cho gio d`c !' nh)n thFc c,ng .Ing !: cc .<c .i-m t+ nhi0n !: nRi
A !' cng !ic 8([n #a
ng ?W"hoang d? Gi[m thi-( !' sa( .% ngcn ch<n !ic khai thc 8( mFc ha"
chiDm gi* c% hi !i m`c ti0( .:
, { OhTn chia #1i ;ch cho ngdi dTn s=ng trong kh( !+c HhB h1H !i cc m`c ti0(
khc cEa !ic 8([n #a@ ng dn #+a chn9 mh( [o ! Hh[i c% !ai trs 8(an trng
trong !ic [o ! thi0n nhi0n !' s+ tIn ti cEa #o'i (kh( !+
snh sn, !t ng'
, rn san h, !Bng cUa sng, .Ing co,@@@$ mh( [o ! Hh[i #' nRi m' !Mn .: [o ! nRi A
#' c/n thiDt cho s+ Hht tri-n cEa kh( h th+c !)t .7a HhRng, 8(=c gia ha" #'
ic trQ .=i!i cc .,ng !)t di c@ Z+ [o tIn #o'i !' nRi c trQ Hh[i d+a !'o cc hot
.,ng can thiH cEa cc nh' 8
n#a, nD( c/n thiDt c% cc hot .,ng cEa con ngdi .- to ra nRi c trQ m
hthc kh( [o ! Hh` th(,c !'o nh( c/( nRi c trQ cEa #o'i .1c [o ! !' c% th- tha" .Gi tS
nho .Dn rMt #
ng 9 [o! c[nh 8(an tr0n .Mt #i:n ha" i-n9 kh( [o ! .1c 8([n #a chE "D( cho !ic [o tIn
c[nh 8(an !' gi[i tr;@ 7nh
rP
g&a9 din t;ch .Mt #i:n !Bng !en d !' i-n th;ch h1H, nRi m' m=i tRng tc cEa con ngdi !'
thi0n nhi0n 8(an thdi gian .? to ra nh*ng .<c .i-m ri0ng it c% a ngh&a !: thm m,
sinh thi ha"
c ho !' thdng c% t;nh .a dng sinh hc cao 3`c ti0( 8([n #a9 V(" tr m=i tRng tc
h'i hI !: thi0n nhi0n !' !cn ho 8(a !ic [o ! c[nh 8(an, tiDH t`c sU d`ng .Mt tr(":
thng, 497 "ng cc
hc tijn !' cc i-( hin !: !cn ho, >? h,i G tr1 cc hot .,ng kinh tD !' #=i s=ng h'i
hI !i thi0n nhi0n !' [o tIn cR cM( !cn ho >? h,i cEa c,ng .Ing #i0n 8(an
V(" tr s+ .a dng !: c[nh 8(an !' nRi A !' m=i #i0n kDt #o'i !' h sinh thi@
Gi[m thi-( !'
gn ch<n !ic sU d`ng .Mt !' cc hot .,ng khng HhB h1H !i 8(i m ha" t;nh chMt@ To
cR h,i th gi?n cho c,ng .Ing 8(a gi[i tr
?O 0 #ch !i #oi hnh !' mFc ., HhB h1H !i .<c trng cEa kh( !+c
mh("Dn kh;ch cc hot .,ng nghi0n cF( khoa hc !' g
o ">c g6' 'h/n !'o s+ Gn .7nh #T( d'i cEa cc 8(/n th- !' s+ Hht tri-n cEa c,ng
.Ing, hG tr1 cho !ic [o ! mi trdng kh( !+c To HhQc #1i cho c,ng .Ing .7a
HhRng 8(a !ic c(ng cMH cc s[n Hhm t+ nhi0n (nh cc s[n Hhm
Mng v$ ngh5 cE v
cc d7ch !` (nh nc sch ha" th( nh)H tS d( #7ch :n !*ng$ ng dn #+a chn9 mh(
!+c [o ! c% !Bng
t#i:n, !Bngd ha" !Bng i-n .[o c% c[nh .H, .a dng nRi A, h th+c !)t, .,ng !)t, th- h
n.1c cc m hnh sU d`ng .Mt .,c .o !' tr(":n th=ng !' cc tG chFc >? h,i #' minh chFng !: s+
.7nh c cEa con ngdi !' cc t)H t`
=i s=ng !'t;n ngpng .7a HhRng mh( [o
'hi to ra c h*
t gi?n chocng chQng 8(a gi[i tr; !' d( #7ch trong #=i s=ng nh thdng !' cc hot .,ng kinh tD
ng {9 8([n #a t'i ng("
rong cc kh( [o !9 kh( [o ! .1c 8([n #a chE "D( cho !ic sU d(ng :n !*ng cc h sinh thi
t+ nhi0n 7nh ngh&a9 kh( [o ! chFa c
h sinh thichE "D( khng 7 iDn .Gi, .1c 8(
#~ ,K MN> ,N9 )h> ?*+) MN> ?+ ?
d(" tr t;nh .a dng sinh hc, .Ing thdi !n to ra cc s[n Hhm !' cc d7ch !` t+ nhi0n .H
Fng cho nh( c/( cEa c,ng .Ing 3`c ti0( 8([n #a9 u[o ! !' d(" tr t;nh .a dng
sinh hc
cc gi tr7 thi0n nhi0n khc cEa kh( [o ! trong thdi gian d'i mh("Dn kh;ch
cc hot .,ng 8([n #a hi( 8([ cho cc m`c ti0( s[n >(Mt :n !*ng u[o ! t'i
ng("0n thi0n nhi0n trnh khoi cc m`c .;ch sU d`ng .Mt khc #'m h(} hoi t;nh .a dng sinh
hc cEa kh( [o ! G%H Hh/n !'o s+ Hht tri-n !Bng !' 8(=c gia ng dn #+a
chn9 t nhMt \_P kh( [o ! Hh[i A trong ha" 8(i hoch trong .i:( kin t+ nhi0n^
khng ao gIm kh( cT" trIng th
n
mi mh( [o ! Hh[i .E #n .- c% th- sU d`ng :n
!*ng t'i ng("0n m'
h
ng to ra s+ s(" thoi gi tr7 thi0n nhi0n trong thdi gian d'i
O
h[i th'nh
rk
#)H ch;nh 8(":n 8([n #a@ l@\@1@1@ Cc kh( [o tIn hin c% mh( [o tIn ch;nh thFc ./(
ti0n .1c hnh th'nh !'o ng'" 1 thng P ncm 15X\ khi tGng th=ng 3, Y#"sses Grant chy .7
566@666 ha A !Bng .ng gc b"oming #'m dn w(=c gia e##ozs
Ch[0 Ph*
Ch[0
T. P.Dng
M| a"*nh
?O Ca7*M2
C_n #-* "72n
"hT g*=*
TYng
SR 4h0 MN> "rn
TGng 1\lk PX6r \Pr\ \P@6\5 &A.&pA
Z= kh( [o ! {C{{{
(cc kh( [o tIn
nghi0m ng<t$
Pkr 4kk 4Pr 5@kX5 16,X6k
Z= kh( [o ! {C{
(8([n #a t'i ng("0n$
465 \@Xr\ 1@k\r 1k@ll6 14@rkr
T} # s= kh( [o tIn
{C{{{ (~$
\5~ \l~ k6~ PX~ Pl~
D*+n "Z)h 6"7*+0 49
B
'
TGng din t;ch \@6r 1@5l \@1r X@1r 1&$B&
Z= kh( [o ! {C{{{
(cc kh( [o tIn
nghi0m ng<t$
1@\1 6@X\ 1@PX P@5\ X@1\
Z= kh( [o ! {C{
(8([n #a t'i ng("0n$
6@5l 1@1P 6@X4 P@Pk r@11
T} # s= kh( [o tIn
{C{{{ (~$
l4~ P4~ rP~ lP~ lk~
n2, sH tM !6, cc v
n L0R) g*a ?O ):) 4h0 MN> "rn "h*2n nh*2n
HhRng thFc nGi tr,i cho !ic [o tIn thi0n nhi0n, c[ !: .,ng !)t hoang d? !' to'n , c[nh
8(an@ Theo danh sch cEa i0n hiH 8(=c !: cc kh( [o ! (Y2O, bC3C \661$, c% 1\@Xl6 kh(
[o ! tr0n to'n thD gii, c% din t;ch #n hRn 1@666 ha@ Tr(ng tTm w(an trgc u[o tIn ThD gii
(bC3C$ ghi nh)n th0m 1X@r66 kh( [o tIn c% din t;ch nho hRn ti0( ch; t=i thi-( cEa Y2 (Ynited
2ations$ #' 1@666 ha, !i din t;ch th0m !'o #' \5@l66 km \ @ 2h !)", hin na" c% c[ th[" #' P6@Pl6
kh( [o tIn, !i din t;ch 1P,\P tri( km \ (u[ng k@\@$ chiDm 5,5P~ din t;ch : m<t tri .Mt, trong .%
c% 1,P tri( km \ #' cc kh( [o tIn i-n@ Trong s= 141 8(=c gia c% kh( [o tIn, Pr 8(=c gia c% kh(
[o tIn chiDm 16 C \6~ din t;ch .Mt .ai, \k 8(=c gia c% din t;ch cc kh( [o tIn #n hRn \6~ din
t;ch #?nh thG@ u[ng k@\@ Z= #1ng !' din t;ch cc
rl
([o tIn tr0n ThD gii 2g(In9 Orett" (\66\$ l@\@1@\@ T;nh hi( 8([ cEa cc kh( [o tIn 2D( nh cc kh(
[o tIn chy chiDm m,t t} # nho tr0n tri .Mt th hi( 8([ [o tIn cc #o'i cEa thD gii .1c .Dn
.T( Z+ t)H tr(ng cEa cc #o'i thdng >[" ra A nh*ng nRi nhMt .7nh trong to'n , c[nh 8(an9 t
occ ., cao khc nha(, ti nh*ng nRi giao nha( cEa cc kiDn to .7a chMt, ti nh*ng nRi c% t(Gi .7a chMt
cao !' nh*ng nRi c% nhi:( t'i ng("0n thi0n nhi0n 8(an trng@ 3,t !Bng c[nh 8(an thdng ao
gIm cc d?i .Mt r,ng #n !i cBng m,t ki-( c trQ !' chy c% m,t !'i kh( nho c% cc ki-( nRi c
trQ
(c #oi hiDm@ Trong trdng h1H n'", !ic [o tIn .a dng sinh hc c% th- sh khng Hh` th(,c 8( nhi:(
!'o [o tIn cc !Bng .Mt r,ng #n !i nh*ng ki-( c trQ HhG iDn m' #' Hh[i [o tIn .i din cEa
cc ki-( c trQ trong m,t h th=ng cc kh( [o tIn@ Cc !; d` sa( .T" sh minh ho hi( 8([ ti:m
t'ng cEa cc kh( [o tIn nho@ - Ch;nh HhE {ndonesia c% kD hoch [o ! cc 8(/n th- cEa
nh*ng #o'i chim !' #inh trAng [n .7a
>ng h+ "hRng ):) ?3n 0R) g*a ?O 4h0 MN>
n cEa nc n'"@ 3`c ti0( n%i tr0n sh .t .1c nhd !'o !ic tcng din t;ch cc kh( [o tIn tS
P,l~ #0n 16~ so !i tGng di
tch .Mt .aicEa c[ nc@ - Ti h/( hDt cc 8(=c gia nhit .i #n !Bng ChT( Hhi, .a s= 8(/n
th- cEa cc #o'i chim [n .7a #' #' nfm trong cc kh( [o tIn ([ng k@P@$@ ; d` aia c%
tr0n 1666 #o'i chim, th 54~ s= #o'i >(Mt hin trong cc kh( [o tIn !i din t;ch chy
chiDm P,4~ tGng din t;ch .Mt .ai cEa c[ nc@ - 3,t !; d` .i-n hnh !: !ai trs cEa
cc kh( [o tIn nho .% #' dn w(=c gia Zanta Nosa A !Bng TT" ugc Costa Nica@ dn
n'" chy chiDm 6,\ din t;ch cEa Costa Nica song n% .? chFa ti ll~ s= #1ng cc 8(/n
th- cEa 1Pl #o'i
.m cEa ncn'"@ 2h*ng !; d` tr0n .? cho thM" re rfng nh*ng kh( [o tIn .1c #+a chn cn th)n th c%
th- n(i dpng !' che chA cho rMt nhi:(, nD( khng n%i #' h/( hDt, cc #o'i cEa m,t 8(=c gia@
l@\@1@P@ 2h*ng tIn ti cEa cc kh( [o tIn 3<c dB .? c% nh*ng hi( 8([ nhMt .7nh, cc
kh( [o tIn hin na" tr0n thD gii !n csn m,t s= hn chD nh sa(9 /( hDt cc kh( [
tn c% din t;ch nho, kh% .- d(" tr s+ s=ng csn cEa cc 8(/n th- .,ng !)t c% >Rng s=ng k;ch thc #n@
- hn chD .i:( .%, c% th- >T" d+ng cc h'nh #ang .- #i0n kDt cc kh( [o tIn !i nha(@ T(" !)",
trong th+c tD chy c% m,t s= ;t kh( [o tIn c% cc h'nh #ang #i0n kDt, csn Hh/n #n !n cha th+c
hin .#3c "o vn !5 n$7 !n csn nhi:( tranh c[i@ 1i ;ch cEa cc h'nh #ang c trQ ao gIm !ic
gia tcng t} # di c, nh)H c^ Mt #1i ao gIm s+ gia tcng ho[ hon, d7ch nh, !)t d* !' #'m gi[m
sai khc di tr(":n trong 8(/n th-@ Cc kh( [o tIn c% >( hng nghi0ng !: cc !Bng .Mt
c% gi tr7 kinh tD thMH, ;t c% s+ tranh chMH !: !ic sU d`ng .Mt !' cc .Rn !7 h'nh ch;nh@ mDt 8([ #'
cc kh( [o tIn n'" khng .i din ./" .E cho cc h th+c !)t t+ nhi0n ha" s+ >(Mt hin cEa #o'i@
Cc m hnh !: s+ tha" .Gi !Bng HhTn = cEa #o'i tS ch;nh #a do n'" sh c'ng tr/m trng th0m
cBng !i s+ tha" .Gi kh; h)( (rasm(s, \66\$@ Trong th+c tD nhi:( kh( [o tIn hot .,ng
rMt ;t ha" h/( nh khng hot .,ng (cc kh( [
tn giM"$@ ; d` nh A kh( [o tIn mronne #and A Green#and .1c cng nh)n #' !Bng .Mt ng)H nc
theo cng c Nammar !'o ncm 145X, #i0n 8(an .Dn !ic [o ! 8(/n th- #o'i nhn i-n #n nhMt
thD gii Zterna Haradisaea (c t;nh kho[ng l6@666 .Dn 56@666 .i$@ 3`c ti0( n'" .? khng .t
.1c Mt kx a ngh&a th+c tD n'o !' !'o mBa h \666 khng m,t .i nhn i-n n'o csn s%t #i
(anson, \66\$@ T;nh hi( 8([ cEa m,t s= kh( [o tIn khc !n csn nhi:( tranh #()n, .i:( .% Hh`
th(,c nhi:( !'o cc hot .,ng 8([n #a@ 2gTn 8( cEa cc hot .,ng [o tIn tr0n thD gii !n csn
cha ./" .E@ in na" ngTn 8( cho cc kh( [o ! to'n c/( #' r t} YZV, so !i \,1 t} YZV cho
rr
!ic tha" thD t'( con thoi !'o ncm 1441^ r t} YZV .- gi[i 8("Dt nh*ng thit hi !: t'i s[n tS cRn
#=c
od !'o ncm 1444^ 1l YZV t} cho !ic .<t h'ng m" a" chiDn .M( cEa ch;nh HhE Lnh !' l6 t} YZV h'ng
ncm d+ng !'o !ic c[i tiDn cc chD ., cn ki0ng tr0n to'n thD gii@ 3ng #i kh( [o tIn
hin na" csn 8( nho@ {YC2 144P, chE trRng rfng ;t nhMt 16~ din t;ch cEa mii 8(=c gia Hh[i
.1c [o tIn@ ic mA r,ng mng #i cc kh( [o tIn to'n c/( .- .H Fng m`c ti0( 1l~ din
t;ch c/n Hh[i ti0( t=n tS \6 .Dn \5 t} YZV_ncm@ Tr0n th+c tD, nga" c[ khi .t .1c 1l~ din t;ch
th !n cha .E .i din cho tMt c[ cc #o'i, .<c it trong !Bng nhit .i@ C/n
hN* )@ "/ #+ #=n hn ,K )@ "h
.H Fng cho cc 8(=c gia c% cc mFc ., cao !: ., Hhong HhQ #o'i !' t;nh .<c h*( (Nodrig(es
Gaston \661$@ Vin t;ch gi'nh cho cc kh( [o tIn i-n csn thMH hRn nhi:( (6,l~ din t;ch di
dRng$ m<c dB cc #1i ;ch cEa cc kh( [o tIn i-n rMt to #n !: .a dng si
hc 0n trong !' 0n ngo'i cc kh( [o tIn n'" c]ng nh !ic khai thc !: sa(@ 3ng
#i [o tIn hin c% .1c hnh th'nh theo ng("0n tgt hRi t&nh, khng .H Fng .1c !i nh*ng s+ tha" .Gi
!: !Bng HhTn = cEa #o'i do s+ tha" .Gi kh; h)(@ Z+ tha" .Gi kh; h)( #' ng("0n nhTn gT" ra s+ tha" .Gi
!Bng HhTn = cEa #o'i, .i-n hnh #' s+ mA r,ng dc theo Hhm !i ranh gii !Bng n'" !' th( hH A cc !Bng
khc@ T(" nhi0n, khi cc kh( [o tIn trA th'nh cc !Bng it #)H !: h th+c !)t t+ nhi0n do mi trdng
iDn .Gi, thdng cch it !i cc kh( !+c khc Ai m,t kho[ng cch tRng .=i >a,
kh[ ncng di ch("-n cEa #o'i trA n0n c'ng hn chD@ l@\@\@ Cc thoa th()n w(=c tD Cc cng
c 8(=c tD !: nRi c trQ sh G tr1 cho cc cng c !: #o'i@ ua trong s= cc cng c 8(an trng
nhMt #' Cng c Namsar !: cc !Bng .Mt ng)H nc, Cng c !: [o ! cc Vi s[n cn ho thi0n
nhi0n ThD gii !' ChRng trnh u[o tIn Zinh 8("-n cEa Y2ZCW@ Cng c Namsar !: cc !Bng
.Mt ng)H nc ra .di ncm 14X1 nhfm ngcn ngSa !ic tiDH t`c Hh hE" cc !Bng .Mt ng)H nc, .<c
it #' nh*ng !Bng c% nhi:( #o'i chim nc di c 8(a #i !' nhfm cng nh)n c
gi tr7 !: sinh thi, khoa hc, kinh tD, !cn ho !' gi[i tr; cEa cc !Bng .Mt ng)H nc@ Cng c
n'" .: c)H ti nh*ng nRi c trQ nh cc thE" !+c nc ngt, cUa sng !' !en i-n gIm l46 .7a .i-m
!i tGng din t;ch tr0n PX tri( ha@ r1 8(=c gia .? ka kDt nhMt tr; [o tIn !' gn gi* cc ng(In .Mt ng)H
nc cEa mnh !' sh chy .7nh ;t nhMt m,t !Bng .Mt ng)H nc c% a ngh&a 8(=c tD .- [o tIn@ Cng
c
[
!
):) * ;Nn ?8n h>: ?O "h*2n nh*
thD gii c% #i0n 8(an .Dn Y2ZCW, {YC2 !' ,i .Ing 8(=c tD !: .7a danh !' di s[n@ Cng c n'"
.? nh)n .1c s+ Eng h, c+c kx r,ng r?i@ i s+ tham gia cEa 164 nc, cng c n'" .1c coi #' m,t
trong s= nh*ng cng c !: [o tIn .1c tham gia .ng .[o nhMt@ 3`c ti0( cEa cng c n'" #' .-
[o ! cc !Bng thi0n nhi0n c% a ngh&a 8(=c tD thng 8(a chRng trnh 7a danh Vi s[n ThD gii@
Cng c n'" ( !it A chi n% thSa nh)n rfng c,ng .Ing 8(=c tD c% ngh&a !` hi tr1 !: t'i chnh cho
nh*ng nRi n'"@ 2cm 14X1, chRng trnh con ngdi !' sinh 8("-n cEa Y2ZCW (3Lu$ .? >T"
d+ng mng #i 8(=c tD !: cc kh( [o tIn sinh 8("-n@ Cc kh( [o tIn sinh 8("-n .1c thiDt kD
th'nh nh*ng m hnh chFng minh s+ tRng Fng gi*a [o tIn !' Hht tri-n :n
n ! 8(":n#1i cEa ngdi dTn .7a HhRng@ Ti ncm 144k, .? c% tMt
1\ kh( [o tIn sinh 8("-n .1c ra .di ti hRn X6 nc, chiDm tGng c,ng kho[ng 1,X tri
m \ @ l@\@P@ ThiDt kD cc kh( [o tIn m;ch thc !' !7 tr; cEa cc kh( [o tIn tr0n khgH thD gii
.1c >c
rX
7h 8(a s+ HhTn = dTn c, cc gi tr7 ti:m t'ng cEa .Mt .ai !' cc ni #+c c
n tr7 cEa nh*ng cng dTn c% a thFc [o !@ 3<c dB h/( hDt cc !dn 8(=c gia !' cc kh( [o tIn .:( ra .di
theo ki-( ng( nhi0n !' ho'n to'n Hh` th(,c !'o s+ c% sn cEa .Mt
a* ?O 4*nh XhZ$ ;>ng ,Q )@ 7b" nh*I
t'i #i( !: sinh thi hc .: c)H .Dn nh*ng cch thiDt kD !: cc kh( [o tIn c% hi( 8([ nhMt nhfm
[o tIn .a dng sinh hc@ Cc nh' sinh hc [o tIn .? th)n trng trong !ic .a ra cc hng dn
ch(ng !' .Rn gi[n trong !ic thiDt kD cc kh( [o tIn Ai ! mi tnh h(=ng [o tIn .:( .si hoi s+
8(an tTm .<c it@ 2h*ng cT( hoi then ch=t m' cc nh' [o tIn c= ggng gi[i 8("Dt #'9 3,t
kh( [o tIn c/n r,ng .Dn mFc
'o .- [o tIn .1c #o'i To ra m,t kh( [o tIn #n t=t hRn ha" to ra nhi:( kh( [o
tIn nho t=t hRn C/n Hh[i [o ! trong kh( [o tIn ao nhi0( c th- cEa m,t #o'i ng(" cMH #'
.E .- ngcn cho #o'i .% khoi 7 t("t dit nh dng h1H #a nhMt cho m,t kh( [o tIn thi0n
nhi0n #' hnh g mhi m,t s= kh( [o tIn .1c hnh th'nh, chQng n0n nfm g/n nha( ha" >a
nha(, !' chQng n0n it #)H !i nha( ha" #' n0n #i0n h !i nha( 8(a nh*ng .dng h'nh #ang l@\@P@1@
m;ch thc cEa kh( [o tIn Cc nh' [o tIn .? tranh #()n #' #i( s+ gi'( c% !: #o'i
h .t .1c gi tr7 c+c .i trong m,t kh( [o tIn thi0n nhi0n r,ng #n ha" trong t)H h1H cc
kh( [o tIn nho c% tGng k;ch thc tRng Fng Trong cc t'i #i(, !Mn .: tr0n .1c gi #' c(,c tranh
#()n ZWZZ (Zing#e arge Wr Ze!era# Zma##$@ ; d` n0n th'nh #)H m,t kh( [o tIn c% din t;ch
16@666 ha ha" #' n0n th'nh #)H =n kh( [o tIn !i din t;ch \@l66 ha mii kh( 2h*ng ngdi theo
8(an .i-m kh( [o tIn #n cho rfng chy c% nh*ng kh( [o tIn #n mi c% th- chFa .E s= #1ng cc
#o'i c% k;ch thc #n, c% Hhm !i hot .,ng r,ng !' m)t ., thMH (!; d` cc #o'i thQ cn th7t$
- d(" tr 8(/n th- cEa chQng #T( d'i@ Ing thdi m,t kh( [o tIn #n c]ng sh gi[m t
.1c hi( Fng !Bng i0n, chFa .+ng nhi:( #o'i hRn !' c% t;nh .a dng nRi c trQ hRn@ 2h*ng
ngdi c+c .oan theo 8(an .i-m n'" csn cho rfng khng n0n d(" tr cc kh( [o tIn nho Ai !
cc kh( n'" khng c% kh[ ncng hi tr1 #T( d'i cho cc 8(/n th-, do .% gi tr7 cEa chQng cho cc
m`c .;ch [o tIn #' rMt ;t@ 2g1c #i !i 8(an .i-m tr0n, cc nh' [o tIn khc cho rfng cc kh(
[o tIn nho .1c #+a chn t=t c% kh[ ncng chFa .+ng nhi:( ki-( h sinh thi c]ng nh 8(/n th-
cEa cc #o'i 8( hiDm hRn #' m,t kh( !+c r,ng #n c% din t;ch tRng .Rng@ Ing thdi !ic to
ra nhi:( kh( [o tIn, d( cho chQng c% din t;ch nho .i n*a, c]ng sh trnh cho 8(/n th- khoi 7
hE" dit to'n ,kh
]N1 7a ;< )R nh )h M+nh$ )h:1
Sng, ha" s+ >Tm nh)H cEa cc #o'i ngoi #ai@ 2go'i ra cc kh( [o tIn nho nfm g/n cc kh(
dTn c sh #' nh*ng tr(ng tTm nghi0n cF( !' gio d`c #a tAng !: [o tIn thi0n nhi0n@ Cho .Dn na", s+
th=ng nhMt !: k;ch thc kh( [o tIn c% !| thi0n !: chiDn #1c #' t(x th(,c !'o nh%m #o'i c/n .1c
[o tIn c]ng nh .i:( kin khoa hc@ i:( .1c thSa nh)n #' nh*ng kh( [o tIn #n sh c% kh[ ncng
hRn nh*ng kh( [o tIn nho trong !ic gn
i* cc #o'i khc nha( Ai ! n% c% th- chFa .+ng nhi:( ki-( h sinh thi !' nh*ng
8(/n th- k;ch thc #n@ T(" nhi0n, nh*ng kh( [o tIn nho nD( .1c 8([n #a t=t th c]ng c%
gi tr7, .<c it trong trdng h1H [o tIn cc #o'i cT", cc #o'i .,ng !)t khng >Rng s=ng !'
nh*ng #o'i .,ng !)t c% >Rng s=ng nho@ Tr0n th+c tD, ;t c% kh[ ncng #+a chn n'o khc ngo'i
!ic chMH nh)n Hh[i [o tIn cc #o'i trong nh*ng kh( [o tIn nho Ai ! >(ng 8(anh cc kh(
[o tIn nho khng csn thSa .Mt .- sU d`ng !'o m`c .;ch [o tIn @ l@\@P@\@ Zinh thi hc
c[nh 8(an 3=i 8(an h tRng hi gi*a cc HhRng thFc sU d`ng .Mt th+c tD !' #a th("Dt !:
[o tIn .1c th- hin re trong ng("0n #a sinh thi hc c[nh 8(an@ Zinh thi hc c[nh 8(an
r5
nghi0n cF( cc ki-( nRi c trQ A 8(i m !Bng !' [nh hAng cEa chQng .Dn s+ HhTn = cEa
#o'i !' cc 8( trnh sinh thi@
eo .7nh ngh&a cEa Korman !' Godron (145r$, c[nh 8(an #' m,t !Bng m' ti .% m,t nh%m cc
h sinh thi .1c #<H #i theo cBng m,t ki-( hnh@ Zinh thi hc c[nh 8(an c% t/m 8(an trng
trong !ic [o ! t;nh .a dng sinh hc ! nhi:( #o'i khng chy s=ng trong gii hn cEa m,t
nRi c trQ m' c
ng csn di ch("-n gi*a cc nRi c trQ ho<c #' s=ng ti !Bng giH ranh gi*a hai nRi c trQ@ =i
!i cc #o'i n'", #oi hnh cEa cc ki-( nRi c trQ tr0n 8(i m !Bng #' .<c it 8(an trng@ Z+
tIn ti !' m)t ., cEa nhi:( #o'i c% th- 7 [nh hAng Ai k;ch thc cEa nRi c trQ !' mFc .,
#i0n kDt cEa chQng@ Cc c[nh 8(an c% th- .1c #i0n kDt !i nha( thng 8(a cc h'nh #ang@
Cc h'nh #ang c% th- #' t+ nhi0n ho<c #' kDt 8
cEa cc nhij( .,ng cEa con ngdi .=i !i .Mt n:n canh tc (!; d` nh m,t d?i .Mt csn #i
khng 7 c'" >i gi*a hai cnh .Ing$@ CM( trQc cEa h'nh #ang c% th- rMt hH nh cc h'ng
r'o, r,ng hRn nh h'ng cT" chgn gi%, ho<c #' cc h th+c !)t !en sng@ C% l #oi h'nh #ang9
'nh #ang mi trdng (en!ironmenta# corridors$9 #' kDt 8([ cEa h th+c !)t Hh[n Fng !i mi
trdng nh #' h th+c !)t !en sng, theo #oi .Mt ha" theo cM( to .7a chMt@
[i 8(anh co cEa h th+c !)t !en sng cha" song song cc dsng s(=i #' !; d` .i-n hnh cho
#oi h'nh #ang n'"@ 'nh #ang s%t #i (remnant corridors$9 #' s[n Hhm re nt nhMt cEa
!ic nhij( #on !Bng !en@ Cc d[i th+c !)t A cc !Bng d=c, !ch ., ho<c !Bng .Mt t #'
Hh/n thSa #i khi .Mt .1c khai hoang cho s[n >(Mt nng nghiH ha" cc m`c .;ch khc@ m;ch
thc !' hnh dng cEa h/( hDt cc h'nh #ang s%t #i rMt khc nha(@ Cc h'nh #ang s%t #i
thdng chFa cc t)H h1H c(=i cBng cEa cc
'i th+c, .,ng !)t [n .7a@ 'nh #ang trIng (introd(ced corridors$9 h/( hDt #oi h'nh
#ang n'" .1c trIng tS thD k} v{ .Dn thD k} v{v@ Trong thdi gian n'", cc chE .Mt trIng
cc h'nh #ang cT" 8(anh cc kh( rSng ha" .Ing co cEa mnh, m,t s= trong cc h'nh #ang n'"
!n csn tIn ti cho .Dn na" !' .1c .nh gi #' c[nh 8(an c% gi tr7 8(=c gia@ Trong cc
!Bng c[nh 8(an nng nghiH, #oi h'nh #ang ki-( n'" trA n0n nRi c trQ 8(an trng cho nhi:(
#o'i .,ng !)t hoang d?@ 'nh #ang >o .,ng
dist(rance corridors$9 .1c hnh th'nh do hot .,ng cEa !ic 8([n #a .Mt, #'m >o .,
h th+c !)t trong m,t .dng ha" m,t d[i .Mt@ mi-( h'nh #ang n'" .1c to ra .- d(" tr h
th+c !)t trong m,t giai .on dijn thD mong m(=n@ ChQng c% th- .E r,ng .- thiDt #)H m,t
h'ng r'o .=i !i m,t s= #o'i .,ng !)t hoang d?, tch 8(/n th- th'nh \ 8(/n th- iDn thi@
'nh #ang n'" thdng #' nRi c trQ 8(an trng .=i !i cc #o'i [n .7a .si hoi nRi c trQ A
giai .on dijn thD sm@ 'nh #ang ti sinh (regenerated corridors$9 #' kDt 8([ cEa s+
ti Hht
ri-n cEa th+c !)t A d[i .Mt 7 >o .,ng@ Ti Hht tri-n c% th- #' s[n Hhm cEa dijn thD t+ nhi0n
ha" do n(i trIng@ m;ch thc !' hnh dng cEa h'nh #ang n'" Hh` th(,c !'o d[i .Mt .? 7
>o .,ng trc .%@ Th+c !)t A h'nh #ang #oi n'" HhG iDn #' cc #o'i co di trong cc giai
.on ./( cEa 8( trnh dijn thD@ Trong cc nRi c trQ 7 cgt .on, h'nh #ang ti sinh #' nRi c
rQ 8(an trng cho cc #o'i thQ nho !' cc #o'i chim hQt@ 3,t s= ng("0n #a thdng
.1c H d`ng khi thiDt kD !' [o tIn h'nh #ang9 'nh #ang #i0n t`c t=t hRn so !i
h'nh #ang 7 cgt .on9 cc h'nh #ang to ra s+ th()n tin cho s+ di
("-n cEa .,ng !)t 8(a cc !Bng c[nh 8(an@ 2h*ng nggt 8(?ng trong h'nh #ang sh #'m c[n trA
!ic di ch("-n c(a .,ng !)t, .<c it .=i !i nh*ng #o'i s=ng A 0n trong h'nh #ang@ mh[
r4
ncng cEa c th- khi !1t 8(a cc nggt .on trong h'nh #ang Hh` th(,c !'o mFc ., ch7( .+ng
cEa chQng .=i !i cc .i:( ki
i0n, Hh` th(,c !'o .<c t;nh di ch("-n !' Hht tn@ 'nh #ang r,ng th t=t hRn h'nh
#ang hH9 h'nh #ang r,ng gi[m thi-( .1c nh*ng hi( Fng i0n .=i !i c th- !' 8(/n th- khi
di ch("-n trong .dng i0n@ T(" nhi0n, cc nghi0n cF( c]ng chy ra rfng, cc h'nh #ang r,ng
8( c]ng c% th- gT" hi cho .,ng !)t do chQng Hh[i t=n nhi:( thdi gian khi !1t 8(a .dng
i0n !' .i:( .% c% th- gia tcng t} # tU !ong n%i ch(ng@ 20n d(" tr !' Hh`c hIi cc
#i0n kDt t+ nhi0n9 V(" tr cac m=i #i0n kDt t+ nhi0n gi*a cc !Bng sinh c[nh #' c
"h*T" K 01 "7a "Znh ,a -ng #>O* ?O n8ng #<) )ea L0kn "hK. Ng8n )h`n ;< )l" ,>-n ):) h
h #ang t+ nhi0n ;t t=n km hRn #' Hh`c hIi chQng@ Cc #i0n kDt nhTn to n0n c% nghi0n cF( k
c'ng9 cc 8(/n th- cEa m,t #o'i s=ng it #)H nha( trong thdi gian d'i thdng Hht tri-n cc cc th;ch
Fng di tr(":n .<c it .=i !i mi trdng s=ng cEa chQng@ ic kDt n=i cc 8(/n th- nh thD #i !i
nha( c% th- #'m mMt .i nh*ng th;ch Fng .%@ ai ha" nhi:( cc h'nh #ang kDt n=i gi*a hai !Bng
it #)H th t=t hRn #' m,t h'nh #ang9 nD( c% nhi:( h'nh #ang cho .,ng !)t di ch("-n tS m,t !Bng n'"
.Dn !Bng khc th chQng sh dj d'ng th+c hin c(,c h'nh trnh@ ,ng !)t c% th- kh
g nh)n ra h'nh #ang nh #' .dng dn .Dn .;ch, chQng chy nh)n ra .% nh #' m,t nRi c trQ
#i0n t`c !' khi A trong h'nh #ang, s+ di ch("-n cEa chQng 7 gi
hn theo .dng thng@ Thdng th tnh cd chQng .i tS ./( n'" ti ./( kia !' c'ng nhi:( cR
h,i nh !)" th !ic di ch("-n cEa chQng sh dj >[" ra hRn@ l@\@P@P@ Gi[m thi-( cc tc .,ng
cEa !Bng i0n !' nh*ng tc .,ng gT" chia cgt 2%i ch(ng mi ngdi .:( nhMt tr; rfng c/n thiDt
kD cc kh( [o tIn thD n'o .- gi[m thi-( nh*ng ng(" hi do hi( Fng !Bng i0n@ 2h*ng kh( [o tIn
c% hnh trsn sh c% t} # !Bng i0n nho nhMt, !' !Bng tr(ng tTm cEa m,t kh( [o tIn nh thD sh cch >a
i0n hRn #' so !i cc kh( [o tIn c% hnh dng khc@ 2h*ng kh( [o tIn c% hnh ch* nh)t !' d'i #'
c% nhi:( i0n nhMt !' mi .i-m trong kh( [o tIn .:
g/n !i i0n@ H d`ng nh*ng #)H #()n nh tr0n .=i !i cc kh( [o tIn c% dng tF gic th sh
thM" !i cBng din t;ch, m,t kh( [o tIn hnh !(ng sh t=t hRn m,t kh( [o tIn hnh ch* nh)t@ T("
!)", h/( hDt cc kh( [o tIn .:( c% hnh
ng khng .:( ! thng thdng cc kh( .Mt c% .1c #' do ho'n c[nh nhi:( hRn #' do nh*ng
t;nh ton !: hnh hc@ 20n trnh .1c c'ng nhi:( c'ng t=t nh*ng chia cgt trong n,i , cc kh( [o
tIn do #'m .dng, canh tc, .=n gi !' cc hot .,ng khc cEa con ngdi Ai ! s+ chia cgt nh !)"
gT" ra rMt nhi:( tc .,ng >M( .Dn #o'i !' 8(/n th-@ Cc H #+c dn .Dn nh*ng chia cgt n0( tr0n #' rMt
mnh Ai ! cc kh( [o tIn thdng #' nh*ng m[nh .Mt csn #i d(" nhMt cho cc
-" ,Sng Xh:" "7*Kn 9=* nh )an
tc nng nghiH, >T" .)H !' #)H cc kh( dTn c@ Cc nh' 8(i hoch thdng #)H h th=ng
.dng giao thng !' cc cng trnh cR sA h t/ng khc trong cc kh( [o tIn ! h sh ;t d`ng Hh[i
nh*ng ch=ng .=i !: ch;nh tr7 hRn #' khi chn .7a .i-m d+ n ti cc kh( dTn c@ in .? c% nh*ng
chiDn #1c nhfm ggn kDt cc kh( [o tIn nho #i th'nh nh*ng kh( [o tIn #n@ Cc kh( [o tIn
thdng ha" ggn #i:n !i cc kh( !+c .1c 8([n #a .- khai thc, !; d` nh rSng khai thc gi, .Mt chcn
th[ ha" .Mt canh tc@ uMt cF nRi n'o c% th- .:( n0n c% trn !n m,t h sinh thi trong cc kh( [o tIn,
!; d` nh m,t #( !+c sng, hI ha" m,t d?" nRi, Ai ! h sinh thi #' .Rn !7 8([n #a th;ch h1H nhMt@
3,t , Hh)n cEa h sinh thi 7 hE" hoi do khng .1c [o ! sh .e da .Dn sFc s=ng cEa to'n ,
sinh thi@ ic ki-m sot to'n , h sinh thi sh cho HhH nh*ng ngdi 8([n #a gn gi*, [o
! m,t cch hi( 8([ hRn khi Hh[i .=i Hh% !i nh*ng [nh hAng c% t;nh hE" hoi tS 0n ngo'i@ l@\@k@
w([n #a cc kh( [o tIn 3,t khi .? .1c th'nh #)H m,t cch h1H HhH th kh( [o tIn Hh[i .1c
X6
8([n #a m,t cch c% hi( 8([ nhfm d(" tr .a dng sinh hc@ ThD gii .? c% rMt nhi:( nh*ng !dn
8(=c gia giM" .1c thiDt #)H Ai nh*ng 8(i .7nh cEa ch;nh HhE nhng #i khng .1c 8([n #a m,t
cch c% hi( 8([ tr0n th+c tD@ Ti cc !dn w(=c gia n'", cc #o'i .? 7 thMt thot d/n c% #Qc !i t=c
., #n trong khi chMt #1ng nRi c trQ c]ng 7 >(=ng cMH@ m,t s= nc, con ngdi .? khng ng/n
ngi tri-n khai s[n >(Mt nng nghiH, ch<t Hh ha" khai khong A m,t s= kh( [o tIn ! mi ngdi
.:( c% 8(":n sA h*( .Mt .ai cEa nh' nc !' Mt cF ai c]ng c% th- #M" nh*ng g h m(=n !' chng
a
90Rn )an "h*+X ?O> )h01+n nO1. *K9 9b0 )hR" )ea
c !dn w(=c gia n'" #' Hh[i tcng cdng 8([n #a nhfm ngcn ch<n s+ >(=ng cMH@ 3,t th+c tD
n*a #' !ic 8([n #a t=t nhMt .i khi #i khng c/n Hh[i c% hot .,ng g ! cc hot .,ng 8([n #a c% #Qc
khng hi( 8([ ho<c th)m ch; c% hi@ ; d` nh !ic 8([n #a t;ch c+c .- tcng th0m s+ gi'( c% cEa cc
#o'i scn gn th- thao nh hR( chng hn thdng Hh[i tiDn h'nh ti0( dit cc #o'i scn mIi h'ng ./(
nh ch% s%i !' s tU@ ic #oi o cc #o'i scn mIi c% th- dn .Dn s+ Bng nG cc 8(/n th- thQ scn gn
(!' ! tnh c% c[ cc #o'i g<m nhMm$@ mDt 8([ #' c% 8( nhi:( #o'i cn co, s(" gi[m chMt #1ng mi
trdng nRi c trQ !' s+ thMt thot cc 8(/n th- .,ng !)t !' th+c !)t@ ic cc nh' 8([n #a !dn 8(
s=t sgng trong !ic dn dH, th( gom cT" c=i 7 .G !' Hht 8(ang d `i .- c[i tiDn , m<t c[nh 8(an
cEa !dn c% th- ! tnh #'m mMt nh*ng n
#'m tG, ng(In thFc cn cEa c[ m,t t)H h1H sinh !)t cn gi m`c,@@@ !' nRi c trQ !: mBa .ng
8(an trng cEa m,t s= #o'i nhMt .7nh@ l@\@k@1@ Cc m=i .e da .=i !i cc !dn w(=c gia 2cm 1446,
Tr(ng tTm 8(an trgc [o tIn thD gii (bC3C$ !' Y2ZCW .? tiDn h'nh kh[o st 54 !7 tr; .1c coi #'
di s[n cEa thD gii .- >em >t cc !Mn .: !: 8([n #a A .%@ 2hn ch(ng, nh*ng m=i .e da .=i !i cc
kh( [o tIn A 2am 3 #' #n nhMt !' A ChT( ( #' ;t nhMt@ Mn .: cc #o'i th+c !)t ngoi #ai nghi0m
trng nhMt A ChT( c, L(stra#ia, 2ez ea#and !' cc .[o A Thi unh VRng trong khi !ic khai thc
Mt h1H #a cc #o'i hoang di, nn ch" rSng, chcn th[ !' canh tc nng nghiH #' nh*ng m=i .e da
#n A c[
a9 M| ?O Ch[0 Ph*. 0Nn #~ )ha ,Ung 9\
cc !dn #' !Mn .: thdng >[" ra .=i !i cc nc .ang Hht tri-n A ChT( Ohi, ChT( !'
2am 3@ 2h*ng m=i .e da #n nhMt .=i !i cc !dn 8(=c gia A cc nc cng nghiH Hht tri-n c%
#i0n 8(an .Dn cc hot .,ng kinh tD nh khai khong, ch<t gi, nng nghiH !' cc d+ n thE" #1i@
ic .nh gi m=i .e da .=i !i cc !dn khng c% ngh&a #' Hh[i c= .- #oi trS nh*ng m=i .e da
n'", Ai ! trong nhi:( trdng h1H h/( nh khng th- n'o #'m nh !)" .1c@ nh*ng nRi c% m=i .e
da do cc #o'i ngoi #ai .=i !i cc #o'i [n .7a th c/n Hh[i H d`ng cc in HhH #oi o cc #o'i
ngoi #ai .% c'ng nhanh c'ng t=t ho<c ;t nhMt Hh[i #'m gi[m ti:m ncng Hht tri-n cEa chQng@ 2h*ng
#o'i .1c iDt #' c% kh("nh hng gT" hi c/n Hh[i .1c dit o nga" tS khi chQng mi gt ./( Hht
tri-n !' khi m)t ., cEa 8(/n th- csn thMH@ 3,t khi nh*ng #o'i ngoi #ai .? sinh s=ng !' Hht tri-n
!*ng chgc A m,t kh( !+c th !ic ti0( dit chQng c% th- sh rMt kh% khcn (nD( khng n%i #' khng #'m
.1c$@ l@\@k@\@ w([n #a nRi c trQ 3,t kh( [o tIn nhi:( khi Hh[i .1c 8([n #a rMt nghi0m
ng<t .- [o .[m gn gi* cc nRi c trQ ng("0n thE"@ 2hi:( #o'i
y >(Mt hin A m,t nRi c trQ ho<c !'o m,t giai .on dijn thD nhMt .7nh n'o .%@ mhi m,t !Bng
.Mt .1c chn #'m nRi [o tIn, cc hnh thFc nhij( .,ng ho<c cc hot .,ng cEa con ngdi c% th-
gT" tc .,ng #n ti mFc #'m cho nhi:( #o'i ng("0n thE" s=ng A .T" .? khng th- tIn ti .1c@ Cc
hot .,ng t+ nhi0n gIm hoa hon, chcn th[ 8( mFc,@@@ #' nh*ng "D( t= 8(an trng 8("Dt .7nh s+ tIn
ti cEa m,t #o'i 8( hiDm@ Trong cc !dn 8(=c gia nho, c% th- khng c% ./" .E cc giai .on cEa
8( trnh dijn thD !' nhi:( #o'i c% th- 7 mMt .i ! ch;nh #a do n'"@ ; d`, ti m,t kh(
X1
[o tIn it #)H c% cc #o'i cT" gi' #' chE "D( th nh*ng #o'i cT" .<c trng cho cc giai .on
dijn thD sm nh co !' cT" `i c% th- khng c% A .T"@ Cc nh' 8([n #a !dn w(=c gia .i khi c/n
Hh[i chE .,ng 8([n #a nh*ng .7a .i-m nhfm [o .[m cho tMt c[ cc giai .on cEa dijn thD .:( >[" ra
ti .T"@ Cch HhG iDn thdng #'m #' thynh tho[ng gT" ch" c`c ,, c% ki-m sot ti nh*ng kh( !+c
.Ing co, cT" `i !' nh*ng cnh rSng .- khAi .,ng #i 8(
7anh *Vn "hT. 0Nn #~ ng0rn #J* "he1 ;Nn i ):) ?fng ,b" ngWX n=)
m,t !Mn .: c+c kx 8(an trng@ ic d(" tr cc !Bng .Mt ng)H nc #' c/n thiDt .- [o tIn 8(/n th-
cc #o'i chim nc, c, #png c, th+c !)t thE" sinh !' nhi:( #o'i khc@ T(" nhi0n cc kh( [o tIn .Mt
ng)H nc sh #' .=i t1ng tranh chMH !: ng(In nc .=i !i cc d+ n ti ti0(, cc cng trnh ch=ng
#] !' cc .)H thE" .in ti nh*ng !Bng .Ing fng tr]ng@ Cc kh( .Mt ng)H nc thdng kDt n=i !i
nha(, do .% m,t 8("Dt .7nh c% [nh hAng .Dn m+c nc !' chMt #1ng nc A nRi n'" c% th- gT" [nh
hAng .Dn nRi khc@ mhi 8([n #a cc !dn c/n c= ggng [o tIn !' d(" tr cc ng(In !)t chMt 8(an
trng m' nh
( #o'i Hh[i Hh` th(,c !'o@ 2D( nh khng th- gi* cc ng(In n'" ng("0n !n th c/n Hh[i c= ggng >T"
d+ng #i chQng@ Trong mi trdng h1H, c/n Hh[i to .1c s+ cTn fng gi*a !ic hnh th'nh cc kh(
[o tIn thi0n nhi0n cch it khoi nh*ng tc .,ng cEa con ngdi !i !ic to ra nh*ng kh( !dn n
thi0n nhi0n trong .% .,ng th+c !)t Hh` th(,c !'o con ngdi@ l@\@k@P@ Con ngdi !' !ic 8([n
#a !dn w(=c gia ic con ngdi sU d`ng cc c[nh 8(an #' m,t th+c tD m' chQng ta Hh[i
t;nh .Dn kh( 8(" hoch thiDt kD kh( [o tIn@ Con ngdi .? #' m,t , Hh)n cEa tMt c[ cc h sinh thi
tr0n thD gii tS h'ng ng'n ncm na", !' !ic #oi o con ngdi ra khoi cc kh( [o tIn thi0n nhi0n c%
th- sh dn .Dn nh*ng h)( 8([ #n@ T(" nhi0n, !ic .a ngdi .7a HhRng ra khoi cc kh( [o tIn c%
th- #i #' s+ #+a chn d(" nhMt khi m' t'i ng("0n thi0n nhi0n .ang 7 khai thc ti mFc s+ to'n !n
cEa cc 8(/n >? sinh !)t .ang 7 .e da@ T=t hRn hDt #' tm ra .1c nh*ng gi[i HhH tr(ng hI trc
khi tnh hnh tr0n >[" ra@ Trong Mt kx m,t kD hoch 8([n #a kh( [o tIn n'o th !ic sU d`ng
kh( [o tIn cEa ngdi dTn .7a HhRng !' d( khch c/n Hh[i #' n,i d(ng tr(ng tTm, k- c[ A 8(=c gia
Hht tri-n #n 8(=c gia .ang Hht tri-n@ 2h*ng ngdi dTn tS ng'n .di na" .? sU d`ng cc s[n Hhm
trong kh( [o tIn, na" .,t nhi0n khng .1c HhH !'o trong .% n*a sh Hh[i ch7( .+ng s+ mMt .i
8(":n .1c tiDH c)n cc ng(In t'i ng("0n cR [n c/n cho s+ sinh tIn cEa h@ thD hi-n nhi0n h sh
gi)n d* !' nh*ng ngdi d
trong ho'n c[nh nh !)" sh khng th- #' ngdi Eng h, mnh mh cho cng tc [o tIn@ 2hi:( kh( [o
tIn Hht tri-n ha" 7 hE" hoi #' t(x th(,c !'o mFc ., Eng h, khai thc ha" thB .7ch cEa nh*ng ngdi
sU d`ng cc kh( !+c n'"@ 2D( nhTn dTn .7a HhRng 8(n trit .1c m`c .;ch cEa kh( [o tIn !' nD(
mi ngdi .:( nhMt tr; !i cc m`c ti0( !' 8(" .7nh cEa cc kh( [o tIn th cc c,ng .Ing sh .1c
gi* #i trong !dn nh nh thdng@ Trdng h1H #a tAng nhMt #'
*ng ngdi dTn .7a HhRng tham gia !'o 8(" hoch !' 8([n #a kh( [o tIn, .1c .'o to !' t("-n !'o
#'m trong an 8([n #a !' .1c hAng #1i tS !ic [o tIn .a dng sinh hc c]ng nh hot .,ng [o !
trong kh( [o tIn@ 2g1c #i, nD( 8(an h gi*a dTn .7a HhRng !' ch;nh HhE !=n .? khng t=t !'
khng tin nha(, ho<c nD( m`c .;ch cEa kh( [o tIn khng .1c gi[i th;ch thoa .ng th dTn .7a
HhRng c% th- khng chMH nh)n !ic th'nh #)H c]ng nh t(Tn thE cc 8(" .7nh cEa !dn@ Trong
trdng h1H n'", ngdi dTn .7a HhRng sh gT" >(ng .,t !i nh*ng ngdi trong an 8([n #a cEa !dn@
2g'" na" ngdi ta ng'" c'ng nh)n ra rfng cc chiDn #1c 8([n #a !' [o tIn h/( hDt .:( thiD( "D( t=
c+c kx 8(an trng #' s+ tham gia cEa ngdi dTn .7a HhRng@ Cc chiDn #1c theo #=i tS tr0n >(=ng
trong .% ch;nh HhE c= ggng th+c thi cc kD hoch [o tIn c/n .1c kDt h1H !i cc chRng trnh theo
#=i tS di #0n trong .% cc #'ng >? !' cc c,ng .Ing .7a HhRng khc c% kh[ ncng t+ >T" d+ng !'
th+c thi cc m`c ti0( Hht tri-n cEa ri0ng mnh@ TG chFc cn ho, mhoa hc !' Gio d`c cEa
X\
i0n iH w(=c (Y2ZCW$ .? khAi >ng m,t cch tiDH c)n nh thD !i chRng trnh Con ngdi !'
Zinh 8("-n (3Lu$@ ChRng trnh n'" .? th'nh #)H m,t s= cc kh( [o tIn sinh 8("-n tr0n khgH thD
gii nhfm c= ggng .a cc hot .,ng cEa con ngdi, cc hot .,ng nghi0n cF( !' [o ! mi trdng
!'o cBng m,t .7a .i-m@ mh( [o tIn sinh 8("-n ao gIm m,t kh( tr(n
"[9 "7>ng ,@ ):) L0kn ]Q ?O ):) h+ ;*nh
i .1c [o ! nghi0m ng<t^ >(ng 8(anh n% #' !Bng .m, trong .% cc hot .,ng tr(":n th=ng cEa
ngdi dTn nh th( hoi cc #oi d1c #i(, kiDm gi cEi nho .1c gim st !' nh*ng hot .,ng nghi0n
cF( khng c% t;nh hE" hoi c]ng .1c tiDn h'nh@ v(ng 8(anh !Bng .m #' !Bng ch("-n tiDH trong .%
m,t s= hot .,ng Hht tri-n c% t;nh :n !*ng nh canh tc 8(" m nho,
t s= hot .,ng khai thc t'i ng("0n thi0n nhi0n nh khai thc gi c% #+a chn !' cc thU
nghim khoa hc .1c HhH tiDn h'nh@ ChiDn #1c tGng 8(t !: m,t !Bng tr(ng tTm .1c ao c
>(ng 8(anh Ai !Bng .m !' !Bng ch("-n tiDH c% th- c% m,t s= hi( 8([ .ng mong c@ ThF nhMt,
ngdi dTn .7a HhRng .1c kh("Dn kh;ch tham gia th+c hin cc m`c ti0( cEa kh( [o tIn@ ThF hai,
m,t s= .<c .i-m !: c[nh 8(an do con ngdi to ra c% th- .1c gi* gn@ ' thF a, !Bng .m c% th-
to .i:( kin cho .,ng !)t Hht tn !' ch("-n d7ch gen gi*a !Bng tr(ng tTm .1c [o ! nghi0m ng<t
!i cc !Bng ch("-n tiDH c% .ng dTn c !' khng .1c [o !@ l@\@l@ u[o tIn 0n ngo'i cc kh( [o
tIn mho[ng 46~ .Mt .ai tr0n tri .Mt #' nfm ngo'i din t;ch cc kh( [o tIn@ a Hh/n cc .Mt
.ai nfm ngo'i cc kh( [o tIn !n cha 7 con ngdi sU d`ng trit .- !' !n #' nRi sinh s=ng ng("0n
thE" cEa sinh gii@ Vo Hh/n #n din t;ch .Mt .ai A h/( hDt cc nc #' khng th(,c kh( [o tIn n0n
rMt nhi:( #o'i 8(a hiDm !n >(Mt hin 0n ngo'i cc kh( [o tIn@ Th'nh t= c% t;nh 8("Dt .7nh t
ng ):) )h*Tn #J) MN> "rn #O XhN* MN> "rn ,
-ng ;*nh h() M2n "7>ng )jng nhM2n ng>O* ):) 4h0 MN> "rn. MR* g
hi-m cEa !ic chy d+a !'o cc !dn ha" cc kh( [o tIn #' chiDn #1c n'" c% th- to n0n m,t tTm
#a !T" h?m tFc #' cc #o'i ha" 8(/n >? nfm trong !dn th .1c [o ! nghi0m ng<t trong khi chQng #i
7 khai thc t+ do Hh;a ngo'i kh( [o tIn@ T(" nhi0n, nD( cc kh( !+c nfm >(ng 8(anh !dn 7 s(" thoi
th .a dng sinh hc 0n trong !dn c]ng sh
;01 g*N9 "7>ng ,@ ;< 9b" #>O* ;t *Vn 7a ngh*29 "7(ng nh
#' trong cc !dn c% din t;ch nho@ Z+ s(" gi[m n'" >[" ra ! nhi:( #o'i c/n Hh[i di ch("-n ra
khoi ranh gii cc kh( !dn .- kiDm thFc cn !' cc !)t chMt c/n thiDt khc m' trong !dn khng c% nhng
.? khng th+c hin .1c@ Ing thdi, s= #1ng c th- cEa m,t #o'i trong Hhm !i ranh gii !dn c% th-
thMH hRn k;ch thc t=i thi-( c% th- s=ng .1c cEa 8(/n th- .%@ 2h bestern (1454$ .? n0(9 2D( chQng
ta khng th- [o ! thi0n nhi0n 0n ngo'i cc kh( [o tIn th thi0n nhi0n c]ng chng tIn ti ao nhi0( 0n
trong cc kh( .% l@P@ Cc gi[i HhH [o tIn .a dng sinh hc l@P@1@ u[o tIn n,i !i (in sit(^ onCsite
Hreser!ation $ ChiDn #1c t=t nhMt nhfm [o t
.a dng sinh hc #' [o tIn cc 8(/n >? !' 8(/n th- nga" trong .i:( kin t+ nhi0n, m,t
HhRng thFc thdng .1c n%i .Dn #' [o tIn ng("0n !7 ha" [o tIn ti chG@ Chy trong t+ nhi0n, cc
#o'i mi c% kh[ ncng tiDH t`c 8( trnh th;
nghi tiDn h%a .=i !i mi trdng .ang tha" .Gi trong cc 8(/n >? t+ nhi0n cEa chQng@ l@P@\@
u[o tIn ngoi !i (e>Csit(^ oqqCsite Hreser!ation$ T(" nhi0n, .=i !i nhi:( #o'i hiDm th [o tIn ng("0n
!7 cha Hh[i #' gi[i HhH kh[ thi trong .i:( kin nh*ng H #+c cEa con ngdi ng'" c'ng gia tcng@ 2D(
8(/n th- csn #i #' 8( nho .- tiDH t`c tIn ti, ho<c nD( tMt c[ nh*ng c th- csn #i .1c tm thM" A
ngo'i kh( [o ! th [o tIn ng("0n !7 sh khng c% hi( 8([@ Trong nh*ng trdng h1H n'", gi[i HhH
d(" nhMt .- ngcn cho #o'i khoi 7 t("t chEng #' [o tIn cc c th- trong nh*ng .i:( kin nhTn to@
XP
ChiDn #1c n'" .1c gi #' [o tIn ngoi !i ha" [o tIn ch("-n !7@ Th+c tD c% m,t s= #o'i .? 7 t("t
chEng ngo'i t+ nhi0n song !n .ang tIn ti trong cc /" .'n nhTn n(i, chF khng csn tm thM" trong
dng hoang di n*a@ Cc .i:( kin .- [o tIn ch("-n !7 .,ng !)t ao gIm !dn thQ, trang tri n(i
.,ng !)t, thE" c(ng !' cc chRng trnh nhTn gi=ng .,ng !)t@ Th+c !)t th .1c [o tIn trong cc !dn
th+c !)t, !dn cT" gi !' cc ngTn h'ng ht gi=ng@ u[o tIn ch("-n !7 #' m,t ,
hWn L0an "7(ng "7
g chiDn #1c tGng h1H nhfm [o ! cc #o'i .ang c% ng(" cR t("t dit@ u[o tIn ch("-n !7 !'
[o tIn ng("0n !7 #' nh*ng cch tiDH c)n c% t;nh G s(ng cho nha(@ 2h*ng c th- tS cc 8(/n
th- .1c [o tIn ch("-n !7 sh .1c th[ .7nh kx ra ngo'i thi0n nhi0n .- tcng cdng cho cc
8(/n th- .1c [o tIn ng("0n !7@ 2ghi0n cF( tr0n cc 8(/n th- n(i nh=t c% th- c(ng cMH cho
ta nh*ng hi-( iDt !: .<c t;nh sinh hc cEa #o'i !' g1i ra nh*ng chiDn #1c [o tIn mi cho
cc 8(/n th- .1c [o tIn ng("0n !7@ Cc 8(/n th- ch("-n
7 m' c% th- t+ d(" tr 8(/n th- th sh #'m gi[m t nh( c/( Hh[i gt cc c th- tS ngo'i thi0n nhi0n .-
Hh`c !` m`c .;ch trng '" ho<c nghi0n cF(@ C(=i cBng, !ic nh*ng con !)t .1c n(i nh=t !' trng
'" sh g%H Hh/n gio d`c 8(/n chQng !: s+ c/n thiDt Hh[i [o tIn #o'i c]ng nh [o ! cc th'nh !i0n
khc cEa #o'i .% ngo'i t+ nhi0n@ 2g1c #i [o tIn ng("0n !7 #' khng th- thiD( .=i !i s+ s=ng csn
cEa nh*ng #o'i khng th- n(i nh=t, c]ng nh .- tiDH t`c c% cc #o'i mi trng '" trong cc !dn
thQ, thE" c(ng ha" cc !dn th+c !)t@ l@P@\@1@ dn thQ Cc !dn thQ, cBng !i cc trdng
.i hc, cc C`c, ` Hh` trch !: sinh !)t hoang d? cEa Ch;nh
E !' cc tG chFc [o tIn hin .ang n(i gi* tr0n X66@666 c th-, .i din cho P@666 #o'i thQ, chim, s
st !' #png c@ Cc !dn thQ h/( nh chy trng b$7 nhng )o'i thQ #n ./" 8("Dn r] nh gM( trQc,
hR( cao cG, !oi,@@@ trong khi !6 c6 4u h#Cng bw 8(a m,t s= #1ng khng nho cc #o'i cn trBng !'
.,ng !)t khng >Rng s=ng khc m' nh%m n'" to th'nhm*t b* 'hn chJ"D( cEa .,ng !)t gii tr0n
tri .Mt@ />c ti0( hin na" cEa h/( hDt cc !dn thQ #n #' #)H .1c 8(/n th- n(i cEa cc #o'i
.,ng !)t hiDm !' c% n
1 ) "01+" )heng
Chy kho[ng 16~ trong s= \kX #o'i thQ hiDm .1c n(i gi* trong cc !dn thQ khgH thD gii #'
c% kh[ ncng t+ d(" tr 8(/n th- A k;ch thc .E .- [o tIn t;nh iDn d7 di tr(":n cEa chQng@ - khgc
Hh`c tnh trng n'", cc !dn thQ !' nh*ng tG chFc [o tIn c% #i0n 8(an .? gt ta" !'o >T" d+ng cR
sA !)t chMt !' tri-n khai cc cng ngh c/n thiDt .- to #)H .1c cc /" .'n c% kh[ ncng sinh s[n cEa
cc #o'i 8( hiDm !' .ang c% ng(" cR t("t dit, c]ng nh >T" d+ng chRng trnh !' HhRng HhH
mi nhfm ti #)H cc #o'i ngo'i t+ nhi0n@ 3,t #ot cc k th()t c]ng .ang .1c nghi0n cF( !'
H d`ng nhfm #'m tcng t} # sinh s[n cEa cc #o'i .,ng !)t n(i@ Cc k th()t n'" gIm MH !' !Q n(i,
tFc #' con m cEa #o'i HhG iDn n(i dpng con ch( cEa #o'i 8( hiDm^ th` tinh nhTn to khi con
trAng th'nh to ra khng m(=n th` tinh ho<c chQng Hh[i s=ng trong nh*ng .i:( kin khc it, MH
trFng nhTn to trong cc .i:( kin t=t nhMt .- trFng nA !' cM" Hhi tFc #' cM" trFng .? .1c th` tinh
cEa #o'i 8( hiDm !'o tU c(ng cEa con m
"ha1 "hT "h0S) #>O* XhY M*Tn. p.&.B.B. PK n0g* K
gcn ch<n cc hi-m ha .=i !i cc #o'i thE" sinh, nh*ng ch("0n gia !: c, thQ i-n !' san h
#'m !ic ti cc thE" c(ng ha" cc - n(i .? h1H tc ng'" c'ng ch<t chh !i cc .Ing nghiH
ti cc in nghi0n cF( i-n, cc C`c, ` thE" s[n cEa ch;nh HhE !' cc tG chFc [o tIn .-
>T" d+ng cc chRng trnh [o tIn nh*ng #o'i !' 8(/n >? t+ nhi0n .ang .1c 8(an tTm@ C%
kho[ng l56@666 c th- cEa cc #o'i co .ang .1c n(i gi* trong cc - n(i m' h/( hDt cc
#o'i .% #' .1c th( th)H ngo'i t+ nhi0n@ in .ang c% nhi:( nG #+c nhfm Hht tri-n cc k th
Xk
t gT" gi=ng .- c% th- d(" tr cc #o'i 8( hiDm trong - n(i, .i khi c% th- th[ chQng ra t+ nhi0n !'
do .% khng Hh[i gt gi* nh*ng m( !)t hoang d?@ 2hi:( k th()t .1c sU d`ng trong !ic gT" gi=ng
co cQ ng(In g=c tS nh*ng k th()t do cc nh' nghi0n cF( !: c tm ra nhfm to ra nh*ng .'n c #n
c% gi tr7 thRng mi nh c hIi, c !1c,@@@ 3,t s= k th()t khc .1c khm Hh tS nh*ng - n(i c
c[nh ! nh*ng ngdi n c c[nh m(=n nhTn gi=ng nhi:( #oi c !Bng nhit .i .- n@
l@P@\@P@
th+c !)t !' !dn Rm cT" dn th+c !)t #' nRi #( gi* cc 8(/n th- th+c !)t dj d'ng hRn so
!i .,ng !)t@ Th+c !)t .si hoi s+ chcm s%c ;t hRn #' .,ng !)t^ nh( c/( !: nRi A cEa chQng dj c(ng
cMH^ khng c/n thiDt Hh[i nh=t #i^ cc c th- c% th- dj d'ng nhTn gi=ng hRn^ h/( hDt #' #png t;nh,
trong .% c% kho[ng m,t nUa th'nh Hh/n #o'i c/nhi !#3c )#u gi v5.a dng di tr(":n@ 2go'i ra, ht
gi=ng cEa nhi:( #oi cT" trong giai .on nghy dj [o !@ TS nh*ng #a do .%, cc !dn th+c !)t #' cng
c` th)t s+ 8(an trng trong !ic #( gi* .a dng #o'i !' di tr(":n@ in na" 1@l66 !dn th+c !)t
tr0n thD gii .? c% cc , s( t)H ch;nh cEa cc #o'i th+c !)t, th- hin m,t nG #+c #n #ao trong !ic [o
tIn th+c !)t@ Cc !dn
+c !)t tr0n thD gii hin na" .ang trIng ;t nhMt #' Pl@666 #o'i th+c !)t, chiDm 1l~ th+c !)t gii
to'n c/( !' c% th- kho[ng gMH .i s= #1ng .% #' .ang .1c trIng trong cc nh' k;nh, !dn t
nhTn ha" cc #oi !dn khc@ dn th+c !)t #n nhMt thD gii dn Th+c !)t o'ng gia Lnh w(=c
ti mez, c% kho[ng \l@666
'i cT" .ang .1c gieo trIng@ : .<c trng HhTn #oi, kh[ ncng c(ng cMH cEa cc !dn
th+c !)t #' cao hRn@ C% kho[ng X\ trong s= 116 #o'i thng .1c iDt .1c th( th)H ti Ca#iqornia, m,t
!dn th+c !)t A 2am Ohi chiDm kho[ng 1_k s= #o'i cEa c[ nc, m,t !dn A Ca#iqornia chiDm 1_P s=
#o'i .<c h*( A
c 3@ Trong .% c% trdng h1H m,t #o'i cT" .? 7 t("t chEng A ngo'i t+ nhi0n ( C#arkia
qranciscana $ .? .1c [o tIn trong !dn th+c !)t !' .? .1c ti d( nh)H !'o th'nh #o'i .<c h*( s=ng
A Ca#iqornia@ Chy c% P66 .Dn k66 !dn th+c !)t tr0n thD gii c% th- #( gi* cc m( [o tIn chE "D(
!' chy \l6 !dn trong s= .% .1c sU d`ng #'m ngTn h'ng #( gi* ht gi=ng, trong m,t .nh gi cho
rfng cc !dn th+c !)t c% th- cF( .1c cc 8(/n th- cEa \6@666 #o'i th+c !)t t("t chEng@ ai trs
8(an trng cEa cc !dn th+c !)t trong !ic [o t
.a dng sinh hc .? .1c minh ha Ai !ic mA r,ng mng #i cEa 14 !dn th+c !)t A 3
!i Tr(ng tTm [o tIn th+c !)t (COC$@ COC c t;nh c% P@666 ta>on .<c h*( A 3 7 .e da t("t
chEng, trong .% hRn P66 #o'i .ang .1c n(i cM" A mng #i cc !dn@ Z+ .%ng g%H cEa cc !dn
th+c !)t .=i !i cng tc [o tIn #o'i mA r,ng ra .=i !i cc #o'i .ang 7 .e da ngo'i hoang d?@ Cc
!dn th+c !)t c(ng cMH cT" cho nghi0n cF( !' n(i trIng@ ChQng c]ng #' ng(In t'i ng("0n 8(an
trng cho !ic gio d`c@ 3ii ncm c t;nh c% kho[ng 1l6 tri( ngdi .Dn thcm cc !dn th+c !)t@
ai trs 8(an trng cEa cc !dn th+c !)t c% th- dj d'ng .1c Hht tri-n@ Z+ mMt cTn .=i !: !7 tr; .7a
#a cEa cc !dn th+c !)t hin na", c% th- .1c ngcn ngSa nD( nh cc !dn .1c thiDt #)
A cc nc nhit .i@ in na" cc nc nhit .i chy c% kho[ng \P6 trong s= 1@l66 !dn
th+c !)t tr0n to'n thD gii@ Trong khi hRn 166 kh( !dn .1c th'nh #)H !' c% kD hoch th'nh #)H
trong th)H k} 8(a !' nhi:( trong s= .% A cc !Bng nhit .i, th !n csn s+ mMt cTn .=i .7a #a, .<c
it #' khi >em >t !: ., Hhong HhQ #o'i A cc !Bng nhit .i@ i cc ng
2n )\0 ;[0 hn ?I ):) )gng ngh+ MN> L0Nn ?O ?=
Xl
cc d* #i( t=t hRn !: nRi th( th)H m( !)t !' #7ch sU sinh s[n cEa chQng, cc !dn th+c !)t c% th- trA
th'nh nRi [o 8([n t;nh di tr(":n 8(an trng@ uan th ka cEa iH h,i u[o tIn th+c !)t cEa {YC2
hin na" .ang Hht tri-n cR sA d* #i( m" t;nh !: nh*ng s+ c% m<t cEa cc #o'i A cc !dn th+c !)t
.- giQH cc !dn th( th)H cc #o'i csn thiD(@ 2h*ng ni #+c cEa cc !dn th+c !)t trong !ic [o tIn
ng(In gi=ng .ang .1c Hh=i h1H !i chiDn #1c [o tIn !dn th+c !)t cEa {YC2@ Trong !ic Hh=i
h1H !i uan 8(=c t: !: T'i ng("0n di tr(":n th+c !)t ({uOGN, {nternationa# uoard qor Genetic
Neso(rces$, {YC2 c]ng .? cBng Hh=i h1H .- .a ra hng dn !: !ic th( th)H ng(In gi=ng .=i !i
cc #o'i hoang d?@ Cho .Dn na", cc !dn th+c !)t .? khng sU d`ng hDt #1i ;ch cEa !ic #( gi* cc
#o'i .ang 7 .e da !' [o tIn ng(In ge
M`) f )h\a 9S" Xhkn #=n 4h0 h+
<) ?W" "hT g*=*$ ):) ?3n
tr(":n th=ng khng h1H tc !: nh*ng tri thFc [n .7a@ 2hd !'o nh*ng nG #+c cEa cc tG chFc
!' c nhTn, !ai trs cEa !dn trong !ic [o tIn .ang .1c Hht tri-n nhanh ch%ng@ l@P@\@k@
2gTn h'ng ht gi=ng C gen 2g'i !ic trIng cT", cc !dn th+c !)t !' !in nghi0n cF( .? >T"
d+ng , s( t)H !: ht, nh #' cc ngTn h'ng ht gi=ng, m' nh*ng ht n'" .? .1c th( #1m tS cc
cT" hoang di !' cT" trIng@ t cEa h/(hUt cc )oi c97 !5u c6 thH !#3c )#u gi trong !i5u kin )nh
v$ kh@ trong thRi gian "$i v$ sau !6 cho n7 m+m, sh nOng tn ti )9u "$i cJa ht !}c bit c6 gi
tr[ cho vic bo tn chu7Hn v[ bi vN n6 cho 'h?' bo tn ht cJa nhi5u )o$i Du; hiUm bSng k thut
!@ng )nh v$ )#u gi trong m*t kh@ng gian nhw
chi Hh; thMH !' khng c/n gim st nhi:(@ in na" c% hRn l6 ngTn h'ng ht gi=ng tr0n thD
gii, trong .% c% nhi:( ngTn h'ng .<t ti cc nc .ang Hht tri-n !' .1c s+ .i:( Hh=i t;ch c+c cEa
2h%m T !Mn !: 2ghi0n cF( nng nghiH w(=c tD (CG{LN, Cons(#ati!e Gro(H on {nternationa#
Lgric(#t(ra# Nesearch$@ l@P@P@ mi-m sot nhijm mi trdng l@P@k@ Oht tri-n :n !*ng Oht tri-n :n
!*ng .? trA th'nh m`c ti0
./( ti0n cEa c[ Hht tri-n kinh tD !' 8([n #a t'i ng("0n thi0n nhi0n@ 2go'i ra c]ng #' m`c ti0(
cho 8(" hoch Hht tri-n !' 8(" hoch 8([n #a t'i ng("0n, n% c]ng #' m`c ti0( cEa cc tiDn trnh !'
cc HhRng HhH th+c hin@ Oht tri-n :n !*ng .si hoi ni #+c cEa c[ cc chRng trnh nggn hn !'
d'i hn@ T(" nhi0n, 8(" hoch !' 8([n #a :n !*ng c/n Hh[i t)H tr(ng cao ., cho cc m`c ti0( d'i
hn@ Oht tri-n :n !*ng #' s+ Hht tri-n m' trong .% cc gi tr7 kinh tD, mi trdng !' >? h,i #(n
#(n tRng tc !i nha( trong 8( trnh 8(" hoch^ HhTn = #1i nh()n cng fng gi*a cc
/ng #H trong >? h,i !' khng .7nh cc cR h,i cho s+ Hht tri-n kD tiDH, d(" tr m,t cch #i0n
t`c cho cc thD h mai sa(@ 2D( Hht tri-n kinh tD ha" 8([n #a t'i ng("0n .1c coi #' :n !*ng, th s+
.nh gi cc kD hoch h'nh .,ng #+a chn c/n Hh[i .1c thng 8(a s+ t
g tc cc gi tr7 >? h,i, kinh tD !' mi trdng@ Thch thFc #n nhMt cEa chQng ta #' >c .7nh s+
cTn fng t=i ( gi*a a gi tr7 n'"@ Z+ tRng tc cEa a gi tr7 n'" khc !i s+ :n !*ng cEa cc chiDn
#1c 8([n #a t'i ng("0n ho<c #' Hht tri-n kinh tD ri0ng it@ Oht tri-n :n !*ng .si hoi s+ cng fng@
u:n !*ng .1c .<c trng Ai s+ HhTn Hh=i 8(":n #1i !' cc cR h,i m,t cch cng fng gi*a cc t/ng
#H >? h,i, gii !' cc thD h@ mhi s+ :n !*ng .1c >c .7nh !: cc h gi tr7 tRng tc !' t;nh cng
fng gi*a cc thD h
Xr