1.

NTE
ELEKTRK ENERJS RETM KAYNAKLARI
KONULAR
1. Elektrik Enerjisi ve nemi
2. Trkiyenin Enerji Asndan Dnyadaki Yeri
3. Elektrik Enerjisi retiminde Kullanlan Kaynaklar
4. Elektrik Santralleri ve eitleri
18
1. SINIF ELEKTRK TESSATILII
ENERJ RETM, LETM ve DAITIMI
1.1. ELEKTRK ENERJS VE NEM
Gnlk yaammzda her yerde kullandmz elektrik, evlerimize ulancaya
kadar bir ok aamadan geer. Enerji hatlar ile tanan elektriin ounluu iyeri
ve konutlarda kullanlr.
Ulam, tp, tarm, iletiim, sanayi ve daha birok alanda kullandmz elektrik,
ayn zamanda adalamann da nemli bir gstergesi olup; ekmek ve su gibi ha-
yatmzn vazgeilmez bir paras haline gelmitir.
Elektrik enerjisi doal kaynaklardan elde edilir. Ancak doal kaynaklarmz s-
nrldr ve gn getike azalmaktadr. Bunu bilerek hareket etmeli ve elektrik ener-
jisini boa harcamamalyz. Kullanmadmz lambalar sndrmeliyiz. Televizyonu
seyretmiyorsak kapatmalyz. Bilgisayar kapal ise fiini de ekmeliyiz.Elektrik arala-
rn seerken az enerji tketenleri tercih etmeliyiz.
yle bir dnelim, elektriksiz hayat nasl olurdu? Byle bir durumda 15 kat
asansrsz kmanz, buzdolabnda sakladnz yiyeceklerin bozulmamas iin -
zm aramanz gerekecekti. Haberleri televizyondan koltuunuza yaslanarak takip
edemeyecek, mikrodalga frnda yemeinizi stamayacak, mzik setinizden sevdi-
iniz bir mzii dinleyemeyecek, sanz ksa srede kurutamayacak, klimanzla se-
rinleyemeyecek, bir dmeye basarak odanz aydnlatamayacak, bulak-amar-
kurutma gibi; temizliiniz iin gerekli olan makineleri altramayacaktnz. Geceleri
eviniz gvensiz ve karanlk olacak, elektrikli kalorifer, su stcs, masa lambas, video
ve bilgisayar gibi hayatnz kolaylatran, yaamnza hz katan pek ok teknolojik
aletten uzak bir yaantnz olacakt. imdi de elektriksiz bir hayat ehir apnda d-
nelim:
Salk, trafik, ulam, haberleme, gvenlik sistemleri, i yerleri, su datm,
enerji retimi, basn-yayn, bakm-onarm almalar, elektrie baml olarak ile-
yen alanlardan ilk akla gelenlerdir.
Kesilmesi durumunda hayat durma noktasna getirebilen elektrik, bizim iin
tm bu saydklarmzdan daha byk neme sahiptir. ehir iindeki sistemlerin i-
lemesi, kurulu dzenin devam etmesi nasl elektrie baml ise, vcudumuzda da
enerji retimi, iletiim, gvenlik, bakm-onarm gibi hemen hemen her trl ilem
iin elektrie ihtiya duyulur. Ksacas elektrik, vcudumuz iin hayati bir neme
sahiptir. nk vcudumuzdaki elektrik sistemi olmadan canllktan sz etmemiz
mmkn deildir ve vcudumuzdaki elektrik ihtiyac, bir ehrin ihtiyacndan ok
daha vazgeilmezdir.
Pek ok insan elektrikten faydalanrken, kendi bedeninin de tpk iinde ya-
ad ehir gibi elektriksiz almayacan bilmez ya da dnmez. Oysa vcudu-
muz kusursuz bir elektrik ebekesi ile donatlmtr. nsan vcuduna baktmzda,
elektronik ile ilgili son derece karmak bilgileri kapsayan, elektrik enerjisinden nasl
19
1. SINIF ELEKTRK TESSATILII
ENERJ RETM, LETM ve DAITIMI
yararlanlacan bilen akll sistemler bulunduunu grrz. Nitekim bilim adamla-
r vcudumuzdaki elektrik sistemini tarif ederken, gnmzde kullanlan elektrikli
aletlerle ilgili benzetmeler yaparlar, elektronikte kullanlan terimleri kullanrlar: Pil-
ler, motorlar, pompalar, jeneratrler, devreler, akm, diren, voltaj, yaltm, yk Bu
terimleri kullanmadan sinir sistemini tarif etmeleri pek mmkn deildir.
Resim 1.1. Elektriin baz uygulamalar
1.2. TRKYENN ENERJ AISINDAN DNYADAK
YER
Elektrik enerjisinin retimi ve kullanm 1870li yllarn sonunda gelimi bat
lkelerinde balamtr. lk elektrik santrali 1882de ngiltere-Londrada hizmete gir-
mitir. Trkiyede ise elektrik enerjisinin kullanlmasna Tarsusta 1902 ylnda tesis
edilen bir su deirmenine balanm 2 KW gcndeki bir dinamo ile balanmtr.
1913 ylnda stanbulda Silahtaraa Elektrik Santralinin kurulmas ile elektrik reti-
mine devam edilmitir. Ayn yllarda Adapazarnda da kk bir santral kurulmutur.
stikll Sava sonucu 1923 ylnda kurulan Trkiye Cumhuriyetine kadar 33
MW kurulu gcnde elektrik enerjisi retilmekteydi. O yllarda lkemizin elektrik
tketimine ihtiyac 50 milyon KWh kadardr. Bununla beraber nfusumuzun % 6s
elektrik retiminden faydalanabilmekteydi. Bugn kurulu gcmz 663 kat artarak
21889 MWye ulam ve nfusumuzun %99.9u elektrik enerjisinden faydalanmak-
tadr.
20
1. SINIF ELEKTRK TESSATILII
ENERJ RETM, LETM ve DAITIMI
1948de atalaz Termik Santrali devreye girmitir. 1952 ylnda 154 kVluk bir
iletim hatt ile stanbula elektrik takviyesi yaplmtr.
retim aamasndaki gelimeleri iletim aamasnda da gerekletirerek lke-
mizi bir batan bir baa, Enterkonnekte bir biimde enerji hatlar ile rm, bu hat-
lar da deiik gte ve tipte binlerce trafo ile donatm bulunmaktayz.
1950li yllarda, devlet ve zel sektr eliyle santraller yaplmaya ve iletmeye
balanmtr. Bunlar imtiyazl irket olarak kurulan Adana ve el yresine elektrik
veren EA (ukurova Elektrik A..) ile Antalya yresine elektrik veren Kepez elektrik
A.. dir. 1950 ylnn banda kurulu gcmz 407,8 MWye , retimimiz 789 milyon
500 bin KWhe ulamt.
1970 ylna gelindiinde; artan retim,datm ve tketim miktar ve hizmetin
yaygnlamas,kurumsal bir yapy zorunlu klm ve TEK (Trkiye Elektrik Kurumu)
kurulmutur. Bylelikle, belediyeler ve ller Bankas dnda btnlk salanmtr.
Bu tarihte de kurulu gcmz 2234.9 MW, retimimiz 8 milyar 623 milyon KWh se-
viyelerine ykselmitir.
1970-1980 tarihleri arasndaki yllarda, dnyadaki enerji krizinden Trkiye de
etkilenmitir. Termik santrallerin yaktlarnn, ounlukla da baml olmasndan
arz ve talep dengesi bozulmutur. Dolaysyla zorunlu enerji kstlamalarna ba vu-
rulmutur. Btn bu olumsuzlua karn, Trkiye kurulu gc 1980 ylnda 5118.7
MW, retimi de 23 milyar 275 milyon KWh deerlerine ulamtr.
ekil 1.1 Kurulu Gcn Ana Enerji Kaynaklarna Gre Dalm (2011 - Mart)
21
1. SINIF ELEKTRK TESSATILII
ENERJ RETM, LETM ve DAITIMI
1982 ylnda belediyeler ve birliklerin ellerindeki elektrik tesisleri TEKe devre-
dilmi, bundan byle tm satlarn, ky satlar da dahil olmak zere TEK tarafn-
dan yaplmas salanmtr. Bu tarihte kurulu gcmz 6638.6 MW, retimimiz 26
milyar 552 milyon KWh olarak gereklemitir. 1970 ylnda toplam ky saysnn %
7si elektriklendirilmiken,1982 ylna gelindiinde bu oran %61e ulamtr.
1984 ylnda,enerji sektrndeki TEKin tekeli kaldrlm, gerekli izinler alna-
rak kurulacak zel sektr irketlerine de enerji retimi,iletimi ve datm konusunda
olanaklar salanmtr. Ayrca yine bu ylda TEKin hukuk bnyesi, organlar ve yaps
dzenlenerek bir Kamu ktisad Kuruluu hviyetine kavumas salanmtr.
1988-1992 yllarnda,elektrik sektrnde kendi yasal grev blgesi iinde
elektrik retimi,iletimi,datm ve ticaretini yapmak zere 10 kadar sermaye ir-
keti grevlendirilmitir. Ayn zamanda imtiyazl irketlerden olan EA ve KEPEZ
A..lerine de kendi grev blgelerinde elektrik retim,iletim,datm ve ticaretini
yapma grevi verilmitir.
Trkiye Elektrik Kurumu, kuruluundan 23 yl sonra, karlan 13.8.1993 gn
ve 513 sayl kanun hkmnde kararname ile Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl ile
ilgisi devam etmek zere zelletirme kapsamna alnmtr. Bu dzenlemenin bir
devam olarak da Bakanlar Kurulunun 93/4789 sayl karar ile kurum, Trkiye Elekt-
rik retim,letim A.. (TEA) ve Trkiye Elektrik Datm A.. (TEDA) ad altnda iki
ayr iktisad devlet teekklne ayrlmtr.
Kurulu gcnn %7si kat yaktlar, %2s sv yaktlar, %32s ise doal gaz ya-
ktl santrallerden olumutur.
ekil 1.2. Trkiye kurulu gcnn birincil enerji kaynaklarna gre geliimi.
22
1. SINIF ELEKTRK TESSATILII
ENERJ RETM, LETM ve DAITIMI
Tablo 1.1 Yeni Kapasite lavesinin Yakt Cinslerine Dalm (zm I) (MW)
1.3. ELEKTRK ENERJS RETMNDE KULLANILAN
KAYNAKLAR
Doada hibir enerji yoktan var olmaz, var olan enerji de yok olamaz. Ancak
bu enerjiler birbirine dntrlr. Buna enerjinin korunumu kanunu denir. Birbirine
dntrlen bu enerjiler zellikle elektrik enerjisine dntrlr.
Resim 1.2 Enerji kaynaklar
23
1. SINIF ELEKTRK TESSATILII
ENERJ RETM, LETM ve DAITIMI
Enerjileri elde etmek iin de enerji kaynaklar kullanlr. Elektrik enerjisine d-
ntrlebilen enerjilerin belli bal kaynaklar da unlardr:
Termik kaynaklar
Hidrolik kaynaklar
Nkleer Kaynaklar
Dier kaynaklar (Gne, rzgr, jeotermal vb.)
1.3.1. Termik kaynaklar
Termik kaynaklar, gerekli koullar salandnda s enerjisi meydana getire-
bilen kat, sv ve gaz eklindeki yaktlardr. Gnmzde kullanlan termik yaktlarn
balcalar; kmr, petrol, doal gaz, biyogaz, asfaltit, bitml istler ve byk ehir-
lerin p atklardr.
Kmr: lkemizde elektrik enerjisi retiminde en ok linyit kmr kullanl-
maktadr. Kahverengi-siyah renkte, organik fosil hlinde, tortul birikimli kat yakttr.
Linyit kmrn s deeri 1000-5000 kcal/kg arasndadr.
lkemizde Afin-Elbistan, Mula, Soma, Tunbilek, Seyitmer, Konya, Beypa-
zar ve Sinop havzalarnda zengin linyit yataklarmz vardr.
lkemizde retilen linyitlerin alt s deerleri ok dktr. Linyitin %56s
1000-1500 kcal/kg, %12si 1500-2000 kcal/kg s deerlerine sahiptir. Bu deerler
Trkiyedeki linyitlerin %68inin dk alt s deerine sahip olduunu gsterir. Sa-
dece %3,4lk alt s deeri yksek linyitlerimiz vardr. Arada kalan %28,6s orta s
deerde linyitlerdir.
Petrol: Petrol rnlerinden, fuel-oil ve mazot, termik santrallerde elektrik re-
timinde kullanlmaktadr. lkemizde petrol retimi, Batmanda hlen devam etmek-
tedir. Manisa-Alaehirde ve urfada aratrmalar sonucu zengin petrol rezervlerinin
olduu da tespit edilmitir. Yllk 3,5 milyon ton petrol retimiyle 13-14 yl yetecek
petrol rezervlerimizin olduu tespit edilmitir. Buna ramen yllk kullanlan petrol
miktarnn %90 ithal edilmektedir.
Doal gaz: Metan oran yksek doal kkenli yanc bir gazdr.Termik kaynak-
lardan olan doal gaz, kalorisinin yksek oluu (8500-10000 Kcal/kg) ve evre dos-
tu oluundan dolay son yllarda lkemizde kullanlmaya balanmtr. Doal gaz s
santrallerinde kullanld gibi Termik santrallerde de kullanlr. stanbul-Ambarl,
Bursa ve Tekirda-Hamitabat doal gaz evrim santralleri buna bir rnektir. Ancak
doal gazn daha ok yurt dndan gelii bu yndeki termik santral saysnn artma-
sn engellemektedir.
Yurdumuzda Hamitabat, Umurca, Karacaolan, Deirmenky Karacal,
Silivride ve Siirtte doal gaz retimi yaplmaktadr. Fakat ihtiyacn byk bir ksm
24
1. SINIF ELEKTRK TESSATILII
ENERJ RETM, LETM ve DAITIMI
ithal edilmektedir.
Biyomas: Biyomas kaynaklar odun, hayvan ve bitki artklardr
ekil 1.3 Basit bir biyogaz retim tesisi
Hayvansal gbrenin oksijensiz yani kapal bir ortamda kimyasal tepkimeye
girmesi ile biyogaz retimi yaplmaktadr. ekil 1.3de grlen sistemde iftlik hay-
vanlarndan elde edilen sulu gbre byk tanklarda rr. Metan ieren gaz retilir,
depolanr ve iftlik binalarnn stlmas iin kullanlr.
ekil 1.4 p atklarnn termik yakt olarak kullanlmas
25
1. SINIF ELEKTRK TESSATILII
ENERJ RETM, LETM ve DAITIMI
lkemizde biyogaz retimi potansiyeli, biyogaz ile ilgili almalarn aktif ol-
duu yllarda 2,5 3,9 milyar metrekp olarak belirlenmitir.
Byk ehirlerin p artklar da iyi bir termik kaynaktr. plerin depolanmas
sonucu elde edilen ve LONDFLL gaz olarak adlandrlan p gaz, %60 orannda me-
tan ieren nemli bir enerji kaynadr. Avrupann birok lkesinde kurulu tesisler
ile bu kaynak deerlendirilmektedir.
stanbul Byk ehir Belediyesinin yapt elektrik santralinde yakt olarak s-
tanbul ehrinin p artklar kullanlmaktadr.
Asfaltit: Kalori deeri yksek, klnde nadir mineraller bulunan, ilendiinde
deiik yzdelerde gaz elde edilen kymetli bir termik kaynaktr. lkemizde rnak
ve Silopi havzalarnda 82 milyon ton asfaltit rezervi tespit edilmitir. Bu kaynan
lkemizde elektrik enerjisi retimi amacyla deerlendirilmesi plnlanmaktadr.
Bitml istler: Isl ilemeyle petrole benzer bir ya veren organik madde bak-
mndan zengin, ince taneli, kristal yapl bir tr kat yakttr. Hidrokarbon grubundaki
kaynaklarmzdan bitml istler Ankara-Beypazar, Balkesir-Burhaniye, Bolu-Him-
metolu, Mengen, Hatlda, Kocaeli-Bahecik, Seyitmer, Nide-Ulukla, Eskiehir-
Sarkaya, orum-Dodurga, Amasya-eltek yrelerinde 1,6 milyar ton rezerv tespiti
yaplmtr. Bugnk durumlar itibaryla bitml istler homojen olmayan kalori ve
jeolojik yaps bakmndan atl potansiyel durumdadr.
ekil 1.5 Trkiye birincil enerji kaynaklar retimi
26
1. SINIF ELEKTRK TESSATILII
ENERJ RETM, LETM ve DAITIMI
Resim 1.3 Deiik tipte(Reaktr tipine gre) nkleer santraller
1.3.2. Hidrolik kaynaklar
Hidrolik enerji, akarsu ve deniz seviyesinden yksekte olan baz gllerdeki suyun po-
tansiyel ve kinetik enerjisine denir. Dolaysyla hidrolik kaynaklar da akarsular ve deniz sevi-
yesinden yksekte olan gllerdir. rnek olarak Frat nehri ve Hazar gl (Elaz) verilebilir.
Elektrik enerjisi retmek iin birincil g kayna olarak akarsularn potansiyel ener-
jisinden faydalanlmak suretiyle retilen hidrolik enerji lkemizde nemli bir yerli kaynak
olarak deerlendirilmektedir.
27
1. SINIF ELEKTRK TESSATILII
ENERJ RETM, LETM ve DAITIMI
ekil 1.6 Hidroelektrik santral kesiti
Tablo 1.2 HES Projelerinin adet, toplam, kurulu g ve ortalama yllk retimleri
Ekim 2011 itibariyle 213 iletmede, 145i insaat halinde ve 1300 proje aa-
masnda toplam 1658 HES projesi ile 140.000 GWh ortalama yllk retim hedeflen-
mitir. Bunun yansra, 4628 sayl Elektrik Piyasas Kanunu ve ilgili ynetmelikleri
erevesinde, enerji retim tesislerinin yapmn tamamen zel sektre devreden
dzenlemeler gerekletirilmitir.
1.3.3. Nkleer kaynaklar
Toryum, pltonyum ve uranyum gibi radyoaktif elementlerin atomlarnn nk-
leer santrallerin reaktrlerinde kontroll bir ekilde paralanmas sonucu meydana
gelen s enerjisinden elektrik enerjisi retilmesi iin kullanlan bir kaynaktr.
28
1. SINIF ELEKTRK TESSATILII
ENERJ RETM, LETM ve DAITIMI
Hlen ticar nkleer santrallerin yakt durumunda olan uranyum lkemiz-
de daha ok Salihli-Kprba havzasnda ve Yozgat-Sorgunda bulunmaktadr.
Trkiyenin toplam tabi metal uranyum rezervi hlen 9129 ton olarak belirlenmitir.
Eskiehir-Sivrihisarda ise dnya apnda nemli 380000 ton toryum rezervi
bulunmaktadr. Toryum rezervimiz dnya rezervinin %54n oluturmaktadr.
Resim 1.4 Japonyadaki Mihama Nkleer G Santrali
leriki yllarda toryum kullanan santrallerin ticar hle gelmesi koulu ile Trki-
ye nkleer kaynaklarn en iyi ekilde deerlendirecektir. Fakat 2006 ylndan nce
bir nkleer santralin altrlmas plnlanmamtr.
Bu nedenle lkemizde Akkuyu Nkleer Santrali hl aratrma aamasnda
kalmtr. Gelimi lkelerde ise elektrik enerjisi retiminin % 40tan fazlas bu kay-
naklarla daha ucuz elde etmektedir.
lkemiz bu anlamda nkleer enerjiyi elektrik enerjisine dntrme ilemini
gerekletirememitir.
Nkleer enerjinin elde edilii ve nkleer santrallerin alma prensibi nkleer
santraller konusunda ayrntl olarak anlatlacaktr.
0 m/s hzla esen bir rzgrda, rzgrla alan bir jeneratrden g k m2
bana 5.6 kWh kadardr.
Gne enerjisi ile alan bir elektrik santral m2 bana en fazla 1 kWh verebilir.
1 kg Petroln stc deeri: 10.500 kCal = 12.2 kWh
1 kg Kmrn stc deeri: 5.000 kCal = 5.8 kWh
Fisyon reaktrde kullanlan U235in 1 kg (1.000 MWe gcndeki bir santralin,
bir gnde kullanaca yakt miktardr) 23.000.000 kWhlik enerji verebilir.
29
1. SINIF ELEKTRK TESSATILII
ENERJ RETM, LETM ve DAITIMI
Fzyon reaktrlerinde kullanlacak olan hidrojenin 1 kg 117.500.000 kWhlik
enerji verecektir. Ancak, fzyon hafif ekirdeklerin birleme enerjisi imdilik kulla-
nlabilecek durumda deildir. 2050 de ticari manada altrlabilecei tahmin edil-
mektedir.
Tablo 1.3 Dnyadaki nkleer santrallerin durumu
1.3.4. Dier kaynaklar
1.3.4.1. Gne enerjisi
Corafi konumu nedeniyle sahip olduu gne enerjisi potansiyeli yksek
olan Trkiyenin ortalama yllk toplam gnelenme sresi 2.640 saat (gnlk top-
lam 7,2 saat), ortalama toplam nm iddeti 1.311 kWh/m-yl (gnlk toplam 3,6
kWh/m) olduu tespit edilmitir. Gne Enerjisi potansiyeli 380 milyar kWh/yl ola-
rak hesaplanmtr.
Gne enerjisi teknolojileri yntem, malzeme ve teknolojik dzey asndan
ok eitlilik gstermekle birlikte iki ana gruba ayrlabilir:
Isl Gne Teknolojileri ve Odaklanm Gne Enerjisi (CSP): Gne
enerjisinden s elde edilen bu sistemlerde, s dorudan kullanlabilecei
gibi elektrik retiminde de kullanlabilir.
30
1. SINIF ELEKTRK TESSATILII
ENERJ RETM, LETM ve DAITIMI
Gne Pilleri: Fotovoltaik piller de denen yariletken malzemeler gne
n dorudan elektrie evirirler.
Gne pilleri iin en nemli dezavantaj, halen ticari olan silisyum kristali ve
ince film teknolojisiyle retimlerinin olaanst yksek maliyetler oluturmasdr.
Gne pili kullanmnn maliyetlerin dmesi ve verimliliin artmas ile
Trkiye'de gne pili retimine bal olarak artaca beklenmektedir. Ayrca, Tr-
kiye Gne Enerjisi Potansiyel Atlas ve CSP teknolojisi ile 380 milyar kWh/yl enerji
retilebilecei hesaplanmtr.
lkemizde kurulu olan gne kolektr miktar yaklak 12 milyon m ve tek-
nik gne enerjisi potansiyeli 76 TEP olup, yllk retim hacmi 750.000 m'dir ve bu
retimin bir miktar da ihra edilmektedir. Bu kullanm miktar, kii bana 0,15 m
gne kolektr kullanld anlamna gelmektedir. Gne enerjisinden s enerjisi
yllk retimi 420.000 TEP civarndadr. Bu haliyle lkemiz dnyada kayda deer bir
gne kolektr reticisi ve kullancs durumundadr.
Resim 1.5 Gne enerjisinin fotovoltaik (gne pili) sistem olarak uygulamalar
lkemizde ou kamu kurulularnda olmak zere kk glerin karlanma-
s ve aratrma amal kullanlan gne pili kurulu gc 1 MW a ulamtr.
31
1. SINIF ELEKTRK TESSATILII
ENERJ RETM, LETM ve DAITIMI
Gne enerjisi ve hidrojen enerjisi alannda yaplan almalar savunma sa-
nayimiz ve askeri amalarla kullanm dhil olmak zere lkemizin enerji gelecei
asndan byk bir neme sahiptir.
Gne ndan elektrik retimi:
Fotovoltaik ya da gne pilleri, gne enerjisini elektrik enerjisine direkt evirirler.
Gne pilleri, yzeylerine gelen gne n dorudan elektrik enerjisine dnt-
ren yar iletken maddelerdir. Yzeyleri kare, dikdrtgen, daire eklinde biimlendiri-
len gne pillerinin alanlar 100 cm2 civarnda, kalnlklar ise 0,2-0,3 mm arasndadr.
G kn artrmak iin ok sayda gne pili birbirine paralel veya seri balanarak
bir yzey zerine monte edilir. Bu yapya gne pili modl ya da fotovoltaik modl
ad verilir.Gerekirse bu modller de birbirlerine seri ya da paralel balanarak foto-
voltaik dizi oluturulabilir.
Gne pilleri, uydularn ve uzay programlarnn direkt g kaynadr. Herhangi bir
arza yapmadan uzun sre alabilirler. Gne pilleri sadece gndz, gnei grdklerinde
altklarndan; elde edilen enerjinin depolanarak gece ve bulutlu gnlerde kullanlabilme-
si salanmaldr. Elde edilen doru akm elektrik enerjisinin alternatif akma evrilmesi ve
dzenli bir k geriliminin salanmas gerekir.

ekil 1.7 Gne pilinin yaps
32
1. SINIF ELEKTRK TESSATILII
ENERJ RETM, LETM ve DAITIMI
Gnein s enerjisinden elektrik retimi:
Gne enerjisinden elektrik retmek iin ikinci seenek ise gne enerjisinin youn-
latrc sistemler kullanlarak odaklanmas sonucunda elde edilen kzgn buhardan
konvansiyonel sistemlerle elektrik retmektir. Bu tip elektrik santrallerine termal g-
ne santralleri denir.

ekil 1.8 SEGS gne santrali blok emas
Termal gne santralleri, birincil enerji kayna olarak gne enerjisini kul-
lanan elektrik retim sistemleridir. Bu sistemler temelde ayn yntemle almakla
birlikte, gne enerjisini toplama yntemleri, yani kullanlan kollektrler bakmn-
dan farkllk gsterirler. Kollektrleri parabolik oluk, parabolik anak tipi olan termal
gne santralleri vardr. Ayrca dnyada uygulamas olan bir yntem de merkez alc
gne santralleridir.
SEGS teknolojisi, gne enerjisini birincil enerji kayna olarak kullanan Ran-
kin evrimli buhar trbin sistemine dayanr. Gne santrali parabolik oluk kollektr
gruplarndan (SCA- Solar Collecting Assemblies) meydana gelmitir. Gnei iki bo-
yutlu olarak takip eden ve yanstc yzeyleri vastasyla gne nlarn odaklayarak
elik boru zerinde younlatran kollektrler, kolonlar zerine kurulmu olup, es-
nek hortumlarla birbirine balanmlardr.
33
1. SINIF ELEKTRK TESSATILII
ENERJ RETM, LETM ve DAITIMI
Resim 1.6 Parabolik oluklu gne kollektrleri
Verimi artrmak ve s kayplarn en dk seviyeye getirmek iin, absorban
(emici) olarak kullanlan ve zel bir madde ile kapl olan bu elik boru, ii vakum-
lanm cam bir tp iine yerletirilmitir. Borularn iinden geirilen, s transfer svs
(sentetik ya) 380
o
C civarna kadar stlr ve sistem boyunca dolatrlarak trbin je-
neratr iin gerekli olan buhar retilir. Gne enerjisinin yetersiz olduu zamanlar-
da kesintisiz enerji retimini salamak iin, doal gazl stc sistem kullanlr.
ABDde bu sistemle alan 9 adet termal gne santrali vardr. Toplam 680
MWlk kurulu gce sahiptir. retilen enerji 1 milyon insann elektrik ihtiyacn kar-
lamaktadr.
ekil 1.8de Fransa, Odellodaki gne ocann prensip ekli verilmitir. Bu e-
kilde 42 metre apndaki parabolik yanstc, yzlerce kk aynadan oluur. Bu yan-
stc, aratrma enstitsnn arkasna ina edilmitir. 60 dz ayna, gne nlarn
yanstcnn zerinde toplar. Yanstc da bu nlar kk bir alcya odaklar. Aynalar,
gnei srekli izler yani gnele birlikte dnerler. Bylece nlar srekli olarak yan-
stcya yanstlr.
Dnyada; spanyada 1000 KWlk, talyada 700 KWlk, Japonyada 800 KWlk,
Fransada 200 KWlk ve ABDde 10 MWlk nitelerle retim yapan gne santralleri
mevcuttur.
lkemiz coraf konumu nedeniyle gne enerjisi potansiyeli birok lkeye
gre ok daha iyidir.

34
1. SINIF ELEKTRK TESSATILII
ENERJ RETM, LETM ve DAITIMI
ekil 1.9 rnek bir gne enerjisi kullanm yeri (Fransa, Odellodaki gne oca)
Yurdumuzda kk glerde olmasna ramen, gne enerjisinden elektrik
enerjisi retmek iin allmaktadr. rnek olarak; Didimde Gne ve Rzgr Ara-
trma Merkezinin elektrik ihtiyacn karlamak iin gndzleri 4 KWh ve 15 KWhlik
elektrik enerjisini ebekeye veren gne kollektrleri mevcuttur.
1.3.4.2. Rzgr enerjisi
Rzgr enerjisinden elektrik retebilmek iin srekli rzgr alabilen yksek
yerlere ihtiya vardr. Rzgr enerjisinin kuvveti ile yatay ve dey eksenli rzgr
trbini dndrlerek elde edilen mekanik enerji trbine bal alternatr yardm ile
elektrik enerjisine evrilir.
Rzgr enerjisinin doada bedava bulunmasna karn, rzgr sistemlerinin
pahal olmas retilen enerjinin maliyetini artrmaktadr. Tesis maliyetinin fazla ol-
masna ramen kurulduktan sonraki masraflar ok az olduu iin rettii elektriin
birim maliyeti ok dktr.
Rzgr enerjisi tkenmeyen, yakt gereksinimi olmayan, evresel etkileri en az
olan emniyetli, gelecek nesilleri etkilemeyen bir enerji kaynadr. Pek ok avantaj-
lar yannda kurulmas srasnda grsel ve estetik olarak kiileri ve evreyi etkilemesi,
grlt oluturmas, ku lmlerine neden olmas haberlemede parazitler meyda-
na getirmesi gibi dezavantajlar vardr.
35
1. SINIF ELEKTRK TESSATILII
ENERJ RETM, LETM ve DAITIMI
Resim 1.7 Yksek hzl rzgr trbinleri ve rzgr tarlalar
Rzgr trbinleri, hareket hlindeki havann enerjisini mekanik enerjiye d-
ntren makinelerdir. Bu nedenle rzgrdan elektrik retimi, rzgr enerjisi uygu-
lamalarnn temel yntemlerinden biridir.

ekil 1.10 Rzgr-elektrik evriminin basit bileenleri
Rzgr-elektrik sisteminin temel bileenleri ekil 1.9da gsterilmitir. Hare-
ketli havadan mekanik enerji eklinde elde edilen enerji, uygun bir kaplin ve dili
kutusu ieren mekanik aktarc yoluyla elektrik jeneratrne aktarlr. Jeneratrden
elektrik k, uygulamaya gre bir yke ya da g ebekesine balanr.
Rzgr enerjisi ile alan elektrik retme sistemlerinde kullanlan kontrol
cihazlar,bir ya da daha fazla noktada rzgrn hzn ve ynn alglar. Trbin
36
1. SINIF ELEKTRK TESSATILII
ENERJ RETM, LETM ve DAITIMI
milinin hzn, dndrme momentini,kanat asn ve yn kontroln yapar. Rzgr
enerjisi girii ile elektrik enerjisi kn elemek amacyla alternatr k iin
uygun sinyalleri retir. Ayrca kuvvetli rzgr sonucunda oluan ar koullardan,
elektriksel arzalardan, jeneratrn ar yklenmesi gibi durumlardan sistemi
korur. Rzgr-elektrik dnm sistemlerinin en basiti sabit mknatsl alternatr
kullanlan sistemdir. Bu sistemin prensip ekli aadaki gibidir.

ekil 1.11 Sabit mknatsl alternatr kullanlan rzgr-elektrik evrim sistemi
Rzgr enerjisi, slar farkl olan hava ktlelerinin yer deitirmesiyle oluur.
Gneten yeryzne ulaan enerjinin %1-2si rzgr enerjisine dnmektedir.
Rzgr trbinleri, yenilenebilir nitelikte olan hava akmn elektrik enerjisine
dntrmektedir. Rzgr trbinlerinin almas evreye zararl gaz emisyonuna
neden olmadndan enerji geleceimizde ve iklim deiikliini nlemede byk
bir role sahiptir.
Geleneksel g santrallerinin aksine, enerji gvenlii asndan yakt maliyet-
lerini ve uzun dnemli yakt fiyat risklerini eleyen ve ekonomik, politik ve tedarik
riskleri asndan dier lkelere bamll azaltan yerli ve her zaman kullanlabilir
bir kaynaktr.
Ancak rzgr trbinlerinin byk alan kaplamas, grlt kirlilii oluturmas
ve retilen elektriin kalite sorunlar gibi baz dezavantajlar bulunmaktadr.
Dnya rzgr kayna 53 TWh/yl olarak hesaplanmakta olup, gnmzde
toplam rzgr enerjisi kurulu gc 40.301 MWtr. Bunun te biri Almanyada bu-
lunmaktadr. 2020 ylnda 1,245 GW dnya rzgr gc hedefine ulamak iin ge-
37
1. SINIF ELEKTRK TESSATILII
ENERJ RETM, LETM ve DAITIMI
reken yatrm miktar 692 milyar Eurodur. Bu sre iinde retim maliyetlerinin 3,79
E-cents/kWhdan 2,45 Euro-cents/kWha dmesi beklenmektedir. Rzgr trbinle-
rinde kresel piyasa 2020 ylna kadar imdiki 8 milyar Eurodan 80 milyar Euro yllk
i hacmine kacaktr. Toplam potansiyeli en az 48.000 MW olan, yllk ortalamas 7,5
m/s nin zerindeki blgelerde gnmz fiyatlaryla ekonomik olabilecek yatrmlar
yapmak mmkndr.
2007 ylnda gerekletirilmi olan Trkiye Rzgr Enerjisi Potansiyel Atla-
s (REPA) ile lkemizde yllk rzgr hz 8,5 m/s ve zerinde olan blgelerde en az
5.000 MW, 7,0 m/snin zerindeki blgelerde ise en az 48.000 MW byklnde
rzgr enerjisi potansiyeli bulunduu tespit edilmitir.
2004 yl itibariyle sadece 18 MW dzeyinde olan rzgr enerjisi kurulu g-
cnn artrlmasnda aama kaydedilmitir. 2009 yl sonu itibariyle rzgr kurulu
gcmz 802,8 MW dzeyine ulamtr. Yenilenebilir Enerji Kanununun yrrle
girmesinden sonra 3.363 MW kurulu gcnde 93 adet yeni rzgar projesine lisans
verilmitir. Bu projelerden yaklak 1.100 MW kurulu gcnde santrallerin yapm
devam etmektedir.

Tablo1.42008 yl itibariyle rzgar enerjisinde yerli potansiyelin durumu
1.3.4.3. Jeotermal enerji
Dnyann ssndan elde edilen enerjidir. Jeotermal enerji yeryznden derin-
lere doru her 36 mde 1
o
C scaklk artmasndan faydalanlr.
Jeotermal enerji yerin derinliklerindeki kayalar iinde birikmi olan snn
akkanlarca tanarak rezervuarlarda depolanmas ile olumu scak su, buhar ve
kuru buhar ile kzgn kuru kayalardan yapay yollarla elde edilen s enerjisidir. Jeoter-
mal kaynaklar youn olarak aktif krk sistemleri ile volkanik ve magmatik birimlerin
etrafnda olumaktadr.
Jeotermal enerjiye dayal modern jeotermal elektrik santrallerinde CO
2
, NO
x
,
SO
x
gazlarnn salnm ok dk olduundan temiz bir enerji kayna olarak de-
erlendirilmektedir.
38
1. SINIF ELEKTRK TESSATILII
ENERJ RETM, LETM ve DAITIMI
Jeotermal enerji, jeotermal kaynaklardan dorudan veya dolayl her trl fay-
dalanmay kapsamaktadr. Dk (20-70C) scaklkl sahalar bata stmaclk olmak
zere, endstride, kimyasal madde retiminde kullanlmaktadr. Orta scaklkl (70-
150C) ve yksek scaklkl (150Cden yksek) sahalar ise elektrik retiminin yan
sra reenjeksiyon koullarna bal olarak entegre ekilde stma uygulamalarnda da
kullanlabilmektedir.
Dnyada jeotermal enerji kurulu gc 9.700 MW, yllk retim 80 milyar kWh
olup, jeotermal enerjiden elektrik retiminde ilk 5 lke; ABD, Filipinler, Meksika, En-
donezya ve talya eklindedir. Elektrik d kullanm ise 33.000 MWtr. Dnyada je-
otermal s ve kaplca uygulamalarndaki ilk 5 lke ise in, Japonya, ABD, zlanda ve
Trkiyedir.
Trkiye, Alp-Himalaya kua zerinde yer aldndan olduka yksek jeo-
termal potansiyele sahip olan bir lkedir. lkemizin jeotermal potansiyeli 31.500
MWtr. lkemizde potansiyel oluturan alanlar Bat Anadoluda (%77,9) younla-
mtr. Bu gne kadar potansiyelin %13 (4.000 MW) Bakanlmz kuruluu olan
MTA tarafndan kullanma hazr hale getirilmitir.
Trkiyedeki jeotermal alanlarn %55i stma uygulamalarna uygundur. lke-
mizde, jeotermal enerji kullanlarak 1200 dnm sera stmas yaplmakta ve 15 yer-
leim biriminde 100.000 konut jeotermal enerji ile stlmaktadr.
Jeotermal enerji arama almalar son yllarda canlandrlm, 2003 ylndan
itibaren Bakanlmz kuruluu olan MTA Genel Mdrl tarafndan yaplan ara-
ma almalar sonucu 840 MW jeotermal enerji kayna tespit edilmitir.
Jeotermal enerji potansiyelimizin 1.500 MWlk blmnn elektrik enerjisi
retimi iin uygun olduu deerlendirilmekte olup kesinleen veri u an iin 600
MWedir. 2009 yl sonu itibari ile jeotermal enerjisi kurulu gcmz 77,2 MW dze-
yine ulamtr.
Bu durum baz yerlerde dnyann i kesimlerinden yzeye doru srekli bir s
ak meydana getirir. Bu tr yerlere termal blge denir. Dnyada ABD, Japonya, Yeni
Zelanda , talya, Meksika, Rusya, zlanda ve Trkiyede termal blgeler vardr.
Uygulamalarda iki eit jeotermal santral tipi vardr. Birincisi ekil 1.11deki gibi
yerin birka kilometre altndaki kayalara doru iki kuyu alr. Kuyulardan birinden
kayalara basnl su pompalanarak krlr. Oluan atlaklarn iine souk su pompala-
nr. Kayalarn stt su dier kuyudan yukar kartlr. Dar kan scak su stma ve
elektrik enerjisi retiminde kullanlabilir. Bu sisteme kzgn kurukaya sistemi denir.
kinci uygulama ekli ise yeraltndaki scak kaynak sularnn yeryzne kt
noktalarda elektrik santrali ve stma merkezleri kurarak jeotermal kayna deer-
lendirmektir.
39
1. SINIF ELEKTRK TESSATILII
ENERJ RETM, LETM ve DAITIMI
ekil 1.12 Jeotermal kaynak ve jeotermal enerji sant rali prensip ekli
Bu tip yerlerde yerin 500-1000 m derinliine inecek kuyular kazlr. Bu kuyu
says bir tane olabilecei gibi baz yerlerde 15 adete kadar kmaktadr. Kuyulardan
kontroll bir ekilde kartlan buhar-su karm ilk nce buhar seperatrlerine gire-
rek iindeki su ayrtrlr. Bu arada basntan dolay oluan yksek frekanstaki sesin
seviyesini azaltmak iin susturucular kullanlr. Buhar seperatrlerinde nemi alnm
buhar, buhar hatt yardmyla buhar trbinine iletilir. Buhar hatt ortalama 500-1500
m arasnda olabilir.
Elde edilen buhar bir termik santralde olduu gibi buhar trbinlerine gnde-
rilerek, trbine akuple alternatr ile elektrik enerjisine dntrlr. Bu tip sistem-
lerde trbinde ii biten rk buhar, kondansere gnderilerek younlamas sala-
nr. Kondanserde younlaan su kondanser tahliye pompalar ile soutma kulesine
gnderilir.
Trbinde ii biten buhar kondanserde younlarken %99 saflkta CO
2
gaz bu-
har iinde ayrarak aa kar. Bu gaz ve dier gazlar kondanserden almak iin
40
1. SINIF ELEKTRK TESSATILII
ENERJ RETM, LETM ve DAITIMI
trbin aftna akuple biri alak dieri yksek basnla 2 adet gaz kompresr kul-
lanlr. nceleri bu CO
2
gaz atmosfere verilmekteydi. Endstride CO
2
gaz kullanan
iletmeler son zamanlarda bu gaz santrallerden satn almaktadr.
ekil 1.12te yukarda anlatlan ikinci tip jeotermal elektrik santralinin pren-
sip emas verilmitir. Bu santralin bir benzeri Trkiyede Denizli ilimizde mevcuttur.
Denizli jeotermal elektrik santralinin baz zellikleri unlardr: Santral 20 MW gcn-
dedir. 9 adet kuyudan elde edilen 214
o
C deki 4,9 At basncnda scak su buhar ka-
rm temin edilmektedir. Sahann potansiyeli 100 MWn zerindedir. Santralin k
suyu Byk Menderes Nehrine verilmektedir. Buhar hatt uzunluu 1171 metredir.
alt sahas klar Sarayky-Nazilli-Alaehir araclyla enterkonnekte sisteme ba-
lanmtr. Kondanser knda elde edilen CO
2
gaz 1986 ylndan itibaren Karboaz
A..ye satlmaktadr.
lk jeotermal enerji santrali 1931de talyada kuruldu. LARDRELLO ismindeki
bu santralin gc 351 MW olup 600.000 nfuslu bir kenti beslemeye yeterli elektrik
reten bir jeotermal enerji santralidir.
ekil 1.13 Bir jeotermal elektrik santralinin blok emas
41
1. SINIF ELEKTRK TESSATILII
ENERJ RETM, LETM ve DAITIMI
Harita 1.1 Trkiye jeotermal alanlar haritas
1.3.4.4. Gelgit (med-cezir) enerjisi
Ayn Dnya zerindeki ekim etkisi sonucu okyanuslarn belirli yerlerinde ve
belirli zamanlarda su seviyesinin ykselmesi veya dmesi ile oluan bir enerji kay-
nadr. Su seviyesi ykselirken su, ift yne dnebilen trbinlere arparak nne
bent kurulmu koyu doldurur. Su seviyesi dtkten sonra koydaki su tekrar trbin-
leri dndrerek denize boaltlr. Dnen trbinlerin miline bal alternatr ile elekt-
rik enerjisi retilir.
Bir gelgit santralinde, bentle kapatlm koy ve deniz arasnda gelgit olaynn
yol at seviye farkndan yaralanarak deponun doldurulmas srasnda bile nemli
bir enerji verebilecek ekilde her iki ynde alabilen trbinler kullanlmaktadr.
Burada kanatlar ters ynde de dnebilen 24 pervane trbin bulunur. retile-
cek enerji, gelgit havzasnn byklne ve gelgit olaynn genliine (denizin ka-
bard durum ile alald durum arasndaki ykseklik fark)baldr. Gelgit barajlar,
halilerdeki doal yaam olumsuz etkileyerek evre sorunlarna yol aabilmektedir.
ekil 1.14te Rance Gelgit Santralinin prensibi verilmitir.
42
1. SINIF ELEKTRK TESSATILII
ENERJ RETM, LETM ve DAITIMI
ekil 1.14 Bir gelgit santrali
Gelgit enerjisi ile alan santral kurmu lkelerde belli bal alan santraller,
ABD, Belika, Fransada Rance koyunda, Kanadada Fundy krfezinde, ngilterede
Severn koyunda, Avusturalya, Kore, Hindistan ve Meksikadaki gelgit elektrik sant-
ralleridir.
1.3.4.5. Dalga enerjisi:
Dalga enerjisi, dnya yzeyinin yaklak %71ini kaplayan byk su ktlesinin
yzeyine gelen gne enerjisini depolamas ve rzgr hareketi ile olumaktadr.
Dalga enerjisinden elektrik enerjisi elde etme projesi; sve Gothenburg ni-
versitesinden bir grup bilim adam tarafndan gelitirildi. Dalgadaki ykselme ve
alalma hareketini dnme hareketine eviren dzenek dalgann geliine kar yer-
letirilmi olan ters ynlerde dnen iki rotordan ibarettir.
Rotor bir uzun silindirin zerine enine blmlere ayrlm ok sayda yatay,
eik kanatklardan olumutur. Su ykselip alalrken bir yzeydeki kanatklar
hava, dier yndekiler ise suyla doluyor ve srekli dnme hareketi oluturuyorlar.
Dalgalarn ortalama boy ve zelliklerine gre alminyumdan rotorlar yaplmtr.
Basit bir yaplar vardr; ancak kt hava artlarnda bile dalp bozulmadan alr.
Yaplan testler bu sistemin zellikle s sularda verimli olduunu gstermitir.
43
1. SINIF ELEKTRK TESSATILII
ENERJ RETM, LETM ve DAITIMI
ekil 1.15 Deniz dalgalarndan elektrik retmek
Dalga enerjisinin elektrik enerjisine dntrlmesi iin farkl bir uygulama
da baz lkelerde okyanus dalgalarnn hareketindeki enerjiden yararlanabilmek
amacyla aratrmalar yaplmaktadr. Gerekte bu, ok byk bir enerji kaynadr.
Ancak, frtnal havalardaki ok iddetli rzgrlar ve yksek dalgalar gibi henz -
zlmemi birtakm sorunlar vardr.
ekil 1.16 Bir dalga stunu ( dalgadan elektrik elde etmek iin)
44
1. SINIF ELEKTRK TESSATILII
ENERJ RETM, LETM ve DAITIMI
Norvete Bergen yaknlarnda bir salnan dalga stunu ina edilmiti. Fakat
byk bir frtnada sistem dalmtr. ekil 1.15da bu stunun bir prensip resmi
verilmitir. Sistemde trbin kanatlar mil ve jeneratr stte kalacak ekilde yerleti-
rilmitir. Dalgalar stunun iinde yukarya doru hareket ederken ierideki havay
da trbine doru iter ve bunun sonucunda dnen jeneratr elektrik retir.
1.3.4.6. OIED (Okyanus Isl Enerji Dnm)
Scak ekvator blgesinde okyanuslardan enerji elde etmek iin bir kaynak
daha vardr. Buralarda su tabakalar arasndaki scaklk farkndan yararlanlarak ener-
ji retilebilir. Henz aratrma aamasnda olan bu yntem Okyanus Isl Enerji Dn-
m (OIED) olarak adlandrlr.
OIEDde kullanlan aygtlar, amonyak gibi kaynama noktalar dk svlarn
buharlatrlmas iin yzeydeki lk sular kullanr. Hareket eden buhar, bir trbini
altrarak elektrik retir. Buhar soutup younlatrmak ve yeniden dolama ka-
tlmasn salamak iin
ekil 1. 17 OIED (Okyanus Isl Enerji Dnm ) nin prensip ekli
1.3.5. lkemizde Elektrik retimi Hakknda Genel Bilgi
Trkiyenin enerji politikasnn temel hedefi, enerji ve tabii kaynaklar; verimli,
etkin, gvenli ve evreye duyarl ekilde deerlendirerek, lkenin da bamlln
azaltmak ve lke refahna en yksek katky salamaktr.
45
1. SINIF ELEKTRK TESSATILII
ENERJ RETM, LETM ve DAITIMI
Bu balamda Trkiyenin enerji politikasnn ana geleri;
enerji arznda da bamlln azaltlmas,
kaynak, gzergah ve teknoloji eitliliinin salanmas,
yenilenebilir enerji kaynaklarnn azami oranda kullanlmas,
evre zerindeki etkilerin en aza indirilmesi,
enerji alannda lkemizin blgesel ve kresel etkinliinin arttrlmas,
enerji verimliliinin arttrlmas,
maliyet zaman ve miktar ynnden enerjinin tketiciler iin eriilebilir
olmas,
rekabeti piyasa uygulamalar iinde kamu ve zel kesim imkanlarnn
harekete geirilmesi olarak ifade edilmitir.
lkemiz, kalknma hedeflerini gerekletirme, toplumsal refah artrma ve sa-
nayi sektrn uluslararas alanda rekabet edebilecek bir dzeye karma abas
iindedir. Bu durum, enerji talebinde uzun yllardr hzl bir art beraberinde getir-
mektedir. nmzdeki yllarda da bu eilimin devam edecei hesaplanmaktadr.
2009 ylnda 106.1 milyon ton petrol edeerini (milyon tep) geen yllk enerji arz-
nn, 2015 ylnda 170 milyon tep, 2020 ylnda ise 222 milyon tep dzeyine ulaaca
beklenmektedir. Bu deerler enerji arznn ylda yaklak %6 dzeyinde art gs-
tereceine iaret etmektedir. Ancak 2009 ylnda yaanan global ekonomik krizin
etkisiyle bu deerler halihazrda revize edilmektedir. En son aklanan verilere gre
(2009 yl) enerji arznda %31 ile kmr en byk pay alrken, bunu %30.9 ile doal
gaz, %28.8 ile petrol izlemi, geri kalan %9.3lk blm ise hidrolik dahil olmak ze-
re yenilenebilir ve dier kaynaklardan karlanmtr.
Enerji kaynaklar bakmndan net ithalat lke konumunda olan Trkiyede
2009 ylnda enerji arznn petrolde %98, doalgazda %91 olmak zere toplam
%72lik blm ithalat ile karlanmtr .
2009 ylnda ithal edilen doalgazn yaklak %51i Rusya (2008de %62), %16s
ran (2008de %12), %15i Azerbaycan (2008de %12), %14 Cezayir (2008de %11)
ve %3 de Nijeryadan (2008de %3) temin edilmektedir. thal edilen doalgazn
%52.9u elektrik retiminde (2008de %55.7), %25.4 konutlarda (2008de %22.2),
%19.5i ise sanayide (2008de %22.0) kullanlmaktadr. Trkiyenin doal gaz tketi-
mi 2002 ylndaki 17.4 milyar m3 dzeyinden, 2008 ylnda 36.1 milyar m3dzeyine
ykselmitir. 2009 ylnda ise 32.4 milyar m3 seviyesine inmitir. Bu deerler 2008 y-
lna gre %10.4 orannda bir azalmaya karlk gelmektedir. 2009 ylnda doal gazn
sanayi ve elektrik sektrnde kullanm azalrken konutlarda kullanm artmtr [9].
2020 ylnda tketimin 61.5 milyar m3 dzeyine ulamas beklenmektedir . Gelime
dzeyi ile elektrik enerjisinin nihai enerji tketimindeki pay arasnda bir iliki bulun-
46
1. SINIF ELEKTRK TESSATILII
ENERJ RETM, LETM ve DAITIMI
maktadr [10]. 2010 ylnda elektrik tketimimiz bir nceki yla (193.2 milyar kW-saat)
gre %7.92 artarak 208.5 milyar kW-saat, elektrik retimimiz ise bir nceki yla gre
(194.81 milyar kW-saat) %7.89 artarak 210.18 milyar kW-saat olarak gereklemitir.
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlnn hazrlad son elektrik talep tahmini ra-
kamlarnn (2010-2019), 2018 yl baz alndnda, bir nceki almaya (2009-2018)
gre %1.65 (Yksek Talep iin) ve %2.62 (Dk Talep iin) artt grlmtr. Re-
vize rakamlar, 2019 ylnda Yksek Talep Senaryolarna gre 389.98, Dk Talep Se-
naryolarna gre ise yaklak 367.35 milyar kW-saat dzeyine ulalacan gster-
mektedir .
18 Mays 2009 tarihinde yaynlanan Elektrik Enerjisi Piyasas ve Arz Gvenlii
Strateji Belgesine gre 2023 ylna kadar elektrik retimi iin tm yerli ve kmr
ve hidrolik potansiyelimizin kullanlmas, rzgar kurulu gcnn 20,000 MWa, je-
otermal kurulu gcnn 600 MWa ulatrlmas hedeflenmektedir. 2020 ylnda ise
elektrik retimimizin %5inin nkleer enerjiden salanmas ngrlmektedir .
Kaynaklar asndan bakldnda, 2010 yl itibariyle, toplam elektrik retimi-
nin %45.9u doalgazdan, %18.4 yerli kmrden, %24.5i hidrolik kaynaklardan,
%6.9u ithal kmrden, %2.5i sv yaktlardan, %1.35i rzgardan ve %0.47si jeo-
termal ve biyogazdan salanmtr. 2009 yl ile kyaslandnda zellikle hidrolik
kaynaklardan ve rzgardan yararlanma oran artarken, yerli kmr ve doal gazn
oranlarnda dme grlmtr. EAn bu retimde 2008 ylnda sahip olduu
pay %49.2den 2009 sonunda %46.1e, 2010 ylnda da %45.4e derken, geri kalan
%54.6lk retim ise zel sektr tarafndan karlanmaktadr
Sanayinin temel girdileri arasnda yer alan enerji sektrnde byme rakam-
lar, gelimi lkelere kyasla olduka yksektir. Son 10 ylda Trkiye elektrik ve doal
gaz tketim art oranlar bakmndan inden sonra ikinci sray almaktadr].
Trkiye, zellikle yksek talep artnn karlanmas, yeterli yatrmlarn yapl-
mas ve verimliliin arttrlmas iin enerji sektrnde rekabete dayal ve effaf bir
piyasa yapsnn oluturulmas ynnde admlar atmaktadr. Bu hedef dorultusun-
da yaplan yasal dzenlemelerle sektrde yer alan kamu kurulular yeniden yap-
landrlm, yeni retim yatrmlarnn zel sektr tarafndan yaplmas salanmtr.
Yaplan yasal dzenlemelerden biri de Yenilenebilir Enerji ile ilgili Kanun ve
Elektrik Piyasasnda retim Faaliyetlerinde Bulunmak zere Su Kullanm Hakk An-
lamas mzalanmasna likin Usul ve Esaslar Hakkndaki Ynetmeliktir. Bu Ynet-
melik erevesinde hidroelektrik santral (HES) yapmak zere EPDKdan lisans alan
14,336 MW gcndeki 515 santraldan, Ocak 2011 itibariyle 13,898.1 MWlk 503
santraln fiilen inaat balam ve srmektedir [13].
2004 yl itibariyle 18 MW dzeyinde olan rzgar enerjisi kurulu gc ise
2008de 364 MWa, 2009da 753.7 MWa, 2010 ylnda 1265.6 MWa ulamtr. Ye-
nilenebilir Enerji ile ilgili Kanunun yrrle girmesinden sonra 3,489 MW kurulu
47
1. SINIF ELEKTRK TESSATILII
ENERJ RETM, LETM ve DAITIMI
gcnde 92 adet yeni rzgar projesine lisans verilmitir [7]. Bu projelerden yaklak
2,000 MW kurulu gce ulalacak olan santrallarn yapm devam etmektedir .
Hzla artan elektrik talebini karlamak ve ithalat bamllndan kaynakl risk-
leri azaltmak zere 2020 ylna kadar, nkleer enerjinin de elektrik retim kurulu gc
kompozisyonuna %5 orannda dahil edilmesi planlanmaktadr . Bu amala Trkiye
Cumhuriyeti ile Rusya Federasyonu Hkmeti Arasnda Trkiye Cumhuriyetinde
Akkuyu Sahasnda Bir Nkleer G Santralnn Tesisine ve letimine Dair birliine
likin Anlamann Onaylanmasnn Uygun Bulunduu Hakkndaki 6007 Sayl Ka-
nun 21 Temmuz 2010 tarihinde yrrle girmi, bahsekonu Anlama 29 Kasm
2010 tarihinde Rusya tarafndan da onaylanmtr. Bu anlama ile toplam 4,800 MW
gcnde drt nitelik nkleer bir santraln, Trkiyede kurulacak ve ilk bata tamam
Rusya sermayesine sahip olacak bir Projeirketi araclyla yapm ngrlmekte-
dir. Dier taraftan Sinopta da nkleer santral tesisine ynelik olarak 2010 yl iinde
Trkiye ve G.Kore arasnda mzakereler yrtlm ancak bir anlama salanama-
mtr. Devamnda Japonya ile yine Sinop iin balatlan grmeler ise halen sr-
mektedir.
Yerli kmr kaynaklarnn ekonomiye kazandrlmas amacyla TK Genel M-
drl uhdesinde bulunan kmr sahalarnn santral yapma kouluyla zel sektre
devredilmesine ynelik almalar kapsamnda Bolu-Gynk ve Eskiehir-Mihalk
sahalar rdvans modeli ile zel sektre devredilmitir. Bunun yansra ankr-Orta
Sahas ise ayn amaca ynelik olarak ruhsat devri yaplarak zel sektre verilmitir
[7]. Benzer ekilde, Afin-Elbistan havzasnda bulunan linyit kaynaklarnn elektrik
retimi amal deerlendirilmesine ilikin olarak 2011 ylnda ihaleye klmas iin
almalar devam etmektedir.
Tablo1.5 2009 Yl tibariyle Trkiyenin Yerli Kaynak Potansiyeli
Yaplan almalar sonucunda 2009 yl sonu itibariyle tespit edilmi bulunan
48
1. SINIF ELEKTRK TESSATILII
ENERJ RETM, LETM ve DAITIMI
yerli enerji kaynaklar potansiyelimiz ise aadaki tabloda verilmektedir. 2008 yl-
na gre deien tek rakam linyit rezervlerindeki 8.4 milyar tondan 11.4 milyar tona
(yaklak %36lk bir art) olan art grlmektedir.
1.4. ELEKTRK SANTRALLAR VE ETLER
1.4.1. Santraller
Elektrik enerjisinin retildii ve datmnn yapld yerlerdir. Elektrik sant-
ralleri kullandklar enerji eitlerine gre isim alr. Termik ve Hidroelektrik Santraller
olarak iki blmde incelenir.
Santraller alma ekillerine gre;
Temel yk santraller
Normal santraller
Puant santraller
Biriktirmeli santraller olarak 4e ayrlr.
Ucuz yakt kullanan ve retilen enerjinin birim maliyetinin ucuz olduu hid-
rolik santraller, temel yk santralleri olarak grev yapar. Bu tr santrallerin iletme
sreleri ok uzundur. ehir, kasaba ve kyleri besleyen santraller ise normal santral-
ler olarak adlandrlr. ebeke yknn ok artt zamanlarda altrlan santrallere
de puant santralleri ad verilir. Puant santrallerinin iletme sreleri ksa olup kurulu
masraflar azdr.
Dizel santralleri bunlara rnek gsterilebilir. Biriktirmeli santraller ise enerji
tketiminin az olduu zamanlarda suyu depo edip enerji tketiminin fazla olduu
zamanlarda da bu suyu kullanarak elektrik enerjisi reten santrallerdir.
Santralleri iletmeci unsurlara gre de snflandrabiliriz. Bunlar;
Messese (Kurum) santralleri
zel irket santralleri (Otoprodktr irketler) eklindedir.
Messese santralleri Trkiye Elektrik Datm A.. (TEDA) tarafndan iletilen
santrallerdir. zel irket santralleri olarak da Otoprodktr irketlere ait olan sant-
raller ile Ereli, Karabk ve Seka santralleri saylabilir.
49
1. SINIF ELEKTRK TESSATILII
ENERJ RETM, LETM ve DAITIMI
DEERLENDRME SORULARI
Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.
1. Aadakilerden hangisi kmrn yaklmas ile enerji reten elektrik santralidir?
a. Hidrolik santra
b. Nkleer santral
c. Termik santral
d. Jeotermal santral
2. Aadakilerden hangisi elektrik enerjisinin stnlklerinden biri deildir?
a. At olmayan temiz bir enerjidir.
b. Dier enerjilere dntrlebilir.
c. stenilen bykle ayarlanabilir.
d. Manyetik kirlilie neden olur.
3. Aadakilerden hangisi enerji retiminde kullanlan kaynaklardan biri deildir?
a. Hidrolik
b. Termik
c. Metafizik
d. Hidrojen
4. Aadakilerden hangisi yenilenebilir enerji kaynadr?
a. Jeotermal
b. Ta kmr
c. Petroll kayalar
d. Uranyum
5. lkemizde aadakilerden en ok hangi sektrde elektrik tketilmektedir?
a. Mesken
b. Sanayi
c. Ticarethane
d. Resm daire
6. Aadakilerden hangisi tabii buharla alan termik santraldir?
a. Yataan
b. Hopa
c. Kzldere
d. Afin-Elbistan
50
1. SINIF ELEKTRK TESSATILII
ENERJ RETM, LETM ve DAITIMI
7. Aadakilerden hangisi nkleer santral blmlerinden deildir?
a. Basn kab
b. Kondanser
c. Reaktr
d. Dizel motor
8. Aadakilerden hangisi gel-git santrallerinin kurulduu yerlerdir?
a. Gller
b. Ak denizler
c. Akarsular
d. Kapal gller
9. Aadakilerden hangisi elektrik retiminde kullanlan blmlerden biri
deildir?
a. Alternatr
b. Besleyici
c. Ak grubu
d. Transformatr
10. Aadakilerden hangisi santraller aras haberlemeyi salayan cihazdr?
a. Reglatr
b. Osilatr
c. Transformatr
d. Kuranportr