Visoka kola Koled zdravstvene njege

Bijeljina
Fizika sa medicinskom
1
Fizika sa medicinskom
elektronikom
Jovan Stankovi
(IT02) (ECTS 3)
2
Osnovne aktivnosti farmaceuta u
laboratoriji
rad u laboratoriji
odreivanje brojnih vrednosti niza fizikih i
3
odreivanje brojnih vrednosti niza fizikih i
hemijskih veliina i njihovih promena
korienje mernih ureaja
sistematizacija i prikaz rezultata merenja
Cilj nastave
osnovi elementarne fizike (mehanika,
termodinamika, elektromagnetizam, optike
metode analize, struktura atoma i molekula,
4
metode analize, struktura atoma i molekula,
radioaktivnost, ...)
razumevanje rada svaremenih ureaja i
metoda analize u klinikim laboratorijama sa
medicinskom elektronikom (priprema za III god.)
Program i plan kursa
repetitorijum (veina oblasti iz fizike koje su
studenti izuavali do sada)
upoznavanje sa elementima Fizike u
farmaciji
5
farmaciji
priprema studenata za samostalno
reavanje izabranih problema
priprema za polaganje ispita
OBLICI NASTAVE:
predavanja, seminari, kolokvijumi, ispit

- ,

I , , ,

II , , , ;

III ;
IV , ;
;

V ; ,
, ; ,
VI , , , , ;
, , ;
(-, , ...);
VII , ,
( , );
6
( , );
VIII

-1
IX (, ), ;
, ; ,
;
X (, ),
, , , ( )
XI ; ; ,

XII , ,
, , ,

XIII

( ,
, )
XIV

-2 :
1/ 2;
-
.
Seminari
Princip rada hematololokog brojaa
Spektroskop
7
Fluorescebtni mikroskop
Mikroskop
Upitnik
Izvodi iz literature

:
. , .
. , . , . , .
, . , ,
- , 1997.
:
D. Burns, S. McDonalds,
8
D. Burns, S. McDonalds,
, , , 1975. (
: D. Burns, S. McDonald, Physics for biology and
pre-medical students, Addison-Wesley Publ. Co. London,
1973.).
G. Ronto, I. Tarjan, An Introduction to Biophysics with
Medical Orientation, Akademiai Kiado, Budapest, 2 ed. 1994.
. ,
, 2002.
:

()
()
2 26
0 0
- 2
9
- 2
4 60
- 2
1 15
30
.



15+5
20
10
15(30)
30 - 70
100
PRISUSTVO
12-15 dolazaka = 15 bodova
15 dolazaka + posebne aktivnosti = 20 bodova
11 dolazaka = 14 bodova
10 dolazaka = 13 bodova
9 dolazaka = 12 bodova
8 dolazaka = 11 bodova
11
8 dolazaka = 11 bodova
7 dolazaka = 10 bodova
6 dolazaka = 9 bodova
5 dolazaka = 8 bodova
4 dolazka = 7 bodova
3 dolazka = 6 bodova
2 dolazka = 5 bodova
manje od 2 dolazaka = 0 bodova

(. 75%
),

12
15 5
-
( )
: 3

51 5
51 60 6
61 70 7
13
61 70 7
71 80 8
81 90 9
91 10
NEOPHODNA ZNANJA I VETINE
Srpski govorni jezik
Engleski jezik (elementarno)
ABECED-a

Alfabet
14
Alfabet
Aritmetika (osnovna i srednja kola)
Geometrija (osnovna kola)
Trigonometrija (srednja kola)
Fizika (osnovna i srednja kola)
Hemija (osnovna i srednja kola)
Biologija (osnovna kola)
Fizika filozofija prirode
materija: supstancija fiziko polje
karakteristike: masa, energija, ...
razlike:
15
supstancija se moe kretati ubrzano;
polje se prostire uniformno
Zakon kauzalnosti:
ako su poznate veliine (fizike) koje odreuju
datu pojavu (fiziku) u datom trenutku, tada je
odreen i njen dalji tok.
Fizike veliine
veliina sve ono to se moe kvantitativno
(koliinski) menjati
svojstva objekata, stanja i procesa koji se
16
svojstva objekata, stanja i procesa koji se
opisuju ili ispituju
Postoje fizike veliine koje su meusobno nezavisne
(osnovne fizike veliine), dok se sve ostale veliine
izraavaju pomou njih (izvedene fizike veliine).
Notacija fizikih veliina (i njihovih jedinica)
izabrani simboli: poetno/na slova fizike veliine (po
pravilu: na engleskom)
simboli fizikih veliina (skalarne/vektorske) i fizikih
konstanti: font - TimesNewRoman ili Symbol (grki
alfabet)
17
vektorske veliine: strelica iznad simbola ( ) ili
pisanim
skraenice fizikih pojmova: font - Arial (poetno slovo
rei koja opisuje pojam)
jedinice: font - Arial/Symbol (poetno slovo/a rei koja opisuje pojam)
18
Osnovne fizike veliine
masa
duina
vreme
19
temperatura (apsolutna)
koliina supstancije
jaina elektrine struje (naelektrisanje)
jaina osvetljenja
Neke izvedene fizike veliine
Brzina:
v = d(fizika veliina)/dt
v = ds/dt
20
Ubrzanje:
a = dv/dt
Sila:
F = a
.
m
(mehanika, elektrostatika, nuklearna, ...)
Energija (sposobnost da se izvri rad).
kinetika mv
2
/2
potencijalna mgh
21
potencijalna mgh
toplotna Q
hemijska
nuklearna
snaga (P) je brzina pretvaranja energije
(u toplotu ili neki drugi vid energije).
Jedinice fizikih veliina
simbol brojna vrednost jedinica
jedinice SI (Internacionalni sistem)
m, kg, s, A, K, cd, mol, C, J, W, V, , T, Hz, F,
22
m, kg, s, A, K, cd, mol, C, J, W, V, , T, Hz, F,
OSNOVNE/usvojene IZVEDENE
DOPUNSKE (rad, sr)
van SI
eV, l, ajm, min, h,
0
C, R, Ci ,
Le Systeme International d Unites
Opte prihvaeni standardi, fiziki fenomeni i
sistem jedinica (SI)
standardi (pr.: m , kg, s, ...) i/ili fizike
situacije (fenomeni)
23
MKSA
(pr. : standardi u Sevru, Francuska: arhivski metar;
1 kg - valjak)
(pr.: 1 m = 1650763,73
.
(
86
Kr) ;
1 kg masa 5,0188
.
10
25
atoma
12
C)
Definicije osnovnih jedinica SI
1. DUINA: Jedinica duine je metar. Metar je duina putanje koju u vakuumu
pree svetlost za vreme od 1/299 792 458 sekunde.
2. MASA:Jedinica mase je kilogram. Kilogram je masa meunarodnog etalona
kilograma.
Napomena: Meunarodni etalon kilograma je potvrdila, 1889. godine, Prva generalna
konferencija za tegove i mere (CGPM), kada je proglaeno da se ovaj meunarodni etalon
ubudue smatra jedinicom za masu.
3. VREME: Jedinica vremena je sekunda. Sekunda je trajanje od 9 192 631 770
perioda zraenja koje odgovara prelazu izmeu dva hiperfina nivoa osnovnog
stanja atoma cezijuma 133.
4. ELEKTRINA STRUJA: Jedinica elektrine struje je amper. Amper je stalna
elektrina struja koja bi, kad bi se odravala u dva prava paralelna provodnika,
neograniene duine i zanemarljivo malog krunog poprenog preseka, koji se
24
neograniene duine i zanemarljivo malog krunog poprenog preseka, koji se
nalaze u vakuumu na meusobnom rastojanju od jednog metra, prouzrokovala
meu tim provodnicima silu jednaku 2 x 10
-7
njutna po metru duine.
5. TERMODINAMIKA TEMPERATURA: Jedinica termodinamike temperature
je kelvin. Kelvin je termodinamika temperatura koja je jednaka 1/273,16
termodinamike temperature trojne take vode.
6. KOLIINA GRADIVA (SUPSTANCIJE): Jedinica koliine gradiva (supstancije)
je mol. Mol je koliina gradiva (supstancije) sistema koji sadri toliko
elementarnih jedinki koliko ima atoma u 0,012 kilograma ugljenika 12.
Napomena: Kad se upotrebljava mol, navode se elementarne jedinke koje mogu biti atomi,
molekuli, joni, elektroni i druge estice ili odreene skupine tih estica.
7. SVETLOSNA JAINA (JAINA SVETLOSTI): Jedinica svetlosne jaine (jaine
svetlosti) je kandela. Kandela je svetlosna jaina (jaina svetlosti), u
odreenom pravcu, izvora koji emituje monohromatsko zraenje frekvencije
540 x 1012 herca i ija je jaina zraenja u tom pravcu 1/683 vata po
steradijanu.
Izraavanje brojne vrednosti fizike veliine
nauna notacija:
m = 1,67 10
-27
kg
stepen broja 10 naziva se red te veliine
25
stepen broja 10 naziva se red te veliine
ako se red veliine izrazi reima (ispred imena
merne jedinice) on se zove predmetak (ili latinski:
prefiks) ili multiplikacioni faktor
ute Na emisione linije: 0,0000005893 m
5,893
.
10
-7
m
- rastojanje Sunce-Zemlja: 149500000000 m
1,495
.
10
11
m
multiplikacioni faktori
26
589,3 nm
149,5
.
10
6
km
Poreenje veliina u prirodi
jezgro atoma 10
-15
m (1 fm)
atom 10
-10
m (0,1 nm)
27
molekul (amino kiseline) 10
-9
m (1 nm)
elija 10
-6
m (1 m)
visina oveka 1,8 m
28
Fizike veliine i njihove jedinice
veina izvedenih fizikih veliina definisana je
proizvodima stepena osnovnih veliina
ovakvi izrazi nazivaju se dimenzije veliina
dimenzije osnovnih veliina oznaavaju se
29
dimenzije osnovnih veliina oznaavaju se
simbolima velikim latininim ili grkim
slovima
dimenziona analiza: izraavanje jedinice
fizike veliine kombinacijom dimenzija
osnovnih veliina
Dimenziona analiza
Osnovne veliine: M, L, T, I (Q), ...
dim FV = [m
a .
s
b .
kg
c .
A
d .
K
e .
mol
f .
cd
g .
rad
h .
sr
i
]
snaga P = A/t
ML
2
T
-3
[W]
gustina = m/V
ML
-3
[kg/m
3
]
brzina v = s/t
LT
-1
[m/s]
ubrzanje a = v/t
LT
-2
[m/s
2
]
30
ML
-3
[kg/m
3
]
pritisak p = F/S
ML
-1
T
-2
[N/m
2
] = [Pa]
LT
-2
[m/s
2
]
sila F = m
.
a
MLT
-2
[N]
rad (energija) A = F
.
s
.
cos(F,s)
ML
2
T
-2
[J] [eV]
31
Dimenzioni balans
svaka izvedena jedinica se predstavlja sa
7 (4) osnovnih jedinica
32
samo veliine koje imaju iste dimenzije se
mogu zbrajati/oduzimati ili porediti
mogunost poreenja fizikih veliina je
osnova oblika jednaina koje opisuju neki
fiziki fenomen
Van SI jedinica
33 34
35
PRIMER 1
Konverzija jedinica
1km/h = 1000m/3600s = 0,2778m
.
s
-1
1 km/h : 0,2778 m
.
s
-1
= 100 km/h : x
x = 27,8 m/s
36
x = 27,8 m/s
van SI (primer u Engleskoj)
1,609 km/h : 100 km/h = 1 mile/h : x
x = 62,2 mile/h
Primer 2
(konverzija jedinica rada)
U svakodnevnom ivotu utroenu elektrinu
energiju iskazujemo (i plaamo) u kWh (jedinica
van SI sistema).
37
van SI sistema).
Izraziti 1 kWh u jedinici SI sistema.
1kWh = 1000 J/s
.
3600 s = 3600000 J = 3,6 MJ
Vane fizike konstante
(osnovna identifikaciona svojstva objekata ili procesa)
38
Vektori i skalari
vektori imaju intenzitet, pravac i smer
M , F , a , v
r r
r r
39
skalari se odlikuju samo intenzitetom
t, m,
M , F , a , v
Primer 3
je normalno na
2 2
B A C + =
A
r
A
r
B
r
C
r
Sabiranje vektora
40
2 2
B A C + =
A
r
B
r
C
- dva ili vie vektora
metoda nadovezivanja - konstrukcija vieugaonika
B
r
41
A
r
C
r
Osnovni matematiki aparat
42
Osnovni matematiki aparat
Trigonometrija
c
a
sin =
43
b
a
tan =
c
sin =
c
b
cos =
Komponente vektora
A
y
=A
.
sin
44
A
x
=A
.
cos
Primer 4
A
y
=A
.
sin
A
x
=A
.
cos
45
Koristei primere intenziteta vektora sa predhodne
slike, odrediti vrednosti sin i cos uglova od 90
o
i 0
o
.
sin 90
o
= 1 ; sin 0
o
= 0
cos 90
o
= 0 ; cos 0
o
= 1
Logaritmi
Po definiciji: y = log
a
x ako je x = a
y
.
a
0
= 1
Primer:
46
log
10
1000 = log 1000 = log 10
3
= 3
log 0,01 = log 10
-2
= -2
y = log
e
x = ln x (e = 2,718...)
Primer 5
loga
n
= n
.
loga
loga
.
b = loga + logb
loga/b = loga - logb
47
obraditi predhodne primere koristei
prethodne zavisnosti.
Y = log
2
8 Y = ?
Izabrane funkcije
matematika veza zavisno promenljive (y) i nezavisno
promenljive (x)
linearna: y = k
.
x + c
48
eksponencijalna: y = e
x
y = e
-
x
trigonometrijska: y = a
.
sinx
y = k
.
x + c y = k
.
x + c
(k = 1, c = 0) (k = 1, c = 1)
linearna funkcija: y = x
4
6
8
10
y
y = x + 1
4
6
8
10
y
49
k = (y
2
-y
1
)/(x
2
-x
1
)
0
2
4
0 2 4 6 8 10
x
0
2
4
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
x
y
y = e
x
30
40
50
60
y
50
0
10
20
0 1 2 3 4 5
x
y = e
-x
1
1,5
2
y
51
0
0,5
0 2 4 6 8
x
y = 1 - e
-x
0,6
0,8
1
1,2
y
52
0
0,2
0,4
0 1 2 3 4 5
x
y = log x
0,5
1
1,5
53
-1,5
-1
-0,5
0
-1 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
x
y
y = sin x
0,5
1
54
-1
-0,5
0
-40 60 160 260 360
x
y
55
Merenja fizikih veliina
tehniki postupak procenjivanja vrednosti neke
veliine
uporeivanje nepoznate veliine sa standardom
(pr.: m , kg, s, ...) i/ili fizikom situacijom (fenomenom)
(pr: 1 m = 1650763,73
.
(
86
Kr) ; 1 kg masa 5,0188
.
10
25
atoma
12
C).
opte prihvaeni standardi, fiziki fenomeni i
56
opte prihvaeni standardi, fiziki fenomeni i
sistem jedinica (SI)
kalibracija mernih instrumenata (QA)
merenje i izraunavanje (povezani postupci)
pojava greke (merenja i izraunavanja)
Merni instrumenti
sprave koje omoguavaju odreivanje
vrednosti fizikih veliina
komparatori: poreenje vednosti ispitivane
fizike veliine sa odgovarajuom
57
fizike veliine sa odgovarajuom
opteprihvaenom vrednosti (relativna
merenja)
pretvarai: merena veliina odreuje neku
drugu, koja se neposredno oitava
vaga (merenje mase)
menzura, pipeta, bireta (merenje zapremine)
areometar (merenje gustine)
viskozimetar-po Ostvaldu (merenje viskoznosti)
stalagmometar (merenje povrinskog napona)
termometar
58
termometar (merenje temperature)
termopar (merenje temperature)
manometar (merenje pritiska gasa)
barometar (merenje pritiska gasa)
unimer (merenje napona, jaine struje i otpora)
senzori
polarimetar (merenje koncentracije)
spektrofotometar (kvalitativna i kvantitativna analiza)
kolorimetar (merenje koncentracije)
lupa (vizualizacija malih objekata)
optiki mikroskop (vizualizacija malih objekata)
elektronski mikroskop
59
elektronski mikroskop (vizualizacija malih objekata)
jonizaciona komora (detekcija i dozimetrija)
Gajger-Milerov broja (detekcija i dozimetrija)
fotomultiplikator
laboratorijski analizatori
Greke merenja
izvor: laborant i merni pribor
sistematske greke (grube greke, ne menjaju se pri
ponavljanju merenja; nepravilan rad mernog pribora, loa
kalibracija, loa preciznost, mala osetljivost, promena
fizikohemijskih uslova u toku merenja)
subjektivne greke (vezane za laboranta)
60
subjektivne greke (vezane za laboranta)
sluajne greke /podleu zakonima verovatnoe/
(minimalna odstupanja u rezultatima: nesavrenost
mernog instrumenta, nepredviene mikro fluktuacije
u fizikohemijskim uslovima)
ukupna greka () : ) : ) : ) : =
sist.
+
instr.
+
m-fl.
(
sl.
)
Kvalitet merenja
tanost najvee mogue priblienje
stvarnoj vrednosti merene veliine (mera
tanosti je odstupanje X
sr
od tane vrednosti X
t
)
preciznost - odstupanje pojedinane merene
X
i
od srednje vrednosti X
sr
; = X
sr
X
i
61
X
i
od srednje vrednosti X
sr
; = X
sr
X
i
osetljivost odgovor instrumenta na
jedininu promenu vrednosti koja se meri
reproduktivnost stalnost rezultata pri
viestrukim ponavljanjima istih merenja
62
Biased - grupisano; Unbiased - rasuto; Accurate - tano
Apsolutna greka
tanost (problem: nepoznavanje stvarne
vrednosti fizike veliine)
preciznost (problem: pozitivna i negativna
odstupanja)
APSOLUTNA GREKA
63
APSOLUTNA GREKA

x
= I X
sr
X
i(max)
I
greke se ne zaokruuju ve majoriraju
prikaz rezultata: X
sr

x
Relativna greka

x
nije dovoljna karakteristika tanosti
rezultata merenja
tanost merenja zavisi od veliine merene
vrednosti X
i
i
x
64
Relativna greka:
= = = =
x
/ X
i
(
.
100% - procentna greka)
omoguava uporeivanje kvaliteta merenja razliitih
fizikih veliina
Raun sa priblinim brojevima
mali broj fizikih veliina se meri
neposredno (m, l, t, i, T, ...) - osnovne
veliki broj fizikih veliina se
izraunava na osnovu poznatih fizikih
65
izraunava na osnovu poznatih fizikih
zakonitosti ( , F, , , , , ...) izvedene
opta pravila za apsolutnu/relativnu
greku konanog rezultata dobijenog
primenom osnovnih aritmetikih
operacija
Greke zbira i razlike
apsolutna greka sume/razlike = sumi
apsolutnih greaka svih sabiraka/umanjenika
i umanjioca
66

s/r
=
1
+
2
+
3
+ ...
Greke proizvida i kolinika
relativna greka proizvoda/kolinika = sumi
relativnih greaka svih inilaca
67

p/k
=
1
+
2
+
3
+ ...
Priblini brojevi i pribline veliine
priblini brojevi (sa ogranienim brojem
decimala; pr. = 3,14159265... , e = 2,718... )
< 5
.
10
-9
< 5
.
10
-4
X = X
m,i
+
x

x
netanost
68
X = X
m,i
+
x
x
pravila zaokruivanja (prema znaajnosti cifara)
(pr.: 2,3451 2,345; 2,3455 2,346; 2,3465 2,346;
2,3466 2,347; ...)
pribline veliine (merenjem)
Sluajne veliine
(raspodela)
bliske vrednosti kod uzastopnih merenja (bez
sistematske promene)
sluajna veliina (raspodela sluajne veliine u
odnosu na srednju vrednost)
Primer:
69
Primer:
N = n
x
n
x
/N relativna frekvencija (statistika verovatnoa)
N = 184 X
sr
= 6,5
X
i 4 5 6 7 8 9
n
x
(puta)
8 20 60 68 24 4
Histogram Gausova raspodela
1
2

=
N
X X
sr i
) (

The image cannot be displayed. Your computer may not have enough memory to open the image, or the image may have been corrupted. Restart your computer, and then open the file again. If the red x still appears, you may have to delete the image and then insert it again.
70
irina raspodele: standardna devijacija
matematiko oekivanje X
sr

x
1
2

=
N
X X
sr i
) (

Primer 2
Odrediti standardnu devijaciju raspodele
sluajne veliine iz prethodnog primera.
5 , 2 ; 5 , 1 ; 5 , 0 : X X
sr

71
= 1,06
1
2

=
N
X X
sr i
) (

Veba (uz Primer 7)

(merenje dimenzija malih objekata pomou optikog mikroskopa)
optiki mikroskop je instrument koji slui za posmatranje
detalja bliskih predmeta koji se ne mogu videti okom ili lupom
POSTUPAK
postaviti preparat (ploicu sa reetkom*/preparatom na predmetni stoi)
poeti sa objektivom malog uvelianja (najvee vidno polje)
izabrati eljeni objektiv (uveanje)
odrediti konstantu okularne skale (c = 50 m/n )
72
odrediti konstantu okularne skale (c
ok
= 50 m/n
podeoka
)
odrediti prenik veeg broja eritrocita (preparat)
izmerene vrednosti prikazati tabelarno
odrediti srednju vrednost i standardnu devijaciju
prikazati konane rezultate merenja
*Nojbauerova reetka (stranica kvadrata 50 m)
Primer 7
Merenje poluprenika eritrocita mikroskopom
Odreene vrednosti:
r (m) n
2 4
3 18
4 28 m 787 , 3
231 nr
r
sr
= =

=
73
4 28
5 9
6 2
61
m 787 , 3
61 61
r
sr
= = =

=
=
N
1 i
2
sr i
) r r (
1 N
1
) d ( s
r r = (3,8 = (3,8 0,9) 0,9) m m
Tabelarni prikaz rezultata merenja
kolone i redovi
broj kolona/redova prema znaaju
meurezultata
74
prikazuju se samo znaajne cifre
apsolutna greka je po pravilu 0,5 od
poslednje znaajne cifre
jedinice i multiplikacioni faktori u prvoj
koloni i redu
75
Grafiki prikaz rezultata merenja
radi bolje preglednosti
nezavisno promenljiva (x) na apcisu, a
zavisno promenljiva (y) na ordinatu
76
funkcionalna zavisnost: y = f(x)
oznake taaka (. , o , , , , I , +, ...);
poloaj centra oznake; dimenzija oznake treba
da premauje granice apsolutnih greaka x i
y
77
Primer 3
Koordinatni sistem - Kartezijanski
78
Koordinatni sistem
semi-log i log
79
PRIMERI 4
Linearizacija funkcionalne zavisnosti 1
pogodnim matematikim operacijama
(deljenjem, mnoenjem, logaritmovanjem, ...)
dobiti funkcionalnu zavisnost koja podsea
na jednainu prave linije
pr. : Zavisnost intenziteta fotonskog zraenja (I) od
80
pr. : Zavisnost intenziteta fotonskog zraenja (I) od
debljine apsorbera (d)
I = I
0
.
e
- d
/ I
0 = = = =
I / I
0
=
e
- d
= == =
ln (I / I
0
)
=
- d
= = = =
ln I ln I
0
=
- d
= == =
= ln I = ln I
0
- d
y = c k
.
d
Linearizacija funkcionalne zavisnosti 2
pr. : Prosto strujno kolo sastoji se od izvora elektromotorne sile (E),
prekidaa (P), ampermetra (A) i promenljivog otpornika (R). Posto su
ovi otpori povezani serijski, ukupni otpor u kolu je suma svih otpora,
odnosno R
u
= R+R
i
+R
p
+R
a
+R
v
, gde je R otpor spoljanjeg otpornika, R
i
unutranji otpor izvora, R
p
otpor prekidaa, R
a
unutranji otpor
ampermetra i R
v
otpor veza. Smatra se da se unutranji otpor kola R
0
=
R
i
+R
p
+R
a
+R
v
ne menja u toku merenja. Tada se Omov zakon za prosto
strujno kolo moe prikazati relacijom:
81
strujno kolo moe prikazati relacijom:
dobijamo pravu oblika y = k
.
x + c
0
R R
E
I
+
=
E
R
R
E I
0
1 1
+ =
Osnovi mehanike
kretanje tela po liniji ili u ravni definie se
brzinom i ubrzanjem (vektori) i masom (skalar)
masa: skalarna veliina koja se definie
poreenjem sa opteprihvaenim standardom
82
poreenjem sa opteprihvaenim standardom
masa tela se odreuje korienjem
komparatora (jednakokraka analitika vaga, ...) ili
pretvaraa (elektromagnetske, elektronske vage, ...)
apsolutna greka merenja analitikom vagom je
odreena masom najmanjeg korienog tega
83
Veba 5
ANALITIKA VAGA
84
pravila rada
Fizika hemijskih veza
(neopghodna elementarna znanja za Molekularnu)
atomi se meusobno privlae
hemijska veza izmeu atoma - ravnoteno rastojanje
da bi hemijska veza nastala, potrebno je atome dovesti na
ravnoteno rastojanje (sudari)
raznolikost hemijskih veza (razliita priroda veza):
85
raznolikost hemijskih veza (razliita priroda veza):
jonska kovalentna metalna , ...
Jonska veza:
premetanje elektrona sa jednog na drugi atom (nastanak jona
suprotnog znaka)
neznatna gustina elektrona u prostoru izmeu atoma
Kulonska sila privlaenja
elekronegativnost
Kovalentna veza:
86
velika gustina elektrona upodruju veze (valentni elektroni)
zajedniki elektronski oblak (spareni elektroni)
Metalna veza:
gustina elektrona u celom kristalu je vea od 0 (jedan zajedniki
elektronski oblak oko pozitivnih jona - delokalizovana jednostuka veza)
Kristalne strukture
radijusi katjona su manji od radijusa anjona
okruenje katjona - koordinacija
koordinacini broj: broj anjona oko jednog katjona
koordinacija = f(radijus katjona/radijus anjona)
najpovoljnije slaganje anjona oko katjona = f(koordinacija)
87
najpovoljnije slaganje anjona oko katjona = f(koordinacija)
tip kristalne strukture =f(koordinacija)
NaCl CsCl
Vodonina veza
nastaje izmeu vodonika iz jednog molekula i nekog
atoma u drugom molekulu (A-H...B- )
odluujuu ulogu u formiranju veze imaju atomi A i
B, a ne vodonik (esta je u sluaju da su A i B: F, O, N -
izmeu atoma velike razlike u elektronegativnosti: H i ostali)
nije hemijska veza (veza izmeu molekula ili delova istog
molekula)
88
molekula)
mnogo je slabija od hemijske veze
posledica sloenih meumolekulskih interakcija
(elektrostatika/dipolna, delokalizacija elektrona, disperziona, ...)
duina veze: 0,27 - 0,3 nm
89
meumolekulska dejstva (privlane sile)
gas < tenost < vrsto telo
intenzitet privlanih sila raste sa smanjenjem
rastojanja izmeu molekula (najvei intenzitet privlanih
sila na ravnotenom rastojanju uravnoteen sa odbojnim
silama: najmanja potencijalna energija)
90
daljim smanjenjem rastojanja raste odbojna sila
Unutranja energija
potencijalna energija molekula (E
p
)
kinetika energija molekula (E
k
)
E
k
<< E
p
- vrsto telo
91
E
k
= E
p
- tenost
E
k
>> E
p
- gas
( ) =

+ =
=
N E E U
n
1 i
p k
Gustina
masa zavisi od vrste supstancije
masa tela je proporcionalna zapremini
m=
.
V
92
m=
.
V
gustina ( ) je brojno jednaka masi
supstancije jedinine zapremine
Veba 6
Merenje gustine (tenosti)
piknometar areometar
93
Veba 3 / nastavak /
Merenje gustine vrstih tela nepravilnog oblika
teko/nemogue izraunati zapreminu
neporozna tela (uslov)
94
neporozna tela (uslov)
odreivanje zapremine potapanjem u tenost
(Arhimed)
merenje mase
= m/V
Ravnotea krutih tela
zbir sila mora biti nula
F
i
= 0
zbir momenata sila mora biti jednak nuli
95
zbir momenata sila mora biti jednak nuli
M
i
= 0
b . Q a . F
r r
=
Rotaciono kretanje
kada na vrsto telo deluje sila ono se kree
ubrzano
kada na vrsto telo deluje moment sile telo
rotira ubrzano
96
rotira ubrzano
pravac i smer M (vektor)
Kruno kretanje
najjednostavniji oblik krivolinijskog kretanja
ugaona brzina - [ [[ [rad/s] [obr/min]
t

=

(
97
ravnomerno kruno kretanje: = const, v = const
v - periferijska (linijska) brzina:
s =
.
R v =
.
R
t
const v
r
menja pravac
ubrzanje kod ravnomernog krunog kretanja:
RADIJALNO UBRZANJE (a
R
)
pravac du radijusa (nornalno ubrzanje)

const v
r
98
a
R
= v
.

a
R
= R
.

2
a
R
= v
2
/R
Vane veliine kod krunog kretanja
0
3 , 57 rad 1
2

99
taka se kree po krunici
period (T) - vreme za koje taka napravi pun obrt
frekvencija () - broj punih obrtaja u jedinici
vremena = 1/T [1/s = Hz]
= 2 = 2 = 2 = 2
. . . .

2
Zadatak 1
(rotaciono kretanje)
Ako je ugaona brzina = 100 rad/s, kolika je
frekvencija?
= 2
100
= 2
= /2 = = /2 = = /2 = = /2 = 100 rad/s / 2
.
3,14 = 16 Hz
MEHANIKA
uvodi se i masa (merilo inertnosti)
sila (mera veliine dejstva jednog tela na drugo -
dolazi do pojave promene stanja kretanja ili pojave
deformacije)
101
NJUTNOVI ZAKONI MEHANIKE
I Njutnov zakon - Zakon inercije
II Njutnov zakon - Zakon koji povezuje F i a.
III Njutnov zakon - Zakon akcije i reakcije
I - svako telo zadrava stanje mirovanja ili uniformnog
kretanja sve dok ga neka sila ne natera da to stanje
promeni (inercija; inertnost -masa): v = const ; m
.
v = const
II - ubrzanje tela je upravno srazmerno intenzitetu sile, a
obrnuto njegovoj masi:
a = F/m F = a
.
m
102
IMPULS SILE i koliina kretanja (K; p)
F
.
t = m
.
v - m
.
v
o
sudari
III - dva tela deluju jedno na drugo silama istog
intenziteta, a suprotnog smera: F
a
= - F
r
(reaktivni pogon)
=
=
n
1 i
i i
v m K
r
r
Primer 5
(akcija -reakcija)
103
Sile (kruno kretanje)
centrifugalna sila:
rm
r
m
F
2
2
= =
v
r
104
v linijska brzina
r poluprenik kruga
kruna brzina
centripetalna sila (uspostavlja se pomou neke
veze centra rotacije sa telom)
Fluidi
tenosti i gasovi
nemaju stalni oblik; gasovi nemaju ni stalnu
zapreminu
105
koncepcijski pristup je neto izmenjen u
odnosu na vrsta tela:
gustina ( ) umesto mase (m)
pritisak (p) umesto sile (F)
Osobine fluida
(tenosti)
povrinski napon
106
viskoznost (unutranje trenje)
naelektrisanje (estica u rastvoru)
Povrinski napon
povrina tenosti podsea na elastinu opnu
pod naponom (povrinski sloj se ponaa kao
membrana velike gustine)
napon je rezultat medjumolekulskih sila koje
privlae molekule sa povine tenosti ka
unutranjosti
107
unutranjosti
para
tenost
Koeficijent povrinskog napona ( )
U
pot
=
.
S
U
pot
= F
.
l =
.
l
.
l
F =
.
l
108
F = l
= rad/povrina = sila/duina [N/m]
- sila po jedinici duine kojom susedni slojevi povrine
deluju jedni na druge
Veba 7
Odreivanje koeficijenta povrinskog napona ( )
(uputstvo dato u prilogu)
109
apsolutna metoda
broj kapi (relativna metoda)
= r 2 g V
110
Njutnov zakon viskoznosti
(unutranje trenje u tenostima)
v
2
111 F =
.
S
.
( v/ x)
S
v
1
v
2
Stoksov zakon
viskozna sila (F) se suprotstavlja kretanju tela kroz
tenost: koeficijent trenja u tenostima - f
r
~ r
112
a = r sfera
v r 6 F =
Veba 8
Odreivanje koeficijenta viskoznosti () () () ()
(uputstvo dato u prilogu)
113
(relativna metoda)
VEBA 9
Odreivanje koeficijenta viskoznosti () () () () - Stoks-ov zakon
viskozna sila (F) se suprotstavlja kretanju tela kroz
tenost: koeficijent trenja u tenostima - f
r
~ r
vertikalno postavljena dugaka cev napunjena

v v r 6 f F
r
= =
v
114
tenou iji se meri; meri se v padanja kuglice
(apsolutna metoda)
F = Q F
p
g r
3
4
g r
3
4
tec
3
sf
3

v
= v r 6
Zadatak 2
(Stoksov zakon)
Staklena kuglica prenika 2 mm i gustine 2,4 g/cm
3
pada kroz tenost stalnom brzinom od 0,2 m/s.
Gustina tenosti je 1g/cm
3
. Koliki je koeficijent
viskoznosti tenosti?
Stoks potisak kuglica
F F Q + =
115
= 15,3 mPa
.
s
Stoks potisak kuglica
F F Q + =
kuglica kuglica tecnost
3
kuglica kuglica
3
kuglica
r 6 g r
3
4
g r
3
4
v + =
( )
tecnost kuglica
2
kuglica
r r
9
gr 2
=
v

Osnovi mehanike fluida

tok
laminaran (u slojevima)
turbulentan
116
stiljivost
za nestiljive fuide (tenosti) vai jednaina
kontinuiteta
Tipovi toka
laminaran
molekuli iz jednog sloja tenosti ne prelaze u
drugi sloj (molekuli jednog sloja tenosti se kreu
istom brzinom)
117
istom brzinom)
turbulentan
tok se odlikuje vrtlozima u centralnom delu
cevi kroz koju tenost protie (vrtlozi
poveavaju otpor proticanju - energija se troi
na stvaranje toplote i zvuka)
laminaran tok moe prei
u turbulentan
118
u turbulentan
Veliine koje odredjuju tip toka
R = 2
.
v
.

.
r/ Rejnoldsov broj
119
R = 2 v r/ Rejnoldsov broj
< 2000 (1000) laminaran tok
> 3000 (1500) turbulentan tok
R
cr
= 1200 (voda)
r - poluprenik cevi/poluprenik kuglice
Intenzitet ptotoka
I = p/r
v
s
p
1
p
2
S
120
intenzitet protoka (I)
I = V/t = v
s
.
S [m
3
/s]
Jednaina kontinuiteta
kroz sve preseke cevi proe ista koliina
tenosti u jedinici vremena
I = const
121
I = const
v
s
.
S = const
tenosti su nestiljive
Idealni fluidi
(neviskozni/slabo viskozni)
Bernulijeva jednaina
p + gh + v
2
/2 = const
122
zakon o odranju energije
p = F/S = F
.
l / S
.
l
energija/zapremina
Primer 6
(Betrnulijeva jednaina - praktina primena)
Pitova cev vakum pumpa
123
Difuzija
spontani proces toka jedne supstancije u
drugu (prostorno)
transfer estica (brzina transfera mase kroz
prostor) Fikov zakon:
124
prostor) Fikov zakon:
S popreni presek
D koefricijent difuzije (u rastvoru)
x
c
DS
t
m

=
r 6 / kT D =
Rastvori
disperzni sistemi
pravi rastvori, koloidni rastvori, suspenzije
125
rastvara, rastvorak disperziona sredina, disperziona faza
estice < 0,1 nm estice < 0,1 m estice > 0,1 m
(suspenzije, emulzije)
joni, molekuli, ... grupe estica (granule), makromolekuli (proteini)
Faktori koji utiu na rastvorljivost:
1. Promena energije sistema
2. Promena ureenosti sistema
Snienje energije sistema
Poveanje neureenosti = vea rastvorljivost
126
Poveanje neureenosti = vea rastvorljivost
Meusobne interakcije estica u rastvoru:
rastvorena supstanca rastvorena supstanca
rastvara rastvara
rastvorena supstanca - rastvara
127
Slino se u slinom rastvara
128
Koloidni sistemi
estice dimenzija oko 500 nm
disperziona sredina i disperziona faza sva tri
agregatna stanja
sol: disperziona sredina tenost
postojanje naelaktrisanja koloidne estice (posledica
adsorpcije jona)
liofobni (vrsto vezan sloj jona za esticu granula; difuzni
129
liofobni (vrsto vezan sloj jona za esticu granula; difuzni
sloj jona oko granule micela: osetljivi na dodavanje elektrolita
isoljavanje; formiraju vrste ostatke gel) i liofilni (jaka
solvatacija) sol
Metode razdvajanja i karakterisanja estica
Kretanje estica pod dejstvom:
sile Zemljine tee - sedimentacija
130
centrifugalne sile - centrifugiranje
elektrine sile - elektroforeza
- elektroosmoza
Teina tela
Zemlja deluje na sva tela silom koja se naziva
gravitaciona sila
gravitaciono polje (statiko): sila kojom dato telo
deluje na probno telo mase m u datoj taki prostora
(G = F/m
p
)
g = 9,81 m
.
s
-2
m
131
g = 9,81 m
.
s
-2
R
z
= 6380
.
10
3
m
m
z
= 5,98
.
10
24
kg
teina tela mase m : sila kojom neko telo deluje na
horizontalnu podlogu: F = Q
Q = m
.
g
2
z
Z
R
m
g =
Sedimentacija (taloenje)
(partikule (> 0,2 m) u disperzijama se taloe pod
uticajem zemljine tee)
u ravnotei (a = 0)
F
tr
132
u ravnotei (a = 0)
F
te
=F
pot
+ F
tr
mg = m
ras
g+fv
(

-
ras
)V
.
g = f
.
v
F
te
F
pot
brzina sedimentacije (v) zavisi od razlike
gustina estice (

) i rastvaraa (
ras
) , od
zapremine estice (V) i od koeficijenta
trenja (f) koji zavisi od oblika estice.
to je vea razlika izmeu estica, u bilo
133
to je vea razlika izmeu estica, u bilo
kojoj od ovih veliina, to se one lake
mogu razdvojiti. estice velike zapremine
i sfernog oblika se najbre taloe.
koefijejent trenja je najmanji za sferu, a
veliki je za cilindar v 1/f
t
0
= 0 t
1
134
t
2
t
3
135
t
4
t
5
136
Primer 7
(sedimentacija)
u klinikoj praksi sedimentacija je neizostavna
dijagnostika metoda za ispitivanje eritrocita.
The Erythrocyte Sedimation Rate (ESR) is a test that
relates to the ability of red cells to form rouleaux,
which is in turn related to levels of acute phase
proteins, fibrinogen and immunoglobulin.
137
proteins, fibrinogen and immunoglobulin.
The test for ESR measures the distance that red cells
have fallen after one hour in a vertical column of
anticoagulated blood under the influence of gravity.
ESR is a useful indication of the presence and
intensity of an inflammatory process. It is not
diagnostic of a particular disease. It rises with age and
in anaemia.
Bojkot-ov efekat
in the 1920's Boycott noticed that blood cells settled
faster in test tubes that were inclined than in tubes
that were straight up
138
Centrifugiranje
(u centrifugi se vri bre sedimentiranje)
u rotoru centrifuge deluje centrifugalna sila: m

2
r
139
u centrifugi moe da bude malo , tako da sve
estice ne odu na dno. Tada moe da se
uspostavi ravnotea. Koncentracija estica se
ne menja u vremenu. Ona zavisi od r. U tim
eksperimentima se odreuje M.
centrifuge mogu biti preparativne, ili analitike.
140
centrifuge mogu biti preparativne, ili analitike.
U preparativnim se razdvajaju estice po
veliini. Analitika centrifuga sadri optiki
dodatak kojim se ili odreuje brzina
centrifugiranja i iz nje S, ili se u ravnotei
odreuje koncentracija du radijusa to
omoguava nalaenje mase estice.
ema analitike ultracentrifuge
141
Elektroforeza
u elektrinom polju na esticu naelektrisanja q
deluje sila
F = q
.
E
ako se estica kree kroz sredinu iji otpor
142
ako se estica kree kroz sredinu iji otpor
kretanju ne moemo da zanemarimo
F = q
.
E F
otpora
F
otpora
zavisi od sredine, mase i oblika estica
gradijent elektrinog polja G = E/ l
koristi se u molekularnoj biologiji i medicini
za razdvajanje i karakterizaciju proteina,
nukleinskih kiselina, virusa i organela
143
najee se koristi gel elektroforeza
(poliakrilamidni ili agarozni) pri emu se vri
razdvajanje i po naelektrisanju i po veliini
Osmoza
spontani protok rastvaraa difuzijom (ili
razblaenijeg rastvora) u koncentrovaniji kada
rastvara i rastvor odvojeni polupropustljivom
membranom
144
membranom
javlja se prividan dodatni pritisak osmotski
pritisak
elektroosmoza - protok estica kroz polupropustljivu
membranu pod uticajem gradijenta elektrinog polja
irenje tela pod uticajem zagrevanja
sva tela, tenosti i gasovi se ire kada se zagrevaju
(izuzetak: H
2
O do 4
o
C, liveno gvoe, bizmut, ...)
V = V
0
.
(1 +
. .. .
t)
- termiki koeficijent irenja [K
-1
]
145
- termiki koeficijent irenja [K
-1
]
smanjenje gustine (vrsta tela, tenosti i gasovi u
izobarskom procesu)
zagrevanjem tela poveava se unutranja
energija (udeo kinetike energije)
Termodinamika
(nauka o energiji i energetskim transformacijama)
termodinamiki sistem (izolovani, zatvoren, otvoren)
termodinamike veliine (fiziki merljiva svojstva):
ekstenzivne veliine (zavise od koliine supstancije u sistemu; m, V,
E, S, ...)
intenzivne veliine (ne zavise od koliine supstancije u sistemu;
146
intenzivne veliine (ne zavise od koliine supstancije u sistemu; T,
p, , ...)
termodinamiko stanje sitema (skup konkretnih
vrednosti svih termodinamikih veliina; pr. stanje
idealnog gasa)
termodinamika ravnotea (stanje koje se ne menja
u toku vremena)
Nulti zakon termodinamike
temperatura (T) je stepen zagrejanosti tela
(osnovna fizika veliina) def. u odnosu na trojnu
taki vode (t = 0
o
C) T [K] 1K = 1
o
C
promenom T se menjaju se osobine supstancije
(dimenzija, elektrina otpornost, pritisak gasa, ...)
147
(dimenzija, elektrina otpornost, pritisak gasa, ...)
merenje temperature
dva sistema u termodinamikoj ravnotei sa
treim sistemom su i meusobno u
termodinamikoj ravnotei (iste vrednosti
intenzivnih termodin. veliina; pr. T definicija empirijske T)
(izolovani sistemi)
Veba 10
(merenje temperature)
termometar (tenosti-promena V;
provodnici elektrine struje - promena
provodnosti, ...)
148
uslov: da se uspostavi termodinamika
ravnotea
Termodinamike funkcije stanja sistema
unutranja energija (U) ukupna zaliha energije
sistema (toplotna, hemijska, gravitaciona, ...); zavisi samo od
stanja sistema u datom trenutku
koliina rada (W) i koliina toplote (Q) su
funkcije termodin. procesa
Wdeo enegije koji se dodaje ili oduzima od U
sistema u procesu rada
149
Wdeo enegije koji se dodaje ili oduzima od U
sistema u procesu rada
Q deo energije koji sistem predaje okolini ili iz
nje dobija (smanjujui ili poveavajui U; moe biti srazmerana
povienju/smanjenju temperature tela):
c specifini toplotni kapacitet C = m
.
c - toplotni kapacitet [J/K]
t mc Q =
Jedinice za Q
SI - [J] (Dul)
[cal] (kalorija)
150
1 cal je ona koliina toplote koja masi od 1 g
iste vode podigne temperaturu za 1
o
C
1 cal = 4,186 J
u dijetetici :1 kcal - 1 velika kalorija
Prvi zakon termodinamike
zatvoreni sistemi mogu razmenjivati energiju sa
okolinom (Q) pri emu se moe vriti neki rad
(W) i pri emu se menja unutranja energija
sistema (U):
U = Q + W
151
U = Q + W
porast/smanjenje unutranje energije sistema pri
povratnom prelazu iz poetnog u krajnje stanje je
jednak zbiru koline toplote i izvrenog rada koje su iz
okoline dovedene/oduzete sistemu unutranja
energija izolovanog sistema se ne moe ni stvoriti ni
unititi Zakon o odranju energije
Toplota hemijske reakcije
hemijske (fiziko/hemijske) reakcije su
praene toplotim promenama (endotermne i
egzotermne) Q = H toplota reakcije:
= H
produkt
H
reaktant
nisu termodinamike funkcije stanja (zavise od
0
298
H
152
nisu termodinamike funkcije stanja (zavise od
preenog puta; kada je p ili V = const, zavise samo od
poetnog i krajnjeg stanja)
isparavanje, topljenje, kljuanje (da bi se odrala
temperatura sistema potrebno je dovesti odreenu
koliinu toplote - latentna toplota)
dalje dovoenje toplote ubrzava proces, ali ne menja T sistema
(do god se proces ne zavri)
Isparavanje i kljuanje
pri svim temperaturama tenost isparava (molekuli
tenosti na povrini rastvora savlauju privlanu silu
drugih molekula, odvajaju se od tenosti i odlaze u okolinu
tenost se tada hladi i njena temperatura je neto nia od
temperature sredine)
pri isparavanju tenost uzima toplotu iz okoline
153
kada tenost dobija veu koliinu toplote nego to
se troi na isparavanje moe doi do kljuanja
(odlazak molekula i sa povrine i iz unutranjosti rastvora
obrazovanje mehurova)
kljuanje nastupa na onoj temperaturi kada
pritisak pare iznad tenosti postane jednak
pritisku pod kojim se nalazi tenost
Vlanost vazduha
vodena para
apsolutna vlanost b je trenutna koliina vodene
pare u vazduhu (pritisak vodene pare-mmHg)
maksimalna vlanost B je ona koliina vodene
pare koja zasiuje prostor na datoj temperaturi
154
pare koja zasiuje prostor na datoj temperaturi
(pritisak vodene pare-mmHg)
relativna vlanost R = b/B
.
100%
T7 7 7 7 : b7 7 7 7 , RN NN N

Pritisak u gasu
kretanje molekula gasa je haotino
molekuli gasa udaraju u zidove suda i tako ih
pritiskaju ( p = F/S )
gasovi (fluidi) se pri sabijanju ponaaju kao
idealno elastina tela (im spoljanje dejstvo
155
idealno elastina tela (im spoljanje dejstvo
prestane oni potpuno uspostavljaju svoju prvobitnu
zapreminu)
pritisak je jednak u svim delovima zapremine
fluida
merenje pritiska gasa (manometar, barometar)
Barometar
pritisak uslovljen teinom tenosti (gornji slojevi
pritiskaju donje sa porastom dubine tenosti pritisak
raste): p =
.
g
.
h
deluje i spoljni pritisak (atmosferski) tada je
ukupni pritisak na nekoj dubini:
156
p = p
o
+
.
g
.
h
zatvorena cev napunjena Hg i potopljena u
rezervoar sa Hg (nivo u cevi na h = 76 cm od
povrine u rezervoaru)
Hg
= 13,6 g/cm
3
p (mmHg) ; 760 mmHg = == = 1,033 kg/cm
2
= == = 1 atm
Drugi zakon termodinamike
predvia smer termodinamikog procesa
entropija S = Q/T (razmena Q pri konstantnoj T)
u izolovanim sistemima: S 0

157
u izolovanim sistemima: S 0
Spontani proces dovodi izolovani sistem do
termodinamike ravnotee sa maksimalnom
entropijom

Prenos toplote
sa toplijeg ka hladnijem
vrsta tela: provoenje toplote (kretanje
molekula ili elektrona)
S
l
T T
k Q
1 2

=
158
k koeficijenat provodljivosti toplote
fluidi: konvekcija (razdvajanje po gustinama i
meanje toplih i hladnih slojeva usled difuzije)
zraenje: prenos energije kroz prostor
(elektromagnetni talasi)
S
l
k Q =
159
Otvoreni termodinamiki sistem sa okolinom
razmenjuje energiju i supstanciju
U = T
.
S W +
i
.
n
i

i
.
n
i
zbir hemijskih energija svih
komponenti (molova, gram jona - n) supstanci
dodatih sistemu
160
dodatih sistemu

i
hemijski potencijal
u otvorenim termodinamikim sistemima
supstancija prelazi iz oblasti vieg u oblast sa
niim hemijskim potencijalom, sve dok se oni
ne izjednae (ravnotea)
Elektrostatika
(naelektrisanje elektrini naboj)
Kada se u dodir dovedu dva tela od razliitog
materijala, javlja se elektricitet (pozitivan i negativan
istovremeno Zakon o odranju elektriciteta), koji
raste kako se poveava uloeni rad
prelaz elektrona sa jednog na drugi materijal
Primer:
161
Primer:
pozitivan - stakleni tapi trljan koom
negativan - tapi od smole trljan krznom
svaki provodnik stavljen u elektrino polje
(okolinu naelektrisanog tela) se elektrie
(elektrostatika indukcija) po povrini
elektrini naboji (naelektrisanja) deluju jedan na drugi
(privlane i odbojne sile - F)
(primer: elektroskop, elektrometar)
mera naelektrisanja - koliina naelektrisanja
q (C) (1 m, odbojna sila 8,99
.
10
9
N)
Kulonova sila (u vakuumu):
162
Kulonova sila (u vakuumu):
F = k
.
q
1
.
q
2
.
r
-2
(1/4
0
)
javlja se elektrostatiko polje (jaina elektrinog polja
(E);
E = F/q
linije sila E
Elektrino polje
163
Ekvipotencijalne povrine takastog naelektrisanja
164
165
Elektrino polje i ekvipotencijalne povrine ravni
Elektrino polje dipola
166
Elektrini potencijal
naelektrisano telo u elektrinom polju ima
potencijalnu energiju W
p
i moe da vri rad
(kree se)
potencijalna energija je proporcionalna
167
potencijalna energija je proporcionalna
naelektrisanju W
p
= q
.
V (eV)
(konstanta proporcionalnosti je elektrini potencijal - V):
V = W
p
/q (V - volt)
(1 eV = 1,6
.
10
-19
J)
Elektrodinamika
Jednosmerna elektrina struja
kada se dva naelektrisana provodnika spoje
treim provodnikom dolazi do nagle
promene postojeeg elektrostatikog polja
168
promene postojeeg elektrostatikog polja
izmeu njih, a kroz trei provodnik se kreu
elektrini naboji tee elektrina struja.
smer struje je onaj prema kojem bi se kretali
pozitivni naboji (arbitrarno), tj. smer u kome
opada elektrini potencijal.
Elektrina struja
da bi struja tekla kroz kolo, treba da budu
ispunjena dva uslova: da kolo bude zatvoreno i
da postoji izvor elektromotorne sile
U
169
elektromotorna sila: razlika potencijala napon
(U) je izvor energije u kolu (ona pretvara neki drugi
vid energije u elektrinu, ali nije izvor naelektrisanja).
U (V)
svako usmereno kretanje naelektrisanja
intenzitet protoka naelektrisanja - jaina
elektrine struje:
i = q/ t ( A C/s )
170
i = q/ t ( A = C/s )
u strujnim kolima nema nagomilavanja
naelektrisanja (vai jednaina kontinuiteta)
i = const.
Omov zakon (integralni oblik)
k =1/R
i
U
171
i = U/R
j =
.
E
je koeficijent srazmernosti, specifina provodnost (1/R)

provodnik > lo provodnik > izolator R ( )
Elektrini otpornost provodnika (R)
jedinini elektrini otpor (specifini
otpor ) je razliit za razliite
materijala (istih duina i poprenih
preseka)
172
sa poveanjem duine provodnika (l)
otpor linearno raste
sa poveanjem poprenog preseka
provodnika (S) otpor linearno opada
R =
.
l
.
S
-1
elektrini otpor provodnika raste sa
porastom temperature:
173
R
t
= R
.
(1 +
.
(T- 293,15 K))
temperaturski koeficijent otpora
Rad i snaga elektrine struje
(Dulov zakon)
Prolazak elektrine struje kroz vrste provodnike:
pretvaranja elektrine energije u toplotu
174
W
p
= w = q
.
U = q
.
i
.
R = i
.
t
.
i
.
R = i
2 .
R
.
t = Q (J)
snaga je brzina pretvaranja energije (u toplotu ili
neki drugi vid energije).
P= Q/t = i
2 .
R = U
.
i (W)
Elektromagnetna indukcija
oko provodnika elektrina struje, stvara se
magnetsko polje B (linije sila magnetskog polja su
normalne na pravac prostiranja struje)
175
magnetizam je posledica kretanja naelektrisanja
kada se neki provodnik kree kroz magnetsko
polje dolazi do stvaranja elektrine struje u
njemu
magnetsko polje deluje na provodnik elektrine
struje
Naizmenina struja
B magnetska indukcija
176
B magnetska indukcija
A povrina obuhvaena provodnikom
V razlika potencijala (V = E.M.S.)
kruna frekvencija obrtanja provodnika
gustina magnetskih linija sila (fluks)
- trenutni ugao izmeu ravi provodnika i
lin.sila mag. polja. ( = t)
= B
.
A
.
cos t
d /dt = - B
.
A
.

.
sin t
E.M.F. = B
.
A
.
n
.

.
sin t
123 123 123 123
177
123 123 123 123
E
o
U
ef
= U
0
/1,41 i i
ef
= i
0
/1,41
(isti termiki efekat kao i jednosmerna)
Impedancija elektrinog kola (Z)
178
R termogeni otpor vai Omov zakon
L induktivni otpor pojava samoindukcije
X
c
kapacitivni otpor (1/ )
(kondenzator se naizmenino puni i prazni)
Z = (R
2
+ ( L 1/ C))
1/2
Pretvaranje naizmenine u jednosmernu
struju
Ispravljanje naizmenine struje
posebna elektronska komponenta (dioda-
ventilka) ili sklop (vie dioda/elektronskih
179
ventilka) ili sklop (vie dioda/elektronskih
komponenti).
proputaju struju samo u jednom smeru
dioda: elektronska cev (katoda i anoda) ili
poluprovodnik
Poluprovodnike diode
ponaanje atoma u gasovima je razliito nego kod vrstih
tela
u kristalima atomi su blizu i dolazi do promena u valentnim
slojevima (postaju zajedniki za kristalnu reetku)
kod izolatora izmeu elektronskih nivoa postoji praznina
(sl. levo)
dodavanjem neistoa pojavljuju se novi energetski nivoi
180
dodavanjem neistoa pojavljuju se novi energetski nivoi
(sl. desno) na koje sada mogu prei elektroni
(poluprovodnici)
poluprovodnike diode se sastoje od poluprovodnika n i p
tipa koji se dodiruju
Rastvor
rastvara: polaran (H
2
0, ...), nepolaran (CCl
4
, ...)
181
ELEKTROLIT: rastvor u kome se nalaze joni
nastali elektrolitikom disocijacijom ( - stepen
disocijacije); Arenijusova teorija (polaran rastvara)
(soli, kiselina i baza vodeni rastvor NaCl: Na
+
i Cl
-
joni)
katjoni hidratisani, anjoni slabo hidratisani (po
pravilu)
Prolazak jednosmerne struje kroz
elektrolite (makroskopski)
dve elektrode (anoda i katoda) uronjene u
rastvor
pod dejstom elektrinog polja - usmereno
kretanje naelektrisanja (elektrina struja)
jonska provodljivost (joni se kreu ka elektrodama)
182
jonska provodljivost (joni se kreu ka elektrodama)
i = ( q
1
+ q
2
)/t
jednosmerna struja izaziva pomeranje jona i
elektrolizu
gustina struje:
j = i/ S
Prolazak jednosmerne struje kroz
elektrolite (mikroskopski)
kretanje jona (gradijent napona V, apsolutna pokretljivost jona
u (brzina jona kada je V = V/cm)): v = u
.
V / 10
-3
cm/s - H
+
i OH
-
/
nezavisno za katjone i za anjone
183
broj jona = f( , c); valentnost jona (z)
i = f(c, , u, V, z)
uticaj jonskog oblaka jona koji se kree (iz
hidratacione ljuske) - usporenje
Efekti na elektrodama
polarizacija elektroda (Pt-elektrode) elektroliza
vodenih rastvora kiselina (izdvajanje: O
2
i H
2
)
E E
I
p

=
184
eliminacija polarizovanosti elektroda elektrode od
materijala od koga su katjoni u rastvoru (taloenje
materijala na katodi i razgradnja anode)
R
I =
elektroda od metala rastvornog u elektrolitu-
kiselina
dinamika ravnotea (rastvaranje-privlaenje)
kontaktni potencijal (potencijalska razlika izmeu
katodnog potencijala i pozitivnog potencijala jona u
blizini elektrode dve ekvipotencijalne zapremine)
185
Hematoloki analizator
automatski analizator hematolokog sastava krvi i leukocitarne
formule za in-vitro analize u klinikim laboratorijama (100 puta
vie elija se analizira nego mikroskopom)
kvantitativna i kvalitativna analiza satava krvi (elija):
bela krvna zrnca/leukociti WBC
broj/% neutrofila NE
broj/% limfocita LY
186
broj/% limfocita LY
broj/% monocita MO
broj/% eozinofila EO
broj/% bazofila - BA
crvena krvna zrnca - RBC
koncentracija hemoglobina Hgb
broj trombocita Plt
broj/% retikulocita RET

tanost: 2 10%
Postupak
jutarnja kalibracija (3 standarda: visoke
vrednosti, niske vrednosti i normalne vrednosti)
187
vrednosti, niske vrednosti i normalne vrednosti)
uzorkovanje (vakutajner sa antikoagulansom
K
3
EDTA, istovremeno i elektrolit)
uzorak na sobnoj temperaturi (0,5 5 h po
uzorkovanju)
Spoljni izgled
188
Kada se otvori prednji poklopac
aspiraciona igla
regulator vakuuma
ispira mernih elija
motori za pomeranje
189
motori za pomeranje
komore sa reagensima za:
razblaivanje
liziranje
ispiranje
ita BAR-koda (laserski)
elije loze belih krvnih zrnaca (jedra)
190
elija za brojanje (WBC)
(Coulter-ov metod)
elektrina provodljivost elektrolita
elije smanjena provodljivost (zavisnost od veliine elije)
191
Fiziki osnovi detekcije prolaza elija (jedara)
razliitih veliina
jaina elektrinog polja E (gradijent razlike
potencijala U/ l)
j =
. . . .

192
j =
(Omov zakon diferencijalni oblik)
E = const j = const
i = j
.
S
promena S = f(prenika elije tj. jedra)
Metod analize
promena i
193
Broj pojavljivanja
diferencirajui prozori (broj promena broj elija;
intenzitet promene veliina/vrsta elije)
Odreivanje Hgb
(posebna elija za odreivanje koncentracije)
kolorimetrijski (apsorpcija svetlosti)
194
lampa
detektor
Prikaz rezultata analize
numeriki (broj, %, koncentracija)
grafiki (broj elija = f (zapremine /fl/)
195
Dejstvo naizmenine struje na oveka
naizmenina struja niske frekvencije (pr. 50 Hz)
izaziva elektrostimulaciju nervno-miinog
tkiva
naizmenina struja frekvencije preko 20 kHz
uglavnom stvara toplotu
196
Mehanizam termogeneze
oscilacije slobodnih jona
polarizacija dielektrika i oscilacija dipola
kinetika energija jona i dipola se transformie u toplotu.
Talasno kretanje i zraenje
talas: prenos oscilacija u prostoru i
vremenu
197
vremenu
zraenje: prenos energije kroz prostor
t t 2 = =
x
x
x
0
x
, t

x
0
198
, t
2,T
T
t
2 sin x t sin x x
0 0
= == = = == =

sin = x / x
0
Linearni harmonijski oscilator
L
L
E
S
F
=
x
L
E S
F

=
x k F
r
r
=
x x elongacija
199
x
x
0
x elongacija
x
0
- amplituda
T period
- frekvencija
T
1
=
Analogija kretanja LHO i
ravnomerno krunog kretanja
Oscilator
(elongacija x)
Kruno kretanje
Amplituda krug poluprenika
= t
200
Amplituda x
0
krug poluprenika x
0
Frekvencija
Frekvencija = /2 /2 /2 /2
Faza Ugao = t (izraen u radijanima)
ELEKTROMAGNETNI TALAS
(elektromagnetnim talasom se prenosi energija)
201
Prostiranje elektromagnetnog talasa kroz prostor:
pravolinijsko
brzina prostiranja u vakuumu c
0
= 300 000 km/s
talas/foton
energija: Plankova formula
PRIRODA SVETLOSTI
TEORIJE O PRIRODI SVETLOSTI
korpuskularna (Njutn - XVII vek; Plank, Ajntajn - XX
202
korpuskularna (Njutn - XVII vek; Plank, Ajntajn - XX
vek)
talasna (Hajgens - XVII vek; Frenel - XIX vek; Maksvel -
XIX vek)
dualna priroda (talas-elektromagnetni i estica-foton)
Brzina elektromagnetnog talasa
= c
za jedan period vrh talasa pomeri
za jednu talasnu duinu
203

=
1
c
c
0
= 3
.
10
8
m/s
za jednu talasnu duinu
Foton
The image cannot be displayed. Your computer may not have enough memory to open the image, or the image may have been corrupted. Restart your computer, and then open the file again. If the red x still appears, you may have to delete the image and then insert it again.
E
f
= h
.
h = const.
204
Energija talasa frekvencije :
E = m
.
h
.
- m je ceo broj
( m = 1, 2, 3, ...)
Primer 8
Energija zraenja je 2 MeV.
Kolika je frekvencija tog zraenja?
= E / h
205
= E / h
= 2
.
10
6 .
1,6
.
10
-19
J / 6,63
.
10
-34
Js
= 4,83
.
10
20
Hz
Izvori elektromagnetnog talasa
otvoreno oscilatorno kolo
zagrejana tela, zagrejani gasovi i pare
naelektrisanje koje se kree promenljivom
206
naelektrisanje koje se kree promenljivom
brzinom
deekscitacija pobuenog stanja atoma,
molekula, jezgra atoma
anihilacija
Podela elektromagnetnog zraenja
po oblastima (energetska skala)
207
radio/TV radar/ T-rerna toplotno sterilizacija dijagn./radioterapija
Jednostavnije
208
DEJSTVO NA MATERIJU
(atomi i molekuli)
i X (visoke energije) Jezgro atoma; K i L elektronski nivoi
X (energije oko 100 keV) K i L elektronski nivoi
UV Elektronski nivoi
209
VIS Spoljanji elektronski nivoi-valentni
IC Vibracije i rotacije molekula
T Rotacije molekula
RF Magnetska rezonacija,emitovanje RT
Otvoreno oscilatorno kolo - RT
210
Emisioni spektar Sunca
(elektromagnetno zraenje koje dospeva na Zemlju)
dospeva na nivo mora
211
dospeva na nivo mora
I
max
= 1350 W/m
2
(550 nm)
Spektar UV zraenja
izvori: Sunce, zagrejana tela (3000
o
C), ivine
(250-570 nm) i ksenonske lampe
UV-A (380-320 nm; 3-4 eV)
UV-B (320-290 nm; 4-4,5 eV) konverzija vitamina D
3
212
UV-B (320-290 nm; 4-4,5 eV) konverzija vitamina D
3
UV-C (290-100 nm; 4,5-12,5 eV) lampe u
mikrobiolokim lab. (apsorbuje ga ozonski sloj)
UV-vakuum (100-10 nm; 12,5-125 eV)
ekscitacija atoma/molekula, fotoefekat
Spectral Distribution of Global Solar Radiation
Radiation Range E [W/m2] %
UV-C <280 nm 0 0.0
UV-B 280-315 nm 4 0.4
UV-A <315-400 nm 68 5.9
Visible 400-480 nm 135 11.8
213
Visible 400-480 nm 135 11.8
<480-600 nm 209 18.2
600-780 nm 253 22.1
Infra Red <780-1400 nm 353 30.8
1400-3000 nm 124 10.8
214
UV indeks (UVB zraenje)
215
I = 25 250 mW/m
2
(UVI = 1 10)
k
er
= 40 m
2
/W
Primer za odreivanje UV indeksa
Tmin Tmax Tsr Vsr Vmax Vsmer SUNx UVx Pn (mb)
5.9
o
C 9.8
o
C 7.6
o
C 3.0m/s 8.5m/s 340
o
467W/m
2
5.1 997.0
21:53 15:18 01:01 10:50 00:11
216
Tmin Tmax Tsr Vsr Vmax Vsmer SUNx UVx Pn (mb)
7.4
o
C 12.5
o
C 9.5
o
C 3.0m/s 10.5m/s 340
o
195W/m
2
2.1 977.0
23:25 13:25 13:55 10:40 18:40

Monohromatska svetlost
- svetlost jedne frekvencije
Polarizovana (linearno) svetlost
- elektrino polje osciluje u jednoj ravni
217
Koherentna svetlost
- razlika faza dve take ne menja se sa vremenom
Interakcija nejonizujueg zraenja i
materije
refleksija
refrakcija
218
apsorpcija
emisija
rasejanje
optika aktivnost (polarizacija)
i
r
1
2
n
1
n
2
2
1
21
sin
sin
c
c
n
r
i
= =
Refrakcija
219
c
1
t
c
2
t
1
c
1
2
c
2
1
c
n =
2 2
0
1
n c
c
c
n = = =
220
c
1

c
2

2
1
21
c
c
n =
1
2
1
0
2
2
1
21
n
n
c
c
c
c
c
n = = =
ZAKONI
(prelamanje)
prelamanja nema kad je upadni ugao
i = 0 ili 90
0
upadni zrak, prelomni zrak i normala
221
upadni zrak, prelomni zrak i normala
lee u istoj ravni
indeks prelamanja je stalna veliina bez
obzira na vrednost upadnog ugla
n = a + b
.

-2
STAKLO
Boja plava narandasta crvena
n 1,5214 1,5153 1,5127
222
uzrok disperzije svetlosti na staklenoj prizmi
(dva puta se prelama)
n 1,5214 1,5153 1,5127
Totalna refleksija
21
sin
sin
n
r
i
=
21
0
90 sin
sin
n
i
g
=
223
1 gua
2 rea
sin i
g
= n
21
Disperzija
The image cannot be displayed. Your computer may not have enough memory to open the image, or the image may have been corrupted. Restart your computer, and then open the file again. If the red x still appears, you may have to delete the image and then insert it again.
Prelaz iz optiki ree
u optiki guu sredinu
Prelaz iz optiki gue
u optiki reu sredinu
224
Optika prizma kao monohromator
225
Duga
226
Difrakcija
(odstupanje od pravolinijskog pravca prostiranja kada
svetlost nailazi na male prepreke ili uske otvore)
227
Difrakciona reetka
(ploica sa velikim brojem paralelnih proreza)
na ploicu pada svetlost
talasne duine
1
228
na ploicu pada svetlost
talasne duine
2
>
1 11 1
Uslov difrakcionog maksimuma
?
AB
d = m
AB sin = m
229
d
AB
AB
d
= sin
AB sin = m
n AB sin = m
0
Interferencija
(superpozicija koherentnih talasa)
230
ta se deava kada svetlosni zrak pogodi neki
uzorak?
P
0
(W/m
2
) poetni intenzitet
R
1
i R
2
(W/m
2
) intenziteti reflektovanog zraenja (od
prve i od druge reflektujue povrine)
P
1
intenzitet koji je uao u uzorak (P0 > P1)
P
2
intenzitet na drugoj reflektujuoj povrini
231
P
2
intenzitet na drugoj reflektujuoj povrini
(P
1
> P
2
)
P intenzitet koji je napustio uzorak
TRANSPARENCIJA (transmisija)
T = P/P
0
Apsorpcija
I
x
= I
0
e
-x
I
0
I
x
I
0
I
x
Slabljenje intenziteta u apsorberu
232
I
x
= I
0
e
I
0
I
x
x
0 x
Ako je apsorber rastvor koncentracije c
I
x
= I
0
e
- c x
koeficijent ekstinkcije
Transparencija
(%) 100
I
I
T
0
x
= == =
T = e
- c x
Apsorbancija
233
Apsorbancija
A = - log T
x
I
I
A
0
log =
A = 0,4 c x
Zavisnosti transparencije i apsorbancije od
koncentracije
A
T
234
c
c
Kolorimetar
(odreivanjekoncentracije obojenih rastvora merenjem
apsorbancije/transparencij)
235
Filtri
(filter komplementarne boje boji rastvora)
236
za referentnu tenost c = 0 je A = 0
za tenost poznate koncentracije c
0
:
237
A
0
= 0,4 x c
0
za tenost nepoznate koncentracije c
x
:
A
x
= 0,4 e x c
x
Obojene supstancije
HROMOFORE (vezani joni metala; konjugovane
dvostruke veze - elektroni u orbitalama)
The image cannot be displayed. Your computer may not have enough memory to open the image, or the image may have been corrupted. Restart your computer, and then open the file again. If the red x still appears, you may have to delete the image and then insert it again.
238
SPEKTROFOTOMETRIJA
sektrohemijska analiza optikih spektara
razliitog porekla (atoma i molekula)
emisionom metodom (analizom emitovanog
zraenja)
239
zraenja)
apsorpcionom tehnikom (analizom proputenog
zraenja)
kvalitativna metoda (ta)
kvantitivna metoda (koliko)
Apsorpciona i emisiona spektrofotometrija
240
- identifikacija atoma i molekula
- struktura atoma i molekula
- kinetika i mehanizam reakcija
Spektrofotometar
241
Oblasti EM radijacija
VIS : stakleni monohromator;
UV : kvarcni monohromator;
IC : monohromator na bazi kristala NaCl, KBr
Veba 11
Prema datom uputstvu, koristei priruni
materijal (DVD, kartonsku kutiju, Al-foliju itd.)
napraviti priruni spektroskop.
242
napraviti priruni spektroskop.
Spektroskop
CD ili DVD kao difrakciona reetka (u refleksiji)
243
PODSETNIK
Elementarne estice (elektron, proton,
neutron, ...)
Atom
Borov model atoma
244
Borov model atoma
II Borov postulat (ekscitacija atoma)
Jonizacija
Jezgro atoma (Z, N, A)
Molekul
Atom
u prirodi ima 90 elemenata (Periodni sistem
elemenata)
najmanji deli datog elementa koji pokazuje
osobine (hemijske) tog elementa
245
elektro neutralan
Raderfordov model: pozitivno jezgro oko
koga krue elektroni
atom domen dejstva razliitih sila
Borov model atoma
dimenzije atoma ~ 10
-10
m
dimenzije jezgra ~ 10
-15
m
atom prazan prostor
e-
J+
246
kvantizacija radijusa orbitala elektrona
- orbite elektrona -
kvantizacija energija atoma
energetski nivoi:
E
v(e)
= - 0,125
.
Z
2 .
e
4 .
m
e
.
n
-2 .
h
-2 .

0
-2
energetski podnivoi:
247
Radijacioni prelazi
Osnovno stanje (E
0
) Pobueno stanje (E
1
)
ekscitacija
apsorpciom fotona energije E = E
1
E
0
248
apsorpciom fotona energije E = E
1
E
0
Pobueno stanje (E
1
) Osnovno stanje (E
0
)
deekscitacija
emisijom fotona energije E = E
1
E
0
Atom vodonika
p
e
p
e
249
p
Osnovno stanje Pobueno stanje
E
0
E
1
Spektar atoma vodonika (serije)
250
Linijski spektar (atomi)
251
Elektronski prelazi izmeu ljuski
koje su blizu jezgra
Elektronski prelazi izmeu ljuski
koje su dalje od jezgra
Deekscitacija pobuenog stanja jezgra
Energija prelaza
je reda veliine
4-13 eV
13 - 10
3
eV
252
Deekscitacija pobuenog stanja jezgra
Prelazi izmeu vibracionih stanja
molekula susednih energija
Prelazi izmeu rotacionih stanja
molekula susednih energija
10, 10
6
eV
0,1 eV
0,01 eV

Deekscitacija pobuenog stanja jezgra

X
Deekscitacija pobuenog stanja nastalog
prelazom e sa unutranjih ljuski, koenjem
brzih naelektrisanih estica
UV
Deekscitacija pobuenog stanja nastalog
prelazom e sa valentnih ljuski
E,
253
prelazom e sa valentnih ljuski
V
Deekscitacija pobuenog stanja nastalog
prelazom e sa valentnih ljuski
IC- T
Deekscitacija sa pobuenog vibracionog i
rotacionog stanja molekula
RT
Elektronska oscilatorna kola
Jonizacija
kad atom primi energiju E
u
> E
0
, elektron
kinetike energije E E
0
naputa atom
254
kinetike energije E E
0
naputa atom
nastaje pozitivan jon
Molekuli
255
Molekuli
The image cannot be displayed. Your computer may not have enough memory to open the image, or the image may have been corrupted. Restart your computer, and then open the file again. If the red x still appears, you may have to delete the image and then insert it again.
256
Apsorpcioni spektar molekula (trakast)
257
Apsorpcioni spektar DNK
A
1
0,8
Energije prelaza purinskih i
pirimidinskih baza bliske
260 nm (UV)
258
200 280 300 (nm)
0,8
0,6
0,4
0,2
259
Hromofore
(vezani joni metala; konjugovane dvostruke veze -
elektroni u orbitalama)
C = C
m
= 170 nm
260
m
C = O
m
= 295 nm
benzen
m
= 255 nm
261
Emisija
Ekscitacija:
- apsorpcijom fotona
- energijom hemijskih reakcija
262
Luminiscencija:
- fluorescencija
- fosforescencija
- energijom hemijskih reakcija
b fluorescencija
f fosforescencija
e
n
e
r
g
i
j
a
E
i
E
j
i
j
263
rastojanje
E
i
E
0
E
i
>E
0
E
j
>E
0

IC V UV X

C Lj
Luminiscencija (Stoksovo pravilo)
264

upadno

emitovano

upadno emitovano
Polarzacija svetlosti
jedan atom/molekul u jednom aktu
emisije emituje linearno
polarizovanu svetlost
polarizacija odbijanjem (Bruster)
265
polarizacija odbijanjem (Bruster)
polarizacija dvojnim prelamanjem
(kristali: kalcit, kvarc, liskun, turmalin,)
Optiki aktivne supstance
obru ravan polarizacije linearno polarizovane
svetlosti
266
Polarizator
Analizator
Veba 12
(polarimetar)
267
podaci o ispitivanoj supstanci mogu se
dobiti merenjem ugla obrtanja ravni
polarizovane svetlosti
u rastvorima je: = c d
( - specifina rotacija, c koncentracija, d optika duina puta )
268
( - specifina rotacija, c koncentracija, d optika duina puta )
strukturni podaci
RASEJANJE SVETLOSTI
gubitak svetlosne energije usled reemisije u
drugim pravcima
kod heterogenih sistema
A = A
p-a
+ A
r
providna tela i prozirne rastvore: A
p-a
= 0
269
providna tela i prozirne rastvore: A
p-a
= 0
A = A
r
= a
.

-m
m = 4 ako je prenik molekula d < /10
m = 1 - 3 ako je prenik molekula d > /10
refleksija i refrakcija kada je d > 200 nm
neelastino (Ramanovo)
upadne < rasejane
270
upadne < rasejane
Elastino
upadne = rasejane
Elastino rasejanje
geometrijsko
d >>
Rejlijevo
271
Rejlijevo
d <<
difrakciono
d
Geometrijsko rasejanje
vae zakoni refleksije talasa- rasejanje je bono
u odnosu na
upadni pravac
272
d

Rejlijevo rasejanje
(molekularno - okom nevidljivo)
elektrino polje vri preraspodelu naelektrisanja
u molekulu i indukuje elektrini dipol (molekuli : stalni
ili indukovani dipoli, osciluju pod dejstvom promenljive elektrine
komponente svetlosnog talasa, pri emu i sami emituju )
273
prenik molekula d < l/10

i
=
m
E

m
- molekulska polarizabilnost
4 2
2 2
m
0 r
r
) cos 1 (
I I



+ ++ +

Difrakciono - makromolekularno
jedna od dimenzija molekula d < /15 (20-27nm)
interferencija svetlosti (potie od razliitih
centara rasejanja kod makromolekula)
274
OPALESCENCIJA I MUTNOA
okom direktno vidljivo rasejanje svetlosti
Opalescencija
promena boje polihromatske svetlosti usled
275
promena boje polihromatske svetlosti usled
rasejanja svetlosti kraih talasnih duina na
molekulima d = 100-200 nm
Mutnoa
jednako rasejavanje svetlosti svih talasnih
duina na molekulima d = 400 - 500 nm
Nefelometrija
odreivanje koncentracije koloidnih rastvora
na bazi rasjejavanja svetlosti ( I

= f (x,c) )
Vizuelni nefelometar
The image cannot be displayed. Your computer may not have enough memory to open the image, or the image may have been corrupted. Restart your computer, and then open the file again. If the red x still appears, you may have to delete the image and then insert it again.
276
Optiki instrumenti
ogledalo (ravno, konkavno i konveksno)
soivo (sabirno i rasipno)
277
soivo (sabirno i rasipno)
mikroskop (optiki i elektronski)
...
Soivo
(prozrano telo ogranieno dvema sfernim ili sfernom i
ravnom povri)
Sabirno soivo
Rasipno soivo
278
Sabirno soivo
279
F ia f ina daljina
Optika mo soiva
[ ] D
f
1
=
D - dioptrija
Lupa
AB
min
= 0,01 mm Y
umax
= 120 puta
280
Primer
(neke posledice primene jednainesoiva)
281
Veba 8
(lupa)
optiki instrument (posmatranje bliskih predmeta)
sabirno soivo manje ine daljine
postavljanje predmeta: izmeu F i soiva (lik
imaginaran i uvean)
282
uveanje 2,2X
Veba 9
(jednostavan nain za odreivanje ine daljine
sabirnog soiva)
283
Veba 10
(sabirno soivo: formiranje lika kada je p >2
.
f)
284
lik je obrnut i umanjen i realan
(optika klupa)
Mo razdvajanja rezolucija: AB
Kontrast:
I
D
0
log =
285
d
d
Y
l
1
=

1
=
u
Y
Kontrast:
Uveanje:
linearno
ugaono
I
D
0
log =
Rezolucija
najmanje rastojanje izmeu dve take koje se vide razdvojeno
286
Veza rezolucije i uveanja
AB(okom) 0,1 mm
) (okom AB
287
) (
) (
om instrument AB
okom AB
Y
l
=
Optiki mikroskop
Y
umax
= 2500 puta
288
AB
min
= 0,2 m
289
Rezolucija optikog mikroskopa
290
2
sin
0

n
AB

0
smanjiti; n - poveati
Specijalni optiki mikroskopi
fiziki princip
291
konstrukcija
preparati
Fluorescentni mikroskop
fluorescentna svetlost
292
posmatraju se preparati
koji fluoresciraju ili
"fluorescentno obeleeni
preparati
Polarizacioni mikroskop
polarizovana svetlost
293
optiki aktivni molekuli (pralelno orijentisani izdueni molekuli)
Elektronska optika mikroskopija
slika
elektronski zapis
294
statika
dinamika (video mikroskop)
estici impulsa p pripisuje se talasna duina
p
h
=
De Broljeva relacija
estica - talas
295
estici impulsa p pripisuje se talasna duina
p
impuls elektrona koji je ubrzan naponom U:
E
p
=eU
m
p mv
E
k
2 2
2 2
= =
meU p 2 =
Elektronski mikroskop
polazna ideja - AB je proporcionalno bolju rezoluciju
ostvariti smanjenjem talasne duine:
meU
h
2
=
U = 50 100 KV = 5 4 pm
(svetlost) 800 400 nm
296 interakcija preparata i snopa elektrona
(svetlost) 800 400 nm
AB (elektronskog mikroskopa) << AB ( optikog mikroskopa)
AB
min
0,2 nm
Y
max
500 000 puta
Vrste elektronskih mikroskopa
transmisioni elektronski mikroskop
297
skaning elektronski mikroskop
Transmisioni elektronski mikroskop
Osvetljavanje
izvor katoda, anoda
kondenzorska soiva
Formiranje slike
298
Formiranje slike
soiva objektiva
projekciona soiva
Posmatranje
i zapisivanje slike
Uslovi za dobijanje slike
visoki vakuum
tanak preparat
apsorpcija, neelastini sudari
299
posledice:
ne mogu se posmatrati ivi preparati
preparat se mora specijalno pripremiti
Priprema preparata
a) Makromolekuli iz rastvora
300
kontrastiranje:
- tekim metalima iz rastvora
- vakuum naparavanjem
b) Histoloki rez tkiva
- fiksacija
- kalupljenje
- dehidratacija
- seenje (ultramikrotom)
301
3
1 Oeov elektron
2 Sekundarno emitovani
elektron
3 Reflektovani elektron
302
6
5
4
3
4 Karakteristino XZ
5 Kontinualno XZ
6 Fluorescentno XZ
Jezgro atoma
Izotopi
X
M
Z
303
Izotopi
jezgra koja imaju isti atomski (redni - Z), a
razliit maseni broj (M).
M
j
< Z
.
m
p
+ N
.
m
n
defekt mase m
nuklearne sile N.S. = f(N+Z)
odbojne sile izmeu protona F = f(Z
2
)
304
E
v
= m
.
c
2
RADIOAKTIVNOST
(pojam)
otkrie (Bekerel, Kiri, ).
svojstvo atoma nekih elemenata da se
njihova jezgra spontano pretvaraju u
305
njihova jezgra spontano pretvaraju u
jezgra drugih atoma, uz emisiju
radioaktivnog zraenja ( ,
-
,
+
i ).
odranje mase i energije, odranje
koliine naelektrisanja i odranje
nukleonskog broja.
RADIOAKTIVNOST
(poreklo)
stabinost i nestabilnost nuklida
odnos broja neutrona (N) i protona (Z)
306
BETA RASPAD

+
raspad
-
raspad

~
p n
1
1
1
0
+ ++ + + ++ +

+ ++ + + ++ +
+ ++ +
n p
1
0
1
1
307

-
- elektron
+
- pozitron
PRIMERI RASPADA

~ 60
28
60
27
+ +

Ni Co + +
+
Si P
30 30
308
konkurentni proces
+
raspadu
elektronski zahvat (K-zahvat):
+ +

n e p
1
0
0
1
1
1
+ ++ + + ++ +

Li e Be
7
3
0
1
7
4
Karakteristike zraenja
beta plus (pozitron) i beta minus (elektron)
poreklom iz jezgra atoma
energetski spektar kontinualan
E

(max.) = do 3 MeV, E

(sr.) = 0,3-0,4 . E

(max.)
309
E

(max.) = do 3 MeV, E

(sr.) = 0,3-0,4 . E

(max.)

Osobine zraenja
oko 100 jonskih parova/cm vazduha;
domet (vazduh: oko 2 m; trag je
izlomljen).
(vai i za snopove elektrona)
310
(vai i za snopove elektrona)

+
- na kraju traga dolazi do anihilacije
sa elektronom iz materijala i stvaranja
dva fotona energije 0,511 MeV (prelaz
materije u energiju)
ALFA RASPAD
za veliko A (N > Z); dinamika nestabilnost jezgara:
alfa raspad ili fisija (spontana)
+

Y X
A
Z
A
Z
4
2
311
- estica (jezgro helijuma:
4
He
2+
)
PRIMER RASPADA
+ Rn Ra
222
86
226
88
Karakteristike zraenja
jezgro helijuma
E

= 4 - 9 MeV
Energetski spektar linijski (monoenergetsko
312
zraenje)
jedan alfa emiter moe emitovati i vie alfa
estica razliite energije (energetski nivoi u
jezgru)
Osobine zraenja
brzina -estice: oko 20000 km/s;
20000 - 80000 jonskih parova/cm vazduha (SJ)
domet (vazduh: 2-10 cm; voda/tkivo: 10-100 m,
trag: prav, osim na kraju putanje)
The image cannot be displayed. Your computer may not have enough memory to open the image, or the image may have been corrupted. Restart your computer, and then open the file again. If the red x still appears, you may have to delete the image and then insert it again.
313
zahvata jedan po jedan elektron
za kraju traga prelazi u atom helijuma
najvea SJ na kraju traga (Bragov pik)
Gama raspad
obino prati i raspad i posledica je dinamike
nestabilnosti jezgara - emisija fotona
foton (deekscitacijom ekscitovanog jezgra)
E

do oko 3 MeV (monoenergetski - linijski spektar)
314
primer:
60m
Co = = = =
60
Co +
(nuklearni izomeri)
konkurentni proces raspadu
interna konverzija
(predaja energije orbitalnom e
-
)
E
k (e-)
= E
j
E
v (e-)
Fajans-Sodi-Raselova pravila radioaktivnog raspada
pomeranja u Periodnom sistemu elemenata kao posledica
radioaktivnog raspada
Sheme radioaktivnog raspada
shematski prikaz sudbine radioaktivnog jezgra i
energetskih prelaza u radioaktivnom jezgru
315
energetskih prelaza u radioaktivnom jezgru
bazirane na Fajans-Sodi-Raselovim pravilima
radioaktivnog raspada
Radioaktivni elementi u prirodi
laki:
14
C,
40
K
teki: radioaktivni nizovi:
torijumov
uranijum-aktinijumov
uranijum-radijumov
316
RADIOAKTIVNI IZVORI U OVEKOVOJ OKOLINI
iz prirode
317
VETAKA RADIOAKTIVNOST
otkrie (1934. god. Irena Kiri i Fredrik olio)
27
Al +
4
He = = = =
30
P +
1
n
(nuklearna reakcija)
318
(nuklearna reakcija)
tok nuklearne reakcije (meta-A, projektil-x,
sloeno jezgro, proizvod-B, ejektil-y)
notacija: A + x = == =B + y
Bete-ova notacija : A(x,y)B
ZAKON RADIOAKTIVNOG RASPADA
radioaktivno jezgro se raspada;
merenje pokazuje da se radioaktivnost
smanjuje sa vremenom;
319
verovatnoa raspada - (statistika pojava);
vrsta emitovanog zraenja ( , , );
brzina raspada (aktivnost) N/ t :
- dN/dt =
.
N
N
t
= N
0
.
e
- t
320
Vreme poluraspada
ono vreme za koje se prvobitni broj
radioaktivnih jezgara smanji na
polovinu (N
t
= N
0
/2)
321
polovinu (N
t
= N
0
/2)
t
1/2
= 0,693/
(srednji ivot = 1,44
.
t
1/2
)
AKTIVNOST
(brzina raspada)
A = dN/dt (rasp./s)
322
A = dN/dt (rasp./s)
1 rasp./s = 1 Bq /Bekerel/
1Ci = 37 GBq
PRIMER 8
Koliko je radioaktivnih atoma prisutno
u uzorku (izraeno u procentima)
posle proteklog vremena (t) koje je
jednako dva vremena poluraspada?
323
jednako dva vremena poluraspada?
t = 2
.
t
1/2
N/N
0
= e
-2 . 0,693
= 0,25 tj.
N/N
0
.
100% = 25%
PRIMER 9
Koliko se radioaktivnih atoma raspalo u
uzorku (izraeno u procentima) posle
proteklog vremena (t) koje je jednako tri
vremena poluraspada?
324
t = 3
.
t
1/2
N
p
= N
0
- N
t
= N
0
N
0
.
e
-0,693 . 3
N
p
/N
0
= 1 - e
-3 . 0,693
= 0,875 tj.
N
p
/N
0
.
100% = 87,5%
Specifina aktivnost (A
s
)
A =
.
N = 0,693
.
m
.
N
a
/ t
1/2
.
M
aktivnost izraena po jedinici mere
masa
325
masa
zapremina
povrina
duina
komad
PRIMER 10
U jednoj boici se nalazi 10 ml vode. Kada se
u nju doda mala koliina CsCl sa
radioaktivnim
137
Cs poetne aktivnosti 37
kBq, specifina aktivnost rastvora e
326
kBq, specifina aktivnost rastvora e
iznositi:
3700 Bq/ml
Dejstvo jonizujuih zraenja na materiju
predaja energije materiji
linearni transfer energije (LET = - E/ x)
(mo zaustavljanja; relativna mo zaustavljanja - S)
specifina jonizacija SJ = (- E/ x)/W
e
327
specifina jonizacija SJ = (- E/ x)/W
e
(ukupan broj jona koji jonizujue zraenje proizvede na svom putu)
trag (putanja jonizujue estice)
domet
Mehanizam dejstva ubrzanih
naelektrisanih estica na materiju
, , joni:
elektronski omota (jonizacija i ekscitacija
atoma)
jezgro atoma (rasejanje, Zakono X - zraenje,
...)
328
...)
posebno:
nuklearne reakcije

+
- anihilacija
Mehanizam dejstva fotonskog zraenja na
materiju
(indirektno jonizujue zraenje)
rasejanje fotonskog snopa (elastino)
foto efekat (unutranji): E
h
= E
k (e-)
+ E
v (e-)
329
Komptonov efekat: E
h
= E
h '
+ E
k
(e) + E
v
(e)
The image cannot be displayed. Your computer may not have enough memory to open the image, or the image may have been corrupted. Restart your computer, and then open the file again. If the red x still appears, you may have to delete the image and then insert it again.
330
stvaranje parova elektron-pozitron
(E
h
> 1,022 MeV)
fotonuklearne reakcije (E
h
> 8 MeV)
331
Osobine zraenja
ne moe se govoriti o dometu u
klasinom smislu
I
x
= I
o
.
e
- .x
332
I
x
= I
o
e
debljina poluslabljenja
d
1/2
= 0,693/
PRIMER 11
Ako je za gama zraenje energije od
oko 1,25 MeV poludebljina slabljenja
(d
1/2
) nekog materijala 1,1 cm, tada je
linearni apsorpcioni koeficijenat ( )
333
linearni apsorpcioni koeficijenat ( )
jednak:
= 0,693 / 11 mm = 0,063 mm
-1
= f (E,Z)
( =
fe
+
Ce
+
par
)
/ / / / maseni apsorpcioni koeficijent
334
Inverzni kvadratni zakon
Snop X- i zraenja moe biti paralelan i
divergentan (polazi iz jedne take)
Divergentan snop
335
Intenzitet = f(r
-2
)
PRIMER 12
Kada se rastojanje izmeu takastog izvora
X zraenja i detektora u vakuumu povea
sa 1 m na 3 m, izmereni intenzitet zraenja
se
336
x1 = 1 m
x2 = 3 m
I
2
/I
1
= x
1
2
/ x
2
2
= 0,111 smanji 9 puta
Interakcija jonizujueg zraenja i materije
meusobno dejstvo jonizujzeg zraenja na
337
meusobno dejstvo jonizujzeg zraenja na
materiju i materije na snop jonizujueg zraenja
Prostorni raspored dogaaja
putanja upadne jonizujue estice
dogaaji u okolini traga upadne estice
(interakcije sa e
-
- delta zraci)
rastojanje izmeu dogaaja (0,2 500 nm)
338
VREME
(s)
DOGAAJ
10
-18
Zraenje putuje od mesta nastanka do molekula.
1
10
-15
Interval izmeu uzastopnih jonizacija.
1
10
-14
Prenos energije na vibraciju u molekulima, disocijacija
molekula, nastanak slobodnih radikala i poetak jon-
molekulskih reakcija.
2
10
-12
Poetak difuzije nastalih radikala.
2
339
10 Poetak difuzije nastalih radikala.
10
-11
Nastanak solvatisanog elektrona.
2
10
-8
Nastanak novih molekula.
3
10
-5
Zahvat radikala od strane "hvatala".
3
1 Veina hemijskih reakcija je zavrena.
3
>1 U pojedinim sistemima, kao to su to bioloki, post
iradijacione reakcije mogu da se nastave tj. produe i na
nekoliko dana po ozraivanju.
4
Indirektna interakcija
H
2
O
#
H
2
O *H + *OH
*OH + *OH H
2
O
2
340
*OH + *OH H
2
O
2
R:H + *OH *R + H
2
O
*R + *OH ROH
*R
1
+ *R
2
R
1
: R
2
Direktna interakcija
uticaj na reproduktivnu sposobnost elija (DNK kao
ciljni molekul za dejstvo jonizujueg zraenja)
341
kidanje fosfodiesterskih veza
Jednolanani i dvolanani prekidi DNK
342
uticaj LET na tip prekida
uticaj koliine zraenja doza
uticaj brzine doze
Detekcija i dozimetrija jonizujuih zraenja
razliite vrste i energije jonizujuih zraenja
konano izazvani efekti su ne zavisni od vrste
zraenja
ovek svojim ulima ne moe da detektuje jonizujue
343
ovek svojim ulima ne moe da detektuje jonizujue
zraenje (sve dok koliina zraenje ne ugrozi funkcionisanje
organa i sistema)
indirektno (primarni i sekundarni efekti dejstva
jonizujuih zraenja na materiju)
dozmietrija (merenje koliine zraenja)
detekcija i dozimetrija (praktino nerazdvojivi pojmovi)
jonizacija gasova
ekscitacija atoma i molekula nekih materijala
(termoluminiscentni dozimetri: /TLD/: LIF, ;
scintilacioni brojai: NaI, ; poluprovodniki brojai:
Si, Ge-Li)
344
hemijsko dejstvo (hemijski dozimetri - Frike dozim.,
film dozimetar, );
bioloko dejstvo (bakterije, hromozomske
aberacije);
destrukcija (trag detektori - nitroceluloza)
Dozimetrija jonizujuih zraenja
"merenje zraenja"
uslov: poznavati svaku "esticu"
(materijalnu ili foton), njenu prirodu, smer i
energiju
345
ekspozicija (izlaganje zraenju)
apsorpcija (primanje energije zraenja)
Ekspoziciona doza (X)
ukupna koliina naelektrisanja jona jednog
znaka ( Q) koju jonizujue zraenje
proizvede u odreenoj koliini (masi)
vazduha ( m)
346
vazduha ( m)
C/kg
karakterie jonizujue zraenje u vazduhu
m
Q
X


= == =
Apsorbovana doza (D)
doza
definie kolinu energije ( E) koju zraenje
predaje odreenoj masi materijala ( m)
E
347
J/kg (Gy)
karakterie jonizujue zraenje u bilo kojoj
sredini
veza izmeu X i D (C

odnos R/rad : C

(X-10 MeV) = 0,93)
m
E
D

=
Ekvivalentna doza (H)
razliite vrste zraenja razliito deluju
na bioloke sisteme (SJ i LET).
H direktno povezuje apsorbovanu dozu
zraenja i bioloki efekat
348
u odnosu na i X-zraenje (250 keV)
radijaciono teinski faktor
r
(Sv)
r
= D H

r
= f(LET)
LET
(keV/ / / /m)

r
do 3,5 1
349
do 3,5 1
7 2
23 5
53 10
preko 175 20
Efektivna ekvivalentna doza (EF)
ponaanje pojedinih organa i tkiva
povezuje ekvivalentnu dozu (H) i osetljivost
tkiva i organa
preko tkivo teinskog faktora (
t
).
350
t
= H EF
Dozimetrija
kalorimetrijska merenja
jonizacija gasova
ekscitacija atoma i molekula nekih materijala
(termoluminiscentni dozimetri: /TLD/: LIF, ;
scintilacioni brojai: NaI, ; poluprovodniki brojai:
351
scintilacioni brojai: NaI, ; poluprovodniki brojai:
Si, Ge-Li)
hemijsko dejstvo (hemijski dozimetri - Frike dozim.,
film dozimetar, );
bioloko dejstvo (bakterije, hromozomske
aberacije);
destrukcija (trag detektori - nitroceluloza)
Jonizacija gasova
provoenje elektrine struje kroz gasove
The image cannot be displayed. Your computer may not have enough memory to open the image, or the image may have been corrupted. Restart your computer, and then open the file again. If the red x still appears, you may have to delete the image and then insert it again.
352
Jonizaciona komora
kondenzatorska (najee korien dozimetar u radiologiji)
oblast saturacije (100-300V)
razliite aktivne zapremine (0,1 500 cm
3
)
otvorene (neophodna korekcija na p i T) i zatvorene
pogodne za odreivanje veih intenzita doze
odreivanje ekspozicione doze merenjem
353
odreivanje ekspozicione doze merenjem
brzine razelektrisavanja elektrometra, pada
napona na velikom otporu, ili kompenzacionim
metodama-pomou piezoelektrinog efekta, pomou
kondenzatora, jonizacionom strujom suprotnog smera
(jaina struje 10
-15
A)
samostalne (prenosive) i ugraene u ureaje
(Ro-dijagnostika - jontomat, radioterapija-LINAC, ...)
Jonizacione komore - tip
354
Gajger-Milerov broja
(impulsna varijanta)
gasni detektor (He,Ne, Ar, ...) broja (GM-cev + skaler)
oblast radnog napona 500-1000 V
radi u impulsnom reimu (mrtvo vreme)
efikasnost detekcije 5-25%
355
pogodne za odreivanje malih intenziteta doza
samostalan (prenosiv)
numerika, zvuna i svetlosna indikacija
jonizujueg zraenja ( , ,X)
356
Osnovi zatite od
jonizujuih zraenja
radioloka zatita
tetan uticaj delovanja ovih zraenja
jonizujuih zraenja iz prirode (prirodni fon, u
proseku 2-5 mGy/god.)
primena izvora jonizujuih zraenja
357
primena izvora jonizujuih zraenja
Ciljevi zatite
spreavanje pojave ozbiljnih radijacionih
povreda (akutnih i hroninih nestohastikih
efekata)
redukcija rizika pojave stohastikih efekata u
prihvatljivoj meri
ALARA princip
as low as reasonablly achiavable
358
bazirano na LNT modelu
ekonomski i socijalni aspekt
LNT pretpostavka
radijacioni rizik
359
radijacioni hormezis
Profesionalno izloena lica
100 mSv/5 god. (godinje < 50 mSv)
360
Stanovnitvo
1 mSv/ god. (jednokratno < 5 mSv)
Mere zatite (mere bezbednosti)
analiza opravdanosti primene izvora
zraenja (teta-korist);
dozimetrijska kontrola (lica /lina
dozimetrija: TLD i film; okoline:
361
dozimetrija: TLD i film; okoline:
prospekciona /pitolj dozimetar/) i
kontrola kontaminacije (bris, urin, );
zatita pacijenata (u medicini
/indikovanje upotrebe izvora zraenja/)
Fiziki principi zatite
vreme: D = f(t)
rastojanje: D = f(r
-2
) )
362
rastojanje: D = f(r
-2
) )
paravani: D = f (e
- x
)
Ozraivanje i kontaminacija
otvoreni i zatvoreni izvori/generatori zraenja
OZRAIVANJE
izloenost dejstvu jonizujuih zraenja (polje
zraenja)
363
zraenja)
KONTAMINACIJA
neeljeno prisustvo radioaktivnih izotopa iz
otvorenih izvora radioaktivnog zraenja, na
mestima gde im nije mesto (uvek ukljuuje i
ozraivanje)