Osvrt na film Luther (2003).

U filmu Luther Joseph Fiennes glumi njemakog redovnika Martina Luthera, tj. njegovo
putovanje ka onome to se sada naziva protestantske reformacija. Luter se od poetka bori s
vjerom, govori o svom putovanju u Rimu, njegovom uenju na Sveuilitu u Wittenbergu, otro
pisanje protiv zlostavljanja u Crkvi, i borbu za reformu zapadnu kransku crkvu, koja se u filmu
prikazuje u velianstvnom i pobjedonosnom duhu, te je prola dobro kada je objavljen film u
2003. godine. Ali, kao i kod bilo koje druge filmske produkcije, prikazujui istorijske dogaaje,
treba postaviti pitanje koliko su tani, te cjelovitost portretiranja Martina Luthera, Katolike
crkve i dogaaja oko protestantske reformacije u ranom XVI vijeku.
Osnovna hronologija filma Luther je ona koji je potvren i od strane veine teologa i
istoriara. Osnovne konture su tane: da je Luther redovnik i profesor teologije na Univerzitetu u
Wittenbergu; demonstracije i opozicija protiv prodaje oprosta, te napisi devedeset i pet teza
1517. godne; izazivanje autoriteta Crkve oko oprosta istilita s komadima papira; njegovo
pojavljivanje pred saborom u Wormsu te odbrana svojih pisanih radova, ukljuujui slobodu
kranina, babilonskog suanjstva Crkve... Ove injenice su ga odvele u bijeg pod zatitom
princa Frederika na Wartbukom dvoru, gdje je radio na zavretku prijevoda Novog zavjeta na
njemaki jezik, te nastavku predavanja kako bi potkopavao teologiju Rimokatolike crkve.
Isto tako je u filmu prikazan portret Rimokatolike crkve. Tu je, naravno, poticaj na
raspravu meu znanstvenicima koja bi se odnosila na ukupno stanje Katolike crkve tokom kasnog
srednjeg vijeka, koje je prethodilo protestantskoj reformaciji. Prigovori predstavljeni na Saboru u
Wormsu vide se kao jaki dokazi za prikaz zloupotrebe unutar Crkve u Rimu ali ipak, u kontekstu
filma, Katolika crkva je prikazana kao prilino oteena. Susret s likom kardinalom Kajetan i
Aleandra, Crkva je prikazana ne kao posve izvan reforme, jer tamo su ipak katolici koji su eljni
reforme. Iako bi moda moderna katolika teologija rekla da Katolika crkva nije bila tako
pokvarena, Luther na kraju ju je prikazao upravo prikazao kao zlu i bolesnu, u tekoj potrebi za
ozdravljenjem te se oko toga svodi bit filma. U to vrijeme, Crkvu su zapravo vodila trojica razliitih
papa: Lav X, Hadrijan VI, i Klement VII a u vremenu koji film zastupa, portret Pape je tano
prikazan samo u liku pape Lava X. Nadalje, Crkva je prikazan kao vrlo hijerarhijska, gotovo
feudalna, inei prakse poput prevelikog aenja svetakih ostataka i prodaja oprosta za slobodu
due u istilitu, ne sluajui niti jednog glasa od naroda, koji je u ovoj hijerarhiji, pored uloge
vjernika, bio samo njen nijemi finansijer, bez prava na glas.
Mnogi od teolokih tema razvijenih i prikazanih u filmu, esto su smjeteni u dijalogu ili
kronologiji koja ne moe odgovarati najboljem istorijskom standardu za njihovu vjerodostojsnost,
odn. za njihovu korist u prenoenju originalne ideje. Lutherov dijalog s u vezi primat rimskog
biskupa, osudi grkih krana, snagom kljueva danih Svetom Petru (Mat 16:18), nepogreivost
crkvenih sabora, i spasenja izvan crkve, ini se da ima korijene u istorijskoj, povijesnoj diskusiji.
Slino tome, portret Lutera pri govoru pred saborom u Wormsu, kao svojevrsni vrhunac filma,
ostaje (opte gledajui) povijesno taan, ostavljajui prostora za tumaenje i kritike unutar rasprave
o dogaajima. Na kraju, treba napomenuti da su mnogi od likova unutar filma igrali vane
istorijske uloge u razvoju Lutherove teologije i rast protestantske reformacije, ukljuujui Johanna
Von Staupitza, pape Leona X, princa Fredericka Wisea od Saske, cara Karla V, i naravno, suprugu
Katherinu von Bora Luther.
S obzirom na mjeane uoptene kritike, to se moe rei i za povijesnost Luthera? Sudei
tanost filma iz teolokog i povijesno-kontekstualnog stajalita, perspektive i analiza, nedvojbeno
e se razlikovati meusobno. Ovo je samo uvod u Luthera, kao lik, linost ali za kompletan studij,
film moe biti samo dobro polazite. Meutim, gledanje filma sluaju moe uticati snano na
neupuene, te napraviti da tema filma (po)stane povijesno tana ukoliko se posmatra iz nae
savremene perspektive, od laika. Kao to sam pokazao gore, to ne znai da ne postoje problemi
povijesne smetenosti ili netonost ovi problemi ostaju samo u okvirima koji se dotiu direktnog
nauka Crkve, ne onih koji je vode. Ipak, s obzirom na informacije koje imamo, ini se da je film
uspio da prikae izvrstan psiholoki portret Luthera, Katolike crkve, te kontekstualnu postavku
protestantske reformacije XVI vijeku u zaista kratkoj minutai predvienoj za sve dogaaje koje
je reiser portretirao.


Ivan S. Vukevi, bogoslov