Affetmenin mknlar ve Snrlar (Elis Simson, alom Gazetesi, 15 ubat 2012)

Ne zaman af dilenir? Bir suluyu kim affedebilir? Kurbandan baka birinin suluyu affe
tme hakk var mdr? Af dilemeyen birini affetmek mmkn mdr? Affetmek ama unutmamak mdr e
i zm? Yoksa affetmenin kendisi bile Holokost sz konusu olunca anlamszlar m?
Litvanyal Yahudi bir dnrdr Levinas. Felsefe renimini derinletirmek ve hayran olduu
Yahudi dnr Husserlin derslerini takip etmek iin Almanyann Freiburg niversitesine git
akln bandan alacak olan Heidegger ile tanr. almalarna Heidegger zerinden devam ede
idegger ve Ontoloji balkl bir makale yaynlar. Bylece Franszca konuan akademik dnyaya
kileyici bulduu Heideggerin dncesini tantr. Derken 1933te Heidegger byk umutlarla Na
tisine ye olur ve Freiburg niversitesine rektr olarak atanr. Levinas ise bundan bir yl
sonra, 1934te Avrupada artk grmezden gelinemeyecek bir fenomen haline gelen Nazizmi a
nlamlandrmaya alt Hitlerizmin Felsefesi zerine Dnmleri yaymlar. Avrupada bir
bunun nelere mal olaca henz belli deildir. Ve sava patlak verir. Levinasn Litvanyadaki
ilesi Gestapo tarafndan ldrlr. Fransz vatanda olan Levinas ise orduya alnr. 1940ta
ir der ve Levinas bu esaret sayesinde lm kamplarna gitmekten kurtulur. Bu srada Heideg
ger yeliinin hemen ertesi ylnda partiden ayrlr. Fakat savan ve Nazizmin acsn ilikl
r hisseden Levinas iin bu hi bir eyi deitirmez. Hayran olduu Heideggeri artk asla aff
yecektir. 1963te verdii tekine Doru balkl bir Talmud okumasnda yle der: Birok Al
z, fakat bazlarn affetmek ok zordur. Heidegger de bunlardan biridir.(1)
Affetmek nedir?
Bunu okuduum srada kendi hayatmda da birini affetmeye almakla mcadele ediyordum; ama bi
r yandan da iimdeki gzlemci yaadm sreci dikkatle takip ediyor ve affetmenin aslnda ne
duunu sorgulayp duruyordu. Neydi affetmek? Neydi affettiimiz veya affetmeye direndii
miz? Ne zaman affetmeye hazr hale geliyorduk? Ne oluyordu affedince veya affedeme
yince?
Bu sorulara tm dini bagajlarndan bamsz bir ekilde, sadece insan ilikileri balamnda ka
k yant aramaya alyordum. ok karmakt insan ilikileri ve bu karmakla ramen bir o
ik hayatn iinde bir insann kalbini krmak, onu incitmek ve hi farknda olmadan hayata de
vam etmek Belki de bu rutin iinde ar ulara savrulmamak gerekiyordu. Belki de bu akkan
minde Levinasn yaad hayal krkln ve affetmeye kar gsterdii bu hakl tepkiyi ken
k almamam gerekiyordu. Belki de bana verilen tavsiyeye kulak vermem daha doruydu:
Tamam unutma, ama yeter ki affet. ok insanca bir tavsiyeydi bu, farkndaydm. Affetmey
e direnmek insann kendi omuzlarna kendi elleriyle ykledii bir ykt, zihnine kendi eller
iyle zerk ettii bir zehirdi. Bundan kurtulmak iinse yine o yk kendi elleriyle omuzla
rndan indirmeliydi. Brakmalyd kurtulabilmek iin. Ansn silmek zor olsa da, affedebilmel
di insan. Ama asla unutamayacan bir eyi nasl affedebilirdin? Her hatrladnda hesaplama
ir meseleyle nasl barabilirdin? Bylece affetmek ve unutmak arasndaki ilikiye odaklanma
ya baladm. Aklmda yine Holokoste dair bir cmle dnp duruyordu: Asla unutma, asla affetme
! Evet Holokost asla unutulmamalyd. Hayatta kalan, dini, rk, inanc, milleti ne olursa
olsun herkesin, Holokost kurbanlarna bir borcu vard: hatrlamak ve hatrlatmak. Onlar
unutulua ve yok olua terk etmemeliydik, aksi takdirde lm kamplar zafere ulaacakt.
Siz benim yerimde olsaydnz
Ve hl affetme meselesiyle didiirken elime Simon Wiesenthalin Ayiei adl kitab geti.
etmenin imknlar ve snrlar hakknda. ki blmden oluuyor. lk blmde Wiesenthal kampta
i anlatyor ve Siz benim yerimde olsaydnz ne yapardnz? diye soruyor. Kitabn ikinci bl
e bu soru 53 kii tarafndan tartlyor. Bunlar arasnda Primo Levi, Albert Speer, Jean Amer
y, Dalai Lama, Abraham Joshua Heschel, Desmond Tutu, Cardinal Franz Knig ve Herbe
rt Marcuse de var.
Wiesenthaln bandan geenin ne olduunu ksaca yle zetleyebiliriz: lmekte olan bir SS,
kendisine hemen bir Yahudi bulmasn ister. Tesadfen etrafta olan Wiesenthal bir and
a kendisini Karln lm deinin banda bulur. Tm yz bandajldr ve kprdamadan yatmakt
Ailesini, Hitler Genliine nasl katldn ve oradan SSlie uzanan kariyerini anlatr. So
da dehet bir hikye anlatmaya balar. Bir emirle aralarnda birok ocuun da bulunduu yakla
0 Yahudiyi bir eve nasl doldurduklarn, tm kaplarn kilitleyip evin etrafn evirdikler
tr. Simon gitmeye yeltenir, daha fazla duymak istemez. Karl ise gitmemesi iin elin
e dokunur, Gitme, anlatmam gerek der. Gelen ikinci emir zerine el bombalaryla evi ye
rle bir ederken pencerelerden atlayarak kamaya alan Yahudileri anlatr. Hikye bitince K
arl, Simondan onu affetmesini ister. lmeden nce vicdann temizlemek isteyen bir insann a
resizlii ve kapana kslmlyla Simondan bir yant bekler. Simon ise sessizce revirden
ar sonra hl akln, kalbini, hafzasn allak bullak eden bu deneyimi eitli inanlardan,
letlerden, eitli mesleklerden onlarca insana mektup yoluyla iletir ve onlara o zor
soruyu sorar: Siz benim yerimde olsaydnz ne yapardnz?
Her yant tek tek tartmak mmkn, nk her yant affetme meselesiyle ilgili ortaya yeni bi
atyor. Fakat bunu yapamayacamz iin bu byk sorulardan birka tanesini buraya tayaca
uyu kim affedebilir? Kurbandan baka birinin suluyu affetme hakk var mdr? Eer kurban lm
sulu hibir zaman affedilemez midir? Af dilemeyen birini affetmek mmkn mdr? Affetmek am
a unutmamak mdr en iyi zm? Yoksa affetmenin kendisi bile Holokost sz konusu olunca anl
amszlar m? Ne zaman af dilenir? lmle burun burunayken, vicdan temizlemek adna dilenen
gerek anlamda af mdr? Samimi bir biimde af dilemek olanakl mdr? Kurbanlarn veya katil
rin yaknlar bu meselenin neresindedir? Holokost iin zr dilerim demenin bir anlam var m
ahlki adan geerli midir? Affetmek istemeye ramen affedememek mmkn mdr? Btn bu sorul
i olduunu dnyorum, fakat en nemli soruyu soran kii bence Simonn arkada Arthurdur.
uklarnn ykne dayanamaz ve kampta en yakn arkadalarna o gn revirde yaadklarn anlat
a yle der: Bir stn-insan bir insan paavrasndan insanlk-st bir ey yapmasn istiyor.
ffetmi olsaydn, kendini affedebilecek miydin? Karl, Simon hi grmedi. ldrd kimliksi
ilsiz Yahudi gibi, ayn yna ait bir Yahudi o da, herhangi bir Yahudi. Aslnda Karl Simo
ndan af dilerken, yapt ktl srdrmeye devam ediyor: Nazi ideolojisinin tekillikleri s
insanlar ynlatrma dngsne kaplyor yine. Simondan sadece bir Yahudi olduu iin, le
adna Karl affetmesini istemek byk bir hakszlk Zaten Wiesenthal bunun farknda olduu i
arn paylamak ve herkesin fikrini almak istiyor. Belki affedip affetmemenin bir anla
m yok Belki de yaplan ey, tek bana tamann imknsz olduu bir sorumluluu paylamak
nci azdan duymak zorunda kald eyler, yzne bakamasa da, sadece sargl bedeniyle karl
u katille ayn oda da geirmek zorunda kald saatler iin bile af dilenmeyi hak ediyor ben
ce.
Affetmek lm kamplarnda can verdi
Bu hikyeler ve deneyimler sayesinde ilk kez 1949da Cenevrede ortaya atld insanla kar
am. Holokost insanln ta kendisine kar ilenmi bir sutur. Dolaysyla bunun acsn hep
ayn anda hem kurban hem de sulu olduumuz iin. Holokostla doan bu yeni su kavram telafi
dilemeyen, onarlamayan, bir ceza ile bedeli denebilen bir su deildir. Bu yzden de 196
7 ylnda insanla kar ilenen sularda zaman-am kriterinin uygulanmamasna imkn tanya
yon devreye girmitir. Bu sular zaman telafi edemez. Bu sular zaman balamnda deerlendiri
lemez. Bu sulara denk bir zr veya bir ceza yoktur. Holokosttan sa kurtulmu Rus felsefe
ci Vladimir Jankelevitch buradan yola karak Holokostun affedilmesi imknsz bir ey olduun
u syler. Su telafi edilemeyecek boyuttaysa affetmenin de bir anlam yoktur. te bu yzden
de affetmek lm kamplarnda can vermitir der Jankelevitch. nsanla kar ilenen bir su
yine insanla kar baka bir su ilemektir ona gre.
Holokost adna af dilemenin mmkn olmad gibi, ahlki adan da geersiz olduunu sylemek
ence. Fakat tekil hikyelere baktmz zaman Levinas da, Jankelevitch de ve hatta Wiesent
hale yant veren birok kii de, affetmenin ancak sulunun kurbandan af dilemesi durumund
a mmkn olabileceini sylyor. Yani aslnda affetmeyi bir koula balam oluyorlar. Oysa De
yine radikal bir tavrla bu koullu affetmenin hakiki bir affetme olmadn iddia ediyor. O
na gre tam anlamyla affetme ancak affedilemeyeni affettiiniz zaman gerekleen bir ey; y
ani bir imknsz. Veya bir delilik, bir olaandlk. Hakiki anlamyla affetme, hibir anlama
ak vermenin, affetme ihtimalinin, affetme eiliminin olmad durumda gerekleir. Ancak bir
affedilemeyen varsa affetme mmkn olur der ksaca, nk ancak bu koulsuz affetme kavray
inde affetmeyi ceza, unutma, arnma, telafi gibi kavramlardan bamsz bir ekilde dnebilir
. Peki, bu gerekli midir? Bence deildir
26 Ocak Uluslararas Holokost Kurbanlarn Anma Gn vesilesiyle yine karma kan asla unut
la affetme sznn bana dndrdklerini paylamak istedim sizlerle bu sefer. Sizin de affet
unutmakla ilgili iinden kamadnz baz meseleleriniz varsa ve kiisel hayatlarnz bira
ak dnmek istiyorsanz bunlar Simon Wiesenthalin Ayiei adl kitabn da hemen almanz
(1)Bu metni Pinhan Yaynlarndan kan, Levinasn Talmud Okumalar adl kitapta bulabilirs