Iako je u toku Hladnog rata postojala stalna zategnutost u odnosima

izmeu supersila, do njihovog direktnog konflikta nikad nije dolo.

Umjesto toga, cijeli hladnoratovski period obiljeio je niz lokalnih ratova
i kriza u kojima su supersile imale glavnu ulogu.
U sreditu Hladnog rata je bila Evropa, i neke od najveih kriza desile su
se upravo tamo (I i II berlinska kriza, Pobuna u Maarskoj, Prako
proljee).
Meutim, uporedo sa jaanjem sovjetske moi i uticaja, sukobi su se
prenosili i na druge kontinente prvo na Aziju (Korejski rat, kasnije
ratovi u Vijetnamu i Avganistanu), pa na Bliski istok (Suecka kriza,
Jomkipurski rat), Afriku (graanski rat u Angoli, somalijsko-etiopski rat),
ak i Ameriku (Kubanska kriza, dravni udar u ileu, invazija na
Grenadu, graanski rat u Nikaragvi, Kolumbiji).
Korejski rat
Tri godine je politika zadravanja funkcionisala kako je planirano: NATO
je bio branik od sovjetske invazije, Maralovim planom je Zapadna
Evropa ekonomski ojaala, dok je sovjetska prijetnja istonom
Sredozemlju otklonjena kroz program pomoi Grkoj i Turskoj.
Prva Berlinska kriza 1948-49. koja je nastupila kada su Sovjeti zabranili
zapadnim saveznicima kopneni pristup Berlinu uspjeno je rijeena
stvaranjem vazdunog mosta.
Zapad uopte nije oekivao sovjetski napad na nekom drugom podruju
izvan Evrope, i SAD nijesu o tome ozbiljno razmiljale, kada je 25. juna
1950. armija sovjetskog satelita NDR Koreje izvrila invaziju na
Republiku Koreju.
Budui da su ameriki lideri razmatrali samo dvije mogunosti rata
invaziju Sovjeta na Zapadnu Evropu ili njihov napad na Ameriku, nali su
se u dilemi kako da reaguju.
Koreja se nalazila izvan amerike zone odbrane, i Kim
Il Sung, sjevernokorejski lider, vjerovatno je dobio
podrku Moskve i Pekinga za ovaj potez zbog
vjerovanja da SAD nee reagovati. Takoe, injenica
da su Amerikanci pasivno posmatrali kako mnogo vea
i vanija Kina pada pod vlast komunista, jo je vie
uvrstila to uvjerenje.
Amerika je, meutim, bez obzira na mali geopolitiki
znaaj Korejskog poluostrva, reagovala principijelno
kako simbolino ne bi dopustila da komunistika
agresija bilo gdje u svijetu proe nekanjeno.
Preovladali su principijelni, a ne strateki razlozi.
Ve 27. juna Truman je naredio vojnu akciju, a 30. juna su
kopnene trupe iz Japana prebaene u Koreju. Zbog sovjetskog
bojkota Savjeta bezbjednosti Trumanu je polo za rukom da
rezolucija UN osudi sjevernokorejsku agresiju i na taj nain je
amerika intervencija prerasla u akciju svjetske zajednice.
Pred SAD je postavljena dilema da li djelovati samo do 38.
paralele, ili kazniti agresora kako bi se sprijeile budue akcije.
Takoe, saveznici u ovoj akciji nijesu eljeli da izlaze iz okvira
ogranienog rata.
General Mekartur, koji je komandovao akcijom, izvrio je uspjenu
akciju iskrcavanja kod Inona, duboko iza sjevernokorejskih
poloaja, ime je prekinuo njihove linije snabdijevanja. No,
umjesto da ih istjera samo do 38. paralele, ili do poetka
poluostrva, ime bi bilo obuhvaeno 90% stanovnitva poluostrva,
ukljuujui i Pjongjang, on je nastavio do rijeke Jalu koja je
predstavljala samu granicu sa Kinom.
Kinezima su sjeanja na japansku invaziju, do koje je dolo takoe preko
Korejskog poluostrva, bila jo uvijek svjea. Kineska armija napala je
amerike snage koje su se u panici povukle juno od Seula.
Do jula 1951. amerike snage su odbacile kineske preko 38. paralele, i
linija fronta se nije mijenjala sve do primirja dvije godine kasnije.
Mirovni ugovor nikad nije potpisan, a Koreja je ostala podijeljena kao i
prije rata. SAD su pokazale da e reagovati na komunistiku prijetnju bilo
gdje u svijetu, bez obzira na strateki znaaj neke zemlje. Pukotina u
sovjetsko-kineskim odnosima ve se nazirala zbog mlake podrke SSSR-
a Kini tokom rata.
Odnosi zategnutosti izmeu SAD i SSSR-a su zadrani, zasnovani na
obostranim zabludama sovjetskoj da naoruavanje zapadnih zemalja
nije u biti defanzivno, i amerikoj da izazivanje agresije na Pacifiku znai
samo sovjetsko odvraanje panje od Evrope na koju SSSR sprema
invaziju.
Suecka kriza
Nakon Staljinove smrti 1953. godine novi sovjetski lider
Nikita Hruov napravio je otklon od njegove politike.
Ipak, pokuaji jaanja geopolitikih pozicija su
nastavljeni, i svaka pobjeda jedne strane smatrana je
porazom druge.
Bez obzira na destaljinizaciju, tokom Hruovljevog
upravljanja Sovjetskim Savezom (1955-1964) nije bilo
manje kriza u odnosima meu velesilama nego tokom
Staljinove ere.Prva svjetska kriza tokom njegovom
mandata, meutim, bie kriza u kojoj su supersile
igrale ulogu iz drugog plana.
Krizu je ipak zapoeo SSSR preko svog satelita ehoslovake, koja je
prodala oruje Egiptu. Egipat je tradicionalno bio vana taka u interesnoj
sferi Velike Britanije.
Grupa mladih oficira prethodno je u Egiptu svrgnula korumpiranog kralja
Faruka 1952, a od 1956. na elu te zemlje nalazio se Gamal Abdel Naser.
Naser je bio anti-imperijalista i pan-arabista.
SAD su se distancirale od britanske politike, pravilno shvatajui da je njen
kolonijalizam neodriv, no, gajei zabludu da su pokreti za nezavisnost u
zemljama treeg svijeta slini amerikom pokretu za nezavisnost, i da e
nove vlasti gajiti bliske odnose sa SAD.
Amerika je ipak pokuavala neodrivo: okonati kolonijalnu ulogu Velike
Britanije, ali iskoristiti ostatke njenog uticaja u korist izgradnje politike
zadravanja na Bliskom istoku.
SAD i Britaniju su stvorile srednjoistonu verziju NATO-a, CENTO pakt,
nazvan Bagdadski pakt. lanice su imale razliite interese i razliite
prijetnje njihovoj bezbjednosti, Sirija je odbila da mu pristupi, a Irak je
uskoro istupio,ostavljajui u paktu Iran, Pakistan i Tursku.
Egipat je bio neprijateljski nastrojen prema CENTO paktu, posmatrajui
ga kao ameriku ekspozituru koja, izmeu ostalog, treba da pomogne
opstanku Drave Izrael.
Izrael je teio trajnom miru, ali bez elje da se odrekne teritorija, dok je
Egipat traio teritorije, ali bez jasne naznake da e, ako ih dobije, to
znaiti stabilan mir.
Nakon amerike ponude da grade Asuansku branu, a potom odustanka
od nje, Naser je proglasio nacionalizaciju Sueckog kanala.
Za Veliku Britaniju i Francusku bilo je neprihvatljivo da jedna zemlja, a
posebno Egipat, upravlja Kanalom, a francuski premijer Gi Mole uporedio
je Nasera sa Hitlerom.
Budui britanski premijer Harold Makmilan rekao je da Britanija mora da
reaguje inae e se postati druga Holandija. SAD su izabrale taktiku
distanciranja od evropskih saveznika, a predsjednik Ajzenhauer je
iskljuio mogunost vojne intervencije.
Francuska i Britanija smislile su manevar po kome bi Izrael napao Egipat i
napredovao prema Kanalu. Nakon toga, one bi pozvale obje strane da se
povuku iz zone Kanala, a nakon oekivanog odbijanja Egipta da to uradi,
okupirale bi zonu.
29. oktobra Izrael je napao Egipat, a dva dana kasnije su Francuska i
Britanija obznanile da poinju sa intervencijom. SAD su, meutim,
predloile Savjetu bezbjednosti rezoluciju kojom se zahtijeva da se
izraelske snage smjesta povuku, a Ajzenhauer je javno osudio akciju kao
pogrenu.
Generalna skuptina UN osudila je akciju, a ve 5. novembra su
utemeljene snage za ouvanje mira. SAD su zajedno sa SSSR-om
osuivao akciju svojih najbliih saveznika, u istom danu u kojem su
sovjetske snage uguile demokratsku revoluciju u Maarskoj, nata su
SAD mlako reagovale. Odricanje od upotrebe sile nije bilo svojstveno
SAD svega dvije godine ranije kada su intervenisale u Gvatemali, niti
dvije godine kasnije, kada amerike snage uu u Liban.
Primorani i pod politikim i ekonomskim pritiscima,
Britanci i Francuzi 6. novembra objavljuju prekid vatre.
Amerika je ponizila svoje najblie saveznike i pokazala
im da nijesu sposobni za samostalnu akciju.
Suecka kriza obiljeava kraj statusa velikih sila za
Francusku i Veliku Britaniju. Uskoro nakon nje, Entoni
Idn je podnio ostavku, a Francuska je krenula u
reformu - stvaranje Pete republike.
U svijetu postoje samo dvije velike sile, Sjedinjene
Drave i Sovjetski Savez...Ultimatum je napokon stavio
Veliku Britaniju i Francusku na pravo mjesto, te sada
nijesu ni velike ni snane zemlje. (Sadat)
Francuska i Engleska nikad nee biti sile koje se mogu uporediti sa
Sjedinjenim Dravama i Sovjetskim Savezom, kao uostalom ni Njemaka.
elimo li i dalje igrati odluujuu ulogu u svijetu, preostaje nam samo
jedno rjeenje: ujediniti Evropu...naa e osveta biti stvaranje ujedinjene
Evrope. (Adenauer)
Suecka kriza dovee do stvaranja dugoronog saveznitva Francuske i
Njemake i potpisivanja sporazuma o prijateljstvu i privrednoj saradnji
1963. S druge strane, Britanija e se opredijeliti za put podreenosti
Americi.
Opijen uspjehom, Hruov e krenuti u niz spoljnopolitikih avantura,
poput Berlinske i Kubanske krize, koje e ga u konanici stajati liderskog
mjesta u SSSR-u.
Ajzenhaer e nakon Suecke krize iznijeti politiku poznatu kao
Ajzenhauerova doktrina program ekonomske i vojne pomoi i zatite od
komunistike agresije na Bliskom istoku.
Deset godina kasnije, kada ue u rat u Vijetnamu, ameriki saveznici e
protiv SAD koristiti iste argumente koje su SAD iznosile protiv njih.

Kriza u Poljskoj 1956

Nakon uspjenog oslobaanja Titove Jugoslavije od sovjetske kontrole 1948, bilo je
pobuna i u drugim istonoevropskim zemljama, ali Sovjetski Savez ih nije tolerisao.
Najvei ustanak bio je u Istonoj Njemakoj 1953. ali su ga uguili sovjetski tenkovi.
Kriza u Poljskoj je izbila nakon nereda u Poznanju. Predvodili su ih lanovi Partije koji
su izbjegli Staljinove istke na elu sa Gomulkom. Objavili su da ele sopstveni put u
socijalizam.
Umjesto planirane vojne intervencije SSSR-a uslijedila je posjeta Hruova, Kaganovia,
Molotova i Mikojana Obean je ostanak Poljske u Varavskom paktu i ouvanje
socijalistikog ureenja; nakon toga, 20. oktobra sovjetske trupe su se povukle u baze, a
Gomulka koji je bio inicijator promjena naimenovan je na poloaj generalnog sekretara.
Sovjetski odbrambeni sistem je ostao neoteen mada se na pouzdanost poljskih trupa u
ratu sa Zapadom nije moglo raunati. Sovjetsko uzmicanje bilo je rezultat straha zbog
mogueg sukoba sa 30 miliona stanovnika Poljske kao i problema u Maarskoj.

Pobuna u Maarskoj 1956.
Nezadovoljstvo surovim Rakoijevim reimom koji je poslije pobune u Berlinu 1953. bio
najprije smjenjen da bi se poslije dvije godine vratio na vlast, a sa njim i ortodoksni
komunizam. Ostao je na elu partije do XX kongresa KPSS.
Njegov nasljednik Erne Gera nije bio u stanju da zaustavi patriotski talas. Narodni gnjev
je ipak eksplodirao , dolo je do studentskih nemira, i zahtjeva da se na vlast vrati Imre
Na koji je nakon Rakoijeve smjene obavljao najviu partijsku dunost. Zahtijevano je
mnogo vie nego u Poljskoj traeno je i da Rakoi odgovara za svoja djela, da se uvede
sloboda govora, a sovjetske trupe se povuku.
Demonstracije od 23. oktobra su sjutradan prele u oruanu revoluciju. Imre Na je postao
premijer. Nakon pokuaja prihvatanja titoizovane Maarske, demonstranti poinju da
trae viestranaje i istupanje Maarske iz Varavskog pakta. 30. novembra Na formira
viepartijsku vladu u kojoj su bile zatupljene sve partije koje su uestvovale na posljednjim
viepartijskim izborima 1946. godine. 1. novembra Na je povukao posljednji i neopozivi
potez proglaenje neutralnosti Maarske i naputanje Varavskog pakta.
Za razliku od Poljaka, Maari nijesu zahtijevali samo liberalizaciju komunistikog reima,
ve njegov nestanak, nijesu traili jednakost sa Sovjetskim Savezom, ve totalni raskid sa
njim.

4. novembra, bez najave, sovjetske trupe kreu u napad i brutalno gue
pobunu, a Na je na prevaru uhvaen i dvije godine kasnije pogubljen.
SAD i Ajzenhauer gotovo da nijesu reagovale na dogaaje, postavljajui
maarsko pitanje pred Savjet bezbjednosti tek u novembru 1956. kad je
sovjetskom intervencijom pobuna ve bila okonana. SSSR nije trpio
nikakve sankcije zbog svog djelovanja. Harold Makmilan e postati prvi
zapadni lider u podjeti Moskvi nakon rata nepune dvije godine nakon
guenja Maarske revolucije, a poslije e uslijediti i sporazum u Kemp
Dejvidu izmeu Hruova i Ajzenhauera.
Dogaaji u Suecu i Maarskoj 1956. ubrzali su formiranje novog pokreta
predvoenog Jugoslavijom, arapskim zemljama i Indijom, koji e postati
poznat kao Pokret nesvrstanih. Pokret je, za razliku od neutralnih
zemalja, pokazao veliku aktivnost. Poto su se SSSR-a bojale vie nego
SAD, nesvrstane zemlje su ee podravale komuniste.
Uvod u Berlinsku krizu 1958-1961.

Na Potsdamskoj konferenciji uprava nad Berlinom i cijelom Njemakom
povjerena je okupacionim snagama etiri sile: SAD, Velikoj Britaniji,
Francuskoj i SSSR.
Zapadne zone ujedinjene su u Saveznu Republiku Njemaku, a u ruskoj
zoni je uspostavljena Njemaka Demokratska Republika.
Berlin nije bio u sastavu nijedne od dvije Njemake ve se nalazio pod
upravom etiri saveznika. SSSR je okupirao veliki dio istonog sektora
grada, Amerikanci juni, a Britanci i Francuzi zapadni i sjeverni sektor.
Cio Berlin bio je ostrvo unutar NjDR.
Stanovnici Istone Njemake za odlazak na Zapad koristili su
Zapadni Berlin, koji se poslije rata znatno bre razvijao.

Hruovljev ultimatum u vezi sa Berlinom

Poto nain ulaska u grad nikad nije bio dogovoren Staljin je 1948. zaveo
blokadu Berlina, ali su prilazi poslije godinu dana ponovo otvoreni.
Hruov je prvo u novembru 1958. pomenuo u govoru, a onda 10. januara 1959.
uputio ostalim okupacionim silama prijedlog (ultimatum) sporazuma o statusu
Berlina i Istone Njemake s pravom kontrole prilaza Berlinu od strane Istone
Njemake.
Amerika ideja o "odmazdi velikih razmjera" u cilju odvraanja sovjetske
ekspanzije desila se u vrijeme kada je SSSR poeo da razvija termonuklearno
oruje i interkontinentalne strateke rakete. Amerika nije eljela nuklearni rat
zbog Berlina.
De Gol je krizu koristio za voenje politike pribliavanja Francuske Zapadnoj
Njemakoj. Starom neprijatelju De Gol je bio spreman da prizna ekonomsko i
vojno vostvo, a da Bon za uzvrat Francuskoj prizna politiko.

Pokuaji rjeavanja Berlinske krize

Ameriki stav o slobodnim izborima kao nainu ujedinjenja Njemake i ideja o
konfederaciji nijesu bili prihvatljivi ni za Adenauera ni za Hruova.
Hruov nije istrajao na svom ultimatumu tako da je odrana samo konferencija
ministara spoljnih poslova kojom nije nita postignuto.
Hruov i Ajzenhauer su se dogovorili tokom posjete Hruova Americi o
sastanku etiri okupacione sile u vezi sa Berlinom koji je trebalo da se odri u
Parizu u maju 1960. Dvije nedelje ranije iznad SSSR oboren je ameriki
pijunski avion U-2 zbog ega je skup otkazan.
Neuspjeh akcije Kenedijeve administracije u Zalivu svinja radi svrgavanja Kastra
nije sprijeio sastanak Kenedija sa Hruovom u Beu juna 1961. Slabosti koje je
Kenedi pokazao u pogledu Kube i njegova neodlunost po pitanju Laosa uvrstili
su Hruovljevo uvjerenje da je on mlakonja s kojim e lako izai na kraj.
Hruov je postavio novi estomjeseni rok i time otvorio jedan od perioda
najee konfrontacije tokom itavog Hladnog rata.

Kulminacija Berlinske krize

13. avgusta 1961. stanovnici Zapadnog Berlina probudili su se u zatvoru. Istoni
Njemci su izmeu sovjetskog sektora i ostala tri podigli blokade od bodljikave
ice, kao i ogradu oko grada.
Kenedijeva administracija nije reagovala na taj akt odmah, ali je avgusta 1961
poslato 1.500 vojnika koje su prole kroz sovjetsku zonu bez otpora.
Ameriki prijedlog o meunarodnoj kontroli pristupa Berlinu 1962. koji je
Adenauer odbio i stacioniranje sovjetskih raketa srednjeg dometa na Kubi 1962.
pojaali su krizu.
Nakon to je povukao rakete Hruov je u januaru 1963. izjavio da je uspjeh
ostvaren podizanjem zida anulirao potrebu za posebnim mirovnim sporazumom o
Berlinu. Time je zavrena kriza koja trajala pet godina.
Prihvatanje postojeeg statusa grada regulisano je etvornim ugovorom iz 1971.