:;^lllKRAN EM1R TMUR MJ HAMMEI HRAGAY BAHARLU

'
' [''' 7,(lKA"I-_ I
"il-i
\{
1
R_
oo .J
lnsan yaynlar :577
tarih dizisi : 19
Copyright@lnsanyaynlar
birinci bask, 2004
ikinci bask, 2010
yaync sertifika no: 12381
isbn 97 8 -97 5 -57 4-53 4-3
timur'un giinlii
-tzijkfrt- timur-
sahibkuan emir timur muhammed
taraay bahaduolu
hazrlayanlar
kutlukhan
akirov-adnan
aslan
idzen
mrettibhane
knpak dzeni
yunus karaaslan
bask-cilt
istanbul matbaacilk
www. istanbulmatbaa. com
lnsan yaynar
mehmet akif cad.
kestane sok. no: 1 gngren/istanbul
tel:0272.64274 84 faks: 0212.554 6207
www. l nsa nyay n ari.com.tr
nsan@nsanyaynari.com.tr
rMuR'uN cvLt
-Tiiziikfrt- Tim,r-
SAHBKIRAN EMR TMUR MUHAMMED
TARAAY BAHADIRoru
Hazrlayanlar
Kutlukhan
akirov-Adnan
Aslan
EMIR TIMUR
Timur (aatayca: Temur) batda bilinen ismiyle Tamerlan, Byk Timur
Imparatorluu' nun kurucusudur.
Babas Muhammed Taraay Bahad4 bir Trk aireti olan Barlaslarn lide-
riydi. Annesi Buharah asil bir aileden Tekine hammdrr. 9 Nisan1336 sene-
sinde Maverannehi/de Ke (imdiki zbekistan'rn
ehrisebz) ehrine
bal Hoca Ilgar Kynde dodu. Erken yata siyasete girdi. Thhta talip
Emir Hseyin ile birlikte Moolistan Hkmdarr Tiluk Timu1a kar
mcadele verdiler. Trk dilini ve kimliini benimsemitir. Saltanatr sra-
srnda Trk edebiyat byme ve gelime gstermitir.
aatay
Trkesini
Farsa ile birlikte resmi dil haline getirmitir.
Timu 1360'ta Maverannehi/de nemli bir ne sahip oldu. 1'369'da, Emir
Hseyin ile aras alan Timur, onun lmnden sonra lkeye tek bana
hAkim oldu; yedi senede ran'r hAkimiyeti altna a|d. Azerbaycan, Irak-
Acem ve Irak-r Arab'r ele geirdi.7371' ve 1'379 yllarnda yapt seferler-
le Harezm'i kendine balad. 1399'daKuzey Hindistan' zabt etti. Emir Ti-
mur/ 1400'de Ermenistan ve Grcistan',L40'l'-1402'de Suriye'yi ald. Sonra
Memluklularr bozgna uratt ve 1401 Haziran'rnda Badat'r ele geirdi.
Yrldrrm Bayezid ile yapt 7402 Ankara Sava sonunda bazr Osmanlr
topraklarn hAkimiyeti altna ald. Bylece
in'e
ve Delhi'ye kadar btn
Asya'y,Irak, Suriye ve zmi1e kadar Anadolu'yu ald. 200.000 kiilik bir
ordunun banda
in'e
sefere giderken, 18
ubat
1405'te Sir Derya yakn-
larndaki otra/da vefat etti.
Timur, MAverAnneh1i
ehirletirmeye ok
nem verdi. obalar ikAn et-
ti. Su kanallarr inasyla toplumu tarrma geirdi. Byk
ehirleri
ticaret
yollarrna balad. Fetihleriyle Alimleri, sanatkArlar Orta Asya'ya toplad.
Timur, TeftazAni gibi Alimleri meclisinde bulundurur, nasihatlerini dinler-
di. Pek
ok
medrese Ve ktphane yaptrd. Bilhassa bakent Semerkant
ehrini-imar
etti. Burada pek
ok
sanat eserleri yaptrrarak, onu rnek ve
zengin bir
ehir
hAline getirdi. TzkAt- Timur adyla yasalar
rkard
ve
kendi tarihini kendi yazd.
aatay
dilinde yazdbu kitaplar Farsa'ya
ve Avrupa dillerine de tercme edildi. Avrupa edebiyatnda kendisine ge-
ni yer verilmi, 1'6. yizyldan itibaren hakknda pek
ok
eser neredil-
mitir.
ginNc
nra
MELFZAT
-......... ..
TMUR rzuxrni
Tedbirler ve Kengeler ..........................
Tuluk Timur Han'la grtkten sonra gnlme gelen ilk kenge
Devlet'in kuruluu ncesinde yaptm ikinci kenge ..
Saltanatrm yolunda yaptm nc kenge
31
Saltanatrmn ilk devrinde yaptm drdnc kenge . .......'......
g2
Harekete gemeden nce yaptm beinci kenge .......................... ............................34
Hareket zamanrnda altrncr kenge
35
Hareket gnlerinde yaptm yedinci kenge
Ceta lekerini krmak maksadyla yaptm sekizinci kenge
Iind ekiler
q
'........'..,,..,.., 1'7
Saltanat kurma yolunda dokuzuncu kenge
Saltanatrm kuvvetlendirecek onuncu kenge ...........40
Saltanata reva vermek iin yaptm on birinci kenge ..............47
Lekerimi ittifaka getirmek iin yaptlm on ikinci kenge .. ..42
Ceta ve ilyas Hoca lekerini krmak iin yaptlm on nc kenge ....44
Beni ele geirmeyi isteyen Emir Hseyin'in mekir hilesinden
kurtulmak iin yaptlm on drdnc kenge .............................. 50
Turan topraklarn dman kalntlarndan arrndrrmak iin yaptm
on beinci kenge . ... . ............ 51
Bana ktlkler yaPry sonradan korkan ve yaptklarrndan dolay
"Timur bizi ldrecek" diye vehimde bulunanlarr kendime
dost edinmek iin yaptm on altrncr kenge ...... 53
Horasan bakenti (Hirat'n) fethinde yaptm on yedinci kenge ............. 53
Seistan, Kandahar, Afganistan lkelerinin fethinde yaptm
on sekizinci kenge
'........''....'...'.' 54
orushan'r krarak Det-i Kpak' tabi klmak iin yaptm
on dokuzuncu kenge ............................. 55
GiylAn, CrcAn, MAzenderdn, Azerbaycan,
irvan,
Fars,
Irak lkelerinin fethinde yaptm yirminci kenge ................ 55
Fars lkesi pAytaht (iraz') ve lrak'rn kalan krsmrnr almak iin
yaptm yirmi birinci kenge ............................. 56
Det-i Kpak Han' Toktam'r yennrek, o'nu tmyle yok etmek
iin yaptm yirmi ikinci kenge ............57
DA1ts-selAm Badad'rn, Arap lrakr'nrn fethi iin yaptm
yirmi nc kenge ............................ 58
Toktam Han'r yok etmek iin yaptm yirmi drdnc kenge .......... 59
Hindistan' tabi edite yirmi beinci kenge ........... 59
Hindistan paytaht Dehli'ye lekerle yrmede yirmi altnc kenge ......67
Hindistan yolunu Afganlardan arrndrrmada yirmi yedinci kenge .''.''......62
Delhi hAkimi Sultan Mahmud ve Malu Han' krrmada
yirmi sekizinci kenge ..............'.......62
Grcistan lkelerinin fethinde yaphm yirmi dokuzuncu kenge ...........' 63
Mrsr,
am
lkelerinin fethinde yaptm otuzuncu kenge ......................'.......64
Rum vilAyetlerini tAbi klp, Kayser ordusunu krmada yaptm
otuz birinci kenge ...........66
IKINCI BOLUM
Bana Trk-Tacik, Arap-Acem taifelerinden snp gelenler tz .......... 85
Saltanatrm z irademde tutma tz ................ 86
Sipahi salama tz ... .............. 88
Sipahilere aylk Verme tz ..........89
Sipahilere cret taksim etme .......... ........................ 90
oul ve torunlar maar tertibi ......'......'.97
Oullar, torunlar, akrabalar, emirle1, vezirlere ynelik siyaset fiznn ....92
Emirlik ve valilik tz ...'..........97
Sipahileri ast mertebeden st dereceye terfi ettirme tz ..... .........'......'.''.99
Emirle vezirler, sipahi ve raiye'ye dl ve mertebe Verme tz ...... 101
Davul ve bayrak Verme tz . ... 103
Sipahilerin silah ve levAzmAt tz ... .....'.704
Sava ve bar zamanrnda bekilik ve meclislere hazrrlanma tz .... 105
Vezirler hizmetlerinin tz ................... .... 106
Ulus, koun ve tmenler emirlerine dair tzk
'.......707
Askerin beyine kar ve beyin askerine muamele tz ...... .. .'.709
Dost-dmana muamele tz ......... 111
Saltanat saraynda oturma Ve yer alma tz ......'...'...772
Mlk fethetme ve cihangir olma tz ......... 113
Hkmet tutma tz .. 776
Mlk ve memleket, sipahi ve raiye ahvAlndan haberdAr olma
Trl memleket ahalisiyle mnasebet, onlarrn ahvAlndan
haberdAr olma ve de din bykleri, evliyA mezarlarrnlonarma/
vakf ve nezir ilerini dzenleme tz ..............779
Raiyeden mal-hara tahsil etme, memleketi dzeltme ve gelitirme,
onun abadanl ve gvenliini salama tz ... ........720
Cenk-sava, muhArebe meydanna girme ve
kma,
saf dzenleme
723
726
Minyatr, Resim ve Haritalar
INDEKS
132 150
151
SoZBA
u kitap Timu1un kendi azndan saltanat mcAdelesini, ordu_
yu Ve devleti ynetme ilkelerini, toplum grn, din anlay_
rnr,
felsefesini ve kiisel ideallerini anlatrr. Bu eserin "Me|fizdt"
denen krsmrnda Timur, Tiluk Temir Han ile olan ilk saltanat kav-
gasrndan balayarak son Ankara Savar'na kadar vuku bulan olay-
lar kendi perspektifinden otuz bir fasl (kenge)
iinde hikAye
eder. Eserin ikinci blm olan "TzkAt" ksmnda ise, devlet
kurma ve ynetme ilkeleri ve onun uygulamalarrnr ortaya koyar.
Tzkfrt'|a ilgili
almalaryla
da tanrnan zbek tarihi Bribay
Ahmedov'un tesbitine gre, bizzat Timur tarafindan
aatayca
ya-
zlm Veya yazdrlm olan eserin elyazma bir nshas, XV[. yiz-
yla kadar Yemen hAkimi (valisi)
Ca'fer Paa'nrn ktphanesinde
muhAfaza edilmiti. Tzkfrf' Farsa'ya
eviren
Mir Eb Talib el-H-
seyni et-Trbeti yazd nszde, hacdan geri dnerken kendisinin
Yemen'e uradn; adr geen
Paarun
ktphanesinde, Timu1un
tercme-i hAlini anlatan Trke bir esere rastladn sylemektedir.
Mir Ebf Talib, hac dnnde Agra'da Baburi
ah
Cihan'rn
(7628_1657)
hizmetine girmi Ve onun isteiyle Tzkfrt' Farsa'ya
evirmi,
1'637_38 ylnda padiaha takdim etmitir.
ah
Cihan ise,
byk Alim Ve aynr zamanda Dekkan bakads olan Muhammed
10 . TiMUR'UN GNL -TzkAt Timu-
Eref BuhAri'ye (v. 1652), Eb TAlib'in yapt tercmeyi
erefeddin
Ali Yezdi'nin Zafername'si ve dier bazr eserlerle karlatrarak/ ter-
cmedeki yanhlk ve eksiklikleri gidermesini nermitir. Bu talep
yerine getirilmi ve sonuta Mir Eb TAlib ve Muhammed Eref Bu-
hAri'nin emeiyle Tzkkt, Fars diline
evrilmi
ve bu
eviri
gn-
mze ulamtr.l Dier taraftan, Tzkfrt'nfarkh dillere yaplan ter-
cmelerinin btnnn eldeki Farsa nshaya dayanmasr, bahsedi-
len
aaiayca
nshann gnmze ulamadn gstermektedir.
Tzkkt'n Farsa metni ilk defa ingilizce'ye 7773 ylnda Ben-
gal Kuvvetleri Komutan'nn Farsa Sekreteri Major Davy tarafin-
dan tercme edilmi ve daha sonra
J oseph
White tarafrndan nsz,
giri, indeks ve eserin anlarlmasrna hizmet edecek birok not ekle-
nerek, 1783 ylnda oxford'da Farsa metniyle birlikte yaynlan-
mrtrr. Bu neir 1785 ve 1891 yllarnda Hindistan'da, daha sonra
1963 yllnda iran'da basrlmrtrr. Tzkdt'nbirok dile tercme edil-
dii bilinmektedir. Eserin Tzkit krsmr ise Louis-Mathieu Langls
tarafindan Fransrzca'ya tercme edilmitir.2 Eser Subhan Bahi ta-
rafindan 1B85 yInda ve daha sonra 190B Muhammed Fazl'l-Hak
tarafindan Urduca'ya tercme edilmitir. Tzkdt 7856_57 ylnda
Harezm'de Mulrammed Ysuf er-RAci ve 1858 ylnda ise Pehlivan
Niyaz Divan tarafindan eski zbeke'ye
evrilmitir.
Bu eser
Sankt-Petersburg'da Mihail Yevgrafovi Saltkov-edrin Ktp-
hanesi'nde muhAfaza edilmektedir. Fakat bugn zbekistan'da
mehur olan, bizim de bu eseri neirde eSaS aldmz Alihan Tre
Sauni'nin zbeke3 tercmesidir. Sauni'nin tercmesi nce bir
dergide tefrika edilmi Ve Sonra Habibullah Karamatov tarafindan
geniletilerek kitap hAline getirilmitir.
1. Temur Tuzklari, ter. Alihan Tre Sauni ve Habibullah Karamatov, giri
ve tahkik Bribay Ahmedov, Takent: afur ulam Edebiyat ve Sanat
Neriyat 7996, s.3-9. Tarihi
ahsiyetler,
olaylarn yer ve tarihinin tesbiti
yapllrken Ahmedov'un
almasrndan
istifade edilmitir.
Mustafa Rahmi, Langls'in bu Fransrzca tercmesini Timur ae Tzkht- is-
miyle (istanbul:
Matbaay Amire, 1339) osmanhca'ya
evirmitir.
Temur Tuzklari. Alihan Tre Sauni tarcimasi. "Glistan", Takent: No 8,
7967 . Bu neri yapabilmek iin o devirde byk Cesaret gsteren ibrahim
Rahim ve merlrum Rstem Rahman'r bu vesileyle minnetle a^tyoruz.
SoZBAI.11
Tzkfrt'nTimu1a ait olup olmad meselesi tarihiler arasrn-
da tartlan ciddi bir problemdir. Ingiliz oryantalist Edward Cran-
ville Browne ve Rus oryantalist Vasilij Viladimirovi Barthold ba-
ta olmak zere birka tarihi, Tzk6t'n Timur tarafindan yazlrr.a-
drn ve hatta kitabn orijinal bile olmadn iddia etmilerdir. Biz
taiiri deiliz ve bu tartrmayr burada bir neticeye ulatrma gibi
bir niyetimiz de yoktur. Fakat bu konuda oluan kanAatimizi de
ifade etmeden geemeyeceiz.
Eserin orijinal olmadln iddia eden nl Rus tarihisi Barthold
buna delil olarak, Kastilya elisi Clavijo ve Arap tarihisi Ibn Arab-
ah'n
verdikleri malCmAt ileri srmekte ve Timu1un alt tabakadan,
yol kesici,
ete
ba olduua ve okuryazar olmadn iddia etmekte-
dir. Barthold, Timu1un babas Taraay Bahadrr'n mtevazi ve din-
dar bir zAt olduunu kaydetse de, onun siyasi ilerle ilgilenmedii-
ni, annesi hakknda "kaynaklarda hi bilgi olmadnr"s sylemekte-
dir. Buradan hareketle o, Timu1un aa tabakadan biri olmas ve
dolaylsyla okuryazar olmamaslnrn doal olaca neticesine ula-
mak istemektedir. Fakat biz Devletah Semerkand'nin 7487 ylnda
yazm olduu sanrlan Tezkiretil'-uard isim|i eserinde, Taraay Ba-
hadrr'rn, Barlaslarn byk emirlerinden ve Barlas kabilesinin de b-
tn
aatay
ulusunda en asil ve Ali mertebeli boy olduu ifadesini
grmekteyiz. Timu1un annesi Tegine Beim
(Tekine Hatun)'in ise,
Sadru'-eri'a Ubeydullah ibn TAcu'-eri'a Mahmd ibn Ahmed el-
Mahbbi el-BuhAri'nin kz olduu bilinen bir
eydir.6
Barthold'un
bu noktada hatah olduu bugn kabul edilmektedir.
almalar
dnya
apnda
takdir grm, konunun hakkyla uzmanr saygde-
er
tarihilerimizin bu hatay tesbit ettiklerini gryorz.7 Yaplan
Rouis Gonzalez de Clavijo'nun Semerkand'daki Emir Timur saraylna se-
yahat gnl (1403-1406). Sanat No: 6, 1999, Thkent s. 21.
Vasiliy Viladimirovi Barthold, Soineniya, Tom II,
ast2,
"Nauka", Mosk_
va, 1.964, s. 40.
Payan Ravan, Cuma Kurban, Amir Temur Tuilgan cky yahut Zancirsaray
kssas "Yazvi", Takent ,7992, s.3343.
ismail Aka, Timur ue Dealeti, Ankara: TTK 1'997, s. 3-4; Ycel Yaar, Ti-
mur'un orta Dou-Anadolu Set'erleri ae Sonular
(L393_1402), Ankara: TTK,
7989, s.7.
12 . TMUR'uN cNL -TzkAF Timur-
son aratrrmalar rnda zellikle TzkAt konusunda Barthold,un
futarszlklarrnr yeniden mtalaa ederek onlarrn bu konuda ilim
dnyasna yeni veriler kazandracaklarndan
eminiz.
Barthold'un, Timu1un okuryazar olmad iddias yanltr.8
Muteber kaynaklarn ifadesine gre, Timur daha yedi yainda oku-
ma Ve yazrr.ay' dokuz yanda be vakit namazl/ hsn hat- -
renmi; on iki yanda Ku1An'r hfz etmi ve on altr yama kadar ta-
rih, felsefe, corafya, hesap ve dier ilimleri tahsil etmitir.9 Dier
taraftan Timu1un Trk, Arap, Fars tarihlerini iyi bildiini; felsefe-
den anladrnr, trP ve astronomi bilimlerine vAkrf oldunu kabul
eden Barthold, sanki Tzkfrt' ona nisbet etmemek iin okuryazar
olmad noktasrnda rsrar etmektedir.l0 Tzkkt'n Timu1a ,it o-
duuna dair dier nemli delilleri de
yle
sralayabiliriz:
a) Eserin muhtevAsr: Eserde sadece Timu/un bilebilecei; Ali-
bek Canr KurbAni tarafindan pire dolu bir hapishaneye atl-
maSl/ kaynbiraderi Emir Hseyin,e kar hissiyAt,
Ku1An'dan fal amasr, bazr nemli kararlar aamasrnda
bavurduu i muhAsebe ve insanlara karr duyduu sevgi
ve nefret gibi
ahsi
hAdiselerin zikredilmesi. Timu1dan ba|-
ka kimse bu olaylar bilemeyecei iin, onlarrn bakalar ta-
rafindan uydurulmasr imkAnszdrr.
b) NizAmeddin
Ami
ve
erefeddin
Ali Yezdi'nin o devirle ilgi-
li eserlerinde zikredilen olaylar ve getii yerlerle,' Tz-
kfrt'ta zlkredilen olay ve getii yerlerin tam bir mutAbakat
iinde olmasr. Ayrca Tzkfit'ta hibir tarih kitabnda bu-
lunmayan baz olay|arn zikredilmesi.
Tzkfit'ta ortaya atrlan devlet ynetme prensipleriyle Ti-
mu1un tarihi devlet ynetiminin uyum iinde olmasr.
Tzkfrt'
aatayca
aslrndan Farsa,ya tercme eden Eb
TAlib el-Hseyni'nin, eserin shhati noktasrnda hibir
ey
8. Barthold, a.g.e., s.59.
9.
adi
Kerimov, Pustambek
amsutdinov, Sahibkran Emir Timur ae onun SaI-
tanat, Andican: Andican Neriyat, 7995, s.76.
10. Barthold, a.g.e., s.46.
c)
d)
S0ZBAI.13
sylememesi. Bu, EblTAlib'in ya eserin muhtevAsrn shha-
ti iin yeterli delil kabul ettiini ya da eserin srhhatinin o de-
virde herkes tarafindan bilindiini gsterir.ll
e) Tzkht'rn btnnde birinci tekil
ahsn
kullanlmasr.l2
0 Tzkfit'ta geen siyasi, askeri ve dini ilkeleri ancak devlet
bakanlnda engin tecrbesi ve yksek birikimi olan biri
tarafindan ifade edilebilmesi.l3
g)
ou
askeri terimler olan "baranar", "caranla{', "yasa-
vll"
,
"akavul", "kenge" Ve "oI" g7biTrke kavramlarrn
Farsa karl bulunamad iin Farsa metinde muhAfa-
za edilmesi.
Dier taraftan
emseddin
Sdm, Kamf,su' l-A'lkm' da, Timu1un
tercme-i hAlini anlatan Tzkfrt unvanlr
aatay
dilinde bir mec-
mua kaleme aldn ve bunun Farsa'dan, dierbazAvrupa dille-
rine tercme edildiini ifade etmektedil Bunlara ramen Tz-
kkt'n o devir tarihileri ve dier Alimleri tarafndan zikredilmeme-
si ve Ebfi TAlib el-Hseyni'nin Farsa tercmesine kadar da bilin-
memesi, tarihileri
pheye
sevk etmitir. W. Davy bunun sebebi
olarak, eserin orijinalinin muhtemelen bir nsha olduunu ve
ah-
ruh'un lmnden sonra da bu nshann bilinmeyen birinin eline
gemi olabileceini ileri srmektedir.la Aynca
J oseph
White, ingi-
lizce nere yazd nszde
yle
demitir: "Timur bu eseri kendi
evlatlarr iin, devlet meselelerini izah etmek; iktidar mcAdelesini,
askeri faaliyetine ait srrlarr, idare sanatlnl ve bununla birlikte ci-
hangirlik ve liderliini anlatmak maksadyla yazm veya yazdr-
m olabilir. Dolayrsyla bu eser zel bir vasiyetnAme niteliinde
olup, bu bakmdan yaygn olarak bilinemeyebilir."15
iJ :,,.
, '
-:-.
:
. .,'
11. William Dary, "Mr Davy's Letter an the Authenticity of the Institutes"
in lnstitutes, Political and Military, Oxford: Clarendon Press, 1783, s. xx.
12. William Davy, a.g.m. s. xxi.
13. Mr. Henderson. "Mr. Henderson's View of the Work" inlnstitutes, Politi-
cal and Military, s. xxix-xxx.
14. W. Davy, a.g.m., s. xx.
15.
J oseph
White, "Preace" to, Institutes, Political and Military, s. vi1i.
76
14 . TiMUR'UN GNL
_Tzkatr
Timur-
ingilizce, Franszca, zbeke ve lJ rduca,ya
evrilmi
bu eser
Trke'ye tam tercme edilmemitir. Tzilkkf,rn gnmz Trke-
sinde yaplm neirleri16 Mustafa Rahmi tarafindan 7923 ylnda
Langs'in Fransrzca tercmesinden aktarlan osmanlrca tercmesi-
ne dayanmaktadr. Gnmz Trkesiyle basrlan bu iki neirde
Langls'in, dolaysyla da Mustafa Rahmi'nin osmanlrca nerinde
olmad iin, Timu1un kendi saltanatrnr anlatt "MelfzAt" krs-
m eksiktir. Buna ilaveten "TzkAt" krsmrnda da
ok
ciddi hatalar
vardrr.* Btn bu sebepler bizi, Tzkkf'rn yeni bir nerine mecbur
etmitir. Daha nce de iaret ettiimiz gibi bu neirde, Alihan Tre
Sauni (7885_7976)
tarafindan 7967 yil,nda Glistan dergisinde tef-
rika edilen zbeke tercmesini esas aldk17 Bu kitab h"azrlarken,
Mustafa Rahmi, Timur ae Tzkdt, istanbul: Matbaay Amire, 7339, s.
107; Alemdar Yaln, Benim DezIetim; Tzkit- Timurin oe Cengiz Yasas,
Istanbul: Fatih Yaynevi7974, s.136;
erafeddin
A|i,Timur ae Tzknt: Ti-
MeselA, yer isimlerinden Det-i Cete, Det-i Kpak tercmede,
,,Cidde,
Dulday "Toanc", "Told'' (s. 96), olarak yanh verilmitir. En nemlisi
de, eserin ruhuna aykr mesela, "Fethedilecek iller ve blgelerin yneti-
cilerine, maliye bakanlarrna... iyi davranmahdr. Gerekirse rvei veril-
melidir" (s. 69-70) veya "Oullardan birisi ya da hepsi tahta gz koysa-
la1, esas olan ceza ya katli, ya da sakat braklmasdr,, (s.79),.Ike
fet-
hi
10
di
ye
Byk bir cesaretle bu ii yapan alim ve Kutlukhan
akirov,un
pederi
Alihan Tre Sauni, derginin nde gelenleri ibrahim Rahim, Rustem
Rahmanlar sonradan komnist iktidar tarafindan thmet kampanyasrna
tabi tutulmulardr.
SoZBAI . 15
zellikle Farsa metinle birlikte neredilen
J .
White'n ingilizce ne-
ri v e 79 89, 7992 v e 799 6 y l'l,|ar da yaplan ozbeke basklardan, RuS-
a
(7999)
ve Trke
evirilerden
azami derecede istifade ettik. Izah-
lara yenilerini ekledik. Gnmz Trkesinde pek kullanlmasa
da, anlarlabileceini dndmz
aatayca
kelimeLeri, Tz-
k?f'n orijinal lisanrna uygun olduu mlAhazasyla muhAfaza et-
tik. Ikinci baskya verilirken eserin bir nceki nerinde fark edilen
eksiklikler giderildi; fazla teferruat ieren arklamalar elendi; akc
slbun korunmasrna dikkat edildi.
Tzkil bizce sadece bir tarih eseri deildir; ayn zamanda Ti-
mu1un baarl bir asker, bir devlet adamr ve bir lider olarak temel
ilkelerini ieren bir rehber kitaptr. Onun, iyi tetkik edildiinde ha_
yatta nc olmak isteyen mteebbis, iadamr, ynetici, siyaseti
ve aile reisi gibi herkesin prensip edinebilecei ilkeleri ierdii g-
rlr. Bu kitapta, meveret, sabr, adalet ve cesaret tarznda zetle-
yeceimiz baar prensiplerinin, orta Asyal bir komutanr nasl ci-
han padiah haline getirdiinin hikAyesini okuyoruz. Sorumluluk
sahibi her insan, kendi
apnda
bir liderdir. ilerlemek isteyen her li-
derin Tzkfrf'tan alacar dersler vardrr. Timur bu kitapta baarrsr-
nrn srrlarrnr vermekte ve salam bir devlet kurabilmenin esaslarrnr
ortaya koymaktadr. Bu bakmdan, Tzkfrf adalet esasl bir devlet
nosyonunun oluumunda esaslr rol oynayacak dnceye kaynak-
lk edecektir.
Tzkfrt' n bu nerinde yardrmrn esirgemeyen Ozbekistan'dan
Prof. Dr. Ahmedyar
akirov'a
ve Handane Rozmuhammedova'ya,
zellikle
ok
faydal tavsiyelerde bulunan Do. Dr. Salim Aydiz'e,
eserin gnmz Trkesine aktarrmrnda anlalabilir
aatayca
kelimelerin muhAfazasr iin
aba
gsteren deerli dostumuz Ab-
dullah Kl'a ve emei geen herkese teekkr ederiz.
Istanbul
Kutlukhan
AKIROV
Adnan ASLAN
1.7
TERCMANDAN
edeniyet alemine hizmetleri herkesin malumu olan, insan
nesline faydal ilmi eserler brrakan FArAbi, Birni, ibn Sna
gibi ulu alimler ile birlikte, tm dnyaya n yaylm tarihte des-
tan olan Timur gibi cihangirler de Orta Asya,dan
rkmrtrr.
ozbekistan'da yaamr byk alimler, stadlar, yeni yeni su
yzne
kp
ta
rkarrlmam tarihi
ahsiyetlerimiz tarih kitaplarlml-
zn
oununAr z dilimiz zbek-
e'de
yazlanlarln ise az olmasrdrr. i byleyken, Timur konusu-
nu Ve dier tarihi meselelerimizi renmek arzusunda olanlar
imdilik
Avrupa dillerinde yazlm tarih kitaplarrnr okumaya
mecbur kalmrlardr. Bu kitaplardaki bilgiler elden ele, dilden di-
le nakil edilegeldiinden, insan gnln tatmin edici ilmi kanA-
atlerden uzaktrr.
a, Farsa, Trke kitaplarda Timur
ha
onhrdan bazlaronu batac yapP
v
lardrr.
18 . TIMUR'UN GUNLUGU -TzkAt- Timur-
Elinizdeki kitapta yirmi yedi
Paytahth
lkeyi kendine boyun
ediren lekerba, btn yapt ileri krsaca anlattktan Sorra, z
saltanatrnrn korunmasrnda
ocuklarrna
dstr olabilecek askeri ve
siyasi nizamlar yaZ|P, onu 'Timur Tzkleri"1 diye isimlendirmi-
tir. Bu kitap aslnda Timu'un kalemiyle zbeke2 yazlm olsa da,
buna onun varisleri sahip
rkamamrlardrr.
Thkent'teki Diyanet Bakanl Ktphanesi'nde bundan bir
nsha olduunu duyup, onu grmeyi
ok
arzu ettim. Incelediim-
de grdm ki o altn kitap z aslrndan, zbek dilinden Farsi'ye ak-
tarrlrrken kendi manaslnl deitirmemise de ozbeklik heybetini
kaybetmitir. Bunu okuyunca NevAyi'nin Muhfrkemet'l_Ltigateyn
ad] kitabrnda dediklerini hatrlayrP ona teekkrler ettim. NevAyi
bu kjtabnd a, zbek alimlerinin z dillerini brakp Farsi edebiyat-
larrna. dknlklerine
iddetle
itiraz ediyor; zbek dilinin her y-
nyle Fars dilinden stnln isbat ederek, zbeke yiz adet
kelimeyi delil getiriyordu. Bunlara Farsi
airleri
kendi dillerinde
karlk bulamyorlar diyor.3
Ben bu szn doru olduunu
ok
nceden biliyor olsam da
zellikle bu kitabn tercmesini yaptktan sonra
phem
kalmad.
nk
bu kitabn asrl nshasndaki birok ozbeke szn Farsa
karI olmad iin, tercman bu szleri olduu gibi brakmaya
mecbur kalmltr. ite bu szlerden bazr rnekler;
1.
alplar:
Savaa toplanma, sava
2. Savrr
(savrrn): hediye
1. Tzk: Kural, ynetmelik, dzen, kaide, kanun - kaideler toplam, nizam.
2. Tercman szbas ilk olarak 7967'de yaynland iin Sovyet sansr
engelini atlamak amacryla mellifin el yazsrndaki "Trk" vb. kelimelerin
"ozbek" olarak baslmas icab etmitir.
3. Konuyla ilgili teferruatl bilgi iin bkz. Reat Gen, Muhdkemet'I-
Lugateyn'in Trk KItr Bakmndan nemi, Ulu Bey ae
earesi
uluslararas
Senpozyumu bildirileri, (Ankara, 30 Mays-1 Haziran 1994), Ankara,
Atatrk Kltr Merkezi Bakanl, 7996, s. 737-1'47. Ali
ir
NevAyi,
Muhakemet'I-Lugateyn. Iki Dilin Muhakemesi. haz., F. Sema Barutu
Oznder, Ankara: TDK, 1'996, s.244.
TERCUMANDAN. 19
3. Suyural: maa/ yer-mlk
4. Kabu: firsat
5. Caldu: in'am
6.
apul:hcum
7.
apkula:
klla dvmek, klla vurumak
Bunlarrn dnda askeri nizamlarda kullanlan bir ksm szler
tercme edilemeyince asrllarrn yerinde brrakmrIardr. Mesela
ol
(sava
vaktinde asker saflarrnrn tam ortasr), baranar (asker
safla-,
rnn sa kolu), caranar (asker
saflarrnrn sol kolu), hiravul (asker
saflarrnrn nndeki bahadrlar bl),
akavul
(muharebe
mey-
danndaki ihtiyat bl),
indavul
(sava
Saflarrnrn arkadan koru- ,
yucu bl). Bunlar gibi tercme edilemeyen kelimeler
oktur.
Velhasl, ben bu kitab inceleyince onun aslrnrn zbeke olup,
Timu1un zszi olduuna emin oldum. Kk olsa da, halk iin
benden halis bir hizmet, mrm nihayete erince benden Sonla ge-
lenlere bir hAtra oltr midiyle herkesin anlayaca
ekilde
Far-
si'den yine zbek diline tercme ettim. Yabancl yere ganimet olup
giden eserimizi z yurduna geri getirdim.
Timu/un otuz altr yllk saltanatrnda yaad olaylar krsaca
renmek iin bu kitap yeterlidir.
imdi
okuyucu kendi kalemin-
den Timu1u okuyunca onun hakknda kararrn kendisi verecektir.
Alihan Tre Sauni,
19 67, Takent, zbekistan
elniNc el[l
vrrrzAr
TEDBiRLER VE KENGELER1
"I
ke fethetmek, cihangirlik yapmak, dman ordularrnr krmak,
ty' d-u.,, tuzaa drmek yahut onlarrn gnllerini avlaylp
dostlua
evirmek,
dostun dmann, iyinin Ve ktnn iinde do-
laarak sularrnr renmek hakknda gerekli istiAri kararlardrl.
ITrim Eb Bekir TaybAd2 bana yazmtrr ki; "Ey muzaffer Ti-
mur! Devlet ilerinde
u

eyi
ihmal etme: Birincisi istiAre, ikin-
cisi sabr, ncs salam ve uyankhkla i yapma.
nk
istii-
resiz giden saltanat yolu yanlr, sonu pimanhk olur. Saltanat ile-
rini yrtrken hibir
eyi
istiAresiz yapma ki, pimanl* duyma-
yasrn.
unu
da bilmen gerekj.r ki, saltanat ilerinin tamr tamrna ya-
rs bu yolda karlaacan her trl zorlua sebat gstererek sab-
retmektir. ikinci yars ise, baz
eyleri
bilip bilmezlikten, grp
grmezlikten gelmektir. Krsacas, heI ite sebat Ve sabr gstererek
Kenge: IstiAre, istiAe sonucu kara, i, fikir alverii, muhakeme, tasal-
lama, konsey.
Zeynddin Eb Bekir Taybidi: Horasanl nl
eyhlishm,
barl yanl$
ve raiyetsever insan.
I
2
24 . TiMUR'UN cN- -TZkat- Timur_
uyank olup, bahadrlk yaparsan, btn ileri baarabilirsin. Ves-
selam."
Burada yazlm olan szler, saltanat ilerinde benim iin en
doru klavuz oldu. Buna uyarak siyaset ilerinin dokuz krsmrnr is-
tiAreyle yrtp sadece bir krsmrnr klca braktm. Gemiteki bil-
ginler demilerdir ki: "Yerli yerinde yaplan bir i ile yenilmez or-
du yenili1, almmaz
ehir
alrnrr." Benim tecrbemle sabittir ki, i3
gren, uyanrk, sezgileri kuvvetli bahadr bir kii byle olmayan bin
kiiden elbette daha iyidir.
Ben srnayarak ve grerek bildim ki, dman askerini yenmek
yahut onlara yenilmek
okluk
veya azl*la alAkah deildir. Belki bu
iler Thnr'nrn yardrmr ve kulun tedbiri ile olur.
Buna misal: Ben bir gn iki yz krk kii ile Kara Kalesi,nin
zerine yrdm. Kale bekileri Emir MCsA, Melik Bahadrr5 on iki
bin atl askerleri ile kaleyi muhAfaza etmekteydi. Tanrr'nrn yardrmr
ile ve aldm doru tedbirler sayesinde kaleyi ele geirdim. Bun-
lar ise beni kalede birka gn kuattlar. Ben Tanrr'nn yardrmrna
dayanarak uyanklk ile tedbir alp kale drrna, dman karrsrna
*tm.
Yol ve yordamnr bulup bir kez VuruP/ bir kez srerek so-
nunda bu iki yz krk yiidim ile on iki bin atl dman askeri-
ni krdm. Bunlar karnca arkalarrndan birka talk6 yere kadar ko-
valadrm.
I
Yine benim tecrbelerimle sabittir ki, istiAre edilecek kiilerin,
ileriyi gren, tam akrllr, derin fikirli ve sezgileri kuwetli kiilerden
olmasr lAzmdr. Her byk ite byle kiilere akl danp, onlarla
istiAre etmek zarridir. iin nasl olaca kader perdesi altnda giz-
li olsa da, peygamberimiz Muhammed AleyhisselAm,rn syledii
gibi, her ii istiAre ile yaptm. MAvirler toplanp da meclisler
r,zrpzAr .25
aldnda, her zaman iyiden ve ktden, fayda ve ziyandan, n-
mzdeki ileri yapmak veya yapmamaktan sz arp onlara Sorar-
drm. Bunlarrn szlerini iitince, etraflrca muhAkeme edip, faydah
ve ziyanl yanlarrnr gnlmde hesaplardm. zeilikle iin tehlikeli
taraflarrna daha
ok
dikkat ederdim. Eer iki tehlikesi olan ve bir
tehlikesi bulunan iki i nme gelmise ve ikisinden beraberce kur-
tulu
aresi
yoksa, bir tehlikesi olanr seerdim.
Buna misal: Det-i Ceta7 emirleri Cengiz Han'rn neslinden Tu-
luk Timur Han'a kar ayaklandlar. Bu konuda Tuluk Timur Han
benden akrl sordu. Eer kendisi giderse bir tehlikenin, asker gn-
derirse iki tehlikenin bulunduunu bildirip ona akl verdim. Benim
tavsiyemle isyancrlarn stne kendisi gitmiti ki, btn ileri be-
nim sylediim
ekilde
sonulandl'
ilerimin hepsini istiAre yoluyla yrtp, o ii bitirmede do-
ru tedbir kullanrdm. Bir ie atrlmadan nce, ondan kurtulup
k-
ma yollarrn dnrdm. Hangi ie giritiysem, rrarnr grp ar-
dnl dnrdm. Her ite sebat ve sabr gsterip, o ii uyanklk
ile yerine getirirdim.
Yine tecrbemle sabittir ki, istiAre edilecek kiilerin birlik ve
ittifak ile szlerinde duran, ilerinde sabrl insanlar olmalarr elbet-
te
arttrr.
"Yapalrm" dedikleri ileri yapmaktan asla vazgemesin-
lcr. Eer yaPmamaya sz vermilerse, onun yanrna bile yaklama-
snlar.
Tecrbeyle sabittir ki, istiAre iki trl olur: Birincisi yrekten
kanr,
ikincisi dil ucuyla sylenenidir. Bu ikincisini iittiimde sa-
_lece kulak verirdim; birincisini iittiimde, gnlme yerletirir-
tlim. Eer dman stne askerle gidecek olsam, savatan-barrtan
siiz arp, emirlerimin gnllerinin hangi tarafta olduunu arardrm.
Ier bartan sz aarlarsa, bunun faydasrnr Savarn ziyanyla k-
yaslaylp bir bakardm. Eer Savaa meyilli iseler, bunun yararmr
lirrrrn ziyany]a karlatrrdm. Hangisi daha faydahysa onu ya-
})ardrm.
Sipahilerin gnln ikiye blecek istiArelerden pek sak_
Deti Ceta veya Moulistan, XIV. yzylda ikiye aynlan
aatay
ulusunun
kuzeydou ksm, Yedisu,
u
vadileri ve Dou Trkistan' kapsyordu.
3
4
Burada "cenk'', "arpma" anlamrnda kullanlmaktadr.
Kar, Trkistan'rn kadim
ehirlerinden
olup eski ad Nahab,dr.
imdi
ozbekistan'da Kakaderya iI merkezidir.
Bahadr, burada askeri pAye anlamndadrr.
Ta, o devirde kullanlan mesafe Itdr. Takriben 8 kilometreye tekabl
cder. Yunanca'da "parasang"
, Arapa "ersah,,, Farsa
,,parseng,,
denir.
5
6
26 . TIMUR'UN GUNLUGU -TZkat- Timur-
nrrdm. istikrarsrz Ve iki trl konuan kiilere kulak asmazdrm.
Kim akla uygun bir ii erkeke, keskinlikle sylerse, onu sevip din-
lerdim. Herkesin szne bavurup, akrl sorardm. LAkin szn er-
keke olup olmayanrnr tehis edip, iyisini ktsnden ayrrr idim.
Hangisi daha iyi ve daha faydalysa onu seerdim.
yle
ki, bir gn Cengiz Han'n torunu Tuluk Timur Han, MA-
verannehr8 memleketini almak kastyla ordu sevk edip, Hocend
suyunu9 getiinde, Emir Hacr Barlas, Emir BAyezid CelAyir10 ile
beni, adlarmrza ferman yazarak
artmt.
Bunlar grmek iin
bana geldiklerinde, onlara Han ile grmemizde iki fayda ve bir
ziyann bulunduunu syledim. "Onunla grmeyerek Hora-
San'a11 doru gitmenin ise iki ziyan ve bir faydas var." dedim.
Bunlar ise, benim tavsiyeme uymadan kendi halklaryla birlikte
gP, Amuderya'dan geerek Horasan tarafina gittiler. Bunlar
grnce ben bile iki gnll kaldm. Sonra pirimden akl almak
iin bir hat yazdm.
u
muhtevdyyazml idiler: Bir kii drdnc
halife Hz. All'ye sormutu ki "Gkler yay olsa, yer yay teli olsa,
afetler ok olsa, insanlar nian olsa, atan da Allah
(c.c.)
olsa,
imdi
insanlar nereye kaarlar?" o zaman Halife "HudA'ya kasrnlar" de-
mitir. Bunun gibi sen de Tuluk Timur'un kendisine ka. Elindeki
ok ve yay
ekip
alrsn.
Bu cevabm gelmesiyle gnlm ferahlayp, yreim bundan
kuvvet aldl. LAkin bir ii yaPmaya niyet etsem, istiAre bir netice-
ye ularnca yine KurAn'dan tefe'll2 ederek, ona gre davranrr-
dm. Tuluk Timur Han'a gitmeden nce de tefe'l etmitim ki,
Ysuf Sresi
kt.
oysaki Ysuf aleyhisselAm kul olarak sahlm,
8.
9.
10.
1.1 .
72.
Amuderya'nn kuzeyindeki Orta Asya topraklarrnn Arapa ad olup,
Yunanca Transoksiana'nn karrlrdr. Ash Trkistan veya Turan'drr.
Sirderya.
Hacr Barlas, nfuzlu Barlas emirlerinden, Timu1un amcasr. Ke ve ona
tAbi yerlerin hAkimidir; Bdyezid CelAyir, CelAyir emirlerinden, Hocend
hAkimidir; CelAyir, Trkmen kabilelerinden birinin adr.
i.a.,'rn kuzeydousundaki blgedir. Trkmenistan ve Afganistan'la
komu olup, merkezi Mehed
ehridir.
Ku1An'dan sayfa ap hayra yorma.
MELFTZAT
.27
.rcak daha sonra Msr padiah olmutu. Han ile grtkten
s()nra' demek ben de bir devlete sahip olacam diyerek, bunu iyi-
lie yordum.
TULUK TMUR HAN'LA GRTKTEN SoNRA
GNLME GELEN ilr trer
TuIuk Timur Han ile grmemizin ncesinde, bana haber ge-
tirdiler ki, Han Bekik, Hacbek Erkint13, lug oktimur Kiraytla ve
baka Ceta emirleri kumandasrnda Tirran memleketini talan edip,
boyun edirmek iin blk asker gndermitir. Bunlarrn nc-
leri HuzArls denilen yere kadar ulatr. Bunu iittiimde, Han'a var-
nadan nce Turan lkesini bu belAdan kurtarrp, lm ve yitimden,
talan ve yamadan korumam lAzm geldiine karar verdim. Bu a
gzl kiileri dnya mal ile aldatp, tzaa drmek istedim.
Gzleri kamatrran nadide Turan hediyelerini alarak, yanlarrna
vardrm. Beni grdklerinde heybetim onlarr etkilemi olacak ki,
ok
hrmet gsterip, beni fazlasryla saydlar. Bunlarrn gzleri gibi
gnlleri de dar olduundan, armaan olarak onlara verdiim tr-
l nadide mal gzlerine
ok
grnd. Bylece halk yama etmek-
ten vazgetiler.
Bu ii hallettikten Sonra/ doruca gidip Han ile grtm. Han
benim bu geliimi iyilie yoruP, saltanat ilerinde benden akrl sor-
du. ona verdiim tleri doru bulup, beni tebrik etti. Bu arada,
Han'a haber getirdiler ki, yukarda zikredilen emir yerli halktan
hediye ve armaanlar alrp, onlar ile anlamlar. Han bunu iitir
iitmez gazaba gelip onlar ilerinden az|etti. Yerlerine Hac Mah-
md
ah
Yesuri'yi16 koydu. Emirlerin aldklar btn mallar geri
almaya adam tayin edip, kendilerinin de dnmelerine ferman
r-
kard. Onlar bunu anlaynca gnlleri bozulup Han'a kar oldular.
13. Trk-Mool kabile addr.
14. Trk-Mool kabile addr.
15. Ke ve Kar aralndaki
(imdiki zbekistan'da) rzar ile merkezidir.
16. Yasavuri olarak da geiyor.
28 . TiMUR,UN GNL -TzkAt Timur-
Bu iten Han'n huzuru kap benim tavsiyemle ordu hazrrla-
yarak, Ceta bozkrna yneldi. Karaar Noyan'rnl8 tmeni19 ile b-
tn MAverAnnehr memleketini bana teslim etti. Bu hususta sz
verip, benim adrma ferman
lkard.
Ceyhun nehri boyundan bala-
yarak, btn Turan toprana ben hkmrAn oldum. Saltanatm
balangcnda yaptm ilk kenge buydu.
Benim tecrbelerimle sabittir ki; yiz bin svarinin yapamad
bir i yolu bulunarak, bir tedbir ile yaplabilirmi.
DEVLETN KURULUU crsor YAPTM ixici rruer
Tuluk Timur Han i ilerinden rahatlaynca, Hicri 762'de20 Tu-
uvl
Bahadr21 ile o
nAmeyi gsterdi. B
mandanlk Kauvl
ne yazlm idi.
77.
imdiki
Kazakistan; Volga nehrinin bitiinden Dnepr Nehri,ne kadar
olan yerleri kapsamaktadr.
18. Ba emir, nde gelen
aatay
devlet adam, Emir Timu1un beinci ced_
didir.
79. Burada on bin asker
karabilecek idari blgeye denir.
20. M.1360-1361.
27. Barlaslarn ilk reisi, Emir Timu1un sekizinci ceddidir.
22. Cengiz Han'ln nc ceddidir.
vnrrzAr .29
Bunu okuyup grdkten sonra ulularrn kararr bozulmasn di-
yt, kumandanh kabul ettim. LAkin MAverAnneh1de bunlarrn ce-
|ir ve zulmleri gnden gne artmaya balamh.
yle
ki, pey-
1',ilmber
evlAd seyyidzAdelerden yetmi kiiyi esir tutmu idiler.
( )lu Ilyas Hoca ise siyaset ilerinden anlamadrndan, hanlk hey-
leti de olmayrnca, kendi emirlerini kt ilerden vazgeiremiyor-
tlt. LAkin ben, bunlara kar koyarak, her zaman stn gelerek zd-
I i rlerin elinden mazlumlarr kurtarryordum.
Bunlarrn her trl bozuk ilerine devamlr engel olduumdan,
Mtollar ile aramrz bozulmutu. Bu sebeple, bata Ilyas Hoca ol-
i'k zere, btn emirleri ve zbekler23, "Tim{un niyeti bozuk,
size boyun emek istemiyor, aktan aa size kar geliyor.,, diye-
rt'k Han'a bir hat ulatrmlar. Han da bu yalan sz gerek bilip,
lcni ldrP yok etmek zere bir ferman gndermi. Han,rn gn-
tlcrdii ferman dorudan elime dm idi.
olmme hkmedildiini renince, bunun icabrnr yerine
gctirmeye baladm.
yle
ki, Barlas IJ lusu'nun2a bahadr yiitle-
rirden kendime srrda ve yanda topladm. En evvel benimle el
skp sz veren ve bu ie samimiyetle girien kiilerin birincisi
ligav Timur25, ikincisi Caku Barlas idi. Bunlarn drrndaki baka
lus bahadrrlarndan birka daha bana katlp, srkr srkrya sz
vcrdiler.
MAverAnnehr halk benim bu iimi haber aldktan sonra tez
t'lden Moollara kar ayaklanmamr istediler.
nk
Moollarn
t'ebir ve zulmleri halkl tamamyla bezdirmiti. Byk kk tm
'I'uran
halk benimle birlik oldu. Memleketin ulemA ve meAyihleri
['u taifeyi iktidardan defetmek ynnde fetvA verdiler. Bu ie ulus
t'mirlerinden ve asker balarndan da katlanlar oldu. Bu hususta
yaz|an ahidnAme ve fetvAlarrn hlAsas
uydu:
,,Doru
yolu tut-
lru halifelerin (Allah
hepsinden razr olsun) inandklar ve yaptk-
Det-i Kpakhlar, Farsa metinde, birka yerde zbek
ffiesi
,,d-
man, rakip" manasnda kullanlmtr. I
Halk.ve bu halkn yaamakta olduu blge anl mrndadrr.
Ig (Ik) Timur Bey olarak da geiyor.
24
25
30 . TiMUR'UN cNl -TzkAF Timur_
larna dayanarak, MAverAnneh1deki btn ehli islAm, ulemA, me-
Ayih,
sipahi26 ve raiye27 olsun, Emir Timu1u saltanat tahtna layk
grp, ona Kutb-r Saltanat lakabnr koydular ki, Mslmanlarrn
can Ve mallarrna zulm ellerini zatan stmzdeki Moollardan
bizleri kurtarsrn. Biz onunla mttefik olup, her hususta yardrm et-
meye ahid edip ona biat ettik. Eer verdiimiz bu ahd-
Peyman-
dan dnecek olursak, HudA yardrmrndan
rkrp, eytann
yardrmr-
na girmi olalm."
Bu fetvAy getirip bana gsterdiklerinde, derhal bu zAlimlerin
stne hcum etmek istedim. LAkin birka alak ve kt kiiler bu
srrrr drarrya srzdrrdr. Sonra kendi kendime muhAkeme ettim ki:
"Eer Semerkand
ehri
iinde bu taifeye karr sava aarsam ve bu-
ranrn halkr stesinden gelemez iseler, i byyecektir. onun yeri-
ne,
ehirden rkrp,
Semerkand dalarna yerleeyim; kim benimle
birlik olursa, benimle birlikte
rkacaktrr.
Orada durup, yeterli gc
topladktan sonra geri dnp, bunlara karr sava aar|Z.,,deyip,
Semerkand'dan atlanrp
ktm.
Baktm ki, altm atldan baka bir
kii bile beni izleyip
kmad.
O zaman anladm ki, bu hususta etti-
im
muhAkeme hatalr deilmi.
Daha sonra, burada bir hafta kadar bekledim. Bize bir kii da-
hi olsa gelip katlmad. Artk Srrrrm AikAr olmutu. Zaferden veya
lmden baka yol yoktu. Bunun iin, Badahan memleketine ge-
ip
oranrn
ahlar28
ile ittifak kurmay dndm.
Yine bu hususta akrl sormak iin tarikat pirlerinden Emir K-
lAl'n29 huzurlarrna vardrm. Yanlarrna girdiimde, kendileri benim
Harezm'e3o gitmemi tavsiye ettiler.
26. Atlr veya yaya asker ve bu askeri zmrelere mensub olanlar, askeri hiz-
met verenler demektir.
Bir hkmdarrn idaresi altnda bulunan ve vergi veren halktrr.
Badahan, Amuderya'nln yukarr klsmrndaki dalk blgedir; Badahan
ahlar,
kendilerinin Makedonyal iskender soyundan olduklarnr iddia
eden kk hkmdarlardr.
Veya Seyyid Emir KlAl (emseddn
KlaD, Nakibendiyye tarikat b-
yklerindendir.
Trkistan'n batrsrnda,
imdi
ozbekistan'da bulunan bir ildir.
MELFZAT.31
Eer dmanlarrma karr zafer kazanrrsam, Semerkand'rn bir
vllk mahsln nezir edip bu zAta adadm. Kendileri "Fetih" du-
,lsrr okuyarak bana ruhsat verdiler.
Buradan
karak
altm ath kii olarak Harezm'e doru ynel-
,lik. Ilyas Hoca bu ii haber alp Hive hAkimi Tekil Bahadrr'a31 be-
i iildrmesi iin hat yazm da bin atlr asker alp benim stme
geldi. o gn byk kaynbiraderim Emir Hseyin de yolda bana
ktlmt. Altm atl yiidim ile bin atl kiiye karr durarak sava-

giritim.
Bu savata yle bahadrhk yaprp sebat gsterdim ki, Tekil Ba-
ldrr'rn bin kiisinden elli kii kaldl. Benim altm atl yiidimden
tl kii kald. Byle dahi olsa zafer benden taraf oldu ve onlarr ka-
rdm.
Bu savarn haberi Ilyas Hoca'ya ve Ceta emirlerine ularn-
('a onlar hayran kalp, aralarrnda: "Timur acep er kii iken, onun ik-
bAli gelmi ve baht arlmrtrr." diye konumular.
Ben bu savataki zaeri iyilie yordum. Bundan sonra benim
Ieybetim ar basp, dmann gz korkar oldu.
SALTANAT Y0LUNDA YAPTM ruc KENGE
Vakit oldu ki bana inarup arkamdan gelen yoldalarrm on kii-
d,en faz|a deildi. onlardan da yedisi atl, ise piyade idiler. On-
lardan baka benim yanrmda kimse kalmamt. Muhtereme eim
olan Emir Hseyin'in kz kardeini32 kendi atrma bindirmitim.
Bylece Harezm
llerinde
avare dolatm. Gnn birinde akam
Zarna|ly bir kuyunun barna gelip kondum. O gnn gecesi piyade
olan Horasanh vefasrzlrk edip, atlarrmrz alarak katlar. Yedi ki-
i,
drt atla kaldk. Durumum
ok
zorlat. Ama gnlm rahat idi.
Bu ii yanl yapmm diye hi piman olmadm. Sonra, bu kuyu
bandan gtm. O anda, Alibek KurbAni33 aniden tepeme dikildi.
31. Tevekkl (Tkl) Bahadr olarak da geiyor
32. olcay Trkan Aa.
33. Alibek CAni KurbAni olarak da geiyor.
27.
28.
29.
30.
32 . TIMUR'UN cN- -TzkAt Timu-
Beni kendi iline gtrP
Pire
dolu, karanlk bir hcreye hapsetti.
Birka kiiyi bama nbeti olarak dikmiti. Altm iki gn beni
esaret altnda tuttu. ondan kurtulu
aresini
aray|P kendi kendim-
le dantm ve Tanrr'nrn inAyetiyle bahadrlm uyand. Gl ve
hzl bileklerimi kullanarak nbetilerden birinin elinden krlrcrnr
ekip
aldm ve onlara hamle klmtm ki, hepsi arkalarna bakma-
dan katlar.
Krlrcrm havada doru Alibek'in zerine gittim. Beni grnce,
akl bandan utu. Yaptklarndan pimanlk duyup, benJ en zr
diledi. Atlarrmr, silah ve mhimmAtrm getirip verdive bir yal de-
ve ile bir zayfi atbana hediye etmi gibi oldu.
onun aabeyi Muhammed Bey'le aramrzda dostluk vardr. Kar-
dei Alibek'e, benim hakkmda yaptn ayplayarak bir mektup
yazml, stelik bana birka hediye gndermiti. Alibek agzllk
yaparak, onlara kendi sahiplenmiti. Daha sonra bizim giimemize
ruhsat verdi.
ondan kurtulunca, Harezm
lne
doru yol aldm. Yolda ba-
na on iki atl kii yolda oldular. Iki gn dolahktan Sonra/ menzi-
le ulap bir eve konduk. Bu anda yerli bir grup Trkmen ortaya
r-
kp, beni grnce "hlrsZ, hrsz"34 diye bararak hcuma geer-
ken, eim Emir Hseyin'in kz kardeini bir eve saklayp ka.la.-
na
rktrm.
Bu Trkmenler iinde Hac MahmCd adnda ti. .il b"-
ni tanyp "Hey, durun! Bu Emir Timur ya!" diye onlar Vurutan
vazgeirdi. Kendisi diz vurarak yaruma geldi. Ben de onun gnl-
n almak iin, barna yalm koydum.35 Sonra bu adam arkada-
laryla gelip bana katld.
SALTANATMlN iLK DEVRNDE YAPT[4 DRDNC KENGE
Harezm
llerinde
babo gezinirken, her taraftan gelip bana
katlanlarn sayrs atm atlya ulatl. Bunu grnce kendime sor-
34. Farsa metinde "or, or,,
eklinde
Trke yazlmtr.
35. Trk hkmdarlarrnrn minnettar olduklarln ifade etme Adetidir.
vrzAT.33
dum: "Eer ayn yerde devaml kalrrsam ne olaca belli olmaz. Bu-
radaki insanlarrn niyetleri bozulup, dmanlarmza haber verirler-
Se, o Zaman bize yeniden sknt doar. En iyisi, buradan giderek
kimsenin gitmedii taraflara yerleelim." diye Horasan'a doru y-
neldim. Giderken, Mahan36 hAkimi, Mbarekah Sancari yz atl as-
keriyle gelip bana katld. Hediye olarak getirdii gzel atlar da var-
d. Halkn iinde dolaan seyyidlerden, yerli kimselerden de katlan-
lar
ok
oldu. Atl ve piyade olarak, iki yze yakn kii bu sahrada ba-
na yolda oldular. O arada Mbarekah, Seyyid Hseyin, SeyyidZi-
yAeddin ve bakalar bana arz ettiler ki, artk burada kalmann fay-
das yoktur. Kendimiz iin bir vilAyeti ele geirip yerlememiz|6,zm.
Bcnim de dne dne aklrma bir fikir geldi, onlara dedim
ki: "yleyse' baka yeri brakp Semerkand'u gid"irr'. Sizler BuhA-
ra etrafina dalp bekleyin. Ben ise Semerkand civarndaki halkn
iinde dolaarak, onlarr kendime mttefik yaPaylm. Yeterince as-
ker toplayp, elimiz gl olduktan Sonra/ sizlere haber vereceim.
Hep beraber anszln ilyas Hoca zerine saldrralrm.,,
Benim bu dncemi hepsi doru buldu. Bu karara dua ederek
ben yola koyuldum. Yanmdaki iki yz kiiyi etrafa dattm. Emir
Hseyin'in kz kardei olcay Trkan A6a'y.,,gizli bir yere sakladm.
Semerkand'a giderken Thmuke Korn37, yolda karma
kp
on
be atlsyla bana katldr. Srrrrmr aklayp dantktan Sonra onu
Mbarekah'rn yanrna gnderdim. Ben ise halkn iinde gizlice do-
laarak iki bine yakn kiiyi kendime mttefik kldm. Ne zaman
ayaklanmayr balatrrsam, o Zamanbana yardrma yetiecek oldular.
Gece kararrnca kendim gizlice ablam Kutlu Trkan Aa,nrn evine
geldim.
Kimseye gzkmeden, iin nn arkasrnr dne dne
krk.sekiz gn geirdim. Sonunda
ehir
sakinlerinden biri beni gr-
d. Iin zamanr gelmeden, Srrrlmrz aa
kacandan aresiz
ka-
lp, benimle beraber gelen elli atl gece boyu Semerkand,dan
rkrp,
yine Harezm yolunu tuttuk.
Eski ad Mahuvan,
imdiki
Trkmenistan'n Mar (Merv)
ilidir.
Koin (Kavin),
nfuzlu Trk kabilelerinden birinin adr.
36.
37.
34 . TIMUR'UN GUNLUGU -TzkAt Timur-
Beraberimde
ehirli
birka piyade kiiler de vard. Yol yrr-
ken, Trkmenlerin otlakta dolaan at srlerinden tutup, piyadele-
rimi bindirdim. Bu yryle, Amuderya kysnda Ai denilen,
dere tepe bir menzile ulatk. Buraya gelince BuhAra'da kalanlar da
bize yetitiler. Bunlarrn dlrnda, Timur Hoca olan, Bahram CelA-
yir kendi adamlaryla gelip bana katldlar. Katlanlar
oalarak
sa-
yrs bine yaklat.
' ,
"
, HAREKETE GEI4EDEN lcr
ynprM
BENCi KENGE
Buradan
kp
Kandahar38, Bahtarzemin39 tarafina yneldim.
Hermanda0 suyu boyuna inerek burada bir yurt kurdurdum. Aske-
rin levAzrmAtrnr tamamlamak iin bir ka zaman burada kalmak
icab etti. Bu arada Germsir ahalisinden, Trk-Tacik'lerden bin kii
daha gelip bana katld.
Asker Sayrslaa-yukar iki bine ulalnca, istiAre yapp, Se-
istan'aal
apul
krlacak oldum. Benim haberim Seistan valisine
duyurulunca eli vasrtasryla hediyeler gnderip, benden yardrm
isteyerek "Dmanlarrm bana zulm ederek elimden yedi kalemi
zorla aldlar. E(r dmanrn elini benden
ektirirseniz,
askerin
alt aylk azn salayacarm" demiti. Bu ii kendime dana-
rak, Seistan tarafina asker sevk edip yrdm. Mezkir yedi ka-
leden, beini zorla
ekiP
aldrm. Bunu gren Seistan valisinin gn-
l korkuya kapld. Dmanlar ittifak yaptrlar. Kendi aralarrnda
istiAre ederek, eer Emir Timur buralarda kalrcr olursa, Seistan
lkesinin elimizden gidecei kesindir, diyerek sipahi raiye hepsi
birleerek stme geldiler. Seistan valisi vaadini bozdu. Savatan
38. Bugn Afganistan srnrlarr iinde bulunan tarihi bir
ehir.
Horasan ile
Hindistan arasrnda byk bir ticaret merkezidir.
39. Timur zamannda Belh ve ona bal yerle kadim Baktriye memleketidir.
40' KAbil yaknndaki dalarn batrsna
krp
sonra Seistan glne dklen
bir nehirdir.
4l. Seistan ya da Sistan,
imdiki
iran ve Afganistan snrrlarr iinde yer alan
tarihi bir vilAyettir.
aEr'zAr . 35
Burada iki ay kadar kaldm. Bu arada kol ve ayamdaki yaralar
da kapand.
HAREKET ZAMANNDA ALTNC| KENGE
Germsir'de kalarak yaralarrm et balayp salma kavuun-
ca, Belh srnrrlarr yakrnndaki dalarda durup bu yrede yeterince
asker hazrrladktan sonra Turan memleketini dmandan arrndrr-
mak istedim.
istiAremiz bu karara Vannca/ buradan atlanrp
ktm.
Baktm
ki o kadar insan dalp gitmi, sadece krrk atl kii kalmz. LAkin
bunlarrn hepsi asilzAde baba yiitlerdi. Byle ar gnlerde, neden-
dir ki benim gibi malsz azks:z bir kiinin ardrna dp da, ta
demeyip arkamdan yrrler? Bunun s,,r,nl Sen bilirsin deyip, Thn-
r TeAlA'ya
ok krettim.
Allah'rn bana yaptraca byk ileri var
ki bunlar gibi bahadr, vefalr yiitleri bana tAbi etmitir.
Sonra buradan yryp Belh dalarna doru yola koyuldum.
Yolumuzda Yrldrm Karaar Noyan'rn evlAdndan Sddk Barlas
beni arayp bulamam kafas karrk yrrken, denk dm on
be atl ile bana katrlmt. Onun gelmesinden iimiz ilerleyecek di-
ye iyi iaret aldm.
Bugnlerde azmz yetimemeye balad iin av etiyle ge-
inmekteydik.
Yolda ilerlerken rraktan grnen tepe zerinde bir
topluluun karasr gzkmekte olup her saat gittike byyordu.
Bunlar kim olabilir diye birka karavula3 gnderdim.
42. Afganistan'da Kandahar'n gneybatrsnda bir mrntrkanrn adrdrr.
43. Keifi. Han karargAh ve civarrnr, ordunun merkezi, kanatlar, n ve
arkasnr korumakla vazifelendirilen askeri birliin de adr.
36 . TiMUR'UN cNl -TzkAt- Timur-
Karavullar gidip haber getirdiler ki, nceden Emi1in askeri ol-
mu Kazani Bahadr: "Ceta lekerinden yiz at|askerle ayrlp
rk-
tk; o gnden beri Emi1i arayP dolap yryonz." demiler. Bu-
nu duyunca hemen topraa ba koyup Tanrr'ya
kr
ettim. Der-
hal Kazani'yi getirmesi iin bir kiiye emir verdim. o gelince diz
VuruP ayaklarrmr pt. Ben de onun gnln alp, yahrmr bar-
na koydum.
Buradan yrye Dere-i Arsufaa denilen yere gelip konduk. Er-
tesi gn atla dereyi dolatm. Bu derenin orta krsmrnda gzel, ho
havalr bir tepe gzkt. S bir yer olduunu dnerek kendim
burada kaldm. Kalan askerler tepeyi
evirerek
yattlar. O gece cu-
ma gecesiydi; tan aarncaya kadar dua ederek hi uyumadrm. i*-
sak olduu Zaman sabah namazrnr kldm. Sonra duaya el kaldrd-
mda
gzim yaardr, yreim yumuad. Tanr'ya yalvararak
"Beni bu derbederlikten kurtarrr mlsln Sen?" diye aladm. Duayr
yzme srmemitim ki, rraktan bir top atl grnd.
Bizim stmzdeki dadan gemekteydiler. Bunlarn kim ol-
duklarn reneyim diye arkalarrndan yetiip "Bahadrrlar sizler
kimsiniz?" dedim. "Timulun askerleriyiz, onu araylp bulamadan
dolap duruyoruz." dediler. o zaman ben, "Ben de onun askeri-
yim; haydi yryn, sizi ona gtreyim" dedim. Bunu iiten bir at-
l kii koarak gidip, nclerine haber iletince beni getirmelerini
emretmiler. Bunlar blkmler: Birinci blkbacs Tuluk
Hoca Barlas, ikincisi Emir Seyfddin, ncs Tubek Bahadr idi.
Beni grdklerinde kendilerinden gemiesine atlarrndan atlayp
kotular. Diz vurup gelip zengimi ptler. Ben de attan inip, her
biriyle kucaklap grtm. Yalm Tuluk Hoca'nrn barna
koydum. Altn ziynetli kemerimi Emir Seyfddin'in beline bala-
dm. zerimdeki kaftanlm Tubek Bahadrr'a giydirdim. Gnlleri
yumuayP aladlar. Ben de aladm. Sa salm bulutuumuz
iin bugn aramrzda toy ilan ettik. Namazr cemAatle krlarak men-
z||imize dndk. Ertesi gn
ir
Bahram geldi. Toyluk yapp ben-
den ayrlp, Hindistan tarafina varmak iin gitmiti. Yaptklarna
-r'zAr. ez
iizlerek benden zr diledi. Ben onu kucama alp zrn kabul
kldrm. Gzel szm, gzel muAmelemle yaptklarnn mahcbiye-
tinden onu kurtardrm.
HAREKET GNLERiNDE YAPTIM
yEDNCi
KENGE
Baktm ki, bu defa toplanan askerimizin sayrs i yiz on e
ulaml. Kendimizin barrnaca, silah tehizAt saklanabilecei, at
ve bineklerimizin kalabilecei bir kaleyi ele geirmek lAzm oldu.
AlAcu Kalesi bize yakn olduundan onu almay kararlatrdrk.
llyas Hoca'nn tayin ettii Mengli Boa Sulduza, bu kalenin beki-
siydi.
ir
Bahram'rn bununla eski dostluu olduundan, kendim
Varrrsam onu dost yaParrm diye bana srar edince ona ruhsat ver-
dim.
ir
Bahram onunla grtkten sonra haber kld ki o, "ilyas
Hoca beni kii sayp, bu kaleyi bana teslim etti. insanlrmdan vaz-
geip kaleyi
4er byle oldu. o
bizim yasala
haberini duyunca
gnln kor
trr.
[Mengli Boa'ylal Dolancavun boyundan i yiz kiiyi kaleye
beki olarak koymulard. Oysa bunlar nceleri benim askerlerim
idi. Beni duyunca kale kapsnr arp/ sevinle karladlar. Buradan
kp
Dere-i Sfa7 denilen yere geldim.
u
vakitte, Tumen Bahadrr
olu Emlasa8,
apulculuk
klp Belh etrafna gelmiti. Benim habe-
rimi duyunca iki yz svari askeriyle bana katlldr. Ben de onun
gnln aldm. Burada dururken, Thmuke Bahadr'a kii vere-
rek emrettim ki, Termiz nehriniag
8eiP,
gizliceyryp, Ceta emir-
Ierinin yapt iler ve bize kar niyetleri hakknda
ok
haber bu-
lup getirsinler.
45.
46.
17.
68.
49.
Sulduz, Mool kabilelerinden birinin addr.
Veya yasAl, askeri birliin muhArebeye hazrlk tertibi, saff-harb nizamr-
drr.
Belh-Kabil yolu zerinde blulunan dere. Bamiyan,rn batsrndadrr.
lmlis
(Emlis)
olarak da geiyor.
Amuderya'nn ortaalardaki addr.
44. Belh'in dalk ksmndaki
(Elbrz) derelerinden biridir.
38 . TiMUR'UN cNL -Tzk6h Timur-
Onlar drt gn dolaarak
yle
haber getirdiler ki, Ceta lekeri
Termiz'e50 gelmitir. Halkn yamalayp Vurmaya/ ldrmeye ba-
lamltr. Bunu renince askerlerimle Deregez5] denilen yerde
mevzilenmeye karar verdim. Frrsat yakalarsam buradan dman
lekeri stne hcum etmeyi dndm. Eli Boa Meydanr'na,
Ceyhun Nehri kyrsrna gelip kondum. Benim Deregez'e geldiimi
ilyas Hoca duyunca hemen zerime asker gndermi.
Bu an bana haber getirdiler ki, Emir Sleyman Barlas, Emir Mf-
sA, Emir Caku Barlas, Emir CelAleddin, Emir Hinduka Barlas, Ceta
ordusu ile beraberdiler. Ceta emirlerinden yiz
evirerek
kendi as-
kerleriyle eski Tirmiz'e geldikten sonra Tolan Boa'y bana haber
vermek iin gndermilerdi. Bin atl kiinin gelmekte olduu habe-
rini bana ilettiler. Bunlarn gelmesini ben iyilik diye yorumladm.
onlar bana gece Ceta lekeri zerine ani baskn yapmay tavsi-
ye ettiler. Atlanp yola
kmtk
ki, hemen Ceta ordusunun yetiti-
i
haberini getirdiler. Ben kendi askeri kuvvetlerimi safa dizerek
dman karrsrna
kp
durdum. iki leker ortasrnda su vard. Ra-
kiplerimi tatl sz ve
irin
hikAyelerimle kendi tarafima emeyi ve
onlarln vcutlarrndaki yandrcgazab ateini doru tedbir suyu ile
sndrmeyi dndm. Bu tarzda onlarr kendime ram etmek iste-
dim. ite bu amala Ceta lekerinin serdan Eb Sa'id'e
ok
iyi sz-
ler syledim. o sylediklerimi makul grd. Ancak dier emirler
ona kar
karak
savatan yana oldular. Bunu grnce benim de
gazab ateim alevlenip, lekerimi safa dizdim.
CETA LEKER i i x R vRr MAKSAD|YLA YAPT]G l [4
SEKZNC KENGE
Kendi kendime dedim ki: "Ceta ordusuyla Savarrsam, onlar
Sayrca
ok
olduundan dolayr ya benim lekerime zarar ge|irse?"
Termiz veya Tirmiz, Trkistan'ln kadim
ehirlerinden
birinin addr. oz-
bekistan'da Surhanderya ilinin merkezidir.
Veya Dere-i Gez, Belh'ten tahminen 30 km. gneyde, Belhab nehri ze-
rinde ho manzaral bir yerdir.
MELFUZAT . 39
LAkin hemen gayretim galeyana gelip dedi ki: "Saltanat ele ge-
irme
davasryla huru klmrsan,
imdi
saltanat
an
Ve mertebe-
sine lAyk i tutman lAzm. Cenke girip ya zafer kucaklaylp galip
olacaksrn veya ldrleceksin ve her
eyden
kurtulacaksrn."
Cenk klmaya giritim. Baktm ki, rakipler ksma blnm
halde Savaa girecek durumdalar. Buna kar ben lekerimi yedi
ble ayrrp dzenledim. Bunlarr ardr ardrna Savaa sokmayr
dndm.
imdi
cenk balaylP SaVa atei ge ykseldi. Her
iki taraf bahadrlar haykrra bara Savamaya baladlar. Ilk ola-
rak hiravulS2 blrne buyurdum, dman askerini oka tuttular.
Sonra
apavul53, akavulsa
blkleri
apkulaaS5
giriti. Caran-
ar'56,
baranar57 kanatlarn arp kendim
olda58
durup ileri atl-
dm. Bylece ilk hamlede kar
olda
duran bakomutan Emir
Eb Sa'id bln bozarak geri
ekindirdim.
o zaman Mengli
Boa ile Haydar Andhudi meydan okuyarak ortaya
kt.
Bunlar-
la kendim karlatlm.Ilk hamlede onlarr dattm. Sonunda d-
man tuu dp
ol
askeri geri
ekilince
tm Ceta lekerinin d-
zeni bozulmaya balad. Karlklkla salrp, her tarafa kamaya
baladlar.
SALTANAT KURN,lA YOLUNDA DOKUZUNCU KENGE
Benim bu ilk
atmamda
dmana galip gelmem, Ceta leke-
rini yenerek zafer kazanmam/ tm Turan memleketine malm ol-
mutu. Moollar elinden saltanat almak iin huru kldml her-
kes bilmiti. Eer bu defa saltanatr ele geirirsem, her yerde adale-
ti oturtmay niyet kldlm.
52. onc birlii, kanatlarl koruyucu askeri birlie denir.
53. Aniden baskrn yapan birliktir.
54. Leker kanatlar nnde yer alan zel askeri birlik, ihtiyat birlii
55. Kl muhArebesi.
56. Lekerin sol kanad.
57. Lekerin sa kanad.
58. Vey4 kol, lekerin merkezine denir.
51
40 . TiMUR'UN cNL -Tzkit_ Timur-
Saltanatrmr kuwetlendirmek, sipahilerin gnln bulmak iin
elimde toplanm hazinemi onlara datp, lekere azk temin et-
tim. Sonra Ceyhun deryas boyuna gelip, Tirmiz geidinden bu ta-
rafa geince, Kahlakas9 Kalesi'ni kefetmek iin birka karavul gn-
derdim.
nk
bu kaleyi ele geirmek benim iin
ok
nemli i idi.
Karavullar o taraftan haber getirinceye kadar Ceyhun kry.srnda
bekleyip yattrm.
Buraya geldiim haberini Ilyas Hoca iitince, Bekcik'in kk
kardei Aln Bahadrr' kalabal* bir asker grubuyla stme gn-
dermiti. Benim karavullarm gaflet basarak uyuyup kalmlar.
Dman askeri geceleri yrye yrye, gelip zerimize beklenme-
dik bir
abhun60
vurdular. Fakat ben taraf suyla
evrilmi
yarrm
adada mevzilenmitim. Yarmada dnda kurulmu olan birka as-
ker
adrr
talan olup, kendileri ziyana uradlar. Kalanlarr ise yar-
madaya girerek kurtuldular. Bense Savaa hazrlanarak yarrmada
azn kapatp durdum.
Ceen savata dmarun gz benden korkmu olmah ki, sa-
yca bizden
ok
olsalar da savaa girmeye cret edemediler. or
gn kadar ben bu adada kaldm. Sonra oradan darya
ktm.
Su
boylarnda
adr-alaklar
diktirip dman askerinin karsnda
bir aya yakn sava bekleyip yattm. Aramrzda hibir
atma
ol-
mamlSa da dman vehme kaplm olacak ki, gecenin birinde
oradan
8P
geri dnmler. Ben sudan geip onlarn yerine
kondum. Dman arkasndan kovalamaya bir blk asker gn-
derdim.
SALTANATil4 KUWETLENDIRECEK oNUNCU KENGE
Bu defa da dman askeri hibir i yapmadan sanki bana yenil-
mi olarak geri dndler. Sonra ben kendi saltanatma reva Ver-
mek iin, nce Badahan blgesini ele geirme fikrini uygun bul-
Veya Kahlka. Tirmiz'e yakln kadim kalelerden biri.
Gece hcumu, baskrna de-ir.
MELFZAT.41
dum. Bu dnceyle nehir klysndan gerek Hulm61 denilen ye-
re geldik.
Daha nce benden ayrlp giden kaynbiraderim Emir Hseyin
buraya gelerek benimle grt. Bunun gelmesi
erefine
o gn toy
yapt*. Buradan kalkarak Badahan tarafina yol aldm. Knduz'a62
gelince dinlenmek iin birka gn burada kaldm. o zaman Burul-
day63 halknn
ounluu
gelip bana kahldrlar. Hrmet gsterip,
reislerini batan aya giydirdim. Benim buraya geldiimi Badah-
an ahlar
duyarlarsa, elbette sava hazrlrklarrna balarlar; ben
onlarrn nne geip, hazrlk yaP|P, onlara asker toplama firsat
vermeden baskrn yaPmam gerektiini dnerek, gizlibir
ekilde
askerimi Thlkan'a6a sevk ettim.
Badahan
ahlar
benim buraya kadar gelmi olduumu du-
yunca/ kar koymaya
are
bulamayarak, byk hediyelerle bana
tAbi oldular.
Ben bu tedbirimden'Taz| oldum.
nk
bu ite de hata yaPma-
mr oldum. Savasrz, yarnasz, Badahan blgesi elime geince,
saltanat ilerim gittike ykselerek, gelimeye balad. Badahan
sipahilerinin
ounluu
bana katldlar.
SALTANATA REVA VERI,IEK ii vnerM 0N BiRNCi rter
Badahan
ahlar
bana tAbi olduktan Sonra/ HatlAn65 blgesine
doru yrdm. Bu memlekete geldiimde kaynaam Emir H-
seyin'in kabahmdan dolayr, Polat Boa,
ir
Bahram onunla anla-
67. Belh'in dousunda Afganistan'da Amuderya'dan tahminen 30 km.
uzakta kk
ehir.
ortaalarda Belh Hanl'nln bir
ehridir.
Gnmzde Afganistan s-
nrlarr iindedir.
Burulday, CelAyir kabilesinin nderine verilen isim.
Veya Talukan; Taharistan
ehiilerinden, imdi
Afganistan'n Tahar il
merkezi.
Veya Huttalan; Amuderya boyundaki kadim vilAyettir.
imdiki
Tacikis-
tan'da KlAb
ehri.
63
64
59
60
42 . TiMUR'UN cNl -TZkatl Timur-
amayarak
bizden ayrlp kendi illerine geri dnmtler. Sonra
ben bu menzilden
kp,
Klek Deti'nin66 barnda durdum. Ben
buradayken rakip lekerinin durumundan haber getirmeleri iin
birka tingi67 yolladm. Bunlar gidip on gn sonra haber getirdiler
ki, Ceta lekerinin emirleri; birinci Ku Timur Bekikolu, ikinci Ti-
mur Nopken, nc Sark Bahadrr, drdnc
nkum
Bahadrr,
beinci Hac Bey'in kk kardei Tuluk Hoca'dlr ki, bunlarn yir-
mi bin ath askeri olup, Halaii'den Pulisengin'e68 kadar mevzilen-
miler. Benim durumumu renmek amacryla elileri de yetiip
geldiler. Elilerin gnllerini avlayp, gzlerini boyayp onlarrn
nnden askerimi iki kere geirdim. Eliler gidince hemen arkala-
nndan art arda asker sevk ederek yola koyuldum. LAkin askerimin
benimle ittifak o kadar iyi deildi.
Bu arada tingiler haber getirdiler ki nceleri benim askerim
olan Tuluk Sulduz-Keylsrev ikilisi, alt bin askerle zerime gel-
mektedirler. Bu haberi benim askerim duyunca evvelkinden daha
fazla geveyip ittifakszl bymeye balad. iimiz ne olacak di-
ye tereddde dtler. LAkin bunlar iinde Emir Caku Barlas, Egav
Timur, Emir Sleyman, Emir CelAleddin drtls benimle hep be-
raber olup lm orta idiler.
LEKERMi irrirrn GETiRMEK ii vnr, oN iKNCi KENGE
imdi
bunlarrn gnllerini avlayp kendime balamak iin
sz konusu drt emiri kenara
ararak
onlarr kendime dev]et or-
ta kldm. Bunlar da kesin sz vererek beni inandrrdlar. Sonra
emirlerden tereddtleri olanlar birer birer
arp
her biriyle zel
olarak konutum. Bunlardan dnya malrna dkn agzlleriri
mal ve eya verip imrendirdim. Makam ve rtbeye gz koyar
grev hayranlarrnl emrimdeki blgelere vali olarak atadrm. Bun_
Hartlin'a bal yer.
Casusluk yapan kiiye denir.
Veya Takpr. Hisar vilAyetinde Vah nehri stnde kurulu ta kprii-
dr.
'
MELFZAT
. 43
larrn her birine birer muhAfz tayin ettim. Dier sipahilerin ken-
dilerine layk giysi hediye ve baka
eyler
Vererek gnllerini av-
ladm.
Eya yetmeyenlere vaadde bulunarak onlarr mitlendirdim'
Tm askerimi korku ile mit alasrnda tuttum. Gler yz ve tatl
szle hepsinin gnln kendime baladm. Bir hizmet edeni, on
hizmet etmi grp kalplerini sevindirdim. Bylece birlik ve bera-
berlie gelerek hepsinin gnl bana baland. Her yerde ve her i-
te birlik ve beraberlii bozmamaya, benim emrimden
kmamaya
sz verdiler. Benim iin mal Ve Canlarrnr esirgemeden muhArebe
meydannda Can Vermeye ahd ettiler. ,
Bu i olunca askerden yana gnlm rahatlayrP SaVa hazrlrk-
lar yapmaya baladm. Benim haberim dmana yetimeden nce
onlar zerine aniden baskn yaPaym dedim. Bu iim nasl olur di-
ye Ku1An'dan tefe'l aarak baktmda
u
ayet
kl;
"Kem nin
fi_
etin knliletin
rlebet t'ieten
kesiraten biiznillnh" yani "Nice kk top-
lulukla Allah'n izniyle byk kalabal*lara stn gelmitir'"69
Ku1An'dan byle sevindirici bir iaret
rkrnca
gnlm kuvvetlendi.
Hemen askerimi nizama sokup yedi ble ayuarak yasAl diizen-
ledim.
Btn gece yryerek tan aarrken alt bin atl hiravul bl-
yle
Tuluk Sulduz-Keyhsrev askerleriyle karlatm. ik
ur-
pmada onlarr yenip geri
ekindirdim.
ilyas Hoca'nn karargAh
edindii Pulisengin yakasrna dek arkalarrndan kovalayarak gittim.
Gndz geince vardrrmz yerde geceledik. Bana gre bu
Savar erteleyerek meydanr soutmak benim ii zararlryd.
n_
k ilyas Hoca'nrn otuz bine yakn askeri vardr. Eer bunlarrn
ok
oluundan bize herhangibir ziyan gelecek olursa, o zaman by-
le gnler iin arkada braktm Emir Hseyin bize yardrm ede-
cekti.
Ancak ben ii onun yardlmrna muhta olmadan, tedbir kulla-
narak, sava yoluyla dman askerini krdrm.
66
67
6fl
69. Bakara2.,249.
44 . i14gB,r* GNL -TzkAt-l Timur_
CETA VE ryns HocR LEKERiN KIRMAK ii vnrn
oN []NCU KENGE"
Ceta lekerini krmada
u
tedbiri kullandm.
Emir MsA, oka-
ra Batur, Emir Meyyed Erlat7. komutasnda
iki bin atlr askeri, Pu-
lisengin yukarsrnl karargAh edinen ilyas Hoca zerine sevk ettim.
Kendim be bin asker alarak alt tarafinda Ilyas Hoca,nn askerleriy-
le menzil tuttuu dan tepesine
ktm.
Gece olunca buyurdum;
SayrSrZ birok yerde ate yaktlar. Da zerinde yakilm biiok ate-
i
ve kalabalk askeri grnce bunlai korkrya de.ek o ge.er na-
zrolda uyanrk olarak geirmiler.
Ben o gece dan tepesine
karak
Acizane Allah,a
ok
yalvar-
AleyhisselAm,a
salavAt syleyip
e uyanklk arasrnda
,,TimuL
fe-
Thn aarmca namazr cemAatle kld*. Baktm ki, ilyas Hoca,nrn
emirleri top top olarak gitmekteydi. Benim askerlerim benden buy_
ruk talep ederek dadan inip onlar kovmak istediler. Ben buna
msaade etmedim. "Bu
giditen onlarrn ne gibi dnceleri
olabi-
lir; acele etmederr bakp bekleyelim,
belli olacak tr" diye,kovmaya
izin vermedim.
Arkalarrndan
gzeti gnderdim ki, drt talk ye-
re giderek konmular.
imdi
belli oldu ki, bu iten onlarrn maksatlar
bizi dadan in_
dirip geni yere
karrp
SaVa yaPmakt. Bundan bir gn"nce de
bunlarrn Iiravul bln krmtm.
Alt bin atlr asker bana arka-
l1n1do1"
geri
ekilince
hibir yerde durup direni gsterme-
den Ilyas Hoca karargAhna
giderek slnmlar, o da bunlara
ok
kzmtr' Bunun cn almak iin yaplHar hiey ben anlaynca
geriye dnerek bana hcuma baladiar. Ben de
eni
araziy" r,-
meden dar da arazisine uygun tarzd'asavaa
karar verdim. Asker
blklerini
da eteine indirip dzene koydum. Bunu grnce
dman atllarr laarruza
getiler. Da azma gelince arazi dar ol-
,r-r'zAr. +s
duundan geemeden tkanp kaldlar. Bu anda bahadrlara bu-
yurdum, dman askerini oka tuttular. Bunlardan
ok
kii yara|a-
narak ie yaramazha|e geldi. Sabahtan akama kadar savaarak
bir netice alamadlar. Gece olup karanlk dnce kendi glerine
inanm olacaklar ki,bizi muhAsaraya almak iin da eteini
evi-
rerek
embere
aldrlar.
Bunu fark edince ben tedbir kullanarak drt blk askerle drt
taraftan bu gece
ahbun
vurmak istedim. Bu kararrm emirlerim de
doru buldular. Sabaha doru byk grlt kopararak her taraf-
tan dman zerine
abhun
vurduk. Da
evirince
dalp yatan
Ceta lekeri kendini toparlayrncaya kadar benim bahadr yiitle-
rim onlarr darmadan etti.
apkula
savarnda her iki taraftan da
ok
kii ldrld. Sonra Ceta lekeri arkasrnr dnerek kamaya
balad. Kalabahk asker iinde kamakta olan han olu Ilyas Ho-
ca'ya arkasndan yetierek, "Yol bolsun!"7l dedim. Benim sesim
ona duyulunca, kahrla gazap|a askerine hitAben yksek sesle ba-
lrrnca,
askeri geri dnerek gayret gstermeye balad. Bylece g-
ne ykselinceye kadar aramrzda
apkula
Savar oldu. Ama bize
dayanamadklarrndan kaarak savaryorlard.
Sadaklarmz boalmt. Dman askerleri dkle sala drt
talk yerdeki menzillerine glkle yetiebildiler. Ben de dizgin
ekerek
bu civara gelip durdum. Ceta lekeri bu savata byk ye-
nilgiye urayp esaslr darbe yediinden, benimle ikinci defa SaVa-
maya cesaret edemedi. Ben dman karargAhrnl uzaktan
embere
aldrarak bizzat kendim onlarr gzetleyip durdum. stelik dma-
nr rahatsrz etmek iin ara ara
arPrmayr
emrettim. Askerlerim dur-
madan onu yapmaya devam ettiler. Sonunda ilyas Hoca
aresiz
ka-
hp, Hocend nehrinden geerek gitti. Ben de onlar kovalamadan fe-
tih, nusret,
en
Ve
evketle
MAverAnneh,e geri dndm.
Bundan sonra saltanat tmyle elime geirmek, barmszca
hkmran olmak iin
eitli
tedbirler ahp
ok
istiArelerde bulun-
Farsa metinde Trke "Yol bolsun"
eklinde
verilmi olup, manasr
,,Yo-
lunuz ak olsun" demek olsa da, burada "imdi, kamaktan baka
are-
niz yok" anlamna gelir.
t
Farsa nshada bu1da1
9onraki
kengelere numara veriimemitir.
70. Veya ArlAt; byk Trk kabilelerindJ n
birinin addr.
46 . TiMUR,UN cr- -TZkatl Timur-
dum'
unun
iin ki, her Emir kendini bakalarndan byk grerek
"Ii ben yaPtm, dman ben yendim, devlet benimdir,, ae-rai.
g,
emirleri kendime boyun edirmem l6zmd. nceleri MAveran-
Bylece ben btn Turan toprana sahip olup, MAverAnnehr
lkesinden dmanrn kalntrlarrn temizledim.
LAkin ulus emirle-
72' Birka yz kiilik (bine
kadar) askeri birlik veya bu kadar asker
rkara-
bilecek idari blge, geni manada askeri kuvvet anlamlarna gelir.
:",prpozAr . sz
rinden zboy ve oymaklarrna dayanrp bana hAlA boyun emeyen-
ler vardr. Emirlerimden birileri: "Bu devlete hepimiz ortak olunca
bakalarn da
arp
devlet orta yapalrm." derlerdi. LAkin bun-
larrn szleri benim saltanat gayretime doru gelmezdi.
nk
ben
dnrdm ki, Alemi yaradan Tanrr yalnrzdrr; o'nun
eriki
yok-
tur. Byle olunca, Allah'n mlk olan yeryzne sahip olan kii-
nin de
erikinin
olmamasr gerekir. ite bu Zaman evliyAlardan Sayr-
Ian Baba Ali
ah
gelip "Hey Timur! Allah demitir ki, yer gkte
eer iki HudA olursa, Alem bozulur" dedi. ondan bu sz iitince
derhal Ku1An' alrp atrm,
u
ayet
kt
"nnfr cenlnfrke
t'i't_arz
hati-
t'e"
yani "Ey DAvd! Seni yeryznde halife yaptk elbette."73 Bun-
dan kendim iin byk iaret aldm. Kendilerini devlet
eriki
bilip
bana boyun emek istemeyen brlerini tedbirlerle zme tabi kl-
maya giritim.
En evvel, Emir Hacl Barlas lruzuruna VarrP onu kendime mt-
tefik kldm.
BayAn Sulduz'un olu Emir
eyh
Muhammed, iki dkn
bir kiiydi. Bir gn
arap
ierken boaznda
arap
dmlenmi
bahanesiyle dnyayla vedalat. onun vilAyetini kendi tasarrufu-
ma aldrm.
Uncs; Emir Bayezid de kendi barna Hocend vilAyetini sa-
hiplenmiti. ona dostluk yz suyu hrmetine nasihat ettim. Ama
onu kabul etmedi. Sonunda kendi halk ona muhAlif
karak,
tutup
nme getirdiler. Ben onun yaph kt ileri hatrrlamadan yine
iyilik yaptm. Bunu grnce kendi rezil olup itenlikle bana boyun
edi.
Drdncs; Sunduz Eli Boa da Belh lkesinde saltanat tu-
unu
kaldrm idi. Emir Hseyin ise, dedesi Emir Kazaan tahtm
talep etmekteydi. Belh taht senin mirasndr diye bunu ona brak-
trm. Yine Hocaberdi Nayman,
ranat7a
vilAyetini ele geirip bana
kar
kyordu.
o vilAyeti baka birine verip onu kendime yardrm-
c kldm.
S?d 28:26.
Veya
branat,
Bellr'in batrslndaki vilAyettir.
73
74
48 . TiMUR,UN GNL -TzkAt_ Timur-
E-mir Keyhsrev, Hatlan vilAyetini; Emir olcaytu Berdi, Ar-
heng75 lkesini ele geirip benden bamsz idiler. Keyhsrev,e
yardrm verdim, Olcaytu,yu srp
kard.
o da bana gelip snd.
Laki
orup ora
,,ilLT:i"#:#,il;1:
ve
hre
hased damarlarr kabar-
Amuderya'nn sol sahilindeki Badahan lkesine komu olan kadim vi-
lAyetin ismidir.
Cengiz Han ordusunun sol kanat komutan olan Emir Yas(av)uri,nin ev-
lAddr.
aLr'zAr . 49
giritim. Horasan tarafina gidiyormu gibi grnp Kar Kale-
min Horasan tarafina varacarml bildirmi olup oralarrn emirleri,
hkmet ahvAlinden sorduktan Sonra ona izin verdim. Yine bu ker-
vanla beraber bir casusu da gizlice gnderdim.
Kervan ehli Karl'ya girince, Amuderya boyunda benle gr-
tklerini, Horasan tarafina gitmekte olduumu, oralarln duiumu-
ru sorduumu Emir MsA'ya sylemiti. Bu haberi iitince Emir
MsA ve Emir Hseyin'in lekeri rahatlayp, zevk sefA Ve ,yun
clenceye dalmlar. Ben bu haberi iitince askerlerim arasrndan en
n bahadr yiitlerden iki yz krk kiiyi se-
ince gece boyu durup dinlenmeksizin yrye-
m.
durup
rii
ta me
ge
ecek ka
ciurdurdum. oz evimizde doup byyen Mbeir ve Abdullah
isimli iki
ocukla
beraber su doldurulmu
Her tarafa bakp gz attmda hendek z
lu grdm. Kaleden gelen suyu bu olukla
At
ocua
tutturuP, kendim oluktan
Kale kaplsrna gidip baktm ki, bekileri
tala doldurulmutur. Kale duvarrnr
konabilecek duvarr belirleyip geri dndm. Hemen atlanp bala-
75
77. ozbekistan'da
imdiki
Bekent, Kar ile merkezinin ismidir
50 . TiMUR'UN cvl -TzkAt- Timur-
drlara geri vardlmda arkadakiler de gelmilerdi. Hepimiz silah-
lanm halde merdivenleri tutarak oluu kullanarak hendei ge-
tik. Belirlenmi yerlere merdivenleri dayayp er yiitlerden krk ki_
i
merdivenden trrmanlp kaleye girdiler. Ben de onlarrn ardrndan
merdivene ayak koydum. Kale stne
ktm
an karney78 ve bur-
gu79
aldlar.
Tanr TeAlA'nrn yardrm yetiip iki yz krk kiiyle Kar Ka-
lesi'ni aldm. Bu haber Emir Hseyin'e ularnca
arrrP/
ne yaPaca-
n
bilemeden yine aldatma yolunu tuttu. Meki hile an kurup
yle maksadrna ulamay dnd.
BENi ELE GEiR[4EY isrryrl EMR HSEYiN,N [4EKR HLESNDEN
KURTULMAK ii vnrtl oN DRDNC rrcr
Emir Hseyin beni aldatmak iin nceleri benimle yeminleip
zerine yemin ettii Ku1An' tekrar gndererek: "Eer ben yemin-
den dnp szm bozmu olsam,
u
tuttuum KurAn HudA'nrn
kitab, beni
arpsn."
demitir. Ben onu Mslman bildiim iin
bu szne yine inandm. Sonradan araya kii koyarak yaplan
ahd peymanlarn tazelenmesini istedi. "ikimi, de Dereek-
ek'e80
gelip grelim; aramzda olup biten soukluk bununla
kalksrn" diye kii gndermitir. onun asll maksad beni aldatp
ele geirmekti. onun szne bende inan kalmam olsa da,
Ku1An hrmeti yznden dedii yere, Dereekek'e gidip onun-
la grecek oldum. LAkin bu ite uyanklk yaPlP tedbir aldm.
yle
ki; onun dedii Dereekek civarna bahadrlardan birka
kiiyi gizleyip yerletirdim. Emir Hseyin'in maksadrnl bilmek
iin onun hizmetindeki dostlarma haber gndermitim. Dostla-
rrmdan biri olan
ir
Bahram/ onun bozuk niyette olduunu bana
bildirdi. Bundan dolay onu ldrm, bin atl kiiyle bana doru
yola
kmt.
Uzun bakr boru
eklindeki
mzik aletine denir.
Savata ve avlanrken
alrnan
boynuza denir.
C)zbekistan'da Baysun Da'nda bir dere adldrr.
MELFZAT. 51
Ben bu Srrada dere azrna gelip konmutum. Onun haberini
iitince asker blklerini dzenlerken, Emir Hseyin'in karavulla-
r grnd. Bu arada benim de karavullanm haber getirdiler ki,
bunlarrn ardrndan Emir Hseyin'in kalabahk askeri gelmektedir.
LAkin Emir Hseyin bunlarla kendi gelmeyip arkada kalml idi.
Beni az kiiyle gelecek diye dnp beni yakalamaya asker gn-
dermi. Burada benim mevcutta ancak iki yz askerim vard. By-
le olsa da hazrlk yaPP sabr ile bekledim.
Emir Hseyin askerinin hepsi dere iine girince, nden gnder-
diim askerime buyurdum, dere azrnr tuttular. Kendim bu taraf-
tan askerimle karrlarrna
rktrm.
Bylece dere iinde iki taraftan da
kapatlan askerlerin
ounu
ele geirdim. Kalanlarr katlar. Sonra
kendi askerlerimi toplayp, dzene sokup zafer bayran kaldr-
m halde Kar Kalesi'ne geri dndm.
Benim tecrbemle sabit oldu ki, kimin hakiki dostu olursa her
yerde onun iine yararmr.
ir
Behram dostluundan dolay benim
iin kurban olup gitti. Emir Hseyin'e ben
u
beyti Trke yazp
gnderdim:
"Yfrr'e ilet sabfr, kim mekir kImsa bana,
KId ise kime mekrin, geri dner bir gn ona'"
Bu mektubum Emir Hseyin'e ulanca
ok
mahcb oldu ve
zr diledi. Ama ben artlk onun szne inanmadrm.
TURAN TOPRAKLARlNl DUlvlAN KALNTILARNDAN
ARNDRMAK iiru vnru oN BENC KENGE
Ceta lekerlerini, ilyas Hoca'y MAverAnneh1den
rkararak
Hocend nehrinden geirmi olsam da, yine onlarrn kalrntlarnrn
bulunduu birka kale vardr. Bunlar zerine asker gnderip kuat-
may dnm olsam da iin uzamamasr iin
yle
bir tedbir kul-
landm: ilyas Hoca'nn dilinden kaleye hitAben bir ferman yaZ|P, Sa-
VaSrZ teslim etmelerini buyurdum. onu kaledekilerin kendilerin-
78.
79.
80.
52 . 114g,a,r^
GNL -Tzk6t- Tinur-
cJ en olan bir kii Vasltaslyla
kaleye Soktum. Aynr zamanda
bir blk
askere kaleden gzkecek
ye.de toz duman yapmalarn
emrettim.
Hoca'nn
opararak
miti' Us-
an vehim
ere gzleri
yi boalta-
Beni ldrmeye
kasteden bu zAlinrlerin
ayak izleriden
Turan
topra temizlendi;
MAverAnnehr
topraklar
tmtlyle t ur",u uuglur.,ar.
Akrabalk lrakkl lrrmeti ii
ilAyetleri-
ni Emir Hseyin,e
blrakmtm.
bu iyilii
deerlendiremedi.
Beni yok etmek iin
enedi. Ve
ben de Emir Hseyin,in
yok edilmesi
Bana olan fetih ve nusreti kskanarak
ha
kt niyetle benim ka . onu
umdan
aramrzda bu
ediyordu.8]
M6ver6n
talt salribi olmaya bel ba
her defasnda
yenilmi
pnun insafszl
haddini ap, ba,
Iar olmttu. Kendisinin
terbiyesizlii,
sziin kabalnda
tlola_
y emirleri ondan yz
evir,J iler. Bunun sebebi ise, Hatlan va]isi
Emir KeyhSrev'in
kk karcleiri
sebepsiz yere
lc1rmesiycli.s2
Aabeyi Keyhsrev
ona dman oldu.
ByIe olsa bile, emirlerinin
ona adAvet beslediklerinder
laber-
siz' yine benim kastrma derek zerime
askerle geleyi istivcrc,u.
Ben bunu anladka,
ondan claha hzl hazrr askerim]e
BeIlr is-
,*"-*""
yneldim. Bunu duyan emirler her yerden gelc.rek bana
B1'
;,:9i::1:
":,Ti1
j]:::::
r"T".u"i9'9a
Emir Timur
evresind .n birka
Tg|:l1:*i:,,"or1,
onla'ra ykl p... .-;;, i",*;;;;;
;;;;
,x] i,: l:
-.i.
""n
J '".i";;;
;";';;fi
;
;;ffi
HT
T;"il; nrn kymetli ta-
},j::: :.::.:5 ::,.
r,
dem itir (T"t"..,
u i le* ;k;.' ;;;ffi
;il;
Znft'rot,
s. 38-41 .
,lpzAr. sg
yolda katldlar. Birka gn yryp Belh'e yetiegeldik. Emir H-
seyin ise karrma
*arak
beni engellemek istemiti ki hibir i ya-
pamad. Sonunda kaarak kaleye girdi. Sonra bana ne geldiyse
kendi yaptlklarmdan geldi, greceini grd.
BANA KTLrrrR YAPP SoNRADAN KoRKAN VE YAPT|KLARNDAN
D0LAY| "TilvlUR sizi ronrCEK" DiYE VEHI4DE BULUNANLARI KENDiIIE
DOST EDNME ii vnerM 0N ALI|NC KENGE
Emir Hseyin benim elime dnce onun askerleri, ulu cmirle-
ri
imdi
bize de lm cezasr verir diye canlarrnc]an timitleri-i kes-
rrilerdi. Yaptklar ilere bakarak, orlarr ldrsem olurcju. LAkin
g-inahlarn affe'dip tekrar kendi ilerine koymaya karar vertjim.
undan
dolayl ki, larp adamlar olduklar iin kendi vazifeleriri
yapnlardr. Onun ba enriri Badalran h6kimi ytz yize gclerek
baner kar
ok
defa kl
ekmi
birisiydi. Emir Hseyin ldrln_
Ce*] O, beim siyasetimdcl korkarak keclini saklanaya b.ll.lci.
Eer zerine asker gnderirsem doru yaPmam olurdtn. Aksire
meclislerde, birok oturumlarda onun bahadrlnda bal-sedip,
iyi hasletlerini syleyip vdm. Bunu anlayan dostlarr "Emi1in
sa_
H0RASAN BAKENT (Hi RAT'I N) FEIHiNDE YAPT|l [4
oN YEDiNCi KENGE
Emir Hseyin cezasrnr
ekince
ona bal olan Belh, Baclahah,
Hisar-
adman
memleketleri bana tAbi oldular. Hcrasan hAkimi
olay 1370'de olmutur. Emir Hseyin'i, kan davacsr Hatlan valisi Emir
Keylrsrev ldrmiitr. (Teferruat
iin bkz. NizAmddin
Ami,
Znfl,rn
ze, Ankara 7949, s. 68,72.)
olay 1360'da olmutur. Eserin 17B3 oxford nc-rinde, lclrlenir
ad
Hemti; NizAmtiddin
Ami,ye gre ve 1996 Takent nerinde Keykubad
tlarak geiyor.
54 . TiMUR'UN cl -TiizkAt- Timur-
Melik GyAsuddin'e84 bu haber yetitiinde korkusundan titreye-
rek sava hazulrklarr yapmaya balad. Bylece kendini kurtarma-
y lresaplyordu. Ben ona bir tedbir kullandm. Belh'ten Semer-
kand'a geri dndm. Benim gittiimin haberi Melik GyAsuddin'e
ularnca orun gnl rahatlamrtr. Bu arada, Pi1imden85 bana mek-
tup geldi ki, mektupta: "GyAsuddin, cebir zulm etmeye girimi_
tir." diye yazmtr.
Beni Semerkand'a geri dnd diye Horasanllarn gaflette ol-
duklarnr anlayp derhal dnp Belh'e geldim. Buradaki mevcut
olan askeri alrp, hzlca yryerek gizlice Hirat'a yetiip gaflette
yatan GyAsuddir'i ele geirdim.
aresiz
olunca, kendisi gelip
tm lkesini lazineleriyle birlikte bana teslim etti.86 Bylece Ho-
rasan lkesi bana tAbi olup, tm emirleri savasrz, telasz boyun
ediler.87
SESTAN, KANDAHAR, AFGA\iSlA\ <rrnii
ttIHiNDE YAPT|M oN SEKiZiNCi rrruc
Horasan vilAyeti alndrktan sonra yukardaki ]kelt,rc asker
gnderelim diye bana emirlerim tavsiye ettiler. O za-ri-l' be cle,
"Eer i yerine getirilemezse, o vakitte yine kendim gitner gere-
kecek. Ileride yaPmay ctndm ilerim
cktt.
En iyisi t cliyar
hAkimlerine nAmeler gnderelim" diye
u
mazmunda fcr-r'n yaz-
dm: "Eer bana katrlrrsanrz kurtulursuntz, eer giireirsc'iz yk-
lrrsrnrz. o halde ne olacam grnz."
Benim bu tedbirim kadere uymutu. Fermarn' yctiirce, hep-
si hemen boyun eerek klymetli hediyelerle elilerini giirdernri-
lerdi.
Veya Melik CyAs-ddi II Pir Ali (1370_1381): Merktzi Afganistan'da
Cur ve Hirat'ta hkmeden Kart slAlesindendir.
Zeynuddin Eb Beki r Ta ybA di' yi kasdetnrcktc.d i r.
Teferruat iin bkz. Niz6mddin
?rni,
Znt'crnac, Ankara 19zl9, s. 99- 101.
Emir Timu1un Horasan'l fethetmesi, 1381-'l 383'te yaplan mulrarcbc]er
SonuCu gereklcmitir.
MELFUZAT. 55
ORUS HAN'| KRARAK DEST-i KPAK'I TABi KILI4AK iill vr,
0N D0KUZUNCU KENGE
Det-i Kpak Han Toktam Budahan88 savata Orus Han'a
yenilince, bana snp gelmiti. Buna yardm iin kendim mi gide-
yim veya asker mi gndereyim diye tereddt ediyordum ki, orus
Han'dan89 eli geliverdi. Bunlann gnllerini avlayp, gerekeni ya-
pp yolladm.
Arkasrndan ardr ardna asker gnderdim. orus Han'n elisi
bir gn erken gelip, gnl benden ralratlatmlt. Ertesi gn benim
askerlerim ]rissettirmeden gelerek onlarr sel gibi basm.t. orus
Han bunlara kar koymak bir yana, kendi ban glkle kurtara-
bilmitir. Bylece benim bu tedbirim takdire doru gelip Det-i
Kpak Orus Han ulusu btnyle bana tAbi oldular.g()
eiyRNg1' cncAru92, [4MENDERANg3, AZERBAYCAN,
RVAN,
FARS, lRAK rrrrrniliN FEIHiNDE YAPTll[4 YiRN4NCi KENGE
Bu yerleri Muzafferoullarlga derebeyleri kendilerince ittifak
olup ele geirmilerdi. Bu iilkelerdeki halkm kerdi hkmetlerinin
cebir-zulmnden
ikAyetleri
bana ulanca, onlarrn zerine yr-
mek iin istiAre yaptrnr.
88. Cergiz Han'n olu Cui evlAdndandr. Tinru'un devaml clesteiyle
Ak orda'ya han olmuttrr. Farsa metirde Budahan (Saygdeer) mah-
lasyla zikrcdilir. ]376'da Cui ulusulu tluturan Ak Orda ve Altr or-
da devletlerini birletirmi vc lkiimraln 1396'ya kadar srdiir-
mtr.
89. Veya Urus Han; Cengiz Han'n olu Cui'nin ev]6d ve Ak ordu cievle-
tinin lrAndr.
90. o|ay 7376'da vukt bulmutur.
9l. Gnmiizde Iran srnrr]arr iinde yer alan tarihi vilAyet.
92. lrar'rn kuzeyinde bul.nar bir l'ilAyet.
93. iran'n Hazar Deizi kylarrrcla yer alan btlge. XIII. yzyldan beri Ta-
bcristan da denir.
94. 1314-] 393'te Gney Iran'a ltiklreden mahalli s]Alenin ismi.
85
86
87
I
,ll ll il l l ,i l ll(,l l;ll.,llr
l\.,lr.l l l\()lllt|tillllarlm Savaa hazrlkh gitmeyi tavsiye ettiler.
lit' ltl_ -lygun grmedim.
unun
iin ki, bu derebeyleri benim
hbcrini duyunca hepsi birleerek bana kar koyarlarsa, o Zaman
iimiz zorlar. Bunun iin kendi kendime dantm. Bunlar birer
birer kendime boyun edirme
aresini
bulaym, iyilie razr olma-
yanlarn Cezaslnl vereyim diye karar klldm.
Bu iim dahi takdire uygun
km
idi. Fermanrm onlara ula-
ca
ilkin MazenderAn hAkin'i Emir Ali hediyelerle eli yollayarak
u
muhtevAda bana Arapa mektup yazmt:
"Bizler Hz. Ali evlatlarndan bir cemAat kiileriz. Var olara ka-
na.1 kIp bu lkede yatnaktayz. infn'Iz ku]rtt'ikii ckuo ,c i-
te'fu hiye nkreb littnkad. 'Burayl alacaks.nrz gcnz yeterlidir,
eer affederseniz bu i takvAya daha
}aknd11.'
"5
Ben bunu iyilie yorup, orayl kendilerine braktlm. Fcrr'irra
Cevap yazm.]yan GilAn, CrcAn zerine bir kta asker gnclcrtlim.
Kendim Irak zerine askerle yiiriiyp Isfahan
el-rini
ele geirdirr.
lsfalran ahalisine itimat gstererek kaleyi kendi ellerire ver-
dim. onlar ise ayaklanarak tayir ettii darra'y96 askerlcri--de
bin kiiyle beraber katletmiler. Ben de Isfalan97 ahalisi-li' l-
mne hkmettim.
FARS LKESi98 PAYTAHT (iRAZ'l) VE RAK,N
KALAN KSN{lNl ALI4AK ii vnernl
yinMi
einiNci rrler
iraz'
Muzafferoullar'na brakarak, Isfalran'a bin adamm
tayin edip kendim Tcktam Han' defetmek iin Det-i Klpak'a
lekerle yrdrrde, Isfalran alalisi daruam tjldrd. Ayn za-
marrda
iraz
ahalisi de bana artk itaat etmiyordu. Bunun iin y.ni-
der askeri kuvvetler toplayp Irak Ikelerini nizana sokmak iin
Bakara 2:237.
Vali,
ehirba.
Iran'n kadin
ehirlerinden
biri.
Iran'n giiney eyaletlerinden biri
MELFUZAT. 57
seksen bin atl asker hazrladm. Ancak bu kalabalk askerle bir de-
fasnda Irak menrleketine girersem oraya srmayabileceimi d-
rerek askeri e bldm. Bunlardan bir bln kendimden rce
gnderdim. Bu kahraman askerler Irak trprana ayak basar bas-
maz lrer yerde toplanm dman askerleri dalvermiler.
Kendim,
iraz
zerine lekerle gittim. oranrn hkmdar
alr
Mansurgg meydanda benle karllarP CeZaSrn buldu.
DET- KlPAK HANl T0KTA[4l' YEN[4EK'
oNU TN|YLE YoK ET[4E iil vnernl
yin,i
iriruci KENGE
Benim askerlerim Det-i Kpak yazlnda Toktam' arkasrn-
dan kovalayarak be ay geirmiti. Azklar azalrrrca asker iinde
ahk ba gsterdi.
yle
ki, birka gn askere yemek bulunamad.
Babalmak o1rl0tl yiyerek, aV eti, tarla kuu yumurtasyla gr
geirdiler. Askerin byle ar halde kaldn Toktamr duyunca,
frsattan istifade ederek kum gibi
ok
askeriyle lrer tarafi sararak
zerimize gcldi. Benim askerlerim ise alktan yorulmulard.
orrun askerleriyse toklukta, ralratta yatmtlar. Bunu grnce
emirlerim, konutanlarrm Savaa gnlsz oldular' LAkin oulla-
rlm Ve torunlarrmlr bu skrntrlara ramen lrimmetleri lrareketlenip
niimde diz
ktler.
Bu savata esirgeneden en son gleriyle
nreydanda Can Vermeye hazrr olduklarn bildirdiler.
Bu zaman, Tann yine nmz at; Toktamr Han'rn tu beyi
cndan yz
evirip
benimle anlat. Ben ona
u
yolu gsterdim: "Ne
zamanki sava kzmaya balar, birden bire tuu tersine
evir."
ocuklarmn
diz
ktklerini,
dman tu beyinin benimle
arlat haberiri emirlerim duyunca, onlarrn da yrekleri kuvvet-
lenip, hepsi gnlleriyle savatan yana oldular.
Muzafferoullar slAlesinden clup 1387-1393 yllar arasnda Fars ve
lrak Acem'i yneten hkmdardr. 26 Nisan 1393 ylnda yaplan sa-
vata iildrlmtr.
Yenilebilen bir
eit
bitki; hiryt (beparmak otu) olabilir.
95
96
97
98
99
100
58 . TiMUR'UN cNL -TzkAt Timur-
Sonra ben EmirzAde Eb Bekirl0l bata olmak zere sekiz bin
atl askeri hiravul bl olarak tayin ettim.
Bylece sava balad. MuhArebe kzlt, sava atei ge yk-
seldi. Alara buyurdum, yemekhane
adrlarrnda
a piirmeye
baladlar. Tam bu zamanda dman tu beyi tuu ters
evirince
benim askerlerim "dman kat" diye bardlar. Sonunda Tokta_
m Han'n askeri yenildi. Cuci ulusunu talana ak brakp, arkasr-
n
evirerek
kendi meydandan katr.102
DARU'S-SELAl\4 BADAT'lN,
ARAP lRAKl103',H rrui ii vnertl
YiR[4i NC rrner
Fars', Acem Irakr]04'nr fethettiimin akabinde evliyAlar ba pi-
rimden mektup geldi. "Arap ve Acem Irak'nrn kahraman! Allah
(cc.)
ikinci Irak' da sana takdim etti" demiti. Bu szden gnlm
kuwetlenerek Badat hAkimi Sultan Ahmed CelAyir'inl05 durumu-
nu Ve onun lekerinin nabzn tesbit edip gelnesi amaclyla eli
gnderdim. Eliler ulanca yazdklar mektubun muhtevAs
y-
leydi: "Sultan Ahmed iki gzl bir top etten ibarettir."
Ben Allah TeAlA'ya dayanarak Badat zerine lekerle yr-
dm. Gelmekte olduumu iitince, Sultan Almed CelAyir, Ker-
belA tarafna kap gitnriti. Bylece Badat vilAyeti de baa tAbi
oldu.
102
Timu1un torunu, EmirzAde Miranah'n olu, 1387_1477 y-|lar aras]n-
da Azerbaycan ve Irak hkmdarl yapmtr.
Emir Timu1un Toktam Han'a kar bu ilk seferi Kunduze (Rus-ya'da)
meydan mularebesi scnucunda l39-l 'cle zaferle scn bulmtt-r. Tcfer-
ruat iin bkz. Aka, a.g.e., s. 15-17.
Araplarn ikamet cttii Irak (Bebil).
Arap olmayanlarn ikamet ettii Irak (Midya).
CelAvircullar s16lesinden tlup, 1382-1410'da lran, Irak ve Azerbay-
can'a hiikmetmitir.
MELFUZAT. 59
ToKTAMl HAN' Y0K ET[,lEK iiru vnrv
yinni
onoNc KENGE
Toktam Han bana yenilince, Cui ulusunu brraklp kamt.
Ben geri dndkten sonra firsattan istifade ederek, dallm asker-
lerini toplamrtr. Derbend-irvanl06 yolunu takiben ganimet almak
iin kalabalrk asker gndermitir. onlar Azerbaycan vilAyetlerine
girerek, talan ve yarnaya kalkmlard.
Bu vakit ben her iki Irak' yeni fethetmitim. Toktamr Han'r
yok etmek iin bol lekerle Derbend yoluyla Det-i Kpak'a yr-
me kararrna Vardrm. Yry ncesi krik107 yaptm gn baktm
ki, benim askerlerim yasal dzenleyerek drt talk yeri kaplam-
lar. Bunu grnce Tanrr'ya ba koyup,
kran
secdesi kldm.
Sonra yol kat ederek, 1'"*u108 nehrini geince, Det-i Kpak
uluslarrna hitAben
u
manada ferman yolladm: "Kim bana gelirse
kurtulur, kim kar
karsa
yutulur." ite bylece 797 y|nda109
Det-i Klpak'a girdim. Burann en kuzey yakalarna dek gidip,
Cuci ulusunu katettim. Bunlardan kar koyanlar kkten yok et-
tim. Beinci ve altmc iklim10 vilAyetlerini, uluslarr ve kaleleriri
zabt ettim ve muzaffer galip olarak geri dndm.
HiNDiSTAN' TABi EDirE YiR[li BEiNCi rrler
Hindistan'a gidip gitmeme lususunda ilkin emirlerim ve oul-
larmla istiAre yaptm. Bundan maksadrm, onlarrn gnllerini bi-
106. Derbend tarafindan 100 km. nesafedeki
ehir.
Cnmzde Azerbay-
can srnrrlarl iinde yer alr.
107. Askeri tefti, geit.
108. Ktzey Ktfkasya'da Terek nehridir.
]09. 1394_95 MilAdi yl.
110. Harezm, Maveraiinnelrr, Fergane ve Det-i Kpak' iine alr. Kadim
orta Asya
"e
irar-, corafya ilminde yeryz ekvatordan kuzey kutbu-
na doru yedi bi'lgeye taksim edilmi. "Iklim"
imdiki
"Dc'a biilgesi"
kavramrna yakndr.
l
I
101
103
104
105
ht) . 1'114y'r* cN-lli;r l izrikAt Timtr-
lip bu konu Iakknda fikirlerini almakt. O zaman olum EmirzA-
de Pir Muhammed Cihangir: "Eer
Hindistan'l fethedersek, onun
altnyla tm dnyay a|rz." dedi. o Zaman EmirzAde Muham_
med Sultan: "Hindistan fetlredilebilir; lAkin ona giri nnde, pek
ok
engeller vardlr." dedi. "Birincisi
nehirler, ikincisi cengel Ve or-
manlarr, ncs mkemmel silahlanm sipahiler, drdncs
Canavar harp filleri
oktur."
dedi. o Za.,.an Sultan Hiiseyin,
,,Eer
Hindistan' ele geirebilirsek, arzn yedi ikliminden drt iklimine
hkmran o|uruz." dedi. Bundan Sonra EmirzAde
ahruh
kalkarak
dedi ki: "Ben Trk kanunnanesinde okudum ki, dnyada be b-
yk padialr vardr. Bunlarr, hrmet yznden adlaryla deil, la-
kaplaryla zikredilir. Hint padialrrna ray, Rum padiahna kayser,
Hrtay ve
in-i
Main hAnna fafur, Trkistan padialrna hakan,
o zaman askerbar emirler; "Eer
biz Hinclistan' alnca ora<la
durup kalrsak neslimiz yok olur. Sorraclan olan
ocuklarlmlz
aS-
lndan ayrrlp, dilleri Hinte olup gider." diyerek, gitmemekten ya-
na oldular.
Ben ise z gnlmde Hindistar' ele geirmeye kesin karar ver-
mitim. (Bunlara
bakarak) z niyetimden geri clnmeyi istemedim.
Ve onlara
yle
cevap verdim: "Thnr TeAlA'ya ynelelim. Cenk kl_
mak veya krlmamak lrakknda Ku1An'dan tefe'l aalm ki, Tanr
rn neesizliinden
gnlm rencide oldu.
Kendimle muhAsebe edip
u r olmeyan
emirleri mevkilerinden azlederek
tayin ede_
cek idim. LAkin onlar kendimce fi
.
yolup
at_
v-rzAr. s
mayl istemeyerek, yine de onlara yumuak davrandrm. Bu husus-
ta onlar her ne kadar Canlmr skm olsalar da sonunda bu ie itti-
fak yaparak gnlm rahatlattlar.
imdi
o krgnlktan gnlmde
hibir
ey
kalmad.
Sonra asker emirleriyle tekrar istiAri karara Varrnca ikbAl elini
Hindistan'a kaldrarak "Fetih" duasrnr kldm.
HiNDiSTAN PAYIIAHTI DEHL'YE LEKERLE YR[4EDE
YlRMI ALT|NCl KENGE
Pir Muhammed Cihangirz6,de, otuz bin caranar askeriyle KA-
bil'de mevzilenmi idi. ona ferman gnderdim ki, Sleyman Da
yolunu takiben yryerek Sind suyun6ur,]'l2 geince Moltanlt3 l_
kesi stne
apul
yaparak onu kendine tAbi etsin.
Sultan Muhammed Ha ile EmirzAde Rstem]]a ikilisinin em-
rindeki emirlere buyurdum ki otuz bin baranar askeriyle Sind
nehrini geip, Kemir Da'nln yama yolurdan vryerek, Lalrur
vilAyetine trktaz]1'5 yapsnlar.
Otuz iki bin
ol
askeri ise benimle kald. Hind seferine
k;:r
br
crcluntn sayrs dcksan iki bine ul;rmt. Bu ise Muhammed ism-i
erif
saysyla aynl olduundan iyiye yorumlayp atlandrm.
Baclahan srnrrr olan AndarAbrr6 denen yere gelip kondum.
Burada birka gn durup Katurll7 Da'ndaki kAfirlere tembih
verdikten Sonra/ DAru'l-Harb olan Hindistan gazasrna ynel_
dim.1i8
772. Indiis Nehri.
113. Percab'da bir bilgenin merkezi.
114' Timu/un torunu, EmirzAde Omer
eyh'in
oludur. 1405_1408 .e
1415'te Isfahan likimi <llmutu.
l15. Ani bask, beklenmedik hcu demektir.
116. o zamanlar K6bil vil6yetinin kuzeyindeki kcnrt blgeni ismidir.
177' Veya Ketur; Hindistan'daki daIk blge. KAfiristal, Nuristalr diye de
adlandrrrlr.
]18. Hindistan seferi 1398-1399'da olmutur.
111. Tahrim 65:9.
62 . TiMUR'UN cNL -Tzk6t- Timur-
HNDiSTAN YoLUNU AFGANLARDAN ARNDlRMADA
yiR,i yroilci
rrNer
Bu arada bana arz ettiler ki, Hindistan yolunda Afgan ekya-
lar gnden gne kuvvetlenmektedirler. Ozellikle bunlardan Kar-
kas kabilesinin reisi MsA Afgan, haddini amrtr. Bana tAbi olan-
lardan Lekerah Afgan', Pir Muhammed Cihangir ErAb Kalesi'ne
muhAfazac olarak tayin etmi iken, onu ldrp tm mal varlkla-
nnr yama etmiti. Tam bu Zarnan, Lekerah'rn kk kardei Me-
lik Muhammed, aabeyinin katili MsA Afgan'n cebir ve zulmn-
den
ikAyeti
olarak bana geldi. Ben onun szne kulak vermemi
olup: "Hey kii! MsA Afgan benim devlet adammdrr." diye ken-
disinin hapsedilmesini buyurdum. Bu iin srrrnr anlamayan emir-
lerim, beni zulm yapt diye dndler. Bu haberi MsA Afgan
duyunca, gnl ferahlamtr. Sonradan onu davet ederek yarl
gnderdiimde, hi kukulanmadar hemen gelip kaleyi bana tes-
lim etti.
Ben kaleye bakmak iin ieriye girerken, onun sipahilerinden
birisi beni ldrmek iin ok atmrt. Bylece MsA Afgan bata ol-
mak zere, tm ekyalarln CeZaSln verip Hindistan yolunu atm.
DEHLi HAK[4i surrnl [,lAH[4D VE il{ALU HAN' KR[4ADA
YiRMi SEKZNCi KENGE
Sultan Mahmdr19, Malu Hanl20, Dehli'yi korumak iin elli bin
atl, piyade askerle beraber yz yirmi tane harp fillerini hazr|ayp,
benle savamaya kastetmilerdi. Ben kaleyi kuatp Savaa bala-
may dnm olsam da, lAkin iin uzamasrndan
ekinerek u
tedbire bavurdum.
yle
ki, onlara kendimi gsz gstermek
iin
ehirden
daha uzak yere mevzilenip lrendek kazdrrdrm. Aske-
Veya Sultan Mahmdah Nasiruddin; Kuzey Hindistan' 1320-1414'ler-
de yneten Tulukou lla rl slA lesinden, 7393-7 473' lerd e h kmed en pa-
dial.
Sultan NAsruddin Mahmdah'n zamanrnda ba enrir ve Dehli hAkimi.
MEl.l t]/Al.(l]
rimin hepsiyle onun iine girip yerletikten Sonra/ dman kr
bir blk asker gndererek dman karrsrna VaIlnCa/ kendilerilli
gsz gsterip, korkmu gibi yapp geri
ekilmelerini
buyurdum.
Askerlerim, bunlarla
attlklarrnda
dediim gibi yapmllar.
Bunu grnce dman askerleri kendilerini galip sanarak
ekil-
mekte olan askerin ardrndan gelip, kahraman askerlerimle yiz yijr-
ze geldiler.
Sultan Mahmd ise biraz savatktan sonra yenilip da tarafi-
na kat. Tm hazine ve defineleri,lrer trl mal ve mlk ganimet
olarak almak benim askerlerime nasib oldu.
Bir yl zarfnda Hind mlknn pAyitahtnr Zabt ettim]21 Ve
mezkr yl sonunda saltanat payitaht Semerkad'a geri dndm.122
GRCiSTAN -nrrrnilil FETHiNDE YAPTIM
YIRM DoKUZUNCU KENGE
Hindistan seferinden zafer ve galibiyetle geri dnnce, bunun
yorgunluu bitmeden iki Irak valileri bana
ikAyetler
gndermeye
balad.
yle
ki, Grcistan kAfirleri hadlerini ap smrdan dar
adm atmr idiler.
Padiahlara kAfirlere gaza klmaktan, memleketleri fethetmek-
ten, cihangirlik klmaktan daha iyi bir i yoktur diye lrer Vakit d-
nrdm.
Bunun iin Grcistan imanslzlarlnln
aresini
grmeye
ciaha
abuk
atrldrm. Eer bu i geciktirilirse, bozuk kiilerin reva-
lamasna yol alrd.
"Hind seferinden gelen sipahilerden kim isterse benle gelsin,
isterse kalsn." diye onlara serbestlik tandm.
Horasan, Kandahar, Seistan, Kirmanl23, Taberistan, GiylAn,
MAzenderAn, FarS, bu yerlerdeki askerler sava hazrrln yapp Is-
18 Aralk 1398.
27 Nisan 1399.
Bugn Iran surrrlarr iinde yer alan tarihi vilAyet ve vilAyet merkezinin
ad.
127
r22
123
t79
720
l, l - l lNll ili t
jN (;NL
-Tzkat
Timur-
l'l'l't gelsinler, diye ferman gnderdim. Ben gittikten sonra her
-vcrir
asileri firsat bularak ayaklanmaslnlar
J iye, Horasan Ve
Fars'taki
boyun emeyenlerin
ounu Turan ,"-ir'ir-," datarak,
bu memleketleri
onlarn muhAli hindan temizledim.
Sonra Grcistan vilAyetinin
kalelerini
ele geirmek iin at-
mn dizginini bu tarafa
evirdim. Sipahilerin
g""i. neyi isteay-
se onu yaptm. Bama pulat miferi koydum;
DAvdi zlrhlmr124
zerime giydim; belime Msr kicln balayp, bahadrlk
kisve-
sine brndm' Turan kalrramanlarlna/
Horaian pelrlivanlarna,
Giyl
emredip heybet gsterclim. By-
lece
tabi
hepsini ele geirerek, kendime
ed ip, onrard an arrna n ganimet *ll*,1Tilil:Tlt::1ff:.il:
taksim ettim. Azerbayca'rn
bozuk, itaatsiz kiilerine
tembihte
bulundum.
Ondan sonra Mala tya,ya varlP, o taraftaki tm kaleleri de ken-
dime tAbi klldlnr. Bu yandaki tm kale ve
ehirleri ele geirip ser-
bestletikten
Sonra Haleb, Hums vilAye.tlerinin
fethine dnerek, az
bir hareketle bunlar da kenciime tabiklc]m.
Sonradan Mrsr ve
am
lkelerini fethetmeye
azi kemeriri
baladm.
MISIR'
AM
rxrrrniNiN
FETHNDE YAPT!IM
0TUZUNCU KENGE
-
Benim
6n evketim Kayser,in
[Yldrm Beyazd| kulana
kadar yetiti. Sivas, Malatya kalelerini
ele geirip oralara kcnmu
mulafiz askerlerin hepsini datverdiimi
anliynca,
onun tn
gayret damarlar larekete gelip ayaktanJ .
nrlzAr. 5s
Benim askerlerimin darbesinden kaarak onun penAhna sr-
nan Kara Yusuf Trkmen'inl26 ivasiyle, benim zerime lekerle
yrmek istedi. Kendisinin de ksmeti yetip, devletinin zevAli ya-
knlamt. Kara Yusu(un szne aldanp, kalabalk leker alp ha-
rekete geti. Msr,
am
askerlerini de yardlma
armt.
Buna g-
re ben de askerlerimi e blecek oldum. LAkin yenmek yenilmek
ileri takdir perdesi altnda gizlenmi olduundan, bu dorultuda
askerba emirlerimle istiAre yaptlm. Bunlar da sipalrilik yolunu
tutup sava amay nerdiler. Byle olsa da ben Kayser,in gayret
ateini sndrmek iin scak souk su serpmiesine
u
mazmun-
da hat yazp gnderdim: "Yer
gk yaratclsr HudA,ya srnrrsrz
-
krler olsun ki, yedi iklim lkelerinin
ounluu
beninr fernanrma
boyun emiler. Yer st sultanlarysa bana eilerek itaat halkasrn
kulaklarrna takmltrr. Kendi deerini bilip, kendi srnrrrndan drarl
adrm atmayan kiiyi HudA esirgesin. Senin neslinin asillii, kim ol-
duun cihan halkna ma]mdur.
imdi
sana lAyk olan
uclur
ki,
cret ayan ileri atma ki, znt ve mihnet balma batp bela
ukuruna
yrkrlrsn. ikbat eiintlen kovulan bir gruh kiilea ken-
di garazlarr iin senin penAhna girerek, uyumakta olan fitneyi
uyandrmtr. Sakln bunlarn ivAsiyle belA kapsn devletin y-
zne ama. Bu mektup ulalnca Kara Yusufu bana gnder. Yoksa
takdir perdesi iki saf kar karya geldiinde yzne alacaktrr."
Bu nAmeyi iini bilen elilerle Kayser,e gnderdim. Kendim
Hums-Haleb yoluyla
am
lkesinin bakenti Dmek
ehrine
do-
ru yola
ktm.
Msr padiah Melik Barkuk olu Melik Farac127 benim
kt-
m duyunca, o da hemen Drmek'e doru gitmiti' Bunu anlayrnca,
Karakoyunlu slAlesinden 1388 -1420'de iktidarda olan Ali hkmdar.
1388
-
89 yllarnda Ermenistar, lrak ve Gney Azerbaycan serlatlarrn-
da Timur lekeriyle SaVamItIr. O, Stltan Ahmed CelAyir,e mttefik
olup, ikisi de yenilince Sultar Yldrlm Beyazid,e snmlard .7406,,J a,
Tebriz' e geri dnmtr.
Burci siilAjesindedir. 7399 -7405 te iktidarda olan Msr ve
am
hkm-
dar. Dou'daki Timu'a kar glerin; Karakoyunlu Ti.irkmenleri, Tok_
tam Han, Sultan Ahmed CelAyir ve Rum sultanlarnn mttefiki idi.
726
124.
125.
727
66 . TiMUR'UN cNL -TzkAt- Tinur-
Mrsrr ve
am
askerlerinin birlemelerini nlemek iin ben de lrzl
yryle yola koyuldum/ ama Melik Farac daha luzh gitti. Byle
olsa bile ardndan varrp Drmek
ehrini
ele geirdim.t28
RU]\4129 ViLAYETLERiN rAai rrp,
KAYSER 0RDUSUNU KlRlt4ADA YAPT|[4
orUZ BiRiNCi rrruer
MlSr,
am
padiah Melik Farac sava meydanndan karnca,
tn
am
el'li bana tAbi clup boyun ediler. Bu arada Rum diyar-
na gndermi olduum elilerim de geri dndler. Fakat Rum Kay_
seri Yldrm BAyezid gzel cevap yazmamlt. LAkir MSr,
am
as-
kerinin bana yenildii haberini iitince lrayret edip sava hazrlrk-
larrna balamh. Ben ise, Dmek
el_^.riri
ele geirip
am
vilAyetle-
rini kerdime tAbi klnca, MusuI yoluyla Badat'a doru yiirdm.
Kayser'in benle savama niyeti olup olmadrnr alamak iin isti-
Are
yaptktan SonIa/ Azerbaycan'a varacak olup Tebriz yoluyla ha-
reket ettim. EmirzAdelerin birisini kalabalk askerle beraber Badat
stiire gnderdim. Badat hAkimi Sultan Alrned CelAyir,
ehri
g-
zetleyip kaleyi mtlAfaza etmek iin
ok
sayda askerle kendi veki-
li Ferruh adrda bir kiiyi koymutu. Benim askerim varnca
ehir
kuatlarak i savaa drmtr.
Bu haberi aldmda Badat'a kendim gitmeye karar ve.r<lim.
Tebriz yolundan geri dnp cebri yryle Badat'a geldin. Sa-
va tedbirlerini aldktan sonra dikkatle kaleyi kuatmaya baladm.
Kuatma gnleri uzaylP iki ay ve birka gn gecikince kaleyi ele
geirip
ehre
girdim.l30 KaIe bekisi Ferruh kap
karken
Dicle su-
yunda bouldu.
ehre
girince tm itaatsiz babozuk kiilerin lii-
mne ferman buyurdum. Askerler kaleyi bozarak
el-ir
bialarn
ykp yerle bir ettiler.
olay 11 ocak 1401'de tlmttur.
XII yy. Miislman tarihileri Bizans' byle adlandrrmrlardr
Haziran 1401 ylnda vuktr buImuttlr.
MELFUZ,AT .67
Badat'tan
krnca
Azerbaycan'a gelip burada bir zaman kal-
dnr. Bu Zaman bana haber verdiler ki Kayser, Haleb, HumS, Diyar-
bakr vilAyetlerine asker gndermitir. Benden kap Kayser penA-
lrra giren Kara Yusuf ise ekyalarn ba.sl olmutur. Yolcularn
Volunu keserek yamaclk yaplyormu. Bilhassa iki hareme gidip
gelen kervanlara
ok
ziyan vermektedir diye duydum. Ustelik o ta-
raftan bir cemaat kiiler gelip Kara Yusufun yaptl cebir ve zu-
lmden bana
ikAyet
ettiler.
Bu sz tesbit edilince KaIa Yusufun Cezaslnl verip Kayser'in
gzn gaflet uykusundarr amak bana lAzm oldu. Bu dorultuda
istiAre dzerleyip her
elrir
ve her ulustan asker
ardm.
ordu
bplanp hazlrlanrnca tarih 804. lricriyede Receb aynda]3] Azerbay-
can'dan Kayser stne leker
karp
yola koyuldum. Kerdimden
ileride birka blk asker gndererek Run lkelerine hcum kl-
nralarrnr buyurdum. otlu sulu yerlerden konalgal32 seerek, at ve
lrayvanlarm|Za yenr., ot hazrlasnlar diye askerin nde bir b-
lk keif birlii gnderdim. Sonra kedim Angryal33 yoluyla
Kayser stne lekerle yrdm. Kayser BAyezid ise atl Ve yaya
clarak drt yz 1rir''3a askerle beni karlamt. Sava balaynca
Rum askerini yendim. Askerlerim Kayser'i esir alp nme getirdi-
ler. Yedi yllk seferden Sonra zafer ve galibiyetle Semerkand'a geri
dndm.l35
'131
.
132.
133.
134.
M. 1402.
Ktntklanacak merzi].
Ankara'nrrr o
aIardaki
ad.
Bu sayy baka mutebtr kaynaklardan teyid ctnre ik5n bulunamad.
Trk tarihileri 70 -74 bi zeride duruytrlar. Daha teferruatl bilgi
iin baknz: Omer Halis, Ycdi Ytl Hnrbi lindc Tirr'u Andol Scfcrle ri
uc Ahra S,n. Askeri matbaa, Istanbul, 1934, s. 126; Ismail Aka, Ti-
mur ve Devleti, TTK, Ankara,I99I, s. 172.
6 Austr's 1404.
728
129
130
r35
KNC| BOLUM
rzxAr
ahraman oullarnra, devletli torurrlarrma malm olsun ki,
Tanr TeAlA'dan midim vardrr; benim evlAd ve nesillerimden
ok
kiiler uzun yrllar saltanat tahtna oturacaklardr. Buna giire
saltanat kurma, devlet tutma ilerini belli tzklere baladm. Ken-
di saltanatmr devam ettirmek iin miifredAt kurallarnl yazp koy-
dum. Bu saltanat devletini ele geirite pek
ok
sava muhArebe k-
lp o kadar emek ve meakkat
ektim.
Sonunda Rabb'n yardlm.,
din-i islAnr
erAfeti,
Muhammed AleyhisselAm'a ve onun evlAd ve
aslrAbna beslediim muhabbet ve dostluumdan dolay bu byk
saltanatrma sahip oldum.
imdi
benim evlAd ve nesil]erimden hangisi benden sonra bu
saltanat devletine sahip olursa, bu kurulmu tzkleri gerekleti-
rerek i yaPsn. Eer saltanat ilerinde bu tzkleri klavuz edinir_
lerse, benden onlara kalan saltanat devletini uzun zamanlar ziyan-
dan zevalden koruyabilirler.
Benim balt ak otllarrm, ikballi torunlarlma
imdiki
-
dm
u
ki, ben on iki
eyi
kendime lAzm tutup, bunlar vastasyla
72 . 1i14y11'g* GNL -TzkAt- Timur-
Saltanah ele geirdim. Bu on iki
ey
yardmyla byk lkeler fet-
hedip cihangirlik kldm. Bunlarla taht ve saltanatrma zenginlik ve
gzellik kattrm. Benzeri
ekilde
benim evlAd ve nesillerim de bu t-
ze amel khp, benden miras kalan saltanat devletime bekilik
yapsrnlar.
Birincisi; saltanat ve devletime baladm birinci tzm
uydu
ki, HudA'nrn dinine, Muhammed Mustafa'nrn
eriatrna
dnyada reva verdim. Her yerde ve her Zaman islAm dinini des-
tekledim.
ikincisi
u
ki; on iki tabaka kiilerden or,J u kurup cihangirlik
kldm. Devlet, saltanat temellerini bunlarla kuvvetlendirip, mec-
lislerimi onlarla ziynetlendirdim.
ncs
u
ki; btn ilerimi kengee baladm. Dikkat ve
uyankllk ile tedbirler yrttm. Bunun vastasryla birok ordula-
rr krrrp, memleketleri kendime baml kldm. Saltanat yrtme,
devlet kurnra ilerinde dostlarrnra iyilik, dmanlarma msama-
hal davrandm. Bu yolda karlma
kan
zorluklar stlenip,
ok
i-
lerden haberdar olsam da bilmemi gibi grndm.
Drdncs; saltanat messesesini tre ve tze skca ba-
ladm. ik nce tre ve tzklere kendim ylesine riiyet ederdin
ki, bunu gren vezirler, emirler, sipali ve raiye kendi smrrlarrnrn
dna adrm atamadlar. Her biri kendi mertebesini korudular.
Beincisi; emirler ve sipahilerime unvan VeIiP, orlardar al-
trn ve gm esirgemeden gnllerine rabet verdim. Bar
gnlerinde iyi makamlar verdim ki, sava zamanlarrnda canlarr_
nr esirgemediler. onlarn ilerini hafifletmek iin kendin meak-
katlerini
ekip,
zorluklarrnr stlenerek onlarr terbiye ettinr. Bu
tedbirlerimle emirler, sipahiler, bahadrlarnrn gnllcrini alp
kendime baladlm. Ancak birlik ve ittifaklk elde eclilince, baha-
drlk bileiyle kl vurup yirmi yedi padiah baketiri ele ge-
irip,
kendirne tAbi kldm. iran, Turan, Rum, Marib,
am,
Mrsrr,
Irak- Arap, Irak-r Acem, MAzenderAn, ciylAn,
irvan,
Azerbay-
Can, FarS, Florasan, Det-i Ceta, Det-i Kpak, Harezm, Hotarr,
KAbilistan, Bahtarzemin, Hindistan memleketleririn lepsine pa_
diah olup hkm srdm. Ne zaman bu ulu saltanat libasln
uzu<A . z3
giydiysem huzurum beni terk etti. Rahat deimde bir an yatp
gz yummadrm.
on iki yandan balayp ok attrm, bu yolda Slnlrslz meakkat
ektim.
IstiAreyle tedbirler alarak ordular krrdrm; emirler, sipahi-
lerden muhAlefet grdm. onlardan ac szler iitsem de, iyi kt
iler grdysem de iitmemi, grmemi gibi olup sabrrla iyi gein-
dim. Kendi elimle kl vurdum, iklimler fethedip dnyaya adrm
duyurdum.
Altrncrsr; insaf-adalet yolunu tutup halk kendimden raz kl-
dm. Gnahl ve gnahsza
efkat
edip hakla hkmettim. Sipahi ve
raiyeye siyaset ve
efkat
gsterip onlar korkuyla mit arasnda
tuttum. Fakir ve gariplere merhamet klp, sipahilere mkAfatlar
verdim. Mazlumlarn hakkn zAlimlerden aldm. Mal zulm, be-
den zulm tesbit edilince onlar iin
eriata
gre hkm verdim.
Herkesi kendi gnah iin sorumlu tuttum. Birisi iin bir bakasn
sorumlu tutmadrm. o kadar kiiler ki bana ktlk yaPP yzme
kh
ekip
iime ziyan vermilerdi/ ne Zaman o ilerinden piman
olup benim penAhlma geri dndklerinde onlara hrmet gstere-
rek mertebelerini ykselttim. Gemiteki ktlklerine af kalemini
ekip
onu unuttum. onlarla yle gzel geindim ki, gnIlerinde-
ki evvelki ileri tmiiyle
klp
gitti.
Yedincisi; Peygamber evlAd seyyidler, ulemA ve meAyih, Akil,
bilgi, danimentler, mfessir, muhaddislerden iyilerini seip alp,
onlarrn izzetve hrmetlerini yerine getirdim.
ecaatli
bahadr kii-
leri dost tuttum.
u
sebeptendir ki, onlarr Thnr dost tutmutur. Da-
ima Alimler, Akiller ile sohbet kurdum. Din ehlinin gnllerini al-
dlm. Bunlarn himmetlerinden nasib dilenip mbarek nefeslerin_
den FAtiha istedim. Fakir ve miskinlerin hAcetlerini giderdim. Hi-
bir yerde bunlarr eli bo
evirmedim.
Hangi cinsten olursa olsun,
kt adamlarr kendi meclisime yaklatrmadm. onlarrn szlerine
kulak vermedim. Bakalar ]rakknda ettikleri
ikAyetleri
de dinle-
medim.
Sekizincisi; lrer szde ve lrer ite sebat, ciddiyetlilik yolunu
tuttum. Ne ii yaPmaya kastetmi isem, gnlm ona balanp onu
bitirmedike ondan elimi
ekmedim.
Her dediimi yaptm. Hi
74 . TiMUR'UN GNL -TZkat-t Timur-
kimseye bask yapmadrm. Hibir ite bkknlrk gstermedim. Ki,
bana da Thnr darlk gstermesin, iimi daraltmasrn dedim. Gemi
padiah sultanlarrn kanunlarrnr, yol yordamlarrnr, yaPp ettiklerini
Adem'den HAtem'el dek, HAtem'den
u
ana kadar ulgl ai*".-
den sorup duruyordum. onlann tm yaptklar ileri gnlme yer-
letirip, iyiliklerinden rnek alp onunla amel ederdim.
Padiahlarn devletlerine zevAl getiren ktlkleri inceleyip
onlardan sakrnrrdlm. Zulmden, ahlAkszlk ve fisktan (ki,
nesli bo-
zar, a|k, veba getirir) saklanmayl kendime lAzlm bilirdim.
Dokuzuncusu; raiye haliyle iyice tanrdm. Bykleri aa-
beyler safinda, kklerini
ocuklarrm
yerinde grrdm. Her ye-
rin tabiatnr, her halkn mizalarrnr, adet ve geleneklerini inceler-
dim. Her yerin, her
ehrin
ileri gelenleri ve ulularyla dost ve bira-
derlik kldm. Onlarrn mizAc ve tabiatlarma uygun gelen, kendi di-
ledikleri kiileri vali koydum. Her vilAyet ve her memleketin duru-
mundan AgAh oldum. Her yerin durumunu, sipahi ve raiye dur-
mularrnr, bunlar arasrndaki alAkalar yazp bana devamlr bildir-
meleri iin diyanetli, doru kalemli kiilerden vAkra yazclar belir-
Iedim. Eer yazdklar doru
rkmazsa,
onlarr cezalandrdm. FIti-
kmet adamlanndan Veya sipahi ve raiyelerden birisinin cebir ve
zulm ettiini iittiimde, insaf ve adalet ile derhal onun
aresine
baktm.
onuncusu; Trk-Thcik, Arap-Acem'den herhangi bir taife veya
kabile olsun eer benim devlethaneme girdiyselea byklerine
hrmet ettim. Dierlerine kendi haline gre davrandm. onlarrn
iyilerine iyilik yaptm, ktlerini ise kendi ktlkleri ile ba baa
braktm. Kim bana dostluk yaPm ise dostluunun deerini unut-
madrm. ona iyilik yaparak insanlk gsterdim. Kim bana hizmet
etmi ise hizmetinin karln verdim. Hangi kii bana dmanlk
edip sonradan kendi piman olarak diz vurup huzuruma geldiyse,
onun dmanln unutup dostluk sevgisiyle ona hAmilik yaptm.
Buna misal, ulus emiri
ir
Bahram benim yoldamd. En gerekli ol-
1. Peygamberlerin sonuncusu demektir; Muhammed Aleyhisselam,a veri-
len unvandrr.
,i3rgy} .75
duu zaman i vaktinde beni brakp dmana katld. Bana karl
karak
yzme kl
ekti.
Bilahare ona verdiim tuz
ekmi
ola-
cak ki, diz vurup tekrar bana gelip snd. o, i yapan,
ok ey
g-
ren asil biri olduundan, gemiteki kt ilerinin hepsine gz
yumdum; huzuruma gelince kendisine hrmet ederek mertebesini
byttm. Baka davranrlarrnr bahadrrlna ba4ladm.
on birincisi;
ocuklar,
akrabalar, dost biraderler, komular,
benimle bir zamanlar dostlukta bulunan kiileri, bunlarr devlet
nimet zamanrnda unutmadrm. Daima yoklayp SoruP/ haklarrnr
eda ettim. Kendi evlAdmdan, akrabalarrmdan karndalk ihtima-
mrmr kesmedim. Gnah yaPm olsalar bile onlar, baIamayl, l-
drmeyi buyurmadm. Her kiiyi nasl tanmr isem ylece mu-
Amele kldm. Dnyanrn iyiliini, ktln
ok
defalar grp
ondan tecrbeler edindim. Bundan dolay dost ve dmanlarm-
la iyi geindim.
On ikincisi; dost dmanlna bakmadan her yerde sipahile-
re hrmet ettim.
nk
bunlar hrmete layk kiilerdir. Deerli
canlarrndan fAni dnya iin vazgeerler. MuhArebe meydanrna
kendilerini atarak can kurban ederler. Eer dman tarafndaki bir
asker kendi beyini severek ona sAdk olsa; sava gnlerinde bara
kar klllar VuruP meydan okumu olsa; byle adamr ben daha da
sevdim. Eer byle bir kii huzuruma geldiyse, onu bakalarrna kr-
yasla daha deerli bildim. VefakArln grdm iin onu bana
inanan yakn adamlarrmdan saydrm. Hangi asker kendi devletine
vefAszlk edip onun tuz hakknr helAl etmeden Zor zamanrnda on-
dan yz
evirip
bana gelmise, byle adam kendime en kt d-
man olarak bildim. Toktam Han Sava'nda onun emirleri benim-
le anlaarak z hanlarn dan yiz
evirdiler.
oz hanlarrnn tuz hak-
kn unutup bana gelip katldlar. LAkin ben bunlarrn yaptklar bu
vefaszlrk ileri geri kendime fayda olsa da, sevmedim. "oz dev-
letine nasl bir vefA gsterdin ki, bana ne yapacaksn?" diye onlar-
dan nefret ettim.
Yine benim tecrbemle sabittir ki, hangi devlet eer dini ve ah-
lAki temel zerine kurulmazsa ve de onun siyasi ileri tre-tzk
kanunlarrna sk balanmaz ise, yle devletin cAzibesi gidea heybe-
76 . TIMUR,UN cN-u -TZkatl Timur-
TUZUKAT .77
i karyordu.
Bu sekiz yznc3 ylda Emir-i Sahibkrana islAm
dinine reva verdi. Bundan dolay bu yzyln din yenileyicisi bu
kiidir."
Yine bu Zamanln byk allAmelerinden olan Mir Seyyid
erif5
bu hususta bana bir mektup yazmrtr ki, onun nshas
udur:
"A/-
lnhme unsur men nasareddin, unhzul men hnzaleddi"6. nceki ve
sonraki islAm ulemAsrnrn tm az birliiyle ittifak ederek demi-
ler ki, AllAh-u TeAlA her yzyl balnda IslAm dinini yenileyici bir
kiiyi
karacak;
Allah'a hamd senAlar olsun ki, bu sekiz yzn-
c yl barna Emir Sahibkrran'r din yenileyicisi olarak gnderdi. o
da tm vilAyet ve mem]eketlerde dini Muhammediye'ye reva Ver-
di. Gemiteki byk ulemA lrer yzyl banda gelen din yenileyi-
cilerini inceleyip
yle
demiler:
Hicretten sonra birinci yzyln banda gelen din yenileyicisi
Halife mer bin Abdlaziz7 idi. HAriciler minbet'lerden Hz. Ali'ye
sitem ederek lanetlediler. Din zayf olduundan kimse onlar en-
gelleyemedi.
undan
dolay ki, c gnlerde islAm elrlinin ittifakl bo-
zulmutu. Bunlar iinden bir taife kiiler
kp,
drt halifeye sitem
edip lanetler okuyorlardl. Yine bazllar Hz. Ali bata olmak izere,
Imam Hseyn, Hz. AbbAs hakknda edeb dl szler sylerlerdi. Ne
Zaman Omer bin Abdlazizha|ife olduysa, bu ilerin hepsini yok
edip dine reva verdi.
Ikinci yzyln banda gelen din yenileyicisi, halife Me'mn
bin HArn er-Reid idi. o, IslAm dininde boy gsteren yetmi iki
trl bAtl mezhebleri bastrrarak hak mezhebi olan Ehl-i Snnet'e
Hicri yzyl.
Timu1un fahri adldr. Zhre (Vens) ve Mteri (J piter)'in birbirine yak-
lah halete "Krran burcu"denir. Timur bu zamanda domutur. Byle
ocuklarn
ileride saltanat ve saAdet sahibi olacarna inanlmltrr.
Veya Mir Seyyid
erif
CrcAni (1330_1414), Grcanl nl filozof Alim. Ti-
mur onu 1387'de Semerkand'a getirmi ve o burada DAru'-ifA'da ders
vermitir.
"Allah'm! Kim [Muhammed] dinine yardm etse, sen de ona yardm et;
kim onun dinini hor girrse, Sen de onu hor gr."
Emevi s 16 lesind en sekizinci halif e (7 1 2_7 20).
3
4
5
7
Han tarafinca verile
iftlik, malikAne, yurtluk vb. hcdiye.
78 . TIMUR'UN cNL -TzkAt_ Timtr-
IeVa Verdi. imam ibn Misa Ca'fe1i8, Allah ondan raz| olsun, Ho-
rasan'dan getirip kendine veliaht yapt. Onun dediine ve nerile-
rine gre memlekete hkmetti.
Unc yizy|da
kan
din yenileyicisi Halife Muktedir Billah
AbbAsi9 idi. Bundan nce Karmatiler]0 kavmi
*p
bunlarrn reisi
Eb TAhir hac mevsiminde Mekke'ye hcum edip arefe gn hacr
lardan otuz bin kiiyi
elrid
etti. Haceru'l-Esved'i yerinden
karp
gtrdler. Gittikleri yerleri yamalayp islAm
ehirlerini ok
tah-
rip ettiklerinden islAm dini zayf dt. Halife Muktedir, bunlarn
stne askerle yryp boyun emeyenlerini ldrerek onlarn fit-
nesiri bastrrdr. Bylece IslAm dinine reva verdi.
Drdnc yzyhn balnda
kan
kii izziiddevIe Deylemi1l idi.
O dremin halifesi Muti Emrullah12 zevk ve sefaya girimi olup
trl fisk fesad ilere dkn idi. Onun emrindeki valilerin de cebir
ve zulmleri haddini ap fisk fesad
oalnca,
islAm dini zayf|a-
mt. izzddevle bu halifeyi tahtta drp, onun olu TAyi Bil-
lah'r]3 halife yapt. Sonra
eriat
d ileri yok edip dine reva verdi.
Beinci yiizy/.da din ve
eriata
reva Veren Sultan Melikah Scl-
uki'ydila. eyh
Ahmed Cami1'5, Hakim SenAil6 g1bizAt|ar onlln Za-
mandalar olup sultan onlarrn ihlAsl mridiydi. Bu devirde de
dinsizler, ilimsizler
oalarak
lslAm dinini zayf drmlerdi.
Melikah Seluki dinsizlii yok edip, islAm dinini gelitirmeye
azimle giriti. Kendisi bata olmak zere din-i Muhammediye'ye
ylesine boyun sundu ki,
eriata
aykr lribir i ondan kaynaklana-
mazdr.
8. Veya Ali ibn MsA Ca'fer, Ehl-i Beyt'in sekizinci imam (765_818).
9, AbbAsi sl6lesinden on dokuzuncu halife (908 -932).
10. Ismaililerir bir k<lu' IX.yy'da Mezopotamya gneyinde ortaya
lkmtlr.
1 l. Bveyhi sIilesinden padiah. iran'da
q67-qh8'lerde
hkmetmitir.
72. AbbAsi halifelerinden (946-974).
13. AbbAsi halifelerinden (974-997).
74. Veya Sultan Sancar ibn Melikah, Seluki sl.ilesinden iran'da hkme-
den padiah (1118_1157).
Gaznevi dnemi nl
air
(1o7o_114o).
15. Horasanl nl hadis Alimi ve mutasavvf
air
(1049_1142).
76. Caznevi dnemi nl
air
(1070_1140).
TUZKAT
'
79
Altnc yzyln banda
kan
din yenileyicisi Cazan Han Ibn
Argun Han ibn HlAg Han]7 idi. islAm
ehirlerini
Moollar istilA
edince islAm dini
okzayf
dmt. Din revacr iin AllAh-u TeAlA
Gazan Han'r harekete geirdi. O, bir anda yz bin Trk askeriyle
beraber LAr
l'nde eyh
ibrahim Hamevi
Ahidliinde
iman ge-
tirip Mslman oldu. Dilleriyle iman kelimesini syleyip, kfr ve
bid'at ileri braktlar. Tm memleket
ehirlerinde eriata
reva
verdiler.
Yedinci yizyl banda gelen olcaytu Sultan bin Argunhan ki,
bur'un lakab Sultan Muhammed HudAyibender8 idi. Biraderi Ga-
Zan Han'dan Sonral9 saltanat tahtma oturdu. Bir gn o iitti ki, "Bu
gnlerde din ileri o kadar glemitir ki, namaz klan Mslman-
lar teelrhdden sonra Muhammed'e salAvAt sylemiyorlar". Bu
sz duyunca kendisi kalkarak Sultaniye20 Camii'ne terif buyur-
du. Tm islAm ulemAs orada hazr oldular. Sonra sultan ulemA-
dan: "Nam azda peygambere salAvAt getirilmesinin hkm nedir?"
diye sordu. Onlar dediler ki: "Allah TeAlA namazda Peyganrbe1e
salAvAt sylemeyi emretmitir. Eer namazda salAvAt sylenmezse,
Afi'i
mezhebince namaz bozulur. Hanefi Iman A'zAm'a gre na-
maz mekruh olur." o zaman sultan Sordu: "Dier peygamberlere
salAvAt sylendiinde neden onlarrn Al-i evlAdn eklemiyorlar da,
bizim peygamberimize salAvAt sylenirker-, A_i Muhammed diye
ekliyorlar?" UlemAnln hepsi bunun cevabrnda aciz kald]ar. o za-
man Sultan dedi ki: "Bu hususta gnlme iki
ey
gelir. Birincisi
u
ki, dmanlar peygamberimiz Muhammed AleylrisselAm'a'ebter'
dediler. Tann ebterlii onlara nisbet etti. Dnyadan nesilleri kesile-
rek onlardan hi kimse kalmad. Kalsa bile narnsrz-niansz olup
onlarr tanlyan olmadl. Acak peygamberimiz Muhammed Aley-
lrisselAm'rn evlAd o kadar
oalm
ki, onlarrn Saylsrnr Allah'tan
illranl (Mcol) slAlesinden, Iran, Azerbaycan Ve lran'rn padiahl
(1 295-1 304).
ilhanl slAlesinden hkmdar
(1304_1317).
l304 ylnda.
Olcaytu Han kurduran
ehir
(imdiki Iran Azerbaycan'rnda), o zamanlar
llhanl devletinin bakenti.
77.
18.
79.
20.
80 . TiMUR'UN cN- -TzkAt- Timur-
baka kimse bilmiyor. Ikincisi
u
ki, gemi peygamberlerin dinle-
ri srekli deiim iinde olup, daimi deildi.
nk
her peygam-
ber kendi
ana
uygun din getirirdi. Fakat islAm dini deimekten
muaf olup kyamete dek bu halde korunur. ite byle olunca Mu-
hammed mmetine lAzm olur ki, Peygamberimize salAvAt syle-
nirken Al-i evlAdn eklemeliler.
nk
herkese malmdur ki, is-
lAm dinini muhAfaza edenler, Ku1An ve hadisin manasrnl syleyi-
ciler, ulu ulemA Allah Resl'nn evlatlardrr. Peygamberler ilmine
sahip olan kiiler
ounlukla
bunlardrr. Mslmanlar din ilimleri-
ni, imanr, islAm'n farz ve vAciblerini onlardan reniyorlar. Din i-
lerinde onlarr takip edip, hrmet etmeyi kendilerine zaruret bilir-
ler." Sultan'rn sz buraya kadar geldiinde camiyi dolduran ule-
mA ve dierleri gr sesle Peygamber'oe A-i Peygambe1e salAvAt
okudular. O zaman sultan dedi ki: "Peygamberimizin Alinden en
nde olanr Hz. Ali'dir. En sonuncusu imam Mehdi Ahirzaman'dr.
Gerekten, islAm mlk Muhammed AleyhisselAm'n mlkdr.
Bundan dolay onun evlAdrnrn izni olmadan onun mlkne el at-
mamamlz gerek. Eer kendi isteimizce i yaparsak, zorbalk yap-
mr oluruz." Sonra emretti ki, Eh-li Beyt namna hutbe okuyup, on-
lann adrna ake
karsnlar.
Bunu grnce ulemA da: "olcaytu Su]-
tan din-i
eriat'a
bu yzyln reva vericisidir." diye fetvA yazd|ar.
imdi
sekizinci yzyln banda
kan
din yenileyicisi Emir SA-
hibkran'dr ki, Alemdeki memleket ve
ehirlerde
din-i
eriata
reva
verdi.
Seyyidlere hrmet edip ulemAy
ereflendirdi.
Peygamber hA-
nedAnr zrriyetinin izni ve nerileriyle onun mlkndeki ileri ye-
rine getirdi."
Ulema reisi Mir Seyyid
erif'in
yazd bu hat bana yetiince
Thnrr'ya
kran
getirip, Muhammed'e, A-i Muhammed'e salAvAt
okuyup Allah'a yalvardm.
yle
ki, bana tevfik verip din yenileyi-
cilerden, islAm
eriatrna
reva vericilerden klsn.
Sonra bu hatt alp pirim Eb Bekir ThybAdi'ye gnderdim. Ke-
narlna
u
szleri yazp geri gndermiti: "Din ve
eriata
reva Ve-
rici Timur Sahibkran'a malm olsun ki, bu i Kutb- Saltanat'a Al-
lah tarafinca verilen en ulu nimettir. Din yenileme,
eriata
reva
TZKAT.81
Verme tevfikini Tanrr sana balamtrr. Ne kadar
ok
iyilik yaPar-
San/ o kadar karhn alacaksn."
Pirime gndermi olduum bu mektup onun yazrsryla ziynet-
leip bana yetitikten Sonra/ Reslullah evlAd seyyidlere hrmeti
ni artrrlp, IslAm Alimlerinin derecelerini ykselttim.
eriat'rn
reva-
cna evvelkinden de
ok altm.
Bu mektup mazmununu, benim
vAkalarrmln topland tarih defterine y azrnayl emrettim.
Din ve
eriat
tzn dzenleyip bitirdikter sonra, kendi sal-
tanatrmrn messesesinin tzne giritin. Saltanat ve devlet
mertebelerini tre_tze sokup muhkemledim.
Saltanat mertebelerini muhAfaza tzkleri
unlardrr:
Birincisi
u
ki; z saltanatrmr IslAm dini zere kurup,
eriat-
Mulammediyye ile on-r srkr baladm. Saltaatrnr der'let mertebe_
leriri tre tze balayp iiyle nrulrAfaza ettim ki, beim saltara_
tma ziya vermeyi Ii kinrse diirernez oldu.
ikincisi; tm sipahi r.e raiyeyi nit r,e ktrku arasrnda tuttum.
Dr.st diira ile anlama yolunu tutlp, kusurlarrr. balaclnr.
Kcdirrr iittiim halde onlarr ktjtti siizleriri duyrazlktan gel-
,.'lir. Dtst cJ iimadan lcr kinrse bana snp gelirken, dtstltrrl iiv-
le l_-ir nrakard; tttttnr ki, tnlirr giin uittike clcstluklarr byt-
tiilcr. Diinaniara iyi nruAme'lede'Ltlunclttnrdar titrii cliiman-
I dostlua cleitirdiler. Berim zerincle kimin, ne gibi lakk
ge-nise, cnur' hakkn lribir Zaman urttrradrm. orceleri, Sonra_
lar kiminle tanm isern orr nrzardan clllamadn'. Devlet glre_
im
yeniden doarken bara katla iyi-kt kiilea ister iyilik, ister
k('tlk yapml olsalar bile, be saltanat talrtna oturduktan st'nra
tr'lara vaptm iyilikleri grnce rtisva oldular. Ne kadar btrna kii_
ttilk yapnlarsa da yapmtrnrlar gibi giirp, gnah defterinin
iizerine af kalerini
ektim.
ncs; lri kimseden almay dnmedim. Tuzrmu ta-
clp bana ktiilk yapanlar Tanr'ya lravAle ettim. [ giiren, Slnav-
clar geen balradr kiileri korudum. Aklll Alimler, fAzl seyyidler,
himmetli asilzAde kiileri kendinre yaknlatrdn. Kt nefisli
lrimnretsizleri, giinl bozuk aklszlar mec]isimden kovdunr.
82 . TiMUR'UN cN -TZkat- Timur-
Drdncs; gler yiz|e, merhametle,
efkatle
halk kendime
rAm ettim. Mmkn olduu kadar zm cebir ve zulm yapmak-
tan sakladm. Bu
ada
pirim bana
u
mektubu yazd.. "Allah'n
yardm ulam nusretli Timu1a malm olsun ki, saltanat messe-
sesi Thnr messesesinin nshasdr. Ki, onda iiler, ii ynetenler,
toskavullar2l, ie nezaret edenler, nAibler vardrr. Her biri z yerin-
de z ileriyle itigal ederler. Her birisi kendi mertebesini amazlar.
Daima Allah'n emrini bekleyip dururlar.
imdi
sana da dikkat ve
uyanklk lAzm ki, vezirler, komutanlar memurlar, lekerlerin her
biri z mertebelerinde olup senin buyruunu bekleyip dursunlar.
Her taifeyi, her kavmi kendi mertebelerinde tut. Byle yapar-
san, saltanatn tertiplenip devlet intizAma girer. Eer her
eyi,
her
kimi z mertebesinde tutamazsan, saltanatrna bundan
ok
ziyan ge_
lir. Byle olunca herkesi seviyesini bilip, her
eyin
lsn alp bu-
na uygun i yapman lAzlmdr. Muhammed evlAdnn mertebelerini
dierlerinkinden ykseltip, onlarrn hrmetini artr. Bunlar iin her
ne kadar iyilik yaphysan/ onu israf sanma.
nk
hangi i HudA
iin yaplyorsa onda israflk yoktur. on iki taife ile devletine ss
ver, bunlarla saltanatrnr kur. Vesselam". Bu mektup pirimden gelin-
ce onda emredilmi olanlar gerekletirerek her
eyi
baardm.
Saltanatmn mertebelerini tertip ve intizAma baladm. Salta-
nat ilerimin hepsini tre-tze balayp, on iki taifeyle onu sa-
lamlatrdrm. Bu on iki taifeyi devlet messesesinin on iki ay, sal-
tanat feleinin on iki burcu saydlm.
Birinci taife; seyyidler, ulemA, meAyih, fAzl kiileri kendime
yaknlatrdm. Bunlar benim devlet Sarayrma daima gelip giderler,
meclisimi bezeyip sslerlerdi. Dini, hkmi, akli meseleleri birlikte
incelerlerdi. Din ilerini, helAl-lraram meselelerini ben bunlardan
soruyordum.
ikinci taife; akll bilgelea istiAreye yarayacak bilgin kiiler,
uyanrk, sezgisi kuvvetli, i grmii sipalriler, ardrnr dnp ileri-
yi gren ya ulu kiilerdir. Bunlar kerdimin has meclisime kata-
rak onlarrn sz ve ilerinden tecrbeler alrdm.
rzrAr.83
nc taife; dindar, HudA'dan syleyen, terki dnya etmi
kiilerdir. Bunlara
ok
hrmet gsterirdim. Gnlmdeki maksadl-
m syleyip halvette bu taifelilerden dua dilenirdim. Meclislerde,
muhArebe meydanlarrnda bunlarrn mbarek nefeslerinden
ok
be-
reket buldum. Sava gnlerinde skldmda bunlardan zaferler
grdm.
yle
ki, Toktam Han Savar'nda dman lekerinin
okluundan,
askerim aZ ve a olduundan yenileyazdrlar. Bu za-
manda Mir ZiyAeddin SebzvAri, sahibi dua idi. Barnl yalm klarak
benim iin Allah'tan zafer dileyip duaya el kaldrd. Duasl henz
bitmeden duanrn etkisi grlp askerlerim dman kardlar. Yi-
ne bir defasnda benim harem sarayrmdan olan biri ar hastalana-
rak lme yaklanca duac seyyidlerden on iki kii bir araya geldi-
ler. Her biri kendi mrnden birer yl ona baladlar. o
ifa
bu-
lup, yine on iki yl dnyada yaad.
Drdnc taife; noyanlar22, binbarlar, komutanlardr. Bunlara
z meclisimden yer Verip, mertebelerini yukan tuttum. Bunlarla
sohbetler eder, her konuda soru sorar idim. Muharebe meydanla-
rnda kl Vuran/ i gren, snav geiren,
ecAatli
bahadrlan baka-
lardan fazla kendime yakn tutardlm. MuhArebe meydanlanna gi-
ri
krlar,
topluluk bozp, saf krrmayr
, mzrak saplayp kl vur-
maslnl/ tm vuru sava ilerini bunlardan sorardrm. Sipalicilik i-
lerinde onlara dayanarak, onlarla istiArede bulunurdum.
Beinci taife; sipahi ve raiyedir. Bunlara ayn gzle bakarak,
hepsini eit grdnr. Sipahilerden
kan
bahadrlar, dilAverleri,
otaa23, kuak sadaklarla dllerdirip mertebelerini ykselttim.
Her il ve her memleketin ulularrnr, reis ve aksakallarrnl l'rmet kl-
dm. Onlara mkAfAt verip faydalandrm. Sipahileri her zaman gz
nmde hazr bulundurdum. Onlarrn aylk cretlerini sordurma-
dan verirdim.
yle
ki, Rum yrynde aa yukarr yedi yllk
glda masraflarnr sipahilere pein verdim. Sipahi ve raiyeyi byle-
Ce tuttum ki, bunlardan biri dierine stn gelip sert konuamaz-
d. Ust-ast dereceli tm sipahileri kendi mertebelerinde
yle
nru-
Yksek rtbeli komutana deir.
Ba giysisine tak]acak, deerli talarla sslenmi nial.
22
23
21. Beki, korumacr; kordon.
84 . TiMUR'UN GUNL -TzkAl Tinur-
hAfaza ettim ki, haddinden darr hibirileri adlm atamazlard.
Bunlarrn mertebelerini
ok
da ykseltip
artmadm, ok
da d-
rp gnllerini
kertmedim. Hangisi gze
arpar
bir hizmeti ba-
Altrncr taife; akll, tecrbeli gvenilir kiiler ki, saltanat srla-
rlnr onlarla istiAre etmeye lAy* idiler. Bu taifeyi i ilerimden so-
rumlu klp, gizli iler ve srrlarl bunlara teslim ettim.
Yedinci taie; vezir|er, bakAtibler, yazclardr ki, saltanat sara-
yn bunlarla ssledim. Bunlar memleket evlerinin aynasl kldm.
Tiim lkelerdeki hkmet ilerini, gnli.ik olaylar, sipahi ve raiye_
nin durumunu bana bildirirdiler. Bunlar devlet htzinelerini zen-
ginletirip, saltanat mlknde gren arklarl uygrn tedbirlerle
kapatlp, mem]eket refah ii daima faaliyette bulunurlard.
Sekizinci taife; hekimler, tabibler, mneccim]er, mtilrenclisler.
Ki, saltanat n'essesesinin kalkrcllrcrsdlrl;r.
Bunlarr etrafirra
topladm. tieki-tabib beral-erliinde lrastalar tedal,,i ettirirc]i-.
Dokuzuncu taife; tefsir, hadis Ali-rleri bata tlmak zcre dn-
ya tarihileridir ki, onlar toplayp y.rnmda ver verclin. Peygam-
berler, evliyA krssalcrr, padiah h;berleri, b-nlarrn saltanat tni.,trno
nasI yetitiklerini, devletlerinin langi sebeplerden dolay zevAle
uradn bulara SOrup iitir idim. Her birinin i vc. szlerinden
tecrbe
karp,
gemi gelecek diinya vAkalarrclan haberdar
olurdum. onlarn sayesirde gelmi genri Alem durumunclan lra-
berdar olurdum.
onuncu taife; hner ve zanAat sahiplericlir. Bunlarn her slfa
enstb hnerlilerind en devlethaneme getirip, z karargAhmdaki
mertebelere tayin ettim. Seferde, hazarda askerir g"r"k"', IevAz-
mAtrn dainra hazrlardlar.
TUZUKAT. 35
on birinci taife; meAyih, sfiler, terk-i dnya olup HudA'y
tanryanlardr. Bunlarla da yakinen tarutrm. onlarla sohbetler d-
zenleyip Ahiret iin faydalar ald.m. HudA'nn szn iitip, bunla-
rrn kerAmetlerini grdm. Bu taifenin solrbetlerinden canrm rahat-
layp, zm
ok
huzur bulurdum.
on ikinci taife; yurttan yurda, elden ele yryen tacirler, dola_
p ehir
gren gezgin sefer ehlidir. Dnya haberlerini bana iletme-
leri iin bu taifenin sefer yollarn kolaylatrrrp, her Zaman destek-
leyip, gnllerini ferahlatrdlm. TAcirlere, kervanbarlara, yolcula-
ra klavuzlar tayin ettim. Hotan2a,
i.,2'', in_i
Main26, Hindistan,
Arabistan, MSr,
am,
Rum, Cezair,27 Frengistan28 yerlerine Varrp/
oralarrn en nefis mal matahlarndan devlete lAyk nadideler getir-
sinler ve de orada yaayan kiilerin durumlarrdan bana haber
versinler. Oranrn hkmetleri, raiyesi nasl i yapmakta olduklarr
nl renip gelince bana bildirsinler.
BANA TURK-TACIK, ARAP-ACE[l TAlFELERNDEN
SINlP GELENLER rz
Trk-Thcik, Arap-Acemlerden be.nim penAhma gelenler eer
seyyidler, ulemA taifesinden olsalar, onlara izzet_hrmet gstererek
ihtiyalannr karlasnlar diye buyurdum. Eer sipalrilerder olur_
larsa bunlara hizmet yerlerini belirleyip, durumlarrna uygun i
gstersinler. Eer hner zanAat ehillerinden olsalar, onlar devlet
messeselerine koysunlar. Bunlarrr drlnda fakir_miskinler, trl
ihtiya salripleri olsa, durumlarrna gre i yapmalarnl emrettim.
Yine buyurdum ki, hangi tAcir sermayesini kaybedip isiz kal-
mr olsa, ona Sermaye olacak kadar hazineden altn verilsin.
ifti-
lerden hangisi
iftilik
yaPmaya gc yetmezse, ekincilik levAz-
Dou Trkistan'daki blge ve
ehrin
addr.
imdiki in'in
merkez ve dou ksmna denir.
Gney
in,
dier ad Taba'tr.
Veya el-Cezire. Kuzey Mezopotamya kastedilmektedir,
Avrupa manasnda.
24.
25.
26.
27.
28.
86 . TJ MUR'UN cNL -TZket- Timul-
mAtr hazrlaylP ona yardrm edilsin' Eer tebaalardan herhangi biri-
nin ev imaretleri bozulup onu tamir etmeye kudreti olmazsa, gere-
ken levAzmAt salayp ona yardm etsinler. Her taife ve her srnrf-
tan kim gnll olarak sipahilik hizmetine girmek isterse onu hiz_
mete alsrnlar. SipahizAde, bahadr reslinden olan kii hangi taife-
den olursa olsun, ona yer verip, yapacak lizmeti ve iine gre ei-
tim versinler.
Yine emrettim; uzak-yakndan herhangi bir kii gelip benim
meclisime girdii Zao.an, hangi tAifeden olursa olsun devlet sof-
ramdan onu eli bo geri
evirmesinler.
Yine buyurdum; her kimi benim huzuruma getirseler gzm
ona dm olsa, onun haline uygun
ekilde
hrmet gsterip
in'Am ederek onu uurlasrnlar. Herhangi Adem benim aaaet alva-
nma snp girmise, gnah olsa bile onu affetsinler. ikinci, n-
c defa tekrar gnah ilerse, o
ada
gnahna lAyk ceza versinler.
SALTANATIM z inRoruoE TUTI\4A rz
Birincisi; padiah szn bizzat kendi sylesin, i de ondan
-
kinc_isi; byk kk lrer bir
eyde
sultanrn adaletli olmasr ge-
rek. Insaflr, adaletli olgun kiilerden vezir olarak hizmetinde bu-
lundursun.
nk
padialr zulmetse, adil vezir onun
aresi-e
ba_
kabilir. Eer vezir zAlim olursa,
ok
gemeden saltanat Saraylnrn
virAn olacan gztiyle grr.
yle
ki, Emir Hseyin'in zAlim'olan
ruzurA . sz
bir veziri vardr. O sipahi ve raiyeyi haksrz cezaya tabi tutardr. Ara-
dan
ok
gemeden o insafsrz vezirin uursuzluu yznden Emir
Hseyin'in saltanat evi bozulup tahrip oldu.
ncs; tm memleketteki emir-yasak ileri padialrn ken-
disinden kaynaklanmasr lAzrmdrr. Padiah her ie kendi hkm
versin.
yle
ki, onu engelleme Veya deitirme lri kimsenin gn-
lne bile gelmesin.
Drdncs; padiah bir ii yaPmaya kastettiinde, onun ze-
rinde sebatla dursun. Balad herhangi bir ii bitirmeden brak-
masln.
Beincisi; padiah z hkmn yrtmesi gerekir. o bir hkm
rkarmrsa,
sel gibi yrmesi, ok gibi gemesi gerekir. Hi kimsede
onu geri
evirmek
kudreti olmasn.
yle
ki, Gazneli Mahmd29
emir vermi ve Gazne3o
ehir
meydanna bir kocaman ta getirip
koymular. Bundan dolay oradan geen-gidenin at-hayvanlar r_
kerek geemez olmu. Arz ettiler ki, yol stnden o ta alsnlar.
Buyruum bozlamaz diye Sultan Mahmd arz kabul etmemi.
Altncrsr; padiahhk ilerini tmyle baka birisine teslim edip
iradesini ona Vermesin ki, dnya aldatrcr kadn gibidir Ve onun
hayran
oktur.
Eer yle yaParsa baka birinin nefsi padiah olma-
y isteyip, saltanat tahtrna sahiplenmeye kalkr.
yle
ki, Sultan
Mahmd'un vezirleri onu saltanat tahtndan azledip, onun tahtrna
kendileri sahip oldular. Byle olunca, sa]tanat ilerini gvenilen
birka kiiye taksim etsin' Her biri z iine balanp, saltanat tahtr-
na gz koymasnlar.
Yedincisi; saltanat ilerinde herkesin szn iitsin, l'erkesten
fikir alsn. Hangisi daha faydal ise onu gnlne saklayp, Zamanl
gelince kullansn.
Sekizincisi, lrkmet ilerinde sipahi ve raiye hakknda birile-
rinin dedikodusuna inanmasrn. Her kim hakknda vezirler, emirler
Gazeliler slAlesinden; Htrasan, Afganistan ve Kuzey Hindistan' ida-
re eden hiikmdar (99t]-]030), nl fatih. Ilim-fen ve edebiyat hAmisidir.
Veya Gaznin. Kabil'i- gneyinde yer alan bir
ehi.
Caznelilere bakent_
lik yapnhr.
30
88 . TiMUR'UN GNL -TiizkAt- Timur-
iyi-kt sz sylerlerse onu iitsin, ama tedbirini almaya acele et-
mesin; onun akla kavuturulmasr lAzlmdlr.
Dokuzuncusu; padiahn heybeti sipahi ve raiyenin gnlnde
ylece yerlemi olmal ki, ontrn emrine hi kimse direni gstere-
mesrn.
onuncusu; padiah ne yapsa z iradesiyle yaPsrn/ neyi syler-
se sylediinde srarh olsun.
yle
ki, padiahlarn hkm etmek-
ten baka lrazlarr yoktur. Hazine, leker, raiye, saltanat bunlarn
hepsi onun hkmden baka bir
ey
deildir.
on birincisi; saltarat ilerinde, hkm yrtmede padiali
kendini tek bilip, lri kimseyi kendine saltanat orta klmasr..
on ikincisii padialr z nreclisinde bulunanlardar habersiz ol-
masln ki, onlar
ot
zanan ayIP arayarak, onu cllarya tarlar. Pa_
cliahn sznde'r, iirden vezir|ere, emirlere haber verip dururlar.
Byle vAka benim de b.-ma geldi. zmn has meclisindeki bir-
ka sohbetdalarrm, vezirler, emirlerimin casuslarl imiler.
SiPAHi SALA[4A rz
yle
buyurdum ki, ne zaman asil sipahilerden i gren, i ya-
pabile on kii toplansa burlardan lrangisinin
ecAati,
cesareti da-
ha fazla olursa, kalan dokuZunun rzaslyla onu kendilerire nder
seip, onu onba ataslnlar.
Ne zaman on onba cem olursa, kendi aralannda tecrtibeli, ba-
lradrhkta nl birini emir seip, onu yzbar atasrrlar.
Eer on yizba toplansalar, emirzAdelerden3l akll,
ecAatli
bahadr bir kiiyi onlara emir seip, cna binbal desinler.
Eer onbarlara mensublardan biri lrse veya giderse, yerine
adam almak onun yetkisinde olsun. Buna binaen yzbalar onba-
larr,
binbalar yzbarlar tayin etsin. Bunlardan len, firar eden-
Ierin nedenlerini renip, bana devaml bildirmeleri lAzlmdr.
rzrAr . 89
Yine ferman
kardm;
SaVa gnlerinde saltanat ilerinde
binba yizbalya, yzba onbaya, onbar tAbilerine hkm
yrtsn.
Eer bu tze kar gelseleT CeZa
ekecekler.
Sava ilerinde
eksiklik gsterirse, onu azledip yerine bakasn koysunlar.
SiPAHiLERE AYLIK VER[4E TZ
Buyruk verdim,
yle
ki; emirler, binbalar, yizba, onba-
lar, dier sipahiler z hizmetlerini yerine getirme
artyla
bunlarrn
aylk maalar bindikleri atlarn fiyat kadardr. Bahadrlarn maa-
larrr iki at fiyatndan drt ata kadar belirlesinler. Onbalarln ay-
l mensublarrnrn aldklarnn toplamna denk olsun. Yzbala-
rrn onbalara gre iki katl, binballarrnki yzbalarnkine gre ii
kat olsun.
Yine lkm kldm; sipahilerden hangisi sava ilerinde eksik-
lik gsterirse/ onun maandan onda birine kadar azaltsnlar.
Yine buyurdum; onba yzba tanklnda, yzba binba
tanlyla, binba emirler eniri tanyla maa alsnlar.
Yine ferman verdim, beylerbeyinin maa tabilerinin on kat ol-
sun. Benzeri
ekilde
divanbeyi, vezirler maalarrysa emirlgre on
kat olsun. Yasavullar, casavullar32, kalakiler33, bunlarrn maaIar
lrizmetlerine gre olarak binden on bine kadar olsun.
Meclis ehli olan seyyidler, ulemA, fuza|6,, hukemA, tabible n-
neccimler, krssaclar, haberciler, tarilrilerin durumlarrna gre su-
yural belirlesinler. Piyade hizmetiler, ferralar34, bunlara yzden
bine kadar maa versinler.
Yine ferman klldm; beylerbeyiler z maalarn divanbeyi, ve-
zirler tanklnda alsnlar. Devlet tarafindan verilen tm maalarn
Emir eri, emirlere deir.
Veya kuluki, hislata gre hara (vergi) miktarn belirleyen devlet me_
murudur.
H k ndar- ya tak, dek,
adrrrrda
sorunrlu lriznretidir.
32
.f .l
31. Timur soyundan gelenlere verilen unvandrr
90 . TiMUR'UN cNl -TzkAt-l Timur-
eksiksiz malmAtn divanbeyi ve vezirlerin bana devaml bildir-
meleri
arttrr.
Yine buyurdum; herkesin maarn yazarak ona belge teslim et-
sinler. onlar bu belgenin arkasrna ayl "dedl" diye yazsnlar.
SiPAHLERE cRrr TAKSiil4 ETME
Buyruk verdim; piyadele1, kalakiler, yasavulla4 casavullarrn
bir yllk maalannr hesaplayp, belirlenen mebla divanhAneye
getirip, burada onlara ulatusnlar. Bunlardan baka sipahiler, ba-
hadrlar z maalarnr altrar aylk edip, meblalannr
krm
hazine-
sinden alarak onlara teslim etsinler.
Onbar, yzbal maalarrnr nakit olarak
ehreminlik
ve devlet
hazinesine yazsn|ar. Binbarlara ganimet mlklerinde versinler.
Emirleq, beylerbeyilere srnrr vilAyetlerinde belirlesinler.
Yine buyruk verdim;
yle
ki, memleket vilAyetlerinin tm hA-
slAtrnl cem edip, taksimleyip onlarr maarlarrn belgelerine art ek-
si olarak yazsrnlar. Sonra emirler, binbalar, bu belgelerden birini
alsn' Eer maarndan fazla olursa baka birini kendine ortak kl-
srn; eer az olursa, onu koyup baka belgeyi alsn.
Yine hkm
kardm; yle
ki, emirler ve binbailar tebaa
halktan mal toplarken asli haratan3S baka Savrun36, konala37,
i-
lan38 parasr talep etmesinler. Haraca tAbi olan her memlekete mal
toplama zamanrnda iki vezir tayin edilsin. Birisi toplanan mallarr
yaZ|P, raiye ahvAlini rensin ki, vergi toplayanlar tebaaya zulm
edip onlarrn halini harap etmesinler.
VilAyetlerden toplanan tm mal eyalar girdi defterine yaz-
malarr gerekir. iknc vezir ise
kt
defterin yu'rp,toplanan mal-
35. Veya mal.
iftilik
mahsullerinden alrnan vergi, hAslatn % 20-30 mik-
tarlnda alrnmrtrr.
Veya savrrn, padiah geldiinde halktan talep edilen hediye.
Haberci ve elilerin konaklamasr iin ahnan vergi.
Padiah ve emirler ziyafeti veya gda temini iin alrnan vergi.
,g7uKdr.91
lardan sipahi maalarna taksim etsin. Hangi memleketten hara
alacaklarsa; yl onu eski haline brraksrnlar. U y,l getikten son-
ra, mfettiler inceleyip baksnlar. Eer memleket refah iinde ve
raiye memnun ise,
u
halde brraksnlar. Yoksa bu memleketi hali-
se39 makamna geirip, onun bacgir'ine4o yrl zarfnda maa Ver-
mesinler.
Yine buyurdum; denecek mallarrn gnll Vermeyen kiiler-
den dve dve almasrnlar, belki yasa yollarrnr anlatarak alsni.ar.
nk
hangi hAkimin
kard
hkm vuru-dv nleyemez-
se, byle hAkim hkmet yrtmeye layk deildir.
oUL VE ToRUNLAR [lAA TERTiBi
yle
emrettim; byk olum ve de veliaht yardlmcrm Mu-
hammed Cihangir vilAyet valisi olarak on iki bin askere maa
versin.
Ikinci olum omer
eyh,
on bin askere maa versin ve bir vilA-
yet alsrn.
nc olum Miranah, dokuz bin askere maa verip, bir vi-
lAyete vali olsun.
Drdnc olum
ahruh,
yedi bin askere aylk verip bir vilAyet
sahibi olsun.
Kalan torunlarrmrn her biri, kabiliyetine gre binden yedi
bin atlya maa verip, bir vilAyet alsn.
Yine bana ait akrabal olan kiilere kendi durumuna gre, ka-
biliyetine uygun olarak birinci mertebeden yedinci mertebeye dek
emirlik, valilik hizmetini versinler. Bunlarn her biri z makamla-
ryla ilgilenip haddini bilsinler. Bu tz tutmayanlarsa mes'uli-
yete tAbidirler.
Vergiden muaf devlete ait yer, su, mal-mlk, bunlarla ilgilenen kurum.
Vergiden sorumlu memur.
39.
40.
36.
37.
38.
92 . TiMUR,UN CNL -TzkAt- Timur-
oULLAR, T0RUNLAR, AKRABALAR, E[4iRLER,
VEZRLERE YNELiK SYASET TZ
-
Emrettim ki, eer z oullarmdan herhangi biri saltanat tale-
binde bulunarak bakaldrrsa/
onu vurup-dvp
ldrmeye Veya
azAlarndan birine Zarar Vermeye kimse cret etmesin. LAkin bu
yolundan geri dnnceye kadar onu tutuklukta saklasnlar ki, bu
i halk iinde bozgunlua
yol amasn.
Eer torunlar, akraba, karndalar Asilie bavururlarsa, bunla-
rrn ayhklarmr keserek fakir etsinler.
Emirler, noyanlar i zaman isyan gsterirlerse azletsinler.
Eer devlete ziyan gelecek i yapmsa, onu baka bir emire tAbi
krlsrnlar. Eer askeri ilerde tembellik yapmsalar, iten alp kA-
tib klsnlar. Yine eksiklik gsterirse, onu ikinci defa hizmete al-
masrnlar.
Vezirler saltanat Sarayrnrn stunlardrr. Buyruk verdim; eer
bunlar saltanat ykmak kastrnda devlete lyAnet etmi olsalar da
onlarr ldrmeye acele etmesinler. Belki haber verenleri mihenk ta-
rna4]
vurup inceleyip grsnler. Ekseriyette, krskanan hasetiler
yalan uydurup, gerekmi gibi yaparlar. Birka alak, kt adam-
lar devletin iinde vardrr ki, devlet dmanlarn yl gosteriyor Ve
fakat ona can feda edenleri trl mekir ve hilelerle harab ede.e..
Bunlarm maksatlar saltanat kalesinde
atlak
oluturmakhr.
yle
ki, Emir Hseyin benim vezirlerimden
birini aldaip, kendi iimiz-
den bozmaya girimiti. Emir Egav Timur, Emir Caku bu ikili dev-
letimin iki koluydu. Bunlan bana kar koymak iin sz
kard.
Ben onun hyAnetini ferAsetle tesbit ettim. Bu ikili hakklnda dedii
tm szleri boa
kardm.
Yine buna benzer en yakrn emirlerim-
den birka, Emir AbbAs'n yapmad ileri syleyip bana ilettiler.
oysa o ie yarayan, gvenli emirlerimdendi.
Hasedclerin kskan-
lktan syledikleri yalan, thmet szleri sonunda beni gazabland-
rarak, onun lmn buyurdum. Emir AbbAs hakknda vezirlerin
47' Altna srtldnde onun saf veya sahte olduunu belirten ta. Bura_
da mecAzi anlamda kullanlyor.
zxR . 93
bu hyAnetini sonradan tesbit edildiinde, tecrbesiz yaplan bu ie
ok
piman oldum.
Maliye veziri memleketin, devletin hazinecisidir. Eer maliye
ilerinde lyAnet krlmsa inceleyip grsnler. Doru olup maan-
dan fazla
rkmamlsa,
kendi maa hesabna saysnlar. Eer maar-
nn iki katnr almlsa, maandan kesinti yapsrnlar. Eer maalnn
katn almrsa, devlet geliri sayarak hepsini detsinler.
Yine hkmettim ki, vezirler fuzuli
evket, aaa
klmasrnlar.
Bundan dolay ki, halkn gzlerine saltanat tulraf gzkmesin. Yine
vezirler hakknda garazl, hasedci kt adanrlarn szlerine kulak
vermesinler.
nk
bu tr kiilerir dmar
oktur. undan
dola-
yrdr ki, Alem ehlinin hepsi dnya tAlibidirter. Eer vezirler onlarrn
gnlne uyarsa devlete hyAnet etmi olur, uymaZSa onlara dman
olurlar. Bunun misali; Cengiz olu
aatay
Han'na2 bir veziri var_
d. Hazineye birka bin leen altn hyAnet ettiini btrnun aleyhine
Han'a yazmIard. Han bunu iitince vezire seslenerek dedi ki:
"Sen az lrimmetli kiiynrisin; benim gibi bir btiyk padiah vtlzi-
ri olan adam benirn memleketimden bu kadar aZ
ey
alrr m, neden
claha
ok
alrradn?" diye cnu tembilrlemi. A. vezir Han'n bu sri-
znder lir'nettar olup tm varl'l F{an'a hedive etmi. Bii1,1".o
Ha e.zclinde hrnreti arhp, deeri dalra da yiikselrritir.
Yine htikmettirr-; hangi bir sipahi z hadcljnden .rarak alt dc-
receli kiilere ztlmederken, nL yakalayp zulme urayana tesli
etsinlcr.
Eer raiye iindeki bykler ve nalralle reisleri alt clereceli ki_
ilere
zuliim klm olsalar, zulmne gre., lrerkesi deyebildii
kaclar cerime uygulasnlar.
Yine emrettinr; kiinin iledii gnalr isbat edilince, eer cn-
dan cerime alryorlarsa, baka CeZa Vermesinler. Eer dayakla ceza-
landrrlarsa cndan cerime alrnasnlar.
42. Cengiz Han'ln ikinci olu, 1227-1247'de Cegiz Hin clevl.tini- kcrdirc
dtien ksmnda,
aatay
ulusuna han o]du. Br r]ts
inrdiki
Dou Tiir-
kistan, Kagar iIi ve, Yeclisu vadilerindeki yerleri ve MAvtrAiinnel/i kap-
sycrdu.
94 . TiMUR'UN c.- -TzkAt- Timur-
Yine buyurdum; nerede olursa olsun hrsz gnah isbat edilin-
ce "Yasa"yaa3
gre cezalandrrlsn. Kim birilerinin malrnr zor|a al-
mSa, mal sahibine iade edilip, zorbaya ceza verilsin.
Halk iindeki dvme, gz
rkarma,
di krma, ime, zina
yaPma gibi ilerde ise bunlardan
eriata
ilgililerini islAm kads sor-
sun, rf-adet ileriyle ihdAs kads grevlendirilsin.
Bunlar adaleti
salayp
[ilerden] beni haberdar etsin.
VEZR TUTI4A rz
Emrettim ki, vezirler drt zellie sahip olan kiilerden olma-
larr lAzrmdrr.
Birincisi, akil ve feraset; ikincisi, asAlet ve nesil temizlii;
ncs, sipahi ve raiyeye ho muAmele etmek; drdncs, ba-
nl Ve sabrrlr olmak. Bu zelliklere kim sahip olursa/ onu vezirli-
e
layk bilsinler. Veziri byle kiilerden tayin edip, tm memle-
ket ilerini sipahi ve raiye iradesini ona teslim etsinler. Bu vezirin
drt imkAna sahip olmasr lAzlmdr. Birirrcisi, her ite bamszlk;
ikincisi, sultanrn gveni; ncs, salamlhk ve ktivvetlilik;
drdncs, lrer sz geerli olsun. Ancak bu
artlarda
vezirlik
aklrna erimi olup tm memleketteki devlet muAmelelerini yeri-
ne getirebilir.Iyi vezir znde olan iyilii yizeye
karrr.
Mlki-
ye, maliye ilerini adalet terazisinde tartlp, lAzm olan yerden alrp,
|Azo. olan yere verir. Emir-nehiyleri dorulukla uygular. Nifak-
tan, yaclktan kendii koruyup, ahlaksz iler ondan beklenmez.
Sipaliden olsun, raiyeden olsun, herkesi iyilikle anar. Birilerinin
ktln aratrrmaz, syleseler de iitmez. Birisi ona ktlk
yapmlSa o iyilik eder, o da ktlnden
dnp vezire boyun
eer.
Hangi vezir ktl sylerse ve dinlerse, kii aybnl ararsa/
kendi beenmedii kiileri mahvetmeyi dnrs", or-,, vezirlik-
ten azletmek gerekir. Kt nesilli, nesebi belli olmayan, lasedci, ka-
TUZUKAT.95
ra gnll, kin besleyen kiilere zinhar vezirlik vermesinler. Hangi
devletin vezirleri bu gibi adamlardan olursa, o devletin zevAle u-
ramasrnda
phe
yoktur. Buna misal; Melikah Seluki44, z veziri
NizAm'l-Mlk' vezirlikten azlletti. Oysa o iyi zelliklere batan
ayaa sahip bir kiiydi. Onun yerine nesli alak, kt birisini vezir
tayin etti. Bunun uursuzluundan dolay onun devleti gerileyip,
saltanat yapSl bozulmaya balad. Buna benzer, AbbAsilerin en so-
nuncusu Halife Mu'tasrma5, ibn Akami admda hasedci, kinci, k-
t birisini kendine vezir yapmt. Gnlnde halifeye kar besledi_
i
dmanl icab mnAfklk yaparak Cengiz torunu HulA-
g'ylaa6 anlat.
onu Badat'a getirince, Halife'yi yakalayp lmn emretti.
Kt vezirin uursuzluundan tm Badat halk helAk oldu. By-
le olunca, temiz nesilli, asil kiilerden, seerek vezir tayin edilmeli.
Asilden ktlk gelmez. Bed asil vefA klmaz.
Hangi vezir, paklk, dorulukla vezirlik ilerini yrtrse;
devletin maliye, mlkiye vazifelerini diyAnet, adalet yoluyla yeri_
ne getirirse; byle bir vezire en yksek mertebe versinler. Hangi
vezirin nefsi bozuk olup, kt yollarla memleket ilerini yiirtr-
se;
ok
gemeden yle saltanattan bereket, iyilik gider. i bilen,
akrll vezirler yerine gre yumuakhk veya sertlikle i bitirirler.
Fazla da y"muaklk gstermez,
ok
da sertlik yapmazlar. Eer
ok
halim olursa, dnyasever, tamacllar onu yutuverirler. Eer
fazla sert olursa, iyi kiiler ondan kaarlar. Dostlar bile ona yakla-
maz. I bilen bilge vezir
udur
ki, her ne kadar zorluklan stlense
de btn saltanat ilerini akla uygun clarak tertib ve intizAma ge-
tirir. Sipahi ve raiyeyle ilikilerde yerine gre sertlik ve yumuak-
lk kullanarak devlet ilerini baaryla yrtr. Bu tr veziri dev-
let orta gibi bilsinler.
unun
iin ki, devlet ve saltanat
eyle
kurulur: Birincisi padiah, ikincisi hazine, ncs askerdir. Bu
CelAlecidin Melikalr I; Seluklu slAlesindcn 1072-7092'de Iran vc
lrak'ta hkmeden padiah.
St AbbAsi halifesi (1242-1258).
ilhal siilAlesinin birinci hiikmdar. 7256-1265'Ierde ir.r, Azerbayca
ve iran'a hkmetti. Badat halifeliine son vermitir.
41
45
46
43. Cengiz Harr zamanrnda yiirrliilkte c.lan kirntnlar.
96 . TIMUR'UN GNL -TzkAt- Timur-
lnn gelimesi iyi vezirlerin doru tedbirlerine baldr. Yezir-
lerin en iyisi o ki, devlet ileri yznden bakalallnln ona verdii
eziyetten dolayl kimseye kin besleme z. Eer szde, ite kar olan-
lara kin beslerse bu kii mnAfktr. Bu gibi adamdan kesinlikle sa-
knmak gerekir. oz kinini tatmin etmek iin tm devleti harap
ederler.
I bilen, Akil vezir bir eliyle sipahiyi, dieriyle raiyeyi korur.
Alnacak yerden alr, verilecek yere verir. Her ite uyanklk yolu-
nu tutup, saltanat ilerini ihtiyatlkla yrtr. Dorulukla mu-
Anele edip, iin neticesini dnp, halkn faydas uruna birile-
rine gnlnde kin saklamaz. Tecrbeli, i bilen vezir, memleket
refahrnr, raiyenin asayiini, sipalilerin birliini, lrazirrenin zen-
ginliini daima gz rnde bulundurur. Devlet, saltanat ilerini
gerekletirmede eksiklik gstermez. Saltanata zararl
eyleri
de-
fetmede mal ve Canlnt esirgemez. Sipahi ve raiyeye ait neli i-
leri iyilik yoluyla lralleder. Biiyle vezir]erin kt ynlerini iyi yap-
tk]arna balanak lAzdlr. Aladlna giire, Melikalr Sel-l-
ki'nir 'eziri Niziii'l-Mlk'r kt ynleri az <-Ip, iyi ileri
cktu.
Veziret hjznetinclcyken, hacca nivet eylevip N,Iekke,ye
VC'lllfa.y-t istec{i. Bu
adt
evliyfi|n113n birisi, "YezAre l.izn-.tincle
tlrp, lalk. fyc1al tlu\.orsa, huun scvab hacdar [azl;clr" cle-
cli. B-n.r bE'nzcr Lak;iti rglt Ali ardda bilkji, H6ri- er-Ilei_1
halifenir rzeziri <larak rariyetperver ve l-alka fa1,das
ok
idi. CJ ii_
n birinde kedi istci1.le vezirlii brakacak oldt. o clevircleki
diri ij-derlerden biri ora yt'zmrst ki, "Zinhar rezAre.t hiznetili
blraknra. orru keldine liznr tutup, lra]ife kapslrda- ayrlnaya_
caksr ki, Hudi bendelerine yardmda bulunman Aliret ilerilri
en bytidr."
Berim cle.
yle
iittiim c'ldu. Peygamberimiz Muhamred
AleylrisselAm'dar scrrrular: "Eer siz peygamber c'lmarl ol-
saydnz lragi ii yapacaktz?" o zaman Reslullah: "IracJ iah-
lar hiznetide oIup, l{tdA bende]erine iyilik yapardm." deni-
tir.+7
uzurA .97
Ben de halka yardmda bulunmak maksadyla Tuluk Timur
Han olu Ilyas Hoca'ya vezir olup komutanl kabul etmitim.
HudA bendelerine yardm ettiimden olsa gerek ki, Allah beni sal-
tanat mertebesine ykseltti.
Tedbir ve kl vastasyla bir mlk alm veya hkm altmda
tutabilmi veziri aziz grip hrmet etsinler. onun mertebesini
ykseltip, ona hitAb ederken "Salrib-i kl ve kalem" desinler.
Aklll, uyank vezir
yle
olur ki, bir tedbir ile bir orduyu dar
tr. I bilen ho muAmeleli vezir ise bozulmu askeri ittifaka getirip,
dman lekerini kendine rAm eder. Byle vezir oz devletinin bek-
isi
olup, padiahna den mklAt kolaylahrr. Saltaratn n-
ne gelen engel dmlerini akl parmayla
zverir.
Buna misal,
i baladmda Alibek Cani KurbAni, Harezm
lnde
beni yaka-
laylp pire dolu eve hapsetmiti. Benim vezirlerimden Aziziddin
bunu anlayrnca, Tirmiz'den hrzh yryle gelip bana yetiti. Yo_
luru yordamrn bulup Alibek'i tyuttu' onun gz benden uzak
olunca, bu bana kuvvet verdi ki,
ecAat
yrei, mertlik bileiyle kr
lr vurup, bekilerin elinden kurtulup
ktm.
Buna benzer, vezir NizAm'l-Mlk de Sultan Melikah' Kay-
seraS elinden kurtarmtl. Eer byle vezir elde edilirse, onu devlet
orta bilerek aziz grsinler. Sakrn onun sznden, tavsiyesinden
kmasnlar
ki, onun syledii lrer
ey
aklrn aynasdr.
Padiah zAlim olsa bile, Adil vezir onun
aresini
bulur. Eer ve-
zir zd|irn olursa, saltanat ileri
ok
gemeden darmadan olur.
E[,liRLiK VE VALiLiK rz
yle
emrettim ki, balangta bana inarup peimden gelen be-
nim en yakn has askerlerinr olan yz on kiiye emirlik man-
srbrnr versinler.
nk
bu kiilerin hepsi asil nesilli, Akil, ferAsetli,
bahadr yrekli, ite ihtiyatlr, rral gz|eyen, uyank adamlard. Yi-
47. Ktrynaklarcla blyle bir hadis tesbit edilmedi. 48. Burada Bizans hkmdar kastedilmektedir'
98 . TIMUR'UN cNL -Tzk6t_ Timur_
Emirler emiri, ben yok iken bar Ve SaVa gnlerinde benim
yardrmcm olup,
an
ve
evketle
tm askere
"-r"dip,
kar gelen-
lere lmle hkmedebilir olmahdr.
disi arzu edip bir i isterse, ona o ii verseler olur.
TZKAT.99
sipnni-rni AST [4ERTEBEDEN ST DERECEYE
TERFi ETTiR[4E TZ
yle
emrettim ki, hangi sipahinin bahadrl aka grlm
olsa, birinci defasnda onba, ikincide yizba, ncde binba
yapsnlar. Eer onbaya tAbi olanlardan kahramanlk gsteren
olursa birinci defasrnda onba yapsrnlar.
Emrettim ki, kendilerini savunurken rakibini defetmesi terfi
iin dikkate alrnmasrn;
nk
kz bile boynuzuyla kendini savu-
nur. Sipahilerin ash ve nesline de bakmak lAzrmdrr.
Eer binba kill vurup dmanrn bir blk askerini krrmrsa,
onu birinci emir yapsrnlar. Birinci emir dman safinr bozup baha-
drlk gsterirse, ikinci dereceye terfi ettirsinler. Bunun gibi hangi
emir, dman topluluunu darmadan edip i gsterirse, onu bu-
lunduu mertebeden ste terfi ettirsinler.
Kalan sipahilerden kim bahadrlk yaParsa/ onun aylnr artrr-
srnlar. Hangi sipalri savatan yz
evirip
kamsa, onu orduda tut-
masrnlar. Eer
aresizlikten
yapm olursa, zrn kabul etsinler.
Korkaklktan yaPm ise, evine geri gndersinler.
Hangi sipahi dmana kar kllaarak yaralanmrSa/ onu
takdir edip in'am versinler. Eer yaralanp kam ise, ona iyi dav-
ranp yaralr olmasrnr dikkate alsnlar. Eer bu, hcum etmezken,
dman hcum edip yaralanmr ise ve kamadna ald yara
a-
hitlik ediyorsa, bunun da sipahilik hakkn korusunlar. Hangi sipa-
hi hizmette olup yahla ererse, onun ayl kesilmesin, mertebesi
muhAfaza edilsin. Hibir sipahinin hizmeti gzden uzak tutulma-
sn.
nk
onlar devlet lrizmetinde bulunup, deerli mrlerini
esirgemeyen kiiler olduklarndan, dl hak etmiler, in'am-ihsA-
na layktrlar. Can esirgemeyenlerden, mal esirgemek insafszln
ta kendisidir.
Yine ferman buyurdum ki; emirler, vezirlerden veya sipahiler-
den kim olursa olsun, benim devletime hizmet etmi ise,
yle
ki,
bir orduyu krm veya bir memleketi fethetmi veya gze
arPa-
cak
ekilde
krlr vurmuSa/ onun hizmetini takdir edip hakknl eda
49
50
51
100 . TIMUR'UN GUNL -TzkA! Timtr-
etsinler. Ya ilerleyen yal sipahileri hrmet edip aziz grsnler.
Bu yolda onlardan faydal tler alsnlar.
nk
bu ite onlarrn
tecrbeleri vardrr. onlar saltanat ihanesinin ustalardr. Bunlardan
sonra oullarn babalarrnrn yerine alsnlar.
Yine emrettim ki, dman
bir sipa-
hi esir olarak derse, onu ld
ine bra-
krlsn: Eer bize asker olmayl
nu AzAd
etsinler. Buna misal, Kayser savalnda elimize den on drt bin
esiri AzAd ettim.
Dman sipahilerinden h
kkn eda edip,
bize kar klla dvms yeya
istemeye-
rek bizim penAhmza gelirse,
P
onu aziz tut-
sunlar.
nk
cjz devletine vefakArlk kllp, onun hakkn koru_
mutur. Ben
ir
Ba
Emir Hseyin savan-
da bana kar kll
bir yere srg-ayrr,.a
a-
resizlikten benim
na
ok
hrmet ettim.
Mengli Boa ise, Bellr Sava'nda bana karl lekerle geldi. Bundan
yle iyi geindim ki, aramrzda olup biten ilerimiz tamamen unu-
tuldu. Meclis toplantlannda onun vapt bahadlrlklarndan
bah-
sedip takdir ederdim.
Kendisi de, aslnda gerekten erkek kiiydi. Benim devletimde
de
ok
bahadrlk gsterip, sonradan beni kendinden raz etti.
Azerbaycan Saval'nda Trkmen Kara Yusuf'la
arplmtk.
Be-
nim askerim zor duruma dtnde, o Kara Yusufun meydanda
len askerbalarndan birinin banr mzraa takp "ite Kara Yu-
sufun bal!" diye barnca, dman askeri zayf dp, bizimkiler
kuvvetlendi. Ardndan
ola
hcum edip, dman askerini krrd.
Ben bu savata Kara Yusufun yenilmesinin fetilrnAmesini cnun
adrna yazdlrlp, mertebesini ykselttim.
rz<Ar. 101
E[4RLER, VEZiRLER, SiPAHi VE RAiYEYE
or vr [4tRTtBE VERIII TZ
Emrettim; hangi emir bir memleketi fethederse veya bir ordu-
yu yenerse onu
eyle
dllendirsinler. Birincisi; tu, nakkare ve-
rip bahadr unvanl alsrn. Ikincisi; devlet ve saltanata ortak bilip,
kenge meclisine koysunlar. Uncs; emrine srnr vilAyeti verile-
rek, oranrn emirleri buna tAbi olsunlar.
Eer emirlerimden biri trea9 askerini krrarsa veya bir emirzA-
deyi yenerse yahut bir lke hAnn karrrsa onu da yukarki tarz-
da dllendirsinler. Bunun misali: Emir Egav Timur'u Det_i Kp-
ak-orushan
Savar'na gnderdim. onu yenip ii baarp gelince,
onu dllendirerek tmensO, tu, bayrak, nakkare verdim. Yire
devlet orta atadm. Kendime mAvir vezir krldlm. Snr valilii-
ne tayin edip, bakalarrrr ona tAbi kldm. Hasedciler onun dediko-
dusunu yaptlar.
yle
ki, Oruslran ulusunu yamalayp, o mala
kendi sahip oldu, dediler. onlarn bu sz etkisiz kalmamr ise de
Iran lekerbar Bahran
obin5l
krssasrnr hatrlayp tecrbe edin_
mitim. Vaka
uydu
ki, gemite Trk hakan52 yz bin leker_
le Iran padiah Hormuz bin NirevAn53 sttine yry kldl.
Hormuz ise babas NirevAn Adil'in veziri ve bakomutanr Bah-
ram
obin'i
yiiz yirmi bin askerle onun karrsna
rkartt.
Iki or-
du askeri
atlarak
gece ve gndz savatlar. Sonunda Bahram
obin,
Hakan'r yenerek zafer kazand. Sonra olan ii padiaha arz
edip, ganimet olarak den tm mallarr Hormuz'a gnderdi. Bu
arada hasedciler sz
kardilar
ki Balrram, ganimet mallardan
ok
eyay kendine saklamltr. Hakan'n klc, asil talarla bezenmi
Han olu anlamndadr.
Btrada vilAyet anlamndadr. Dier manalarr; on bin (say), cn bin (Pa_
ra), on bin asker verebilecck id6ri blge; on bin askerden oltan birlik.
Sasaniler dnemi (M.s. V-VIII yy.) iinl Iran komutarr ve padiahdr
(590-59r
).
590'da Iran'a lcum eden Bat Trk Hakan
aba
Hakan kastedildii sa-
rllyor.
Sasani slAlesiden lran' yneten (579|590)
alanah
Hornruz ]V. 53
102 . TiMUR'UN cNlu -TZkat_ Timul-
tac, en kymetli libaslarna kendi sahip olmutu1, dediler. Hormuz
da a gzllk belasna kaplarak bu kiilerin szne inanmtr.
Bahram'rn yapt bu hizmetini padiah takdir etmedi. Belki onu
gnahl SayrP/ cezalandrmak iin barn kadn bartsyle rtp,
ayana
Plan8a/
boynuna boyunduruk vurup getirmelerini emret-
ti. Bahr
boyund
vurup/
a benim
hizmeti
mirleriy
nin karlsrna
km.
Bu hali
gnller
ona nefret
balarl
Hormuz'u perviz,is
Ben bundan tecrbe almrtm. Sipahilerin krnamasrna urama-
yaym diye Emir Egav Timur bata olmak zere bu sefere katlan
tm emi; sipahileri davet edip meclis kurdum. Sonra orushan,dan
den ganimet mallarr toplayp, Emir Egav Timur'e, bu savata kr-
hla dven onun bahadr yoldalarna, tm sipahilere hediye
olarak verdim.
Yine buyruk verdim; hangi emir cenkte kendini gsterip, baha-
drlk yapp, karrsrnda gelmekte olan dman safinl krrarsa onun
mertebesini ykseltsinler. Buna misal, Thban Bahadrr, Toktam
Han Savar'nda atla bast'rarak tu altna kadar vard. Sonra d-
man tuunu yrkrp, onu ters
evirdi.
Kendisi de bu ite ar yara a|-
mrtr. Hasedciler onun bu hizmetini grmezlikten gelip rtmek is-
tediyseler de, bunu bota brakmak insafsrzlk olur diye ona emir-
lik derecesini verdim. Sonra onu eitip, tu in'am ederek mertebe-
sini ykselttim.
Yine
yle
emrettim ki, onbar, yijzba, binbalardan herhan-
gi biri dman safinr bozarak karsndaki asker bln krarsa,
onbar ise dlne
ehir
hAkimliini versinler; eer yzbaysa onu
memleket hAkimi klsrnlar.
Buna misal, Barlas Bahadr yzbalardan idi. Toktam Han
Savar'nda karrsna konan dman bln krp bahadrlk gs-
rzxAr . roa
terdi. Buna dl olarak ona Hisar-r
admanss
memleketinin hAkim-
liini verdim.
Yine buyurdum ki, binbalardan herhangi birisi karsrnda
olan dman askerini krrarsa, onu memleket valisi klsnlar.
yle
ki, Muhammed AzAd, Ketur Savar'nda Siyahpu56 taifesini yenip
onlarr krd. Oysa evvelki savata bu cemAat Burhan olan'a galip
gelmiti. Bunun dl olarak Muhammed AzAd' Klab ve Kun-
dz'a vali kldm.
Yine hkm
lkardm;
emirlerden herhangi birisi dman elin-
den bir memleketi alp devlete tAbi klarsa, bu memleket hAslatn
yla kadar ona mkAfat olarak versinler.
Yine emrettim, hangi asker klla dvp bahadrlk gsterirse,
ona bezetilmi otaa, turna belli kl, bir at vererek dllendirip on-
bala ykseltsinler. Byle kii ikinci, nc defa klla dvp
bahadrhk gsterdiinde, yzbalhk binbalk mertebesini alsm.
DAVUL VE BAYRAK VERI4E TUZUGU
yle
emrettim ki; on iki emirin her birine bir bayrak ve bir da-
vul verilsin. Emirler emirine bayrak, nakkare, tmen tuu,
artu57
takdim etsinler. Binba olursa ona bir tu, bir karney versinler.
Yzba onbalara birer davul versinler. oymak58 emirlerine birer
burgu versinler. Drt beylerbeyinin her birinde de bayrak, nakka-
re,
artu,
buru olmalrdrr.
on iki Emirin lrangisi dman ordusunu krrarsa veya dman
elinden bir memleket alrrsa, onu dllendirip, eer birinci emir ise
ikinci emi ikinci emir ise nc emir mertebesine ykseltsinler.
Kadim
aaniyan
lkesi.
imdi ounluu
ozbekistan'n Surhanderya
vilAyetindedir.
Siyah renk giysililer; Gney Bedahan dalarnda yaayan Ketur (KAfi-
ristan) halkl IslAm' kabullenmedikleri iin byle isimlendirilmiler.
Drt bayrakl tu.
Kabile, airet, birka karnda slAle ittifak.
55
57
58
54. Sasani slAlesinden Husrev II Perviz (5g1 _
62il.
104 . TiMUR'UN cNL -TZkat-l Timur-
Ta ki on birinci emire kadar bu tertip zere yrtlsn. Eer on bi-
rinci emir ise, on ikinci emir yaparak ona bayrak, tu, nakkare Ver-
sinler.
u
tarzda ki, birinci emire bir tu, ikinciye iki, ncYe ,
drdncye drt tu ve nakkare versinler. Onlar da bylece kendi-
lerini tmentu,
artu
mertebesine yetitirsinler.
sipHirrni SiLAH VE LEVAZIillAT rz
yle
buyurdum ki; savaa yryte kara
eridenSg
on sekiz
kii bir
adrr
tutsun. Her
eri
iki at, ok yay, birer sadak, bir kl, tes_
tere,biz,
uval, uvaldrz,
balta, kazma, on ine, bir tulum alsn.
Bahadrlardan be kii bir
adrr
olsun. Her biri birer zrrh, bir
mifea kl, sadak, ok ve yay ve atlarn da tzkte belirlendii gi-
bi seip alsn.
Onbalardan her biri birer
adr,
zrh, bir kl, ok yay ahp, be
tane atr beraberinde bulundursun.
Yzbalardan her biri bir
adr,
on at, silahtan krlr, sadak, ok
yay, toPuz, kaskan60, zrrh ve baktr61 alsn.
Binbalardan her biri birer
adrr,
gnelik, silahtan gtrebil-
dii kadar zlrh, mifer, mrzrak, kl, sadak ok yay alsn.
Birinci emirin alaca
adu,
bir ota bir
ift
gnelik, silah ve
levAzmAttan kendinden arttrrrp emrindekilere da verebilecek ka-
dar olsun.
Buna benzer; ikinci ncden, ta emirler emirine kadar her bi-
ri kendi mertebelerinin icab ettii
ekilde
silah mhimmAtlarn ik-
mAl etmeleri lAzmdr.
Birinci emir yz on at, ikincisi yiz yirmi, ncs yiz otz,
drdncs yz krk, emirler emirine kadar tertip byle olsun.
Emirler emiri yiz attan eksik almasn.
Er.
Ba giysisi altna iirtlecek demir sa dokuma.
Veya baktar, denir satan dokunulmu askeri yelek.
rzxAr. 05
Piyadelerin her biri birer krlr, ok yay edinmelidir; bunun ze-
rine gtrebildii kadar ok da alsln. Ancak cenk vaktinde tzkler-
de gsterildiinden az olmamalrdr.
SAVA VE BAR ZAMANNDA
BEKiLiK VE [4ECLiSLERE HMRLANMA TZ
Emrettim ki, divanhAnede bezm meclislerine emirler binbar,
yizba., onbar ve baka sipahiler balarrna brk, yakalr CePken,
izme }iyiP,
bir de kl taknp hazrr olsunlar. Yine on iki bin kli
asker62 silahlanarak tu, bayraklaryla gelip, kkte ve divanhAne-
nin sa sol, n ve arkasndan
evirip
dursun; sonra bunlardan her
gece bin kii kahp nbetilik yapsnlar. Klilerden her yz kii s-
tne bir yizba'konarak ona yavkiyi63 sylesinler.
Yine buyruk verdim ki; on iki emirden her biri, binba, yizba-
,
onbailar Ve on iki bin silahh ath sipahiyle bir gece-gndz bo-
yunca korumak iin hazr olsun.
u
on iki bin askeri drde blp
birer blk baranarda ve caranarda, kalan iki bl karargAhn
n ve arkasna tayin etsinler. Bu blkler srayla karargAhtan ya-
rm ta tesine
kp
gzetlenre yaPsrnlar. Bu drt blk nbeti as-
kerin her biri kendilerinden hiravullar ayrrsln. Onlarsa drt tarafa
karavul
kanp
dikkatli ve uyank dursunlar. Her zaman karargA-
ha haberler gndersinler.
Yine hkm krldm, karargAh lekerinin drt yanna birer kor-
ba belirlesinler ki, karargAh koruma ve gzetlemeyi onlar stlen-
sin. Pazar ehlinden6a vergi almak da onlann zimmetinde olsun'
Eer karargAh ehlinin bir
eyi
kaybolursa veya hrrsrzlanrrsa, so-
rumlulua onlar
ekilecektir.
Veya kuli, saray, kk, karargAh civarrnrn gvenliini koruyan zel as-
keri ksm.
Veya yavka, parola,
arth
sz.
ordunun yry zamanrnda karargAh etrafrnda ticaretle n'egul ki_
iler.
59
60
67
63.
64.
TZKAT.107
106 . TiMUR'UN cNL -TZkat-l Timur-
Yine buyruk verdim ki, drt
apkuni65
askeri bl belirle-
sinler ki, batan ayaa drt talk mesafede askeri nizamr onlar ko-
rusunlar. Eer askerden biri lrse, ldrlse veya yaralansa, onun
iini bunlar halletsinler. Kaybolan, hrrszlanan
eylerden
de onlar
mes'l olsun.
Yine emrettim, tm ordu e blnsn. Bir ksm srnrrr koru-
sun, iki ksmrysa saltanatrn hizmetinde daim hazrr dursun.
VEZIRLER HZMETLERINN TUZUGU
Emrettim; drt vezir divanhAnede her gn hazrr olsunlar.
Birincisi, Memleket Raiye Veziri'dir. O tm memleketin mhim
meselelerini, raiyenin ahvAlini, topraklarrn verimli veya verimsiz-
liini, yetien hAslAtlar, vilAyetlerin girdi-ktlannr Ve art-eksile-
rini, abadanhk durumunu bana daima bildirsinler.
Ikincisi, Sipahi Veziri'dir ki asker aylrklarn, onlarrn levAzrmA-
trnrn yeterli-yetersizliini, arz-ikAyetlerini bana ulatrsrn. Leke-
rin ahvAlinden daim haberdAr olsur ki, ilerinden huzursuzluk i
kp
bozgunlua neden olmasrn.
Uncs, Emanet Veziri'dir ki o kaybolan kiilerin, vefat
edenlerin, kaanlarn mallarrnr, halkn r ve zekAtlarnr, gelen-gi-
den tAcirlerden alrnan vergilerini, tm memleket hayvanlarrnr, ot-
lak-yaylalarrnr, yetien hAslAtlan toplayp emanet uslyle sakla-
sn. Olen-yiten olanlarn mallarr varsa varislere teslim etsin.
Drdncs, Messeseler Veziri'dir. O tm saltanat ihaneleri-
nin girdi-ktrlarrru, at ahrrlarl, yemekhanelerin masraflarn tefti
edip, hazinelerin dururnundan haberdAr olsun.
Yine emrettim; srnrrlara, d lkelere bir vezir tayin etsinler ki,
bunlarrn mAli ve dier ilgili iIerini yaPsn.
Sz geen bu vezirlerin hepsi
alma
esnasrnda divAnbeyine
tAbiolmalarrlAzrmdrki,mAliilerinnemliilemlerinionunla
taklaa yaparak beni bilgilendirirler'
Yineemrettim;birkiiyiarzuhAlbeyiolarakbelirlesinlerki,si-
pahi ve raiye, adalet talep edenlerin arzuhallerini'
memleketlerin
,uudur' r,eya haraplrrnr, mhim ilerin bittii ve bitmedii konu-
sunda beni daima bilgilendirsinler'
Yine emrettim; seyyidlere, vazife ehillerine' verilen maalann
memleketteki
tm rruhr.rr' malmAtn bana devaml olarak veril-
sin.
eriat
ilerini islAm kads, rfi ileri ehdas kadrsr bana bildirsin'
Yine
yle
ferman kldm; saltanat ilerini' memleketin iyikt
mese1eleiini,
sipahi emirlerinin az11 ve terfilerini, trl istiAre ve
tedbirleri bana zel mecliste arz etsinler
Yine
yle
emrettim ki; i srlarr saklamaya yarayan srr sahibi
birkAtibmeclistehazrrolupdorulukkalemiylesrszleri,gizli
grmeleri srr defterine yazsrn'
Yine emrettim;
bir zimre kiiden yazrcl meclisi olutursunlar'
Onlardan bir katib srrasryla divAn meclisinde hazr olup' ona mec-
liste karara varrlan ileri, zel nem tayan mhim meseleleri
olaylaryla arka yazdrIp onu saklasrnlar'
Bana gsterilen' benim
hkme ilaladm
veya mecliste grlen iler az-ok byk-kk
demeden, h"prini kaleme ahp, benim vaka defterime yazsrnlar'
Yinebuyurdum;devletvesaltanatahanelerininherbirinebirer
kAtibbelirlesinlerki,onlarlngnlkgirdiktlarrdaimayazllsrn.
ULUS, KOUN VE TN|ENLER EMiRLERNE DAiR TZK
mahdrrlar. 65. Inzibat.
108 . i11g11,g GNL -Tzk6F Timur-
Zuncu emirlie koydum.
Thrhan ulusundan Emir BAyezid,i yedinci emir olarak belirle_
dim. onlardan yirmi kiiyi yzba yaptm.
Argun ulusundan Th Hoca,y sekizinci emir kldm; bunlardan
yirmi kiiye binba, yzba, onbalk verdim.
CelAyir ulusundan Tok Timur,
ir
Bahram'l sekizinci ve do-
kuzuncu emir kIdrm. Bunlardan yirmi kiiyi yzba ve onbar
yaptm.
Tilkici ulusundan
Olcaytu Berdi,ye emirlik verdim.
Dulday ulusundan Thban Bahadlr ve San Bahadr,l emir kl-
drm.
Moul ulusundan Timur Hoca olan,a emirlik verdim.
Sulduz ulusundan Eli Bahadr,a emirlik verdim.
Truy ulusundan Ali Dervi,e emirlik verdim.
Kpak ulusundan
Sar Boa,ya emirlik verdim.
Erlat ulusundan Emir Meyyed,i emirler emiri yaphm. Benim
kz kardeim bunun nikAhndayd.
Salayc Bahadrr'r da emirlie
ykselttim.
Tatar ulusundan Konak Han,a emirlik verdim.
ni
sekiz oymak reislerine ulus emirlii-
ed
arplar
ars
olunca, tze riayet
TUZUKAT. lO9
ASKERiN BEYiNE KARI VE BEYiN ASKERiNE
MUA[4ELE rz
Doru asker bilmeli ki, o eer kendi askeri olduunda ondan
neyi isterse/ aynen
unu
beyi de ondan bekler. Bundan dolay ken-
dini bey hizmetinden muaf Saymasrn. Eer nceleri beyi ona mer-
lrametli olup, sonra iltifatsz olmusa, bunun nedenini asker ken-
dinde aray|P, beyini
ikAyet
etmesin. Doru asker beyine ihlAsl
olup, halis hizmet etmeli. Hangi asker beyine ihlAs yoksunluun-
dan gnlnde kin beslerse, elbette bu, ona horluk getirir. Askerin
beyine gsterdii ihlAsl hizmetinden dolay gnden gne onu ni-
meti artp, mertebesi ykselir. Beyine ilrlAsl olan asker onun ar,
sert szlerinden rencide olup gnlnde kin beslemez. Beyinden
grd eksiklii znden grr. Ite byle asker terbiyeye layk-
tr. Hangi askerin limmeti sadece yeme/ ime, iyi geinmeye ba-
lanrrken, yle asker l'izmet hakkn rrrutarak, i vaktinde yz
evi-
rir. onun yzne ikinci defa baknanaldr. Hangi asker i vaktin-
de bahane ararsa/ sava gnleri rrlrsat SoruP yere bakp durursa,
bugnk ii yarrna blrakrrsa, bt gibi askerlerin ad bile aza al'-
maya demez.
yle
ki, Polat ve Tinrur olan bana byle yaphlar,
i stnde beni braklp gitmilerdi. Byle kiileri Tanr'ya havAle
etmek gerekir.
Yine hakiki padiahlara lAzmdr ki, bir askeri kendileri by-
tp ykseltmi olsalar, hemen onu horlayp dibe drmesinler.
Kendi yetitirdikleri kiileri brakmasnlar. Kimi tanrmr, bilmi ol-
salar onu unutmasrnlar. Eer bir defalk horlam olsalar, ikinci de-
fasnda
okizzet
gsterip gnln alsnlar. Hangi asker beyine olan
inancrnr kaybedip gnlnde kin beslerse, ekmeine hyAnet etse,
onun horlukta kalmas kesindir. Her askerin beyinin gnlnde
onun iyilii yer alm olursa, bir gn iyilik grecektir. Bir sipahi is-
teyerek veya istemeyerek ayrlrp gitmi olup sonradan geri dnp
gelirse, ona hrmet etsinler ki, yapt iirden piman olacaktr.
Yine emrettim; dman tarafindan bir sipali bize kar kl
e-
kip savaa katlm ise, o z devletinin tuz hakkn saklamtr. Eer
byle kiilerden ele derse veya z devletinden midi kesilip bize
66
67
110 . TiMUR'UN GNL -Tzkat- Timur-
gelerek hizmet isterse, onu aziz tutsunlar. Bunun vefakArhn dik-
kate alp, mertebesini artrsrnlar.
yle
ki; Mengli Boa, Haydar
Andahoyi, Emir Eb Sa'id, bunlar alt bin askerleriyle Belh nehri66
boyunda benimle savatrlar. Sonra Tuluk Timur Han'dan mitleri
kesilince geri dnp benim penAhma girdiklerinde onlarr hrmet
edip bu lye Hisar-r
adman,
Endican ve Trkistan vilAyetlerini
verdim.
yle
emrettim ki; her asker dman nezdinde kymetli olup,
lAkin sava vaktinde beyine hyAnet ederek, tuz hakkrn vermeden,
onun dmanrndan yana olursa, bu gibi askere sakrn yz Verme-
sinler ki bu tr kiilerden kimseye iyilik gelmez. Hangi asker i
vaktinde z bynden yz
evirip
giderse, byle kiiye inanrl-
maz. LAkin uzun bir mddet zarfnda hizmet edip vefAkArln is-
bAt ederse, o Zaman kabul edilebilir. Fakat sava-baskn vaktinde
gnll olarak gelenleri hrmet gsterip kabul etmek lAzmdr.
Eer vezirler Veya askerlerden herhangi biri sava gnlerinde
z devletinin iini dzeltmek iin dmanla alAka balayp, ona
ahbabca davranp bize fayda|l bir hiznet gsterirse, yle kiileri
akll dostlardan saymalarr gerekir. Eer bir asker dmanla anla-
arak
z byne mnAfkhk etse, byle askeri o dmana ver-
mek lAzmdr. Eer bir asker sava gnlerinde cannl esirgemeden
killa dverek dman krrarsa onun hakknda garazl kiilerin
szlerine kulak vermesinler. onun hizmeti kapal kalmasn. Belki
birini on krlrp mertebesini artrrsrnlar ki, bunu gren bakalar da
canlnl esirgemeyeceklerdir.
Emirlerden ve asker blklerinden biri vefasrzlrk yaparak ar-
kadalktan yz
evirip
dman tarafina katlsalar, onlarr srgn
edip hibir yer VeI_.resinler. Bunun misali, Ke67 lekerinin serdar-
larr benden yz
evirip,
Emir Hacr Barlas'a katrlrnca ikinci defa on-
lara inanmadrm.
Eer bir sipahiyi bir
ehre
hAkim yapmsalar, o vefasrzlktan
dmanla anlaarak mlk ona teslim ederse, buna lm CeZaSr
Amuderya'nrn orta ksrmrdrr.
ozbekistan'daki
ehrisebz'in
ortaalardaki adl
TUZUKAT. 111
versinler. Mlk koruyup dman yaklatumayan askeri yksek
mertebeye
karp
hrmet gstersinler. Hangi emir sava gnlerin-
de skp kahndnda muhArebe meydanrnda ihlAs adrmrn sabit
tutup yoldalk hakknl saklam ise onu z kardeleri gibi grsn-
ler.
yle
ki, Ke lekeri benden tamamen yz
evirdiyse
de Emir
Caku Barlas'tan baka kimse yanrmda kalnrad. Sonra ben onu z
aamdan da deerli grp, kendi devletime
erik
yaptm. Mertebe-
sini byk emirlie ykseltip, Belh ve Hisar menrleketlerini ona
baladm.
DOST_D[4ANA MUA[4 ELE TZ
Ne zaman Turan memleketlerini tAbi klp kendime balad-
mda
Semerkand'da kurulmu saltanat tahtna oturdum.
u
gn-
den itibaren dost-dmana dzgn, iyi tarzda davranma yoluna
girdim. Badahan emirleri, ordu komutanlarr iinde Trk ve Tacik_
lerden bana ktlk yapanlar, hile-mekir kullanrp, meydanda kl
eken
kiiler
ok
idi. onlar yaptklar kt ilerden dolay korku
iindeydiler.
aresiz
olup benim penAhma girdikleri Zaman ge-
mie gz yumup, onlara yle iyilikler yaptm ki, bunu grnce
kendileri utandrlar. Eer birisini rencide etmi olsam, dllendire-
rek, in'am-ihsAnla onun gnln rahatlattrm. Kendine layrk un-
vanlar verip, mertebelerini ykselttim.
LAkin Sulduz, Ceta emirlerinden raz olmadrm. Onlardan nef-
ret ettim.
unun
iin ki, Cengiz nesli olan Kabilah'6E han seip,
ona dostluk alrdini vermitiler. Sonra benim saltanat tahtrna otur-
duumu anlayp, bana yacllk iin antlarrnr bozarak onu ldr-
dler.
Onceleri bana hased klp ldrmeye kasteden kiiler huzuru-
ma geldiinde, onlara yle iyilikler ettim ki, bunu grp mahcbi-
yetten ter dktler.
68. Cengiz Han evlAdndan
ehzAde,
7370'te Belh'te han ilan edildi ve drt
ay Sonra eski taraftarlarnca katledildi.
112 . TIMUR'UN GNL -TzkAt_l Timur-
Dostlarrmsa daima beni raz ede gelmilerdi. Saltanat tahtna
oturduktan Sonra/ onlarr devlet orta bilerek, dnya hayatnda ge-
rekli olan hibir Zaman onlardan esirgemedim.
Yine benim tecrbemle sabittir ki, kiinin gerek dostu olursa,
hi vakit dostundan rencide o]maz. Dostunun dmannr kendi
dmanl gibi bilir. Eer gerekirse, dostu iin cannr kurban etmede
tereddt etmez.
yle
ki, benim emirlerimden hangisi canryla bana
yoldalk yapmrSa/ ben de onlardan hibir
eyi
esirgemedim.
Yine benim tecrbemle sabittir ki, ahmak dosttan aklll dman
daha iyiymi.
yle
ki, Emir Kazagan69 torunu Emir Hseyin cAhil
dostlarmdand. o dostluk gnlerinde bile bana hibir clmann
yapamad ktlkleri yapmt. Emir Hudaydad bana demitir ki:
"Dmanr cevher gibi grp, iyi sakla. Ne zaman bir talk yere gel-
dinse, onu al da taa yle vur ki toz olsun, ondan iz de kalmasrn."
Yine demiti ki: Dmanrn bavurup senin penAhna gelirse,
ona
efkat
gstererek iyilik yap. Nitekim Toktam Han penAhrma
snp gelince ona iyilik yaptm. Ancak, eer dman cmertlik ve
iyilik grp de yine dmanlk yaparsa onu Thnr,ya havAle et.
Hakiki dost odur ki, dostuna hi darlma z.Eer darlusa da z-
rn kabul eder.
SALTANAT SARAY|NDA 0TURMA VE YER ALMA TZ
yle
buyruk verdim ki oullar, torunlar, akrabalar ay
emberi
eklinde
saf saf olarak saltanat tahtn
evirip
otursunlar.
Seyyidler, kadlar, ulemA, uza16', meAyih, ulu kiilerin hepsi
sa kol taraftan yer alsn.
Emirler emiri, beylerbeyi, emirle1, noyanlar, ulus nderleri, t-
men reisleri, koun komutanlarr, binbar, yzba, onballarn hep-
si kendi mertebelerine gre sol tarafta otursunlar.
aatay
ulusunun byk emirlerindendir. 1346'da Emir Kazan Han' l-
drm ve 12 yl iktidarda kalmlt
TUZUKAT.113
Divanbeyi ve vezirlerin taht karrsrnda oturmalarrn buyur-
dum.
Trl memleketlerden gelen, her yandan toplanan yurt aksa-
kallrlarn, her elin muhterem kiilerini vezirler arkasnda saf olup
oturmalarrn buyurdum.
Unl bahadrlar, kll Vuran er yiitler saltanat tahtnn sa kol
tarafrnda, karavulbeyileri z grubuyla saltanat tahtnn sol tarafin-
da, yasavulbaysa taht aya nnde dursunlar. Hiravullar emiri,
n tarafta yer alsrn. ozel yasavul ise byk
adr
kaprsr yanrnda,
taht payesinin nnde dik dursun.
Bana mracaata gelenler, sa kol, sol kol tarafinda ayakta dur_
sunlar.
Kalan sipalriler, hizmeti, hametiler, kendi mertebelerinCe Sa_
fa dizilip dursunlar.
Yine
yle
buyruk verdim ki; drt kii dzer emiri olup, mec-
lise toplananlar belli bir tertipte tahtn sa ve scl, n ve aikasna
yerletirsi'ler. Yine lr-ikmettin ki, ne'Zaman mcclis kaideye gre
dzenlendiyse bin tabak a, bir ekmek getirip t-inr meclise ziyafet
versinler. Bin tabak an be yziir ulus enirlerine ve elbalarr
ra t'nlarn acllarrnr syleyerek datsnlar.
MLK FEIHETI4E VE CHANGiR oL[4A TZ
Hangi bir mlkte zulm cebir
oalrsa,
fisk-fesad ileri yize-
ye
krrsa,
o Zamanln sultanlarrna lAzmdr ki, bunlar yok etneye
niyet edip, adaleti tesise kastedcrek o memlekete hcum bal.rts.
Br niyetin
errinden
dolay Tanrr o nlk zAlirin elinqel alp Adi_
le teslim eder.
yle
ki, bcn adaleti tesis etmek iir MAv.:rAnnelrr
nlk zAlimler elinden
ekip
tldm.
Hangi memlekctte
eriat
zayf oltrsa, Allal'r tlu k,ld
ey-
]er lor grlse, HudA'nr has bendelerini rencide etsele; cihangir
stltara lAzmdrr ki, dirir lrimayesi, Mulranmed
eriatlrr
revacl
iin o nrlke girsin. HudA ve peygamberlerden ona mutl; ka mecled
114 ft\,{g11'yN GNL -TZkat- Timur-
gelecektir.
yle
ki, ben Hindistan bakentini Firuzah70 torunu
Sultan Mahmud'dan, Malu Han ve Sarang Han'dan7l
ekip
aldm;
din,
eriata
reva verdim; puthaneleri bozdum.
Hangi memleketin z ehlinin, burada daim mesknlarrn, hA-
kim, valilerce gnlleri krlm ise; fatih padiaha lAzrmdrr ki, o
mlk ele geirsin. Adil padiah yle yere adrm atar atmaz, feth-i
zafer ona myesser olup, beraberinde girer.
yle
ki, ben Horasan
memleketlerini Kart sultanlarrndan
ekip
aldm. Horasan bakenti
Hirat'a yneldiim an Sultan GyAseddin hemen tm memleketi
hazine defineleriyle hibe ederek bana teslim etti.
Hangi memlekette dinsizlik geliirse, o diyarn ehilleri, sipahi-
si ve raiyesi lrer
eit
hiziblere girip ittifaklar bozulursa, bu mem-
leketin zevd|i yaknlam demektir. Padiaha lAzrmdr ki, oraya
hcum klp kendine boyun edirsin. Misal, Irak- Acem, Fars vilA-
yetlerini ben dinsizler varlrndan temizledim. Her biri kendi bar
na bamsrz olup, saltanat tuunu ykselten etraftaki han ve bey-
leri yok edip, HudA bendelerini onlarrn zulmnden kurtardm.
Hangi vilAyet halkrun itikad, Alemlerin serveri Muhammed
AleyhisselAm hAnedAnrnrn gsterdii yollardan deimi olursa,
padiahlara lAzm ki, byle vilAyetleri kendine tAbi kl.p, oranrn eh-
lini bozuk itikaddan geri
evirsinler. yle
ki, ben
am
toprana
girip bozuk itikadl kiileri korkutup onlalr cezalandrrdm.
Cihangirlie baladmda drt meseleyi srekli aklmda tut-
tum.
Birincisi; hangi mlke girecek olsam, istiAresiz, tedbirsiz ora-
ya ayak basmadm.
Ikincisi; her ite uyanklk ve ihtiyat yolunu slkr tuttum. Thnr
yardm edip, nasl bir tedbir aldmsa doru olup, hata yapmadm.
Her il, her yerin halknn doasna, mizacrna dikkat ettim. Buna g-
ie muAmele yaprp, hAkimler tayin ettim.
Veya Firuzah II, Tuluklar sl6lesinden Kuzey Hindistan' yneten h-
kmdar (1351_138B).
Multan hAkimi, Malu Han'ln kk kardei.
TZKAT . 115
ncs; yz on asil nesilli, Akil ve ferAsetli, merdAne,
bahadr kiileri birletirerek zme ittifak kldm. Birlik ittifaklar-
nln Slrrl
uydu
ki, hepsi yekvcd olmular. Hepsinin sz, ii,
maksadr bir noktada ylmlt. Bir ii yapalm diye karara vardk-
larrnda, onu bitirene dek geri dnmezlerdi.
Drdncs; bugnk ii yarna brrakmadm. Yeri gelince yu-
muaklk gsterdim, yeri gelince sertlik kullandm. Acele edilme-
yecek yerde acele etmedim. Acele ileri geciktirmedim. Hangi ie
tedbir alma imkAnr var ise, ona krlr kullanmadlm. Gndzleri i
bilen, tecrbe geiren, akrllr, uyank kiilerle cihangirlik Satlancr
oynardm. Geceleriyse deimde yan yatarken memleket ileri
nasl yrtlmeli diye dnrdm. Mlk fethetme yollarrn z
gnlmde tasarlayp hangi yoldan girip, hangi yoldan
kacan
belirlerdim.
Sipahilerle geinme hakkmda fikir yrtp, hangisini terbiye
krlmam gerek, hangi ii langi kiiye buyursam yanl yaPmam
olurum diyerek her iin n ardrnr aratrrdm.
Sipahilerimden hangisi bana dostluk yaplyorsa, ona fazlasryla
iyilik yaparak iade ettim. Eer dmanlk sergiliyorsa, onunla an-
lama yolunu tutup uz|aya vardrm. Ben birka kiiye iyilik yap-
mrtrn', onu bilmediler. onlar bana ktlk yaptlar. Ben bunlarr
haramzadeler diye tandrm.
nk
Alemlerin Rabbi'nin Peygam-
beri demitir: "ZinAdan doan kii, iyilik yapan yoldana ktlk
yapmayrnca bu dnyadan gitmez."72
Pirim bana yazdr ki: "HudA ve Peygamberi'nin hkmyle
amel et. Reslullah'n evlAd ve nesillerine yardrmda bulun. HudA
mlknde yaayp/ HudA nimetlerini yiyip, yine de o'na ve pey-
gamberine dmanlk klan padiahlarr HudA mlknden
kart.
HudA mlknde adalet et ki, demiler: 'Mlk kfrle durabilir,
zulmle dtrarnaz.'Kt fiil, kt ilelden HudA mlkn arrndr-
rp temizle ki, kt taam bedene nasll bir ziyan krlarsa, kt iler
Aleme byle ziyan verir. Zulmn kalmtlsln bile brakmadan yok
et, onun izini sil. Zdlirnin dnyada uzun yaamakta olduunu aS- 70
71
72. Muteber kaynaklarda byle bir hadise rastlanmadr.
116 . TiMUR'UN GNL -TzkAt- Timu-
la onun iyiliinden grme. ZAlim-fAsklarrn uzun yaaylallnn
sebebi
u
ki, kendilerinde var olan tm ktlkleri yzeye
ka-
rrncaya dek HudA onlara mhlet verir. Vakti bitince ilAhi kahrn
gazabna aniden maruz kalacaklar. Baz vakitte zAlimler fAsklar
ilAhi gazaba urayp zindana, ala, ktla, sava kavgalara, ani
lme giriftar olurlar. Bazen iyi kiiler de ktlerin uursuzlu-
undan
afete urarlar.
yle
ki, kam ormanrna ate dtnde
ya kuru bakmadan hepsini yakar. KAfir zAlimlerin terakkisine,
fAsk-fAcirlerin gelimesine hayran olup yine yanla gitme. KAfir
zAlimler, fAs*-fAcirler her ne kadar zulm hyAnet, fsk, fesad kl-
salar da ileri revatadr; gittike naz-nimetleri
oalyor,
bunlarn
HudA'nrn houna giden bir
eyi
vardrr diye kukulanma. Belki
bunun sebebi
u
ki, bir gn HudA'srn tanyrp, iman-insafa gele-
cekler. Her ne kadar ktlk yapsalar bile yine de rzklarrn ver-
mekte olan Tanrr'ya ikrar krlp, onun nimetlerine
kr
krlsnlar.
Eer kllmaz|arsa sonunda HudA'nn kahr gazabrna maruz kala-
caklar."
Pirimden bana bu name gelince, kAfir zAlimler, fAslk-fAcirle
dinsiz-mnAfklar elinden HudA mlkn
ekip
alp, onlarl yok et-
mek iin gayret kemerini baladm.
HKMEI TUTMA rz
Her mlk tAbi kldmda, o mlkn erAfln aziz tuttum. Sey-
yid, ulemA, fuzalA, meAyihe hrmet gsterdim. onlara ayl*, su-
yural, vazifeler verdim. Her vilAyetin byklerini kardelerim gi-
bi, kklerini
ocuklarm
gibi grdm. O memleket sipahilerine
kaprm ak tutup, raiyelerini terbiye ettim. Sipahi ve raiye olsun
hepsini korku ile mit arasrnda tuttum. Her lkenin iyi kiilerine
iyilik yaptlm. Nefsi bozuk ktlerini memleketten Slnlr d ettim.
Iyi-kt hepsini kendi yerinde tuttum. Hi kimseye z haddinin d-
na
ayak basmaslna izin vermedim. Ulu ve erAfira hrmet edip
mertebelerini artrdm. Her memlekette adalet kaprsrnr atrm. Zu_
lm ve ikence yollann yok ettim. Hangi memleket lrAkimi gnl-
rzurA .
l olarak bana tAbi olduysa, olanln hkmetini ona teslim edip,
in'am-ihsAnla onu kendime rAm kldm. Bana itaat etmeyenlere ise
yaphklarnn karlnr verdim. Adi, aki, i bilen kiileri onlara
hAkim tayin ettim.
Emrettim; hrrsrz, ekyayl Yasa'ya gre cezalandrrsrnlar. Nefsi
kt, bozulmu kiileri memleketten kovsunlar. isiz,
alrmayan-
lar
ehirde
babo brakmasrnlar.
ehir
olsun, ky olsun her biri-
ne muhAfazac koysunlar ki, sipahi ve raiyeye bekilik krlp, hrrsz-
lanm
eylerden
o mes'l olsun.
Yine emrettim; tm yollara gzeti askerler koysunlar ki yolcu-
lara, tAcirlere elik edip, menzilden menzile ulatrsnlar. Yol stn-
de ne gibi hAdise olursa, bundan onlar sorumludur.
Yine buyurdum; her yerin hAkimleri nefsi bozuk, ilbarc, kt
adamlarrn thmet szleriyle kimseye cerime kesmesinler. Eer bi-
rinin suu
Ahidle
isbat edilirse/ Suuna gre cerime alsrnlar.
Yine emrettim; hibir
ehir
ve hibir kyden kii ba, ev ba
parasl almasrnlar. Yolcu sipahilerden kimse zorla raiyenin evine ge-
lip dmesin, at bineklerini zorla alp binmesin. Raiyet ilerinin
hepsinde ilmllkla i yrtsnler.
Yine buyurdum; her memleket ve her
ehrin alamaz
dilenci-
lerine ayhk nafaka vererek dilencilik Adetini bitirsinler.
MULK VE MEI,ILEKET,
SPAHi VE RAYE AHVALiNDEN HABERDAR oL[4A TZ
yle
emrettim ki; her srnrr
ehirde,
lekerden haber yazankA-
tibler tayin etsinler ki, hAkimler, raiye, sipahile1, z leker, yabanc
lekerler, etraftan giren ve
kan
malla4 drardan gelen, dlarya
l-
kan yabancIar, her trl memleketten gelen kervanla1, d lkeler-
deki haberler,bize komu padiahlarn szleri ve ileri, rak yerler-
den benim huzuruma gelmekte olan ulemA, fuzall,, ite tm bunla-
rr ark haberini gerek dorulukla bana daima yazsrnlar. Eer kale-
me hyAnet edip, bu hadiseyi deitirerek yazarlarsa,bu hyAnet is-
118 . TiMUR'UN GNL -TzkAt Timur-
bAt edilince/ yazlcrnrn haber yazar. parmaklarr kesilir. Eer haber
yazrc| askeri ileri gizleyip ona baka libas giydirip yazm olsa,
onun kolunu kessinler. Eer bir garazla thmet klp yalan yazm
olursa, onu lme buyursunlar.
Emrettim; gnlk haberleri bana her gn yetitirsinler. Hafta-
lk haberleri her hafta, aylk haberleri her ay, yltk haberleri her yll
yetitirsinler.
Emrettim;
yle
ki, bin kiilik ata, bin kiilik de deveye binen,
toplam iki bin kiilik
apkunuyu,
yine bin kiilik yaya koucuyu
haberlemeye tayin etsinler ki, srnlr memleket haberlerini komu
padialrlar maksatlarn tesbit edip bana srekli haber iletip dur-
sunlar. Nedense, i baa gelmeden nce
aresine
bakacam.
yle
ki, Toktamr Han'ln, Orus Han'a yenildii haberini bana verdikle-
rinde onun benden yardm sormak iin geleceini sezdim. Buna
gre hazrlanmrtrm ve yardma asker gnderip, Orus Han' kr-
drm. Buna benzer Hindistan iklimini almadan nce bana ilettiler ki,
bu lkenin her vilAyetinde kendi bana birer hAkim ve vali salta-
nat tahh kurup oturmular. Byle ki, Moltan lkesinde Malu
Han'ln kk kardei Sarang, Dehli'de Sultan Mahmd Han salta-
nat bayranl amlard. Lahur blgesinde Malu Han leker topla-
mrtr. Kanuc vilAyetinde ise Mbarek Han saltanat davasnda ba-
kaldrmt.
Ksacasr, Hindistan'n her vilAyetinde birer saltanat davasr kr-
lan vard. Bu haberi duyunca o vilAyetleri kolayca alacam d-
ndm.
LAkin baka sipahiler nezdinde bu i pek zor grn-
yordu. Nitekim Hindistan' zabt ettiim ZaTnan buna benzer ha-
ber ilettiler. Rum Kayseri, srnr lkeleri
apul
klmtu. Grcler
ise haddinden
rkrp,
benim lekerimin muhAsarasndaki bazka-
lelere yardrm vermekteydiler. Bunu anlayrnca kendi kendime da-
nrtm: Eer buralarda gecikirsem/ Iran lkesine de bozgunluk
geleceini bildim.
unun
iin Hindistan ilerini tez tertipleyip,
oradan geri dnerek hzl yrdm. Turan'da birka gn dur-
duktan Sonra Grcistan, Rum tarafina yklenip, bu memleketle-
ri zabt ettim.
TUZUKAT . 119
TRL [4E[4LEKET AHALSiYLE MNASEBET, oNLARN AHVALiNDEN
HABERDAR oLfulA VE DE DiN BYKLER, EVLYA I4EZARLARINI ONARMA,
VAKF VE NEZiR iLERiN DZENLEME TZ
Emrettim; fethedilen her memleketteki sipahiler kendi istekle-
riyle boyun eerek gelirlerse, onlara leker slrasrndan askerlik yeri
versinler. oranrn halkn kt hAdiselerden, katlden, esir olmaktan,
talandan, onlarrn mal, dnya ve eyalarrn yamadan korusunlar.
o memleketten den ganimet mallar hesabnl yapsrnlar. Yerli ule-
mA erafinr aziz tutsunlar. Beyler, aksakallar ve ky
iftilerini,
zi-
raatlarr destekleyip gnln alsnlar. Halk mit ile korku arasln-
da tutsunlar. Eer su ilerlerse yaptklarna gre cerime kessinler.
Yine ferman verdim; bizim elimize geen her memlekette ora-
nrn ulemA, fuzal6,, seyyid, derviler, halvete
ekilen
Abidlerine su-
yura|, aylk mAiet tayin kllsnlar.
alamayan,
fakir-miskin, fel,
krlere gnlk nafaka versinler. Mderrislere, mekteb retmenle-
rine ayl* mAiet belirlesinler. Her yer, her
ehirde
gemi evliyAlar
mezar ve makbarelerine yer-su vakfedip, kilim, taam ve crraklarrnr
temin etsinler. Ilk nce, Emiru'l-m'minin Hazreti Ali
Ah
Mer-
dAn ibn Ebi Talib kerremallAh vecheh ravzalarrna Dicle, Necef
yerlerinde vakrf ayrsnlar. KerbelA
ehidi
Imam Hseyin radiyalla-
l anh, evliyAlar reisi
eyh
Abdulkadir GeylAni, Imam- A'zAm
Eb Hanife rahmetullahi aleyh ve bunlardan baka Badat'taki her
evliyA, meAyih mezarlarrna lAyk tarzda yer-Su vakf be]irlesinler.
imam MsA Kdztn73, imam Muhammed T^ki71, SelmAn- FArisi'le-
re CezireTs ve MedAin'den76 verimli arazileri vakrf krlsmlar. Imam
Ali ibn MsA'nn mbarek ravzalarrna, Ktahbest nahiyesi ve Tus
ehri
etrafindaki yerlerden vakf etsinler. Ve kilim,
irak,
taamlarr-
nr temin etsinler.
MsA el-KAzm bin Ca'fer es-SAdk.
iilerin
yedinci imaml. Yefat rn. 799.
Muhammed el-Cevad bin Ali er-RlzA.
iilerin
dokuzuncu imamr. Vefat
m. 835 clabilir.
Cizre olmal;
imdi
Trkiye'nin
rnak
iline bal ile merkezidi
Badat'n 65 km. gneydousundaki kadim
elrir.
Enirevan Zamanln-
da Iran'n Dicle kenarndaki yedi byk
ehrinin
ortak ad.
73
74
75
76
120 . TMUR'UN GNL -Tzk6t_ Timtr-
Yine
yle
emrettim ki; iran ve Turan'daki meAyih mezarlarr-
nrn her birine nezir ve vakrflar tayin etsinler.
Yine buyruk verdim;
yle
ki, bize tAbi tm memleketlerde di-
lencileri toplasnlar. Aralarrnda
almaktan
aciz olanlarl Varsa on-
lara gnlk yiyecek verip ve nafaka kesip ileride dilencilik yapma-
yacaklar hakknda resmi huccet alsnlar. Eer tekrar dilencilik ya-
parlarsa, rak yerlere srsnler ki, benim elim altnda olan memle-
ketlerden dilencilik Adeti kaldrlsln.
alabilenleri altrrsrnlar.
RA.YEDEN I\,IAL-HARAC TAHSi L ET[4E,
[,lEl\4LEKET DZELTI4E VE GELiTiR[4E,
oNUN ABADANUl VE evrNrii SALAIIA rz
Emrettim
yle
ki, halktan toplanacak hara rsumu onlara
ar gelecek, memleket refahna ziyan verecek
ekilde
almasnlar.
nk
memleket harAbelii hazine harAbeliidir. Bundan dolay
ordu dalr. Hazinesiz ve lekersiz saltanatn devam etmesi mm-
kn deildir.
Yine em4ettim ki; fethedilen memleket, leker giriinde kt
hadiseler gireden, afete uramadan, amanri.u taul o-rru, o
memleketin hAsrlatrn ve gelirlerini aratrrsnlar. Eer yerli tebaa
nceleri deye geldikleri haraca raz olurlarsa onu kabul etsinler.
Aksi hAlde bunlar da hara tzne balasnlar.
Yine emrettim; her yerin verimliliine, mahsullne mukabil
hara alsnlar.
yle
ki, nehir ve prnardan/ artktan, karizden77 sula-
nan, suyu kesilmez olan ekin arazilerinin hesabrnr alsrnlar. Sonra
u
araziden alrnan hAslAtn te iki hissesini
ifti
alsn ve bir his-
sesini devlet hazinesine teslim etsin. Eer devlet hissesini parayla
demeye razr olsalar nakit ake miktarn devlet hazinecisine ait
budayn cAri fiyatna uygun olarak belirlesinler. Byle fiyatlara
muvAfik alrnan nakit paray sipahiye iletsinler. Onda haklar Vardrr.
Eer raiye hAslAt e taksim etmeye raz olmazsalar, o zaman si-
TUZUKAT .121'
cile alrnan ekin yerlerini birinci, ikinci, nc olarak e blsn-
ler. Birinci yerin bir tanaprna78 eek yk79, ikinciye iki, nc-
ye bir eek yk hAslAt koysunlar. Bunun yarlsr buday, yarrsrnl
arpa olarak hesap edip hAslAtn ikiden birini alsnlar.
Eer raiye buna razl olmazsa, o Zaman bir eek yk buday
karlr be miskal8O gm, bir eek yk arpaya iki yarm miskal
gm versinler. Yine kale hediyesi de bunun iinde olsun. Bunlar-
dan baka raiyeden hibir rsum talep etmesinler.
Bunun dnda giz, yaz, bahar, k ziraatrndan alrnan hAslAt
raiyenin olsun. Yazlk buday tarlasrnr da tanapla lsnler. Hesa-
ba alrnan bu yerlerden vergi almada te bir ve drtte bir kaidesiy-
le emel krlsrnlar.
Can parasr, meslek parasl/ otlak ve sulak vergisi gibi her
ehir
ve blgenin rsumlarnln alrmrnda eskiden kullarulagelen kuralla-
ra emel k.lsrnlar. Eer raiye buna da raz o|mazsa, imkAn
ereve-
sinde alsrnlar.
Yine emrettim; mahsul olgunlamadan evvel raiyeden vergi ta-
lep etmesinler. Hasat yaplrnca, alacaklarn taksitle alsn]ar.
Eer raiye vergici varmadan kendileri getirip teslim etmek isterse,
o Zaman vergiciyi gndermesinler. Eer gnderecekseler buyrukla,
szle alsrn. Dayak, ip kullanp, ii dvme svmeye gtrmesinler,
onlar balamasnlar ve zincire vurmasrnlar.
Yine emrettim;
yle
ki, kim bir
l
AbAd veya yeni bir bahe
ihdAs etse yahut bir bozulan meskeni imar edip dzeltse, birinci yl
ondan hibir
ey
talebinde bulunmasnlar. ikinci yl kendi isteiyle
ne kadar verirse alsn]ar. nc yl onu herkes gibi vergi tz-
ne balasnlar.
Yine emrettim; eer her yer ve elin erbablar, mahalle, kent ky
bykleri oralr, srradan tebaaya cebir-zulm ederlerse ve
undan
dolay kklere ziyan olmusa, o ziyan karln byklerden alp
zarar grenlere teslim etsinler ki, her iki taraf da bundan ders alsn.
l}tilgt'lt'rt: giirc l 5 diiiitliir.
l}iilgt'|'rt' giirt' t3()_3()() kg a r.s tlcit'n ta rt biriitl i r
( ) z,,l,rtl,
,1
25
1ir,
,iirIt|, l,rl lirii
78
7r)
J ( l Vcya kiriz, ertlt sulama kanal.
122 . TiMUR'UN cNL -TzkAt- Timur-
HarAbe olan yerler eer sahibi olmazsa, Halise8l tarafinca AbAd
krlnsrn. Eer o yerin sahibi olur da imaret klmaya gc yetmezse,
imaret levAzmAtrn ona salasrnlar ki, yer sahibi onu kendi AbAd
krlsrn.
Yine emrettim
yle
ki, her blgenin Susuz yerlerine su
lkart-
srnlar.
llere
karizler kazsrnlar. Bozulmu kprleri tamir etsinler.
Byk-kk arrklara, nehirlere kprler kursunlar. Yollarda her
konulacak yerde ribatlar bina etsinler. Gzetiler ve her bir ribatn
o
1a gzclk ve bekilik yapsrnlar. Her
b
kiiler otursun. Yolcularrn mal gven-
li
n.
Yine emrettim; byk-kk her
ehir
ve kyde cami, medre-
se, zaviyeler kursunlar. Kesbden aciz denlere, lengerhAnes2 yap-
srnlar. Bitab, hastalar iin her yerde birer
ifahAne
bina edip, oraya
maalr tabibler koysunlar. Her
elrirde
imarethAne83, adalethanesa
saraylar kursunlar. Her yerde ziraat ilerini, raiye mallarnr gzet-
mek iin koruyucular tayin etsinler.
Yine emrettim; her bir lkeye vezir tayin etsinler. Bunlardan
biri raiye iindir ki, ondan almacak vergi-haralarn tahsilini gzet-
leyip, burada yetien mahsln hesabrnr yaPsn. Vergi-rsum mik-
zir, gelen gidenler, kaybolanlar, vArisi olmayan mallar, kszler,
mecnnlarrn mallarr, kadl ve
eyhlislAm
hkmlerince kesilen ce-
za|ar, her trl yollarla biriken mahsul ve ileri ynetsin.
Yine emrettim; lenlerin mallarn kendi varislerine iletsinler.
Eer vArisi yoksa onu hayr yollarna sarf etsinler Veya Mekke-i
Muazzarna' ya gndersinler.
Burada, devletin gelir ve arazileriyle ilgilenen ktrum.
Fakir, kszlere yemek verilen yer, guraba evi.
Hkmdar binasr.
Adaletevi, kadhane.
rzrAr . z3
CENK-SAVA, I4UHAREBE [4EYDANNA GR[4E VE
KMA,
SAF DZENLEME VE LEKER KR[4A TZ
yle
buyurdum ki, eer dman askeri on iki bin svariden az
olursa, bu savata emirler emiri ba olsun. oymak ve tmenlerden
kendine on iki bin atl asker alsrn. Binba, yijzba, onbalar da be-
raberinde olsun. Dman tarafina bir menzil8s kala varrp
, on|a yiz
yze olunca, bana haber gndersin.
Emrettim ki, bu on iki bin atl askeri dokuz ble blsnler.
Tertibi
yledir:
ol, bir blk; baranar blk; caranar b-
lk; hiravul bir blk ve karavul bir blk. Baranar ise hiravul,
apavul
ve
akavuldan
ibaret olsun.
una
benzer caranar: Bir b-
l hiravul, ikinci bl
apavul,
nc bl
akavuldur.
Emrettim ki, muhArebe meydanlnda emirler emiri drt
artl
iyice renmi olsun. En ewel oranln suyu bulunmal; ikincisi as-
keri saklayacak yeri olmal; ncs, durduu yer dman aske-
rinin durduu yerden daha yksek olmal, ve yine gnee kar ol-
mamalr ki gne
lesi
askerin gzn kamatrrmasn; drdnc-
s, muhArebe meydannn n ak, geni olmasr lAzrmdrr.
Yine emrettim; savatan bir gn nce tm ordu saf kurup tz-
e
gre topluluklara blnsnler. Ertesi gn ayn nizamda asker d-
zenleyip dman tarafina yry klsrnlar. Asker atlarnn balar
dmdz olup, yrme ynndeki baka solve sa tarafa dnmesin.
Emrettim
yle
ki; yryte olan sipahilerin gz dman le-
kerine dt anda, yksek sesle tekbir syleyip, sren salsnlar86.
Eer askerba harp ilerinde, askeri tzklerde yanl yaparsa, ordu
nezaretisi derhal ie yarar emirlerden birini onun yerine koysun.
Benim ona verdiim zafer fermanrnr emirlere, sipahilere gstersin.
Emrettim; lekerba ordu nezaretisiyle beraber dman leke-
rinin az
okluunu
renip, kendi askeri nizamlarrnl buna gre kur-
sunlar ve de kendi silahlarrnr dman silahlaryla kyaslayp grsn-
ler. Yine rensinler ki, dmanrn Savaa girme srati nasl, yava
Bir gnlk yol, tahminen 60-70 km. mesafe.
Gr sesle sava
lklarl
atmak.
81.
82.
83.
84.
85
86
124 . TIMUR'UN GUNLUGU -Tzkit Timur-
yava ml Veya hrzla m Savaa girecekler. Yine onlarrn Savar srdr-
me tarzrnl alglamaya
alsnlar:
dman bir defada tm gleriyle
mi hcum eder veya nizamdaki askerlerinden blkler
kararak,
ard ardma mr hamle yaPar. Yine fark etsinler ki, dman
apulcula-
r
atp-dnp
hamle klyor gibi mi veya geri dnmeden mi sava-
yorlar?
Eer onlar birinci hamleden sonra geri dnmezlerse, bizim
sipahilerimize gerekir ki onlarn hcum dalgasn sebat ve bahadr-
lkla karlayp pskrtsnler ki,
ecAat
bir saatlik sabr demektir.
Yine emrettim; dmandan nce sava kaprsrnl amaslnlar. Yi-
ne emrettim; ne Zaman dman muhArebe balatp meydana girer-
se, askerba hazrr olda duran dokuz blk askeri harekete geir-
meyi dnsn. Bunun iin ki, komutanrn grevi askere buyruk
verip, onlarr ie sokmaktrr. Komutan o ki, SaVa Zaman kol Ve aya-

boalp kendini kaybetmesin.
u
dokuza blnm asker blk_
lerinin her bln sava silallarrndan biri gibi Saysrn. Tpk ok
yay, ay balta, kl, grz, bak, haner, mrzrak gibi bunlarn her bi-
rini kendi yerinde kullanmak gerekir. Buna benzer askerba dokuz
blk askerin her birini, lAyk olduu ite kullansrn. Veya komutan
kendini gree tutuan pehlivan kii gibi grsn ki, dokuz blk
askeri kol, ayak, ba, gz ve dierleri gibi onun azal.ardr. Dman
blkleri zerine dokuz defa, ardr ardna kl darbesi gelince, en
Sonuncu/ dokuzuncu darbede dman blklerinin krld tecr-
beyle sabittir. Komutana gerekir: En ewel hiravul blne emret-
sin ki, dman stne
apul
klsnlar. Bunlarn ardndan baranar
hiravulunu yardma gndersin. Baranar hiravulu ardrndan Caran-
ar
hiravulunu soksun. Bylece dman askeri zerine ardr ardrna
darbe inmi olur. Eer bu srrada bu hiravullar dmana karr
gsz derlerse, o Zaman buyursun ki, baranar
apavulu
atl
baskrn yaPsn. Bunun ardrndan caranarrn
akavul
bln sal-
srn. Yine de zafer kazanlmazsa, baranarrn
akavul
bln sal-
srn. Ardrndan caranarm
akavul
bln gndersin. Bunu gn_
derince bana haber verip, buyruklarm beklesin. I buraya kadar
geldiinde Thnrr'ya dayanarak, komutan bizzat kendi muhArebeye
girsin. Benim meydanda hazr olduumu Sansln ki, Allah yard-
myla dmana sekiz darbe inince dokuzuncusunda o yenilerek fe-
tih-nusret nasib olur.
TZKAT.125
Komutan meydana girince ona
u
lAzmdr ki,
akmlk
yaPma-
Sln/ cenge kendi girimeden lekerini ie sokup onlara nderlik yap-
sn. Eei i serdarn bizzatkendisinin Savaa katlmasrna kadar cere-
yu.'
"i".r",
imkAn olduu kadar kendini lmde.n saklamas gerekir
ii, se.da.rn lm her iki tarafi da
ok
etkiler. olen tarafa kt n
yaParsa/ dman askerlerinin galibiyetine neden olur' Komutana lA-
zrrr,dI ki, savata akl-tedbirle i yapsn, kendini
aknla
kaptr-
masln/
aknlk eytan
iidir. Geri
kamaya-cak
yere girmesin'
SAF DZENLE[4E TERTIB
(BiRiNCi SAVA NZA[4 TZ)-
Bu ve sonraki
emalar,
eserin 1783 ylnda ingilizce yayrrlanan oxford
nerine gre verilmektedir.
il
I
Karavul Bl
Hiravulu

!
Baranar
lkinci
B1
Baranar

!
Baranar
Birinci
Bl
Caranar Hiral'ulu
h
!+
Caranar Caranar
Birinci Ikinci
Bl Bl
126 . TIMUR'UN GNL _TzkAt-l
Timur-
KAHRAI4AN ASKERLERiMiH snr TUTMA rz
Buyurdum, eer dman lekeri on iki bin atldan
ok,
krk
binden eksik olursa talihli oullarmdan biri bu yrye komutan
olsun. Tmen, uluslardan alrnan ie yarar en az krrk bin atl asker-
den kurulan kuwet emirleriyle beraber iki beylerbeyi de onun em-
rinde olsun. Kahraman askerlerim nereye varsalar beni kendileriy-
le hep beraber bilip, meydandaym gibi grp, erlik-bahadulrk na-
musunu korusunlar. Uyankhk-dikkatlilik
tedbirini karmasrnlar.
Her zaman benim ikbAl bayralm kaldrrrlarken bu kuvveti on
iki ble ayrrsnlar. Her blkbarna ulus emirlerinden bir kiiyi
emir olarak koysunlar. o benim saf bozma,leker krmak iin kur-
duum on iki tzm daim gz nnde bulundursun. Komutan
o ki, dman komutanlarlnln Sayrsrnr renip, onlara kar eit ser-
darlar koyar. Dman sipahileri iinden keskin niancr, oku, kl-
r,
mrzrakr/ Savar bahadrlar belirleyip tanrsrn. MuhArebe gidi-
Atn
iyi tesbit etsin ki, dman serdarr blklerini sakinlikle ard
ardrna gnderiyor mu Veya birdenbire hcuma geti mi? MuhAre-
be meydanna giri-k yollarn da iyi tanrsrn. Dmanrn SaVa-
ma tarzrn da anlayp dursun. Bazen dman hileyle kendini az
gsterip, gszm gibi olup kamaya balar. Bu zaman ihtiyat
yolunu tutup aldanmamak gerek. Sava gren, i yapan serdarlar
sava dmlerini
zmeyi
bilmelidirler. Ki, hangi blk askeri
gndermek gerek, hangi topluluun yrtn yamamak gerek, sa-
van hangi usln kullanmak gerek. I gren, tecrbe edinen ko-
mutan, muhArebenin ilk banda hemen dmanrn kastrnr fehme-
derek onun nne geel/ hangi tarzda SaVa yaPacarnr sezer.
imdi
bu savata komutan krk bin askerini on drt ble ay-
rp,
yle
nizam dzenler. En evvelserdar kendi saflarrnr dtzeltip
tze sokup onu
ol
diye atasn. Sonra blk baranar bl
kurup, onun bir blne baranar hiravulu adrn versin. Yine
blk caranar krsmrnr dzenleyip/ onun bir bln caranar
hiravulu desinler. Buna benzer baranar blkleri nnde yine
blk
apavul
bl koysunlar. Bunun bir bl
apavul
hira-
vulu olsun. Yine buna benzer Carangal blkleri nnde yine
zrcA . 27
gl yardrmcrsr olup, kovalayclara darbe indirir.
Komutan yine buna baksn ki, dman lekeri meydanda toplu
olarak mr Savaacaklar veya sa-sola kanat m aacaklar. Nasl olur-
sa olsun evvel byk hiravulu onlara karr
lkarrp
Savatrmasl lA-
zrm. Bunun ardrndan
apavul
hiravulunu,
akavul
hiravulunu ard
ardna gnd
Arkalarn-
dan
apavul
Cenge sok-
sun. onlar a
linci bl-
de bu on darbeyle fetih-zafer elde edilemezse/ o Zarnanserdara lA-
zrm olan
ol
blklerini tze gre dzenlemektir. Dmann g-
zne kendini da gibi gsterip ar akan derya gibi dman stne
yry klsn. Sava bahadrrlarrna buyursun ki, klla dvme ta-
arruzuna gesinler. oku, keskin nianclara buyursun ki, dman
128 . TiMUR'UN GNL -TzkAt- Timur_
stne ok yadrsnlar. Eer bylece de fetih olmazsa bana haber
gnderip serdar kendisi meydana atlsn ki, yardmma yetieceim.
oN DORT B0LUGUN SAF TUTMA TERTIB
(KIRK BlN ATLI S|PAH KUWETLERiNi slr oiznr rz
Yie byle tze baladm ki, eer dman lekeri krk bin
svariden fazla clursa iiyle bir durumda beylerbeyiler, emirler, bin-
ba, yiizbal, onba ve kalan mevcut sipalriler benim zafer tuu-
ma bakmalar lAzlmdr. Emrettim; lrangi blk askeri emirine fer-
mar gnderirsem, bu hkmme gre yapsrnlar Ve olla karlk kl-
masnlar. Beylerbeyilerden, emirlerden ve baka sipalrilerden kim
olursa olsun eer h-ikme kar
ksa,
onu krltan geirip koldan
cnun yerine koysurlar.
TUZUKAT .1,29
Yine
yle
buyruk verdim ki; oymak, ulus, koun, tmenler
iindeki damgal on iki oyma krk ble ayrrsrnlar. Yine damga-
ya yetimeyen yirmi sekiz oymak emirleri
ol
bl ardrndan as-
ker saflar dzenlesinler. oullar, torunlar gol blnn sa kol
taraflna saf balasnlar. Akraba karndalar
ol
blnn sol kol
tarafindan yer alsrnlar. Bunlar tarlran87 bln olutururlar ki,
muhArebe meydanrnda kime yardrm gerekecekse ona yardm et-
sinler. Baranara alt sipahi blk koysunlar, buna yine bir blk
baranar hiravulunu eklesinler. Aynen caranara alt blk koyup,
ona carangar hiravulunu eklesinler.
Buyruk verdim
yle
ki; alh blk baranarrn nnde yine al_
t blk asker koyup
apavul
desinler. Bunun nne bir blk ko-
yup bunu
apavulun
hiravulu yapsrnlar. Buna benzer caranar b-
I nnde de alt blk asker hazrrlayp onu
akavul
desinler.
Yine bir blk dzenleyip, onu
akavul
hiravulu yapsrnlar.
apavul, akavul
blkleri nnde i gren, deneyimli emir ve
bahadrlar nderliinde alt blk dzenleyip, adn byk lriravul
koysunlar. Bunlarn nnde gl olan bir blk dzenleyip, o hi-
ravulun hiravulu olsun. En ndeki hiravul hiravulunun sa kol, sol
koluna akrabalarn ktasyla beraber iki karavulbeyi topu koysun-
lar ki, bunlar dman lekerinin devaml gzetleyecekler.
yle
emrettim; dzenlenen krrk blk asker emirleri benden
ferman almaynca muhArebeye girmesinler. Kendi srralarl gelince-
ye kadar kprrdamasnlar. LAkin Savar bekleyip hazr olsunlar. Sa-
va emri onlara ulanca dmanr Savama tarzrnr grp, sonra
girisinler ki dman, hangi slpta muhArebeye giriyorsa onun
tedbirini alslnlar. o hangi yolu amak isterse o yolu balasnlar.
Emrettim; ne Zaman byk hiravulun hiravulu Savaa giritiy_
se, hiravul emiri kendi alt blk askerini art arda gndersin ki, s-
rayla alt darbe dmana vurulursa onun saflar bozulup gc kl-
rrlacak. Bunun zerine sa kol
apavul
emiri kendi alt bln
art arda yardma gnderip arkasndan kendisi de hcum etsin. Ay-
nen
akavul
emiri znn altlk blklerini ndeki blklerin yar-
Bvk Hiravul
akavul
E
-!
akavul
Birici
B1
Hiravulu
L
+
Caranar
Ikinci
Brliiu
Hiravulu
L

-L
aka
vul
lkinci
B1
apavul
Hiravulu
-E-
apa
vu J
Birinci
Bl
L

-l-
apavuI
lkinci
Blii
Bara nar
L
4
Barana r
tsirinci
B]ij
Caraar

+,
Ca raar
Birinci
B]
lira vulu

J -
Barnar
lkinci
t]i'l
87. Burada ihtiyat anlamrndadrr
130 . TiMUR'UN GNL -TZkat, Timur-
dmma gndersin. Bunlarrn arkasndan kendisi de topuyla taarru-
za gesin ki, Allah'n yardmyla bu on sekiz darbe dmana vurul-
duunda gleri krlp geriye
ekilecekler.
Eer dman bu darbe-
leri yiyip de kendini saklayp yine sebatllk gsterirse, o zaman ba-
ranar ve caranar emirleri dman tarafina z hiravullarrn gn-
dersinler. Ne zaman bu hiravul topluluu sadan, soldan girerken
dman lekeri dayanamadan elbette bozulacaktrr.
Eer buna da dayanrrlarsa, baranar ve caranar emirleri b-
tn blklerini dman stne atsrnlar. Eer bu blklerle de fetih
olmazsa, baranar ve caranarlar emirleri z blkleriyle cenge
girsinler. Eer bunlar bile gszlk gsterirlerse, baranar tarha-
nr emirzadeler ve caranar tarhanr akrabala.r dmana karr hcu-
ma gesinler. Bunlarrn gzleri.dman serdarrnrn zerinde, serda-
rn tuunda olsun. Bahadrlk
ecAatiyle
dman saflarrnr krp,
serdarlnr ele geirince, dman tunu ters
evirsinler.
Eer bu kadar darbeleri grp dman yine de
ekilmeden
du-
ruyorsa/ o Zaman ihtiyat blkleri,
ol
bahadrlar, bunlar arkasn-
dan safta duran ulus blkleri birdenbire taarruza gesinler. Eer
bunda da fetih olmazsa, sultana lAzmdr ki, byk himmet, da gi-
bi yrekle kendi harekete gesin. Ben Kayser savarnda byle yap-
tm. Sa kanat serdarr EmirzAde Miranah'a buyurdum ki, Kay-
ser'in sol kanadr karrsrndan ve yanrndan Cenge girsin. Sol kanat
komutanlar emirzAde Sultan Malrmd88 Han ve Emir Sleyman'a
buyurdum ki, Kayser'in sa kanadna hcum etsinler.
Sa kanat ihtiyat kuvvetlerinin emiri EmirzAde Eb Bekir'e em-
rettim ki, tepe stnde duran Yldrm BAyezid'in
oluna
trktaz
yaPsn. Ben kendim
ol
kuwetleri ve oymak, ulus askerleriyle Kay-
ser tarafina dndmde birinci hamleyle Kayser askeri bozuldu.
Sultan Mahmd Han Kayser'in arkasndan koup, onu tutup nme
getirdi.89 Toktaml Han Sava'nda da bu tz kullanlp onu yen-
dim.90 Ve de onun tuunu ters
evirmeyi
buyurdum. Eer dman
baturluk gsterip hcumla ileri atlrrsa,
apavul, akavul,
baranar,
88. Timur dneminde
aatay
ulusunun resmi hAn (1388-1402).
89. o|ay 20 Temmuz 7402'de olmutur.
rzxAr . 13
caranar toplarnr bozp kendini
ola
yetitirirse, o Zaman sultana
lAzrmdrr ki,
ecAat
ayan sabr zengisine iyice dayandrp dman
karsna kendi
ksn.
Ben
ah
Mansr Savar'nda yle yaptm. O
kendini bana yetitirmiti, ben bir hamleyle onu helAk ettim.
DAI4GAL oN K 0Y[4AK LEKERDEN
KRK BLKL YASAL KURMA DZEN
-
Byk Hiravul
Birinci Ikinii Unc Drdnc
Beinci Alhnc Blkleri
akavul
Hiravulu
akavul
Birinci Ik.inci Unc
Drdnc Beinci AItlnc
. B]kleri
.L
Caranar HiravuJ u
apavul
Hiravulu
EEEE
++l+
EEEE
+rJ -++++
Caoau] Birinci lkinci Ucnc
'
brdnc Beinci A]t'nc
Blkleri t
+
Baanar HiravuIu
ttLrLt
++t.L+
Carangar Birinci Ikinci Unc
Drdnc Besinci Altinc
B]eri
tLLLtt
r,l_++
Baranar Birinci Ikinci Uncd
Drdnc Besinci Altinc
Blk]eri
EillF F l-- t.- t-- t- t-- t-- t-- --
Damaya Yetimeyen Yimisekiz oymak Lekeri
90. o|ay 77 Nisan 1395'de olmutur.
132 . TiMUR'UN GNLU -Tzkt- Timur_
'l;L'
EKLER o 133
t':/
4L2 J ',
Tinur'un Karaba zerine gaza yry,
Timr, tor Pir Muhqnned.'i Multqn'da kabtl ederken.
134 . TjMUR'UN GNL -Tzkt- Timur- EKLER . 135
: ff,.
.ti't
'1
Timur, Emir Seyyid AIi Hemedfrni ile tartrken.
Seistan'n Timur ordusu tarafndan zabt edilnes.
I
I
I
I
l
I
135 . TIMUR'UN GNL
_Tzkt
Timu- EKLER . 137
U,7}|l)a
-,G.*cfr-E
ul
I
Lbg|.:."r,,a ',)L:*?r;,(l:l,
,
*{is.6q55tr
L 9'
P#
&a
,ftl
.w
yfr,
\,f
Mnhnk Kqlesi' ni Tinr askerlerince uhasar(l edilmcsi. Sultan Ahmed Celfryir'in Badat' tekneyle terk etnes
138 . TIMUR'UN cNL -Tzkt-l Timur-
EKLER . 139
Kirman Kalesi' nin Timr askerl erince muha Sqr a edilnesi.
Timur oskerleri Hindistan'da bir knleyi muhasqra ederken.
140 . TiMUR'UN GNL -Tzkt Timur-
-},,J -,,L,
i
*.
-,r
!"
Yeseai rinq ri konpleks.
EKLER . 141
i.
}
fr,.
x(
j;
Timr liin deinde.
Semerkant'taki baz medrese ae trbelerin cephesinden detaylar.
EKLER . 143
T
s
il
fi
*
142 . 1i14gp'gN GNL -Tiiztikt Ti]ILIr-
Takent ilindeki Zengi Ata Makberesi'nin Mihrab'
Semerkant' taki Gr-i Emir Mqkberesi' nin kubbes i.
144 . TiMUR'UN GNL -Tzkt Timur-
EKLER
. 145
Peygamberimizin amcasn' oIu Kusam ibn Abbas'n Tijrbesi
(Senerkant,
frh-i
Zinde nnt mezarl).
Semerkant' tnki Gr
_i
Emir Makberesinden'
Kendi asiyeti zerine Giir_i Emfr Makberesi'nde Mir Seyyid Bereke
Hczretlerinin ayak cna det'nedilni olan Timur'un siyah nefrit knbir tn.
EKLER . 147
Tinur'un emriyle ina edilen Takent ilindeki Zengi Ata Makberesi.
EKLER . 149
F
2
r
!
F
a
=
4
J
F
!
=
I
=
2
!
g
q
cn
u
l
l
J
F
f
t-
148 . TIMUR'UN GUNLUGU -Tzkt Tinrur-
2
At
: 3 *'
t.
'
!4+r:!fi-
,=64j;-}'i.g:
"j
i"
l;
i : ts"! ,E i
;5;EEi't2?.":?
iiil1i-,@[
Timur' un Takent' teki heykeli.
150 . TiMUR'UN GNL
_Tzkt_
Timur-
TlMURUN ALTN0RDU i_r uUHAREBtSi
e
e
e\:
;fi-'.-
Altrnordu 1. safha
E
-
rimur2. sa(ha
-
Altnordu2 safha
TiMURUN TAKPR MUHAREBESi
NDEKS
AndarAb 61
Andican ve Trkistan vilAyetleri
110
Angrya 67
Arap Irak 6
Arap-Acem 7,74,85
Argun 79,708
arzuhAl beyi 707
as6let 94
asker 15, 79, 25, 27, 28, 29, 30, 3'1., 39,
34,35,39, 40, 47, 42, 44,
45, 46,51, 53, 54,55,56,
57, 59, 67, 63, 67, 75, 76,
98, 100, 701, 702, 703, 706,
707, 709, 770, 719,
.123,
724,129
Asker kads 76
asli hara 90
at ahrlar 106
aylk haberler 118
Azerbaycan 6, 55, 58, 59, 64, 65, 66,
67,72,79,95, 100
Azerbaycan savar 100
Aziziddin9T
A
Abdullah 15,49
Acem Irak 58
Ai 34
adalethane 122
adet 18,74,94
af kalemi 73, 81
Afgan 62
Afganistan 6, 25, 34, 35, 47, 54, 87
ake 80, 120
ekfl 73
, 96, 97
,
775, 117
aksakal 83,173,'ll9
A- Muhammed 79,80
AlAcu Kalesi 37
alak 40,107
Aln Bahadr 40
Ali Dervi 108
Ali ibn Lakati 14
Ali ibn MsA 78, 119
Alibek Can KurbAni 12
Alihan Tre Sauni 70,14,19
Allah'n mlk 47
Amuderya 26, 30, 34, 37, 47, 48, 49,
110
o
YEiLEHR (KE)
=pp,r,"n,,
tr
I
IARETLER:
-
2nci sattaMool]ar
_---------
2 nci sa{ha Timur
l nci safha Moolla
l nci safha Timur
tu
I
.