0538-0593- Gregorius Turonensis - Historia Francorum [Lectio Altera]

Gregorii Turonensis histori

Gregorii prfatio prima incipit.
Decedente atque immo potius pereunte ab urbibus Gallicanis liberalium cultura litterarum, cum nonnullae res
gererentur vel rectae vel inprobae, ac feretas gentium desaeviret, regum furor acueretur, eclesiae inpugnarentur
ab hereticis, a catholicis tegerentur, ferveret Christi fides in plurimis, tepisceret in nonnullis, ipsae quoque
eclesiae vel ditarentur a devotis vel nudarentur a perfides, nec repperire possit quisquam peritus dialectica in arte
grammaticus, qui haec aut stilo prosaico aut metrico depingeret versu: ingemescebant saepius plerique, dicentes:
Vae diebus nostris, quia periit studium litterarum a nobis, nec reperitur rethor in populis, qui gesta praesentia
promulgare possit in paginis. !sta etenim atque et his similia iugiter intuens dici, pro commemoratione
praeteritorum, ut notitiam adtingerint venientum, etsi incultu effatu, nequivi tamen obtegere vel certamena
flagitiosorum vel vitam recte viventium" et praesertim his inlicitus stimulis, quod a nostris fari plerumque
miratus sum, quia: #hilosophantem rethorem intellegunt pauci, loquentem rusticum multi. $ibuit etiam animo,
ut pro suppotatione annorum ab ipso mundi principio libri primi poniretur initium, cuius capitula deursum
subieci.
$iber primus
%cripturus bella regum cum gentibus adversis, mart&rum cum paganis, eclesiarum cum hereticis, prius fidem
meam proferre cupio, ut qui ligirit me non dubitet esse catholicum. !llud etiam placuit propter eos, qui
adpropinquantem finem mundi disperant, ut, collectam per chronicas vel historias anteriorum annorum summam,
e'planitur aperte, quanti ab e'ordio mundi sint anni. %ed prius veniam legentibus praecor, si aut in litteris aut in
sillabis grammaticam artem e'cessero, de qua adplene non sum inbutus" illud tantum studens, ut quod in eclesia
credi praedicatur sine aliquo fuco aut cordis hesitatione reteneam, quia scio, peccatis obno'ium per credulitatem
puram obtenire posse veniam apud Deum. Credo ergo in Deum patrem omnipotentem. Credo in !esum Christum,
filium eius unicum, dominum nostrum, natum a patre, non factum, non post tempora, sed ante cunctum tempus
semper fuisse cum patre. (ec enim pater dici potuerat, nisi haberit filium" neque filius esset, si patrem utique
non haberet. !llos vero, qui dicunt: )rat quando non erat, e'ecrabiliter rennuo et ab eclesia segregare contestor.
Credo Christum hunc verbum esse patris, per quem facta sunt omnia. *unc verbum carne factum credo, cuius
passionem mundus redemptus est, et humanitatem, non deitatem subiacuisse passione, credo. Credo, eum tertia
die resurre'isse, hominem perditum liberasse, ascendisse caelos, sedere a de'teram #atris, venturum ac
iudicaturum vivos et mortuos. Credo sanctum %piritum a #atre et +ilio processisse, non minorem et quasi ante
non esset, sed aequalem et semper cum #atre et +ilio coaeternum deum, cumsubstantialem natura, aequalem
omnipotentia, consempiternum esse essentia et nunquam sine #atre fuisse vel +ilio, neque minorem #atri vel
+ilio. Credo hanc Trinitatem sanctam in distinctione subsistere personarum, et aliam quidem personam #atris,
aliam +ili, aliam %piritus sancti. !n qua Trinitate unam Deitatem, unam potentiam, unam essentiam esse,
confiteor. Credo beatam ,ariam, ut virginem ante partum, ita virginem et post partum. Credo animam
inmortalem, nec tamen partem habere Deitatis. )t omnia quae a -./ episcopis (icaene instituta sunt credo
fideliter. De fine vero mundi ea sentio quae a prioribus didici, 0ntechristum prius esse venturo. 0ntechristus
vero primum circumcisionem inducit, se asserens Christum, deinde in templo *ierusolimis statuam suam
collocat adorandam, sicut Dominum di'isse legimus: Videbitis abhuminationem desolationes stantem in loco
sancto. %ed diem illam omnibus hominibus oculi ipse Dominus manifestat, dicens: De die autem illa et ora nemo
scit, neque angeli caelorum neque filius, nisi #ater solos. %ed et hic respondibimus hereticis, qui nos inpugnant,
asserentis, minorem esse +ilium #atri, qui hanc diem ignoret. Cognoscant ergo, hunc filium christianum
populum nuncopatum, de quo a Deo praedicetur: )go ero illis in patre, et ipsi erunt mihi in filios. %i enim haec
de unigenito +ilio praedi'isset, nunquam ei angelos praeposuisset. %ic enim ait: (eque angeli caelorum neque
filios" ostendens non de unigenito, sed de adoptivo populo haec di'isse. (oster vero finis ipse Christus est, qui
nobis vitam aeternam, si ad eum conversi fuerimus, larga benignitate praestabit. De subpotatione vero huius
mundi evidenter chronicae )usebii Caesariensis episcopi ac *ieronimi presbiteri prolocuntur et rationem de
omni annorum serie pandunt. (am et *orosius diligentissime haec inquaerens, omnem numerum annorum ab
initio mundi usque ad suum tempus in unum colligit. *oc etiam et Victurius cum ordine paschalis solemnitates
inquirere fecit. )rgo et nos scriptorum supra memoratorum e'semplaria sequentes, cupimus a primi homines
conditione, si Dominus dignabitur suum commodare au'ilium, usque ad nostrum tempos cunctam annorum
congeriem conpotare. 1uod facilius adinplemus, si ab ipso 0dam sumamus e'ordium.
.. De 0dam et )2a.
#rincipio Dominus caelum terramque in christo suo, qui est omnium principium, id est in +ilio suo, furmavit, qui
post creata mundi totius elementa, glebam adsumens fragilis limi, hominem ad suam imaginem similitudinemque
plasmavit et insufflavit in faciem eius spiraculum vitae, et factus est in animam viventem. Cuius dormienti ablata
costa, mulier )2a creata est. (ec dubium enim est, quod hic primus homo 0dam, antequam peccaret, tipum
3edemptoris domini praetulisset. !psi enim in passionis sopore obdormiens, de latere suo dum aquam
.
cruoremque producit, virginem inmaculatamque eclesiam sibi e'hibuit, redemptam sanguine, latice emundatam,
non habentem maculam aut rugam, id est limphis ablutam propter maculam, e'tensam in crucem propter rugam.
*i ergo primi hominis inter amoena paradisi beati viventis, anguis astu inlecti, divina praecepta transiliunt,
eiectique ab angelica sede, mundi laboribus depotantur.
4. De Cain et 0bel.
Cognitum autem satellitem, mulier concipit peperitque duos filios. %ed dum Deus unius sacrificium dignanter
suscipit, alius invidia inflammante tumiscit, et in fraterni sanguinis effusionem novus parecida consurgens,
fratrem opprimit, vincit, interimit.
-. De )noch iusto.
)'hinc cunctum genus in facinus e'secrabile ruit praeter )noch iustum, qui ambolans in viis Dei, ab ipso
Domino propter iustitiam adsumptus, de medio peccantes populi liberatur. %ic enim legimus: 0mbolavit )noch
cum Deo, et non conparuit, quia Deus tulit eum.
5. De diluvio.
Dominus ergo commotus contra iniquitates populi, non in suis semitis gradientes, diluvium mittit cunctamque
animam viventem de superficiem terrae diluvium inundante delivit" tantum (oe fidelissimum ac peculiarem sibi
suique tipus speciem praeferentem cum sua vel trium natorum coniugibus posteritates reparandae gratia in arca
reservavit. !ncrepant nobis hic heretici, cur %criptura sancta Dominum di'issit iratum. Cognoscant ergo, quia
Deus noster non ut homo irascitur: commovetur enim ut terreat, pellet ut revocet, irascitur ut emendit. %ed nec
hoc ambigo, quod species illa arcae tipum matris gessisset aeclesiae. !psa enim inter fluctus et scupulos huius
saeculi transiens, nos ab inminentibus malis materno gestamini fovens, pio ample'u ac protectione defendit. 0b
0dam ergo usque ad (oe generationes .6, id est 0dam, %eth, )nos, Cainan, ,alalehel, !areth, )noch,
,attusalam, $amech, (oe. !n his ergo decim generationebus inveniuntur anni 4454. 0dam vero in terra )nacim
sepultum, quae prius )bron vocabatur, liber !esu (ave evidenter e'planat.
7. De Chus adinventorem staticuli.
*abebat ergo (oe post diluvium tres filius, %em, Cham et !afeth. De !afeth egressae sunt gentes, similiter et de
Cham sive de %em. )t, sicut ait vetus historia, ab his dissiminatum est genus humanum sub universo caelo.
#rimogenitus vero Cham Chus. *ic fuit totius artis magicae, inbuente diabolo, et primus idolatriae adinventor.
*ic primus staticulum adorandum diabuli instigatione constituit" qui et stellas et ignem de caelo cadere falsa
vertute hominibus ostendebat. *ic ad #ersas transiit. *unc #ersi vocitavere 8oroastren, id est viventem stelam.
0b hoc etiam ignem adorare consuiti, ipsum divinitus ignem consumptum ut deum colunt.
9. De :abillonia.
Cumque multiplicati hominis dispergerentur per universas terras, egressi ab ;riente, %enachar gramineum
repperiunt campum. !n quo aedificantes civitatem, turrem qui caelos adtengeret nituntur struere. 1uorum vana
cogitatione simul et lingua ipsiusque confutans Deus, mundum late patentem in universa terra dispersit,
vocatumque est nomen civitatis :abel, hoc est confusio, eo quod ibi confudisset Deus linguas eorum. *aec est
:abilonia a (ebroth g&gante aedificata, filio Chus. )t, sicut *orosi narrat historia, mira campi planitiae in
quadrum disposita est. ,unis eius e' coctili latere infusu bitumine in latum habet cubitus quinquaginta,
altitudinis cubitus 466, in circuitu stadia 5<6. =nus stadius habet aripennes quinque. Vicinae quinae portae per
unumquemque latus sitae sunt, quae faciunt .66. *arum portarum ustia mirae magnitudinis e' aere fusile sunt
formata. ,ulta et alia de hac civitate isdem historiographus narrat, addens: )t cum tanta fuissit honestas
aedificii, attamen victa atque subversa est.
<. De 0braham et (ino.
#rimus autem filius (oe %em" de quo generatione decima natus est 0braham: id est (oe, %em, 0rpha'ath, %ale,
)ber, +alech, 3heu, %aruch, Thare, qui genuit 0braham. !n his ergo decim generationibus, hoc est a (oe usque
0braham, inveniuntur anni >54. )o tempore regnabat (inus, qui aedificavit (inum civitatem, quam (ineven
vocant" cuius in tribus mansionibus spatium amplitudines !onas propheta determinat. *uius quadragisimo tertio
regni anno natus est 0braham. *ic est 0braham initium fidei nostrae. *ic accepit repromissionis. *uic se
Christus dominus noster nasciturum ac pro nobis passurum in victimae conmutationem monstravit, ipso in
euangeliis sic dicente: 0braham e'sultavit, ut viderit diem meum" et vidit, et gavisus est. *oc vero holocaustum
in monte Calvariae, quo Dominus crucifi'us est, oblatum fuisse, %everus narrat in chronica, sicut et hodiequae in
ipsa *ierusolimorum urbe celebre fertur. !n hoc monte cru' sancta, in qua 3edemptur adfi'us est, stetit, de qua
et beatus illi cruor eflu'it. *ic ergo 0braham accepit signum circumcisiones, ostendens, ut quod ille gessit in
corpore nos portemus in corde, dicente propheta: Circumcidite vos Deo vestro, et circumcidite praeputium cordis
vestri" et nolite sequi deos alienos" et iterum: ;mnes incircumcisus corde non intrint in sancta mea. *unc
0braham Deus post adiectam nomini sillabam patrem multarum gentium nuncupavit.
/. De !saac, !sau, et !ob et !acob.
*is cum centum esset annorum, genuit !saac. #orro !saac se'agisimo aetatis anno nati sunt fili gemini de
3ebecca. #rimus )sau, qui )dom, id est terrenus" qui propter gulam vindedit primogenita sua. !psi est pater
!domeorum, de cuius generatione quarta natus est !obab, hoc est !sau, 3aguel, 8ara, !obab, qui et !ob. !s vi'it
4
annos 45>, octugisimo nono anno ab infirmitate liberatus est. #ost infirmitatem autem .<6 annis, restituta in
duplum omni facultate, cum tantis sicut perdederat filiis iocundatus est.
>. De !oseph in 0egipto.
%ecundus !acob. !acob dilectus Dei, sicut ait per prophetam: !acob dili'i, )sau autem odio habui. *ic post
angelicam luctam vocatus est !srahel, a quo !srahelitae. *ic genuit duodecim patriarcas, quorum haec sunt
nomina: 3ubin, %emeon, $evi, !udas, !sachar, 8abulon, Dan, (eptalem, Gad et 0ser. #ost hos genuit !oseph de
3achel, cum esset nonagisimo secundo aetatis suae anno. *unc coeteris filiis plus dile'it. *abuit e' ea et
:eniamin ultimum omnium. !oseph autem se'tum decimum aetatis suae annum habens, tipum praeferens
3edemptoris, vidit somnia quae fratribus retulit: quasi manipolus legens, suum fratrum manipoli adorarent" et
iterum, quasi sol et luna cum undecim stelis procederent ante eum. 1uae res magnum ei cum fratribus odium
generavit. =nde et inflammati invidia, triginta eum argenteis !smahelitis in 0eg&pto transeuntibus vindedirunt.
!nminente autem fame, cum discendissent hi in 0eg&pto, cogniti sunt a !oseph, nec tamen ipsi !oseph
cognoverunt. !pse tamen se his post multas eorum fatigationes et adducto :eneamen declaravit" de 3achel enim
matre sua natus et hic fuerat. #ost haec discendunt cuncti !srahelitae in 0eg&ptum et per !oseph +araonis gratiam
abutuntur. !acob autem post benedictus filios suos in 0eg&pto moritur et in sepulchro patris sui a !oseph sepelitur
in terra Chanaan. ,ortuo autem !oseph atque +araone, subicitur cuncta generatio servituti. 1uae per ,o&sen
post decim plagas 0eg&pti liberatur, dimerso #haraone in mari 3ubrum.
.6. De transitu rubri maris.
)t quoniam de hoc maris transitu plures multa di'erunt, visum est, ut de situ loci illius vel ipsius transitus aliqua
huic inseram lectione. (ilus per 0eg&ptum, sicut optimae nostis, decurrit et ipse eam inpetu suo inrigat, unde et
0eg&pti (iliculae appellantur. Cuius nunc litora multi locorum perlustratores referta sacris monasthiriis dicunt
esse. %uper ripam vero eius non :abilonia, de qua supra miminimus, sed :abilonia civitas collocatur, in qua
!oseph horrea miro opere de lapidibus quadris et cimentum aedificavit, ita ut ad fundum capatiora, ad summa
vero constricta sint, ut per parvolum foramen ibidem tritecum iacteretur" quae horrea usque hodie cernuntur. De
hac civitate re' ad persequendum *ebraeos cum e'ercitibus curruum ac multa pedestri manu dirictus est.
0ntedictus vero fluvius ab oriente veniens, ad occidentalem plagam versus 3ubrum mare vadit" ab occidente
vero stagnum sive brachium de mare 3ubrum progreditur et vadit contra orientem, habens in longo milia circiter
quinquaginta, in lato autem decim et octo. !n huius stagni capite Cl&sma civitas aedificata est, non propter
fertilitatem loci, cum nihil sit plus sterele, sed propter portum, quia navis ab !ndis venientes ibidem ob portus
opportunitatem quiescunt" ubi conparate merces per totam 0eg&ptum deportantur. 0d hunc stagnum per
desertum *ebraei tendentis usque ipsum mare venerunt, inventisque dulcibus aquis , castra metati sunt. !n hoc
ergo artum locum tam ab herimo quam ab ipso mari considerunt, sicut scriptum est: 0udiens #harao, quod
conclusissit eos mare atque desertum, nec esset eis via, qua possint pergere, ad persequendum eos diri'it.
Cumque inminentibus his ,o&si populus adclamasset, secundum iussum Divinitatis proiectam virgam super
mare, divisum est, illisque per sicca gradientibus et, ut %criptura ait, murum aquarum undique vallatis in litus
illud quod est contra montem %ina inlaesi prursus, demersis 0eg&ptiis, ,o&se duce transgrediuntur. De quo
transitu multa, ut di'i, narrantur" sed nos quod a sapientibus et certe illis hominibus, qui in eodem locum
accesserant, virum cognovimus, ea inserere studuemus paginae. 0iunt etiam, sulcos, quos rotae curruum
fecerant, usque hodie permanere et, quantum acies oculorum videre potest, in profundo cerni. 1uos si modicum
commotio maris obte'erit, illo quiescente, rursum divinitus renovantur, ut fuerant. Dicunt alii, quod ad ipsam
ripam, factum modico per mare circuitum, unde ingresse fuerant, sint reversi. 0lii vero asserent, unum cunctis
ingressum, nonnulli, unicuique tribui suam patuisse viam, illud testimonium psaltirii abutentes: 1ui divisit mare
3ubrum in divisiones. 1uas nos divisiones spiritaliter et non secundum littera intellegere oportit. %unt enim et in
hoc saeculo, quod figuraliter mare dicitur, multae divisiones" non enim aequaliter possunt aut per unam viam ad
vitam cuncti transire. 0lii autem transeunt in horam primam, id est qui renati per baptismum, inmaculati ab omni
inquinamentum carnis perdurare usque ad vitae praesentes e'itum possunt" alii ad oram tertiam, videlicet qui
maiore aetate convertuntur" alii ad se'tam, qui lu'oriae fervore coerceunt. )t per has quasque horas, sicut
euangelista conmemorat, ad operam dominicae viniae secundum fidem propriam conducuntur. *aec sunt
divisiones, quibus per hoc mare transitur. !llud vero quod a mare usque venientes, litus stagni tenentes
revertuntur, illud est quod Dominus ad ,o&sen dicit: 3eversi castra metentur e regione #hiahiroth, quae est inter
,agdalum et mare contra :elsephon. (ec enim dubium est, quod transitus ille maris vel columna nubis tipum
gesserit nostri baptismatis, dicente beato #aulo apostolo: (olo vos ignorare, fratres, quia patris nostri omnes sub
nube fuerunt, et omnes in ,o&sen bapti?ati sunt in nube et in mare. Colomna vero ignis t&pum sancti %piritus
praetulit. 0 nativitate ergo 0brahae usque ad egressum filiorum !srahel e' 0eg&ptu vel transitum maris 3ubri,
quod fuit ,o&si octuaginsimus annus, subpotantur anni numero 594.
... De populo in deserto et !osue.
)'in per 56 annos !srahelitae herimum utuntur, inbuuntur legibus, probantur victibusque pascuntur angelicis.
Deinceps enim post acceptam legem transgressuque cum !esu (ave !ordanne terra repromissiones accipiunt.
.4. De captivitate populi !srahelitici et generationebus usque David.
-
#ost cuius transitum, dum praecepta divina postponunt, saepe in alienigenarum servitio subiugantur. %ed cum
conversi ingemiscunt, tribuente Domino, per virorum fortium brachium liberantur. #ost haec per %amuelem
regem, sicut reliquae gentes habent, a Domino postolant" accipiunt primum %aul, deinde David. 0b 0braham
ergo usque ad David generationes .5: id est 0braham, !saac, !acob, !udas, #hares, )sdrom, 0ram, 0minadab,
(aason, %alma, @:oo?A, ;beth, !esse, David. David autem genuit %alamonem de :ersabee. *is per (athan
prophetam, fratrem suum, et matrem in regno evectus est.
.-. De %alamone et aedificatione templi.
Defuncto autem David, cum @filius eiusA regnare coepisset, apparuit ei Dominus et, quod peteret ut indulgeat,
pollicitur. 0d ille terrenas divitias posponens, sapientia magis e'petiit. 1uod ratum Domino fuit, ita ut ab eodem
audiret: 1uia non quaesisti regna mundi nec divitias eius, sed postolasti sapientiam, ideo accepias eam. 0nte te
non fuit sapiens sic, et post te non erit. 1uod postea iudicium illud, quod inter duas mulieres de uno infante
litegantes intulit, conprobavit. *ic %alamon aedificavit templum nomini Domini miro opere, multum ibi auri
argentique, aeres ac ferri ingerens, ita ut diceretur a quibusdam, numquam simile mundo fuisse aedificium
fabricatum. 0b egressu ergo filiorum !srahel e' 0eg&pto usque ad aedificationem templi, quod fuit annos
septimus regni %alamonis, inveniuntur anni 5/6, sicut 3egum testatur historia.
.5. De divisione regni !srahelitici.
#ost mortem autem %alamonis divisum per duritiam 3oboae regnum in duas partes, restiterunt duae tribus ad
3oboam, quod !uda appellabatur" ad *ieroboam autem decim tribus, quod !srahel vocabatur. #ost haec igitur ad
idolatria declinantes nec prophetarum vaticinia nec eorum interitus nec cladis patriae nec ipsorum etiam regum
eos e'cidia domuerunt.
.7. De captivitate in :abillonia.
Donec iratus contra eos Dominus e'citavit (abuchodonosor, qui eos in :abiloniam cum omnia templi
urnamenta captivos abdu'it. !n qua captivitatem et Danihel propheta e'imius, inter esurientes leonis inlesus, et
tres pueri in medium igneum rorulenti abiere captivi. !n hac captivitate et *ie?echihel prophetavit, et *esdras
propheta natus est. 0 David autem usque ad desolationem templi et transmigrationem in :abilonia generationes
.5, id est David, %alamon, 3oboam, 0bia, 0sa, !osaphath, !oram, ;?ia, !oatha, 0cha?, )?echihel, ,annases,
0mon, !osias. !n his ergo .5 generationibus anni inveniuntur numero ->6. De hac vero captivitate per 8orobabil
liberantur " qui postea et templum et civitatem restituit. %ed haec captivitas t&pum illius captivitatis, ut poto,
gerit, in qua anima peccatri' abducitur, quam nisi 8orobabil, id est Christus, liberaverit, horribiliter e'sulavit.
!pse enim Dominus in euangelio dicit: %i vos +ilius liberaverit, vere liberi eritis. !pse enim sibi in nobis
templum, in quo dignitur habitare, constituat, in quo fides ut aurum luceat, in quo eloquium praedicationes ut
argentum splendeat, in quo omnia visibilis templi illius ornamenta in nostrorum sensuum honestate clariscant.
:onae etiam voluntate nostrae ipse salubrae effectu indulgeat, quia: nisi ipse aedificaverit domum, in vanum
laborant qui aedificant ea. *aec vero captivitas annis <6 fuisse dicitur.
.9. De nativitate Christi.
3eversi autem per 8orobabil, sicut di'emus, nunc contra Deum murmorantes, nunc post idola conruentes vel
abuminationes, quae gentes e'erceunt, imitantes, dum Dei prophetas contempnunt, gentibus traduntur,
subiugantur, intercedunt" donec ipse Dominus patriarcharum prophetarumque vocebus repromissus, virginis
,ariae utero per %piritum sanctum inlapsus, ad redimptione nasci tam illius gentes quam omnium gentium
dignaretur. 0 transmigratione ergo usque nativitatem Christi generationes .5, id est !echonias, %alathiel,
8orobabil, 0biud, )liachim, 0?or, %adoch, 0chim, )liuth, )lea?ar, ,athan, !acob, !oseph, vir ,arie, de qua
dominus noster !esus Christus nascitur" qui !oseph quartus decimus conputatur.
.<. De diversis gentium regnis.
)rgo ne videamur unius tantum *ebreae gentes habere notitiam, reliqua regna, quae vel quali !srahelitarum
fuerint tempore, memoramus. Tempore 0brahae (inus regnabat super 0ssirios" %icionis )orops" apud 0eg&ptios
autem se'ta decima erat potestas, quam sua lingua dinastiam vocabam. Tempore ,o&si apud 0rgivus regnabat
septimus Tropas" in 0ttica Caecros primus" apud 0eg&ptius Cencris duodecimus, qui et in mare obrutus est
3ubro" apud 0ssirios se'tus decimus 0gatadis" apud %icionius ,aratis. Tempore vero %alamones, quando
regnabat super !srahel, apud $atinus quintus regnabat %ilvius" $acidaemoniis +istus" Corinthiis secundus ;'ion
0eg&ptiorum Thebei centissimo vicissimo se'to anno" super 0ssirios )utropes" 0thiniensibus secundus
0gasastus. Tempore quo 0mon regnabat super !udeam, quando captivitas in :abilonia abiit, ,acedoniis
praeerat 0rgeus" $aedorum C&ces" 0eg&ptiorum Vafres" apud :abiloniam (abuchodonosor, qui eos captivos
abdu'it" 3omanorum se'tus %ervius.
./. 1uo tempore $ugdunos sit condita.
#ost hos imperator primus !ulius Caesar fuit, qui tutius imperii obtenuit monarchiam" secundus ;ctavianus, !ulii
Caesaris nepus, quem 0ugustum vocant, a quo et mensis 0gustus est vocitatus. Cuius nono decimo imperii anno
$ugdunum Galliarum conditam manefestissime repperimus" quae postea, inlustrata mart&rum sanguine,
nobilissima nuncupatur.
.>. De muneribus magorum et necem infantum.
5
0nno B$!!! imperii 0gusti dominus noster !esus Christus, ut di'imus, e' virgine ,aria in :ethleem David
oppidum secundum carnem natus est. Cuius inmensum sidus magi ab oriente cernentes, cum muneribus veniunt
et puerum subplicis oblatis donis adorant. *erodes vero ob ?elo regni sui, dum Deum Christum persequi nititur,
parvolus infantes interimit. !pse quoque postmodum iudicio divino percussus est.
46. De mirabilibus et passione Christi.
Domino autem Deo nostro !esu Christo paenitentiam praedicante, baptismi gratiam tribuente vel caelestem
regnum cunctis gentibus promittente atque prodigia et signa per populos operante, hoc est dum de aquas vina
profert, dum febris e'tinguit, dum caecis lumen tribuit, dum sepultis vitam restituit, dum obsessus ab inmundis
spiritibus liberat, dum leprosus miserabili turpentes cute reformat, hac dum alia multa signa faciens
manefestissime se Deum populis esse declarat, in !udaeis ira succenditur, invidia e'agitatur, ac mens de sanguine
profetarum pasta, ut iustum interimat, iniuste molitur. )rgo, ut veterum vatum conplerentur oracula, a discipolo
traditur, a pontificibus condemnatur, a !udaeis inluditur, cum iniquis crucifigitur, a militibus, amisso spiritu,
custoditur. *is igitur actis, tenebrae super universum mundum factae sunt, et multi conversi ingemiscentes,
!esum filium Dei confessi sunt.
4.. De !oseph, qui eum sepelivit.
0dpraehensum autem et !oseph, qui eum aromatibus conditum in suo monumentu recondedit, in cellolam
includitur et ab ipsis sacerdotum principibus custoditur, maiorem in eum habantes sevitiam, ut Gesta #ilati ad
Tiberium imperatorem missa referunt, quam in ipsum Dominum, ut cum ille a militibus, hic ab ipsis sacerdotibus
custodiretur. %ed resurgente Domino, custodibus visione angelica territis, cum non inveniretur in tumulo, nocte
parietis de cellola, in qua !oseph tenebatnr, suspenduntur in sublimi, ipse vero de custodia, absolvente angelo,
liberatur, parietibus restitutes in locum suum. Cumque pontifecis custodibus e'probrarent et sanctum corpus ab
eisdem instanter inquirerent, dicunt eis militis: 3eddite vos !oseph, et nos reddimus Christum" sed ut virum
agnuscimus, neque vos benefactorem Dei neque nos Dei filium reddere nunc valemus. Tunc illis confusis,
milites sub hac e'cusatione liberantur.
44. De !acobo apostulo.
+ertur !acobus apostolus, cum Domino iam mortuum vidisset in cruce, detestasse atque iurasse, numquam se
comisurum panem, nisi Dominum cerneret resurgentem. Tertia demum die rediens Dominus, spoliato tartaro
cum triumphum, !acobo se ostendens ait: %urge, !acobi comedi, quia iam a mortuis resurre'i. *ic est !acobus
iustus, quem fratrem Domini nuncupant, pro eo quod !oseph fuerit filius e' alia u'ore progenitus.
4-. De die resurrectiones dominicae.
Dominicam vero resurrectionem die prima facta credimus, non septimam, sicut multi putant. *ic est dies
resurrectiones domini nostri !esu Christi, quem nos propriae dominicum pro sancta eius resurrectione vocamus.
*ic primus lucem vidit in principio, et hic primus Dominum resurgentem contemplare meruit de sepulchro. 0
captivitate vero *ierusolimae et desolationem templi usque ad passionem domini nostri !esu Christi, id est usque
Tiberii septimo decimo anno, subpotantur anni 99/.
45. De ascensione Domini.
De ascensione Domini et de interitu #ilati atque *erodis.
3esurgens autem Dominus, per quadraginta dies cum discipolis de regno Dei disputans, videntibus illis in nube
susceptus evectusque in caelis, ad #atris de'teram resedet gloriosus. #&latus autem gesta ad Tiberium caesarem
mittit et ei tam de virtutibus Christi quam de passione vel resurrectione eius insinuat. 1uae gesta apud nos hodie
retenentur scripta. Tiberius autem hoc ad senatu recensivit, quod senatus cum ira respuit pro eo, quod non ad
eum primitus advenissent. *inc etenim contra christianos prima odiorum germina pullularunt. #&latus autem non
permanens inpunitus, ob suae malitiae scelere, hoc est pro nece quam in dominum nostrum !esum Christum
e'ercuit, propriis se manebus interfecit. 1uem ,anicheum fuisse multi putant secundum illud quod in euangelio
legitur: Venirunt quidam de Galileis, nuntiantes ei, quorum sanguine miscuit #&latus cum sacrificiis eorum. %ic
et *erodes re', dum in apostulos Domini saevit, percussus divinitus ob tanta scelera, intumiscens ac scatens
vermibus, accepto cultro, ut malum purgaret, propriae se manus ictu liberavit.
47. De passione apostolorum atque (erone.
:eatus #etros apostolus sub imperatore Claudio, quarto ab 0ugusto, 3omam adgreditur, ibique praedicans, in
multis virtutibus manefestissime Christum esse Dei filium conprobavit. 0b illis enim diebus christiani apud
civitatem 3omanam esse coeperunt. Cum autem nomen Christi per populos magis ac magis dilataretur, oritur
contra haec antique serpentes invidia, et totis se imperatoris praecordiis inmittit saeva malignitas. (am (ero ille
lu'oriosus, vanus atque superbus virorum succuba et rursum virorum appetitor, matris, sororum ac pro'imarum
quaeque mulierum spurcissimus violator, ad complendam malitiae suae molem primus contra Christi cultum
persecutionem e'citat in credentes. *abebat enim secum %imonem magum, virum totius malitiae et omnes
magicae artis argumento magistrum. *unc elisum per apostolus Domini #etrum atque #aulum, commotus contra
eos, cur Christum, filium Dei, praedicarent et idola adorare contempnerent, #etrum crucem, #aulum gladio iubet
interfice. !pse quoque e'citatam super se seditionem fugire temptans, quarto ab =rbe lapide propria se manum
interfecit.
49. De !acobo, ,arco et !ohanne euangelista.
7
Tunc !acobus, frater Domini, et ,arcus euangelista pro Christi nomine glorioso mart&rio coronati sunt. #rimus
tamen omnium hanc viam levita %tefanus @etA mart&r intravit. ,agna post !acobi apostoli necem !udaeos
calamitas adsecuta est. (am adveniente Vispasiano et templum incensum est, et se'centa milia !udaeorum eo
bello gladio et fame adfectae sunt. Domicianus autem secundus post (eronem in christianis saevit, !ohannem
apostolum in insolam #athmos relegat in e'ilium et diversas crudilitates in populus agitat. #ost cuius mortem
beatus !ohannis apostolus et euangelista de e'ilio rediit" qui sene' et plenus dierum perfectaeque in Deum vitae
vivens se deposuit in sepulchro. *ic fertur non gustare morte, donec iteratis Dominus iudicaturus adveniat, ipso
in euangeliis ita dicente: %ic eum volo manere, donec veniam.
4<. De persecutione sub Traiano.
Tertius post (eronem persecutionem in christianos Traianus movet. %ub quo beatus Clemens C tertius 3omanae
eclesiae fuit episcopus C passus et sanctus %imion *ierusolimitanus episcopus, Cleuphe filius, pro Christi nomine
crucefi'us adseritur, et !gnatius 0nth&ocinsis episcopus 3omae ductus, bisteis deputatur. *aec sub Traiani
temporibus acta sunt.
4/. De 0driano.
De 0driano et adinventionibus hereticorum et passione sancti #olicarpi atque !ustini.
#ost hunc *elius 0drianus imperator creatus est. =nde et *ierusolima *elia ab *elio 0driano vocatur,
successore Domiciani, eo quod eam reparaverit. #ost has vero passiones sanctorum non fuit satis parti adversae
gentes incredulas contra christicolas e'citasse, nisi commoveret et in ipsis christianis scismas. Concitat hereses,
et divisa fides catholica aliter aliterque disseritur. (am sub 0ntonini imperio ,arcionitana et Valentiniana
hereses insana surre'it" et !ustinus philosophus post scriptos catholicae ecclesiae libros mart&rio pro Christi
nomine coronatur. !n 0sia autem, orta persecutione, beatissimus #olicarpus, !ohannis apostoli et euangelistae
discipulus, octoginsimo aetatis suae anno velut holocaustum purissimum per ignem Domino consecratur. %ed et
in Galleis multi pro Christi nomine sunt per mart&rium gemmis caelestibus coronati" quorum passionum
historiae apud nos fideliter usque hodie retinentur.
4>. De sancto #hotino, *irineo vel reliquis mart&ribus $ugdunensibus.
)' quibus et ille primus $ugdunensis ecclesiae #hotinus episcopus fuit, qui plenus dierum, diversis adfectus
suppliciis, pro Christi nomine passus est. :eatissimus vero *ireneus, huius successor mart&ris, qui a beato
#olicarpo ad hanc urbem directus est, admirabili virtute enituit" qui in modici temporis spatio praedicatione sua
ma'ime in integrum civitatem reddidit christianam. %ed veniente persecutione, talia ibidem diabulus bella per
t&rannum e'ercuit, et tanta ibi multitudo christianorum ob confessione dominici nominis est iugulata, ut per
plateas flumina currerent de sanguine christiano" quorum nec numerum nec nomina collegere potuimus,
Dominus enim eos in libro vitae conscripsit. :eatum *irenaeum diversis in sua carnife' praesentia poenis
adfectum Christo domino per mart&rium dedicavit. #ost hunc et 5/ mart&res passi sunt, e' quibus primum fuisse
legimus Vectium )pagatum.
-6. De septem viris in Galleis ad praedicandum missis.
%ub Decio vero imperatore multa bella adversum nomen christianum e'oriuntur, et tanta stragis de credentibus
fuit, ut nec numerari quaeant. :abillas episcopus 0nthiocinus cum tribus parvolis, id est =rban, #rilidan et
)polon, et B&stus 3omanae eclesiae episcopus et $aurentius archidiaconus et *&ppolitus ob dominici nominis
confessionem per mart&rium consummati sunt. Valentinianus et (ovatianus ma'ime tunc heretiquorum
principes contra fidem nostram, inimico inpellente, crassantur. *uius tempore septem viri episcopi ordenati ad
praedicandum in Galliis missi sunt, sicut historia passiones sancti mart&res %aturnini denarrat. 0it enim: %ub
Decio et Grato consolibus, sicut fideli recordationem retenitur, primum ac summum Tholosana civitas sanctum
%aturninum habere coeperat sacerdotem. *ic ergo missi sunt: Turonicis Catianus episcopus, 0relatensibus
Trophimus episcopus, (arbonae #aulos episcopus, Tolosae %aturninus episcopus, #arisiacis Dionisius episcopus,
0rvernis %tremonius episcopus, $emovicinis ,artialis est distinatus episcopus. De his vero beatus Dionisius
#arisiorum episcopus, diversis pro Christi nomine adfectus poenis, praesentem vitam gladio inminente finivit.
%aturninus vero, iam securos de mart&rio, dicit duobus presbiteris suis: )cce ego iam immolor et tempus meae
resolutiones instat. 3ogo, ut, usque dum debetum finem impleam, a vobis paenitus non relinquar. Cumque
conpraehensus ad Capitulium duceretur, relictus ab his, solus adtrahitur. !gitur cum se ab illis cerneret
derelictum, orasse fertur: Domine !esu Christe, e'audi me de caelo sancto tuo, ut numquam haec eclesia de his
civibus mereatur habere ponteficem in sempiternum. 1uod usque nunc in ipsa civitate ita evenisse cognovimus.
*ic vero tauri furentes vestigiis allegatus ac de Capitulio praecipitatus, vitam finivit. Catianus vero, Trophimus
%tremoneusque et #aulos atque ,arcialis, in summa sanctitate viventes, adquisitus eclesiae populos ac fidem
Christi per omnibus dilatatam, felice confessione migrarunt. )t sic tam isti per mart&rium quam hii per
confessionem relinquentes terras, in caelestibus pariter sunt coniuncti.
-.. De aecclesia :ituriga.
De horum vero discipulis quidam :ituricas civitatem adgressus, salutare omnium, Christum dominum populis
nuntiavit. )' his ergo pauci quodadmodo credentes, clerici ordinati, ritum psallendi suscipiunt, et qualiter
ecclesiam construant vel omnipotenti Deo sollemnia caelebrare debeant, inbuuntur. %ed illis parvam adhuc
aedificandi facultatem habentibus, cives cuiusdam domum, de qua ecclesiam faciant, e'petunt. %enatores vero
9
vel reliqui meliores loci fanaticis erant tunc cultibus obligati" qui vero crediderant e' pauperibus erant, iu'ta illud
Domini quod !udaeis e'probrat, dicens: 1uia meretrices et publicani praecedunt vos in regno Dei. *i vero, non
obtentam a quo petierant domum, $eocadium quendam et primum Galliarum senatorem, qui de stirpe Vecti
)pagati fuit, quem $ugduno passum pro Christi nomine superius memoravimus, repererunt. Cui cum petitionem
suam et fidem pariter intimassent, ille respondit: %i enim domus mea, quam apud :ituricam urbem habeo, huic
operi digna esset, praestare non abnuebam. !lli autem audientes, pedibus eius prostrati, oblatis tricentis aureis
cum disco argenteo, dicunt eam huic ministerio esse condignam. 1uod ille, acceptis de his tribus aureis pro
benedictione, clementer indulgens reliqua, cum adhuc esset in errore idolatriae inplicitus, christianus factus,
domum suam fecit aecclesiam. *aec est nunc ecclesia apud :ituricas urbem prima, miro opere conposita et
primi mart&res %tephani reliquiis inlustrata.
-4. De Chroco et de delubro 0rverno.
Vicinsimo septimo loco Valerianus et Gallienus 3omanum imperium sunt adepti, qui gravem contra christianus
persecutionem suo tempore conmoverunt. Tunc 3omae Cornilius, C&prianus Cartaginem felici sanguinem
inlustrarunt. *orum tempore et Chrocus ille 0lamannorum re', commoto e'ercito, Gallias pervagavit. *ic autem
Chrocus multae adrogantiae fertur fuisse. 1ui cum nonnulla inique gessisset, per consilium, ut aiunt, matris
iniquae, collectam, ut di'emus, 0lamannorum gentem, universas Gallias pervagatur cunctasque aedes, quae
antiquitus fabraecatae fuerant, a fundamentis subvertit. Veniens vero 0rvernus, delubrum illud, quod Gallica
lingua Vasso Galate vocant, incendit, diruit atque subvertit. ,iro enim opere factum fuit atque firmatum. Cuius
paries duple' erat, ab intus enim de minuto lapide, a foris vero quadris sculptis fabricatum fuit. *abuit enim
paries ille crassitudinem pedes triginta. !ntrinsecus vero marmore ac museo variatum erat, pavimentum quoque
aedes marmore stratum, desuper vero plumbo tectum.
--. De martiribus qui circa 0rvernum passi sunt.
!u'ta hanc urbem $iminius 0ntolianusque mart&res requiescunt. !bi Cassius ac Victorinus in dilectione Christi
fraterno affectu sociati, per effusionem cruoris proprii caelorum regna pariter sunt adepti. (am refert antiquitas,
Victorinum servum fuisse ante dicti templi sacerdotis. 1ui dum plerumque vicum, quem christianorum vocant,
ad persequendos christianos adit, Cassium repperit christianum. Cuius praedicationibus atque miraculis motus,
credidit Christo, relictisque fanaticis sordibus ac baptismo consecratus, magnus in virtutum operatione enituit.
(ec multo post per mart&rium, ut di'imus, in terris sociati, ad caelestia pariter regna venerunt.
-5. De sancto #rivato mart&re.
!nruentibus autem 0lamannis in Gallias, sanctus #rivatus Gabalitanae urbis episcopus in criptam ,emmatinsis
montis, ubi ieiuniis orationibusque vacabat, reperitur, populum Gredonensis castri monitione conclusum. %ed
dum oves suas ut bonus pastor lupis tradere non consentit, daemoniis immolare conpellitur. 1uod spurcum ille
tam e'secrans quam refutans, tamdiu fustibus caeditur, quoadusque putaretur e'animis. %ed e' ipsa quassatione,
interpositis paucis diebus, spiritum e'alavit. Chrocus vero apud 0relatinsim Galliarum urbem conprehensus,
diversis adfectus suppliciis, gladio verberatus interiit, non inmerito poenas, quas sanctis Dei intulerat, luens.
-7. De 1uirino episcopo et mart&re.
%ub Diocliciano, qui tricesimo tertio loco 3omanum re'it imperium, gravis contra christianos per annos quattuor
persecutio e'agitata est, ita ut quadam vice in ipso sacratissimo die paschae magni christianorum populi ob veri
Dei cultum interficerentur. )o tempore 1uirinus %isciensis ecclesiae sacerdos gloriosum pro Christi nomine
mart&rium tulit, quem, ligato ad collum molare sa'o, in fluminis gurgite sevitia inpulit paganorum. !gitur cum
cecidisset in gurgite, diu super aquas divina virtute ferebatur, nec sorbebant aquae, quem pondus criminis non
praemebat. 1uod factum admirans multitudo populi circumstantes, dispecto furore gentilium, ad liberandum
properant sacerdotem. *aec ille cernens, non passus est, se a mart&rio subtrahi, sed erectis ad caelum oculis ait:
!esu domine, qui gloriosus resedis ad de'teram #atris, ne patiaris me ab hoc stadio removeri, sed suscipiens
animam meam, coniungere me tuis mart&ribus in requiae sempiterna dignare. )t his dictis reddidit spiritum.
Cuius corpus a christianis susceptum venerabiliter sepulturae mandatum est.
-9. De nativitate sancti ,artini et crucis inventione.
3omanorum tricesimus quartus imperium obtinuit Constantinus, annis triginta regnans feliciter. *uius imperii
anno undecimo, cum post e'cessum Diocliciani pa' reddita fuisset ecclesiis, beatissimus praesul ,artinus apud
%abariam #annoniae civitatem nascitur parentibus gentilibus, non tamen infimis. *ic Constantinus anno
vicessimo imperii sui Crispum filium veneno, +austam coniugem calentem balneo interfecit, scilicet quod
proditores regni eius esse voluissent. *uius tempore venerabile crucis dominicae lignum per studium *elenae
matris repertum est, prodente !uda *ebraeo, qui post baptismum 1uiriacus est vocitatus. =sque hoc tempus
historiographus in chronicis scribit )usebius. 0 vicessimo primo enim eius imperii anno *ieronimus praesbiter
addidit, indicans, !uvencum praesbiterum euangelia versibus conscripsisse, rogante supradicto imperatore.
-<. De !acobo (isebeno episcopo.
%ub Constantis autem imperio !acobus (isebenus fuit, ad cuius praeces inclinatae aures divinae clementiae multa
pericula a civitate eius reppulerunt. %ed et ,a'iminus Treverorum episcopus potens in omni sanctitate
repperitur.
-/. De transitu 0ntonii monachi.
<
(ono decimo Constantini iunioris anno 0ntonius monachus transiit centesimo quinto aetatis anno. :eatissimus
*elarius #ictavinsis episcopus suasu hereticorum e'ilio deputatur, ibique libros pro fide catholica scribens,
Constantio misit" qui quarto e'ilii anno eum absolvi iubens, ad propria redire permisit.
->. De adventum sancti ,artini.
Tunc iam et lumen nostrum e'oritur, novisque lampadum radiis Gallia perlustratur, hoc est eo tempore
beatissimus ,artinus in Gallias praedicare e'orsus est, qui Christum, Dei filium, per multa miracula verum
Deum in populis declarans, gentilium incredulitatem avertit. *ic enim fana distru'it, heresem oppraessit, eclesias
aedificavit et, cum aliis multis vertutibus refulgeret, ad consummandum laudes suae titulum tres mortuos vitae
restituit. 1uarto Valentiniani et Valentis anno sanctus *elarius apud #ictavus, plenus sanctitate et fide, multis
virtutibus aeditus, migravit ad caelos" nam et ipsi legitur mortuos suscitasse.
56. De ,elanea matrona.
,elania vero matrona nobilis et incula urbis 3omanae *ierusolimis ob devotionem abiit, =rbano filio 3omae
relecto. 1uae ita se in cuncta bonitate ac sanctitate omnibus praebuit, ut Thecla vocaretur ab incolis.
5.. De interitu Valentis imperatoris.
#ost mortem autem Valentiniani Valens integri successor imperii, monachus ad militiam cogi iubet, nolentes
fustibus praecipit verberari. #ost haec bellum saevissimum in Thracias 3omani gessire, in quo tanta stragis fuit,
ut 3omani, amisso equorum praesidio, pedebus fugirent. Cumque a Gotis internitione ma'ima caederentur et
Valens sagitta fugiret sauciatus, parvum tugurium adgressus, inminentibus hostibus, super se incensam casulam,
optatam caruit sepulturam. %icque ultio divina ob sanctorum effuso sanguinem tandem emissa processit.
*ucusque *ieronimus" ab hoc vero tempore *orosius presbiter plus scripsit.
54. De imperio Theudosi.
!gitur cum Gratianus imperator distitutam cernerit esse rem publicam, Theodosio collegam imperii facit. *ic
Theodosius omnem spem suam atque fidutiam in Dei misericordiam ponit" qui multas gentes non tam gladio
quam vigiliis et oratione conpescuit, rem publicam confirmavit, Constantinopuli urbem victor ingressus est.
5-. De interitum ,a'imi tiranni.
,a'imus vero cum per t&rannidem oppraessis :rittanis sumsisset victuriam, a militibus imperator creatus est. !n
urbe Treverica sedem instituens, Gratianum imperatorem circumventum dolis interfecit. 0d hunc ,a'imum
beatus ,artinus iam episcopus venit. !n loco ergo Gratiani Theodosius ille, qui totam spem in Deum posuerat,
totum suscepit imperium. 1ui deinceps divinis affatibus fretus, ,a'imum spoliatum imperio interfecit.
55. De ;rbico 0rvernorum episcopo.
0pud 0rvernus vero primus episcopus post %tremonium episcopum praedicatoremque =rbicus fuit, e'
senatoribus conversus, u'orem habens, quae iu'ta consuetudinem ecclesiasticam, remota a consortio sacerdotis,
religiose vivebat. Vacabant enim ambo orationem, elemosinis atque operibus bonis. Cumque haec agerent, libor
inimici, quae semper est aemula sanctitate, conmovetur in femina" quam in concupiscentiam viri succendens,
novam )vam effecit. (am succensa mulier a libidine, operta peccati tenebris, pergit ad domum ecclesiae per
tenebras noctis. Cumque obserata omnia repperisset, pulsare fores ecclesiasticae domus coepit hac voce
huiusmodi dare: 1uousque sacerdos dormis D 1uousque hostia clausa non reserasD Cur satellitem spernesD Cur
obduratis auribus #auli praecepta non audisD %cripsit enim: 3evertimini ad alterutrum, ne temptet vos %atanas.
)cceE ego ad te revertor, nec ad e'traneum, sed ad proprium vas recurro. *aec et his similia diu declamanti,
tandem sacerdotis tepescit religio. !ubet eam cubiculo intromitti, ususque concubitum eius, discedere iubet.
Dehinc tardius ad se reversus et de perpetrato scelere condolens, acturus paenitentiam, diocesis suae
monasterium appetit, ibique cum gemitu ac lacrimis quae commiserat diluens, ad urbem propriam est reversus.
1ui, impleto vitae cursu, migravit a saeculo. (ata est enim filia ab hoc conceptu, quae in religione permansit.
!pse quoque sacerdos cum coniuge et filia in cripta Cantabennensi iu'ta aggerem publicum est sepultus. !n cuius
loco $egonus episcopus subrogatur.
57. De sancto *illidio episcopo.
1uo defuncto, sanctus !llidius successit, vir e'imiae sanctitatis ac praeclarae virtutis, qui in tanta sanctitate
emicuit, ut fama eius etiam e'traneos fines adiret. =nde factum est, ut imperatoris Treverici filiam e'petitus ab
spiritu inmundo curaret, quod in libro illo, quem de eius vita conscripsimus, memoravimus. +uit autem, ut fama
refert, valde sene' et plenus dierum plenusque bonis operibus" qui felici consummatione vitae huius perfunctus
tramitem, migravit ad Christum, sepultusque in cripta suburbano civitatis illius. *abuit autem et archidiaconum
nomine et merito !ustum" qui et cursum vitae bonis consumans operibus, magistri tumulo sociatur. !am vero post
transitum beati !llidi confessoris ad gloriosum eius sepulchrum tante virtutes apparent, ut nec scribi integre
queant nec memoriae retineri. *uic sanctus (epotianus successit.
59. De (epotiano atque 0rthemio episcopis.
!gitur apud 0rvernus sanctus (epotianus quartus habebatur episcopus. 0 Treveris vero legati in %paniam
mittebantur, e' quibus 0rtemius quidam admirabilis sapientiae atque pulchritudinis et prima aetate florens, vi
febrium est correptus. #raecedentibus vero aliis, hic apud 0rvernus aegrotus relinquitur" nam eo tempore apud
Treverus sponsali erat vinculo ne'us. 0 sancto autem (epotiano visitatus atque oleo sancto perunctus, tribuente
Domino, redditur sanitati. 1ui cum ab eodem sancto verbum praedicationis accepisset, oblitus tam sponsam
/
terrenam quam facultates proprias, sanctae copulatur eclesiae, factusque clericus, in tanta praelatus est sanctitate,
ut beato (epotiano successor e'sisteret ad regendas dominici gregis caulas.
5<. De castitate amantium.
#er idem tempus !niuriosus quidam de senatoribus 0rvernis cum magnis opibus similem sibi in coniugio
puellam e'petiit, datumque arrabone, diem statuit nuptiarum. )rat autem uterque unicus patri. 0dveniente vero
die, celebrata nuptiarum sollemnitate, in uno strato e' more locantur. %ed puella graviter contristata, aversa ad
parietem, amarissime flebat. Cui ille: 1uid, inquid, turbarisD !ndica, quaeso, mihi. !llaque silente, adiecit:
;bsecro te per !esum Christum, filium Dei, ut mihi quid doleas sapienter e'ponas. Tunc illa conversa ad eum
ait: %i omnibus diebus vitae meae plangam, numquid tantae erunt lacrimae, ut queant abluere tam inmensum
pectoris mei doloremD %tatueram enim, ut corpusculum meum inmaculatum Christo a virili tactu servarem, sed
vae mihiE qui taliter ab eo relicta sum, ut quod obtabam perficere non valerem et quod ab initio aetatis meae
servavi in hac novissima die, quam videre non debueram, perdidi. )cce enim relicta ab inmortali Christo, qui
mihi dotem promittebat paradisum, mortalis hominis sum sortita consortium" et pro rosis inmarcescibilibus
arentium me rosarum non ornat, sed deformat spolia. )t cum debui super quadrifluo 0gni flumine puritatis
stolam induere, haec mihi vestis onus e'hibuit, non honorem. %ed quid amplius verba protrahimusD !nfeli' ego,
quae debui sorte mereri polos, hodie dimergo in ab&ssos. ;, si mihi haec futura erant, quare non dies vitae meae
ipse fuit finis, qui fuit initiumE ;, si ante introissem mortis ianuam, quam lactis acciperem alimenta. ;, si mihi
dulcium nutricum oscula in funere fuissent e'pensaE *orrent enim mihi terrenae species, quia pro mundi vita
transfi'as manus suspicio 3edemptoris. (ec cerno diademas gemmis insignibus coruscantes, cum illam spineam
miror mente coronam. 3espuo longe lateque diffusa spatia terrae tuae, quia amaenitate concupisco paradisi.
*orrent tua solaria, cum Dominum resedentem suspicio super astra. Talia cum magno fletu iactanti commotus
pietate iuvenis ait: =nicos nos nobilissimi 0rvernorum habuere parentes et ad propagandam generationem
coniungere voluerunt, ne recedentibus de mundo succederet heres e'traneus. Cui illa: (ihil est mundus, nihil
sunt divitiae, nihil est pompa saeculi huius, nihil est vita ipsa quam fruemur, sed illa magis vita quaerenda est,
quae morte terminante non clauditur, quae labe ulla non solvitur nec aliquo occasu finitur, ubi homo in
beatitudine aeterna permanet, luce non occidente vivit et, quod magis est his omnibus, ipsius Domini
praesentiam iugi perfruens contemplatione, in angelico translatus statu, indissolubili laetitia gaudet. 0d haec
ille: Dulcissimis, inquid, eloquiis tuis aeterna mihi vita tamquam magnum iubar inlu'it, et ideo, si vis a carnali
abstinere concupiscentiam, particeps tuae mentis efficiar. !lla respondit: Difficile est se'um virilem mulieribus
ista praestare. Tamen, si feceris, ut inmaculati permaneamus in saeculo, ego tibi partem tribuam dotis, quam
promissam habeo ab sponso domino meo !esu Christo, cui me et famulam devovi esse et sponsam. Tunc ille
armatus crucis ve'illo ait: +aciam quae hortaris. )t datis inter se de'tris, quieverunt, multos postea in uno
strato recumbentes annos, sed cum castitate laudabili, quod postea in eorum transitu declaratum est. (am cum,
impleto certamine, puella migraret ad Christum, peracto vir funeris officio cum puellam in sepulchro deponeret,
ait: Gratias tibi ago, domine !esu Christe, aeternae domine deus noster, quia hunc thesaurum, sicut a te
commendatum accepi, ita inmaculatum pietati tuae restituo. 0d haec illa subridens: 1uid, inquid, loqueris
quod non interrogansD !llamque sepultam ipse non post multum insequitur. #orro cum utriusque sepulchrum e
diversis parietibus collocatum fuisset, miraculi novitas, quae eorum castitatem manifestaret, apparuit. (am facto
mane cum ad locum populi accederent, invenerunt sepulchra pariter, quae longe inter se distare reliquerant,
scilicet ut, quos tenet socios caelum, sepultorum hic corporum non separet monumentum. *os usque hodie Duos
0mantes vocitare loci incolae voluerunt. ,eminimus de his in libro ,iraculorum.
5/. De transitu sancti ,artini.
0rcadi vero et *onori secundo imperii anno sanctus ,artinus Turonorum episcopus, plenus virtutibus et
sanctitate, praebens infirmis multa beneficia, octuaginsimo et primo aetatis suae anno, episcopatum autem
vicissimo se'to, apud Condatinsem diocisis suae vicum e'cedens a saeculo, filiciter migravit ad Christum.
Transiit autem media nocte, quae dominica habebatur, 0ttico Caesarioque consolibus. ,ulti enim in eius
transitum psallentium audierunt in caelum, quod in libro virtutum eius primo plenius e'posuemus. (am cum
primitus sanctus Dei apud Condatinsem, ut di'emus, vicum aegrotare coepisset, #ectavi populi ad eius transitum
sicut Toronici convenerunt. 1uo migrante, grandis altercatio in utrumque surre'it populum. Dicebant enim
#ectavi: (oster est monachus, nobis abba e'tetit, nos requiremus commendatum. %ufficiat vobis, quod, dum
esset in mundo episcopus, usi fuistis eius conloquium, participastis convivio, firmati fuistis benedictionebus,
insuper et virtutibus iocundati. %ufficiant ergo vobis ista omnia, nobis liciat auferre vel cadaver e'animum . 0d
haec Toronici respondebant: %i virtutum nobis facta sufficere dicitis, scitote, quia vobiscum positus amplius est
quam hic operatus. (am, ut praetermittamus plurimum, vobis suscitavit duos mortuos, nobis unum" et, ut ipse
saepe dicebat, maior ei virtus ante episcopatum fuit, quam post episcopatum. )rgo necesse est, ut, quod
nobiscum non inplevit vivens, e'pleat vel defunctus. Vobis est enim ablatus, nobis a Deo donatus. Virum si mus
antiquitus institutus servatur, in urbe qua ordenatus est habebit Deo iubente sepulchrum. Certe si pro monasthirio
privilegio cupitis vindecare, scetote, quia primum ei monasthirium cum ,ediolaninsibus fuit. *is ergo
litigantibus, sol ruente no' clauditur, corpusque in medio positum, firmatis serra usteis, ab utroque populo
costoditur, futurum ut mane facto a #ectavensibus per violentiam aufereretur. %ed Deus omnipotens noluit urbem
>
Toronicam a proprio frustrari patrono. Denique nocte media omnes #ectava somno falanga conpraemitur, nec
ullus superfuit, qui e' hac multitudine vigilaret. !gitur ubi Toronici eos conspiciunt obdormisse, adpraehensam
sanctissimi corporis glebam, alii per fenestram eiciunt, alii a foris suscipiunt, positumque in navi, cum omni
populo per Vingennam fluvium discendunt, ingressique $egeris alveum, ad urbem Toronicam cum magnis
laudibus psallentioque dirigunt copioso. De quorum vocibus #ectavi e'pergefacti, nihil de thesauro quem
costodiebant habentes, cum magna confusione ad propria sunt reversi. 1uod si quis requiret, cur post transitum
Catiani episcopi unus tantum, id est $itorius, usque ad sanctum ,artinum fuisset episcopus, noverit, quia,
obsistentibus paganis, diu civitas Toronica sine benedictione sacerdotale fuit. (am qui christiani eo tempore
videbantur, occultae et per latebras divinum offitium celebrabant. (am si qui a paganis repperti fuissent
christiani, aut adficiebantur verberibus aut gladio truncabantur. 0 passione ergo Domini usque transitum sancti
,artini anni 5.4 conpotantur.
)'plicit liber primus, continens annos 77>9, qui conpotantur a principio usque ad transitum sancti ,artini
episcopi.
.6
$iber secundus
#rosequentes ordinem temporum, mi'te confusequae tam virtutes sanctorum quam strages gentium memoramus.
(on enim inrationabiliter accipi puto, se filicem beatorum vitam inter miserorum memoremus e'cidia, cum idem
non facilitas scripturis, sed temporum series praestitit. (am sullicitus lector, si inquirat strinue, invenit inter illas
regum !sraheliticorum historias sub %amuhel iustum +ineen interisse sacrilegum ac sub David, quem +ortem
manu dicunt, Golian alophilum conruisse. ,eminiat etiam sub *eliae e'imii vatis tempore, qui pluvias cum
voluit abstulit et cum libuit arentibus terris infudit, qui viduae paupertatem oratione locopletavit, quantae
populorum strages fuere, quae famis vel quae siccitas miseram oppraesserit humum" quae sub )?echie tempore,
cui Deus ad vitam quindecim annos au'it, *ierusolima mala pertulerit. %ed et sub *eliseum prophetam, qui
mortuos vitae restituit et alia in populis multa miracula fecit, quantae internitiones, quae miseriae ipsum
!sraheliticum populum oppraesserunt. %ic et )usebius, %everus *ieronimusquae in chronicis atque *orosius et
bella regum et virtutes mart&rum pariter te'uerunt. !ta et nos idcircum sic scripsemus, quod facilius saeculorum
ordo vel annorum ratio usque nostra tempora tota repperiatur. Venientes ergo per antedictorum auctorum
historias, ea quae in posterum acta sunt Domino iubente disseremus.
.. De episcopatu :rictii.
!gitur post e'cessum beati ,artini Turonicae civitatis episcopi, summi et inconparabilis viri, de cuius virtutibus
magna apud nos volumina retinentur, :rictius ad episcopatum succedit. 0t vero hic :rictius, cum esset
primaevae aetatis iuvenis, sancto adhuc viventi in corpore multas tendebat insidias, pro eo quod ab eodem
plerumque, cur faciles res sequeretur, arguebatur. 1uadam tamen die dum quidam infirmus medicinam a beato
,artino e'peteret, :rictium adhuc diaconum in platea convenit" cui simpliciter ait: )cceE ego praestolor beatum
virum et nescio, ubi sit vel quid operis agat. Cui :rictius: %i, inquid, delerum illum quaeris, prospice eminus"
ecceE caelum solite sicut amens respicit. Cumque pauper ille, occursu reddito, quod petierat inpetrasset,
:rictionem diaconem vir beatus adloquitur: )n ego, :rictio, delerus tibi videorD Cumque ille confusus haec
audiens di'isse se denegaret, ait vir sanctus: (onne aures meae ad os tuum erant, cum haec eminus loquebarisD
0men dico tibi, quia obtinui apud Deum, ut post me ad pontificatus honorem accedas, sed noveris te in
episcopatu multa adversa passurum. :rictius haec audiens inridebat, dicens: (onne verum di'i, istum delera
verba proferreD %ed et praesbiterii honore praeditus, saepius beatum virum conviciis lacessivit. 0deptum ergo
consentientibus civibus pontificatus officium, orationi vacabat. 1uia quamquam esset superbus et vanus, castus
tamen habebatur in corpore. Tricesimo tertio vero ordinationis suae anno oritur contra eum lamentabilis causa
pro crimine. (am mulier, ad quam cubicularii eius vestimenta deferebant ad abluendum, quae sub specie
religionis erat veste mutata, concepit et peperit. 1ua de re surre'it omnis populus Toronorum in ira, et totum
crimen super episcopum referunt, volentes eum unanimiter lapidare. 0iebant enim: Diu pietas sancti tuam
celavit lu'oriam, nec nos Deus diutius sinit manus tuas indignas osculando pollui. !llo quoque e contrario
viriliter haec negante: 0dferte, inquid, infantem ad me. Cumque oblatus fuisset infans, triginta dies ab ortu
habens, ait ad eum episcopus: 0diuro te per !esum Christum, filium Dei omnipotentis, ut, si ego te generavi,
coram cunctis edicas. )t ille: (on es, inquid, tu pater meus. #opulis autem rogantibus, ut quis esset pater
interrogaret, ait sacerdos: (on est hoc meum. 1uod ad me pertinuit, sollicitus fui" vobis si aliquid suppetit, per
vos quaerite. Tunc illi magicis haec artibus factum adseverantes, insurgunt contra eum in una conspiratione, et
trahentes eum, dicebant: (on diutius nobis falso pastoris nomine dominaberis. !lle autem ad satisfaciendo
adhuc populo prunas ardentes in b&rrum suum posuit, et ad se stringens, usque ad sepulchrum beati ,artini una
cum populorum turbis accedit, proiectasque ante sepulchrum prunas, vestimentum inustum apparuit. !llo quoque
sic prosequente: %icut istud vestimentum ab his ignibus videtis inlesum, ita et corpus meum a tactu muliebris
coiti est inpollutum, illis vero non credentibus, sed contradicentibus, trahitur, calumniatur, eicitur, ut sermo
sancti adimpleretur: (overis, te in episcopatu multa adversa passurum. *unc enim eiectum, !ustinianum in
episcopatu constituunt. Denique :rictius 3omanae urbis papam e'petiit, flens et eiulans atque dicens: ,erito
haec patior, quia peccavi in sanctum Dei et eum delerum et amentem saepe vocavi" cuius videns virtutes non
credidi. #ost cuius abscessum aiunt Toronici sacerdoti suo: Vade post eum et e'ere negotium tuum, quia, si
eum prosecutus non fueris, a nostro omnium contemptu humiliaberis. !ustinianus vero egressus a Turonus,
Vircellis !taliae civitatem adgressus, iudicio Dei percussus, obiit peregrinus. Toronici eius obitum audientes et in
sua malitia perdurantes, 0rmentium in eius loco constituunt. 0t :rictius episcopus 3omam veniens, cuncta quae
pertulerat papae refert. 1ui ad sedem apostolicam resedens, plerumque missarum solemnia caelebravit ibi,
quicquid in sanctum Dei deliquerat deflens. %eptimo igitur regressus anno a 3oma, cum auctoritate papae illius
Toronus redire disponit" et veniens ad vicum cui nomen est $audiacum, se'to ab urbe miliario, mansionem
accepit. 0rmentius vero febre corripitur, media autem nocte spiritum e'alavit. 1uod protinus :rictio episcopo
per visum revelatum est" qui ait suis: %urgite velocius, ut ad tumulandum fratrem nostrum, Turonicum
pontificem, occurramus. Cumque illi venientes portam civitatis ingrederent, ecceE istum per aliam portam
mortuum efferebant. 1uo sepulto, :rictius in cathedram suam regressus est, septem postea feliciter vivens annos.
Cui post quadragesimo septimo episcopatus anno defuncto sanctus )ustochius successit magnificae sanctitatis.
4. De Fandalis et persecutionem christianorum sub ipsis.
..
#ost haec Fandali a loco suo degressi, cum Gunderico rege in Gallias ruunt. 1uibus valde vastatis, %panias
adpetunt. *os secuti %uebi, id est 0lamanni, Gallitiam adpraehendunt. (ec multo pos scandalum inter utrumque
oritur populum, quoniam propinqui sibi erant. Cumque ad bellum armati procederent ac iamiamque in conflicto
parati essent, ait 0lamannorum re': 1uousque bellum super cunctum populum commoveturD (e pereant,
quaeso, populi utriusque falangae, sed procedant duo de nostris in campum cum armis bellicis, et ipse inter se
confligant. Tunc ille, cuius puer vicerit, regione sine certamine obtenebit. 0d haec cunctus consensit populus,
ne universa multitudo in ore gladii rueret. *is enim diebus Gundericus re' obierat, in cuius loco Trasamundus
obtenuerat regnum. Confligentibus vero pueris, pars Fandalorum victa succubuit" interfectoque puero, placitum
egrediendi Trasamundus spondit, ut scilicet, praeparatis itineris necessariis, se a finibus *ispaniae removerit. #er
idem vero tempus persecutionem in christianus Trasamundus e'ercuit ac totam *ispaniam, ut perfidiam
0rrianae sectae consentiret, tormentes ac diversis mortibus inpellebat. =nde factum est, ut puella quaedam
relegiosa, praedives opibus ac secundum saeculi dignitatem nobilitate senatoria florens et, quod his omnibus est
nobilius, fide catholica pollens, quae Deo omnipotenti inreprehensibiliter serviebat, ad hac quaestionem
adduceretur. Cumque regis fuisset oblata conspectibus, coepit eam primum ad rebapti?andum blandis
sermonibus inlicire. 1uae cum venenosum eius iaculum fidei parma propelliret, praecipit re' facultates eius
auferre, quae iam mente possedebat regna paradisi, deinde suppliciis adplecatam sine spe praesentes vitae
torquiri. 1uid pluraD #ost multas quaestiones, post ablatus terrenarum divitiarum thesaurus, cum ad hoc frangi
non possit, ut beatam scinderit Trinitatem, ad rebapti?andum invita deducitur. Cumque in illud caenosum
lavacrum vi cogeretur inmergi ac proclamaret: #atrem cum +ilio ac %piritum sanctum unius credo esse
substantiae essentiaeque, digno aquas unguine cunctas infecit, id est flu'u ventris aspersit. )'hinc ad legitimam
deductam quaestionem, post aeculeos, post flammas et ungulas, Christo domino capitis decisione decatur. #ost
haec prosequentibus 0lamannis usque Traductam, transito mare, Fandali per totam 0fricam ac ,auritaniam
sunt dispersi.
-. De C&rola hereticorum episcopum et de sanctis mart&ribus.
%ed quoniam eorum tempore persecutio in christianis invaluit, sicut superius mentio facta est, videtur, ut aliqua
e' his quae circa Dei eclesias intulerunt vel quemadmodum de regno e'pulsi sint, memorare. Defuncto igitur
Trasamundo post scelera, quae in sanctis Dei e'ercuit, *onericus mente crudilior 0fricanum occupat regnum
atque e' electione Fandalorum ipsis praeponitur. Cuius sub tempore quanti christianorum populi pro ipso
Christi sacratissimum nomine caesi sint, ab hominibus non potest conpraehendi. Testes est tamen 0frica, quae
misit, et Christi de'tera, quae gemmis inmarciscibilibus coronavit. $egimus tamen quorundam e' ipsis mart&rum
passiones, e' quibus quaedam replicanda sunt, ut ad ea quae spondimus veniamus. !gitur Cirola, falso vocatus
episcopus, hereticorum tunc ma'imus habebatur assertor. Cumque ad persequendum christianus re' per diversa
transmitteret, sanctum )ugenium episcopum, verum inenarrabili sanctitate, qui tunc ferebatur magnae prudentiae
esse, in suburbano civitates suae repperit persecutor. 1uem ita violenter rapuit, ut nec cohortandum gregem
christicolum abire permitterit. !lle vero cum se vi viderit abduci, epistolam civibus pro custodiendam fidem
catholicam hoc modo transmisit: Dilectissimis et in Christi amore dulcissimis filiis et filiabus ecclesiae mihi a
Deo commissae )ugenius episcopus. 3egalis emanavit auctoritas, pro e'ercenda fide catholica edicto nos ad
Cartaginem venire praecepit. )t ideo ne abiens a vobis ecclesiam Dei in ambiguo, hoc est in suspenso,
dimitterem, aut oves Christi non verus pastor silentio reliquissem, necessarium du'i has pro me vicarias vestrae
dirigere sanctitati, in quibus non sine lacrimis peto, hortor et moneo et satis abundeque obtestor per Dei
maiestatem et per tremendum iudicii diem atque adventus Christi terribilem claritatem, ut fi'ius teneatis
catholicam fidem, adserentes +ilium #atri et %piritum sanctum eandem habere cum #atre et +ilio deitatem.
%ervate itaque unici baptismatis gratiam, custodientes crismatis unctionem. (emo post aquam revertatur ad
aquam, renatus e' aqua. (utu enim Dei sal in aqua conficitur, sed si in aqua redactum fuerit, omnis species eius
confestim evacuatur. =nde non inmerito Dominus in euangelio ait: G%i sal infatuatum fuerit, in quo salieturD )t
utique hoc est infatuari velle secundo condiri, cum semel factum sufficiat. (on audistis Christum dicentem: 1ui
semel lotus est, non habet necessitatem iterum lavandiD !deoque, fratres et filii filiaeque meae in Domino, non
vos contristet absentia mea, quia, si catholicae disciplinae adhaereatis, ego vos nec longinquitate aliqua
obliviscor nec morte a vobis divellor. %citote, quia, quocumque me fecerint dividi agones, mecum est palma: si
ad e'ilium abiero, beati !ohannis euangelistae e'emplum" si ad mortis e'itium, vivere mihi Christus est, et mori
lucrum. %i rediero, fratres, implebit Deus desiderium vestrum. 0ttamen sufficit modo, quod vobis non tacui"
monui, instru'i, quomodo potui, inmunis sum a sanguine omnium pereuntium, et scio, quia adversus eos
legentur litterae istae ante tribunal Christi, cum venerit reddere unicuique secundum opera sua. %i reversus fuero,
fratres, videbo vos in hac vita" si non reversus fuero, videbo vos in futuro. Dico vobis: valete, orate pro nobis et
ieiunate, quia ieiunium et elemosina semper ad misericordiam defle'erunt. ,ementote scriptum in euangelio:
(olite timere eos qui occidunt corpus, animam autem non possunt occidere" timete autem eum, qui, postquam
occiderit, habet potestatem et animam et corpus perdere et mittere in gehennam. Ductus itaque sanctus )ugenius
ad regem, cum illo 0rrianorum episcopum pro fide catholica decertavit. Cumque eum de sanctae Trinitatis
mistirium potentissime devicissit et insuper multas per eum virtutes Christus ostenderit, in maiore insania idem
episcopus invidia inflammante succenditur. )rant enim tunc temporis cum sancto )ugenio viri prudentissimi
.4
atque sanctissimi Vindimialis et $onginus episcopi, pares gradu et virtute non inpares. (am sanctus Vindimialis
eo tempore ferebatur mortuus suscetasse" $onginus autem multis infirmis salutem tribuit. )ugenius quoque non
solum visibilium oculorum caecitatem, sed etiam mentium depellebat. 1uod cernens ille nequam 0rrianorum
episcopus, vocatum ad se quendam hominem ab illo quo ipse vivebat errore, ait: (on patior, quod hi episcopi
multa in populos signa depromunt illosque cuncti, me neglecto, secuntur. 0dquiesce nunc his quae praecipio, et
acceptis quinquaginta aureis, sede in platea, per qua nobis est transitus, et manum super clausus oculus ponens,
me praetereunte cum reliquis, e'clama in magna virtute, dicens: G0d te, beatissime Cirola, nostrae relegiones
antestes, depraecor, ut respiciens manefestis gloriam ac virtutem tuam, ut oculos meos aperiens merear lucem
videre quam perdediH. 1ui iussa conplens resedensque in platea, transeunte heretico cum sanctis Dei, iste qui
Deum inridere cogitabat e'clamat in magna virtute, dicens: 0udi me, beatissime C&rola, audi me, sanctae
sacerdus Dei, respice caecitatem meamE )'perear ego medicamenta, quae saepe caeci reliqui a te meruerunt,
quae lebrosi e'perti sunt, quae ipsi mortui praesenserunt. 0diuro te per ipsam virtutem quam habes, ut mihi
desideratam restituas lucem, quia gravi sum caecitate percussus. Veritatem enim nesciens, verum dicebat, quia
caecaverat eum cupiditas, et virtutem Dei omnipotentis inridere per pecuniam aestimabat. Tunc hereticorum
episcopus paulolum se divertit, quasi in virtute triumphaturus, elatus vanitate atque superbia, posuit manum
super oculos eius, dicens: %ecundum fidem nostram, qua recte Deum credimus, aperiantur oculi tui. )t mo' ut
hunc nefas erupit, risus mutatur in planctum, et dolus episcopi patefactus in publico" nam tantus dolor oculos
miseri illius invasit, ut eos digitis vi comprimeret, ne creparent. Denique clamare coepit miser ac dicere: Vae
mihi misero, quia seductus sum ab inimico legis divinaeE Vae mihi, quia Deum per pecuniam inridere volui et
quinquaginta aureos accepi, ut hoc facinus perpetraremE 0d episcopum autem aiebat: )cce aurum tuum, redde
lumen meum, quod dolo tuo perdidiE Vos quoque rogo, gloriosissimi christiani, ne despiciatis miserum, sed
velociter occurrite pereuntiE Vere enim cognovi, quia Deus non inridetur. Tunc sancti Dei misericordia moti:
%i, inquiunt, credis, omnia possibilia sunt credenti. 0t ille clamabat voce magna: 1ui non credederit
Christum +ilium Dei et %piritum sanctum aequalem habere substantiam atque deitate cum #atre, hodie quae ego
perfero patiatur. )t adiecit: Credo Deum #atrem omnipotentem, credo +ilium Dei Christum !esum aequalem
#atri, credo %piritum sanctum #atri et +ilio consubstantialem atque coaeternum. *aec illi audientes et se
invicem honore mutuo praevenientes, oritur inter eos sancta contentio, quis oculis eius signum beatae crucis
inponeret. Vindimialis vero ac $onginus )ugenium, ille autem eos e'orat, ut manus inponerent caeco. 1uod cum
fecissent et manus suas super capud eius tenirent, sanctus )ugenius crucem Christi super oculos caeci faciens,
ait: !n nomine #atris et +ili et %piritus sancti, veri Dei, quem trinum in unam aequalitatem atque omnipotentiam
confitemur, aperiantur oculi tui. )t statim ablata dolore, ad pristinam rediit sanitatem. ,anefestissime autem
patuit per huius caecitatem, qualiter hereticorum episcopus oculos cordium misero adsertiones suae velabat
amictu, ne veram lucem ulli liceret fidei oculis contemplare. ; miserum, qui non ingressus per ianuam, id est per
Christo, qui est ianua vera, lupus magis gregi quam custus effectus est et facem fidei, quam in credentium
cordibus debuerat accendere, in pravitate cordis sui conabatur e'tinguereE %ancti vero Dei alia signa in populis
multa fecerunt, et erat vo' una populi dicentes: Verus Deus #ater, verus Deus +ilius, verus Deus %piritus
sanctus, una fide colendus, uno timore metuendus, eodem honore venerandus" nam quae C&rola asserit falsa esse
cunctis est manefestum. Videns autem *onoricus re', assertiones suas per sanctorum fidem gloriosam taliter
denutari, nec erigi sectam erroris, sed potius distrui, famamquae pontefices sui in hoc scelere fuisse detectam,
sanctus Dei post multa tormenta, post eculeos, post flammas, post ungulas, iussit interfici" beatum vero
)ugenium decollari iussit, sub ea speciae, ut, si in ea hora, qua ensis super cervicem eius incumbebat, non
reverteretur ad hereticorum sectam, non occideretur, ne eum pro mart&rem e'colerent christiani, sed e'ilio
damnaretur. 1uod ita factum esse, manefestum est. (am cum imminente morte interrogatus fuisset, se mori pro
fide catholica distinaret, respondit: *aec enim est sempiterna vita, pro iustitia mori. Tunc, suspenso gladio,
apud 0lbiginsem Galliarum urbem e'ilio depotatus est" ubi et finem vitae praesentis fecit. 0d cuius nunc
sepulchrum multae virtutis et creberrimae ostenduntur. %anctum vero Vindimialem gladio percuti praecipit" quod
ita impletum est. !n hoc certamine et ;ctavianus archidiaconus et multa milia virorum ac mulierum hanc fidem
asserentes interempta atque debilitata sunt. %ed pro amore gloriae nihil erant haec supplicia confessoribus
sanctis, qui in paucis ve'ati, in multis bene noverant disponendus iu'ta illud apostoli: 1uia non sunt condignae
passiones huius tempores ad futuram gloriam, quae revelatur in sanctis. ,ulti tunc errantes a fide, accipientes
divitias, inseruerunt se doloribus multis, sicut infile' ille episcopus nomine 3evocatus est revocatus a fide
catholica. Tunc et sol teter apparuit, ita ut vi' ab eo pars vel tertia eluceret" credo pro tantis sceleribus et
effusione sanguinis innocentes. *onoricus vero post tantum facinus arreptus a daemone, qui diu de sanctorum
sanguine pastus fuerat, propriis se morsibus laniabat, in quo cruciatu vitam indignam iusta morte finivit. *uic
Childericus successit" quo defuncto, Gelesimeris regnum suscipit. !pse quoque a re publica superatus, vitam
principatumque finivit. )t sic regnum decidit Fandalorum.
5. De persecutionem sub 0thanarico agitata.
,ultae enim heresis eo tempore Dei eclesias inpugnabant, de quibus plerumque ultio divina data est. (am et
0thanaricus Gothorum re' magnam e'citavit persecutionem" qui multus christianorum diversis poenis adfectus
gladio detruncabat" sed et nonnullus e'ilio datus fame variisque cruciatibus enecabat. =nde factum est, ut,
.-
inminente iudicio Dei, pro effusione sanguinis iusti a regno depelleretur et esset e'sul a patria, qui Dei eclesias
inpugnabat. %ed ad superiora redeamus.
7. De 0ravatio episcopo et Chunis.
!gitur rumor erat, Chunos in Galliis velle prorumpere. )rat autem tunc temporis apud Tungrus oppidum
0ravatius e'imiae sanctitatis episcopus, qui vigiliis ac ieiuniis vacans, crebro lacrimarum imbre perfusus,
Domini misericordiam praecabatur, ne umquam gentem hanc incredulam sibique semper indignam in Galliis
venire permitterit. %ed sentiens per spiritum, pro dilictis populi sibi hoc non fuisse concessum, consilium habuit
e'petendi urbem 3omanam, scilicet ut, adiunctam sibi apostolicae virtutis patrocinia, quae humiliter ad Domini
misericordiam flagitabat, mereretur facilius obtinere. 0ccedens ergo ad beati apostoli tumolum, depraecabatur
au'ilium bonitatis eius, in multa abstinentia, ma'imae inaedia se consumens, ita ut bidui triduique sine ullo cibo
putuque maneret, nec esset intervallum aliquod, in quo ab oratione cessaret. Cumque ibidem per multorum
dierum spatia in tali adflictione moraretur, fertur hoc a beato apostolo accepisse responsum: 1uid me, vii
sanctissime, inquietasD )cceE enim apud Domini deliberationem prursus sanccitum est, Chunos in Gallias
advenire easque ma'ima tempestate debere depopulari. (unc igitur sume consilium, accelera velociter, ordena
domum tuam, sepulturam conpone, require lentiamina mundaE )cceE enim migraberis a corpore, nec videbunt
oculi tui mala, quae facturi sunt Chuni in Galliis, sicut locutus est dominus Deus noster. *oc a sancto apostolo
pontife' responso suscepto, iter accelerat Galliasque velociter repetit, veniensque ad urbem Tungrorum, quae
erant necessaria sepulturae secum citius levat, valedicensque clericis ac reliquis civibus urbis, denuntiat cum
fletu et lamentatione, quia non visuri essent ultra faciem illius. 0t ille cum heiulato magno et lacrimis
prosequentes supplecabant humili praece, dicentes: (e derelinquas nos, pater sanctae, ne obliviscaris nostri,
pastor bonaeE %ed cum eum fletibus revocare non possent, accepta benedictione cum osculis, redierunt. *ic vero
ad Treiectinsem urbem accedens, modica pulsatus febre, recessit a corpore, ablutusque a fidelibus, iu'ta ipsum
agerem publicum est sepultus. Cuius beatum corpus qualiter post multorum temporum spatia sit translatum, in
libro ,iraculorum scripsimus.
9. De basilica sancti %tefani apud ,etensim orbem.
!gitur Chuni a #annoniis egressi, ut quidam ferunt, in ipsa sanctae paschae vigilia ad ,ettinsem urbem reliqua
depopulando perveniunt, tradentes urbem incendium populum in ore gladii trucidantes ipsusque sacerdotes
Domini ante sacrosancta altaria perimentes. (ec remansit in ea locus inustus praeter oraturium beati %tefani
primi mart&res ac levitae. De quo oraturio quae a quibusdam audivi narrare non distuli. 0iunt enim, quia,
priusquam hi hostes venerent, vidisse virum fidelem in visu quasi conferentem cum sanctis apostolis #etro ac
#aulo beatum levitam %tefanum de hoc e'cidio ac dicentem: ;ro, domini mi, ut non permittatis obtentu vestro
,ettensim urbem ab inimicis e'uri, quia locus in ea est, in quo parvitatis meae pignera contenentur" sed potius
sentiant se populi aliquid me posse cum Domino. 1uod si tantum facinus populi supercrevit, ut aliut fieri non
possit, nisi civitas tradatur incendio, saltim vel hoc oraturium non cremetur. Cui ille aiunt: Vade in pace,
dilectissime frater, oraturium tantum tuum caribit incendiumE #ro urbe vero non obtinebimus, quia dominicae
sanctionis super eam sententia iam processit. !nvaluit enim peccatum populi, et clamor malitiae eorum ascendit
coram Deo" ideo civitas haec cremabitur incendio. =nde procul dubium est, quod horum obtentu, urbe vastata,
oraturium permansit inlaesum.
<. De u'ore 0etii.
0ttela vero Chunorum re' a ,ittense urbe egrediens, cum multas Galliarum civitates oppraemeret, 0urilianis
adgreditur eamque ma'imo arietum inpulsu nititur e'pugnare. )rat autem eo tempore beatissimus 0nnianus in
supradicta urbe episcopus, vir e'imiae prudentiae ac laudabilis sanctitatis, cuius virtutum gesta nobiscum
fideliter retenentur. Cumque inclusi populi suo pontefice, quid agerent, adclamarent ille confisus in Deo, monet
omnes in oratione prosterni et cum lacrimis praesentem semper in necessitatibus Domini au'ilium inplorare.
Denique his ut praeciperat depraecantibus, ait sacerdus: 0spicite de muro civitatis, si Dei miseratio iam
succurrat. %uspicabatur enim per Domini misericordiam 0etium advenire, ad quem et 0relate abierat prius
suspectus futuri. 0spicientes autem de muro, niminem viderunt. )t ille: ;rate, inquid, fideliter" Dominus enim
liberavit vos hodieE ;rantibus autem illis, ait: 0spicite iterumE. )t cum aspe'issent, niminem viderunt qui
ferret au'ilium. 0it eis tertio: %i fideliter petitis, Dominus velociter adest. 0d ille cum fletu et heiulatu magno
Domini misericordiam inplorabant. )'actam quoque orationem, tertio iu'ta senis imperium aspicientes de muro,
viderunt a longe quasi nebolam de terra consurgere. 1uod renuntiantes, ait sacerdus: Domini au'ilium est.
!nterea iam trementibus ab impetu arietum muris iamque ruituris, ecceE 0etius et Theudor Gothorum re' ac
Thorismodus, filius eius, cum e'ercitibus suis ad civitatem adcurrunt adversumque hostem eieciunt repelluntque.
!taque liberatam obtentu beati antestites civitatem, 0ttilanem fugant. 1ui ,auriacum campum adiens, se
praecingit ad bellum. 1uod hi audientes, se contra eum viriliter praeparant. *is diebus 3omam sonus adiit,
0etium in ma'imo discrimine inter falangas hostium laborare. 1uo auditu u'or eius an'ia atque maesta,
assiduae basilicas sanctorum apostolorum adibat atque, ut virum suum de hac via reciperet sospitem,
praecabatur. 1uae cum die noctuque haec agerit, quadam nocte homo pauperculus, crapulatus a vino, in angulo
basilicae beati #etri apostoli obdormivit. Clausis autem e' more usteis, a custodibus non est nanctus. De nocte
vero consurgens, relucentibus per tota aedis spatia l&chinis, pavore territus, aditum, per quem foris evaderit,
.5
quaerit. Verum ubi primi atque alterius ustei claustra pulsat et obserata cuncta cognoscit, solo decubuit, trepidus
praestolans locum, ut, convenientibus ad matutinis h&mnis populis, hic liber abscederit. !nterea vidit duas
personas se invicem venerabiliter salutantes sollicitusque de suis esse prosperetatibus. Tunc qui erat senior ita
e'orsus est: ='oris 0eti lacrimas diutius sustenire non patior. #etit enim assiduae, ut virum suum de Galliis
reducam incolomem, cum aliud e'inde fuisset apud divinum iuditium praefinitum, sed tamen obtenui inmensam
pietatem pro vita illius. )t ecce nunc illum propero viventem e'inde reducturusE Verumtamen obtestor, ut qui
haec audierit sileat arcanumque Dei vulgare non audeat, ne pereat velociter a terra. !lle autem haec audiens,
silire non potuit" sed mo' inluciscente caelo omnia quae audierat matrisfamiliae pandit, e'pletisque sermonibus,
lumen caruit oculorum. !gitur 0etius cum Gothis +rancisque coniunctus adversus 0ttilanem confligit. 0t ille ad
internitionem vastari suum cernens e'ercitum, fuga delabitur. Theodor vero Gothorum re' huic certamine
subcubuit. (am nullus ambigat, Chunorum e'ercitum obtentu memorati antestites fuisse fugatum. Verum 0etius
patritius cum Thorismodo victuriam obtinuit hostesque delivit. )'pletoque bello, ait 0etius Thorismodo:
+estina velociter redire in patriam, ne insistente germano a patris regno priveris. *aec ille audiens, cum
velocitate discessit, quasi antecipaturus fratrem et prior patris cathedram adepturus. %imili et +rancorum regem
dolo fugavit. !llis autem recedentibus, 0etius, spoliato campo, victor in patriam cum grande est reversus spolia.
0ttila vero cum paucis reversus est, nec multo post 0quileia a Chunis capta, incensa atque deruta, !talia
pervagata atque subversa est. Thorismodus cui supra meminimus, 0lanos bello edomuit, ipsi deinceps post
multas lites et bella a fratribus oppraessus ac iugulatus interiit.
/. 1uid de 0etio historiograffi scripserint.
!gitur his ita degestis ac per ordinem e'pletis, quid de 0etio supra memorato 3enati +rigiredi narret historia,
tacere nefas putavi. (am cum in duodecimo historiarum libro referat, post divi *onori e'cessum Valentinianum
puerolum, uno tantum lustro peracto, a consubrino Theodosio imperatorem fuisse creatum et apud urbem
3omam t&rannum !ohannem in imperium surre'isse, legatusque eius a caesare dicat fuisse dispectus, adiecit:
Dum haec ita gererentur, legati ad t&rannum reversi sunt, mandata atrocia reportantes. 1uibus permotus !ohannis
0etium, id temporis curam palatii, cum ingenti auri pondere ad Chunus transmittit, notus sibi obsidatus sui
tempore et familiari amicicia divinctos, cum mandatis huiusmodi: cum primum partes adversae !taliam ingressae
forent, ipse a tergo adoriretur, se ad fronte venturum. )t quia de hoc viro consequenter plura memoranda sunt,
genus moresque ordire placet. Gaudentius pater, %c&ciae provintiae primoris loci, a domesticatu e'orsus
militiam, usque ad magisterii equitum culmen profectus. ,ater !tala, nobilis ac locuple' faemina. 0etius filius a
puero praetorianus, tribus annis 0larici obsessus, dehinc Chunorum" post haec Carpilionis gener, e' comite
domesticorum et !ohannis cura palatii. ,edii corporis, virilis habitudinis, decenter formatus, quo neque
infirmitudini esset neque oneri, animo alacer, membris vegitus, eques prumptissimus, sagittarum iactu peritus,
contu inpiger, bellis aptissimus, pacis artibus celebris, nullius avaritiae, minimae cupiditatis, bonis animi
praeditus, ne inpulsoribus quidem pravis ab instituto suo devians, iniuriarum patientissimus, laboris adpetens,
inpavidus periculorum, famis, sitis, vigiliarum tolerantissimus. Cui ab ineunte aetate praedictum liquet, quantae
potentiae fatis distinaretur, temporibus suis locisque celebrandus. *aec supradictus historiograffus de 0etio
narrat. 0dultus autem Valentinianus imperator, metuens, ne se per t&rannidem 0etius oppraemeret, eum nullis
causis e'tantibus interimit. !pse postmodum augustus dum in campo ,artio pro tribunali resedens concionaretur
ad populum, ;ccila, buccellarius 0eti, e' adverso veniens, eum gladio perfodit. Talis utrisque e'titit finis.
>. 1uid de +rancis idemque dicant.
De +rancorum vero regibus, quis fuerit primus, a multis ignoratur. (am cum multa de eis %ulpici 0le'andri
narret historia, non tamen regem primum eorum ullatinus nominat, sed duces eos habuisse dicit. 1uae tamen de
eisdem referat, memorare videtur. (am cum dicit, ,a'imum intra 0quileiam, amissam omnem spem imperii,
quasi amentem resedere, adiungit: )o tempore Genobaude, ,arcomere et %unnone ducibus +ranci in
Germaniam prorupere, ac pluribus mortalium limite inrupto caesis, fertiles ma'ime pagus depopulati,
0grippinensi etiam Coloniae metum incusserunt. 1uod ubi Treverus perlatum est, (anninus et 1uintinus
militaris magistri, quibus infantiam filii et defensionem Galliarum ,a'imus conmiserat, collecto e'ercitu, apud
0gripinam convenerunt. %ed onusti praeda hostes, provinciarum opima depopulati, 3henum transierunt, pluribus
suorum in 3omano relictis solo, ad repetendam depopulationem paratis, cum quibus congressus 3omanis
adcomodus fuit, multis +rancorum apud Carbonariam ferro perimptis. Cumque consultaretur succensu, an in
+ranciam transire deberit, (annenus abnuit, quia non inparatus et in locis suis indubiae fortiores futurus sciebat.
1uod cum 1uintino et reliquis viris militaribus displicuisset, (anneno ,ogontiacum reverso, 1uintinus cum
e'ercitu circa (ivisium castellum 3henum transgressus, secundis a fluvio castris, casas habitatoribus vacuas
atque ingentes vicos distitutos offendit. +ranci enim simulatu metu se in remotiores saltus reciperant, concidibus
per e'trema silvarum procuratis. !taque universis domibus e'ustis, in quas saevire soliditas ignava victoriae
consummationem reponebat, nocte sollicita militis sub armorum onere du'erant. 0c primo diluculo 1uintino
proelii duci ingressi saltus, in medium fere diem inplicantes se erroribus viarum, toto pervagati sunt. Tandem
cum ingentibus saeptis omnia a solido clausa offendissent, in palustres campus, qui silvis iungebantur,
prorumpere molientibus, hostium rare apparuere, qui coniuncti arborum truncis vel concidibus superstantes,
velut e fastigiis turrium sagittas turmentorum ritu effudere inlitas herbarum venenis, ut summe cutis neque
.7
letalibuse inflicta locis vulnera aut dubiae mortis sequerentur. Dehinc maiore multitudine hostium circumfusus
e'ercitus, in aperta camporum, quae libera +ranci reliquerant, avide effusus est. 0c primi equites voraginibus
inmersi, permi'tis hominum iumentorumque corporibus, ruinam invicem suorum oppraessi sunt. #edites etiam,
quos nulla onera equorum calcaverant, inplicati limo, egre e'plecantes gressum, rursus se, qui paulo ante vi'
emerserant, silvis trepidantes occulebant. #erturbatis ergo ordinibus, caesae legionis. *eraclio !ovinianorum
tribuno ac paene omnibus qui militibus praeerant e'tinctis, paucis effugium totum no' et latibula silvarum
praestiterunt. *aec in tertio *istoriae libro narravit. !n quarto vero libro, cum de interfectione Victuris, fili
,a'imi t&ranni, narraret, ait: )o tempore Carietto et %irus in locum (anneni subrogati, in Germania cum
e'ercitu opposito +rancis diversabantur. )t post pauca, cum +ranci de Germania praedas tulissent, adiecit: (ihil
0rbogastis differre volens, conmonet caesarem poenas debetas a +rancis e'igendas, nisi universa, quae superiore
anno caesis legionibus diripuerant, confestim restituerent auctorisque belli traderent, in quos violatae pacis
perfidia poneretur. *aec acta, cum duces essent, retulit" et deinceps ait: #ost dies paucolus, ,arcomere et
%unnone +rancorum regalibus transacto cursim conloquio imperatisque e' more obsidibus, ad hiemandum
Treverus concessit. Cum autem eos regales vocet, nescimus, utrum reges fuerint, an in vices tenuerunt regnum.
!dem tamen scriptor, cum necessitates Valentiniani agusti commemorat, haec adiungit: Dum diversa in ;riente
per Thracias geruntur, in Gallia status publicus perturbabatur. Clauso apud Viennam palatii aedibus principe
Valentiniano paene infra privati modum redacto, militaris rei cura +rancis satellitibus tradita, civilia quoque
officia transgressa in coniurationem 0rbogastis" nullusque e' omnibus sacramentis militiae obstrictis
repperiebatur, qui familiari principis sermoni aut iussis obsequi auderet. Dehinc refert: )odem anno 0rbogastis
%unnonem et ,arcomere subregolus +rancorum gentilibus odiis insectans, 0grepinam regentem ma'ime hieme
petiit, gnarus toto omnes +rantiae recessus penetrandus urendusque, cum decursis foliis nudae atque arentes
silvae insidiantes occulere non possent. Collicto ergo e'ercitu, transgressus 3henum, :ricteros ripae pro'imos,
pagum etiam quem Chamavi incolunt depopulatus est, nullo umquam occursante, nisi quod pauci e' 0mpsivariis
et Catthis ,arcomere duce in ulterioribus collium iugis apparuere. !terum hic, relictis tam ducibus quam
regalibus, aperte +rancos regem habere designat, huiusque nomen praetermissum, ait: Dehinc )ugenius t&rannus,
suscepto e'peticionale procincto, 3heni limitem petit, ut, cum 0lamannorum et +rancorum regibus vetustis
foederibus e' more initis, inmensum ea tempestate e'ercitum gentibus feris ostentaret. *aec suprascriptus
historiograffus de +rancis e'seruit. 3enatus #rofuturus +rigiretus, cui iam supra meminimus, cum 3omam refert
a Gothis captam atque subversam, ait: !nterea 3espendial re' 0lanorum. Goare ad 3omanos transgresso, de
3heno agmen suorum convertit, Fandalis +rancorum bello laborantibus, Godig&selo rege absumpto, aciae
viginti ferme milibus ferro peremptis, cunctis Fandalorum ad internitionem delendis, nisi 0lanorum vis in
tempore subvenisset. ,ovet nos haec causa, quod cum aliorum gentium regis nominat, cur non nominet et
+rancorum. Tamen cum ait, quod Constantinus, adsumpta t&rannide, Constantium filium ad se de *ispaniis
venire iussisset, ita disseruit: 0ccito Constantinus t&rannus de *ispaniis Constante filio idemque t&ranno, quo de
summa rerum consultarent praesentes" quo factum est, ut Constans, instrumento aulae et coniuge sua
Caesaraugustae dimissis, Gerontio intra *ispanias omnibus creditis, ad patrem continuato itinere decurreret. 1ui
ubi in unum venere, interiectis diebus plurimis, nullo e' !talia metu, Constantinus gulae et ventre deditus redire
ad *ispanias filium monet. 1ui, praemissis agminibus, dum cum patre resederet, ab *ispania nuntii commeant,
Gerontio ,a'imum unum e clientibus suis imperio praeditum atque in se cometatu gentium barbararum
accinctum parari. 1uo e'terreti, )dobecco ad Germanias gentes praemisso, Constans et praefectus iam Decimius
3usticus e' officiorum magistro petunt Gallias, cum +rancis et 0lamannis omnique militum manu ad
Constantinum iam iamque redituri. !tem cum Constantinum obsedire scribit, ita dicit: Vi'dum quartus obsidionis
Constantini mensis agebatur, cum repente e' ulteriore Gallia nuntii veniunt, !ovinum adsumpsisse ornatus regius
et cum :urgundionibus, 0lamannis, +rancis, 0lanis omnique e'ercitu inminire obsedentibus. !ta adceleratis
moris, reserata urbe, Constantinus deditur, confestimque ad !taliam directus, missis a principe obviam
percussoribus, supra ,intium flumine capite truncatus est. )t post pauca idem refert: *isdem diebus praefectus
t&rannorum Decimius 3usticus, 0groetius e' primicirio notariorum !ovini multique nobiles apud 0rvernus capti
a ducibus *onorianis et crudeliter interempti sunt. Treverorum civitas a +rancis direpta incensaque est secunda
inruptione. Cum autem 0sterius codicillis imperialibus patriciatum sortitus fuisset, haec adiungit: )odem
tempore Castinus domesticorum comes, e'petitionem in +rancos suscepta, ad Gallias mittitur. *aec hi de +rancis
di'ire. *orosius autem et ipse historiograffus in septimo operis sui libro ita commemorat: %tilico, congregatis
gentibus, +rancos proteret, 3henum transit, Gallias pervagatur et ad #&renius usque perlabitur. *anc nobis
notitiam de +rancis memorati historici reliquere, regibus non nominatis. Tradunt enim multi, eosdem de
#annonia fuisse degressus, et primum quidem litora 3heni amnes incoluisse, dehinc, transacto 3heno,
Thoringiam transmeasse, ibique iu'ta pagus vel civitates regis crinitos super se creavisse de prima et, ut ita
dicam, nobiliore suorum familia. 1uod postea probatum Chlodovechi victuriae tradedirunt, itaque in sequenti
digerimus. (am et in Consolaribus legimus, Theudomerem regem +rancorum, filium 3ichimeris quondam, et
0sc&lam, matrem eius, gladio interfectus. +erunt etiam, tunc Chlogionem utilem ac nobilissimum in gente sua
regem fuisse +rancorum, qui apud Dispargum castrum habitabat, quod est in terminum Thoringorum. !n his
autem partibus, id est ad meridianam plagam, habitabant 3omani usque $igerem fluvium. =ltra $igerem vero
.9
Gothi dominabantur. :urgundiones quoque, 0rrianorum sectam sequentes, habitabant trans 3hodanum, quod
adiacit civitate $ugdunense. Chlogio autem, missis e'ploratoribus ad urbem Camaracum, perlustrata omnia, ipse
secutus, 3omanus proteret, civitatem adpraehendit, in qua paucum tempus resedens, usque %umenam fluvium
occupavit. De huius stirpe quidam ,erovechum regem fuisse adserunt, cuius fuit filius Childericus.
.6. 1uid de simulacris gentium prophetae Domini scribant.
%ed haec generatio fanaticis semper cultibus visa est obsequium praebuisse, nec prursus agnovere Deum, sibique
silvarum atque aquarum, avium bestiarumque et aliorum quoque elementorum fin'ere formas, ipsasque ut Deum
colere eisque sacrifitium delibare consueti. 6E si eorum fibras cordium vo' illa terribilis attigisset, qui per ,o&se
populo locuta est, dicens: (on sint tibi dii alii praeter me. (on facies tibi sculptile neque adorabis omnem
similitudinem quae in caelo sunt et quae in terra et quae versantur in aquis" non facis et non coles ea. )t illud:
Dominum Deum tuum adorabis et ille soli servies ac per nomen eius iurabis. 1uid si intellegere potuissent, quae
pro vituli conflatilis veneratione !sraheliticum populum ultio subsecuta conpraesseret, cum post epolum et
cantica, post lu'orias atque saltationes cum ore inmundo proferrent de eodem sculptile: *ii sunt dii tui, !srahel,
qui te edu'erunt de terra 0eg&ptiD Ceciderunt e' eis viginti quattuor milia hominum. 1uid de his qui initiati
:elphegor cum ,oabitibus scorto commi'ti, a pro'imis caesi, prostrati suntD !n qua plaga +inees sacerdus,
interemptis adulteris, sedabit furorem Dei, et repotatum est illi ad iustitiam. 1uid, si et illa eorum aurebus inlata
fuisset, quod Dominus per David intonat, dicens: 1uia omnes dii gentium daemonia, Dominus autem caelos
fecitD )t: %imulacra gentium argentum et aurum, opera manuum hominum. %imilis illis fiant qui faciunt ea, et
omnes qui confidunt in eis. Vel illud: Confundantur omnes qui adorant sculptile, qui gloriantur in simulacris
suis. )t iterum quod 0bbacuc profeta testatur, dicens: 1uid prodest sculptile quod sculpserunt illudD +in'erunt
illud cumflatile, fantasma mendum. )st hoc autem productio argenti et auri, et omnes spiritus non est in eis.
Dominus autem in templo sancto suo: timeat a faciae eius universa terra. %ed et alius propheta dicit: Dii, qui
caelum et terram non fecerunt, pereant a terra et de his qui sub caelis sunt. !tem illic: *aec dicit Dominus, creans
caelus, ipse Deus formans terram et quae in ea sunt" ipse plastis eius, non in vanum fundavit eam, ut habitaretur
creavit eam. )go Dominus, hoc mihi nomen est, gloriam meam alteri non dabo neque virtutem meam
sculptilibus, qui ab initio transierunt. )t alibi: (umquid sunt in sculptilibus gentium qui pluantD )t per !saiam
iterum dicit: )go primus et novissimus, et absque me non est deus et formatur, quem ego non noverim. #lastae
idoli omnes nihil sunt, et amantissima eorum non proderunt eis. !pse sunt testis eorum, quia non vident neque
intellegent, et confundentur in eis. )cceE omnes participes eius confundentur, fabri enim sunt e' hominibus. !n
prunis et malleis furmavit illud, et operatus est in brachio fortitudinis suae. %imiliter et artife' lignarius in circino
turnavit illud et fecit imaginem viri quasi spetiosi hominis habitantis in domo. %uccidit lignum, operatus est, fecit
sculptile et adoravit ut deum, clavis et malleis conpaginavit, ut non dissolvatur. #ortata tollentur, quia incidere
non valent" reliquum vero ligni factus est hominibus in focum, et calefacti sunt. )' aliud vero deum fecit et
sculptile sibi. Curvatur ante illud et adoravit illud et obsecrat, dicens: $ibera me, quia deus meus es tu.
,edietatem eius igni conbussi et co'i super carbones eius panes" co'i carnes et comedi, et de reliquum eius
idolum faciam. 0nte truncum ligni adorabo" pars eius cinis est. Cor insipiens adoravit illud et non liberavit
animam suam. (eque dicit: +orte mendatium est in de'tera mea. *aec autem generatio +rancorum non intelle'it
primum" intelle'erunt autem postea, sicut sequens historia narrat.
... De 0vito imperatore.
0vitus enim unus e' senatoribus et C valde manefestum est C civis 0rvernus, cum 3omanum ambisset imperium,
lu'oriosae agere volens, a senatoribus proiectus, apud #lacentiam urbem episcopus ordenatur. Conperto autem,
quod adhuc indignans senatus vita eum privari vellit, basilica sancti !uliani 0rverni mart&res cum multis
muneribus e'petivit. %ed impleto in itenere vitae cursu, obiit, delatusque ad :rivatinsem vicum, ad pedes
antedicti mart&res est sepultus. Cui ,artianus successit. !n Galliis autem )gidius e' 3omanus magister militum
datus est.
.4. De Childerico rege et )gidio.
Childericus vero, cum esset nimia in lu'oria dissolutus et regnaret super +rancorum gentem, coepit filias eorum
stuprose detrahere. !llique ob hoc indignantes, de regnum eum eieciunt. Conperto autem, quod eum etiam
interficere vellent, Thoringiam petiit, relinquens ibi hominem sibi carum, qui virorum furentium animus verbis
linibus mollire possit, dans etiam signum, quando redire possit in patriam" id est diviserunt simul unum aureum,
et unam quidem partem secum detulit Childericus, aliam vero amicus eius retenuit, dicens: 1uando quidem
hanc partem tibi misero, partesque coniunctae unum efficerent solidum, tunc tu securo animo in patriam
repedabis. 0biens ergo in Thoringiam, apud regem :&sinum u'oremque eius :asinam latuit. Denique +ranci,
hunc eiectum, )gidium sibi, quem superius magistrum militum a re publica missum di'imus, unanimiter regem
adsciscunt. 1ui cum octavo anno super eos regnaret, amicus ille fidelis, pacatis occultae +rancis, nuntius ad
Childerico cum parte illa divisi solidi quam retenuerat mittit. !lle vero certa cognoscens inditia, quod a +rancis
desideraretur, ipsis etiam rogantibus, a Thoringia regressus, in regno suo est restitutus. *is ergo regnantibus,
simul :asina illa, quam supra memoravimus, relicto viro suo, ad Childericum venit. 1ui cum sollicite
interrogaret, qua de causa ad eum de tanta regione venisset, respondisse fertur: (ovi, inquid, utilitatem tuam,
quod sis valde strinuus, ideoque veni, ut habitem tecum. (am noveris, si in transmarinis partibus aliquem
.<
cognovissem utiliorem tibi, e'petissem utique cohabitationem eius. 0t ille gaudens eam sibi in coniugio
copulavit. 1uae concipiens, peperit filium vocavitque nomen eius Chlodovechum. *ic fuit magnus et pugnatur
egregius.
.-. De episcopatu Venerandi ac 3ustici 0rvernis.
0pud 0rvernus vero post transitum sancti 0rtemi Venerandus e' senatoribus episcopus ordenatur. 1ualis autem
fuerit hic pontife', testatur #aulinus dicens: %i enim hodie videas dignos Domino sacerdotes, vel )'superium
Tholosae, vel %implicium Viennae, vel 0mando :urdigale, vel Diogenianum 0lbigae, vel Dinamium )colisnae,
vel Venerandum 0rvernus, vel 0lithium Cadurcis, vel nunc #egasium #etrocoris, utcumque se habent saeculi
mala, videbis profectus dignissimus totius fidei relegionesque custodes. *ic in ipsa dominici natalis vigilia
transisse refertur. ,ane autem facto processio solemnitates funeris eius obsequium fuit. #ost cuius obitum foeda
apud civis pro episcopatu intentio vertebatur. Cumque partes inter se divisae alium aliumque eregere vellent,
magna conlisio erat populi. 3esedentibus tamen episcopis die dominico, mulier quaedam velata atque devota
Deo audenter ad eos ingreditur, qui ait: 0udite me, sacerdotes DominiE %citote enim, quod non est in his bene
placitum Deo, quos hi ad sacerdotium elegerunt. )cce enim Dominus hodie ipsi sibi providebit antestitem. !taque
nolite conturbare neque conlidere populum, sed pacientes estote parumperE Dominus enim nunc diriget, qui regat
ecclesiam hanc. *is itaque mirantibus haec verba, subito 3usticus nomine, qui erat e' ipsa urbis 0rvernae
diocese presbiter, advenit. !psi enim iam mulieri per visionem fuerat indicatus. 1uo viso, ait: )n ipsum quem
elegit DominusE )cce qualem vobis pontificem distinavitE *ic ordenetur episcopusE *aec ea loquente, omnis
populus, cuncta intentione postposita, clamavit, dignum ac iustum esse. 1ui in cathedra positus, septimus in
eodem loco pontificatus honorem, populo gaudente, suscepit.
.5. De episcopatu )ustochi Turonici.
De episcopatu )ustochi Turonici atque #erpetui, et de basilica sancti ,artini.
0pud urbem vero Turonicam, defuncto )ustochio episcopo septimo decimo sacerdotii sui anno, quintus post
beatum ,artinum #erpetuus ordinatur. 1ui cum virtutes assiduas ad sepulchrum eius fieri cerneret, cellulam,
quae super eum fabricata fuerat, videns parvulam, indignam talibus miraculis iudicavit. 1ua submota, magnam
ibi basilicam, quae usque hodie permanet, fabricavit, quae habetur a civitate passus 776. *abet in longo pedes
.96, in lato 96, habet in alto usque ad cameram pedes 57" fenestras in altario -4, in capso 46" columnas 5." in
toto aedificio fenestras 74, columnas .46" ostia /, tria in altario, quinque in capso. %ollemnitas enim ipsius
basilicae triplici virtute pollet: id est dedicatione templi, translatione corporis sancti vel ordinatione eius
episcopati. *anc enim quarto (onas !ulias observabis" depositionem vero eius tertio !dus (ovembris esse
cognoscas. 1uod si fideliter celebraveris, et in praesenti saeculo et in futuro patrocinia beati antistitis
promereberis. )t quoniam camera cellulae illius prioris eleganti opere fuerat fabricata, indignum du'it sacerdos,
ut opera eius deperiret, sed in honore beatorum apostolorum #etri et #auli aliam constru'it basilicam, in qua
cameram illam adfi'it. ,ultas et alias basilicas aedificavit, quae usque hodie in Christi nomine constant.
.7. De basilica sancti %imphoriani.
)o tempore et basilica beati %imphoriani 0gustidunensis martiris ab )ufronio presbitero aedificata est. )t ipse
)ufronius huius deinceps urbis episcopatum sortitus est. *ic enim marmorem, qui super sanctum sepulchrum
beati ,artini habetur, cum grandi devotione transmisit.
.9. De (amatio episcopo et ecclesia 0rverna.
%anctus vero (amatius post obitum 3ustici episcopi apud 0rvernus in diebus illis octavus erat episcopus. *ic
ecclesiam, qui nunc constat et senior infra murus civitatis habetur, suo studio fabricavit, habentem in longo
pedes .76, in lato pedes 96, id est infra capso, in alto usque cameram pedes 76, inante absidam rotundam habens,
ab utroque latere ascellas eleganti constructas opere" totumque aedificium in modum crucis habetur e'positum.
*abet fenestras 54, columnas <6, ostia /. Terror namque ibidem Dei et claritas magna conspicitur, et vere
plerumque inibi odor suavissimus quasi aromatum advenire a religiosis sentitur. #arietes ad altarium opere
sarsurio e' multa marmorum genera e'ornatos habet. )'actum ergo in duodecimo anno beatus pontife'
aedificium, :ononiae civitatem !taliae sacerdotes dirigit, ut ei reliquias sanctorum 0gricolae et Vitalis e'hibeant,
quos pro nomine Christi Dei nostri manifestissime crucifi'os esse cognovimus.
.<. De coniuge eius et basilica sancti %tephani.
Cuius coniu' basilicam sancti %tephani suburbano murorum aedificavit. 1uam cum fucis colorum adornare velit,
tenebat librum in sinum suum, legens historias actionis antiquae, pictoribus indicans, quae in parietibus fingere
deberent. +actum est autem quadam die, ut, sedente ea in basilica ac legente, adveniret quidam pauper ad
orationem, et aspiciens eam in veste nigra, senio iam provecta, putavit esse unam de egentibus protulitque
quadram panis et posuit in sinu eius et abscessit. !lla vero non dedignans munus pauperis, qui personam eius non
intelle'it, accepit et gratias egit reposuitque, hanc suis epulis anteponens et benedictionem e' ea singulis diebus
sumens, donec e'pensa est.
./. 1uod Childericus 0urilianus et 0ndecavo venit ;dovacrius.
!gitur Childericus 0urilianis pugnas egit, 0dovacrius vero cum %a'onibus 0ndecavo venit. ,agna tunc lues
populum devastavit. ,ortuus est autem )gidius et reliquit filium %&agrium nomine. 1uo defuncto, 0dovacrius
de 0ndecavo vel aliis locis obsedes accepit. :rittani de :ituricas a Gothis e'pulsi sunt, multis apud Dolensim
./
vicum peremptis. #aulos vero comes cum 3omanis ac +rancis Gothis bella intulit et praedas egit. Veniente vero
0dovacrio 0ndecavus, Childericus re' sequenti die advenit, interemptoque #aulo comite, civitatem obtinuit.
,agnum ea die incendio domus aeclesiae concremata est.
.>. :ellum inter %a'ones ac 3omanus.
*is ita gestis, inter %a'ones atque 3omanos bellum gestum est" sed %a'ones terga vertentes, multos de suis,
3omanis insequentibus, gladio reliquerunt" insolae eorum cum multo populo interempto a +rancis captae atque
subversi sunt. )o anno minse nono terra tremuit. ;dovacrius cum Childerico foedus iniit, 0lamannusque, qui
partem !taliae pervaserant, subiugarunt.
46. De Victorio duce.
)oricus autem Gothorum re' Victorium ducem super septem civitatis praeposuit anno B!!!!, regni sui. 1ui
protinus 0rvernus adveniens, civitatem addere voluit, unde et criptae illae usque hodie perstant. 0d basilicam
sancti !uliani colomnas, quae sunt in aede positae, e'hibere iussit. :asilicam sancti $aurenti et sancti Germani
$icaniacensis vici iussit aedificare. +uit autem 0rvernus annis novem. %uper )uchirium vero senatorem
calumnias devolvit" quem in carcere positum nocte e'trahi iussit, ligatumque iu'ta parietem antiquum, ipsum
parietem super eum elidi iussit. !pse vero dum nimium esset in amore mulierum lu'oriosus et ab 0rvernus
veriritur interfeci, 3omam aufugit, ibique similem timptans e'ercere lu'oriam, lapidibus est obrutus. #ost cuius
e'cessum regnavit )uricus annus !!!!" obiit autem anno vicissimo septimo regni sui. +uit etiam et tunc terrae
motus magnus.
4.. De )parchio episcopo.
Defuncto autem apud 0rvernus (amatio episcopo, )parchius successit, vir sanctissimus atque religiosus. )t quia
eo tempore ecclesia parvam infra muros urbis possessionem habebat, ipsi sacerdoti in ipso, quod modo
salutatorium dicitur, mansio erat, atque ad gratias Deo tempore nocturno reddendas ad altarium ecclesiae
consurgebat. +actum est autem, ut nocte quadam ingrediens, plenam ecclesiam a demonibus repperiret ipsumque
principem in modum ornatae mulieris in throni illius cathedra resedentem. Cui ait pontife': ; meretri'
e'ecranda, non sufficit tibi loca cuncta variis pollutionibus infecire, adhuc et cathedram a Domino consecratam
fetida sessionis tuae accessione coinquinasD 0bscede a domo Dei, ne a te amplius polluatur. Cui ait: )t quia
mihi meretricis nomen inponis, multas tibi parabo insidias ob desideria mulierum. )t haec dicens, sicut fumus
evanuit. Verumtamen sacerdos temptatus est per commotionem corporis a concupiscentia" sed signo crucis
sanctae munitus, nihil ei inimicus nocere potuit. +erunt etiam, ipsum in arce Cantobennici montis monasterium
collocasse, ubi nunc oratorium est, et ibi se diebus quadragesimae sanctae recludere" die autem caenae dominicae
cum magno psallentio, comitantibus clericis civibusque, ad ecclesiam suam revertebatur. 1uo migrante, %idonius
e' praefecto substituetur, vir secundum saeculi dignitatem nobilissimus et de primis Galliarum senatoribus, ita ut
filiam sibi 0viti imperatoris in matrimonio sociaret. *uius tempore, cum adhuc apud urbem 0rvernam Victorius,
cui supra meminimus, moraretur, fuit in monasterio beati 1uirici urbis ipsius abba 0braham nomine, qui fide
atque operibus 0brahae illius prioris gratia refulgebat, sicut in libro vitae eius scripsimus.
44. De %idonio episcopo.
%anctus vero %idonius tantae facundiae erat, ut plerumque e' inproviso luculentissime quae voluisset, nulla
obsistente mora, conponeret. Contigit autem quadam die, ut ad festivitatem basilicae monasterii, cui supra
meminimus, invitatus accederet, ablatoque sibi nequiter libello, per quem sacrosancta sollemnia agere
consueverat, ita paratus a tempore cunctum festivitatis opus e'plicuit, ut ab omnibus miraretur nec putaretur ab
adstantibus, ibidem hominem locutum fuisse, sed angelum. 1uod in praefatione libri, quem de missis ab eo
conpositis coniun'imus, plenius declaravimus. Cum autem esset magnificae sanctitatis atque, ut di'imus, e'
senatoribus primis, plerumque nesciente coniuge vasa argentea auferebat a domo et pauperibus erogabat. 1uod
illa cum cognosceret, scandali?abatur in eum, sed tamen, dato egenis pretio, species domi restituebat.
4-. De sanctitate %idonii episcopi, et de iniuriis eius ultione divina moderatis.
Cumque ad officium dominicum fuisset mancipatus et sanctam ageret in saeculo vitam, surre'erunt contra eum
duo presbiteri, et ablatam ei omnem potestatem a rebus ecclesiae, artum ei victum et tenuem relinquentes, ad
summam eum contumeliam redigerunt. %ed non longi temporis spatio inultam eius iniuriam divina voluit
sustinere clementia. (am unus e' his nequissimis et indignum dici presbiteris, cum ante nocte minatus fuisset
eum de ecclesia velle e'trahere, signum ad matutinis audiens fuisset commotum, fervens felle contra sanctum
Dei surre'it, hoc iniquo corde e'plere cogitans, quod die praecedente tractaverat. !ngressus autem in secessum
suum, dum ventrem purgare nititur, spiritum e'alavit. )'pectat enim eum puer a foris cum cereo dominum
egressurum. !amque advenerat lu', et satelles eius, id est alius presbiter, mittit nuntium, dicens: Veni, ne
tarderis, ut quae nobis die hesterna convenit pariter e'pleamus . %ed cum responsa dare differret e'animis,
elevato puer velo ostii repperit dominum super sellula secessi defunctum. =nde indubitatum est, non minoris
criminis hunc reum esse quam 0rrium illum, cui similiter in secessum fuerunt interna deposita per partis
inferioris egestum, quia nec istud sine heresi potest accipi, ut in ecclesiam non obaudiatur sacerdos Dei, cui ad
pascendum oves commissae sunt, et ille se ingerat potestati, cui neque a Deo neque ab hominibus aliquid est
commissum. Dehinc beatus sacerdos, uno adhuc manente nihilominus inimico, suae restituetur potestati. +actum
est autem post haec, ut accedente febre aegrotare coepisset. 1ui rogat suos, ut eum in ecclesiam ferrent. Cumque
.>
ibidem inlatus fuisset, conveniebant ad eum multitudo virorum ac mulierum simulque etiam et infantium
plangentium atque dicentium: Cur nos deseres, pastor bone, vel cui nos quasi orphanos derelinquisD (umquid
erit nobis post transitum tuum vitaD (umquid erit postmodum, qui nos sapientiae sale sic condiat aut ad dominici
nominis timorem talis prudentiae ratione redarguatD *aec et his similia populis cum magno fletu dicentibus,
tandem sacerdos, %piritu in se sancto influente, respondit: (olite timere, o populi, ecceE frater meus 0prunculus
vivit, et ipse erit sacerdos vester. 1ui non intellegentes, putabant, eum loqui aliquid in e'tasi. 1uo migrante,
presbiter ille nequam, alter e' duobus qui remanserat, protinus omnem facultatem ecclesiae, tamquam si iam
episcopus esset, inhians cupiditate, praeoccupat, dicens: Tandem respe'it in me Deus, cognoscens, me iustiorem
esse %idonio, largitusque est mihi hanc potestatem. Cumque per totam urbem superbus feritur, adveniente die
dominico, qui inminebat post transitum sancti viri, praeparato epulo, iussit cunctos cives in domo ecclesiae
invitari, dispectisque senioribus, primus recumbit in toro. Cui oblatum pincerna poculum ait: Domine mi, vidi
somnium, quem, si permittis, edicam: Videbam hac nocte dominica, et ecceE erat domus magna, et in domo erat
thronus positus, in quo quasi iude' resedebat cunctis potestate praestantior, cui adsistebant multi sacerdotum in
albis vestibus, sed et promiscuae populorum turbae valde innumerabiles. Verum cum haec trepidus
contemplarem, conspicio eminus inter eos beatum adstare %idonium, et cum presbitero illo tibi carissimo, qui
ante hos paucos annos de hoc mundo migravit, adtente litigantem. 1uo devicto, iubet re', ut in imis carceris
angustiis retrudatur" ablatoque isto, contra te iterum suggeret, dicens, te in eo scelere, propter quod prior ille
damnatus fuerat, fuisse participem. Verum ubi iude', quem ad te transmitteret, sollicite coepit inquirere, ego me
inter reliquos occolere coepi et a tergo statui, tractans apud memet ipsum, ne forte ego, qui notus sum homini,
mittar. Dum haec mecum tacitus volverem, amotis omnibus, remansi solus in publico vocatusque a iudice
propius accedo. Cuius virtutem atque splendorem contuens, coepi hebes effectus titubare prae metu. )t ille: G(e
timeas, puerH, inquid, Gsed vade, dic presbitero illi: Veni ad respondendam causam, quia %idonius te arcersiri
deprecatus est. Tu vero ne moram facias ad eundum, quia sub grandi testificatione mihi praecepit re' ille haec
loqui, dicens: %i tacueris, morte pessima morierisH. *aec eo loquente, e'territus presbiter, elapsum de manu
calicem, reddidit spiritum" ac de recubitu ablatus mortuus sepulturae mandatus est, possessurus infernum cum
satellite suo. Tale iudicium super contumaces clericos Dominus in hunc praetulit mundum, ut unus 0rrii
sortiretur mortem, alius tamquam %imon ,agus apostoli sancti oratione ab e'celsa arce superbiae praeceps
allideretur. 1ui non ambiguntur pariter possidere tartarum, qui simul egerunt nequiter contra sanctum episcopum
suum. !nterea cum iam terror +rancorum resonaret in his partibus et omnes eos amore desiderabili cupirent
regnare, sanctus 0brunculus $ingonicae civitatis episcopus apud :urgondiones coepit haberi suspectus. Cumque
odium de die in diem cresceret, iussum est, ut clam gladio feriretur. 1uo ad eum perlato nuntio, nocte a castro
Divionensi per murum dimissus 0rvernus advenit, ibique iu'ta verbum Domini, quod posuit in ore sancti
%idonii, undecimus datur episcopus.
45. De fame :urgundiae et )cdicio.
%ed tempore %idoni episcopi magna :urgundiam famis oppressit. Cumque populi per diversas regiones
dispergerentur, nec esset ullus qui pauperibus alemoniam largeretur, )cdicius quidam e' senatoribus, huius
propinquos, magnam tunc rem in Deo confisus fecisse perhibitur. (am invaliscente fame, misit pueros suos cum
equitibus et plaustris per vicinas sibi civitates, ut eos qui hac inopia ve'abantur sibi adducerent. 0t illi euntes,
cunctus pauperes, quodquod invenire potuerunt, addu'erunt ad domum eius, ibique eos per omnem tempus
sterelitates pascens, ab interitu famis e'imit. +ueruntque, ut multi aiunt, amplius quam quattuor milia promiscui
se'us. 0dveniente autem ubertate, ordinata iterum evectionem, unumquemque in loco suo restituit. #ost quorum
discessum vo' ad eum e caelis lapsa pervenit, dicens: )cdici, )cdici, quia fecisti rem hanc, tibi et simine tuo
panis non deerit in sempiternum, eo quod obaudieris verbis meis et famem meam refectione pauperum
saciaberis. 1uem )cdicium mirae velocitatis fuisse, multi commemorant. (am quadam vice multitudinem
Gothorum cum decim viris fugasse perscribitur. %ed et sanctos #atiens $ugdunensis episcopus simile huic in ipsa
fame populis prestetisse perhibetur benefitium. )'tat e'inde hodieque apud nos beati %idoni epistola, in qua eum
declamaturiae conlaudavit.
47. De )uvarege persecutore.
*uius temporis et )uari' re' Gothorum, e'cidens *ispanum limitem, gravem in Galliis super christianis intulit
persecutionem. Truncabat passim perversitate suae non consentientis, clericus carceribus subegebat, sacerdotis
vero alius dabat e'ilio, alius gladio trucidabat. (am et ipsus sacrorum templorum aditus spinis iusserat obserari,
scilicet ut raritas ingrediendi oblivionem facerit fidei. ,a'ime tunc (ovimpopulanae geminaeque Germaniae
urbes ab hac tempestate depopulatae sunt. )'tat hodieque et pro ac causa ad :asilium episcopum nobilis %idoni
ipsius epistola, quae haec ita loquitur. %ed persecutor non post multum tempus ultione divina percussus interiit.
49. De obitu sancti #erpetui et episcopatu Volosiani ac Viri.
#ost haec beatus #erpetuus Turonicae civitatis episcopus, impletis triginta in episcopatu annis, in pace quievit. !n
cuius loco Volusianus, unus e' senatoribus, subrogatus est. %ed a Gothis suspectus habitus, episcopatus sui anno
septimo in *ispaniis est quasi captivus adductus, sed protinus vitam finivit. !n cuius loco Virus succedens,
septimus post beatum ,artinum ordinatur episcopus.
4<. 1uod Chlodovechus regnum accepit.
46
*is ita gestis, mortuo Childerico, regnavit Chlodovechus, filius eius pro eo. 0nno autem quinto regni eius
%iacrius 3omanorum re', )gidi filius, apud civitatem %e'onas, quam quondam supra memoratus )gidius
tenuerat, sedem habebat. %uper quem Chlodovechus cum 3agnechario, parente suo, quia et ipse regnum tenebat,
veniens, campum pugnae praeparare deposcit. %ed nec iste distolit ac resistere metuit. !taque inter se utrisque
pugnantibus, %&agrius elisum cernens e'ercitum, terga vertit et ad 0laricum regem Tholosa curso veluci
perlabitur. Chlodovechus vero ad 0larico mittit, ut eum redderit" alioquin noverit, sibi bellum ob eius
retentationem inferri. 0d ille metuens, ne propter eum iram +rancorum incurrerit, ut Gothorum pavere mos est,
vinctum legatis tradedit. 1uem Chlodovechus receptum custodiae mancipare praecipit" regnoque eius acceptum,
eum gladio clam feriri mandavit. )o tempore multae aeclesiae a Chlodovecho e'ercitu depraedatae sunt, quia
erat ille adhuc fanaticis erroribus involutus. !gitur de quadam eclesia urceum mirae magnitudinis ac
pulchritudinis hostes abstulerant, cum reliqua eclesiastici ministerii ornamenta. )piscopus autem eclesiae illius
missus ad regem dirigit, poscens, ut, si aliud de sacris vasis recipere non meretur, saltim vel urceum aeclesia sua
reciperit. *aec audiens re', ait nuntio: %equere nos usque %e'onas, quia ibi cuncta que adquisita sunt dividenda
erunt. Cumque mihi vas illud sors dederit, quae papa poscit, adimpleam. Dehinc adveniens %e'onas, cunctum
onus praedae in medio positum, ait re': 3ogo vos, o fortissimi proeliatores, ut saltim mihi vas istud C hoc enim
de urceo supra memorato dicebat, C e'tra partem concidere non abnuatis. *aec regi dicente, illi quorum erat
mens sanior aiunt: ;mnia, gloriose re', quae cernimus, tua sunt, sed et nos ipsi tuo sumus dominio subiugati.
(unc quod tibi bene placitum viditur facito" nullus enim potestati tuae resistere valet. Cum haec ita di'issent,
unus levis, invidus ac facilis, cum voce magna elevatam bipennem urceo inpulit, dicens: (ihil hinc accipies, nisi
quae tibi sors vera largitur. 0d haec obstupefactis omnibus, re' iniuriam suam patientiae lenitate coercuit,
acceptumque urceum nuntio eclesiastico reddidit, servans abditum sub pectore vulnus. Transacto vero anno,
iussit omnem cum armorum apparatu advenire falangam, ostensuram in campo ,arcio horum armorum nitorem.
Verum ubi cunctus circuire diliberat, venit ad urcei percussorem" cui ait: (ullus tam inculta ut tu detulit arma"
nam neque tibi hasta neque gladius neque securis est utilis. )t adpraehensam securem eius terrae deiecit. 0t ille
cum paulolum inclinatus fuisset ad collegendum, re', elevatis manibus, securem suam capite eius defi'it. %ic,
inquid, tu %e'onas in urceo illo fecisti. 1uo mortuo, reliquos abscedere iubet, magnum sibi per hanc causam
timorem statuens. ,ulta bella victuriasque fecit. (am decimo regni sui anno Thoringis bellum intulit eosdemque
suis diccionibus subiugavit.
4/. 1uod Chlodovechus Chrodigilde accepit.
+uit igitur et Gundevechus re' :urgundionum e' genere 0thanarici regis persecutoris, cui supra meminimus.
*uic fuerunt quattuor filii: Gundobadus, Godigisilus, Chilpericus et Godomarus. !gitur Gundobadus Chilpericum
fratrem suum interfecit gladio u'oremque eius, ligatu ad collum lapidem, aquis inmersit. *uius duas filias e'ilio
condemnavit" quarum senior mutata veste Crona, iunior Chrotchildis vocabatur. #orro Chlodovechus, dum
legationem in :urgundiam saepius mittit, Chrotchildis puella repperitur a legatis eius. 1ui cum ea vidissent
elegantem atque sapientem et cognovissent, quod de regio esset genere, nuntiaverunt haec Chlodovecho regi.
(ec moratus ille ad Gundobadum legationem dirigit, eam sibi in matrimonio petens. 1uod ille recusare metuens,
tradidit eam viris" illeque accipientes puellam, regi velotius repraesentant. 1ua visa, re' valde gavisus, suo eam
coniugio sociavit, habens iam de concubina filium nomine Theudericum.
4>. De primo eorum filio bapti?ato in albis defuncto.
!gitur e' Chrotchilde regina habuit filium primogenitum. 1uem cum mulier baptismo consecrare vellit,
praedicabat assiduae viro, dicens: (ihil sunt dii quos colitis, qui neque sibi neque aliis potuerunt subvenire.
%unt enim aut e' lapide aut e' ligno aut e' metallo aliquo sculpti. (omina vero quae eis indedistis homines
fuere, non dii, ut %aturnus, qui a filio ne a regno depelleretur, per fugam elapsus adseritur, ut ipse !ovis omnium
stuprorum spurcissimus perpetratur, incestatur virorum, propinquarum derisor, qui nec ab ipsius sororis propriae
potuit abstenere concubitum, ut ipsa ait: !ovisque et soror et coniu'. 1uid ,ars ,ercuriusque potuereD 1ui
potius sunt magicis artibus praediti, quam divini nominis potentiam habuere. %ed ille magis coli debit, qui
caelum et terram, mare et omnia quae in eis sunt verbo e' non e'tantibus procreavit, qui solem lucere fecit et
caelum stillis ornavit, qui aquas reptilibus, terras animantibus, aera volatilibus adimplivit, cuius nutu terrae
frugibus, pomis arbores, uvis vineae decorantur, cuius manu genus humanum creatum est, cuius largitione ipsa
illa creatura omnes homini suo, quem creavit, et obsequio et benefitio famulatur. %ed cum haec regina dicerit,
nullatinus ad credendum regis animus movebatur, sed dicebat: Deorum nostrorum iussione cuncta creantur ac
prudeunt, Deus vero vester nihil posse manefestatur, et quod magis est, nec de deorum genere esse probatur.
!nterea regina fidelis filium ad baptismum e'hibet, adornare eclesiam velis praecipit atque curtinis, quo facilius
vel hoc misterio provocaretur ad credendum, qui flecti praedicationem non poterat. :apti?atus autem puer, quem
!ngomerem vocitaverunt, in ipsis, sicut regeneratus fuerat, albis obiit. 1ua de causa commotus felle re', non
signiter increpabat regina, dicens: %i in nomine deorum meorum puer fuisset decatus, vi'isset utique" nunc
autem, quia in nomine Dei vestri bapti?atus est, vivere omnino non potuit. 0d haec regina: Deo, inquid,
omnipotenti, creatori omnium, gratias ago, qui me non usquequaque iudicavit indigna, ut de utero meo genitum
regno suo dignaretur adscire. ,ihi autem dolore huius causae animus non attingitur, quia scio, in albis ab hoc
mundo vocatus Dei obtutibus nutriendus. #ost hunc vero genuit alium filium, quem bapti?atum Chlodomere
4.
vocavit" et hic cum egrotare coepisset, dicebat re': (on potest aliud, nisi et de hoc sicut et de fratre eius
contingat, ut bapti?atus in nomine Christi vestri protinus moriatur. %ed orante matre, Domino iubente convaluit.
-6. :ellum contra 0lamannus.
3egina vero non cessabat praedicare, ut Deum verum cognusceret et idola neglegerit. %ed nullo modo ad haec
credenda poterat commoveri, donec tandem aliquando bellum contra 0lamannos conmoveretur, in quo
conpulsus est confiteri necessitate, quod prius voluntate negaverat. +actum est autem, ut confligente utroque
e'ercitu vehementer caederentur, atque e'ercitus Chlodovechi valde ad internitionem ruere coepit. 1uod ille
videns, elevatis ad caelum oculis, conpunctus corde, commotus in lacrimis, ait: !esu Christi, quem Chrotchildis
praedicat esse filium Dei vivi, qui dare au'ilium laborantibus victuriamque in te sperantibus tribuere diceris, tuae
opis gloriam devotus efflagito, ut, si mihi victuriam super hos hostes indulseris et e'pertus fuero illam virtutem,
quam de te populus tuo nomine dicatus probasse se praedicat, credam tibi et in nomine tuo bapti?er. !nvocavi
enim deos meos, sed, ut e'perior, elongati sunt ab au'ilio meo" unde credo, eos nullius esse potestatis praeditos,
qui sibi oboedientibus non occurrunt. Te nunc invoco, tibi credere desidero, tantum ut eruar ab adversariis meis.
Cumque haec dicerit, 0lamanni terga vertentes, in fugam labi coeperunt. Cumque regem suum cernirent
interemptum, Chlodovechi se ditionibus subdunt, dicentes: (e amplius, quaesumus, pereat populus, iam tui
sumus. 0d ille, prohibito bello, cohortato populo cum pace regressus, narravit reginae, qualiter per
invocationem nominis Christi victuriam meruit obtenire. @0ctum anno .7. regni sui.A
-.. De baptismo Chlodovechi.
Tunc regina arcessire clam sanctum 3emedium 3emensis urbis episcopum iubet, depraecans, ut regi verbum
salutis insinuaret. 1uem sacerdos arcessitum secritius coepit ei insinuare, ut Deum verum, factorem caeli ac
terrae, crederit, idola neglegerit, quae neque sibi neque aliis prodesse possunt. 0t ille ait: $ibenter te,
sanctissime pater, audiebam" sed restat unum, quod populus qui me sequitur, non patitur relinquere deus suos"
sed vado et loquor eis iu'ta verbum tuum. Conveniens autem cum suis, priusquam ille loqueretur, praecurrente
potentia Dei, omnes populus pariter adclamavit: ,ortalis deus abigimus, pie re', et Deum quem 3emegius
praedicat inmortalem sequi parati sumus. (untiantur haec antestiti, qui gaudio magno repletus, iussit lavacrum
praeparari. Velis depictis adumbrantur plateae, eclesiae curtinis albentibus adurnantur, baptistirium conponitur,
balsama difunduntur, micant flagrantes odorem cerei, totumque templum baptistirii divino respergetur ab odore,
talemque ibi gratiam adstantibus Deus tribuit, ut aestimarent se paradisi odoribus collocari. 3e' ergo prior
poposcit, se a pontifeci bapti?are. #rocedit novos Constantinus ad lavacrum, deleturus leprae veteris morbum
sordentesque maculas gestas antiquitus recenti latice deleturus. Cui ingresso ad baptismum sanctus Dei sic infit
ore facundo: ,itis depone colla, %igamber" adora quod incendisti, incende quod adorasti. )rat autem sanctus
3emegius episcopus egregiae scientiae et rethoricis adprimum inbutus studiis, sed et sanctitate ita praelatus, ut
%ilvestri virtutebus equaretur. )st enim nunc liber vitae eius, qui eum narrat mortuum suscitasse. !gitur re'
omnipotentem Deum in Trinitate confessus, bapti?atus in nomine #atris et +ilii et %piritus sancti delebutusque
sacro crismate cum signaculo crucis Christi. De e'ercito vero eius bapti?ati sunt amplius tria milia. :apti?ata est
et soror eius 0lbofledis, quae non post multum tempus migravit ad Dominum. #ro qua cum re' contristaretur,
sanctus 3emegius consolaturiam misit epistolam, quae hoc modo sumpsit e'ordium: 0nget me et satis me anget
vestrae causa tristitiae, quod bonae memoriae germana vestra transiit 0lbofledis. %ed consolare possumus, quia
talis de hoc mundo migravit, ut suspici magis debeat quam lugere. Conversa est enim et alia soror eius
$antechildis nomen, quae in haeresim 0rrianorum dilapsa fuerat, quae confessa aequalem +ilium #atri et
%piritum sanctum, crismata est.
-4. :ellum contra Gundobadum.
Tunc Gundobadus et Godegisilus fratres regnum circa 3hodanum aut 0rarem cum ,assiliensem provintiam
retinebant. )rant autem tam ille quam populi eorum 0rrianae sectae subiecti. Cumque se invicem inpugnarent,
auditas Godigisilus Chlodovechi regis victurias misit ad eum legationem occulte, dicens: %i mihi ad
persequendum fratrem meum praebueris solatium, ut eum bello interficere aut de regione eiecere possim,
tributum tibi, quale tu ipse vellis iniungere, annis singulis dissolvam. 1uod ille libenter accipiens, au'ilium ei,
ubicumque necessitas poposcerit, repromisit, et statuto tempore contra Gundobadum e'ercitum commovit. 1uo
audito, Gundobadus ignorans dolum fratris, misit ad eum, dicens: Veni in adiuturium meum, quia +ranci se
conmovent contra nos et regionem nostram adeunt, ut eam capiant. !deoque simus unianimis adversus gentem
inimicam nobis, ne separati invicem quod aliae gentes passi sunt perferamus. 0d ille: Vadam, inquid, cum
e'ercitu meo et tibi au'ilium praebeam. ,oventesque simul hii tres e'ercitum, id est Chlodovechus contra
Gundobadum et Godigiselo, cum omni instrumento belli ad castrum cui Divione nomen est pervenerunt.
Confligentesque super ;scaram fluvium, Godigiselus Chlodovecho coniungetur, ac uterque e'ercitus Gundobadi
populum adteret. 0t ille dolum fratres, quem non suspecabatur, advertens, terga dedit fugamque iniit,
3hodanitidesque ripas percurrens, 0vinionem urbem ingreditur. Godigisilus vero, obtenta victuria, promissam
Chlodovecho aliquam partem regni sui, cum pace discessit Viennamque triumphans, tamquam si iam totum
possederit regnum, ingreditur. 0uctis adhuc Chlodovechus re' viribus post Gundobadum abiit, ut eum de
civitate e'tractum interemeret. 1uod ille audiens, pavore perterritus, metuebat, ne ei mors repentina succederet.
*abebat tamen secum virum inlustrem 0redium, strinuum atque sapientem, quem ad se arcessitum, ait: Vallant
44
me undique angustiae, et quid faciam ignoro, quia venerunt hi barbari super nos, ut, nobis interemptis, regionem
totam evertant. 0d haec 0redius ait: ;portit te lenire feritatem hominis huius, ne pereas. (unc ergo, si placit in
oculis tuis, ego a te fugire et ad eum transire consimulo, cumque ad eum accessero, ego faciam, ut neque te
neque hanc noceant regionem. Tantum ut quod tibi per meum consilium demandaverit implere studias, donec
causam tuam Dominus prosperam facere sua pietate dignetur . )t ille: +aciam, inquid, quaecumque
mandaveris. *aec eo dicente, vale dicens 0redius discessit, et ad Chlodovechum regem abiens, ait: )cceE ego
humilis tuos, piissime re', ad tuam potentiam venio, relinquens illum miserrimum Gundobadum. 1uod si me
pietas tua recipere dignatur, integrum in me famulum atque fidelem et tu et posteri tui habebitis. 1uem ille
prumptissime colligens secum retinuit. )rat enim iocundus in fabulis, strinuns in consiliis, iustus in iuditiis et in
conmisso fidelis. Denique Chlodovecho cum omni e'ercito circa murus urbis resedente, ait 0redius: %i
dignanter, o re', gloria celsitudinis tuae paucos humilitatis meae sermones vellit accepere, consilium licet non
egeatis, tamen fide integra ministrabam" idemque vel tibi congruum vel civitatibus erat, per quas transire
diliberas. Cur, inquid, retines e'ercitum, cum loco firmissimo tuus resedeat inimicusD Depopularis agros, prata
depascis, vineas dissecas, olivita succidis omnesque regiones fructus evertis" interim et ille nocere nihil
praevalis. ,itte potius legationem et tributum, quod tibi annis singulis dissolvat, inpone, ut et regio salva sit et tu
tributa dissolventi perpetuo domineris. 1uod si noluerit, tunc quod libuerit facies. 1uo consilio re' accepto
hostem patriae redire iubet ad propria. Tunc missa legationem ad Gundobadum, ut ei per singulos annos tributa
inposita reddere debeat, iubet. 0d ille et de praesenti solvit et deinceps solviturum se esse promittit.
--. De interitu Godigisili.
#ost haec resumptis viribus, iam dispiciens rege Chlodovecho tributa promissa dissolvere, contra Godigisilo
fratrem suum e'ercitum conmovet eumque apud Viennam civitatem inclusum obsidit. Verum ubi minori populo
alimenta dificere coeperunt, timens Godigiselus, ne ad se usque fames e'tenderetur, iussit e'pelli minoris populi
ab urbe. 1uo facto, e'pulsus est inter citeros artife' ille, cui de aquaeducto cura manebat. !lle vero indignans, cur
fuerit eiectus ab urbem cum ceteris, ad Gundobadum furibundus vadit, indicans, qualiter civitatem inrumpens
ultionem e'erceret in fratre. !llo quoque duci e'ercitum per aquaeducto directum, multis cum ferreis vectibus
praecidentibus, erat autem spiraculum illius lapide magno conclusum" quo cum vectibus illis per magisterium
artefecis repulso, civitatem introeunt, illisque de muro sagittantibus, hi terga praeveniunt. Datum autem de medio
civitatis sonum bucinae, obsedentes portas capiunt apertisque pariter ingrediuntur. Cumque inter duas has acies
populus urbis ab utroque e'ercitu caederetur, Godegiselus ad eclesiam hereticorum confugit ibique cum
episcopo 0rriano interfectus est. Denique +ranci, qui apud Godigiselo erant, in unam se turrem congregant.
Gundobadus autem iussit, ne unus quidem e' ipsis aliquid noceretur" sed adpraehensus eos Tholosae in e'ilium
ad 0laricum regem transmisit, interfectis senatoribus :urgundionibusque, qui Godigiselo consenserant. !pse
vero regionem omnem, quod nunc :urgundia dicitur, in suo dominio restauravit. :urgundionibus leges mitiores
instituit, ne 3omanos obpraemerent.
-5. 1uod Gundobadus converti voluit.
Cum autem cognovisset, assertiones hereticorum nihil esse, a sancto 0vito episcopo Viennense, Christum, filium
Dei, et %piritum sanctum aequalis #atri confessus, clam ut crismaretur e'petiit. Cui ait sacerdos: %i vere credis
hoc, quod nos ipse Dominus edocuit, debes e'sequere. 0it autem: %i quis me confessus fuerit coram hominibus,
confitebor et ego eum coram #atre meo, qui est in caelis" qui autem negaverit me coram hominibus, negabo et
ego eum coram #atre meo, qui est in caelis. %ic et ipsis sanctis ac dilictis suis beatis apostolis, cum de futurae
persecutiones temptationibus doceret, insinuavit, dicens: 0dtendete vobis ab hominibus. Tradent enim vos in
conciliis, et in sinagogis suis flagellabunt vos, et ante regis et praesides stabitis propter me in testimonium illis et
omnibus gentibus. Tu vero cum sis re' et ad nullo adpraehendi formidas, seditionem paviscis populi, ne
Creatorem omnium in publico fateares. 3elinque hanc stultitiam, et quod corde te dicis credere, ore profer in
plebe. %ic enim et beatus apostolus ait: Corde creditur ad iustitiam, ore autem confessio fit ad salutem. %ic et
propheta ait: Confitebor tibi, Domine, in eclesia magna, in populo gravi laudabo te. )t iterum: Confitebor tibi in
populis, Domine, psalmum dicam nomini tuo inter gentes. ,etuens enim populum, o re', ignorans, quia satius
est, ut populus sequatur fidem tuam, quam tu infirmitate faveas populari. Tu enim es capud populi, non populus
capud tuum. %i enim ad bellum proficiscaris, tu praecedis catervas hostium, et ille quo abieris subsequuntur.
=nde melius est, ut te praecedente cognoscant veritatem, quam pereunte permaneant in errorem. (am Deus non
inriditur, nec enim diligit illum qui propter terrenum regnum eum non confitetur in saeculum. !sta ille ratione
confusus, usque ad e'itum vitae suae in hac insania perduravit, nec publice aequalitatem Trinitatis voluit
confiteri. ,agnae enim facundiae erat tunc temporis beatus 0vitus" namque insurgente heresim apud urbem
Constantinopolitanam tam illam quam )utices quam quae %abellius docuit, id est nihil divinitatis habuisse
dominum nostrum !esum Christum, rogante Gundobado rege, ipse contra eas scripsit. )'tant e'inde nunc apud
nos epistolae admirabilis, quae sicut tunc heresim oppraesserunt, ita nunc eclesiam Dei aedificant. %cripsit enim
humiliarum librum unum, de mundi principio et de diversis aliis conditionibus libros se' versu conpaginatus,
epistolarum libros novem, inter quas supradictae contenentur epistolae. 3efert enim in quadam omilia, quam de
rogationibus scripsit, has ipsas rogationes, quas ante ascensionis dominicae triumphum caelebramus, a ,amerto
ipsius Viennensis urbis episcopo, cui et hic eo tempore praeerat, instatutas fuisse, dum urbis illa multis terreretur
4-
prodigiis. (am terrae moto frequenti quatiebatur, sed et cervorum atque luporum feritas portas ingressa, per
totam, ut scripsit, urbem nihil metuens oberrabat. Cumque haec per anni circulum gererentur, advenientibus
paschalis sollemnitatis diebus, e'pectabat misericordiam Dei plebs tota devote, ut vel hic magnae sollemnitatis
dies huic terrori terminum darent. %ed in ipsa gloriosae noctis vigilia, dum missarum celebrarentur sollemnia,
subito palatium regale intramuraneum divino igne succenditur. #avore omnibus perterritis et eclesiam egressis,
credentibus, ne aut hoc incendio urbs tota consumeretur aut certe disrupta tellore degiscerit, sanctus sacerdus
prostratus ante altare, cum gemitu et lacrimis Domini misericordiam inpraecatur. 1uid pluraD #enetravit e'celsa
poli oratio pontefecis incliti, restin'itque domus incendium flumen profluentium lacrimarum. Cumque haec
agerentur, adpropinquante ascensione, ut iam di'imus, maiestatis dominicae, indi'it populis ieiunium, instituit
orandi modum, edendi seriem, erogandi helarem dispensationem. Cessantebus quoque e'inde terroribus, per
cunctas provintias dispersa facti fama cunctus sacerdotes imitare conmonuit, quod sacerdus fecit e' fide. 1uae
usque nunc in Dei nomine per omnes eclesias in conpunctione cordis et contritione spiritus caelebratur.
-7. 1uod Chlodovechus et 0laricus se viderunt.
!gitur 0laricus re' Gothorum cum viderit, Chlodovechum regem gentes assiduae debellare, legatus ad eum
dirigit, dicens: %i frater meus vellit, insederat animo, ut nos Deo propitio pariter videremus. 1uod
Chlodovechus non respuens, ad eum venit. Coniunctique in insula $igeris, quae erat iu'ta vicum 0mbaciensim
terreturium urbis Toronicae, simul locuti, comedentes pariter ac bibentes, promissa sibi amicitia, pacifici
discesserunt. ,ulti iam tunc e' Galleis habere +rancos dominos summo desiderio cupiebant.
-9. De 1uintiano episcopo.
=nde factum est, ut 1uintianus 3utenorum episcopus per hoc odium ab urbe depelleretur. Dicebant enim ei:
1uia desiderium tuum est, ut +rancorum dominatio possideat terram hanc. #ost dies autem paucos, orto inter
eum et cives scandalum, Gothos, qui in hac urbe morabantur, suspitio attigit, e'probrantibus civibus, quod velit
se +rancorum ditionibus subiugare" consilioque accepto, cogitaverunt eum perfodere gladio. 1uod cum viro Dei
nuntiatum fuisset, de nocte consurgens, cum fidelissimis ministris suis ab urbe 3utena egrediens, 0rvernus
advenit. !bique a sancto )ufrasio episcopo, qui quondam 0prunculo Divionensi successerat, benigne susceptus
est, largitisque ei tam domibus quam agris et vineis, secum retenuit, dicens: %ufficit huius facultas ecclesiae, ut
utrumque susteneat: tantum caritas, quam beatus praedicat apostolus, permaneat inter sacerdotes Dei. %ed et
$ugdunensis episcopus largitus est ei aliqua possessionis ecclesiae suae, quam in 0rverno habebat. 3eliqua vero
de sancto 1uintiano, tam insidiae quas pertulit quam illa quae per eum Dominus operare dignatus est, scripta
sunt in libro Vitae eius.
-<. :ellum cum 0larico.
!gitur Chlodovechus re' ait suis: Valde molestum fero, quod hi 0rriani partem teneant Galliarum. )amus cum
Dei adiutorium, et superatis redegamus terram in ditione nostra. Cumque placuisset omnibus hic sermo,
conmoto e'ercitu, #ectavus dirigit. !bi tunc 0laricus commorabatur. %ed quoniam pars hostium per territurium
Turonicum transiebat, pro reverentia beati ,artini dedit edictum, ut nullus de regione illa aliud quam herbarum
alimenta aquamque praesumeret. 1uidam autem de e'ercitu, inventum cuiusdam pauperis faenum, ait: (onne
re' herbam tantum praesumi mandavit, nihil aliudD )t hoc, inquid, herba est. (on enim erimus transgressores
praecepti eius, si eam praesumimus. Cumque vim faciens pauperi faenum vertute tulisset, factum pervenit ad
regem. 1uem dicto citius gladio peremptum, ait: )t ubi erit spes victuriae, si beato ,artino offendimusD
%atisque fuit e'ercitui nihil ulterius ab ac regione praesumere. !psi vero re' dire'it nuntius ad beatam basilicam,
dicens: !te et forsitan aliquod victuriae auspicium ab aedae sancta suscipitis. Tunc datis muneribus, quod loco
sancto e'hiberent, ait: %i tu, Domine, adiutor mihi es et gentem hanc incredulam semperque aemulam tibi meis
manibus tradere decrevisti, in ingressu basilicae sancti ,artini dignare propitius revelare, ut cognuscam, quia
propitius dignaberis esse famulo tuo. ,aturantibus autem pueris et ad locum accedentibus iu'ta imperium regis,
dum sanctam ingrederentur basilicam, hanc antefanam e' inproviso primicirius, qui erat, inposuit: #raecin'isti
me, Domine, virtutem ad bellum, subplantasti insurgentes in me subtus me et inimicorum meorum dedisti mihi
dorsum et odientes me disperdedisti. 1uod psallentium audientes, Domino gratias agentes et vota beato
confessori promittentes, laeti nuntiaverunt regi. #orro ille cum ad fluvium Vigennam cum e'ercitu advenisset, in
quo loco eum transire deberit, paenitus ignorabat. !ntumuerat enim ab inundationem pluviarum. Cumque illa
nocte Dominum depraecatus fuisset, ut ei vadum quo transire possit dignaretur ostendere, mane facto cerva
mirae magnitudinis ante eos nuto Dei flumine ingreditur, illaque vadante, populus quo transire possit agnovit.
Veniente autem rege apud #ictavus, dum eminus in tenturiis commoraret, pharus ignea, de basilica sancti *elari
egressa, visa est ei tamquam super se advenire, scilicet ut, lumine beati confessoris adiutus *elarii, liberius
hereticas acies, contra quas saepe idem sacerdos pro fide confli'erat, debellaret. Contestatus est autem omni
e'ercitu, ut nec ibi quidem aut in via aliquem e'poliarent aut res cuiusquam direperent. )rat in his diebus vir
laudabilis sanctitatis ,a'entius abba, reclausus in monast&rio suo ob Dei timore infra terminum #ictavensim.
Cuius monast&rio nomen lectioni non indidimus, quia locus ille usque hodie Cellula sancti ,a'enti vocatur.
Cuius monachi cum unum hostium cuneum ad monast&rium cernerent propinquare, abbatem e'orant, ut de
cellola sua egrederetur ad consolandum eos. !lloque demorante, hii timore perculsi, eum aperto ustio de cellola
sua producunt. 0t ille in occursum hostium, quasi pacem rogaturus, perget intrepidus. =nus autem e' his
45
evaginato gladio, ut capud eius libraret, manus ad aurem erecta diriguit, gladiusque retrursum ruit. 0d ipse ad
pedes beati viri veniam deposcens sternitur. 1uod videntes reliqui, cum timore ma'imo ad e'ercitum redierunt,
timentes, ne et ipse pariter interirent. *uius vero brachium beatus confessor cum oleo benedicto contrectans,
inposito signo crucis, restituit sanum, eiusque obtentu monast&rio permansit inlaesum. ,ultasque et alias virtutes
operatus est, quas si quis diligenter inquiret, librum Vitae illius legens cuncta repperiet. @0nno 47. Chlodovechi.A
!nterea Chlodovechus re' cum 0larico rege Gothorum in campo Vogladense decimo ab urbe #ictava miliario
convenit, et confligentibus his eminus, resistunt comminus illi. Cumque secundum consuetudinem Gothi terga
vertissent, ipse re' Chlodovechus victuriam, Domino adiuvante, obtinuit. *abebat autem in adiuturium suum
filium %&giberthi Claudi nomen Chlodericum. *ic %&giberthus pugnans contra 0lamannos apud Tulbiacensim
oppidum percussus in genuculum claudicabat. #orro re', cum, fugatis Gothis, 0laricum regem interfecisset, duo
e' adverso subito advenientes, cum contis utraque ei latera feriunt. %ed au'ilio tam luricae quam velocis equi, ne
periret, e'emptus est. ,a'imus ibi tunc 0rvernorum populus, qui cum 0pollinare venerat, et primi qui erant e'
senatoribus corruerunt. De hac pugna 0malaricus, filius 0larici, in %paniam fugit regnumque patris sagaciter
occupavit. Chlodovechus vero filium suum Theudoricum per 0lbigensim ac 3utinam civitatem ad 0rvernus
dirigit. 1ui abiens, urbes illas a finibus Gothorum usque :urgundionum terminum patris sui dicionibus
subiugavit. 3egnavit autem 0laricus annos 44. Chlodovechus vero apud :urdigalinsi urbe hiemem agens,
cunctos thesauros 0larici a Tholosa auferens, )colisnam venit. Cui tantam Dominus gratiam tribuit, ut in eius
contemplatione muri sponte corruerent. Tunc, e'clusis Gothis, urbem suo dominio subiugavit. #ost haec, patrata
victuria, Turonus est regressus multa sanctae basilicae beati ,artini munera offerens.
-/. De patriciato Chlodovechi regis.
!gitur ab 0nastasio imperatore codecillos de consolato accepit, et in basilica beati ,artini tunica blattea indutus
et clamide, inponens vertice diademam. Tunc ascenso equite, aurum argentumque in itinere illo, quod inter
portam atrii et eclesiam civitatis est, praesentibus populis manu propria spargens, voluntate benignissima
erogavit, et ab ea die tamquam consul aut augustus est vocitatus. )gressus autem a Turonus #arisius venit ibique
cathedram regni constituit. !bi et Theudericus ad eum venit.
->. De $icinio episcopo.
Denique migrante )ustochio Turonorum episcopo, V!!!. post sanctum ,artinum $icinius Turonicis episcopus
ordinatur. *uius tempore bellum superius scriptum gestum est. )t huius tempore Chlodovechus re' Turonus
venit. *ic fertur in ;riente fuisse ac loca visitasse sanctorum ipsamque adisse *ierusolimam et loca passionis ac
resurrectionis dominicae, quae in euangeliis legimus, saepe vidisse.
56. De interitu %igiberthi senioris et fili eius.
Cum autem Chlodovechus re' apud #arisius moraretur, misit clam ad filium %ig&berthi, dicens: )cceE pater tuus
senuit et pededibile claudicat. %i illi, inquid, moreretur , recte tibi cum amicitia nostra regnum illius
reddebatur. 1ua ille cupiditate seductus, patrem molitur occidere. Cumque ille egressus de Colonia civitate,
transacto 3heno, per :uconiam silvam ambulare disponeret, meridiae in tenturia sua obdormiens, inmissis super
eum filius percussoribus eum ibidem interfecit, tamquam regnum illius possessurus. %ed iuditio Dei in foveam,
quam patri hostiliter fodit, incessit. ,isit igitur nuntius ad Chlodovechum regem de patris obito nuntiantes atque
dicentes: #ater meus mortuos est, et ego thesaurus cum regnum eius paenes me habeo. Dirige tuos ad me, et ea
quae tibi de thesauris illius placent bona voluntate transmittam. )t illi: Gratias, inquid, tuae voluntate ago et
rogo, ut venientibus nostris patefacias, cuncta ipse deinceps possessurus. 1uibus venientibus iste patris
thesauros pandit. 1ui dum diversa respicerent, ait: !n hanc arcellolam solitus erat pater meus numismata auri
congerere. C !nmitte, inquiunt illi, manum tuam usque ad fundum et cuncta reppereas. 1uod cum fecisset et
esset valde declinus, unus elevata manu bipinnem cerebrum eius inlisit, et sic quae in patre egerat indignus
incurrit. 1uod audiens Chlodovechus, quod scilicet interfectus esset %&gibertus vel filius eius, in eodem loco
adveniens, convocavit omnem populum illum, dicens: 0udite, quid contingerit. Dum ego, inquid, per %caldem
fluvium navigarem, Chlodericus, filius parentis mei, patrem suum insequebatur, verbo ferens, quod ego eum
interficere vellim. Cumque ille per :uconiam silvam fugiret, inmissis super eum latruncolis, morti tradidit et
occidit. !pse quoque dum thesaurus eius aperit, a nescio quo percussus interiit. %ed in his ego nequaquam
conscius sum. (ec enim possum sanguinem parentum meorum effundere, quod fieri nefas est. %ed quia haec
evenerunt, consilio vobis praebeo, si videtur acceptum: convertimini ad me, ut sub meam sitis defensionem. 0t
ille ista audientes, plaudentes tam parmis quam vocibus, eum cl&peo evectum super se regem constituunt.
3egnumque %ig&berthi acceptum cum thesauris, ipsos quoque suae ditioni adscivit. #rosternebat enim cotidiae
Deus hostes eius sub manu ipsius et augebat regnum eius, eo quod ambularet recto corde coram eo et facerit
quae placita erant in oculis eius.
5.. De interitu Chararici et fili eius.
#ost haec ad Chararicum dirigit. 1uando autem cum %iagrio pugnavit, hic Chararicus, evocatus ad solatium
Chlodovechi, eminus stetit, neutre adiuvans parti" sed eventum rei e'pectans, ut cui evenerit victuriam, cum illo
et hic amicitia conligaret. ;b hanc causam Chlodovechus indignans, contra eum abiit. 1uem circumventum dolis
coepit cum filio vinctusque totondit et Chararicum quidem presbiterum, filio vero eius diaconem ordinari iubet.
Cumque Chararicus de humilitate sua conquireret et fleret, filius eius di'isse fertur: !n viridi, inquid, lignum
47
hae frondis succisae sunt nec omnino ariscunt, sed velociter emergent, ut crescere queant" utinam tam velociter
qui haec fecit intereatE 1uod verbum sonuit in aures Chlodovechi, quod scilicet minarentur sibi caesariem ad
crescendum la'are ipsumque interficere. 0t ille iussit eos pariter capite plecti. 1uibus mortuis, regnum eorum
cum thesauris et populis adquesivit.
54. De interitu 3agnachari et fratrum eius.
)rat autem tunc 3agnacharius re' apud Camaracum tam effrenis in lu'oria, ut vi' vel propinquis quidem
parentibus indulgeret. *is habebat +arronem consiliarium simili spurcitia lutolentum, de quo fertur, cum aliquid
aut cibi aut muneris vel cuiuslibet rei regi adlatum fuisset, dicere solitum, hoc sibi suoque +arroni sufficere. #ro
qua re +ranci ma'ima indignatione tumibant. =nde factum est, ut, datis aureis sive armellis vel baltheis,
Chlodovechus, sed totum adsimilatum auro C erat enim aereum deauratum sub dolo factum C haec dedit leudibus
eius, ut super eum invitaretur. #orro cum e'ercitum contra eum commovisset, et ille speculatores plerumque ad
cognuscendum transmitteret, reversis nuntiis, interrogat, quam valida haec manus foret. 1ui responderunt: Tibi
tuoque +arroni est ma'imum supplimentum . Veniens autem Chlodovechus, bellum contra eum instruit. 0t ille
devictum cernens e'ercitum suum, fuga labi parat, sed ab e'ercitum conpraehensus ac ligatis postergum manibus
in conspectu Chlodovechi una cum 3ichario fratre suo perducetur. Cui ille: Cur, inquid, humiliasti genus
nostrum, ut te vincere permitterisD ,elius enim tibi fuerat mori. )t elevatam securem capite eius defi'it,
conversusque ad fratrem eius, ait: %i tu solatium fratri tribuissis, allegatus utique non fuisset" similiter et hunc
secure percussum interfecit. #ost quorum mortem cognuscent proditores eorum, aurum, quod a regi acceperant,
esse adulterum. 1uod cum rege di'issent, ille respondisse fertur: ,erito, inquid, tale aurum accepit, qui
domino suo ad mortem propria voluntate deducit" hoc illis quod viverent debere sufficere, ne male proditionem
dominorum suorum luituri inter tormenta deficerent. 1uod ille audientes, optabant gratiam adipisci, illud sibi
adserentes sufficere, si vivere mererentur. +uerunt autem supradicti regis propinqui huius" quorum frater
3ignomeris nomen apud Cinomannis civitatem e' iusso Chlodovechi est interfectus. 1uibus mortuis, omnem
regnum eorum et thesaurus Chlodovechus accepit. !nterfectisque et aliis multis regibus vel parentibus suis
primis, de quibus ?elum habebat, ne ei regnum auferrent, regnum suum per totas Gallias dilatavit. Tamen,
congregatis suis quadam vice, di'isse fertur de parentibus, quos ipse perdiderat: Vae mihi, qui tamquam
peregrinus inter e'traneus remansi et non habeo de parentibus, qui mihi, si venerit adversitas, possit aliquid
adiuvare. %ed hoc non de morte horum condolens, sed dolo dicebat, si forte potuisset adhuc aliquem repperire,
ut interficeret.
5-. De obitu Chlodovechi.
*is ita transactis, apud #arisius obiit, sepultusque in basilica sanctorum apostolorum, quam cum Chrodechilde
regina ipse constru'erat. ,igravit autem post Vogladinse bellum anno quinto. +ueruntque omnes dies regni eius
anni triginta" @aetas tota B$V anniA. 0 transitu ergo sancti ,artini usque ad transitum Chlodovechi regis, qui fuit
B!. annus episcopatus $icini Toronici sacerdotes, supputantur anni CB!!. Chrodechildis autem regina post
mortem viri sui Toronus venit, ibique ad basilica beati ,artini deserviens, cum summa pudititia atque
benignitate in hoc loco commorata est omnibus diebus vitae suae, raro #arisius visitans.
)'plicit liber secundus.
49
$iber tertius
Vellim, si placet, parumper conferre, quae christianis beatam confitentibus Trinitatem prospera successerint et
quae hereticis eandem scindentibus fuerint in ruinam. ;mittamus autem, qualiter illam 0braham veneratur ad
elicem, !acob praedicat in benedictionem, ,o&ses cognuscit in sentem, populus sequitur in nubem eandemque
paviscit in montem, vel qualiter eam 0aron portat in logium, aut David vaticinatur in psalmum, orans innovari se
per spiritum rectum, nec sibi auferri spiritum sanctum, atque se confirmari per spiritum principalem. ,agnum et
hic ego cerno mistirium, quod scilicet, quem heretici minorem adserunt, principalem vo' prophetica nuntiavit.
%ed haec, ut di'imus, omissa, ad nostra tempora revertamur. 0rrius enim, qui huius iniquae sectae primus
iniquosque inventur fuit, interiora in secessum deposita, infernalibus ignebus subditur, *ilarius vero beatus
individuae Trinitatis defensor, propter hanc in e'ilium deditus, et patriae et paradiso restauratur. *anc
Chlodovechus re' confessus, ipsus hereticos adiuturium eius oppraesset regnumque suum per totas Gallias
dilatavit" 0laricus hanc denegans, a regno et populo atque ab ipsa, quod magis est, vita multatur aeterna.
Dominus autem se vere credentibus, etsi insidiante inimico aliqua perdant, hic centuplicata restituit, heretici vero
nec adquerunt melius, sed quod videntur habere, aufertur ab eis. #robavit hoc Godigisili, Gundobadi atque
Godomari interitus, qui et patriam simul et animas perdiderunt. (os vero unum atque invisibilem et inmensum,
inconpraehensibilem, inclitum, perennem atque perpetuum Dominum confitemur, unum in Trinitate propter
personarum numerum, id est #atris et +ilii et %piritus sancti" confitemur et trinum in unitate propter aequalitatem
substantiae, deitatis, omnipotentiae vel virtutis" qui est unus summus atque omnipotens Deus in sempiterna
saecula regnans.
.. De filiis Chlodovechi.
Defuncto igitur Chlodovecho regi, quattuor filii eius, id est Theudoricus, Chlodomeris, Childeberthus atque
Chlothacharius, regnum eius accipiunt et inter se aequa lantia dividunt. *abebat iam tunc Theudoricus filium
nomen Theudobertum, elegantem atque utilem. Cumque magna virtute pollerent et eis de e'ercitu rubor cupiosus
inesset, 0malaricus, filius 0larici, re' *ispaniae sororem eorum in matrimonio postolat, quod ille clementer
indulgent et eam ipse in regionem *ispaniae cum magnorum ornamentorum mole transmittunt.
4. De episcopatu Dinifi, 0pollonaris atque 1uinciani.
$icinio autem urbis Toronicae defuncto episcopo, Dinifius cathedram pontificalem ascendit. 0pud 0rvernus
vero post obitum beati 0prunculi sanctus )ufrasius duodecimus episcopus habebatur. *ic quattuor annos post
Chlodovechi obitum vi'it, vicissimo quinto episcopatus sui anno transiens. Cumque populus sanctum
1uintianum, qui de 3utino eiectus fuerat, eligisset, 0lchima et #lacidina, u'or sororque 0pollonaris, ad sanctum
1uintianum venientes, dicunt: %ufficiat, domne sancte, senectute tuae, quod es episcopus ordenatus. #ermittat,
inquiunt, pietas tua servo tuo 0pollonari locum huius honoris adipisci. !lle vero, cum ad hunc apicem
ascenderet, sicut tibi placitum fuerit obsequitur" tu quoque imperabis, et ille tuae parebit in onmibus iussioni,
tantum ut humili suggestioni nostrae aurem benignitatis acommodis. 1uibus ille: 1uid ego, inquid, praestabo,
cuius potestati nihil est subditumD %ufficit enim, ut oratione vacans cottidianum mihi victum praestet eclesia.
!lle autem haec audientes, 0pollonarem ad regem dirigunt. 1ui abiens, oblatis multis muneribus, in episcopatu
successit" quod quattuor abutens minsebus, migravit a saeculo. Cum autem haec Theudorico nuntiatum fuisset,
iussit inibi sanctum 1uintianum constitui et omnem ei potestatem tradi eclesiae, dicens: *ic ob nostri amoris
?elo ab urbe sua eiectus est. )t statim directi nuntii, convocatis pontificibus et populo, eum in cathedra 0rverne
eclesiae locaverunt" qui quartus decimus eclesiae illi praepositus est. 3eliqua vero quae gessit, tam virtutes quam
tempus migrationes eius, scripta sunt in libro, quem de eius vita conposuimus.
-. 1uod Dani Gallias appetierunt.
*is ita gestis, Dani cum rege suo nomen Chlochilaichum evectu navale per mare Gallias appetunt. )gressique ad
terras, pagum unum de regno Theudorici devastant atque captivant, oneratisque navibus tam de captivis quam de
reliquis spoliis, reverti ad patriam cupiunt" sed re' eorum in litus resedebat, donec navis alto mare
conpraehenderent, ipse deinceps secuturus. 1uod cum Theudorico nuntiatum fuisset, quod scilicet regio eius
fuerit ab e'traneis devastata, Theudobertum, filium suum, in illis partibus cum valido e'ercitu ac magno
armorum apparatu dire'it. 1ui, interfectu rege, hostibus navali proelio superatis oppraemit omnemque rapinam
terrae restituit.
5. De Thoringorum regibus.
#orro tunc apud Thoringus tres fratres regnum gentis illius retinebant, id est :adericus, *ermenefredus atque
:erthacharius. Denique *ermenefredus :erthacharium, fratrem suum, vi oppraemens, interfecit. !s moriens,
3adegundem filiam orfanam dereliquid" reliquid enim et alius filius, de quibus in sequente scribemus.
*ermenefrede vero u'or iniqua atque crudelis 0malaberga nomen inter hos fratres bellum civile dissimenat.
(am veniens quadam die ad convivium vir eius, mensam mediam opertam repperit. Cumque u'ori, quid sibi hoc
vellit, interrogaret, respondit: 1ui, inquid, a medio regno spoliatur, decet eum mensae medium habere
nudatum. Talibus et his similibus ille permotus, contra fratrem insurgit ac per occultus nuntius Theudoricum
regem ad eum persequendum invitat, dicens: %i hunc interfecis, regionem hanc pari sorte dividimus. !lle autem
gavisus, haec audiens, cum e'ercitu ad eum dirigit. Coniunctique simul fidem sibi invicem dantis, egressi sunt ad
bellum. Confligentisque cum :aderico, e'ercitum eius adterunt ipsumque obtruncant gladio, et obtenta victuria,
4<
Theudoricus ad propria est reversus. #rotenus *ermenefredus oblitus fidei suae, quod regi Theudorico indulgere
pollicitus est, implere dispe'it, ortaque est inter eos grandis inimicitia.
7. 1uod %igimundus filium suum interfecit.
!gitur mortuo Gundobado, regnum eius %igimundus filius obtenuit, monastiriumque 0caunensim sollerti cura
cum domibus basilicisque aedificavit" qui, perditam priorem coniugem, filiam Theudorici regis !talici, de qua
filium habebat nomen %igiricum, aliam du'it u'orem, quae valide contra filium eius, sicut novercarum mos est,
malignari ac scandali?are coepit. =nde factum est, ut una solemnitatum die, cum puer super eam vestimenta
matris agnusceret, commotus felle diceret ad eam: (on enim eras digna, ut haec indumenta tua terga
contegerent, quae dominae tuae, id est matre meae, fuisse nuscuntur. 0t illa furore succensa, instigat verbis
dolosis virum suum, dicens: *ic iniquos regnum tuum possedere desiderat, teque interfecto, eum usque !taliam
dilatare disponit, scilicet ut regnum, quod avus eius Theudoricus !taliae tenuit, et iste possedeat. %cit enim, quod
te vivente haec non potest adimplere, et nisi tu cadas, ille non surgat. *is et huiuscemodi ille incitatus verbis,
u'oris iniquae consilium utens, iniquus e'titit parricida. (am sopitum vino dormire post meridiem filium iubet"
cui dormiente orarium sub collo positum ac sub mento legatum, trahentibus ad se invicem duobus pueris,
suggillatus est. 1uo facto pater sero iam paenetens, super cadaver e'anime ruens, flere coepit amarissimae. 0d
quem sene' quidam sic di'isse fertur: Te, inquid, plange amodo, qui per consilium nequam factus es parricida
saevissimus" nam hunc, qui innocens iugulatus est, necessarium non est plangi. (ihilominus ille ad sanctus
0caunenses abiens, per multus dies in fletu et ieiuniis durans, veniam praecabatur. #sallentium ibi assiduum
instituens, $ugduno regressus est, ultione divina de vestigio prosequente. *uius filiam re' Theudoricus accepit.
9. De interitu Chlodomeris.
Chrodechildis vero regina Chlodomerem vel reliquos filius suos adloquitur, dicens: (on me paeneteat,
carissimi, vos dulciter enutrisse" indignate, quaeso, iniuriam meam et patris matrisque meae mortem sagaci
studio vindecate. *aec illi audientes, :urgundias petunt et contra %igimundum vel fratrem eius Godomarum
dirigunt. Devictumque e'ercitum eorum, Godomarus terga vertit. %igimundus vero, dum ad %anctos 0caunos
fugire nititur, a Chlodomere captus cum u'ore et filiis captivus abducitur atque, infra terminum 0urilianensim
urbis in costodia positus, detenetur. Discedentibusque his regibus, Godomarus, resumptis viribus, :urgundionis
colligit regnumque recipit. Contra quem Chlodomeris iterum ire disponens, %igimundum interficere distinat. Cui
a beato 0vito abbate, magno tunc tempore sacerdote, dictum est: %i, inquid, respiciens Deum, emendaveris
consilium tuum, ut hos homines interfici non patiaris, erit Deus tecum, et abiens victuriam obtenibis" si vero eos
occidens, tu ipse in manibus inimicorum traditus, simili sorte peribis" fietque tibi u'orique et filiis tuis, quod
feceris %igimundo et coniugi ac liberis eius. 1uod ille abscultare dispiciens consilium eius, ait: %tultum
consilium esse puto, ut, inimicos domui relictus, contra reliquos eam, eosque a tergo, hunc a fronte surgente,
inter duos hostium cuneos ruam. %atius enim et facilius victuria patrabitur, si unus ab alio separetur" quo
interfecto, facile et alius morte poterit distinare. %tatimque interfecto %igimundo cum u'ore et filiis, apud
Colomnam 0urilianinsim urbis vicum in puteum iactare praecipiens, :urgundias petiit, vocans in solatium
Theudoricum regem. !lle autem iniuriam soceri sui vindecare nolens, ire promisit. Cumque pariter apud
Visorontiam locum urbis Viennensis coniuncti fuissent, cum Godomaro confligunt. Cumque Godomarus cum
e'ercitu terga vertisset et Chlodomeris insequeretur ac de suis non modico spatio elongatus esset, adsimilantes
illi signum eius, dant ad eum voces, dicentes: *uc, huc convertereE Tui enim sumus. 0t ille credens, abiit
inruitque in medio inimicorum. Cuius amputatum caput et conto defi'um elevant in sublimi. 1uod +ranci
cernentes atque cognuscentes Chlodomerem interfectum, reparatis viribus, Godomarum fugant, :urgundionis
oppraemunt patriamque in suam redigunt potestatem. (ec moratus Chlothacharius u'orem germani sui
Guntheucam nomine sibi in matrimonio scciavit. +ilios quoque eius Chrodichildis regina, e'actis diebus luctus,
secum recipit ac tenuit" quorum unus Theudoaldus, alter Guntharius, tertius Chlodovaldus vocabatur.
Godomarus iterum regnum recepit.
<. :ellum contra Thoringus.
#ost Theudoricus non inmemor periurias *ermenefrede regis Thoringorum Chlothacharium fratrem suum in
solatio suo vocat et adversum eum ire disponit, promittens regi Chlothachario partem praedae, si eisdem munus
victuriae divinitus conferritur. Convocatis igitur +rancis, dicit ad eos: !ndignamini, quaeso, tam meam iniuriam
quam interitum parentum vestrorum, ac recolite, Thoringus quondam super parentes nostros violenter advenisse
ac multa illis intulisse mala. 1ui, datis obsidibus pacem cum his inire voluerunt, sed ille obsedes ipsus diversis
mortibus peremerunt et inruentes super parentes nostros, omnem substantiam abstullerunt, pueros per nervos
femorum ad arbores appendentes, puellas amplius ducentas crudeli nece interfecerunt, ita ut, legatis brachiis
super equorum cervicibus, ipsique acerrimo moti stimulo per diversa petentes, diversis in partebus feminas
diviserunt. 0liis vero super urbitas viarum e'tensis, sudibusque in terra confi'is, plaustra desuper onerata
transire fecerunt, confractisque ossibus, canibus avibusque eas in cibaria dederunt. (unc autem *erminefredus
quod mihi pollicitus est fefellit et omnino haec adimplire dissimulat. )cceE verbum directum habemus: )amus
cum Dei adiuturio contra eosE 1uod ille audientes et de tanto scelere indignantes, uno animo eademque
sententiam Thoringiam petierunt. Theudoricus autem, Chlothacharium fratrem et Theudobertum filium in solatio
suo adsumptos, cum e'ercito abiit. Thoringi vero venientibus +rancis dolos praeparant. !n campum enim, quo
4/
certamen agi debebant, fossas effodiunt, quarum ora operta denso cispete planum adsimilant campum. !n his
ergo foveis, cum pugnare coepissent, multi +rancorum equites conruerunt, et fuit eis valde inpedimentum" sed
post cognitum hunc dolum, observare coeperunt. Denique cum se Thoringi caedi vehementer viderent, fugato
*ermenefredo rege ipsorum, terga vertunt et ad ;nestrudem fluvium usque perveniunt. !bique tanta caedes e'
Thoringis facta est, ut alveos fluminis a cadaverum congeriae repleretur et +ranci tamquam per pontem aliquod
super eos in litus ulteriore transirent. #atratam ergo victuriam, regionem illam capessunt et in suam redigunt
potestatem. Chlothacharius vero rediens, 3adegundem, filiam :ertecharii regis, secum captivam abdu'it sibique
eam in matrimonio sociavit" cuius fratrem postea iniuste per homines iniquos occidit. !lla quoque ad Deum
conversa, mutata veste, monast&rium sibi intra #ectavensem urbem constru'it. 1uae orationibus, ieiuniis atque
el&mosinis praedita, in tantum emicuit, ut magna in populis haberetur. Cum autem adhuc supradicti regis in
Thoringiam essent, Theudoricus Chlothacharium, fratrem suum, occidere voluit, et praeparatis occulte cum arma
viris, eum ad se vocat, quasi secricius cum eo aliquid tractaturus, e'pansumque in parte domus illius tenturium
de uno pariete in altero, armatus post eum stare iubet. Cumque tenturium illud esset brevior, pedes armatorum
apparuere detecti. 1uod cognoscens Chlothacharius, cum suis armatus ingressus est domum. Theudoricus vero
intellegens, hunc haec cognovisse, fabulam fingit et alia e' aliis loquitur. Denique nesciens, qualiter dolum suum
deleniret, discum ei magnum argenteum pro gratia dedit. Chlothacharius autem vale dicens et pro munere gratias
agens, ad metatum regressus est. Theudoricus vero quaeritur ad suos, nullam e'tantem causam suum perdedisse
catinum, et ad filium suum Theudobertum ait: Vade ad patruum tuum et roga, ut munus, quod ei dedi, tibi sua
voluntate concedat. 1ui abiens, quod petiit inpetravit. !n talibus enim dolis Theudoricus multum callidus erat.
/. De interitu *ermenifredi.
!dem vero regressus ad propria, *ermenefredum ad se data fidem securum praecipit venire, quem et honorificis
ditavit muneribus. +actum est autem, dum quadam die per murum civitatis Tulbiacensis confabularentur, a
nescio quo inpulsus, de altitudine muri ad terram corruit ibique spiritum e'alavit. %ed qui eum e'inde deiecerit,
ignoramus" multi tamen adserunt, Theudorici in hoc dolum manifestissime patuisse.
>. 1uod Childeberthus 0rvernus abiit.
Cum autem adhuc Theudoricus in Thoringiam esset, 0rvernus sonuit, eum interfectum fuisse. 0rchadius
quoque, unus e' senatoribus 0rvernis, Childeberthum invitat, ut regionem illam deberet accipere. !lle quoque
nec moratus 0rvernus vadit. Tantaque in illa die condensa fuit nebula, ut nihil super duabus iugeri partibus
discerni possit. Dicere enim erat solitus re': Vellim umquam 0rvernam $emanem, quae tantae iocunditatis
gratia refulgere dicitur, oculis cernere. %ed non ei a Deo concessum est. Cumque portae civitatis obseratae
essent, et unde ingrederetur pervium patulum non haberet, incisam 0rchadius serram unius portae eum civitati
intromisit. Dum haec agerentur, nuntiatur, Theudoricum vivum de Thoringiam fuisse regressum.
.6. De interitu 0malarici.
1uod certissime Childeberthus cognoscens, ab 0rverno rediit et *ispaniam propter sororem suam Chlotchildem
dirigit. *aec vero multas insidias ab 0malarico viro suo propter fidem catholicam patiebatur. (am plerumque
procedente illa ad sanctam eclesiam, stercora et diversos fetores super eam proieci imperabat, ad e'tremum
autem tanta eam crudilitate dicitur caecidisse, ut infectum de proprio sanguine sudarium fratri transmitteret, unde
ille ma'ime commotus, *ispanias appetivit. 0malaricus vero haec audiens, naves ad fugiendum parat. #orro
inminente Childebertho, cum 0malaricus navem deberet ascendere, ei in mentem venit, multitudinem se
praetiosorum lapidum in suo thesauro reliquisse. Cumque ad eosdem petendus in civitatem regrederetur, ab
e'ercitu a porto e'clusus est. Videns autem, se non posse evadere, ad eclesiam christianorum confugire coepit.
%ed priusquam limina sancta contingerit, unus emissam manum lanciam eum mortali ictu sauciavit, ibique
decidens reddedit spiritum. Tunc Childeberthus cum magnis thesauris sororem adsumptam secum adducere
cupiebat, quae, nescio quo casu, in via mortua est, et postea #arisius adlata, iu'ta patrem suum Chlodovechum
sepulta est. Childeberthus vero inter reliquos thesauros ministeria eclesiarum praetiosissima detulit. (am
se'aginta calices, quindecim patenas, viginti euangeliorum capsas detulit, omnia e' auro puro ac gemmis
praetiosis ornatas. %ed non est passus ea confringi. Cuncta enim eclesiis et basilicis sanctorum dispensavit ac
tradidit.
... 1uod Childeberthus :urgundias abiit.
1uod Childeberthus et Chlotharius :urgundias, Theudericus 0rvernus abiit.
#ost haec Chlothacharius et Childeberthus :urgundia petere distinant. Convocatusque Theudoricus in solatio
eorum, ire noluit. +ranci vero, qui ad eum aspiciebant, di'erunt: %i cum fratribus tuis in :urgundiam ire
dispe'eris, te relinquimus et illos sequi satius praeoptamus. 0t ille infidelis sibi e'histimans 0rvernus, ait: ,e
sequimini, et ego vos inducam in patriam, ubi aurum et argentum accipiatis, quantum vestra potest desiderare
cupiditas, de qua pecora, de qua mancipia, de qua vestimenta in abundantiam adsumatis. Tantum hos ne
sequaminiE *is promissionibus hi inlecti suam voluntatem facere repromittunt. !lle vero illuc transire disponit,
promittens iterum atque iterum e'ercitu cuncta regionis praedam cum hominibus in suis regionibus transferre
permittere. Chlothacharius vero et Childeberthus in :urgundiam dirigunt, 0gustidunumque obsedentes,
cunctam, fugato Godomaro, :urgundiam occupaverunt.
.4. De e'cidio regionibus 0rvernae.
4>
Theudoricus vero cum e'ercitu 0rverno veniens, totam regionem devastat ac proterit. !nterea 0rchadius sceleris
illius auctor, cuius ignavia regio devastata est, :ituricas urbem petiit. )rat autem tunc temporis urbs illa in regno
Childeberthi regis. #lacidina vero, mater eius, et 0lchima, soror patris eius, conpraehensae apud Cadurcum
urbem, rebus ablatis, e'silio condemnatae sunt. 3e' igitur Theudoricus ad urbem 0rvernam usque accedens, in
vici illius suburbana castra fi'it. :eatus vero 1uintianus his diebus erat episcopus. !nterea e'ercitus cunctam
circuit miseram regionem illam, cuncta delet, universa debellat. De quibus nonnulli ad basilicam sancti !uliani
perveniunt, confringunt ostia, seras removent resque pauperum, quae ibidem fuerant adgregatae, diripiunt et
multa in hoc loco perpetrant mala. Verumtamen auctores scelerum ab spiritu inmundo correpti, infestis dentibus
propriis se morsibus lacerant, clamantes atque dicentes: Cur nos, mart&r sanctae, sic cruciasD C sicut in libro
virtutum eius conscripsimus.
.-. De $ovolautro et ,eroliacensae castro.
$ovolautrum autem castro hostis e'pugnant #roculumque presbiterum, qui quondam sanctum 1uintiano
iniuriam intulerat, ad altarium eclesiae miserabiliter interficiunt. )t credo, ob illius causa fuerit ipsum castrum in
manibus traditum iniquorum, quid usque illa die defensatum est. (am cum eum hostes e'pugnare non possent,
ad propria iam redire disponerent, audientes haec obsessi, iam laeti atque securi decipiuntur, sicut ait apostolus:
Cum di'erint: #a' et securitas , tunc repentinus superveniet interitus. Denique per ipsius #roculi presbiteri
servum iam securi populi traduntur in manus hostium. Cumque vastato castello ducerentur captivi, inmanis
pluvia, quae per triginta dies fuerat abnegata, discendit. Tunc obsessi ,eroliacensis castrio, ne captivi
abducerentur, redemptione data, liberantur. %ed haec ignavia eorum effecit" caster enim propria natura monitus
erat. (am centenum aut eo amplius pedum ab e'ciso vallatur lapide, sine murorum structione, in medio autem
ingens stagnum aquae liquore gratissimum, ab alia vero parte fontes uberrimi, ita ut per portam rivus defluat
aquae vivae. %ed in tam grande spatio munitio ista distenditur, ut manentes infra murorum septa terram e'colant
frugesque in habundantiam collegant. *uius munitionis tutamine elati qui obsessi erant, egressi foras, ut,
arreptum aliquid praedae, iterum se intra castelli septa reconderent, ab hostibus conpraehensi sunt. )rant autem
quinquaginta viri. Tunc ante ora parentum, vinctis postergum manibus, oblati, inminente iam gladio, adquiverunt
obsessi, ne hi interfecerentur, singulos treantes dare in redemptionem suam. Theudoricus autem ab 0rverno
discendens, %igivaldum, parentem suum, in ea quasi pro custodia dereliquid. )rat ibi tunc temporis quidam
$&tigius e' minoribus, qui magnas sancto 1uintiano parabat insidias" et cum se sanctos episcopus pedibus eius
prosterneret, numquam, ut se ei subderet, movebatur, ita ut quadam vice u'ori quae sanctos ficerat, pro ridiculo
indicaret. 1uae melioris intellegentiae modo commota, ait: %i ita est hodie pessumdatus, numquam eregeris.
Die autem tertia advenientes nuntii de praesentia regis, vinctum cum u'ore ac liberis pariter abdu'erunt. 1ui
abiens, numquam 0rverno regressus est.
.5. De interitu ,underici.
,undericus igitur, qui se parentem regium adserebat, @multaA elatus superbia, ait: 1uid mihi et Theudorico regiD
%ic enim mihi solium regni debetur, ut ille. )grediar et collegam populum meum atque e'egam sacramentum ab
eis, ut sciat Theudoricus, quia re' sum ego, sicut et ille. )t egressus coepit seducere populum, dicens: #rinceps
ego sum. %equimini me, et erit vobis bene. %equebatur autem eum rustica multitudo, ut plerumque fragilitati
humanae convenit, dantes sacramentum fidelitatis et honorantes eum ut regem. 1uod cum Theudoricus
conperisset, mandatum mittit ad eum, dicens: 0ccede ad me, et si tibi aliqua de dominatione regni nostri portio
debetur, accipe. Dolosae enim haec Theudoricus dicebat, scilicet ut, cum ad eum venissit, interficeretur. !lle
vero noluit, dicens: !te" renuntiate rege vestro, quia re' sum sicut et ille. Tunc re' commovere iussit e'ercitum,
quo oppressus vi puneretur. 1uod ille cognuscens et se non praevalens defensare, Victuriaci castri murus
e'petens cum rebus omnibus, in eo se studuet commonere, his secum quos sedu'erat adgregatis. !gitur
commotus e'ercitus castrum vallat ac per septem dies obsedit. ,undericus autem repugnabat cum suis, dicens:
%temus fortes et usque ad mortem pariter demicemus et non subdamur inimicis. Cumque e'ercitus a circuitu
incontra iacula transmitteret nec aliquid praevaleret, nuntiaverunt haec regi. 0t ille misit quendam de suis
0regisilum nomine di'itque ei: Vidis, inquid, quod praevaleat hic perfedus in contumacia sua" vade et redde ei
sacramentum, ut securus egrediatur. Cum autem egressus fuerit, interfice eum et dele memoriam eius a regno
nostro. 1ui abiens, fecit iu'ta quod ei praeceptum fuerat. Dederat tamen prius signum populo, dicens: Cum ego
haec et haec locutus fuero, statim inruentes interficite eum. !ngressus autem 0regisilus, ait ,underico:
1uousque hic resedis tamquam unus e' insipientibusD (umquid poteris diu regi resistereD )cce ablatum tibi
cibumE Cum te famis oppraesserit, ultro egredieris et traderis in manus inimicorum et morieris quasi unus e'
canibus. 0udi potius consilium meum et subde te regi, ut vivere possis tu et fili tui. Tunc ille his mollitus
sermonibus, ait: %i egredior, conpraehensus a regi interficior et ego et fili mei vel omnes amici, qui mecum sunt
adgregati. Cui 0regisilus ait: (oli timere, sed, si vis egredi, accipe sacramentum de hac culpa et sta securus
coram regi. (e timeas, sed eris cum eum, sicut prius fuisti. 0d haec ,undericus respondit: =tinam securus
sim, quod non interficiarE Tunc 0regisilus, positis super altarium sanctum manibus, iuravit ei, ut securus
egrederetur. Data igitur sacramenta, egredibatur ,undericus de porta castelli, tenens manum 0regisili, populus
autem spectabat a longe aspiciens eum. Tunc pro signo ait 0regisilus: 1uid aspicitis tam intenti, o populiD 0n
numquid non vidistis prius ,undericumD )t statim inruit populus in eum. 0t ille intellegens, ait: )videntissime
-6
cognusco, quod feceris per hoc verbum signum populis ad me interficiendum" verumtamen dico tibi, quia
periuriis me decipisti, te vivum ultra nullus aspiciet. )t emissa lancea in scapulis eius, perfodit eum, ceciditque
et mortuus est. )vaginatumque deinceps ,undericus gladium, cum suis magnam stragem de populo illo fecit, et
usquequo spiritum e'alavit, interficere quemcumque adsequi potuisset non distitit. 1uo interfecto, res eius fisco
conlatae sunt.
.7. De captivitate 0ttali.
Theudoricus vero et Childiberthus foedus inierunt, et dato sibi sacramento, ut nullus contra alium moveretur,
obsedes ab invicem acciperunt, quo facilius firmarentur, quae fuerant dicta. ,ulti tunc fili senatorum in hac
obsidione dati sunt, sed orto iterum inter reges scandalum, ad servicium publicum sunt addicti" et quicumque eos
ad costodiendum accepit, servus sibi e' his fecit. ,ulti tamen e' eis per fugam lapsi, in patriam redierunt,
nonnulli in servitio sunt retenti. !nter quos 0ttalus, nepus beati Gregori $ingonici episcopi, ad publicum
servitium mancipatus est custusque equorum distinatus. )rat enim intra Treverici termini territurio cuidam
barbaro serviens. Denique beatus Gregorius ad inquirendum eum pueros distinavit, qui inventum, obtulerunt
homini munera, sed respuit ea, dicens: *ic tali generatione decem auri libras redimi debet. 1uibus redeuntibus,
$eo quidam e' cocina domini sui ait: =tinam me permitteris, et forsitan ego poteram eum reducere de
captivitate. Gaviso autem domino, directus venit ad locum voluitque puerum clam abstrahere, sed non potuit.
Tunc locatum secum hominem quendam, ait: Veni mecum et venunda me in domo barbari illius, sitque tibi
lucrum praetium meum, tantum liberiorem aditum habeam faciendi id quod decrevi. 0ccepta vero sacramenta,
homo ille abiit, et vinditum duodecim aureis, discessit. %ciscitatus autem emptor rudi famulo, quid opere sciret,
respondit: !n omnibus, quae mandi debent in mensis dominorum, valde scitus sum operari, nec metuo, quod
repperire possit similis mei in hac scientia. Verum enim dico tibi, quia, etiam si regi epulum cupias praeparare,
fercula regalia conponere possum, ne quisquam a me melius. )t ille: )cce enim dies solis adest C sic enim
barbaries vocitare diem dominecum consueta est C, in hac die vicini atque parentes mei invitabuntur in domo
mea. 3ogo, ut facias mihi prandium, quod admirentur, et dicant, quia in domo regis melius non aspe'imus. )t
ille: !ubeat, inquid, dominus meus congregari pullorum gallinatiorum multitudinem, et faciam quae praecipis.
#raeparatis ergo quae di'erat puer, inlu'it dominica dies, fecitque aepulum magnum diliciisque refertum.
0epulantibus autem omnibus et laudantibus prandium, parentes illius discesserunt. Dominus enim dedit gratiam
puero huic, et accepit potestatem super omnia quae habebat dominus suus in prumptu, diligebatque eum valde, et
omnibus qui cum eo erant ipse dispensabat cibaria et pulmenta. #ost anni vero curriculum, cum iam securus
esset dominus illius de eo, abiit in pratum, qui erat domi pro'imus, cum 0ttalo puero, custode equorum" et
decubans in terram cum eo a longe, aversis dorsis, ut non cognuscerentur, quod loquerentur simul, dicit puero:
Tempus est enim, ut iam cogitare de patria debeamus. !deoque moneo te, ut hac nocte, cum equos ad
claudendum addu'eris, sopore non depraemaris, sed, cum primum te vocitavero, adsis et ambulemus. Vocaverat
enim barbarus ille multos parentum suorum ad aepulum, inter quos erat et gener eius, qui acceperat filiam illius.
,edia autem nocte a convivio surgentibus et quieti datis, prosecutus est $eo generum domini sui cum potu,
porregensque ei bibere, in metatum eius. 0it ad eum homo: Dic tu, o creditor soceri mei, sic valeas, quando
enim voluntatem adhibibis, ut, adsumptis equitibus eius, eas in patriam tuamD *oc quasi ioco delectans di'it.
%imiliter et ille ioculariter respondens viritatem, ait: *ac nocte delibero, si Dei voluntas fuerit. )t ille:
=tinam, inquid, costodiant me famuli mei, ne aliquid de rebus meis adsumasE )t ridentes discesserunt.
Dormientibus autem cunctis, vocavit $eo 0ttalum, stratisque equitibus, interrogat, si haberet gladium.
3espondit: (on est mihi nisi tantum lancea parvula. 0t ille ingressus mansionem domini sui, adpraehendit
scutum eius ac frameam. 1uo interrogante, quis esset aut quid sibi vellit, respondit: )go sum $eo servus tuus, et
suscito 0ttalo, ut surgat velocius et deducat equos ad pastum" detenitur enim sopore quasi ebrius. 1ui ait: +ac
ut libet. )t haec dicens, obdormivit. !lle vero egressus foris, monivit puerum arma, invenitque ianuas atrii
divinitua reseratas, quas in initio noctis cum cuneis malleo percussis obseraverat pro custodia caballorum" et
gratias agens Deo, sumptis reliquis equitibus secum, discesserunt, unum etiam volucrum cum vestimentis
tollentes. Venientes autem ad ,usellam fluvium, ut transirent, cum detenerentur a quibusdam, relictis equitibus
et vestimentis, enatantes super parma positi amnem, in ulteriorem egressi sunt ripam, et inter obscura noctis
ingressi silvas, latuerunt. Tertia enim no' advenerat, quod nullum cibum gustantes iter terebant. Tunc nutu Dei
repertam arborem plenam pomis, qua vulgo pruna vocant, comedunt, et parumper sustentati, ingressi sunt iter
Campaniae. 1uibus pergentibus, audiunt pedibulum equitum currentium di'eruntque: #rosternamus terrae, ne
appareamus hominibus venientibus. )t ecceE e' inproviso sterps rubi magnus adfuit, post quem transeuntes
proiecerunt se terrae cum evaginatis gladiis, scilicet ut, si adverterentur, confestim se quasi ab inprobis framea
defensarent. Verumtamen cum venissent in loco illo, coram sterpe spineo restiterunt" di'itque unus, dum equi
urinam proiecerent: Vae mihi, quia fugiunt hi detestabiles nec repperiri possunt" verum dico per salutem meam,
quia, si invenirentur, unum patibulum condemnari et alium gladiorum ictibus in frustra discerpi iubebam. )rat
enim barbarus ille, qui haec agebat, dominus eorum de 3emense urbe veniens, hos inquirens, et repperisset
utique in via, si no' obstaculum non praebuisset. Tunc, motis equitibus, discesserunt. *i autem nocte ipsa
adtigerunt ad urbem, ingressique invenerunt hominem, quem sciscitati, ubinam esset domus #aulelli presbiteri,
indicavit eis. 1ui dum per plateam praeterirent, signum ad matutinus motum est C erat enim dies dominica C,
-.
pulsantesque ianuam presbiteri, ingressi sunt, e'posuitque puer de domino suo. Cui ait presbiter: Vera est enim
visio mea. (am videbam duas in hac nocte columbas advolare et consedere in manu mea, e' quibus una alba,
alia autem nigra erat. Di'itque puer presbitero: !ndulgeat Dominus pro die sua sancta. (am nos rogamus, ut
aliquid victu praebeas" quarta enim inluciscit dies, quod nihil panis pulmentique gustavimus. ;ccultatis autem
pueris, praebuit eis infusum cum vino et panem et abiit ad matutinus. %ecutusque est et barbarus, iterum
inquirens puerus" sed inlusus a presbitero, regressus est. #resbiter enim amicitiam cum beato Gregorio antiquam
habebat. Tunc resumptis pueri epulo viribus, per duos dies in domo presbiteri conmorantes, abscesserunt, et sic
usque ad sanctum Gregorium perlati sunt. Gavisus autem pontife' visis pueris, flevit super collum 0ttali, nepotis
sui" $eonem autem a iugo servitutis absolvens cum omni generatione sua, dedit ei terram propriam, in qua cum
u'ore ac liberis liber vi'it omnibus diebus vitae suae.
.9. De %igivaldo.
%igivaldus autem cum in 0rverno habitaret, multa mala in ea faciebat. (am et res diversorum pervadebat, et
servi eius non desistebant a furtis, homicidiis ac superventis diversisque sceleribus, nec ullus muttiri ausus erat
coram eis. =nde factum est, ut ipse villam :ulgiatensim, quam quondam benedictus Tetradius episcopus
basilicae sancti !uliam reliquerat, temerario auso pervaderet. %ed cum ingressus in domo illa fuisset, statim
amens effectus, lecto decubuit. Tunc mulier admonita per sacerdotem, elevatum in basterna ut in aliam villam
transtulit, sanum recipit. )t accedens, e'posuit ei omnia, quae pertulerat. 1uod ille audiens, vota beato martiri
vovens, quae vi abstulerat duplicata restituit. ,eminimus et huius virtutis in libro ,iraculorum sancti !uliani.
.<. De episcopis Turonicis.
!gitur Dinifio episcopo apud Toronus dicedente, ;mmatius tribus annis praefuit. *ic enim e' iusso Chlodomeris
regis, cui supra meminimus, ordinatus est. !llo quoque migrante, $eo septem mensibus ministravit. *ic fuit vir
strinuus atque utilis in fabrica operis lignarii. 1uo defuncto, Theodorus et #roculus episcopi, qui de partibus
:urgundiae advenerant, ordinante Chrodigilde regine, tribus annis Toronicam re'erunt eclesiam. 1uibus
defunctis, +rancilio e' senatoribus substituitur. 0nno igitur tertio episcopatus sui, cum dominici natalis no' alma
populis effulsisset, idem pontife', priusquam ad vigilias discenderet, iussit sibi poculum ministrari. 0dveniens
autem puer, sine mora porre'it. 1uo hausto, mo' spiritum fudit. =nde indubitatum est, veneno eum fuisse
negatum. 1uo decedente, !niuriosus unus e civibus quintus decimus post beatum ,artinum cathedram
pontificalem sortitus est.
./. De interitu filiorum Chlodemeris.
Dum autem Chrodigildis regina #arisius moraretur, videns Childeberthus, quod mater sua filius Chlodomeris,
quos supra memoravimus, unico affectu diligeret, invidia ductus ac metuens, ne favente regine admitterentur in
regno, misit clam ad fratrem suum Chlothacharium regem, dicens: ,ater nostra filius fratris nostri secum retinet
et vult eos regno donari" debes velociter adesse #arisius, et habito communi consilio, pertractare oportet, quid de
his fieri debeat, utrum incisa caesariae ut reliqua plebs habeantur, an certe his interfectis regnum germani nostri
inter nosmet ipsus aequalitate habita dividatur. De quibus ille verbis valde gavisus, #arisius venit. !actaverat
enim Childebertus verbum in populo, ob hoc hos coniungi regis, quasi parvolus illos elevaturus in regno.
Coniuncti autem miserunt ad reginam, quae tunc in ipsa urbe morabatur, dicentes: Dirige parvolus ad nos, ut
sublimentur in regno. 0d illa gavisa, nesciens dolum illorum, dato pueris esu putuque, dire'it eos, dicens: (on
me puto amisisse filium, si vos videam in eius regno substitui . 1ui abeuntes, adpraehensi sunt statim, ac
separati a pueris et nutritoribus suis, costodiebantur utrique, seursum pueri et seursum hi parvoli. Tunc
Childeberthus atque Chlothacharius miserunt 0rchadium, cui supra meminimus, ad reginam cum forcipe
evaginatoque gladio. 1ui veniens, ostendit reginae utraque, dicens: Voluntatem tuam, o gloriosissima regina,
fili tui domini nostri e'petunt, quid de pueris agendum censeas, utrum incisis crinibus eos vivere iubeas, an
utrumque iugulare. 0t illa e'territa nuntio et nimium felle commota, praecipue cum gladium cerneret
evaginatum ac forcipem, amaritudinem praeventa, ignorans in ipso dolore quid diceret, ait simpliciter: %atius
mihi enim est, si ad regnum non ereguntur, mortuos eos videre quam tonsus. 0t ille parum admirans dolorem
eius, nec scrutans, quid deinceps plenius pertractaret, venit celeriter, nuntians ac dicens: +avente regina opus
coeptum perficite" ipsa enim vult e'plere consilium vestrum. (ec mora, adpraehensum Chlothacharius puerum
seniorem brachium elesit in terra, defi'umque cultrum in ascella, crudiliter interfecit. 1uo vociferante, frater eius
ad pedes Childeberthi prosternitur, adpraehensaque eius genua, agebat cum lacrimis: %uccurre, piissime pater,
ne et ego peream sicut frater meus. Tunc Childeberthus, lacrimis respersa facie, ait: 3ogo, dulcissime frater, ut
huius mihi vitam tua largitate concedas, et quae iusseris pro eius animam conferam, tantum ne interficiatur. 0t
ille convitiis actum ait: 0ut eiece eum a te, aut certe pro eo morieris. Tu, inquid, es incestatur huius causae, et
tam velociter de fide risillisD *aec ille audiens, repulsum a se puerum proiecit ad eum" ipse vero e'cipiens,
transfi'um cultro in latere, sicut fratrem prius fecerat, iugulavit" deinde pueros cum nutriciis peremerunt. 1uibus
interfectis, Chlothacharius, ascensis equitibus, abscessit, parvi pendens de interfectione nepotum" sed et
Childeberthus in suburbana concessit. 3egina vero, conpositis corpusculis feretro, cum magno sallentio
inmensoque luctu usque ad basilicam sancti #etri prosecuta, utrumque pariter tumulavit. 1uorum unus decim
annorum, alius vero septuennis erat. Tertium vero Chlodovaldum conpraehendere non potuerunt, quia per
au'ilium virorum fortium liberatus est. *is, postpositum regnum terrenum, ad Dominum transiit, et sibi manu
-4
propria capillos incidens, clericus factus est, bonisque operibus insistens, presbiter ab hoc mundo migravit. *i
quoque regnum Chlodomeris inter se aequa lance diviserunt. Chrodigildis vero regina talem se tantamque
e'hibuit, ut ab omnibus honoraretur" assidua in el&mosinis, perno' in vigiliis, in castitate atque omni honestate
puram se semper e'hibuit" praedia eclesiis, monast&riis vel quibuscumque locis sanctis necessaria praevidit,
larga ac prona voluntate distribuit, ut putaretur eo tempore non regina, sed propria Dei ancilla ipsi sedolo
deservire, quam non regnum filiorum, non ambitio saeculi nec facultas e'tulit ad ruinam, sed humilitas eve'it ad
gratiam.
.>. De sancto Gregorio et situm Divioninsis castri.
)rat enim tunc et beatus Gregorius apud urbem $ingonicam magnus Dei sacerdus, signis et virtutibus clarus. %ed
quia huius pontificis meminimus, gratum arbitratus sum, ut situm loci Divionensis, in quo ma'ime erat assiduus,
huic inseram lectione. )st autem castrum firmissimis muris in media planitiae et satis iocunda conpositum, terras
valde fertiles atque fecundas, ita ut, arvis semel scissis vomere, semina iaceantur, et magna fructuum opulentia
subsequatur. 0 meridie habet ;scarum fluvium piscibus valde praedivitem, ab aquilone vero alius fluviolus
venit, qui per portam ingrediens ac sub pontem decurrens, per aliam rursum portam egreditur, totum monitionis
locum placida unda circumfluens, ante portam autem molinas mira velocitate divertit. 1uattuor portae a quattuor
plagis mundi sunt positae, totumque aedificium triginta tres torres e'ornant, murus vero illius de quadris
lapidibus usque in viginti pedes desuper a minuto lapide aedificatum habetur, habens in altum pedes triginta, in
lato pedes quindecim. 1ui cur non civitas dicta sit, ignoro. *abet enim in circuitu praetiosus fontes" a parte
autem occidentes montes sunt uberrimi viniisque repleti, qui tam nobile incolis falernum porregunt, ut respuant
%calonum. (am veteres ferunt ab 0uriliano hoc imperatore fuisse aedificatum.
46. 1uod Theudoberthus Visigardem disponsavit.
Theudoricus autem filio suo Theudoberto Fisigardem, cuiusdam regis filiam, disponsaverat.
4.. 1uod Theudoberthus in #rovincia abiit.
Gothi vero cum post Chlodovechi mortem multa de id quae ille adquesierat pervasissent, Theudoricus
Theudobertum, Chlothacharius vero Guntharium, seniorem filium suum, ad haec requirenda transmittunt. %ed
Gunthecharius usque 3utinus accedens, nescio qua faciente causa, regressus est" Theudobertus vero usque ad
:iterrensim civitatem abiens, Dehas castrum obtinuit atque in praedam deripuit. Deinde ad alium castrum nomen
Caprariam legatus mittit, dicens, nisi se ille subdant, omne loco illud incendio concremandum, eosque qui
ibidem resedent captivandus.
44. 1uod postea Deoteriam accepit.
)rat autem ibidem tunc matrona Deoteria nomen utilis valde atque sapiens, cuius vir aput :iterris urbem
concesserat. 1uae misit nuntius ad regem, dicens: (ullus tibi, domne piissime, resistere potest. Cognuscemus
dominum nostrum" veni et quod bene placitum fuerit in oculis tuis facito. Theudobertus autem ad castrum
veniens, cum pace ingressus est, subditumque sibi cernens populum, nihil inibi male gessit. Deoteria vero ad
occursum eius venit" at ille speciosam eam cernens, amore eius capitur, suoque eam copulavit stratu.
4-. De interitu %igivaldi @et fuga %igivaldiA.
!n illis diebus Theudoricus parentem suum %igivaldum occidit gladio, mittens occulte ad Theudobertum, ut et ille
%igivaldum, filium eius, neci daret, quem tunc secum habebat. %ed quia eum de sacro fonte e'ciperat, perdere
noluit. $itteras vero, quas ei pater transmiserat, ipsi ad legendum dedit, dicens: +uge hinc, quia patris mei
praeceptum accipi, ut te interficiam" si vero ille defunctus fuerit et me regnare audiens, tunc securus ad me
reverteris. 1uod audiens, gratias agens et vale dicens, abscessit. 0relatensim enim tunc urbem Gothi
pervaserant, de qua Theudobertus obsedes retenebat" ad eam %igivaldus confugit. %ed parum se ibidem cernens
esse munitum, $atium petiit ibique et latuit. Dum haec agerentur, nuntiatur Theodoberto, patrem suum graviter
egrotare, et ad quem nisi velocius properaret, ut eum inveniret vivum, a patruis suis e'cluderetur et ultra illuc
non rediret. 0t ille haec audiens, cuncta postposita, illuc dirigit, Deoteria cum filia sua 0rverno relictam.
Cumque abissit, Theudoricus non post multos dies obiit vicinsimo tertio regni sui anno. Consurgentes autem
Childeberthus et Chlothacharius contra Theudobertum, regnum eius auferre voluerunt, sed ille muneribus
placatis a leodibus suis defensatus est et in regnum stabilitus. ,ittens postea 0rvernum, Deoteriam e'inde
arcessivit eamque sibi in matrimonio sociavit.
45. 1uod Childeberthus Theudobertho muneravit.
Videns autem Childeberthus, quod ei praevalere non potuit, legationem ad eum misit et ad se venire praecepit,
dicens: +ilios non habeo, te tamquam filium habere desidero. 1uo veniente, tantis eum muneribus ditavit, ut ab
omnibus miraretur. (am de rebus bonis, tam de armis quam de vestibus vel reliquis ornamentis, quod regem
habere decet, terna ei paria condonavit, similiter et de equitibus atque catinis. *aec audiens %igivaldus, quod
scilicet Theudoberthus regnum patris obtenuisset, ad eum de !talia rediit. 1uem ille congaudens ac deosculans,
tertiam partem ei de muneribus, quae a patruo acceperat, est largitus" et omnia, quae in fisco suo pater posuerat
de rebus %igivaldi, patri eius, ipsi reddi praecipit.
47. De bonitate Theudoberthi.
0t ille in regno firmatus, magnum se atque in omni bonitate praecipuum reddidit. )rat enim regnum cum iustitia
regens, sacerdotes venerans, eclesias munerans, pauperes relevans et multa multis beneficia pia ac dulcissima
--
accommodans voluntate. ;mne tributo, quod in fisco suo ab eclesiis in 0rvernum sitis reddebebatur, clementer
indulsit.
49. De interitu filiae Deoteriae.
Deuteria vero cernens filiam suam valde adultam esse, timens, ne eam concupiscens re' sibi adsumeret, in
basterna posita, indomitis bubus coniunctis, eam de ponte praecipitavit" quae in ipso flumine spiritum reddidit.
*oc apud Viridunum civitatem actum est.
4<. 1uod Theudoberthus Visigardem accepit.
Cumque iam septimus annus esset, quod Fisigardem disponsatam haberet et eam propter Deuteriam accipere
nollet, cuniuncti +ranci contra eum valde scandali?abantur, quare sponsam suam relinqueret. Tunc commotus,
relicta Deuteria, de qua parvolum filium habebat Theodobaldum nomen, Fisigardem du'it u'orem. 1uam nec
multo tempore habens, defuncta illa, aliam accepit. Verum tamen Deuteriam ultra non habuit.
4/. 1uod Childeberthus contra Chlothacharium abiit.
1uod Childeberthus cum Theudobertho contra Chlothacharium abiit.
Childeberthus autem et Theodoberthus commoventes e'ercitum, contra Chlothacharium ire disponunt. !lle autem
haec audiens, aestimans, se horum e'ercitum non sustenire, in silva confugit et concides magnas in silvas illas
fecit, totamque spem suam in Dei pietate transfundens. %ed et Chrodichildis regina haec audiens, beati ,artini
sepulchrum adiit, ibique in oratione prosternitur et tota nocte vigilat, orans, ne inter filios suos bellum civile
consurgeret. Cumque hi venientes cum e'ercitibus suis eum obsederent, tractantes illum die sequenti interficere,
mane facto, in loco, quo erant congregati, orta tempestas tentoria dissicit, res diripit et cuncta subvertit"
inmi'taque fulgora cum tonitruis ac lapidibus super eos discendunt. !pse quoque super infectam grandine
humum in facie proruunt et a lapidibus decedentibus graviter verberantur C nullum enim eis tegumen remanserat
nisi parmae tantumC, hoc ma'ime metuentes, ne ab ignibus caelestibus cremarentur. %ed et equites eorum ita
dispersi sunt, ut vi' in vicinsimo quoque repperirentur stadio" multi enim e' eis prorsus non sunt inventi. Tunc
illi a lapidibus, ut di'imus, caesi et humo prostrati, paenitentiam agebant ac veniam praecabantur Deo, quod ista
contra sanguinem suum agere voluissent. %uper Chlothacharium vero neque una quidem pluviae gutta decidit aut
aliquis sonitus tonitrui est auditus, sed nec anilitum ullius venti in illo loco sinserunt. *i quoque mittentes
nuntius ad eum, pacem et concordiam petierunt. 1ua data, ad propria sunt regressi. 1uod nullus ambigat, hanc
per obtentum reginae beati ,artini fuisse virtutem.
4>. 1uod Childeberthus in *ispaniis abierunt.
1uod Childeberthus et Chlothacharius in *ispaniis abierunt.
#ost haec Childeberthus re' in *ispaniam abiit. 1ua ingressus cum Chlothachario, Caesaragustanam civitatem
cum e'ercitu vallant atque obsedent. 0t ille in tanta humilitate ad Deum conversi sunt, ut induti ciliciis,
abstinentis a cibis et poculis, cum tonica beati Vincenti martiris muros civitatis psallendo circuirent" mulieres
quoque amictae nigris palleis, dissoluta caesariae, superposito cinere, ut eas putares virorum funeribus deservire,
plangendo sequebantur. )t ita totam spem locus ille ad Domini misericordiam rettulit, ut diceretur ibidem
(inivitarum ieiunium caelebrari, nec aestimaretur aliud posse fieri, nisi eorum praecibus divina misericordia
flectiretur. *ii autem qui obsedebant, nescientes quid obsessi agerent, cum viderent sic murum circuire,
putabant, eos aliquid agere malefitii. Tunc adpraehensum unum de civitate rusticum, ipse interrogant, quid hoc
esset quod agerent. 1ui ait: Tonicam beati vincenti deportant et cum ipsa, ut eis Dominus misereatur, e'orant.
1uod illi timentes, se ab ea civitate removerunt. Tamen adquisitam ma'imam *ispaniae partem, cum magnis
spoliis in Galliis redierunt.
-6. De regibus *ispanorum.
#ost 0malaricum vero Theuda re' ordinatus est in *ispaniis. 1uem interfectum, Theudegisilum levaverunt
regem. *is dum ad caenam cum amicis suis aepularet et esset valde laetus, caereis subito e'tinctis, in recubitu ab
inimicis gladio percussus, interiit. #ost quem 0gila regnum accepit. %umpserant enim Gothi hanc detestabilem
consuetudinem, ut, si quis eis de regibus non placuisset, gladio eum adpeterent, et qui libuisset animo, hunc sibi
statuerent regem.
-.. De filia Theudorici regis !talici.
)t quia Theudoricus !taliae Chlodovechi regis sororem in matrimonio habuit, mortuus parvolam filiam cum
u'ore reliquid. *ic autem cum adulta facta esset, per levitatem animi sui, relicto matris consilio, quae ei regis
filium providebat, servum suum Traguilanem nomen accepit et cum eum ad civitatem, qua defensare possit,
aufugit. Cumque mater eius contra eam valde frenderet petiretque ab ea, ne humiliaret diutius nobile genus, sed,
demisso servo, similem sibi de genere regio, quem mater providerat, deberet accipere, nullatinus voluit
adquiescere. Tunc mater eius contra eam frendens, e'ercitum commovit. 0t illi venientes super eos, Traguilanem
interfecerunt gladio, ipsam quoque caedentes, in domo matris redu'erunt. )rant autem sub 0rriana secta
viventes, et quia consuetudo eorum est, ut ad altarium venientes de alio calice reges accepiant et e' alio populus
minor, veninum in calice illo posuit, de quo mater commonicatura erat. 1uod illa hausto, protinus mortua est.
(on enim dubium est, tale maleficium esse de parte diabuli. 1uid contra haec miseri heretici respondebunt, ut in
sanctam eorum locum habeat inimicusD (os vero Trinitate in una aequalitate pariter et omnipotentia confitentes,
etiam si mortiferum bibamus, in nomine #atres et +ilii et %piritus sancti, veri atque incorruptibilis Dei, nihil nos
-5
nocebit. !ndignantes ergo !tali contra hanc mulierem, Theodadum regem Tusciae invitantes, super se regem
statuunt. *ic vero cum dedicisset, quae meretri' ista commiserat, qualiter propter servum, quem acceperat, in
matrem e'titerit parricida, succensum vehementer balneum, eam in eodem cum una puella includi praecepit.
1uae nec mora inter arduos vapores ingressa, in pavimento conruens, mortua atque consumpta est. 1uod
cognuscentes hi regis Childeberthus et Chlothacharius, consubrini eius, necnon et Theudoberthus, quod scilicet
tam turpi fuerit interfecta supplicio, ad Theodadum legationem dirigunt, e'probrantes de morte eius atque
dicentes: %i haec quae egisti nobiscum non conposueris, regnum tuum auferimus et simile te poena
damnabimus. Tunc ille timens, quinquagina eis milia aureorum transmisit. Childeberthus autem, ut erat semper
contra Chlothacharium regem invidus atque versutus, cum Theudoberto, nepote suo, coniunctus, divisum inter se
hoc aurum, nihil e'inde dare regi Chlothachario voluerunt. 0t ille super thesauros Chlodomeris adgressus,
multum illis amplius, quam hi fraudaverant, abstulit.
-4. 1uod Theudoberthus in !taliam abiit.
Theudobertus vero in !talia abiit et e'inde multum adquisivit. %ed quia loca illa, ut fertur, morbida sunt, e'ercitus
eius in diversis febribus corruens ve'abatur" multi enim e' his in illis locis mortui sunt. 1uod videns
Theudobertus e' ea reversus est, multa secum e'polia ipse vel sui deferentes. Dicitur tamen tunc temporis usque
Ticinum accessisse civitatem, in qua :uccelenum rursum diri'it. 1ui, minorem illam !taliam captam atque in
ditionibus regis antedicti redactam, maiorem petiit" in qua contra :elsuarium multis vicibus pugnans, victuriam
obtenuit. Cumque imperator vidisset, quod :elsuarius crebrius vinceretur, amoto eo, (arsitem in eius loco
statuit" :elsuarium vero comitem stabuli quasi pro humilitate, quod prius fuerat, posuit. :uccelenus vero contra
(arsitem magna certamina gessit. Captam omnem !taliam, usque in mare terminum dilatavit" thesauros vero
magnus ad Theudobertum de !talia diri'it. 1uod cum (arsis imperatori posuisset in notitiam, imperator,
conductis praetio gentibus, (arsiti solatium mittit, confligensque postea victus abscessit. Deinceps vero
:uccelenus %iciliam occupavit" de qua etiam tributa e'igens, regi transmisit. ,agna enim ei felicitas in his
conditionibus fuit.
--. De 0steriolo et %ecundino.
0steriolus tunc et %ecundinus magni cum rege habebantur" erat autem uterque sapiens et retoricis inbutus litteris.
%ed %ecundinus plerumque legationem imperatori a rege missus intulit, et ob hoc iactantia sumpserat ac nonnulla
contra rationem e'ercebat. 1ua de causa factum est, ut inter illum atque 0steriolum lis saeva consurgeret, quae
usque ad hoc proficit, ut, oblitis verborum obiectionibus, propriis se manibus verberarent. Cumque haec per
regem pacificata fuissent et %ecundinus adhuc de sua caede tumeret, nata est inter eos rursum intentio" et re'
suscipiens %ecundini causam, 0steriolum in eius potestatem dedidit. 1ui valde humiliatus est et ab honore
depositus" sed per Fisigardem reginam iterum est restitutus. ,ortua autem illa, consurgens iterum %ecundinus,
eum interfecit. (am hic moriens filium dereliquid. 1ui cum crevisset et esset adultus, coepit patris sui velle
iniuriam vindecare. Tunc %ecundinus timore perterritus, dum de villa in villam ante eum fugiret, cum se iam
videret eo inminente non posse evadere, ne in manus inimici conruerit, venino se, ut dicitur, interfecit.
-5. De munere Theudoberthi circa Virdunensis cives.
Desideratus autem Viredunensis episcopus, cui Theudoricus re' multas inrogavit iniurias, cum post multa e'itia,
damna atque erumnas ad libertatem propriam, Domino iubente, redisset et episcopatum, ut di'imus, apud
Viredunensim urbem potiretur, videns habitatoris eius valde pauperes atque distitutus, dolebat super eos" et cum
ipse per Theudoricum de rebus suis remansisset e'traneus nec haberet de proprio, qualiter eos consolaretur,
bonitatem et clementiam circa omnes Theudoberthi regis cernens, misit ad eum legationem, dicens: +ama
bonitatis tuae in universam terram vulgatur, cum tanta sit tua largitas, ut etiam non petentibus opem praestis.
3ogo, si pietas tua habet alequid de pecunia, nobis commodis, qua cives nostros relevare valeamus" cumque hi
negutium e'ercentes responsum in civitate nostra, sicut reliquae habent, praestiterint, pecuniam tuam cum usuris
legitimis reddimus. Tunc ille pietate commotus, septim ei milia aureorum pristitit, qua ille accipiens per cives
suos erogavit. 0t illi negutia e'ercentes divites per hoc effecti sunt et usque hodie magni habentur. Cumque
antedictus episcopus debitam pecuniam obtulisset regi, respondit re': (on habeo necessarium hoc recipere"
illud mihi sufficit, si dispensatione tua pauperes, qui oppraemebantur inopia, per tuam suggestionem vel per
meam largitatem sunt relevati. )t nihil e'igens, antedictus cives divites fecit.
-7. De interitu %irivuldi.
Defuncto autem apud urbem supradictam memoratum antestitem, 0giricus cus quidam e civibus in eius est
cathedram subrogatus. %iacrius autem, filius eius, reminiscens iniuriam patris, qualiter a %irivuldo ad regem
Theudoricum incusatus, non solum spoliatus, verum etiam suppliciis adfectus fuisset, oppraessum cum armata
manu %irivuldum taliter interfecit. ,ane facto, cum nebula esset condensa et vi', adhuc disrumpentibus tenebris,
alequid quis possit discernere, venit ad villam eius in Divionensi territurio cui nomen est +loriacum" egressoque
domo uno amicorum, putantes, ipsum %irivuldum esse, interfecerunt eum, et revertentibus, quasi victuriam
obtenuissent de inimico, indicat eis unus e' familia, non eos dominum interfecisse, sed subditum. 0t illi regressi,
requirentes eum, cellulam, in qua dormire solitus erat, repertam adgrediuntur. 0d cuius osteum diutissime
pugnantes, nihil ei poterant praevalere. Dehinc erutum ab uno latere parietem, ingredientes, gladium eum
interemunt. #ost mortem enim Theudorici hic interfectus est.
-7
-9. De obitu Theudoberthi et de interitu #artheni.
*is denique gestis, Theodoberthus re' aegrotare coepit. 0d quem medici multa studia inpenderunt" sed nihil
valuit, quia eum iam Dominus vocare iubebat. )rgo cum diutissime aegrotasset, ab ipsa infirmitate deficiens,
reddidit spiritum. +ranci vero cum #arthenium in odio magno haberent, pro eo quod eis tributa antedicti regis
tempore infli'isset, eum persequi coeperunt. !lle vero in periculum se positum cernens, confugium ab urbe facit
ac duobus episcopis suppliciter e'orat, ut eum ad urbem Treverecam deducentes, populi saevientes seditionem
sua praedicatione conpraemerent. 1uibus euntibus, nocte, dum in strato suo decumberet, subito per somnium
vocem magnam emittit, dicens: *euE heuE %uccurrite qui adestis et au'ilium ferte pereunte. 0 quo clamore
e'pergefacti qui aderant, interrogant, quid hoc esset. 3espondit ille: 0usanius amicus meus cum #apianilla
coniuge, quos olim interfeci, ad iudicium me arcessibant, dicentes: GVeni ad respondendum, quia causaturus es
nobiscum coram DominoH . 8elo enim ductus, ante annos aliquos coniugem innocentem amicumque perimerat.
!gitur accedentibus episcopis ad antedictam urbem, cum strepentes populi seditionem ferre non possint, eum in
eclesia abdire voluerunt, scilicet ponentes eum in arca et desuper sternentes vestimenta, quae erant ad usum
aeclesiae. #opulus autem ingressus perscrutatusque universus eclesiae angulos, cum nihil repperissent, frendens
egrediebatur. Tunc unus e' suspicione locutus, ait: )n arcam, in qua non est inquisitus adversarius noster.
Dicentibus vero costodibus, nihil in ea aliud nisi ornamenta eclesiae contenere, illi clavem postolant, aientes:
(isi reseraveritis velocius, ipsi eam sponte confringemus. Denique, reserata arca, amotis lintiaminibus,
inventum e'trahunt, plaudentes atque dicentes: Tradidit Deus inimicum nostrum in manibus nostris. Tunc
caedentes eum pugnis sputisque perurguentes, vinctis postergum manibus, ad colomnam lapidibus obruerunt.
+uit autem in cibis valde vora', sed quae sumebat, quo caelerius ad manducandum commoveretur, sumpto aloae,
velociter digerebat" sed et strepidus ventris absque ulla auditorum reverentia in publico emittebat. *oc ergo e'itu
consummatus interiit.
-<. De hieme gravi.
Gravem eo anno et solito asperiorem hiemem fecit, ita ut torrentes concatiniti gelu pervium populis tamquam
reliqua humus praeberet. 0ves quoque rigore adfectae vel fame, absque ullo hominum dolo, cum magnae essent
nives, manu capiebantur. 0 transitu igitur Chlodovechi usque in transitum Theudoberthi conputantur anni -<.
,ortuo ergo Theudoberto quarto decimo regni sui anno, regnavit Theudoaldus, filius eius, pro eo.
)'plicit liber tertius.
-9
$iber quartus
.. De obito Chrodigildis regina.
!gitur Chrodigildis regina, plena dierum bonisque operibus praedita, apud urbem Toronicam obiit tempore
!niuriosi episcopi. 1uae #arisius cum magno psallentio deportata, in sacrario basilicae sancti #etri ad latus
Chlodovechi regis sepulta est a filiis suis, Childebertho atque Chlothachario regibus. (am basilicam illam ipsa
constru'erat" in qua et Genuveifa beatissima est sepulta.
4. 1uod Chlothacharius fructuum eclesiis auferre voluit.
1uod Chlothacharius re' tertiam partem fructuum eclesiis auferre voluit.
Denique Chlothacharius re' indi'erat, ut omnes eclesiae regni sui tertiam partem fructuum fisco dissolverent.
1uod, licet inviti, cum omnes episcopi consensissent atque subscripsissent, viriliter hoc beatus !niuriosus
respuens, subscribere dedignatus est, dicens: %i volueris res Dei tollere, Dominus regnum tuum velociter aufret,
quia iniquum est, ut pauperes, quos tuo debes alere horreo, ab eorum stipe tua horrea repleantur. )t iratus contra
regem nec valedicens abscessit. Tunc commotus re', timens etiam virtutem beati ,artini, misit post eum cum
muneribus, veniam praecans et hoc quod fecerat damnans, simulque et rogans, ut pro se virtutem beati ,artini
antestites e'oraret.
-. De u'oribus ac filiis eius.
Denique ipse re' de diversis mulieribus septim filius habuit, id est de !ngunde Guntharium, Childericum,
Chariberthum, Gunthchramnum, %ig&berthum et Chlothsindam filiam" de 0regundem vero, sororem !ngundis,
Chilpericum" de Chunsinam habuit Chramnum. 1uae autem causa fuerit, ut u'oris suae sororem acciperet,
dicam. Cum iam !ngundem in coniugio accipisset et eam unico amore diligeret, suggestionem ab ea accepit,
dicentes: +ecit dominus meus de ancilla sua quod libuit et suo me stratui adscivit. (unc ad conplendam
mercide, quid famula tua suggerat, audiat dominus meus re'. #raecor, ut sorore meae, servae vestrae, utilem
atque habentem virum ordinare dignimini, unde non humilier, sed potius e'altata servire fidelius possem. 1uod
ille audiens, cum esset nimium lu'oriosus, in amore 0regundis incedit et ad villam, in qua ipsa resedebat, dirigit
eamque sibi in matrimonio sociavit. 1uae accepta, ad !ngundem rediens, ait: Tractavi mercidem illam inplere,
quam me tua dulcitudo e'petiit. )t requirens virum divitem atque sapientem, quem tuae sorori deberem
adiungere, nihil melius quam me ipsum inveni. !taque noveris, quia eam coniugem accepi, quod tibi displicere
non credo. 0t illa: 1uod bonum, inquid, videtur in oculis domini mei, faciat" tantum ancilla tua cum gratia
regis vivat. Guntharius vero, Chramnus atque Childericus vivente patre mortui sunt. )'itum vero Chramni in
posterum scripsimus. 0lboenus quoque re' $angobardorum Chlothsindam, filiam regis, accepit. ;biit autem
!niuriosus episcopus urbis Turonicae decimo et septimo episcopatus sui anno" cui :audinus e' domestico
Chlothachari regis successit, decimus se'tus post obitum beati ,artini.
5. De :rinctanorum comitibus.
Chanao quoque :rittanorum comes tres fratres suos interfecit. Volens autem adhuc ,acliavum interfecere,
conpraehensum atque catenis oneratum in carcere retinebat. 1ui per +ilicem (amneticum episcopum a morte
liberatus est. #ost haec iuravit fratri suo, ut ei fidelis esset" sed nescio quo casu sacramentum inrumpere voluit.
1uod Chanao sentiens, iterum eum persequebatur. 0t ille, cum se evadere non posse videret, post alium comitem
regiones illius fugit, nomen Chonomorem. *is cum sentiret persecutores eius adpropinquare, sub terra eum in
loculo abscondit, conponens desuper e' more tumulum parvumque ei spiraculum reservans, unde alitum
resumere possit. 0dvenientibus autem persecutoribus eius, di'erunt: )cceE hic ,acliavus mortuos atque
sepultus iacet. 1uod illi audientes atque gaudentes et super tumulum illum bibentes, renuntiaverunt fratri, eum
mortuum esse. 1uod ille audiens, regnum eius integrum accepit. (am semper :rittani sub +rancorum potestatem
post obitum regis Chlodovechi fuerunt, et comites, non regis appellati sunt. ,acliavus autem de sub terra
consurgens, Veneticam urbem e'petiit ibique tonsoratus et episcopus ordinatus est. ,ortuo autem Chanaone, hic
apostatavit, et dimissis capillis, u'orem, quam post clericatum reliquerat, cum regno fratris simul accepit, sed ab
episcopis e'communicatus est. Cui qualis fuerit interitus, sequenter scribemus. ;biit autem :audinus episcopus
anno se'to episcopatus sui. !n cuius loco Guntharius abba subrogatur, BV!!. post transitum sancti ,artini.
7. De sancto Gallo episcopo.
Denique cum beatus 1uintianus, sicut supra di'imus, ab hoc mundo migratus est, sanctus Gallus in eius
cathedram, rege opitulante, substitutus est. *uius tempore cum lues illa quam inguinariam vocant per diversas
regiones desaeviret et ma'ime tunc 0relatensim provinciam depopularet, sanctus Gallus non tantum pro se
quantum pro populo suo trepidus erat. Cumque die noctuque Dominum deprecaretur, ut vivens plebem suam
vastari non cernerit, per visum noctis apparuit ei angelus Domini, qui tam caesariem quam vestem in
similitudinem nivis candidam efferebat, et ait ad eum: :ene enim facis, o sacerdos, quod sic Dominum pro
populo tuo supplicas. )'audita est enim oratia tua" et ecceE eris cum populo tuo ab hac infirmitate liberatus,
nullusque te vivente in regione ista ab hac strage deperiet. (unc autem ne timeas" post octo vero annos time.
=nde manifestum fuit, transactis his annis eum a saeculo discessisse. )'pergefactus autem et Deo gratias pro hac
consolatione agens, quod eum per caelestem nuntium confortare dignatus est, rogationes illas instituit, ut media
quadragesima psallendo ad basilicam beati !uliam mart&ris itinere pedestri venirent. %unt autem in hoc itinere
quasi stadia -96. Tunc etiam in subita contemplatione parietes vel domorum vel ecclesiarum signari videbantur,
-<
unde a rusticis hic scriptos Thau vocabatur. Cum autem regiones illas, ut di'imus, lues illa consumeret, ad
civitatem 0rvernam, sancti Galli intercedente oratione, non attigit. =nde ego non parvam censeo gratiam, qui
hoc meruit, ut pastor positus oves suas devorari defendente Domino non videret. Cum autem ab hoc mundo
migrasset et ablutus in ecclesia deportatus fuisset, Cato presbiter continuo a clericis de episcopatu laudes accepit"
et omnem rem ecclesiae, tamquam si iam esset episcopus, in sua redegit potestate, ordinatores removet, ministros
respuit, cuncta per se ordinat.
9. De Catone presb&tero.
)piscopi tamen qui advenerant ad sanctum Gallum sepeliendum, postquam eum sepelierant, di'erunt Catoni
presbitero: Videmus, quia te valde diligit pars ma'ima populorum" veni, consenti nobis, et benedicentes
consecremus te ad episcopatum. 3e' vero parvulus est, et si qua tibi adscribitur culpa, nos suscipientes te sub
defensione nostra, cum proceribus et primis regni Theodovaldi regis agemus, ne tibi ulla e'citetur iniuria. (obis
quoque in tantum fideliter crede, ut spondeamus pro te omnia, etiamsi damni aliquid supervenerit, de nostris
propriis facultatibus id reddituros . 0d haec ille coturno vanae conflatus gloriae, ait: (ostis enim fama currente,
me ab initio aetatis meae semper religiose vi'isse, vacasse ieiuniis, elemosinis delectatum fuisse, continuatas
saepius e'ercuisse vigilias, psallentio vero iugi crebra perstitisse statione nocturna. (ec me dominus Deus meus
patitur ab hac ordinatione privari, cui tantum famulatum e'ibui. (am et ipsos clericati grados canonica sum
semper institutione sortitus. $ector decim annis fui, subdiaconatus officium quinque annis ministravi, diaconatui
vero quindecim annis mancipatus fui, presbiterii, inquam, honorem viginti annis potior. 1uid enim mihi nunc
restat, nisi ut episcopatum, quem fidelis servitus promeretur, accipiamD Vos igitur revertimini ad civitates
vestras, et si quid utilitati vestrae conpetit, e'ercete" nam ego canonice adsumpturus sum hunc honorem . *aec
audientes episcopi et in eum vanam gloriam e'secrantes, discesserunt.
<. De episcopatu Cautini.
!gitur cum consensu clericorum ad episcopatum electus, cum adhuc non ordinatus cunctis ipse praeesset, Cautino
archidiacono diversas minas intendere coepit, dicens: )go te removebo, ego te humiliabo, ego tibi multas neces
impendi praecipiam. Cui ille: Gratiam, inquid, tuam, domne piissime, habere desidero" quam si mereor, unum
tibi beneficium praestabo. %ine ullo enim labore tuo et absque ullo dolo ego ad regem pergam et episcopatum tibi
obtineam, nihil petens, nisi promerear gratiam tuam. 0t ille suspicans, eum sibi velle inludere, haec valde
despe'it. *ic vero cum se cerneret humiliari atque calumniae subieci, languore simulato et per noctem civitatem
egrediens, ad Theodovaldum regem petiit, adnuntians transitum sancti Galli. 1uod ille audiens vel qui cum eo
erant, convocatis sacerdotibus apud ,etensem civitatem, Cautinus archidiaconus episcopus ordinatur. Cum
autem venissent nuntii Catonis presbiteri, hic iam episcopus erat. Tunc e' iussu regis traditis ei clericis et omnia,
quae hi de rebus ecclesiae e'hibuerant, ordinatisque qui cum eodem pergere deberent episcopis et camerariis,
0rverno eum dire'erunt. 1ui a civibus et clericis libenter e'ceptus, episcopus 0rvernis est datus. Grandis postea
inter ipsum et Catonem presbiterum inimicitiae ortae sunt, quia nullus umquam potuit flectere Catonem, ut
episcopo suo subditus esset. (am et divisio clericorum facta est, et alii Cautino episcopo erant subditi, alii
Catoni presbitero" quod eis fuit ma'imum detrimentum. Cautinus autem episcopus videns, eum nulla ratione
posse flecti, ut sibi esset subditus, tam ei quam amicis eius vel quicumque ei consentiebant omnes res ecclesiae
abstulit reliquidque eos inanes ac vacuos. 1uicumque tamen e' ipsis ad eum convertebantur, iterum quod
perdiderant recipiebant.
/. De *ispanorum regibus.
3egnante vero 0gilane apud *ispaniam, cum populum gravissimo dominationis suae iugo adterriret, e'ercitus
imperatoris *ispanias est ingressus et civitates aliquas pervasit. !nterfecto autem 0gilane, 0thanagildus regnum
eius accepit. 1ui multa bella contra ipsum e'ercitum postea egit et eos plerumque devicit, civitatisque, quas male
pervaserant, e' parte auferens de potestate eorum.
>. De obitu Theudovaldo.
Theodovaldus vero cum iam adultus esset, Vuldetradam du'it u'orem. *unc Theodovaldum ferunt mali fuisse
ingenii, ita ut iratus cuidam, quem suspectum de rebus suis habebat, fabulam fingeret, dicens: %erpens
ampullam vino plenam repperit. #er huius enim os ingressus, quod intus habebatur avidus hausit. 0 quo inflatus
vino, e'ire per aditum, quo ingressus fuerat, non valebat. Veniens vero vini dominus, cum ille e'ire niteretur nec
possit, ait ad serpentem: G)vome prius quod ingluttisti, et tunc poteris abscidere liberH. 1uae fabula magnum ei
timorem atque odium praeparavit. %ub eo enim et :uccelenus, cum totam !taliam in +rancorum regno redigisset,
a (arsitae interfectus est, !taliam ad partem imperatoris captam, nec fuit qui eam ultra reciperet. %ub huius
tempore uvas in arbore quem savucum vocamus absque vitis coniunctione natas vidimus, et flores ipsorum
arborum, quae nigra, ut nostis, grana proferre solitae sunt, racimorum grana dederunt. Tunc et in circulum lunae
quintae stella e' adverso veniens introisse visa est. Credo, haec signa mortem ipsius regis adnuntiasse. !pse vero
valde infirmatus, a cinctura deorsum se iudecare non poterat. 1ui paulatim decidens, septimo regni sui anno
mortuos est, regnumque eius Chlothacharius re' accepit, copulans Vuldotradam, u'orem eius, stratui suo. %ed
increpitus a sacerdotibus, reliquit eam, dans ei Garivaldum ducem, dirigensque 0rvernus Chramnum, filium
suum.
.6. De rebellione %a'enum.
-/
)o anno rebellantibus %a'onibus, Chlothacharius re', commoto contra eos e'ercito, ma'imam eorum partem
delevit, pervagans totam Thoringiam ac devastans, pro eo quod %a'onibus solatium praebuissent.
... 1uod Catonem ad episcopatum Turonici petierunt.
1uod Catonem e' iussu regis ad episcopatum Turonici petierunt.
Decedente vero apud urbem Turonicam Guntharium episcopum, per emissionem, ut ferunt, Cautini episcopi
Cato presbiter ad gubernandam Turonicae urbis ecclesiam petebatur. =nde factum est, ut coniuncti clerici cum
$eubaste mart&rario et abbate cum magno apparatu 0rvernum properarent. Cumque Catoni regis voluntatem
patefecissent, suspendit eos a responso paucis diebus. *i vero regredi cupientes, dicunt: #ande nobis voluntatem
tuam, ut sciamus, quid debeamus sequi" alioquin revertimur ad propria. (on enim nostra te voluntate
e'petivimus, sed regis praeceptione. 0t ille, ut erat vanae gloriae cupidus, adunata pauperum caterva, clamorem
dari praecepit his verbis: Cur nos deseris, bone pater, filios, quos usque nunc edocastiD 1uis nos cibo potuque
reficiet, si tu abierisD 3ogamus, ne nos relinquas, quos alere consuesti. Tunc ille conversus ad clerum
Turonicum, ait: Videtis nunc, fratres dilectissimi, qualiter me haec multitudo pauperum diligit" non possum eos
relinquere et ire vobiscum. !stud hi responsum accipientes, regressi sunt Turonus. Cato autem amicitias cum
Chramno ne'uerat, promissionem ab eo accipiens, ut, si contigerit in articulo temporis illius regem mori
Chlotharium, statim eiecto Cautino ab episcopatu, iste praeponeretur ecclesiae. %ed qui cathedram beati ,artini
contemptui habuit, quam voluit non accepit" impletumque est in eo quod David cecinit, dicens: (oluit
benedictionem, et prolongabitur ab eo. )rat enim vanitatis coturno elatus, nullum sibi putans in sanctitate haberi
praestantiorem. (am quadam vice conductam pecuniam mulierem clamare fecit in ecclesia quasi per inergiam et
se sanctum magnum Deoque carum confiteri, Cautinum autem episcopum omnibus sceleribus criminosum
indignumque, qui sacerdotium debuisset adipisci.
.4. De 0nastasio presb&tero.
Denique Cautinus, adsumpto episcopatu, talem se reddidit, ut ab omnibus e'ecraretur, vino ultra modum deditus.
(am plerumque in tantum infundebatur potu, ut de convivio vi' a quattuor portaretur. =nde factum est, ut
ep&lenticus fieret in sequenti. 1uod saepius populis manifestum fuit. )rat enim et avaritiae in tantum incumbens,
ut, cuiuscumque possessionis fines eius termino adhaesissent, interitum sibi putaret, si ab eisdem aliquid non
minuisset. )t maioribus quidem cum ri'a et scandalo auferebat, a minoribus autem violenter diripiebat. 1uibus
et a quibus, ut %ollius noster ait, nec dabat pretia contemnens nec accipiebat instrumenta desperans. )rat enim
tunc temporis 0nastasius presbiter, ingenuus genere, qui per chartas gloriosae memoriae Chrodigildis reginae
proprietatem aliquam possidebat. 1uem plerumque conventum episcopus rogat suppliciter, ut ei chartas
supradictae reginae daret sibique possessionem hanc subderet. %ed ille cum voluntatem sacerdotis sui implere
differret eumque episcopus nunc blanditiis provocaret, nunc minis terreret, ad ultimum invitum urbi e'hiberi
praecepit ibique inpudenter teneri et, nisi instrumenta daret, iniuriis adfici et fame negari iussit. %ed ille virili
repugnans spiritu, numquam praebuit instrumenta, dicens, satius sibi esse ad tempus inaedia tabescere quam
sobolem in posterum miseram derelinqui. Tunc e' iussu episcopi traditur custodibus, ut, nisi has chartulas
proderet, fame necaretur. )rat enim ad basilicam sancti Cassii mart&ris cripta antiquissima abditissimaque, ubi
erat sepulchrum magnum e' marmore #hario, in quo grandaevi cuiusdam hominis corpus positum videbatur. !n
hoc sepulchro super sepultum vivens presbiter sepelitur operiturque lapide, quo prius sarchofagum fuit obtectum,
datis ante ostium custodibus. %ed custodes fidi, quod lapide premeretur, cum esset hiems, accenso igne, vino
sopiti calido, obdormiunt. 0t presbiter, tamquam novus !onas, velut de ventre inferi, ita de conclusione tumuli
Domini misericordiam flagitabat. )t quia spatiosum, ut di'imus, erat sarchofagum, etsi se integrum vertere non
poterat, manus tamen in parte qua voluisset libere e'tendebat. ,anabat enim e' ossibus mortui, ut ipse erat
solitus referre, fetor letalis, qui non solum e'terna, verum etiam interna viscerum quatiebat. Cumque pallium
aditus narium obseraret, quamdiu flatum continere poterat, nihil pessimum sentiebat" ubi autem se quasi
suffocari potabat, remoto paululum ab ore pallio, non modo per os aut nares, verum etiam per ipsas, ut ita dicam,
aures odorem pestiferum hauriebat. 1uid pluraD 1uando Divinitati, ut credo, condoluit, manum de'teram ad
spondam sarchofagi tendit, repperitque vectem, qui, decidente opertorio, inter ipsum ac labium sepulchri
remanserat. 1uem paulatim commovens, sensit, cooperante Dei adiutorio, lapidem amoveri. Verum ubi ita
remotum fuit, ut presbiter caput foris educeret, maiorem quo totus egreditur aditum liberius patefecit. !nterea
operientibus nocturnis tenebris diem nec adhuc usquequaque diffusis, ad alium criptae ostium petit. )rat enim
seris fortissimis clavisque firmissimis obseratum, verumtamen non erat ita levigatum, ut inter tabulas aspicere
homo non possit. 0d hos aditus presbiter caput reclinat advertitque hominem viam praetereuntem. *unc, licet
voce tenui, vocat. )'audit ille" nec mora, secure manu tenens, sudes ligneos, quibus serae continebantur, incidit
aditumque presbitero patefecit. 0t ille de nocte praeteriens, ad domum pergit, satis virum obsecrans, ne de hoc
cuiquam aliquid enarraret. Domum igitur suam ingressus, inquisitis chartis, quas ei memorata regina tradiderat,
ad Chlotharium regem defert, indicans, qualiter ab episcopo suo vivens sepulturae fuerat mancipatus,
stupescentibus autem omnibus et dicentibus, numquam vel (eronem vel *erodem tale facinus perpetrasse, ut
homo vivens sepulchro reconderetur. 0dvenit autem ad Chlotharium regem Cautinus episcopus, sed accusante
presbitero, victus confususque discessit. #resbiter autem, acceptis a rege praeceptionibus, res suas ut libuit
defensavit posseditque ac suis posteris dereliquit. !n Cautino autem nihil sancti, nihil pensi fuit. De omnibus
->
enim scripturis, tam ecclesiasticis quam saecularibus, adplene immunis fuit. !udaeis valde carus ac subditus erat,
non pro salute, ut pastoris cura debet esse sollicita, sed pro comparandis speciebus, quas, cum hic blandiretur et
illi se adulatores manifestissime declararent, maiori quam constabant pretio venundabant.
.-. De levitate ac malitia Chramni.
De levitate ac malitia Chramni, et de Cautino ac +irmino.
Chramnus vero his diebus apud 0rvernus resedebat. ,ultae enim causae tunc per eum inrationabiliter
gerebantur, et ob hoc acceleratus est de mundo" multum enim maledicebatur a populo. (ullum autem hominem
diligebat, a quo consilium bonum utilemque possit accipere, nisi collectis vilibus personis aetate iuvenele
fluctuantibus, eosdem tantummodo diligebat, eorumque consilium audiens, ita ut filias senatorum, datis
praeceptionibus, eisdem vi detrahi iuberet. +irminum a comitatum urbis graviter iniuriatum abegit et %alustium,
)uvodi filium, subrogavit. %ed +irminus cum socro sua eclesiam petiit. )rant autem quadraginsimae dies, et
Cautinus episcopus :rivatensim diocisim psallendo adire disposuerat iu'ta institutione sancti Galli, sicut supra
scripsimus. )gressus est igitur episcopus ab urbe cum magno fletu, metuens, ne alequid in itinere adversi
perferret. !ntendebat enim et ipse re' Chramnus moenas. 1ui dum iter ageret, misit re' !mnacharium et
%captharium primus de latere suo, dicens: !te et vi abstrahite +irminum Caesariamque, socrum eius, de eclesia.
Discendente vero episcopo cum psallentio, sicut supra memoravimus, hi qui missi fuerant a Chramno
ingrediuntur eclesiam ac +irminum Caesariamquae variis collucutionum dolis mulcere temptant. Verum ubi
diutissime alia e' aliis deambulantes per eclesiam conlocuntur et in hoc qui confugerant intenderent e' animo
quae dicebantur, ad regias aedis sacrae, quae tunc reseratae fuerant, adpropinquant. Tunc !mnacharius +irminum,
%captharius Caesariam adpraehensis inter brachia ab aeclesia eieciunt, paratis pueris, qui susciperent. 1uos
statim in e'ilio dire'erunt. %ed die altera depraessis somno costodibus, ipsi se liberos sentientes, ad beati !uliani
basilicam confugiunt, et sic ab e'ilio liberantur. 3es tamen eorum fisco conlatae sunt. Cautinus autem episcopus,
cum suspectus esset, quod et ipsi iniuriaretur, ac memoratum iter terens, equum haberet stratum, vidit postergum
hominis venientes cum caballis, qui ad occursum eius veniebant, et ait: Vae mihi, quia hi sunt quos Chramnus
dire'it ad me conpraehendendum . )t ascenso equite, relicto psallentio, solus usque in porticum basilicae sancti
!uliani, ambis urguens calcaneis cornipedem, pene e'animis percurrit. %ed nos haec narrantis, %alustii
sententiam, quam in detractaturibus historiografforum protulit, memoramus. 0it enim: 0rduum videtur res
gestas scribere: primum quod facta dictis e'aequanda sunt" deinde quia plerique quae delecta repraehenderis
malevolentia et invidia dicta putant. %ed coepta sequamur.
.5. 1uod Chlothacharius contra %a'ones abiit iterata vice.
!gitur Chlothacharius post mortem Theodovaldi cum regno +ranciae suscepisse atque eum circuiret, audivit a
suis in iterata insania efferviscere %a'onis sibique esse rebelles, et quod tributa, quae annis singulis consueverant
ministrare, contemnerent reddere. *is incitatus verbis, ad eos dirigit. Cumque iam prope terminum illorum esset,
%a'ones legatus ad eum mittunt, dicentes: (on enim sumus contemptoris tui, et ea quae fratribus ac neputibus
tuis reddere consuevimus non negamus, et maiora adhuc, si quaesieris, reddimus. =num tantum e'poscimus, ut
sit pa', ne tuus e'ercitus et noster populus conlidatur. *aec audiens Chlothacharius re', ait suis: :ene locuntur
hii homines. (on incedamus super eos, ne forte peccemus in Deum. 0t ille di'erunt: %cimus enim eos
mendacis nec omnino quod promiserint impleturus. )amus super eos. 3ursum %a'ones obtulerunt medietatem
facultatis suae, pacem petentes. )t Chlotharius ait suis: Dissistete, quaeso, ab his hominibus, ne super nos Dei
ira concitetur. 1uod illi non adquieverunt. 3ursum %a'ones obtulerunt vestimenta, pecora vel omni corpus
facultatis suae, dicentes: *aec omnia tollite cum medietatem terrae nostrae, tantum u'oris et parvolus nostros
relinquete liberos, et bellum inter nos non committatur. +ranci autem nec hoc adquiescere voluerunt. 1uibus ait
Chlothacharius re': Desistite, quaeso, desistite ab hac intentione. Verbum enim derictum non habemus" nolite
ad bellum ire, in quo disperdamini. Tamen si abire volueritis, spontania voluntate ego non sequar. Tunc illi ira
commoti contra Chlotharium regem, super eum inruunt, et scindentes tenturium eius ipsumque convitiis
e'asperantes ac vi detrahentes, interficere voluerunt, si cum illis abire deferret. *aec videns Chlotharius, invitus
abiit cum eis. 0t ille, inito certamine, ma'ima ab adversariis internitione caeduntur, tantaque ab utroque e'ercitu
multitudo caecidit, ut nec aestimare nec numerare paenitus possit. Tunc Chlotharius valde confusus pacem petiit,
dicens, se non sua voluntate super eos venisse. 1ua obtenta, ad propriam rediit.
.7. De episcopatu sancti )ufroni.
Turonici autem audientes, regressum fuisse regem de caede %a'onum, facto consensu in )ufronio presbitero, ad
eum pergunt. Data quoque suggestionem, respondit re': #raeciperam enim, ut Cato presbiter illuc ordinaretur"
et cur est spreta iussio nostraD 3esponderuntque: #etivimus enim eum, sed venire noluit. *aec illis dicentibus,
advenit subito Cato presbiter, depraecans regem, ut, eiecto Cautino, ipsum 0rverno iuberet institui. 1uod rege
inridente, petiit iterum, ut Turonus ordinaretur, quod ante dispe'erat. Cui re' ait: )go primum praecipi, ut
Turonus te ad episcopatum consecrarent, sed quantum audio, despectui habuisti ecclesiam illam" ideoque
elongaveris a dominatione eius. )t sic confusus abscessit. De sancto vero )ufronio interrogans, di'erunt, eum
nepotem esse beati Gregorii, cui supra meminimus. 3espondit re': #rima haec est et magna generatio. +iat
voluntas Dei et beati ,artini, electio compleatur. )t data praeceptione, octavos decimus post beatum ,artinum
sanctus )ufronius ordinatur episcopus.
56
.9. De Chramno.
De Chramno et satellitibus eius et malis quae gessit, vel qualiter Divione advenit.
Chramnus vero apud 0rvernus diversa, ut di'imus, e'ercebat mala, semper adversus Cautinum episcopum
invidiam tenens. )o tempore graviter egrotavit, ita ut capilli eius a nimia febre decederunt. *abebat autem tunc
secum virum magnificum et in omni bonitate perspicuum civem 0rvernum 0scovindum nomen, qui eum vi ab
hac malitia quaerebat avertere, sed non poterat. *abebat enim et $eonem #ectavinsim ad omnia mala
perpetranda gravem stimulum, qui nominis sui tamquam leo erat in omni cupiditate saevissimus. *ic fertur
quadam vice di'isse, quod ,artinus et ,arcialis confessoris Domini nihil fisci viribus utile reliquissent. %ed
statim percussus a virtute confessorum, surdus et mutus effectus, amens est mortuos. Venit enim miser ad
basilicam sancti ,artini Toronus celebravitque vigilias, dedit munera, sed non eum respe'it virtus consueta.
Cum ipsa enim qua venerat infirmitate regressus est. Chramnus ab 0rverno regressus, #ectavus civitatem venit.
=bi cum magna potentia resederet, seductus per malorum consilium, ad Childeberthum patruum suum transire
cupit, patri insidias parare disponens. !lle vero dolosae quidem, sed suscipere eum promittit, quem monere
spiritaliter debuerat, ne patri e'sisterit inimicus. Tunc per occultus nuntius inter se coniurati, contra Chlotharium
unanimiter conspirant. %ed nec memor fuit Childeberthus, quod, quotienscumque adversus fratrem suum egit,
semper confusus abscessit. Chramnus vero, hoc foedere inito, $imovicino rediit et illud, per quod prius
ambulaverat in regno patris sui, in sua dominatione redigit. Tunc 0rvernus populos infra murus tenebatur
inclusus, et diversis infirmitatibus oppraessus, graviter interibat. #orro Chlotharius re' duos filios suos, id est
Chariberthum et Gunthramnum, ad eum diriget. 1ui per 0rvernum venientes audientesque, quod in $emovicino
esset, usque ad montem quem (igrum nomen dicunt accedunt eumque repperiunt, figentesque tenturia, contra se
resederunt, mittentes legationem, ut res paternas, quas male pervaserat, reddere deberet" sin autem aliut, campum
praepararet ad bellum. Cumque ille patre subditum se esse confingeret diceretque: ;mne quod circuivi la'are
non potero, sed sub mea hoc potestate cum gratia patris mei cupio retenere, ille, ut proelium hoc inter ipsus
deiudicaret, postulant. Cumque moto utrique e'ercitu cum magno armorum apparatu ad bellum convenissent,
subito e'orta tempestas cum gravi curuscatione atque tonitruo eos, ne pugnarent, inibuit. 3edeuntes autem ad
castra, Chramnus dolosae per e'traneam personam patris mortem fratribus pronuntiat. )o enim tempore bellum
contra %a'ones, quod supra di'imus, gerebatur. 0t ille timentes, cum summa velocitate :urgundiam redierunt.
Chramnus vero cum e'ercitu post eos dirigens, usque civitatem Cavillonensim venit eamque obsedens
adquisivit. )'inde usque Divionensem castrum pertendit, ibique cum die dominico advenisset, quid gestum
fuerit, dicamus. )rat ibi tunc sanctus Tetricus episcopus, cui in superiori libellum memoriam fecimus. #ositis
clerici tribus libris super altarium, id est prophetiae, apostoli atque euangeliorum, oraverunt ad Dominum, ut
Chramnum quid evenirit ostenderit, aut, si ei felicitas succiderit aut certe se regnare possit, divina potentia
declararet" simulque unam habentes conibentiam, ut unusquisque in libro quod primum aperiebat hoc ad missas
et legeret. 0perto ergo primo omnium prophetarum libro, repperiunt: 0uferam maceriam eius, et erit in
dissolationem" pro eo quod debuit facere uvam, fecit autem lambruscam. 3eseratumque apostoli librum,
inveniunt: !psi enim diligenter scitis, fratres, quia dies Domini sicut fur in nocte ita veniet. Cum di'erint: #a' et
securitas, tunc repentinus superveniet illis interitus, sicut dolores parturientes, et non effugient. Dominus autem
per euangelium ait: 1ui non audit verba mea, adsimilabitur viro stulto, qui aedificavit domum suam super
arenam" discendit pluvia, advenerunt flumina, flaverunt venti et inruerunt in domum illam, et cecidit, et facta est
ruina eius magna. Chramnus vero ad basilicas ab antedicto sacerdote susceptus est, ibique panem comedens, ad
Childeberthum pertendit. !nfra murus tamen Divionensis non est permissus intrare. +ortiter tunc re' Chlotharius
contra %a'ones decertabat. %a'ones enim, ut adserunt, per Childeberthum commoti atque indignantes contra
+rancos superiore anno, e'euntesque de regione sua in +rancia venerant et usque Divitiam civitatem praedas
egerunt nimiumque grave scelus perpetrati sunt.
.<. 1uod Chramnus ad Childeberthum transiit.
Tunc Chramnus, iam accepta Filiacharii filia, #arisius accedens, secum Childeberthum regem constringit in fide
atque caritate, iurans, se patri esse certissimum inimicum. Childeberthus autem re', dum Chlotharius contra
%a'ones decertaret, in campaniam 3emensim accedit, et usque 3emus civitatem properans, cuncta predis atque
incendio devastavit. 0udierat enim, fratrem suum a %a'onibus fuisse perimtum, et regno suo cuncta subici
aestimans, quae adire potuit universa pervasit.
./. De 0ustrapio duce.
Tunc et 0ustrapius du' Chramnum metuens, in basilica sancti ,artini confugit. Cui tali in tribulatione posito
non defuit divinum au'ilium. (am cum Chramnus ita eum constringi iussit, ut nullus illi alimenta praebere
praesumerit, et ita arcius custodiretur, ut nec aquam quidem ei aurire liceret, quo facilius conpulsus inaedia ipse
sponte sua de basilicam sancta periturus e'iret, accedens quidam vasculum illi cum aqua simevivo detulit ad
putandum. 1uo accepto, velociter iude' loci advolavit ereptumque de manu eius terrae diffudit. 1uod velo' Dei
ultio et beati antestetis virtus est subsecuta. )am namque die iude' qua ista gesserat correptus a febre, nocte
media e'piravit, nec pervenit in crastino ad illam horam, qua in basilica sancti poculum de manu e'cusserat
fugitivi. #ost istud miraculum omnes ei opolentissime quae erant necessaria detulerunt. 3edeunte autem in
regnum suum rege Chlothario, magnus cum eo est habitus. Tempore vero eius ad clericatum accedens, apud
5.
%ellensim castrum, quod in #ectava habitur diocisi, episcopus ordenatur" futurum, ut, decedente #ientio antestite,
qui tunc #ectavam regebat eclesiam, ipse succederet. %ed re' Chariberthus in aliut vertit sententiam. Denique
cum #ientius episcopus ab hac luce migrasset, apud #arisius civitatem #ascentius, qui tunc abba erat basilicae
sancti *elari, ei succedit e' iussu regis Chariberthi, clamante 0ustrapio, sibi hunc redebere locum. %ed parum ei
iactati profuere sermones. !pse quoque regressus ad castrum suum, mota super se Theifalorum seditione, quos
saepe gravaverat, lancea sauciatus crudiliter vitam finivit. Dioceses vero suas eclesia #ectava recipit.
.>. De obitu sancti ,edardi episcopi.
Tempore quoque Chlothari regis sanctus Dei ,edardus episcopus, consummato boni operis cursu et plenus
dierum, sanctitate praecipuus, diem obiit. 1uem Chlotharius re' cum summo honore apud %essionas civitatem
sepelivit et basilicam super eum fabricare coepit, quam postea %igiberthus, filius eius, e'plevit atque conposuit.
0d cuius beatum sepulchrum vidimus vinctorum conpedes atque catenas disruptas confractasque iacere" quae
usque hodie in testimonium virtutis eius ad ipsum beati sepulchrum reservantur. %ed ad superiora redeamus.
46. De obitu Childeberthi et interitu Chramni.
Childeberthus igitur re' aegrotare coepit, et cum diutissime apud #arisius lectulo decubasset, obiit et ad
basilicam beati Vincenti, quam ipse constru'erat, est sepultus. Cuius regnum et thesauros Chlotharius re'
accepit" Vulthrogotham vero et filias eius duas in e'ilium posuit. Chramnus autem patri repraesentatur, sed
postea infidelis e'titit. Cumque se cerneret evadere non posse, :rittanias petiit, ibique cum Chonoobro
:rittanorum comite ipse vel u'or eius ac filiae latuerunt. Filiacharius autem, socer eius, ad basilica sancti
,artini confugit. Tunc sancta basilica a peccatis populi ac ludibria, quae in ea fiebant, per Filiacharium
coniugemque eius succensa est" quod non sine gravi suspirio memoramus. %ed et civitas Toronica ante annum
iam igne consumpta fuerat, et totae eclesiae in eadem constructae desertae relictae sunt. #rotinus beati ,artini
basilica, ordinante Chlothario rege, ab stagno cooperta est et in illa ut prius fuerat elegantia reparata. Tunc duae
acies locustarum apparuerunt, quae per 0rvernum atque $imovicinum transeuntes, ut ferunt, 3omaniacum
campum venerunt, in quo, proelium inter se actum, ma'ime sunt conlisae. Chlotharius autem re' contra
Chramnum frendens, cum e'ercitu adversus eum in :rittanias dirigit. %ed nec ille contra patrem egredi timuit.
Cumque in unum campum conglobatus uterque resederet e'ercitus et Chramnus cum :rittanis contra patrem
aciem instru'isset, incumbente nocte a bello cessatum est. )a quoque nocte Chonoober :rittanorum comes dicit
ad Chramnum: !niustum censeo te contra patrem tuum debere egredi. #ermitte me hac nocte, ut inruam super
eum ipsumque cum toto e'ercitu prosternam. 1uod Chramnus, ut credo virtute Dei praeventus, fieri non
permisit. ,ane autem facto, uterque commoto e'ercitu ad bellum contra se properant. !batque Chlotharius re'
tamquam novus David contra 0bsolonem filium pugnaturus, plangens atque dicens: 3espice, Domine, de caelo
et iudica causam meam, quia iniuste a filio iniurias patior. 3espice, Domine, et iudica iuste, illudque inpone
iudicium, quod quondam inter 0bsalonem et patrem eius David posuisti. Confligentes etenim pariter,
:rittanorum comes terga vertit ibique et caecidit. Denique Chramnus fugam iniit, naves in mare paratas habens"
sed dum u'orem vel filias liberare voluit, ab e'ercitu patris oppraessus, captus atque legatus est. 1uod cum
Chlothario regi nuntiatum fuisset, iussit eum cum u'ore et filiabus igni consumi. !nclusique in tugurium
cuiusdam pauperculae, Chramnus super scamnum e'tensus orario sugillatus est" et sic postea super eos incensa
casula, cum u'ore et filiabus interiit.
4.. De obitu Chlothachari regis.
3e' vero Chlotharius anno quinquaginsimo primo regni sui cum multis muneribus limina beati ,artini e'petiit,
et adveniens Toronus ad sepulchrum antedicti antestetis, cunctas actiones, quas fortassis neglegenter egerat,
replicans et orans cum grande gemitu, ut pro suis culpis beatus confessor Domini misericordiam e'oraret et ea
quae inrationabiliter conmiserat suo obtentu dilueret, e'inde regressus, quinquaginsimo primo regni sui anno,
dum in Cotiam silvam venationem e'erceret, a febre corripitur, et e'inde Conpendio villa rediit. !n qua cum
graviter ve'aretur a febre, aiebat: FaE 1uid potatis, qualis est illi re' caelestis, qui sic tam magnos regis
interfecitD !n hoc enim taedio positus, spiritum e'alavit. 1uem quattuor filii sui cum magno honore %essionas
deferentes, in basilica beati ,edardi sepelierunt. ;biit autem post unum decurrentes anni diem, quod Chramnus
fuerat interfectus.
44. Divisio regni inter filios eius.
Chilpericus vero post patris funera thesaurus, qui in villa :rannacum erant congregati, accepit et ad +rancos
utiliores petiit ipsusque muneribus mollitus sibi subdidit. )t mo' #arisius ingreditur sedemque Childeberthi regis
occupat" sed non diu ei hoc licuit possedere" nam coniuncti fratres eius eum e'inde repulerunt, et sic inter se hii
quattuor, id est Chariberthus, Gunthramnus, Chilpericus atque %igiberthus, divisionem legitimam faciunt.
Deditque sors Charibertho regnum Childeberthi sedemque habere #arisius, Gunthramno vero regnum
Chlodomeris ac tenere sedem 0urilianensem, Chilperico vero regnum Chlothari, patris eius, cathedramque
%essionas habere, %&gibertho quoque regnum Theuderici sedemque habere 3emensim.
4-. 1uod %igiberthus contra Chunus abiit.
1uod %igiberthus contra Chunus abiit, et Chilpericus civitates eius pervasit.
(am post mortem Chlothari regis Chuni Gallias appetunt, contra quos %ig&berthus e'ercitum dirigit, et gestum
contra eos bellum, vicit atque fugavit. %ed postea re' eorum amicitias cum eodem per legatus meruit. Dum
54
autem cum eis esset turbatus %ig&berthus, Chilpericus, frater eius, 3emus pervadit et alias civitates, quae ad eum
pertenebant, abstulit. )' hoc enim inter eos, quod peius est, bellum civile surre'it. 3ediens autem %ig&berthus
victur a Chunis, %essionas civitatem occupat, ibique inventum Theodoberthum, Chilperici regis filium,
adpraehendit et in e'ilio transmittit. 0ccedens autem contra Chilpericum, bellum commovit" quo victo atque
fugato, civitatis suas in sua dominatione restituit. Theodoberthum vero, filium eius, apud #onticonem villam
custodire iussit per annum integrum" quem postea, ut erat clemens, muneribus ditatum patri reddidit sanum, data
tamen sibi sacramenta, ne umquam contra eum agere deberet. 1uod postea, peccatis facientibus, est inruptum.
45. De patriciato Celsi.
Cum autem Gunthchramnus re' regnum partem, sicut fratris sui, obtenuisset, amoto 0groecola patricio, Celsum
patriciatus honori donavit, virum procerum statu, in scapulis validum, lacertu robustum, in verbis tumidum, in
responsis oportunum, iuris lectione peritum" cui tanta deinceps habendi cupiditas e'titit, ut saepius aeclesiarum
res auferens suis ditionibus subiugaret. (am cum audisset quadam vice !saiae prophetae lectionem in aeclesia
legi, in qua ait: Vae his qui coniungunt domum ad domum et agrum ad agrum copolant usque ad terminum loci,
e'clamasse fertur: !ncongruae hoc" vae mihi et filiis meisE %ed reliquit filium, qui absque liberis functus,
ma'imam partem facultatis aeclesiis, quas pater e'poliaverat, derelinquit.
47. De u'oribus Gunthchramni.
Gunthchramnus autem re' bonus primo Venerandam, cuiusdam suorum ancillam, pro concubina toro subiun'it"
de qua Gundobadum filium suscepit. #ostea vero ,arcatrudem, filiam ,agnarii, in matrimonium accepit.
Gundobadum vero filium suum 0urilianis transmisit. 0emula autem ,arcatrudis post habitum filium in huius
morte crassatur" transmissum, ut aiunt, venenum in potu maedificavit. 1uo mortuo, ipsa iudicio Dei filium, quem
habebat, perdidit et odium regis incurrit, demissaque ab eodem, ne multo post tempore mortua est. #ost quam
0usterchilde cognomento :obillam accepit, de qua iterum duos filios habuit, duorum senior Chlotharius, minor
Chlodomeris dicebatur.
49. De u'oribus Chariberthi.
#orro Chariberthus re' !ngobergam accepit u'orem, de qua filiam habuit, quae postea in Ganthia virum
accipiens est deducta. *abebat tunc temporis !ngoberga in servitium suum duas puellas pauperis cuiusdam filias,
quorum prima vocabatur ,arcovefa, relegiosa veste habens, alia vero ,erofledis" in quarum amore re' valde
detenebatur. )rant enim, ut di'imus, artificis lanariae filiae. 0emula e' hoc !ngoberga, quod a rege diligerentur,
patrem secretius operare fecit, futurum, ut, dum haec re' cerneret, odio filias eius haberet. 1uo operante, vocavit
regem. !lle autem sperans aliquid novi videre, aspicit hunc eminus lanas regias conponentem. 1uod videns,
commotus in ira, reliquid !ngobergam et ,erofledem accepit. *abuit et aliam puellam opilionis, id est pastoris
ovium, filiam, nomen Theudogildem, de qua et filium fertur habuisse, qui ut processit e' alvo, protinus delatus
est ad sepulchrum. *uius regis tempore apud urbem %anctonicam $eontius, congregatis provinciae suae
episcopis, )merium ab episcopatu depulit, adserens, non canonice eum fuisse huic honore donatum. Decretum
enim regis Chlotharii habuerat, ut absque metropolis consilium benediceretur, quia non erat praesens. 1uo
eiecto, consensum fecere in *eraclium tunc :urdigalensis urbis presbiterum" quod regi Charibertum subscriptum
propriis manibus per nuncupatum presbiterum transmiserunt. 1ui veniens Toronus, rem gestam beato )ufronio
pandit, depraecans, ut hoc consensum subscribere dignaretur" quod vir Dei manifeste respuit. !gitur postquam
presbiter #arisiacae urbis portas ingressus regis praesentiam adiit, haec affatus est: %alvae, re' gloriosae. %edis
enim apostolica eminentiae tuae salutem mittit uberrimam. Cui ille: (umquid, ait, tu 3omanam adisti urbem,
ut papae illius nobis salutem deferasD #atris, inquid presbiter, tui $eontius cum provincialibus suis tibi
salutem mittit, indicans C&mulum, C sic enim vocitare consueverant )merium in infantia sua C eiectum ab
episcopatu, pro eo quod, praetermissa canonum sanctione, urbis %anctonicae episcopatum ambivit. !deoque
consensum ad te dire'erunt, ut alius in loco eius substituatur" quo fiat, ut, dum transgressores canonum
regulariter arguuntur, regni vestri potentia aevis proli'ioribus propagitur. *aec eo dicente, frendens re', eum a
suis conspectibus e'trahi iussit, et plaustro spinis oppleto inponi desuper et in e'ilium trudi praecipit, dicens:
#otasne, quia non est super quisquam de filiis Chlothari regis, qui patris facta custodiat, quod hi episcopum,
quem eius volontas elegit, absque nostrum iuditio proieceruntD )t statim directis viris relegiosis, episcopum in
loco restituit, dirigens etiam quosdam de camarariis suis, qui, e'actis $eontio episcopo mille aureis, reliquos
iu'ta possibilitatem condempnavit episcopos. )t sic principis est ulta iniuria. #ost haec ,arcoveifa, ,erofledis
scilicet sororem, coniugio copulavit. #ro qua causa a sancto Germano episcopo e'comunicatus uterque est. %ed
cum eam re' relinquere nollit, percussa iuditio Dei obiit. (e multo post et ipse re' post eam decessit. Cuius post
obitum Theodogildis, una reginarum eius, nuntius ad Gunthchramnum regem dirigit, se ultro offerens
matrimonio eius. 1uibus re' hoc reddidit in responsis: 0ccedere ad me ei non pigeat cum thesauris suis. )go
enim accipiam eam faciamque magnam in populis, ut scilicet maiorem mecum honorem quam cum germano
meo, qui nuper defunctus est, potiatur. 0t illa gavisa, collectis omnibus, ad eum profecta est. 1uod cernens re',
ait: 3ectius est enim, ut hi thesauri penes me habeantur, quam post hanc, quae indigne germani mei torum
adivit. Tunc, ablatis multis, paucis relictis, 0relatinsi eam monasthirio distinavit. *aec vero aegre adquiescens
ieiuniis ac vigiliis adfici, per occultus nuntios Gothum quendam adivit, promittens, si se in *ispaniis deductam
coniugio copularet, cum thesauris suis de monasthirio egrediens, libenti eum animo sequeretur. 1uod ille, nihil
5-
dubitans, repromisit. Cumque haec, collictis rebus factisque volucris, a cenobio pararet egredi, antecepavit
voluntatem eius industria abbatissae, depraehensamque fraudem, eam graviter caesam custodiae mancipare
praecipit" in qua usque ad e'itum vitae praesentis, non mediocribus adtrita passionibus, perduravit.
4<. 1uod %igiberthus :runichildem accepit.
#orro %ig&berthus re' cum videret, quod fratres eius indignas sibimet u'ores acciperent et per vilitatem suam
etiam ancillas in matrimonio sociarent, legationem in *ispaniam mittit et cum multis muneribus :runichildem,
0thanagilde regis filiam, petiit. )rat enim puella elegans opere, venusta aspectu, honesta moribus atque decora,
prudens consilio et blanda colloquio. 1uam pater eius non denegans, cum magnis thesauris antedicto rege
transmisit. !lle vero, congregatus senioribus secum, praeparatis aepulis, cum inminsa laetitia atque iocunditate
eam accepit u'orem. )t quia 0rrianae legi subiecta erat, per praedicationem sacerdotum atque ipsius regis
commonitionem conversa, beatam in unitate confessa Trinitatem credidit atque chrismata est. 1uae in nomine
Christi catholica perseverat.
4/. De u'oribus Chilperici.
1uod videns Chilpericus re', cum iam plures haberet u'ores, sororem eius Galsuintham e'petiit, promittens per
legatus se alias relicturum, tantum condignam sibi regisque prolem mereretur accipere. #ater vero eius has
promissiones accipiens, filiam suam, similiter sicut anteriorem, ipsi cum magnis opibus distinavit. (am
Galsuintha aetate senior a :runichilde erat. 1uae cum ad Chilpericum regem venisset, cum grande honore
suscepta eiusque est sociata coniugio" a quo etiam magno amore diligebatur. Detulerat enim secum magnos
thesauros. %ed per amorem +redegundis, quam prius habuerat, ortum est inter eos grande scandalum. !am enim
in lege catholica conversa fuerat et chrismata. Cumque se regi quaereretur assiduae iniurias, perferre diceretque,
nullam se dignitatem cum eodem habere, petiit, ut, relictis thesauris quos secum detulerat, libera redire
permitteretur ad patriam. 1uod ille per ingenia dissimulans, verbis eam lenibus demulsit. 0d e'tremum enim
suggillari iussit a puero, mortuamque repperit in strato. #ost cuius obitum Deus virtutem magnam ostendit.
$&ghnus enim ille, qui fune suspensus coram sepulchrum eius ardebat, nullo tangente, disrupto fune, in
pavimento conruit et, fugientem ante eum duritiam pavimenti, tamquam in aliquod molle elimentum discendit,
atque medius est suffossus nec omnino contritus. 1uod non sine magno miraculo videntibus fuit. 3e' autem cum
eam mortuam deflessit, post paucos dies +redegundem recepit in matrimonio. #ost quod factum reputantes ei
fratres, quod sua emissione antedicta regina fuerit interfecta, eum a regno deieciunt. *abebat autem tunc
Chilpericus tres filius de 0udovera priore regina sua, id est Theudoberthum, cui supra meminimus, ,erovechum
atque Chlodovechum. %ed ad coepta redeamus.
4>. De secundo %igiberthi contra Chunus bellum.
Chuni vero iterum in Gallias venire conabantur. 0dversum quos %&giberthus cum e'ercitu dirigit, habens secum
magnam multitudinem virorum fortium. Cumque confligere deberent, isti magicis artibus instructi, diversas eis
fantasias ostendunt et eos valde superant. +ugiente autem e'ercitu %ig&berthi, ipsi inclusus a Chunis retenebatur,
nisi postea, ut erat elegans et versutus, quos non potuit superare virtute proelii, superavit arte donandi. (am,
datis muneribus, foedus cum rege iniit, ut omnibus diebus vitae suae nulla inter se proelia commoverint" idque ei
magis ad laudem quam ad aliquid pertinere opproprium iusta ratione pensatur. %ed et re' Chunorum multa
munera regi %ig&bertho dedit. Vocabatur enim gaganus. ;mnes enim regis gentes illius hoc appellantur nomine.
-6. 1uod 0rverni ad capiendam 0rilatensim abierunt.
1uod 0rverni ad capiendam 0rilatensim urbem e' iussu %igiberthi regis abierunt.
%ig&berthus vero re' 0relatinsim urbem capere cupiens, 0rvernus commovere praecipit. )rat enim tunc
+irminus comes urbis illius, qui cum ipsis in capite abiit. %ed et de alia parte 0dovarius cum e'ercitu advenit.
!ngressique urbem 0relatinsim, sacramenta pro parte %ig&berthi regis e'egerunt. 1uod cum Gunthchramnus re'
conperisset, Celsum patricium cum e'ercitu illuc dirigit. 1ui abiens, 0vennicam urbem abstulit. 0ccedens autem
0relate et vallans eam, inpugnare e'ercitum %ig&berthi, qui infra murus contenebatur, coepit. Tunc %abaudus
episcopus di'it ad eos: )gredimini foris et inite certamen, quia non poteritis sub murorum conclusione degentes
neque nos neque urbis istius subiecta defendere. 1uod si vos Deo propitio illos devincitis, nos fidem, quam
promisimus, custodimus" si vero illi contra vos invaluerent, ecce reseratas repperietis portasE !ngrediemini, ne
pereatis. *oc illi dolo delusi, egressi foris, bellum parant. %ed superati ab e'ercitu Celsi, fugam iniunt
venientesque ad urbem, portas repperiunt obseratas. Cumque e'ercitus a tergo iaculis foderetur operireturque
lapidibus ab urbanis, ad amnem 3hodanum dirigunt, ibique pannis superpositi, ulteriorem ripam e'petunt. %ed
multus e' his violentia amnis direptos enegavit, fecitque 3hodanus tunc 0rvernis, quod fecisse quondam %emoes
legitur de Troianis: Correpta sub undis %cuta virum galeasque et fortia corpora volvit. 0pparent rari nantes in
gurgite vasto. 1ui vi' nandi, ut di'imus, inpulso parmarumque adiuti amminiculo, litoris alterius plana
contingere potuerunt. 1ui nudati a rebus, ab equitibus distituti, non sine grande contumelia patriae restituti sunt.
+irmino tamen et 0dovario discedendi via indulta est. ,agni ibi tunc viri e' 0rvernis non solum torrentes
impetu rapti, verum etiam gladiorum ictibus sunt prostrati. 0c sic Gunthchramnus re', recepta urbe illa, iu'ta
consuetudinem bonitatis suae 0vennicam ditionibus fratres sui restituit.
-.. De Tauredune castro et aliis signis.
55
!gitur in Galliis magnum prodigium de Taureduno castro apparuit. %uper 3hodanum enim fluvium collocatum
erat. 1ui cum per dies amplius se'aginta nescio quem mugitum daret, tandem scissus atque separatus mons ille
ab alio monte sibi propinquo, cum hominibus, eclesiis opibusque ac domibus in fluvium ruit, e'clusaque amnis
illius litora, aqua retrorsum petiit. $ocus etenim ille ab utraque parte a montibus concluserat, inter quorum
angustias torrens defluit. !nundans ergo superiorem partem, quae ripae insedebant operuit atque delevit.
0dcumulata enim aqua erumpens deursum, inopinatus repperiens homines, ut desuper fecerat, ipsos enegavit,
domus evertit, iumenta delevit et cuncta quae litoribus illis insedebant usque ad !enubam civitatem violenta
atque subita inundatione deripuit atque subvertit. Traditur a multis, tantam congeriem inibi aquae fuisse, ut in
antedictam civitatem super muros ingrederetur. 1uod dubium non est, quia, ut di'imus, 3hodanus in locis illius
inter angustias montium defluit, nec habuit in latere, cum fuit e'clusus, quo se deverteret. Commotumque
montem, qui descenderat, adsemel erupit et sic cuncta delevit. 1uod cum factum fuisset, triginta monachi, unde
caster ruerat, advenerunt, et terram illam, quae monte deruente remanserat, fodientes, aes sive ferrum repperiunt.
1uod dum agerent, mugitum montes, ut prius fuerat, audierunt. %ed dum a saeva cupiditate retenerentur, pars illa
quae nondum deruerat super eos cecidit, quos operuit atque interfecit, nec ultra inventi sunt. %imiliter et ante
cladem 0rvernam magna regionem illam prodigia terruerunt. (am plerumque tres et quattuor splendores magni
circa solem apparuerunt, quod rustici soles vocabant, dicentes: )cce tres vel quattuor soles in caelumE 1uadam
tamen vice in Ialendis ;ctobribus ita sol obscuratus apparuit, ut nec quarta quidem pars in eodem lucens
remaneret, sed teter atque decolor apparens, quasi saccus videbatur. (am et stilla, quam quidam comiten vocant,
radium tamquam gladium habens, super regionem illam per annum integrum apparuit, et caelum ardere visum
est, et multa alia signa apparuerunt. !n eclesia vero 0rverna, dum matutinae caelebrarentur vigiliae in quadam
festivitate, aves coredallus, quam alaudam vocamus, ingressa, omnia luminaria quae lucebant, alis superpositis in
tanta velocitate e'tinguit, ut putaris, ea in unius hominis manu posita aquae fuisse submersa" in sacrarium autem
sub velo transiens, cicindelum e'tinguere voluit" sed ab ostiariis prohibita atque occisa est. %imili et in basilica
beati 0ndreae de lichinis lucentibus avis alia fecit. !am vero adveniente ipsa clade, tanta strages de populo per
totam regionem illam facta est, ut nec numerare possit, quantae ibidem ceciderunt legiones. (am cum iam
sarcofagi aut tabulae defecissent, decim aut eo amplius in unam humi fossam sepeliebantur. (umerati sunt autem
quadam dominica in una beati #etri basilicam tricenta defunctorum corpora. )rat enim et ipsa mors subita. (am
nascente in inguene aut in ascella vulnus in modum serpentis, ita interficiebatur homo ille a veneno, ut die altera
aut tercia spiritum e'alaret. %ed et sensum vis illa veneni auferebat ab homine. Tunc et Cato presbiter mortuos
est. (am cum de hac lue multi fugissent, ille tamen populum sepeliens et missas viritim dicens, numquam ab eo
loco discessit. *ic autem presbiter multae humanitatis et satis dilectur pauperum fuit" et credo, haec causa ei, si
quid superbiae habuit, medicamentum fuit. Cautinus autem episcopus cum diversa loca, hanc cladem timens,
circuisset, ad civitatem regressus est" et haec incurrens, parasciven passiones dominicae obiit. (am ipsa hora et
Tetradius, consubrinus eius, mortuus est. Tunc et $ugdunum, :itore', Cabillonum atque Divione ab hac
infirmitate valde depopulatae sunt.
-4. De !uliano monacho.
)rat tunc temporis apud 3andanensim monasterium civitatis 0rvernae presbiter praeclarae virtutis !ulianus
nomine, vir magnae abstinentiae, qui neque vinum neque ullum pulmentum utebatur, cilicio omni tempore sub
tunicam habens, in vigiliis promtus, in oratione assiduus" cui inerguminos curare, caecos illuminare vel reliquas
infirmitates depellere per invocationem dominici nominis et signaculum sanctae crucis facile erat. !dem cum
stando pedes ab humore haberet infectos et ei diceretur, cur contra possibilitatem corporis semper staret, dicere
cum ioco spirituali erat solitus: +aciunt opus meum, dum et vita comis est, nec me eorum sustentatio, Domino
iubente, relinquid . (am videmus eum quadam vice in basilica beati !uliam mart&ris inerguminum verbo tantum
curasse. 1uartanariis et aliis febribus saepe per orationem remedia conferebat. 1ui sub hoc tempore lues dierum
atque virtutum plenus e' hoc mundo est adsumptus in requie.
--. De %unniulfo abbate.
Transiet tunc et abba monasterii ipsius, cui %unniulfus successit, vir totius simplicitatis et caritatis. (am
plerumque hospitum pedes ipse abluebat manibusque ipse tergebat: unum tantum, quod gregem commissum non
timore, sed supplicatione regebat. !pse quoque referre erat solitus, ductum se per visum ad quoddam flumen
igneum, in quo ab una parte litoris concurrentes populi ceu apes ad alvearia mergebantur" et erant alii usque ad
cingulum, alii vero usque ascellas, nonnulli usque mentum, clamantes cum fletu se vehementer aduri. )rat enim
et pons super fluvium positus ita angustus, ut vi' unius vestigii latitudinem recipere possit. 0pparebat autem et
in alia parte litoris domus magna, e'trinsecus dealbata. Tunc his qui cum eo erant, quid sibi haec velint,
interrogat. 0t illi di'erunt: De hoc enim ponte praecipitabitur, qui ad distringendum commissum gregem fuerit
repertus ignavus" qui vero strenuus fuerit, sine periculo transit et inducitur laetus in domum quam conspicis
ultra. *aec audiens, a somno e'cutitur, multo deinceps monachis severior apparens.
-5. De :urdigalense monacho.
1uid etiam apud quendam monasterium eo tempore actum sit, pandam" nomen autem monachi, quia superest,
nominare nolo, ne, cum haec scripta ad eum pervenerit, vanam incurrens gloriam reviliscat. 1uidam iuvenis ad
monasterium veniens, abbati se commendavit, ut in Dei servitium degeret. Cui ille cum multa obiceret, dicens,
57
durum esse servitium illius loci, nec omnino tanta possit implere, quanta ei iungebantur: se omnia impleturum,
invocato nomine Domini, pollicetur. %icque collectus est ab abbate. +actum est autem post paucos dies, dum in
humilitate atque sanctitate se in omnibus e'iberet, ut e'pellentes monachi de horrea anonas quasi choros !!! ad
solem siccare ponerent, quas huic custodire praecipiunt. Dum autem, reficientibus aliis, hic ad custodiam
resideret anonae, subito nubilatum est caelum, et ecceE imber validus cum rumore venti festinus ad anonae
congeriem propinquabat. 1uod cernens monachus, quid ageret, quid faceret, nesciebat. Tractans autem, quod, si
ceteros vocaret, prae multitudine hoc recondire ante pluviam in horrea non valerent, cuncta postposita, ad
orationem convertitur, Dominum deprecans, ne super triticum illud imbris illius gutta descenderet. 1uod cum se
terrae deiciens e'oraret, divisa est nubis, et circa anonam pluvia valde diffusa est, nullum granum tritici, si dici
fas est, humectans. Cumque reliqui monachi cum abbate haec consentientes, velociter ut anonam collegerent
advenissent, cernunt hoc miraculum, requirentesque custodem, inveniunt haut procul harene deiectum orantem.
1uod videns abbas, se post eum prosternit, et pertranseunte pluvia, consumata oratione, vocat, ut surgeret" quem
apprehensum verberibus agi praecepit, dicens: ;portet enim te, fili, in timore et servitio Dei humiliter crescere,
non prodigiis atque virtutibus gloriari. 3eclusumque in cellulam septem dies eum sicut culpabilem ieiunare
praecepit, quo ab eo vanam gloriam, ne ei aliquid impedimentum generaret, averteret. (unc autem idem
monachus, ut a fidelibus viris cognovimus, in tanta abstinentia est devotus, ut in diebus quadragesimae nullum
alimentum panis accipiat, nisi tantum die tertia plenum calicem thisinae hauriat. 1uem Dominus, orantibus
vobis, usque vitae consumationem, ut sibi placeat, custodire dignetur.
-7. De episcopatu 0biti 0rverni.
Defuncto igitur, ut di'imus, apud 0rvernum Cautino episcopo, plerique intendebant propter episcopatum,
offerentes multa, plurima promittentes. (am )ufrasius presbiter, filius quondam senatoris )uvodi, susceptas a
!udaeis species magnas regi per cognatum suum :eregisilum misit, ut scilicet, quod meritis optinere non poterat,
praemiis optineret. )rat quidem elegans in conversatione, sed non erat castus in opere, et plerumque inebriabat
barbaros, sed rare reficiebat egenos. )t credo, haec causa obstitit, ut non optineret, quia non per Deum, sed per
homines adipisci voluit hos honores. %ed nec illud potuit immutari, quod Dominus per os sancti 1uintiani
locutus est, quia: (on surgit de stirpe *ortinsi, qui regat ecclesiam Dei. Congregatos igitur 0bitus
archidiaconus clericis in ecclesia 0rverna nulla quidem promisit, sed tamen accepto consensu ad regem petiit"
voluitque ei tunc +irminus, qui in hac civitate comitatum potitus fuerat, impedire" sed ipse non abiit. 0mici
autem eius, qui in hac causa directi fuerant, rogabant regem, ut saltim una dominica praeteriret, ut hic non
benediceretur" quod si propalaretur, mille aureos regi darent" sed re' his non adnuit. +actum est ergo, ut,
congregatis in unum civibus 0rvernis, beatus 0bitus, qui tunc temporis, ut di'imus, erat archidiaconus, a clero et
populo electus cathedram pontificatus acciperet" quem re' in tanto honore dile'it, ut parumper rigorem
canonicum praeteriens, in sua eum praesentia benedici iuberet, dicens: ,erear de manu eius eulogias accipere.
*aec enim gratia fecit, ut apud ,etensim urbem benediceretur. !dem, accepto episcopatu, magnum se in
omnibus praebuit, iustitiam populis tribuens, pauperibus opem, viduis solacium pupillisque ma'imum
adiumentum. !am si peregrinus ad eum advenerit, ita diligitur, ut in eodem se habere et patrem recognoscat et
patriam" qui cum magnis virtutibus floreat et omnia quae Deo sunt placita e' toto corde custodiat, iniquam in
omnibus e'tirpans lu'uriam, iustam Dei inserit castitatem.
-9. De sancto (icetio $ugdunense.
Decedente vero apud #arisios post sinodum illam quae %affaracum e'pulit %acerdote $ugdunense episcopo,
sanctus (icetius ab ipso, sicut in libro vitae eius scripsimus, electus suscepit episcopatum, vir totius sanctitatis
egregius, castae conversationis. Caritatem vero, quam apostolus cum omnibus, si possibile esset, observare
praecepit, hic possibiliter ita in cunctis e'ercuit, ut in eius pectore ipse Dominus, qui est vera caritas, cerneretur.
(am si et commotus contra aliquem pro neglegentia fuit, ita protinus emendatum recepit, tanquam si non fuisset
offensus. )rat enim castigator delinquentium poenitentumque remissor, elemosinarius atque strenuus in labore"
ecclesias erigere, domos componere, serere agros, vineas pastinare diligentissime studebat. %ed non eum hae res
ab oratione turbabant. *ic, 44 annis sacerdotio ministrato, migravit ad Dominum" qui nunc magna miracula ad
suum tumulum e'orantibus praestat. (am de oleo cicindelis, qui ad ipsum sepulchrum cotidie accenditur,
caecorum oculis lumen reddit, daemones de obsessis corporibus fugat, contractis membris restituit sanitatem et
omnibus infirmis magnum in hoc tempore habetur praesidium. !gitur #riscus episcopus, qui ei successerat, cum
coniuge sua %usanna coepit persequi ac interficere multos de his quos vir Dei familiares habuerat, non culpa
aliqua victos, non in crimine comprobatos, non furto deprehensos, tantum inflammante malitia invidus, cur ei
fideles fuissent. Declamabat multa blasphemia ipse cum coniuge de sancto Dei" et cum diu multoque tempore
observatum fuisset ab anterioribus pontificibus, ut mulier domum non ingrederetur ecclesiae, haec cum puellis
etiam in cellula, in qua vir beatus quieverat, introibat. %ed pro his commota tandem divina maiestas ulta est in
familia #risci episcopi. (am coniu' eius daemone arrepta, dimissis crinibus per totam urbem insana ve'abatur,
et sanctum Dei, quem sana negaverat, amicum Christi confessa, ut sibi parceret, declamabat. )piscopus ille a
tipo quartano correptus, tremorem incurrit. (am cum t&pus ille recessisset, hic semper tremens habebatur ac
stupidus. +ilius quoque omnisque familia decolor esse videbatur ac stupida, ut nulli sit dubium, eos a sancti viri
virtute percussos. %emper enim #riscus episcopus eiusque familia contra sanctum Dei nefariis vocibus
59
oblatrabant, ipsumque sibi amicum esse dicentes, quicumque de eo inproperia evomuisset. !usserat enim in
primordio episcopatus sui aedificium domus ecclesiasticae e'altari" et diaconus, quem saepe pro facinus adulterii
sanctus Dei, dum esset in corpore, non solum a communione removerat, sed etiam saepius caedi praeceperat et
numquam eum ad emendationem reducere potuit, hic ascendens super tectum domus illius, cum detegere
coepisset, ait: Gratias tibi ago, !esu Christe, quod post mortem iniquissimi (icetii super hunc tectum calcare
promerui. 0dhuc verba in ore pendebant, et statim subductus a pedibus eius rubor in quo stabat, cecidit ad
terram crepuitque et mortuus est. Cum autem episcopus vel coniu' eius multa contra rationem agerent, apparuit
cuidam sanctus per somnium, dicens: Vade et dic #risco, ut emendetur ab operibus malis, et fiant opera eius
bona. ,artino quoque presbitero dicis: G1uia consentis his operibus, castigandus eris" et si emendare
perversitatem tuam nolueris, morierisH. 0t ille evigilans, locutus est diacono cuidam, dicens: Vade, quaeso, eo
quod sis amicus in domo episcopi, et haec loquere sive episcopo sive ,artino presbitero . #romisit se diaconus
locuturum, sed retractans, noluit ea fari. (octe autem cum se sopori dedisset, apparuit ei sanctus, dicens: Cur
non di'isti quae tibi abba locutus estD )t clausis pugnis coepit guttur eius caedere. ,ane autem facto, inflatis
faucibus cum magno dolore, accessit ad viros et omnia quae audierat intimavit. 0t illi parvi pendentes ea quae
audierant, fantasiam somniorum esse di'erunt. ,artinus vero presbiter statim inruit in febre et aegrotans
convaluit" sed cum semper adolatorie episcopo loqueretur et consentiret in malis actibus ac blasphemiis, quae in
sanctum evomebant, iterum in febre redactus, spiritum e'alavit.
-<. De sancto +riardo recluso.
%anctus vero +riardus hoc nihilominus tempore quo sanctus (icetius obiit plenus dierum, sanctitate egregius,
actione sublimis, vita nobilis" de cuius miraculis quaedam in libro, quem de vita eius scripsimus, memoravimus.
!n cuius transitu, adveniente +elice episcopo, cellula tota contremuit. =nde non ambigo, aliquid ibidem fuisse
angelicum, quod sic locus ille ipso transeunte tremuerit. 1uem episcopus abluens atque dignis vestimentis
involvens, sepulturae mandavit.
-/. De regibus *ispanorum.
)rgo, ut ad historiam recurramus, mortuo apud *ispaniam 0thanaeldo rege, $euva cum $euvieldo fratre regnum
accepit. Defuncto igitur $euvane, $euvieldus, frater eius, totum regnum occupavit. 1ui, u'orem mortuam,
Gunsuintham, reginae :runichildis matrem, accepit, duos filios de prima u'ore habens, quorum unus %ig&berthi,
alius Chilperici filiam disponsavit. !lle quoque inter eos regnum aequaliter divisit, interficiens omnes illos qui
regis interemere consueverant, non relinquens e' eis mingentem ad parietem.
->. De interitu #alladi 0rverni.
#alladius autem, :ritiani quondam comites ac Caesariae filius, comitatum in urbe Gabalitana, %igibertho rege
inpertiente, promeruit, sed orta intentio inter ipsum #artheniumque episcopum valde populum conlidebat. (am
plerumque conviciis ac diversis oppropriis criminibusque obruebat episcopum, pervadens res eclesiae
spoliansque homines eius. =nde factum est, ut, hac intentione crescente, cum ad praesentiam iam dicti principes
properassent et diversa sibi invicem obiectarent, mollem episcopum, effeminatum #alladius vocitaret: =bi sunt
mariti tui, cum quibus stoprose ac turpiter vivisD %ed haec in sacerdote verba prolata divina confestim ultio
subsequens abolevit. (am anno sequenti remotus a comitatu #alladius, 0rvernum regressus est" 3omanus vero
comitatum ambivit. +actum est autem, ut quadam die in urbe 0rverna uterque coniungerint, et altercantibus inter
se pro hac actione comitatus, audivit #alladius se a %ig&bertho rege debere interfeci. %ed falsa haec et ma'ime a
3omano emissa depraehensa sunt. Tunc ille timore perterritus, ita in angustia gravi redactus est, ut minaretur se
propria de'tera peremere. Cumque a matre vel a cognato suo +irmino intente adtenderetur, ne perficeret quod
mente amara conciperat, per intervalla horarum elapsus a matris aspectu, ingressus cubiculum, accepto spatio
solitudinis, evaginato gladium cornuaque ensis pedibus calcans, acumen ad pectus ere'it, inpraessusque desuper
gladius, ab una ingressus mammilla, in spadolam dorsi egressus est, erectusque iterum, similiter in alia
mammilla perfossus, cecidit et mortuus est. 1uod non sine diabuli opere scelus perfectum mirati sumus" nam
prima eum plaga interficere potuit, si non diabulus sustentaculum praebuisset, quod haec nefanda peragerit.
Currit mater e'animis et supra filii corpusculum orbata conlabitur, atque omnes familia voces planctus emittit.
Verumtamen ad monasthirium Chrononensim delatus, sepulturae mandatus, sed non iu'ta christianorum
cadavera positus, sed nec missarum solemnia meruit" quod non ob alia causa nisi ob iniuriam episcopi haec ei
evenisse probantur.
56. De imperio !ustini.
Defuncto igitur apud urbem Constantinopolitanam !ustiniano imperatore, !ustinus ambivit imperio, vir in omni
avaritia deditus, contemptor pauperorum, senatorum spoliatur" cui tanta fuit cupiditas, ut arcas iuberet fieri
ferreas, in quibus numismati auri talenta congererit. 1uem etiam ferunt in heresi #elagiana dilapsum. (am non
post multum tempus e' sensu effectus, Tiberium caesarem sibi adscivit ad defensandas provintias suas, hominem
iustum, elimosinarium, aequiter discernentem obtenentemque victorias et, quod omnibus supereminit bonis, esse
virissimum christianum. Denique %ig&berthus re' legatus ad !ustinum imperatorem misit, pacem petens, id est
Farmarium +rancum et +irminum 0rvernum. 1ui euntis evectu navali, Constantinopolitanam sunt urbem
ingressi, locutique tamen cum imperatore, quae petierant obtenuerunt. !n alium tamen annum in Galliis sunt
regressi. #ost haec autem 0nthiocia )g&pti et 0pamiae %iriae ma'imae civitatis a #ersis captae sunt, et populus
5<
captivus abductus. :asilica tunc sancti !uliam 0nthiocensis mart&ris gravi incendio concremata est. 0d !ustinum
autem imperatorem #ersiC0rmeni cum magno s&rici inte'ti pondere venerunt, petentes amicitias eius atque
narrantis, se imperatori #ersarum esse infensus. Venerant enim ad eos legati eius, dicentes: %ollicitudo
imperialis sciscitatur, si foedus initum cum eo custodiatis intactum. 3espondentibus illis, omnia ab his pollicita
inlibata servari, di'erunt legati: !n hoc apparebit, vos eius amicitias custodire, si ignem, ut ille veneratur,
adoraveritis . 3espondente populo, nequaquam se hoc facturum, ait episcopus, qui coram erat: 1uae est in igne
deitas, ut venerari quaeatD 1uem Deus ad usus hominum procreavit, qui fomentis accenditur, aqua restinguitur,
adhibitus urit, neglectus tepiscit. *aec et his similia episcopo prosequente, legati furore succensi, actum
convitiis fustibus caedunt. Cernens autem populus sacerdotem suum sanguine cruentatum, super legatus inruunt,
manus iniciunt interemuntque et, sicut di'imus, huius imperatoris amicitias petierunt.
5.. 1uod 0lboenus cum $angobardis !taliam occupavit.
0lboenus vero $angobardorum re', qui Chlothosindam, regis Chlothari filiam, habebat, relecta regione sua,
!taliam cum omni illa $angobardorum gente petiit. (am, commoto e'ercitu, cum u'oribus et liberis abierunt,
illuc commanere deliberantes. 1uam regionem ingressi, ma'ime per annos septem pervagantes, spoliatis eclesiis,
sacerdotibus interfectis, in suam redigunt potestatem. ,ortua autem Chlothosinda, u'ore 0lboeni, aliam du'it
coniugem, cuius patrem ante paucum tempus interfecerat. 1ua de causa mulier in odio semper virum habens,
locum opperiebat, in quo possit iniurias patris ulcisci" unde factum est, ut unum e' famulis concupiscens, virum
veninu medificaret. 1uo defuncto, cum famulo iit, sed adpraehensi pariter interfecti sunt. $angobardi deinceps
alium super se regem statuunt.
54. De bellis ,ummoli cum eisdem.
)unius quoque cognomento ,ummolus a rege Gunthchramno patriciatum promeruit. De cuius militiae origine
altius quaedam repetenda potavi. *ic etenim #eonio patre ortus, 0udisiodorensis urbis incola fuit. #eonius vero
huius municipii comitatum regebat. Cumque ad renovandam actionem munera regi per filium transmisisset, illi,
datis rebus paternis, comitatum patris ambivit subplantavitque genetorem, quem sublevare debuerat. )' hoc vero
gradatim proficiens, ad maius culmen evectus est. !gitur prorumpentibus $angobardis in Galliis, 0matus
patricius, qui nuper Celsi successor e'titerat, contra eos abiit, cummissumque bellum, terga vertit ceciditque ibi.
Tantumque tunc stragem $angobardi feruntur fecisse de :urgundionibus, ut non possit colligi numerus
occisorum" oneratique praeda, discesserunt iterum in !taliam. 1uibus discedentibus, )unius, qui et ,ummolus,
arcessitus a rege, patriciatus culmine meruit. !nruentibus iterum $angobardis in Gallias et usque ,ustias Calmes
accedentibus, quod adiacit civitati )bredonense, ,ummolus e'ercitum movit et cum :urgundionibus illuc
proficiscetur. Circumdatisque $angobardis cum e'ercitu, factis etiam concidibus, per divia silvarum, inruit super
eos, multus interfecit, nonnullus coepit et rege dire'it. 1uos ille per loca dispersos custodire praecepit, paucis
quodadmodo per fugam lapsis, qui patriae nunciarent. +ueruntque in hoc proelio %alonius et %agittarius fratres
atque episcopi, qui non cruce caelesti moniti, sed galea ac lurica saeculari armati, multos manibus propriis, quod
peius est, interfecisse referuntur. *aec prima ,ummoli in certamine victuria fuit. #ost haec %a'ones, qui cum
$angobardis in !taliam venerant, iterum prorumpunt in Galliis et infra territurium 3egensim, id est apud
%tablonem villam castra ponunt, discurrentes per villas urbium vicinarum, diripientes praedas, captivos
abducentes vel etiam cuncta vastantes. 1uod cum ,ummolus conperisset, e'ercitum movet, inruensque super
eos, multa e' his milia interficit et usque ad vesperum caedere non distitit, donec no' finem faceret. !gnarus
enim reppererat homines et nihil de his quae accesserunt autumantes. ,ane autem facto, statuunt %a'ones
e'ercitum, praeparantes se ad bellum" sed, intercurrentibus nuntiis, pacem fecerunt, datisque muneribus
,ummolo, relicta universa regionis praeda cum captivis, discesserunt, iurantes prius, quod ad subiectionem
regum solaciumque +rancorum redire deberent in Galliis. !gitur regressi %a'ones in !taliam, adsumptis secum
u'oribus atque parvolis vel omni suppellectile facultatis, redire in Galliis distinant, scilicet ut a %ig&bertho rege
collecti in loco unde egressi fuerant stabilirentur. +eceruntque e' se duos, ut aiunt, cunios, et unus quidem per
(iceam urbem, alius vero per )bredunensim venit, illam re vera tenentes viam, quam anno superiore tenuerant"
coniunctique sunt in 0vennico terreturio. )rat enim tunc tempus messium, et locus ille ma'ime fructus terrae sub
divo habebat, nec quicquam e' his domi incolae reconderant. Denique accedentes hi, segetes inter se dividunt"
colligentesque ac triturantes frumenta comedebant, nihil e' his eis qui laboraverant relinquentes. Verum
postquam, e'pensis fructibus, ad litus 3hodani amnis accesserunt, ut, transacto turrente, regno se regis
%ig&berthi conferrent, occurrit eis ,ummolus, dicens: (on transibitis turrentem hunc. )cceE regionem domini
mei regis depopulati estis, collegistis segetis, pecora devastastis, tradedistis domus incendiis, olivita ac vinita
succidistisE (on ascenditis, nisi satisfaciatis prius his quos e'iguos reliquistis" alioquin non effugitis manus
meas, nisi ponam gladium super vos et u'ores ac parvolus vestrus et ulciscar iniuriam domini mei Gunthchramni
regis. Tunc illi timentes valde, dantes multa nummismati auri milia pro redemptione sua, transire permissi sunt"
et sic 0rvernum pervenerunt. )rat tunc vernum tempus. #roferebant ibi regulas aeris incisas pro auro" quas
quisque videns, non dubitabat aliud, nisi quod aurum probatum atque e'aminatum esset" sic enim coloratum
ingenio nescio quo fuit. =nde nonnulli hoc dolo siducti, aurum dantes et aes accipientes, pauperis facti sunt. *i
vero ad %&giberthum regem transeuntes, in loco, unde prius egressi fuerant, stabiliti sunt.
5-. De archidiacono ,assiliense.
5/
!n regno autem %ig&berthi regis, remoto ab honore !ovino rectore #rovinciae, 0lbinus in loco eius subrogatur.
,agnam enim inter eos inimicitiam haec causa congessit. !gitur advenientibus ad cataplum ,assiliensim
navibus transmarinis, Vigili archidiaconis homines septuaginta vasa quas vulgo orcas vocant olei liquaminisque
furati sunt, nesciente domino. (egotiator autem cum cognovisset sibi rem furto ablatam fuisse, inquirere
diligenter coepit, quo furtum in loco fuisset reconditum. *aec inquirens audit a quodam, quia hoc homines Vigili
archidiaconis perpetrassent. #erveniunt haec ad archidiaconem, qui inquirens et inveniens, nequaquam publicare,
sed e'cusare suos coepit, dicens: (umquam de domo mea egressus est, qui talia auderet admittere. Taliter
denique e'cusante archidiacono, negotiator ad 0lbinum pergit" causam e'erit et archidiaconem in crimine
fraudis huius mi'tum accusat. Die autem sancto natalis dominici episcopo in ecclesia adveniente, archidiaconus
indutus albam adest, episcopum, ut mos est, invitans ad altarem debere procedere ac solemnitate diei sancti
oportuno debere tempore celebrare. (ec mora, 0lbinus de sede e'iliens, adpraehensum archidiaconem detrahit,
pugnis calcibusque caedit et custodia carcerali coartat. #ro quo numquam obtinere potuerunt non episcopus, non
cives, non ullus maior natu, non ipsa vo' totius populi adclamantes, ut datis fideiussoribus diem sanctum
archidiacono liceat cum reliquis celebrare atque accusatio causae in posterum deberet audiri. %ed nec de ipsa
sacrosancta solemnia metum habuit, ut ministrum dominici altaris tali in die auderet adripere. 1uid pluraD
1uattuor milia solidorum archidiaconem condemnavit" quod in praesentia regis %ig&berthi veniens, quadrupla
satisfactione, insequente !ovino, conposuit.
55. De $angobardis et ,ummolo.
#ost haec tres $angobardorum duces, id est 0mo, 8aban ac 3odanus, Gallias inruperunt. )t 0mo quidem
)bredunensim carpens viam, usque ,achao villam 0vennici territurii, quam ,ummolus munere meruerat regio,
accessit" ibique fi'it tenturia. 8aban vero per Deinsim discendens urbem, usque Valentiam venit, ibique et castra
posuit. 3odanus enim Gratianopolitanam urbem adgressus est, ibique papilionis e'tendit. )t 0mo quoque
0relatensim debellavit provinciam cum urbibus qui circumsitae sunt, et usque ipsum $apideum campum, quod
adiacit urbi ,asiliensi, accedens, tam de pecoribus quam de hominibus denudavit. 0quinsibus autem
obsidionem paravit, de quibus, viginti duabus libris argenti acceptis, abscessit. %icque et 3odanus ac 8aban in
locis quibus accesserant fecerunt. 1uae cum ,ummolo perlata fuissent, e'ercitum movit et 3odano, qui
Gratianopolitanam urbem debellabat, occurrit. %ed cum )seram fluvium e'ercitus laboriose transiret, nutu Dei
animal amnem ingreditur, vadum ostendit, et sic populus @liberiA in ulteriorem ripam egreditur. 1uod videntes
$angobardi nec morati, evaginatis gladiis hos adpetunt, cummissoque bello, in tantum caesi sunt, ut 3hodanus
sauciatus lancia ad montium e'celsa confugiret. )'inde cum quingentis viris, qui ei remanserant, per divia
silvarum prorumpens, ad 8abanem pervenit, qui tunc urbem Valentiam obsedebat, narravitque omnia quae acta
fuerat. Tunc datis pariter cunctis in praeda, ad )bredunensem urbem regressi sunt, ibique eis cum innumero
e'ercitu ,ummolus in faciem venit. Commissoque proelio, $angobardorum phalangae usque ad internitionem
caesae, cum paucis duces in !taliam sunt regressi. Cumque usque %igusium urbem perlati fuissent et eos incolae
loci durae susciperent, praesertim cum %isinnius magister militum a parte inperatoris in hac urbe resident,
simolatus ,ummoli puer in conspectu 8abanis %isinnio litteras protulit salutemque e' nomine ,ummoli dedit,
dicens: )n ipsum in pro'imoE 1uod audiens 8aban, curso veloci ab urbe ipsa digressus praeteriit. *is auditis
0mo, collecta omni praeda in itenere, proficiscitur" sed resistentibus nivibus, relicta praeda, vi' cum paucis
erumpere potuit. )'territi enim erant virtute ,ummoli.
57. 1uod ,ummolus Turonus venit.
,ulta enim ,ummolus bella gessit, in quibus victur e'tetit. (am post mortem Chariberthi, cum Chilpericus
Toronus ac #ectavis pervasissit, quae %ig&bertho regi per pactum in partem venerant, coniunctus re' ipse cum
Gunthchramno fratre suo, ,ummolum elegunt, qui has urbes ad verum dominium revocare deberet. 1ui
Toronus veniens, fugato e'inde Chlodovecho, Chilperici filium, e'acta populo ad partem regis %ig&berthi
sacramenta, #ectavum accessit. %ed :asilius ac %igarius #ectavi civis, collecta multitudine, resistere voluerunt"
quos de diversis partibus circumdatus oppressit, obruit, interimit, et sic #ectavum accedens, sacramenta e'igit.
*aec interim de ,ummolo dicta sufficiant" reliqua in posterum sunt digerenda.
59. De interitu 0ndarci.
De 0ndarchi vero interitu locuturus, prius genus ordire placet et patriam. *ic igitur, ut adserunt, +ilices senatoris
servus fuit" qui ad obsequium domini depotatus, ad studia litterarum cum eo positus, bene institutus emicuit.
(am de operibus Virgilii, legis Theodosianae libris artemque calculi aplene eruditus est. *ac igitur scientiam
tumens, dispicere dominos coepit et se patrocinio $upi ducis, cum ad urbem ,assiliensim e' iusso regis
%ig&berthi accederet, commendavit. De qua regressus, hunc secum habire praecepit insinuavitque eum diligenter
%ig&bertho regi atque ad serviendum tradedit. 1uem ille per loca diversa dirigens, locum praebuit militandi. )'
hoc quasi honoratus habitus, 0rvernum venit ibique cum =rso, civi urbis eius, amicitias inlegat. !nterim, ut erat
acris ingenii, filiam eius disponsare desiderans, luricam, ut ferunt, in libellare, quo charte abdi soleti sunt,
recondit, dicens mulieri, coniugi utique =rsi, quia: ,ultitudinem aureorum meorum amplius quam sedecim
milia in hoc libellare reconditam tibi conmendo, quod tuum esse poterit, si mihi filiam tuam praestiteris
disponsari. %ed 1uid non mortalia pectora cogis, 0uri sacra famisD #romisit mulier haec simpliciter credens,
absente viro, huic disponsare puellam. 0d ille regressus ad regem, praeceptionem ad iudicem loci e'ibuit, ut
5>
puellam hanc suo matrimonio sociaret, dicens, quia: Dedi arram in disponsatione eius. (egavit autem vir ille,
dicens, quia: (eque te novi, unde sis, neque alequid de rebus tuis habeo. 1ua intentione pollulante ac
vihementius increscente, 0ndarchius e'petiit =rsum regis praesentiam arcessire. Cumque venisset apud villam
:rinnacum, requiret hominem alium =rsum nomen, quem ad altarium clam adductum iurare fecit ac dicere: #er
hoc locum sanctum et reliquias mart&rum beatorum, quia, si filiam meam tibi in matrimonium non tradidero,
sidecem milia soledorum tibi satisfacere non morabor. %tabant enim testes in sacrario, abscultantes occultae
verba loquentes, sed personam qui loqueretur paenitus non videntis. Tunc 0ndarchius demulsit verbis lenibus
=rso, fecitque eum sine regis praesentiam reverti ad patriam. +actoque e' hoc iuramento breve sacramentorum,
rege illo protulit discidente, dicens: *aec et haec mihi =rsus scripsit" et ideo gloriae vestrae praeceptionem
deposco, ut filiam suam mihi tradat in matrimonio. 0lioquin liceat mihi res eius possedere, donec, sedicem
milibus solidorum acceptis, me ab hac causa removeam. Tunc, adeptis praeceptionibus, 0rvernum redit,
ostendit iudici iussionem regis. =rsus autem se in Villavo territurio contulit. Cumque res eius huic
consignarentur, et hic in Villavum accessit. !ngressusque unam =rsi domum, caenam sibi praecepit praeparare
atque aquas quibus ablueretur calefieri iubet. %ed cum servi domus minime rudi domino apparerent, alius
fustibus, alius virgis caedit, nonnullus capita percutiens sanguinem elicuit. Turbata ergo familia, praeparatur
caena, abluetur hic aquis calidis, inebriatur vino et se collocat super stratum. )rant autem cum eo septem pueri
tantum. Cumque non minus somno quam vino sepulti altius obdormissent, congregata familia, ostia domus, quae
erat e' ligneis fabricata tabulis, claudit" acceptisque clavibus, metas annonae, quae aderant, elidit hac circa
domum et supra domum adgregat acervos annonae, quae tunc in manibulis erat, ita ut operta e' his domus
cernetur omnino. Tunc inmisso per partes diversas igne, cum iam super hos infelices materia aedificii e'usta
deruerent, e'citantur, emissas voces, sed non fuit qui e'audiret, donec, totam domum adustam, ipsus pariter ignis
absorberit. =rsus vero metuens basilicam sancti !uliani e'petiit" datisque rege muneribus, res suas in soliditate
recipit.
5<. 1uod Theudoberthus civitatis pervasit.
Chlodovechus vero, Chilperici filius, de Toronico eiectus, :urdegala abiit. Denique cum apud :urdigalinsim
civitatem, nullum prursus inquietante, resederet, %igulfus quidam a parte %ig&berthi se super eum obiecit. 1uem
fugientem cum tubis et bucinis quasi labentem cervum fugans, insequebatur. 1ui vi' ad patrem regredi liberum
habuit aditum. Tamen per 0ndigavus regressus, ad eum rediit. Cum autem intentio inter Gunthchramnum et
%ig&berthum regis verteretur, Gunthchramnus re' apud #arisius omnes episcopus regni sui congregat, ut inter
utrusque quid veritas haberit edicerent. %ed ut bellum civili in maiore pernicitate crescerit, eos audire, peccatis
facientibus, distulerunt. Chilpericus autem in ira commotus, per Theodoberthum filium suum seniorem, qui a
%ig&bertho quondam adpraehensus sacramentum dederat, ut ei fidelis esset, civitates eius pervadit, id est
Toronus, #ectavus vel reliquas citra $egere sitas. 1ui #ectavus veniens, contra Gundovaldum ducem pugnavit.
Terga autem vertente e'ercitu partis Gundovaldi, magnam ibi stragem de populo illo fecit. %ed et de Toronicam
regionem ma'imam partem incendit et, nisi ad tempus manus dedissent, totam continuo debellasset. Cummotu
autem e'ercitu, $emovicinum, Cadurcinum vel reliquas illarum propinquas pervadit, vastat, evertit" eclesias
incendit, ministeria detrahit, clericus interficit, monastiria virorum deicit, puellarum deludit et cuncta devastat.
+uitque tempore illo peior in eclesiis gemitus quam tempore persecutionis Diocliciani.
5/. De $atta monasterio.
)t adhuc obstupiscimus et admiramur, cur tantae super eos plagae inruerint. %ed recurramus ad illud quod
parentes eorum egerunt et isti perpetrant. !lli post praedicationem sacerdotum de fanis ad ecclesias sunt conversi"
isti cotidie de ecclesiis praedas detrahunt. !lli sacerdotes Domini e' toto corde venerati sunt et audierunt" isti non
solum non audiunt, sed etiam persecuntur. !lli monasteria et ecclesias ditaverunt" isti eas diruunt ac subvertunt.
1uid de $atta monasterio referam, in quo beati ,artini habentur reliquiaeD Cum ad eum unus cuneus hostium
adventaret et fluvium, qui propinquus est, transire disponeret, ut monastirium spoliaret, clamaverunt monachi
dicentes: (olite, o barbari, nolite huc transire" beati enim ,artini istud est monasterium . *aec audientes multi,
conpuncti a Dei timore, regressi sunt. Viginti tamen e' ipsis, qui non metuebant Deum neque beatum
confessorem honorabant, ascendentes navem, illuc transgrediuntur et, inimico stimulante, monachos caedunt,
monasterium evertunt resque diripiunt" de quibus facientes sarcinas, navi inponunt. !ngressique fluvium, protinus
vibrante carina, huc illucque feruntur. Cumque amisso solatio remorum, hastilia lancearum in fundum alvei
defi'a, remeare conarentur, navis sub pedibus eorum dehiscit, et uniuscuiusque ferrum, quod contra se tenebat,
pectori defigitur, transverberatique cuncti a propriis iaculis interimuntur. =nus tantum e' ipsis, qui eos
increpabat ne ista committerent, remansit inlaesus. 1uodsi hoc quis fortuitu evenisse iudicat, cernat, unum
insontem plurimis evasisse de no'iis. 1uibus interfectis, monachi ipsos et res suas e' alveo detrahentes, illos
sepelientes, res domi restituunt.
5>. 1uod %igiberthus #arisius venit.
Dum haec ageretur, %ig&berthus re' gentes illas quae ultra 3enum habentur commovit, et bellum civili ordiens,
contra fratrem suum Chilpericum ire distinat. 1uod audiens Chilpericus ad fratrem suum Gunthchramnum
legatus mittit. 1ui coniuncti pariter foedus iniunt, ut nullus fratrem suum perire sinerit. %ed cum %ig&berthus
gentes illas adducens venisset et Chilpericus de alia parte cum suo e'ercitu resederet, nec haberet re'
76
%ig&berthus super fratrem iturus, ubi %equanam fluvium transmearet, fratre suo Gunthchramno mandatum mittit,
dicens: (isi me permiseris per tuam sortem hunc fluvium transire, cum omni e'ercitu meo super te pergam .
1uod ille timens, foedus cum eodem iniit eumque transire permisit. Denique sentiens Chilpericus, quod scilicit
Gunthchramnus, relicto eo, ad %ig&berthum transisset, castra movet et usque 0valocium Carnotensim vicum
abiit 1uem %ig&berthus insecutus, campum sibi praeparare petiit. !lli vero timens, ne, conliso utroque e'ercitu,
etiam regnum eorum conruerit, pacem petiit civitatesque eius, quas Theodoberthus male pervaserat, reddidit,
depraecans, ut nullo caso culparentur earum habitatores, quos ille iniuste igne ferroque obpremens adquisierat.
Vicos quoque qui circa #arisius erant ma'ime tunc flamma consumpsit" et tam domus quam res reliquae ab hoste
direpti sunt, ut etiam et captivi ducerentur. ;btestabat enim re', ne haec fierent" sed furorem gentium, quae de
ulteriore 3heni amnis parte venerant, superare non poterat" sed omnia patienter ferebat, donec redire possit ad
patriam. Tunc e' gentibus illis contra eum quidam murmoraverunt, cur se a certamine subtra'isset. %ed ille, ut
erat intrepedus, ascenso equo, ad eos dirigit eosque verbis lenibus demulsit, multos e' eis postea a lapidibus
obrui praecipiens. %ed nec hoc sine beati ,artini fuisse vertutem ambigitur, ut hi sine bello pacificarentur" nam
in ipsa die, qua hi pacem fecerunt, tres paralitici ad beati basilicam sunt directi. 1uod in sequentibus libris,
Domino iubente, desseruemus.
76. 1uod Chilpericus cum Guntchramno foedus iniit.
1uod Chilpericus cum Guntchramno foedus iniit, et de obitu Theudoberthi, fili eius.
Dolorem enim ingerit animo ista civilia bella referre. (am post annum iterum Chilpericus ad Guntchramnum
fratrem suum legatus mittit, dicens: Veniat frater meus, et videamus nos et pacificati persequamur %ig&berthum
inimicum nostrum. 1uod cum fuisset factum seque vidissent ac muneribus honorassent, commoto Chilpericus
e'ercitu usque 3emus accessit, cuncta incendens atque debellans. 1uod audiens %ig&berthus, iterum convocatis
gentibus illis, quarum supra memoriam fecimus, #arisius venit et contra fratrem suum ire disponit, mittens
nuntius Dunensibus vel Toronicis, ut contra Theodoberthum ire deberent. 1uod ille dissimolantes, re'
Godegiselum et Gunthchramnum duces in capite dirigit. 1ui commoventes e'ercitum, adversus eum pergunt. 0d
ille derelictus a suis, cum paucis remansit, sed tamen ad bellum e'ire non dubitat. !neuntes autem proelium,
Theodoberthus evictus in campo prosternitur, et ab hostibus e'anime corpus, quod dici dolor est, spoliatur. Tunc
ab 0unulfo quodam collectus ablutusque ac dignis vestibus est indutus et ad )colisinensim civitatem sepultus.
Chilpericus vero cognuscens, quod iterum se Gunthchramnus cum %ig&bertho pacificasset, se infra Thornacinsis
murus cum u'ore et filiis communivit.
7.. De obitu %igiberthi regis.
!n eo anno fulgor per caelum discurrisse visus est, sicut quondam ante mortem Chlothari factum vidimus.
%ig&berthus vero, obtentis civitatibus illis, quae circa #arisius sunt positae, usque 3hotomaginsem urbem
accessit, volens easdem urbes hostibus cedere. 1uod ne faceret, a suis prohibitus est. 3egressus inde, #arisius est
ingressus, ibique ad eum :runichildis cum filiis venit. Tunc +ranci, qui quondam ad Childeberthum aspe'erant
seniorem, ad %ig&berthum legationem mittunt, ut ad eos veniens, derelicto Chilperico, super se ipsum regem
stabilirent. !lli vero haec audiens, misitque qui fratrem suum in supra memoratam civitatem obsederent, ipsi illuc
properare deliberans. Cui sanctus Germanus episcopus di'it: %i abieris et fratrem tuum interficere nolueris,
vivus et victur redis" sin autem aliut cogitaveris, morieris. %ic enim Dominus per %alomonem di'it: +oveam quae
fratri tuo parabis, in ea conrues. 1uod ille, peccatis facientibus, audire negle'it. Veniente autem illo ad villam
cui nomen est Victuriaco, collectus est ad eum omnis e'ercitus, inpositumque super cl&peum sibi regem statuunt.
Tunc duo pueri cum cultris validis, quos vulgo scramasa'os vocant, infectis vinino, malificati a +redegundae
regina, cum aliam causam suggerire simularent, utraque ei latera feriunt. 0t ille vociferans atque conruens, non
post multo spatio emisit spiritum. !bique et Chareg&selus cubicularius eius conruit" ibi et %igila, qui quondam e'
Ghotia venerat, multum laceratus est, et postea ab Chilperico rege conpraehensus, incensis cum cauteriis
candentibus omnibus iuncturis ac membratim separatus, crudiliter vitam finivit. +uit autem Chareg&selus ille tam
levis opere quam gravis cupiditate. De minimis consurgens, magnus per adulationes cum rege effectus est"
conpetitur rerum alienarum testamentorumque effractur" cui talis fuit vitae e'itus, ut non meriritur voluntatem
propriam mortem inminente conplere, qui aliorum voluntates saepe distru'erat. Chilpericus autem in ancipite
casu defi'us, in dubium habebat, an evaderet an periret, donec ad eum missi veniunt de fratris obitu nuntiantes.
Tunc egressus a Thornaco cum u'ore et filiis, eum vestitum apud $ambrus vicum sepelivit. =nde postea
%essionas in basilica sancti ,edardi, quam ipse aedificaverat, translatus, secus Chlotharium patrem suum
sepultus est. ;biit autem quarto decimo regni sui anno, aetate quadraginaria. 0 transito ergo Theodoberthi
seniores usque ad e'itum %ig&berthi supputantur anni 4>. !nter e'itum vero eius et nepotis sui Theodoberthi
fuere dies ./. ,ortuo autem %ig&bertho, regnavit Childeberthus, filius eius, pro eo. 0 principio usque ad
diluvium anni 4454. 0 diluvium autem usque ad 0braham anni >54. 0b 0braham vero usque ad egressum
filiorum !srahel e' 0egipto anni 594. 0b egressu filiorum !srahel e' 0egipto usque ad aedificationem templi
%alomonis anni 5/6. 0b aedificationem ergo templi usque ad dissolationem eius et transmigratione in :abilonia
anni ->6. 0 transmigratione igitur usque ad passionem Domini anni 99/. 0 passione Domini usque ad transitum
sancti ,artini anni 5.4. 0 transitum sancti ,artini usque ad transitum Chlodovechi regis anni 0 transitum
7.
Chlodovechi regis usque ad transitum Theodoberthi anni -<. 0 transitum Theodoberthi usque ad e'itum
%ig&berthi anni 4>. 1uod sunt simul anni 7<<5 tantum.
)'plicit liber quartus.
74
$iber quintus
Taedit me bellorum civilium diversitatis, que +rancorum gentem et regnum valde proterunt, memorare" in quo,
quod peius est, tempore illud quod Dominus de dolorum praedi'it initium iam videmus: Consurgit pater in
filium, filius in patrem, frater in fratrem, pro'imus in propinquum. Debebant enim eos e'empla anteriorum
regum terrere, qui, ut divisi, statim ab inimicis sunt interempti. 1uotiens et ipsa urbs urbium et totius mundi
capud ingens bella civilia diruit" quae cessante, rursum quasi ab humo surre'it. =tinam et vos, o regis, in his
proelia, in quibus parentes vestri desudaverunt, e'ercimini, ut gentes, vestra pace conterritae, vestris viribus
praemirenturE 3ecordamini, quid capud victuriarum vestrarum Chlodovechus fecerit, qui adversos reges
interficet, no'ias gentes elisit, patrias subiugavit, quarum regnum vobis integrum inlesumque reliquitE )t cum
hoc facerit, neque aurum neque argentum, sicut nunc est in thesauris vestris, habebat. 1uid agetisD 1uid
quaeritisD 1uid non habundatisD !n domibus dilitiae supercrescunt, in prumtuariis vinum, triticum oleumque
redundat, in thesauris aurum atque argentum coacervatur. =num vobis deest, quod, pacem non habentes, Dei
gratiam indegetis. Cur unus tollit alteri suumD Cur alter concupiscit alienumD Cavete illo, quaeso, apostoli: %i ab
invicem mordetis et comeditis, vidite, ne ab invicem consummamini. %crutamini diligenter veterum scripta, et
videbitis, quid civilia bella parturiant. 3equirite, quod de Carthaginensibus scribat ;rhosius, qui, cum post
septingentos annos subversam dicat civitatem et regionem eorum, addidit: 1uae res eam tamdiu servavitD
Concordia. 1uae res eam post tanta distru'it temporaD Discordias. Cavete discordiam, cavete bella civilia, quae
vos populumque vestrum e'pugnant. 1uid aliud sperandum erit, nisi cum e'ercitus vester caeciderit, vos sine
solatio relicti atque a gentibus adversis oppressi protinus conruatisD %i tibi, o re', bellum civili delectat, illut
quod apostolus in hominem agi meminit e'erce, ut spiritus concupiscat adversus carnem et vitia virtutibus
caedant" et tu liber capite tuo, id est Christo, servias, qui quondam radicem malorum servieras conpeditus.
.. De Childeberthi iunioris regno et matre eius.
!gitur interempto %ig&bertho rege apud Victuriacum villam, :runichildis regina cum filiis #arisius resedebat.
1uod factum cum ad eam perlatum fuisset et, conturbata dolore ac lucto, quid ageret ignoraret, Gundovaldus du'
adpraehensum Childeberthum, filium eius parvolum, furtim abstulit ereptumque ab immenente morte,
collectisque gentibus super quas pater eius regnum tenuerat, regem instituit, vi' lustro aetatis uno iam peracto.
1ui die dominici natalis regnare coepit. 0nno igitur primo regni eius Chilpericus re' #arisius venit
adpraehensamque :runichildem apud 3odomaginsem civitatem in e'ilio trusit thesaurisque eius, quos #arisius
detulerat, abstulit" filias vero eius ,eledus urbe tenire praecipit. Tunc 3occolenus cum Cinomannicis Toronus
venit et praedas egit et multa scelera fecit, quod in sequenti, qualiter a virtute beati ,artini pro tantis malis quae
gessit percussus interiit, memoramus.
4. 1uod ,erovechus :runechilde accepit.
Chilpericus vero filium suum ,erovechum cum e'ercitu #ectavus dirigit. 0t ille, relictam ordinationem patris,
Toronus venit ibique et dies sanctos paschae tenuit. ,ultum enim regionem illam e'ercitus eius vastavit. !psi
vero simolans ad matrem suam ire velle, 3odomago petiit" et ibi :runichilde reginae coniungitur, ea quoque sibi
in matrimonio sociavit. *aec audiens Chilpericus, quod scilicet contra fas legemque canonicam u'orem patrui
accepisset, valde amarus dicto citius ad supra memoratum oppidum dirigit. 0t ille, cum haec cognovissent, quod
eosdem separare decernerit, ad basilicam sancti ,artini, quae super murus civitatis ligneis tabulis fabrecata est,
confugium faciunt. 3e' vero adveniens, cum in multis ingeniis eos e'inde auferre niteretur et illi, dolosae eum
potantes facere, non crederent, iuravit eis, dicens: %i, inquid , voluntas Dei foret, ipse hos separare non
conaretur. *aec illi sacramenta accipientes, de basilica egressi sunt" e'osculatisque et dignanter acceptis,
epulavit cum eis. #ost dies vero paucus adsumpto secum re' ,erovecho %essionas rediit.
-. :ellum contra Chilpericum, et de malitia 3auchingi.
Cum autem ibidem commorarentur, collecti aliqui de Campania %essionas urbe adgrediuntur, fugatamque e' ea
+redegundem regina atque Chlodovechum, filium Chilperici, volebant sibi subdere civitatem. 1uod ut
Chilpericus re' conperit, cum e'ercitu illuc dirigit, mittens nuntius, ne sibi iniuriam facerent et e'cidium de
utroque eveniret e'ercitu. !lli autem haec neglegentes, praeparantur ad bellum" commissoque proelio, invaluit
pars Chilperici atque fugavit partem sibi adversam, multus e' ea strenuos atque utilis viros prosternens"
fugatusque reliquos, %essionas ingreditur. 1uae postquam acta sunt, re' propter coniugatione :runichildis
suspectum habere coepit ,erovechum, filium suum, dicens, hoc proelium eius nequitia surre'isse" spoliatumque
ab armis, datis custodibus, libere custodire praecipit, tractans, quid de eo in posterum ordinaret. Godinus autem,
qui a sorte %ig&berthi se ad Chilpericum transtulerat et multis ab eo muneribus locopletatus est, caput belli istius
fuit" sed in campo victus, primus fuga dilabitur. Villas vero, quas ei re' a fisco in territurio %essionico indulserat,
abstulit et basilicae contulit beati ,edardi. !pse quoque Godinus non post multum tempus repentina morte
praeventus, interiit. Cuius coniugem 3auchingus accepit, viro omni vanitate repletus, superbia tumidus, elatione
protervus, qui se ita cum subiectis agebat, ut non cognusceret in se aliquid humanitatis habere, sed ultra modum
humanae malitiae atque stultitiae in suos deseviens, nefanda mala gerebat. (am si ante eum, ut adsolet, convivio
utenti puer cereum tenuisset, nudari eius tibias faciebat atque tamdiu in his cereum comprimi, donec lumine
privaretur" iterum cum inluminatus fuisset, similiter faciebat, usque dum totae tibiae famuli tenentes e'urirentur.
1uod si vocem emittere aut se de loco illo alia in parte movere conatus fuisset, nudus ilico gladius imminibat,
7-
fiebatque, ut, hoc flente, iste magna laetitia e'ultaret. 0iebant enim quidam, quod eo tempore duo de famulis
eius, ut sepe contingit, mutuo se amore dili'isse, virum scilicet et puella. Cumque haec dilectio per duorum
annorum aut eo amplius spatio traheretur, coniuncti pariter aeclesiam petierunt. 1uod cum 3auchingus
conperisset, accedit ad sacerdotem loci" rogat, sibi protinus reddi suos famulos e'cusatus. Tunc sacerdos ait ad
eum: (osti enim, quae veneratio debeat inpendi aeclesiis Dei" non enim poteris eos accepere, nisi ut fidem
facias de permanente eorum coniunctione" similiter et ut de omni poena corporali liberi maneant repromittas. 0t
ille, cum diu ambiguus cogitatione siluisset, tandem conversus ad sacerdotem, posuit manus suas super altarium
cum iuramento, dicens, quia: (umquam erunt a me separandi, sed potius ego faciam, ut in hac coniunctione
permaneant, quia, quamquam mihi molestum fuerit, quod absque mei consilii coniventia ista sint gesta, illud
tamen libens amplectur, quod nec hic ancillam alterius neque haec e'tranei servum acceperit. Crededit sacerdus
illi simpliciter promissionem hominis callidi reddeditque hominis e'cusatos. 1uibus ille acceptis et gratias
agens, abscessit ad domum suam. )t statim iussit elidere arborem truncatamque colomnam eius per capita cuneo
scissam praecipit e'cavare" effossamque in altitudine trium aut quattuor pedum humum, deponi vas iubet in
foveam. !bique puellam ut mortuam conponens, puerum desuper iactare praecipit, positoque operturium, fossam
humo replevit sepelivitque eos viventes, dicens, quia: (on frustravi iuramentum meum, ut non separarentur hi
in sempiternum. 1ui cum sacerdote nuntiata fuissent, cucurrit velociter" et increpans hominem, vi' obtenuit, ut
detegerentur. Verumtamen puerum vivum e'tra'it, puellam vero repperit suffocatam. !n talibus enim operibus
valde nequissimus erat, nullam habens aliam potius utilitatem, nisi in caccinnis ac dolis omnibusque perversis
rebus. =nde non inmerito taliter e'cessit a vita, qui talia gessit, cum frueretur hanc vitam" quod in posterum
degesturi sumus. %iggo quoque referendarius, qui anolum regis %ig&berthi tenuerat et ab Chilperico rege ita
provocatus erat, ut servitium, quod tempore fratris sui habuerat, obteneret, ad Childeberthum regem, %ig&berthi
filium, relicto Chilperico, transivit resque eius, quas in %essionico habuerat, 0nsovaldus obtinuit. ,ulti autem et
alii de his, qui se de regno %ig&berthi ad Chilpericum tradiderant, recesserunt. ='or quoque %iggonis non post
multum temporis spatio obiit" sed ille aliam rursus accepit.
5. 1uod 3occolenus Toronus venit.
*is diebus 3occolenus, ab Chilperico missus, Toronus advenit cum magna iactantia, et ultra $egerem castra
ponens, nuntios ad nos diri'it, ut scilicit Gunthchramnum, qui tunc de morte Theudoberthi inpetebatur, a basilica
sancta deberemus e'trahere. 1uod si non facerimus, et civitatem et omnia suburbana eius iuberet incendio
concremare. 1uo auditu, mittimus ad eum legationem, dicentes, haec ab antiquo facta non fuisse, quae hic fieri
deposcebat, sed nec modo permitti posse, ut basilica sancta violaretur" quod si fierit, nec sibi fore prosperum nec
rege, qui haec iussa mandasset" metueretque magis sanctitatem antestetis, cuius virtus hesterna die paralitica
membra diri'isset. (ihil his ille furmidans, cum in domo aeclesiae ultra $egerem resederet, domum ipsam, quae
clavis adfi'erat, dissecet. !psos quoque clavos Caenomannici, qui tunc cum eodem advenerant, inpletis follibus
portant, annonas evertunt et cuncta devastant. %ed dum haec 3occolenus agit, a Deo percutitur, morboque regio
croceus effectus, mandata aspera remittit, dicens: (isi hodie proieceritis Gunthchramnum ducem de basilica, ita
cuncta virentia quae sunt circa urbem atteram, ut dignus fiat aratro locus ille. !nterim advenit dies sanctus
epifaniae" et hic magis ac magis torquere coepit. Tunc accepto a suis consilio, amne transacto, ad civitatem
accedit. Denique cum psallentes de eclesiam egressi, ad sanctam basilicam properarent, hic post crucem,
praecidentibus signis, aequo superpositus ferebatur. Verum ubi basilicam sanctam introit, mo' furor minantis
intepuit" regressusque ad eclesiam, nihil cibi ea die accipere potuit. )'inde cum valde anillus esset, #ectavo abiit.
)rant enim dies sanctae quadraginsimae, in qua fetus cunicolorum saepe comedit. Dispositis vero actionibus,
quibus in Ialendas ,artias cives #ectavus vel adfligeret vel damnaret, pridie animam reddedit" et sic superbia
tumorque quievit.
7. De episcopis $ingonicis.
)o tempore +eli' (amneticae urbis episcopus litteras mihi scripsit plenas opprobriis, scribens etiam fratrem
meum ob hoc interfectum, eo quod ipse cupidus episcopati episcopum interfecisset. %ed ut haec scriberet, villam
ecclesiae concupivit. 1uam cum dare nollem, evomit in me, ut di'i, plenus furore opprobria mille. Cui aliquando
ego respondi: ,emento dicti prophetici: Vae his qui iungunt domum ad domum et agrum ad agrum copulantE
(umquid soli inhabitabunt terramD ; si te habuisset ,assilia sacerdotemE (umquam naves oleum aut reliquas
species detulissent, nisi cartam tantum, quo maiorem oportunitatem scribendi ad bonos infamandos haberes. %ed
paupertas cartae finem inponit verbositati. !nmensae enim erat cupiditatis atque iactantiae. %ed ego ista
postponens, ne illi similis appaream, illud e'plicabo, qualiter germanus meus ab hac luce migraverit, et quam
velocem in percussorem eius Dominus praestiterit ultionem. Consenescente beato Tetrico ecclesiae $ingonicae
sacerdote, cum $ampadio diacono, quem creditorem habuit, deicisset et frater meus, dum pauperibus, quos ille
male spoliaverat, opitulare cupiens, consensisset in eius humiliatione, odium e' hoc incurrit. !nterea beatus
Tetricus a sanguine sauciatur. Cui cum nulla medicorum fomenta valerent, conturbati clerici et a pastore utpote
destituti, ,undericum e'petunt. 1ui a rege indultus ac tonsoratus, episcopus ordinatur, sub ea specie, ut, dum
beatus Tetricus viveret, hic Ternoderinsim castrum ut archipresbiter regerit atque in eo commoraretur, migrante
vero decessore, iste succederet. !n quo castro dum habitaret, iram regis incurrit. 0dserebatur enim contra eum,
quod ipse %igibertho regi adversus fratrem suum Guntchramnum venienti alimenta et munera praebuisset. !gitur
75
e'tractus a castro, in e'ilio super ripam 3hodani in turre quadam arta atque detecta retruditur" in qua per duos
fere annos cum grandi e'itu commoratus, obtinente beato (icetio episcopo, $ugduno regreditur habitavitque
cum eo per duos menses. %ed cum obtinere non posset a rege, ut in loco, unde eiectus fuerat, restitueretur, nocte
per fugam lapsus, ad %igiberti regnum pertransiit et apud 0risitensim vicum episcopus instituetur, habens sub se
plus minus dioceses BV, quas primum quidem Gothi tenuerant, nunc vero Dalmatius 3utenensis episcopus
iudicat. 1uo abeunte, iterum $ingonici %ilvestrum, propinquum vel nostrum vel beati Tetrici, episcopum
e'petunt. %ed ut eum peterent, fratris mei hoc instinctu fecerunt. !nterea transeunte beato Tetrico, hic, tonso
capite, presbiter ordinatur, accepta omni potestate de rebus ecclesiae. 1ui vero, ut benedictionem episcopalem
$ugduno accipiat, iter parat. 1uae dum aguntur, ipse, quia iam diu epilenticus erat, ab hoc morbo correptus,
asperius e' sensu factus et per dies duos assiduae dans mugitum, tertia die spiritum e'alavit. 1uae peracta,
$ampadius, ut superius dictum est, ab honore et facultate privatus, in odio #etri diaconi cum filio %ilvestri
coniungitur, machinans atque confirmans, patrem suum ab ipso fuisse maleficiis interfectum. 0t ille aetate
iuvenis, sensu levis contra eum commovetur, ipsum inpetens publice parricidam. #orro ille haec audiens, facto
placito in praesentia sancti (iceti episcopi, avunculi matris meae, $ugduno dirigitur" et ibi, %iagrio episcopo
coram adstante vel aliis sacerdotibus multis cum saecularium principibus, se sacramento e'uit, numquam se in
morte %ilvestri mi'tum fuisse. #ost duos vero annos instigatus iterum a $ampadio filius %ilvestri, adsecutus in
via #etrum diaconum, lancea sauciatum interfecit. 1uod cum factum fuisset, de eo loco elevatus et ad
Divionensim delatus castrum, secus sanctum Gregorium, proavum nostrum, sepelitur. !ste vero fugam iniens, ad
Chilpericum regem transiit, facultatibus suis fisco regis Guntchramni dimissis. Cumque per diversa vagaretur
pro commisso scelere nec ei essit locus firmus ad commorandum, tandem, ut credo, contra eum sanguine insonte
ad divinam potentiam proclamante, in quodam loco, dum iter ageret, innocentem hominem evaginato gladio
interemit. Cuius parentes condolentes propinqui e'itum, commota seditione, e'tractis gladiis, eum in frustra
concidunt membratimque dispergunt. Tale iusto iudicio Dei e'itum miser accepit, ut, qui propinquum
innocentem interimerat, ipse nocens diutius non maneret. (am tertio ei haec evenerunt anno. Denique %ilvestri
post transitum $ingonici iterum episcopum flagitantes, #appolum, qui quondam archidiaconus 0gustidunensis
fuerat, accipiunt. 1ui multa, ut asserunt, egit iniqua, quae a nobis praetermittuntur, ne detractores fratrum esse
videamur. Tamen, quale habuerit e'itum, non omittam. 0nno octavo episcopatus sui, dum dioceses ac villas
ecclesiae circuiret, quadam nocte dormienti apparuit beatus Tetricus vultu minaci. Cui ita: 1uid tu, inquit, hic
#appoleD =t quid sedem meam polluisD =t quid ecclesiam pervadisD =t quid oves mihi creditas sic dispergisD
Cede loco, relinque sedem, abscede longius a regione. )t haec dicens, virgam quam habebat in manu pectori
eius cum ictu valido inpulit. !n quo ille evigilans, dum cogitat, quid hoc esset, ficta in loco illo defigitur ac dolore
ma'imo cruciatur. 0bhorret cibum potumque et mortem iam sibi pro'imam praestolatur. 1uid pluraD Tertia die,
cum sanguinem ore proicerit, e'spiravit" e'inde elatus, $ingonas est sepultus. !n cuius loco ,ummolus abba,
quem :onum cognomento vocant, episcopus substituitur. 1uem multi magnis laudibus prosecuntur: esse eum
castum, sobrium, moderatum ac in omni bonitate promptissimum, amantem iustitiam, caritatem omni intentione
diligentem. 1ui, accepto episcopatu, cognoscens, quod $ampadius multum de rebus fraudasset ecclesiae ac de
spoliis pauperum agros vineasque vel mancipia congregasset, eum ab omni re nudatum a praesentia sua iussit
abigi. 1ui nunc in ma'ima paupertate degens, manibus propriis victum quaerit. *aec de his sufficiant.
9. De $eunaste archidiacono :itorigo.
0nno vero quo supra, id est quo, mortuo %ig&bertho, Childeberthus, filius eius, regnare coepit, multae virtutes ad
sepulchrum beati ,artini apparuerunt, quas in illis libellis scripsi, quos de ipsis miraculis conponere temptavi. )t
licet sermone rustico, tamen celare passus non sum, quae aut ipse vidi aut a fidelibus relata cognovi. *ic tantum,
quid neglegentibus evenerit, qui post virtutem caelestem terrena medicamenta quaesierunt, e'solvam, quia, sicut
per gratiam sanitatum, ita et in castigationem stultorum virtus eius ostenditur. $eonastis :iturigus archidiaconus,
decedentibus cataractis, lumen caruit oculorum. 1ui cum, per multos medicos ambulans, nihil omnino visionis
recipere possit, accessit ad basilicam beati ,artini" ubi per duos aut tres menses consistens et ieiunans assiduae,
lumen ut reciperet flagitabat. 0dveniente autem festivitate, clarificatis oculis cernere coepit" regressus quoque
domum, vocato quodam !udaeo, ventosas, quorum beneficio oculis lumen augeret, humeris superponit.
Decedente quoque sanguine, rursus in redeviva caecitate redigitur. 1uod cum factum fuisset, rursum ad sanctum
templum regressus est. !bique iterum longo spatio commoratus, lumen recipere non meruit. 1uod ei ob peccatum
non praestitum reor iu'ta illud dominicum oraculum: 1ui habet, dabitur ei et habundavit" et qui non habet, ipsum
quod habet aufertur ab eo" et illud: )cce sanus factus es, iam noli peccare, ne quid tibi deterius eveniat. (am
perstiterat hic in sanitate, si !udaeum non indu'isset super divinam virtutem. Tales enim et monet et arguit
apostulus, dicens: (olite enim iugum ducere cum infidelibus. 1uae enim participatio iustitiae cum iniquitateD
0ut quae societas luci cum tenebrisD 1uae autem communicatio Christi cum :elialD 0ut quae pars fideli cum in
fideleD 1ui autem consensus templo Dei cum idolisD Vos estis enim templum Dei vivi. #ropterea e'ite de medio
eorum et separamini ab his, ait Dominus. !deo doceat unumquemque christianum haec causa, ut, quando
caelestem accipere meruerit medicinam, terrena non requirat studia.
<. De %enoch reclauso.
77
%ed et illud commemorare libet, qui vel quales viri hoc anno a Domino sunt vocati. =nde magnum eum et Deo
acceptabilem ego censeo, qui tales de nostra terra suo paradiso collocavit. (am benedictus %enoch presbiter, qui
apud Turonus morabatur, sic migravit a saeculo. +uit enim genere Theifalus, et in Turonico clericus factus, in
cellulam, quam ipse inter parietes antiquos conposuerat, se removit, collectisque monachis, oratorium, quod
multo tempore dirutum fuerat, reparavit. !dem super infirmos multas virtutes fecit, quas in libro vitae eius
scripsimus.
/. De sancto Germano #arisiorum episcopo.
)o anno et beatus Germanus #arisiorum episcopus transiit. !n cuius e'sequiis multis virtutibus, quas in corpore
gesserat, hoc miraculum confirmationem fecit. (am carcerarius adclamantibus, corpus in platea adgravatum est,
solutisque eisdem, rursum sine labore levatur. !psi quoque, qui soluti fuerant, in obsequium funeris usque
basilicam, in qua sepultus est, liberi pervenerunt. 0d sepulchrum autem eius multas virtutes, Domino tribuente,
credentes e'periuntur, ita ut quisque iusta petierit velociter e'optata reportet. 1uis tamen strenuus virtutes illius,
quas in corpore fecit, sollicite vult inquirere, librum vitae illius, qui a +ortunato presbitero conpositus est, legens,
cuncta repperiet.
>. De Caluppane reclauso.
)odem quoque anno et Caluppa reclausus obiit. *ic autem ab infantia sua semper religiosus fuit, et apud
monasterium ,elitensim termini 0rverni conversus, in magna se humilitate fratribus praebuit, sicut in libro vitae
eius scripsimus.
.6. De #atroclo reclauso.
+uit autem in :iturigo termino reclausus nomine #atroclus, presbiterii honore praeditus, mirae sanctitatis ac
religionis, vir magnae abstinentiae, qui plerumque ab inaedia diversis incommodis ve'abatur. Vinum, sicera vel
omne quod inebriare potest non bibebat praeter aquam parumper melle linitam" sed nec pulmentum aliquod
utebatur. Cuius victus erat panis in aqua infusus atque sale respersus. *uius oculi numquam caligaverunt. )rat
enim in oratione assiduus, quam si parumper praetermisisset, aut legebat aut scribebat. +rigoriticis, pustulis
laborantibus vel reliquis morbis saepe per orationem remedia conferebat. %ed et alia signa multa fecit, quae per
ordinem longum est enarrare. Cilicium semper puro adhibens corpori. 1ui octogenaria aetate abscedens a
saeculo, migravit ad Christum. %cripsimus et de huius vita libellum.
... De !udaeis conversis per 0vitum episcopum.
)t quia semper Deus noster sacerdotes suos glorificare dignatur, quid 0rverno de !udaeis hoc anno contigerit
pandam. Cum eosdem plerumque beatus 0vitus episcopus commoneret, ut, relicto velamine legis ,o&saicae,
spiritaliter lecta intellegerent et Christum, filium viventis Dei, prophetica et legali auctoritate promissum, corde
purissimo in sacris litteris contemplarent, manebat in pectoribus eorum, iam non dicam, velamen illud, quod
facies ,o&si obumbrabatur, sed paries. %acerdos quoque orans, ut, conversi ad Dominum, velamen ab eis litterae
rumperetur, quidam e' his ad sancta pascha ut bapti?aretur e'petiit, renatusque Deo per baptismi sacramentum,
cum albatis reliquis in albis et ipse procedit. !ngredientibus autem populis portam civitatis, unus !udaeorum
super capud conversi !udaei oleum foetidum, diabulo instigante, diffudit. 1uod cum cunctus aborrens populus
voluissent eum urguere lapidibus, pontife' ut fieret non permisit. Die autem beato, quo Dominus ad caelos post
redemptum hominem gloriosus ascendit, cum sacerdos de aeclesiam ad basilicam psallendo procederet, inruit
super sinagogae !udaeorum multitudo tota sequentium, distructamque a fundamentis, campi planitiae locus
adsimilatur. 0lia autem die sacerdos eis legatos mittit, dicens: Vi ego vos confiteri Dei +ilium non inpello, sed
tamen praedico et salem scientiae vestris pectoribus trado. #astor sum enim dominicis ovibus superpositus" et de
vobis ille verus #astor, qui pro nobis passus est, di'it, habere se alias oves quae non sunt e' ovili suo, quas eum
oporteat adducere, ut fiat unus gre' et unus pastor. !deoque si vultis credere ut ego, estote unus gre', costodi me
posito" sin vero aliud, abscedite a loco. !lli autem diu aestuantes atque dubitantes, tertia die, ut credo, obtentum
pontificis coniuncti in unum, ad eum mandata remittunt, dicentes: Credimus !esum, filium Dei vivi, nobis
prophetarum vocibus repromissum" et ideo petimus, ut abluamur baptismum, ne in hoc delicto permaneamus.
Gavisus autem nuntio pontife', noctem sanctam pentecosten vigilias caelebratas, ad baptistirio forasmoraneum
egressus est" ibique omnis multitudo coram eo prostrata, baptismum flagitavit. 0t ille prae gaudio lacrimans,
cunctos aqua abluens, crismate liniens, in sinu matris eclesiae congregavit. +lagrabant caerei, lampades
refulgebant, albecabat tota civitas de grege candido, nec minor fuit urbi gaudium, quam quondam, %piritu sancto
discendente super apostulos, *ierusalem videre promeruit. +uerunt autem qui bapti?ati sunt amplius quingenti.
*ii vero qui baptismum noluerunt discedentes ab illa urbe, ,assiliae redditi sunt.
.4. De :rachione abbate.
Transiit post haec et :rachio abba cellulae ,anatensis. +uit autem genere Thoringus, in servitio %igivaldi
quondam ducis venationern e'ercens, sicut alibi scripsimus.
.-. 1uod ,ummolus $emovicas vastavit.
)rgo ut ad propositum revertamur, Chilpericus re' Chlodovechum filium suum Toronus transmisit. 1ui,
congregato e'ercitu, inter terminum Toronicum et 0ndecavum usque %anctonas transiit eamque pervasit.
,ummolus vero patricius Gunthchramni regis cum magno e'ercitu usque $emovicinum transiit et contra
Desiderium ducem Chilperici regis bellum gessit. !n quo proelio ceciderunt de e'ercitu eius quinque milia, de
79
Desiderii vero viginti quattuor milia. !pse quoque Desiderius fugiens vi' evasit. ,ummolus vero patricius per
0rvernum rediit eamque per loca e'ercitus eius devastavit. )t sic in :urgundiam peraccessit.
.5. 1uod ,erovechus tunsoratus confugit.
1uod ,erovechus tunsoratus ad basilicam sancti ,artini confugit.
#ost haec ,erovechus, cum in custodia a patre reteneretur, tunsoratus est, mutataque veste, qua clericis uti mos
est, presbiter ordenatur et ad monasterium Cinnomannicum qui vocatur 0ninsola dirigitur, ut ibi sacerdotali
eruderetur regula. *aec audiens Gunthchramnus :oso, qui tunc in basilica sancti ,artini, ut di'imus, resedebat,
misit 3iculfum subdiaconum, ut ei consilium occulte praeberet e'petendi ad basilicam sancti ,artini. 1ui cum
abisset, ab alia parte Gailenus puer eius advenit. Cumque parvum solatium qui eum ducebant haberent, ab ipso
Gaileno in itenere e'cussus est, opertoque capite indutusque veste saeculari, beati ,artini templum e'petiit.
(obis autem missa caelebrantibus, in sanctam basilicam, aperta repperiens ostia, ingressus est. #ost missa autem
petiit, ut ei eulogias dare deberemus. )rat autem tunc nobiscum 3agnemodus #arisiacae sedis episcopus, qui
sancto Germano successerat. 1uod cum refutaremus, ipse clamare coepit et dicere, quod non recte eum a
communione sine fratrum conibentia suspenderemus. !llo autem haec dicente, cum consensu fratris qui praesens
erat, contestatam causam canonicam, eulogias a nobis accepit. Veritus autem sum, ne, dum unum a communione
suspendebam, in multos e'isterem homicida. ,inibatur enim aliquos de populo nostro interficere, si
communionem nostram non meruisset. ,ultas tamen pro hac causa Toronica regio sustenuit clades. *is diebus
(ecetius, vir neptis meae, propriam habens causam, ad Chilpericum regem abiit cum diacono nostro, qui regi
fugam ,erovechi narraret. 1uibus visis, +redegundis regina ait: )'ploratores sunt et ad sciscitandum quid agat
re' advenerunt, ut sciant, quid ,erovecho renuntient. )t statim e'poliatis in e'ilio retrudi praecepit" de quo
mense septimo rela'ati sunt. !gitur Chilpericus nuntius ad nos dire'it, dicens: )iecite apostatam illam de
basilicam" sin autem aliud, totam regionem illam igne succendam. Cumque nos rescripsissemus, inpossibile
esse, quod temporibus hereticorum non fuerat, christianis nunc temporibus fieri, ipsi e'ercitum commovit et illuc
dirigit. 0nno autem secundo Childeberthi regis, cum videret ,erovechus patrem in hac deliberatione intentum,
adsumpto secum Gunthchramnum ducem, ad :runichildem pergere cogitat, dicens: 0bsit, ut propter meam
personam basilica domni ,artini violentiam perferat aut regio eius per me captivitate subdatur. )t ingressus
basilicam, dum vigilias ageret, res quas secum habebat ad sepulchrum beati ,artini e'hibuit, orans, ut sibi
sanctus succurrerit atque ei concederit gratiam suam, ut regnum accepere possit. $eudastis tunc comis, cum
multas ei in amore +redegundis insidias tenderit, ad e'tremum pueros eius, qui in pago egressi fuerant,
circumventus dolis gladio trucidavit, ipsumque interimere cupiens, si repperire loco oportuno potuisset. %ed illi
consilio usus Gunthchramni et se ulcisci desiderans, redeunte ,arileifo archietro de praesentia regis,
conpraehendi praecepit" caesumque gravissime, ablato auro argentoque eius vel reliquis rebus, quas secum
e'hibebat, nudum reliquit" et interfecisset utique, si non inter manus caedentium elapsus eclesiam e'petisset.
1uem nos postea indutum vestimentis, obtenta vita, #ectavo remisimus. ,erovechus vero de patre atque
novercam multa crimina loquebatur" quae cum e' parte vera essent, credo, acceptum non fuisse Deo, ut haec per
filium vulgarentur, sicut in sequentibus cognovi. 1uaedam enim die ad convivium eius accedi. Dum pariter
sederemus, suppliciter petiit aliqua ad instructionem animae legi. )go vero, reserato %alomonis libro, versiculum
qui primus occurrit arripui, qui haec contenebat: ;culum, qui aversus aspe'erit patrem, effodiant eum corvi de
convallibus. !llo quoque non intellegente, consideravi hunc versiculum ad Dominum praeparatum. Tunc dire'it
Gunthchramnus puerum ad mulierem quandam, sibi iam cognitam a tempori Chariberthi regis, habentem
spiritum phitonis, ut ei quae erant eventura narrare. 0sserebat praeterea, ipsam sibi ante hoc tempus non solum
annum, sed et diem et horam, in qua re' Chariberthus obiret, denuntiasse. 1uae haec ei per puerus mandata
remisit: +uturum est enim, ut re' Chilpericus hoc anno deficiat et ,erovechus, e'clusis fratribus, omni capiat
regnum. Tu vero ducatum totius regni eius annis quinque tenebis. %e'to vero anno in una civitatum, quae super
$egeris alveum sita est, in de'tera eius parte, favente populo, episcopatus gratiam adipiscis ac senes et plenus
dierum ab hoc mundo migrabis. Cumque haec pueri redeuntes domino nuntiassent, statim ille vanitate elatus,
tamquam se iam in cathedram Toronice eclesiae resederet, ad me haec detulit verba. Cuius ego inridens
stultitiam, di'i: 0 Deo haec poscenda sunt" nam credi non debent quae diabolus repromittit. !lle autem ab initio
menda' est et in veritate numquam stetit. !llo quoque cum confusione discedente, valde inridebam hominem,
qui talia credi putabat. Denique quadam nocte vigilias in basilica sancti antestitis caelebratas, dum lectulo
decubans obdormissem, vidi angelum per aera volantem. Cumque super sanctam basilicam praeteriret, voce
magna ait: *eu heuE #ercussit Deus Chilpericum et omnes filios eius, nec superavit de his qui processerunt e'
lumbis eius qui regat regnum illius in aeternum. )rant ei eodem tempore de diversis u'oribus filii quattuor,
e'cepto filiabus. Cum autem haec in posterum inpleta fuissent, tunc a liquidum cognovi, falsa esse quae
promiserant arioli. !gitur commorantibus his apud basilicam sancti ,artini, misit ad Guntchramnum :osonem
+redegundis regina, quaequae ei iam pro morte Theodoberthi patrocinabatur occulte, dicens: %i ,erovechum
eiecere potueris de basilica, ut interficiatur, magnum de me munus accipies. 0t ille praesto putans esse
interfectores, ait ad ,erovechum: =t quid hic quasi signes et timidi resedemus et ut hebetis circa basilicam
occulimurD Veniant enim equi nostri, et acceptis accipitribus, cum canibus e'erceamur venationem
spectaculisque patulis iocundemur. *oc enim agebat callide, ut eum a sancta basilica separaret. Gunthchramnus
7<
vero alias sane bonus C nam in periuriis nimium praeparatus erat C, verumtamen nulli amicorum sacramentum
dedit, quod non protinus omisisset. )gressi itaque, ut di'imus, de basilica, ad !ocundiacensim domum civitate
pro'imam progressi sunt" sed a nemine ,erovechus nocetus est. )t quia inpetebatur tunc Gunthchramnus de
interitu, ut di'imus, Theodoberthi, misit Chilpericus re' epistulam scriptam ad sepulchrum sancti ,artini, quae
habebat insertum, ut ei beatus ,artinus rescriberet, utrum liceret e'trahi Gunthchramnum de basilica eius an
non. %ed :audeg&selus diaconus, qui hanc epistulam e'hibuit, cartam puram cum eadem quam detulerat ad
sanctum tumolum misit. Cumque per triduum e'pectasset et nihil rescripti reciperet, redivit ad Chilpericum. !lle
vero misit alios, qui Gunthchramno sacramenta e'igerent, ut sine eius scientiam basilicam non relinqueret. 1ui
ambienter iurans, pallam altaris fideiussorem dedit, numquam se e'inde sine iussione rege egressurum.
,erovechus vero non credens phitonissae, tres libros super sancti sepulchrum posuit, id est psalterii, 3egum,
euangeliorum, et vigilans tota nocte, petiit, ut sibi beatus confessor quid eveniret ostenderet, et utrum possit
regnum accepere an non, ut Domino indicante, cognuscerit. #ost haec continuato triduo in ieiuniis, vigiliis atque
orationibus, ad beatum tumolum iterum accedens, revolvit librum, qui erat 3egum. Versus autem primus
paginae, quem reseravit, hic erat: #ro eo quod dereliquistis dominum Deum vestrum et ambolastis post deos
alienos nec fecistis rectum ante conspectum eius, ideo tradedit vos dominus Deus vester in manibus inimicorum
vestrorum. #salterii autem versus hic est inventus: Verum propter dolositatem posuisti eis mala" deiecisti eos,
dum allevarentur. 1uomodo facti sunt in desolationeD %ubito defecerunt, et perierunt propter iniquitates suas. !n
euangeliis autem hoc repertum: %citis, quia post biduum pascha fiet, et +ilius hominis traditur, ut crucifigatur. !n
his responsibus ille confusus, flens diutissime ad sepulchrum beati antestetis, adsumpto secum Gunthchramno
duce, cum quingentus aut eo amplius viris discessit. )gressus autem basilicam sanctam, cum iter ageret per
0udisiodorensim territurium, ab )rpone duce Gunthchramni regis conpraehensus est. Cumque ab eo deteneretur,
casu nescio quo dilapsus, basilica sancti Germani ingressus est. 0udiens haec Gunthchramnus re', in ira
commotus, )rponem septingentis aureis damnat et ab honorem removet, dicens: 3etenuisti, ut ait frater meus,
inimicum suum. 1uodsi hoc facere cogitabas, ad me eum debuisti prius adducere" sin autem aliud, nec tangere
debueras, quem tenere dissimulabas. )'ercitus autem Chilperici regis usque Toronus accedens, regionem illam
in praedas mittit, succendit atque devastat nec rebus sancti ,artini pepercit, sed quod manum tetigit, sine ullo
Dei intuetu aut timorem deripuit. ,erovechus prope duos menses ad antedictam basilicam resedens, fugam iniit
et ad :runichildem reginam usque pervenit" sed ab 0ustrasiis non est collectus. #ater vero eius e'ercitum contra
Campanensis commovit, putans, eum ibidem occultare. %ed nihil nocuit nec eum potuit repperire.
.7. :ellum inter %a'onis et %uavos.
)t quia tempore illo, quo 0lboenus in !talia ingressus est, Chlothacharius et %ig&berthus %uavos et alias gentes in
loco illo posuerunt, hi qui tempore %ig&berthi regressi sunt, id est qui cum 0lboeno fuerant, contra hos
consurgunt, volentes eos a regione illa e'trudere ac delere. 0t illi obtulerunt eis tertiam partem terrae, dicentes:
%imul vivere sine conlisione possumus. %ed ille contra eos irati, eo quod ipse hoc antea tenuissent, nullatenus
pacificare voluerunt. Dehinc obtulerunt eis iterum iste medietatem, post haec duas partes, sibi tertiam
relinquentes. (olentibus autem illis, obtulerunt cum terra omnia pecora, tantum ut a bello cessarent. %ed nec hoc
illi adquiescentis, certamen e'petiunt. )t inter se ante certamen, qualiter u'ores %uavorum deviderent et qui
quam post eorum e'itu acciperet, tractant, potantes, eos iam quasi interfectus habere. %ed Domini miseratio,
quae iustitiam facit, in aliam partem voluntatem eorum retorsit. (am confligentibus illis, erant enim BBV! milia
%a'onum, e' quibus BB milia caeciderunt" %uavorum quoque V! milia, e' quibus quadringenti octuagenta
tantum prostrati sunt, reliqui vero victuriam obtenuerunt. !lli quoque qui e' %a'onibus remanserant detestati
sunt, nullus se eorum barbam neque capillos incisurum, nisi prius se de adversariis ulciscerent. 1uibus iterum
decertantibus, in maiore e'cidio conruerunt" et sic a bello cessatum est.
.9. De interitum ,acliavi.
!n :rittanis haec acta sunt. ,acliavus quondam et :odicus :rittanorum comites sacramentum inter se dederant,
ut, quis e' eis superviveret, filius patris alterius tamquam proprius defensaret. ,ortuus autem :odicus reliquit
filium Theudericum nomen. 1uem ,acliavus, oblitus sacramenti, e'pulsum a patria, regnum patris eius accipit.
*ic vero multo tempore profugus vaguusque fuit. Cui tandem misertus Deus, collectis secum a :rittania viris, se
super ,acliavum obiecit eumque cum filio eius !acob gladio interemet partemque regni, quam quondam pater
eius tenuerat, in sua potestate restituit" partem vero aliam Farochus, ,acliavi filius, vindicavit.
.<. De dubietate paschae.
De dubietate paschae vel de aeclesia Cainoninse, et quod Guntchramnus re' filius ,agnachari interfecit suosque
perdidit atque cum Childebertho coniunctus est.
Gunthchramnus vero re' duos ,agnacharii quondam filios gladio interemit, pro eo quod in 0ustregildem
reginam eiusque subolis multa detestabilia atque e'secranda proferrent, facultatesque eorum fisco suo redegit.
!pse quoque duos filios suos subito morbo oppressus perdedit" de quorum funere valde contristatus est, eo quod
orbatus absque liberis remansisset. )o anno dubietas paschae fuit. !n Galliis vero nos cum multis civitatibus
quarto decimo Ialendas ,aias sanctum paschae celebravimus. 0lii vero cum %panis duodecimo Ialendas
0prilis solemnitatem hanc tenuerunt" tamen, ut ferunt, fontes illi, qui in %paniis nutu Dei conplentur, in nostrum
pascha repleti sunt. Cainone vero Toronicum vicum, dum ipso glorioso resurrectionis dominicae die missae
7/
caelebrarentur, eclesia contremuit, populusque conterritus a pavore, unam vocem dedit, dicens, quod eclesia
caderet, cunctique ab ea, etiam effractis ostiis, per fugam lapsi sunt. ,agna post haec lues populum devastavit.
#ost haec Gunthchramnus re' ad Childeberthum, nepotem suum, legatos mittit, pacem petens ac depraecans eum
videre. Tunc ille cum proceribus suis ad eum venit" qui ad #ontem quem #etreum vocitant coniuncti sunt,
cumsalutantes atque invicem osculantes se. Gunthchramnus re' ait: )venit inpulso peccatorum meorum, ut
absque liberis remanerem, et ideo peto, ut hic nepus meus mihi sit filius. )t inponens eum super cathedram
suam, cunctum ei regnum tradedit, dicens: =na nos parma protegat unaque asta defendat. 1uod si filius
habuero, te nihilhominus tamquam unum e' his reputabo, ut illa cum eis tecumque permaneat caretas, quam tibi
hodie ego pollicior, teste Deo. #roceris vero Childeberthi similiter pro eodem polliciti sunt. )t manducantes
simul atque bibentes dignisque se muneribus honorantes, pacifici discesserunt, ad Chilpericum regem legationem
mittentis, ut redderet, quod de eorum regno minuerat" quod si differret, campum praepararet ad bellum. 1uod ille
dispiciens, apud %essionas atque #arisius circus aedificare praecepit, eosque populis spectaculum praebens.
./. De #raete'tato episcopo et interitu ,erovechi.
*is ita gestis, audiens Chilpericus, quod #raete'tatus 3othomagensis episcopus contra utilitatem suam populis
munera daret, eum ad se arcessire praecepit. 1uem discussum, repperit cum eodem res :runichildis reginae
conmendatas" ipsasque ablatas, eum in e'ilium usque sacerdotalem audientiam retenere praecepit. Coniuncto
autem concilio, e'hibitus est. )rant autem episcopi qui advenerant apud #arisius in basilica sancti #etri apostoli.
Cui re' ait: 1uid tibi visum est, o episcope, ut inimicum meum ,erovechum, qui filius esse debuerat, cum
amita sua, id est patrui sui u'ore, coniungeresD 0n ignarus eras, quae pro hac causa canonum statuta
sancse'issentD )tiam non hic solum e'cessisse probaris, sed etiam cum illo egisti, datis muneribus, ut ego
interficerer. *ostem autem filium patri fecisti, sedu'isti paecuniam plebem, ut nullus mecum fidem habitam
custodiret, voluistique regnum meum in manu alterius tradere. *aec eo dicente, infremuit multitudo +rancorum
voluitque ostea basilicae rumpere, quasi ut e'tractum sacerdotem lapidibus urgueret" sed re' prohibuit fieri.
Cumque #raete'tatus episcopus ea quae re' di'erat facta negaret, advenerunt falsi testis, qui ostendebant species
aliquas, dicentes: *aec et haec nobis dedisti, ut ,erovechum fidem promittere deberimus. 0d haec ille dicebat:
Verum enim dicitis vos a me saepius muneratus" sed non haec causa e'tetit, ut re' eieceretur a regno. (am et
cum vos mihi et equos optimos et res alias praeberetis, numquid poteram aliud facere, nisi et ego vos simile sorte
remuneraremD 3ecedente vero regem ad metatum suum, nos, collecti in unum, sedebamus in secretarium
basilicae beati #etri. Confabulantibusque nobis, subito venit 0etius archaediaconus #arisiacae eclesiae,
salutatisque nobis, ait: 0udite me, o sacerdotes Domini, qui in unum collecti estis" aut enim hoc tempore
e'altabitis nomen vestrum et bonae famae gratia refulgebitis, aut certe nullus vos amodo pro Dei sacerdotibus est
habiturus, si personas vestras sagaciter non eregitis aut fratrem perire permittetis. *aec eo dicente, nullus
sacerdotum ei quicquam respondit. Timebant enim regine fururem, cuius instinctu haec agebantur. 1uibus
intentis et ora digitis conpraementibus, ego aio: 0dtenti estote, quaeso, sermonibus meis, o sanctissimi
sacerdotes Dei, et praesertim vos, qui familiariores esse regi vidimini" adhibite ei consilium sanctum atque
sacerdotalem, ne e'ardiscens in ministrum Dei pereat ab ira eius et regnum perdat et gloriam. *aec me dicente,
silebant omnes. !llis vero silentibus, adieci: ,ementote, domini mi sacerdotes, verbi prophetici, quo ait: %i
viderit speculatur iniquitatem hominis et non di'erit, reus erit animae pereuntes. )rgo nolite silere, sed
praedicate et ponite ante oculos regis peccata eius, ne forte ei aliquid mali contingat et vos rei sitis pro anima
eius. 0n ignoratis, quid novum gestum fuerit temporeD 1uomodo adpraehensum %ig&mundum Chlodomeris
retrusit in carcerem, di'itque ei 0vitus Dei sacerdus: G(e inicias manum in eo, et cum :urgundiam petieris,
victuriam obtenebisH. !lle vero abnuens quae ei a sacerdote dicta fuerant, abiit ipsumque cum u'ore et filiis
interemit petiitque :urgundiam, ibique obpraessus ab e'ercitu, interemptus est. 1uid ,a'imus imperaturD Cum
beatum ,artinum conpulisset communicare cuidam homicide episcopo, et ille, quo facilius addictus morte
liberaret, regi impio consensisset, prosequente 3egis aeterni iudicio, ab imperio depulsus ,a'imus morte
pessima condemnatus est. *aec me dicente, non respondit ullus quicquam, sed erant omnes intenti stupentes.
Duo tamen adolatores e' ipsis C quod de episcopis dici dolendum est C nuntiaverunt regi, dicentes, quia nullum
maiorem inimicum suis causis quam me haberet. !lico unus e' aulicis cursu rapitu ad me repraesentandum
dirigitur. Cumque venissem, stabat re' iu'ta tabernaculum e' ramis factum, et ad de'teram eius :erthchramnus
episcopus, ad levam vero 3agnemodus stabat" et erat ante eos scamnum pane desuper plenum cum diversis
fercolis. Visoque me, re' ait: ; episcope, iustitiam cunctis largire debes: et ecceE ego iustitiam a te non accipio"
sed, ut video, consentis iniquitati, et impletur in te proverbium illud, quod corvus oculum corvi non eruet. 0d
haec ego: %i quis de nobis, o re', iustitiae tramitem transcendere voluerit, a te corrigi potest" si vero tu
e'cesseris, quis te corripietD $oquimur enim tibi" sed si volueris, audis" si autem nolueris, quis te condemnavit,
nisi is qui se pronuntiavit esse iustitiamD 0d haec ille, ut erat ab adolatoribus contra me accensus, ait: Cum
omnibus enim inveni iustitiam et tecum invenire non possum. %ed scio, quid faciam, ut noteris in populis, et
iniustum te esse in omnibus perpatiscat. Convocabo enim populum Toronicum et dicam eis: GVoceferamini
contra Gregorium, quod sit iniustus et nulli hominum iustitiam praestitH. !llis quoque haec clamantibus
respondebo: G)go qui re' sum iustitiam cum eodem invenire non possum, et vos qui minores estis invenietisDH
0d haec ego: 1uod sim iniustus, tu nescis. %cit enim ille conscientia mea, cui occulta cordis sunt manifesta.
7>
1uod vero falso clamore populus, te insultante, vociferat, nihil est, quia sciunt omnes a te haec emissa. !deoque
non ego, sed potius tu in adclamatione notaberis. %ed quid pluraD *abes legem et canones" haec te diligenter
rimari oportet, et tunc quae praeciperint si non observaberis, noveris, tibi Dei iudicium imminere. 0t illi quasi
me demulcens, quod dolose faciens potabat me non intellegere, conversus ad iuscellum, quod coram eo erat
positus, ait: #ropter te haec iuscella paravi, in qua nihil aliud praeter volatilia et parumper ciceris continetur.
0d haec ego, cognuscens adulationis eius, di'i: (oster cibus esse debet facere voluntatem Dei et non in his
diliciis dilectare, ut ea quae praecipit nullo casu praetermittamus. Tu vero, qui alios de iustitia culpas, pollicire
prius, quod legem et canones non omittas" et tunc credimus, quod iustitiam prosequaris. !lle vero, porrectam
de'teram, iuravit per omnipotenti Deo, quod ea quae le' et canones edocebant nullu praetermitteret pactu. #ost
haec, accepto pane, hausto etiam vino, discessi. )a vero nocte, decantatis nocturnalibus h&mnis osteum,
mansionis nostrae gravibus audio cogi verberibus" missoque puero, nuntius +redegundis reginae adstare
cognusco. 1uibus introductis, salutationem reginae suscipio. Deinde praecantur pueri, ut in eius causis contrarius
non e'istam, simulque ducentas argenti promittunt libras, si #raete'tatus, me inpugnante, obpraemeretur.
Dicebant enim: !am omnium episcoporum promissionem habemus" tantum tu adversus non incedas. 1uibus
ego: %i mihi mille libras auri argentique donetis, num quid aliud facere posso, nisi quae Dominus agire
praecipitD =num tantum pollicior, quod ea quae ceteri secundum canonum statuta consenserint sequar. 0t illi,
non intellegentes quae dicebam, gratias agentes, discesserunt. ,ane autem facto, aliqui de episcopis ad me
venerunt, simile mandato ferentes" quibus ego similia respondi. Convenientibus autem nobis in basilica sancti
#etri, mane re' adfuit di'itque: )piscopus enim in furtis depraehensus ab episcopali officio ut avellatur,
canonum auctoritas sanc'it. (obis quoque respondentibus, quis ille sacerdus esset, cuius furti crimen
inrogaretur, respondit re': Vidistis enim species, quas nobis furtu abstulit. ;stenderat enim nobis ante die tertia
re' duo volucra, species et diversis ornamentis referta, quae praeciebantur amplius quam tria milia solidorum"
sed et saccolum cum nummismati auri pondere, tenentem quasi duo milia. *aec enim dicebat re' sibi ab
episcopo fuisse furata. 1ui respondit: 3ecolere vos credo, discendente a 3othomaginse urbe :runichilde regina,
quod venerim ad vos, di'ique vobis, quia res eius, id est quinque sarcinas, conmendatas haberem, et frequentius
advenire puerus eius ad me, ut ea redderem, et nolui sine consilio vestro. Tu autem di'isti mihi, o re': G)iece
haec a te, et revertantur ad mulierem res suae, ne inimicitia inter me et Childeberthum, nepotem meum, pro his
rebus debeat pullulareH. 3eversus ego ad urbem, unum volucrum tradidi puerus" non enim valebant amplius
ferre. 3eversi iterum requirebant alios. !terum consiliatus sum magnificentiam vestram. Tu autem praecipisti,
dicens: G)iece, eiece haec a te, o sacerdos, ne faciat scandalum haec causamH. !terum tradidi eis duo e' his" duo
autem alii remanserunt mecum. Tu autem quid nunc calumniaris et me furti argues, cum haec causa non ad
furtum, sed ad custodiam debeat deputareD 0d haec re': %i hoc depositum penes te habebatur ad custodiendum,
cur solvisti unum e' his et l&mbum aureis conte'tum filis in partibus desecasti et dedisti per virus, qui me a
regno deiecerentD #raete'tatus episcopus respondit: !am di'i tibi superius, quia munera eorum acciperam,
ideoque haec, cum non haberem de praesenti quid darem, hinc praesumpsi et eis vicissitudinem munerum tribui.
#roprium mihi esse videbatur, quod filio meo ,erovecho erat, quem de lavacro regenerationis e'cipi. Videns
autem re' Chilpericus, quod eum his calumniis superare nequiret, adtonitus valde ac conscientia confusus,
discessit a nobis vocavitque quosdam de adolatoribus suis et ait: Victum me verbis episcopi fateor et vera esse
quod dicit scio" quid nunc faciam, ut reginae de eo voluntas adimpleaturD )t ait: !te, et accedentes ad eum,
dicite, quasi consilium e' vobismet ipsis dantes: G(osti, quod sit re' Chilpericus pius atque conpunctus et cito
flectatur ad misericordiam" humiliare sub eo et dicito, ab eo obiecta a te perpetrata fuisse. Tunc nos prostrati
omnes coram pedibus eius, dare tibi veniam inpetramusH. *is seductus #raete'tatus episcopus, pollicitus est se
ita facturum. ,ane autem facto, convenimus ad consuetum locum" adveniensque et re', ait ad episcopum: %i
munera pro muneribus his hominibus es largitus, quur sacramenta postulasti, ut fidem ,erovecho servarentD
3espondit episcopus: #etii, fateor, amicitias eorum habere cum eo, et non solum hominem, sed, si fas fuisset,
angelum de caelo evocaveram, qui esset adiutor eius" filius enim mihi erat, ut saepe di'i, spiritalis e' lavacro.
Cumque haec altercatio altius tolleretur, #raete'tatus episcopus, prostratus solo, ait: #eccavi in caelo et coram
te, o re' misericordissime" ego sum homicida nefandus" ego te interficere volui et filio tuo in solio tuo eregere.
*aec eo dicente, prosternitur re' coram pedibus sacerdotum, dicens: 0udite, o piissimi sacerdotes, reum crimen
e'secrabile confitentem. Cumque nos flentes regem elevassemus a solo, iussit eum basilicam egredi. !pse vero
ad metatum discessit, transmittens librum canonum, in quo erat quaternio novus adni'us, habens canones quasi
apostolicus, continentes haec: )piscopus in homicidio, adulterio et periurio depraehensus, a sacerdotio divillatur.
*is ita lectis, cum #raete'tatus staret stupens, :erthechramnus episcopus ait: 0udi, o frater et coepiscope, quia
regis gratiam non habes, ideoque nec nostram caritatem uti poteris, priusquam regis indulgentia merearis. *is
ita gestis, petiit re', ut aut tonicam eius scinderetur aut centisimus octavus psalmus, qui maledictionibus
%carioticas continet, super caput eius recitaretur aut certe iudicium contra eum scriberetur, ne in perpetuo
communicaret. 1uibus condicionibus ego restiti, iu'ta promissum regis, ut nihil e'tra canones gereretur. Tunc
#raete'tatus a nostris raptus oculis, in custodia positus est. De qua fugire temptans nocte, gravissime caesus, in
insola maris, quod adiacet civitati Constantinae, in e'ilio est detrusus. #ost haec sonuit, quod ,erovechus iterum
basilica sancti ,artini conaretur e'petere. Chilpericus vero custodire basilicam iubet et omnes claudi aditus.
96
Custodis autem unum osteum, per quod pauci clerici ad officium ingrederentur, relinquentes, reliqua ostea clausa
tenebant" quod non sine taedio populis fuit. Cum autem apud #arisius moraremur, signa in caelo apparuerunt, id
est viginti radii a parte aquilonis, qui ab oriente surgentes, ad occidentem properabant" e' quibus unus proli'ior
et alius supereminens, ut est in sublime elevatus, mo' defecit, et sic reliqui qui secuti fuerant evanuerunt. Credo,
interitum ,erovechi pronuntiassent. ,erovechus vero, dum in 3emensem campaniam latitaret nec palam se
0ustrasiis crederit, a Tarabannensibus circumventus est, dicentibus, quod, relicto patre eius Chilperico, ei se
subiugarent, si ad eos accederit. 1ui velociter, adsumptis secum viris fortissimis, ad eos venit. *i praeparatus
detegentes dolos, in villam eum quandam concludunt et, circumseptum cum armatis, nuntius patri dirigunt. 1uod
ille audiens, illuc properare distinat. %ed hic cum in hospitiolo quodam reteneretur, timens, ne ad vindictam
inimicorum multas lueret poenas, vocatum ad se Gailenum familiarem suum, ait: =na nobis usque nunc et
anima et consilium fuit" rogo, ne patiaris me in manibus inimicorum tradi, sed, accepto gladio, inruas in me.
1uod ille nec dubitans, eum cultro confodit. 0dvenientem autem regem, mortuos est repertus. )'tetirunt tunc
qui adsererent, verba ,erovechi, quae superius di'imus, a regina fuisse conficta, ,erovechum vero eius fuisse
iussu clam interemptum. Gailenum vero adpraehensum, abscisis manibus et pedibus, auribus vel narium
summitatibus et aliis multis cruciatibus adfectum, infiliciter negaverunt. Grindionem quoque inte'tum rotae in
sublime sustulerunt" Ciucilonem, qui quondam comes palatii %&giberthi regis fuerat, absciso capite, interficerunt.
%ed et alios multos, qui cum eodem venerant, crudile nece diversis mortibus adficerunt. $oquebantur etiam tunc
homines, in hac circumventionem )gidium episcopum et Gunthchramnum :osonem fuisse ma'imum caput, eo
quod Gunthchramnus +redegundis reginae occultas amicitias potiretur pro interfectione Theodoberthi" )gidius
vero, quod ei iam longo tempore esset carus.
.>. De aelimosinis Tiberii.
Cum autem !ustinus imperator, amisso sensu, amens effectus esset et per solam %ophiam augustam eius
imperium regiretur, populi, ut in superiore libro iam di'imus, Tiberium caesarem elegerunt utilem, strinuum
atque sapientem, ael&mosinarium inopumque optimum defensorem. 1ui cum multa de thesauris, quos !ustinus
adgregavit, pauperibus erogaret et augusta illa eum frequentius increparet, quod rem publicam redegisset in
paupertate, diceritque: 1uod ego multis annis congregavi, tu infra pauco tempus prodegi dispergis, agebat ille:
(on deerit fisco nostro" tantum pauperis ael&mosinam accipiant, aut captivi redimantur. *oc est enim magnum
thesaurum, dicente Domino: Thesauri?ate vobis thesaurus in caelo, ubi neque erugo neque tinea corrumpit, et ubi
fures non effodiunt nec furantur. )rgo de quod Deus dedit, congregemus per pauperes in caelo, ut Dominus
nobis augere dignetur in saeculo. )t quia, ut di'imus, magnus et verus christianus erat, dum hilare distributione
pauperibus opem praestat, magis ac magis ei Dominus subministrat. (am deambolans per palatium, vidit in
pavimento domus tabolam marmoream, in qua cru' dominica erat sculpta, et ait: Crucem tuam, Domine,
frontem nostram munimus et pectora, et ecce crucem sub pedibus conculcamusE )t dicto citius iussit eam
auferre" defossamque tabulam atque erectam, inveniunt subter et aliam hoc signum habentem. (untiantesque,
iussit et illam auferri. 1ua amota, repperiunt et tertiam" iussumque eius et haec aufertur. 1ua ablata, inveniunt
magnum thesaurum, habentem supra mille auri centinaria. %ublatumque aurum pauperibus adhuc habundantius,
ut consueverat, subministrat" nec ei Dominus aliquid defecere faciet pro bona voluntate sua. 1uid ei in posterum
Dominus transmiserit, non omittam. (arsis ille du' !taliae, cum in quadam civitate domum magnam haberet,
!taliam cum multis thesauris egressus, ad supra memoratam urbem advenit ibique in domo sua occultae cisterna
magna fodit, in qua multa milia centenariorum auri argentique reposuit idque, interfectis consciis, uno
tantummodo seni per iuramentum condita conmendavit. Defuncto quoque (arsite, haec sub terra latebant.
Cumque supradictus sene' huius ael&mosinas assidue cerneret, pergit ad eum, dicens: %i, inquid, mihi aliquid
prodest, magnam rem tib, caesar, edicam. Cui ille: Dic, ait, quod volueris. #roderit enim tibi, si quiddam
nobis profuturum esse narraveris. Thesaurum , inquid, (arsitis reconditum habeo, quod in e'tremum vitae
positus caelare non possum. Tunc caesar Tiberius gavisus, mittit usque ad locum pueros suos" praecedente vero
sene, hi secuntur attoniti. #ervenientesque ad cesternam deopertamque ingrediuntur, in qua tantum aurum
argentumque repperiunt, ut per multos dies vi' evacuaretur a deportantibus. )t e' hoc ille amplius hilari
erogatione dispensavit egenis.
46. De %alunio et sagittario episcopis.
!gitur contra %alonium %agittariumque episcopos tumultus e'oritur. *i enim a sancto (icetio $ugdunensi
episcopo educati, diaconatus officio sunt sortiti" huiusque tempore %alonius )bredunensis urbis, %agittarius
autem Vappinsis ecclesiae sacerdotes statuuntur. %ed, adsumpto episcopatu in proprio relati arbitrio, coeperunt in
pervasionibus, caedibus, homicidiis, adulteriis diversisque in sceleribus insano furore crassari, ita ut quodam
tempore, celebrante Victore Tricassinorum episcopo sollemnitatem natalicii sui, emissa cohorte, cum gladiis et
sagittis inruerent super eum. Venientesque sciderunt vestimenta eius, ministros ceciderunt, vasa vel omne
apparatum prandii auferentes, relinquentes episcopum in grandi contumelia. 1uod cum re' Guntchramnus
comperisset, congregari s&nodum apud urbem $ugdunensim iussit. Coniunctique episcopi cum patriarcha
(icetio beato, discussis causis, invenerunt eos de his sceleribus quibus accusabantur valde convictos"
praeceperuntque, ut qui talia commiserant episcopatus honore privarentur. 0t illi, cum adhuc propitium sibi
regem esse nossent, ad eum accedunt, inplorantes se iniuste remotos, sibique tribui licentiam, ut ad papam urbis
9.
3omae accedere debeant. 3e' vero annuens petitionibus eorum, datis epistolis, eos abire permisit. 1ui
accedentes coram papa !ohanne e'ponunt se nullius rationis e'istentibus causis dimotos. !lle vero ad regem
epistolas dirigit, in quibus locis suis eosdem restitui iubet. 1uod re' sine mora, castigatos prius verbis multis,
implevit. %ed nulla, quod peius est, fuit emendatio subsecuta. Tamen Victoris episcopi pacem petierunt, traditis
hominibus quos in seditione dire'erant. %ed ille recordatus praecepti dominici, non debere reddi inimicis mala
pro malis, nihil his mali faciens, liberos abire permisit. =nde in posterum a communione suspensus est, pro eo
quod, publice accusans, clam inimicis pepercisset absque consilio quibus accusaverat fratrum. %ed per favorem
regis iterum in communione revocatus est. *i vero in maioribus sceleribus cotidie miscebantur" et in proeliis
illis, sicut iam supra meminimus, quae ,ummolus cum $angobardis gessit, tamquam unus e' laicis, accincti
arma, plurimos propriis manibus interfecerunt. !n civibus vero suis, nonnullos commoti felle verberantes
fustibus, usque ad effusionem sanguinis saeviebant. =nde factum est, ut clamor populi ad regem denuo
procederet, eosdemque re' arcessiri praecepit. 1uibus advenientibus, noluit suis obtutibus praesentari, scilicet ut,
prius habita audientia, si idonei inveniebantur, sic regis praesentiam mererentur. %ed %agittarius felle commotus,
hanc rationem dure suscipiens, ut erat levis ac vanus et in sermonibus inrationabilibus profluus, declamare
plurima de rege coepit ac dicere, quod filii eius regnum capere non possint, eo quod mater eorum e' familia
,agnacharii quondam adscita regis torum adisset, ignorans, quod, praetermissis nunc generibus feminarum,
regis vocitantur liberi, qui de regibus fuerant procreati. *is auditis, re' commotus valde, tam equos quam pueros
vel quaecumque habere poterant abstulit" ipsosque in monasteriis a se longiori accensu dimotos, in quibus
paenitentiam agerent, includi praecepit, non amplius quam singulos eis clericos relinquens" iudices locorum
terribiliter commonens, ut ipsos cum armatis custodire debeant, ne cui ad eos visitandos ullus pateat aditus.
%uperstes enim erant his diebus filii regis, e' quibus senior aegrotare coepit. 0ccedentes autem ad regem
familiares eius, di'erunt: %i propitius audire dignaretur re' verba servorum suorum, loquerentur in auribus tuis.
1ui ait: $oquimini quae libet. Di'eruntque: (e forte innocentes hi episcopi e'ilio condemnati fuissent, et
peccatum regis augeatur in aliquo, et ideo filius domini nostri pereat. 1ui ait: !te quantocius et la'ate eos,
deprecantes, ut orent pro parvulis nostris. 1uibus abeuntibus, dimissi sunt. )gressi igitur de monasteriis,
coniuncti sunt pariter, et se osculantes, eo quod olim a se visi non fuerant, ad civitates suas regressi sunt, et in
tantum conpuncti sunt, ut viderentur numquam a psallentio cessare, celebrare ieiunia, aelemosinas e'ercere,
librum Davitici carminis e'plere per diem noctesque in h&mnis ac lectionibus meditando deducere. %ed non diu
haec sanctitas inlibata permansit, conversique sunt iterum retrorsum" et ita plerumque noctes epulando atque
bibendo ducebant, ut, clericis matutinas in eclesia celebrantibus, hi pocula poscerent et vina libarent. (ulla
prorsus de Deo erat mentio, nullus omnino cursus memoriae habebatur. 3enitente aurora, surgentes a cena,
mollibus se indumentis operientes, somno vinoque sepulti, usque ad horam diei tertiam dormiebant. %ed nec
mulieres deerant, cum quibus polluerentur. )'surgentes igitur, abluti balneis, ad convivium discumbebant" de
quo vespere surgentes, caenae inhiabant usque ad illud lucis tempus, quo superius di'imus. %ic faciebant singulis
diebus, donec ira Dei diruit super eos" quod in posterum memoraturi sumus.
4.. De Finnoco :rittone.
Tunc Finnocus :ritto in summa abstinentia a :rittaniis venit Toronus, *ierusolimis accedere cupiens, nullum
alium vestimentum nisi de pellibus ovium lana privatis habens" quem nos, quo facilius teneremus, quia nobis
relegiosus valde videbatur, presbiterii gratia honoravimus. !nghitrudis autem relegiosa consuetudinem habebat,
aquam de sepulchrum sancti ,artini collegere. 1ua aqua deficiente, rogat, vas cum vino ad beati tumulum
deportari. Transacta autem nocte, eum e'inde hoc presbitero praesenti adsumi mandavit" et ad se delatum, ait
presbitero: 0ufer hinc vino et unam tantum guttam de aqua benedicta, unde parum superest, effunde. 1uod
cum fecisset, mirum dictu, vasculum, quod semeplenum erat, ad unius guttae discensum impletum est. !dem bis
aut tertio vacuatum, per unam tantum guttam est impletum" quod non ambigetur, et in hoc beati ,artini fuisse
virtutem.
44. De obitu %amsonis, filii Chilperici.
*is ita gestis, %amson, filius Chilperici regis iunior, a desenteria et febre conpraehensus, a rebus humanis
e'cessit. *ic vero, cum Chilpericus re' Tornacum a fratre obsederetur, natus est" quem mater ob metum mortis a
se abiecit et perdere voluit. %ed cum non potuisset, obiurgata a rege, eum bapti?are praecepit. 1ui bapti?atus et
ab ipso episcopo susceptus, lustro uno nec perfuncto, defunctus est. (am et mater eius +redegundis in his diebus
graviter egrotavit, sed convaluit.
4-. De prodigiis ostensis.
#ost haec in nocte, quod erat tertio !dus (ovembris, apparuit nobis beati ,artini vigilias celebrantibus magnum
prodigium" nam in medio lunae stilla fulgens visa est elucere, et super ac subter lunam aliae stillae propinquae
apparuerunt. %ed et circolus ille, qui pluviam plerumque significat, circa eam apparuit. %ed quae haec
figuraverint, ignoramus. (am et luna hoc anno sepe in nigridinem versam videmus, et ante natalem Domini
gravia fuere tonitrua. %ed et splendores illi circa solem, sicut iam ante cladem 0rvernam fuisse
commemoravimus, quod rustici soles vocant, apparuerunt" et mare ultra modum egressum adserunt, et multa alia
signa apparuerunt.
45. Chilpericus #ectavus invasit.
94
1uod Guntchramnus :oso filias suas de basilica sancti *elari abstulit, et Chilpericus #ectavus invasit.
Guntchramnus :oso Toronus cum paucis armatis veniens, filias suas, quas in basilica sancta reliquerat, vim
abstulit et eas #ectavus civitatem, qui erat Childeberthi regis, perdu'it. Chilpericus quoque re' #ectavum
pervasit, atque nepotis sui hominis ab eius sunt hominibus effugati. )nnodium e' comitatu ad regis praesentiam
perdu'erunt. 1uem e'ilio damnatum, facultates eius fisco subdiderunt. %ed post annum et patriae et facultatibus
redditus est. Gunthchramnus :oso, relictis filiabus suis in basilica beati *ilari, ad Childebertum regem transiit.
47. De interitu Dacconis et Dracoleni.
0nno quoque tertio Childeberthi regis, qui erat Chilperici et Gunthchramni septimus decimus annus, cum Dacco,
Dagarici quondam filius, relicto regi Chilperico, huc illucque vagaretur, a Dracoleno duci" qui dicebatur
!ndustrius, fraudolenter adpraehensus est. 1uem vinctum ad Chilpericum regem :rannacum dedu'it, data ei
sacramenta, quod vitam illius cum rege obteniret. %ed oblitus sacramenti, egit cum principe, nefarias res
adserens, ut moreretur. !lle quoque cum vinctus deteneretur et cernerit se paenitus non evasurum, a presbitero,
rege nesciente, paenitentiam petiit. 1ua accepta, interfectus est. Cum autem idem Dracolenus velociter
reverteretur in patriam, his diebus Guntchramnus :oso filias suas #ectavo auferre conabatur. 1uod audiens
Dracolenus, se super eum obiecit" sed illi, sicut erant parati, resistentes, se defensare nitebantur. Gunthchramnus
vero misit unum de amicis suis ad eum, dicens: Vade et dic ei: G%cis enim, quod foedus inter nos initum
habemus" rogo, ut te de meis removeas insidiis. 1uantumvis de rebus tollere non prohibeo" tantum mihi, etsi
nudo, liceat cum filiabus meis accedere, quo volueroH. 0t ille, ut erat vanus ac levis: )cce, inquid, funicolum
in quo alii culpabiles legati ad regem me ducente directi sunt, in quo et hic hodie legandus illuc educitur vinctus.
)t haec cum di'isset, calcaneorum ictibus urguens equum, ad illum veloci cursu dirigit" et casso eum verberans
ictu, astili divisum, ensis ad terram ruit. Guntchramnus vero cum super se mortem cernerit inminere, invocato
nomen Domini et virtutem magnam beati ,artini elevatoque contu, Dracolenum artat in faucibus, suspensumque
de equo sursum unus de amicis suis eum lancia latere verberatum finivit. +ugatisque sociis ipsumque spoliatum,
Gunthchramnus cum filiabus liber abscessit. #ost haec %everus, socer eius, a filiis apud regem graviter accusatur.
*aec ille audiens, cum magnis muneribus ad regem petiit. 1ui in via adpraehensus et spoliatus atque in e'ilium
deductus, morte pessima vitam finivit. %ed et duo filii eius :urgolenus et Dodo, ob crimen maiestatis lesi
iudicium mortis susceptum, unus ab e'ercitu vi obpressus est, alius in fugam adpraehensus, truncatis manibus et
pedibus, interiit" resque omnes tam eorum quam patris fisco conlatae sunt. )rant enim eis magni thesauri.
49. 1uod e'ercitus in :rittaniis abiit.
Dehinc Toronici, #ictavi, :aiocassini, Caenomannici et 0ndecavi cum aliis multis in :rittania e' iussu
Chilperici regis abierunt et contra Varocum, filium quondam ,acliavi, ad Vicinoniam fluvium resedent. %ed ille
dolose per nocte super %a'ones :aiocassinos ruens, ma'imam e'inde partem interfecit. #ost die autem tertia
cum ducibus regis Chilperici pacem faciens et filium suum in obsedatum donans, sacramentum se constrin'it,
quod fidelis regi Chilperico esse deberet. Venitus quoque civitatem refudit sub ea condicione, ut, se mereretur
eam per iussionem regis regere, tributa vel omnia quae e'inde debebantur annis singulis, nullo admonente,
dissolverit. 1uod cum factum fuisset, e'ercitus ab ea loca remotus est. #ost haec Chilpericus re' de pauperibus
et iunioribus eclesiae vel basilicae bannos iussit e'igi, pro eo quod in e'ercitu non ambulassent. (on enim erat
consuetudo, ut hi ullam e'solverent publicam functionem. #ost haec Varochus obliviscens promissionis suae,
volens inrumpere quod fecerat, )unium episcopum Veneticae urbis ad Chilpericum regem dirigit. 0t ille ira
commotus, obiurgatum eum e'ilio damnare praecipit.
4<. De eiectione %aloni et %agittari.
0nno quoque quarto Childeberthi, qui fuit ./. Guntchramni et Chilperici regum, apud Cavellonum civitatem
sinodus acta est e' iussu principis Guntchramni" discussisque diversis causis, contra %alonium et %agittarium
episcopos iteratur illa antiqua calamitas. ;biciuntur eis crimina, et non solum de adulterium, verum etiam de
homicidiis accusantur. %ed haec per paenitentiam purgari censentis episcopi, illud est additum, quod essent rei
maiestatis et patriae proditores. 1ua de causa ab episcopato discincti, in basilica beati ,arcelli sub custodia
detruduntur. )' qua per fugam lapsi, discesserunt per diversa vagantes, donec in civitatibus eorum alii subrogati
sunt.
4/. De discriptionibus Chilperici.
Chilpericus vero re' discriptiones novas et gravis in omne regno suo fieri iussit. 1ua de causa multi relinquentes
civitates illas vel possessiones proprias, alia regna petierunt, satius ducentes alibi peregrinare quam tali pericolo
subiacere. %tatutum enim fuerat, ut possessor de propria terra unam anforam vini per aripennem redderit. %ed et
alii functionis infligebantur multi tam de reliquis terris quam de mancipiis" quod implere non poterat.
$emovicinus quoque populus, cum se cernerit tali fasci gravari, congregatus in Ialendas ,artias ,arcumque
refrendarium, qui haec agere iussus fuerat, interficere voluit" et fecisset utique, nisi eum episcopus +erreolus ab
inminente discrimine liberasset. 0reptis quoque libris discriptionum, incendio multitudo coniuncta cremavit.
=nde multum molestus re', dirigens de latere suo personas, inmensis damnis populum adfli'it suppliciisque
conteruit, morte multavit. +erunt etiam, tunc abbatis atque presbiteros ad stipitis e'tensus diversis subiacuisse
tormentis, calumniantibus regalibus missis, quod in siditione populi ad incendendus libros satellitis adfuissent,
acerbiora quoque deinceps infligentes tributa.
9-
4>. De vastatione :rittanorum.
:rittani quoque graviter regionem 3edonicam vastaverunt incendio, praeda, captivitate. 1ui usque Cornutium
vicum debellando progressi sunt. )unius vero episcopus de e'ilio reductus, 0ndecavo ad pascendum delegatur
nec ad civitatem suam Veneticam redire permittitur. :&ppolenus vero du' contra :rittanus dirigitur et loca
aliqua :rittaniae ferro incendioque obpraemit" quae res maiorem insaniam e'citavit.
-6. De imperio Tiberii.
Dum haec geruntur in Galliis, !ustinus, impleto imperii octavo decimo anno, amentiam quam incurrerat cum vita
finivit. 1uo sepulto, Tiberius caesar arripuit iam olim adgressum imperium. %ed cum eum secundum
consuetudinem loci ad spectaculum circi prestularet populus processurum, parare ei cogitans pro parte !ustiniani
insidias, qui tunc nepus !ustini habebatur, ille per loca sancta processit. Conpletaque oratione, vocatum ad se
urbis papam, cum consolibus ac praefectis palatium est ingressus. Dehinc indutus purpora, diademate coronatus,
throno imperiale inpositus, cum inmensis laudibus imperium confirmavit. +actionarii quoque operientes ad
circum, cum cognovissent quae acta fuerant, pudore confusi, sine effectu regressi sunt, nihil homini, qui in Deo
spem posuerat, adversare valentes. Transactis igitur paucis diebus, adveniens autem !ustinianus, pedibus se
proicit imperatoris, quindecem ei centenaria auri deferens ob meritum gratiae. 1uem ille secundum patientiae
suae ritum collegens, in palatium iussit adsistere. %ophia vero augusta inmemor promissionis, quam quondam in
Tiberium habuerat, insidias ei temptavit intendere. #rocedentem autem eum ad villam, ut iu'ta ritum imperiale
triginta diebus ad vindimiam iocundaretur, vocato clam !ustimniano, %ophia voluit eum erigere in imperio. 1uod
cumpertum, Tiberius cursu veloci ad Constantinopolitanam civitatem regreditur adpraehensamque augustam ab
omnibus thesaurus spoliavit, solum ei victus cotidiani alimentum relinquens. %egregatos pueros eius ab ea, alios
posuit de fidelibus suis, mandans prorsus, ut nullus de anterioribus ad eam haberet accessum. !ustinianum vero
obiurgatum tanto in posterum amore dile'it, ut filio eius filiam suam promitteret rursumque filio suo filiam suam
e'peteret" sed non est res sortita effectum. )'ercitus eius #ersas debellavit, victorque regressus, tantam mole
praedae detulit, ut crederetur cupiditate humanae posse sufficire. Viginti elifanti capti ad imperatorem deducti
sunt.
-.. De insidiis :rittanorum.
:rittani eo anno valde infesti circa urbem fuere (amneticam atque 3edonicam. 1ui inmensam auferentes
praedam, agros pervadunt, vineas a fructibus vacuant et captivus adducunt. 0d quos cum +ile' episcopus
legationem misisset, emendare promittentes, nihil de promissis implire voluerunt.
-4. De basilica sancti Dionisii iniuriata per mulierem.
0pud #arisius autem mulier quaedam ruit in crimine, adserentibus multis, quasi quod, relicto viro, cum alio
misceretur. !gitur parentes illius accesserunt ad patrem, dicentes: 0ut idoneam redde filiam tuam, aut certe
moriatur, ne stuprum hoc generi nostro notam infligat. (ovi, inquit pater, ego filiam meam bene idoneam"
nec est verum verbum hoc, quod mali homines proloquuntur. Tamen ne crimen consurgat ulterius, innocentem
eam faciam sacramento. )t illi: %i, inquiunt, est inno'ia, super tumulum hoc beati Dionisi mart&ris
sacramentis adfirma. +aciam, inquit pater. Tunc inito placito ad basilicam mart&ris sancti conveniunt"
elevatisque pater manibus super altarium, iuravitque, filiam non esse culpabilem. ) contrario vero periurasse
eum, alii a parte viri pronuntiant. *is ergo altercantibus, evaginatis gladiis in se invicem proruunt atque ante
ipsum altarium se trucidantur. )rant enim maiores natu et primi apud Chilpericum regem. %aucianturque multi
gladiis, respergitur sancta humano cruore basilica, ostia iaculis fodiuntur et ensibus, atque usque ad ipsum
sepulcrum tela iniqua desaeviunt. 1uod dum vi' mitigatur, locus officium perdidit, donec ista omnia ad regis
notitiam pervenirent. *i vero properantes ad praesentiam principis, non recipiuntur in gratia" sed et ad
episcopum loci illius remissi, iussum est, ut, si de hoc facinus culpabiles non inveniebantur, sociarentur
communioni. Tunc ab episcopo 3agnimodo, qui #arisiacae ecclesiae praeerat, componentes quae male gesserant,
in communione ecclesiastica sunt recepti. ,ulier vero non post multis diebus, cum ad iudicium vocaretur, laqueo
vitam finivit.
--. De prodigiis.
0nno quinto Childeberthi regis 0rvernorum regionem diluvia magna praessirunt, ita ut per dies .4 non cessaret a
pluvia, tantaque inundatione $imane est infusum, ut multos, ne simentem iacerent, prohiberet. +lumina quoque
$eger +lavarisque, quem )lacrem vocitant, vel reliqui torrentes decurrentes in eum ita intumuerunt, ut terminus,
quos numquam e'cesserant, praeterirent. 1uae grande de pecoribus e'cidium, de culturis detrimentum, de
aedificiis fecere naufragium. #ari modo 3hodanus cum 0rare coniunctus, ripas e'cidens, grave damnum populis
intulit, murus $ugdunensis civitatis aliqua e' parte subvertit. 1uiescentibus vero pluviis, arbores denuo
floruerunt" erat enim mensis %eptembris. !n Toronico vero eo anno mane, priusquam dies inlucescerit, fulgor per
caelum cucurrisse visus est et ad orientis plagam caecidisse. %ed et sonitus tamquam diruentes arbores per totam
terram illam auditus est" quod ideo non est de arbore aestimandum, quia in quinquaginta aut amplius milia est
auditum. !pso anno graviter urbis :urdegalensis a terrae motu concussa est, moeniaque civitatis in discrimine
eversionis e'tetirunt" atque ita omnes populus metu mortis e'territus est, ut, si non fugiret, potaret se cum urbe
dehiscere. =nde et multi ad civitatis alias transierunt. 1ui tremor ad vicinas civitatis porrectus est et usque
%paniam attigit, sed non tam valide. Tamen de #irineis montibus inmense lapides sunt commoti, qui pecora
95
hominisque prostraverunt. (am et vicus :urdegalensis incendium divinitus ortum e'ussit, ita ut subito
conpraehensi igni tam domus quam areae cum annonis incendio cremarentur, nullum paenitus incitamentum
habens ignis alieni, forsitan iussione divina. (am et 0urilianensis civitas grave incendio conflagravit, in tantum
ut ditioribus nihil paenitus remaneret" et si aliquis ab igne quicquam eripuit, ab insistentibus furibus est
dereptum. 0pud terminum Carnotenum verus de effracto pane sangues efflu'it. Graviter tunc et :eturica civitas
a grandine verberata est.
-5. De desenteriae morbo et filiis Chilperici mortuis.
%ed haec prodigia gravissima lues est subsecuta. (am et discordantibus reges et iterum bellum civile parantibus,
desentericus morbus paene Gallias totas praeoccupavit. )rat enim his qui patiebantur valida cum vomitu febris
renumque nimius dolor" caput grave vel cervi'. )a vero quae e' ore proiciebantur colore croceo aut certe viridia
erant. 0 multis autem adserebatur veninum occultum esse, C rusticiores vero coralis hoc pusulas nominabant C
quod non est incredibile, quia missae in scapulis sive cruribus ventosae, procedentibus erumpentibusque visicis,
decursa saniae, multi liberabantur. %ed et herbae, quae venenis medentur, potui sumptae, plerisque praesidia
contulerunt. )t quidem primum haec infirmetas a mense 0ugusto initiata, parvulus aduliscentes arripuit lectoque
subegit. #erdedemus dulcis et caros nobis infantulos, quos aut gremiis fovimus aut ulnis baiolavimus aut propria
manu, ministratis cibis, ipsos studio sagatiore nutrivimus. %ed, abstersis lacrimis, cum beato !ob dicimus:
Dominus dedit, Dominus abstulit" quomodo Domino placuit, ita factum est. %it nomen eius benedictum in
saecula. !gitur in his diebus Chilpericus re' graviter egrotavit. 1uo convaliscente, filius eius iunior, necdum aqua
et %piritu sancto renatus, aegrotare coepit. 1uem in e'tremis videntis, baptismo abluerunt. 1uo parumper melius
agente, frater eius senior nomen Chlodoberthus ab hoc morbo correpitur" ipsumque in discrimine mortis
+redegundis mater cernens, sero penetens, ait ad regem: Diu nos male agentes pietas divina sustentat" nam sepe
nos febribus et aliis malis corripuit, et emendatio non successit. )cceE iam perdimus filios. )cceE iam eos
lacrimae pauperum, lamenta viduarum, suspiria orfanorum interimunt, nec spes remanet cui aliquid
congregemus. Thesauri?amus, nescientes, cui congregemus ea. )cce thesauri remanent a possessore vacui,
rapinis ac maledictionibus pleniE (umquid non e'undabant prumptuaria vinoD (umquid non horrea replebantur
frumentoD (umquid non erant thesauri referti auro, argento, lapidibus praeciosis, monilibus vel reliquis
imperialibus ornamentisD )cce quod pulchrius habebamus perdimusE (unc, si placet, venite" incendamus omnes
discriptionis iniquas, sufficiatque fisco nostro, quod sufficit patri regique Chlothario. *aec effata regina, pugnis
verberans pectus, iussit libros e'hibere, qui de civitatibus suis per ,arcum venerant, proiectosque in igne, iterum
ad rege conversa: 1uid tu, inquid, morarisD +ac quod vidis a me fieri, ut, etsi dulces natos perdimus, vel
poenam perpetuam evadamus. Tunc re', conpunctus corde, tradedit omnes libros discriptionum igne"
conflagratusque, misit qui futuras prohiberent discriptionis. #ost haec infantulus iunior, dum nimio labore
tabescit, e'tinguetur. 1uem cum ma'imo merore deducentes a villa :rinnaco #arisius, ad basilicam sancti
Dionisi sepelire mandaverunt. Chlodoberthum vero conponentes in feretro, %essionas ad basilicam sancti
,edardi du'erunt, proicientesque eo ad sanctum sepulchrum, voverunt vota pro eo" sed media nocte anilus iam
et tenuis spiritum e'alavit. 1uem in basilica sanctorum Crispini atque Crispiniani martirum sepelierunt. ,agnus
quoque hic planctus omni populo fuit" nam viri lugentes mulieresque lucubribus vestimentis induti, ut solet in
coniugum e'sequiis fieri, ita hoc funus sunt prosecuti. ,ulta postea Chilpericus re' eclesiis sive basilicis vel
pauperibus est largitus.
-7. De 0ustrigilde regina.
*is diebus 0ustrigildis Guntchramni principis regina ab hoc morbo consumpta est" sed priusquam nequam
spiritum e'alaret, cernens, quod evadere non posset, alta trahens suspiria, voluit leti sui habire participes, agens,
ut in e'sequiis eius aliorum funera plangerentur. +ertur enim *erodiano more regem petisse, dicens: 0dhuc
spes vivendi fuerat, si non inter iniquorum medicorum manus interissem" nam potionis ab illis acceptae mihi vi
abstulerunt vitam et fecerunt me hanc lucem velociter perdere. )t ideo, ne inulta mors mea praetereat, quaeso et
cum sacramenti interpositione coniuro, ut cum ab hac luce discessero, statim ipse gladio trucidentur" ut, sicut ego
amplius vivere non queo, ita nec ille post meum obitum glorientur, sed sit unus dolus nostris pariter ac eorum
amicis. *aec effata, infilicem animam tradidit. 3e' vero, peracto e' more iusticio, oppressus iniquae coniugis
iuramento, implevit praeceptum iniquitatis. (am duos medicos, qui ei studium adhibuerant, gladio ferire
praecepit" quod non sine peccato facto fuisse, multorum censit prudentia.
-9. De )raclio episcopo et (anthino comite.
*ac itaque aegritudine et (anthinus )quolisinensis comes e'inanitus interiit. %ed quae contra sacerdotes vel
ecclesias Dei egerit, altius repetenda sunt. Denique ,aracharius, avunculus eius, diu in ipsa urbe usus est
comitatum. 1uo officio completo, ecclesiae sociatur, clericusque factus, ordinatur episcopus. 1ui multum
vigilanter vel ecclesias vel ecclesiae domos et erigens et componens, septimo sacerdotii anno, iniecto ab inimicis
in capite piscis veneno, simpliciter accipiens, crudeliter enecatur. %ed non diu multam eius mortem pertulit
divina clementia" nam +rontonius, cuius consilio hoc scelus est perpetratum, adsumto confestim episcopatu, uno
in eo degens anno, praecurrente iudicio Dei, interiit. Cuius post obitum *eraclius :urdigalensis presbiter, qui
quondam legatus Childeberti senioris fuerat, episcopus ordinatur. (anthinus vero ob requirendam avunculi sui
mortem comitatum in ipsa urbe e'petiit. 1uo accepto, multas episcopo iniurias inrogavit. 0iebat enim:
97
*omicidas illos, qui avunculum meum interfecerunt, tecum retines" sed et presbiteros huic no'ae admi'tos ad
convivium recipes. Deinde inimicitia increscente, paulatim coepit villas ecclesiae, quas ,aracharius testamento
scripto reliquerat, violenter invadere, adserens, non debere ecclesiam eius facultatem adipisci, a cuius clericis
testator fuerat interfectus. #ost ista vero, iam aliquibus e' laicis interfectis, addidit, ut adpraehensum presbiterum
alligaret ac contu perfoderet. Cui adhuc viventi, retortis post tergum manibus, adpenso ad stipitem, elicere
quaerebat, si in hac causa fuisset admi'tus. %ed cum ille negaret, profluente cruore de vulnere, reddidit spiritum.
1ua de causa commotus episcopus, iussit, eum ab ecclesiae foribus prohiberi. Convenientibus autem apud
civitatem %anctonas sacerdotibus, deprecabatur (anthinus, ut pacem episcopi mereretur, promittens se omnes
ecclesiae res, quas sine ratione abstulerat, redditurum atque humilem e'hibere se sacerdoti. 0t ille fratrum
iussionibus obaudire procurans, cuncta quae petebantur indulsit" causam tamen presbiteri omnipotenti Deo
commendans, comitem in caritate recepit. 1ui post ista regressus urbem, domos illas quas male pervaserat
spoliat, elidit ac dissicit, dicens: )tsi hoc ab ecclesia recipitur, vel desertum inveniatur. 1ua de causa iterum
motus episcopus, eum a communione suspendit. 1uae dum aguntur, impletum beatus pontife' vitae cursum
migravit ad Dominum. (anthinus quoque ab aliquibus episcopis, intercedentibus praemiis atque adolationibus,
communicatur. #ost paucos vero menses a supradicto morbo corripitur" qui nimia e'ustus febre, clamabat,
dicens: *eu, heuE 0b )raclio antistiti e'uror, ab illo crucior, ab illo ad iudicium vocor. Cognosco facinus"
reminiscor, me iniuste iniurias intulisse pontifici" mortem deprecor, ne diutius crucier hoc tormento. *aec cum
ma'ima in febre clamaret, deficiente robore corporis, infelicem animam fudit, indubia relinquens vestigia, hoc ei
ad ultionem beati antistitis evenisse. (am e'anime corpus ita nigredinem du'it, ut putares eum prunis
superpositum fuisse combustum. )rgo omnes haec obstupescant, admirentur et metuant, ne inferant iniurias
sacerdotibusE quia ultor est Dominus servorum suorum sperantibus in se.
-<. De ,artino Calliciense episcopo.
*oc tempore et beatus ,artinus Galliciensis episcopus obiit, magnum populo illi faciens planctum. (am hic
#annoniae ortus fuit, et e'inde ad visitanda loca sancta in ;riente properans, in tantum se litteris inbuit, ut nulli
secundus suis temporibus haberetur. )'inde Gallitiam venit, ubi, cum beati ,artini reliquiae portarentur,
episcopus ordinatur. !n quo sacerdotio impletis plus minus triginta annis, plenus virtutibus migravit ad
Dominum. Versiculos, qui super ostium sunt a parte meridiana in basilica sancti ,artini, ipse composuit.
-/. De persecutione christianorum in %paniis.
,agna eo anno in *ispaniis christianis persecutio fuit, multique e'iliis dati, facultatibus privati, fame decocti,
carcere mancipati, verberibus adfecti ac diversis suppliciis trucidati sunt. Caput quoque huius sceleris Goisuintha
fuit, quam post 0thanachilde regis conubium re' $euvichildus acceperat" sed quae Dei servis notam humilitatis
infli'erat, prosequente ultione divina, ipsa quoque est omnibus populis facta notabilis. (am unum oculum nubs
alba contegens, lumen, quod mens non habebat, pepulit a palphebris. )rant autem $euvichildo regi e' alia u'ore
duo filii, quorum senior %ig&berthi, iunior Chilperici regis filiam disponsaverat. %ed !ngundis, %ig&berthi regis
filiam, cum magno apparato in *ispaniis directa, ab avia Goisuintha cum gaudio magno suscepitur. 1uam nec
passa est in relegione catholica diu commorare" sed ut rebapti?aretur in 0rriana herese, blandis coepit
sermonibus inlecere. %ed illa viriliter reluctans, coepit dicere: %ufficit satis me ab originale peccato baptismo
salutare semel abluta fuisse et sanctam Trinitatem in una aequalitate esse confessam. *aec me credere e' corde
toto confiteor nec umquam ab hac fide ibo retrorsum. *aec illa audiens, iracundiae furore succensa,
adpraehensam per comam capitis puellam in terram conlidit, et diu calcibus verberatam ac sanguine cruentatam
iussit spoliari et piscinae inmergi" sed, ut adserunt multi, numquam animum suum a fide nostra refle'it.
$euvichildus autem dedit eis unam de civitatibus, in qua resedentes regnarent. 0d quam cum abissent, coepit
!ngundis praedicare viro suo, ut, relicta heresis fallacia, catholicae legis veritatem agnuscerit. 1uod ille diu
refutans, tandem commotus ad eius praedicationem, conversus est ad legem catholicam ac, dum crismaretur,
!ohannis est vocitatus. 1uod cum $euvichildus audisset, coepit causas querere, qualiter eum perderet. !lle vero
haec intellegens, ad partem se imperatoris iungit, legans cum praefectum eius amicitias, qui tunc *ispaniam
inpugnabat. $euvichildus autem diri'it ad eum nuntius, dicens: Veni ad me, quia e'tant causae, quas
conferamus simul. )t ille: (on ibo, quia infensus es mihi, pro eo quod sim catholicus. 0t ille, datis praefecto
imperatoris triginta milibus solidorum, ut se ab eius solacio revocaret, commotu e'ercitu, contra eum venit.
*erminigildus vero, vocatis Grecis, contra patrem egreditur, relicta in urbe coniuge sua. Cumque $euvichildus
e' adverso veniret, relictus a solacio, cum viderit nihil se praevalere posse, eclesiam, qui erat propinquam,
e'petiit, dicens: (on veniat super me pater meus" nefas est enim, aut patrem a filio aut filium a patre interfici.
*aec audiens $euvichildus, misit ad eum fratrem eius" qui, data sacramenta ne humiliaretur, ait: Tu ipse accede
et prosternere pedibus patris nostri, et omnia indulget tibi. 0t ille poposcit vocare patrem suum" quo ingrediente,
prostravit se ad pedes illius. !lle vero adpraehensum osculavit eum et blandis sermonibus delinitum du'it ad
castra, oblitusque sacramenti, innuit suis et adpraehensum spoliavit eum ab indumentis suis induitque illum veste
vile" regressusque ad urbem Tolidum, ab latispueris eius, misit eum in e'ilio cum uno tantum puerolo.
->. De interitu Chlodovechi.
!gitur post mortem filiorum Chilpericus re' mense ;ctobrio in Cothiam silvam plenus luctu cum coniuge
resedebat. Tunc Chlodovechum, filium suum, :rinnacum, faciente regina, transmisit, ut scilicet et ipse ab hoc
99
interitu deperiret. Graviter ibi his diebus morbus ille, qui fratres interficerat, seviebat" sed nihil ibidem
incommodi pertulit. !psi enim re' Calam #arisiacae civitatis villam advenit. #ost paucus vero dies
Chlodovechum ad se venire praecepit" cui qualis interitus fuerit, dicere non pigebit. !gitur cum in supradicta
villam apud patrem habitaret, coepit inmaturae iactare vel dicere: )cce, mortuos fratres meus, ad me restitit
omne regnum" mihi universae Galliae subicientur, imperiumque universum mihi fata largita suntE )cce inimicis
in manu positis inferam quaecumque placueritE %ed et de noverca sua +redegunde regina non condecibilia
detractabat. 1uae illa audiens, pavore nimio terrebatur. #ost dies vero aliquot adveniens quidam ait reginae: =t
urbata de filiis sedeas, dolum id Chlodovechi est operatum. (am ipsi concupiscens unius ancillarum tuarum filia,
maleficiis tuos per matrem eius filios interficit, ideoque moneo, ne speres de te melius, cum tibi spes per quam
regnare debueras sit ablata . Tunc regina timore perterrita, furore succensa, nova orbitate conpuncta,
adpraehensam puellam, in qua oculus iniecerat Chlodovechus, graviter verberatam, incidi comam capitis eius
iussit ac scisso sode inpositam defigi ante metatum praecipit Chlodovechi. ,atrem quoque puellae relegatam et
turmentis diu cruciatam, elicuit ab ea professione, quae hos sermones veros esse firmaret. 3egi e'im haec et alia
huiuscemodi insinuans, vindictam de Chlodovechum poposcit. Tunc re' in venatione directus, eum praecepit
arcessire secretius. 1uo adveniente, e' iussu regis adpraehensus in manicis a Desiderio atque :obone ducibus,
nudatur armis et vestibus, ac vili indumento contectus, reginae vinctus adducitur. 0d illa in custodia eum retinere
praecepit, elecere ab eo cupiens, si haec ita ut audierat se haberent, vel cuius consilium usus fuerit, aut cuius haec
instinctu fecisset, vel cum quibus ma'imae amicitias conlegasset. 0t ille reliqua denegans, amicitias multorum
dete'it. Denique post triduum regina vinctum iussit eum transire ,atronam fluvium et in villa cui (ocito nomen
est custodire. !n qua custodia cultro percussus interiit ipsoque in loco sepultus est. !nterea advenerunt nuntii ad
regem, qui dicerent, quod ipse se ictu proprio perfodisset, et adhuc ipsum cultrum, de quo se perculit, in loco
stare vulneris adfirmabant. 1uibus verbis re' Chilpericus inlusus, nec flevit, quem ipse, ut ita dicam, morte
tradiderat instigante regina. %ervientes quoque illius per diversa dispersi sunt. ,ater autem eius crudele morte
negata" soror ipsius in monasterio delusa a pueris reginae transmittitur, in quo nunc, veste mutata, consistit"
opesque eorum omnes reginae dilatae sunt. ,ulier, quae super Chlodovechum locuta fuerat, diiudicatur incendio
concremare. 1uae cum duceretur, reclamare coepit misera, se mendacia protulisse" sed nihil proficientibus
verbis, legatam ad stipitem, vivens e'uritur flammis. Thesaurarius Chlodovechi a Chuppani stabuli comite de
:iturigo retractus, vinctus reginae transmissus est, diversis cruciatibus e'ponendus" sed eum regina et a
suppliciis et a vinculis iussit absolvi liberumque, nobis obtenentibus @ad regiA, abire permisit.
56. De )lafio et )unio episcopis.
#ost haec )lafius Catalaunensis episcopus propter causas :runichildis reginae in *ispaniis in legatione directus,
correptus a febre nimia, spiritum e'alavit, et e'inde delatus mortuus, ad civitatem suam sepultus est. )onius
quoque episcopus, quem ligatum :rittanorum supra meminimus, ad civitatem suam regredi non permissus, ut
0ndecavus pasceretur de publico, a rege praeceptum est. 1ui #arisius adveniens, dum die dominica sacrosancta
sollemnia celebraret, emissa cum hinnitu vocem, terrae conruit. )rumpente vero ab ore eius et naribus
sanguinem, inter manus deportatus est, sed convaluit. (imio enim vino deditus erat et plerumque ita deformiter
inebriabatur, ut gressum facere non valeret.
5.. De legatis Calliciensibus ac prodigiis.
,irus re' Galliciensis legatos ad Guntchramnum regem diri'it. Cumque per #ectavum terminum praeterirent,
quod tunc Chilpericus re' tenebat, nuntiata sunt ei. 0t ille sub custodia sibi eos e'hibere praecepit et #arisius
custodire. )o tempore apud #ectavensem civitatem lopus e' silvis veniens, per portam ingressus est" clausisque
portis, infra murus ipsius urbis obpressus, occisus est. 0dserebant enim quidam et caelum ardentem se vidisse.
$eger fluvius maior ab anno superiore fuit, postquam ei Cares torrens adiun'it. Ventus auster nimium violente
cucurrit, ita ut silvas prosterneret, domus erueret, saepes efferret ipsosque hominis ad internitionem usque
volutaret. )rat enim spatium eius in latitudine quasi iugera septem, longitudo autem non potuit aestimare. (am et
galli plauso cantu in initio noctis saepe dederunt. $una cumtenebricata est, et comitis stilla apparuit. Gravis
autem lues in populo subsecuta est. $egati autem %ueborum post annum demissi, ad propria redierunt.
54. De ,aurilione Cadurcorum episcopo.
,aurilio Cadurcensis urbis episcopus graviter aegrotabat ab humore podagrico" sed super hos dolores, quos ipse
humor commovit, magnos sibi cruciatus addebat" nam saepe candentem ferrum tibiis ac pedibus defigebat, quo
facilius cruciatum sibi amplius adderit. %ed cum episcopatum eius multi e'peterent, ipse =rsicinum, qui
quondam referendarius =ltrogotho reginae fuerat, elegit" quem, dum adhuc viveret, benedici deprecans, migravit
a saeculo. +uit autem valde elemosinarius, in scripturis ecclesiasticis valde instructus, ita ut seriem diversarum
generationum, quae in libris Veteris Testamenti describitur, quod a multis difficile retinetur, hic plerumque
memoriter recensiret. +uit etiam et in iudiciis iustus ac defendens pauperes ecclesiae suae de manu malorum
iudicum iu'ta illud !ob: Conservavi egenum de manu potentis, et inopi, cui non erat adiutor, au'iliatus sum. ;s
viduae benedi'it me, cum essem oculus caecorum, pes clodorum et invalidorum pater.
5-. De altercatione cum heretico.
$euvichildus vero re' 0gilanem legatum ad Chilpericum mittit, virum nulli ingenii aut dispositiones ratione
conperitum, sed tantum voluntatem in catholica lege perversum. 1uem cum via Toronus detulisset, lacessire nos
9<
de fide et inpugnare eclesiastica dogmata coepit. !niqua, inquid, fuit antiquorum episcoporum lata sententia,
quae aequalem adseruit +ilium #atri" vel qualiter, inquid, poterit esse #atri aequalis in potestate, qui ait: #ater
maior me estD (on est ergo aequum, ut ei similis estimetur, cui se minorem dicit, cui tristitia mortis ingemit, cui
postremo moriens spiritum, quasi nulla praeditus potestate, commendat. =nde patet, eum et aetate et potestate
paterna minorem. 0d haec ego interrogo, si crederit, !esum Christum filium Dei esse, si eundemque esse Dei
sapientiam, si lumen, si veritatem, si vitam, si iustitiam fateretur. 1ui ait: Credo, haec omnia esse filium Dei. )t
ego: Dic ergo mihi, quando #ater sine sapientia, quando sine lumine, quando sine vita, quando sine veritatem,
quando sine iustitia fuerit. %icut enim #ater sine istis esse non potuit, ita et sine +ilio esse non potuit. 1uae
ma'imae ad dominice nominis mistirium coaptantur. %ed nec #ater esset utique, si filium non haberet. 1uod
autem eum di'isse ais: #ater maior me est, scias, eum hoc e' adsumptae carnis humilitate di'isse, ut cognuscas,
non potestate, sed humilitate fuisse redemptum. (am tu qui dicis: #ater maior me est, oportit te meminere, quod
alibi ait: )go et #ater unum sumus. (am et mortis timor et commendatio spiritus ad infirmitatem corporis est
referenda, ut, sicut verus Deus, ita et verus homo credatur. )t ille: Cuius quis implet voluntatem, eius et iunior
est" semper filius minor est patri, quia ille facit voluntatem patris, nec pater illius voluntatem facere non
probatur. 0d haec ego: !ntellegi, quia #ater in +ilio et +ilius in #atre in una semper Deitate subsistit. (am ut
cognuscas, #atrem +ili facere voluntatem, si in te fides euangelica manet, audi, quid ipse !esus deus noster, cum
ad resuscitandum venit $a?arum, ait: #ater, gratias ago tibi, quoniam audisti me. )t ego sciebam, quia semper
me audis" sed propter turbam, qui circumstat, di'i, ut credant, quia tu me misisti. %ed et cum ad passionem venit,
ait: #ater, clarifica me claritatem quam habui apud temet ipsum, priusquam mundus fierit. Cui #ater de caelo
respondit: )t clarificavi et iterum clarificabo. 0equalis est ergo +ilius in Deitati, non minor" sed neque aliquid
minus habens. (am si Deum confiteris, necesse est, integrum fatiares et nihil egentem" si verum integrum esse
negas, Deum esse non credis. )t ille: )' adsumptum hominem coepit Dei filius vocitari" nam erat quando non
erat. )t ego: 0udi David dicentem e' persona #atris: )' utero ante lucifero genui te. )t !ohannis euangelista
ait: !n principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum. *oc ergo Verbum caro factum
est et habitabit in nobis, per quem facta sunt omnia. (am vos caecati veneno persuasionis, nihil dignum de Deo
sentitis. )t ille: (umquid et %piritum sanctum Deum dicitis aut aequalem #atri +ilioque decernitisD Cui ego:
=na in tribus est voluntas, potestas, operatio" unus Deus in trinitate et trinus in unitate. Tres personae, sed unum
regnum, una maiestas, una potentia omnipotentiaque . )t ille: %piritum sanctum, quem aequalem #atri profertis
ac +ilio, utrisque minor accipitur, quia et a +ilio promissus et a #atre legitur missus. (emo enim promittit, nisi
quod suae dominationis subsistit, et nemo mittit nisi inferiorem sibi, sicut ipse ait in euangelio: (isi ego abiero,
#araclitus ille non veniet" si autem abiero, mittam illum ad vos. 0d haec ego respondi: :ene +ilius ante
passionem ait, quia, nisi ille ad #atrem victor remeaverit ac proprio sanguine redempto mundo dignum Deo e'
homine praeparet habitaculum, non potest %piritus sanctus, idem Deus, in pectore fanatico et originalis criminis
labi infectum discendere. %piritus enim sanctus, ait %alomon, fugiet fictum. Tu autem, si spem aliquam
resurrectionis habis, noli loqui adversus %piritum sanctum, quia iu'ta sententia Domini: !n %piritu sancto
blasphemante non remittitur neque in hoc saeculo neque in futuro. )t ille: Deus est qui mittit, non est Deus qui
mittitur. 0d haec ego interrogo, si crediderit doctrinam #etri #aulique apostolorum. 3espondentem autem eo:
Credo, adiaci: Cum arguerit #etrus apostolus 0nnaniam pro fraude fundi, vide, quid dicat: 1uid tibi visum est
mentire %piritui sanctoD (on es enim mentitus hominibus, sed Deo. )t #aulus, cum gratiarum spiritalium
distinguerit gradus: *aec omnia, inquid, operatur unus adque idem %piritus, dividens unicuique prout vult. 1ui
enim quod voluerit facit, in nullius redegitur potestate. (am vos, ut superius di'i, nihil recte de Trinitate sancta
sentitis, et quam iniqua sit huius sectae perversitas, ipsius auctoris vestri, id est 0rrii, e'praessit interitus. 0d
haec ille respondit: $egem, quam non colis, blasphemare noli" nos vero quae creditis etsi non credimus, non
tamen blasphemamus, quia non deputatur crimine, si et illa et illa colantur. %ic enim vulgato sermone dicimus,
non esse no'ium, si inter gentilium aras et Dei eclesiam quis transiens utraque veneretur. Cuius ego stultitiam
cernens, aio: =t video, et gentilium defensorem et hereticorum adsertorem te esse manifestas, cum et
eclesiastica dogmata maculas et paganorum spurcitias praedicas adorari. %atius, inquio, faciebas, si ea te
armaret fides, quam 0braham ad ilicem, !sac in ariete, !acob in lapide, ,o&ses vidit in sente" quam 0aron
portavit in logio, David e'ultavit in timphano, %alomon praedicavit in intellectu" quam omnes patriarchae,
prophetae sive le' ipsa vel oraculis caecinit vel sacrificiis figuravit" quam et nunc praesens suffragatur ,artinus
noster vel possidit in pectore vel ostendit in opere, ut et tu conversus credens inseparabilem Trinitatem, et
acceptam a nobis benedictionem purgatoque a malae credulitatis veneno pectore, delerentur iniquitatis tuae. 0t
ille furore commotus et nescio quid quasi insanus frendens, ait: 0nte anima ab huius corporis vinculis emicet,
quam ab ullo relegionis vestrae sacerdote benedictione accipiam. )t ego: (ec nostram Dominus relegionem
sive fidem ita tepiscere faciat, ut distribuamus sanctum eius canibus ac praetiosarum margaritarum sacra porcis
squalentibus e'ponamus. 0d haec ille, relicta altercatione, surre'it et abiit. %ed post haec, cum in *ispaniis
reversus fuisset, in infirmitate debilitatus, ad nostram relegionem, necessitate cogente, conversus est.
55. De his quae Chilpericus scripsit.
#er idem tempus Chilpericus re' scripsit indicolum, ut sancta Trinitas non in personarum distinctione, sed
tantum Deus nominaretur, adserens indignum esse, ut Deus persona sicut homo carneus nominetur" adfirmans
9/
etiam, ipsum esse #atrem, qui est +ilius, idemque ipsum esse %piritum sanctum, qui #ater et +ilius. %ic, inquid,
prophetis ac patriarchis apparuit, sic eum ipsa le' nuntiavit. Cumque haec mihi recitare iussisset, ait: %ic,
inquid, volo, ut tu vel reliqui doctores eclesiarum credatis. Cui ego respondi: *ac credulitate relicta, pie re',
hoc te oportit sequi, quod nobis post apostolus alii doctores eclesiae reliquerunt, quod )larius )usebiusque
docuerunt, quod et in baptismo es confessus. Tunc iratus re' ait: ,anifestum est mihi in hac causa )larium
)usebiumque validos inimicos habere. Cui ego respondi: ;bservare te convenit, neque Deum neque sanctos
eius habere offensos. (am scias, quia in persona aliter #ater, aliter +ilius, aliter %piritus sanctus. (on #ater
adsumpsit carnem neque %piritus sanctus, sed +ilius, ut, qui erat Dei filius, ipse ad redemptionem hominis filius
haberetur et virginis. (on #ater passus neque %piritus sanctus, sed +ilius, ut, qui carnem adsumpserat in mundo,
ipse offerritur pro mundo. De personis vero quod ais non corporaliter, sed spiritaliter sentiendum est. !n his ergo
tribus personis una gloria, una aeternitas, una potestas. 0t ille commotus ait: %apientioribus a te haec pandam,
qui mihi consentiant. )t ego: (umquam erit sapiens, sed stultus, qui haec quae proponis sequi voluerit. 0d
haec ille frendens siluit. (on post multos vero dies adveniente %alvio 0lbigense episcopo, haec ei praecepit
recensire, depraecans, ut sibi consentaneus fieret. 1uod ille audiens, ita respuit, ut, si cartam, in qua haec scripta
tenebantur, potuisset attingere, in frustra discerperit. )t sic re' ab hac intentione quievit. %cripsit alios libros
idem re' versibus, quasi %edulium secutus" sed versiculi illi nulla paenitus metricae conveniunt ratione. 0ddit
autem et litteras litteris nostris, id est 2, sicut Graeci habent, ae, the, uui, quarum caracteres hi sunt: )t misit
epistulas in universis civitatibus regni sui, ut sic pueri docerentur ac libri antiquitus scripti, planati pomice,
rescriberentur.
57. De obitu 0groeculae episcopi.
0groecula enim Cabillonnensis episcopus hoc obiit tempore" fuitque homo valde elegans ac prudens, genere
senaturio. ,ulta in civitate illa aedificia fecit, domus composuit, ecclesiam fabricavit, quam colomnis fulcivit,
variavit marmore, mosevo depi'it. ,agnae autem abstinentiae fuit" nam numquam prandium usus est, nisi
tantum cenam, ad quam sic temporive resedebat, ut sole stante consurgeret. *umanitatis e'iguae, facundiae vero
magnae erat. ;biit autem episcopatus anno quadragisimo octavo, evi autem octogisimo tertio. Cui +lavus,
referendarius Gunthramni regis, successit.
59. De obitu Dalmatii episcopi.
)o tempore et Dalmatius 3utenae civitatis episcopus migravit a saeculo, vir in omni sanctitate praecelsus,
abstinens vel a cibis vel a concupiscentiis carnis, valde el&mosinarius et cunctis humanus, in oratione et vigiliis
satis stabilis. )cclesiam constru'it, sed dum eam ad emendationem saepius distruit, inconpositam dereliquit. #ost
cuius obitum multi, ut fit, episcopatum petibant. Transobadus vero presbiter, qui quondam archidiaconus eius
fuerat, ma'ime in hoc intendibat, fidus, quod filium suum cum Gogone, qui tunc regis erat nutricius,
commendaverat. Condidirat autem episcopus testamentum, in quo regis e'enium quid post eius obitum accepiret
indecabat, adiurans terribilibus sacramentis, ut in ecclesia illa non ordinaritur e'traneus, non cupidus, non
coniugali vinculo ne'us, sed ab his omnibus e'peditus, qui in solis tantum dominicis laudibus degebat,
substitueritur. Transobadus autem presbiter epulum in ipsa urbe clericis praeparat. 3esedentibus autem illis, unus
praesbiterorum coepit antestitem memoratum inpudicis blasphemare sermonibus et usque ad hoc erupit, ut eum
delerum et fatuum nominaret. *aec eo dicente, pincerna poculum oblaturus advenit. 0t ille acceptum dum ori
pro'imat, tremire coepit, la'atumque de manu calicem, super alium, qui sibi erat pro'imus, caput reclinans,
reddidit spiritum, ablatusque ab opulo ad sepulchrum, humo contectus est. #ost haec relicto testamento antestitis
in praesentia Childeberthi regis ac procerum eius, Theodosius, qui tunc archediaconatum urbis illius potiebatur,
episcopus ordinatus est.
5<. De comitatu )unomii.
0udiens autem Chilpericus omnia mala, quae faciebat $eudastis ecclesiis Toronicis vel omni populo,
0nsovaldum illuc dirigit. 1ui veniens ad festivitatem sancti ,artini, data nobis populo optionem, )unomius in
comitatum erigitur. Denique $eudastis cernens se remotum, ad Chilpericum dirigit, dicens: =sque nunc, o
piissime re', custodivi civitatem Turonicam" nunc autem, me ab actione remoto, vide, qualiter custodiatur. (am
noveris, quia Gregorius episcopus eam ad filium %&giberthi tradere distinat. 1uod audiens re', ait:
(equaquam, sed quia remotus es, ideo haec adponis. )t ille: ,aiora, inquit, de te ait episcopus" dicit enim,
reginam tuam in adulterio cum episcopo :erthramno misceri. Tunc iratus re', caesum pugnis et calcibus,
oneratum ferro recludi praecepit in carcere.
5/. De malitia $eudastis.
%ed quia liber finem postulat, narrare aliquid de eius actionibus libet" sed prius videtur genus ac patriam
moresque ordiri. Gracina #ictavensis insula vocitatur, in qua a fiscalis vinitoris servo $euchadio nomine
nascitur. )'inde ad servitium arcessitus, culinae regiae deputatur. %ed quia lippis erat in adolescentia oculis,
quibus fumi acerbitas non congruebat, amotus a pistillo, promovitur ad cophinum. %ed dum inter firmentatas
massas se delectari consimulat, servitium fugam iniens dereliquit. Cumque bis aut tertio reductus a fugae lapsu
teneri non possit, auris unius incisione multatur. Dehinc cum notam inflictam corpori occulere nulla auctoritate
valeret, ad ,arcoveifam reginam, quam Chariberthus re' nimium diligens in loco sororis toro adsciverat, fugit.
1uae libenter eum colligens, provocat equorumque meliorum deputat esse custodem. *inc iam obsessus vanitate
9>
ac superbiae deditus, comitatum ambit stabulorum" quo accepto, cunctos despicit ac postponit, inflatur vanitate,
lu'uria dissolvitur, cupiditate succenditur et in causis patronae alumnus proprius huc illucque defertur. Cuius
post obitum refertus praedis, locum ipsum cum rege Charibertho, oblatis muneribus, tenere coepit. #ost haec,
peccatis populi ingruentibus, comes Turonus destinatur ibique se amplius honoris gloriosi supercilio iactitat,
ibique se e'hibet rapacem praedis, turgidum ri'is, adulteriis lutulentum. =bi seminando discordias et inferendo
calumnias non modicos thesauros adgregavit. #ost obitum vero Chariberthi, cum in %igiberthi sorte civitas illa
venisset, transeunte eo ad Chilpericum, omnia quae inique adgregaverat a fidelibus nominati regis direpta sunt.
#ervadente igitur Chilperico rege per Theodobertum, filium suum, urbem Turonicam, cum iam ego Turonus
advenissem, mihi a Theodobertho strenue commendatur, ut scilicet comitatum, quem prius habuerat, potiretur.
,ultum se nobis humilem subditumque reddebat, iurans saepius super sepulchrum sancti antistitis, numquam se
contra rationis ordinem esse venturum seque mihi tam in causis propriis quam in ecclesiae necessitatibus in
omnibus esse fidelem. Timebat enim, quod postea evenit, ne urbem illam iterum re' %igiberthus in suo dominio
revocaret. 1uo defuncto, succedente iterum Chilperico in regno, iste in comitatum accedit. 0dveniente autem
Turonus ,erovecho, omnes res eius usquequaque diripuit. %ed hic, dum %igiberthus duos annos Turonus tenuit,
hic in :rittaniis latuit. 1ui, adsumpto, ut di'imus, comitatu, in tali levitate elatus est, ut in domo ecclesiae cum
toracibus atque loricis, praecinctus pharetra et contum manu gerens, capite galeato ingrederetur, de nullo
securus, quia omnibus erat adversus. !am si in iudicio cum senioribus vel laicis vel clericis resedisset et vidisset
hominem iustitiam prosequentem, protinus agebatur in furias, ructabat convicia in civibus" presbiteros manicis
iubebat e'trahi, milites fustibus verberari, tantamque utebatur crudelitatem, ut vi' referri possit. Discedente
autem ,erovecho, qui res eius diripuerat, nobis calumniator e'istit, adserens fallaciter ,erovechum nostro usum
consilio, ut res eius auferret. %ed post inlata damna iterat iterum sacramenta pallamque sepulchri beati ,artini
fideiussorem donat, se nobis numquam adversaturum.
5>. De insidiis, quas nobis fecit.
De insidiis, quas nobis fecit, et qualiter ipse humiliatus est.
%ed quia longum est per ordinem prosequi periurias vel reliqua mala eius, veniamus ad illud, qualiter me voluit
iniquis ac nefariis calumniis supplantare, vel qualiter in eum ultio divina descendit, ut illud adimpleretur: ;mnis
subplantans subplantabitur" et iterum: 1ui fodit foveam, incidit in ea. !gitur post multa mala quae in me meisque
intulit, post multas direptiones rerum ecclesiasticarum, adiuncto sibi 3iculfo presbitero simili malitia perverso,
ad hoc erupit, ut diceret, me crimen in +redegundem reginam di'isse" adserens, si archidiaconus meus #lato aut
Galienus amicus noster subdirentur poenae, convincerent me utique haec locutum. Tunc re' iratus, ut supra
di'imus, iussit eum pugnis calcibusque caesum oneratumque catenis recludi in carcerem. (am 3iculfum
clericum se habere dicebat, per quem haec locutus fuisset. *ic vero 3iculfus subdiaconus, simili levitate
perfacilis, ante hoc anno consilio cum $eudaste de hac causa habito, causas offensionis requirit, quibus scilicet
me offenso ad $eudastem transiret" nanctisque tandem, ipsum adivit, ac per menses quattuor dolos omnes ac
muscipulas praeparatas, ad me cum ipso $eudaste revertitur, deprecans, ut eum debeam recipere e'cusatum.
+eci, fateor, et occultum hostem publice in domo suscepi. Discedente vero $eudaste, ipse se pedibus meis
sternit, dicens: (isi succurras velociter, periturus sum. )cce, instigante $eudaste, locutus sum quod loqui non
debuiE (unc vero aliis me regnis emitte" quod nisi feceris, a regalibus conprehensus, mortales poenas sum
lueturus. Cui ego aio: %i quid incongruum rationi effatus es, sermo tuus in caput tuum erit" nam ego altero te
regno non mittam, ne suspectus habear coram rege. #ost ista $eudastis e'titit accusator eius, dicens, se
sermones iam dictos a 3iculfo audisse subdiacono. 0t ille iterum vinctus, rela'ato $eudaste, custodiae deputatur,
dicens, Galienum eadem die et #latonem archidiaconem fuisse praesentes, cum haec est episcopus elocutus. %ed
3iculfus presbiter, qui iam promissionem de episcopatu a $eudaste habebat, in tantum elatus fuerat, ut magi
%imonis superbia aequaretur. 1ui tertio aut eo amplius mihi sacramentum super sepulchrum sancti ,artini
dederat, in die se'ta paschae in tantum me conviciis et sputis egit, ut vi' manibus temperaret, fidus scilicet doli
quem praeparaverat. !n crastina autem die, id est sabbati in ipsa pascha, venit $eudastis in urbe Turonica,
adsimilansque aliud negotii agere, adprehensis #latonem archidiaconem et Galienum in vincla conectit,
catenatosque ac e'utos veste iubet eos ad reginam deduci. *aec ego audiens, dum in domo ecclesiae residerem,
mestus turbatusque ingressus oratorium, Davitici carminis sumo librum, ut scilicet apertus aliquem consolationis
versiculum daret. !n quo ita repertum est: )du'it eos in spe, et non timuerunt" et inimicos eorum operuit mare.
!nterea ingressi in fluvium super pontem, qui duabus lintribus tenebatur, navis illa, quae $eudastem vehebat,
dimergitur, et nisi natandi fuisset adminiculo liberatus, cum sociis forsitan interisset. (avis vero alia quae huic
inne'a erat, quae et vinctos vehebat, super aquas Dei au'ilio elevatur. !gitur deducti ad regem qui vincti fuerant,
incusantur instanter, ut capitali sententia finirentur. %ed re' recogitans, absolutos a vinculo libera custodia
reservat inlaesos. 0d civitatem vero Turonus :erulfus du' cum )unomio comite fabulam fingit, quod
Gunthramnus re' capere vellet Turonicam civitatem, et idcirco, ne aliqua neglegentia accederet, oportere, ait,
urbem custodia consignari. #onunt portis dolose custodes, qui civitatem tueri adsimilantes, me utique
custodirent. ,ittunt etiam qui mihi consilium ministrarent, ut ad occultum, adsumptis melioribus rebus ecclesiae,
0rverno fuga secederem" sed non acquievi. !gitur re', arcessitis regni sui episcopis, causam diligenter iussit
e'quiri. Cumque 3iculfus clericus saepius discuteretur occulte et contra me vel meos multas fallacias
<6
promulgaret, ,odestus quidam faber lignarius ait ad eum: ; infeli', qui contra episcopum tuum tam
contumaciter ista meditarisE %atius tibi erat silere, et, petita venia episcopi, gratiam inpetraris. 0d haec ille
clamare coepit voce magna ac dicere: )n ipse, qui mihi silentium indicit, ne prosequar veritatemE )n reginae
inimicum, qui causam criminis eius non sinet inquiriE (untiantur protinus haec reginae. 0dprehenditur
,odestus, torquetur, flagellatur, et in vincla compactus, custodiae deputatur. Cumque inter duos custodes catenis
et cippo teneretur vinctus, media nocte, dormientibus custodibus, orationem fudit ad Dominum, ut dignaretur
eius potentia miserum visitare, et qui innocens conligatus fuerat, visitatione ,artini praesulis ac ,edardi
absolveretur. ,o', disruptis vinculis, confracto cippo, reserato ostio, sancti ,edardi basilicam, nocte nobis
vigilantibus, introiit. Congregati igitur apud :rinnacum villam episcopi, in unam domum resedere iussi sunt.
Dehinc adveniente rege, data omnibus salutatione ac benedictione accepta, resedit. Tunc :erthramnus
:urdegalensis civitatis episcopus, cui hoc cum regina crimen inpactum fuerat, causam proponit meque
interpellat, dicens, a me sibi ac reginae crimen obiectum. (egavi ego in veritate haec locutum, et audisse quidem
haec alios, nam non e'cogitasse. (am foris domum rumor in populo magnus erat, dicentium: Cur haec super
sacerdotem Dei obiciunturD Cur talia re' prosequiturD (umquid potuit episcopus talia dicere vel de servoD *eu,
heu, domine Deus, largire au'ilium servo tuoE 3e' autem dicebat: Crimen u'oris meae meum habetur
obprobrium. %i ergo censitis, ut super episcopum testes adhibeantur, ecce adsuntE Certe, si videtur, ut haec non
fiant et in fidem episcopi committantur, dicite" libenter audiam quae iubetis. ,irati sunt omnes regis vel
prudentiam vel patientiam simul. Tunc cunctis dicentibus: (on potest persona inferior super sacerdotem credi,
restitit ad hoc causa, ut, dictis missis in tribus altaribus, me de his verbis e'uerem sacramento. )t licet canonibus
essent contraria, pro causa tamen regis impleta sunt. %ed nec hoc sileo, quod 3igunthis regina, condolens
doloribus meis, ieiunium cum omni domo sua celebravit, quousque puer nuntiaret, me omnia sic implesse, ut
fuerant instituta. !gitur regressi sacerdotes ad regem aiunt: !mpleta sunt omnia ab episcopo quae imperata sunt.
; re', quid nunc ad te, nisi ut cum :erthramno accusatore fratris communione priverisD )t ille: (on, inquid,
ego nisi audita narravi. 1uaerentibus illis, quis hoc di'erit, respondit, se haec a $eudaste audisse. !lle autem
secundum infirmitatem vel consilii vel propositionis suae iam fugam inierat. Tunc placuit omnibus sacerdotibus,
ut sator scandali, infitiator reginae, accusator episcopi, ab omnibus arceretur ecclesiis, eo quod se ab audientia
subtra'isset. =nde et epistolam subscriptam aliis episcopis qui non adfuerant transmiserunt. )t sic unusquisque
in loco suo regressus est. $eudastis vero haec audiens, basilicam sancti #etri #arisius e'petiit. %ed cum audisset
edictum regis, ut in suo regno a nullo colligeretur, et praesertim quod filius eius, quem domi reliquerat, obisset,
Turonus occulte veniens, quae melius habuit in :iturigo transposuit. #rosequentibus vero regalibus pueris, ipse
per fugam labitur. Capta quoque u'ore eius, in pago Tornacensi e'ilio recluditur. 0t 3iculfus clericus ad
interficiendum deputatur. #ro cuius vita vi' obtinui, tamen de tormentis e'cusare non potui. (am nulla res,
nullum metallum tanta verbera potuit sustinere, sicut hic miserrimus. (am ab hora tertia diei, revinctis
postergum manibus, suspensus ad arborem dependebat" ad horam vero nonam depositus, e'tensus ad trocleas,
caedebatur fustibus, virgis ac loris duplicibus, et non ab uno vel duobus, sed quanti accedere circa miseros
potuerunt artus, toti caesores erant. Cum autem iam in discrimine esset, tunc aperuit veritatem et archana doli
publice patefecit. Dicebat enim ob hoc reginae crimen obiectum, ut, eiecta de regno, interfectis fratribus et patre,
Chlodovechus regnum acciperet, $eudastis ducatum, 3iculfus vero presbiter, qui iam a tempore beati )ufronii
episcopi amicus erat Chlodovechi, episcopatum Turonicum ambiret, huic 3iculfo clerico archidiaconatu
promisso. (os vero cum Dei gratia Turonus reversi, invenimus ecclesiam conturbatam per 3iculfum
presbiterum. (am hic sub )ufronio episcopo de pauperibus provocatus, archidiaconus ordinatus est. )'inde ad
presbiterium admotus, recessit ad propria. %emper elatus, inflatus, praesumptiosus" nam, me adhuc commorante
cum rege, hic, quasi iam esset episcopus, in domo ecclesiae ingreditur impudenter, argentum describit ecclesiae
reliquasque res sub sua redegit potestate. ,aiores clericos muneribus ditat, largitur vineas, prata distribuit"
minoribus vero fustibus plagisque multis etiam manu propria adfecit, dicens: 3ecognoscite dominum vestrum,
qui victoriam de inimicis obtinuit, cuius ingenium Turonicam urbem ab 0rvernis populis emundavit" ignorans
miser, quod praeter quinque episcopos reliqui omnes, qui sacerdotium Turonicum susceperunt, parentum
nostrorum prosapiae sunt coniuncti. !llud saepe suis familiaribus dicere erat solitus, hominem prudentem non
aliter nisi in periuriis quis decipere possit. %ed cum me reverso adhuc despiceret nec ad salutationem meam, sicut
reliqui cives fecerant, adveniret, sed magis me interficere minitaret, cum consilio provincialium eum in
monasterio removeri praecipio. Cumque ibidem artius distringeretur, intercedentibus +elicis episcopi missis, qui
memoratae causae fautor e'titerat, circumventum periuriis abbatem, fuga labitur et usque ad +elicem accedit
episcopum, eumque ille ambienter collegit, quem e'ecrare debuerat. $eudastis vero in :iturigo pergens, omnes
thesauros quos de spoliis pauperum detra'erat secum tulit. (ec multo post, inruentibus :iturigis cum iudice loci
super eum, omne aurum argentumque vel quod secum detulerat abstulerunt, nihilque ei nisi quod super se habuit
relinquentes" ipsamque abstulissent vitam, nisi fuga fuisset elapsus. 3esumptis dehinc viribus, cum aliquibus
Turonicis iterum inruit super praedones suos, interfectoque uno, aliqua de rebus ipsis recepit et in Turonico
revertitur. 0udiens haec :erulfus du', misit pueros suos cum armorum apparatu, ut apprehenderent eum. !lle
vero cernens, se iam iamque capi, relictis rebus, basilicam sancti *ilarii #ictavensis e'petiit. :erulfus vero du'
res captas regi transmisit. $eudastis enim egrediebatur de basilica, et inruens in domibus diversorum, praedas
<.
publice e'ercebat. %ed et in adulteriis saepe in ipsam sanctam porticum deprehensus est. Commota autem regina,
quod scilicet locus Deo sacratus taliter pollueretur, iussit eum a basilica sancta eici. 1ui eiectus, ad hospites suos
iterum in :iturigo e'petiit, deprecans, se occuli ab eis.
76. 1uae beatus %alvius de Chilperico praedi'it.
)t licet de beati %alvii episcopi conlocutione superius memorare debueram, sed quia mentem e'cessit, esse
sacrilegum non arbitror, si in posterum scribatur. !gitur cum, vale post sinodum memoratam regi iam dicta, ad
propria redire vellimus, non ante discidere placuit, nisi hunc virum, libatis osculis, linquerimus. 1uem quesitum
in atrio :rinnacinsis domus repperi. Cui di'i, quia iam eram ad propriam rediturus. Tunc remoti paululum, dum
hinc inde sermocinaremur, ait mihi: Videsne super hoc tectum quae ego suspicioD Cui ego: Video enim
supertegulum, quod nuper re' poni praecepit. )t illi: 0liud, inquid, non aspicisD Cui ego: (ihil aliud video.
%uspicabar enim, quod aliquid ioculariter loqueretur. )t adiaci: %i tu aliquid magis cernis, enarra. 0t ille, alta
trahens suspiria, ait: Video ego evaginatum irae divinae gladio super domum hanc dependentem. Verumtamen
non fefellit dictio sacerdotem" nam post dies viginti duo filii regis, quos superius mortuos scripsimus, obierunt.
)'plicit liber quintus, finitus in anno quinto childeberti regis.
<4
$iber V!
!ncipit liber V!, inchoatus ab anno se'to Childeberthi regis.
.. 1uod Childeberthus ad Chilpericum transiit, et de fuga ,ummoli.
0nno igitur se'to regni sui Childeberthus re', reiectam pacem Gunthchramni regis, cum Chilperico coniunctus
est. (on post multum tempus Gogo moritur" in cuius locum Fandelenus subrogatur. ,ummolus a regno
Guntchramni fuga dilabitur et se infra murorum 0vennicorum monitione concludit. 0pud $ugdunum sinodus
episcoporum coniungitur, diversarum causarum altercationis incidens neglegentioresque iudicio damnans.
%inodus ad regem revertitur, multa de fuga ,ummoli ducis, nonnulla de discordiis tractans.
4. De legatis Chilperici ab ;riente reversis.
!nterea legati Chilperici regis, qui ante triennium ad Tiberium imperatorem abierant, regressi sunt non sine grave
damno atque labore. (am cum ,assiliensim portum propter regum discordias adire ausi non essent, 0gathae
urbem, quae in Gothorum regno sita est, advenerunt. %ed priusquam litus attingerent, navis acta vento, inpulsa
terris in frustra minuitur. $egati vero cum pueris se in pericolo cernentes, arreptis tabulis, vi' ripae relati sunt,
multis puerorum amissis" sed plurimi evaserunt. 3es autem, quas unda litoris inve'erat, incolae rapuerunt" e'
quibus quae melius fuit recipientes, ad Chilpericum regem retulerunt. ,ulta tamen e' his 0gathensis secum
retenuerunt. Tunc ego (ovigentum villa ad occursum regis abieram" ibique nobis re' missurium magnum, quod
e' auro gemmisque fabricaverat in quinquagenta librarum pondere, ostendit, dicens: )go haec ad e'ornandam
atque nobilitandam +rancorum gentem feci. %ed et plurima adhuc, si vita comis fuerit, faciam. 0ureus etiam
singularum librarum pondere, quos imperatur misit, ostendit, habentes ab una parte iconicam imperatoris pictam
et scriptum in circulo: Tiberii Constantini perpetui Augusti" ab alia vero parte habentes quadrigam et ascensorem
contenentesque scriptum: Gloria Romanorum. ,ulta enim et alia ornamenta, quae a legatis sunt e'hibita,
ostendit.
-. De legatis Childeberthi ad Chilpericum.
Denique cum apud eandem villam commoraretur, )gidius 3emensis episcopus cum primis Childeberthi
proceribus in legationem ad Chilpericum regem venit" ibique conlocutione facta, ut, ablato Gunthchramni regis
regno, hi se coniungere debeant in pace, ait Chilpericus re': +ilii mihi, peccatis increscentibus, non
remanserunt, nec mihi nunc alius superest heres nisi fratris mei %&giberthi filius, id est Childeberthus re',
ideoque in omnibus quae laborare potuero hic heres e'istat" tantum dum advi'ero liceat mihi sine scrupulo aut
disceptatione cuncta tenere. 0t illi gratias agentes, pactionibus subscriptis, ea quae locuti fuerant firmaverunt et
ad Childeberthum cum magnis muneribus sunt regressi. 1uibus discedentibus, Chilpericus re' $eudovaldum
episcopum cum primis regni sui diri'it. 1ui, data susceptaque de pace sacramenta pactionibusque firmatis,
munerati regressi sunt.
5. 1ualiter $upus a regno Childeberthi fugatus est.
$upus vero du' Campanensis, cum iam diu a diversis fategaretur et spoliaretur assiduae et praesertim ab =rsione
et :erthefredo, ad e'tremum conventione facta ut occideretur, commoverunt e'ercitum contra eum. 1uod
cernens :runichildis regina, condolens fidelis sui insecutiones iniustas, praecingens se viriliter, inrupit medios
hostium cuneos, dicens: (olite, o viri, nolite malum hoc facere, nolite persequere innocentem" nolite pro uno
hominem committere proelium, quo solatium regionis intereat. *aec illa loquente, respondit =rsio: 3ecede a
nobis, o mulier. %ufficiat tibi sub viro tenuisse regnum" nunc autem filius tuus regnat, regnumque eius non tua,
sed nostra tuitione salvatur. Tu vero recede a nobis, ne te ungulae equorum nostrorum cum terra confodiant.
*aec et alia cum diutissime inter se protulissent, obtenuit reginae industria, ne pugnarent. Tamen ab illo loco
discedentes, inruerunt in domibus $upi, et derepto omne praesidio, fingentes se illud in thesauro regis recondere,
suis eum domibus intulerunt, intendentes $upo minas atque dicentes: Vivus virtute nostrae non evadit. 0t ille
cernens se in discrimine, tutatam infra urbis $ugduni Clavati murus coniugem suam, ad Guntchramnum regem
confugit. 0 quo benigne susceptus, cum eo latuit, e'pectans, ut Childeberthus ad legitimam perveniret aetatem.
7. 0ltercatio cum !udaeo.
!gitur Chilpericus re', cum adhuc apud supradictam villam moraretur, inpedimenta movere praecipiens, #arisius
venire disponet. 0d quem cum iam vale dicturus acciderem, !udaeus quidam #riscus nomen, qui ei ad species
quoemendas familiaris erat, advenit. Cuius caesariem re' blande adpraehensa manu, ait ad me, dicens: Veni,
sacerdus Dei, et inponi manum super eum. !llo quoque renitenti, ait re': ; mens dura et generatio semper
incredula, quae non intellegit Dei filium sibi prophetarum vocibus repromissum, non intellegit eclesiastica
m&stiria in suis sacrificiis figurata. *aec eo dicente, !udaeus ait: Deus non egit coniugium neque prole ditatur
neque ullum consortem regni habere patitur, qui per ,o&sen ait: Videte, videte, quia ego sum Dominus, et
absque me non est Deus. )go occidam et ego vivere faciam" percutiam, et ego sanabo. 0d haec re' ait: Deus ab
spiritali utero +ilium genuit sempiternum, non aetati iuniori, non potestati minori, de quo ipse ait: )' utero ante
lucifero genui te. *unc ergo ante saecula natum in novissimis saeculis mundo misit sanatorem, sicut ait propheta
tuus: ,isit Verbum suum, et sanavit eos. 1uod autem ais, quia ipse non generit, audi prophetam tuum dicentem
e' voce dominica: (umquid ego, qui alius parere facio, ipse non pareamD *aec enim de populo, qui in eum per
fidem renascitur, ait. 0d haec !udaeus respondit: (umquid Deus homo fieri potuit aut de mulieri nasci,
verberibus subdi, morte damnareD 0d haec rege tacentem, in medio me ingerens, di'i: =t Deus, Dei filius,
<-
homo fierit, non suae, sed nostrae necessitatis e'tetit causa. (am captivum peccato homine et diaboli servitute
subiectum redemere non potuerat, nisi hominem adsumpsisset. )go vero non de euangeliis et apostolo, quae non
credis, sed de tuis libris testimonia praebens, proprio te mucrune confodiam, sicut quondam David Goliam
legitur trucidasse. !gitur quod Deus homo futurus esset, audi prophetam tuum: )t Deus, inquid, et homo, et quis
cognovit eumD )t alibi: *ic Deus noster, et non repotabitur alius praeter eum" qui invenit omnem viam scientiae
et dedit illam !acob puero suo et !srahel dilecto suo. #ost haec in terris visus est et cum hominibus conversatus
est. 1uod autem de virgine nascitur, audi similiter prophetam tuum dicentem: )cce virgo in utero concipiet et
pariet filium, et vocabitur nomen eius )mmanuhel, quod est interpraetatum: (obiscum Deus. 1uod verberibus
subdi, quod clavis adfigi deberit et aliis quoque iniuriis vel subiacere vel adfici, alius propheta ait: +oderunt
manus meas et pedes meos" diviserunt sibi vestimenta mea, et citera. )t iterum: Dederunt in esca mea fel, et in
siti mea potaverunt me aceto. )t quod per ipsum crucis patibulum labentem mundum et diaboli dicione
subiectum restituerit in regno suo, idem David ait: Dominus regnavit a ligno. (on quod antea non regnaverit
apud #atrem, sed super populum, quem a diabuli servituti liberaverat, rudem regnum accepit. !udaeos ad haec
respondit: 1uae Deo fuit necessitas, ut ista patereturD Cui ego: !am di'i tibi, Deus hominem creavit inno'ium,
sed astu serpentis circumscriptus, praevaricatur praecepti factus est" et ideo a side paradisi eiectus, mundanis
laboribus deputatus est. 1ui mortem unigeniti Dei Christi Deo reconciliatus est #atri. !udaeos di'it: (on
poterat Deus mittere prophetas aut apostulos, qui eum ad viam revocarent salutis, nisi ipse humiliatus fuisset in
carneD 0d haec ego: 0 principio genus semper diliquit humanum, quem numquam terruit nec submersio diluvii
nec incendium %odomae nec plagae 0eg&pti nec miraculum maris !ordanisque divisi" qui semper legi Dei
restitit, prophetis non crededit, et non solum non crededit, verum etiam ipsos praedicatores paenitentiae
interemit. !deo nisi ipse eum discendisset redemere, haec e'plere non potuerat alter. Cuius nos nativitati renati,
baptismo abluti, vulnere curati, resurrectione erecti, ascensione glorificati sumus. 1uod autem morbis nostris
medere venturus erat, propheta tuus ait: $ivore eius sanati sumus" et alibi: !pse peccata nostra portabit et orabit
pro transgressoribus" et iterum: %icut oves ad occisionem ductus est" et quasi agnus coram tundente se sine voce,
sic non aperuit os suum. !n humiliatione iudicium eius sublatum est. Generationem eius quis enarravitD Dominus
e'ercituum nomen eius. De hoc et !acob ille, de cuius te iactas venisse generationem, in illa filii sui !udae
benedictione, quasi ad ipsum Christum, filium Dei, loquens, ait: 0dorabunt te filii patris tui. Catulus leonis !uda.
De germine, fili mi, ascendisti. 3ecubans dormisti quasi leo, quasi catulus leonis. 1ui suscitavit eumD
#ulchriores oculi eius vino et dentes eius lacte candidiores. 1uis, inquid, suscitabit eumD )t licet ipse di'erit:
#otestatem habeo ponendi animam meam, et potestatem habeo iterum sumendi eam, tamen #aulus apostulus ait:
1ui non credederit, quod Deus illum suscitavit a mortuis, salvus esse non poterit. *aec et alia nobis dicentibus,
numquam conpunctus est miser ad credendum. Tunc re', silenti illo, cum viderit eum his sermonibus non
conpungi, ad me conversus, postulat, ut, accepta benedictione, discederit. 0it enim: Dicam, inquid, tibi, o
sacerdus, quod !acob di'it ad angelum, qui ei loquebatur: (on demittam te, nisi benedi'eris mihi. )t haec
dicens, aquam manibus porregi iubet. 1uibus ablutis, facta oratione, accepto pane, gratias Deo agentes, et ipsi
accepimus et regi porre'imus" austoque mero, vale dicentes discessimus. 3e' vero, ascenso equite, #arisius est
regressus cum coniuge et filia vel omni familia sua.
9. De sancto *ospicio reclauso et abstinentia vel miraculis eius.
+uit autem apud urbem (icensim eo tempore *ospicius reclausus magnae abstinentiae, qui constrictus catenis ad
purum corpus ferreis, induto desuper cilicio, nihil aliud quam purum panem cum paucis dactalis comedebat. !n
diebus autem quadraginsimae de radicibus herbarum 0eg&ptiarum, quas heremitae utuntur, e'hibentibus sibi
negotiatoribus, alibatur. )t primum quidem ius in quo co'erant auriens, ipsas sumebat in posterum. ,agnas
enim per eum Dominus virtutes dignatus est operare. (am quodam tempore, revelante sibi %piritu sancto,
adventum $angobardorum in Galleis hoc modo praedi'it: Venient, inquid, $angobardi in Galleis et
devastabunt civitates septem, eo quod increverit malitia eorum in conspectu Domini, quia nullus est intellegens,
nullus est qui faciat bonum, quo ira Dei placetur. )st enim omnes populus infidelis, periuriis deditus, furtis
obno'ius, in homicidiis prumptus, ad quibus nullus iustitiae fructus ullatenus gliscit. (on decimae dantur, non
pauper alitur, non tegitur nudus, non peregrinus hospitio recipitur aut cibo sufficiente sacietur. !deo haec plaga
supervenit. (unc autem dico vobis: Congerete omnem substantiam vestram infra murorum septa, ne a
$angobardis deripiatui, et vos ipsos in locis firmissimis cummonite. *aec eo loquente, omnes obstupefacti et
vale dicentes, cum magna admiratione ad propria sunt regressi. ,onachis quoque di'it: 0bscidite et vos a loco,
auferentes vobiscum quae habetis. )cce enim adpropinquat gens quam praedi'iE Dicentibus autem illis: (on
relinquemus te, sanctissime pater, ait: (olite timere pro me" futurum est enim, ut inferant mihi iniurias, sed non
nocebunt usque ad mortem. Discedentibus autem monachis, venit gens illa" et dum cuncta quae repperit vastat,
pervenit ad locum ubi sanctus Dei reclausus erat. 0t ille per fenestram turris ostendit se eis. !lle vero
circumeuntes turrem, aditum, per quem ingrederentur ad eum, invenire non poterant. Tunc duo ascendentes,
dete'erunt tectum, et videntes eum vinctum catenis indutumque cilicio, dicunt: *ic malefactor est et
homicidium fecit, ideo in his legaminibus vinctus tenitur. Vocatumque interpraetem, sciscitantur ab eo, quid
male ficerit, ut tale supplitio artaretur. 0t ille fatetur, se homicidam esse omnesque criminis reum. Tunc unus,
e'tracto gladio, ut caput eius libraret, de'tera in ipso ictu suspensa diriguit, nec eam ad se potuit revocare. Tunc
<5
gladium la'ans, terrae deiecit. *aec videntes socii eius, clamorem in caelo dederunt, flagitantes a sancto, ut, quid
agere poterent, clementer insinuaret. !pse vero inposito salutis signo brachium sanitati restituit. !lle autem in
eodem loco conversus, tonsorato capite, fidelissimus monachus nunc habetur. Duo vero duces, qui eum
audierunt, incolomes patriae redditi sunt" qui vero contempserunt praeceptum eius, miserabiliter in ipsa provintia
sunt defuncti. ,ulti autem e' ipsis a daemoniis correpti, clamabant: Cur nos, sancte beatissime, sic crucias et
incendisD %ed inpositam eis manum, mundabat eos. #ost haec homo erat 0ndecavensis incola, qui per nimiam
febrem eloquium pariter auditumque perdederat" et cum febrae convaluisset, surdus permanebat ac mutus. !gitur
diaconus e' provintia illa 3omam directus est, ut beatorum apostolorum pignora vel reliquorum sanctorum, qui
urbem illam muniunt, e'hiberet. 1uod cum ad parentes infirmi illius pervenisset, rogant, ut eum sibi comitem
iteneris sumere dignaretur, confisi, quod, si beatissimorum apostolorum adiret sepulchra, protinus possit adsequi
medicinam. )untibus autem illis, venerunt ad locum, ubi beatus *ospicius habitabat. 1uo salutato ac deoscolato,
causas iteneris diaconus pandit ac proficisci se 3omam indecat seque his qui sancto viro de naucleris amici
essent commendare deposcit. Cumque ibi adhuc moraretur, sensit vir beatus per spiritum Domini adesse
virtutem" et ait diacono: !nfirmum, qui comes tui nunc est iteneris, rogo ut meis conspectibus repraesentis. 0t
ille nihil moratus, velociter ad metatum vadit invenitque infirmum febre plenum, qui per nutum aures suas dare
tinnitum indecabat" adpraehensumque ducit ad sanctum Dei. 0t ille adpraehensa manu caesariem, adtra'it capud
illius in finestram, adsumptumque oleum benedictione sanctificatum, tenens manu sinistram linguam eius, ori
verticique capitis infudit, dicens: !n nomine domini mei !esu Christi aperiantur aures tuae, reseretque os tuum
virtus illa, qui quondam ab homine surdo et muto no'ium eiecit daemonium. )t haec dicens, interrogat nomen.
!lle vero clara voce ait: %ic dicor. Cum haec vidisset diaconus, ait: Gratias tibi inmensas refero, Christi, qui
talia per servum tuum dignaris ostendere. 1uaerebam #etrum, quaerebam #aulum $aurentiumque vel reliquos,
qui 3omam proprio cruore inlustrant" hic omnes repperi, hic cunctos inveni. *aec eo cum ma'imo fletu et
admiratione dicente, vir Dei omni intentione vanam vitans gloriam, ait: %ile, sile, dilectissime frater, non haec
ego facio, sed ille qui mundum e' nihilo condedit, qui, pro nobis hominem suscipiens, caecis visum, surdis
auditum, mutis praestat eloquium" qui leprosis cutem pristinam, mortuis vitam et omnibus infirmis adfluentem
medicinam indulget. Tunc diaconus gaudens et vale dicens, abscessit cum comitibus suis. 1uibus discedentibus,
homo quidam Dominicus, C sic enim erat viro nomen C a nativitate caecus, advenit ad istius miraculi virtutem
probandam. 1ui dum in monastirio duobus aut tribus mensibus resederet, oratione ac ieiuniis vacans, tandem
vocat eum ad se vir Dei et ait: Vis recipere visumD Cui ille ait: Voluntas, inquid, mea erat ignota cognuscere.
(am quae sit lu' ignoro. =num tantum scio, quod ab omnibus conlaudatur" ego autem ab inicio aetatis meae
usque nunc videre non merui. Tunc cum oleo benedicto super oculus eius crucem sanctam faciens, ait: !n
nomine !esu Christi redemptores nostri aperiantur oculi tui. )t statim aperti sunt oculi eius, et erat admirans
cernensque magnalia Dei, quae in hoc mundo videbat. Dehinc mulier quaedam, quae, ut ipsa declamabat, tria
habens daemonia, ad eum adducta est. 1uam cum tactu sacro benedi'isset atque e' oleo sancto crucem fronte
eius inposuisset, eiectis daemonibus, purgata discessit. %ed et aliam puellam, ab spiritu inmundo ve'atam,
benedictione sanavit. Cum autem iam dies obitus eius adpropinquaret, vocavit ad se praepositum monastirii,
dicens: )'ibe ferramentum et inrumpe parietem et mitte nuntius ad episcopum civitatis, ut veniat ad me
sepeliendum. Die enim tertia ab hoc egredior mundo et vado in requiem distinatam, quam mihi Dominus
repromisit. *aec eo dicente, misit praepositus ad episcopum civitatis (icensis, qui ei haec nuntiarent. #ost haec
Crescens quidam venit ad fenestram, et videns eum catenis vinctum, vermibus plenum, ait: ; domine mi,
qualiter tam valida turmenta tollerare tam fortiter potesD Cui ille ait: Confortat me ille, pro cuius nomine haec
patior. Dico autem tibi, quia iam absolvor ab his vinculis et vado in requiem meam. 0dveniente autem die tertia,
deposuit catenas, quibus vinctus erat, prostravit se in orationem" et cum diutissime cum lacrimis orasset,
conlocans se super scamnum, e'tensis pedibus elevatisque ad caelum manibus, gratias agens Deo, tradedit
spiritum. )t statim omnes vermes ille, qui sanctos artos perforabant, evanuerunt. 0dveniens autem 0ustadius
episcopus, beatum corpus studiosissime sepulturae mandavit. *aec omnia ab ipsius ore cognovi, quem superius
mutum et surdum ab eo sanatum e'posui. 1ui multa mihi et alia de eius virtutibus narravit, sed prohibuit me res
illa loqui, quia audivi vitam ipsius a multis fuisse conscriptam.
<. De transitu +erreoli =cecensis episcopi.
)o tempore +erreolus =cecensis episcopus, magnae vir sanctitatis, obiit, plenus sapientia et intellectu" qui libros
aliquos epistolarum, quasi %idonium secutus, conposuit. #ost cuius obitum 0lbinus e' praefecto per Dinamium
rectorem #rovinciae e'tra regis consilium suscepit episcopatum" quem non amplius quam tribus utens mensibus,
cum ad hoc causa restitisset, ut removeretur, defunctus est. !ovinus iterum, qui quondam #rovinciae rector fuerat,
regium de episcopatum praeceptum accipit. %ed praevenit eum ,arcellus diaconus, +elicis senatoris filius. 1ui,
convocatis conprovincialibus, per consilium Dinami episcopus ordinatus est. %ed et ipse inpulsatus deinceps a
!ovino, ut removeretur, conclusus in civitate, virtute se defensare nitebatur" sed cum non valeret, muneribus vicit.
/. De )parchio reclauso 0ecolinensis urbis.
;biit et )parchius reclausus )colesinensis, vir magnificae sanctitatis, per quem Deus multa miracula ostendit" de
quibus, relictis plurimis, pauca perstringam. #etrocoricae urbis incola fuit" sed post conversionem clericus factus,
)colesinam veniens, cellulam sibi aedificavit. !n qua, collectis paucis monachis, in oratione morabatur assidue"
<7
et si ei aliquid auri argentique offerebatur, aut in necessitatibus pauperum aut in redemptione captivorum
distribuebat. #anes in cellula illa, eo vivente, coctus numquam fuit, sed a devotis, cum necessitas e'egisset,
inferebatur. ,agnam enim catervam populorum de oblationibus devotorum redemit" pusularum malarum
venenum crucis signum saepe compressit, daemonas de obsessis corporibus oratione abegit et iudicibus
plerumque, ut culpabilibus ignoscerent, dulcedine profusa imperavit potius quam rogavit. (am ita erat dulcis
alloquio, ut ei negare non possent, cum fuisset indulgentiam deprecatus. 1uodam vero tempore, dum pro furtum
quis ad adpendendum deduceretur, qui et in alia multa scelera, tam in furtis quam in homicidiis, accusabatur ab
incolis criminosus, et haec ei nuntiata fuissent, misit monachum suum ad deprecandum iudici, ut scilicet
culpabilis ille vitae concederetur. %ed insultante vulgo atque vociferante, quod, si hic dimitteretur, neque regioni
neque iudici possit esse consultum, dimitti non potuit. !nterea e'tenditur ad trocleas, virgis ac fustibus caeditur et
patibulo condemnatur. Cumque mestus monachus abbati renuntiasset: Vade, inquid, a longe, quia scito, quod,
quem homo reddere noluit, Dominus suo munere redonabit. Tu vero, cum eum cadere videris, protinus
adprehensum adducito in monasterium. ,onacho vero iussa complente, ille prosternitur in oratione et tam diu
in lacrimis ad Deum fudit preces, quoadusque, disruptum obice cum catenis, terrae restitueretur adpensus. Tunc
monachus adprehensum eum abbatis conspectibus incolomem repraesentat. 0t ille gratias Deo agens, comitem
arcessiri iubet, dicens: %emper me benigno animo solitus eras audire, fili dilectissime" et cur hodie induratus
hominem, pro cuius vita rogaveram, non la'astiD )t ille: $ibenter te, inquid, audio, sancte sacerdos" sed,
insurgente vulgo, aliud facere non potui, timens super me seditionem moveri. )t ille: Tu, inquid me non
audisti" Deus autem audire me dignatus est, et quem tu tradidisti morti, ille vitae restituit. )n, inquid, coram te
adstat sanusE *aec eo dicente, prosternitur ad pedes comitis stupentis, quod videbat vivere quem in mortis
interitu reliquisset. *aec ego ab ipsius comitis ore cognovi. %ed et alia multa fecit, quae insequi longum putavi.
#ost B$!!!! vero annos reclusionis suae parumper febre pulsatus tradidit spiritum" protractusque a cellula,
sepulturae mandatus est. ,agnus autem conventus, ut di'imus, de redemptis in eius processit e'sequiis.
>. De Domnolo Cinomannorum episcopo.
Domnolus vero Cinomannorum episcopus aegrotare coepit. Tempore enim Chlothari regis apud #arisius ad
basilicam sancti $aurenti gregi monasteriali praefuerat. %ed quoniam, Childeberto seniore vivente, semper
Chlothario regi fidelis e'titit et nuntius illius ad speculandum missus crebrius occulebat, praestolabatur re'
locum, in quo pontificatus honorem acciperet. ,igrante autem 0venniensis civitatis pontifice, istum illuc dare
deliberaverat. %ed beatus Domnolus haec audiens, ad basilicam sancti ,artini antistitis, ubi tunc Chlotharius re'
ad orationem venerat, accessit, et nocte tota in vigiliis e'cubans, per priores qui aderant regi suggessionem
intulit, ut non quasi captivus ab eius elongaretur aspectu, nec permitteret, simplicitatem illius inter senatores
sophisticos ac iudices philosophicos fatigari, adserens, hunc locum humilitatis sibi esse potius quam honoris. 0d
haec re' annuens, migrante !nnocentio Cinomannorum episcopo, ipsum ecclesiae illi antistitem destinavit. !am
adsumpto episcopatu, talem se tantumque praebuit, ut in summae sanctitatis culmen evectus debili usum
gressuum, caeco restituerit visum. 1ui post BB!! episcopati annos, dum se cerneret morbo regio calculoque
gravissime fatigari, Theodulfum abbatem in loco suo praeelegit. Cuius assensum re' praebuit voluntatem, sed
non multum post tempus, mutata sententia, in :adegisilum domus regiae maiorem transfertur electio. 1ui
tonsoratus, gradus quos clerici sortiuntur ascendens, post quadraginta diebus, migrante sacerdote, successit.
.6. De basilica sancti ,artini effracta.
*is diebus basilica sancti ,artini a furibus effracta fuit. 1ui ponentes ad fenestram absidae cancellum, quod
super tumulum cuiusdam defuncti erat, ascendentes per eum, effracta vitrea, sunt ingressi" auferentesque multum
auri argentique vel palleorum olosericorum, abierunt, non metuentes super sanctum sepulchrum pedem ponere,
ubi vi' vel os applicare praesumimus. %ed virtus sancti voluit hanc temeritatem etiam cum iudicio manifestare
terribili. (am hi, perpetrato scelere, ad :urdegalensim civitatem venientes, orto scandalo, unus alterum
interemit" sicque patefacto opere, furtum repertum est, ac de hospitale eorum argentum comminutum vel pallea
sunt e'tracta. 1uod cum regi Chilperico nuntiatum fuisset, iussit eos alligari vinculis et suo conspectui
praesentari. Tunc ego metuens, ne ob illius causam homines morerentur, qui vivens in corpore pro perditorum
vita saepius deprecatus est, epistolam regi precationis transmisi, ne, nostris non accusantibus, ad quos persecutio
pertinebat, hi interficerentur. 1uod ille benigne suscipiens, vitae restituit. %pecies vero, quae dissipatae fuerant,
studiosissime componens, loco sancto reddi praecepit.
... De Theodoro episcopo et Dinamio.
0pud ,assiliense vero urbe Dinamius rector #rovinciae graviter insidiari Theodoro episcopo coepit. 0t ille ad
regem properare disponens, conprehensus ab eo, in medium civitatis tenetur, et graviter iniuriatus, tandem
la'atus est. Clerici autem ,assiliensis dolum cum Dinamio moliebantur, ut ab episcopatum eiceretur. %ed dum
ad regem Childebertum ambularet, cum !ovino e' praefectum a Gunthramno rege deteneri iubetur. 1uod
audientes ,assiliensis clerici, gaudio magno repleti, quod iam detineretur, iam deputaretur e'ilio, quod iam in
hoc res perstitisset, ut numquam ,assilia reverteretur, domos ecclesiae adprehendunt, ministeria describunt,
regesturia reserant, prumptuaria e'poliant omnesque res ecclesiae, tamquam si iam mortuus esset episcopus,
pervadunt, diversa crimina de pontifice proloquentes, quae falsa Christo auspice deprehendi. Childebertus vero,
postquam cum Chilperico pacificatus est, legatos ad Gunthramnum regem mittit, ut medietatem ,assiliae, quam
<9
ei post obitum patris sui dederat, reddere deberet. 1uod si nollet, noverit, se multa perditurum pro partis istius
retentatione. %ed ille cum haec reddere nollet, vias claudi praecepit, ut nulli per regnum eius transeundi aditus
panderetur. *aec cernens Childebertus, Gundulfum e' domestico duce facto, de genere senatorio, ,assiliam
dirigit. 1ui cum non auderet ambulare iam per Guntchramni regnum, Turonus venit. 1uem benigne susceptum
recognosco matris meae avunculum esse, retentumque mecum quinque diebus, inpositisque necessariis, abire
permisi. !lle vero progressus, ,assiliam ingredi, obsistente Dinamio, non valebat. %ed nec episcopus, qui iam
tunc cum Gundulfo iun'erat, in ecclesia sua recipiebatur. Dinamius autem una cum clericis portas obserat urbis,
insultans pariter ac utrumque despiciens, episcopum scilicet et Gundulfum. Tandem ad colloquium ducis
adscitus, in basilicam beati %tephani, quae urbe est pro'ima, venit. ;stiarii enim custodiebant aedis ingressum,
ut, introeunte Dinamio, valvae protinus clauderentur. 1uo facto, e'clusae armatorum turbae post Dinamium
ingredi nequiverunt. 1uo non intellegente, dum diversa inter se super altarium conferunt, recedentes ab altario,
salutatorium ingrediuntur. !ntroeunte cum his Dinamio nudumque iam a suorum solatio terribiliter increpant"
fugatisque satellitibus, qui cum armis, eo abducto, circumstrepebant, seniores civium ad se du' una cum
episcopo collegit, ut civitatem ingrederetur. Tunc Dinamius haec omnia cernens, veniam petens, datis duci
multis muneribus, reddita etiam sacramenta, se fidelem episcopo deinceps regique futurum, suis induitur
indumentis. Tunc reseratis tam portarum quam sacrarum aedium valvas, ingrediuntur utrique civitatem, du'
scilicet et episcopus, cum signis et laudibus diversisque honorum ve'illis. Clerici autem, qui sceleri huic mi'ti
fuerant, quorum caput 0nastasius abba et #roculus presbiter erant, infra Dinami tecta confugiunt, petentes ab eo
opem refugii, a quo fuerant incitati. ,ulti tamen eorum per idoneos fideiussores dimissi, ad regem iussi sunt
ambulare. !nterea Gundulfus, subiugatam civitatem in Childeberthi regis dicione restitutoque in loco suo
antistite, ad regem Childeberthum regressus est. %ed Dinamius inmemor fidei, quam Childeberto regi promiserat,
ad Guntchramnum regem nuntios dirigit, dicens, quod partem sibi debitam civitatis per episcopum perderet nec
umquam ,assiliensem urbem suo potiretur dominio, nisi hic evellatur ab ea. 0t ille ira commotus, iubet contra
fas religionis, ut pontife' summi Dei artatus vinculis sibi e'hiberetur, dicens: Trudatur e'ilio inimicus regni
nostri, ne nobis nocere amplius valeat. %ed cum episcopus de his suspectus esset nec facile posset ab urbe erui,
advenit festivitas dedicationis oratorii ruris suburbani. Cumque ad haec festa, egressus civitatem, properaret,
subito armati cum magno fremitu ab occultis insidiis scatentes, sanctum vallant antistitem" deiectumque ab equo,
fugant omnes comites eius, servientes alligant, clericos caedunt, ipsumque super miserabilem inponentes
caballum, nullum de suis seque permittentes, ad regis deducunt praesentiam. Cumque per 0quensim praeterirent
urbem, #ientius episcopus loci, condolens fratri, datis clericis ad solatium inpositisque necessariis, abire
permisit. Dum haec agerentur, clerici iterum ,assiliensis domus ecclesiae reserant, archana rimantur et alia
discribunt, alia suis domibus inferunt. )piscopus vero ad regem deductus nec culpabilis inventus, ad civitatem
suam redire permissus, cum grandi est a civibus laude susceptus. )' hoc enim gravis inimicitia inter
Guntchramnum regem et Childeberthum nepotem suum e'oritur, disruptumque foedus, sibi invicem
insidiabantur.
.4. De e'ercitu contra :iturigas commoto.
!gitur Chilpericus re' cernens has discordias inter fratrem ac nepotem suum pullulare, Desiderium ducem evocat
iobetque, ut aliquid nequitiae inferat fratri. 0t ille, commoto e'ercitu, 3agnovaldo duce fugato, #etrogoricum
pervadit, e'actaque sacramenta, 0ginnum pergit. *aec audiens u'or 3agnovaldi, quod scilicet, fugato viro suo,
haec civitates in potestate regis Chilperici redegerentur, basilicam sancti marthiris Caprasi e'petiit. %ed e'tracta
e'inde et spoliata a facultate ac solatio famolorum, datis fideiussoribus, Tholosae diregitur, ibique iterum in
basilica sancti %aturnini ingressa resedebat. Desiderius vero cunctas civitates, quae in parte illa ad regem
Gunthchramnum aspiciebant, abstulit et dicionibus regis Chilperici subegit. :erulfus vero du', cum :itorigus
musitare, quod Toronicum terminum ingrederentur, audisset, e'ercitum commovet et se in ipsos fines statuit.
Graviter tunc pagi !siodorensis ac :erravensis urbis Toronicae devastati sunt. %ed et postea crudiliter, qui in hac
obsidione adesse non poterant, sunt damnati. :ladastis vero du' in Vasconiam abiit ma'imamquae partem
e'ercitus sui amisit.
.-. De $upo et 0mbrosio Turonicis civibus interfectis.
$upus urbis Turonicae civis, cum, u'ore perdita ac liberis, clericatum e'peteret, a fratre 0mbrosio prohibitus est,
timens, ne heredem institueret Dei ecclesiam, si ei coniungeretur. 3ursumque illi u'orem providit et diem, in quo
ad disponsalia donanda coniungerent, malesuadus frater indicit. Dehinc ad Cainonensem castrum, ubi hospitium
habebant, pariter advenerunt. %ed u'or 0mbrosii, cum esset adultera et alium in amore lupanario, e'oso marito,
diligeret, insidias viro tetendit. Cumque hi germani pariter epulantes et nocte usque ad ebrietatem vino
maduissent, in uno strato pariter quieverunt. Tunc moechus u'oris 0mbrosii nocte veniens, quiescentibus cunctis
et vino depressis, accensis igne paleis, ut videret quid ageret, e'tracto gladio, 0mbrosium in capite librat, ita ut
descendens per oculos gladius cervical capitis amputaret. !n quo ictu e'pergefactus $upus et se in sanguinem
volutari decernens, e'clamat voce magna, dicens: *eu, heu, succurrite, frater meus interfectus estE ,oechus
vero, qui iam perpetrato scelere discedebat, haec audiens, regressus ad lectum, $upum adiit. 1uo repugnante,
multis plagis laceratum oppressit et mortali ictu sauciatum semivivum reliquid. %ed nullus de familia sensit.
,ane autem facto, stupebant omnes de tanto scelere. $upus tamen adhuc vivens nanctus, sicut actum fuerat
<<
referens, spiritum e'alavit. %ed nec longum meretri' lugendi sumpsit spatium" sed paucis diebus interpositis,
coniuncta moecho, discessit.
.5. De portentis quae apparuerunt.
0nno igitur septimo Childeberthi regis, qui erat Chilperici et Gunthchramni vicensimus et primus, mense
!anuario pluviae, coruscationes atque tonitrua gravia fuerunt" flores in arboribus ostensi sunt. %tilla, quem
comitem superius nominavi, apparuit, ita ut in circuitu eius magna nigrido esset" et illa, tamquam se in foramen
aliquod posita, ita inter tenebras relucebat, scintillans spargensque comas. #rodebat autem e' ea radius mirae
magnitudinis, qui tamquam fumus magnus incendii apparebat a longe. Visa est autem a partem ;ccidentis in ora
noctis prima. !n die autem sanctum paschae apud %essionas civitatem caelum ardere visum est, ita ut duo
apparerent incendia" et unum erat maior, aliud vero minor. #ost duarum vero horarum spatio coniuncta sunt
simul, factamque pharum magnam, evanuerunt. !n #arisiaco vero terminum verus sanguis e' nube deflu'it et
super vestimenta multorum hominum caecidit et ita tabe maculavit, ut ipsi propria indumenta horrentes
abnuerunt. Tribus enim locis in termino civitatis illius hoc prodigium apparuit. !n %ilvanectinse vero terreturio
hominis cuiusdam domus, cum ille mane surgerit, sanguine respersa ab intus apparuit. ,agna tamen eo anno
lues in populo fuit" valitudinis variae, milinae cum pusulis et vissicis, quae multum populum adficerunt mortem.
,ulti tamen, adhibentes studium, evaserunt. 0udivimus enim eo anno in (arbonensem urbem inguinarium
morbum graviter desevire, ita ut nullum esset spatium, cum homo correptus fuisset ab eo.
.7. De obitu +elicis episcopi.
+eli' vero episcopus (amneticae civitatis in hac valitudine corruens, graviter aegrotare coepit. Tunc vocatis ad
se episcopis, qui propinqui erant, supplicat, ut consensum, quem in :urgundione nepote suo fecerat, suis
subscriptionibus roborarent. 1uod cum factum fuisset, eum ad me dirigunt. )rat tunc temporis :urgundio quasi
annorum BBV. 1ui veniens rogat, ut, accedens usque (amnetas, episcopum eum in locum avunculi, qui adhuc
superstes erat, tonsoratum consecrare deberem. 1uod ego abnui, quia canonibus non congruere cognovi.
Consilium tamen praebui, dicens: *abemus scriptum in canonibus, fili, non posse quemquam ad episcopatum
accedere, nisi prius ecclesiasticus gradus regulariter sortiatur. Tu ergo, dilectissime, revertere illuc et pete, ut ipse
te qui elegit debeat tonsorare. Cumque presbiterii honorem acciperis, ad ecclesiam adsiduus esto" et cum eum
Deus migrare voluerit, tunc tu facile episcopale gradum ascendes. 0t ille regressus, consilium acceptum
adimplere dissimulavit, eo quod +eli' episcopus ab incommodo levius agere videretur. %ed postquam febris
discessit, tibiae eius ab humore pusulas emerserunt. Tunc cantaredarum cataplasmam nimium validam ponens,
conputrescentibus tibiis, anno episcopatus sui BBB!!!, aetate septuagenaria vitam finivit. Cui (onnichius
consobrinus, rege ordinante, successit.
.9. 1uod #appolenus u'orem suam recepit.
0udiens autem #appolenus eius obitum, neptem illius, de qua separatus fuerat, recepit. 0nte hoc autem tempus
disponsatam eam habuerat" sed dissimolante de nuptiis +ilici episcopo, hic cum magna cohortem veniens, ab
oraturio puellam abstra'it et in basilica beati 0lbini confugit. Tunc +ile' episcopus ira commotus, circumventam
puellam dolis a marito separavit, mutataque veste, apud Vasatensem urbem in monastirio posuit. %ed illa
occultos pueros nuntius dirigit, ut scilicet eam ereptam a loco, in quo posita erat, acciperet. 1uod ille non
abnuens, adsumptam de monastirio puellam suo coniugio copolavit, regalibusque munitus praeceptionibus,
timere parentum distulit moenas.
.<. De !udaeis per Chilpericum regem conversis.
3e' vero Chilpericus multos !udaeorum eo anno bapti?are praecipit, e' quibus pluris e'cipit a sancto lavacro.
(onnulli tamen eorum, corpore tantum, non corde abluti, ad ipsam quam prius perfidiam habuerant, Deo mentiti,
regressi sunt, ita ut et sabbatum observare et diem dominicum honorare vidiantur. #riscus vero ad cognuscendam
veritatem nulla penitus potuit ratione deflecti. Tunc iratus re' iussit eum custodiae mancipare, scilicet ut, quem
credere voluntariae non poterat, audire et credere faceret vel invitum. %ed ille, datis quibusdam muneribus,
spatium postulat, donec filius eius ,assiliensim *ebraeam accipiat" pollicitur dolosae, se deinceps quae re'
iusserat impleturum. !nterea oritur intentio inter illum et #athiren e' !udaeo conversum, qui iam regis filius erat
e' lavacro. Cumque die sabbati #riscus praecinctus orario, nullum in manu ferens ferramentum, ,o&saicas legis
quasi impleturus, secretiora conpetiret, subito #athir adveniens, ipsumque gladio cum sociis qui aderant
iugulavit. 1uibus interfectis, ad basilecam sancti !uliani cum pueris suis, qui ad propinquam plateam erat,
confugit. Cumque ibidem resederent, audiunt, quod re', dominum vitae cessum, famolos tamquam malefactores
a basileca tractos iuberet interfici. Tunc unus e' his, evaginato gladio, domino iam fugato, socios suos interficit,
ipse postmodum cum gladio de basileca egressus" sed inruente super se populo, crudiliter interfectus est. #athir
autem, accepta licentia, ad regnum Guntchramni, unde venerat, est regressus" sed non post multos dies a
parentibus #risci interfectus est.
./. De legatis Chilperici regis ab *ispania reversis.
!gitur legati Chilperici regis, id est 0nsovaldus et Domegiselus, qui ad conspiciendam dotem in *ispaniis fuerant
missi, regressi sunt. *is diebus $euvichildus re' in e'ercitu contra *erminichildum, filium suum, resedebat, cui
et ,eritam civitatem abstulit. (am hic qualiter cum ducibus imperatoris Tiberii fuerit coniunctus, iam superius
e'posuimus. (am et legatis haec causa inne'uit moras, ut tardius regredirentur. 1uibus visus, ego sollicitus
</
eram, qualiter in ipsis christianis, qui pauci in eo loco remanserant, fides Christi ferveret. Cui haec 0nsovaldus
respondit: Christiani, qui nunc apud *ispanias conmorantur, catholicam fidem integre servant. %ed re' novo
nunc ingenio eam nititur e'turbare, dum dolose et ad sepulchra martirum et in eclesiis relegionis nostrae orare
confingit. Dicit enim: G,anefeste cognovi, esse Christum filium Dei aequalem #atri" sed %piritum sanctum
Deum penitus esse non credo, eo quod in nullis legatur codicibus Deus esseH. *eu, heu, quam iniquam
sententiam, quam venenosum sensum, quam prava menteE )t ubi est illud quod Dominus ait: %piritus Deus est"
et illud #etri, quod 0nnaniam ait: 1uod tibi visum est temptare %piritum sanctumD (on es hominibus mentitus,
sed Deo. =bi est et illud quod #aulus, mistica dona commemorans ait: *aec enim operatur unus atque idem
%piritus, dividens unicuique, prout vultD 1ui enim operatur quod vult, nulli cognuscetur esse subiectus.
0ccedente autem 0nsovaldo ad Chilpericum regem, legatio *ispaniorum est subsecuta, quae de Chilperico ad
Childeberthum accedens, in *ispaniis est regressa.
.>. De hominibus Chilperici regis apud =rbiam fluvium.
0pud pontem vero =rbiensim civitatis #arisiacae Chilpericus re' custodes posuerat, ut insidiatores de regno
fratris sui, ne nocerent aliquid arcerentur. 1uod 0sclipius e' duce praecognito, nocte inruens, interfecit omnes
pagumque ponte pro'imum graviter depopulatus est. Cumque haec regi Chilperico nuntiatum fuisset, misit
nuntios comitibus ducibusque vel reliquos agentibus, ut, collecto e'ercitu, in regno germani sui inruerent. %ed
prohibitus est consilio bonorum, ne faceret, dicentibus sibi: !lli perverse aegerunt, tu vero sapienter age. ,itte
fratri nuntios, et si iniuriam tuam emendare voluerit, nihil mali geris" si vero noluerit, tractabis deinceps, quid
sequaris. )t sic ratione accepta, prohibetu e'ercitu, legationem fratri dirigit. %ed ille cuncta emendans, fratris
quaesivit integrae caritatem.
46. De obito Chrodini ducis.
)o anno Chrodinus obiit, vir magnifice bonitatis et pietatis, aelimosinarius valde pauperumque refector, profluus
ditatur eclesiarum, clericorum nutritur. (am sepe a novo fundans villas, ponens vinias, aedificans domus,
culturas eregens, vocatis episcopis, quorum erat parva facultas, dato epulo, ipsas domus cum culturibuss et
culturis, cum argento, parastromatibus, utensilibus, ministris et famolis benigne distribuebat, dicens: %int haec
aeclesiae data, ut, dum de his pauperes reficiuntur, mihi veniam obteneant apud Deum. ,ulta enim et alia bona
de hoc viro audivimus, quae insequi longum est. Transiit autem aetate septuagenaria.
4.. De signis ostensis.
*aec in hoc anno iteratis signa apparuerunt: luna ecl&psim passa est" infra Toronicum territurium verus de fracto
pane sanguis efflu'it" muri urbis %essionicae conruerunt" apud 0ndecavam urbem terra tremuit" infra muros vero
:urdegalensis oppidi ingressi lupi canes deforaverunt, nequaquam hominem metuentes" per caelum ignis
discurrere visus est. %ed et Vasatensis civitas incendio concremata est, ita ut eclesiae vel domus aeclesiasticae
vastarentur. ,inisterium tamen omne ereptum fuisse cognovimus.
44. De Cartherio episcopo.
!gitur pervasis Chilpericus re' civitatibus fratris sui novos comites ordinat et cuncta iubet sibi urbium tributa
deferri. 1uod ita impletum fuisse cognovimus. *is diebus adprehensi sunt duo homines a (unnichio
$emovicinae urbis comite, deferentes e' nomine Charteri #etrogoricae urbis episcopi litteras, quae multa
inproperia loquebantur in regem" in quibus inter reliqua erat insertum, quasi quereretur sacerdos, se a paradiso ad
inferos descendisse, scilicet quod a regno Guntchramni in Chilperici fuerit dicionibus commutatus. *as litteras
cum his hominibus iam dictus comes sub ardua custodia regi dire'it. 3e' vero patienter propter episcopum
mittit, qui eum suo conspectui praesentarent, discussurus utique, si vera essent quae ei opponebantur, an non.
0dveniente vero episcopo, re' homines illos cum litteris repraesentat. !nterrogat sacerdoti, si ab eo directae
fuerint. (egat ille a se directas. !nterrogantur vero homines, a quo eas acceperint. +rontonium diaconum
proferunt. !nterrogatur de diacono sacerdos. 3espondit, sibi eum esse praecipuum inimicum, nec dubitari debere,
ipsius esse nequitias, qui contra eum saepius causas commovisset iniquas. 0dducitur diaconus sine mora"
interrogatur a rege" confitetur super episcopum, dicens: )go hanc epistolam episcopo iubente dictavi.
#roclamante vero episcopo et dicente, quod saepius hic ingenia quaereret, qualiter eum ab episcopatu deiceret,
re' misericordia motus, commendans Deo causam suam, cessit utrisque, deprecans clementer episcopum pro
diacono, et supplicans, ut pro se sacerdos oraret. )t sic cum honore urbi remissus est. #ost duos vero menses
(onnichius comes, qui hoc scandalum seminavit, sanguine percussus interiit, resque eius, quia absque liberis
erat, diversis a rege concessae sunt.
4-. 1uod Chilperico rege filius natus est.
Dehinc Chilperico regi post multa funera filiorum filius nascitur. )' hoc iubet re' omnes custodias rela'ari,
vinctos absolvi conpositionesque neglegentum fisco debitas praecipit omnino non e'igi. %ed magnum deinceps
dolum hic intulit infans.
45. !tem de insidiis Theudori episcopi et de Gundovaldo.
(ova iterum contra Theodorum episcopum bella consurgunt. (am Gundovaldus, qui se filium Chlothari regis
esse dicebat, de Constantinopoli veniens, ,assilia est advectus. De cuius origine quaedam strictim libuit
memorare. *ic cum natus esset in Galliis et diligenti cura nutritus, ut regum istorum mos est, crinium flagellis
per terga dimissis, litteris eruditus, Childebertho rege a matre repraesentatur, dicente ea: )cce, inquid, nepotem
<>
tuum, Chlothari regis filium" et quia invisus habetur patri, suscipe eum, quia caro tua est. 1uem ille, eo quod ei
fili non essent, accipiens, retenibat secum. (untiantur haec regi Chlothario, misitquae fratri nuntius, dicens:
Dimitte puerum, ut veniat ad me. (e moratus ille iuvenem fratri dire'it. 1uo viso, Chlotharius iussit tundi
comam capitis eius, dicens: *unc ego non generavi. !gitur post Chlothari regis obitum a Charibertho rege
susceptus est. 1uem %ig&berthus arcessitum iterum amputavit comam capitis eius et misit eum in 0gripinensim
civitatem, quae nunc Colonia dicitur. !lle quoque ab eo loco dilapsus, dimissis iterum capillis, ad (arsitem abiit,
qui tunc 0etaliae praeerat. !bi accepta u'ore, filios procreavit et ad Constantinopolim accessit. !nde, ut ferunt,
post multa tempora a quodam invitatus, ut veniret in Galliis, ,assilia adpulsus, a Theodoro episcopo susceptus
est. 0b eodem etiam acceptis aequitibus, ,ummolo duci coniunctus est. )rat autem tunc ,ummolus in civitate
0vennica, sicut supra iam di'imus Gunthchramnus vero du' adpraehensum Theodorum episcopum in custodia
pro hac causa detrusit, repotans, cur hominem e'traneum intromisissit in Galliis voluissetque +rancorum regnum
imperialibus per haec subdere ditionibus. 0t ille epistolam, ut aiunt, manu maiorum Childeberthi regis
subscriptam protulit, dicens: (ihil per me feci, nisi quae mihi a domnis nostris et senioribus imperata sunt.
Custodiebatur igitur sacerdus in cellula nec permittebatur eclesiae propinquare. 1uadam vero nocte, dum
adtentius oraret ad Dominum, refulsit cellula nimio splendore, ita ut comes, qui erat custus eius, ingente pavore
terreretur" visusque est super eum lucis inmense globus per duarum horarum spatium. ,ane autem facto,
narrabat haec comes ille citeris, qui cum eo erant. #ost haec autem ductus est ad Gunthchramnum regem cum
)p&fanio episcopo, qui tunc a $angobardus fugiens ,assilia morabatur, scilicet quod et ipse conscius huius
causae fuisset. Discussio igitur a rege, in nullo inventi sunt crimine. 3e' tamen iussit eos sub custodia degere, in
qua post multa supplicia )p&fanius episcopus obiit. Gundovaldus vero in insola maris secessit, e'pectans
eventum rei. Gunthchramnus vero du' cum duce Gunthchramni regis res Gundovaldi divisit et sicum 0rverno
detulit inmensum, ut ferunt, argenti pondus et auri vel reliquarum rerum.
47. De signis.
0nno octavo Childeberthi regis pridiae Ial. +ebruarias, cum die dominico apud urbem Toronicam ad matutinus
signum conmutum fuisset et populus surgens ad eclesiam conveniret, caelo nubilo, cum pluvia globus magnus
ignis de caelo dilapsus, in spatio multo cucurrit in aera, qui tantam lucem dedit, ut tamquam media diae omnia
cernerentur. 1uo iterum in nube suscepto, no' successit. 0quae vero e'tra solitu invaluerunt" nam tantum
inundatione %&gona ,atronaque circa #arisius intulerunt, ut inter civitatem et basilicam sancti $aurenti
naufragia saepe contingerent.
49. De Guntchramno et ,ummolo.
Gunthchramnus quoque du' 0rvernum cum supradictis thesauris reversus, ad Childeberthum regem abiit.
Cumque e'inde regrederetur cum u'ore et filiabus, a Gunthchramnum regem conpraehensus retenebatur, dicente
sibi regem: Tua invitatio Gundovaldum addu'it in Galliis, et ob hoc ante hos annus abisti Constantinopoli. Cui
illi: ,ummolus, inquid, du' tuus ipse suscepit eum et in 0vennionem secum retenuit. (unc autem permitte
me, ut adducam ipsum tibi, et tunc inmunis ero ab his quae repotantur mihi. Cui re' ait: (on permittam te
abire, nisi dignas luas poenas pro his quae commisisti. 0t ille cernens se mortem propinquam, ait: )cce filium
meumE %uscipe illum, et sit obses pro his quae promitto domino meo rege" et nisi ,ummolum adducam tibi,
perdam parvolum meum. Tunc re' permisit eum abire, retentum secum eius infantulo. 0t ille, adsumptos secum
0rvernis atque Villavis, 0vennione abiit. %ed asto ,ummoli navis in 3odano infirmae paratae sunt"
ascendentesque simpliciter, ut in medio amnis venerunt, impletis navibus mergebantur. Tunc in periculo positi,
alii natando evaserunt, nonnulli vero, arreptis ipsarum navium tabulis, attigerunt litus. #lerique autem, quorum
minor fuit astutia, in amne dimersi sunt. Gunthchramnus vero du' advenit 0vennione. #roviderat enim
,ummolus, postquam intra murus urbis illius est ingressus, ut quia pars parva resedebat, quae non vallabatur a
3hodano, ut, eductam e' eo partem, locus ille totus e' hoc alluvio muneretur" in quo loco fossas magnae
profunditudinis fodit, praeparatusque dolos aqua decurrens operuit. Tunc, adveniente Gunthchramno, ait e' muro
,ummolus: %i fides est integra, veniat ille ab una parte ripae et ego e' alia, et quod voluerit eloquatur. 1uod
cum convenisset, ait Gunthchramnus econtra, C hoc enim brachium fluminis inter utrumque erat positumC: %i
licit, inquid, vadam, quia sunt aliqua quae inter nos secretius conferantur. Cui ille: Veni, ait, ne timeas.
!ngressus cum uno amicorum suorum C et erat luricae pondere adgravatus C ilico amicus ille, ut foveam amnis
attigit, sub aquis dimersus nusquam conparuit. Gunthchramnus vero cum demergeretur atque portaretur ab unda
veloci, unus de adstantibus, porrectam manu eius astam, eum litori reddidit. )t tunc, inlatis sibi convitiis, ipse vel
,ummolus discesserunt. ;bsedente quoque Gunthchramno ipsam urbem cum e'ercitu Gunthchramni regis,
nuntiata sunt haec Childebertho. 0t ille ira commotus, cur haec non iussus ageret, Gundulfum superius dictum
illuc dire'it. 1ui, amota obsidione, ,ummolum 0rvernus addu'it. %ed post paucos dies 0vennione regressus
est.
4<. 1uod Chilpericus re' #arisius est ingressus.
Chilpericus re' pridie quam pascha celebraretur, #arisius abiit. )t ut maledictum, quod in pactione sua vel
fratrum suorum conscriptum erat, ut nullus eorum #arisius sine alterius voluntate ingrederetur, carere possit,
reliquias sanctorum multorum praecidentibus, urbem ingressus est diesque paschae cum multa iocunditate tenuit
/6
filiumque suum baptismo tradedit, quem 3agnemodus ipsius urbis sacerdus de lavacro sancto suscepit ipsumque
Theodoricum vocitare praecepit.
4/. De ,arco refrendario.
,arcus quoque refrendarius, cui supra meminimus, post congregatus de iniquis discriptionibus thesauros, subito
latere dolore detentus, capud totundit, atque paenetentiam accipiens, spiritum e'alavit, resque eius fisco conlatae
sunt. (am magni ibidem thesauri e' auro argentoque et multarum specierum reperti sunt, nihil e'inde secum
aliud portans nisi animae detrimentum.
4>. De puellis monasterii #ictavensis.
$egati de *ispaniis reversi nihil certi renuntiaverunt, eo quod $euvichildus contra filium suum seniorem in
e'ercitu resederet. !n monastirio autem beatae 3adegunde puella quaedam nomen Disciola, quae beati %alvii
0lbigensis episcopi neptis erat, obiit hoc modo. Cum egrotare coepisset et ei assiduae sorores aliae deservirent,
venit dies ille, quo migraret a corpore, et circa horam nonam ait sororibus: )cce iam leviorem me sentio" ecce
nihil doleoE (unc autem non est necesse sollicitudine vestrae, ut mihi curae aliquid inpendatis" sed potius
discedite a me, quo facilius sopore rela'er. *aec audientes sorores eius, recesserunt parumper cellola, et post
paulolum advenerunt. Denique stantibus illis coram ea, e'pectabant, quid ab illa elocutionis audirent. !psa autem,
e'pansis manibus, benedictionem a nescio quo afflagitans, ait: :enedic, inquid, mihi, sanctae ac famulae Dei
e'celsi" ecce enim iam tertio fatigaris hodiae mei causaE )t cur, sanctae, pro infirma muliercula crebras iniurias
sustenisD !nterrogantibus vero illis, ad quem haec verba proferret, penitus non est effata. Tunc facto modico
intervallo, emisit voce magna cum riso" et sic tradedit spiritum. )t ecce quidam inerguminus, qui tunc ad beati
Crucis gloriam mundandus advenerat, adreptam manibus caesariem, conlisit se in terram, dicens: *eu, heu, heu
nobis, qui tale damno perpessi sumusE Vel licuisset prius causas inquirere, et sic de potestate nostra fuisset ablata
haec anima. !nquirentibus vero his qui aderant, quod esset hoc verbum, quod loquebatur, respondit: )cce anima
puellae ,ichahel angelus suscepit, et ipsi eam ad caelos eve'it. #rinceps vero noster, quem vos diabolum
nominatis, nihil in ea participatur. #ost haec corpus aquis ablutum ita candore niveo refulgebat, ut nullum
lenteum repperire abbatissa potuisset in prumptu, quod corpore candidior cerneretur" induta tamen lenteis
mundis, sepulturae mandata est. (am et alia puella huius monastirii visum vidit, quod sororibus retulit. #otabat,
inquid, se iter aliquod conficere" et erat ei votum, ut ad fontem vivum gradiens perveniret. Cumque viam
nesciret, vir quidam se obviam obtulit, dicens: %i, inquid, vis ad fontem vivum accedere, ego ero praevius
iteneris tui. 0t illa gratias agens, sequebatur praecedentem. 1uibus ambolantibus, pervenerunt ad fontem
magnum, cuius aquae tamquam aurum splendebant, herbae vero in modum diversarum gemmarum vernante luce
radiabant. )t ait vir ad eam: )cce fonte vivo, quem multo labore quaesistiE %atiare nunc ab eius fluentis, ut fiat
tibi fons aquae vivae salientis in vitam aeternam. Cumque illa avide e' his aquis auriret, ecce ab alia parte
veniebat abbatissa et, denudatam puellam, induit eam vestem regia, quae tanta luce auroque et munilibus
refulgebat, ut vi' possit intendi, dicente sibi abbatissa: %ponsus enim tuus mittit tibi haec munera. *aec cum
puella vidisset, conpuncta est corde, et post dies paucus rogavit abbatissam, ut sibi in qua inclauderetur cellolam
praepararet. 0t illa velociter perfectam, ait: )cce, inquid, cellolamE 1uid nunc desiderasD #uella vero petiit,
ut recludi permitteretur. 1uod cum ei praestitum fuisset, congregatis virginibus cum magno psallentio, accensis
lampadibus, tenente sibi beata 3adegunde manu, ad locum usque perducitur. )t sic vale faciens omnibus et
osculans singulas quasque, reclausa est" structoque aditu, per quem ingressa fuerat, ibi nunc oratione ac lectione
vacat.
-6. De obitu Tiberii imperatores.
*oc anno Tiberius imperator migravit a saeculo, magnum luctum relinquens populis de obito suo. )rat enim
summe bonitatis, in aelimosinis prumptus, in iudiciis iustus, in iudicando cautissimus" nullum dispiciens, sed
omnes in bona voluntate conplectens. ;mnes diligens, ipse quoque diligebatur ab omnibus. *ic cum egrotare
coepisset et se iam vivere disperaret, vocavit %ophiam agustam, dicens: )cceE iam impleto sentio tempus vitae
meae" nunc consilio tuo elegam, qui rei publicae praeesse debeat. ;portit enim strinuum elegi, quae praesit huic
potestati. 0t illa ,auricium quendam elegit, dicens: Valde strinuus et saca' vir isti. (am et sepius contra
inimicos rei publicae demicans, victurias obtenuit. *aec enim dicebat, ut, isto transeunte, huius coniugio
necteretur. %ed Tiberius, postquam consensum cognovit agustae de huius electione, iussit e'ornare filiam suam
ornamentis imperialibus, et vocato ,auritio, ait: )cceE cum consensu %ophiae agustae ad imperium elegeris" in
quo ut firmior sis, filiam meam tradam tibi. )t accedentem puella, tradedit eam pater ,auritio, dicens: %it tibi
imperium meum cum hac puella concessum. =tire eum feli', memor semper, ut aequitate et iustitiam
delecteris . 0t ille, acceptam puellam, du'it eam ad domum suam" et transacta solemnitate nuptiarum, Tiberius
obiit. !gitur caelebrato iustitio, ,auricius indutus diademate et purpora, ad circum processit, adclamatisque sibi
laudibus, largita populo munera, in imperio confirmatur.
-.. De multis malis.
De multis malis, quae Chilpericus re' in civitatibus fratri sui fieri iussit vel ipse fecit.
Denique Chilpericus re' legatus nepotis sui Childeberthi suscepit, inter quos primus erat )gidius 3emensis
episcopus. 1uibus intromissis ad regem, data suggestione, di'erunt: #acem, quam cum domino nostro, nepote
tuo, fecisti, petit a te omnimodis conservare" cum fratri vero tuo pacem habere non potest, quia partem ,assiliae
/.
ei post mortem abstulit patris fugacesque suos retenet nec eos vult ei remittere. !deo Childeberthus, nepus tuus,
caretatem, quam nunc tecum retenit, integre vult servare. )t ille: !n multis, inquid, frater meus accessit
culpabilis. (am si ordinem rationis filius meus Childeberthus inquirat, cognuscit protinus, quod huius conludio
pater eius est interfectus. *aec eo dicente, )gidius episcopus ait: %i cum nepote tuo coniungeris et ipse
coniungitur tibi, commoto e'ercitu, ultio quae debetur super eum velocius infertur. 1uod cum iuramento
firmassent obsedesque inter se dedissent, discesserunt. !gitur fidens in promissis eorum Chilpericus, commoto
regni sui e'ercitum, #arisius venit. =bi cum resedisset, magnum dispendium rerum incolis intulit. :erulfus vero
du' cum Toronicis, #ectavis 0ndecavisque atque (amneticis ad terminum :itoricum venit. Desiderius vero et
:ladastis cum omni e'ercitu provintiae sibi commissae ab alia parte :etoricum vallant, multum vastantes per
quas venerunt regiones. Chilpericus vero iussit e'ercitum, qui ad eum accessit, per #arisius transire. 1uo
transeunte, et ipse transiit atque ad ,ecledonensem castrum abiit, cuncta incendio tradens atque devastans. )t
licet e'ercitus nepotis sui ad eum non venisset, tamen duces et legati eius cum ipso erant. Tunc misit nuntius ad
supradictus duces, dicens: !ngrediemini :eturigum, et accedentes usque ad civitatem, sacramenta fidelitatis
e'egite de nomine nostro. :iturigi vero cum quindecim milibus ad ,ediolanensim castrum confluunt ibique
contra Desiderium ducem confligunt" factaque est ibi stragis magna, ita ut de utroque e'ercitu amplius quam
septim milia caecidissent. Duces quoque cum reliqua parte populi ad civitatem pervenerunt, cuncta deripientes
vel devastantes" talisque depopulatio inibi acta est, qualis nec antiquitus est audita fuisse, ut nec domus
remaneret nec vinea nec arbores, sed cuncta succiderent, incenderent, debellarent. (am et ab eclesiis auferentis
sacra ministeria, ipsas incendio cremabant. Gunthchramnus vero re' cum e'ercitu contra fratrem suum advenit,
totam spem in Dei iudicio conlocans. 1ui die una iam vespere, misso e'ercitu, ma'imam partem a germani sui
e'ercitu interficit. ,ane autem concurrentibus legatis, pacem fecerunt, pollicentes alter ab alterutrum, ut
quicquid sacerdotes vel seniores populi iudicarent, pars parte conponerent, quae terminum legis e'cesserat" et sic
pacifici discesserunt. Chilpericus vero re', cum e'ercitu suo a praedis arcere non possit, 3hodomaginsem
comitem gladio trucidavit" et sic #arisius rediit, omnem relinquens praedam captivosque rela'ans. 0d isti qui
:itoricas obsedebant, accepto mandato, ut reverterentur ad propriam, tantas praedas secum sustulerunt, ut omnes
regio illa, unde egressi sunt, valde potaretur evacuata vel de hominibus vel de ipsis pecoribus. !ngressus quoque
e'ercitus Desiderii atque :ladastis per Toronicam, incendia, praedas et homicidia tanta fecerunt, sicut solet
contra inimicos fieri" nam et captivus addu'erunt, de quibus spoliatus plurimus postea demiserunt. %ubsecutus
est morbus pecorum hanc cladem, ita ut vi' vel initium remaneret novumque esset, si aliquis aut iuvencum
viderit aut cerneret buculam. %ed dum haec agerentur, Childeberthus re' cum e'ercito suo uno in loco resedebat.
(octe autem quadam commutus e'ercitus, magnum murmor contra )gidium episcopum et ducibus regis minor
populus elevavit ac vociferare coepit et publicae proclamare: Tollantur a faciae regis, qui regnum eius
venundant, civitates illius dominatione alteri subdunt, populus ipsius principis alterius dicionibus tradunt. Dum
haec et his similia vociferando proferrent, facto mane, adpraehenso armorum apparato, ad tenturium regis
properant, scilicet ut adpraehensis episcopum vel senioribus vi obpraemerent, verberibus adficerent, gladiis
lacerarent. 1uod conperto, sacerdus fugam iniit, ascensoque equitae, ad urbem propria tendit. 0d populus ille
cum clamore sequebatur, proiciens post eum lapides evomensque convitia. +uitque tunc ei haec causa
praesidium, quod hi paratus equites non habebant. 0ttamen lassatis sociorum equis, solus pertendit episcopus,
tanto timore perterritus, ut unam caligam de pede elapsam collegare non curaret. )t sic usque civitatem veniens,
se infra murorum 3imensium septa conclusit.
-4. De interitu $eudastis.
0nte paucus autem mensis $eudastis in Toronico cum praecepto regis advenit, ut u'orem reciperet ibique
commoraretur. %ed et nobis epistolam sacerdotum manu subscriptam detulit, ut in communione reciperitur. %ed
quoniam litteras reginae non videmus, cuius causa ma'imae a communione remotus fuerat, ipsum recipere
distuli, dicens: Cum reginae mandatum suscepero, tunc eum recipere non morabor. !nterea ad eam dirigo" qui
mihi scripta remisit, dicens: Conpraessa a multis aliud facere non potui, nisi ut eum abire permitterem. (unc
autem rogo, ut pacem tuam non mereatur neque eologias de manu tua suscipiat, donec a nobis quid agi debeat
plenius pertractatur. 0t ego haec scripta relegens, timui, ne interficeretur" arcessitoque socero eius, haec innotui,
obsecrans, ut se cautum redderet, donec reginae animus leneretur. %ed ille consilium meum, quod pro Dei intuitu
simpliciter insinuavi, dolose suscipiens, cum adhuc nobis esset inimicus, noluit agere quae mandavi"
impletumque est autem illud proverbium, quod quendam senem narrantem audivi: 0mico inimicoque bonum
semper praebe consilium, quia amicus accepit, inimicus spernit. %praeto ergo hoc consilio, ad regem dirigit, qui
tunc cum e'ercitu in pago ,egledonense degebat" depraecatusque est populum, ut regi praeces funderet, ut eius
praesentia mereretur. Depraecante igitur omni populo, re' se videndum ei praebuit. #rostratusque pedibus eius,
veniam flagitavit. Cui re': Cautum, inquid, te redde paulisper, donec, visa regina, conveniat, qualiter ad eius
gratiam revertaris, cui multum inveniris esse culpabilis. 0t ille, ut erat incautus et levis, in hoc fidens, quod
regis praesentiam meruisset, rege #arisius revertente, die dominico in eclesia sancta reginae pedibus provolvitur,
veniam depraecans. 0t illa frendens et e'ecrans aspectum eius, a se repulit, fusisque lacrimis, ait: )t quia non
e'tat de filiis, qui criminis mei causas inquerat, tibi eas, !esu domine, inquerendas committo. #rostrataque
pedibus regis, adiecit: Vae mihi, quae video inimicum meum, et nihil ei praevaleo. Tunc repulso eo a loco
/4
sancto, missarum solemnia celebrata sunt. !gitur regresso rege cum regina de eclesiam sanctam, $eudastis usque
ad plateam est prosecutus, inopinans, quid ei accederit" domusque negutiantum circumiens, species rimatur,
argentum pensat atque diversa ornamenta prospicit, dicens: *aec et haec conparabo, quia multum mihi aurum
argentumque residit. !sta illo dicente, subito advenientes reginae pueri, voluerunt eum vinci catenis. !lle quoque,
evaginato gladio, unum verberat" e'inde succensi felle, adpraehensis pannis et gladiis, super eum ruunt. )'
quibus unus librans ictum, ma'imam partem capitis eius a capillis et cute dete'it. Cumque per pontem urbis
fugiret, elapso inter duos a'es, quae ponteo faciunt, pede, effracta oppressus est tibia, legatisque postergum
manibus, custodiae mancipatur. !ussitque re', ut studeretur a medicis, quodadusque ab his ictibus sanatus,
diuturno supplicium cruciaretur. %ed cum ad villam fiscalem ductus fuisset et, conputriscentibus plagis,
e'tremam ageret vitam, iussu reginae in terram proiecitur resupinus" posito ad cervicem eius vecte inmenso, ab
alio ei gulam verberant. %icque semper perfidam agens vitam, iusta morte finivit.
--. De locustis, morbis prodigiisque.
0nno nono Childeberthi regis partem ,assiliae Gunthchramnus re' ipse nepote suo refudit. $egati principis
Chilperici de *ispaniis regressi, nuntiaverunt, provintiam Carpitaniam graviter a locustis fuisse vastatam, ita ut
non arbor, non vinea, non silva, non fructus aliqui aut quicquam viride remaneret, qui non a locustis everteretur.
0gebant enim, inimicitias illas, quae inter $euvichildum et filium suum pullulaverant, vehementer augere. #er
loca enim lues vastabat, sed ma'imae apud urbem (arbonensim validius desaeviebat, et iam tertio anno, quod
ibidem adpraehenderat et requieverat" populique revertentes a fuga, iterum morbo consumpti sunt. (am et
0lbigensis civitas ma'imae ab hoc inquomodo laborabat. *is diebus apparuerunt a parte aquilonis nocte media
radii multi fulgore nimio relucentis, qui ad se venientes iterum separabantur, usquequod evanuerunt. %ed et
caelum ab ipsa septemtrionali plaga ita resplenduit, ut potaretur aurora producere.
-5. De obitu fili Chilperici, quem Theodoricum vocavit.
$egati iterum ab *ispania venerunt, deferentes munera et placitum accipientes cum Chilperico rege, ut filiam
suam secundum convenentiam anteriorem filio regis $euvichildi tradere deberet in matrimonio. Denique dato
placito et omnia pertractata, legatus ille reversus est. %ed Chilperico rege egresso de #arisius, ut in pago
%essionico accederet, novus luctus advenit. +ilius enim eius, quem anno superiore sacro baptismate abluerat, a
desinteria correptus, spiritum e'alavit. *oc enim fulgor ille, quod superius e' nube dilapsum memoravimus,
figuravit. Tunc cum inmenso fletu regressi #arisius, sepelierunt puerum, mittentes post legatum, ut reverteretur,
scilicet ut placitum quod posuerat prolongaret, dicente rege: )cce planctum in domo sustineo, et qualiter nuptias
filiae celebraboD Voluit enim tunc aliam filiam illuc dirigere, quam de 0udovera habebat, et eam in
monasterium #ictavensi posuerat. %ed illa distulit, resistente praecipue beata 3adegunde et dicente: (on est
enim dignum, ut puella Christo dedicata iterum in saeculi voluptatibus revertatur.
-7. De interitu ,ummoli praefecti et mulieribus interfectis.
Dum autem haec agerentur, nuntiantur reginae, puerum, qui mortuus fuerat, maleficiis et incantationibus fuisse
subductum ibique ,ummolum praefectum, quem iam diu regina invisum habebat, conscium esse. =nde factum
est, ut epolante eo in domo sua, quidam de aulicis regis puerum dilectum sibi, qui a desenteria correptus fuerat,
lamentaret. Cui praefectus respondit: *abetur mihi herba in prumptu, de qua se desentiricus auriat, quamlibet
desperatus sit, mo' sanatur. (untiatis his reginae, maiore furore succenditur. !nterea adpraehensis mulieribus
urbis #arisiacae tormentis adplicat ac verberibus cogit fatere quae noverant. 0t ille confitentur se maleficas esse,
et multos occumbere leto se fecisse testatae sunt, addentes illud, quod nulla ratione credi patior: +ilium, aiunt,
tuum, o regina, pro ,ummoli praefecti vita donavimus. Tunc regina, tormentis gravioribus mulieribus affectis,
alias enegat, alias incendio tradit, alias rotis, ossibus confractis, innectit. )t sic Conpendio villam una cum rege
secessit ibique universa regi quae de praefecto audierat revelavit. 3e' vero, missis pueris, iussit eum arcessire"
discussumque catenis onerant et suppliciis subdunt. Trabi, postergum revinctis manibus, adpenditur et ibi, quid
maleficii noverit, interrogatur" sed nihil de his quae superius memoravimus confetetur. *oc tamen protulit,
saepius se inunctionis et potionis, quae ei regis reginaequae gratiam praeberent, ab his mulieribus suscipisse.
Depositus igitur de poena, vocat ad se lectorem, dicens: (untia domino meo regi, quia nihil mali sentio de his
quae inlata sunt. *is auditis, re': Verumne est, inquid, hunc esse maleficum, se de his nihil est laesus
poenisD Tunc e'tensum ad trocleas, tam diu loris triplicibus caesus est, quoadusque ipse lassarentur tortures"
post haec sudis ungulis manuum pedumque difigunt. Cumque in hoc causa ageretur, ut ad dicidendam cervicem
eius gladius inminerit, regina vitam obtenuit" sed non fuit minur morti humilitas subsecuta. (am inpositus
plaustro, ad :urdigalensim urbem, in qua ortus fuerat, ablata omni facultate, transmittitur" in via vero ictuatus
sanguine, vi' accedere quo iussus est valuit. %ed non post multum tempus spiritum e'alavit. #ost haec regina,
adpraehenso pueroli thesauro, tam vestimenta quam reliquas species, vel e' sirico aut quocumque vellere
invenire potuit, igne consumpsit" quod ferunt quattuor plaustra levasse. 0urum vero vel argentum fornace
conflatum reposuit, ne aliquid integrum remanerit, quod ei planctum fili in memoriam revocaret.
-9. De 0etherio episcopo.
0etherius vero $i'oensis episcopus, cui supra meminimus, hoc ordine a civitate sua vel e'pulsus est vel
receptus. Clericus quidam e'titit e' Cinomannica urbe, lu'uriosus nimis amatorque mulierum et gulae ac
fornicationis omnique immunditiae valde deditus. *ic mulieri cuidam saepius scorto commi'tus, comam capitis
/-
totondit, mutatoque virili habitu, secum in alia civitate dedu'it, ut suspicio auferetur adulterii, cum inter
incognitos devenisset. )rat enim mulier ingenua genere et de bonis orta parentibus. Conperto autem post dies
multos propinqui eius quae acta fuerant, ad ulciscendam humilitatem generis sui velocius properant, repertumque
clericum vinctum custodiae mancipant, mulierem vero ignem consumunt. )t, sicut cogit auri sacra famis,
clericum sub pretio venundari procurant, ea videlicet ratione, ut aut esset qui redimeret, aut certe morti
addiceretur obno'ius. Cumque haec 0etherio episcopo delata fuissent, misericordia motus, datis BB aureis, eum
ab imminenti e'emit interitu. !gitur postquam vitae donatus est, profert se litterarum esse doctorem, promittens
sacerdoti, quod, si ei pueros delegaret, perfectos hic in litteris redderet. Gavisus auditu sacerdos, pueros civitatis
collegit ipsique delegat ad docendum. Denique cum iam honoraretur a civibus et pontife' ei aliquid terrae
vinearumque largitus fuisset ac domum parentum eorum quos erudiebat invitaretur, reversus ad vomitum, unius
pueruli matrem immemor anterioris iniuriae concupiscit. 1uod cum pudica mulier declarasset, coniuncti parentes
eius gravissimis clericum tormentis subdentes, interimere voluerunt. 1uem sacerdos iterum misericordia motus
castigatum verbis lenibus liberavit honorique restituit. %ed mens laeva numquam ad bonitatem potuit inclinari,
sed potius factus est eius inimicus, a quo saepius fuerat de morte redemptus. Coniunctus est enim archidiacono
civitatis, et se episcopatu dignum proferens, episcopum molitur occidere. $ocatumque clericum, qui eum
bipenne percuteret, ipsi ubique discurrunt, musitant, amicitias clam inligant, proferunt praemia, ut, si sacerdos
obiret, ipse succederet. %ed misericordia Domini anticipavit eorum miseriam crudelitatemque iniquorum
hominum veloci pietate repressit. Die vero, quo sacerdos operarios in agro adgregaverat ad sulcandum, clericus
antedictus cum secure prosequitur sacerdotem, nihil de his penitus aliquid scientem. Tandem igitur haec
advertens: 1uid tu, inquid, me attentius cum hac bipenne prosequerisD 0t ille timore perterritus, ad genua viri
provolvitur, dicens: +ortis esto, sacerdos Dei. (am scias me emissum ab archidiacono ac praeceptore, ut te
secure percuterem. 1uod cum saepius facere voluissem et ictum de'tera suspensa librarem, tegebantur tenebris
oculi mei, et aures obserabantur, totumque corpus tremore quatiebatur, sed et manus absque virtute erant, et quae
optabam implere non poteram" cum vero manus deposuissem, nihil mali sentiebam omnino. Cognovi enim,
quoniam tecum est Dominus, eo quod non potui aliquid te nocere. *aec eo dicente, flevit sacerdos, imponens
silentium clerico, reversusque domum, caenae discubuit. 1ua e'acta, in stratum suum quievit, habens circa
lectum suum multos lectulos clericorum. Denique diffisi hi de clerico, per se nefas perficere cogitantes, nova
argumenta machinantur, per qua aut eum vi e'tinguerent aut certe crimen, quo a sacerdotio divelleretur,
inponerent. !nterea, quiescentibus cunctis, media fere nocte, cubiculum sacerdotis inrumpunt, e'clamantes voce
magna atque dicentes, vidisse se mulierem a cubiculo egredi ipsamque ob hoc dimisisse, dum ad episcopum
festinassent. )t insanie pars haec et consilium diaboli fuit, in tali aetate crimen inponere sacerdoti, qui erat fere
$BB annorum. (ec mora, coniuncto secum iterum antedicto clerico, alligatur sacerdos catenis ab eius manibus,
de cuius collo saepius vincla discusserat, et arduae custodiae mancipatur ab eo, quem de cenosis carceribus
plerumque liberavit. 0t ille cognoscens, inimicos sibi vehementer invaluisse, Domini misericordiam cum
lacrimis in vincla compactus e'orat. ,o' opprimuntur somno custodes, solutisque divinitus vinclis, de custodia
procedit inno'ius, no'iorum frequentissimus liberator. Deinde dilapsus, ad regnum Gunthramni regis transiit.
1uo discedente, liberius iam coniuncti satellites ad regem Chilpericum properant pro episcopatu petendo, multa
crimina de episcopo proloquentes, addentes ista: !n hoc cognosce, re' gloriosissime, vera esse quae dicimus,
quia mortem pro sceleribus timens ad fratris tui transiit regnum. 1uod ille non credens, hos ad civitatem redire
iubet. Dum haec agerentur, mesti cives de pastoris absentia, cognoscentes omnia quae de eo acta fuerant per
invidia et avaritia perpetrata, adpraehensum cum satellite archidiaconum iniuriae subdentes, ad regem petierunt,
ut reciperent sacerdotem suum. 0t re' legatos fratri suo dirigit, adserens, nihil se criminis in episcopo repperisse.
Tunc re' Guntchramnus, ut erat benignus et profluus ad miserandum, multa ei munera contulit, dans etiam
epistolas per omnes episcopos regni sui, ut peregrinum aliquid pro Dei intuitu consolarentur. Tunc circumiens
civitates, tanta ei a sacerdotibus Dei conlata sunt tam in vestibus quam in auro, ut vi' civitati quae meruerat
possit inferri" impletumque est illud quod ait apostolus: 1uia diligentibus Deum omnia concurrunt in bonum.
(am huic peregrinatio divitias attulit, et e'ilium opes multas inve'it. #ost haec regrediens, a civibus cum grandi
honore susceptus est, ut prae gaudio flerent et benedicerent Deum, qui tandem eclesiae tantum restituit
sacerdotem.
-<. De nece $upenti abbatis Gaballitani.
$upentius vero abba basilicae sancti privati mart&ris urbis Gabalitanae, a :runichilde regina arcessitus, advenit.
!ncusatus enim, ut ferunt, fuerat ab !nnocentio supradictae urbis comite, quod profanum aliquid effatus de regina
fuisset. %ed discussis causis, cum nihil de crimine maiestatis conscius esset inventus, discedere iussus est. Verum
ubi via carpere coepit, iterum ab antedicto comite captus et ad #onticonem villam deductus, multis suppliciis est
adfectus" dimissusque iterum, ut rediret, cum super 0'onam fluvium tentorium tetendisset, iterum inruit super
eum inimicus eius. 1uem vi oppressum, amputatum caput in culleum oneratum lapidibus posuit et flumini dedit"
reliquum vero corpus vinctum cum sa'o inmersit gurgiti. #ost dies vero paucos apparuit quibusdam pastoribus,
et sic e'tractum a flumine sepulturae mandatum est. %ed dum necessitates in funere pararentur et ignoraretur,
quis esset e populo, praesertim cum caput truncati non inveniretur, subito adveniens aquila levavit culleum a
fundere fluminis et ripae deposuit. 0dmirantesque qui aderant, adpraehensum culleum, dum sollicite, quid
/5
contineret, inquirunt, caput truncati repperiunt, et sic cum reliquis artubus est sepultum. (am ferunt nunc et
lumen ibi divinitus apparere" et si infirmus ad hoc tumulum fideliter deprecatus fuerit, accepta sospitate recedit.
-/. De obitu Theodosii episcopi et de successore eius.
Theodosius 3utenorum episcopus, qui sancto Dalmatio successerat, diem obiit. !n qua ecclesia in tantum pro
episcopatu intentiones et scandala orta convaluerunt, ut paene sacris ministeriorum vasis et omni facultate
meliori nudaretur. Verumtamen Transobadus presbiter reiecitur, et !nnocentius Gabalitanorum comis eligitur ad
episcopatum, opitulante :runichilde regina. %ed, adsumpto episcopatu, confestim =rsicinum Cadurcinae urbis
episcopum lacessire coepit, dicens, quia diocesis 3utinae ecclesiae debitas retineret. =nde factum est, ut,
diuturna intentione gliscente, post aliquot annos coniunctus metropolis cum suis provincialibus apud urbem
0rvernum resedens iudicium emanaret, scilicet ut parrochias, quas numquam 3utina ecclesia tenuisse
recolebatur, reciperet. 1uod ita factum est.
->. De obitu 3emedi episcopi et successore eius.
3emigius :iturigum episcopus obiit. Cuius post transitum gravi incendio pars ma'ima civitatis cremata est,
ibique illa quae hostilitati restiterant perierunt. #ost haec %ulpicius in ipsa urbe ad sacerdotium, Guntchramno
rege favente, praeelegitur. (am cum multi munera offerrent, haec re' episcopatum quaerentibus respondisse
fertur: (on est principatus nostri consuetudo sacerdotium venumdare sub pretio, sed nec vestrum eum praemiis
comparare, ne et nos turpis lucri infamio notemur et vos mago %imoni comparamini. %ed iu'ta Dei praescientia
%ulpicius vobis erit episcopus. )t sic ad clericatum deductus, episcopatum ecclesiae supradictae suscepit. )st
enim vir valde nobilis et de primis senatoribus Galliarum, in litteris bene eruditus rethoricis, in metricis vero
artibus nulli secundus. *ic senodum illam, cui supra meminimus, pro parrochiis Cadurcinis fieri commonuit.
56. De altercatione nostra cum heretico.
$egatus vero ;ppila nomen de *ispaniis advenit, multa munera Chilperico rege deferens. Timebat enim re'
*ispanorum, ne Childeberthus e'ercitum ad ulciscendam sororis suae iniuriam commoverit, quia $euvichildus
adpraehensum filium suum *erminichildum, qui sororem Childeberthi regis acciperat, retruserat in custodia,
ipsa mulierem cum Grecis relictam. !gitur cum die sancto paschae hic legatus Toronus advenisset, sciscitati
sumus, utrum nostrae relegionis esset. 3espondit ipse, se hoc credere quod catholici credunt. )'inde procedens
nobiscum ad eclesiam, missarum sollemnia tenuit" sed neque pacem cum nostris fecit neque de sacrificiis sacris
communicavit. Cognitumque est, mendum esse, quod di'erat se esse catholicum. (ihilhominus ad convivium
invitatus adfuit. Cumque ego sollicitus requirirem, quid crederit, respondit: Credo #atrem et +ilium et %piritum
sanctum unius esse virtutes. Cui ego respondi: %i haec, ut adseris, credis, quae obstetit causa, ut de sacrificiis,
quae Deo offerimus, communicare deferrisD )t ille: 1uia, inquid, gloriam non recte responditis" nam iu'ta
#aulum apostolum nos dicimus: GGloria Deo #atri per +iliumH" vos autem dicitis: GGloria #atri et +ilio et %piritu
sanctoH, cum doctores eclesiarum doceant, #atrem per +ilium nuntiatum fuisse in mundum, sicut ipse #aulus ait:
3egi autem saeculorum inmortali et invisibili, soli Deo honor et gloria in saecula saeculorum, per !esum
Christum dominum nostrum. )t ego respondi: #atrem per +ilium adnuntiatum nulli catholicorum esse
incognitum, reor" sed sic praedicavit #atrem in saeculo, ut et se virtutibus ostenderit Deum. Deo autem #atri haec
necessitas fuit +ilium mittendi ad terras, ut ostenderit Deum, ut, quia mundus prophetis et patriarchis atque ipse
$atori legis non crediderat, saltim vel +ilio crederit. !deoque necesse est, ut sub significatione personarum gloria
detur Deo. Dicimus ergo: GGloria Deo #atri, qui misit +ilium" gloria Deo +ilio , qui sanguine suo redemit
mundum" gloria Deo %piritui sancto, qui sanctificat hominem iam redemptumH. (am tu, qui dicis: GGloria #atri
per +iliumH, ademis gloriam +ilio, quasi ipse non sit gloriosus cum #atre, propter quod eum adnuntiavit in
mundum. (untiavit, ut di'imus, +ilius #atrem in mundo" sed multi non crediderunt, dicente !ohanne euangelista:
!n sua propria venit, et sui eum non reciperunt. 1uodquod autem reciperunt eum, dedit eis potestatem filius Dei
fieri, his qui credunt in nomine eius. (am tu, qui #aulo apostolo derogas et sensum eius non intellegis, percipe,
quam caute loquitur et iu'ta ut recepere quis potest" adverte, qualiter praedicat inter gentes incredulas, ut nullo
onus grave videatur inponere, sicut quibusdam dicit: $ac vobis potum dedi, non escam" nondum enim poteratis,
sed nec adhuc quidem potestis. #erfectorum est enim solidus cibus. %ed et aliis dicit: (ihil vobis praedicavi nisi
Christum, et hunc crucifi'um. (unc autem quid vis, o tu heretice, quia #aulus Christum tantum crucifi'um
praedicavit, resurre'isse tu dubitasD 0dverte potius cautelam eius et vide astutiam, quid aliis dicit, quos
robustiores videbat in fide: )t si, inquid, novimus Christum crucifi'um, nunc autem iam non novimus. (ega
ergo, tu accusatur #auli, si tantum mente dementia coepit, quia nec crucifi'us est. %ed, quaeso, relinque ista et
audi consilium meliorem, adhibe culiria oculis lippis et lucem praedicationis apostolicae percipe. %ecundum
homines enim loquibatur #aulus humilius, ut eos ad celsioris fidei fastigia sublevaret, sicut alibi ait: ;mnibus
omnia factus sum, ut omnes lucri facerem. (umquid homo mortalis non est daturus gloria +ilio, quem ipse #ater
non semel, sed bis et tertio glorificavit e caeloD 0bsculta, quid de caelis loquitur, cum idem +ilius, discendente
%piritu sancto, sub !ohannis manu bapti?aretur: *ic est, ait, +ilius meus dilectus, in quo bene conplacui. Certe si
oppilatas habeas aures, ut ista non audias, crede apostolis, quid in monte audierunt, cum transfiguratus !esus in
gloria loqueretur cum ,o&si et *elia" nempe de nubi splendida #ater ait: *ic est +ilius meus carissimus, ipsum
audite. 0d haec hereticus respondit: (ihil in his testimoniis #ater de gloria loquitur +ili, nisi tantum ipsum
+ilium monstrat. )t ego: %i enim ista sic recipis, proferam tibi aliud testimonium, in quo #ater reddidit +ilium
/7
gloriosum. Veniente autem Domino ad passionem, cum ille diceret: #ater, glorifica +ilium tuum, ut +ilius tuus
glorificet te, quid ei respondit #ater e caeloD (onne ait: )t glorificavi et iterum glorificaboD )cce enim #ater
glorificat eum propria voce, et tu ei gloriam conaris ademereD Voluntatem quidem ostendis, sed potestas nulla
subpeditat. (am qui #auli apostoli accusatur e'sistis, audi ipsum, immo Christum in ipso loquentem: ;mnes
lingua confiteatur, quia dominus !esus Christus in gloria est Dei #atris. 1uod si nunc communis cum #atre gloria
et in ipsa qua nunc #ater est gloria commoratur, qualiter eum tu quasi inglorium e'honorasD 0ut cur non erit ei
reddenda gloria inter hominis, qui pari gloria cum #atri regnat in caelisD Confitemur ergo Christum, filium Dei,
Deum verum: ideoque quia Deitas una, una erit et gloria. #ost haec, dato selentio, ab altercatione cessatum est.
!lle quoque ad Chilpericum regem accedens, oblatis muneribus quae re' *ispanorum miserat, in *ispania est
regressus.
5.. 1uod in Camaracense abiit.
1uod Chilpericus re' cum thesauris suis in Camaracense abiit.
Conperto autem Chilpericus re', quod Gunthchramnus, frater eius, cum Childebertho, nepote suo, pacem fecerat
et civitates, quas violenter invaserat, ei simul vellent auferre, cum omnibus thesauris suis in Camaracense urbe
discessit et omnia quae melius habere potuerat secum tulit. ,isitque ad duces et comites civitatum nuntius, ut
murus conponerent urbium resque suas cum u'oribus et filiis infra murorum monimenta concluderent atque ipsi,
si necessitas e'igerit, repugnarent viriliter, ne his pars adversa nocerit, illud addens: )t si aliquid perdideritis,
cum de inimicis ulciscimur, maiora conquiretis, nesciens, patrationem victuriarum in manu Dei consistere.
Deinde sepius e'ercitu commovit et iterum infra terminum requiescere iobet. *is diebus ei filius natus fuerat,
quem in villa Victuriacense nutrire praecepit, dicens: (e forte, dum publice videtur, aliquid male incurrat et
moriaturE
54. 1uod Childeberthus in !talia abiit.
Childeberthus vero re' in !talia abiit. 1uod cum audissent $angobardi, timentis, ne ab eius e'ercitu caederintur,
subdedirunt se dicioni eius, multa ei dantes munera ac promittentes se parte eius esse fidelis atque subiectus.
#atratisque cum his omnibus quae voluit, re' in Galliis est regressus atque e'ercitu commovere praecepit, quem
in *ispania dirige iussit" sed quievit. 0b imperatore autem ,auricio ante hos annos quinquaginta milia
soledorum acceperat, ut $angobardus de !talia e'truderit. 0udito autem imperator, quod cum his in pace
coniunctus est, pecuniam repetibat" sed hic fidus a solatiis nec responsum quidem pro hac re voluit reddere.
5-. De Galliciensibus regibus.
!n Gallitia quoque novae res actae sunt, quae de superius memorabuntur. !gitur cum *erminichildus, sicut supra
di'imus, patri infensus esset et in civitate quadam *ispaniae cum coniuge resediret, de imperatoris solatio fretus
atque ,ironis Galliciensis regis, patrem ad se cum e'ercitum venire cognovit consiliumque iniit, qualiter
venientem aut repelleret aut negaret, nesciens miser , iudicium sibi inminere divinum, qui contra genitorem,
quamlibet hereticum, talia cogitaret. *abitu ergo tractatu, de multis virorum milibus trecentos veros elegit
armatus et infra castrum ;sser, in cuius eclesia fontes divinitus conplentur, includit, ut scilicet primo impetu ab
his pater territus ac lassatus, facilius ab inferiore manu, quae erat plurima, vinceretur. Denique his dolis
$euvichildus re' cognitis, cogitatione ma'ima fatigatur. %i, inquid, illuc cum omni e'ercitu abiero,
conglobatis in unum e'ercitus adversorum iaculis crudilissime sauciatur. %e vero cum paucis vadam, virorum
fortium manum nequeo superare. Tamen cum omnibus ibo. )t accedens ad locum, viros proteruit castrumque
conbusit, sicut iam superius memoratum est. #atrata quoque victuria, cognovit, ,ironem regem contra se cum
e'ercitu resedere. 1uo circumdato, sacramenta e'igit, sibi in posterum fore fedilem. )t sic, datis sibi invicem
muneribus, unusquisque ad propria est regressus. %ed ,iro postquam in patria rediit, non multos post dies
conversus ad lectulum, obiit. !nfirmatus enim ab aquis *ispaniae fuerat malis aeribusque incommodis. 1uo
defuncto, filius eius )urichus $euvichildi regis amicitias e'petiit, dataque, ut pater fecerat, sacramenta, regnum
Galliciensim suscepit. *oc vero anno cognatus eius 0udica, qui sororem illius disponsatam habebat, cum
e'ercitu venit" adpraehensumque clericum facit ac diaconatus sibi praesbiterii ei inponi honorem iobet. !pse
quoque acceptam soceri sui u'orem, Galliciensim regnum obtenuit. $euvichildus vero filium suum
*erminichildum coepit et sicum usque Toletum addu'it, condemnans eum e'ilio" u'orem tamen eius a Grecis
erepere non potuit.
55. De diversis signis.
$ocustae quoque de Carpitania provintia, quam per quinque vastaverant annos, hoc anno progressae ageremque
publicum tenentes, ad aliam se provinciam, quae huic vicina erat provinciae, contulerunt. 1uarum spatium in
centum quinquaginta e'tenditur milibus longitudo, latitudo vero in centum milibus terminatur. *oc anno multa
prodigia apparuerunt in Galliis, vastationisque multae fuerunt in populo. (am mense !anuario rosae visae sunt"
circa solem quoque circulus magnus apparuit, diversis coloribus mi'tus, ut solet in illo caelestis iris ambitu,
pluvia discendente, monstrari. #roina graviter vineas e'ussit" tempestas etiam subsecuta vineas segetesque per
plurima loca vastavit" residuum quoque grandinis siccitas inmensa consumpsit, e'iguusque fructus in aliquibus
viniis visus, in aliis vero nullus, ita ut irati contra Deum homines, patifactis aditibus viniarum, pecora vel
iumenta intromitterent, no'ias sibi immi'centes miseri praeces atque dicentes: (umquam in his viniis palmis
/9
nascatur in sempeternumE 0rboris vero, quae mense !ulio poma protulerant, mense %eptembre fructus alios
ediderunt. ,orbus pecorum iteratis invaluit, ita ut vi' quicquam remaneret.
57. De nuptiis 3igunthae, filiae Chilperici.
!nterim advenientibus Ialendis %eptembribus, Gothorum magna legatio ad regem Chilpericum accedit. !pse vero
iam regressus #arisius, familias multas de domibus fiscalibus auferre praecepit et in plaustris conponi" multus
quoque flentes et nolentes abire in custodia retrudi iussit, ut eos facilius cum filia transmittere possit. (am
ferunt, multos sibi ob hanc amaritudinem vitam laqueo e'torsisse, dum de parentibus propriis auferre metuebant.
%eparabatur autem filius a patre, mater a filia, et cum gravi gemitu ac maledictionibus discedebant" tantusque
planctus in urbe #arisiaca erat, ut plancto conpararetur 0eg&ptio. ,ulti vero meliores natu, qui vi conpellebantur
abire, testamenta condiderunt, resque suas eclesiis depotantes atque petentes, ut, cum in *ispaniis puella
introisset, statim testamenta illa, tamquam si iam essent sepulti, reserarentur. !nterea legati regis Childeberthi
#arisius advenerunt, contestantes Chilperico rege, ut nihil de civitatibus, quas de regno patris sui tenebat,
auferret aut de thesauris eius in aliquo filiam muneraret ac non mancipia, non equites, non iuga bovum neque
aliquid huiuscemodi de his auderet adtingere. De quibus legatis unum ferunt clam interemptum, sed nescitur a
quo" suspicio tamen vertebatur ad regem. #romittens vero Chilpericus re' nihil de his contingere, convocatis
melioribus +rancis reliquisque fidelibus, nuptias celebravit filiae suae. Traditamque legatis Gothorum, magnus ei
thesaurus dedit. %ed et mater eius inmensum pondus auri argentique sive vestimentorum protulit, ita ut videns
haec re' nihil sibi remansisse potaret. 1uem cernens regina commotum, conversa ad +rancus, ita ait: (e potitis,
viri, quicquam hic de thesauris anteriorum regum habere" omnia enim quae cernetis de mea proprietate oblata
sunt, quia mihi gloriosissimus re' multa largitus est, et ego nonnulla de proprio congregavi labore et de domibus
mihi concessis tam de fructibus quam tributis plurima reparavi. %ed et vos plerumque me muneribus vestris
ditastis, de quibus sunt ista quae nunc coram videtis" nam hic de thesauris publicis nihil habetur. )t sic animus
regis dilusus est. (am tanta fuit multitudo rerum, ut aurum argentumque vel reliqua ornamenta quinquaginta
plaustra levarent. +ranci vero multa munera obtulerunt, alii aurum, alii argentum, nonnulli equites, plerique
vestimenta, et unusquisque ut potuit donativum dedit. !am vero vale faciens puella post lacrimas et oscola, cum
de porta egrederetur, uno carrucae effracto a'e, omnes ,ala hora di'erunt" quod a quibusdam pro auspicio
susceptum est. Denique haec de #arisius progressa, octavo ab urbe miliario tenturia figi praecepit. %urgentes
enim quinquaginta viri de nocte, adpraehensis centum equitibus optimis totidemque frenis aureis ac duobus
catenis magnis, ad Childeberthum regem fuga dilapsi abierunt. %ed et per totum iter cum labi quis potuisset,
effugiebat, ferens secum quae arripere potuisset. 0pparatus quoque magnus e'pense de diversis civitatibus in
itenere congregatus est" in quo nihil de fisco suo re' dare praecepit, nisi omnia de pauperum coniectures. %ed
quoniam suspicio erat regi, ne frater aut nepus aliquas insidias puellae in via pararent, vallatam ab e'ercitu
pergere iussit. )rant autem cum ea viri magnifici :obo du', filius ,ummolini, cum u'ore, quasi paran&mphus,
Domig&silus et 0nsovaldus, maior domus autem Faddo, qui olim %anctonicum re'erat comitatum" reliquum
vero vulgus super quattuor milia erat. Ceteri autem duces et camararii, qui cum ea properaverant, de #ectavo
regressi sunt" isti vero iter conficientes, pergebant ut poterant. #er quam via tanta spolia tantaequae praedae
factae sunt, ut vi' valeant enarrare. (am hospiciola pauperum spoliabant, vineas devastabant, ita ut incisis
codicibus cum uvis auferrent, levantes pecora vel quicquid invenire potuissent, nihil per viam quam gradiebantur
relinquentes" impletumque est quod dictum est per !ohel propheta: 3esiduum locustae comedit erugae, et
residuum erucae comedit brucus, et residuum bruci comedit rubigo. !ta et hoc actum est tempore, ut residuum
proinae proteriret tempestas et residuum tempestatis e'uriret siccitas et residuum siccitatis auferret hostilitas.
59. De interitu Chilperici regis.
*is itaque cum haec praeda pergentibus, Chilpericus, (ero nostri temporis et *erodis, ad villam Calensim, quae
distat ab urbe #arisiaca quasi centum stadiis, accedit ibique venationes e'ercit. 1uadam vero die regressus de
venatione iam sub obscura nocte, dum de equo susceperitur et unam manu super scapulam pueri reteniret,
adveniens quidam eum cultro percutit sub ascellam iteratoque ictu ventrem eius perforat" statimque profluente
cupia sanguinis tam per os quam per aditum vulneris, iniquum fudit spiritum. 1uam vero malitiam gesserit,
superior lectio docet. (am regiones plurimas sepius devastavit atque succendit" de quibus nihil doloris, sed
letitia magis habebat, sicut quondam (ero, cum inter incendia palatii tragidias decantaret. #ersaepe hominis pro
facultatibus eorum iniuste punivit. !n cuius tempore pauci quodammodo episcopatum clerici meruerunt. )rat
enim gulae deditus, cuius deus venter fuit. (ullumque sibi adserebat esse prudentiorem. Conficitque duos libros,
quasi %idulium meditatus, quorum versiculi debilis nullis pedibus subsistere possunt, in quibus, dum non
intellegebat, pro longis sillabas breves posuit et pro breves longas statuebat, et alia opuscula vel &mnus sive
missas, quae nulla ratione suscipi possunt. Causas pauperum e'osas habebat. %acerdotes Domini assiduae
blasphemabat, nec aliunde magis, dum secricius esset, e'ercebat ridicola vel iocos quam de eclesiarum
episcopis. !llum ferebat levem, alium superbum, illum habundantem, istum lu'oriosum" illum adserebat elatum,
hunc tumidum, nullum plus odio quam eclesias habens. 0iebat enim plerumque: )cce pauper remansit fiscus
noster, ecce divitiae nostrae ad eclesias sunt translatae" nulli penitus nisi soli episcopi regnant" periet honor
noster et translatus est ad episcopus civitatum. *aec agens, adsiduae testamenta, quae in eclesias conscripta
erant, plerumque disrupit, ipsasque patris sui praeceptiones, potans, quod non remanerit qui voluntatem eius
/<
servaret, saepe calcavit. !am de libidine atque lu'oria non potest repperire in cogitatione, quod non perpetrasset
in opere, novaquae semper ad ledendum populum ingenia perquaerebat" nam, si quos hoc tempore culpabilis
repperisset, oculos eis iobebat erui. )t in praeceptionibus, quas ad iudicis pro suis utilitatibus dirigebat, haec
addebat: %i quis praecepta nostra contempserit, oculorum avulsione multetur. (ullum umquam pure dile'it, a
nullo dilectus est, ideoque, cum spiritum e'alasset, omnes eum reliquerunt sui. ,allulfus autem %ilvanectensis
episcopus, qui iam tertia die in tenturio resedebat et ipsum videre non poterat, ut eum interemptum audivit,
advenit" ablutumque vestimentis melioribus induit, noctem in h&mnis deductam, in nave levavit et in basilica
sancti Vincenti, quae est #arisius, sepelivit, +redegunde regina in ecclesia derelicta.
)'plicit in Christi nomine historiarum liber se'tus. Deo gratias.
//
$iber V!!
.. De obitu sancti %alvii episcopi.
$icet sit studium historiam prosequi, quam priorum librorum ordo reliquid, tamen prius aliqua de beati %alvii
obitu e'poscit loqui devotio, qui hoc anno obisse probatur. *ic enim, ut ipse referre erat solitus, diu in habitu
saeculari commoratus, cum iudicibus saeculi mundialis causas est e'secutus" numquam tamen se in his
concupiscentiis oblegans, quibus adoliscentum animus solitus est inplicari. !am cum divini spiramenti odor
interna viscerum attigisset, relicta saeculari militia, monast&rio e'petivit" intelle'itque vir iam tunc divinitati
deditus, melius esse uti paupertatem cum Dei timore quam saeculi pereuntis lucra sectari. !n quo monast&rio diu
sub regula a patribus instituta versatus est. !am vero cum in robore maiori tam intellectus quam aetatis evectus
esset, defuncto abbate, qui huic monasterio praeerat, alendi gregis suscepit officium" et qui se magis fratribus
publicum pro correctione reddere debuerat, fit, adsumpto honore, remutior. !lico sibi secretiorem cellolam
quaerit" nam in priore, ut ipse adserebat, amplius quam novem vicibus, nimia e'cesus abstinentia, pellem
corporis demutavit. Denique accepto honore, cum in hac contentus parsimonia orationi et lectioni vacaret, illud
plerumque revolvebat, melius sibi fieri, si esset inter monachos occultus, quam nomen acciperit abbatis in
populos. 1uid pluraD !ncluditur vale dicens fratribus sibique ipsis vale dicentibus. !n qua inclusione in omni
abstinentia magis, quam prius egerat, commoratur, studens pro caritatis obsequio, ut, cum quisque venisset
e'traneus, et orationem tribuerit et eoglogias gratiam plenissimam ministraret" quae multis infirmis plerumque
salutem integram detulerunt. 1uodam autem tempore, febre nimia e'austus, hanillus iacebat in lectulo, et ecceE
subito magno lumine cellola clarificata contremuit. 0d ille, e'tensis ad caelum manibus, cum gratiarum actione
spiritum e'alavit. ,i'to quoque ululatu monachi cum ipsius genetrice corpus defuncti e'trahunt, aqua diluunt,
vestimentis induunt et feretro superponunt, adque in psallentio fletuque labentem e'egunt noctem. ,ane autem
facto, funeris officio praeparato, corpus movere coepit in feretro. )t ecceE malis robiscentibus, vir, quasi de gravi
somno suscitatus, e'cutitur, apertisque oculis, manibus elevatis, ait: ; Domine misericors, quid fecisti mihi, ut
me in hunc tenebrosum mundanae habitationis locum redire permitteris, cum mihi melior esset in caelo tua
misericordia quam istius mundi vita nequissimaD %tupentibus autem suis et interrogantibus, quid fuerit tale
prodigium, nihil interrogantibus ille respondit. %urgens autem de feretro, nihil mali sentiens de incommodo quod
laboraverat, triduo absque cibi ac poculi perstetit alimento. Die autem tertio convocatis monachis et matrem, ait:
0udite, o dilectissimi, et intellegite, quia nihil est, quod cernitis in hoc mundo" sed sunt iu'ta id quae %alomon
propheta cecinit: ;mnia vanitas. +eli' est enim qui ea agere potest in saeculo, ut gloriam Dei cernere mereatur in
caelo. )t cum haec dicerit, dubitare coepit, utrum loqueretur amplius an sileret. 1uo tacente, inplicitus fratrum
praecibus, ut quid vidisset e'ponerit, ait: Cum me ante hos quattuor dies, contremiscente cellola, e'animem
vidistis, adpraehensus a duobus angelis in caelorum e'celsa sublatus sum, ita ut non solum hunc squalidum
saeculum, verum etiam solem ac lunam, nubes et sidera sub pedibus habere potarem. Deinde per portam luce ista
clariorem introductus sum in illud habitaculum, in quo omne pavimentum erat quasi aurum argentumque
renitens, lu' ineffabilis, amplitudo inenarrabilis" quam ita multitudo promiscui se'us obte'erat, ut longitudo ac
latitudo catervae prorsus pervidere non possit. Cumque nobis via inter conpraementes ab his qui praecedebant
angelis pararetur, pervenimus ad locum, quem iam de longinquo contemplabamus" in quo superpendebat nubs
omne luce lucidior, in quo non sol, non luna, non astrum cerni poterat, sed super his omnibus naturali luce
splendidius effulgebat, et vo' procedebat e nubi, tamquam vo' aquarum multarum. !bi etiam me peccatori
humiliter salutabant viri in veste sacerdotali ac saeculari" quos mihi qui praecedebant enarraverunt esse mart&res
ac confessores, quos hic summo e'colemus famulatu. %tans igitur in loco in quo iussus sum, operuit me odor
nimiae suavitatis, ita ut, ab hac suavitate refectus, nullum adhuc c&bum potumque desiderarem. )t audivi vocem
dicentem: G3evertatur hic in saeculo, quoniam necessarius est aeclesiis nostrisH. Vo' enim audiebatur" nam qui
loqueretur, paenitus cerni non poterat. )t ego prostratus super pavimentum cum fletu dicebam: G*eu, heu,
Domine, quur mihi haec ostendisti, si ab his frustrandus eramE )cce hodie eiecis me a facie tua, ut revertar ad
saeculum fragilem et hic ultra redire non valeam. (e, queso, Domine, auferas misericordiam tuam a me, sed
depraecor, ut permittas me hic habitare, ne illic decidens pereamH. )t ait vo', quae loquebatur mihi: GVade in
pace. )go enim sum custus tuus, donec reducam te in hoc locoH. Tunc relictus a comitibus meis, discedens cum
fletu, per portam quam ingressus fueram hic sum regressus. *aec eo loquente, stupentibus cunctis qui aderant,
coepit iterum sanctus Dei cum lacrimis dicere: Vae mihi, quia talem misterium ausus sum revelare. )cce enim
odor suavitatis, quam de loco sancto hauseram, et in quo per hoc triduum sine ullo c&bo potuque sustentatus
sum, recessit a me. %ed et lingua mea gravibus est operta vulneribus et ita tumefacta, ut omne os meum videatur
implere. )t scio, quia non fuit bene placitum domino Deo meo, ut haec arcana vulgarentur. %ed tu nosti, Domine,
quia in simplicitate cordis haec feci, non in iactantia mentis. %ed quaeso, indulgeas et non me derelinquas iu'ta
pollicitationem tuam. )t haec dicens siluit et accepit c&bum potumque. )go vero haec scribens vereor, ne alicui
legenti sit incredibile, iu'ta id quod %alustius historiam scribens ait: =bi de virtute adque gloriam bonorum
memores, quae sibi quisque facilia factu putat, aequo animo accepit" supra ea veluti ficta pro falsis ducit. (am
testor Deum omnipotentem, quia ab ipsius ore omnia quae rettuli audita cognovi. #ost multum vero tempus ipse
vir beatus a cellola sua e'tractus, ad episcopatum electus, invitus est ordinatus. !n quo, ut opinor, decimo anno
cum agerit, invalescente apud 0lbigensem urbem inguinario morbo et ma'ima iam parte de populo illo defuncta,
/>
cum iam pauci de civibus remanerent, vir beatus tamquam bonus pastor numquam ab illo loco recedere voluit"
sed semper ortabatur eos, qui relicti fuerant, oratione incunibere ac vigiliis instanter insistere et bona semper tam
in operibus quam in cogitatione versare, dicens: *aec agite, ut, si vos Deus de hoc mundo migrare voluerit, non
in iudicium, sed in requiem introire possitis. Cum autem, ut credo, iam revelante Domino, tempus suae
vocationis agnusceret, ipse sibi sarcofagum conposuit, corpus abluit, vestem induit" et sic intentum semper caelo
beatum spiritum e'alavit. +uit autem magnae sanctitatis minimaeque cupiditatis, aurum numquam habere volens.
(am, si coactus accepisset, protinus pauperibus erogabat. Cuius tempore cum ,ummolus patricius multos
captivos ab ea urbe du'isset , prosecutus ille omnes redemit. Tantamque ei Dominus gratiam cum populo illo
tribuit, ut ipsi etiam qui captivos du'erant et de praetio ei concederent et in reliquo munerarent" et sic patriae
suae captivos libertati pristinae restauravit. ,ultaque de hoc viro bona audivi" sed dum ad historiae ceptum
reverti cupio, plurima praetermitto.
4. De conlisione Carnotenorum et 0urilianensium.
Defuncto igitur Chilperico inventamque, quam diu quaesierat, mortem 0urilianensis cum :lesensibus iuncti
super Dunenses inruunt eosque inopinantes proterunt" domos annonasque vel quae moveri habele non poterant
incendio tradunt, pecora diripiunt adque res quas levare poterant sustulerunt. 1uibus discedentibus, coniuncti
Dunenses cum reliquis Carnotenis, de vestigio subsecuntur, simile sorte eos adficientes, qua ipsi adfecti fuerant,
nihil in domibus vel e'tra domus vel de domibus relinquentes. Cumque adhuc inter se iurgia commoventes
desevirent et 0urilianensis contra hos arma concuterent, intercedentibus comitibus, pa' usque in audientia data
est, scilicet ut in die, quo iudicium erat futurum, pars, quae contra partem iniuste e'arserat, iusticia mediante,
conponerit. )t sic a bello cessatum est.
-. De interitu Vidastis cognomento 0vi.
Vidastis cognomento 0vus, qui ante hos annos $upum 0mbrosiumque pro amore u'oris 0mbrosii interfecerat et
ipsam sibi, quae consubrina sua esse dicebatur, in matrimunio acceperat, dum multa scelera infra #ectavum
terminum perpetraret, quodam loco cum Chulderico %a'one coniunctus, dum se invicem convitiis lacesserent,
unus e' pueris Chulderici 0vonem hasta transfi'it. 1ui ad terram ruens, plerisque adhuc ictibus sauciatus,
iniquam animam, sanguine defluente, refudit" fuitque ultri' divina maiestas sanguinis innocentis, quem propria
effuderat manu. ,ulta enim furta, adulteria homicidiaque miserrimus saepe conmiserat, quae silere melius poto.
Conposuit tamen filiis %a'o ille mortem eius.
5. 1uod +redegundis in aeclesia confugit.
1uod +redegundis in aeclesia confugit, et de thesauris ad Childeberto ductis.
!nterea +redegundis regina iam viduata #arisius advenit et cum thesauris, quos infra murorum septa concluserat,
ad aeclesiam confugit adque a 3agnemodo fovetur episcopo. 3eliquos vero thesauros, qui apud villam Calam
remanserant, in quibus erat missurium illud aureum quod nuper fecerat, thesaurarii levaverunt et ad
Childeberthum regem, qui tunc apud ,eldensem conmorabatur urbem, velociter transierunt.
7. 1uod Gunthramnus re' #arius venit.
+redegundis igitur regina, accepto consilio, legatos ad Gunthchramnum regem mittit, dicens: Veniat dominus
meus et suscipiat regnum fratris sui. )st, inquid, mihi infans parvolus, quem in eius ulnis ponere desiderans,
me ipsam eius humilio dicioni. Conperto autem Gunthchramnus re' de fratris e'cessu amarissime flevit.
,oderato quoque planctu, conmoto e'ercitu, #arisius dirigit. Cumque ille infra muros susceptus fuisset,
Childeberthus re', nepus eius, ab alia advenit parte.
9. 1uod idem re' ea que de Charibertho erant sibi subegit.
%ed cum eum #arisiaci recipere nollent, legatos ad Gunthchramnum regem diregit, dicens: %cio, piissime pater,
non latere pietati tuae, qualiter utrumque usque praesens tempus pars obpraesserit inimica, ut nullus de rebus sibi
debitis possit invenire iustitiam. !dcirco supple' nunc depraecor, ut placita, quae inter nos post patris mei obitum
sunt inne'a, custodiantur. Tunc Gunthchramnus re' legatis illius ait: ; miseri et semper perfidi, nihil in vobis
verum habentes neque in promissis permanentes, ecce omnia quae mihi polliciti estis relictis, cum Chilperico
rege novam pactionem scripsistis, ut, me a regno depulso, civitates meas inter se dividerent. )cce pactiones
ipsas, ecce manus vestrae subscriptiones, quibus hanc conibentiam confirmastisE )t qua nunc fronte quaeritis, ut
nepotem meum Childeberthum suscipere debeam, quem mihi vestra perversitate voluistis facere inimicumD Cui
legati di'erunt: %i tantum mentem iracundia coepit, ut nihil nepote tuo de his quae pollicitus es indulgeas, vel
illa quae de regno Chariberthi debentur auferre desiste. 1uibus ille ait: )cce pactiones, quae inter nos factae
sunt, ut, quisque sine fratris voluntatem #arisius urbem ingrederetur, amitteret partem suam, essetque #olioctus
mart&r cum *&lario adque ,artino confessoribus iude' ac retributor eius. #ost haec ingressus est in ea germanus
meus %ig&berthus, qui iudicio Dei interiens amisit partem suam. %imiliter et Chilpericus gessit. #er has ergo
transgressiones amiserunt partes suas. !deoque, quia illi iu'ta Dei iudicium et maledictionibus pactionum
defecerunt, omnem regnum Chariberthi cum thesauris eius meis ditionibus, lege opitulante, subiciam nec e'inde
alicui quicquam nisi spontanea voluntate indulgeam. 0bsistete igitur, vos semper mendaces ac perfidi, et haec
regi vestro referte.
<. 1uod legati Childeberthi +redegundem requirunt.
>6
1uibus discedentibus legati iterum Childeberthi ad antedictum regem veniunt, +redegundem reginam requirentes
atque dicentes: 3edde homicidam, quae amitam meam suggillavit, quae patrem interfecit et patruum, quae ipsus
quoque consobrinus meus gladio interemit. 0t ille: !n placito, inquid, quem habemus, cuncta decernimus,
tractantes, quid oporteat fieri. (am +redegunde patrocinio suo fovebat, ipsamque sepius ad convivium evocans,
promittens, se ei fieri ma'imum defensorem. 1uadam vero die, dum pariter ad mensam epolarentur, regina
consurgens et vale dicens, a rege detenebatur, dicente sibi: 0dhuc aliquid c&bi sume. Cui illa: !ndulge,
inquid, depraecor, domini mi, quia iu'ta consuetudinem mulierum contigit mihi, ut pro conceptu consurgam.
*aec ille audiens, obstipuit, sciens, quartum esse mensem, e' quo alium ediderat filium" tamen permisit eam
consurgere. #rioribus quoque de regno Chilperici, ut erat 0nsovaldus, et reliqui ad filium eius, qui erat, ut
superius di'imus, quattuor mensuum, se colligerunt, quem Chlotharium vocitaverunt, e'egentes sacramenta per
civitates, quae ad Chilpericum prius aspe'erant, ut scilicit fidelis esse debeant Gunthchramno rege ac nepote suo
Chlothario. Gunthchramnus vero re' omnia, quae fidelis regis Chilperici non recte diversis abstulerant, iusticia
intercedente, restituit, multa et ipsi eclesiis conferens" testamenta quoque defunctorum, qui eclesias heredis
instituerant et ad Chilperico conpressa fuerant, restauravit, multisque se benignum e'hibens ac multa pauperibus
tribuens.
/. 1uod re' populum petiit, ne ut fratres eius interematur.
%ed quia non erat fidus ab hominibus inter quos venerat, armis se munivit, nec umquam ad eclesiam aut reliqua
loca, qua ire delectabat, sine grande pergebat custodia. =nde factum est, ut quadam die dominica, postquam
diaconus silentium populis, ut missae abscultarentur, indi'it, re' conversus ad populum dicerit: 0diuro vos, o
viri cum mulieribus qui adestis, ut mihi fidem inviolatam servare dignimini nec me, ut fratres meus nuper
fecistis, interematis, liceatque mihi vel tribus annis nepotis meus, qui mihi adoptivi facti sunt filii, enutrire, ne
forte contingat, quod Divinitas aeterna non patiatur, ut illis parvolis, me defuncto, simul pereatis, cum de genere
nostro robustus non fuerit qui defensit. *aec eo dicente, omnes populus orationem pro rege fudit ad Dominum.
>. 1uod 3igunthis a Desiderio, thesauris ablatis, retenta est.
Dum haec agerentur, 3igunthis, Chilperici regis filia, cum thesauris supra scriptis usque Tholosam accessit. )t
cernens se iam ad terminum Gothorum esse propinquam, moras innectire coepit, dicentibus sibi tum praeterea
suis, oportere eam ibidem commorari, cum ipsi fatigati de itenere vestimenta haberent inculta, calciamenta
scissa, ipsosque equorum adque carrucarum apparatos adhuc, sicut plaustris evecti erant, seorsum esse
disiunctos. ;portere potius omnia haec prius diligenter stabilire et sic in itenere proficisci ac suscepi cum omni
elegantia ab sponso, ne forte, si inculti inter Gothos apparerent, inriderentur ab ipsis. Dum ergo his retardarentur
e' causis, mors Chilperici regis in aures Desiderii ducis inlabitur. !pse quoque, collectis secum viris fortissimis,
Tholosam urbem ingreditur repertusque thesauros abstulit de potestate reginae et in domo quadam sub sigillorum
munitione ac virorum fortium custodia mancipat, deputans reginae victum artum, donec ad urbem regrederetur.
.6. 1uod Gundovaldus in regno elevatus est.
1uod Gundovaldus in regno elevatus est, et de 3igundae, filia Chilperici regis.
!pse vero ad ,ummolum, cum quo foedus ante duos annos inierat, properavit. ,orabatur tunc ,ummolus infra
murus 0vennicae urbis cum Gundovaldo, cui in libro superiore meminimus. 1ui coniunctus cum supradictis
ducibus $imovicinum accedens, :rivaCCurretia vicum, in quo sanctus ,artinus, nostri, ut aiunt, ,artini
discipulus, requiescit, advenit, ibique parmae superpositus, re' est levatus. %ed cum tertio cum eodem girarent,
cecidisse fertur, ita ut vi' manibus circumstantium sustentare potuisset. Deinde ibat per civitates in circuitu
positas. 3igunthis vero in basilica sanctae ,ariae Tholosa, in qua 3agnovaldi u'or, cui supra meminimus,
Chilpericum metuens confugerat, resedebat. 3agnovaldus vero de *ispaniis rediens, u'ori facultatique
restituetur. $egationis enim causa *ispaniam petierat, a rege Gunthchramno directus. ,agno ea tempestate
incendio basilica antedicti ,artini beati apud :rivam vicum ab inminente hoste cremata est, ita ut tam altarium
quam columnae, quae de diversis marmorum generibus aptatae erant, ab igne dissolverentur. %ed ita haec aedes
in posterum a +erreolo episcopo reparata est, tamquam si nihil mali pertulerit. Vehementer enim admirantur
veneranturque hunc sanctum incole, eo quod plerumque virtutes eius e'periantur.
... De signis quae apparuerunt.
)rat enim, cum haec agebatur, mensis decimus. Tunc apparuerunt in codicibus vinearum palmites novi cum uvis
deformatis, in arboribus flores" pharus magna per caelum discurrens, quae, priusquam lu' fierit in die, late
mundum inluminavit. 0pparuerunt etiam in caelo et radii. 0 parte septentrionali columna ignea, quasi de caelo
pendens, per duarum horarum spatium visa est, cui stella magna superposita erat. !n 0ndecavo enim terra
tremuit, et multa alia signa apparuerunt, quae, ut opinor, ipsius Gundovaldi interitum nuntiarunt.
.4. De incendio regionis Toronicae et virtute sancti ,artini.
!gitur Gunthchramnus re' comites suos ad conpraehendendas civ condam %ig&berthus de regno Chariberthi
fratris sui acciperat, dire'it, ut e'egentes sacramenta suis eas ditionibus subiugarent. Toronici vero adque #ectavi
ad Childeberthum, %ig&berthi filium, transire voluerunt, sed commoti :iturigi contra eos venire disponunt adque
infra terminum Toronicum incendia facere coeperunt. Tunc ,aroialensim aeclesiam termini Toronici, in qua
sancti ,artini reliquiae habibantur, incendio concremarunt" sed virtus beati adfuit, ut in tam valido incendio
pallolae, quae super altarium fuerant positae, non consumerentur ab igne. )t non solum ipse, sed etiam herbolae
>.
olim collectae altarioque locatae nequaquam e'ustae sunt. 1ua incendia videntes Toronici legationem mittunt,
dicentes, melius sibi esse ad tempus Gunthchramno rege subdi quam cuncta incendio ac ferro vastari.
.-. De incendio et praedes #ectavi urbis.
Confestim autem post mortem Chilperici Gararicus du' $imovicas accesserat et sacramenta de nomine
Childeberthi susceperat. )'inde #ectavis veniens, ab ipsis receptus est et ibi morabatur. 0udiens vero quae
Toronici patiebantur, mittit legationem, obtestans, ne nos ad partem Gunthchramni regis tradere deberimus, si
nobis vellimus esse consultum" sed meminirimus potius %ig&berthi, qui quondam genitur Childeberthi fuit. (os
vero haec rursum episcopo et civibus mandata remisimus, quod, nisi se ad tempus Gunthchramno rege
subderent, similia paterentur, adserentes, hunc esse nunc patrem super duos filios, %ig&berthi scilicet et
Chilperici, qui ei fuerant adoptati" et sic tenere regni principatum, ut quondam Chlotharius re' fecerat, pater eius.
*is quoque non adquiescentibus, Gararicus de civitate egreditur, quasi e'ercitum adducturus, in urbe vero
)beronem cubicularium Childeberthi regis relinquens. %icharius vero cum Fillachario 0urilianense comite, qui
tunc Toronus acceperat, e'ercitum contra #ectavos commovit, ut scilicet ab una parte Toronici, ab alia :iturigi
commoti cuncta vastarent. 1ui cum ad terminum propinquassent ac domus cremare coepissent, miserunt ad eos
#ectavi legatos, dicentes: #etemus, ut usque in placito, quod inter se Gunthchramnus et Childeberthus regis
habent, susteneatis. 1uod si convenit, ut pagos hos re' Gunthchramnus accipiat, non resistemus" sin aliud,
dominum nostrum recognuscimus, cui servire plenius debeamus. 0d haec illi responderunt: (ihil nobis de hac
causa pertinet, nisi tantum iussa principis adimplere. (am si nolueritis, cuncta ut coepimus devastamus.
Cumque in hoc res ageretur, ut universa incendio, praedae adque captivitati traderentur, eiectis de civitate
hominibus Childeberthi, sacramenta Gunthchramno rege dederunt, non longo tempore ea custodientes.
.5. De legatis Childeberthi regis ad Gunthramno missis.
!gitur, adveniente placito, directi sunt ad Childebertho rege )gidius episcopus, Gunthchramnus :oso, %ig&valdus
et alii multi ad Gunthchramno regem" ingressique ad eum, ait episcopus: Gratias agimus Deo omnipotenti, o
piissime re', quod te post multos labores regionibus tuis regnoque restituit. Cui re' ait: !lli enim dignae sunt
gratiae referendae, qui est re' regum et dominus dominorum, qui haec sua miseratione operare dignatus est. (am
non tibi, cuius consilio doloso ac periurus regionis meae anno superiore incensae sunt, qui numquam fidem
integram cum ullo homine habuisti, cuius dolositas ubique dispergitur, qui non sacerdotem, sed inimicum regni
nostri te esse declaras. 0d haec verba episcopus iracundia commotus siluit. =nus autem e' legatis di'it:
%upplecat nepus tuus Childeberthus, ut civitates, quas pater eius tenuit, reddi iubeas. 0d haec ille respondit:
!am di'i vobis prius, quia pactiones nostrae mihi haec conferunt, ideoque eas reddere nolo. 0lius quoque
legatorum ait: 3ogat nepus tuus, ut +redegundem maleficam, per quam multi reges interfecti sunt, reddi iubeas
ad ulciscendam mortem patris, patrui vel consubrinorum suorum. 0t ille: Tradi ei, inquid, in potestate non
poterit, quia filium regem habet. %ed et ea quae contra illam adseretes, vera esse non credo. #ost hos
Gunthchramnus :oso, quasi aliquid suggesturus, ad regem accedit. )t quia sonuerat, Gundovaldum manifeste
regem levatum, antecipans re' verba eius, ait: ; inimici regionis regnique nostri, qui propterea ante hos annos
;rientem adgressus es, ut :allomerem quendam C sic enim vocabat re' Gundovaldum C super regnum nostrum
adduceris, semper perfide et numquam custodiens quae promittisE Cui ille: Tu, inquid, dominus et re' regali
in solio resedis, et nullus tibi ad ea quae loqueris ausus est respondere. !nsontem enim me de hac causa profiteor.
0t si aliquis est similis mihi, qui hoc crimen inpingat occulte, veniat nunc palam et loquatur. Tunc, o re'
piissime, ponens hoc in Dei iudicium, ut ille discernat, cum nos in unius campi planitiae viderit demicare . 0d
haec, cunctis silentibus, addedit re': ;mnibus autem haec causa animus accendere debet, ut repellatur a finibus
nostris advena, cuius pater molinas gobernavit, et ut vere dicam, pater eius pectinibus insedit lanasque
conposuit. )t quamquam possit fieri, ut unus homo utriusque artificii magisterio subderetur, ad increpationem
tamen regis quidam e' ipsis respondit: )rgo duos, ut adseris, patres hic homo habuit, lanarium simul
molinariumque. 0bsit a te, o re', ut tam inculte loquaris. (on enim auditum est, unum hominem praeter
spiritalem causam duos habere posse pariter genitores. Dehinc, cum multi solverentur in risu, respondit alius
legatorum, dicens: Vale dicimus tibi, o re'. (am quia reddere noluisti civitatis nepotis tui, scimus, salvam esse
securem, quae fratrum tuorum capitibus est defi'a. Celerius tuum libravit defi'a cerebrum. )t sic cum
scandalum discesserunt. Tunc re' his verbis succensus, iussit super capita euntium proici aequorum stercora,
putrefactas astulas, paleas ac faenum putridine dissolutum ipsumque foetidum urbis lutum. 1uibus de rebus
maculati graviter, non sine inmensa iniuria adque contumilia abierunt.
.7. De malitia +redegunde.
3esedente vero +redegunde regina in aeclesia #arisiaca, $eonardus e' domestico, qui tunc ab urbe Tholosa ad
venerat, ingressus ad eam, causas contumiliae iniuriasque filiae eius narrare coepit, dicens, quia: !u'ta imperium
tuum accessi cum regina 3igunthe ac vidi humilitatem eius, vel qualiter e'poliata est a thesauris et omnibus
rebus" ego vero per fugam dilapsus, veni nuntiare dominae meae quae gesta sunt. *aec illa audiens furore
commota, iussit eum in ipsa aeclesia spoliare, nudatumque vestimentis ac balteo, quod e' munere Chilperici
regis habebat, discedere a sua iubet praesentia. Cocos quoque sive pistores, vel quoscumque de hoc itenere
regressus esse cognovit, caesos spoliatosque ac demanicatos reliquid. (ectarium autem, :audeg&sili episcopi
fratrem, nefandis accusationibus cum rege temptavit obruere, adserens, eum de thesauro regis mortui multa
>4
portasse. %ed et de prumptuariis tam tergora quam vina multa eum abstulisse dicebat, petens, ut vinctus
carceralibus tenebris truderetur. %ed patientia regis fratrisque au'ilium fieri non permisit. ,ulta quidem ibi vana
e'ercens, non metuebat Deum, in cuius aeclesiam petebat au'ilium. *abebat tunc temporis secum 0udonem
iudicem, qui ei tempore regis in multis consenserat malis. !pse enim cum ,ummolo praefecto multos de +rancis,
qui tempore Childeberthi regis seniores ingenui fuerant, publico tributo subegit. 1ui post mortem regis ab ipsis
spoliatus ac denudatus est, ut nihil ei, praeter quod super se auferre potuit, remaneret. Domus enim eius incendio
subdederunt" abstulissent utique et ipsam vitam, nisi cum regina aeclesiam e'petisset.
.9. De regressu #raete'tati episcopi.
#raete'tatum vero episcopum egre suscoepit, quem cives 3hodomaginsis post e'cessum regis de e'ilio
e'petentes, cum grande laude civitati suae restituerunt. #ost reditum vero suum ad urbem #arisiacam advenit ac
se Gunthchramno regi repraesentavit, e'orans, ut causam suam diligenter inquireret. 0dserebat enim regina, eum
non debere recepi, qui fuisset per iudicium quadraginta quinque episcoporum a sacerdotali officio segregatus.
Cumque re' pro hac causa s&nodum e'citare vellit, 3agnemodus huius urbis episcopus pro omnibus responsum
reddidit, dicens: %citote ei paenitentiam indictam a sacerdotibus, non tamen eum prursus ab episcopatum
remotum . )t sic a rege susceptus adque convivio eius adscitus, ad urbem suam regressus est.
.<. De #romoto episcopo.
#romotus vero, qui in Dunense castro ordinante %ig&bertho rege episcopus fuerat institutus et post mortem regis
amotus fuerat, eo quod castrum illud esset diocisis Carnotena, C contra quem ita iudicium latum fuerat, ut
praesbiterii tantum officium fungeretur C accessit ad regem, depraecans, ut ordinationem episcopatus in antedicto
castro reciperet. %ed, obsistente #appolo Carnotenae urbis episcopo ac dicente, quia: Diocisis mea est,
ostendente praesertim iudicium episcoporum, nihil aliud potuit obtenere cum rege, nisi ea quae sub ipsius castri
termino propria habebat reciperit, in qua cum genetrice adhuc superstite moraretur.
./. De eo quod rege dictum est.
De eo quod rege dictum est, ut se cautum redderet, ne interficeretur.
Commorante vero rege apud urbem #arisiacam, venit quidam pauper, dicens: 0udi, re', verba oris mei. (overis
enim, quia +araulfus, cobicularius quondam fratris tui, quaerit te interficere. 0udivi enim consilium eius, ut,
eunte te matutina oratione ad aeclesiam, aut cultro adpeteret aut hasta transfoderet. ;bstupefactus autem re',
misit vocare eum. 1uo negante, de his re' metuens, armis se valde munivit, nec paenitus ad loca sancta vel alibi
nisi vallatus armatis adque custodibus procedebat. +araulfus autem non post multum tempus mortuus est.
.>. 1uod regina in villa abire iussa est.
Cum autem magnus clamor fierit adversus eos qui potentes cum rege fuerant Chilperico, scilicet quod
abstulissent vel villas vel res reliquas de rebus alienis, omnia, quae iniuste ablata fuerant, re' reddi praecepit,
sicut iam superius indecatum est. +redegundem quoque reginam ad villam 3odoialensim, quae in
3hodomagensie termino sita est, abire praecepit. %ecutique sunt eam omnes meliores natu regni Chilperici regis.
!bique relinquentes eam cum ,elanio episcopo, qui de 3hodomago submotus fuerat, ad filium eius se
transtulerunt, promittentes, quod ab his studiosissime nutriretur.
46. 1uod idem emisit qui :runechildem lederet.
#ostquam autem +redegundis regina ad supradictam villam abiit, cum esset valde maesta, quod ei potestas e'
parte fuisset ablata, meliorem a se e'istimans :runichildem, misit occulte clericum sibi familiarem, qui eam
circumventam dolis interemere possit, videlicet ut, cum se subtiliter in eius subderet famulatum, ab ea credi
possit, et sic clam percoliretur. Veniens igitur clericus, cum diversis ingeniis se eidem commendavit, dicens: 0
facie +redegundis reginae fugio, deposcens au'ilium tuum. Coepit se etiam omnibus reddere humilem, carum,
oboedientem ac reginae privatum. %ed non longo tempore interposito, intelle'erunt eum dolosae transmissum"
vinctusque ac caesus, cum rem patifecisset occultam, redire permissus est ad patronam. 3eseransque quae acta
fuerant, effatus, quod iussa patrari non potuissit, manuum ac pedum abscisione multatur.
4.. De fuga et custodia )berulfi.
*is ita gestis, cum re' Gunthchramnus Cabillonno regressus mortem fratris conaretur inquirere et regina crimen
super )berulfum cobicularium inposuissit C rogatus enim fuerat ab ea, ut post mortem regis cum ipsa resederet,
sed optenere non potuit C haec ergo inimicitia pullulante, adseruit regina ab eodem principem interfectum,
ipsumque multa de thesauris abstulisse et sic in Toronicum abscessisse, ideoque, si re' mortem fratris
desideraret ulciscere, noverit huius causae hunc esse signiferum. Tunc re' iuravit omnibus optimatibus, quod
non modo ipsum , verum etiam progeniem eius in nonam generationem deleret, ut per horum necem consuetudo
auferretur iniqua, ne reges amplius interficerentur. 1uod cum )berulfus conperissit, basilicam sancti ,artini,
cuius res saepe pervaserat, e'petivit. Tunc data occansione, ut custodiretur, 0urilianensis adque :lesensis
vicissim ad has e'cubias veniebant, impletisque quindecim diebus, cum praeda multa revertebantur, adducentis
iumenta, pecora vel quodcumque derepere potuissent. !lle vero, qui beati ,artini iumenta abdu'erant, commota
altercatione, se invicem lanceis transfi'erunt. Duo, qui mulas diripiebant, ad domum vicini cuiusdam accedentes,
potum rogare coeperunt. Cumque ille se habere negarit, elevatis lanceis ut eum transfoderent, hic e'tracto gladio
utrumque perfodit, cecideruntque ambo et mortui sunt" iumenta tamen sancti ,artini reddita sunt. Tantaque ibi
tunc mala per hos 0urilianensis gesta sunt, ut nequeant e'plicari.
>-
44. De malitia eius.
Dum haec autem agerentur, res ipsius )berulfi diversis conceduntur. 0urum argentumque vel alias meliores
species, quas secum retenebat, in medio e'posuit" quod vero conmendatum habuit, publicatum est. Greges etiam
aequorum, porcorum iumentorumque diripiuntur. Domus vero inframuranea, quam de dominatione aeclesiae
abstulerat, referta annonis, vino adque tergoribus rebusque aliis multis, adplene spoliata est, nec ibi aliud quam
parietes vacui remanserunt. )' hoc nos ma'ime suspectus habebat, qui in causis eius fideliter currebamus,
promittens plerumque, quod, si umquam ad regis gratiam perveniret, in nobis haec quae perferebat ulcisceretur.
Deus enim novit, cui arcana pectoris revelantur, quia de puro corde, in quantum potuemus, solatium
ministravimus. )t quamquam multas nobis insidias prius de rebus sancti ,artini fecissit, e'tabat tamen causa, ut
eadem obliviscerem, eo quod filium eius de sancto lavacro suscipissem. %ed credo, infilici ea res ma'imum fuit
inpedimentum, quod nullam reverentiam sancto praestabat antestiti. (am saepe cedes infra ipsum atrium, quod
ad pedes beati erat, e'egit, e'ercens assiduae aebrietatis ac vanitatis. #resbiterum quoque unum, pro eo quod ei
vinum dare differret, cum iam crapulatus aspiceretur, elisum super scamnum pugnis ac diversis ictibus
verberavit, ut paene animam reddere videretur" et fecissit forsitan, si ei medicorum ventusae non subvenissent.
*abebat enim pro timore regis in ipsum salutaturium beatae basilicae mansionem. Cum autem presbiter, qui
clavis ostei retenebat, clausis reliquis, recessissit, per illum salutaturii osteum introeuntes puellae cum reliquis
pueris eius, suspiciebant picturas parietum rimabantque ornamenta beati sepulchri" quod valde facinorosum
relegiosis erat. 1uod cum presb&ter cognovissit, defi'is clavis super ostium, intrinsecus serras aptavit. *aec ille
cum post caenam vinu maditus advertissit et nos in basilicam in initium noctis orationis gratia psallerimus,
furibundus ingreditur meque convitiis ac maledictionibus urguere coepit, illud inter iurgia e'probrans, quod ego
eum vellim a sancti antestitis fimbriis separare. %ed ego stupens, quae virum coepissit insania, blandis
sermonibus mulcire conatus sum. %ed cum eius furias verbis lenibus superare non possim, silere decrevi. !lle
vero me tacitum intendens, ad presbiterum convertitur evometque in eum multa convicia. (am et illum verbis
procacibus et me diversis obpropriis inpugnabat. (os vero cum vidissimus eum, ut ita dicam, agi a daemone,
egressi a basilica sancta, scandalum vigiliasque finivimus, illud ma'ime indignum ferentes, quod ad hoc iurgium
absque reverentia sancti ante ipsum sepulchrum antestitis e'citaverat. *is diebus vidi somnium, quod ipsi in
sancta basilica retuli, dicens: #utabam me quasi in hac basilica sacrosancta missarum solemnia caelebrare.
Cumque iam altarium cum oblationibus palleo s&rico coopertum essit, subito ingredientem Gunthchramnum
regem conspicio, qui voce magna clamabat: G)'trahite inimicum generationis nostrae, evellite homicidam a
sacro Dei altarioH. 0t ego, cum haec audirem, ad te conversus di'i: G0dpraehende palleum altaris, infeli', quo
sacra munera conteguntur, ne hinc abiciarisH. Cumque adpraehenderis, la'a eum manu et non viriliter detenebas.
)go vero, e'pansis manibus, contra pectus regis meum pectus aptabam, dicens: G(oli eiecere hunc hominem de
basilica sancta, ne vitae periculum patiaris, ne te sanctus antestis sua virtute confodeat. (oli te proprio iaculo
interemere, quia, hoc si feceris, praesentem vitam aeternamque carebisH. %ed cum re' mihi resisteret, tu la'abas
palleum et post me veniebas. )go vero valde tibi molestus eram. Cumque reverteris ad altarium, adpraehendebas
palleum, sed rursum relinquebas. Dum hunc tu tepide reteneris et ego rege viriliter resisterem, evigilavi pavore
conterritus, ignarus quid somnium indecaret. !gitur cum ei ista narrassem, ait: Verum est somnium, quod
vidisti, quod valde cogitatione meae concordat. Cui ego: )t quid providit cogitatio tuaD )t ille: Deliberatum,
inquid, habui , ut, si me re' ab hoc loco iuberit e'trahi, ab una manu pallas altaris tenerem, ab alia vero,
evaginato gladio, te prius interfectum, quantuscumque deinceps clericos repperissem, in morte prosternerem.
(ec mihi post haec erat iniuria leto subcumbere , si de huius sancti clericis acciperem ultionem. *aec ego
audiens et stupens, admirabam quod erat, quia per os eius diabulus loquebatur. (umquam enim in Deum ullum
timorem habuit. (am dum essit in libertatem, equi eius ac pecora per segites pauperum vineisque dimittebantur.
1uod si e'pellebantur ab his, quorum evertebant labores, statim a suis percolibantur. (am in hac angustia qua
erat saepe commemorabat, quod res beati antestitis abstulissit iniuste. Denique anno superiore, commotum
quendam levem e civibus, aeclesiae actores fecit interpellari. Tunc, postposita iustitia, res, quas olim aeclesia
possedebat, sub specie emptionis abstra'it, datam ipsi homini partem auream baltei sui. %ed et alia multa
perversae egit usque ad finem vitae suae, quem in posterum e'planamus.
4-. De !udaeo interfecto cum suis.
#raesenti quoque anno 0rmentarius !udaeus cum uno sectae suae satillite et duobus christianis ad e'egendas
cautionis, quas ei propter tributa puplica !niuriosus e' vecario, e' comite vero )onomius deposuerant, Toronus
advenit. !nterpellatisque viris, promissionem accepit de reddendo pecuniae fenore cum usuris, dicentibus sibi
praeterea ipsis: %i ad domum nostram veneris, et quae debentur e'solvimus et aliis te muneribus, sicut dignum
est, honoramus. )o quoque eunte, ab !niurioso suscipetur et convivio conlocatur" e'pletoque epulo,
adpropinquante nocte, commoti ab eodem loco ad alium transeunt. Tunc, ut ferunt, !udaei cum duobus
christianis ab !niuriosi hominibus interfecti, in puteum, qui propinquus erat domui eius, proiecti sunt. 0uditis his
parentes eorum quae gesta fuerant, Toronus advenerunt" datoque quibusdam hominibus inditio, puteum
repperiunt virosque e'trahunt, multum negante !niurioso, quod in hac causa non fuerit inquinatus. #ost haec in
iuditio venit" sed cum fortiter, ut di'imus, denegaret et hii non haberent, qualiter eum convincere possint,
iudicatum est, ut se insontem redderet sacramento. %ed nec hoc his adquiescentibus, placitum in regis
>5
Childeberthi praesentiam posuerunt. Verumtamen neque pecunia neque cautionis !udaei defuncti repertae sunt.
$oquebantur tunc multi hominum, ,edardum tribunum in hoc scelere mi'tum fuisse, eo quod et ipse a !udaeo
pecuniam mutuassit. !niuriosus tamen ad placitum in conspectu regis Childeberthi advenit et per triduum usque
occasum solis observavit. %ed cum hii non venissent neque de causa ab ullo interpellatus fuisset, ad propria
rediit.
45. De praeda urbis #ectavae.
0nno igitur decimo Childeberthi regis re' Gunthchramnus, commotis gentibus regni sui, magnum iunc'it
e'ercitum. %ed pars maior cum 0urilianensibus adque :iturigis #ectavum petiit. )'cesserant enim de fide, quam
regi promiserant. ,iseruntque prius legationem, ut scirent, utrum susceperentur ab his an non. %ed episcopus
loci ,aroveus dure suscepit hos nuntios. 0t illi infra terminum ingressi, praedas, incendia adque homicidia
faciebant. *ii vero qui cum praeda revertebantur, per Toronicum transeuntes, similiter illis qui iam sacramenta
dederant faciebant, ita ut ipsae quoque aeclesiae incenderentur et quaecumque invenire potuissent diriperentur.
1uod saepius actum est, dum illi ad regem egre converterentur. %ed cum e'ercitus propius ad urbem accederet et
iam pars ma'ima regionis devastata cerneretur, tunc miserunt nuntios, fideles se rege Gunthchramno fatentes. 0t
illi infra murus urbis recepti, super episcopum inruerunt, dicentes, eum infidelem esse. !lle vero cum se ab his
cerneret coartatum, effracto unum de sacris ministeriis calicem aureum et in numisma redactum, se populumque
redemit.
47. De spolia ,arileifi.
,arileifum vero, qui primus medicorum in domo Chilperici regis habitus fuerat, ardentissime vallant" et qui iam
a Gararico duce valde spoliatus fuerat, ab his iterum denudatur, ita ut nulla ei substantia remaneret. )quos
quoque eius, aurum argentumque sive species, quas meliores habebat, pariter auferentes, ipsum ditioni
aeclesiasticae subdiderunt. %ervitium enim patris eius tale fuerat, ut molinas aeclesiasticas studeret, fratresque ac
consubrini vel reliqui parentes colinis dominicis adque pistrino subiecti erant.
49. 1uod Gundovaldus civitates circuit.
Gundovaldus vero #ectavum accedere voluit, sed timuit. 0udierat enim, iam contra se e'ercitum commoveri. !n
civitatibus enim, quae %ig&berthi regis fuerant, e' nomine regis Childeberthi sacramenta suscipiebat" in reliquis
vero, quae aut Gunthchramni aut Chilperici fuerant, nomine suo, quod fidem servarent, iurabant. #ost haec
)colisinam accessit, susceptaque sacramenta muneratisque prioribus, #etrocoricum adgreditur. Graviter
episcopum tunc iniuriatum reliquid, pro eo quod susceptus ab eodem honorifice non fuisset.
4<. De iniuria ,agnulfi episcopi.
)'inde Tholosam digressus, emisit nuntius ad ,agnulfum episcopum civitatis, ut ab eo susciperetur. %ed, ille,
non inmemor prioris iniuriae, quam per %igulfum quondam, qui se in regno elevare voluit, pertulerat, dicit
civibus suis: %cimus enim, regis esse Gunthchramnum ac nepotem eius" hunc autem nescimus unde sit. )stote
ergo parati, et si voluerit Desiderius du' hanc calamitatem inducere super nos, simili ut %igulfus sorte depereat"
sitque omnibus e'emplum, ne quis e'traneorum +rancorum regnum audeat violare. *is ita resistentibus et
bellum parantibus, adveniente Gundovaldo cum magno e'ercitu" cum vidissent, quod sustenere non possint,
susceperunt eum. #ost haec cum ad convivium in domo aeclesiae episcopus una cum Gundovaldo resederet, ait:
+ilium te Chlothacharii regis adseris, sed utrum sit verum an non, ignoramus. Vel si possis vindecare coepta,
incredibile habetur apud animos nostros. 0t ille ait: )go regis Chlothacharii sum filius et partem regni de
praesenti sum percepturus" et usque #arisius velociter accedam et ibi sedem regni statuam. Cui episcopus ait:
Verumne est ergo, quod nullus de stirpe regum +rancorum remansit, si tu haec quae dicis impleberisD !nter has
altercationes cum haec ,ummolus e'audisset, elevata manu alapis cecidit episcopum, dicens: (on pudet, ut
tam degener et stultus ita magno regi respondeatD Verum ubi et Desiderius de consilio episcopi conperit quae
fuerant dicta, ira commotus, manus in eum iniecit" caesumque communiter hastis, pugnis et calcibus ac fune
revinctum e'ilio damnaverunt, resque eius tam proprias quam aeclesiae integre auferentes. Faddo autem, qui
erat maior domus reginae 3igunthis, se eisdem copolavit. 3eliqui vero qui cum eo abierant per fugam dilapsi
sunt.
4/. 1uod e'ercitus inante accessit.
#ost haec e'ercitus ab urbe #ectava remotus inantea post Gundovaldum proficiscitur. %ecutique sunt eum de
Toronicis multi lucri causa" sed #ectavis super se inruentibus, nonnulli interempti, plurimi vero spoliati
redierunt. *i autem qui de his ad e'ercitum prius iunc'erant pariter abierunt. !taque e'ercitus ad Dorononiam
fluvium accedens, praestolare coepit, quid de Gundovaldo cognusceret. Cui iam, ut supra dictum est, adhaeserant
du' Desiderius et :ladastis cum Faddone maiore domus 3igunthis reginae. )rant enim primi cum eo %agittarius
episcopus et ,ummolus. %agittarius enim iam repromissione de episcopatu Tholosano acciperat.
4>. De interitu )berulfi.
Dum autem haec agerentur, misit re' Gunthchramnus Claudium quendam, dicens: %i abiens, inquid, et
eiectum de basilica )berulfum aut gladio interemeris aut catenis vinc'eris, magnis te muneribus locupletabo"
verumtamen, ne sanctae basilicae iniuriam inferas, omnino commoneo. !lle vero, ut erat vanitate adque avaritiae
deditus, velociter #arisius advolavit. ='or enim ei e' ,eldensim terreturio erat. Volvere animo coepit, utrum
+redegundem reginam videret, dicens: %i eam videro, elicere ab ea aliquid muneris possum. %cio enim, eam
>7
esse homini ad quem directus sum inimicam. Tunc accedens ad eam, de praesenti munera magna capiens,
promissionis multas elicuit, ut aut e'tractum a basilica )berulfum occideret aut circumventum dolis catenis
vinceret aut certe in ipso eum atrio trucedaret. 3egressus autem ad Dunensem castrum, comitem commovit, ut ei
trecentos viros quasi ad costodiendas Toronicae urbis portas adiungeret, scilicet ut, cum venisset, per eorum
solatium )berulfum possit obpremere. Cumque comes loci viros istos commoneret, Claudius Toronus
peraccessit. )t cum iter ageret, ut consuetudo est barbarorum, auspicia intendere coepit ac dicere sibi esse
contraria, simulque interrogare multis, si virtus beati ,artini de praesenti manifestaretur in perfidis, aut certe, si
aliquis iniuriam in eum sperantibus intulisset, si protenus ultio sequeretur. !gitur postpositis, ut di'emus, viris,
qui ad solatium eius venire debuerant, ipse ad basilicam sanctam accessit. %tatimque infelici )berulfo
coniunctus, sacramenta dare coepit ac iurare per omnia sacrosancta vel virtutem praesentis antestitis, nullum in
causis eius fore fideliorem, qui ita cum rege causas eius possit e'serere. *oc enim apud se consilium habuerat
miserrimus: (isi eum perierando decipero, non vincam. Verum ubi videt )berulfus, quod ei talia cum
sacramento in ipsam basilicam ac per porticos vel singula loca atrii veneranda promitterit, crededit miser homini
perieranti. Die autem altero, cum nos in villam quasi milia triginta ab urbe commoraremur, ad convivium
basilicae sanctae cum eodem vel reliquis civibus est adscitus, ibique eum Claudius gladio ferire voluit, si pueri
eius longius adstetissent. Verumtamen numquam haec )berulfus, ut erat vanus, advertit. #ostquam autem
convivium est finitum, ipse simul ac Claudius per atrium domus basilicae deambulare coeperunt, sibi invicem
fidem ac caritatem sacramentis intercurrentibus promittentes. *is ita loquentibus, ait Claudius )berulfo:
Delectat animo ad metatum tuum haurire potum, si vina odoramentis essent inmi'ta aut certe potentioris vini
libationem strenuetas tua requireret. *aec eo dicente, gavisus )berulfus, respondit habere se, dicens: )t omnia
quae volueris ad metatum meum repperies, tantum ut dignetur dominus meus tugurium ingredi mansionis meae.
,isitque pueros unum post alium ad requirenda potentiora vina, $aticina videlicet adque Ga?itina. Cumque
illum a pueris relictum solum Claudius conspe'isset, elevata contra basilica manu, ait: ,artine beatissime, fac
me u'orem cum parentibus cito videre. !nfeli' enim in discrimine positus, et hunc interficere in atrio cogitabat
et virtutem sancti antestitis metuebat. Tunc unus e pueris Claudii, qui erat rubustior, adpraehensum )berulfum a
tergo validioribus lacertis adstringit resupinatumque pectus eius ad iugulandum parat. 0t Claudius, e'tractu a
balteo gladio, ad eum diriget. %ed et ille prolatum a cingulo ferrum se ad percutiendum, dum teneretur, adaptat.
Cumque Claudius, elevata de'tera, cultrum eius pectori iniecisset et ille non signiter sub ascella illius pugionem
defi'isset, retractumque ad se, libratu ictu pollicem Claudii intercidit. )' hoc convenientes pueri eius cum
gladiis, )berulfum diversis ictibus sauciant. 1uorum de manu dilapsus, dum fugire iam e'animes nitiretur,
e'tracto gladio, caput eius gravissime verberant, effusoque cerebro cecidit et mortuus est" nec promeruit ab eo
salvari, quem fideliter numquam intelle'it e'poscere. !gitur Claudius timore perterritus, cellolam abbatis
e'petiit, ab eo tutari se cupiens, in cuius patronum reverentiam habere non sapuit. !llo quoque resedente, ait:
#erpetratum est scelus inmensum, et nisi tu subveneris, periemus. *aec eo loquente, inruerunt pueri )berulfi
cum gladiis ac lanceis, obseratumque repperientes ostium, effractis cellolae vitreis, hastas per parietes fenestras
inieciunt Claudiumque iam simevivum ictu transfigunt. %atellites autem eius post ostia et sub lectis abduntur.
0bba adpraehensus a duobus clericis, inter gladiorum acies vi' vivus eripetur" reseratisque ostiis, turba
gladiatorum ingreditur. (onnulli etiam matricolariorum et reliquorum pauperum pro scelere commisso tectum
cellolae conantur evertere. %ed et inergumini ac diversi egeni cum petris et fustibus ad ulciscendam basilicae
violentiam proficiscuntur, indigne ferentes, quur talia, quae numquam facta fuerant, essent ibidem perpetrata.
1uid pluraD )'trahuntur fugaces e' abditis et crudeliter trucidantur" pavimentum cellolae tabo maculatur.
#ostquam vero interempti sunt, e'trahuntur foris et nudi super humum frigidam relinquuntur. #ercussores vero
nocte sequenti, adpraehensis spoliis, fuga dilabuntur. 0dfuit autem Dei ultio de praesenti super eos, qui beatum
atrium humano sanguine polluerunt. %ed nec eius facenus parvum esse censetur, quem talia beatus antestis
perferre permisit. ,agnam e' hoc re' iracundiam habuit" sed, cognita ratione, quievit. 3es tamen ipsius infelicis
tam mobelis quam inmobelis, quod a prioribus relictum fuerat, suis fidelibus condonavit. 1ui u'orem eius valde
spoliatam in sanctam basilicam reliquerunt. Corpus vero Claudii vel reliquorum parentes pro'imi auferentes in
suam regionem, sepelierunt.
-6. De legatis Gundovaldi.
!gitur Gundovaldus duos ad amicos suos legatus derigit, clericus utique. )' quibus unus abba Caturcinae urbis
litteras quas acciperat, cavatam cudicis tabulam, sub cera recondidit. %ed adpraehensus ab hominibus regis
Gunthchramni, repertis litteris, in regis praesentia est deductus" qui caesus gravissime, in custodia est retrusus.
-.. De reliquiis sancti %ergi marthiris.
)rat tunc temporis Gundovaldus in urbe :urdegalensi a :erthramno episcopo valde dilectus. !nquirens autem,
quae ei causae solatium praebere possint, narravit quidam, quod aliquis in partibus ;rientis re', ablato sancti
%ergi mart&ris pollice, in de'tro brachio corporis sui seruisset. Cumque ei necessitas ad depellendum inimicos
obvenisset, in hoc confisus au'ilio, ubi de'tri lacerti ere'isset ulnam, protinus multitudo hostium, quasi mart&ris
obpraessi virtute, labibatur in fugam. *aec audiens Gundovaldus, inquirere diligentius coepit, quisnam esset in
eo loco, qui reliquias sancti %ergii mart&ris meruisset accipere. !nterea proditur ab episcopo :erthramno )ufron
neguciator per inimicitiam, quia invitum aliquando eum totunderat, inhians facultatem eius. 1uod ille dispiciens,
>9
ad aliam urbem transiens, caesariae crescente, regreditur. 0it ergo episcopus: )st hic quidam %&rus )ufron
nomine, qui de domo sua ecclesiam faciens, huius sancti reliquias collocavit et plurima e' his signa, virtute
mart&ris opitulante, conspe'it. (am cum tempore quodam :urdegalensis civitas ma'imo flagraretur incendio,
haec domus circumdata flammis nullatenus est adusta. !sta eo dicente, statim ,ummolus cursu rapido cum
episcopo :erthramno ad domum %&ri accedit, vallatumque hominem, pignera sibi sancta praecepit ostendi.
(egat ille. Tamen cogitans, quod pro malitia aliqua ei haec pararetur insidia, ait: (oli fategare senem nec sancto
inferre iniuriam" sed, acceptis a me centum aureis, abscide. !llo quoque insistenti, ut sanctas viderit reliquias,
ducentus aureos obtulit" et nec sic obtenuit eum recedere, nisi ipsa pignera viderentur. Tunc ,ummolus elevari
ad parietem scalam iubet C erant enim in sublime parietes contra altarium in capsola reconditae C diaconum suum
scandere praecepit. 1ui per gradus scandens scalae, adpraehendens capsam, ita tremore concussus est, ut nec
vivens putaretur ad terram reverti. 0dtamen accepta, ut di'imus, capsula, quae de parieti pendebat, detulit. 1uam
perscrutatam, ,ummolus os de sancti digito repperit, quod cultro ferire non metuit. #osito enim desuper cultro,
et sic de alio percutiebat. Cumque post multos ictos vi' frangi potuissit, divisum in tribus partibus ossiculum
diversas in partes dilabitur. Credo, non erat acceptum mart&ri, ut haec ille contigerit. Tunc flente vehimentius
)ufronio, prosternuntur omnes in orationem, depraecantes, ut Deus dignaretur ostendere, quae ab oculis fuerant
humanis ablata. #ost orationem autem repertae sunt particulae, e' quibus una ,ummolus adsumpta abscessit,
sed non, ut credo, cum gratia mart&ris, sicut in sequenti declaratum est. Dum autem in hac urbe morarentur,
+austianum presbiterum 0quinsi urbi episcopum ordinare praecipiunt. (uper enim in 0quinsi urbe episcopus
obierat, et (icetius comes loci illius, germanus 3ustici Vici !uliensis episcopi, praeceptionem ab Chilperico
elicuerat, ut tonsoratus civitati illi sacerdus daretur. %ed Gundovaldus distruere nitens eius decreta, convocatis
episcopis, iussit eum benedici. :erthramnus autem episcopus, qui erat metropolis, cavens futura, #alladium
%antonicum iniungit, qui eum benedicerit. (am et oculi ei eo tempore a lippitudine gravabantur. +uit autem ad
hanc ordinationem et ;restis Vasatinsis episcopus" sed negavit hoc coram rege.
-4. De aliis Gundovaldi legatis.
#ost haec misit iterum Gundovaldus duos legatos ad regem cum virgis consecratis iu'ta ritum +rancorum, ut
scilicet non contingerentur ab ullo, sed e'posita legatione cum responsu reverterentur. %ed hi incauti, priusquam
regis praesentiam cernerent, multis quae petebant e'planaverunt. )'templo sermo cucurrit ad regem" itaque
vincti catenis in regis praesentiam deducuntur. Tunc illi quid quaererent, ad quem directi vel a quo fuerint missi,
negare non ausi, aiunt: Gundovaldus, qui, nuper ab ;riente veniens, dicit se filium esse patris vestri regis
Chlothacharii, misit nos, ut debitam portionem regni sui recipiat. %in autem a vobis non redditur, noveritis, eum
in his partibus cum e'ercitu esse venturum. ;mnes enim viri fortissimi regionis illius, quae ultra Dorononiam
sita ad Gallias pertinet, ei coniuncti sunt. )t ita infit: G!udicavit tunc Deus, cum in unius campi planitiae
iunc'erimus, utrum sim Chlothacharii filius an nonH. Tunc re' furore succensus iussit eos ad trocleas e'tendi et
fortissime caedi, ut, si vera essent quae dicerint, evidentius adprobarent, et si aliquid doli adhuc intra pectorum
archana retinerent, vis tormentorum e'torquerit invitus. Deinde increscentibus suppliciis, aiunt neptem illius, id
est regis Chilperici filiam, cum ,agnulfo Tholosanorum episcopo e'ilio depotatam" thesauros omnes ab ipso
Gundovaldo sublatus, ipsum quoque regem ab omnibus maioribus natu Childeberthi regis e'petitum esse, sed
praesertim, cum Gunthchramnus :oso ante hos annos Constantinopolim abissit, ipsum in Galliis invitassit.
--. 1uod Childeberthus ad Gunthchramnum patruum suum venit.
1uibus caesis et in carcere trusis, re' arcessire nepotem suum Childeberthum iubet , ut scilicet coniuncti pariter
homines istos audire deberent. Denique cum simul coniuncti viros interrogarent, iteraverunt ea, regis simul
adstantibus, quae prius solus re' Gunthchramnus audivit. 0dserebant etiam constanter, hanc causam, sicut iam
supra di'imus, omnibus senioribus in regno Childeberthi regis esse cognitam. )t ob hoc nonnulli tunc de
prioribus regis Childeberthi in hoc placito abire timuerunt, qui in hac causa putabantur esse particepis. #ost haec
re' Gunthchramnus, data in manu regis Childeberthi hasta, ait: *oc est indicium, quod tibi omne regnum meum
tradedi. )' hoc nunc vade et omnes civitates meas tamquam tuas proprias sub tui iuris dominatione subice. (ihil
enim, facientibus peccatis, de stirpe mea remansit nisi tu tantum, qui mei fratris es filius. Tu enim heres in omni
regno meo succede, ceteris e'heredibus factis. Tunc relictis omnibus, adsumpto seursum puero, clam locutus
est, prius obtestans diligentissime, ne secreta conlocutio ulli hominum panderetur. Tunc indicavit ei, quos in
consilio haberet aut spernerit a conloquio, quibus se crederit, quos vitarit, quos honorarit muneribus, quos ab
honore depellerit, interea interdicens, ut )gidium episcopum, qui ei semper inimicus e'teterat, nullo modo aut
crederet aut haberet, quia et ipsi et patri suo saepius periurassit. Deinde, cum ad convivium convenissent,
cohortabatur Gunthchramnus re' omnem e'ercitum, dicens: Videte, o viri, quia filius meus Childeberthus iam
vir magnus effectus est. Videte et cavete, ne eum pro parvolo habeatis. 3elinquite nunc perversitates adque
praesumptiones quas e'ercitis, quia re' est, cui vos nunc deservire debetis. *aec et his similia locutus, per
triduum epulantes adque iocundantes multisque se muneribus locupletantes, cum pace discesserunt. Tunc ei
reddedit re' Gunthchramnus omnia quae pater eius %&ghiberthus habuerat, obtestans, ne ad matrem accederet, ne
forte aliquis daretur aditus, qualiter ad Gundovaldum scriberit aut ab eo scripta susciperit.
-5. 1uod Gundovaldus Convenas abiit.
><
!gitur Gundovaldus, cum audisset sibi e'ercitum propinquare, relictus a Desiderio duci, Garonnam cum
%agittario episcopo, ,ummolo et :ladasti ducibus adque Faddone transivit, Convenas petentes. )st enim urbs
in cacumine montes sita nullique monti contigua. +ons magnus ad radicem montes erumpens, circumdatus torre
tutissima" ad quem per cuniculum discendentes e' urbe, latenter latices hauriunt. *anc enim ingressus urbem in
initium quadraginsimae, locutus est civibus, dicens: (overitis, me cum omnibus, qui in regno Childeberthi
habentur, electum esse regem adque habere mecum non modicum solatium. %ed quoniam frater meus
Gunthchramnus re' inmensum adversus me movit e'ercitum, oportet vos alimenta adque cuncta supellectilem
infra murorum monitione concludere, ut scilicet, dum nobis illa pietas divina augit solatium, non periatis inopia.
*aec illis credentibus, quaecumque habere potuerunt collocantes in urbe, praeparabant se ad resistendum. )o
tempore Gunthchramnus re' misit litteras ad Gundovaldum e' nomine :runichildis reginae, in quibus erat
scriptum, ut, relicto e'ercitu et in loca sua abire iussum, ipse remotior apud :urdegalinsem urbem h&berna
deducerit. %cripserat enim haec dolose, ut de eo plenius, quid agerit, possit agnoscere. !gitur cummorante eo
apud urbem Convenas, locutus est incolis, dicens: )cce iam e'ercitus adpropinquat, egrediemini ad
resistendum. 1uibus egredientibus, hii occupantes portas adque claudentes, e'cluso foris populo cum episcopo
loci, cuncta quae in urbe invenire potuerant suis dicionibus subdiderunt. Tantaque ibi multitudo annonae adque
vini reperta est, ut, si viriliter stetissent, per multorum annorum spatia victus alimenta non egerent.
-7. De basilica sancti Vincenti marthiris 0genninsis vastata.
0udierant enim eo tempore ducis Gunthchramni regis, Gundovaldum ultra Garonnam in litore resedere cum
ingenti hostium multitudine ipsosque thesauros, quos 3igundae tulerat, secum retenere. Tunc, impetum factum,
cum equitibus Garonnam nando transire, nonnullis de e'ercitu in amne dimersis. 3eliqui litus egressi,
requirentes Gundovaldum, invenerunt camellos cum ingenti pondere auri adque argenti sive equites, quos fessus
per vias reliquerat. 0udientes deinceps eos infra muros urbis Convenicae commorari, relictis plaustris ac diversis
inpedimentis cum populo minori, rubustioris viri ipsum, sicut iam Garonnam transierant, insequi distinant.
1uibus properantibus, venerunt ad basilicam sancti Vincenti, quae est infra terminum 0genninsis urbis, ubi ipse
mart&r pro Christi nomine agonem dicitur consummasse, inveneruntque eam refertam a diversis thesauris
incolarum. )rat enim spes incolis non esse a christianis tanti mart&ris basilicam violandam. Cuius ostia summo
studio obserata erant. (ec mora, adpropinquans e'ercitus cum reserare templi regias non valeret, ignem accendit"
consumptisque osteis, omnem substantiam cunctamque suppellectilem, quae in ea invenire potuerunt, cum sacris
ministeriis abstulerunt. %ed multos ibi ultio divina conteruit. (am plerisque manus divinitus urebantur, emittentis
fumum magnum, sicut e' incendio surgi solet. (onnulli arrepti a daemone, per inergiam debachantes mart&rem
declamabant. #lurimi vero semoti a seditione propriis se iaculis sauciabant. 3elicum vero vulgus inante non sine
grande metu progressum est. 1uid pluraD Convenitur ad Convenassic enim di'imus nomen urbis C omnesque
falanga in suburbana urbis campania castra metata est, ibique e'tensis tenturiis resedeba. Vastabatur in circuitu
tota regio" nonnulli autem ab e'ercitu, quos fortior avaritiae aculeus terebrabat, longius evacantes, peremebantur
ab incolis.
-9. De conlocutione Gundovaldi cum e'ercitu.
0scendebant enim multi per collem et cum Gundovaldo saepius loquebantur, inferentes ei convitia ac dicentes:
Tune es pictur ille, qui tempore Chlothacharii regis per oraturia parietis adque camaras cara'abasD Tune es ille,
quem :allomerem nomine saepius Galliarum incolae vocitabantD Tune es ille, qui plerumque a regibus
+rancorum propter has praesumptiones quas proferis tunsoratus et e'ilio datus esD Vel quis te, infelicissime
hominum, in his locis addu'it, edicito. 1uis tibi tantam audaciam praestetit, ut dominorum ac regum nostrorum
finis auderis attingereD Certe, si a quoquam es evocatus, clara voce testare. )n tibi ante oculus mortem e'positam
, en ipsam, quam diu quaesisti, e'ilii foveam, in qua praeceps deiciaris. Dic satellites veritim, vel a quibus
inviteris enuntia. 0t ille, cum haec audiret, propius super portam adstans dicebat: 1uod me Chlothacharius
pater meus e'osum habuerit, habetur incognitum nulli" quod autem ab eo vel deinceps a fratribus sim tonsoratus,
manifestum est omnibus. )t haec me causa (arsiti praefecto !taliae iunc'it" ibique u'orem accipiens, duos filius
generavi. 1ua mortua, adsumptis mecum liberis, Constantinopolim abii. 0b imperatoribus vero susceptus
benignissime, usque hoc tempore vi'i. 0nte hos enim annos, cum Gunthchramnus :oso Constantinopolim
abissit et ego sollicitus causas fratrum meorum diligenter rimarem, cognovi, generationem nostram valde
adtinuatam, nec superesse de stirpe nostra nisi Childeberthum et Gunthchramnum regis, fratrem scilicet et fratris
mei filium. +ilii enim Chilperici regis cum ipso interierant, uno tantum parvolo derelicto. Gunthchramnus frater
meus filius non habebat" Childeberthus nepus noster menime fortis erat. Tunc Gunthchramnus :oso, haec mihi
diligenter e'posita, invitavit me, dicens: GVeni, quia ab omnibus regni regis Childeberthi principibus invitans,
nec quisquam contra te muttire ausus est. %cimus enim omnes, te filium esse Chlothacharii, nec remansit in
Galliis qui regnum illum regere possit, nisi tu adveniasH. 0t ego, datis ei multis muneribus, per duodecim loca
sancta ab eo suscipio sacramenta, ut securus in hoc regnum accederim. Veni enim ,assilia, ibique me episcopus
summa benignetate suscepit" habebat enim scripta seniorum regni nepotis mei. )' hoc enim 0venione accessi
iu'ta placita patricii ,ummoli. Gunthchramnus vero inmemor sacramenti ac promissiones suae, thesauros meos
abstulit et in sua dicione subegit. (unc autem recognuscite, quia ego sum re', sicut et frater meus
Gunthchramnus. Tamen, si tanto odio nostro mens vestra crassatur, vel ad regem vestrum deducar, et si me
>/
cognuscit fratrem, quod voluerit faciat. Certe, si nec hoc volueritis, vel liceat mihi regredi, unde prius egressus
sum. 0bibo enim et nulli quicquam iniuriae inferam. Tamen, ut sciatis vera esse quod dico, 3adegundem
#ectavam et !ngutrudem Toronicam interrogate. !psae enim vobis adfirmabunt, certa esse quae loquor. *aec eo
dicente, multi cum convitiis et inproperiis haec verba prosequebantur.
-<. De bello contra urbem.
1uintus et decimus in hac obsidione effulserat dies, et $eudeghiselus novas ad distruendam urbem machinas
praeparabat, plaustra enim cum arietibus, cletellis et a'ebus tecta, sub qua e'ercitus properaret ad distruendos
muros. %ed cum adpropinquassent, ita lapidibus obruebantur, ut omnes adpropinquantes muro conruerint. Cupas
cum pice et adipe accensas super eos proicientes, alias vero lapidibus plenas super eos deiciebant. %ed cum no'
certamina prohiberit, hostis ad castra regressi sunt. )rat autem Gundovaldo et Chariulfus valde dives ac
praepotens, cuius aphotecis ac prumptuariis urbs valde referta erat" de cuius substantia hi ma'ime alebantur.
:ladastis autem haec cernens quae gerebantur, metuens, ne $eudegh&selus, obtenta victuria, eos morti traderet,
inposito igne in eclesiae domo, concurrentibus ad incendium mitigandum inclusis, ille fuga dilapsus abscessit.
,ane autem facto, e'ercitus iterum ad bella consurgit, ac e' virgis fasces faciunt, quasi ad conplendam vallem
profundam, quae a parte orientis sita erat" sed nocere haec machina nihil potuit. %agittarius vero episcopus
frequentius muros cum arma circuibat et saepius lapides contra hostem manu propria eiecit e muro.
-/. De interitu Gundovaldi.
Denique hii qui urbem inpugnabant, cum viderint, quod nihil proficere possint, nuntios occultos ad ,ummolum
dirigunt, dicentes: 3ecognosce dominum tuum et a perversitate ista tandem aliquando desiste. 1uae enim te
amentia vallat, ut ignoto homine subimigarisD ='or enim tua iam cum filiis captivata est, filii tui utpute iam
interfecti sunt. 1uo rues, quidve praestolaris, nisi ut corruasD *aec ille mandata accipiens, di'it: !am, ut video,
regnum nostrum finem accepit, et potentia cadit. =num superest, si securitatem vitae me habere cognuscerim, de
multo vos labore poteram removere. Discendentibus nuntiis, %agittarius episcopus cum ,ummolo, Chariulfo
atque Faddone ad eclesiam pergit, ibique sibi sacramenta dederunt, ut, si de vitae promissione certiores fierint,
relicta amicitia Gundovaldi, ipsum hostibus traderent. 3eversi iterum nuntii promiserunt eis vitae securitatem.
,ummolus vero di'it: *oc tantum fiat" ego hunc in manu vestra tradam, et ego recognuscens dominum meum
regem, ad eius praesentiam properabo. Tunc ille promittunt, quod, si haec impleret, ipsum in caritate
susceperint, et si cum rege e'cusare non possint, in aeclesia ponerent, ne vitae amissione multaretur. *aec cum
sacramenti interpositione polliciti, discesserunt. ,ummolus vero cum %agittario episcopo et Faddone ad
Gundovaldum pergentes, di'erunt: %acramenta fidelitatis, qualia tibi dedimus, ipse qui praesens es nusti. (unc
autem accipe salubre consilium: discende ab hac urbe et repraesentare fratri tuo, sicut saepe quaesisti. !am enim
cum his hominibus conlocuti sumus, et ipse di'erunt, quia non vult re' perdere solatium tuum, eo quod parum de
generatione vestra remanserit. 0t ille intellegens dolum eorum, lacrimis perfusus, ait: !nvitationem vestram in
his Galliis sum delatus, thesauros vero meos, in quibus inmensum pondus argenti continetur et auri ac
diversarum specierum, aliquid in 0vennica urbe retenetur, aliquid Gunthchramnus :oso diripuit. )go vero, iu'ta
Dei au'ilium spem omnem in vobis positam, vobis consilium meum credidi, per vos regnare semper obtavi.
(unc cum Deo vobis sit actio, si quid mihi mendacii di'eritis" ipse enim iudicet causam meam. *aec eo dicente,
respondit ,ummolus: (ihil tibi fallaciter loquimur" sed ecceE viros fortissimos stantes ad portam tuum
opperientes adventum. (unc autem depone balteum meum aureum, quod cingeris, ne videaris in iactantia
procedere" et tuum adcinge gladium meumque restituae. )t ille: (on simpliciter, inquid, haec verba suscipio,
ut ea quae de tuis usque nunc in caritate usus sum a me auferantur. ,ummolus vero adserebat cum iuramento,
nihil ei molesti fieri. )gressi igitur portam, ab ;llone :iturigum comite et :osone susceptus est. ,ummolus
autem cum satellitibus in urbe regressus, portam firmissime obseravit. *ic autem cum se in manibus inimicorum
cerneret traditum, elevatis ad caelum manibus et oculis, ait: !ude' aeterne et ultio vera innocentium, Deus, a quo
omnes iustitia procedit, cui mendacium non placet, in quo nullus dolus neque versutia malitiae continetur, tibi
commendo causam meam, dipraecans, ut sis velociter ultor super eos, qui me insontem in manibus tradiderunt
inimicorum. *aec cum di'isset, consignans se cruce dominica, abire coepit cum hominibus supradictis.
Cumque a porta elongassint, sicut est circa urbem vallis tota in praecipitio, inpulsus ab ;llone caecidit, illo
quoque clamante: )n vobis :allomerem vestrum, qui se regis et fratrem dicit et filium. )t inmissa lancia voluit
eum transfigere, sed repulsa a circulis luricae nihil nocuit. Denique cum elevatus ad montem regredi niteretur,
:oso, emisso lapide, capud eius libravit. 1ui caecidit et mortuus est. Venitque omne vulgus, et defi'is in eo
lanceis, pedes eius fune legantes, per omnia e'ercituum castra tra'erunt" evellentesque caesariem ac barbam
eius, insepultum ipso quo interfectus fuerat loco reliquerunt. (octe vero sequenti hii, qui primi erant, omnes
thesauros, quos in urbe repperire potuerunt, cum ministeriis eclesiae clam abstulerunt. ,ane vero, reseratis
portarum valvis, emisso e'ercitu, omne vulgus inclusum in ore gladii tradiderunt, sacerdotis quoque Domini cum
ministris ad ipsa aeclesiarum altaria trucidantes. #ostquam autem cunctus interfecerunt, ut non remaneret
mingens ad parietem, omnem urbem cum eclesiis reliquisquae aedificiis succenderunt, nihilque ibi praeter umum
vacuum relinquentes.
->. De interitu %agittarii episcopi et ,ummoli.
>>
!gitur $eudegh&selus rediens ad castra cum ,ummolo et %agittario, Chariulfo vel Faddone, nuntios occulte ad
regem diregit, quid de his fieri vellit. 0t ille capitali eos iussit finire sententiam. Faddo tunc cum Chariulfo,
relictis filiis obsedibus, discesserunt ab eis. Delato quoque nuntio de horum interitu, cum hoc ,ummolus
advertissit, accinctus arma ad tugurium $eudegh&sili petit. 0t ille videns eum, ait: 1uid sic, inquid, quasi
fugiens venisD Cui ille: (ihil, ut video, de fide promissa servatur" nam cerno me in mortis e'itio positum. Cui
ille. )go egrediar foris et omnia mitigabo. 1uo egrediente, confestim e' iusso eius vallata est domus, ut hic
interficeretur. %ed et ille, cum diutissime contra bellantes restitisset, venit ad osteum" cumque egrederetur, duo
cum lanceis utraque ei latera feriunt. %icque caecidit et mortuus est. 1uod viso episcopus dum timore
consternatus paveret, ait ad eum quidam de adstantibus: !nspice propriis oculis, episcope, quae gerentur, et tecto
capite, ne agnoscaris, silvam pete, ut abscondaris paulolum adque, ira labente, possis evadere. 0t ille, accepto
consilio, dum obtecto capite fugire niteretur, e'tracto quidam gladio capud eius cum cocullo decidit. Deinde
unusquisque ad propria rediens, magnas per viam praedas et homicidia fecit. +redegundis autem his diebus
Chuppanem in Tholosano dire'it, ut scilicet filiam suam e'inde quocumque modo possit eruere. +erebant enim
plerique ob hoc eum transmissum, ut, si Gundovaldum repperisset vivum, multis inlectum promissionibus ad
eam transduceret. %ed cum hoc facere nequivissit, acceptam 3igundem a loco illo redu'it, non sine grande
humilitate adque contumilia.
56. De thesauris ,ummoli.
!gitur $eudeghiselus du' cum thesauris omnibus, quos superius nominavimus, ad regem venit" quos postea re'
pauperibus et aeclesiis erogavit. 0dpraehensam vero u'orem ,ummoli inquirere re' coepit, quid thesauri, quos
hii congregaverunt, devenissent. %ed illa cognoscens virum suum interfectum fuisse et omnem iactantiam eorum
prorsus in terram conruisse, omnia pandit, di'itque, multum adhuc apud urbem 0vennecam auri adque argenti
esse, quae ad regis notitiam non venissent. %tatimque misit re' viros, qui haec deferre deberint, cum uno puero,
quem valde creditum ,ummolus habens, haec ei commendaverat. 0beuntes autem acceperunt omnia quae in
urbe relicta fuerant. +erunt autem ducenta quinquaginta talenta argenti fuisse, auri vero amplius quam triginta.
%ed haec, ut ferunt, de reperto antiquo thesauro abstulit. 1uod re' diviso cum Childebertho rege, nepote suo,
partem suam ma'ime pauperibus est largitus, mulieri autem nihil amplius quam ea, quae de parentibus habuerat,
derelinquens.
5.. De gigante.
Tunc et homo ille inmensi corporis ad regem de ,ummoli familiaribus adductus est, ita magni corporis elatus, ut
duos aut tres pedes super longissimus homines putaretur magnus, lignarius faber, qui non multo post obiit.
54. De virtute sancti ,artini.
#ost haec edictum a iudicibus datum est, ut qui in hac e'peditione tardi fuerant damnarentur. :iturigum quoque
comes misit pueros suos, ut in domo beati ,artini, quae in hoc termino sita est, huiusmodi homines spoliare
deberent. %ed agens domus illius resistere fortiter coepit, dicens: %ancti ,artini homines hii sunt. (ihil eis
quicquam inferatis iniuriae, quia non habuerunt consuetudinem in talibus causis abire. 0t illi di'erunt: (ihil
nobis et ,artino tuo, quem semper in causis inaniter proferis" sed et tu et ipsi pretia dissolvitis, pro eo quod regis
imperium negle'istis. )t haec dicens ingressus est atrium domus. #rotinus dolore percussus caecidit et graviter
agere coepit. Conversusque ad agentem voce flebili ait: 3ogo, ut facias super me crucem Domini et invoces
nomen beati ,artini. (unc autem cognovi, quod magna est virtus eius. (am ingrediente me atrium domus, vidi
virum senem e'hibentem arborem in manu sua, quae mo' e'tensis ramis omne atrium te'it. )' ea enim unus me
adtigit ramus, de cuius ictu turbatus corrui. )t innuens suis rogabat, ut eieceretur de atrio. )gressus autem
invocare nomen beati ,artini attentius coepit. )' hoc enim commodius agens, sanatus est.
5-. De Desiderio et Faddone.
Desiderius vero infra castrorum munitione se resque suas tutavit. Faddo maior domus 3igundis ad
:runichildem reginam transiit, et ab ea susceptus, cum muneribus et gratia est demissus. Chariulfus basilicam
sancti ,artini e'petiit.
55. De muliere phitonissa.
+uit tunc temporis mulier, quae spiritum phitonis habens multum praestabat dominis divinando questum eoque
in gratia proficit, ut, ab his libera facta, suis voluntatibus la'aretur. %i quis enim aut furtum aut aliquid mali
perferret, statim haec, quo fur abiit, cui tradedit vel quid e' hoc fecerit, edicebat. Congregabat cotidie aurum
argentumque, procedens in ornamentis, ita ut putaretur esse aliquid divinum in populis. %ed cum 0gerico
Veridunense episcopo haec nuntiata fuissent, misit ad conpraehendendum eam. 1uam adprehensam et ad se
adductam, iu'ta id quod in 0ctibus legimus apostolorum, cognovit in eam inmundum spiritum esse phitonis.
Denique cum e'orcismum super eam diceret ac frontem oleo sancto perungueret, e'clamavit daemonium et quid
esset prodidit sacerdoti. %ed cum per eum a puella non e'truderetur, abire permissa est. Cernens vero puella,
quod in loco illo habitare non possit, ad +redegundem reginam abiit ibique et latuit.
57. De fame anni praesentis.
,agna hoc anno famis paene Gallias totas obpressit. (am plurimi uvarum semina, flores avellanorum, nonnulli
radices herbae filicis arefactas redactasque in pulvere, admiscentes parumper farinae, panem conficiebant. ,ulti
enim herba segitum decidentes, similiter faciebant. +uerunt etiam multi, quibus non erat aliquid farinae, qui
.66
diversas colligentes herbas et comedentes, tumefacti deficiebant. #lurimi enim tunc e' inaedia tabescentes,
mortui sunt. Graviter tunc negutiatores populum spoliaverunt, ita ut vi' vel modium annonae aut semodium vini
uno triante venundarent. %ubdebant pauperes servitio, ut quantulumcumque de alimenta porregerent.
59. De interitu Christofori.
*is diebus Cristoforus negutiatur ad 0urilianensem urbem abiit 0udierat enim, quod ibidem multum vini
delatum fuisset. 0biens ergo, conparato vino et lintribus invecto, accepto a socero pecunia multa, cum duobus
pueris %a'onibus viam equitando terebat. #ueri vero diu dominum e'osum habentes et plerumque fuga labentes,
eo quod crebrius gravissime verberarentur, cum venissent in quadam silva, praecedente domino, puer unus
iaculata valide lancea dominum suum transfi'it. 1uo ruente, alius cum framea capud eius dilaceravit. )t sic ab
utroque in frustra decisus, e'animis est relictus. *ii vero accipientes pecuniam, fuga dilapsi sunt. +rater vero
Cristofori, sepulto corpuscolo, homines suos post pueros dirigit. !uniore quoque conpraehenso legant, seniore
cum pecunia fugiente. 1uibus redeuntibus, cum vinctum la'ius reliquissent, accepta lancea, unum e' his a
quibus ducebatur interemit. %ed deductus ab aliis usque Toronus, diversis suppliciis adfectus detruncatusquae,
patibolo valde e'animis est adpensus.
5<. De bello civile inter cives Toronicus.
Gravia tunc inter Toronicos cives bella civilia surre'erunt. (am %icharius, !ohannis quondam filius, dum ad
natalis dominici solemnia apud ,ontalomaginsim vicum cum 0ustrigh&selo reliquosque pagenses caelebraret,
presbiter loci misit puerum ad aliquorum hominum invitationem, ut ad domum eius bibendi gratia venire
deberint. Veniente vero puero, unus e' his qui invitabantur, e'tracto gladio, eum ferire non metuit. 1ui statim
cecidit et mortuus est. 1uod cum %icharius audisset, qui amicitias cum presbitero retinebat, quod scilicet puer
eius fuerit interfectus, arrepta arma ad eclesiam petit, 0ustrigh&selum opperiens. !lle autem haec audiens,
adpraehenso armorum apparatu, contra eum diregit. ,i'tisque omnibus, cum se pars utraque conliderit,
%icharius inter clericos ereptus, ad villam suam effugit, relictis in domo presbiteri cum argento et vestimentis
quattuor pueris sauciatis. 1uo fugiente, 0ustrigh&selus iterum inruens, interfectis pueris, aurum argentumque
cum reliquis rebus abstulit. Dehinc cum in iudicio civium convenissent et praeceptum esset, ut 0ustrigh&selus,
qui homicida erat et, interfectis pueris, res sine audientia diripuerat, censura legali condempnaretur, inito placito,
paucis infra diebus %icharius audiens, quod res, quas 0ustrigh&selus direpuerat, cum 0unone et filio adque eius
fratre )berulfo retinerentur, postposito placito, coniunctus 0udino, mota seditione, cum armatis viris inruit super
eos nocte, elisumque hospicium, in quo dormiebant, patrem cum fratre et filio interemit resque eorum cum
pecoribus, interfectisque servis, abdu'it. 1uod nos audientes, vehimenter e' hoc molesti, adiuncto iudice,
mittimus ad eos legationem, ut in nostri praesentia venientes, accepta ratione, cum pace discederent, ne iurgium
in amplius pulularet. 1uibus venientibus coniunctisque civibus, ego aio: (olite, o viri, in sceleribus proficere,
ne malum longius e'tendatur. #erdidimus enim aeclesiae filios" metuemus nunc, ne et alios in hac intentione
careamus. )stote, quaeso, pacifici" et qui malum gessit, stante cantate, conponat, ut sitis filii pacifici, qui digni
sitis regno Dei, ipso Domino tribuente, percipere. %ic enim ipse ait: :eati pacifici, quoniam filii Dei vocabuntur.
)cce enimE etsi illi, qui no'ae subditur, minor est facultas, argento aeclesiae redemitur" interim anima viri non
pereat. )t haec dicens, optuli argentum aeclesiae" sed pars Chramnesindi, quae mortem patris fratrisque et patrui
requirebat, accepere noluit. *is discedentibus, %icharius iter, ut ad regem ambularet praeparat, et ob hoc
#ectavum ad u'orem cernendam proficiscitur. Cumque servum, ut e'erceret opera, commoneret elevatamque
virgam ictibus verberaret, ille, e'tracto baltei gladio, dominum sauciare non metuit. 1uo in terra ruente,
currentes amici adpraehensum servum crudeliter caesum, truncatis manibus et pedibus, patibolo damnaverunt.
!nterim sonus in Toronicum e'iit, %icharium fuisse defunctum. Cum autem haec Chramnesindus audisset,
commonitis parentibus et amicis, ad domum eius properat. 1uibus spoliatis, interemptis nonnullis servorum,
domus omnes tam %ichari quam reliquorum, qui participes huius villae erant, incendio concremavit, abducens
secum pecora vel quaecumque movere potuit. Tunc partes a iudice ad civitatem deductae, causas proprias
prolocuntur" inventumque est a iudicibus, ut, qui nollens accepere prius conpositionem domus incendiis tradedit,
medietatem praetii, quod ei fuerat iudicatum, amitteret C et hoc contra legis actum, ut tantum pacifici redderentur
C aliam vero medietatem conpositionis %icharius redderet. Tunc datum ab aeclesia argentum, quae iudicaverant,
accepta securitate, conposuit, datis sibi partes invicem sacramentis, ut nullo umquam tempore contra alterum
pars alia musitaret. )t sic altercatio terminum fecit.
)'plicit liber V!!.
.6.
$iber V!!!
.. De eo quod re' 0urilianis venit.
!gitur Gunthchramnus re' anno BB!!!!, regni sui de Cavillonno progressus, (evernensem urbem adgreditur.
!nvitatus enim #arisius veniebat, ut Chilperici filium, quem iam Chlothacharium vocitabant, a sacro
regenerationes fonte deberet e'cipere. Digressus vero a (everno ad 0urilianensem urbem venit, magnum se tunc
civibus suis praebens. (am per domibus eorum invitatus abibat et prandia data libabat" multum ab his muneratus
muneraque ipsis proflua benignitate largitus est. %ed cum ad urbem 0urilianensem venisset, erat ea die
solemnitas beati ,artini, id est quarto (onas mensis quinti. #rocessitque in obviam eius inmensa populi turba
cum signis adque vi'illis canentes laudes. )t hinc lingua %&rorum, hinc $atinorum, hinc etiam ipsorum
!udaeorum in diversis laudibus variae concrepabat, dicens: Vivat re', regnumque eius in populis annis
innumeris dilatetur. !udaei vero, qui in his laudibus videbantur esse participes, dicebant: ;mnes gentes te
adorent tibique genu flectant adque tibi sint subditi. =nde factum est, ut, celebratis missis, cum re' ad
convivium resederet, diceret: Vae genti !udaicae malae et perfidae ac subdolo semper sensu viventi. ;b hoc
enim mihi, inquid, hodie laudes adulaturias adclamabant, ut me cunctae gentes quasi dominum adorarent, ut
s&nagoga eorum, quae dudum a christianis deruta est, iuberem ope publica sublevare" quod, iubente Domino,
numquam ero facturus. ; regem admirabili prudentia clarumE %ic intelle'it dolositatem hereticorum, ut ei
paenitus non valerent subripere, quae erant postmodum suggesturi. !am enim mediante epulo re' locutus est
sacerdotibus qui aderant, dicens: 3ogo, ut in domo mea crastina die vestram promerear benedictionem, fiatque
mihi salus in ingressu vestro, ut e' hoc salvus fiam, cum super me humilem vestrarum benedictionum verba
deflu'erint. *aec eo dicente, omnes gratias agentes, epulo e'pleto, surre'imus.
4. 1ualiter ei episcopi praesentati sunt, et qualiter ipse convivium praeparavit.
,ane autem facto, dum re' loca sanctorum orationis gratia visitaret, ad metatum nostrum advenit. )rat enim ibi
basilica sancti 0viti abbatis, cui in libro ,iraculorum meminimus. %urre'i gavisus, fateor, ad occursum eius et,
data oratione, depraecor, ut in mansione mea euglogias beati ,artini dignaretur accipere. 1uod ille non
respuens, benigno animo ingressus, hausto poculo, admonitis nobis ad convivium, laetus abscessit. Tunc
:erthchramnus :urdegalensis episcopus cum #alladio %antonico valde regi infensus erat pro susceptione
Gundovaldi, cui supra meminimus. %ed et #alladius episcopus ob hoc ma'ime regem incurrerat, quod ei saepius
fallacias intulisset. Discussi enim ante paulolum fuerant a reliquis episcopis et optimatibus regis, cur
Gundovaldum suscepissent, cur +austianum 0quis episcopum ad praeceptionem eius levissimam ordinassent.
%ed hanc causam ordinationis #alladius episcopus a :ertechramno metropole suo auferens, super se divolvit,
dicens: ;culi metropolis mei valde doloribus artabantur, et ego spoliatus et contemptus, invitus in eo loco
adductus sum. (on potui aliud facere, nisi quae ille, qui omnem principatum Galliarum se testabatur accipere,
imperabat. Cum haec rege nuntiata fuissent, valde commotus est, ita ut vi' obtineri possit, ut eos ad convivium
provocaret, quos antea non viderat. !ntroeunte itaque :erthramno, interrogat re': 1uis, ait, est isteD Diu enim
erat, quod ab eo visus non fuerat. Di'eruntque: *ic est :erthchramnus :urdegalinsis urbis episcopus. Cui ille:
Gratias, inquid, agimus, quod sic custodisti fidem generationi tuae. %cire enim te oportuerat, dilectissime
pater, quod parens eras nobis e' matre nostra, et super gentem tuam non debueras inducere pestem e'traneam.
Cumque talia et his similia :erthchramnus audisset, conversus ad #alladium re' ait: (ec tibi, o #alladi
episcope, nimium sunt gratiae referendae. Tertio enim mihi, quod de episcopo dici iniquum est, periurasti,
mittens indicolos dolositate plenus. 0 me e'cusabaris per epistolas, et germanum meum cum scriptis aliis
invitabas. !udicavit enim Deus causam meam, cum ego provocare vos semper tamquam aeclesiae patres studui et
vos circa me semper egistis dolose. (icasio autem et 0ntidio episcopis di'it: 1uid vos, o sanctissimi patres,
pro regiones utilitate vel regni nostri sospitate tractastis, edicite. !llis quoque tacentibus, ablutis re' manibus,
accepta a sacerdotibus benedictione, ad mensam resedit laeto vulto et hilare faciae, quasi nihil de contempto suo
fuisset effatus.
-. De cantoribus et argento ,ummoli.
!nterea iam medium prandii peractum, iubet re', ut diaconem nostrum, qui ante die ad missas psalmum
responsurium di'erat, canere iuberem. 1uo canente, iubet iterum mihi, ut omnes sacerdotes qui aderant per
meam commonitionem, datis e' officio suo singulis clerecis, coram rege iuberentur cantare. #er me enim
secundum regis imperium admoniti, quisque, ut potuit, in regis praesentia psalmum responsurium decantavit.
Cum autem fercula profererentur, di'it re': 0rgentum omne, quod cernitis, ,ummoli illius periuris fuit" sed
nunc, gratia Domini tribuente, in nostra dominatione translatum est. (am quindecim e' eo catinos, ut istum
maiorem cernitis, iam concidi, et non e'inde amplius quam hunc et alium de cento septuaginta libris reservavi.
)t quid amplius quam opus cotidianumD (on ego, quod peius est, alium filium praeter Childeberthum habeo, cui
satis sit de thesauris, quos ei pater reliquid, et quae iam de huius miserrimi rebus, quae 0vennione inventae sunt,
transmittere curavi. 3eliqua vero pauperum et aeclesiarum erunt necessitatibus tribuenda.
5. $aus Childeberthi regis.
=num vos tantummodo, sacerdotes Domini, depraecor, ut pro filio meo Childebertho Domini misericordiam
e'oretis. )st enim vir sapiens adque utilis, ut de multorum annorum aevo vi' ita tam cautus homo repperire
possit ac strinuus. 1uia, si hunc Deus his Galliis concedere dignabatur, fortassis spes erat, de eodem gentem
.64
nostram, quae valde e'inanita est, posse consurgere. 1uod fieri iu'ta eius misericordiam non diffido, eo quod
tale fuerit pueri nativitates praesagium. (am in diem sanctum paschae, stante fratre meo %ig&bertho in aeclesia,
procedente diacono cum sancto euangeliorum libro, nuntius regi advenit, unaque vo' fuit pronuntiantes
lectionem euangelicam ac nuntii dicentis: G+ilius natus est tibiH. =nde factum est, ut omnis populus in utraque
adnuntiatione pariter proclamaret: GGloria Deo omnipotentiH. %ed et baptismum in die sanctum pentecosten
accepit, et re' nihilominus in diem sanctum dominicae nativitatis est elevatus. =nde, si oratio vestra prosequitur,
poterit hic, Domino annuente, regnare. *aec rege dicente, omnes orationem fuderunt ad Dominum, ut utrumque
regem eius misericordia conservaret. 0diecitque re': Verum quia mater eius :runichildis me minatur
interimere, sed nihil mihi e' hoc formidinis est. Dominus enim, qui me eripuit de manibus inimicorum meorum,
et de huius insidiis liberavit me.
7. De visiones, quas re' vel nos de Chilperico vidimus.
,ulta tunc et in Theodorum adversa locutus est, protestans, quod, si ad s&nodum veniret, iterum e'ilio
truderetur, dicens: %cio enim, quod horum causa germanum meum Chilpericum interfeci fecit. Denique nec nos
pro viris habere debemur, si eius necem ulciscere non valemus hoc anno. Cui ego respondi: )t quis
Chilpericum interemit, nisi malitia sua tuaque oratioD ,ultas enim tibi contra iustitiam tetendit insidias, quae ei
mortis e'itium intulerunt. 1uod ut dicam, valde hoc per visionem somnii inspe'i, cum viderem eum, ante
tonsorato capite, quasi episcopum ordinari" deinde super cathedram puram, sola fuligine tectam, inpositum ferri,
praelucentibus coram eo l&ghnis ac cereis. ,e haec narrante, re' ait: Vidi et ego aliam visionem, quae huius
interitum nuntiavit. 0dducebatur enim in conspectu meo a tribus episcopis vinctus catenis, quorum unus
Tetricus, alius 0groecula, tertius vero (icetius $ugduninsis erat. ) quibus dicebant duo: G%olvite, quaesumusH,
eum et castigatum abire permittiteH. 1uibus e contrario cum amaritudine Tetricus episcopus respondebat: G(on
fiet ita, sed igni concremabitur pro sceleribus suisH. )t cum diu multumque quasi altercantes haec inter se verba
proferrent, conspicio eminus aeneum super ignem positum fervere vehementer. Tunc me flente, adpraehensum
infilicem Chilpericum, confractis membris, proiciunt in aeneum. (ec mora, inter undarum vapores ita dissolutus
ac liquefactus est, ut nullum e' eo paenitus indicium remaneret. *aec rege dicente, admirantibus nobis, epulo
e'pleto, surre'imus.
9. De his quos praesentavimus.
3e' igitur in crastinum in venatione progressus est. 1uo redeunte, Garacharius comis :urdigalensis adque
:ladastis a nobis repraesentati sunt, quia, ut superius di'imus, in basilica sancti ,artini confugium fecerant, pro
eo quod Gundovaldo coniuncti fuissent. (am cum prius, pro his depraecatus, nihil obtinere potuissem, haec in
sequenti locutus sum: 0udiat, o re', potestas tua. )cceE a domino meo in legatione ad te directus sum. Vel quid
renuntiabo ei qui me misit, cum nihil mihi responsi reddere vellisD 0t ille obstupefactus ait: )t quis est
dominus tuus, qui te misitD Cui ego subridens: :eatus ,artinus, inquio, misit me. Tunc ille iussit sibi
repraesentari viros. %ed cum in eius conspectu venissent, multas eis perfidias ac periurias e'probravit, vocans
eos saepius vulpis ingeniosas, sed restituit eos gratiae suae, reddens quae illis ablata fuerant. <. De #alladio
episcopo, qualiter missas di'it.
0dveniente quoque die dominico, re' ad aeclesiam ad spectanda missarum solemnia petit. +ratres vero
consacerdotesque, qui aderant, locum #alladio episcopo ad agenda festa praebuerunt. 1uo incipiente prophetiam,
re' interrogat, quis esset. Cumque #alladium episcopum initiasse pronuntiassent, statim commotus re' ait: 1ui
mihi semper infidelis et perfidus fuit, ille nunc sacrata verba praedicavitD )grediar prursus ab haec aeclesia, ne
inimicum meum audiam praedicantem. )t haec dicens, egredi coepit aeclesiam. Tunc conturbati sacerdotes de
fratres humilitate, di'erunt regi: Vidimus enim eum convivio tuo adesse ac de eius manu te benedictionem
accipere" et cur eum nunc re' aspernaturD %i enim scissemus tibi e'osum, declinassemus utique ad alium, qui
haec agere debuisset. (unc, si permittis, caelebret, quae coepit" in posterum autem, si aliquid opposueris,
canonicae sanctionis censura finiatur. !am enim #alladius episcopus in sacrario cum grande humilitate
discesserat. Tunc re' iussit eum revocare, et sic quae agere coeperat e'pedivit. (am cum iterato ad convivium
regis #alladius atque :erthchramnus acciti fuissent, commoti in invicem multa sibi de adulteriis ac fornicatione
e'probraverunt, nonnulla etiam de periuriis. 1uibus de rebus multi ridebant, nonnulli vero, qui alacriores erant
scientiae, lamentabant, cur inter sacerdotes Domini taliter ?e?ania diabuli pollularet. Discedentes itaque a regis
praesentia, cautiones et fideiussores dederunt, ut decimo Ialendas mensis noni ad sinodum convenirent.
/. De signis ostensis.
Tunc apparuerunt signa, id est radii a parte aquilonis, sicut saepius apparere solent. +ulgor per caelum cucurrisse
visus est, floresque in arboribus ostensi sunt. )rat enim mensis quintus.
>. De sacramento pro filio Chilperici dato.
#ost haec re' #arisius venit et coram omnibus loqui coepit, dicens: Germanus meus Chilpericus moriens dicitur
filium reliquisse, cuius nutritores, matre depraecante, petierunt, ut eum de sancto lavacro in dominici natalis
solemnitate deberem e'cipere, et non venerunt. 3ogaverunt deinceps, ut ad sanctum pascha bapti?aretur, sed nec
tunc adlatus est infans. Depraecati sunt autem tertio, ut ad festivitatem sancti !ohannis e'hiberetur, sed nec tunc
venit. ,overunt itaque me per tempus sterile de loco ubi abitabam. Veni igitur, et ecceE absconditur nec
ostenditur mihi puer. =nde, quantum intellego, nihil est quod promittitur, sed, ut credo, alicuius e' leudibus
.6-
nostris sit filius. (am si de stirpe nostra fuisset, ad me utique fuerat deportatus. !deoque noveritis, quia a me non
suscipitur, nisi certa de eo cognuscam indicia. *aec audiens +redegundis regina, coniunctis prioribus regni sui,
id est cum tribus episcopis et tricentis viris optimis, sacramenta dederunt, hunc ab Chilperico rege generatum
fuisse" et sic suspicio ab animis regis ablata est.
.6. De corporibus ,erovechi et Chlodovechi.
Denique cum interitum ,erovechi adque Chlodovechi saepius lamentaret nesciretque, ubi eos postquam
interficerant proiecissent, venit ad regem homo, qui diceret: G%i mihi contrarium in posterum non habetur,
indicabo, in quo loco Chlodovechi cadaver sit positum. !uravit re', nihil ei molestum fieri, sed potius muneribus
ampliari. Tunc ille: Veritatem, inquid, me loqui, o re', ipsa ratio quae acta est conprobabit. (am quando
Chlodovechus interfectus est ac sub stillicidio oraturii cuiusdam sepultus, metuens regina, ne aliquando inventus
cum honore sepeliretur, iussit eum in alveum ,atronae fluminis proici. Tunc intra lapsum, quod opere meo ad
capiendorum piscium necessitatem praeparaveram, repperi. %ed cum ignorarem, quisnam esset, a caesariae
proli'a cognovi Chlodovechum esse, adpraehensumque in humeris ad litus detuli ibique eum cespite superposito
tumulavi. )cce, salvatis artubus, quod volueris efficeE 1uod cum re' conperisset, confingens se ad venationem
procedere, detectoque tumulo, repperit corpusculum integrum et inlaesum. =na tantum pars capillorum, quae
subter fuerat, iam deflu'erat, alia vero cum ipsis crinium flagellis intacta durabat. Cognitumque est, hunc esse,
quem re' intento animo requirebat. Convocato igitur episcopo civitatis, cum clero et populo ac cereorum
innumerabilium ornato ad basilicam sancti Vincenti detulit tumulandum, non minus plangens nepotes mortuos,
quam cum vidit filios proprios iam sepultus. #ost haec misit #appolum Carnotenae urbis episcopum, qui
,erovechi cadaver requirens, iu'ta Chlodovechi tumulum sepelivit.
... De ostiariis et interito :oanti.
;stiarius vero quidam de alio ostiario di'it: Domine re', hic, accepto praemio, consinsit, ut tu interficiaris.
0dpraehensusque ostiarius, de quo di'erat, caesus suppliciisque multis adfectus, nihil de causa, qua
interrogabatur, aperuit. $oquebantur enim tunc multi hoc in insidiis et invidia factum, quod ostiarius ille, cui hoc
crimen inpactum fuerat, plurimum a rege diligeretur. 0nsovaldus autem, nescio qua suspicione tactus, nec vale
dicens, a rege discessit. 3e' vero Cavillonum regressus, iussit :oantum, qui sibi semper fuerat infidelis, gladio
percuti. 1ui vallatus in domo sua, ab hominibus regis peremptus interiit, resque suae fisci dicionibus subiugatae
sunt.
.4. De Theudoro episcopo et plaga super 3atharium.
Denique cum re' ma'ima intentione Theodorum episcopum iterum persequi conaretur et ,assilia iam in
Childeberthi regis dominatione revocata fuisset, ad discutiendas causas 3atharius illuc quasi du' a parte regis
Childeberthi diregitur. %ed postposita actione, quae ei a rege iniuncta fuerant, episcopum vallat, fideiussores
requirit et ad praesentiam regis Gunthchramni dire'it, ut scilicet ad s&nodum, quod ,atiscone futurum erat,
quasi ab episcopis damnandus adesset. (ec defuit ultio divina, quae servos suos ab ore canum rabidorum
defensare consuevit. (am egrediente episcopo a civitate, statim res aeclesiae direpit et alia quidem sibi vindicat,
alia sub sigillorum munitione concludit. Cumque hoc fecisset, protenus famulus eius saevissimus invadit morbus
e'haustusque febre peremit" filius eius ab hoc incommodo defecit, quem suburbano ,assiliae ipsius cum gravi
gemitu sepelivit. +uitque talis domui eius plaga, ut, cum ab urbe illa est digressus, vi' ad patriam suam regredi
putaretur. Theodorus vero episcopus a Gunthchramno rege detentus est, sed nihil ei re' nocuit. )st enim vir
egregiae sanctitatis et in oratione assiduus, de quo mihi ,agnericus Treverensis episcopus haec retulit: 0nte hos
annos cum ad praesentia Childeberthi regis ita sub ardua custodia duceretur, ut, quandoque ad urbem aliquam
venisset, neque episcopum neque quemquam de civibus videre permitteretur, adveniens Treverus, nuntiatum est
episcopo, hunc iam in navi positum clam abduci. %urre'itque sacerdus tristis, ac velociter prosecutus, repperit
eum ad litus" causatusque cum custodibus, cur tanta esset impietas, ut non liceret fratri fratrem aspicere, visoque
tandem, osculatus eum, indulgens aliquid vestimenti, discessit. Veniens itaque ad basilicam sancti ,a'imini,
prosternitur sepulchro, illud apostoli !acobi retinens: ;rate pro invicem, ut salvimini. +usaque diu oratione cum
lacrimis, ut fratre dignaretur Dominus adiuvare, egressus est foris. )t ecceE mulier, quam spiritus erroris agitabat,
clamare sacerdoti coepit ac dicere: ; sceleste et inveterate dierum, qui pro inimico nostro Theodoro orationem
fundis ad Dominum, ecceE nos cotidie querimus, qualiter ab his Galliis e'trudatur, qui nos cotidianis incendiis
conflat, et tu pro eo rogare non desinisE %atius enim tibi erat, res aeclesiae tuae diligenter inquirere, ne
pauperibus aliquid deperiret, quam pro hoc tam intente deposcere )t agebat: Vae nobis, qui eum non possumus
e'pugnare. )t licet daemoniis credi non debeat, tamen qualis esset sacerdus, de quo haec daemon condolens
declamabat, apparuit. %ed ad coepta redeamus.
.-. De legationem Gunthchramni ad Childeberthum directa.
!gitur legatus ad nepotem suum Childeberthum re' diregit, qui morabatur tunc ad castrum Confluentis , qui ob
hoc nomen accepit, pro eo quod ,usella 3henusque amnes pariter confluentes in eodem loco iungantur. )t quia
placitum fuerat, ut Trecas Campaniae urbem de utrumque regnum coniungerent, sacerdotibusque de regno
Childeberthi congruum non fuit, +eli' legatus, salutatione praemissa, ostensis litteris, ait: #atruus tuus, o re',
diligenter interrogat, quis te ab hac promissione retra'it, ut sacerdotes regni vestri ad concilium, quod simul
decreveratis, venire differrent. 0n forsitan mali homines aliquam inter vos discordiae radicem faciunt pullulareD
.65
Tunc ego, rege tacente, respondi: (imirum, si ?i?ania seratur in populus" nam inter hos quo radicem obligit
protenus non potest repperiri. (ulli enim latet, quod Childeberthus re' alium patrem nisi patruum non habet,
neque ille alium filium nisi hunc habere disponit, iu'ta id quod eum anno praesenti audivimus loqui. 0bsit ergo,
ut inter eos radi' discordiae germinet, cum se pariter et tuere debeant et amare. Tunc vocato secretius +elice
legato, Childeberthus re' rogavit, dicens: Depraecor dominum et patrem meum, ut Theodoro episcopo nihil
iniuriae inferat" quod si fecerit, confestim inter nos scandalum germinavit, erimusque, discordia inpediente,
disiuncti, qui debemus amorem tuendo esse pacifici. 0cceptoque et de aliis causis responso, legatus discessit.
.5. De periculo in flumine.
(obis itaque in antedicto castro cum regem commorantibus, dum ad convivium principis usque obscura nocte
reteneremur, epulo e'pleto, surre'imus, venientesque ad fluvium, offendimus navem in litus, quae nobis fuerat
praeparata. 0scendentibusque nobis, inruit turba hominum diversorum, impletaque est navis tam hominibus
quam aquis. %ed virtus Domini adfuit non sine grande miraculo, ut, cum usque labium impleta fuisset, mergi non
possit. *abebamus enim nobiscum beati ,artini reliquias cum aliorum sanctorum, quorum virtutem nos
credimus fuisse salvatos. 0d vero nave ad litus unde egressi fuimus redeunte, evacuata vel ab hominibus vel a
l&mphis, repulsis e'traneis, sine inpedimento transivimus. !n crastino autem vale regi dicentes, abscessimus.
.7. De conversione Vulfelaici diaconi.
#rofecti igitur in itenere, ad )posium castrum accessimus, ibique a Vulfilaico diacono nancti, ad monasterium
eius deducti, benignissime suscepti sumus. )st enim hoc monasterium quasi milibus octo ab antedicto castro in
montis cacumine collocatum. !n quo monte magnam basilicam aedificavit, quam beati ,artini vel reliquorum
sanctorum reliquiis inlustravit. Commorantes autem ibi, petere ab eo coepimus, ut nobis aliqua de conversionis
suae bono narraret, vel qualiter ad clericatus officium advenissit, quia erat genere $angobardus. %ed nequibat
e'ponere, vanam tota intentione cupiens gloriam evitare. 1uem ego terribilibus sacramentis coniurans, pollicitus
primo, ut nulli quae referebat e'panderem, rogare coepi, ut nihil mihi de his quae interrogabam occoleret.
Cumque diutissime reluctasset, victus tandem tam praecibus quam obsecrationibus meis, haec effatus est: Dum
essem, inquid, puer parvolus, audito beati ,artini nomine, nesciens adhuc, utrum mart&r an confessor esset,
vel quid boni in mundo gessisset, vel quae regio beatus artus tumulo meruisset accipere, iam in eius honore
vigilias celebrabam ac, si aliquid inter manus numismatis advenisset, aelimosinas faciebam. !amque in maiore
aetate proficiens, litteras discere studui" e' quibus prius scribere potui, quam ordinem scriptarum litterarum
scirem. Deinde 0ridio abbati coniunctus ab eoque edoctus, beati ,artini basilicam adii. 3evertensque cum eo,
ille parumper pulveris beati sepulchri pro benedictione sustulit, quod in capsulam positum ad collum meum
dependit. Devectique ad monasterium eius $imovicino in termino, accepta capsula, ut eam in oraturio suo
locaret, in tantum pulvis adcrevit, ut non solum totam capsam repleret, verum etiam foris inter iuncturas, ubi
aditum repperire potuit, scatiret. )' hoc mihi miraculi lumine animus magis accendit totam spem meam in eius
virtute defigere. Deinde territurium Trevericae urbis e'petii, et in quo nunc estis monte habitaculum quod
cernitis proprio labore constru'i. 3epperi tamen hic Dianae simulacrum, quod populus hic incredulus quasi
deum adorabat. Colomnam etiam statui, in qua cum grandi cruciatu sine ullo pedum perstabam tegmine. !taque
cum hiemis tempus solite advenisset, ita rigore glaciali urebar, ut ungues pedum meorum saepius vis rigoris
e'cuteret et in barbis meis aqua gelu cone'a candelarum more dependeret. ,agnam enim hiemem regio illa
persaepe dicitur sustenere. %ed cum nos sollicite interrogaremus, qui ei c&bus aut potus esset, vel qualiter
simulacra montis illius subvertisset, ait: #otus c&busque meus erat parumper panis et oleris ac modicum aquae.
Verum ubi ad me multitudo vicinarum villarum confluere coepit, praedicabam iugiter, nihil esse Dianam, nihil
simulacra nihilque quae eis videbatur e'ercere cultura" indigna etiam esse ipsa, quae inter pocula lu'uriasque
profluas cantica proferebant" sed potius Deo omnipotenti, qui caelum fecit ac terram, dignum sit sacrificium
laudis inpendere. ;rabam etiam saepius, ut simulacrum Dominus dirutum dignaretur populum illum ab hoc
errore discutere. +le'it Domini misericordia mentem rusticam, ut inclinaret aurem suam in verba oris mei, ut
scilicet, relictis idolis, Dominum sequeretur. Tunc convocatis quibusdam e' eis, simulacrum hoc inmensum,
quod elidere propria virtute non poteram, cum eorum adiutorio possim eruere" iam enim reliqua sigillorum, quae
faciliora fuerant, ipse confringeram. Convenientibus autem multis ad hanc Dianae statuam, missis funibus,
trahere coeperunt" sed nihil labor eorum proficere poterat. Tunc ego ad basilicam propero, prostratusque solo,
divinam misericordiam cum lacrimis flagitabam, ut, quia id humana industria evertere non valebat, virtus illud
divina destrueret. )gressusque post orationem, ad operarius veni, adprehensumque funem, ut primo ictu trahere
coepimus, protenus simulacrum ruit in terra, confractumque cum malleis ferreis in pulverem redegi. !psa quoque
hora, cum ad cibum capiendum venissem, ita omne corpus meum a vertice usque ad plantam pusulis malis
repletum est, ut locus, quem unus digitus tegerit, vacuus invenire non possit. !ngressusque basilicam solus,
denudavi me coram sancto altario. *abebam enim ibi ampullam cum oleo plenam, quam de sancti ,artini
basilicam detuleram" e' qua propriis manibus omnes artus perun'i, mo'que sopori locatus sum. )'pergefactus
vero circa medium noctis, cum ad cursum reddendum surgerem, ita corpus totum incolomem repperi, acsi
nullum super me ulcus apparuisset. 1uae vulnera non aliter nisi per invidiam inimici emissa cognovi. )t quia
semper ipse invidus Deum quaerentibus nocere conatur, advenientibus episcopis, qui me magis ad hoc cohortare
debuerant, ut coeptum opus sagaciter e'plicare deberem, di'erunt mihi: G(on est aequa haec via, quam sequeris,
.67
nec tu ignobilis %&meoni 0nthiochino, qui colomnae insedit, poteris conparare. %ed nec cruciatum hoc te
sustenere patitur loci positio. Discende potius et cum fratribus, quos adgregasti tecum, inhabitaH. 0d quorum
verba, quia sacerdotes non obaudire adscribitur crimini, discendebam, fateor, et ambulabam cum eisdem ac
c&bum pariter capiebam. 1uadam vero die, provocans me episcopus longius ad villam, emisit operarius cum
scutis et malleis ac securibus, et eliserunt colomnam, in qua stare solitus eram. !n crastinum autem veniens,
inveni omnia dissipata. +levi vehementer, sed erigere nequivi quae distru'erant, ne dicerer contrarius iussionibus
sacerdotum" et e' hoc, sicut nunc habito, cum fratribus habitare contentus sum.
.9. )t quae de virtutibus sancti ,artini retulit.
Cui cum de virtutibus beati ,artini, quas in eo loco operatus est, aliquam ut declararet e'poscirem, haec retulit:
+ranci cuiusdam et nobilissimi in gente sua viri filius mutus surdusque erat" adductusque a parentibus ad hanc
basilicam, iussi eum cum diacono meo et alio ministro in ipsum templum sanctum in lectulo requiescere. )t per
diem quidem orationi vacabat, nocte autem in ipsa, ut di'imus, aede dormiebat. 1uandoque misertus Deus,
apparuit mihi in visione beatus ,artinus, dicens: G)iece agnum de basilica, quia iam sanus factus estH. ,ane
autem facto, cogitanti mihi, quod esset hoc somnium, venit ad me puer, et emittens vocem, gratias agere Deo
coepit, conversusque ad me, ait: GGratias ago Deo omnipotenti, qui mihi et eloquium reddedit et auditumH. )'
hoc sanus redditus, ad domum rediit. 0lius vero, qui plerumque in furtis diversisque sceleribus conmi'tus,
periurare consueverat, cum aliquando a quibusdam pro furtu argueritur, ait: G!bo ad basilicam beati ,artini, et
sacramentis me e'uens, innocens reddarH. 1uo ingrediente, elapsa secure de manu eius, ad usteum ruit, gravi
cordis dolore perculsus. Confessusque est miser verbis propriis quae venerat e'cusare periuriis. 0lius simili
modo cum de incendiis domus vicini sui argueritur, ait: GVadam ad templum sancti ,artini et, fide data, insons
redditurus ero ab hoc crimineH. ,anifestum erat enim, hunc domum illam incendio concremasse. 0biens autem
ad sacramenta danda, conversus ad eum, di'i ei: G1uantum vicinorum tuorum dictat assertio, non eris innocens
ab hoc scelere" sed tamen Deus ubique est, et virtus eius ipsa est forinsecus, quae habetur intrinsecus. Tamen si
ita te vana fiducia coepit, quod Deus vel sancti eius in periuribus non ulciscantur, ecceE templum sanctum e
contra, iura, ut libet. (am calcare limen sacrum non permitterisH. 0d ille, elevatis manibus, ait: G#er
omnipotentem Deum et virtutem beati ,artini antestitis eius, quia hoc incendium non admisiH. Data itaque
sacramenta, dum recederet, visum est ei quasi ab igne circumdare. )t statim ruens in terra, clamare coepit, se a
beato antestite vehementer e'uri. 0iebat enim miser: GTestor Deum, quia ego vidi ignem de caelo cadere, qui me
circumdans validis vaporibus conflatH. )t dum haec diceret, spiritum e'alavit. ,ultis haec causa documentum
fuit, ne in hoc loco auderent ulterius periurare. #lurima quidem de his virtutibus hic diaconus retulit, quae sequi
longum potavi.
.<. De signis quae apparuerunt.
Dum autem in loco illo commoraremur, vidimus per duas noctes signa in caelo, id est radius a parte aquilonis
tam dare splendidus, ut prius sic apparuisse non fuerent visi" et ab utraque quidem parte, id est ab euro et
?ephero, nubes sanguineae. Tertia vero nocte quasi hora secunda apparuerunt hii radii. )t ecceE dum eos
miraremur attoniti, surre'erunt a quatuor plagis mundi alii horum similes" vidimusque totum caelum ab his
operire. )t erat nubes in medio caeli splendida, ad quam se hi radii collegebant in modum tenturii, quod ab imo
e' amplioribus incoeptum fasceis, angustatis in altum, in uno cuculli capite saepe collegitur. )rantque in medio
radiorum et aliae nubes, ceu coruscum valide fulgorantes. 1uod signum magnum nobis ingessit metum.
;periebamur enim, super nos aliquam plagam de caelo transmitti.
./. 1uod Childeberthus in !taliam dire'it e'ercitum.
1uod Childeberthus in !taliam dire'it e'ercitum, et qui duces vel comites aut institute sunt aut remote.
Childebertus vero re', inpellentibus missis imperialibus, qui aurum, quod anno superiore datum fuerat,
requirebat, e'ercitum in !talia diregit. %onus enim erat, sororem suam !ngundem iam Constantinopoli fuisset
translata. %ed cum duces inter se altercarentur, regressi sunt sine ullius lucri conquisitione. (am Fintrio du', a
paginsibus suis depulsus, ducatum caruit" finissitque vitam, nisi fuga au'ilium praebuisset. %ed postea, pacatum
populum, ducatum recepit. !taque (icetius per emissionem )ulalii a comitatu 0rverno submotus, ducatum a rege
e'petiit, datis pro eo inmensis muneribus. )t sic in urbe 0rverna, 3utena atque =cetica du' ordinatus est, vir
valde aetate iuvenis, sed acutus in sensu, fecitque pacem in regionem 0rverna vel in reliqua ordinationis suae
loca. Chuldericus vero %a'o in offensam regis Guntchramni incedens, pro causa, qua superius di'imus alius
confugisse, beati ,artini basilicam e'petiit, u'orem in regno regis antedicti relinquens. Cui obtestaverat re', ne
virum videre praesumeret, nisi prius ille regali gratiae reconciliaretur" ad quem cum pro eo saepius legationem
misissimus, tandem obtenuemus, ut u'orem reciperet et citra $egerem fluvium commoraretur, non tamen ad
regem Childeberthum transire praesumeret. %ed ille, accepta libertate recipiendae u'oris, clam ad eum transiit,
adeptaque ordinatione ducatus in civitatebus ultra Garonnam, quae in potestatem supradicti regis habebantur,
accessit. Guntchramnus vero re' volens regnum nepotis sui Chlotchari, fili scilicet Chilperici, regere,
Theodulfum 0ndegavis comitem esse decrevit. !ntroductusque in urbe, a civibus et praesertim a Domighisilo
cum humilitate repulsus est. 3ecurrensque ad regem, iterum praeceptum accipiens, a %igulfo duci intromissus,
comitatum urbis illius re'it. Gundovaldus autem comitatum ,eldensim super Ferpinum conpetiit, ingressusque
urbem, causarum actionem agere coepit. )'inde dum pagum urbis in hoc officio circuiret, in quadam villa a
.69
Ferpino interficitur. Cuius parentes congregati super hunc inruunt, inclusumque in pensilem domus interemunt.
%icque uterque a comitatu morte inminente discessit.
.>. De interitu Daulfi abbatis.
Cum autem saepius Dagulfus abba pro sceleribus suis argueritur, quia furta et homicidia plerumque faciebat, sed
et in adulteriis nimium dissolutus erat, quodam tempore u'orem vicini sui concupiscens, miscebatur cum ea.
3equirens occasiones diversas, qualiter virum adulterae, qui in terra huius monasterii conmanebat, deberet
oppremere, ad e'tremum contestatus est ei, dicens, quod, si ad u'orem suam accederet, puniretur. !llo quoque
discedente ab hospitiolo suo, hic nocte cum uno clerico veniens, domum meretricis ingreditur. #ostquam autem
diutissime bibentes inebriati sunt, in uno strato locantur. 1uibus dormientibus, adveniens vir ille accenso
stramine, elevata bipenne utrumque peremit. !deoque documentum sit haec causa clericis, ne contra canonum
statuta e'tranearum mulierum consortium potiantur, cum haec et ipsa le' canonica et omnes scripturae sanctae
prohibeant, praeter his feminis, de quibus crimen non potest aestimari.
46. 1uae in sinodo ,atescense acta sunt.
!nterim dies placiti advenit, et episcopi e' iusso regis Guntchramni apud ,atiscensim urbem collecti sunt.
+austianus autem, qui e' iusso Gundovaldi 0quinsi urbi episcopus ordinatus fuerat, ea condicione removitur, ut
eum :ertchramnus ;restesque sive #alladius, qui eum benedi'erant, vicibus pascerent centinusque ei aureus
annis singulis ministrarent. (icetius tamen e' laico, qui prius ab Chilperico regi praeceptum elicuerat, in ipsa
urbe episcopatum adeptus est. =rsicinus Cadurcinsis episcopus e'communicatur, pro eo quod Gundovaldum
e'cipisse publice est confessus, accepto huiusmodi placito, ut, paenitentiam tribus annis agens, neque capillum
neque barbam tonderit, vino et carnibus absteniret, missas celebrare, clericus ordinare aeclesiasque et crisma
benedicere, eulogias dare paenitus non auderet, utilitas tamen aeclesiae per eius ordinationem, sicut solita erat,
omnino e'erceretur. )'tetit enim in hac s&nodo quidam e' episcopis, qui dicebat, mulierem hominem non posse
vocitare. %ed tamen ab episcopis ratione accepta quievit, eo quod sacer Veteris Testamenti liber edoceat, quod in
principio, Deo hominem creante, ait: ,asculum et feminam creavit eos, vocavitque nomen eorum 0dam, quod
est homo terrenus, sic utique vocans mulierem ceu virum" utrumque enim hominem di'it. %ed et dominus !esus
Christus ob hoc vocitatur filius hominis, quod sit filius virginis, id est mulieris. 0d quam, cum aquas in vina
transferre pararet, ait: 1uid mihi et tibi est, mulierD et reliqua. ,ultisque et aliis testimoniis haec causa convicta
quievit. #raete'tatus vero 3otomagensis episcopus orationis, quas in e'silio positus scalpsit, coram episcopis
recitavit. 1uae quibusdam quidem placuerunt, a quibusdam vero, quia artem secutus minime fuerat,
repraehendebantur. %tilus tamen per loca aeclesiasticus et rationabilis erat. Caedis enim magna tunc inter
famulus #risci episcopi et $eudeghisili ducis fuit. #riscus tamen episcopus ad coemendam pacem multum
paecuniae obtulit. *is etenim diebus Guntchramnus re' graviter aegrotavit, ita ut potaretur a quibusdam non
posse prorsus evadere. 1uod, credo, providentia Dei fecisset. Cogitabat enim multus episcoporum e'silio
detrudere. Theodorus itaque episcopus ad urbem suam regressus, favente omni populo, cum laude susceptus est.
4.. De placito :elsonanco et de sepulchro violato.
!taque cum hoc s&nodum ageretur, Childeberthus re' aput :elsonancum villa , quae in medio 0rdoennensis
silvae sita est, cum suis coniungitur. !bique :runichildis regina pro !ngunde filia, quae adhuc in 0frica tenebatur,
omnibus prioribus questa est, sed parum consolationis emeruit. Tunc contra :osonem Guntchramnum causa
e'oritur. 0nte paucus autem dies mortua propinqua u'oris eius sine filiis, in basilicam urbis ,etinsis sepulta est
cum grandibus ornamentis et multo auro. +actum est autem, ut post dies paucus adesset festivitas beati 3emedii,
quae in initio mensis octavi caelebratur. Discedentibus autem multis e civitate cum episcopo et praesertim
senioris urbis cum duci, venerunt pueri :osonis Guntchramni ad basilica, in qua mulier erat sepulta. )t ingressi,
conclusis super se osteis, dete'erunt sepulchrum, tollentes omnia ornamenta corporis defuncti, quae reperire
potuerant. %entientes autem haec monachi basilicae illius, venerunt ad ostium" sed ingredi non sunt permissi.
1uod videntes, nuntiaverunt haec episcopo suo ac duci. !nterea pueri, acceptis rebus ascensisque equitibus,
fugire coeperunt. %ed timentes, ne, adprehensi in via, diversis subegerentur poenis, regressi sunt ad basilicam.
#osueruntque quidem res super altarium, sed foris egredi non sunt ausi, clamantes atque dicentes, quia: 0
Gunthchramno :osone transmissi sumus. %ed cum ad placitum in villam quam di'imus Childeberthus cum
proceribus suis convenisset et Gunthchramnus de his interpellatus nullum responsum dedisset, clam aufugit.
0blataeque sunt ei deinceps omnes res, quae in 0rverno de fisci munere promeruerat. %ed et diversorum res,
quas male pervaserat, cum confusionem reliquid.
44. De obito episcoporum et Fandalini.
$aban *elosinsis episcopus hoc anno obiit" cui Desiderius e' laico successit. Cum iusiurando enim re' pollicitus
fuerat, se numquam e' laicis episcopum ordinaturum. %ed quid pectora humana non cogat auri sacra famisD
:erthchramnus vero regressus e' s&nodo, a febre corripitur" arcessitumque Faldonem diaconem, qui et ipse in
baptismo :erthchramnus vocitatus est, summam ei sacerdotii depotat omnesque condicionis tam testamenti
quam benemeritorum suorum ipsi committit. 1uo discedente, hic spiritum e'alavit. 3egressus diaconus, cum
muneribus et consensu civium ad regem properat, set nihil obtenuit. Tunc re', data praeceptione, iussit
Gundegisilum %anctonicum comitem cognomento Dodonem episcopum ordinare, gestumque est ita. ) quia multi
clericorum %anctonicorum ante s&nodum, consentientes :erthchramno episcopo, in #alladium sacerdotem suum
.6<
aliqua adversa conscripserant, quae ei humilitatem ingererent, post eius obitum adprehensi a sacerdote, graviter
caesi adque e'poliati sunt. *oc tempore et Fandelenus, nutritor Childeberti regis, obiit, sed in loco eius nullus
est subrogatus, eo quod regina mater curam vellit propriam habere de filio. 1uaecumque de fisco meruit, fisci
iuribus sunt relata. ;biit his diebus :od&gisilus du' plenus dierum, sed nihil de facultate eius filiis minuatum
est. !n loco +austi 0uscensis episcopi %aius presbiter subrogatur. #ost obitum sancti %alvii hoc anno Desideratus
0lbiginsibus episcopus datus est.
4-. De diluviis.
,agnae hoc anno pluviae fuerunt, amnesque in tantum convaluerunt, ut plerumque naufragia evenirent. !psique
litora e'cedentes, propinquas segetis ac prata operientes graviter eliserunt, fueruntque vernalis aestivique mensis
tam inrigui, ut hiems magis potaretur esse quam aestas.
45. De insolis maris.
Duae hoc anno insolae in mare divinitus incendio concrematae sunt, quae per dies septim cum hominibus
pecoribusque consumptae subvertebantur. (am qui in mari confugerant et se in profundo praecipitabant, in ipsa
qua mergebantur aqua consumebantur graviorique supplicio, qui non confestim emittebant spiritum, urebantui.
3edactis quoque omnibus in favilla, cuncta maris operuit. +erebant etiam multi, signa, quae superius nos vidisse
octavo mense narravimus, quasi ardere caelum, e' huius incendii splendore fuisse.
47. De insola, in qua sanguis apparuit.
!n alia vero insola, quae est pro'ima civitate Veneticae, erat stagnum validum piscibusque refertum, quod in
unius ulnae altitudine conversum est in cruore" ita per dies multus congregata canum atque avium inaestimabilis
multitudo, sanguinem hoc lambens, satiata redibat in vesperum.
49. De :erulfo, qui du' fuit.
Toronicis vero atque #ectavis )nnodius du' datus est. :erulfus autem, qui his civitatibus ante praefuerat, pro
thesauris %&ghiberti regis, quos clam abstulerat, cum 0rneg&silo socio suspectus habetur. 1ui cum hoc ducatum
in supradictis urbibus e'peterit, a 3auchingo duce, facto ingenio, cum satellite allegatur. (ec mora, missi ad
domus eorum pueri e'pilant omnia" multa ibi de proprio, nonnulla de antedictis thesauris sunt reperta, quae
omnia ad Childeberthum regem delata sunt. Cumque in hoc res ageretur, ut gladius cervicem decideret,
interventu episcoporum obtenta vita la'ati sunt, nihil tamen de his quae eis ablata fuerant recipientes.
4<. 1uod Desiderius ad regem abiit.
Desiderius vero du' cum aliquibus episcopis et 0ridio abbate vel 0ntestio ad regem Gunthchramno properavit.
%ed cum eum re' aegre vellit accipere, victus precibus sacerdotum, in gratia sua recepit. Tunc ibi )ulalius adfuit,
quasi pro coniuge, quae eum spreverat et ad Desiderium transierat, causaturus" sed in ridiculo et humilitate
redactus, siluit. Desiderius vero remuneratus a rege, cum gratia est reversus.
4/. De )rmeneghildo et !ngundae.
De )rmeneghildo et !ngundae vel de legatis *ispanorum clam ad +redegundem missis.
!gitur, ut saepius di'imus, !ngundis a viro cum imperatoris e'ercitu derelicta, dum ad ipsum principem cum filio
parvolo duceretur, in 0frica defuncta est et sepulta. $euvichildus vero *erminichildum filium suum, quem
antedicta mulier habuit, morti tradedit. 1uibus de causis commotus Gunthchramnus re', e'ercitum in *ispaniis
distinat, scilicet ut prius %eptimaniam, quae adhuc infra Galliarum terminum habetur, eius dominatione subderint
et sic in antea proficiscerentur. Dum autem hic e'ercitus moveretur, indecolum cum nescio quibus hominibus
rusticis est repertum. 1uem et Gunthchramno rege legendum miserunt, hoc modo, quasi $euvichildus ad
+redegundem scriberet, ut quocumque ingenio e'ercitum illuc ire prohiberet, dicens: !nimicos nostros, id est
Childeberthum et matrem eius, velociter interemite et cum rege Gunthchramno pacem inite, quod praemiis
multis coemite. )t si vobis minus est fortassis paecunia, nos clam mittimus, tantum ut quae petimus impleatis.
Cum autem de inimicis nostris ulli fuerimus, tunc 0melio episcopo ac $eubae matronae bona tribuite, per quos
missis nostris ad vos accedendi aditus reseratur. $euba enim est socrus :ladastis ducis.
4>. 1uod +redegundis misit, qui Childeberthum interfecerint.
)t licet haec ad Gunthchramnum regem perlata et nepote suo Childebertho in notitiam data fuissent, tamen
+redegundis duos cultros ferreos fieri praecepit, quos etiam cara'ari profundius et venino infici iussit, ut scilicet,
si mortalis adsultus vitalis non dissolverit fibras, vel ipsa venini infectio vitam possit velocius e'torquere. 1uos
cultros duobus clericis cum haec mandata tradedit, dicens: 0ccipite hos gladius et quantocius pergite ad
Childeberthum regem, adsimilantes vos esse mendicos. Cumque pedibus eius fueritis strati, quasi stipem
postulantes, latera eius utraque perfodite, ut tandem :runichildis, quae ab illo adrogantiam sumit, eo cadente
conruat mihique subdatur. 1uod si tanta est costodia circa puerum, ut accedere nequeatis, vel ipsam interemite
inimicam. ,ercis quoque operis vestri haec erit, ut, si mortui in hoc opere fueritis, parentibus vestris bona
tribuam, ipsosque muneribus ditans primus in regnum meum constituam. !nterim vos timorem omnem omittite,
nec sit trepidatio mortis in pectore. (overitis enim, quod cunctos homines haec causa continet. 0rmate viriletate
animus et considerate saepius fortes viros in bello conruere, unde nunc parentes eorum nobilis effecti opibus
inmensis cunctis supereminent cunctisque praecellent. Cumque haec mulier loqueretur, clerici tremere
coeperunt, difficile potantes, haec iussa posse conplere. 0t illa dubius cernens, medificatus potione dire'it, quo
ire praecepit" statimque robor animorum adcrevit, promiseruntque se omnia quae praeceperat impleturus. (ihil
.6/
minus vasculum ab haec potione repletum ipsos levare iubet, dicens: !n die illa, cum haec quae praecipio
facetis, mane, priusquam opus incipiatur, hunc potum sumite. )rit vobis magna constantia ad haec peragenda.
*is ita instructis, demisit eos. 1uibus pergentibus adque ad urbem %essionas accedentibus, a 3auchingo duci
capti discussique omnia reserant, et sic in carcere legati sunt. #ost dies vero paucos +redegundis, certa iam, quod
fuissent impleta quae fuerant imperata, misit puerum inquerere, quid aut rumor populi ferret, aut si aliquem
inveniret indicantem, qui diceret Childeberthum iam interemptum fuisse. )gressus igitur puer ab ea, %essionas
urbem venit. 0udiens denique hos in carcerem retenere, ad ostium adpropinquat" sed cum loqui satellitibus
coepisset, et ipse captus costodiae mancipatur. Tunc omnes simul ad Childeberthum regem directi sunt,
discussisque, veritatem aperiunt, indicantes se a +redegunde missus ad eum interemendum, dicentes: !ussa
reginae suscipimus, ut nos egenus adsimilaremus. Cumque pedibus tuis provoluti aliquid stipendii quaereremus,
ab his te gladiis transfodere voluemus. 1uod si adsultu signiore gladius difi'isset, ipsum venenum, quod ferrum
erat infectum, animam velociter penetraret. *aec his dicentibus, diversis suppliciis adfecti, truncatis manibus
auribusque et naribus, variis sunt mortibus interempti.
-6. 1uod e'ercitus in %eptimaniam abiit.
!gitur Gunthchramnus re' cummoveri e'ercitum in *ispaniis praecepit, dicens: #rius %eptimaniam proventiam
ditioni nostrae subdite, quae Galliis est propinqua, quia indignum est, ut horrendorum Gothorum terminus usque
in Galliis sit e'tensus. Tunc commoto omni e'ercitu regni sui, illuc dirigit. Gentes vero, quae ultra 0rarem
3hodanumque et %equanam commanebant, cum :urgundionibus iunctae, 0rareca 3hodaniticaque litora tam de
fructibus quam de pecoribus valde depopulati sunt. ,ulta homicidia, incendia praedasquae in regione propria
facientes, sed et aeclesias denudantes, clericos ipsos cum sacerdotibus ac reliquo populo ad ipsas sacratas Deo
aras interementes, usque ad urbem (emausus processerunt. %imiliter et :&turigi, %anctonici cum #etrocoricis,
)colesenensibus vel reliquarum urbium populum, qui tunc ad antedicti regis imperio pertenebant, usque ad
Carcasonam urbem devecti, similia mala gesserunt. %ed cum ad urbem accessissent, reseratis sponte ab
habitatoribus portis, nullo resistente, ingressi, nescio quo cum Carcasonensibus scandalo commoto, urbem
egressi sunt. Tunc Terentiolus comes quondam urbis $emovicinae, lapide de muro proiecto percussus, occubuit.
Cuius caput truncatum ad vindictam adversariorum urbi delatum est. )' hoc omnes populus timore perterritus,
ad propria regredi destinans, universa reliquid, quae vel per viam coeperat vel quae secum addu'erat. %ed et
Gothi per occultas insidias multis de his spoliatis interemerunt" e'im in Tholosanorum manus incedentes, quibus,
dum pergerent, multa intulerant mala, spoliati ac caesi vi' propria contingere potuerunt. *i vero, qui (emausum
adgressi fuerant, devastantes universa regiones, succensis domibus, incensis segitibus, decisis olivitis vinitisque
succisis, nihil inclusis nocere potentes, ad alias urbis progressi sunt. )rant enim valde munitae et de c&bis ac
reliquis necessariis adplene refertae, et horum urbana depopulantes urbisque minus inrumpere valuerunt. Tunc et
(icetius du', cum 0rvernis in haec e'peditione commotus, cum reliquis urbis adsedit. %ed cum minus valerit, ad
castrum quoddam pervenit" dataque fide, sponte inclusi reserantes portas, eos credoli tamquam pacificos
susciperunt. !lle vero ingressi, postposito sacramento, praesidia cuncta diripiunt, animas in captivitate subdentes.
Tunc, accepto consilio, unusquisque ad propria est regressus. Tantaque per viam scelera, homicidia, praedas,
direptiones per regionem propriam gesserunt, ut ea usquequaque memorare perlongum sit. Verumtamen quia
segetis #rovinciae igni ab hisdem succensas di'imus, fame atquae inaedia pereuntes per viam relinquebantur
e'animes, nonnulli in fluminibus dimersi, plerique in seditionibus interempti sunt. +erebant enim amplius quam
quinque milia in his stragibus fuisse peremptos. %ed non eos qui remanserant coercebat aliorum interitus. Tunc et
0rvernae regiones aeclesiae, quae viae publicae propinquae fuerant, a ministeriis denudatae sunt, nec fuit
terminus male faciendi, nisi cum ad propria singuli pervenerunt. 1uibus reversis, magna Gunthchramno regi
amaritudo cordis obsedit. Duces vero supradicti e'ercitus ad basilicam sancti %&mphoriani mart&ris e'petierunt.
Veniente itaque rege ad eius solemnitatem, repraesentati sunt sub conditione audientiae in postmodum futurae.
#ost dies vero quattuor, coniunctis episcopis necnon et maioribus natu laicorum, duces discutere coepit, dicens:
1ualiter nos hoc tempore victuriam obtenere possumus, quia ea quae patres nostri secuti sunt non costodimusD
!lli vero aeclesias aedificantes, in Deum spem omnem ponentes, mart&res honorantes, sacerdotes venerantes,
victurias obtinuerunt gentesque adversas, divino opitulante adiutorio, in ense et parma saepius subdiderunt. (os
vero non solum Deum non metuemus, verum etiam sacra eius vastamus, ministros interficimus, ipsa quoque
sanctorum pignera in ridiculo discerpimus ac vastamus. (on enim potest obtenere victuria, ubi talia perpetrantur"
ideo manus nostrae sunt invalidae, ensis tepiscit, nec clepius nos, ut erat solitus, defendit ac protegit. )rgo si hoc
meae culpae adscribitur, iam ea Deus capite meo restituat. Certe si vos regalia iussa contemnetis et ea quae
praecipio implere differtis, iam debet securis capiti vestro submergi. )rit enim documentum omni e'ercitu, cum
unus de prioribus fuerit interfectus. Verumtamen iam e'perire debemus, quid agi oporteat. %i quis iustitiam sequi
destinat, iam sequatur" si quis contemnit, iam ultio publica cervice eius inmineat. %atius est enim, ut parvi
contumaces pereant, quam ira Dei super omnem regionem dependat inno'iam. *aec rege dicente, responderunt
duces: :onitatis tuae magnanimitas, re' optime, enarrare facile non potest: qui timor tibi in Deum sit, qui amor
in aeclesiis, quae reverentia in sacerdotibus, quae pietas in pauperibus, quaeve dispensatio in egenis. %ed quia
omnia, quae gloria vestra profert, recta veraquae esse censentur, quid faciemus, quod populus omnes in vitio est
dilapsus omnique homine agere quae sunt iniqua delectatD (ullus regem metuit, nullus ducem, nullus comitem
.6>
reveritur" et si fortassis alicui ista displicent et ea pro longaevitate vitae vestrae emendare conatur, statim seditio
in populo, statim tumultus e'oritur. )t in tantum unusquisque contra seniorem saeva intentione crassatur, ut vi'
credat evadere, si tardius silire nequiverit . 0d haec re' ait: %i quis sequitur iustitiam, vivat" si quis legem
mandatumque nostrum respuit, iam pereat, ne nus diutius hoc blasphemeum prosequatur. *aec eo dicente,
advenit nuntius, dicens: 3icharedus, filius $euvichildi, de *ispaniis egressus, Caput 0rietis castrum obtenuit et
e' pago Tholosano ma'imam partem depopulatus est hominesque captivos abdu'it. =gernum 0relatense
castrum inrupit resque cunctas cum hominibus abstullit et sic se infra murus (emausensis urbis inclusit. *aec
audiens re', $eudegh&selum in loco Calomniosi cognomento 0eg&lanis ducem delegens, omnem ei provintiam
0relatensim commisit, costodisque per terminus super quattuor virorum milia collocavit. %ed et (icetius
0rvernorum du' similiter cum costodibus perre'it et finis regiones ambivit.
-.. De interfectione #raete'tati episcopi.
Dum haec agerentur et +redegundis apud 3othomagensim urbem commoraretur, verba amaritudinis cum
#raete'tato pontifice habuit, dicens, venturum esse tempus, quando e'ilia, in qua detentus fuerat , reviseret. )t
ille: )go semper et in e'ilio et e'tra e'ilium episcopus fui, sum et ero" nam tu non semper regalem potentiam
perfrueres. (os ab e'ilio provehimur, tribuente Deo, in regnum" tu vero ab hoc regno demergeris in ab&ssum.
3ectius enim erat tibi, ut, relecta stultitia adque malitia, iam te ad meliora converteris et ab hac iactantia, qua
semper ferves, abstraheris, ut et tu vitam adipisceris aeternam et parvolum, quem genuisti, perducere ad
legitimam possis aetatem. *aec effatus, cum verba illius mulier graviter acciperit, se a conspectu eius felle
fervens abstra'it. 0dvenientem autem dominicae resurrectionis diae, cum sacerdos ad implenda aeclesiastica
officia ad aeclesiam maturius properasset, antefanas iu'ta consuetudinem incipere per ordinem coepit. Cumque
inter psallendum formolae decumberet, crudelis adfuit homicida, qui episcopum super formolam quiescentem,
e'tracto baltei cultro, sub ascella percutit. !lle vero vocem emittens, ut clerici qui aderant adiuvarent, nullius ope
de tantis adstantibus est adiutus. 0t ille plenas sanguine manus super altarium e'tendens, orationem fundens et
Deo gratias agens, in cubiculo suo inter manus fidelium deportatus et in suo lectulo collocatus est. %tatimque
+redegundis cum :eppoleno duce et 0nsovaldo adfuit, dicens: (on oportuerat haec nobis ac reliquae plebi tuae,
o sancte sacerdos, ut ista tuo cultui evenirent. %ed utinam indicaretur, qui talia ausus est perpetrare, ut digna pro
hoc scelere supplicia susteneret. %ciens autem ea sacerdos haec dolose proferre, ait: )t quis haec fecit nisi his,
qui reges interemit, qui saepius sanguinem innocentem effudit, qui diversa in hoc regno mala commisitD
3espondit mulier: %unt aput nos peritissimi medici, qui hunc vulnere medere possint. #ermitte, ut accedant ad
te. )t ille: !am, inquid, me Deus praecepit de hoc mundum vocare. (am tu, qui his sceleribus princeps
inventa es, eris maledicta in saeculo, et erit Deus ultur sanguinis mei de capite tuo. Cumque illa discederit,
pontife', ordinata domo sua, spiritum e'alavit. 0d quem sepeliendum 3omacharius Constantinae urbis
episcopus advenit. ,agnus tunc omnes 3othomagensis cives et praesertim seniores loci illius +rancos meror
obsedit. )' quibus unus senior ad +redegundem veniens ait: ,ulta enim mala in hoc saeculo perpetrasti, sed
adhuc peius non feceras, quam ut sacerdotem Dei iuberis interfici. %it Deus ultur sanguinis innocentes velociter.
(am et omnes nos erimus inquisitores mali huius, ut tibi diutius non liceat tam crudelia e'ercere. Cum autem
haec dicens discederet a conspectu reginae, misit illa qui eum ad convivium provocaret. 1uo renuente, rogat, ut,
si convivium eius uti non vellit, saltim vel poculum auriat, ne ieiunus a regale domo discedat. 1uo e'pectante,
accepto poculo, bibit absentium cum vino et melle mi'tum, ut mos barbarorum habet" sed hoc potum venenum
inbutum erat. %tatim autem ut bibit, sensit pectorem suum dolorem validum inminere, et quasi se incideretur
intrinsecus, e'clamat suis, dicens: +ugite, o miseri, fugite malum hoc, ne mecum pariter periamini. !llis quoque
non bibentibus, sed festinantibus abire, hic protinus e'caecatus, ascensoque aequo, in tertio ab hoc loco stadio
caecidit et mortuus est. #ost haec $eudovaldus episcopus epistolas per omnes sacerdotes dire'it et, accepto
consilio, aeclesias 3othomagensis clausit, ut in his populus solemnia divina non e'pectaret, donec indagatione
communi repperiretur huius auctur sceleris. %ed et aliquos adpraehendit, quibus supplicio subditus veritatem
e'torsit, qualiter per consilium +redegundis haec acta fuerat" sed et, ea defensante, ulciscere non potuit. +erebant
etiam, ad ipsum percussores venisse, pro eo quod haec inquirere sagaciter distinaret" sed costodia vallatus
suorum, nihil ei nocere potuerunt. !taque cum haec ad Gunthchramnum regem perlata fuissent et crimen super
mulierem iaceretur, misit tres episcopus ad filium, qui esse dicitur Chilperici, quem superius Chlothacharium
scripsimus vocitatum, id est 0rtemium %&nonicum, Veranum Cavellionensim et 0gricium Tricassinum, ut
scilicet cum his, qui parvolum nutriebant, perquirerint huius sceleris personam et in conspectu eius e'hiberent.
1uod cum sacerdotes locuti fuissent, responderunt seniores: (obis prorsus haec facta displicent, et magis ac
magis ea cupimus ulciscere. (am non potest fieri, ut, si quis inter nos culpabilis invenitur, in conspectu regis
vestri deducatur, cum nos possimus nostrorum facinora regale sanctione conpraemere. Tunc sacerdotes
di'erunt: (overitis enim, quia, si persona, quae haec perpetravit, in medio posita non fuerit, re' noster cum
e'ercitu hic veniens, omnem hanc regionem gladio incendioque vastavit, quia manifestum est, hanc interfecisse
gladio episcopum, qui maleficiis +rancum iussit interemi. )t his dictis, discesserunt, nullum rationabilem
responsum accipientes, obtestantes omnino, ut numquam in aeclesia illa ,elantius, qui prius in loco #raete'tati
subrogatus fuerat, sacerdotes fungeretur officium.
-4. De interitu Domnolae, u'oris (ectari.
..6
,ulta enim mala hoc tempore gesta sunt. (am Domnola, relicta quondam :urgulini , quae fuit filia Victuri
3edonensis episcopi, quam (ectarius matrimonio copulaverat, intentione de vineis cum :oboleno, referendario
+redegundis, habebat. 0udiens autem ea in his vineis advenisse, misit nuntius obtestantes, ne ingredi penitus in
hac possessione praesumeret. 1uod illa dispiciens et res patris sui fuisse proclamans, ingressa est. Tunc ille,
commota seditione, super eam cum armatis viris inruit. 1ua interfecta, vineas vindecavit resque deripuit et tam
viros quam mulieres qui cum ea erant interfecit gladio, nec remansit e' his, nisi qui fuga labi potuit.
--. De incendio urbis #arisiacae.
)'tetit igitur in his diebus apud urbem #arisiacam mulier, quae dicerit incolis: +ugite, oE ab urbe et scitote eam
incendio concremandam. 1uae cum a multis inrideretur, quod haec aut sortium praesagio diceret aut vana aliqua
somniasset aut certe daemonii meridiani haec instinctu proferret, respondit: (equaquam est ita, ut dicitis" nam
in veritate loquor, quia vidi per somnium a basilica sancti Vincenti veniente virum inluminatum, tenente manu
caereum et domus negutiantum e' ordine succendentem. Denique post tertiam noctem, quod haec mulier est
effata, inchoante crepusculo, quidam e civibus, accenso lumine, in prumptuario est ingressus, adsumptoque olec
hac ceteris quae necessaria erant, abscessit, lumine secus cupella olei derelicto. )rat enim domus haec prima
secus portam, quae ad mediam diem pandit egressum. )' quo lumine adpraehensa domus incendio concrematur,
de qua et aliae adpraehendi coeperunt. Tunc deruente igne super vinctus carceris, apparuit eis beatus Germanus,
et comminuens trabem atque catenis, quibus vincti tenebantur, reserato carceris osteo, vinctos abire permisit
incolomis. !lle vero egressi, se ad basilicam sancti Vincenti, in qua sepulchrum habetur beati antestitis,
contulerunt. !gitur cum per totam civitatem huc adque illuc flante vento flamma ferritur totisque viribus regnaret
incendium, adpropinquare ad aliam portam coepit, in qua beati ,artini oraturium habebatur, qui ob hoc
aliquando factum fuerat, eo quod ibi lepram maculosi hominis osculo depulisset. Vir autem, qui eum inte'tis
virgultis in sublime constru'erat, confisus in Domino nec de beati ,artini virtute diffisus, se resquae suas infra
eius parietis ambivit, dicens: Credo enim et fides mea est, quod repellat ab hoc loco incendium, qui saepius
incendiis imperavit et in hoc loco leprosi hominis cutem, osculu medente, purgavit. 0dpropinquante enim illuc
incendium, ferebantur validi globi flammarum, qui percutientes parietem oraturii, protinus tepiscebant. Clamabat
autem populus viro ac muliere: +ugite, miseri, ut evadere possitis. )cce iam igneum pondus super vos diruit,
ecce favillae incendii cum carbonibus tamquam validus imber ad vos usque distenditurE )gredimini ab oraturio,
ne cum eodem incendio concremimini. 0t illi orationem fundentes, numquam ab his vocibus movebantur. %ed
nec mulier se umquam a fenestra, per quam interdum flammae ingrediebantur, amovit, quae erat spe firmissima
de virtute beati antestitis praemunita. Tantaque fuit virtus beati pontificis, ut non solum hoc oraturium cum
alumni proprii domo salvaret, verum etiam nec aliis domibus, qui in circuitu erant, nocere flammis dominantibus
permisisset. !bique cecidit incendium, quod ab una parte pontes coeperat desaevire. 0b alia vero parte tam valide
cuncta conflagravit, ut amnis finem inponeret. Verumtamen aeclesiae cum domibus suis non sunt adustae.
0gebant enim, hanc urbem quasi consecratam fuisse antiquitus, ut non ibi incendium praevaleret, non serpens,
non gliris apparuisset. (uper autem, cum cuniculum pontis emundaretur et coenum, de quo repletum fuerat,
auferretur, serpentem gliremque aereum repperierunt. 1uibus ablatis, et glires ibi deinceps e'tra numerum et
serpentes apparuerunt, et postea incendia perferre coepit.
-5. De reclausis temptatis.
)t quia princeps tenebrarum mille habet artes nocendi, quid de reclausis ac Deo devotis nuper gestum fuerit,
pandam. Vennocus :ritto praesbiterii honore praeditus, cui in alio libro meminimus, tantae se abstinentiae
dedicavit, ut indumentum de pellibus tantum uteretur, c&bum de herbis agrestibus incoctis sumeret, vinum vero
tantum vas ad os poneret, quod magis putaretur libare osculo quam haurire. %ed cum eidem devotorum largitas
frequenter e'hiberet vasa hoc plena licore, dedicit, quod peius est, e'tra modum haurire et in tantum dissolvi
potione, ut plerumque ebrius cerneretur. =nde factum est, ut, invalescente temulentia, tempore procidente, a
daemonio correptus, per inergiam ve'aretur, in tantum ut, accepto cultro vel quodcumque genus teli sive lapidem
aut fustem potuisset adrepere, post homines insano furore discurreret. =nde necessitas e'igit, ut catenis vinctus
costodiretur in cellula. !n hac quoque damnatione per duorum annorum spatia debachans, spiritum e'alavit.
0lius quoque 0natholius :urdegalensis puer, ut ferunt, annorum duodecem, cum esset famulus cuiusdam
negutiatoris, petiit sibi ad reclausionem licentia tribui. %ed, resistente diu domino, potans, eum in hoc tepiscere
adque implere non posse in hac aetate, quod nitebatur adpetere, tandem, victus praecibus famoli, facultatem
tribuit, ut id quod flagitabat impleret. )rat autem ibi cripta ab antiquis transvolutum eleganteque opere e'posita,
in cuius angulo erat cellula parva de quadratis lapidibus clausa, in qua vi' unus stans homo recipi possit. !n hac
cellola puer ingreditur, in hac per octo aut eo amplius annos commoratus, tenui c&bo potuque contentus, vigiliis
orationibusquae vacabat. #ost haec pavore validum perpessus, clamare coepit, intrinsecus se torqueri. =nde
factum est, ut, adiuvante ei, ut credo, diabolicae partis militia, amotis quadris quibus conclusus tenebatur, eliderit
parietem in terram, conlidens palmas et clamans, se a sanctis Dei peruri. Cumque diutissime in hac insania
teneretur et sancti ,artini crebrius confiteretur nomen ac diceret, se potius ab eo quam a sanctis aliis cruciare,
Thoronus adducitur. %ed malus spiritus credo, ob virtutem adque magnitudinem sancti conpraessus, nequaquam
hominem mutelavit. (am in loco ipso per anni curriculum degens, cum nihil male pateretur, regressus est, sed
rursus quae caruerat incurrit.
...
-7. De legatis *ispanorum.
$egati de *ispaniis ad regem Guntchramnum venerunt cum multis muneribus, pacem petentes, sed nihil certi
accipiunt in responsis. (am anno praeterito, cum e'ercitus %eptimaneam debellasset, navis, quae de Galleis in
Galliciam abierant, e' iusso $euvieldi regis vastatae sunt, res ablatae, hominis caesi atque interfecti, nonnulli
captivi abducti sunt. )' quibus pauci quodadmodo scafis erepti, patriae quae acta fuerant nontiaverunt.
-9. De interitu ,agnovaldi.
!gitur aput Childebertum regem ,agnovaldus causis occultis e' iussu regis interficitur hoc modo. %tante infra
,ettensis urbis palatium rege et ludum spectante, qualiter animal caterva canum circumdatum fatigabatur,
,agnovaldus arcessitur. 1uo veniente et nesciente quae actura erant, cum reliquis dissolutus riso, prospicere
pecudem coepit. 0t his cui iussum fuerat, cum viderit eum spectaculum intentum, librata secure caput eius
inlisit. 1ui cecidit et mortuus est ac, per fenestram domus proiectus, a suis sepultus est" resque eius protinus
direptae, aerario publico, in quantum repertum est, sunt inlatae. 0utumabant tamen quidam, eo quod post
mortem fratris diversis plagis coniugem affectam interfecisset et u'orem fratris adscisset toro, e'tetisse causam,
qua interimeretur.
-<. 1uod Childebertho filius natus est.
#ost haec Childebertho regi filius natus est, qui a ,agnerico Treverorum episcopo de sacro fonte susceptus,
Theodoberthus est vocitatus. De quo tantum gaudium Gunthchramnus re' habuit, ut statim legatus dirigens,
multa ei munera transmitteret, dicens: #er hunc enim Deus eregere +rancorum regnum propria maiestates suae
pietate dignabitur, si huic pater aut ipse viverit patri.
-/. 1uod *ispani in Galliis prorupuerunt.
0nno denique B!. regni Childeberthi regis legati iterum de *ispaniis venerunt, pacem petentes, sed nihil certi
obtenentes, regressi sunt. 3icharedus autem, filius $euvichilde, usque (arbonam venit et infra terminum
Galliarum praedas egit et clam regressus est.
->. De obito episcoporum.
)o anno multi episcoporum obierunt" :adeg&silus vero Cenomannorum episcopus, vir valde saevus in populo,
auferens sive deripiens iniuste res diversorum. 0d cuius animum acervum adque inmitem coniu' accesserat
saevior, quae illum in committendis sceleribus nequissimis consilii stimulis perurguebat. (ec praeteribat dies aut
momentum ullum, in quo non aut in spoliis civium aut in diversis altercationibus crassaretur. Cotidiae autem
cum iudicibus causas discutere, militias saeculares e'ercere, saevire in alios, alios caedibus agere non cessabat,
manibus etiam propriis verberare, proterire multus ac dicere: (on ideo, quia clericus factus sum, et ultur
iniuriarum mearum non eroD %ed quid dicam de ceteris, cum nec ipsis quoque germanis parceret, sed ipsos
magis e'poliaritD Cum quo numquam iustitiam de rebus paternis maternisve adsequi potuerunt. 1uinto autem
anno episcopatus sui e'pleto, cum iam se'tum ingrediens aepulum civibus cum inmensa laetitia praeparasset, a
febre correptus, annum quem coeperat protinus, morte inminente, finivit. !n cuius loco :erthramnus #arisiacus
archidiaconus subrogatus est. 1ui multis altercationibus cum relicta illius defuncti habuisse probatur, eo quod
res, quae tempore :adeg&seli episcopi aeclesiae datae fuerant, tamquam proprias retenebat, dicens: ,ilitia haec
fuit viri mei. )t licet invita, tamen cuncta restituit. )rat enim ineffabili malitia. (am saepius viris omnia
pudenda cum ipsis ventris pellibus incidit, feminis secriciora corporis loca lamminis candentibus perussit et
multa alia inique gessit, quae tacere melius potavi. ;biit et %abaudus 0relatensis episcopus" in cuius loco
$icerius regis Guntchramni refrendarius est adscitus. Gravis tunc #rovinciam ipsam lues debellata est. ;biit et
)uantius Viennensis episcopus" in cuius sede Virus presbiter de senatoribus, rege elegente, substituetur.
,ultique eo anno sacerdotum e' hoc mundo migrati sunt, quod praeterire volui, eo quod unusquisque in urbe
sua sui reliquerit monimenta.
56. De #elagio Toronico.
+uit autem et in urbe Thoronica #elagius quidam, in omni malitia e'ercitatus, nullum iudicem metuens, pro eo
quod iumentorum fiscalium costodes sub eius potestate consisterent. ;b hoc furta, superventa, pervasiones,
caedes diversaque scelera tam in fluminibus quam in terris agere non cessabat. (am plerumque arcessitum et
minacibus lenibusque verbis, ut ab hac malitia desisteret, prohibere volui" sed magis odia quam aliquod fructum
iustitiae ab eo recepi iu'ta illud %alamoneacae %apientiae proverbium: 0rgue stultum, adiciet odire te. (am
tantum in me odium miser habebat, ut saepius, spoliatis caesisque hominibus sanctae aeclesiae, e'animes
reliquerit, causasque, qualiter aeclesiae vel basilicae sancti ,artini damna intenderit, inquirens. =nde factum est,
ut quadam vice venientibus hominibus nostris adque echinum in vasis deferentibus caederet, protereret ipsaque
vasa dereperit. 1uod factum cum conperissem, eum a commonione suspendi, non quasi ultur iniuriae meae, sed
ut facilius eum ab hac insania redderem emendatum. 0t ille, electis duodecem viris, ut hoc scelus periuraret,
advenit. %ed cum ego nullum vellim sacramentum suscipere, conpulsus ab eo vel a civibus nostris, amotis
reliquis, ipsius tantum iuramentum suscipi, iussique eum recipi in commonione. )rat autem eo tempore mensis
primus. 0dveniente autem mense quinto, quo prata secare solent, pratum sanctimunialium, qui terminum prati
sui adhaerebat, pervadit. !n quo statim ut falcem misit, febre correptus, diae tertia spiritum e'alavit. Disposuerat
enim sibi sepulchrum in basilica sancti ,artini vici Condatensis, quod detectum sui effractum in frustra
repperierunt. %ic postea in porticum ipsius basilicae est sepultus. Vasa quoque echini, qua periuraverat, post
..4
obitum illius ab eius prumtuario sunt delata. ,anifesta est autem virtus beatae ,ariae, in cuius basilicam miser
sacramentum protullit menda'.
5.. De his qui #raete'tatum episcopum interfecerunt.
Cum autem per totam terram sonus illi percurrerit, #raete'tatum episcopum a +redegunde fuisse interfectum, illa
quoque, quo facilius detergeretur a crimine, adpraehensum puerum caedi iussit vehementer, dicens: Tu hoc
blasphemium super me intulisti, ut #raete'tatum urbis 3othomagensis episcopum gladio adpeteris. Tradedit
eum nepoti ipsius sacerdotis. 1ui cum eum in supplicio posuisset, omnem rem evidenter aperuit di'itque: 0
regina enim +redegunde centum solidus accepi, ut hoc facerem, a ,elantio vero episcopo quinquaginta et ab
archediacono civitates alios quinquaginta" insuper et promissum habui, ut ingenuus fierem, sicut et u'or mea. !n
hac voce illius evaginatum homo ille gladium praedictum reum in frustra concidit. +redegundis vero ,elantium,
quem prius episcopum posuerat, aeclesiae instituit.
54. 1uod :ippolinus du' datus est.
#er quam cum :eppolenus du' valde fatigaretur nec iu'ta personam suam ei honor debetus inpenderetur,
cernens se dispici, ad Gunthchramno regem abiit. 0 quo accepta potestate ducatus super civitates illas, quae ad
Chlotharium, Chilperici regis filium, pertinebant, cum magna potentia pergit, sed a 3hedonicis non est receptus.
0ndecavus vero veniens, multa mala ibidem gessit, ita ut annonas, faenum, vinum vel quicquid repperire
potuisset in domibus civium, ad quas accesserat, nec e'pectatis clavibus, disruptis osteis, devastaret" multusque
de habitatoribus loci caedibus adfecit protrivitque. Domig&silo quoque metum intulit, sed pacificatus est cum eo.
0ccedens autem ad urbem, dum epularetur cum diversis in tristico, subito effractum pulpitum domus, vi'
semivivus evasit, multis debilitatis, in eisdem tamen malis perdurans, quae prius gesserat. ,ulta tunc et
+redegundis in regno filii sui de rebus eius evertit. !pse quoque ad 3hedonicus rediens et eos regi Guntchramno
subdere cupiens, filium suum in hoc loco reliquit. 1ui non multum intercedente tempus, inruentibus 3hedonicis,
interemptus est cum multis honoratis viris. *oc anno multa signa aparuerunt" nam mense septimo arbores visi
sunt floruisse, sed et multae, quae prius poma habuerant, nova dederunt, quae usque natalis dominici tempore in
ipsis arboribus habitae sunt. +ulgor per caelum in modum serpentes cucurrisse visus est.
5-. 1uod (icetius rector #rovinciae ordinatur.
1uod (icetius rector #rovinciae ordinatur, et de his quae 0ntestius gessit.
0nno quoque duodecimo Childeberthi regis (icetius 0rvernus rector ,assiliensis provinciae vel reliquarum
urbium, quae in illis partibus ad regnum regis ipsius pertinebant, est ordinatus. 0ntestius vero in 0ndecavos a
rege Gunthchramno dirigitur, multis ibidem damnis adfligens eos, qui in morte Domnolae, u'oris (ectarii, mi'ti
fuerunt. 3esque :oboleni, eo quod fuerit huius caput sceleris, in fisco redactis, (amnetas accessit ac lacessire
(onnichium episcopum coepit, dicens: 1uia filius tuus in hoc facinus est admi'tus, ut dignas pro cummissas
suis poenas luat, meritum e'igit. %ed puer conscientia accusante territus, ad Chlotharium, filium Chilperici,
aufugit. 0ntestius vero, acceptis fideiussoribus ab episcopo, ut in praesentia regis adesset, %antonas venit. %onus
autem his diebus e'ierat, quod +redegundis occultus in *ispaniis nuntius dirigerit, eosdemque a #alladio urbis
%antonicae episcopo clam susceptus et inantea transmissus fuisse. )rant autem eo tempore dies quadragensimae
sanctae, et episcopus in insola maris orationis causa secesserat. %ecundum consuetudinem autem, dum ad
dominicae caenae festa ad aeclesiam suam, populo e'pectante, rediret, ab 0ntestio in via vallatur. 1ui, nec
discussa rei veritatem, dicebat: (on ingredieris urbem, sed e'ilio condemnaberis, quia suscepisti nuntius
inimicae domini nostri regi. 0t ille: (escio, ait, quid loquaris. Tamen quia dies sancti inminent, accedamus ad
urbem, decursisque solemnitatum sanctarum festis, postea quaecumque volueris obpone, rationem a me accipies,
quia quod reputas nihil est. 0t ille: (equaquam, inquid, sed non adtingis limina aeclesiae tuae, quia infidelis
apparuisti domino nostro rege. 1uid pluraD Tenetur in via episcopus, domus aeclesiae discribitur, resque
deripiuntur. Cives cum homine obtenere non queunt, ut saltim vel celebrata solemnitate paschali discutiatur.
*isque supplicantibus et illo rennuente, tandem patefacit vulnus, qui latebat in pectore. %i, inquid, domum,
quam infra territurii :iturigi termino habere dinuscitur, meae ditione, facta vinditione, subdedirit, quae flagitatis
facio" alioquin non effugiet manus meas, nisi trudatur e'ilio. ,etuit negare episcopus" scripsit subscripsitque ac
tradedit agrum, et sic, datis fideiussoribus de praesentia sua ante regem, in civitate ingredi permissus est.
Transactis igitur diebus sanctis, ad regem pergit. 0dfuit et 0ntestius, sed nihil de his quae opponebat episcopo
potuit adprobare. )piscopus autem ad urbem redire iubetur et usque ad s&nodum futurum dilatatur, si forte aliqua
de his quae opponebantur evidentius possit agnosci. 0dfuit et (onnichius episcopus, qui, datis multis muneribus,
abscessit.
55. De eo qui regem Guntchramnum interficere voluit.
+redegundis vero quasi e' nomine filii sui legatos ad Gunthchramnum regem diregit. 1ui, reserata petitione,
accepto responso, vale dicentes abscedunt" sed, nescio quibus causis, paulolum apud metatum suum remorati
sunt. ,ane autem facto, procedente regem ad matutinus ac praeeunte cereo, visus est homo quasi ebrius in
angulo oraturii dormitare, accinctus gladio, cuius asta pariete sustentabatur. *oc viso, re' e'clamavit, dicens,
non esse simpliciter, hominem sub hoc horrore noctis tali in loco quiescere. ;ppraessus autem et loris revinctus,
interrogabatur, quid sibi haec vellint, quae agerit. (ec mora supplicio subditus, dicit se a legatis, qui advenerant,
emissum fuisse, ut re' deberet interfici. Denique adpraehensi legati +redegundis, nihil de his quae interrogati
..-
sunt confitentur, dicentes: (os nihil ad aliud missos, nisi legationem, quam suggessimus, deferremus. Tunc
hominem illum diversis plagis adfectum et carcere mancipatum, legatus per diversa loca e'ilio condempnare
praecepit. ,anifestissime enim patuit, sub hoc dolo a +redegunde fuisse directus, ut regem interficere deberent,
quod misericordia Domini non permisit. !nter quos :addo senior habebatur.
57. De interitu Desiderii ducis.
Cum autem legati de *ispaniis crebro ad regem Gunthchramnum venerint et nullius pacis gratiam obtenere
potuissent, sed magis inimicitia pullularet, re' Gunthchramnus 0lbigensim urbem nepote suo Childebertho
reddedit. 1uod cernens Desiderius du', qui ma'ime in eiusdem urbis territurio meliora facultatis suae
condiderat, timens, ne ultio e'petiretur ab eo propter antiquam inimicitiam, quod aliquando in eadem civitatem
e'ercitum gloriosae memoriae %&ghiberthi regis graviter adfecisset, cum Tetradia u'ore sua, quam )ulalio nunc
0rverno comite abstullerat, in termino Tholosano cum rebus omnibus transiens, e'ercitum cummovet et contra
Gothos abire disponit, divisis prius, ut ferunt, rebus inter filius et coniugem. 0dsumptoque secum 0ustrovaldo
comite, Carcasonam petit. #raeparaverant enim se, hoc audito, urbis illius cives, quasi resistere volentes"
audierant autem de his prius. Denique inito bello, fugire Gothi coeperunt et Desiderius cum 0ustrovaldo a tergo
cedere hostem. !llis quoque fugientibus, hic cum paucis ad urbem accessit. $assati enim fuerant equites
sociorum. Tunc ad portam urbis accedens, vallatus a civibus, qui infra murus erant, interfectus est cum his
omnibus, qui eum fuerant prosecuti, ita ut vi' pauci e'inde quodadmodo evaderent, qui rem, ut gesta fuerat,
nuntiarent. 0ustrovaldus vero audiens Desiderium mortuum, de via regressus, ad regem perre'it" qui mo' in eius
locum du' statuetur.
59. De obito $euvichilde regis.
#ost haec $euvigildus re' *ispanorum aegrotare coepit, sed, ut quidam adserunt, paenitentiam pro errore
heretico agens et obtestans, ne huic heresi quisquam repperiretur consentaneus, in legem catholicam transiit , ac
per septem dies in fletu perdurans pro his quae contra Deum iniquae molitus est, spiritum e'alavit. 3egnavitque
3icharedus, filius eius, pro eo.
)'plicit liber V!!!.
..5
$iber V!!!!
!n Christi nomine incipit liber V!!!! in anno B!! Childeberthi reges.
.. De 3icharedo et legatis eius.
!gitur post mortem $euvigilde *ispanorum regis 3icharedus, filius eius, foedus iniit cum Goesintha, relicta
patris sui, eamque ut matrem suscepit. *aec enim erat mater :runechildis reginae, matris Childeberthi iunioris.
3icharedus vero de alia u'ore erat filius $euvigildi. Denique, cum noverca habitu consilio, legatus ad
Gunthramno rege adque ad Childebertum dirigit, dicens: Tacem habete nobiscum, et ineamus foedus, ut adiutus
praesidio vestro, cum necessitas poposcerit, simile nos condicione, intercedente cantate, muniamus. Venientes
vero legati, qui ad Guntchramnum regem directi erant, apud ,atascensem oppidum iussi sunt residere, ibique,
transmissis viris, re' causas cognovit, sed recipere noluit verba eorum. =nde talis postmodum inter eos inimicitia
pullulavit, ut ad civitates %eptemaniae nullum de regno eius transire permitterent. *i vero qui ad Childeberthum
regem venerunt cum cantate recepti sunt, datisque muneribus, accepta pace, cum muneribus sunt regressi.
4. De obito beatae 3adegundae.
)o anno beatissima 3adegundis ab hoc mundo migravit. 1uae magnum planctum in monasterio, quem
constituerat, dereliquid. +uique et ego praesens ad eam sepiliendam. ;biit autem mense se'to, tertia decima die
mensis , sepulta post triduum. 1uae autem ibi ipsa die virtutes apparuerunt, vel qualiter fuerit funerata, in libro
,iraculorum plenius scribere studui.
-. De eo, qui cum cultro ad Gunthchramno rege venit.
!nteria advenit festivitas sancti ,arcelli, quae apud urbem Cavillonensim mense septimo caelebratur, et
Gunthchramnus re' adfuit. Verum ubi, peracta solemnia, ad sacrosanctum altarium communicandi gratia
accessisset, venit quidam quasi aliquid suggesturus. 1ui dum properat contra regem, culter ei de manu dilabitur"
adpraehensumque repente, alium cultrum evaginatum in manu eius repperierunt. (ec mora, eductus a basilica
sancta, vinctus et tormentis addictus, confitetur se emissum ad interficiendum regem, dicens: %ic enim tractavit,
qui me misit, quia: GCognovit re' multorum in se odia adgregata, et suspectus, ne percutiatur, omnino se a suis
vallari praecipit" nec repperitur aditus, qualiter ad eum cum gladiis possimus accedere, nisi in aeclesia, in qua
securus et nihil metuens stare denuscitur, verberiturH. %ed et his de quibus locutus fuit adpraehensis, multis
interemptis, hunc verberatum plagis demisit vivum, quia nefas potavit, si his qui ab eclesia eductus fuerat
truncaretur.
5. 1uod Childebertho alius natus est filius.
)o anno Childebertho rege alius filius natus est, quem Veranus Cavelonensis episcopus suscipiens a lavacro,
Theodorici nomen inposuit. )rat enim eo tempore ipsi pontife' magnis virtutibus praeditus, ita ut plerumque
infirmis signum crucis inponens, statim sanitate, tribuenti Domino, restauraret.
7. De prodigiis.
#rodigia quoque multa dehinc apparuerunt. (am vasa per domus diversorum signis, nescio quibus, cara'ata sunt,
quae res nullo umquam modo aut eradi potuit aut deleri. !nceptum est autem hoc prodigium ab urbis Carnotinae
territurio" et veniens per 0urilianensem, usque :urdegalensem terminum peraccessit, non praetermittens ullam
urbem, quae fuit in medio. !n vineis vero mense octavo, transacta vindimia, palmites novos cum uvis deformatis
aspe'imus. !n aliis arboribus frondes novi et nova visa sunt poma. 3adii a parte aquilonis apparuerunt.
0dserebant nonnulli, vidisse se serpentes e' nube delapsos. 0lii adfirmabant, villam cum casis et hominibus
subitania internicione evanuisse. )t multa alia signa apparuerunt, quae aut regis obitum adnunciare solent aut
regiones e'cidium. Vindimia eo anno tenuis, aquae validae, pluviae inmensae, flumina quoque granditer adaucta
fuerunt.
9. De seductoribus et ariolis.
+uit eo anno in urbe Thoronica Desiderius nomine, qui se magnum quendam esse dicebat, adserens se multa
posse facere signa. (am et nuntius inter se atque #etrum #aulumque apostolos discurrere iactitabat. 0d quem,
quia praesens non eram, rusticitas populi multa conflu'erat, deferentes secum caecos et debiles, quos non
sanctitate sanare, sed errore nigromantici ingenii quaerebat inludere. (am hos, qui erant paralitici aut alia
inpediti debilitate, iubebat valide e'tendi, ut, quos virtutis divinae largitione diregere non poterat, quasi per
industriam restauraret. Denique adpraehendebant pueri eius manus hominis, alii vero pedes, tractumque diversis
in partibus, ita ut nervi potarentur abrumpi, cum non sanarentur, demittebantur e'animis. =nde factum est, ut in
hoc supplicio multi spiritum e'alarent. Tantoque miser elatus erat, ut iuniorem sibi beatum ,artinum esse
diceret, se vero apostolis coaequaret. (ec mirum, si hic similem se dicat apostolis, cum ille auctor nequitiae, a
quo ista procedunt, Christum se esse in fine saeculi fateatur. (am de hoc animadversum est, ut superius di'imus,
errore nigromantiae artis fuisse inbutum, quia, ut adserunt qui eum viderunt, cum quisque de eo procul et abditae
quicquam locutus fuisset mali, coram populo adstante inproperabat, dicens, quia: *oc et illud de me effatus es,
quae sanctitate meae erant indigna. )t quid aliud nisi nuntiantibus daemoniis cognoscebatD *abebat autem
cucullam ac tonicam de pilis caprarum, et in praesente quidem abstinens erat a c&bis et potu, clam autem, cum in
diversurio venisset, ita infercibat in ore, ut minister non occurrerit tantum poscenti porregere. %ed detecta
dolositas eius et a nostris depraehensa, eiectus est e'tra urbis terminum. (ec cognovimus deinceps, quo abisset"
dicebat tamen civem se esse :urdegalensem. (am et ante hos septem annos fuit et alius valde seductur, qui
..7
multos decepit dolositate sua. *ic enim colobio indutus erat, amictus desuper sindonem, crucem ferens, de qua
dependebant ampullulae, quas dicebat oleum sanctum habere. 0iebat enim se de *ispaniis adventare ac reliquias
beatissimorum mart&rum Vincenti levitae +elicisque mart&ris e'hibere. %ed cum iam vespere ad basilicam sancti
,artini Thoronus advenisset et nos convivio resederemus, mandatum misit, dicens: ;ccurrant reliquiis sanctis.
Cui nos, quia hora iam praeterierat, di'emus: 3equiescant beatae reliquiae super altarium, donec mane
procedemus ad occursum earum. %ed hic primum diluculo consurgens, nec e'pectatis nobis, advenit cum cruce
sua et in cellola nostra adfuit. %tupefactus ego et admirans levitatem, interrogo, quid sibi haec vellent. 3espondit
quasi superbus et inflata voce: ,eliorem, inquid, occursum nobis e'hibere debueras. %ed haec ego in auribus
Chilperici reges ingeram" ille autem ulciscitur dispectionem meam. )t ingressus in oraturio, me postposito, ipse
capitellum unum adque alterum ac tertium dicit, ipse orationem profert et ipse consumat, elevataque iterum
cruce, abiit. )rat enim ei et sermo rusticus et ipsius linguae latitudo turpis atque obscoena" sed nec de eo sermo
rationabilis procedebat. 1ui usque #ariseus accessit. *is enim diebus rogationes publicae caelebrabantur, quae
ante sanctum dominicae ascensiones diem agi solent. +actum est autem, ut, procedente 3agnemodo pontifice
cum populo suo et loca sancta circumeunte, ut et hic cum cruce sua adveniens, inusitato populis e'hibens
indumento, adiunctis publicanis ac rusticis mulieribus, et iste chorum suum faceret, et quasi cum sua multitudine
loca sancta circuire temptat. *aec cernens episcopus, misit archidiaconum, dicens: %i reliquias sanctorum
e'hibes, pone eas paululum in basilica et nobiscum caelebra dies sanctos" decursa autem sollemnitatem,
profecisceris in viam tuam. 0t ille parvi pendens, quae ab archidiaconum dicebantur, coepit episcopum
conviciis ac maledictionibus prosequi. %acerdos vero intellegens eum seductorem, iussit eum recludi in cellolam.
#erscrutatisque cunctis quae habebat, invenit cum eo sacculum magnum plenum de radicibus diversarum
herbarum, ibique et dentes talpae et ossa murium et ungues atque adipes ursinos. Vidensque haec maleficia esse,
cuncta iussit in flumine proici" ablataque ei cruce, iussit eum a termino #arisiacae urbis e'cludi. %ed hic iterum,
facta sibi altera cruce, coepit quae prius gesserat e'ercere" captusque ab archidiacono et catenis vinctus, iussus
est costodire. *is diebus #arisius adveneram et ad basilicam beati !uliam marth&ris metatum habebam. (octe
igitur insequenti erumpens miser iste de custodia, cum ipsis quibus erat ne'us catenis ad antedictam basilicam
sancti !uliam properat atque in pavimento, in loco quo ego stare eram solitus, ruit ac sopore vinoque obpressus
obdormivit. (os vero ignari facto, media surgentes nocte ad reddendas Domino gratias, invenimus eum
dormientem. De quo tantus fetor egrediebatur, ut omnium cloacarum adque secessorum fetores fetor ille
devinceret. %ed nec nos prae hoc fetore in basilicam ingredi potueramus. 0ccedens vero unus clericorum, clausis
naribus, eum e'citare nititur nec potuit" ita enim erat miser madefactus vino. Tunc quattuor accedentes clerici,
levantes eum inter manus, in uno angulo basilicae proiecerunt" et e'hibentes aquas, abluto pavimento, resperso
etiam herbolis odoratis, sic ingressi sumus e'plere cursum. (umquam tamen nobis psallentibus potuit e'citare,
donec, dato terris diae, altius solis lampas ascenderet. Dehinc e'cusatum reddidi sacerdotem. Convenientibus
autem episcopis apud urbem #arisiacam, dum haec in convivio narravimus, ipsum pro castigationis gratia adesse
praecipimus. 1uo adstante, elevatis 0melius :eorretanae urbis episcopus oculis, cognoscit eum suum esse
famulum sibique per fugam dilapsum" et sic e'cusatum receptum redu'it in patriam. ,ulti enim sunt, qui, has
seductiones e'ercentes, populum rusticum in errore ponere non desistunt, de quibus, ut opinor, et Dominus in
euangelio ait, consurgere in novissimis temporibus pseudochristus et pseudoprophetas, qui, dantes signa et
prodigia, etiam electos in errore inducant. De his ista sufficiant" nos potius ad propositum rediamus.
<. De remotione )nnodi ducis et de Fasconibus.
)nnodius cum ducatum urbium Thoronicae atque #ectavae ministraret, adhuc et Vice !uliensis atque :enarnae
urbium principatum accipit. %ed euntibus comitibus Thoronicae atque #ectavae urbis ad regem Childeberthum,
obtenuerunt, eum a se removere. !lle vero, ubi se remotum de his sensit, ad civitates superius memoratas
properat" sed dum in illis commoraretur, mandatum accepit, ut se ab eisdem removerit" et sic accepto otio, ad
domum suam reversus, privati operis curam gerit. Fascones vero de montibus prorumpentes, in plana
descendunt, vineas agrosque depopulantes, domus tradentes incendio, nonnullus abducentes captivos cum
pecoribus. Contra quos saepius 0ustrovaldus du' processit, sed parvam ultionem e'egit ab eis. Gothi vero
propter superiores anni devastationem, quam in %eptimaniam regis Gunthramni e'ercitus fecit, in 0relatense
provinciam proruperunt, egeruntque praedas atque captivos abdu'erunt usque decimo ab urbe miliario. =num
etiam castro =gernum nomen cum rebus atque habitatoribus desolantes, nullo resistenti, regressi sunt.
/. De praesentia Gunthchramni :osonis.
Gunthchramnus vero :oso, cum e'osus reginae haberetur, coepit per episcopus ac proceres discurrere et veniam
sero praecare, quam ante dispe'erat. (am cum re' Childeberthus esset iunior, :runechildem reginam saepe
conviciis atque inproperiis lacessibat" sed et iniuriis, quae ei ab adversis inferebantur, fautor e'teterat. %ed et re'
ad ulciscendam iniuriam genetricis iussit eum persequi atque interfici. !lle vero cum se cerneret positum in
discrimine, Veredunensem eclesiam petiit, per 0gericum prorsus episcopum, qui erat regis pater e' lavacro,
veniam inpetrare confidens. Tunc pontife' ad regem properat depraecaturque pro eo" cui re' cum negare
nequiret quae petebat, ait: Veniat coram nobis, et datis fideiussoribus in praesentia patrui mei, quicquid illius
iudicium decreverit, e'sequamur. Tunc adductus ad locum ubi re' morabatur, nudatus armis ac per manicas
tentus, ab episcopo repraesentatur rege. 0d cuius provolutus pedes, ait: #eccavi tibi ac genetrice tuae, non
..9
oboediendo praeceptionibus vestris, sed agendo contra voluntate vestram atque utilitatem publicam" nunc autem
rogo, ut indulgeatis malis meis, quae in vobis gessi. 3e' autem iussit eum elevari a terra et posuit in manu
episcopi, dicens: %it penes te, sanctae sacerdos, donec in praesentia Gunthchramni regis adveniat. )t iussit eum
discidere.
>. De interitu 3auchingi.
#ost haec 3auchingus cuniunctus cum prioribus regni Chlothari, fili Chilperici, confingens se quasi tractaturus
de pace, ut inter terminum utriusque regni nulla intentio aut dereptio gereretur, consilium habuerunt, ut scilicet,
interfecto Childebertho rege, 3auchingus cum Theodobertho, seniore eius filio , Campaniae regnum teneret,
=rsio vero ac :erthefredus , iuniorem filium nuper genitum, qui Theodoricus cognominatur, in se susceptum,
e'cluso Gunthchramno rege, reliquum regni teneret, multa etiam contra :runechilde reginam frementes, ut eam
in contumiliam redigerent, sicut prius fecerant in viduetate sua. 3auchingus ergo, summa elatus potentiam et, ut
ita dicam, ad ipsius regalis sceptri se iactans gloriam, iter praeparat ad Childeberthum regem accidendi, ut
consilium quod inierat possit e'plere. %ed pietas Domini haec verba in aures Gunthchramni regis prius inposuit,
qui, missis nuntiis clam ad Childeberthum regem, omnes ei molitiones has in notitiam posuit, dicens: 0ccelera
velociter, ut videamur a nobis" sunt enim causae, quae agi debeant. 0t ille diligenter inquirens, quae ei nuntiata
fuerant, veraque esse cognuscens, arcessiri 3auchingum iussit. 1ui cum adfuisset, priusquam eum re' suo
iussisset adstare conspectui, datis litteris et pueris distinatis cum evectione publica, qui res eius per loca singula
deberent capere, iussit eum in cubiculo intromitti" locutusque cum eo alia e' aliis, egredi iterum de cubiculo
iubet. Cumque egredieretur, a duobus ostiariis pedibus adpraehensus, ruit in gradibus ostei, ita ut pars corpori
eius esset intrinsecus, pars vero e'trinsecus e'tenderetur. Tunc hi, qui iussi ad haec e'plenda parati erant, cum
gladiis super eum ruunt atque ita minutatim caput eius conliserunt, ut simile totum cerebro potaretur" statimque
mortuus est. Tunc denudatus et per fenestram eiectus, sepulturae mandatus est. )rat autem levis in moribus, ultra
humanum genus cupiditate ac facultatibus inhians alienis et e' ipsis divitiis valde superbus, in tantum ut iam in
ipso interitus sui tempore Chlothari regis se filium fateretur. ,ultum tamen cum eo auri repertum est. 1uo
interfectu, protinus unus puerorum eius cursu veloci evolans, nuntiavit coniuge eius quae acta erant. *aec vero
per plateam %essionicae civitatis, compta grandibus ornamentis ac gemmarum praetiositatibus vel auri fulgore
obtecta, ascensu aequo, praecidentibus pueris aliisque sequentibus, ferebatur atque ad basilicam sancti Crispini
Crispinianique properabat, quasi e'pectatura missas. )rat enim eo diae passio marth&rum beatorum. %ed videns
nuntium, per aliam plateam gressum retorquens, proiectis in terra ornamentis, in basilicam sancti ,edardi
antestitis confugit, ibique se tutare confessores praesidio potans. #ueri vero, qui missi a rege fuerant ad
requirendas res eius, tanta in thensauris illius repperierunt, quanta nec in ipso aerarii publice registu poterant
invenire" quae totum reges conspectibus praesentarunt. (am eo diae, quo hic interfectus est, erant cum rege multi
Thoronorum atque #ectavorum, de quibus tale fuit consilium, ut, si malum hoc perficere potuissent, hos subditus
supplicio, dicerent, quia: )' vobis fuit qui regem nostrum interemit, eosque diversis suppliciis trucidatus,
ultoris se mortis regiae esse iactarent. %ed Deus omnipotens consilia eorum, quia iniqua erant, dissipavit
implevitque illud, quod scriptum est, quia: +oveam, quam fratri parabis, incedis in ea. !n loco tamen 3auchingi
,agnovaldus diregitur du'. !am enim =rsio atque :erthefredus, certi, quod 3auchingus quae conlocuti fuerant
possit e'plere, collectu e'ercitu, veniebant. %ed audientes, quod scilicit tali fuissit affectus interitu, adaucta
adhuc secum multitudinem hominum, quae ad eos pertenere videbatur, infra castrum Vabrensim, quae villae
=rsionis propinquus erat, cum rebus omnibus se muniunt conscii consilii sui, tractantes, ut, si re' Childeberthus
aliquid contra eos agere voluissit, virtute se ab eius e'ercitu defensarent. Caput enim horum et causa malorum
=rsio erat. %ed :runichildis regina mandatum misit :erthefredo, dicens: Disiungere ab homine inimico, et
habebis vitam. 0lioquin cum eodem interibis. +ilia enim eius e' lavacro regina susciperat et ob hoc
misericordiam de eo habere voluit. 1ui ait: (isi morte devellar ab eo, numquam a me relinquitur.
.6. De interitu Gunthchramni :osonis.
Dum haec autem agerentur, iterum misit Gunthchramnus re' ad nepotem suum Childeberthum, dicens: ,orae
omnes abscedant, et veni, ut te videam. )st enim certae necessitatis causa tam pro vitae vestrae commoda quam
pro utilitatibus publicis, ut videamur a nobis. *aec ille audiens, adsumpta matrem cum sorore et coniuge, ad
occursum patrui distinat. 0dfuit autem et ,agnericus episcopus Trevericae urbis. Venit etiam Gunthchramnus
:oso, quem 0gericus Veredunensis episcopus sua in fide susciperat. %ed pontife' ille, qui pro eo fidem fecerat,
non adfuit, quia convenerat, ut absque ullius defensione regi praesentaretur, scilicet ut, si ipse decerneret eum
morte debere, non e'cusaretur a sacerdote" sin autem ille vitam concideret, liber abiret. %ed, coniunctis regibus,
pro diversis facilitatibus culpabilis iudicatur" iussum est, ut interficeretur. 1uod cum ille conperisset, ad
mansionem ,agnerici episcopi convolavit et, clausis osteis, segregatis ab eo clericis vel famulis, ait: %cio te,
beatissime sacerdos, magnum cum regibus honorem habere. )t nunc ad te confugio, ut evadam. )cce
percussores ad osteum, unde manifeste scias, quod, si a te non eruor, interfectu te, egrediar foris et moriar.
,anifestissime enim noveris, quia aut mors una nos occupat aut par vita defensat. ; sanctus sacerdos, scio enim,
te patrem communem cum rege esse filio eius, et novi, quoniam quaecumque petieris ab eo obtenebis, nec
negare omnino poterit sanctitate tuae quaecumque poposceris. !deoque aut inpertire veniam, aut moriamur
simul. *aec autem evaginato aiebat gladio. Turbatus auditu episcopus ait: )t quid faciam, si hic a te teniorD
..<
Demitte me, ut eam et depraecer misericordiam regis, et fortassis miserebitur tui. )t ille: (equaquam, sed
transmitte abbates et creditus tuos, ut haec quae loquor e'ponant. Verumtamen non haec rege, ut erant, nuntiata
sunt" sed di'erunt, quod hic ab episcopo defensaretur. =nde factum est, ut commotus re' diceret: %i episcopus
e'inde egredire noluerit, pariter cum illo auctore perfidiae pereat. *aec audiens episcopus, dire'it nuntius ad
regem. 1ui cum ista narrassent, ait re' Gunthchramnus: !nicite ignem in domo, et si e'ire nequiverit episcopus,
pariter concrementur . *aec audientes clerici effractum vi osteum, sacerdotem eieciunt foris. Tunc miserrimus,
cum videret se flammis validis ab utraque parte vallare, accinctus gladio accidit ad osteum. Verum ubi primum
limen domus egrediens gressum foris fi'it, statim unus e populo, eiecta lancia, frontem eius inlisit. 0t ille hoc
ictu turbatus, quasi amens, gladio eiecere temptans, ab adstantibus ita lanciarum multitudine sauciatur, ut, defi'is
in lateribus eius spiculis et sustentantibus astilibus, ad terram ruere non possit. !nterfecti sunt et pauci qui cum eo
erant e'positique in campo simul. #ro quibus vi' obtentum fuit cum principibus, ut terrae reconderentur. +uit
autem hic in actu levis, avariciae inhians, rerum alienarum ultra modum cupidus, omnibus iurans et nulli
promissa adimplens. ='or autem eius cum filiis e'ilio data est, resque illius fisco conlate sunt. ,ultitudo autem
auri argentique ac diversarum specierum in eius regestis reperta est. %ed et quae sub terra absconderat,
stimulante conscientia iniquitatis suae, non latuerunt. 0riolus ac sortis saepius utebatur, e' quibus futura
cognoscere cupiens, remansit inlusus.
... 1uod se reges viderunt.
3e' vero Gunthchramnus cum nepote suo ac reginis pacem firmavit, datis sibi invicem muneribus ac stabilitatis
causis publicis, epulati sunt pariter. $audabat enim Dominum Gunthchramnus re', dicens: 3efero tibi ma'imas
gratias, omnipotens Deus, qui mihi praestetisti, ut videre merear filios de filio meo Childebertho. =nde non me
puto usquequaque a tua maiestate relictum, qui mihi haec praestetisti, ut videam filios filii mei. Tunc Dinamium
et $upum ducem redditus re' Childeberthus recepit, Cadurcum :runechilde reginae refudit. )t sic cum pace et
gaudio iterum atque iterum Deo gratias agentes, conscriptis pactionibus, se remunerantes et osculantes, regressus
est unusquisque ad civitatem suam.
.4. De interitu =rsionis ac :erthefredi.
Childebertus vero re', collecto e'ercitu, ad locum dirigi iubet, in quo =rsio ac :ertefredus inclusi morabantur.
)rat enim villa in pago Vabrense, cui inminebat mons arduus. !n huius cacumine basilicam in honore sancti ac
beatissimi ,artini constru'it. +erebant enim ibi castrum antiquitus fuisse" sed nunc non cura, sed natura tantum
monitus erat. !n hac ergo basilica cum rebus atque u'oribus vel familia se antedicti concluserant. Cummoto ergo
e'ercito, sicut di'imus, Childebertus re' illuc dirigit iubet. Verumtamen commoti homines, antequam ad eos
accederent, ubicumque aut villas aut res eorum repperire potuerunt, omnia incendio ac praedae tradiderunt.
0ccedentes autem ad hunc locum, ad montem prorepiunt et basilicam cum armis vallant. *abebant autem quasi
ducem tunc Godeghisilum, $upi ducis generum. Cumque eos e'trahere de basilica non valerent, ignem adplicare
nituntur. 1uod cernens =rsio, accinctus gladio, foris egressus est tantaque caede hos qui adsedebant mactavit, ut,
quanti in eius contemplatione advenissent, nullus vivens remanere possit. !bi et Trudulfus palatii regis comis
cecidit, et multi de hoc e'ercitu prostrati sunt. Cumque iam annillus de caede =rsio cerneretur, percussus a
quodam in femore, debilitatus ad terram ruit et sic, inruentibus aliis, vitam finivit. 1uod cernens Godeghiselus,
clamare coepit ac dicere: +iat nunc pa'E )cce ma'imus inimicus domnorum nostrorum ruit" hic vero
:ertefredus vitam habeat. *aec eo dicente, cum omnis populus ad dereptionem rerum, quae in basilica adunatae
fuerant, inhiaret, :ertefredus, ascenso equite, ad Veredunensem urbem dirigit, ibique in oraturio, qui in domo
aeclesiastica erat, se tutari putans, praesertim cum et ipse pontife' 0gericus in hac domo resederet. %ed cum
Childebertho rege nuntiatum fuisset, effugisse scilicet :erthefredum, perculsus cordis dolore, ait: %i hic mortem
evaserit, non evadit Godeghiselus manus meas. (esciebat tamen re', eum in domo aeclesiae ingressum fuisse,
sed quasi in regione alia confugisse. Tunc timens Godeghisilus, commoto iterum e'ercitum, domum aeclesiae
cum armatis vallat. %ed cum eum pontife' reddere nequiret, sed defensare conaretur, ascendentes supra tectum,
eum ab ipsis tegulis ac materiis, quibus oraturium opertum erat, inlidentes interficerunt, ibique cum tribus
famulis mortuus est, multum e' hoc episcopus dolens, quod eum non solum defensare non potuit, verum etiam
locum, in quo orare consueverat et in quo sanctorum pignora adgregata fuerant, sanguine humano pollui vidit.
,isit autem Childeberthus re' cum muneribus, ut a merore revocaretur" sed noluit consolare. ,ulti autem his
diebus pertimiscentes regem, in aliis regionibus abscesserunt. (onnulli etiam a primatu ducatus remoti sunt, in
quorum ordine alii successerunt.
.-. De :addone.
De :addone, qui in legationem abiens, retentus et post diu dimissus est" et de morbo desenterico.
Guntchramnus vero :addonem, quem pro crimine maiestates superius vinctum di'imus, in praesentia sua venire
iussit, et transmissum usque #arisius, ait: %i eum cum idoneis hominibus +redegundis ab hac actione, qua
inpetitur, inmunem fecerit, abscedat liber et quo voluerit eat. %ed veniens #arisius, nullus de parte memoratae
mulieris adfuit, qui eum idoneum reddere possit. Tunc vinctus et catenis oneratus, sub ardua custodia ad urbem
Cavillonensim reductus est. %ed postea, intercurrentibus nuntiis et praesertim $eudovaldo :aiocassino pontifice,
demissus ad propria rediit. Graviter tunc morbus desentericus apud ,etensim saeviebat urbem. *is diebus nos,
dum ad occursum regis properaremus, Filiulfum civem #ectavum plenum febre, hoc morbo laborantem, in via
../
offendimus, id est ad 3emensim urbem. De qua profectus valde e'inanitus, cum ad urbem #arisiacam cum filio
u'oris suae venisset, apud villam 3igoialinsim, facto testamento, defunctus est. #uer vero, qui et ipse ab hoc
langore tenebatur, obiit" et sic pariter in urbis #ectavae delati termino, tumolati sunt. ='or quoque ipsius Filiulfi
tertio copulatur viro, filio scilicet :eppolini ducis" qui et ipse duas iam, ut celebre fertur, u'ores vivas reliquerat.
)rat enim levis adque lu'oriosas et, dum nimio ardore fornicationis artaretur ac, relicta coniuge, cum famulabus
accubarit, e'orrens legitimum conubium, aliud e'petebat. %ic et secundae fecit et huic, cui tertius copolatus est,
ignorans, quod corruptio incorruptionem non possedebit.
.5. De pace )gidi episcopi et $upi ducis.
#ost haec cum )gidius 3emensis urbis episcopus de illo crimine maiestates, quo superius memorati perempti
sunt, suspectus haberetur, cum magnis muneribus ad Childeberthum accedens, veniam deprecatur, prius tamen
sacramenta suscipiens in basilicam sancti 3emedii, ne aliquid mali in itinere pateretur. %usceptusque a rege, cum
pace discessit. #acem etiam cum $upo duce obtenuit, quem instinctu eius de Campaniae ducatu supra
memoravimus fuisse depulsum. =nde re' Guntchramnus valde in amaritudine e'citatus est, eo quod ei
promiserit $upus, numquam se cum eodem pacem facturum, quia fuisset regis cognitus inimicus.
.7. De conversione 3icharedi.
!gitur eo tempore in *ispania 3icharedus re', conpunctus miseratione divina, convocatis episcopis relegionis
suae, ait: Cur inter vos et sacerdotes illus, qui se catholicus dicunt, iugiter scandalum propagatur et, cum illi per
fidem suam signa multa ostendant, vos nihil tale agere potestisD 1ua de re convenite, quaeso, simul et, discussis
utriusque partes credulitatibus, quae vera sunt cognuscamus" et tunc aut accepta illi a vobis ratione ea credant
quae dicitis, aut certe vos ab illis veritatem agnuscentes, quae praedicaverint vos credatis. 1uod cum factum
fuisset, congregatis utriusque partes episcopis, proposuerunt haeretici illa, quae saepius ab ipsis dicta iam
scripsimus. %imiliter responderunt episcopi nostrae relegionis ea, de quibus haereticorum partem plerumque
victam libris superioribus demonstravimus. )t praesertim, cum re' diceret, quod nullum signum sanitatis super
infirmus ab hereticorum ostenderetur episcopis, ac in memoriam replicaret, qualiter tempore genitoris sui
episcopus, qui se iactabat per fidem non rectam caecis restituere lumen, tacto caeco et caecitate perpetuae
damnato, discessisse confusum C quod nos in libro ,iraculorum plenius declaravimus C vocavit ad se seorsum
sacerdotes Dei. 1uibus perscrutatis, cognovit, unum Deum sub distinctione coli personarum trium, id est #atris
et +ilii et %piritus sancti, nec minorem +ilium #atri %pirituique sancto, neque %piritum sanctum minorem #atri
vel +ilio, sed in una aequalitate atque omnipotentia hanc Trinitatem verum Deum fateri. Tunc intellegens
veritatem 3icharedus, postposita altercatione, se catholicae lege subdidit et, acceptum signaculum beatae crucis
cum crismatis unctione, credidit !esum Christum, filium Dei, aequalem #atri cum %piritu sancto, regnantem in
saecula saeculorum. 0men. Deinde nuntius mittit ad provinciam (arbonensim, qui narrantes ea quae ille
gesserat, simile credulitate populus ille conecteretur. )rat ibi tunc temporis 0rrianae sectae episcopus 0thalocus,
qui ita per propositiones vanas ac interpretationes falsas scripturarum aecclesias Dei conturbabat, ut potaretur,
quod ipse esset 0rrius, quem proiecisse in secessum e'ta historiograffus narravit )usebius. %ed cum haec populo
sectae suae credere non sineret et ad consentiendum ei paucorum faverit adulatio, commotus felle, ingressus in
cellolam suam, inclinato super lectulum capite, nequam spiritum e'alavit. %icque hereticorum populus in ipsa
consistens provincia inseparabilem Trinitatem confessus, ab errore discessit.
.9. De legatione ipsius ad reges nostros.
#ost haec 3icharedus legationem ad Gunthchramnum atque Childeberthum regem dire'it pacis gratia, ut scilicet,
sicut in fide se adserebat unum, ita et caritate se praestaret unitum. %ed ad Gunthchramno rege repulsi sunt,
dicente: 1ualem mihi fidem promittere possunt aut quemadmodum a me credi debent, qui neptem meam
!ngundem in captivitate tradiderunt, et per eorum insidias et vir eius interfectus est, et ipsa in peregrinatione
defunctaD (on recipio ergo legationem 3icharidi, donec me Deus ulcisci iubeat de his inimicis. *aec legati
audientes, ad Childeberthum proficiscuntur" a quo et in pace suscepti sunt, dicentes: Vult se domnus noster,
frater tuus, 3icharidus, de hoc crimine e'uere, quod ei inponitur, quasi in mortem sororis vestrae fuisse
conscium" quod aut sacramenta vultis aut qualibet conditione, idoneus reddi potest. Deinde, datis gratia vestra
decem milibus solidorum, caritatem vestram habere desiderat, ut et ille vestro utatur solatio et vos eius, ubi
necesse fuerit, beneficia potiamini. *aec illis dicentibus, promiserunt Childeberthus re' et mater eius pacem et
caritatem cum ipso se integre custodituros. 0cceptisque ac datis muneribus, addiderunt legati: !ussit etiam
dominus noster ponere verbum in auribus vestris de filia sive sorore vestra Chlodosinda, ut ei tradatur in
matrimonio, quo facilius pa', quae inter vos promittitur, confirmetur. 1ui di'erunt: #romissio nostra e' hoc
habile dabitur, sed sine patrui nostri Gunthchramni regis consilio haec facere non audemus. #romissum enim
habemus de maioribus causis nihil sine eius consilio agere. 0ccepto itaque responso, redierunt.
.<. De e'iguetate anni huius.
)o anno verno tempore pluviae validae fuerunt, et cum iam vel arbores vel vineae fronduissent, ni' decidua
cuncta operuit. %ubsequente quoque gelu tam palmitis vinearum quam reliqui ostensi fructus incensi sunt.
Tantusque rigor fuisse visus est, ut etiam erundines alites, quae de e'ternis regionibus venerant, vi algores
e'tinguerentur. !llud etiam admirabile fuit, quod, ubi numquam gelu nocuit, tunc omnia abstulit et ibi, ubi
consueverat laedere, non accessit.
..>
./. De :rittanis et obitu (amati episcopi.
:rittani quoque inruentes in termino (amnitico, praedas egerunt, pervadentes villas et captivus abducentes.
1uod cum Guntchramno rege perlatum fuisset, iussit commoveri e'ercitum, dirigens illuc nuntium, qui eis
loqueretur, ut componerent cuncta quae male gesserant, aut certe noverint, se gladio casurus ab e'ercitu eius. 0t
ille timentes promittunt, se omnia quae male gesserant emendare. *is auditis, re' dirigit illuc legationem, id est
(amatium 0urilianinsim et :ertchramnum Cinomanensim episcopum cum comitibus et aliis viris magnificis.
0dfuerunt etiam et de regno Chlotharii, Chilperici regis filii, viri magnifici" qui euntes in termino (amnitico,
locuti sunt cum Farocho et Vidimacle omnia quae re' praeciperat. 0t illi di'erunt: %cimus et nos, civitates istas
Chlotlhrii regis filiis redebere et nos ipsis debere esse subiectus" tamen quae contra rationem gessimus cuncta
componere non moramur. )t datis fideiussoribus adque subscriptis cautionibus, promiserunt, se singula milia
solidorum Guntchramno regi et Chlothario in conpositionem daturus, promittentes numquam terminum
civitatum illarum ultra adgressurus. *is ita conpositis, regressi sunt reliqui et nuntiaverunt regi quae gesserant.
(amatius vero episcopus, dum, receptis villis infra terminum (amneticae urbis, quod olim parentes eius
perdiderant, ibidem moraretur, pusulae malae ei tres oriuntur in capite. )' hoc valde confectus taedio, dum ad
civitatem suam reverti cupiret, infra 0ndegavensis territorii terminum spiritum e'alavit. Corpusculum eius ad
urbe sua dilatum, in basilicam sancti 0niani confessores sepultum est. !n cuius cathedram 0ustrinus, #astores
quondam filius, subrogatur. Farocus vero oblitus sacramenti et cautionis suae, omnia postposuit, quae promisit,
vineas (amneticorum abstulit et, vindimiam colligens, vinum in Vinitico transtulit. )' hoc iterum re'
Guntchramnus valde furens, e'ercitum commovere iussit, sed quievit.
.>. De interitu %ichari civis Thoronici.
:ellum vero illud, quod inter cives Toronicus superius di'imus terminatum, in rediviva rursum insania surgit.
(am %icharius, cum post interfectionem parentum Chramisindi magnam cum eo amicitiam patravisset et in
tantum se caritate mutua diligerent, ut plerumque simul cibum caperent ac in uno pariter stratu recumberent,
quadam die cenam sub nocturno tempore praeparat Chramisindus, invitans %icharium ad epulum suum. 1uo
veniente, resident pariter ad convivium. Cumque %icharius crapulatus a vino multa iactaret in Chramisindo, ad
e'tremum di'isse fertur: ,agnas mihi debes referre grates, o dulcissime frater, eo quod interfecerim parentes
tuos, de quibus accepta compositione, aurum argentumque superabundat in domum tuam, et nudus nunc essis et
egens, nisi haec te causa paululum roborassit. *aec ille audiens, amaro suscepit animo dicta %ichario di'itque in
corde suo: (isi ulciscar interitum parentum meorum, amittere nomen viri debeo et mulier infirma vocare. )t
statim e'tinctis luminaribus, caput %ichari seca dividit. 1ui parvolam in ipso vitae termino vocem emittens,
cecidit et mortuus est. #ueri vero, qui cum eo venerant, dilabuntur. Chramisindus e'animum corpus nudatum
vestimentis adpendit in saepis stipite, ascensisque aequitibus eius, ad regem petiit" ingressusque aeclesia, ad
pedes prosternitur regis, dicens: Vitam peto, o gloriose re', eo quod occiderim homine, qui, parentes meus clam
interfectis, res omnes diripuerunt. Cumque, e'positis per ordinem causis, regina :runechildis graviter
accepisset, eo quod in eius verbo %icharius positus taliter fuerat interfectus, frendere in eum coepit. 0t ille, cum
vidisset eam adversam sibi, Vosagensim territurii :iturigi pagum e'petiit, in quo et eius parentes degebant, eo
quod in regno Guntchramni regis haberetur. Tranquilla quoque, coniu' %ichari, relictis filiis et rebus viri sui in
Toronico sive in #ectavo, ad parentes suos ,auriopes vicum e'petiit" ibique et matrimonio copulata est. ;biit
autem %icharius quasi annorum BB. +uit autem in vita sua levis, ebriosus, homicida, qui nonnullis per
ebrietatem iniuriam intulit. Chramisindus vero iterum ad regem abiit, iudicatumque est ei, ut convinceret super
se eum interfecisse. 1uod ita fecit. %ed quoniam, ut di'imus, regina :runechildis in verbo suo posuerat
%icharium, ideoque res huius confiscari praecepit" sed in posterum a +laviano domestico redditae sunt. %ed et ad
0ginum properans, epistolam eius elicuit, ut a nullo contingeretur. !psi enim res eius a regina concessae fuerant.
46. De eo, quod ad Gunthchramno directi sumus.
De eo, quod ad Gunthchramno regem in legatione pro custodienda pace directi sumus.
)o anno quoque tertio decimo regis Childeberthi, cum ad occursum eius usque ,etensim urbem properassemus,
iussi sumus ad Gunthchramnum regem in legationem accedere. 1uem apud urbem Cavillonensim repperimus,
dicentes: %alutem uberrimam mittit tibi gloriosissimus nepus tuus Childeberthus, o inclite re', inmensas
referens gratias pietate tuae, quod ad te iugiter commonetur, ut ea agat, quae et Deo placeant et tibi sint accepta
et populo congrua. De his vero quae locuti simul fuistis omnia inplere promittit, nec quicquam se de pactionibus,
quae inter vos conscriptae sunt, inrumpere pollicetur. )t re' ad haec ait: (on similiter ego gratias ago, quod
taliter inrumpitur, quod mihi promissum est. #ars mea de urbe %ilvanectensi non redditur" homines, quos pro
utilitate mea, quia mihi infensi erant, migrare volui, non permiserunt. )t quomodo dicetis, quod nihil de
pactionibus scriptis transcendere vult dulcissimus nepus meusD )t nos ad haec: (ihil vult contra pactiones agere
illas, sed omnia inplere promittit, ita ut de praesenti, si ad divisionem %ilvanectensim vis mittere, nec tardetur"
statim enim recipies tuum. De hominibus vero, quos dicitis, nomina scripta tradantur, et omnia quae promissa
sunt implebuntur. *aec nobis loquentibus, pactionem ipsam relegi re' coram adstantibus iubet. Exemplar
pactionis. Cum in Christo nomen praecellentissimi domni Gunthchramnus et Childebertus regis vel
gloriosissima domna :runechildis regina 0ndelao caritates studio convenissent, ut omnia, quae undecumque
inter ipsis scandalum poterat generare, pleniori consilio definirent, id inter eos, mediantibus sacerdotibus atque
.46
proceribus, Deo medio, caritates studio sedit, placuit atque convenit, ut, quamdiu eos Deus omnipotens in
praesenti saeculo superesse voluerit, fidem et caritatem puram et simplicem sibi debeant conservare. %imiliter,
quia domnus Gunthchramnus iu'ta pactionem, quam cum bonae memoriae domno %ig&bertho inierat, integram
portionem, quae de rigno Chariberthi ille fuerat consecutus, sibi diceret in integrum redebere et pars domni
Childeberthi ea quae pater suus possiderat ad se vellit e' omnibus revocare, id inter ipsus constat fi'a
deliberatione finitum, ut illam tertiam portionem de #arisius civitatem cum terminibus et populo suo, quae ad
domnum %ig&berthum de regno Chariberthi conscripta pactione pervenerat, cum castellis Duno vel Vindocino et
quicquid de pago %tampinse vel Carnotino in pervio illo antefatus re' cum terminibus et populo suo perciperat,
in iure et dominatione domni Gunthchramni cum id, quod superstite domno %ig&bertho de regnodus Chariberthi
antea tenuit, debeant perpetualiter permanere. #ari conditione civitatis ,el, et duas portiones de %ilvanectis,
Thoronus, #ectavis, 0brincatis, Vico !uliCConsorannis, $apurdo et 0lbige domnus Childeberthus re' cum
terminibus a praesenti die suae vindicit potestate. )a igitur conditione servata, ut, quem Deus de ipsis regibus
suprestitem esse praeciperit, regnum illius, qui absque filiis de praesentis saeculi luce migraverit, ad se in
integritate iure perpetuo debeat revocare et posteris suis, Domino au'iliante, relinquere, illud specialiter placuit
per omnia inviolabiliter conservari, ut, quicquid domnus Gunthchramnus re' filiae suae Chlothiheldae contulit
aut adhuc, Deo propitiante, contulerit, in omnibus rebus adque corporibus, tam civitatis quam agri vel rediti, in
iure et dominatione ipsius debeant permanere. )t si quid de agris fiscalibus vel speciebus atque praesidio pro
arbitrii sui voluntate facere aut cuiquam conferre voluerit, in perpetuo, au'iliante Domino, conservetur neque a
quocumque ullo umquam tempore convellatur, et sub tuitione ac defensione domni Childeberthi cum ea omnia,
quae ipsam transitus genitoris sui inveniret possedentem, sub omni honore et dignitate secura debeat possedere.
#ari conditione repromittit domnus Gunthchramnus re', ut, si, ut habet humana fragilitas, quod divina pietas non
permittat nec ille videre desiderat, si contigerit domnum Childeberthum eo suprestite de hac luce migrari, filius
suos Theodoberthum et Theodoricum reges, vel si adhuc alios ipsi Deus dare voluerit, ut pius pater sub sua
tuitione et defensione recipiat, ita ut regnum patris eorum sub omni soliditate possedeant" et genetricem domni
Childeberthi, domnam :runichildem reginam, vel filiam eius Chlodosuindam, germanam domni Childeberthi
regis, quamdiu intra regionem +rancorum fuerit, vel eius reginam +aileubam tamquam sororem bonam et filias
in sua tuitione et defensione spiritali dilectione recipiat, et sub omni honore et dignitate cum omnibus rebus
earum, cum civitatibus, agris, reditibus vel cunctis titulis et omne corpore facultatis, tam quod praesenti videntur
tempore possedere quam quod adhuc Christo praesole iuste potuerint augmentare, sub omni securitate et quiete
possedeant, ut, si quid de agris fiscalibus vel speciebus atque praesidio pro arbitrii sui voluntate facere aut
cuiquam conferre voluerint, fi'a stabilitate in perpetuo conservetur, nec a quibuscumque voluntas illarum ullo
tempore convellatur. De civitatibus vero, hoc est :urdegala, $emovecas, Cadurcus, :enarno et :egorra, quae
Gailesuinda, germana domnae :runichilde, tam in dote quam in morganeg&ba, hoc est matutinale donum, in
+rancia veniens certum est adquisisse, quas etiam per iudicium gloriosissimi domni Gunthchramni regis vel
+rancorum, superstitibus Chilpericum et %ig&berthum regem, domna :runichildis noscitur adquisisse, ita
convenit, ut Cadurcus civitatem cum terminibus et cuncto populo suo domna :runichildes de praesenti in sua
proprietate percipiat, reliquas vero civitates e' hac conditione superius nominatas domnus Gunthchramnus, dum
advivit, possedeat, ita ut quandoquidem post eius transitum in dominatione domnae :runichilde heredumque
suorum cum omni soliditate Deo propitio revertantur nec superstite domno Gunthchramno neque a domnam
:runechildem neque a filio suo Childeberthum regem filiisque suis quolibet ingenio vel tempore repetantur.
%imiles modo convenit, ut %ilvanectis domnus Childeberthus in integritate teneat, et quantum tertia domni
Gunthchramni e'inde debita conpetit, de tertiam domni Childeberthi, quae est in 3osontinse, domni
Gunthchramni partibus conpensetur. %imiliter convenit, ut secundum pactionis inter domnum Gunthchramnum
et bonae memoriae domnum %ig&berthum initas leudes illi, qui domnum Gunthchramnum post transitum domni
Chlothari sacramenta primitus praebuerunt, et, si postea convincuntur se in parte alia tradidisse, de locis ubi
conmanere videntur convenit ut debeant removeri. %imiliter et qui post transitum domni Chlothari convincuntur
domnum %ig&berthum sacramenta primitus praebuisse et se in alia parte transtulerunt, modo simile removantur.
%imiliter quicquid antefati regis eclesiabus aut fidelibus suis contulerunt aut adhuc conferre cum iustitiam Deo
propitiante voluerint, stabiliter conservetur. )t quicquid unicuique fidelium in utriusque regno per legem et
iustitiam redebetur, nullum praeiudicium patiatur, sed liceat res debetas possedere atque recipere" et si aliquid
cuicumque per interregna sine culpa tultum est, audientia habita, restauretur. )t de id, quod per munificentias
praecedentium regum unusquisque usque transitum gloriosae memoriae domni Chlothari regis possedit, cum
securitate possedeat. )t quod e'inde fidelibus personis ablatum est, de praesenti recipiat. )t quia inter praefatus
regis pura et simple' est in Dei nomen concordia inligata, convenit, ut in utroque regno utriusque fidelibus, tam
pro causis publicis quam privatis quicumque voluerit ambulare, pervium nullis temporibus denegetur. %imiliter
convenit, ut nullus alterius leudis nec sollicitet nec venientes e'cipiat. 1uod si forsitan pro aliqua admissione
partem alteram crediderit e'petenda, iu'ta qualitate culpae e'cusati reddantur. *oc etiam huic addi placuit
pactione, ut, si qua pars praesentia statuta sub quacumque calliditate tempore quocumque transcenderet, omnia
benificia tam repromissa quam in praesenti conlata amittat, et illi proficiat, qui inviolabiliter omnia suprascripta
servaverit" et sit de sacramentorum obligatione in omnibus absoluta. *is itaque omnibus definitis, iurant partes
.4.
per Dei omnipotentes nomen et inseparabilem Trinitatem vel divina omnia ac tremendum diem iudicii, se omnia
quae superius scripta sunt absque ullo dolo malo vel fraudis ingenio inviolabiliter servaturus. +acta pactio sub
die !!!!. Ial. Decembris, anno BBV!. regnum domni Gunthchramni regis, domni Childeberti vero B!!. anno.
$ectis igitur pactionibus, ait re': !udicio Dei ferear, si de his quicquam transcendero, quae hic contenentur. )t
conversus ad +ilicem, qui tunc nobiscum legatus advenerat, ait: Dic, o +ile', iam enim plenissime cone'uistis
amicitias inter sororem meam :runichildem et inimicam Dei atque hominum +redegundemD 1uo negante, ego
di'i: (on dubitet re', quia illae amicitiae inter easdem costodiuntur, quae ante hos annus plurimus sunt legati.
(am certe scias, quia odium, quod inter illas olim statutum est, adhuc pullulat, non arescit. =tinam tu, o re'
gloriosissime, minus cum eam caritatem haberesE (am, ut saepe cognovimus, dignius eius legationem quam
nostram e'cepis. )t ille: %cias, inquid, sacerdus Dei, quia sic eius legatione suscipio, ut caritatem nepotis mei
Childeberthi regis non omittam. (am ibi amicitias legare non possum, de qua saepius processerunt, qui mihi
vitam praesentem auferrent. *aec eo dicente, +ile' ait: #ervenisse ad gloriam vestram credo, quod 3icharedus
legationem ad nepotem vestrum dire'it, qui neptem vestram Chlodosuindam, filiam fratris vestri, ei in
matrimonio postolaret. %ed ille absque vestro consilio nihil e'inde promittere voluit. 3e' ait: (on est optimum
enim, ut illuc neptes mea ambulet, quo soror sua est interfecta. %ed nec illud rationabiliter conplacet, ut non
ulciscatur mors neptis meae !ngunde. +ile' respondit: ,ultum se e'inde e'cusare volunt aut sacramentis aut
quibuslibet aliis conditionibus iusseritis" tantum vos consensum praebete, ut ei Chlodosuinda, sicut postulat,
disponsetur. 3e' ait: %i enim nepus meus implet, quae in pactionibus conscribi voluit, et ego de his facio
voluntatem eius. #romittentibus nobis, eum omnia impleturum, adiecit +ile': Deprecatur etiam pietatem
vestram, ut ei solacium contra $angobardus tribuatis, qualiter e'pulsi de !talia, pars illa, quam genitur suus
vindicavit vivens, ad eum revertatur, reliqua vero pars per vestrum suumque solacium imperatoris dicionibus
restituatur. 3espondit re': (on, inquid, possum in !taliam e'ercitum meum dirigere, ut ultro eos morti
tradam. Gravissima enim lues !taliam nunc devastat. )t ego: !ndecastis enim nepoti vestro, ut omnes regni sui
episcopi in unum convenirent, quia multa sunt, quae debeant indegare. %ed iu'ta consuetudinem canonum
placebat gloriosissimo nepoti vestro, ut unusquisque metropolis cum provincialibus suis coniungeret et tunc,
quae inrationabiliter in regione propria fiebant, sanctione sacerdotali emendarentur. 1uae enim causa e'tat, ut in
unum tanta multitudo conveniatD 0eclesiae fides periculo ullo non quatitur" heresis nova non surgit. 1uae erit
ista necessitas, ut tanti debeant in unum coniungi domni sacerdotesD )t ille: %unt multa, inquid, quae debeant
discerni, quae iniuste gesta sunt, tam de incestis quam de ipsis quae inter nos aguntur causis. %ed praecipue illa
Dei causa e'tat omnibus maior, ut inquerere debeatis, cur #raete'tatus episcopus gladio in aeclesia fuerit
interemptus. %ed et de his, qui pro lu'oriam accusantur, debet esse discussio, ut aut victi sanctione sacerdotali
debeant emendari aut certe, si innocentes inveniuntur, publice error criminis auferatur. Tunc iussit, ut in
Ialendis mensis !!!!. haec sinodus prolongaretur. )t his dictis, ad aeclesiam processimus" erat enim dies illa
dominicae resurrectionis solempnitas. Dictis igitur missis convivio nos adscivit, quod fuit non minus oneratum in
fercolis quam laetitia opulentum. %emper enim re' de Deo, de aedificationem aeclesiarum, de defensionem
pauperum sermonem habens, ridebat interdum, spiritali ioco delectans, addens etiam, unde et nos aliquid laetitiae
frueremur. Dicebat enim et haec verba: =tinam mihi nepus meus promissa costodiatE ;mnia enim quae habeo
eius sunt. Tamen si eum scandali?at illud, quod legatus Chlothari nepotis mei suscipio, numquid demens sum, ut
non possim temperare inter eos, ne scandalum propageturD (ovi enim eum magis incidere quam in longius
promulgare. Dabo enim Chlothario, si eum nepotem meum esse cognovero, aut duas aut tres in parte aliqua
civitatis, ut nec hic videatur e'heredari de regno meo, nec huic inquietudinem praeparent, quae isti reliquero.
*is et aliis locutus, dulci nos affectu fovens ac muneribus onerans, discedere iobet, mandans, ut ea semper
Childebertho regi insinuentur, quae vitae eius comoda fiant.
4.. De el&mosinis et bonitate ipsius regis.
!pse autem re', ut saepe di'imus, in el&mosinis magnus, in vigiliis atque ieiuniis prumptus erat. (am tunc
ferebatur, ,asiliam a luae inguinaria valde vastare et hunc morbum usque ad $ugdunensim vicum ;ctavum
nomine fuisse caeleriter propalatum. %ed re' acsi bonus sacerdus providens remedia, qua cicatrices peccatoris
vulgi mederentur, iussit omnem populum ad eclesiam convenire et rogationes summa cum devotione celebrare et
nihil aliud in usu vescendi nisi panem ordeacium cum aqua munda adsumi, vigiliisque adesse instanter omnes
iobet. 1uod eo tempore ita gestum est. #er triduum enim ipsius elimosinis largius solito praecurrentibus, ita de
cuncto populo formidabat, ut iam tunc non re' tantum, sed etiam sacerdus Domini putaretur, totam spem suam in
Domini miseratione transfundens et in ipso iactans cogitationes, quae ei superveniebant, a quo eas effectui tradi
tota fidei integritate putabat. (am caelebre tunc a fidelibus ferebatur, quod mulier quaedam, cuius filius quartano
tibo gravabatur et in strato an'ius decubabat, accessit inter turbas populi usque ad tergum regis, abruptisque clam
regalis indumenti fimbriis, in aqua posuit filioque bibendum dedit" statimque, restincta febre, sanatus est. 1uod
non habetur a me dubium, cum ego ipse saepius larvas inergia famulante nomen eius invocantes audieram ac
criminum propriorum gesta, virtute ipsius discernente, fatere.
44. De luae ,assiliensis urbis.
(am superius di'imus, ,assiliensis urbis contagio pessimo aegrota quanta sustenuerit, altius replecare placuit.
*is enim diebus Theodorus episcopus ad regem abierat, quasi aliquid contra (icetium patricium suggesturus.
.44
%ed cum a rege Childeberto minime de hac causa fuisset auditus, ad propria redire disposuit. !nterea navis ab
*ispania una cum negutio solito ad portum eius adpulsa est, qui huius morbi fomitem secum nequiter deferebat.
De qua cum multi civium diversa mercarentur, una confestim domus, in qua octo animae erant, hoc contagio
interfectis habitatoribus, relicta est vacua. (ec statim hoc incendium lues per domus spargitur totas" sed,
interrupto certi temporis spatio ac velut in segetem flamma accensa, urbem totam morbi incendio conflagravit.
)piscopus tamen urbis accessit ad locum et se infra basilicae sancti Victoris saepta contenuit cum paucis, qui
tunc cum ipso remanserant, ibique per totam urbis stragem orationibus ac vigiliis vacans, Domini misericordiam
e'orabat, ut tandem cessante interitu populo liceret in pace quiescere. Cessit vero haec plaga valde minsibus
duobus, cumque iam securus populus redisset ad urbem, iterum succedente morbo, qui redierant sunt defuncti.
%ed et multis vicibus deinceps ab hoc interitu gravata est.
4-. De obitu 0gerici episcopi et successore eius.
0gericus vero Veredunensis episcopus, cum e' illo diuturnae amaritudinis felle graviter aegrotaret, pro eo quod
Gunthramnus :oso, pro quo fideiussor e'teterat, interfectus essit, vel etiam addita amaritudine, quod
:erthefredus infra oraturium domus eclesiasticae fuerit interfectus, et praesertim cum ipsus Gunthramni filius
secum retenens cotidie flerit, dicens: !n meo vos odio orfani relicti estis, C his accensus, ut di'imus, causis,
fellis amaritudine adgravatus et ma'ime inedia consumtus, diem obiit adpositusque est in sepulchro.
:ucciovaldus quoque abba eius pro episcopatum concurrit, sed nihil obtenuit. Charimerem enim refrendarium
cum consenso civium regalis decrevit auctoritas fieri sacerdotem, :ucciovaldo abbate postposito. +erebant enim
hunc esse superbum, et ob hoc a nonnullis :uccus validus vocitabatur. ;biit autem et $icerius 0relatensis
episcopus" in cuius eclesia Virgilius abba 0gustidunensis, opitulante %iagrio episcopo, substitutus est.
45. De episcopatu +ronimi.
;biit autem et Deotherius Vinciensis episcopus" in cuius locum +ronimius subrogatus est. *ic autem +ronimius
:iturigae urbis incola fuit" sed causa nescio qua in %eptimaniam abiit ac post mortem 0thanaeldi regis a
$euvane, successore eius, magnifice est receptus adque in urbe 0gathensi episcopus ordinatus est. %ed post
mortem $euvanis cum $euvieldus in illa hereticae pravitatis perfidia crassaretur et !ngundis, filia %igiberti regis,
cui supra meminimus, in *ispaniam ad matrimonium duceretur, audivit $euvieldus, quasi hic episcopus ei
consilium dedisset, ut numquam se veneno hereticae credulitatis debent admiscere, et ob hoc semper ei molestus
iniuriarum laqueos intendebat, quousque eum ab episcopato deiecerit. Cumque non inveniret, quibus eum
muscipulis possit innectere, ad e'tremum emisit, qui eum gladio deberet adpetere. 1uod ille per internuntius
cognuscens, relicta urbe 0gathensi in Galliis advenit, ibique a multis episcopis receptus ac muneratus, ad
Childebertum regem pertransiit. %icque patefactum loco, apud supradictam urbem potestatem pontificalem nono
deiectiones suae anno, rege largiente, suscepit. :rittani eo anno graviter terraturium (amneticum 3edonicumque
praedae subiecerunt, vindimiantes vineas, culturas devastantes ac populum villarum abducentes captivum,
nihilque de promissis superioribus costodientes, et non solum non costodientes promissa, verum etiam
detrahentes regibus nostris.
47. 1uod e'ercitus Childeberthi in !talia abiit.
!gitur Childebertus re' cum petentibus $angobardis sororem suam regi eorum esse coniugem, acceptis
muneribus, promisisset, advenientibus Gothorum legatis ipsam, eo quod gentem illam ad fidem catholicam
conversam fuisse cognoscerit, repromisit ac legationem ad imperatorem dire'it, ut, quod prius non fecerat, nunc
contra $angobardorum gentem debellans, cum eius consilio eos ab !talia removerit. (ihilominus et e'ercitum
suum ad regionem ipsam capessendam dire'it. Commotis ducibus cum e'ercitum illic abeuntibus, confligunt
pariter. %ed nostris valde caesis, multi prostrati, nonnulli capti, plurimi etiam per fugam lapsi, vi' patriae
redierunt. Tantaque ibi fuit stragis de +rancorum e'ercitu, ut olim simile non recolatur.
49. De obitu !ngobergae reginae.
0nno quoque quarto decimo Childeberthi regis !ngoberga regina, Chariberthi quondam relicta, migravit a
saeculo, mulier valde cauta ac vitae relegiosae praedita, vigiliis et orationibus atque el&mosinis non ignava.
1uae, credo, per providentiam Dei commonita ad me usque nuntios dirigens, ut in his, quae de voluntate sua, id
est pro animae remedium, cogitabat, adiutur e'sisterem, C sic tamen, ut ad ipsam accedens, quae, consilio habito,
fieri decernebat, scriptura conecterit, C accessi, fateor, vidi hominem timentem Deum. 1ui cum me benigne
e'cepisset, notarium vocat, et habito, ut di'i, mecum consilio, quaedam aeclesiae Toronicae vel basilicae sancti
,artini, quaedam Caenomannicae aeclesiae deligavit. 0c post paucus mensis subitania aegritudine fatigata,
migravit a saeculo, multus per chartolas liberus derelinquens, septuagisimo, ut arbitror vitae anno, relinquens
filiam unicam, quam in Canthia regis cuiusdam filius matrimonio copulavit.
4<. De obitu 0malonis.
0malo quoque du', dum coniugem in alia villa pro e'ercenda utilitate dirigit, in amorem puellolae cuiusdam
ingenuae ruit. )t facta nocte, crapulatus a vino, misit puerus, ut detrahentes puellolam eam toro eius adscirent.
!lla quoque repugnante et violenter in eius mansione deducta, dum ea alapis caedunt, sanguinis unda e' narium
meatibus decurrente perfunditur. =nde factum est, ut ipse quoque stratus ducis antedicti hoc rivo cruentaretur.
1uam et ipse pugnis, colaphis aliisque ictibus verberatam ulna suscepit, et statim oppressus somno dormire
coepit. 0t illa, e'tensa manu trans capud viri, gladium repperit" quo evaginato, capud ducis ac velud !udith
.4-
;lofernis ictu virili libravit. !llo quoque voces emittente, concurrunt famuli. 1uam cum interficere vellent,
e'clamavit ille, dicens: (e faciatis, quaeso. )go enim peccavi, qui vim castitati inferre conatus sum. (am haec,
qui pudicitiam studuit conservare, omnino non pereat. *aec dicens, spiritum e'alavit. Cumque super eum
familia coniuncta lamentaret, adiutorio Dei eruta puella domum egreditur et per noctem Cavillonensim urbem
adiit, quae est sita ab eo loco quasi milia BBBV, ibique basilica sancti ,arcelli ingressa, regis prostrata pedibus,
cuncta quae pertulerat pandit. Tunc re' misericordissimus non solum ei vitam donavit, verum etiam
praeceptionem tribui iussit, ut, in verbo suo posita, a nullo umquam parentum defuncti illius in aliquo molestiam
pateretur. Verumtamen hoc, Deo praestante, cognovimus, quod puellae castitas non est a dereptore saevo
ullatinus violata.
4/. De speciebus, quas :runichildis regina transmisit.
:runechildis quoque regina iussit fabricari e' auro ac gemmis mirae magnitudinis clipeum ipsumque cum
duabus pateris ligneis, quas vulgo bacchinon vocant, eisdemque similiter e' gemmis fabricatis et auro, in
*ispania regi mittit" in qua re )breg&silum, qui saepe ad ipsam regionem legationis gratia accesserat, dire'it.
1uo abeunte, nuntiatum est regi Gunthchramno, dicente quodam, quia :runechildis regina ad filius Gundovaldi
munera dirigit. 1uod re' audiens, iussit costodias arduas per vias regni sui fieri, ita ut nullus paenitus praeterire
possit, qui non discuteretur. !nquirebant etiam in hominum vel vestimentis vel calciamentis aut in reliquis rebus,
si occultae litterae portarentur. )breg&silus vero #arisius accedens cum his speciebus, ab )brecharium duce
conprehensus, ad Gunthchramnum deducitur. Di'itque ei re': (on sufficit, o infilicissime hominum, quod
inpudico consilio :allomerem illum, quem Gundovaldum vocitatis, ad coniugium arcessistis, quem manus mea
subegit, qui voluit ditioni suae regni nostri superare potentiam" et nunc filiis eius munera mittitis, ut ipsus iterum
in Galliis provocetis ad iugulandumD !deoque non accedis, quo volueris, sed morte morieris, quia contraria est
legatio tua genti nostrae. !llo quoque recusante, non se his verbis esse communem, sed potius ad 3icharedum,
qui Chlodosuindam, sororem Childeberthi regis, sponsare debuerat, haec munera mitti, crededit re' loquenti et
dimisit eum" abiitque in itinere quo directus fuit cum ipsis muneribus.
4>. 1uod $angobardi pacem ad Childeberthum regem petierunt.
!gitur Childeberthus re', invitante %ig&mundo ,omotiacensis oppidi sacerdote, die paschae ad supradictam
caelebrari statuit urbem. Graviter tunc Theudoberthus, filius eius senior, gulae adflictus tumore laboravit, sed
convaluit. !nterea Childeberthus re' e'ercitum commovit et !taliam ad debellandam $angobardorum gentem
cum isdem pergere parat. %ed $angobardi, his auditis, legatus cum muneribus mittunt, dicentes: %it amicitia
inter nos, et non pereamus ac dissolvamus certum ditioni tuae tributum. 0c ubicumque necessarium contra
inimicus fuerit, ferre au'ilium non pegebit. *aec Childeberthus re' audiens, ad Gunthchramnum regem legatus
dirigit, qui ea quae ab his offerebantur in eius auribus intimaret. %ed ille non obvius de hac coniventia, consilium
ad confirmandam pacem praebuit. Childeberthus vero re' iussit e'ercitum in loco resedere misitque legatus ad
$angobardus, ut, si haec quae promiserant confirmabant, e'ercitus reverteretur ad propria. %ed minime est
inpletum.
-6. De discriptoribus urbis #ectavae atque Thoronicae.
Childeberthus vero re' discriptores in #ectavo, invitante ,aroveo episcopo, iussit abire, id est +lorentianum
maiorem domus reginae et 3omulfum palatii sui comitem, ut scilicet populus censum, quem tempore patris
reddiderat, facta ratione, innovata re, reddere deberet. ,ulti enim e' his defuncti fuerant, et ob hoc viduis
orfanisque ac debilibus tributi pondus insiderat. 1uod hi discutientes per ordinem, rela'antes pauperes ac
infirmus, illos quos iustitiae conditio tributarius dabat censo publico subdiderunt. )t sic Toronus sunt delati. %ed
cum populis tributariam functionem infligere vellent, dicentes, quia librum prae manibus haberent, qualiter sub
anteriorum regum tempore dissolvissent, respondimus nos, dicentes: Discriptam urbem Toronicam Chlothari
regis tempore, manifestum esse, librique illi ad regis praesentiam abierunt" sed, conpuncto per timorem sancti
,artini antestitis rege, incensi sunt. #ost mortem vero Chlothari regis Charibertho rege populus hic sacramentum
dedit" similiter etiam et ille cum iuramento promisit, ut leges consuetudinesque novas populo non infligeret, sed
in illo, quo quondam sub patris dominationem statu vi'erant, in ipso hic eos deinceps retenere" neque ullam
novam ordinationem se inflicturum super eos, quod pertinent ad spolium, spopondit. Gaiso vero comes eiusdem
temporis, accepto capitulario, quem anteriores scriptores fecisse commemoravimus, tributa coepit e'egere. %ed
ab )ofronio episcopo prohibitus, cum e'acta parvitate ad regis dire'it praesentiam, ostendens capitularium, in
quo tributa continebantur. %ed re' ingemiscens ac metuens virtutem sancti ,artini, ipsum incendio tradedit"
aureus e'actus basilicae sancti ,artini remisit, obtestans, ut nullus de populo Toronico ullum tributum publico
redderit. #ost cuius obitum %ig&berthus re' hanc urbem tenuit nec ullius tributi pondus inve'it. %ic et nunc B!!!!.
anno Childeberthus post patris obitum regnans, nihil e'egit, nec ullo tributi onere haec urbs adgravatas
congemuit. (unc autem potestatis vestrae est, utrum censeatis tributum, an non" sed vidite, ne aliquid noceatis, si
contra eius sacramentum ambulare disponitis. *aec me dicente, responderunt: )cce librum prae manibus
habemus, in quo census huic populo est inflictus. )t ego aio: $iber hic a regis thesauro delatus non est nec
umquam per tot convaluit annus. (on est mirum enim, si pro inimicitiis horum civium in cuiuscumque domo
reservatus est. !udicavit enim Deus super eos, qui pro spoliis civium nostrorum hunc post tanti temporis
transacto spatio protulerunt. Dum autem haec agerentur, 0udini filius, qui librum ipsum protulerat, ipsa die a
.45
febre correptus, die tertia e'piravit. #ost haec nos transmisimus nuntios ad regem, ut, quid de hac causa iuberit,
mandata remitteret. %ed protinus epistulam cum auctoritate miserunt, ne populus Toronicus pro reverentia sancti
,artini discriberetur. 1uibus relictis, statim viri, qui ad haec missi fuerant, ad patriam sunt regressi.
-.. 1uod Guntchramnus re' e'ercitum in %eptimania dire'it.
Gunthchramnus vero re' e'ercitum commovit in %eptimaniam. 0ustrovaldus autem du' prius Carcasonam
accedens, sacramenta susciperat ipsosque populos ditioni subegerat regiae. 3e' autem ad reliquas civitatis
capiendas :osonem cum 0ntestio distinat. 1ui accedens cum superbia, dispecto 0ustrovaldo duce atque
condemnato, cur absque eo Carcasonam ingredi praesumpsisset, ipse cum %anctonicis, #etrocoricis
:urdegalensibusque, 0gennensibus etiam ac Tolosanis illuc dire'it. Cumque in hac iactantia ferretur et Gothis
haec nuntiata fuissent, paraverunt se in insidiis. *ic vero super fluvium parvolum, propinquum urbi, castra ponit,
epulis insedit, aebrietatibus incumbit, convitiis et blasphemiis Gothus e'aggerans. !llique inruentes super ipsos,
reperierunt epulantes inopinantesque. Tunc hi dantes voces, e'surgunt contra eos. 0t ille paulolum resistentes,
fugam simulant. #rosequentibusque istis, consurgunt qui praeparati erant de insidiis, concludentesque eos in
medium, usque ad internitionem caeciderunt. 1ui autem evadere potuerunt, vi', equite ascensu, per fugam
delapsi sunt, omnem supellectilem relinquentes in campi planitiae nihilque secum de rebus propriis auferentes,
hoc pro magno ducentes, si vel vitae donarentur. !nsequentes autem Gothi res eorum omnes repperierunt
diripieruntque, pedestris omnes captivos abducentes. Caecideruntque ibi quasi quinque milia virorum, captivi
autem amplius quam duo milia habierunt" multi tamen ab his la'ati, redierunt in patriam.
-4. De inimicitia inter Childeberthum et Guntchramnum.
Commotus autem re' vias claudi per regnum suum praecepit, ne ullus de Childeberthi regno per eius regni
territurium pervium possit habere, dicens, quia: #er niquitiam eius, qui cum regi *ispaniae foedus iniit,
e'ercitus conruit meus, et ut se non subdant urbis illae dicione meae, eius hoc immissio facit. 0ddita est etiam
huic causae aliud amaretudinis incendium, quod Childeberthus re' filium suum seniorem Theudoberthum
nomine %essonas dirigere cogitabat" quae res suspicionem fecerat Gunthchramno rege, dicente eo, quia: !n hoc
filium suum nepus meus %essonas dirigit, ut #arisius ingredi faciat regnumque meum auferre cupiat. 1uod
numquam Childeberthus vel in cogitatione, si dici fas est, habere potuit. ,ulta autem et in :runichildem regina
oppropria iactabat, dicens, eius consilio haec fieri, addens etiam, quod Gundovaldi quondam filium invitatum
coniugio copulare vellit" unde etiam s&nodum episcoporum in Ialendas (ovembris congregare praecepit.
,ultique de e'tremis partibus Galliarum ad hoc conventum properantes de via regressi sunt, pro eo quod
:runichildis regina se ab hoc crimini e'uit sacramentis" et sic viis iterum reseratis, pervium patificit volentibus
ad regem Childeberthum accedere.
--. 1uod !ngitrudis relegiosa ad Childeberthum abiit.
1uod !ngitrudis relegiosa ad Childeberthum abiit contra filiam suggestura.
*is diebus !ng&trudis, quae monasterium in atrio sancti ,artini statuerat, ad regem quasi filiam accusatura
processit" in quo monastirium :erthefledis, filia quondam Chariberthi regis, resedebat. %ed ista egrediente, haec
in Cinomannico est regressa. )rat enim gulae et somno dedita et nullam de officio Dei curam habens. (egutium
vero !ng&trudis et filiae eius altius repetendum puto. !gitur ante hos annos cum !ngitrudis monastirium puellarum
infra atrium sancti ,artini, ut di'imus, collocare coepisset, filiae suae mandata mittit, dicens: 3elinque virum
tuum et veni, ut faciam te abbatissam gregi huic, quem congregavi. 0t illa, audito levitatis consilio, cum viro
Toronus advenit" ingressaque monastirio matris, dicebat viro: 3egredere hinc et guberna res liberosque nostros,
nam ego non revertar tecum. (on enim videbit regnum Dei coniugio copulatus. !lle vero ad me veniens,
nontiavit mihi omnia, quae a coniuge audierat. Tunc ego accedens ad monastirium, canonum (icenum decreta
relegi, in quibus contenetur, quia: %i quis reliquerit virum et torum, in quo bene vi'it, spreverit, dicens, quia non
sit ei portio in illa caelestis regni gloria, qui fuerit coniugio copulatus, anathema sit. 1uibus auditis, :erthegundis
metuens, ne a sacerdotibus Dei communione privaretur, egressa monastirio, rediit cum viro suo. !nterpositis
autem tribus vel quattuor annis, iterum mandata mittit ad eam mater eius, depraecans eam ad se accedere. 0d
illa, honeratis navibus, tam de rebus propriis quam viri sui, adsumpto secum uno filio, viro absenti, Toronus est
adpulsa. %ed cum a matre propter inprobitatem viri retenere non possit, scilicit ne calumniam, quae eius dolo
fabricata fuerat, e'ciperit, ad :erthchramnum, germanum eius, filium videlicet suum, :urdigalinsis urbis
episcopum, eam dire'it. #rosequenti igitur viro eius dicebat, quia: %ine consilio parentum eam coniugio
copolasti" non erit u'or tua. )rant enim iam fere BBB anni, e' quo coniuncti pariter fuerant. 0diit enim vir eius
plerumque urbem :urdigalinsim, sed noluit eam episcopus restituere. Cum autem re' Guntchramnus ad
0urilianensim urbem, sicut in superiorem librum memoravimus, advenisset, ibi eum acrius hic vir inpugnare
verbis coepit, dicens: 0bstulisti u'orem meam cum famulis eius. )t ecceE quod sacerdotem non decit, tu cum
ancillis meis, et illa cum famulis tuis, dedecus adulterii perpetrasti. Tunc furore commotus re', adstrin'it
episcopum, ut polliceretur eam reddere viro suo, dicens, quia: #arens mea haec est" si quicquam mali e'ercuit in
domum viri sui, ego ulciscar" sin aliud, cur sub omni deformitate redactus vir, coniu' eius auferturD Tunc
:ertechramnus episcopus pollicitus est, dicens: Venit ad me, fateor, soror, mea post multorum annorum
curricula, quam pro caritatis ac desiderii studio tenui mecum, ut libuit. (unc autem recessit a me" requirat nunc
eam revocetque quo voluerit, me obvium non habebit. )t haec dicens, misit clam nuntius ad eam, mandans, ut,
.47
veste mutata ac penetentiam accepta, in basilica sancti ,artini e'peterit. 1uod facere illa non distulit. Venitque
vir eius cum multis insequentis viris, ut eam e' ipso loco sancto eiecerit. )rat enim in veste relegiosa, adserens,
se accepisse paenetentiam" sed virum sequi dispe'it. !nterea defuncto apud :urdigalinsim urbem :ertechramno
episcopo, haec ad se reversa, ait: Vae mihi, quae audivi consilio matris meae iniquae. )cceE frater meus obiit"
ecceE a viro derelicta sum, a filiis separata" et quo ibo infile', vel quid faciamD Tunc, habito consilio, #ectavum
pergit" voluitque eam mater retenere secum, sed penitus non potuit. )' hoc inimicitia orta, dum saepius regis
praesentiam adeunt, et haec res patris defensare cupiens, haec viri, :erthegundis donationem :erthechramni
germani sui ostendit, dicens, quia: *aec et haec germanus meus mihi contulit. %ed mater eius non admittens
donationem, omnia sibi vindicare cupiens, misit, qui, effractam domum eius, omnes res illius cum hac
donationem diriperit" unde se ipsam genetri' reddedit conprobatam, cum de rebus ipsis in sequenti filiae
quaedam repetenti districta restituit. %ed cum, saepius ego vel frater noster ,aroveus episcopus acceptis
regalibus epistulis, ut eas pacificare deberemus, :erthegundis advenit Toronus, in iudicio quoque accedens,
coegimus eam, in quantum potuimus, rationem sequi" mater vero eius flecti non potuit. Tunc accensa felle, ad
regem abiit, quasi filiam e'hereditatura de facultate paterna. Tunc in praesentiam regis e'ponens causas, filia
absente, iudicatum est ei, ut, quartam partem filiae restitutam, tres cum nepotibus suis, quos de filio uno habebat,
reciperet. !n qua causa Theutharius presbiter, qui nuper, e' referendario %ig&berthi regis conversus, praesbiterii
honorem accepit, accessit, ut hanc divisionem iu'ta regis imperium celebraret. %ed, resistente filia, nec divisio
facta nec scandalum resedatum est.
-5. De inimicitiis +redegundis cum filia sua.
3igundis autem filia Chilperici, cum saepius matri calumnias inferret diceritque, se esse dominam,
genetricemque suam servitio redeberit, et multis eam et crebro convitiis lacesserit ac interdum pugnis se
alapisque caederent, ait ad eam mater: 1uid mihi molesta es, filiaD )cce res patris tui, quae penes me habentur,
accipe et utere ut libet. )t ingressa in registo, reseravit arcam monilibus ornamentisque praetiosis refertam. De
qua cum diutissime res diversas e'trahens filiae adstanti porregeret, ait ad eam: !am enim lassata sum" inmitte
tu, inquid, manum et eiece, quod inveneris. Cumque illa, inmisso brachio, res de arca abstraheret, adpraehenso
mater operturio arcae, super cervicem eius inlisit. 1uod cum in fortitudine praemeret atque gulam eius a'is
inferior ita adterreret, ut etiam oculi ad crepandum parati essent, e'clamavit una puellarum, quae erat intrinsecus,
voce magna, dicens: Currite, quaeso, currite" ecceE domina mea a genetrice sua graviter suggillatur. )t
inrumpentes cellolam, qui coram foribus eorum praestulabantur adventum, erutam ab imminente interitu puellam
addu'erunt foris. #ost ista vero inter easdem inimicitiae vehementius pullulantes, et non de alia causa ma'ime,
nisi quia 3igundis adulteria sequebatur, semper cum eisdem ri'ae et caedes erant.
-7. De interitu Faddonis.
:eretrudis vero moriens filiam suam heredem instituit, relinquens quaepiam vel monastiriis puellarum, quae ipsa
instituerat, vel aeclesiis sive basilicis confessorum sanctorum. %ed Faddo, cui in superiore libro meminimus,
quaerebatur, a genero eius equos suos fuisse direptus" cogitavitque accedere ad villam eius unam, quam
reliquerat filiae suae, qui infra #ectavo termino erat, dicens: *ic a regno alterius veniens, diripuit equos meos, et
ego auferam villam eius. !nterea mandatum mittit agenti, ut se adveniente omnia quae erant ad e'pensam eius
necessaria praepararet. 1uod ille audiens, coniunctis secum hominibus e' domo illa, se ad bellum praeparat,
dicens: (isi moriar, non ingreditur Faddo in domum domini mei. 0udiens autem u'or Faddone, adparatum
scilicet belli instaurari contra virum suum, ait ad eum: (e accesseris illuc, care coniu'" morieris enim, si abieris,
et ego cum filiis misera ero. )t iniecta manu, voluit eum retenire, dicente praeterea tum filio: %i abieris, pariter
moriemur, et relinques genetricem meam viduam orfanusque germanus. %ed cum eum haec verba paenitus
retenire non possint, furore accensus contra filium et timidum eum mollemque e'clamans, proiecta secure paene
cerebro eius inlisit. %ed ille in parte e'cussus, ictum ferientis evasit. 0scensis denique equitibus, abierunt,
mandans iterum acturi, ut, domum scupis mundatam, stragulis scamna operiret. %ed ille parvi pendens mandatum
eius, cum turbis, ut di'emus, virorum ac mulierum ante fores domini sui stetit, operiens adventum huius. 1ui
veniens, statim ingressus domum, ait: Cur non sunt scamna haec operta stragulis aut domus scupis mundataD
)t elevans manum cum sica, caput hominis libravit, caeciditque et mortuus est. 1uod cernens filius hominis
mortui, emissa e' adverso lanceam, contra Faddonem dirigit" cuius mediam alvum ictu penetrans, a tergo
egressa falarica, ruens ad terram, advenientem multitudinem, qui collecta fuerat, lapidibus obrui coepit. Tunc
quidam de his qui venerant cum eo inter imbres sa'eos accedentes, coopertum sago ac populo mitigato, heiulante
filio eius, eumque super equum elevans, adhuc viventem domui redu'it. %ed protinus sub lacrimis u'oris ac
filiorum spiritum e'alavit. )'plicita igitur tam infilicem vitam, filius eius ad regem abiit resque eius obtenuit.
-9. 1uod Childeberthus Theodeberthum %essionas dire'it.
1uod Childeberthus re' Theodeberthum filium suum %essionas dire'it.
!gitur anno quo supra regni sui Childeberthus re' morabatur cum coniuge et matre sua infra terminum urbis
quam %trateburgum vocant. Tunc viri fortiores, qui erant in urbe %essionica sive ,eldensi, venerunt ad eum,
dicentes: Da nobis unum de filiis tuis, ut serviamus ei, scilicet ut de progenie tua pignus retenentes nobiscum,
facilius resistentes inimicis, terminus urbis tuae defensare studeamus. 0t ille gavisus nuntio, Theudoberthum,
filium suum seniorem, illuc dirigendum distinat. Cui comitibus, domesticis, maioribus atque nutriciis vel
.49
omnibus qui ad e'ercendum servitium regale erant necessarii delegatis, mense se'to huius anni dire'it eum iu'ta
voluntatem virorum, qui eum a rege flagitaverant transmittendum. %uscepitque eum populus gaudens ac
depraecans, ut vitam eius patrisque sui aevo proli'iore pietas divina concederet.
-<. De Drocteg&selo episcopo.
)rat enim apud urbem %essionas his diebus Droctig&silus episcopus, qui propter nimiam, ut ferunt, putationem
quarto instante anno sensum perdiderat. 0dserebant enim multi civium, quod hoc ei maleficiis accessisset per
emissionem archidiaconis, quem ab honore reppulerat, in tantum ut infra muros urbis hanc amentiam magis
haberit" si vero de civitate fuisset egressus, agebat commodius. Cumque re' supradictus ad urbem venisset et hic
melius ageret, non permittibatur ingredi urbem propter regem, qui advenerat. )t licet esset vora' cibi ac putator
vini e'tra modum, quam sacerdotalem cautilam decit, tamen nullum de eo adulterium quispiam est locutus.
Verumtamen in sequenti cum apud %auriciacum villam episcoporum s&nodus adgregata fuisset , iussum est, ut
licerit ei ingredi urbem suam.
-/. De id quod aliqui contra :runichildem agere voluerunt.
Cum autem +aileuba regina Childeberthi regis, partu editu mo' e'tincto, egrotaret, adtigit aures eius sermo, quod
quidam vel contra eam vel contra :runichildem regina agere conarentur. Cumque, confortata ab incommodo, ad
regis praesentiam accessisset, omnia tam ei quam matri eius quae audierat reseravit. Verba autem huiuscemodi
erant, quod scilicet %eptimina, nutri' infantum eius, consilio suadere vellet regi, ut, eiectam matrem
coniugemque relictam, aliam sortiretur u'orem et hic cum eodem quaecumque vellent vel actu agerent vel
praecibus obtinerent. 1uod si hoc re' nollet adquiescere quae suadebat, ipsum maleficiis interempto, elevatis
filiis eius in regno, repulsa nihilhominus matrem eorum et aviam, ipsi regerent regnum. *uius enim consilii
socius pronuntiat esse %unneg&silum comitem stabuli et Gallomagnum referendarium atque Droctulfum, qui ad
solatium %eptiminae ad nutriendum regis parvolus fuerat datus. Denique corripiuntur hi duo, %eptimina videlicet
et Droctulfus. (ec mora, e'tensi inter stipites cum vehementius caederentur, profititur %eptimina, virum suum
!ovium maleficiis interfecisse ob amorem Droctulfi ipsumque secum scorto miscere. De his, quae supra di'imus,
causis pariter confitentur et memoratus viros in hoc consilio habitus indecant. (ec mora, inquiruntur et ipsi" sed
conscientia terrente, latebram infra eclesiarum septa petiere. 0d quos re' ipse procedens, ait: )grediemini in
iudicio, ut cognoscamus de his quae vobis obiciuntur, si vera sunt an falsa. (am, ego ut opinor, in haec eclesia
fuga dilapsi non fuissetis, nisi vos conscientia terruisset. Verumtamen promissionem habitote de vita, etiamsi
culpabiles inveniamini. Christiani enim sumus" nefas est enim vel criminosus ab eclesia eductus puniri. Tunc
educti foris, cum rege venerunt ad iudicium" discussisque, reclamant, dicentes, quia: %eptimina cum Droctulfo
hoc nobis consilium patefecit. %ed nos e'secrantes ac fugientes, numquam consentire voluimus hoc scelus. )t
re': %i, inquid, vos nullam coniventiam praebuissetis, nostris auribus utique intulissetis. Verumne ergo est,
vos in hac causa praebuisse consensum, cum hoc nostrae scientiae oculi voluistisD )t statim eiecti foris, iterum
eclesiam petierunt. %eptimina vero cum Droctulfo vehementer caesa ac cauteriis accensis in faciae vulnerata,
ablatis omnibus quae habebat, ,arilegio villa deducitur, ut scilicet trahens molam his, qui in genitio erant
positae, per dies singulos farinas ad victus necessaria praepararet. Droctulfum enim, incisis capillis et auribus, ad
vineam e'colendam delegaverunt" sed post dies paucus fuga dilabitur. !nquisitusque ab actori, iterum ad regem
deducitur" ibique multum caesus, iterum ad vineam, quam reliquerat, distinatur. 0t vero %unnegisilus et
Gallomagnus, privati a rebus quas a fisco meruerant, in e'ilio retruduntur. %ed venientibus legatis, inter quos
episcopi erant, a rege Gunthchramno et petentibus pro his, ab e'ilio revocantur" quibus nihil aliud est relictum,
nisi quod habere proprium videbantur.
->. De scandalo in monasterio #ectavense.
De scandalo in monasterio #ectavense orto per Chrodechilde et :asina.
!n monastirio vero #ectavinse, insidiante diabolo in corde Chrodieldis, qui se Chariberthi quondam regis filiam
adserebat, orto scandalo, ipsa quoque quasi de parentibus confisa regibus, e'acta sacramenta sanctimunialibus,
ut, iniectis in abbatissam $euboveram criminibus, eam monast&rium deiecta, ipsam substituerent principalem,
egressa est cum B$ aut eo amplius puellis et consubrinam suam :asinam, filiam Chilperici, dicens, quia: Vado
ad parentes meos regis, ut eis contumeliam nostram innotiscere valeam, quia non ut filiae regum, sed ut malarum
ancillarum genitae in hoc loco humiliamur, infile' ac facilis non recordans, in qua se humilitate beata
3adegundis, quae hoc instituit monast&rium, e'hibebat. )gressa ergo ab eo, Toronus advenit, dataque nobis
salutatione, ait: Depraecor, sanctae sacerdos, ut has puellas, quae in magna humilitate ab abbatissa #ectavinse
redactae sunt, custodire digneris ac cibum praebere, donec ego eam ad reges parentes nostros e'ponamque eis
quae patimur et revertar. 1uibus ego aio: %i abbatissa deliquit aut canonicam regulam in aliquo praetermisit,
accedamus ad fratrem nostrum ,aroveum episcopum et coniuncti arguamus eam" emendatisque negutiis,
restituamini in monastirio vestro, ne dispergatur lu'oria, quod sancta 3adegundis ieiuniis et orationibus crebris
ael&mosinisque frequentibus adgregavit. )t illa respondit: (equaquam, sed ad reges ivimus. )t ego: 1uare
rationi resistitisD ;b quam rem sacerdotale monitum non auditisD Vereor, ne coniuncti sacerdotis eclesiarum vos
a communionem removeant. %ic enim et antecessores in epistulam, quae ad beatam 3adegundem in initio huius
congregationis scripserunt, habetur insertum. Cuius e'emplaria huic lectioni inseri placuit. Exemplar epistulae.
Dominae beatissimae et in Christo ecclesiae filiae 3adegunde )ofronius, #raete'tatus, Germanus, +eli',
.4<
Domitianus, Victurius et Domnolus episcopi. %ollicita sunt iugiter circa genus humanum inmensae divinitatis
provisura remedia nec ab assiduetate beneficiorum suorum quocumque loco vel tempore videntur aliquando
seiuncta, cum pius rerum arbiter tales in hereditate culturae ecclesiasticae personas ubique dissiminat, quibus
agrum eius intenta operatione fidei rastro colentibus, ad filicem centini numeri reditum divina temperiae Christi
seges valeat pervenire. Tantum igitur benignitatis eius se passim dispensatio profutura diffundit, ut illum
nusquam denegit, quod prodesse multis agnuscit" quarum personarum e'emplo sanctissimo, cum iudicaturus
advenerit, habeat in plurimis quod coronet. !taque cum ipso catholicae relegionis e'ortu coepissent Gallicanis in
finibus venerandae fidei primordia respirare et adhuc ad paucorum notitiam tunc ineffabilia pervenissent
Trinitatis dominicae sacramenta, ne quid hic minus adquirere, quam in urbis circuli, praedicantibus apostolis,
obtinere, beatum ,artinum peregrina de stirpe ad inluminationem patriae dignatus est dirigere, misericordiam
consulenti. 1ui licet apostolorum tempore non fuerit, tamen apostolicam gratiam non effugit" nam quod defuit
ordine, suppletum est in mercede, quoniam sequens gradus illi nihil subtrahit, qui meritis antecellit. *uius
quoque, reverentissima filia, in vobis congratulamur reddiviva surgere supernae dilectionis e'empla propitiatione
divina" nam, declinante tempore saeculi vetustate, vestri sensus certamine fides revirescit in flore, et quod
veterno tepuerat algore senectae, tandem ferventis animi rursus incalescat ardore. %ed cum paene eadem
veneritis e' parte, qua beatum ,artinum huc didicimus accessisse, non est mirum, si illum imitare videaris in
opere, quem tibi ducem credimus iteneris e'tetisse: ut, cuius es secuta vestigia, filici voto conpleas et e'empla, et
beatissimum virum in tanto tibi facias esse socium, in quantum partem refugis habere de mundo. Cuius
opiniones radio praemicante, ita reddis audientium pectora caelesti fulgore suffusa, ut passim provocati
puellarum animi, divini ignis scentella succensi, raptim festinent avide in caritate Christi fonte vestri pectoris
inrigari et, relictis parentibus, te sibi magis elegant, quam matrem facit gratia, non natura. !gitur huius studii vota
videntes, gratias clementiae supernae referimus, qui voluntates hominum suae facit voluntati conecti, quoniam
confidimus, quas aput vos iubet colligi, suo vult ample'u servare. )t quia quasdam conperimus, divinitate
propitia, de nostris territuriis ad institutionem vestrae regulae desiderabiliter convolasse, inspicientes etiam
vestrae petitionis epistulam libenter a nobis e'ceptam, hoc Christo auctore et remediatore firmamus, ut, C licet
omnes aequaliter quae ibi conveniunt in Domini caritate mansurae debeant inviolabiliter custodire, quod videntur
libente semel animo suscepisse, quoniam contaminare non decet Christo fides caelo teste promissa, ubi non leve
scaelus est, templum Dei, quod absit, pullui, ut ab eo possit, ira succendente, disperdi, C tamen specialiter
definimus, si qua, sicut dictum est, de locis sacerdotaliter nostrae gubernationi, Domino providente, commissis
in #ectavina civitate vestro monastirio meruerit sociari, secundum beatae memoriae domni Caesarii 0relatensis
episcopi constituta nulli sit ulterius discedendi licentia, quae, sicut contenet regula, voluntate prodita videtur
ingressa, ne unius turpi dedecore ducantur in crimine, quod apud omnes emicat in honore. )t ideo si, quod
avertat Deus, aliqua, insanae mentis inlicitatione succensa, ad tanti opproprii maculam praecipitare suam voluerit
disciplinam, gloriam et coronam, ut inimici consilio, sicut )va eiecta de paradiso, per qualemcumque locum de
claustris ipsius monastirii, immo de caeli regno e'ire pertulerit, mergenda et conculcanda vili platearum in luto,
separata a communione nostra, diri anathematis vulnere feriatur, ita ut, si fortassis, Christo relicto, homini
voluerit nubere, diabolo captivante, non solum ipsa quae refugit, sed etiam ille, qui ei coniunctus est, turpis
adulter et potius sacrilegus quam maritus, vel quisquis, ut hoc fierit, veninum magis quam consilium ministravit,
simili ultione, sicut de illa dictum est, caelesti iudicio, nobis optantibus, percellatur, donec, separatione facta, per
conpetentem e'ecrandi criminis paenitentiam a loco quo egressa fuerat recipi meruerit et adnecti. 0dicientes
etiam, ut eorum, qui nobis quandoque successuri sunt sacerdotes, similis condempnationis teneantur adstricti
reatu" si, quod non credimus, aliquid ipsi voluerint aliter, quam nostra diliberatio contenet, rela'are, noverint se
nobiscum, aeterno definiente !udice, causaturos, quia communis est salutis instructio, si quod Christo promittitur
inviolabiliter observetur. 1uod nostrae determinationis decretum pro firmitatis intuitu propriae manus
subscriptione credidimus roborandum, perpetualiter a nobis Christo auspice servaturum. $ecta igitur haec
epistula, Chrodieldis di'it: (umquam nos ulla retinebit mora, nisi ad reges, quos parentes nostros esse novimus,
accedamus. Venerant enim pedestri iteneri a #ectavo nec ullius aequitis habuerant beneficium, unde anillae et
satis e'iguae erant. %ed nec victus alimonia ullam eis in viam quisquam praebuerat. 0ccesserunt enim ad urbem
nostram diae prima mensis primi" erant enim pluviae magnae, sed et viae dissolutae erant a nimia inmensitate
aquarum.
56. De fomite primi scandali.
Detrahebant enim et de episcopo, dicentes, quia illius dolo et haec turbatae et monastirium fuerit derelictum" sed
materiam huius scandali altius placuit memorari. Tempore Chlothari regis, cum beata 3adegundis hoc
monasterium instituisset, semper subiecta et oboediens cum omni congregatione sua anterioribus fuit episcopis.
Tempore vero %&giberthi, postquam ,aroveus episcopatum urbis adeptus est, acceptis epistulis %&giberthi regis,
pro fide ac devotione 3adegundis beata in partibus orientis clericos distinat pro dominicae crucis ligno ac
sanctorum apostolorum ceterorumque mart&rum reliquiis. 1ui euntes detulerunt haec pignora. 1uibus delatis,
petiit regina episcopum, ut cum honore debito grandique psallentio in monast&rium locarentur. %ed ille
dispiciens suggestionem eius, ascensis aequitibus, villae se contulit. Tunc regina iteratis ad regem %igibertum
dire'it, depraecans, ut iniunctione sua quicumque e' episcopis haec pignora cum illo quo decebat honorem
.4/
votumque eius e'poscebat in monast&rium collocaret. 0d hoc enim opus beatus )ufronius urbis Toronicae
episcopus iniungitur. 1ui cum clericis suis #ectavo accedens, cum grandi psallentium et caereorum micantium
ac th&miamatis apparatu sancta pignora, absente loci episcopo, in monastirium detulit. #ost haec, cum ponteficis
sui saepius gratiam quaereret nec possit adipisci, necessitate commota, cum abbatissa sua, quam instituerat,
0relatensim urbem e'petunt. De qua regulam sancti Caesarii atque Casariae beatae susceptam, reges se tuitione
munierunt, scilicet quia in illum, qui pastor esse debuerat, nullam curam defensiones suae potuerant repperire.
)' hoc scandalum de diae in diae propagatum, tempus migrationis beatae 3adegundis advenit. 1ua migrante,
iterum petiit abbatissa se sub sacerdotis sui potestate degere. 1uod ille cum primum respuere voluisset, consilio
suorum promisit, se patrem earum, sicut dignum erat, fieri et, ubi necessitas fuisset, suam praebere defensionem.
=nde factum est, ut habiens ad Childeberthum regem praeceptionem elicerit, ut ei hoc monast&rium, sicut
reliquas parrochias, regulariter liceat gubernare. %ed nescio quid, credo, adhuc in eius animis resedisset, ut haec
puellae adserunt, quod moveret scandalum. *is vero intendentibus, ut ad regis, sicut di'imus, praesentiam
properarent, dedimus eis consilium, dicentes: !ntendetis contra rationem, et nullo modo vobis ea series inseri
potest, quae blasphemium arceat. %ed, si, ut di'imus, rationem praetermittetis nec salubre consilium vultis
accipere, vel hoc conicite in animis vestris, ut, praeterito hiberni huius tempore, qui in hoc verno accessit, cum
aurae commodiores fuerint, quo ducit voluntas pergere valeatis. 1uo consilio aptae suscipientes, subsequente
aestate, relictis Toronus ceteris ac commendatis consobrinae suae Chrodieldes sanctaemonialibus, ad regem
Gunthchramnum accessit. 0 quo suscepta ac muneribus honorata, Toronus est regressa, Constantinam, filiam
:urgolini, in monast&rio 0gustidunensi relicta, e'pectans episcopos, qui a rege fuerant iussi advenire et causam
ipsarum cum abbatissa discutere. ,ultae tamen e' his, a diversis circumventi, matrimonio copolatae sunt,
priusquam haec a rege regrederetur. Cumque praestulantes adventum nullum episcopum advenire senserunt,
#ectavum regressi sunt et se infra basilica sancti *elari tutaverunt, congregatis secum furibus, homicidis,
adulteris omniumque criminum reis, stabilientes se ad bellum atque dicentes, quia: 3eginae sumus nec prius in
monast&rio nostro ingrediemur, nisi abbatissa eiciatur foris. )rat ibi tunc reclausa quaedam, quae ante paucus
annus, per murum se deiciens, ad basilicam sancti *elari confugit, multa in abbatissa crimina evomens, quae
tamen falsa cognovimus. %ed postquam in monast&rium per eum locum, unde se praecipitaverat, funibus est
adtracta, petiit, ut se in cellolam secretam reclauderet, dicens, quia: ,ultum peccavi in Domino et dominae
meae 3adegundae, C quae illis diebus suprestis erat C volo me, ait, ab hac frequentia congregationis totius
amovere et paenitentiam pro neglectis meis agere. %cio enim, quia misericors est Dominus et remittit
confitentibus se peccata. )t ingressa est in cellolam. Cum autem hoc scandalum commotum fuisset et
Chrodieldis a Gunthchramno rege regressa esset, haec, disrupto nocturnis horis osteo cellolae, egressa est a
monast&rium et ad Chrodieldem abiit, multa sicut prius fecerat, crimina de abbatissa prorumpens.
5.. De caede in basilica sancti *ilari.
Dum autem haec agerentur, Gundig&silus :urdigalinsis, adiunctis secum (icasium )colesinensim et %affarium
#etrocoricum ac ipso ,aroveo #ectavensi episcopis, eo quod huius urbis metropolis esset, ad basilicam sancti
*elari advenit, arguens has puellas et in monastirio reducere cupiens. %ed cum illae obstinatius reluctarent et hic
cum reliquis iu'ta epistulam superius nominatam eis e'commonionem indiceret, e'surgens turba murionum
praefatorum tanta eos in ipsa sancti *elari basilica caede mactavit, ut, conruentes in pavimento episcopis, vi'
consurgere possint" sed et diaconi et reliqui clerici sanguine perfusi cum effractis capitibus basilicam sunt
egressi. Tam inmensus enim eos, ut credo, diabolo cooperante, pavor obsederat, ut, egredientes a loco sancto nec
sibi vale dicentes, unusquisque per viam, quam adrepere potuit, repedaret. 0dfuit huic calamitate et Desiderius
diaconus %iagri 0gustidunensis episcopi, qui, non inquisito Clenni flumines vado, quo primum litus attigit, est
ingressus ac, nante equite, ripae ulterioris campo evectus est. )' hoc Chrodieldis ordinatores elegit, villas
monastirii pervadit et, quoscumque de monastirio adripere potuissit, plagis ac caedibus adfectos suo servitio
subiugabat, minans, ut, si monastirium possit ingredi, abbatissam de muro proiectam terrae deiecerit. 1uod cum
Childeberto rege nuntiatum fuisset, statim, directa auctoritate, praecipit ,acconi comite, ut haec repraemere
omni intentione deberet. Gundigisilus autem, cum has a commonione suspensas cum ceteris, ut di'imus,
reliquissit episcopis, epistulam e' suo fratrumque praesentium nomine conscripsit ad sacerdotes illos, qui tunc
cum rege Gunthchramno fuerant adgregati. 0 quibus haec rescripta suscepit: Exemplar rescripti. Dominis
semper suis atque apostolici sede dignissimis Gundeg&selo, (icasio et %affario 0etherius, %&acrius,
0unacharius, )sich&us, 0groecula, =rbicus, +eli', Veranus, item +eli' et :erthechramnus episcopi. $itteras
vestrae beatitudinis quantum, reserante nuntio, de vestra sospitate gavisi e'cepimus, tantum de iniuria, quam vos
pertulisse signastis, non modico maerore adstringuemur, dum et regula transcenditur et nulla reverentia relegioni
servatur. %ed quia indicastis monachas, quae de monastirio beatae memoriae 3adigundi, instigante diabolo,
fuerunt degressae, nullam a vobis adquieverant correctionem audire nec intra monastirii sui septa, de quo
egressae fuerant, voluissent reverti, insuper basilicae domni *elarii per caedes vestras vestrorumque iniuriam
intulisse, quapropter ipsas a communionis gratia visi fueritis suspendere ac per hoc nostram e'inde
mediocritatem elegistis consulere: igitur quia optimae vos novimus statuta canonum percurrisse ac regulae
plenitudinem contenere, ut, qui in talibus e'cessibus videntur depraehendi, non solum e'communicationem,
verum etiam paenitentiae satisfactionem debeant coerceri, adeo reddentes cum venerationis cultu summae
.4>
aviditatis dilectionis instinctum, indecamus, ea quae difinistis nos concordanter vestrae sententiae consentire,
quoadusque in s&nodali concilio Ialendis (ovembribus pariter positi debeamus consilio pare tractare, qualiter
talium temiretas frenum districtionis possit accipere, ut deinceps nulli libeat sub hunc lapsum, faciente iactantia,
similia perpetrare. 0ttamen, quia nos sua dictione domnus #aulus apostolus indesinenter videtur monere, ut
oportune inportune debeamus quoscumque e'cedentes sidola praedicatione corregere, et pietatem protestatur
ad omnia utilem esse, adeo suggerimus, ut adhuc et oratione assidua Domini misericordiam depraecimini, ut ipse
spiritu conpunctionis ipsas inflammare dignetur, ut id, quod per delictum visae sunt contra'isse, digna
satisfactione paeneteant, ut in monastirio suo vestra praedicatione animas, quae quodammodo perierunt, propitio
Christo revertantur, ut ille, qui unam humeris inlatam ovem errantem ad ovilem redu'it, et de istarum
transgressionem quasi adquisitum gregem congaudere dignetur, hoc specialius postulantes, ut pro nobis
intercessionum vestrarum suffragia indesinenter, ut confidemus, tribuatis. #eculiares vester 0etherius peccator
salutare praesumo. Cliens vester !s&chius reverenter audeo salutare. 0matur vester %iagrius reverenter saluto.
Cultor vester =rbecus peccator famulanter saluto. Veneratur vester Veranus episcopus reverenter saluto.
+amulus vester +ile' salutare praesumo. *umilis vester atque amator +eli' audeo salutare. *umilis atque
oboediens vester :erthramnus episcopus salutare praesumo.
54. )'emplare epistolae, quam sancta 3adegundis dire'it.
%ed et abbatissa recitavit epistulam, quam beata 3adegundis episcopis, qui suo tempore erant, diregi voluit.
Cuius nunc iterum ipsa abbatissa e'emplaria ad vicinarum urbium sacerdotes dire'it. Cuius haec est e'emplar:
Exemplar epistulae. Dominis sanctis et apostolica sede dignissimis in Christo patribus, omnibus episcopis
3adegundis peccatri'. Congruae provisionis tunc roborabiliter ad effectum tendit e'ordium, cum generalibus
patribus, medicis ac pastoribus ovilis sibi conmissi causa auribus traditur, cuius sensibus conmendatur" quorum
participatio de caritate consilium, de potestate suffragium, de oratione ministrare poterit interventum. )t
quoniam olim vinclis laicalibus absoluta, divina providente et inspirante clementia, ad relegionis normam visa
sum voluntariae duce Christo translata, ac pronae mentis studio cogitans etiam de aliarum profectibus, ut,
annuente Domino, mea desideria efficerentur reliquis profutura, instituente atque remunerante praecellentissimo
domno rege Chlothario, monastirium puellarum #ectava urbe constitui conditumque, quantum mihi munificentia
regalis est largita, facta donatione, dotavi" insuper congregationem per me, Christo praestante, collectae regulam,
sub qua sancta Casaria deguit, quam sollicitudo beati Caesarii antestites 0relatensis e' institutione sanctorum
patrum convenienter collegit, adscivi. Cui, consentientibus beatissimis vel huius civitatis vel reliquis
pontificibus, electione etiam nostrae congregationis, domnam et sororem meam 0gnitem, quam ab ineunte aetate
loco filiae colui et edu'i, abbatissam institui ac me post Deum eius ordinatione regulariter oboedituram conmisi.
Cuique, formam apostolicam observantes, tam ego quam sorores de substantia terrena quae possedere
videbamur, factis cartis, tradedimus, metu 0nnaniae et %affirae in monastirio positae nihil proprium reservantes.
%ed quoniam incerta sunt humanae conditionis momenta vel tempora, quippe mundo in fine currente, cum aliqui
magis propriae quam divinae cupiant voluntate servire, ?elo ducta Dei, hanc suggestionis meae paginam mereto
apostulatus vestri in Christi nomen supraestis porrego vel devota. )t quia praesens non valui, quasi vestris
provoluta vestigiis, epistulae vicarietate prosternor, coniurans per #atrem et +ilium et %piritum sanctum ac diem
tremendi iudicii, sic repraesentatos vos non t&rannus obpugnit, sed legitimus re' coronet, ut, si casu post meum
obitum, si quaecumque persona vel loci eiusdem pontife' seu potestas principis vel alius aliquis, quod nec fieri
credimus, congregationem vel suasu malivolo vel inpulsu iudiciario perturbare temptaverit aut regulam frangere
seu abbatissam alteram quam sororem meam 0gnitem, quam beatissimi Germani praesentibus suis fratribus
benedictio consecravit, aut ipsa congregatio, quod fieri non potest, habita murmoratione, mutare contenderit, vel
quasdam dominationes in monasterio vel rebus monastirii quaecumque persona vel pontife' loci, praeter quas
antecessores episcopi aut alii, me superstete, habuerunt, novo privilegio quicumque affectare voluerit, aut e'tra
regulam e'inde egredi quis temptaverit" seu de rebus, quas in me praecellentissimus domnus Chlotharius vel
praecellentissimi domni reges, filii sui, contulerunt et ego e' eius praeceptiones permisso monastirio tradidi
possedendum et per auctoritates praecellentissimorum domnorum regum Chariberthi, Guntchramni, Chilperici et
%igiberthi cum sacramenti interpositione et suarum manuum subscriptionibus obtenui confirmari" aut e' his,
quae alii pro animarum suarum remedio vel sorores ibidem de rebus propriis contulerunt, aliquis princeps aut
pontife' aut potens aut de sororibus cuiuslibet personae aut minuere aut sibimet ad proprietatem revocare
sacrilego voto contenderit, ita vestra sanctitatem successorumque vestrorum post Deum pro mea supplicatione et
Christi voluntate incurrat, ut, sicut praedones et spoliatores pauperum e'tra gratiam vestram habeantur,
numquam de nostra regula vel de rebus monasterii, obsistentibus vobis, inmenuere valeat aliquid aut mutare.
*oc etiam depraecans, ut, cum Deus praedictam domnam sororem nostram 0gnitem de saeculo migrare voluerit,
illa in loco eius abbatissa de nostra congregatione debeat ordinare, quae Deo et ipsi placuerit, custodiens
regulam, et nihil de proposito sanctitatis imminuat" nam numquam propria aut cuiuscumque voluntas praecipitat.
1uod si, quod absit, contra Dei mandatum et auctoritatem regum aliquis de suprascriptis condicionibus vobis
coram Domino et sanctis eius praecabiliter conmendatis agere aut de persona aut substantiam minuenda voluerit
aut memoratae sorore meae 0gnite abbatissae molestias aliquas inferre temptaverit, Dei et sanctae Crucis et
beatae ,ariae incurrat iudicium, et beatus confessores *elarium et ,artinum, quibus post Deum sorores meas
.-6
tradidi defendendas, ipsos habeat contradictores et persecutores. Te quoque, beati pontife', successoresque
vestros, quos patronos in causa Dei diligenter adscisco, si, quod absit, e'teterit, qui contra haec aliquid moliri
temptaverit, pro repellendo et confutando Dei hoste non pigeat ad regem, quem eo tempore locus iste respe'erit,
vel ad #ectavam civitatem pro re vobis ante Dominum conmendatam percurrere et contra aliorum iniustitia
e'secutores et defensores iustitiae laborare, ut tale nefas ullo modo suis admitti temporibus re' patiatur
catholicus, ne convelli permittant, quod Dei et mea et regum ipsorum voluntate firmatum est. %imul etiam
principes, quos Deus pro gubernatione populi post discessum meum superesse praeceperit, coniuro per 3egem,
cuius non erit finis et ad cuius nutum regna consistunt, qui eis donavit ipsum vivere vel regnare, ut
monasterium, quod e' permisso et solatio domnorum regum patres vel avi eorum constru'isse visa sum et
ordinasse regulariter vel dotasse, sub sua tuitione et sermone una cum 0gne abbatissa iubeant gubernare" et a
nullo neque saepe dictam abbatissam nostram neque aliquid ad nostrum monasterium pertenentem molestari aut
inquietari vel e'inde imminui aut aliquid mutari permittat" sed magis pro Dei intuitu una cum domnis episcopis
ipsi, me supplecante coram 3edemptorem gentium, sicut eis conmendo, defensari iubeant et muniri, ut, in cuius
honore Dei famulas protegunt, cum defensore pauperum et sponso virginum perpetualiter aeterno socientur in
regno. !llud quoque vos sanctos pontifices et praecellentissimos domnos reges et universum populum
christianum coniuro per fidem catholicam, in qua bapti?ati estis et ecclesias conservatis, ut in basilica, quam in
sanctae ,ariae dominicae genetrices honore coepimus aedificare, ubi etiam multae sorores nostrae conditae sunt
in requie, sive perfecta sive inperfecta, cum me Deus de hac luce migrare praeceperit, corpuscolum meum ibi
debeat sepeliri. 1uod si quis aliud inde voluerit aut fieri temptaverit, obtenente cruce Christi et beata ,aria,
divinam ultionem incurrat, et, vobis intercurrentibus, in loco ipsius basilicae merear cum sororum
congregationem obtenere loculum sepulturae. )t ut haec supplicatio mea, quam manu propria subscripsi, ut in
universalis aeclesiae archevo servetur, effusis cum lacrimis depraecor, quatinus, si contra inprobos aliquos
necessitas e'erit, ut vestra defensione soror mea 0gnis abbatissa vel congregatio eius, quo succurri sibi
poposcerint, vestrae misericordiae pia consolatio opem pastorali sollicitudine subministret, nec de me distitutas
se proclament, quibus Deus praesidium vestrae gratiae praeparavit. !llud vobis in omnibus ante oculos
revocantes, per ipsum, qui de cruce gloriosam virginem, suam genetricem, beato !ohanni apostolo commendavit,
ut, qualiter ab illo conpletum est Domini de mandato, sic sit apud vos indigna et humilis dominis meis aeclesiae
patribus et viris apostolicis quod commendo" quod cum dignanter servaveritis deposito, meretis participes, cuius
impletis mandatum, apostolicum digne reparetis e'emplum.
5-. 1uod Teutarius ad hoc scandalum mitigando venit.
#ost haec ,aroveus episcopus, cum diversa inproperia ab his audiret, #orcarium abbatem basilicae beati *elari
ad Gundeg&silum episcopum vel reliquos conprovincialis eius distinat, ut, data conmunione puellis, ad
audientiam veniendi licentiam indulgere dignarentur. %ed nequaquam potuit obtenere. Childeberthus autem re',
cum assiduas de utraque parte, monasterii scilicet vel puellarum, quae egressae fuerant, molestias patiretur,
Theutharium presbiterum ad dirimandas quaeremunias, quae inter easdem agebantur, distinat. 1ui, provocatis
Chrodieldem cum reliquis puellis ad audientiam, di'erunt: (on venimus, quia a communione suspensae sumus.
%i reconciliare merimur, tunc ad audientiam venire non differimus. *aec audiens ille, ad episcopos abiit.
Cumque cum his de hac causa locutus fuisset, nullum effectum obtenere potuit de communione earum" et sic ad
urbem #ectavam regressus est. #uellae vero separatae ab invicem, aliae ad parentes, aliae ad domus proprias,
nonnullae in his monasteriis, in quibus prius fuerant, sunt regressae, quia hiemem validum simul positae propter
penuriam ligni tollerare non poterant. #auci tamen cum Chrodieldae et :asina remanserunt. )rat enim tunc et
inter eas magna discordia, pro eo quod alia aliae se praeponire cupiebat.
55. De temperiae anni praesentis.
)o anno post clausum pascha tam inmensa cum grandine pluvia fuit, ut infra duarum aut trium horarum spatium
etiam per minores vallium meatus ingentia currere flumina viderentur. 0rbores in autumno floruerunt et poma,
sicut prius dederant, ediderunt. ,ense nono rosae apparuerunt. +lumina vero ultra modum e'creverunt, ita ut
e'cedentes litoribus loca, quae numquam contingere consuetae fuerant, operirent, non minimum de sationibus
inferentes damnum.
)'plicit liber nonus.
.-.
$iber B
.. De Gregorio papa 3omano.
0nno igitur quinto decimo Childeberthi regis diaconus noster ab urbe 3oma sanctorum cum pigneribus veniens,
sic retulit, quod anno superiore, mense nono, tanta inundatio Tiberis fluvius 3omam urbem obte'erit, ut aedes
antiquae deruerent, horrea etiam eclesiae subversa sint, in quibus nonnulla milia modiorum tritici periere.
,ultitudo etiam serpentium cum magno dracone in modo trabis validae per huius fluvii alveum in mare
discendit" sed suffocatae bestiae inter salsos maris turbidi fluctus et litori eiectae sunt. %ubsecuta est de vestigio
cladis, quam inguinariam vocant. (am medio mense B!. adveniens, primum omnium iu'ta illud, quod in
)?echiel profeta legitur: 0 sanctoario meo incipite, #elagium papam perculit et sine mora etin'it. 1uo defuncto,
magna stragis populi de hoc morbo facta est. %ed quia eclesia Dei absque rectorem esse non poterat, Gregorium
diaconem plebs omnis elegit. *ic enim de senatoribus primis, ab adulescentia devotus Deo, in rebus propriis se'
in %icilia monasteria congregavit, septimum infra urbis 3omae muros instituit" quibus tantum delegans terrarum
copiam, quantum ad victum cotidianum praebendum sufficeret, reliqua vindedit cum omni praesidio domus ac
pauperibus erogavit" et qui ante s&rico conte'tu ac gemmis micantibus solitus erat per urbem procedere
trabeatus, nunc vili contectus vestitu, ad altaris dominici ministerium consecratur septimusque levita ad
adiutorium papae adsciscitur. Tantaque ei abstenentia in cibis, vigilantia in orationibus, strinuetas in ieiuniis erat,
ut, infirmato sthomaco, vi' consistere possit. $itteris grammaticis dialecticisque ac rethoricis ita est institutus, ut
nulli in =rbe ipsa putaretur esse secundus" hoc apicem adtentius fugire temptans, ne, quod prius abicerat, rursum
ei in saeculo de adepto honore iactantia quaedam subriperit. =nde factum est, ut epistulam ad imperatorem
,auricium dirigeret, cuius filium e' lavacro sancto susciperat, coniurans et multa praece deposcens, ne umquam
consensum praeberet populis, ut hunc huius honoris gloria sublimaret. %ed praefectus urbis 3omae Germanus
eius anticipavit nuntium, et conpraehensum, disruptis epistulis, consensum, quod populus fecerat, imperatori
dire'it. 0t ille gratias Deo agens pro amicitia diaconi, quod repperisset locum honoris eius, data praeceptione,
ipsum iussit institui. Cumque in hoc restaret, ut benediceretur, et lues populum devastaret, verbum ad plebem pro
agenda paenitentia in hoc modo e'orsus est: ;30T!; G3)G;3!! #0#0) 0D #$):),. ;portet, fratres
Jarissimi, ut flagella Dei, quae metuere ventura debuemus, saltim praesentia et e'perta timeamus. Conversionis
nobis aditum dolor aperiat, et cordis nostri duritiam ipsa quam patimur poena dissolvat" ut enim profeta teste
praedictum est, pervenit gladius usque ad animam. )cceE etenim cuncta plebs caelestis irae mucrone percutitur,
et repentina singuli caede vastantur" nec langor mortem praevenit, sed langoris moras, ut cernitis, mors
praecurrit. #ercussus quisque ante rapitur, quam ad lamenta paenitentiae convertatur. #ensate ergo, qualis ad
conspectum districti !udicis pervenit, cui non vacat flere quod fecit. *abitatores quique non e' parte
subtrahuntur, sed pariter corruunt" domus vacuae relinquuntur, filiorum funera parentes aspiciunt, et sui eos ad
interitum heredes praecedunt. =nusquisque ergo nostrum ad paenitentiae lamenta confugiat, dum flere ante
percussionem vacat. 3evocemus ante oculos mentis, quicquid errando commisimus, et quod nequiter egimus,
flendo puniamus. #raeveniamus faciem eius in confessionem, et sicut profeta ammonet: $evemus corda nostra
cum manibus ad Deum. 0d Deum quippe corda cum manibus levare est orationis nostrae studium cum merito
bonae operationis eregere. Dat profecto, dat tremore nostro fiduciam, qui per profetam clamat: (olo mortem
peccatoris, sed ut convertatur et vivat. (ullus autem de iniquitatum suarum inmanitate disperet" veternosas
namque (innivitarum culpas triduana paenitentia abstersit, et conversus latro vitae praemia etiam in ipsa
sententia suae mortis emeruit. ,utemus igitur corda et praesumamus nos iam percepisse, quod petimus. Citius
ad praecem iude' flectitur, si a pravitate sua petitur corrigatur. !mminente ergo tantae animadversionis gladio,
nos inportunis fletibus insistamus. )a namque, quae ingrata esse hominibus inportunitas solet, iudicio veritatis
placet, quia pius ac misericors Deus vult a se praecibus veniam e'igi, qui quantum meremur non vult irasci. *inc
etenim per psalmistam dicit: !nvoca me in die tribulationis tuae et eripiam te, et magnificabis me. !pse ergo sibi
testes est, quia invocantibus miserere desiderat, qui ammonet, ut invocetur. #roinde, fratres Jarissimi, contrito
corde et correctis operibus, ab ipso feriae quartae dilucolo septiformis laetaniae iu'ta distributionem inferius
designatam devota ad lacrimas mente veniamus, ut districtus iude', cum culpas nostras nos punire considerat,
ipse a sententia propositae damnationis parcat. Clerus igitur egrediatur ab eclesia sanctorum mart&rum Cosmae
et Damiani cum praesb&teris regionis se'tae. ;mnes vero abbatis cum monachis suis ab eclesia sanctorum
mart&rum #rotasi et Gervasi cum praesb&teris regionis quartae. ;mnes abbatissae cum congregationibus suis
egrediantur ab eclesia sanctorum mart&rum ,arcellini et #etri cum praesb&teris regionis primae. ;mnes infantes
ab eclesia sanctorum mart&rum !ohannis et #auli cum praesb&teris regionis secundae. ;mnes vero laici ab
eclesia sancti protomart&ris %tephani cum praesb&teris regionis septimae. ;mnes mulieres viduae ab eclesia
sanctae )ufimiae cum praesb&teris regionis quintae. ;mnes autem mulieres coniugatae egrediantur ab eclesia
sancti mart&ris Clementis cum praesb&teris regionis tertiae, ut, de singulis eclesiis e'euntes cum praecibus ac
lacrimis, ad beatae ,ariae semper virginis genetricis domini nostri !esu Christi basilicam congregemur, ut, ibi
diutius cum fletu ac gemitu Domino supplicantes, peccatorum nostrorum veniam promerire valeamus. *aec eo
dicente, congregatis clericorum catervis, psallere iussit per triduum ac depraecare Domini misericordiam. De
hora quoque tertia veniebant utrique chori psallentium ad eclesiam, clamantes per plateas urbis I&rie eleison.
0sserebat autem diaconus noster, qui aderat, in unius horae spatio, dum voces plebs ad Dominum supplicationis
.-4
emisit, octoaginta homines ad terram conruisse et spiritum e'alasse. %ed non distitit sacerdos dandus praedicare
populo, ne ab oratione cessarent. 0b hoc etiam diaconus noster reliquias sanctorum, ut di'imus, sumpsit, dum
adhuc in diaconato degeret. Cumque latibula fugae praepararet , capitur, trahitur et ad beati apostoli #etri basilica
deducitur, ibique ad pontificalis gratiae officium consecratus, papa =rbis datus est. %ed nec distetit diaconus
noster, nisi ad episcopatum eius de #orto rediret et, qualiter ordinatus fuerit, praesenti contemplatione suspiceret.
4. De reditu Griponis legati ab imperatore ,auricio.
Gripo autem ab imperatore ,auricio rediens, haec nuntiavit, quod anno superiore, cum, adepto navigio, cum
sociis suis 0fricae portum adtigisset, Cartaginem magnam ingressi sunt. =bi dum morarentur, iussionem
opperientes praefecti qui aderant, qualiter imperatoris praesentiam adire deberent, unus puerorum, )uanti
scilicet, qui cum eodem abierat, direptam speciem de manu cuiusdam negutiatoris metato detulit. 1uem ille
prosecutus cuius res erant, reddi sibi rem propriam flagitabat. %ed isto differente, cum de die in diem hoc
iurgium in maius propagaretur, quadam die negutiator puerum illum in platea repperit, adpraehensumque
vestimento eius, tenere coepit, dicens, quia: (on a me la'aberis, priusquam res, quas violenter deripuisti, meae
dicione restituas. 0t ille e'cutere se de eius manibus conatus, non dubitavit erepto gladio hominem trucidare, et
statim ad metatum regressus est nec aperuit sociis quae gesta fuerant. )rant enim ibi tunc, ut di'imus, legati
:odig&silus, filius ,ummolini %essionici, et )uantius, filius Dinami 0relatensis, et hic Gripo genere +rancus,
qui, elevantes de epolo sopore se dederant pro quiete. 1uod cum seniore urbis nuntiata fuissent quae puer horum
gesserat, collectis militibus vel omni populo armis circumdato, ad metatum eorum diriget. 0t illi inopinantes
e'pergefacti, obstupiscunt, cernentes haec quae gerebantur. Tunc ille qui prior erat e'clamat, dicens: 0rma
deponite et ad nos egredimini, ut cognoscamus pacifice, qualiter homicidium factum est. *aec illi audientes,
timore perterriti, adhuc ignorantes quae gesta fuerant, fidem e'petunt, ut securi sine armis egrederentur.
!uraverunt homines illi, quod custodire inpatientia non permisit. %ed mo' egrediente :odig&silo gladio
percutiunt, similiter et )uantium. 1uibus ante ostium metatus prostratis, Gripo, adrepta arma, cum pueris qui
secum erant processit ad eos, dicens: 1uae gesta fuissent, nos ignoramus, et ecceE socii iteneris mei, qui ad
imperatorem directi fuerant, gladio sunt prostrati. !udicavit Deus iniuriam nostram et mortem illorum de interitu
vestro, quia nos innocentes et in pace venientes taliter trucidatis. (ec ultra erit pa' inter regis nostros
imperatoremque vestrum. (os enim pro pace venimus et pro adiutorio rei publicae inpertiendo. Testem hodie
invoco Deum, quia vestra e'citavit no'a, ut non custodiatur inter principes pa' promissa. *aec et huiuscemodi
Griponi verba proferente, soluto Cartaginensis belli procincto, regressus est unusquisque ad propria. #raefectus
vero ad Griponem accedens, mulcere coepit animos eius de his quae gesta fuerant, ordinans, qualiter ad
praesentiam imperatoris accederet. 1ui veniens, narrata legatione, pro qua directus fuerat, e'itum sociorum
e'posuit. 1ua de causa imperator valde molestus, pollicitus est ulcisci mortem eorum iu'ta id quod Childeberthi
regis iudicium promulgaret. Tunc ab imperatore muneratus, cum pace regressus est.
-. 1uod e'ercitus Childeberthi regis in !taliam abiit.
*aec a Gripone Childebertho rege relata, confestim e'ercitum in !taliam commovere iubet ac viginti duces ad
$angobardorum gentem debellandam dirigit. 1uorum nomina non putavi lectioni e' ordine necessarium
inserenda. 0udovaldus vero du' cum Vinthrione, commoto Campaniae populo, cum ad ,ettensim urbem, qui ei
in itenere sita erat, accessisset, tantas praedas tantaque homicidia ac caedes perpetravit, ut hostem propriae
regione putaretur inferre. %ed et alii quoque duces similiter cum falangis suis fecere, ita ut prius regionem
propriam aut populum commanentem adficerent, quam quiddam victuriae de inimica gente patrarent.
0dpropinquantes autem ad terminum !taliae, 0udovaldus cum se' ducibus de'tram petiit atque ad
,ediolanensim urbem advenit" ibique eminus in campestria castra posuerunt. ;lo autem du' ad :ilitionem
huius urbis castrum, in campis situm Caninis, inportunae accedens, iaculo sub papilla sauciatus, cecidit et
mortuus est. *i autem cum egressi fuissent in praeda, ut aliquid victus adquirerent, a $angobardis inruentibus
passim per loca prosternebantur. )rat autem stagnum quoddam in ipso ,ediolanensis urbis territurio, quod
Ceresium vocitant, e' quo parvus quidem fluvius, sed profundus egreditur. %uper huius laci litus $angobardos
resedere audierant. 0d quem cum adpropinquassent, priusquam flumen, quod di'imus, transirent, a litore illo
unus $angobardorum stans, lorica protectus et galea, contum manu gestans, vocem dedit contra +rancorum
e'ercitum, dicens: *odie apparebit, cui Divinitas obtenere victuriam praestit. =nde intellegi datur, hoc signum
sibi $angobardi praeparavisse. Tunc pauci transeuntes, contra $angobardum hunc decertantes, prostraverunt
eum" et ecceE omnis e'ercitus $angobardorum in fugam versus praeteriit. *i quoque transeuntes flumen, nullum
de his repperiunt, nisi tantum recognuscentes apparatum castrorum, ubi vel focos habuerunt vel tenturia fi'erant.
Cumque nullum de his depraehendissent, ad castra sua regressi sunt" ibique ad eos imperatoris legati venerunt,
nuntiantes, adesse e'ercitum in solatio eorum, dicentesque, quia: #ost triduum cum eisdem venimus, et hoc
vobis erit signum. Cum videritis vellae huius, quae in monte sita est, domus incendia concremare et fumum
incendii ad caelos usque sustolli, noveritis, nos cum e'ercitu, quem pollicimus, adesse. %ed e'pectantes iu'ta
placitum dies se', nullum e' his venisse contemplati sunt. Chedinus autem cum tredecim ducibus levam !taliae
ingressus est, quinque castella coepit, quibus etiam sacramenta e'egit. ,orbus etiam desenteriae graviter
e'ercitum adficiebat, eo quod aeris incongrue insuetique his hominibus essent, e' quo plerique interierunt.
Commoto autem vento et data pluvia cum paulisper refrigiscere aer coepit, in infirmitate salubritatem contulit.
.--
1uid pluraD #er tres fere menses !taliam pervagantes, cum nihil proficerent neque se de inimicis ulcisci possint,
eo quod se in locis communissint firmissimis, neque regem capere, de quo ultio fieret, qui se infra Ticinensis
munierat muros, infirmatus, ut di'imus, aerum intemperantia e'ercitus ac fame adtritus, redire ad propria
distinavit, subdens etiam illud, accepta sacramenta, regis ditionibus, quod pater eius prius habuerat, de quibus
locis et captivos et alias abdu'ere praedas. )t sic regredientes, ita fame conficiebantur, ut prius et arma et
vestimenta ad coemendum victum demerent quam locum genetale contingerent. 0t 0ptacharius $angobardorum
re' legationem ad Gunthchramnum regem cum huiuscemodi verbis dire'it: (os, piissimi re', subiecti atque
fidelis vobis gentique vestrae, sicut patribus vestris fuimus, esse desideramus" nec discedimus a sacramento,
quod praecessoris nostri vestris decessoribus iuraverunt. (unc autem desistite a persecutione nostra, et sit nobis
pa' et concordia, ut, ubi necessarium fuerit, contra inimicos au'ilium praebeamus, ut, vestra scilicet nostraque
gente salvata ac nos pacificos cognuscentes, terreantur magis adversarii, qui in circuitu obstrepunt, quam de
nostra discordia gratulentur. #acifice haec Gunthchramnus re' verba suscepit misitque eos ad nepotem suum
Childeberthum regem. Dum autem, haec narrata, in loco commorarentur, venerunt alii, qui mortuum
0ptacharium regem nuntiantes #aulumque in locum eius substitutum , eiusmodi verba, quae supra di'imus,
deferentes. %ed Childeberthus re' placitum cum eisdem ponens, ut, quid ei in posterum conveniret, enuntiaret,
eos abscedere iussit.
5. ,auricius interfectores dire'it.
1uod ,auricius imperator interfectores legatorum in Galliis dire'it.
,auricius autem Chartaginensis illos, qui legatos Childeberthi regis anno superiore interimerant, vinctus
manibus catenisque oneratos, ad eius dirigit praesentiam, B!! scilicet numero viros, sub ea videlicet condicione,
ut si eos interficere vellit, haberet licentiam" sin autem ad redimendum la'aret, CCC pro unoquoque acceptis
aureis, quiesceret, sicque ut quod vellit elegeret, quo facilius, sopito scandalo, nulla occansio inter ipsos
inimicitiae oreretur. %ed re' Childeberthus differens homines vinctos accepere, ait: !ncertum apud nos habetur,
utrum hi sint homicidae illi, quos adducitis, an alii, et fortassis servi cuiuscumque habentur, cum nostri bene
ingenui generatione fuerint, qui apud vos fuerunt interempti. #raesertim et Gripo adstabat, qui eo tempore
legatus cum eisdem fuerat missus qui interfecti sunt, ac dicebat, quia: #raefectus urbis illius cum collectis
duobus aut tribus hominum milibus inruit super nos, interimitque socios meos" in quo e'cidio et ego ipse
interieram, si me viriliter defendere nequivissim. 0ccedens autem ad locum, homines agnoscere potero" de
quibus, si imperator vester, ut dicitis, nostro cum domino pacem custodire deliberat, ultionem e'egere debet. )t
sic dato re' placito, ut post eos ad imperatorem dirigeret, ipsos abscidere iubet.
7. 1uod Chuppa limitem Toronum inrupit.
*is autem diebus Chuppa, qui quondam comes stabuli Chilperici regis fuerat, inrupto Toronicae urbis termino,
pecora reliquasque res, quasi praedam e'ercens, diripere voluit. %ed cum hoc incolae praesensissent, collecta
multitudine, eum sequi coeperunt. )'cussaque praeda, duos e' pueris eius interfectis, hic nudus aufugit, aliis
duobus pueris captis" quibus vinctis, ad Childeberthum regem transmiserunt" quos ille in carcerem conici iubens,
interrogari praecipit, cuius au'ilio Chuppa fuisset ereptus, ut ab his non compraehenderetur qui sequebantur.
3esponderunt, hoc 0nimodi vicarii dolo, qui pagum illum iudiciaria regebat potestate, fuisse. #rotinusque re',
directis litteris, comitem urbis iubet, ut eum vinctum in praesentia regis dirigerit" quod si resistere conaretur, vi
oppraessum etiam interficeret, si principis gratiam cupiebat adquirere. %ed ille non resistens, datis fideiussoribus,
quo iussus est abiit, repertumque +lavianum domesticum, causatus cum socio nec no'ialis inventus, pacificatus
cum eodem, redire ad propria iussus est, datis tamen domestico illi munera prius. !psi quoque Chuppa, iterum
commotis quibusdam de suis, filiam :adig&sili quondam Caenomannensis episcopi diripere sibi in matrimonio
voluit. !nruens autem nocte cum coneo sociorum in villam ,aroialensi, ut voluntatem suam e'pleret, praesensit
eum dolumque eius ,agnatrudis matrisfamilias, genetri' scilicet puellae" egressaque cum famulis contra eum, vi
reppulit, caesis plerisque e' illis, unde non sine pudore discessum est.
9. De carcerariis 0rvernis.
0pud 0rvernus vero vincti carceris nocte, nutu Dei disruptis vinculis reseratisque aditibus custodiae, egressi,
eclesiam ingressi sunt. 1uibus cum )ulalius comes onera catinarum addi iussissit, ut super eos posita, e'templo
ceu vitrum fragile comminuta sunt" et sic, obtenente 0vito pontifice , eruti, propriae sunt redditi libertati.
<. 1uod in ipsa urbe re' Childeberthus clericis, ne tributum redderent, praestitit.
!n supradicta vero urbe Childeberthus re' omnem tributum tam eclesiis quam monasteriis vel reliquis clericis,
qui ad eclesiam pertinere videbantur, aut quicumque eclesiae officium e'colebat, larga pietate concessit. ,ultum
enim iam e'actores huius tributi e'poliati erant , eo quod per longum tempus et succedentum generationes, ac
divisis in multis partibus ipsis possessionibus, colligi vi' poterat hoc tributum" quod hic, Deo inspirante, ita
praecipit emendare, ut, quod super haec fisco debitur, nec e'actore damna percuterent nec eclesiae cultorem
tarditas de officio aliqua revocaret.
/. De )ulalio et Tetradia, quae u'or eius fuit.
!n confinio vero termini 0rverni, Gabalitani atque 3uteni sinodus episcoporum facta est contra Tetradiam,
relictam quondam Desiderii, eo quod repeteret ad eam )ulalius comes res, quas ab eo fugiens secum tullisset.
%ed hanc causam, vel qualiter )ulalium reliquerit vel quemadmodum ad Desiderium confugirit, altius
.-5
memorandam putavi. )ulalius autem, ut iuvenilis aetas habet, agebat quaepiam inrationabiliter" unde factum est,
ut a matre saepius increpitus, haberet in ea odium, quam amare debuerat. Denique cum in oraturium domus suae
haec in oratione frequenter incumberet et nocturnas vigilias persaepe, dormientibus famulis, in oratione cum
lacrimis e'pleret, in cilicio, quo orabat, suggillata repperitur. %ed nescientibus cunctis, quis haec fecisset, crimen
tamen parricidii refertur ad filium. *aec cum Cautinus episcopus 0rvernae urbis conperisset, eum a
communione submovet. Convenientibus autem civibus cum sacerdote ad festivitatem beati martiris !uliani, ad
pedes episcopi )ulalius ille prosternitur, quaerens se inauditum a commonione remotum. Tunc episcopus
permisit eum cum ceteris missarum spectare sollemnia. Verum ubi ad communicandum ventum est et )ulalius
ad altarium accessisset, ait episcopus: 3umor populi parricidam te proclamant esse. )go vero, utrum
perpetraveris hoc scelus an non, ignoro" idcirco in Dei hoc et beati martiris !uliani statuo iudicium. Tu vero, si
idoneus es, ut adseris, accede propius et sume tibi eucharistiae particulam atque inpone ore tuo. )rit enim Deus
respector conscientiae tuae. 0t ille, accepta eucharistia, communicans abscessit. *abebat enim u'orem
Tetradiam nobilem e' matre, patre inferiore. %ed cum in domo sua vir ancillarum concubitu misceretur,
coniugem neglegere coepit, et cum ab scorto reverteretur, gravissimis eam plagis saepius adficiebat. %ed et pro
multis sceleribus debita nonnulla contra'erat, in qua ornamenta et aurum u'oris saepissime evertebat. Denique
inter has angustias mulier collocata, cum honorem omnem, quem in domo viri habuerat, perdidissit et ille abisset
ad regem, haec a Viro, C sic enim erat nomen hominis C mariti sui nepote, concupiscitur, scilicet ut, quia ille
perdiderat coniugem, huius matrimonio iungeretur. Virus autem timens inimicitias avunculi, mulierem Desiderio
duci transmisit, videlicet ut succedente tempore copularetur ei. 1uae omnem substantiam viri sui tam in auro
quam in argento vel vestimentis, et qua movere poterant, cum seniore filio secum sustulit, relictum in domo
alium iuniorem. 3ediens vero )ulalius e' itenere, conperit quae accesserant. %ed cum, mitigato dolore, paulolum
quievisset, super Virum nepotem suum inruit eumque inter arta vallium 0rvernorum interimit. 0udiens autem
Desiderius, qui et ipse u'orem nuper perdederat, quod scilicet Virus interfectus fuisset, coniugio suo Tetradiam
sociavit. )ulalius vero puellam de monasterio $ugduninse diripuit eamque accepit. %ed concubinae eius,
instigante, ut quidam adserunt, invidia, maleficiis sensum eius oppilaverunt. #ost multum vero tempore )ulalius
)merium, huius puellae consubrinum, clam adpetiit occiditque. %imiliter %ocratium, fratrem socerae suae, quem
pater e' concubina habuerat, interemit. )t alia multa mala fecit, quae enarrari perlongum est. !ohannis, filius
eius, qui cum sua discesserat genetrice, a domo Desiderii dilapsus, 0rvernum venit. Cumque iam !nnocentius
episcopatum 3utini urbis ambisset, mandatum ei mittit )ulalius, ut res, quae ipsi in huius civitatis territurio
debibantur, per huius au'ilium recipere possit. %ed !nnocentius ait: %i de filiis tuis unum accipio, quem clericum
factum in solatio meo reteneam, faceam quae praecaris. 0d ille transmisit puerum !ohannem nomine recepitque
res suas. %uscepto quoque !nnocentius episcopus puero, totundit comam capitis eius deditque eum
archidiaconum eclesiae suae. 1ui in tanta se abstenentia subdedit, ut pro tritico hordeum sumeret, pro vino
aquam hauriret et pro equo asinum uteretur, vestimenta vilissima habens. !gitur coniuncti, ut di'imus, sacerdotes
et viri magnifici in confinio supradictarum urbium, Tetradia ab 0g&no repraesentatur, atque )ulalius contra eam
causaturus accessit. Cumque res quas de eius, abiens ad Desiderium, domo abstulerat, inquereret, iudicatum est
Tetradiae, ut quadrupla satisfactione ablata restitueret, filiosque, quos de Desiderio conceperat, incestos habere"
illud etiam ordinantes, ut, si haec, quae )ulalio est iussa, dissolveret, accedendi in 0rverno licentia praeberetur
resque suas, quae ei e' paterna successione obvenerant, absque calumnia frueretur. 1uod ita factum est.
>. De e'ercitu Gunthchramni regis, qui in :rittaniam abiit.
Dum haec agerentur et :rittani circa urbis (amneticam utique et 3edonicam valde desevirent, Gunthchramnus
re' e'ercitum contra eos conmoverii iussit" in quorum capite :eppolenum et )bracharium duces delegit. %ed
)bracharius suspectus, quod, si victuria cum :eppoleno patraretur, ipse ducatum eius adquireret, inimicitias cum
eodem conectit, ac per viam totam se blasphemiis, convitiis atque maledictionibus lacessunt. Verum per via, qua
abierunt, incendia, homicidia, spolia ac multa scelera egerunt. !nterea venerunt ad Vicinoniam amnem, quo
transmissi, ad =ldam fluvium pervenerunt" ibique dissipatis vicinitatis casis, pontes desuper statuunt, sicque
e'ercitus omnis transivit. Coniunctus enim fuerat eo tempore :eppoleno presbiter quidam, dicens: %i secutus
me fueris, ego te usque Farocum ducam ac :rittanos tibi in unum collectos ostendam. +redegundis enim cum
audisset, quod in hoc procincto :eppolenus abiret, quia ei iam e' anteriore tempore invisus erat, :aiocassinos
%a'ones, iu'ta ritum :rittanorum tonsos atque cultu vestimenti conpositos, in solatium Faroci abire praecepit.
0dveniente autem :eppoleno cum his qui cum eum sequi voluerunt, certamen iniit multosque per biduum de
:rittanis ac %a'onibus suprascriptis interimit. 3ecesserat enim ab eo )bracharius cum maiori manu nec ad eum
accedere voluit, donec interemptum audiret. Die autem tertia, cum iam qui cum eo erant interfecerentur atque
ipse sauciatus lancia repugnaret, inruentibus super eum Faroco cum supradictis, interfecerunt eum. !ncluserat
enim eos inter angustias viarum atque paludes, in quibus magis luto necti quam gladio trucidati sunt. )bracharius
vero usque Venetus urbem accessit. ,iserat enim ad eum obviam episcopus 3egalis clericos suos cum crucibus
et psallentio, qui eos usque ad urbem dedu'erunt. +erebant etiam quidam eo tempore, quod Farocus in insulis
fugire cupiens cum navibus oneratis auro argentoque vel reliquis rebus eius, cum alta maris coepissent, commoto
vento, dimersis navibus, res quas inposuerat perdidissent" tamen ad )bracharium veniens, pacem petiit
obsedesque cum multis muneribus tradidit, promittens se numquam contra utilitatem Gunthchramni regis esse
.-7
venturum. 1uo recedente, et 3egalis episcopus cum clericis et paginsibus urbis suae similia sacramenta dedit,
dicens, quia: (ihil nos dominis nostris regibus culpabelis sumus nec umquam contra utilitatem eorum superbi
e'titimus, sed in captivitate :rittanorum positi, gravi iugo subditi sumus. #ace igitur celebrata inter Farocum
atque )bracharium, di'it Farocus: Discedite nunc et renuntiate, quia omnia quae iusserit re' sponte implire
curabo" quod ut plenius credere debeatis, nepotem meum obsedem tribuam. )t ita fecit, cessatumque est a bello.
Verumtamen multitudo magna, sicut de regali e'ercitu, ita et de :rittanis caesa est. )grediente autem e'ercitu a
:rittaniis ac transeuntibus amnem robustiores, inferiores et pauperes, qui cum his erant, simul transire non
potuerunt. Cumque in litus illud Vicinoniae amnis restitissent, Farocus, oblitus sacramenti atque obsedum, quos
dederat, misit Canaonem filium suum cum e'ercitu, adpraehensisque viris, quos in litore illo repperierat, vinculis
alligat, resistentes interfecit, nonnullis, qui cum caballis torrentem transmeare voluerunt, ab ipsius torrentis
impetu in mari deiectis. Dimissi sunt postea multi a coniuge Faroci cum cereis et tabulis quasi liberi et ad
propria sunt regressi. )'ercitus vero ipsius, qui prius transierat, metuens per viam illam qua venerat regredi, ne
forte mala quae fecerat pateretur, ad 0ndigavam urbem dirigit, ,eduanae torrentis e'petens pontem. %ed parva
quae prius transiit manus ad ipsum, quem praefati sumus, pontem spoliati, caesi et ad omne dedecus sunt redacti.
#er Toronicum vero transeuntes, praedas agentes, multos e'poliaverunt" inopinantes enim repperierant incolas
loci. ,ulti tamen de hoc e'ercitu a Gunthchramnum regem accesserunt, dicentes, quia )bracharius du' ac
Filiacharius comes, accepta pecunia Faroco, e'ercitum perire fecissent. 1ua de causa )bracharius praesentatus,
multum convitiis actus a rege, a praesentia eius discedere iussus est, Filiachario comite per fugas latitante.
.6. De interitu Chundonis, cubicularii eius.
0nno igitur BV. Childeberthi regis, qui est Gunthchramni V!!!!. atque BB, dum ipse Gunthchramnus re' per
Vosagum silvam venationem e'erceret, vestigia occisi buvali depraehendit. Cumque custodem silvae artius
distringeret, quis haec in regale silva gerere praesumpsissit, Chundonem cubicularium regis prodidit. 1uo haec
loquente, iussit eum adpraehendi et Cavillonum conpactum in vinculis duci. Cumque uterque in praesentia regis
intenderent et Chundo diceret, numquam a se haec praesumpta quae obiciebantur, re' campum diiudicat. Tunc
cubicularius ille, dato nepote pro se, qui hoc certamen adiret, in campum uterque steterunt" iactaque puer ille
lancea super custodem silvae, pedem eius transfigit, mo'que resupinus ruit. #uer vero, e'tracto cultro, qui de
cingulo dependebat, dum collum ruentis incedere temptat, cultro sauciati ventre transfoditur. Cecideruntque
ambo et mortui sunt. 1uod videns Chundo, ad basilicam sancti ,arcelli fugam iniit. 0dclamante vero rege, ut
conpraehenderetur, priusquam limen sanctum adtingerit, conpraehensus est vinctusque ad stipitem lapidibus est
obrutus. ,ultum se e' hoc deinceps re' paenitens, ut sic eum ira praecipitem reddidisset, ut pro parvolae causae
no'ia fidilem sibique virum necessarium tam celeriter interemissit.
... De infirmitate Chlothari iunioris.
Chlotharius vero, Chilperici quondam regis filius, graviter aegrotavit et in tantum disperatus est habitus, ut rege
Gunthchramno obitus eius fuisset nuntiatus. =nde factum est, ut egrediens de Cavillonno, quasi #arisius
accedere cupiens, usque ad terminos %inonicae urbis accederet. %ed cum audisset convaluisse puerum, de itenere
est regressus. %ed cum eum +redegundis, mater eius, disperatum vidisset, multum pecuniae ad basilicam sancti
,artini vovit, et sic puer melius agere visus est. %ed et Farocum nuntios dirigit, ut, qui adhuc captivi in
:rittaniis de e'ercitu Gunthchramni regis retenebantur, pro huius vita absolverentur. 1uod ita Farocus implevit.
=nde manifestatum est, huius mulieris conludio et :eppolenum interfectum et e'ercitum fuisse conlisum.
.4. De malitia :ertegundis.
!ng&trudis vero religiosa, quae, ut in superioribus libris e'posuimus, in atrio sancti ,artini puellarum
monasterium collocavit, cum aegrotare coepisset, neptem suam abbatissam instituit, unde reliqua congregatio
ma'ime murmoravit" sed, nobis increpantibus, cessavit a iurgio. *aec vero cum filia discordiam tenens, pro eo
quod res suas ei abstulirat, obtestavitque, ut neque in monasterio, quod instituit, neque super sepulchrum eius
permitteretur orare. 1uae octuaginsimo, ut opinor, anno vitae obiit, sepulta est septimo !dus mensis primi. %ed
veniens filia eius :erthegundis Toronus, cum non fuisset e'cepta, ad Childeberthum regem abiit, postulans, ut ei
licerit in locum matris suae monasterium regere. 3e' vero oblitus iudicii, quod matri eius fecerat, huic aliam
praeceptionem manus suae roboratam subscriptione largitus est, haec contenente, ut res omnes, quas mater vel
pater eius habuerant, suo dominio subiugaret, et quicquid monasterio !ng&trudis reliquerat, auferretur. Cum quo
praecepto veniens, ita cuncta supellectilem monasterii abstulit, ut nihil infra praeter vacuos relinquerit parietes,
colligens secum diversorum criminum reos, quos in seditionibus praeparatos, qui, si quid erat de villabus
reliquis, quod devoti dederant, fructum auferrent. Tantaque ibi mala gessit, quae vi' e' ordine poterunt narrari.
*aec vero, acceptis his rebus, quas di'imus, in #ectavum rediit, multa in abbatissam crimina evomens falsa,
quae parens eius pro'ima habebatur.
.-. 0ltercatio de resurrectione.
*is autem diebus e'titit quidam de presbiteris nostris %adduceae malignitatis infectus veneno, dicens, non esse
futuram resurrectionem. Cumque nos eam sacris litteris praedictam et apostolicae traditiones auctoritatem
monstratam adfirmaremus, respondit: ,anifestum est hoc celebre ferri, sed certi non sumus, utrum sit an non,
praesertim cum Dominus iratus primo homini, quem manu sacra plasmaverat, di'erit: !n sudore vultus tui
vesceris panem tuum, donec revertaris in terram, de qua sumptus es" quia pulvis es, et in pulverem reverteris.
.-9
1uid ad haec respondebitis, qui resurrectionem futuram praedicatis, cum in pulverem redacturum hominem
resurgere ulterius Divinitas non promittatD Cui ego: 1uid de hac causa vel ipsius Domini et 3edemptoris nostri
vel patrum praecessorum verba loquantur, nullum catholicorum nescire reor. (am in Genesi, cum patres obirent,
aiebat Dominus: Tu autem congregaberis ad populum tuum. %epultus in senectute bona. )t ad Cain dicitur, quia:
Vo' sanguinis fratris tui clamat ad me de terra. =nde liquido apparit, vivere animas post egressum corporis atque
resurrectionem futuram intentis vultibus praestulare. %ed et de !ob scriptum est, quia resurrecturus est in
resurrectionem mortuorum. )t profeta David, licet e' persona Domini, tamen resurrectionem praevidens, ait:
(umquid qui dormit non adiciet, ut resurgatD *oc est, qui mortis somno oppraemitur, non est venturus ad
resurrectionemD )t )saias, quod de sepulchris resurrecturi sunt mortui, docet. %ed et )?echiel profeta, cum ossa
arida obtecta cute, nervis solidata, venis infecta, flante spiritu animata, reformatum hominem enarraret,
manifestissime resurrectionem futuram edocuet. %ed et illud manifestum fuit resurrectionis indicium, quod
*elisei ossa tangens e'tinctum cadaver virtutis effectu revi'erit" quod ipsius Domini, qui est primogenitus
mortuorum, resurrectionem manifestavit, qui morte mortem intulit et de sepulchro vitam mortuis reformavit. 0d
haec presbiter: 1uod Dominus in adsumpto hominem mortuus fuerit ac resurre'erit, non ambigo" illud tamen,
quod reliqui resurgant mortui, non admitto. )t ego: )t quae fuit necessitas +ilio Dei de caelo discendere,
carnem adsumere, mortem adire, inferna penetrare, nisi ut hominem, quem plasmaverat, non permaneret in
mortem perpetuam derelinquiD %ed et iustorum animae, quae usque passionem eius infernali ergastulo tenebantur
inclusae, eo veniente la'atae sunt. (am discendens ad inferos, dum tenebras nova luce perfudit, animas eorum
secum, ne hoc e'itu amplius cruciarentur, edu'it iu'ta illud: )t in sepulchro eius resurgunt mortui. )t presbiter
ait: (umquid possunt ossa in favilla redacta iterum animari et hominem viventem proferreD )t ego respondi:
(os credimus, quia, quamlibet in pulvere redigatur homo et aquis ac terrae venti violenti inpetu dispergatur, non
sit difficile Deo haec ad vitam resuscitari. #resbiter respondit: *ic ma'ime vos errare puto, ut adserere verbis
lenibus temptetis acerrimam seductionem, ut dicatis a bestiis raptum, aquis inmersum, piscium faucibus
devoratum, in stercore redactum et per secretum degestionis eiectum aut aquis labentibus deiectum aut terra
conputriscente abolitum ad resurrectione venturum. 0d haec ego respondi: ;blivione apud te traditum est, ut
opinor, quid !ohannis euangelista, super pectus dominicum recumbens ac divini mist&rii arcana rimans, in
0pocalipsim dicat: Tunc, inquid, reddit mare mortuos suos. =nde manifestum est, quia, quidquid humani
corporis piscis absorbuit, alis rapuit, bestia degluttivit, a Domino coniunctum in resurrectionem reparandum erit,
quia non erit ei difficile perdita reparare, qui e' nihilo non nata creavit" sed ita haec in integritate solida, sicut
prius fuerat, reparabit, ut corpus, quod fuit in mundo, aut poenam iu'ta meritum serat aut gloriam. %ic enim ipse
Dominus in euangelio ait, quia: +ilius hominis veniet in gloriam #atris sui cum angelis suis, ut reddat unicuique
secundum opera sua. %ed et ,artha, cum de resurrectione praesenti fratris $a?ari dubitaret, ait: %cio, quia
resurgit in resurrectionem in novissima die. Cui Dominus ait: )go sum resurrectio, via, veritas et vita. 0d haec
presbiter: 1uomodo autem in psalmo dicitur, quia: (on resurgunt impii in iudicioD )t ego respondi: (on
resurgunt, ut iudicent, sed resurgunt, ut iudicentur. (ec enim sedire cum impiis !ude' potest, causas suorum
redditurus actuum. )t ille: Dominus, inquid, in euangelio di'it: 1ui non credederit, iam iudicatus est" utique,
quia peribit resurrectione. )t ego respondi: !udicatus est enim, ut ad supplicium aeternum perveniat, quia non
crededit unigenitum +ilium Dei, tamen resurrecturus in corpore, ut ipsum supplicium, in quo peccavit in corpore,
patiatur. (ec enim potest iudicium fieri, nisi prius resurgant mortui, quia, sicut illos, qui defuncti sunt sancti,
caelum, ut credimus, retinet, C de quorum sepulchris saepius virtus illa procedit, ut de his caeci inluminentur,
clodi gressum recipiant, l&prosi mundentur et alia sanitatum beneficia infirmis petentibus tribuantur, C ita
credimus et peccatoris in illo infernali carcere usque ad iudicium retineri. )t presbiter ait: !n psalmo autem
legimus: %piritus pertransiit ab homine, et non erit" et non cognuscet amplius locum suum. )go di'i: *oc est,
quod ipse Dominus per parabulam ad divitem, qui flammis tartareis cruciabatur, dicebat: 3ecepisti tu bona in
vita tua, similiter et $a?arus mala. (on autem cognovit dives ille purporas suas et b&ssum nec dilicias convivii,
quas ei vel aer vel terra vel mare protulerat, sicut nec $a?arus vulnera aut putridines, quas iacens ante eius ianuas
perferebat, vel cum hic in sinu 0brahae requiesceret, ille autem cruciaretur in flammis. #resbiter di'it: !n alio
psalmo legimus, quia: )'iet spiritus eorum et revertentur in terram suam, in illa die peribunt omnes cogitationes
eorum. 0d haec ego: :ene ais, quia, cum egressus fuerit ab homine spiritus et iacuerit corpus mortuum, non
cogitat de his quae in mundo relinquit, acsi verbi causa dicas: (on cogitat aedificare, plantare, agrum e'colere"
non cogitat congregare aurum, argentum vel reliquas divitias mundi. #eriit enim haec cogitatio a corpore mortuo,
quia non est spiritus in eo. %ed quid tu de resurrectione dubitas, quam #aulus apostolus, in quo ipse, ut ait,
Christus loquebatur, evidenter e'praemit, dicens: Consepulti enim sumus Christo per baptismum in mortem, ut,
sicut ille mortuus est et resurre'it, ita et nos in novitate vitae ambolemus. )t iterum: ;mnes quidem resurgimus,
sed non omnes inmutabimur. Canit enim tuba, et mortui resurgunt incorrupti, et nos inmutabimur. )t iterum:
%tilla autem ab stilla defert in claritatem, sic et resurrectio mortuorum. !tem illic: %eminatur in corruptione, surgit
in incorruptionem, et reliqua. !tem illic: ;mnes nos repraesentari oportet ante tribunal Christi, ut referat
unusquisque propria corporis sui, prout gessit, sive bonum sive malum. 0d Thessalonicenses autem
evidentissime futuram resurrectionem designat, dicens: (olo vos ignorare de dormientibus, ut non contristimini,
sicut et ceteri, qui spem non habent. %i enim credimus, quod !esus mortuus est et resurre'it, ita et Deus eos qui
.-<
dormierunt per !esum adducit cum eo. *oc enim vobis dicimus in verbo Domini, quia nos, qui vivimus, qui
residui sumus in adventum Domini, non praeveniemus eos qui dormierunt. 1uoniam ipse Dominus in iussu et in
voce archangeli et in tuba Dei discendit de caelo, et mortui, qui in Christo sunt, resurgent primi" deinde nos, qui
vivimus, qui relinquimur, simul rapiemur cum illis in nubibus obviam Domino in aera, et sic semper cum
Domino erimus. !taque consolamini invicem in verbis istis. #lurima sunt enim de his testimonia, quae hanc
causam adfirmant. %ed tu, ignoro, quid ambigas de resurrectione, quam sancti e'pectant pro merito, quam
peccatores metuunt pro reatu. *anc enim resurrectionem et illa quae cernimus elementa demonstrant, id est dum
arbores in aestate foliis tectae, hieme veniente, nudantur" succedente vero verno, quasi resurgentes, in illud quod
prius fuerant foliorum tegmine vestiuntur. *aec ostendunt et illa quae iaceuntur semina terris" quae commendata
sulcis, si fuerint mortua, cum multiplici fructu resurgunt, sicut ait #aulus apostolus: %tulte tu, quod seminas non
vivificatur, nisi prius moriatur. 1uae omnia ad fidem resurrectionis mundo manifesta sunt. %i enim resurrectio
futura non est, quid proderit iustis bene agere, quid nocebit peccatoribus maleD Decedant ergo cuncti in
voluptatibus suis, et faciat unusquisque quae placuerit, si iudicium futurum non erit. Vel illud, inprobe, non
formidas, quid ipse Dominus beatis apostolis ait: Cum venerit, inquid, +ilius hominis in sedem maiestatis suae,
congregabuntur ante eum omnes gentes, et separabit eos ab invicem, sicut pastor segregat agnos ab haedis, et
statuit oves quidem ad de'teram, haedos autem ad sinistram. )t his dicit: Venite, benedicti, percipite regnum"
illis autem: Discedite a me, operarii iniquitatis. 0tque, ut ipsa %criptura docet, ibunt hi in supplicium aeternum,
iusti autem in vitam aeternam. #utasne, erit resurrectio mortuorum aut iudicium operum, quando ista faciet
DominusD 3espondeat ergo tibi #aulus apostolus, sicut aliis incredulis, dicens: %i Christus non resurre'it, inanis
est praedicatio nostra, inanis est et fides vestra. 0d haec contristatus presbiter, a conspectu nostro discedens,
pollicitus est credere resurrectionem iu'ta seriem %cripturarum sanctarum, quam supra memoravimus.
.5. De interitu Theudulfi diaconi.
)rat autem tunc temporis Theudulfus diaconus urbis #arisiacae, qui sibi videbatur in aliquo sciolus, qui saepius
de hac causa altercationes movebat. *ic autem de #arisius abscedens, 0ndecavo venit et se 0udoveo episcopo
subdidit propter antiquam amicitiam, quam simul #arisius commorantes habuerant" unde et a 3agnimodo
#arisiacae urbis episcopo saepius e'communicatus est, cur ad eclesiam suam, in qua diaconus ordinatus fuerat,
redire differret. *ic in tanta familiaritate cum praefato 0ndecavae urbis episcopo adhaeserat, ut non se possit ab
eius inportunitate discutere, pro eo quod bonis moribus et affectu pio erat. +actum est autem, ut aedificarit super
muros urbis solarium, de quo, caenae epolo perfuncto, discendens manum super diaconum sustentabat, qui in
tantum erat crapulatus a vino, ut vi' vel fingere gressum valeret, puerumque, qui praeibat cum lumine, nescio
quid commotus, pugno cervicem ferit. 1uo inpulso, hic cum se continere non potuissit, cum ipso impetu de muro
praecipitatus sudariumque episcopi, quod balteo dependebat, adripiens" cum quo paene dilapsus fuerat, nisi
pedes episcopi abba velociter amplectissit. 1ui ruens super lapidem, confractis ossibus et crate pectoris,
sanguinem cum felle disrupto evomens, spiritum e'alavit. )rat enim et vino deditus et in adulteriis dissolutus.
.7. De scandalum monasterii #ectavensis.
Cum autem scandalum, quod, serente diabulo, in monasterio #ectavensi ortum, in ampliore cotidie iniquitate
consurgerit et Chrodieldis, adgregatis sibi, ut supra di'imus, homicidis, maleficis, adulteris, fugitivis vel
reliquorum criminum reis, in seditione parata resederet, iussit eos, ut, inruentes nocte monasterium, abbatissam
foris e'traherent. 0t illa tumultum sentiens veniente, ad sanctae crucis arcam se deportari poposcit, C gravabatur
enim dolore humores podagrici C scilicet ut vel eius foveretur au'ilio. )t licet ubi ingressi viri, cereo accenso,
cum armis huc illucque vagarentur per monasterium, inquirentes eam, introeuntes in oraturium, repperierunt
iacentem super humum ante arcam sanctae crucis. Tunc unus acerbior ceteris, qui ad hoc scelus patrandum
adgressus fuerat, ut abbatissam gladio dividerit, ab alio, ut credo divina providentia cooperante, cultro percutitur.
#rofluente vero sanguine, solo decubans, votum, quod leve conceperat animo, non e'plevit. !nterea !ustina
praeposita cum aliis sororibus pallam altaris, quod erat ante crucem dominicam, e'tincto cereo, abbatissam
operit. %ed venientes cum evaginatis gladiis ac lanceis, scissa veste et paene sanctimunialium manibus laniatis,
adpraehensam praepositam pro abbatissa, quia tenebrae erant, e'cussis linteaminibus, a capite soluta caesariae,
detrahunt et usque basilicam sancti *elari inter manus deferunt custodiae mancipandam" adpropinquantesque
basilicae, caelo modico albiscente, ubi cognoverunt non esse abbatissam, mo' ad monasterium redire puellam
praecipiunt. 3evertentesque abbatissam adpraehendunt, e'trahunt et in custodia iu'ta sancti *elari basilicam in
locum, ubi :asina metatum habebat, retrudunt, positis ad usteum custodibus, ne quis ullum captivae praebiret
au'ilium. )'inde nocte sub obscura adgressi monasterium, cum nullo fulgore accensi luminis potirentur, e'tracta
prumptuario cupa, quae olim pice linita sicca remanserat, ignem inieciunt, factumque farum magnam de huius
incendio, cuncta monasterii supellectilem rapuerunt, hoc tantum quod ferre non poterant relinquentes. *aec
autem gesta sunt ante septem dies paschae. Cumque episcopus haec omnia graviter ferret nec valeret seditionem
diabolicam mitigare, misit ad Chrodieldem, dicens: 3elinque abbatissam, ut in his diebus in hoc carcere non
reteneatur" alioquin non celebrabo pascha Domini, neque baptismum in hac urbe ullus catecuminus obtinebit,
nisi abbatissa a vinculo quo tenetur iubeatur absolvi. 1uod si nec sic volueritis, collectis civibus, auferam eam.
*aec eo dicente, statim Chrodieldis percussores deputat, dicens: %i eam violenter quis auferre temptaverit,
statim eam gladio percutite 0dfuit enim diebus illis +lavianus, nuper domesticus ordinatus, cuius ope abbatissa
.-/
sancti *elari ingressa basilica absolvitur. !nter haec ad sepulchrum sanctae 3adegundis homicidia perpetrantur,
et ante ipsam beatae crucis arcam quidam per seditionem truncati sunt. Cumque hic furor, superveniente die, per
Chrodieldes superbiam augeretur et assiduae caedes vel reliquae plagae, quas supra memoravimus, a
seditionariis perpetrarentur atque ita haec iactantia tumuisset, ut consubrinam suam :asinam altiore coturno
dispiceret, illa paenitentiam agere coepit, dicens: )rravi sequendo Chrodieldis iactantiam. )t ecceE dispectui
habeor ab eadem et abbatissae meae contuma' e'sisto. )t conversa, humiliavit se coram abbatissam, e'petens
pacem eius" fueruntque pariter uno animo eademque voluntatem. Denique, orto igitur scandalum, pueri qui cum
abbatissa erant, dum seditione, quam Chrodieldis scola commovit, resisterint, puerum :asinae percutiunt, qui
cecidit et mortuus est. 0t illi post abbatissam ad basilicam confessoris confugiunt, et ob hoc :asina, relicta
abbatissa, discessit" sed pueris iterum per fugam lapsis, in pace, quam prius habuerant, redierunt. #ostea vero
multi inter has scolas inimicitiae ortae sunt" vel quis umquam tantas plagas tantasque strages vel tanta mala
verbis poterit e'plicare, ubi vi' praeteriit dies sine homicidio, hora sine iurgio vel momentum aliquod sine fletuD
*aec autem Childebertus re' audiens, legationem ad Gunthramno regem dire'it, ut scilicet episcopi, coniuncti de
utroque regno, haec quae gerebantur sanctione canonica emendarent. ;b hanc causam Childebertus re'
mediocritatis nostrae personam cum )beregiselum 0gripinensim et ipsum urbis #ectavae ,aroveum episcopum
iussit adesse" Gunthramnus vero re' Gundigisilum :urdegalensim cum provincialibus suis, eo quod ipse
metropolis huic urbi esset. %ed nos resultare coepimus, dicentes, quia: (on accedimus ad hunc locum, nisi saeva
seditio, quae per Chrodieldem surre'it, iudicis districtione praematur. #ro hac causa ,accone tunc temporis
comite prolata praeceptio est, in qua iubebatur, hanc seditionem, si resisterent, vi oppraemeret. *aec audiens
Chrodieldis, sicarius istus cum armis ante usteum oraturii adstare iubet, ut scilicet repugnantes contra iudicem, si
vim vellit inferre, pariter resultarent. =nde necessarium fuit huic comiti illuc cum arma procedere et quosdam
caesos vectibus, nonnullus telis transfi'us et acrius resultantes gladiorum ictibus adfectus obpraemere. 1uod
cum Chrodieldis cerneret, accepta cruce dominica, cuius prius virtutem dispe'erat, in obviam egreditur, dicens:
(olite super me, quaeso, vim inferre, quae sum regina, filia regis regisque alterius consubrina" nolite facere, ne
quando veniat tempus, ut ulciscar e' vobis. %ed vulgus parvi pendens quae ab ea dicebantur, inruens, ut
di'imus, supra hos resultantes, vinctus a monasterium e'tra'erunt, ac ad stipites e'tensos, gravissime caesos,
aliis caesariem, aliis manibus, nonnullis auribus naribusque decesis, seditio depraessa quievit. Tunc resedentes
sacerdotes qui aderant super tribunal aeclesiae, adfuit Chrodieldis, multa in abbatissa iactans convitia cum
criminibus, adserens, eam virum habere in monasterium, qui indutus vestimenta muliebria pro femina haberetur,
cum esset vir manifestissime declaratus, atque ipsi abbatissae famularetur assiduae, indicans eum digito: )n
ipsum. 1ui cum in veste, ut di'imus, muliebri coram omnibus adstetisset, di'it, se nihil opus posse virile agere
ideoque sibi hoc indumentum mutasse. 0bbatissam vero nonnisi tantum nomine nossit, seque eam numquam
vidisse neque cum eadem colloquium habuisse professus est, praesertim cum hic amplius quam quadraginta ab
urbe #ectava milibus degeret. !gitur abbatissa de isto crimine non convincens, adiecit: 1uae enim sanctitas in
hac abbatissa versatur, quae viros eunuchus facit et secum habitare imperiali ordine praecipitD !nterrogata
abbatissa, se de hac ratione nihil scire respondit. !nterea cum haec nomen pueri eunuchi protulisset, adfuit
3eovalis archiater, dicens: #uer iste, parvolus cum esset et infirmaretur in femore, disperatus coepit habere"
mater quoque eius sanctam 3adegundem adivit, ut ei aliquod studium iubiret inpendi. 0t illa, me vocato, iussit,
si possim, aliquid adiuvarem. Tunc ego, sicut quondam apud urbem Constantinopolitanam medicos agere
conspe'eram, incisis testicolis, puerum sanum genetrici maestae restitui" nam nihil de hac causa abbatissa scire
cognovi. %ed cum nec de hac re abbatissam potuissit culpabilis repperire, alias coepit Chrodieldis calumnias
saevas inferre, quarum adsertiones responsionesque, quia in iudicium, quod contra easdem scriptum est,
habentur insertae, ipsius magis e'emplaria lectioni libuit indi.
.9. De iudicio contra Chrodieldem et :asinam latum.
Exemplar iudicii. Dominis gloriosissimis regibus episcopi qui adfuerunt. #ropitia Divinitate, piis atque catholicis
populo datis principibus, quibus concessa est regio, rectissime suas causas patifecit religio, intellegens,
sacrosancto participante %piritu, eorum qui dominantur se sociari et constabiliri decreto. )t quia e' iussione
potestatis vestrae, cum ad #ectavam civitatem pro conditionibus monasterii sanctae recordationis 3adegundis
convenimus, ut altercationes inter abbatissam eiusdem monasterii vel monachas, quae de ipso grege non salubri
deliberatione progressae sunt, ipsis disceptantibus, agnuscere deberimus: evocatis partibus, interrogata
Chrodieldis vel :asina, quare tam audacter contra suam regulam, foribus monasterii confractis, discesserint et
hac occasione congregatio adunata discessa sit" quae respondentes, professae sunt, famis, nuditatis, insuper et
caedis se iam non ferre periculum" adicientes etiam, eo quod diversi eorum in balneo lavarent incongrue, ad
tabulam ipsa luserit atque saeculares cum abbatissa refecerent, etiam et sponsalia in monasterio facta sint" de
palla olosirica vestimenta neptae suae temerariae fecerit" foliola aurea, quae fuerant in g&ro palla, inconsulte
sustulerit et ad collum neptae suae facinorose suspenderit" vittam de auro e'ornatam idem neptae suae superflue
fecerit, barbaturias intus eo quod celebraverit. !nterrogantes abbatissae, quid ad haec responderet, di'it, de fame
quod conquiruntur, secundum quod temporis paenuria permitterit, numquam ipsae nimiam aegestatem
pertulerint. De vestimento vero di'it, si quis earum arcellulas scrutaretur, amplius eas habere, quam necessitas
indegeret. De balneo vero quod opponitur, retulit hoc factum diebus quadraginsimae, et pro calcis amaritudinem,
.->
ne lavantibus nocerit novitas ipsius fabricae, iussisse domnam 3adegundem, ut servientes monasterii publice hoc
usitarent, donec omnes odor nocendi discideret. 1uod per quadraginsimam usque penticosten in usu famulis
fuerit. 0d haec Chrodieldis respondit: )t postea similiter multi per tempora laverunt. 3etulit abbatissa, se nec
probare quod dicerent et se nescire, si factum sit" sed adhuc inculpans easdem, vel si ipsae vidissent, cur
abbatissa non prodirent. De tabula vero respondit, etsi lusisset viventem domna 3adegunde, se minus culpa
respiceret, tamen nec in regula per scripturam prohibere nec in canonibus retulit. %ed ad iussionem episcoporum
repromisit, cervice se infle'a per paenitentiam quicquid iuberetur impleret. De conviviis etiam ait, se nullam
novam fecisse consuetudinem, nisi sicut actum est sub domna 3adegunde, se christianis fidelibus euglogias
obtulisse, nec sibi conprobari cum illis ullatinus convivasse. De sponsalibus quoque ait, coram pontifice, clero
vel senioribus pro nepte sua orfanola arras accepisse, et tamen, si haec culpa sit, veniam se coram cunctis petere,
professa est" tamen nec tunc convivium in monasterio fecerit. De palla quod repotarent, protulit monacham
nobilem, quae ei mafortem olos&ricum, quem de parentibus detulit, muneris causa concesserit, et inde partem
abscidisset, unde quod vellet et faceret" de reliquo vero, quantum oportunum fuit, ad ornatum altaris pallam
condignae condederit et de illa incisura, quae pallae superfuit, purpura neptae suae in tonica posuerit" quam ibi
dedisse di'it, quo monasterio profuit. 1uae per omnia donatri' Didimia confirmavit. De foliolis aureis et vitta
auro e'ornatam ,acconem famulum vestrum praesentem testem adhibuit, eo quod per manum eius ab sponso
puellae praedictae neptae suae BB solidos accepit, unde hoc publice fecerit, nec de re monasterii quicquam ibi
permi'tum sit. !nterrogata Chrodieldis cum :asina, si forsitan aliquid abbatissa, quod absit, adulterii reputarent,
sive quid homicidii vel maleficii fecerit aut crimen capitale, quod percuteretur, edicerent. 3espondentes
protulerunt, non habere se aliquid, nisi per haec quae di'erint eam ista fecisse contra regulam proclamarent. 0d
e'tremum pro peccatis, quia claustra disrupta sunt et miseris licuit sine disciplina abbatissae suae quod vellent
committere per tot mensuum spatia, quas credebamus innocentes monachas, nobis protulerunt prignantes.
1uibus per ordinem discussis nec invento crimine, quod abbatissam deicerit, de levioribus causis paterna
communitione contestati sumus, ut haec nullatinus deinceps pro reprehensione repeteret. Tunc nobis
percontantibus causam adversae partes, quae maiora crimina conmiserunt, id est quae praedicationem sui
sacerdotis intra monasterium, ne foris prociderent, dispe'erunt, pontifice conculcato et in summo contemptu in
monasterio relicto, confractis seris et ianuis, inrito facto, discesserunt et ad suum peccatum aliae tractae
transgressae sunt. !nsuper et cum Gundeg&silus pontife' cum suis provincialibus, pro ipsa causa commonitus,
per praeceptionem regum #ectavis accessissent et ad audientia eas ad monasterium convocarent, dispecta
communitione, ipsis occurrentibus ad beati *elari confessoris basilicam, quo ipsae commorabantur, accedentes,
ut condecet pastorum sollicitudine, dum commonerentur, facta seditione, fustebus tam pontifices quam ministros
adfecerunt et intra basilica fuderunt sanguinem levitarum. Dehinc e' iussione domnorum principum, cum vir
venerabilis Theutharius presbiter in causa directus fuerit et statutum fuisset, quando iudicium fieret, non
e'pectatum tempore, monasterium seditiosissime, accensis in curte cupis, vectibus ac securibus confractis
postitiis, igne accenso, intra septa caesis et vulneratis monachabus in ipsis oraturiis, spoliato monasterio,
denudata et discissa capillis abbatissa, graviter ad ridiculum ducta et tracta per compita et in loco retrusa, etsi
non ligata, nec libera. %uperveniente die paschae festum per saeculum, offerente pontifice pro condempnata
pretium, ut e'pectaret vel baptismum, nec ulla suasione hoc impetrasset vo' subplicum, atque respondente
Chrodielde, eo quod tale facinus nec scissent nec iusserint, adhuc Chrodielde asserente ad intersignum suum, ne
a suis interficeretur, obtentum sit" unde certum est tractari, quid e' hoc datur intellegi, quod additur crudelitate,
ad sepulchrum beatae 3adegundis fugientem servum monasterii sui occiderent et scelere criscente nihil petendo
sanaverint" sed per se post intrantes monasterium coeperent, et ad domnorum iussionem, ut seditiosos illos in
publico repraesentarent, nolentes adquiescere et contra regum praecepta magis arma tenerent et se sagittis vel
lanceis contra comitem et plebem indignanter eregerent. *inc dinuo egressae ad audientiam publicam, e'trahunt
crucem sanctam sacratissimam occulte et ad iniuriam, indicenter, ad culpam, quod postea restituere actae sunt in
eclesia. 1uibus tot capitalibus agnitis facinoribus nec refrenatis, sed iugiter magis auctis criminibus, dicentes nos
eisdem, ut abbatissae pro culpa veniam peterent aut quod male direptum fuerat emendarent" et nolentes hoc
facere, sed magis de eius interfectione tractarent, quod publice sunt professae: reseratis a nobis et recensitis
canonibus, visum est aequissimum, ut eas usque quod dignam agerent paenitentiam, a commonionem privari et
abbatissa suo loco permansura restitui. *aec nos pro vestra iussione, quod eclesiasticum pertenuit ordinem,
circumspectis canonibus, absque personarum aliqua acceptione suggerimus peregisse. De cetero quod de rebus
monasterii vel instrumentis cartarum domnorum regum parentum vestrorum de loco subreptum est, quae se
habere professae sunt, sed nobis inoboedientes nullatenus erunt voluntarie redditurae, qualiter vestra vel
anteriorum principum merces aeterna permaneat, ad loci instauratione vestrae pietatis atque potestatis est
auctoritate regia cogi reformare" neque ipsas ad locum, quem tam impie ac profanissime distru'erunt, ne peiora
proveniant, vel redire concedite vel permittatis iterum adspirare, quatinus, his in integrum, praestante Domino,
restitutis, sub catholicis regibus totum adqueratur Deo, nihil perdat relegio, ut status conservatus tam patrum
quam canonum nobis proficiat ad cultum, vobis propagetur ad fructum. Christus vos dominus alat regatque,
regnum tribuens proli'iori vitaque conferat beatam.
.<. De e'communicatione earum.
.56
#ost haec cum, emisso iudicio, a communione fuissent suspensae, abbatissa etiam in monasterio restituta, haec
ad Childebertum regem petierunt, adicientes malum supra malum, denomenantes scilicet regi personas quasdam,
quae non solum cum ipsa abbatissa adulteria e'ercerent, verum etiam ad inimicam eius +redegundem cotidie
nuntia deportarent. 1uod audiens re', misit qui eos vinctos adducerent. %ed cum discussi nihil criminis in eis
inventum fuisset, abscedere iussi sunt.
./. De percussoribus ad Childeberthum regem missis.
0nte hos vero dies cum re' in oraturium domus ,ariligensis ingrederetur, viderunt pueri eius hominem ignotum
eminus adstantem di'eruntque ad eum: 1uis es tu et unde venis, aut quod est opus tuumD (on enim a nobis
agnusceris. !llo quoque respondente, quia: De vobis sum, dicto citius eiectus e'tra oraturium, interrogatur.
(ec mora, confitetur, dicens a +redegunde regina se transmissum ad interficiendum regem, di'itque: Duodecim
viri sumus ab ea transmissi, se' hic venimus, alii vero se' %essionas remanserunt ad decipiendum filium regis.
)t ego cum locum praestulans, ut regem Childeberthum in oraturio percutere distinarem, timore perterritus, non
deliberavi implere quod volui. *aec cum di'isset, confestim saevis datus suppliciis, diversos nominat socius.
1uibus per loca singula inquesitis, alios carceribus mancipant, alios manibus incisis relinquunt, nonnullis nares
auresque amputatis, ad ridiculum la'averunt. #lerique tamen e' vinctis suppliciorum genera metuentes, propriis
se confodere mucronibus, nonnulli etiam inter supplicia defecerunt, ut regis ultio patraretur.
.>. De e'pulsione )gidi 3emensis episcopi.
%unnig&silus vero iterum turmentis addicitur ac cotidiae virgis lorisque caeditur" et conputriscentibus vulneribus,
cum primum, decurrente pure, coepissent ipsa vulnera claudi, iterum renovabatur ad poenam. !n his tormentis
non solum de morte Chilperici regis, verum etiam diversa scelera se admisisse confessus est. !nter quas
confessionis addedit etiam, )gidium 3emensim episcopum socium fuisse in illo 3auchingi, =rsionis ac
:erthefredi consilio ad interficiendum Childeberthum regem. (ec mora, rapitur episcopus et ad ,etensim
urbem, cum esset valde ab aegrotatione longinqua defessus, adducitur" ibique sub custodia degens, re' episcopus
arcessiri ad eius e'aminatione praecepit, scilicet ut in initio mensis octavi apud Viridunensim urbem adesse
deberent. Tunc ab aliis sacerdotibus increpatus, cur hominem absque audientia ab urbe rapi et in custodia retrudi
praecipisset, permisit eum ad urbem suam redire, dirigens epistulas, ut supra di'imus, ad omnis regni sui
pontifices, ut medio mense nono ad discutiendum in urbe supradicta adesse deberent. )rant enim pluviae validae,
aquae inmensae, rigor intolerabilis, dissolutae luto viae, amnis litora e'cidentes" sed praeceptione regiae
obsistere nequiverunt. Denique convenientes, pertracti sunt usque ,etinsim urbem, ibique et praefatus )gidius
adfuit. Tunc re' inimicum eum sibi regionisque proditorem esse pronuntians, )nnodium e' duce ad negutium
diregit prosequendo, cuius propositio prima haec fuit: Dic mihi, o episcope, quid tibi visum fuit, ut, relicto rege,
in cuius urbe episcopati honus fruebaris, Chilperici regis amicitiis subderis, qui semper inimicus domino nostro
rege fuisse probatur, qui patrem eius interfecit, matrem e'ilio condemnavit regnumque pervasit, et in his urbibus,
quas, ut di'imus, iniquo pervasionis ordine suo dominio subiugavit, tu ab eodem possessionum fiscalium praedia
meruistiD 0d haec ille respondit: 1uod fuerim amicus regis Chilperici, negare non potero, non tamen contra
utilitatem regis Childeberthi haec amicitia pullulavit. Villas vero, quas memoras, per istius regis chartas emerui.
Tunc proferens easdem in publico, negat re' se haec largitum fuisse" requesitusque ;tto qui tunc refrendarius
fuerat, cuius ibi subscriptio meditata tenebatur, adfuit, negat se subscripsisse. Conficta enim erat manus eius in
huius praeceptionis scripta. !n hac igitur causa primum episcopus falla' repertus est. #ost haec epistulae prolatae
sunt, in quibus multa de inproperiis :runichildis tenebantur, quae ad Chilpericum scriptae fuerant, similiter et
Chilperici ad episcopum dilatae, in quibus inter reliqua habebatur insertum, quia: %i radi' cuiuslibet rei incisa
non fuerit, culmis, qui terris est editus, non ariscit. =nde prorsus manifestum est, ideo haec scripta, ut, superata
:runichilde, filius eius obpremeretur. (egavit se episcopus has epistulas vel misisse suo nomene vel suscipisse a
rescriptum Chilperici. %ed puer eius familiaris adfuit, qui haec notarum titulis per thomus chartarum conprehensa
tenebat, unde non dubium fuit resedentibus, haec ab eodem directa. Deinde prolatae sunt pactiones quasi e'
nomine Childeberthi ac Chilperici regis, in quibus tenebatur insertum, ut, eiecto Cunthchramno rege, hi duo
reges inter se eius regnum urbisque dividerint" sed negavit haec re' cum suo factum consilio, dicens, quia: Tu
commisisti patruos meos, ut inter illos bellum civile consurgeret, unde factum est, ut commotus e'ercitus
:ituricas urbem pagumque %tampensim vel ,ediolanensim castrum adterrerent atque depopularent. !n quo
bellum multi interempti sunt, quorum, ut puto, animae erunt Dei iudicio de tuis manibus requirendae. *aec
episcopus negare non potuit. %cripta enim ista in regestum Chilperici regis in unum scriniorum pariter sunt
reperta ac tunc ad eum pervenerunt, quando, interempto Chilperico, thesauri eius de Calensi #arisiacae urbis
villa ablati ad eundem dilati sunt. Cumque de huiuscemodi causis altercatio diutius traheretur, adfuit et abba
)pifanius basilicae sancti 3emegii, dicens, quod duo milia aureorum speciesque multas pro conservanda regis
Chilperici amicitia accepisset. 0dsteteruntque etiam et legati, qui cum eodem ad memoratum regem fuerant,
dicentes, quia: (obis relictis, solus cum eodem diutius collocutus est" de quibus verbis nihil intelle'imus, nisi
supradicti e'cidii prosecutionem in posterum cognuscentes. *aec eo negante, abba, qui fuerat semper in his
consiliorum archanis particeps, locum hominemque denominat, ubi et qui aureos, quos di'imus, detulisset, et
qualiter de e'cidio regionis ac regis Gunthchramni conventum fuerat, ut gestum est, e' ordine denarravit. 1uae
et ille convictus deinceps est confessus. *aec audientes episcopi, qui evocati fuerant, et in tantis malis
.5.
sacerdotem Domini contuentes fuisse satellitem, suspirantes de his triduani temporis spatium deprecantur
tractandi, scilicet ut forsitan resipiscens )gidius ullum modum repperire possit, per quem se ab his no'is, quae ei
obiciebantur, e'cusare valeret. %ed inluciscente die tertia, convenientes in eclesia, interrogant episcopo, si
aliquid e'cusationis haberet, ediceret. 0t ille confusus ait: 0d sententiam dandam super culpabilem ne
moremini" nam ego novi, me ob crimen maiestatis reum esse mortis, qui semper contra utilitatem huius regis
matrisque eius abii, ac per meum consilium multa fuisse gesta certamina, quibus nonnulla Galliarum loca
depopulata sunt. *aec episcopi audientes ac lamentantes fratres obproprium, obtenta vita, ipsum ab ordine
sacerdotali, lectis canonum sanctionibus, removerunt. 1ui statim ad 0rgentoratinsim urbem, quam nunc
%trateburgum vocant, deductus, e'ilio condemnatus est. !n cuius locum 3omulfus, filius $upi ducis, iam
presbiterii honore praeditus, episcopus subrogatus est, )pifanio abbatis officio, qui basilicae sancti 3emegii
praeerat, remoto. ,ulta enim auri argentique in huius episcopi regestum pondera sunt reperta. 1uae autem de
illa iniquitatis militia erant, regalibus thesauris sunt inlata" quae autem de tributis aut reliqua ratione eclesiae
inventa sunt, inibi relicta.
46. De puellis supra memoratis in hac reconciliatis sinodo.
!n hoc sinodo :asina, Chilperici regis filia, quam supra cum Chrodielde a communione remotam di'imus, coram
episcopis solo prostrata, veniam petiit, promittens se cum caritate abbatissae monasterium ingredi ac de regulam
nihil transcendere. Chrodieldis autem obtestata est, quod, $eobovera abbatissa in hoc monasterium commorante,
ibidem numquam ingrederetur. %ed utrisque re' veniam inpertire deprecatus est, et sic in communione receptae,
#ectavo regredi iussae sunt, scilicet ut :asina in monasterio, ut praefati sumus, regrediretur, Chrodieldis vero in
villa, quae quondam Faddonis superius memorati fuerat, sibi a rege concessa, resederet.
4.. De interitu filiorum Faddonis.
+ilii autem ipsius Faddonis per #ectavum vagantes, diversa committebant scelera, homicidia furtaque nonnulla.
(am inruentes ante hoc tempus super negutiatores, sub noctis obscuritate eos gladio trucidant abstuleruntque res
eorum" sed et alium tribunitiae potestatis virum circumventum dolis interfecerunt, deripientes res eius. 1uod
cum ,acco comes reprimere niteretur, hi praesentiam e'petunt regis. )unte autem comite, ut debitum fisco
servitium solite deberet inferre, adfuerunt et hi coram rege, offerentes balteum magnum e' auro lapidibusque
pretiosis ornatum gladiumque mirabile, cuius capulum e' gemmis *ispanis auroque dispositum erat. Cumque
re' haec scelera, quae audierat, ab his cognovisset manifestissime perpetrata, vinci eos catenis praecepit ac
turmentis subdi. 1ui dum torquerentur, thesaurus patris absconditus, quos de rebus Gundovaldi superius
memorati pater diripuerat, revelare ceperunt. (ec mora, directi viri ad inquerendum inmensam multitudinem auri
argentique ac diversarum specierum et auro gemmisque e'ornatarum reppererunt, quod thesauris regalibus
intulerunt. #ost haec, seniore capite ple'o, iuniorem e'ilio damnaverunt.
44. De interitu Chulderici %a'onis.
Chuldericus vero %a'o post diversa scelera, homicidia, seditiones multaque alia inproba, quae gessit, ad
0usciensim urbem, in qua possessio u'ores erat, abiit. Cumque re', auditas eius inprobitates, iussisset eum
interfici, quadam nocte ita crapulatus est vino, ut, ab eo suffocatus, mortuus in strato suo repperiretur.
0dserebant enim in illud superius scelus nominatum, quod sacerdotes Domini in basilicam sancti *elari per
Chrodieldem caesi sunt, hunc fuisse signiferum" ultusque est Deus, si ita est, iniuria servorum suorum.
4-. De signis et dubietate paschae.
!n hoc autem anno tanta terras nocturno tempore splendor inlu'it, ut mediam putares diem" sed et globi similiter
ignei per noctis tempore saepius per caelum cucurrisse mundumque inluminasse visi sunt. Dubietas pascae fuit
ob hoc, quod in c&clum Victuri luna BV. pascham scripsit fieri. %ed ne christiani ut !udei sub hac luna haec
solemnia celebrarent, addidit: $atini autem luna BB!!. ;b hoc multi in Galliis BV. luna celebraverunt, nos
autem BB!!. !nquesivimus tamen studiosae, sed fontes *ispaniae, quae divinitus implentur, in nostrum pascha
repleti sunt. Terrae motus factus est magnus BV!!!. Ialendas mensis V., die !!!!., prima mane, cum lu' redire
cepisset. %ol ecl&psin pertulit mense V!!!. mediante, et ita lumen eius minuit, ut vi', quantum quintae lunae
cornua retinent, ad lucendum haberet. #luviae validae, tonitrua in autumno gravia, aquae autem nimium
invaluerunt. Vivariensim 0vennicamque urbem graviter lues inguinaria devastavit.
45. De subversione urbis 0nthiocenae.
0nno igitur BV!. Childeberthi, Gunthchramni autem BBB. regum quidam episcopus de transmarinis partibus ad
Toronicam urbem advenit nomine %&mon. *ic nobis eversionem 0nthiociae urbis enuntiavit, adserens se de
0rminia in #ersida captivatum fuisse. 3e' enim #ersarum, inrupto 0rminiorum termino, praedas egit eclesiasque
igne succendit et hunc sacerdotem cum populo suo, ut di'imus, captivum abdu'it. Tunc etiam et basilica
sanctorum quadraginta octo mart&rum, de quibus in libro ,iraculorum memini, qui in illa regione passi sunt,
obpleta ligni congeriae, pice tergoribusque suellinis inmi'tis, subpositis ardentibus facibus, succendere nisi sunt"
sed nequaquam ab igne apparatum incendii conpraehendit, sicque videntes magnalia Dei, recesserunt ab ea.
0udita autem quidam episcopus istius memorati sacerdotes abductionem, dire'it pretium per homines suos ad
regem #ersarum. 1uod ille susceptum, rela'avit a servitutis vincolum episcopum istum. )' his ergo discedens
regionibus, Gallias est adgressus, ut aliquid consolationis a devotis acceperet" qui nobis, ut praefati sumus
superius, haec retulit: *omo erat in 0nthiocia valde devotus in el&mosinis, coniugem ac liberos habens, nec
.54
umquam ei in omni vita sua dies praeteriit, postquam quiddam proprium habere coepit, quod sine paupere
aepulum praelibasset. *ic una die, cum circuisset urbem usque ad vesperum et repperire non potuisset egenum,
cum quo c&bum capere possit, egressus foris portam, cum no' inrueret, repperit virum in veste alba cum duobus
aliis stantem, quem aspiciens, quasi $oth ille antiqua memoratus historia, terrore suffusus, ait: )t forsitan
peregrinus est dominus meus, dignetur accedere ad domum servi sui, et sumpto aepulo, quiescite in strato" mane
autem proficiscimini viam, quam volueritis. Cui ille, qui erat senior, tenens sudarium in manu sua, ait: (on
poteras, o homo Dei, cum %imeone vestro hanc urbem salvare, ne subvertereturD )t elevans manum, e'cussit
sudarium quod tenebat super medietatem urbis, et statim conruerunt omnia aedificia vel quodcumque ibi
structum fuit" ibique obpressi sunt senes cum infantibus, viri cum mulieribus, atque uterque se'us interiit. 1uod
ille cernens, tam de persona viri quam de sonito ruinae hebes effectus, ruit in terram et factus est velut mortuus.
)levansque iterum vir ille manum cum sudarium quasi super aliam medietatem urbis, adprehensus est a duobus
sociis, qui cum eo erant, atque obsecratus terribilibus sacramentis, ut indulgeret medietatem urbis, ne rueret"
mitigatusque a furore, sustenuit manum suam, atque elevans hominem, qui corruerat in terram, ait: Vade ad
domum tuam. (e timeasE +ilii enim tui cum u'ore et omni domo tua salvi sunt, nec quisquam e' eis periit"
costodivit enim te oratio assidua et el&mosinae, quas cotidiae e'ercis in pauperes. )t haec dicens, discesserunt
ab oculis eius nec ei apparuerunt ultra. !lle autem regressus in urbe, repperit urbis medietatem dirutam atque
subversam cum hominibus pecoribusque, e' quibus nonnulli a ruinis deinceps e'tracti sunt mortui, pauci
debilitate reperti sunt vivi. Verumtamen nec illa cassata sunt, quae viro huic ab ipso, ut ita dicam, angelo Domini
sunt effata. (am veniens, omnem domum suam incolomem repperit, tantum funera propinquorum, quae in aliis
domibus effecta fuerant, lamentabat, prote'itque eum in medium iniquorum de'tera Domini cum domo sua,
salvatusque est a periculis mortis ac velut memoratus $oth quondam in %odomis.
47. De interitu hominis, qui se Christum dicebat.
0t in Galliis ,asiliensim provintiam morbus saepe nominatus invasit. 0ndecavos, (amneticos atque
Cenomanicos valida famis oppressit. !nitia sunt enim haec dolorum iu'ta illud quod Dominus ait in euangelio:
)runt pestilentiae et fames et terrae motus per loca" et e'urgent pseudochristi et pseudoprophetae et dabunt signa
et prodigia in caelo, ita ut electos in errore mittant, sicut praesenti gestum est tempore. 1uidam enim e' :iturigo,
ut ipse postmodum est professus, dum saltus silvarum ingressus ligna caederet e'plendam operis cuiusdam
necessitatem, muscarum eum circumdedit e'amen, qua de causa per biennium amens est habitus" unde intellegi
datur, diabolici emissionis fuisse nequitiam. #ost haec, transactis urbibus propinquis, 0relatensim provintiam
adiit ibique indutus pellibus quasi relegiosus orabat. 0d quem inludendum pars adversa divinandi ei tribuit
facultatem. )' hoc, ut in maiori proficeret scelere, commotus a loco, provintiam memoratam deserens,
Gabalitanae regiones terminum est ingressus, proferens se magnum ac profiteri se non metuens Christum,
adsumptam secum mulierem quendam pro sorore, quam ,aria vocitari fecit. Confluebat ad eum multitudo
populi, e'hibens infirmos, quos contingens sanitati reddebat. Conferebant etiam ei aurum argentumque ac
vestimenta hi qui ad eum conveniebant. 1uod ille, quo facilius seduceret, pauperibus erogabat, prosternens se
solo, effundens orationem cum mulierem memorata, et surgens se iterum a circumstantibus adorare iubebat.
#raedicebat enim futura et quibusdam morbus, quibusdam damna provenire denuntiabat, paucis salutem futuram.
%ed haec omnia diabolicis artibus et praestigiis nescio quibus agebat. %educta est autem per eum multitudo
inmensa populi, et non solum rusticiores, verum etiam sacerdotes eclesiastici. %equebantur autem eum amplius
tria milia populi. !nterea coepit quosdam spoliare ac praedare, quos in itinere repperisset" spolia tamen non
habentibus largiebatur. )piscopis ac civibus moenas mortis intentabat, eo quod ab his adorari dispiceretur.
!ngressus autem Vellavae urbis terminum, ad locum quem 0nicium vocitant accedit et ad basilicas propinquas
cum omni e'ercitu restitit, instruens aciem, qualiter 0urilio, ibidem tunc consistentem episcopo, bellum inferret,
mittens etiam ante se nuntios, homines nudo corpore saltantes adque ludentes, qui adventum eius adnuntiarent.
1uod stupens episcopus, dire'it ad eum viros strenuos, inquerentes, quid sibi vellent ista quae gereret. =nus
autem e' his, qui erat senior, cum se inclinasset, quasi osculaturus genua eius ac discussurus viam illius, iussit
eum adprehensum spoliari. (ec mora, ille, evaginato gladio, in frustra concidit, ceciditque Christus ille, qui
magis 0ntechristus nominare debet, et mortuus est" dispersique sunt omnes, qui cum eo erant. ,aria autem illa
suppliciis dedita, omnia fantasmata eius ac praestigias publicavit. (am homines illi, quos ad se credendum
diabolica circumventione turbaverat, numquam ad sensum integrum sunt reversi, sed hunc semper quasi
Christum, ,aria autem illa partem deitatis habere profitebantur. %ed et per totas Gallias emerserunt plerique, qui
per has praestigias adiungentes sibi mulierculas quasdam, quae debacchantes sanctos eos confiterentur, magnus
se in populis praeferebant" e' quibus nos plerosque vidimus, quos obiurgantes revocare ab errore nisi sumus.
49. De obito 3agnimodi ac %ulpici episcoporum.
3agnimodus quoque #arisiacae urbis episcopus obiit. Cumque germanus eius +aramodus presbiter pro
episcopato concurreret, )usebius quidam negotiator genere %&rus, datis multis muneribus, in locum eius
subrogatus est" hisque, accepto episcopato, omnem scola decessoris sui abiciens, %&rus de genere suo
eclesiasticae domui ministros statuit. ;biit et %ulpitius :ituricae urbis pontife', cathedramque eius )ustasius
0gustidunensis diaconus est sortitus.
4<. De his quos +redegundis interfeci iussit.
.5-
!nter Tornacensis quoque +rancos non mediocris disceptatio est orta, pro eo quod unius filius alterius filium, qui
sororem eius in matrimonium acceperat, cum ira saepius obiurgabat, cur, coniuge relicta, scortum adiret. 1uae
iracundia, cum emendatio criminati non succederet, usque adeo elata est, ut inruens puer super cognatum suum,
eum cum suis interficeret atque ipse ab his, cum quibus venerat ille, prosterneretur nec remaneret quispiam e'
utrisque nisi unus tantum, cui percussor defuit. )' hoc parentes utriusque inter se saevientes a +redegunde regina
plerumque arguebantur, ut, relicta inimicitia, concordis fierent, ne pertinatia litis in maiore subveheretur
scandalum. %ed cum eosdem verbis lenibus placare nequiret, utrumque bipenne conpescuit. !nvitatis etenim ad
epulum multis, hos in unum tres fecit sedere subsellium" cumque in eo prandium elongatum fuisset spatio, ut no'
mundum obrueret, ablata mensa, sicut mos +rancorum est, illi in subsellia sua, sicut locati fuerant, resedebant.
#otatoque vino multo, in tanto crapulati sunt, ut pueri eorum madefacti per angulos domus, ubi quisque
conruerat, obdormierit. Tunc ordinati a muliere viri cum tribus securibus a tergo horum trium adsteterunt,
illisque conloquentibus, in unum, ut ita dicam, adsultu puerorum manus libratae, hominibus perculsis, ab epulo
est discessum. (omina quoque virorum Charivaldus, $eodovaldus atque Valdenus. 1uod cum parentibus
perlatum fuisset, custodire arctius +redegunde coeperunt, dirigentes nuntios ad Childeberthum regem, ut
conprehensa interficeretur. Conmotus autem pro hac causa Campanensis populus, dum moras innecteret, haec,
suorum erepta au'ilium, ad locum alium properavit.
4/. De baptismo Chlothari, fili eius.
#ost haec autem legatos ad Gunthchramnum regem mittit, dicens: #roficiscatur dominus meus re' usque
#arisius, et arcessitu filio meo, nepote suo, iubeat eum baptismatis gratia consecrare" ipsumque de sancto lavacro
e'ceptum, tamquam alumnum proprium habere dignetur. *aec audiens re', commotis episcopis, id est
0etherium $ugdonensim, %iacrium 0gustidunensim +lavumque Cavillonensim vel reliquis, quos voluit, #arisius
accedere iubet, indecans se postmodum secuturum. +uerunt etiam ad hoc placitum multi de regno eius tam
domestici quam comites ad praeparanda regalis e'pensae necessaria. 3e' autem, deliberatione acta, ut ad haec
deberet accedere, pedum est dolore prohibitus. #ostquam autem convaluit, accessit #arisius, e'inde ad
3otoialinsim villam ipsius urbis properans, evocato puero, iussit baptisterium praepararis in vico (emptudoro.
Dum autem haec agerentur, legati Childeberthi regis accesserunt ad eum, dicentes: (on enim ista nuper nepote
tuo Childebertho pollicitus eras, ut cum inimicis eius amicitias conlegaris. %ed in quantum cernimus, nihil de
promissione tua custodis, sed potius quae promiseras praetermittis et puerum istum in urbis #arisiacae cathedram
regem statues. !udicavit enim Deus, quia non reminisceris, quae ultro pollicitus es. *aec his dicentibus, re' ait:
#romissionem, quam in nepotem meum Childeberthum regem statutam habeo, non obmitto. (am illum non
oportet scandali?are, si consubrinum eius, filium fratris mei, de sancto suscipiam lavacro, quia hanc petitionem
nullus christianorum debet abnuere. )amque ego, ut Deus manifestissime novit, non calliditate aliqua, sed in
simplicitate puri cordis agere cupio, quia offensam Divinitatis incurrere formido. (on est enim humilitas genti
nostrae, si hic a me e'cipiatur. %i enim domini proprios famulos de sacro fonte suscipiunt, cur et mihi non liceat
propinquum parentem e'cipere ac filium facere per baptismi gratiam spiritalemD 0bscedite nunc et nuntiate
domino vestro: G#actionem, quam tecum pepigi, custodire cupio inlibatam" quam si tuae conditionis no'a non
obmiserit, a me prorsus omitti non queitH. )t haec dicens, legatis discedentibus, re' accedens ad lavacrum
sanctum, obtulit puerum ad bapti?andum. 1uem e'cipiens, Chlotharium vocitari voluit, dicens: Crescat puer et
huius sit nominis e'secutur ac tale potentia polleat, sicut ille quondam, cuius nomen indeptus est. 1uod
misterium celebratum, invitatum ad epulum parvolum multis muneribus honoravit. %imiliter et re' ab eodem
invitatus, plerisque donis refertus abscessit et ad Cavillonensim urbem redire statuit.
4>. De conversione ac mirabilibus vel obito beati 0ridi.
Incipiunt de virtutibus vel de transitu Aredii abbate, qui hoc anno terras relinquens, vocante Domino, migravit
ad caelum. $emovicinae urbis incola fuit, non mediocribus regiones suae ortus parentibus, sed valde ingenuis.
*ic Theodoberto regi traditus, aulicis palatinis adiungitur. )rat enim tunc temporis apud urbem Trivericam vir
e'imiae sanctitatis (icetius episcopus, non solum in praedicatione admirabilis facundiae, verum etiam in
operibus bonis ac mirabilibus celeberrimus habebatur in plebe. 1ui intuens puerum in regis palatio, nescio quid
in vultu eius cernens divinum, praecepit ei se sequi. 0t ille, relicto regis palatio, secutus est eum. Cumque
ingressi in cellulam, de his quae ad Deum pertinent confabularentur, e'petiit adulescens a beato sacerdote se
corrigi, ab eo edoceri, ab eo inbui ac in divinis voluminibus ab eodem e'erceri. Cumque in huius studii flagrantia
cum antestete memorato degeret, tonsorato iam capite, quadam die, psallentibus clericis in eclesia, discendit
columba e camera, quae leviter volitans circa eum, resedit super caput eius, illud indicans, ut opinor, eum
%piritus sancti gratia iam repletum. 1uam cum ille non sine pudore conaretur abegere, haec paululum
circumvolans, iterum super capud eius aut super scapulam resedebat" quae non modo ibi, sed etiam, cum in
cellulam episcopi ingrederetur, iugiter comitabatur cum eo. 1uod per dies plurimos factum non sine
admirationem episcopus intendebat. )'inde vir Dei, %piritu, ut di'imus, sancto repletus, ad patriam, genitore ac
germano defunctis, regreditur, consolaturus #elagiam genitricem, quae nullum parentem praeter hanc sobolem
spectabat. Deinde cum ieiuniis atque orationibus vacabat, deprecatur eam, ut omnis cura domus, id est sive
correctio familiae sive e'ercitio agrorum sive cultus vinearum, ad eam aspiceret, ne huic viro aliquod accideret
inpedimentum, quo ab oratione cessaret, unum sibi tantum privilegium vindicans, ut ad ecclesias aedificandas
.55
ipse praeesset. 1uid pluraD Constru'it templa Dei in honore sanctorum, e'pediitque eorum pignera ac e' familia
propria tonsoratos instituit monachos cenobiumque fundavit, in quo non modo Cassiani, verum etiam :asilii vel
reliquorum abbatum, qui monasterialem vitam instituerunt, celebrantur regulae, beata muliere victum atque
vestitum singulis ministrante. (ec minus haec tamen inpedita hoc onere in Dei laudibus perstrepebat, sed
assidue, etsi quiddam operis e'erceret, semper orationem Domino, tanquam odorem incensi acceptabilis
offerebat. !nterea ad sanctum 0redium coeperunt infirmi confluere, quos, manus singulis cum crucis ve'illo
inponens, sanitati reddebat. 1uorum si singillatim nomina scribere velim, nec numerum percurrere valeo nec
vocabula memorare" unum tantum novi, quod quicumque ad eum aeger advenit sospes abscessit. De maioribus
quoque miraculis parva proponimus. !ter quodam tempore cum genetrice dum ageret et sancti !uliam mart&ris ad
basilicam properaret, venerunt vespere in quodam loco. )rat autem locus ille aridus et absque fluentis
currentibus infecundus. Di'itque ad eum mater eius: +ili, aquam non habemus, et qualiter hic nocte praesenti
quiescere possumusD 0t ille prostratus in oratione, diutissime preces fudit ad Dominum et, erigens se, defi'it
virgam in terram, quam manu gerebat, eamque cum bis aut tertio in giro vertisset, ad se laetus e'tra'it" mo'que
unda aquae secuta est tam valida, ut non solum ipsis de praesenti, sed etiam pecoribus affatim deinceps pocula
ministraret. (uperrimo autem tempore iter carpens, nimbos ad eum pluviae advenire coepit" quem ille cernens,
paululum super equum, quem sedebat, caput inclinans, manus e'tendit ad Dominum. Consummata oratione,
divisa est nubis in duabus partibus, ac in circuitu eorum immanis descendit pluvia" super eos tamen nulla, si dici
fas est, stillicidii gutta descendit. Fistrimundi quoque cognomento Tattonis civis Turonici dentes gravem
inferebant dolorem, e' quo etiam ma'illa intumuerat. 1uod cum beato viro questus fuisset, manum super locum
doloris inposuit, statimque dolor fugatus nusquam deinceps ad iniuriam hominis e'citatus est. *aec ipse qui
passus est rettulit. De his vero signis, quae per virtutem sancti !uliam mart&ris ,artinique confessoris beati in
eius manibus Dominus operatus est, pleraque in libris ,iraculorum, sicut ipse effatus est, scripsimus. #ost has
vero et multas alias virtutes, quas, Christo cooperante, complevit, advenit Turonus post festivitatem sancti
,artini, ibique paululum commoratus, di'it nobis, se haud longaevo tempore adhuc in hoc mundo retineri aut
certe velocius dissolvi" et vale dicens, abscessit, gratias agens Deo, quod, priusquam obiret, sepulchrum beati
antistitis osculare promeruit. Cumque ad cellulam suam accessisset, testamento condito, ordinatis omnibus ac
sancto ,artino *ilarioque antistitibus heredibus institutis, aegrotare coepit ac desentiriae morbo gravari. %e'ta
quoque aegrotationis eius die mulier, quae ab spiritu inmundo saepius ve'ata a sancto emundari non poterat,
ligatis per se a tergo manibus, clamare coepit ac dicere: Currite cives, e'silite populi, e'ite obviam mart&ribus
confessoribusque, qui ad e'cessum beati 0redii conveniunt. )cceE adest !ulianus a :rivate, #rivatus e' ,imate,
,artinus a Turonus ,artialisque ab urbe propria. 0dest et %aturninus a Tholosa, Dionisius ab urbe #arisiaca,
nonnulli et alii, quos caelum retinet, quos vos ut confessores et Dei mart&res adoratis. *aec cum in e'ordio
noctis clamare coepisset, a domino suo revincta est" sed nequaquam potuit continere. 1uae rumpens vincula, ad
monasterium cum his vocibus properare coepit" mo'que beatus vir spiritum tradidit, non sine testimonio
veritatis, quod sit susceptus ab angelis. ,ulierem quoque in e'equiis suis cum alia muliere nequitiori spiritu
ve'ata, ut est sepulchro tectus, a nequitia infesti daemonis emundavit. )t credo, ob hoc Dei nutu easdem in
corpore positus non potuit emundare, ut e'equiae illius hac virtute glorificarentur. #ost celebrato vero funere
mulier quaedam rictu patulo sine vocis officio ad eius accessit tumulum, quod osculis delibato, elocutionis
meruit recipere beneficium.
-6. De temperie anni praesentis.
*oc anno mense secundo tam in Turonico quam in (amnetico gravis populum lues adtrivit, ita ut modico
quisque aegrotus capitis dolore pulsatus animam funderet. %ed factae rogationes cum grandi abstinentia et
ieiunio, sociatis etiam elemosinis, averso divini furoris impetu mitigatum est. 0pud $emovicinam vero urbem ob
dominici diei iniuriam, pro id quod in eo operam publicam e'ercerent, plerique igne caelesti consumpti sunt.
%anctus enim est hic dies, qui in principio lucem conditam primus vidit ac dominicae resurrectionis testis factus
emicuit, ideoque omni fide a christianis observari debet, ne fiat in eo omne opus publicum. !n Turonico vero
nonnulli ab hoc igne, sed non die dominico, sunt adusti. %iccitas inmensa fuit, quae omne pabulum herbarum
avertit" unde factum est, ut gravis morbus in pecoribus ac iumentis invalescens parum, unde sumeretur origo,
relinqueret, sicut 0bbacuc propheta vaticinatus est: Deficient ab esca oves, et non erunt in praesepibus boves.
(on modo enim in domesticis, verum etiam in ipsis ferarum inmitium generibus haec lues crassata est. (am per
saltus silvarum multitudo cervorum vel reliquorum animantium prostrata per invia nancta est. +oenum ab
infusione pluviarum et inundatione amnium periit, segetes e'iguae, vineae vero profusae fuerunt" quercorum
fructus ostensi effectum non obtinuerunt.
-.. 3ecapitulatio de episcopis Toronicis.
In Christi nomine incipit. De episcopis Turonicis licet in superioribus libris quaedam scripsisse visus sim, tamen
propter ordinationem eorum et supputationem, quo tempore primum praedicator ad Turonicam accessit urbem,
reciprocari placuit.
!. Catianus episcopus anno imperii Decii primo a 3omanae sedis papa transmissus est. !n qua urbe multitudo
paganorum in idolatriis dedita commorabatur, de quibus nonnullos praedicatione sua converti fecit ad Dominum.
%ed interdum occulebat se ob inpugnationem potentum, eo quod saepius eum iniuriis et contumeliis, cum
.57
reppererant, adfecissent, ac per criptas et latibula cum paucis christianis, ut di'imus, per eodem conversis
m&sterium sollempnitatis diei dominici clanculo caelebrabat. )rat autem valde religiosus et timens Deum et, nisi
fuisset talis, non utique domus, parentes et patriam ob dominici amoris diligentiam reliquisset. !n hac urbe sub
tali condicione perpensius, ut ferunt, annos @quinquagintaA commoratus, obiit in pace et sepultus est in ipsius vici
cimiterio, qui erat christianorum" et cessavit episcopatum BBBV!! annis.
!!. anno imperii Constantis primo $itorius ordinatur episcopus. +uit autem e' civibus Turonicis, et hic valde
religiosus. *ic aedificavit ecclesiam primam infra urbem Turonicam, cum iam multi christiani essent" primaque
ab eo e' domo cuiusdam senatoris basilica facta est. *uius tempore sanctus ,artinus in Galliis praedicare
e'orsus est. %edit autem annis BBB!!! et obiit in pace" sepultusque est in suprascripta basilica, quae hodieque
eius nomine vocitatur.
!!!. sanctus ,artinus anno V!!!. Valentis et Valentiniani episcopus ordinatur. +uit autem de regione #annoniae,
civitate %abariae. 1ui ob amorem Dei apud urbem ,ediolanensem !taliae primo monasterium constituit" sed ab
haereticis, eo quod sanctam Trinitatem intrepidus praedicaret, virgis caesus atque e'pulsus de !talia, in Galliis
accessit. ,ultos paganorum converti fecit, templa eorum statuasque confregit, fecitque multa signa in populos,
ita ut ante episcopatum duos suscitaret mortuos, post episcopatum autem unum tantummodo suscitavit. *ic
transtulit corpus beati Catiani sepelivitque eum iu'ta sepulchrum sancti $itorii in illa nominis sui praefata
basilica. *ic prohibuit ,a'imum, ne gladium in *ispania ad interficiendos destinaret haereticos, quibus
sufficere statuit, quod a catholicorum ecclesiis erant vel communione remoti. Consummato ergo praesentis vitae
cursu, obiit apud Condatensim vicum urbis suae anno $BBB!. aetatis. De quo vico navigio sublatus, Turonus est
sepultus in loco, quo nunc adoratur sepulchrum eius. De cuius vita tres a %evero %ulpicio libros conscriptos
legimus. %ed et praesenti tempore multis se virtutibus declarat. !n monasterio vero qui nunc ,aior dicitur
basilicam in honore sanctorum apostolorum #etri et #auli aedificavit. !n vicis quoque, id est 0lingaviensi,
%olonacensi, 0mbaciensi, Cisomagensi, Tornomagensi, Condatensi, destructis delubris bapti?atisque gentilibus,
ecclesias aedificavit. %edit autem annis BBV!, menses !!!!, dies BV!!, et cessavit episcopatum dies BB.
!!!!. :rictius ordinatur episcopus anno 0rchadii et *onori secundo, cum pariter regnarent. +uit autem civis
Turonicus. Cui BBB!!!. episcopatus anno crimen adulterii est inpactum a civibus Turonicis, e'pulsumque eum,
!ustinianum episcopum ordinaverunt. :rictius vero ad papam =rbis dirigit. !ustinianus autem post eum abiens,
apud urbem Vercellensim obiit. Turonici iterum malignantes, 0rmentium statuerunt. :rictius vero septem apud
papam =rbis annis degens, idoneus inventus a crimine, ad urbem suam redire iussus est. *ic aedificavit
basilicam parvulam super corpus beati ,artini, in qua et ipse sepultus est. Cumque portam ingrederetur,
0rmentius per aliam portam mortuus efferebatur" quo sepulto, cathedram suam recepit. *unc ferunt instituisse
ecclesias per vicos, id est Calatonno, :ricca, 3otomago, :riotreide, Cainone. +ueruntque omnes anni
episcopatus eius B$V!!, obiitque et sepultus est in basilicam, quam super sanctum ,artinum aedificavit.
V. )ustochius ordinatur episcopus, vir sanctus et timens Deum, e' genere senatorio. *unc ferunt instituisse
ecclesias per vicos :ri'is, !ciodoro, $ucas, Dolus. 0edificavit etiam ecclesiam infra muros civitatis, in qua
reliquias sanctorum Gervasi et #rotasi mart&ris condidit, quae sancto ,artino de !talia sunt delatae, sicut sanctus
#aulinus in epistola sua meminit. %edit autem annos BV!! et sepultus est in basilica, quam :rictius episcopus
super sanctum ,artinum stru'erat.
V!. ordinatur #erpetuus, de genere et ipse, ut aiunt, senatorio et propinquus decessoris sui, dives valde et per
multas civitates habens possessiones. *ic, submota basilica, quam prius :rictius episcopus aedificaverat super
sanctum ,artinum, aedificavit aliam ampliorem miro opere, in cuius absida beatum corpus ipsius venerabilis
sancti transtulit. *ic instituit ieiunia vigiliasque, qualiter per circulum anni observarentur, quod hodieque apud
nos tenetur scriptum, quorum ordo hic est: De ieiuniis. #ost quinquagesimum quarta, se'ta feria usque natale
sancti !ohannis. De Ialendis %eptembris usque Ialendas ;ctobris bina in septimana ieiunia. De Ialendis
;ctobris usque depositionem domni ,artini bina in septimana ieiunia. De depositione domni ,artini usque
natale Domini terna in septimana ieiunia. De natale sancti *ilarii usque medio +ebruario bina in septimana
ieiunia. De vigiliis. (atale Domini in ecclesia. )piphania in ecclesia. (atale sancti !ohannis ad basilicam domni
,artini. (atale sancti #etri episcopatus ad ipsius basilicam. %e'to Ialendas 0prilis resurrectio domini nostri
!esu Christi ad basilicam domni ,artini. #ascha in ecclesia. Die ascensionis in basilica domni ,artini. Die
quinquagesimo in ecclesia. #assio sancti !ohannis ad basilicam in baptisterio. (atale sanctorum apostolorum
#etri et #auli ad ipsorum basilicam. (atale sancti ,artini ad eius basilicam. (atale sancti %imphoriani ad
basilicam domni ,artini. (atale sancti $itorii ad eius basilicam. !tem natale sancti ,artini ad eius basilicam.
(atale sancti :rictii ad domni ,artini basilicam. (atale sancti *ilarii ad domni ,artini basilicam. *ic
aedificavit basilicam sancti #etri, in qua cameram basilicae prioris posuit, quae usque nostris temporibus
perseverat. :asilicam quoque sancti $aurenti monte $audiaco ipse constru'it. *uius tempore aedificatae sunt
ecclesiae in vicis, id est )vina, ,ediconno, :errao, :alatedine, Vernao. Condiditque testamentum et deputavit
per singulas civitates quod possedebat, in eis ipsis scilicet ecclesiis, non modicam et Turonicae tribuens
facultatem. %edit autem annos BBB et sepultus est in basilica sancti ,artini.
V!!. vero Volusianus ordinatur episcopus, e' genere senatorio, vir sanctus et valde dives, propinquus et ipse
#erpetui episcopi decessoris sui. *uius tempore iam Chlodovechus regnabat in aliquibus urbibus in Galliis. )t ob
.59
hanc causam hic pontife' suspectus habitus a Gothis, quod se +rancorum dicionibus subdere vellit, apud urbem
Tholosam e'ilio condempnatus, in eo obiit. *uius tempore vicus ,antolomaus aedificatus est et basilica sancti
!ohannis ad ,aiorem monasterium. %edit autem annos V!!, menses !!.
V!!!. Virus ordinatur episcopus. )t ipse pro memoratae causae ?elo suspectus habitus a Gothis, in e'ilio
deductus vitam finivit. +acultates suas ecclesiis et bene meritis dereliquit. %edit autem annos B!, dies V!!!.
V!!!!. $icinius, civis 0ndecavus, qui ob amorem Dei in ;riente abiit sanctaque loca revisit. )'inde digressus, in
possessione sua monasterium collocavit infra terminum 0ndecavum, et postea abbatis officium monasterio, ubi
sanctus Venantius abba sepultus est, functus, ad episcopatum eligitur. *uius tempore Chlodovechus re' victor de
caede Gothorum Turonus rediit. %edit autem annos B!!, menses !!, dies BBV et sepultus est in basilica sancti
,artini.
Decimo loco Theodorus et #roculus, iubente beata Chrodielde regina, subrogantur, eo quod de :urgundia iam
episcopi ordinati ipsam secuti fuissent et ab hostilitate de urbibus suis e'pulsi fuerant. )rant autem ambo senes
valde" re'eruntque ecclesiam Turonicam simul annis duobus et sepulti sunt in basilica sancti ,artini.
B!. Dinifius episcopus, et ipse e' :urgundia veniens. 1ui per electionem praefatae reginae ad episcopatum
accessit" cui aliquid de fisci dicionibus est largita, deditque ei potestatem faciendi de his rebus quae voluisset.
1ui ma'ime ecclesiae suae quod fuit melius dereliquit" largitus est etiam quiddam et bene meritis. %edit autem
menses B et sepultus est in basilica sancti ,artini.
B!!. ;mmatius de senatoribus civibusque 0rvernis, valde dives in praediis. 1ui, condito testamento, per
ecclesias urbium, in quibus possedebat, facultates suas distribuit. !pse e'altavit ecclesiam infra muros urbis
Turonicae sanctorum Gervasi atque #rotasi reliquiis consecratam, quae muro coniuncta est. *ic coepit aedificare
basilicam sanctae ,ariae infra muros urbis, quam inperfectam reliquit. %edit autem annos !!!!, menses V" biitque
et sepultus est in basilica sancti ,artini.
B!!!. $eo e' abbate basilicae sancti ,artini ordinatur episcopus. +uit autem faber lignarius, faciens etiam turres
olocriso tectas, e' quibus quaedam apud nos retinentur. !n aliis etiam operibus eligans fuit. %edit autem menses
V! et sepultus est in basilica sancti ,artini.
B!!!!. +rancilio e' senatoribus ordinatur episcopus, civis #ictavus, habens coniugem Claram nomine, sed filios
non habens. +ueruntque ambo divites valde in agris, quos ma'ime sancti ,artini basilicae contulerunt,
reliqueruntque quaedam et pro'imis suis. %edit autem annos !!, menses V!" obiitque et sepultus est in basilica
sancti ,artini.
BV. !niuriosus, civis Turonicus, de inferioribus quidem populi, ingenuus tamen. *uius tempore Chrodieldis
regina transiit. *ic peraedificavit ecclesiam sanctae ,ariae infra muros urbis Turonicae. *uius tempore et
basilica sancti Germani aedificata est. Vici etiam (oviliacus et $uciliacus fundati sunt. *ic instituit tertiam et
se'tam in ecclesia dici, quod modo in Dei nomine perseverat. %edit autem annos BV!, menses B!, dies BBV!"
obiitque et sepultus est in basilica sancti ,artini.
BV!. :audinus e' referendario Chlothari regis ordinatur episcopus, habens et filios, multis ael&mosinis
praeditus. 0urum etiam, quod decessor eius reliquerat, amplius quam viginti milia soledos, pauperibus erogavit.
*uius tempore alter vicus (oviliacus aedificatus est. *ic instituit mensam canonicorum. %edit autem annos V,
menses B" obiitque et sepultus est in basilica sancti ,artini.
BV!!. Guntharius e' abbate monasterii %ancti Venanti ordinatur episcopus, vir valde prudens, dum abbatis
fungeretur officium, et saepius legationes inter reges +rancorum faciens. #ostquam autem episcopus ordinatus
est, vino deditus, paene stolidus apparuit. 1uae res eum in tantum amentem faciebat, ut convivas, quos bene
noverat, nequiret agnoscere" saepius tamen eos conviciis agebat et inproperiis. %edit autem annos !!, menses B,
dies BB!!. ;biit autem et sepultus est in basilica sancti ,artini. Cessavitque episcopatum anno !.
BV!!!. )ufronius presbiter ordinatur episcopus, e' genere illo, quod superius senatores nuncupavimus, vir
egregiae sanctitatis, ab ineunte aetate clericus. *uius tempore civitas Turonica cum omnibus ecclesiis magno
incendio concremata est" de quibus ipse postea duas reparavit, tertiam seniorem relinquens desertam. #ostea vero
basilica sancti ,artini et ipsa incendio est adusta per Filiacharium, cum ibi confugium pro Chramni quondam
circumventione fecisset" quam postea idem pontife' te'it stagno, opitulante rege Chlothario. *uius tempore
basilica sancti Vincentio aedificata est. Tausiriaco, Cerate et ;rbaniaco vicis ecclesiae aedificatae sunt. %edit
autem annos BV!! obiitque aetate septuagenaria et sepultus est in basilica sancti ,artini. Cessavitque
episcopatum dies BV!!!!.
(onus decimus Gregorius ego indignus ecclesiam urbis Turonicae, in qua beatus ,artinus vel ceteri sacerdotes
Domini ad pontificatus officium consecrati sunt, ab incendio dissolutam dirutamque nanctus sum, quam
reaedificatam in ampliori altiorique fastigio septimo decimo ordinationis meae anno dedicavi" in qua, sicut a
longevis aevo presbiteris conperi, beatorum ibidem reliquiae 0caunensium ab antiquis fuerant collocatae. !psam
etiam capsulam in thesauro basilicae sancti ,artini repperi, in qua valde putredine erat pignus dissolutum, quod
pro eorum religionis est virtute delatum. 0c dum vigiliae in eorum honore celebrarentur, libuit animo haec
iterum, praeluciscente cereo, visitare. 1uae dum a nobis attente rimantur, dicit aedis aedituus: )st hic, inquit,
lapis opertorio tectus, in quo quid habeat, prorsus ignoro, sed nec praecessores ministros huius custodiae scire
comperi. Deferam eum et scrutamini diligenter, quid contineat infra conclusum. 1uem delatum reseravi, fateor,
.5<
et inveni in eum capsulam argenteam, in qua non modo beatae legionis testium, verum etiam multorum
sanctorum tam mart&rum quam confessorum reliquiae tenebantur. (ancti etiam sumus et alios lapides, ita ut hic
erat concavos, in quibus sanctorum apostolorum cum reliquorum mart&rum pignora tenebantur. 1uod munus ego
divinitus indultum admirans et gratias agens, celebratis vigiliis, dictis etiam missis, haec in ecclesia collocavi. !n
cellula sancti ,artini ecclesiae ipsi contigua sanctorum Cosmae et Damiani mart&rum reliquias posui. :asilicae
sanctae parietes adustos incendio repperi, quos in illo nitore vel pingi vel e'ornari, ut prius fuerant, artificum
nostrorum opere imperavi. :aptisterium ad ipsam basilicam aedificare praecepi, in quo sancti !ohannis cum
%ergii mart&ris reliquias posui" et in illo priore baptisterio sancti :enigni mart&ris pignora collocavi. !n multis
vero locis infra Turonicum terminum et ecclesias et oratoria dedicavi sanctorumque reliquiis inlustravi" quae
memorare e' ordine proli'um censui.
Decem libros *istoriarum, septem ,iraculorum, unum de Vita #atrum scripsi" in #salterii tractatu librum unum
commentatus sum" de Cursibus etiam ecclesiasticis unum librum condidi. 1uos libros licet stilo rusticiori
conscripserim, tamen coniuro omnes sacerdotes Domini, qui post me humilem ecclesiam Turonicam sunt recturi,
per adventum domini nostri !esu Christi ac terribilem reis omnibus iudicii diem, sic numquam confusi de ipso
iudicio discedentes cum diabolo condempnemini, ut numquam libros hos aboleri faciatis aut rescribi, quasi
quaedam eligentes et quaedam praetermittentes, sed ita omnia vobiscum integra inlibataque permaneant, sicut a
nobis relicta sunt.
1uod si te, o sacerdos Dei, quicumque es, ,artianus noster septem disciplinis erudiit, id est, si te in grammaticis
docuit legere, in dialecticis altercationum propositiones advertere, in rethoricis genera metrorum agnoscere, in
geometricis terrarum linearumque mensuras colligere, in astrologiis cursus siderum contemplare, in arithmeticis
numerorum partes colligere, in armoniis sonorum modulationes suavium accentuum carminibus concrepare" si in
his omnibus ita fueris e'ercitatus, ut tibi stilus noster sit rusticus, nec sic quoque, deprecor, ut avellas quae
scripsi. %ed si tibi in his quiddam placuerit, salvo opere nostro, te scribere versu non abnuo.
*os enim libros in anno BB!. ordinationis nostrae perscripsimus. )t licet in superioribus de episcopis
scripserimus Turonicis, adnotantes annos eorum, non tamen sequitur haec supputatio numerum chronicale, quia
intervalla ordinationum integre non potuimus repperire.
)st ergo omnis summa annorum mundialium talis:
0 principio usque ad diluvium anni IICCB$!!.
0 diluvio usque ad transitum filiorum !srahel in mari 3ubro anni ,CCCC!!!!.
0b hoc maris transitu usque ad resurrectionem dominicam anni ,DBBBV!!!.
0 resurrectione dominica usque ad transitum sancti ,artini anni CCCCB!!.
0 transitu sancti ,artini usque ad memoratum superius annum, id est ordinationis nostrae primum et vicesimum,
qui fuit Gregorii papae 3omani quintus, Gunthchramni regis BBBV, Childeberthi iunioris nonus decimus, anni
CBCV!!.
1uorum omnis summa est anni VDCCBC!!.
)'plicit in christi nomine liber historiarum decimus.
.5/