104 AKTEPE

,
,
Peyku i hsn-i letaf et pertev Mir'at, ruh
Rengi ct vizi , bergleri baneri ee beraber ot' nesaketlidir ,
lt'; zir-i fitili ni/i mor Ct tohum nanesigle
.Duabu bn sar' kitabeleri nim hali Oe mordur (De/-
ser-L Istanbul, s. 78).
TORK TARIHINDE MOGOLLAR VE CENGiz MESELESI
N t a e c l F. 15 Ako

On beter ake ifaret olunan him.den bu mahalle gelice
mecmu'u on ..
Defter-t iki aded Fey z-i Sini' isimli lile
Biri dilieri Sleyman Fakat hi
biri tavsif (s. 64).
Sleyman Ali a' da zuhr eden bu IAlenin, rengi beyae-, sah/h.
JIt illui msafJ; ve hdnerL, nezaket rre-
d ir (Del tu-I /til a,., Ist anbul, s. 27) . t.... ... 1
Tanburt-zade Mustafa elebi' nin tohumud ur.
Def tu -i /tilezar., hi bi r ka yda t..a diif
e:' emedik (s. 96, yer). bu ismi Pirf zAde Essey-
yrd Mehmed Bey (EI CemAIl) nin biliyoru z (Bk. Meh-
ra ed b. Ahmed, Netayic' l-ezhar, s. 19, 60).
Tiirk tarih ve kltr tedkikleriyle b-
yk alim Ba r t h o i d, Orta Asya Trk Tarihi Dersler
eserinde : her M Ide Trk tarihini lirenmek iin
o lmak kafi Tr k tari hi devrele rinde ha ng isi ihtiya r edi-
lirse, ona gre. zamanda ya sino log ya ara biya tci veya
i1h... olmak iktiza eder> der i. Filhakika Trk tarihinin
zaman ve mekan iinde Ve bir mlihaza
bile bu ne kadar isabelli isbat eder. Trk-
ler miladdan evvelki devi rlerde bir laraltan Hind-Avrupa dille rini
kavimlerle lemaslarda dilier la raltan trk-
enin d e dahil Ural-Alt ay bln mensublariyl e
muhafaza Dilimize to-
.ha rca, kelimelerden gre, Trkler Ar!'ieri n
bu kollariyle de uzunca bir mddet mnasebetde
Miladdan nce IV. iti baren Trklerin isim-
ler Uzak in'de, MOliolistan'da, Sibirya'da, Ort a
Asya'da, ve Hindistan'da, Ce nubt Rusya'da, Balkan-
lar ' da, b lgesinde, sahillerine kadar ' Orla Avrupa
ve halta bugnk Fransa arazisinde rol,
sonunda, olduka Bun-
lara bina en T rk tarih ve klt r tedkikler
labilmes i ii n, elnik Asya ve he men bt n
kavimleri nin Tr klerle mnaseb etinin tayini, lengislik
Ural-Altay, SAmi ve Hind-Avrupa dillerinin (Fince ve
.Sanskrit, Pehlevt, Tohar, Harezm dilleri, LV. son raki
J.l.lince ve grekce, lslav dilleri, arabca, Trk dille-
riyle mukayesesi, kltr is e, bir taraftan,
O,f_ A..gG Tti,.k Dersler, . 2.
F. 15 Ak<>
F. Ake
F. LO U <> D rr e
e me n. zib
Fe yz - i S an i'
Drt tane emen-ztb isimli lale Bunlardan biri Damad-
:zide Elendi' nin, dilieri Beki r bir dilieri Sley-
man sonu ncusu ise Seyy id Ab du ss amed Efendi'
ni ndir. Fakat grdliiimz lale ri sa lelerind e hi birinin tavsili
yoktur. Ancak tohum sahibIerinin isi mleri iin bk, Defter-i ltile-
.:ar-, Istanbul , s. 21. . .
,
i
i :
106 IBRAHbl KAFESOOLU TRK TARtHi.";DE MOCOLLAR VE " lLSELESI 107
kavimlerine ma hsus olup in, Akdeniz kltrleri ne
nazaran byk g steren eAth Gebe nn
iyice ledkiki, taraftan, bidayette Trkler kltrnde
iken n Asya'ya, lslam muhili ne geldi kte n so nra Islam medeni-
yeli ni benimsemcleri iki cepheii t elak ki ve e
sahi b gre, ma'ruz kltrel
ve islrn iyete ilave etti kle ri tesbiti, icabeder . Bu s a-
halardan yalmz birinin bile kendini boyunca ilme
bir kimseyi btn bi r mr edecek kada r ma hmu!
Bu sebeple, Berthold' un gib i, Trk tari h ve
kltrtyle bir blme hakkiy le
nfuz mecburiye linden zamanda mesela sinolog,
hindolog, mo ngol ist ilh. . bir zarurellir. kadar '
Trk iyat kaydedilen te rakkiler i trkologlara de-
faka t zamaada iht isas salAhiyetli
borluyuz. Bizi m Tr k ta rih ve kltr tarihi tedkikleri
yolunda muvaf fakiyet le yryebilmemiz, yeni aabilme-
miz, ihtisaslara mevkii vermek, bir sistem ve me..
tod d ah ilinde hareket et mek kabiliyelimize Ilmi ci ddi-
yeIlen modern uslle rinin
da ve ser i bir te mpo ile takd irde, o da a ncak
bir istikbalde, Trk ta rih ve kltr tarihin i ummt hey' e-
li yle ihata et mek
HAl byle iken, tarihimiz ve kltrmze dair ledk ikl eri n
henz emekleme devrinde ve arada muazza m
mevcut old ug-u btn Trk tarihini si yaset , kltr, din,
v.s , ynler inden ku caklamak iddiasiyle eser ler
hevesice mahiyetleri henz kat' Iyet le tesbit ve ilim
Alemince kabul t rl laraziyeler birer hakikat gibi Trk .
ef karma arzedilmek Az evvel umrnl bir Trk tari-
hine ve ya ummi Trk ta ri hi medhaline muh ta sy-
lerken, ta m ma nasiyle vesikalara mstenid bir ese r e sah ib
olabilmek iin, zar ur l ledkikl er kad ar, daha bir iki
ne sil beklemek geldill'ine Bununla be raber. .
hi ol mazs a mevcudu te' lil ve tellik sureliyle
kurtarmak ve Trk n ve mnevverlerinin isli..
fadesine sunmak elbette mmknd r ki, maaimizin bir"
ok mehul mcs nedsiz nazariyeler e lzum-
suz speklasyonlard an Her yerde bir
indi faraziyeler ileri srerek tarihimizin sahilele-
rini abes lama men iimi tedkik-
lerlrniai bi re r lanlezi thmet i alabili r ve b u hAi objektif
bile ciddi gz le sebeb olur.
Kanaatimizce, bilhassa TOrk tarih ve kiiH" rnn
ummi bir eserde hlen yegane dnya ilim
Alemince neticeleri veya kaynaklardan rnu' tal an
gi bi ak set tirrnekte n ibaretti r. Akademik mahi -
yetdeki eserler de ilmi su-i is ti male iyi
tes irl er yokt ur.
Bu babd a bir rn ek ol mak zer e, Profes r Zeki Veli di
Umm i Trk Tarihin. el e almak ar-
Hemen syleyelim tarih pr ofes r rnzn
es erinin zaif ma' tul tek ten..
kidler yapmak veya ilmI bir gaye ilc eserin noksan ve
ortaya dkerek as la
tir, Mak sad, henz ha lline muva llak problemle rin
ma lm gerekler kat' tyet le bilinmiyen mes' elclerden
mahdud ve bi r ka delil e isti na den , byk neticeler
karmak gi bi yollar a girildill' i; hele bir mellil
ken dince mhim bahislerde, zo rla malar za man hakikal-
lerin ne kada r gst ermek ve bir hkm-
lerin le'si ri tedkikcileri n bu hk mler ini munta-
zaman tekrarl a ma _ dair numne
vermektir. "
hari 3S2 s ahile olan Ummi Trk Tarihin.
t akriben 7J s ahi fesi esk i devi rler e Byk Sel uklular
Anadolu ith.. 35 sah ile Bey likler ve Os-
manhlar yeknen 4Q sahile yi ge mez . Tr k devletleri,
Hunlar, Gktr kler, Uygurlar. Gazneliler, Karahan hlar, Tulunlu-
lar, Peenekler. Kumanlar v. . den ya birer sahile
olarak veya bir ka Buna muk abil
eski devirl eri, dili, Cengiz, Cen gi z'den itibaren .
hlar ve Timurlular mulass al malma t ki, bu
eserin 200 k s ur sahi lesini, ya ni t e iki sini kaplamak-
Orijinal bir ta snife tAbi ve nsz nde
-Trk tarihinin probl emlerin i sylenme-
108
KAFESOCLU
s ine i raltmen bu eser, bilumm Trk devlet ve siyasi
lerini iine i'ibi i, umml Trk lar ihinin bt n mes'ele-
lerini de ihti va etmemektedi r ' . Bu il ibarla esere . Umml Trk
'Tari hine yerine mnderecat; ile daha mnas ib bir
isim bul unabilirdi.
Kitabda ummlyetle Trkleri n an ayur du olarak "Trkislan
.. bunu isba t yolunda lrl te fsirlere mevcud
yerli ve kaynak lardaki materyaller bu hkme uygun
kilde ' . ikinci gayesi de
d ur: Gerek soy gerek dil Tr k Moltol
ve Cengiz'in Trk isbal ve dil, kltr,
san' al i1h. _ynler inden Trklk Aleminin temelini
lelkin etmek.
Biz bu Z. Velidi ' nin eserinde ve d ilter
r isale ve makalelerinde bu iki mihver dnen faa-
l iye tini, ileri srd ltU hepsini bahisme vzuu edece k ve
bu iddialara sayaca k de ltiliz. By-
le bir zahmeti lzumsuz addediyoruz . Profesrn
veya olarak sist emli bi r lekrarl amasile T rk
tarihinde cid dI bi r proble m ha lini al mak gs teren Mo-
ltoll.ra ve Cengize dair no kt a-I es
Umdml T. ,k Tarihi". Gi, i, 0 II.
i ve,. S uriye Kirman Atabeylildcr. [ n ubt-
r.r ..... yoktur. Halbuki y. Jo.u isim ve , . eeteleri -40 .. bHe)'e ,.. lnD , er
"tol. r (blc. H. lil Dii t"l/ J.14mlg h bDbul 1927, S o 633. 635686).
4 Muda Trk r' ve adetler i...Id Trk dini b. lduada bahi.
yoktur. Trk tam_meD edilmi, tir. Y.IDu: mimut. i "'10
di,ir bir ,,"if.lik malilmat a1c i Trk
bahiamev1. uu olm. mi Vaktite M. car MilU Musi 0.10 '-
rediimi, bUllin n Halil dr ieo nri.inden 26 C! i1dlik tetkikiordu fu ll.
t i)'l" m.heme Trk devlet aiumt 't'CI
asall .r i b.HIDd. d. bi Bu li t. r. tiir ol dui:a

il Mcsel1 l.kitS.ka birliri ve M. . Vii. .. \:urlllu byk Trk Imp
... 33 36) v. . Z. V. TOf ae 'l a Trki.tu. dair i,aret
Prof. Nem.tb du U,.ult, BOH. V. Bud.pet t. 1947,
. 62) Bartbo[d'n 'u aotl .riai ikt if. ediyor : . B. t3 Trld. . ..
Trk kavimleri, le mulc . bil. h. re tedriel suntte Hirkl.,mi, 01
m' ", 'OD. arkeolojik ,oar., c! h ct etmiyor'
. D.,..,.,. ,. 32).
TRK TARIHINDE,MOOOLLAR VE CEKGIZ MESELESI 109
. Iikir ve tefsirler inins kaynaklar mvacehesindekl d urumunu tes-
bile
i
Trklerl e .. mnasebetleri
Z. V. bu hususdaki
lar , Trkler ve Manular Ural- Altay kavimlerini n Alt ay
zmresine mensubdurla r. MOltolla r bu Altay zmresinin T rk lere
en bilhassa lctima! itibarile bir kavmi ni
ederler> G.
Buradaki .Ura l Altay kavimler inin Altay zmresi . tAbi rini n
ilim aleminde lek bir ki , bu gruba dahil kavimle-
r in hususiyetler bulunuyor, demekti r 1.
Dilleri nde bi rlikler grnen kaviml eri n soy ili bariyle kkten
ge lip gelmedikleri mesel esi bi r mevzu' dur, Esaseri dil alim.
ler inden hi bir isi b u tAbiri manada Elter
. di l ailesi. zam anda so y tazammun etseydi, o tak-
dirde mese la Hind-Avru pa d il Ailesine d ahil Perslerin, Hindlile-
rln, Cermenlerin ayni soydan ica beder di. Bizzat
Ural Altay zmresinde, Trkler ve ollardan bir ta-
raftan Fi nler, car af tan Manu lar bulunma kt a-
dil bakarak Laponlarla
idd ia eden hi bi r Alime tesadf veya
Trk bir kolu
Trk - Molt ol mnasebetl erini de bylece mtalaa et mek
dil meselesi bahis mevzuu edi lir ken, btn hu -
s usiye tl ere trkenin ile derecesi
zerinde ay nca .
Profesr n, T rkl e r ve itimal it iba;
riyle kavi mdirlero ifadesi d e indi bir ileri ge e-
mez. Zira her ikisi de kavmi nomad
S l yl D. Profnor. c cmleleri iice ' IDCD.
, Z. Velidi. Umli mf T,.1c a. 6' .
7 Bk. l a!. m. d. bur.d. ki pele .. olm&.-
s ylemeliyis ).
110 Tt. 'RK l4000l.l.A.ft ve CDOrz llESELtSt
i ii
kltrunn birlik gsterirlenede ' , itimd tes-
killt farklar mevcuddur ",
F.k.at Profesr n bu
kabul etmek Onun, .Alta y zmresi _ nin lisanl bi r
li bir olduR' undan tcg_fU! ettil l 'u cmlelerinden
8ildit imi: Motol dilinde kavimler XII. evvel
bir YAkutiann lkesiyle Trk
, iretleri vi ki lkelerde, dil er larallan Mot olis-
ya, aml,l s rdlf.. hlkim old ut u de-
vi-lerde in IS kadar a, iret zikrediyorl.r.. Bu kabil e
isimleri sekenesi diye bilditimiz . , iretler deti ldir.
her hllde , imal den yer.
le,rni, ve orada Motot Mot ol a,i rellerinden oldu-
tu muhakkak Faka t dedirim gibi o zaman iin
kab ilenin ana dilinin mot olea yahud trke oldut unu tlyin el-
mek m,kildir .
l
' .
YLni. Profes6r demek istiyor ki, in Ye
Cdmi at Te"drih lfibi kayn_klarda kabilelerin Mot ol ol
tu rih edilmesi keyfiyetinin ehemmiyeti yok tur ; adla
bile trke ile hi bir ilrisi nin mhim detil-
d ir. Onca, Trk-Motol kard e,liti vi ki oldutuna Kore, Mot olJann
trke. Trkler in de motolca d,nmekte bir
mahzur mllhaza edilmez,
Bu fikrini destekle mek zere ileri srdl delil
i GO(. ... bil I.I.P 10 ;.,.1..1. 1 ...1.. \i. u_o
.....di.; t.,ekki lii.d. . ... co l yc .. bi. i.... lll ...+. . ,...
B.. it ib.. I..,b 1. ' .YU bir kni ", ..wi ..kta 1..... ol.,.
dili ko".. ..... b.. . t .. . M...
I. .. P h ttl ...... l .. . . MotoU.. , i bi, Kal
t arieldl _ ...1 I.. .. . B... . . .
dil ...i". r.. tatl. ... kiill......
I.tipb ...... i.l di
, Bn.. i yi ..1. .... ii. B. Sol u ' ,. LA . .....,
... "Id,.dl,. Bud. p4. 1 Uli s, .. ' 75.5'" VI. di i" . o. '.. .v"'oU",.,.. /rtl",. , r.,.
klldt dl h Hlidi. . M JJ. d d . u ..,
Bo.. 0 '" , 0101. 80..01 ..), S lri . '1iik , i\i . 1 1 UlofollOnA
1",_ ' r .,lrll41 T.T.K.. y. )".I . n. d.. , IIU, i . 100. 103, 106- 107, 113 . &.)
" . yo:"h., (lu, .: M. k... df A... T. rl lol H"h", 1.tr.. ,"1
lIl H , , . 3781181).
10 Z. V. lidi r.,.,a ,..".r T"" T."IU.., CM" .. &f..4S.
id oradaki ba. kiyesi olarak kabul etmek icab eden Ba,
yaul (Baya. t) lar MotoJlar Kiml kl. r
T.rk. kahilesi i i. BuradaKi isim benzer/ili bel-
o!abilir tt, Ba)"at . Bayaur meselesi
hayli 1, lenml, . birbi rinden kavimler oldutu
tl
. , G6rldut gibi . dil Ailesi. llbirini umandsoy bi,..
alarak yapmata b... , I. )' an Pr ofe
s6r, Trklerle olduklan nckt i
iin, b.u iki .ka y.mi birbirinden antrcpo,
, 6yle izah etmek
d , m, hir : . T. r kler On Asya ve Avrupa milletlerile 1010-
t oll.r ise da ha ziyade Uzak bilhassa iniilerle
boyunca. temasta ..AII. y cin.
eden bu kavimlerin ve C' rb
itibar i/e s lt. aune, aibi bel-
Turkler kn imdirler . " .
ve kavimleri sc-
yuklett ikle n sonra,
ii UIIllI....I T. ,IM... Clrl , . ss.
z: . ..lari. " .illr .......Ii k ri Ida ....
i .., , Uot l , i tl.. . . Mu. lt i. ""y d.1ri ; H. . ..
d..t d..

.. .., ,,, .clylu i , . 27, 8:0, 17) b... ..daod, 70 nnl dil
.. . d" ',I.d. To.... 1o .., ... b li ti 101.' 1.
11,.1, .. di!.. LO. i li.I i . ii
..Prof. t loi.

b.,. ' 1.. ......d... ("ndlo, 1 dir. bi . i i.
.m. ,. , i . S1-118) , Z. V. lidi'.i. ..t l " baal.. Irdil..,i S.lr/oc
I.n 'CID. 1. ..1, 11 ...ti . .. u.i (CI' ir. c. 23) d. h ld i., Bolla i . ...
ikt i.it . 1 VA. be., il ( A r.,.Jr 1. /, B. dr.,.II.
.. 18n. t. I..U.. 1..1" dot'". d.. d.t , ':;.1 ..d. ki
b Y ...i. l. ..1 ..i. d. s fO de, i.", ..i.d.. il. '; M..r.li:
'1. V.di ( .. ...I, ..I ..o. l 1-' 11-'. r ibi. ..tl ., d, fo I....
Yd :o dl, u Y..II".. . I.. . ..,t ..iyl. i t i1diti i i . ,.kil i ......i ..
t Ihti 1
" F. Kip. i l' , T.ii,.,,.,AI. c. L(im). 1114U; " 1 ii. II., B. l1ot.....
,. (114. ). 2n; P. p. n,. t-L. H HI " oi,. <I .. J. Cu p .. 67-
1l1t2" 108 10'1.
il Z. V, Tor .... .vol oll.lI', IM TI1, 4:1." 111..10. 1 11141, c. 2-
i i . " ., . S.
I' r" 41.,, . i.
11 C611.
11 ... Cl ri" mdi., i . 6&.
i' c..." . _ i . e.
iin mes'ele Trkler ve Mot oll. r
den ve dilin iki JubcsiDi !tonu, an ccmlatler oldutuna
Trklerce lelAKkl edilmeli bi r nevl
ve - Cengiz ile Timurdan en ziyade u.rar Otuz-
i.r olduR'unus sylemek Tiirk tarihini iyice de-
mektir tt. Z. Velidi' ye Mot ol On Asy. Trk
hkl1 melleri ni, itnemesi.
eden buyk Trk.ls lAm klt r telce
Seluklu Devlet ini ve Anadaluyu ikti..-
de n Ieci dur uml.r. d,rmesl, butiln . It
st etme.i, bir kavmin korku n isti lA harekeli detil.
ka rde, bir kavmin ditu kardet bir kavi m misafire-
len miltalJl Motellar a val an
addedilmelidir. Prolear bu
fikirlerini ifade ediyor , diyo r ki: . Trk tarihinin byk
ve mslakil kolu olan Trkiye Tarihi v Buna vatan
dAvul mnevverler ktleai der in .
miinevvetlerden kimisi Anadolunun bi ,. a'al ,1t
birlikd, 6i, tt,ltil fttiii bir
ziJle! devri say.,. Btn bunlar mes' elenin hiul w.
Z. Velidi'ye gre, Trk mnevverleri Trkiye Tari
bine l llerilen alika ve bu yzden lasallut ve
tecavzn addetmek . ilml hakikatlere mlft a-

Bundan .sODra Z. Velidi bulunuyor: - Altay
milyonllfla kahn ktielerini te,kil eden, Orta
Asya ve p rkr Avrupa'da bir Altay liuniyle
eski Trk medeniyetinin pek. ok biriz
muhafaza eden mensub oldutumuz
iki ktlesinden birisi diye icabeder' I.
Hu ka.dar- mhim hkmlcr yilrten Z, V. b-
tn eserlerinde Trk-Mot ol karde,litini i1ml delillerin
neler oldut una dAir lek bir n hr mevcud det1di r. Syleditimiz
bu hususta nokta . Allay zmresi' t!birini
113
edip, dil i,t irAkferini

Trk n Motol kavimleri acaba
kar,uunda deh,ete d, en Ger bhlar
Yordanu 'jn ve daha Ulin ii
mrnkun oldutu kldar kari katriz. edilmi, m,a:d:_
aynen kabul eden me,hur Hanlo, Tari hi melJi fi De -
I 12 n e s'in 200 nceki naklS ve tenkidsiz Ic' lilah yznden
blr birir: c ,ibi ii. 2. Velidi de
idhal . edl verme kte bi bir bels
25 senelik .ntropolojik ledkikler bu iki
biriz farklan belirlecek derecede et mi,
ne kadar, belki en eski at lar musles na, tar ihr
hususiyetlerini t. mamile hliz herhanii bir
mmkun detilsc dt, yine ilmI metod.
Jar edilebilmektedir.
tedkiklere Trkler, beyaz renkli dola-
olarak Europide denilen zmresi ne
lar. ince Turk ana }' urdu
o/up diye kavimlC' rinin Tu.
Turanide -
Trkler, beyaz tenli, uzunca boylu, in_
ce buruelu, eli normll .. mtenasib
Buna ilim edilen "e bizzal Motol-
rneti ki, buna
MORtotafae tibi r olunmu, tur. Bu Turanide
huyu.k Yordanes, Ammianus MarcelJinu.
ve r ibi IV-VL md lWeri d. h. ,. d
H i d , zya c,
un ar a kulliyetli miktarda mevcudiyellerindcn , phe ol.
pek fanb foriinen , yle tasvir
oBoylarl alt yarn eJimsiz
i
i
KAJ1:SOCLU
-,
\12
114
st omuzlan ba, lan haddinden ful . bul/ilk,
esmere san, kemikleri burun
ukur, kiik fakat canh. u.
MaQ'oll ar XLU. ilk eyret indeki byk
t ekil ve . emAi l islAm miielliflerinin de di k-
katini l!'Kt ifinden bu muelliner bilhassa t.rif ve Trk-
lerden olan telobi t Bunl_n n
Mu va ffak url -Di n Abd l Ul it r elir. Harezm-
, ablann son rnlerinde. .c),. hd ;ar bu l a'
bib mellif. Motol en hararetl i devriade ;:61: '
leriyle Bur._ i6re:
Tiirklere flisbetle yayv_n kol ve
kuUk. esmer renkli. hareke tli.. dirler - .
kaydeden da ha muahhar (XIV. bir mlietlif olara k
bn' L, Fii r ;\ l.Fur;\l Memlklar devrinde
bir cuusluk \'ak'a51mnaaebetry le mlihim roloynayan Do g La t
kabilesinden bir "yle . Byk yzl. e-
kik dar tysz ve enesinde bi n kal il
Ru m'de de buna benzer Nibayet Ce v d e t
Pa , ,,, Tar/hinde. al ok ilmr neticelerine
tArif ediyor". bunlar antropo-
lojik durumunu ve Trklerden ayn in b eden
id , burun dahi bir Motol u de rhAl
his etmek mmkndr.
Soy Trk-\ tol o( ka rde,liti ne ihtimAl verilmiye-
cet ine bir delil olar ak, bu iki 'Kavmin ana yurtlann,n bir -
birinden ok uzak Tr klerin ana yurdu, bu
il B. ..... 1,.. u r.. ... 1$-31, '""MJ.
M.ufl.l. Id.Di.'i. 1l'11I. n Il leri ....i . .. l..y,1od,r
"lu z...w ... .. .. di' .'1.1'... Ay , .
n . 121 .. . 1'1 4.)
_ A. tt.,.I. j .k .. __ 1,, _ Joe.J _ tar.''' '
.. .. ... ,. di.l .. , t br B.,uM i.JJ. T.t.r.. ,Tart'" .,1.1,,.
. . .. , .1 ". ' . o.r I. li_, XXiV 12.... 110. jjJI';' .....) r"J.
J ;., "' ..... ,- . ,..; ..,... ...
if T.rl..... th /l.,.".,. N, . K. Zyk. 8a itO.I ", II, .. :lli9.
<.:,1 ' ...:. "'. j .,r} J:.'" -..,.;, J'.:!' ......
JI T. ri/,' Caod. t, (1&011), . 83.
i
i
r
!
i
i
i
eer inde ct ce beri olan Gy. Ne me r h' e
gre, Sibiryada
Trk yurdundan binlerce kllcmets-e , arkda
Manurya ile Baykal il Trklerle
Mot o;lan bir . Altay cinsi ' itiba r etmek hi bir ilmI temefe ms-
teald de tildir. Esasen . Allay cinsi ) diye bir las.
nif de yok tur.
lizikr dillui
siyle. tarih mellifler
kola}ea teftik roiJdikleri
da tesbit edilebillyor, Esiti in vekayinameleri, ok dda . Tatan
ad. bu bvimleri Trkler den ..
lar ve onlar bahisler
Motollann &SIl Mokollar ve Se mu' lar
kavimler} olmak zere iki ettikl erini sylet
l
. Yine
in i re drt
i - En Mot ollar (20 kabile)
2 - Kara Tatarlar ( 9 )
3 - Ak Tatarlar
-4 - Vabli Tata rlar
isimlerine Dotuyu
eden Mot on.rdan otu Ak Tatar kabilelerindendi " . Aynca Prof.
E b e r h ar d in tedkik netice. inde, bir Trk devleti
olan Toba' lar da Motol kabilelerinin mevcudi-
yet ini HaUA daha eski akl. rda (m. ll. ii. bin) in
te,ekkiilr:e Amil olan kavimler bile. Trk-
lerden ve adetleriyle Motol unsurlar
Bunlar. da ha ziyadr ve domuz idiler. Trklerin ne
beslemek, ne yemek domuzla hi bir zaman
Bunlara ilAveten kavimlerin Tlirk m.
" 8k.., N' .'I". I?OIJ ... 43 N .
Lo w., el lilFl I ..4.. .. i. ,. K.",
,.lu.. T.T.K. A.h Il t U) IV,
ii E........ B. Il..., "y' 32 683.
J:I Chf. Yrr., . , ses-e.
J:I E... T....... B.Jr,,,,J,,,, Za...-,. Gfrvl. r'1' A. h
Di l f,. r . lriih..i D ,;.i. "'Y' .. 26-28.
tl , . l ill iTm." " d. Mot o! u d.. . ' 1. . ..
116

Moll'ol mu, diye se beb "' , bu mnasebetle
de liilere Trk, Moll'ol kabul
edilmesi de bu iki kavmin bi rbirinden ta mamiyle
isbata yeter
Bu bahsi Macar antropologlarrndan L. Bar i u c
en veci z Moll' ol lavsili ile nihaye tlendirmek is-
tiyoruz : gjl'de, gll's, byk ka fa: kk
yas burun', boyun, yz,
s M .
11
TUrke - mUDaoebeli
bi r ok dillet hem t rk-
e nin hem dahil Alt ay dil ailesi' nden
hall a Z.V. bir .Altay cins i. tabi ri icad
ederek bu ilmi lerime soy birlill'i niAna eltijl'ini syle-
Altay diller i zmresi er evesinde yer alan tr ke
ile birbirile mnasebet der ece sini
Evvela Z. V. bu hus us teki fikirlerine gz
Profesr diy or ki: Trk ve Mojl'ol dilleri
mes' elesi son senelerde gzel yapan Altay mu-
kayesesi yolunda bilhassa Ramsted t, Kotwicz ve
gibi Alimlerin tedkikleri sayesinde iyi Eski .Turk
dili mes'eieleri ile mukayeseden ll'rendmez
bir Yad her iki dilin uzak mazisi
edilmektedir {bk, Eberhud: E.kl kalliir
T,.lc1.r. AllIh r. Dil ve )O'. D. I. .. 4, .. Haa
y.... bir madde berhui[i bir , .yi ned e .. mu'.der ki. bu
S.dr' , re ( Tii,k Tarihi Hu1crJlc 0 111) her hUd. Cn,is'ia
Tnrld eria doaaas etiai telikki etaaeleriae miai Illa
ten lliddir.
as Pel1io, 'Dua fikirlui iiD

R. Grouet. Ju e, 20.
246j B.rthold, D. ,.lu, . Abdlkadir lau. 8.1I".n, .. 31 (J9H), e. OLM
.,d.; Eberb.rd , .. 32 (l9U), 684588. bL,
L. As 16m. , .lIen 6.I. Au/a, 8ud.pf'.t ( 18<0), . 16-20-
tl L. B.rtuu, A mGzgO" "n'''', 8ud.put (1936), . 459.
.
i
TRK VE 117
" . Fakat ifadesi daha kal'ldi r: . Gzide Mon-
golistlerin (Vladimi r/sov, Poppe, Ramstedt) tedkikatr sayesinde,
(mesela Nemet h'in) bi dayetteki
liir k. il. dil mes 'el es i ka t'I s ure lde ay -
... Moll'oJca ile t r ke Altay lisanlan zmresinde bir -
birine iki alimler i iin an -
cak bu iki Iisandan hangisinin proto Trk - Moll'ol diline daba
yani bun lann hangisinin daha eski old ull'u m-
ederler. i .
Bu Profesrn bu iki dilin kkten gel
di jl'i ve tr ke nin bir M0ll'ol lehesi oldujl'U yaralmak
isledill'i Geri her mes'elenin hallinde old ujl' U zere len-
gislik tedkiklerinde de, bu ndan 15 - 20 sene nce, Ural- Altay
zmresine dahil dillerin birbirleriyle mnasebetleri
nhrken, pek tab ir ola rak, Trk ve Mojl'ol dilleri
ve ana t rk e muhlelif fikirler
ileri Ancak, lam bil arafca
olunan dil alimlerinin nihar hkmleri Profesrn
gibi ilmin dell'i,mez kabulde e1bell e
lereddd edilmezdi. Fakat bu yol da ki tedkikleri n hi li du-
rumu Z. Velidilnin aksini gst ermektedir.
Mes' eleyi izah edelim:
Kavimlerin ve mensubiyetl erinin, ve
ka milletler le olan mnasebetlerinin lAyini bahsinde dil tedkikle-
rinin mhim yer malOmdur. ve
kltr mb adelelerinin der ece ve anlamak iin herha n-
bir di lde mevcud o dilin no rmal kaideleri ne uymayan kelime-
lere, szlere bakmak kAfidi r. Buna bina en son la-
rih ve kltr ledkiklerinde dil ehemmi yetli rol oy-
Bilhassa mukayeseli gramer si stemile dillerdeki mu-
ayyen ses sonra, bir kavmin
larihinde geird ijl'i lah avviiller kat'tyet e bir
meydana
Rusya'da Kazan otura n nki durumu,
d illerinin y znden. uzun mddel IAyin edileme-
n Umamr Ta,k e. lU.
aa M%lla,. .. 5:
118
KAFESOCLI:
TARIHlx OZ !.: OCOLLAR VE CEr1GIZ MESELESI
119
Sonra W. S c h Oi I' un, t rke gibi i1lisakl.olu:
ve t rkeye olan Altay
zmresine etmesindeki isabet , ancak
mt eakip ve Fin alimi R a m s i e d I, lehe-
ler ini tedkik kelimelerdeki L ve Z - R
d ili iin d e varid grerek, bunun
Altay d illerine mensubiyelini lam ilmi yollarla izah ve isba t ey-
Dilter Macar Alimi Nemeth 1914' de Eski
Yaku t Dilinin Fonelik makalesinde lO, Yakut dil inin
trkenin bi r kol u tesbit ed erke n bu dildeki, di lt
er
Trk lehelerine naza ra n. vAki fonel ik aynen u-
da mevcudiyelini ve
r ind en biri meyda na koyarak bilmum Turk
S ii yakutca) ve Y li Trk leheleri) olmak ze re
ikiye lasnifini " .
Bunda n sonra mcs ' e!es ini ele alan N. Pop pe,
bi dayetde bu d ilin ne t rke ne de ileri
ise de, uzun neticesinde trke-
ka bul et mekle be raber, onun en eski bir Trk lehesi 01-
ve Malta! lisaniyl e bi rlikte devirde a na t rk eden
kanaatin i izhar etmitlir " . P op p e 1926'da

ye niden incelemekte , bu dil dek ine benzer
fon elik tahavvllere uyan Moltol kelimeler ini zikr elmekte ve ne-
tice olarak ile olca ve trkedeki Z ye
mukabil R ve ye mukabil L ses ini bulund uran bir grup
ettiklerini " , asli sesleri n R ve L olup bilahare trkede Z
ve ye sylemektedir <l . Nihayet Ramsledt hem mo-
Bu hususta bk. Ahmed Caferotl u, T,./c Dili r,u'iM I, f.t.abul
(1941), 18 vd.
40 Gy. Ne nu:th. Az ..}4kut alapjal, Ny K. XLIII, 8ud.peat , 191....
411 Az .j41cal. " .0 218. Bu tnDil umml trkede ke li me .
Y "..lerh"in yakotc:. ile ay.,nda S ye deti,titi
" !Lu iia bk. ee t, 12). Ayai umaada Arat, Trklgd M.c. X
9697.
U Bartbold, . 24.
U N. Poppe, Di. Ih,.,m T,lun
. KC . II. V2 (1926), 6588. Meu li , trte(e :

Turlee : ta., - UVlfa t Trke-: lus - byr. TSrke : bf:' -

U y"'" . 7g, Si.
Itoleada hem mevcud, trkedeki Z yer ine R ve ye ri-
ne L lahavvlleri ne ve bir Trk d ili ol an
da grld lt ne bak ar ak, trke ile
ter ek bi r ana dile idd ia " .
Prof. Z. Velidi' nin t rk e ve bir kkten
ve Moltol dilinin T rk dili r.den daha eski
yAni Trk dil ini n bir r.evi prot otipi
zikrelliltimiz bu iddialara dayansa ge rek l ir.
zere bu iddialar e n nihayel R-Z (Rho lacismus)
ile (Lambdaisrnus] a istinad ediyor. Burada bilhassa urn-
mi trkenin bt n lehelerinde kendini gsteren Rholacismus
rnes'el esi rnhlmdlr,
Evvel tr ked en esas olan bu nara-
riye nin b tn Trk dili ka bul bulu n-
edelim. Bahis mevz uu fondik keyfiye -
l inin tamamiyl e aksine vaki' lezini mdafaa edenler de
ki, Prof. G y. N e m e i h gelir , Nemeth'i n
tedkikleri nazar iyeyi cerh el mekte ve trkenin lemsil
et li lti Z ni n R de n daha kad im su rette orlaya
Nerneth geen Yak ut d iline Aid ma ka-
lesinin <uzun vokal lerj bahsinde, 'ya kuladaki uzun vokallerin
kelime ok zaman ve :
1 - Bu d a mevcud
2 - Fakat gelen ilt ret i szleri n bu te bedd l-
lere mAru z beli rlerek neticey i tes bit ediyor : Bu
dolt ruya ana t rke d evrini ta' kib e den
za man d a vuku' yani grlen ta hav vller
daha muah har devirlere Aidd ir.
N emeth bundan sonr a 1930' da Vat an Kuran Ma-
carian n eserind e Rhol acismus mes'eleslnl
Ona gre, Ramsledl ' in R nin esas dai r
likri nk R nin Z den i'S-
'" JS FouXXXVlII, 1, 26 vd. Poppe de bir moto1ea.
ve mut.uvver primitif bir Alhy dili edee d,Dm6, tii (blc..
R. Grou..et . L'Empl, e tl St.pp . 21, aot 8).
u: As: . jdkut... 69 ve 70. paurr. flar ve . 32:i.
120 KAFESOCLU TORK TARIHI"'DE VE CE. "'CIZ MESELES I
121
leren misaller ana tr kenin kelimelerinde bul unan
D sesi Z zerinden R ye tahavvl Mesela, adak -a"1Jak-
.azak gi bi. da dahil Gar b tr kesi nde
ayni hal vaki iken, kelime ura grnyor. Bu
az ak'dan tredig- i " . Keza en eski t rkeye geen
kelimeler R nin Z den do g-dujl'una etmektedir :
MisAl: Au dolu - biz (Yiiadea . mamul bez)
Kumu -
Altay, Teleiit v." - p.
- bii,
Un ur - bz
Kamuk - bil.
av. , - pt,
Halbuki Sam! dillerden ol an bu kelimen in S sesi
olup -ibrantce ve aramicede bs (arabcada, bezz, cem'i :
h uzz), grekcede biisa S (Z) sesi gei-

mislI : AD. dolu -
.t at.J T.' . - oLu.
Y.k ta - O,",
an , a -
- kr, k. ,. la
Toharca oksa olan bu kel imeden trkede kaideye
uygun olarak ak. meydana gelirken (Hind-Avrupat sz-
lerin tr keye intik alinde son vakaller Sa nskritce tama'
<Ian t rke lam idam, S (Z) olan ses ve
R ye bu ikis i Rhotacismus mes'e-
Jestn de Z nin R nin ise muabhar bir isbat
-eder 50.
Pr ol. N eme t h bu ve A toroks,g oskara
makalesinde ve zeniin misAllerle izah ! ' ,
n Nemetb, A honfozlolo Kloloh/cbCl _Bad. put (1930l, .. 9'.1 93.
48 .. dilleriadeki bu ..Idi. tr1c.dc bi a, ba ii. tam-
elin.cetiDi vi. BaDI Vom kdkti rld.eA. ft a:um o. mCl ni.cA...., IV.
i4, aat 1.
U Nemeth, A ..., . 98.
Lo Ag". ..,... ... 94.
8e reeYiea, Bud.pe.t 1934. Bu mak. t.
.du trkeye tercii me BIe. Tarlclal iln E.1d dP. Ollr:a Mee. 88
..e 90 (IUO). .
Nerneth burada Lambduismus mes' elesine de temasla ana trke-
deki "sinin yani garb trk esinde ve
tahavvl gs teren mogo lcada L nin trk e
den trerne misa lleriyle Niha yet Ne me th
Tr k ana yurdunun mevkiine dAir olan en so n ve uzun tedki-
kinde bu lonetik daha izah et-
mek tedi r ".
Hemen kaydedelim ki, likir lerini mukayes eli dil bilgisi me.
ve sayesinde zama n za-
man daha kuvvetli delillerl e or taya koyan Nemet h
Ba rtho ld daha 1927'de . Btn Trk dille.
rinde Z olarak ses R, yine b -
t n Trk dilleri nd e istisnasi z olan ses L ol uyor> demekle "
Ona L. L e go et i, W. Ba n go gibi ma'rul
mangalist ve trkologlar da Nemeth' in nokta-i -kabul
Bundan ge n ve dilcilerimizde n Ha.
san Er en, M. Rasanen"in bir eseri ni Ramstedt' c te-
ma yln sezdill'i bu mellil; tenkid sadedinde olarak, Ramstedt
(bir ka evvel in Rhalacismus (t rke, bez -
a, pir) mes'elesini muvaffak
maktan ve bizzat Rasanen' in Z- R, mevzuunda bilertk -sbt-
i2 Nemeta. A hdTl fogldl o... . 94; AyD. mel., Trk/lillin Edi Col ,. Onra
.. 90 . 514. Nemetb. Garb trken i Z....... R. ....... L
tn bit n mud. bu iki , rup . rn IDd. A y.
larluDID da belirtmi,ti l NyK. XUU. . lU3. T.f'1cliil" E. ki
Olldi, 90, . 318). b.,ka Trk dilile otu et kideD
L, A '""" ... bit \ICIL Tii. ,.k lehel erine dli r buaa
di klrat ( alc . .U. e. X. 9799). Hi.1 iken
Prof . Z. ve bilgi m. b. ul ba n. tieel.riai , . riaufur
lcavi:nl. riyle Tiirlr: Ie...iml. ri.. dil i R Trk
l eri yeriyorum. Bu leheleri diter amml ol.. AZ Tarkl. ri de.
dil baaaaiyet l.ri R-L, A- i . iate-
miyl . edilebili, (bk. Fedldll'. Leipa. 1939, . 105) diyerek
.. mi l edin rmesi tlk Ba t n Difin l u leidi iia bk. ... B. t.
171S. . 9295.
A P, 06t. rn. tl., U,.u it . BOH. Bad.p..t 1947, . 87 . d. Bu r..-
... , J. EckmaDD, Tii,k Dm o. Ed. blgd" LV... .(
{19521, e. ' 78-
5' . 24 2A
&5 BIc. i. m.r.tt.T1 11 .1.6 AU/d . S51.
122 KAFESOOLU TtlRK TAR!Hlr<OE MOCOLLAR VE csxctz MESELESI 123
lezik, p,laq - pa1aq kel imelerini izah etmesi ge ldijl"ini kay-
detmekten kendini P , Nihayet
Ra h m e t i Ar a t en SOn makalesinde . Z sesini n
R ye etmesi. e Z d )- R Z de n
R rehberlik ettijl"i. ifadeleriyle " yukard anberi
Nerneth' in oluyor.
Netice, fonetik ife birl ik gsleren
da muahhar olmak ica b ettijl"i merkezindedir. Mes 'eleye
iyice vukuf peyda etmeksizin bir iddialar ileri sren
Z. Velidi' nin za nnetti jl"i gibi Trk dilleri en es-
ki si dejl"ifdir. ki, Trk dill e:i zmresinden say.
mak da Mo2"olca, iltisakt karakterde ve
ufak tefek benzerlikleri Altay Ailesi ne dahil ise de,
ve mstakil bir dil olup t rk e ile
alAka ilmi yollarla isbat nk, ve
t rk enin kkten t redi kleri ne dai r P oppe ve Ra m s t e d t"
in de liller olan ve Lcmbdcismus rnes'
elesinde tama mile bire r bi rer izah
bulunuyor. Gs terilen de m ortadan elbette ona is tinad
eden iddi amn d a ilm! bir Mes'eleyi ok
daha N em e t h daha 1912' de
bi r ve MoA'ol d iller indeki
birl ikten ileri grlen bu
tip kelimelerin sadece n/d s zlerden ibaret
ve, a nadilden sonra daha bir md-
de t beraber malm olan, Yak ut tarla dille-
r inde mevcudiyetine. fakal, olarak, .
grlen ve Lamb yak utcada
ist inaden, ile
melerin bi r a na dile raci keyfiyetler ol ma..na ihtimal
Dijl"er tara rtan Z. Velidi' nin kendi mtal aa-
uygun fikirde sanara k misal Vi a d i-
m i r i s o v . Trk ve dille rindeki bu iki
kad im bi r d ilden is bal a engel
ss H. sa,D Eree, Dil oll Ta,i/z CoI,.a! gtl. F. D . vm, 1-2 (1950) s . vd..
T", Ta, nil i (TiirkiJ. t Mitc. ) X S o 126, LU.
M Di. . ZDMC. LXVII.
19 o.ha bk. A. .Jdkat .... . 291, (68. Aya. m.1. . _. 8485.
mes'elenin hillini mst ak bel te nkidlere
daha isabetli gibi co \VI. Ko t w i c z de, bi-
lahare, trk ce He iti-
raf Ci ,
Esasen Trklerle trke ile
Trk anayurdn da ortaya
bulunuyor. Eskiden Trklerin anayurdu urnmiyetle Altay-
lar blgesinde "e daha zan" ediliyordu", dil
birlijl"ini iddia eden Ramstedt' in dayanaklanndan biri, onun Trk
anayurduna Man"rya ve eenbl Moltolistan havalisinde, Kingan
gster mesi idi "' . Yine mukayeseli lengistik
eski Trk arayan nazariyele -
rin ortaya ge rek ge re k yerli d il-
cile r tedkikler le, Trk anayurdunun Altay Ural
ve daha ziyade Hazar-A ral bl gesi
Buna mukabil Mojl"olJ ar Baykal gl ve bu blgen in
sahalarda, arazide
grnmektedirler ".
Trke ve kelimelerin kom-
te'sirler de arayan Nem e i h' in
rahmetli Ne c i b O o k da Bu d ilci-
miz tedkik leri nde, T rkl erin lndo-Gerrnen lerle mnase-
betler i ne ise, Mojl"ollar la olan mnasebelin de derecede ol -
co. ge rmenceden t r keye gee n
kelimeleri n mukabil, t rke - szler in
nisbeten bol bu iki ka vmin Gebe klt rnde olma-
sebebi yle, daha temasl ar yapabilmelcr i neticesi dir. Bu
eJ BIe. A. T,k Di li I, . 24.
Bk. Alt a/k 1. 1.
LS: Bu hu.u.da ileri deli ller ye fi kirler bk. Nemeth, P, ob..,
lem . i . 5961.
MSfo d, 453.
0, Nemetb, . . 8S vd. Neeib Oolc: FiltJlojl 8 fJkrmltuJan Ta,.k..
1.,. ln (Dil ve Tarib Cotrafya F' . D.) I, "' 1 (19,c3), 718.
65 Nemeth. P,.oblem. .. , 8i. Z. Mot ollana Mot olistn '. d.h.
maldea fileri M.e S) baau takviye eder. Ea..eo MtJt tJ llar
iki idil. r. Orrnu Mot oU.rl
irrea). Bk. Mololla, ," s. 56..
6f N..eib Ook, Fiiolojl TiI,kl.,. "' . s. 18.
suretle eskide nberi kltr dili olan trke " .
bi r dilolarak kalan m0ltolcay a " byk te'sirler icra ki.
bunlardan lndo-ger mer.ceden lrke yoluyl a ge-
en tuman, kz gibi szleri n de t amga, ulus, darban,
buyuruk. ilcl v. s. nev 'inde n klt re mt ealli k kelimelerdir. Tabi-
a tiyle trkeye de kelimeler ve gramer husu-
siyet lerinden (mesela. cemi eki : t) int ikal " . Fakat
dar manada Moltol dili ele za man buradaki ibtidal ele-
tr ke ile mnasebe li gr lmeme kt edi r. Mesela
isimleri bu meya nda zikredilebilir " . Keza ifade eden
szler de trkeye 'I. Trkler Molto llar la bi r ol -
ve dilleri kkten her iki kav-
vin iptidai devirlerinde , kan
muhafaza etl ikleri an aile
dair isiml endirmelerde ge rekirdi. Ha tta tarihi
kaynaklarda, XIII. Moltol
bile il. bit ikei gi bi bir iki klt r kelimesi ms tesna, t rke
6; Muell LV. ve V. mau rea , . r en ve kltii,
h limeler l : /ro,. ( baQ" ta"/o (tar i. ), aTpa (. rp.), M,. a
JiltO (d..a) v . bda (harf, biti], i r-nt (yu-mak) . ibi.
&1 tbk. R. GroulSe l . L' Emp. J. St.p. l o 21, DOl 3) ; F. Kopriii,
Ta,.k EdebigdI Tarihi. l dubul ' 0263. De" ee
ne de [ bk, C'teytlf,

1. . . 17).
V. bUDlardaa tes bite (ii. T,.k Kon
6' . 11 Il. 909 ",d. ) F. ka t bu mellif ba, h bir , olda yry or. O, Aa, a
dilinde ()'i ai bu dilin n btedilu kelimeler ilid.)
monrolizm ve d.h. ziy.de HaD diliDdu t remi, olup ol.
yu atlDI Mot ole. eem! eki t rleaye reme.si r ibi r r.mcr
it ti rilc lere her hild. eb4lmmi)'et vu llmemelidir. Y. kID
ve . ilcl kltr !celime

t rl
de bir dildra imtilcaliai M. u :. Andolu t r!r.
. ,.bea ve fau. \celime bulaodukts D muda bu di ll. rd. a
.... n d..... . ... e. lc: i De
-ar. be. ae de ber aii bi, !cklc Q
70 Mi_.ller : bi r - ni,.n. iki - JUJZtI , . - z arbu . drt - dJ ,ben.
- 111 - yedi - dulu.ldn. _ekiz - na, ma" ilb. ...
11 Mi,. lIer : ,11& - b,k.ne - cmrz . n. b.b. - rdzc. birinci zn'"
-ce - abarin. , iivayi - DiiDiir - kard " - atul - k6'iin.
bil im - h bil. "":" 4!'oll. -:. I"Z," , yuro - naldl ilh... Mclol.
/.;tlmar mubtelif , erl erde. .
124
KAFESOCLU
TtlRK TARIHIl'<DE VE CEl'<GtZ MESELESI 12$
sze rastlamak kabil ". Molto l dilinin en es ki ve-
olan, 1240' da Gizli Tar ih gzden
di lt i zaman d ur umla
Btn bunlar, trke ile k kten tredilti
veya - bu iki dilden. tr keye daha
kadim mealindeki acele hkml erin isbal a
kMi gelir
III
Cengiz TUrk mUdUr?
Byle bir sual ilk nazarda hay re tle nk ge
rek Moltol ve ge rek Trk tarihi ile dnya Alimlerinden
hi biri bu cihan girin trkllt fikir dermeyan etme-
her hal ve ve hareketi ile Moltol ola n Cengiz'i n
Trk En ili mada
delter kaynaklara . in gre, Ce ngiz
Molto l Kara Tatarlar'a mensubdu " .
Mes' e1e bundan i barett ir. Fakat Prof. Z, V. Togan byle
Ona gre. Cengiz Gktr k s lales ln-
dm olup, btn emeli halde Trk ka-
vimlerini Diyor ki : , Trk mverrihleri nde n
henz kabili olan Trk
Cengiz' in hatta Timur' un Trk illerini bir devlet
topl ama k yolundaki isWa tesmiye etmeleri Tr k
tarihini dini isla m ileri
geliyor " .
Biz Ce ngiz'i n ne ne de sylenen maksada hizmet
edip Zaten telerr uati yl e mal m olan
Moltol zikredilen ykse k gayeni n hedel tut ulup t u-
griJldltnden. bunu izaha ihtiya
n bk., G e D c! e i i K i r . i ". m. lili f ....
motolea h lim, ler li_le_i (T,.klsot Mec. . 1741;5).
71 m. d. 1. 1. Aa
H i . 68. Z. V. bu Tii. ,.k Yu, da .\(t c. .. 1 2
1913) d. UlIID LI'ULL eder elr m popiiler hile
126 KAFESOOLU Tt.'RK TARIHixOE VE CE."CIZ
127
gibi, devletler inde, bilhassa Asya'da, milli bl-lik-
ler kur mak likrini bir
hele Cengiz ve Timur XiX. AI
man veya itlihad ha reketleri ne benzer ideolojik esas lar
lekrara lzum grmyoruz. Anc ak eev-
kadar gelen Cengiz'in eski Trk hakan.
lariyle neseb it ibariyle isbat syleyen
Profesrlin bu husustaki delilleri nin ne dereceye kadar mevsk
ve tatminkar zerinde Bu, zamanda mes..
ne dsiz mevhum kuvveti ni isbat iin kayna klara tasar-
rufta ner elere kadar gidildijtini gzlerimiz nne serece ktir.
Profe s rn Cengiz' in ileri
deliller
1 - .Cengiz'in slalesi Bozkur t efsanesi ne mer but hi kanlar
ve leginler neslinden ge liyor. nk bu slileye Aid bu gibi ri.
viyetler daha Cengiz' in hkmdar olmadan nceki sli le
... efsanelerinde nesline
Aid deniyorsa ve Cengi z de (yahui Kaya l) yAni (ya.
hut Kay) lardan ed iyorsa bu eski sli lesinin
bi r
bir ot masa g ereklir... Kay yahut Key kahilesi eskiden
bulunan bi r hem Gktrk
hem Okuz ve hem eskidenberi haki m
unsurlardan ibarel Yahud da Ha kanIdardan Britegin
bu Kayat onunla bu'
lunuyordu" .
2 - inin Sung sli lesi hkmda eli olarak
122l'de gnderilen ve Cengiz' i bizzal ziya rel
olan iao-Hong, Cengiz' in vermek-
tedlr, Ona gre Cengiz' in Trklerinde n et-
Bu dikkat e bir nk
Gklrklerd endir> " .
3 - . Cengiz' in dernlrci tar han lar neslinden hak-
'1'1 Glrl" O..Ci z, LV.
aA",., ' . ' 0, 6687.
n M, 61, 87. Mol oU., C. ":t . 'IP. T,kl.,., 8 9. AfD. miie1f.,
M. o., . ay' 3, '0 5-1 ,
rivayetler iniilere gi bi, zamanda
l-Estr, Nesevi gibi Cengiz'e Islam milellil -
lerine de malm s i
4 - .Cengiz t rke biiiyo rdu. mo-
ve tr k e olmak zere iki lisan Cengi z' in
Onon ve Ker len larallannda umml dil ol.
makla bera ber Cer.giz trkede nk :
a. Ululi Bey'in Ulus-u Erbaa. Cengiz trke

b. Ceng. z'e trke bir nisbel
e. Ce ngiz, ),luha mmed .oltri. tabir ini

d. Cengiz'i grdlin gedey KaAna hikaye
eden bir ile bu Kaanm muhaveresi Taba-
Nam i (Raver ty, s. 1 14) de gya gayr" ms lim bir
Tr k ile muhaveresi gibi ve bundan Cengizin trke
bilmeyip anca k muhtelif zevat
is tidlil Fakal hikayenin olan
gedey'i n bu muhaveresi arabea biris ile olduliu la srih
Buna nazaran gedey Arab'a . Sen t rk e ve
bil ir misin' diye soruyor ve Cengizin bir di l
ilave ediyor. Burada yerine t rke ve mo-
lio1e. de mek cmlenin ifadesinden
nk o zamanlar t rke ve ikisine birden ya ancak
maliall veya ancak t rki demek ade t idi . (I) "'.
delilleri teker teker lahkik ede lim :
1 - a. Trk Bozkur t elsanesi nin Cengi z' den evvel onun
men sub olC:ultu s lale byk h-
mutl aka bu efsaneye Trk nesli nden
g eldiltini gst ermez. Elsanenin, Gkl r k de vrinde
. s At%lla, ve Trlel." .. 16.
., . r , Il. 14-17. Z. V. lidi Gtri, n ) de ha ,li,. fO,.I.
a.lde:tmi,tir: eBir Arab 0r.der K.h. , rdlD .... ku.dm..
bir HZ . ylediti. i " Ila H" DI.
diJe o d u bu -aJath deyi. .., 'Ye trk-
'.den b. , ka dil bilmediti ai . Z. by (bk.
. HlS'il4) ... , . i",lc'" vencat i ii.
'28
bu impara torluk d.hiJin-:eki kavimler oldulu iibi.
t Abi (meseilOrhun
rinde, Talar, Tatar) d. bilinmesi gayet
tabiidir. o bu efsane
trk atfcdilmekte idi . BilAhare ecnlrZ
nman elsar.edeki Trk yerine ve
ikame ed ilmi, pek ii! mmkndr . B6ylc la
biat. t hldisc. r ya ve u ir hilc.lyelerin uman uman
hkmdu "C). eedle rine mal
dAir oktur . Bunda n ba,ka mesel! ve Vu-
1111.n bozkurUur . Zaten kurtl an inme rivayet -
leri pek eski olup G6kturkler'de bile bir an'ane hali r.de
ediyord u" . Yine
sernev t bir k .
da kpektcnM nefet Buna m;nasil
k.vimlerinde umumI Hal.tl Mo-
t otlarda<.i ne benzer "e 7 8 .evveline, m. V.
asra k.dar bir ebaneSl Macarlarda
Ancak bu men,e' an'a neleri. labial sl
.. . t ii. bi. ol i,i . ..Ii f .1.....
.. Cidi Tu l lll ( y"".. Blt/; d "illiy.r. ( 8,. i. i .. . ..u.....
Ab....ol T. ",i. , r .r . K. , . ,. ... A.k. .. ILU8). U-lJ' ol . ,...,1.. T.rih '
.. ll iti ilk .. c.:.
l il'cI.. ui "i h. (i. Ui. "."..1 di y LMa ri .. ..:
l iti edu ok ,cl kl e, ""' .kebil
dn ;r d. , <l i, .li.i . ... l i bi. d. lold.....h b.l..
......1001 Et e... bit . I'k ol... ,d "' yllk Giilrti .k
t,.,. ..,. d. b. . . ..ol. , e' . 1. .... be;"l ..
Ebo. .. . . d, Dd _ F. D . .. 119U) ..
id A.lfi ldi. A ... Mi l t&, Ni. . M,'i" (tm) .. 1101.
iii 8 0 . T. .... o..11d ". ,.,.,.1, T. .." A. .ka,. (1t t '!:). 87.
N,IC,., : etlktil .lt l Oii T" ' Io-<:'t I ,.. f. D.). X. .." (lDU). - .
9.10..00;. 0 , . 1, . .... M,.' Ef .,.,.." ( Dil T..
r . D.), VI, .. 16M.
e Mo,'1 ..... di.... h.ilo i. d.... b.h04.. r.... U:.....ii ,. d. 101.'"
. ttikle. i d. i. dit bi 1.... ..,d" tL. L.'I'II' TI ..Id,. ! M".,
I . U5 1 6). il
A 6819. D. ... bk. A. bdi lk,. ;., T,bltl,.t " ..
11.116-
tl L Ri lO..yi. ,voc. .. A,.hJ . jl. I.J. Ha..t.,.. A_rl.,.. A/.oa"/u. A.k". " .
(Lm ). tl 9.
i
! :-.U f KtxOE MOCOLl.AR VE CE.'\cJz 129
bulun'nakla beraber, teferfUll yekdileri nden fark-
Buea muka bil Gktr k efsa nu ilc Git ti Ttirih' lc
bul ceddi efsane' i labil has isimler mstesn o kadar
birbirinin ki, bu Gkt iirk ha-
baQ'l anml, efsanenin Motollna intikal edebilecc2i
hususunc a ilimIeri ve inceit mele r bu..
nun dogrudan dog, uya Trkler e ' id olup biljhare
edildi2i Ilcticesini \termi,lir. Efsanenin Mot on. ra Re rd ii d Di n
tatbik edilditi ktyfiyet inin ise
de " , ber ee surctle olun a Han ve
eedad iine kondutu. Kl a p r e t h w,
Pe lJiot tesbit \'0: AHldi
dan ka bl Demek ki, efsanenin iki varyantm-
da n ha,lc.a bir -1 ey olmayan bu T,k hakanlan
nesliee baglamak iin ktfi bir delil detildir.
b, Kayl'larla (veya Ghay, Giy)
israr bi r cehidd ir. Bir ka biles i
!fotol bem islAm ka)' .
hem de iyice
bulunuyor. Pr of. Eb e r d i n Kay'
larm ayn lubit oldukunu, . k!e '
man.lsrna iden elnik ve kltr Sbih.Wd
di)'e ilk M020llara mer.sub ve Trk
lardan kal ' l s urette rster mit Hr " .
c. Kay kabilesinin , arkd. buluna n Trkleri zmr e.
a 0 ,..1, .. i " 01 r-Da _tiL. ..
"'ot . lI.u, .. .. ..... 1. M" t . 1 ..., ...01 .. uiti.i , t..,..;,Ii
M. ",. ' Ef. I1 I . '2122).
BL<. .. X. K Dil .. T"ilo' C.tu',,, f . D. n(lit41 ..,.,1.. HI-"
ib r."_uHi.t.,up .I.. l'A Ii" Pa. i. tm, ..
Alli ldi: ),lS,. XXVili (L8!J). M . A,. _iMI.: II. Tl , .. T. rl it K.. ....
Zd ,t l.", .. li 16. r . Kip. u/i, Ed.bi)".I' r ;Io' , .. 6&87. 27' 2IlO} ". AIo
dil litedir I Tli.lri, d M... ii. d y. , f,!<i.dedirl 8 i...1 V. lidl t 911 1
cl. ,k.. Ilir , k .i.de Id. d.h . l k.1 ,."le. (b.... .."
/H.t....... T fl. Ah ,. M " "' , S .. U ).
it f . Kip.i l l, TI. ki, . 1 ....eo I. A, . ill , 0 ......./,1.",. EUic
8,. 11.1.... " r' iS (I9l3) . m ..d.
.. W. Ebe,hr<l . K.,/e.. Hd J: $t.. ....." 32,
.
130
IBRAHbl UFEsOCLU
TC"RK ':'ARtHlx OE VE CEXCt Z
13t
sine dahil bir kabile ol dut:;u da bir e mare
tarih, "c kltrler ini tedkik eden E c r h. r d,
bunlardan, hkmdar ie, es kiden
bir kabilesi olan So. ko' Ia rd an hi bi r kab ilenin
mal m sylyor " , Ancak mahdud rmc dard a Kay.
birlikde, to o rd usu nda hi7l":': .t
lerdi r ". Binaenaleyh ve Mo!l'o!
mensubiye tine istinaden iddia
etmek yers izdir.
2 _ ha nlan Gktrklerden d ejtildi " . Ylini Gkt rk
hkmdar ailesi yle hanlan bir mna scbet
in Trk soyundan
gelen Gkt rk Imparato rl uitunu ed en Dokuz-
oldugounu ilk def'a, Me s u d l' nin bir daya-
narak, Ba r t h o i d ileri "' . Yine Bar thold,
la n n da Gktr klerden id dia ediyordu " , Mes' ud i' d e
geen - Dokuz-Okuz kavim
yetle isbat ve Dokuz-Qgouz!an n nefs Gktrkle r
o belki G k-
t r klerden gelebilec ' lti Faka t Dok uz e gouz -
aynil i!!i henz gibi "', bizzat da
G ktrklere mensubiyeli idd " sen za ma n-
larda I"'. Bu iti ba rla ;oltoi
nin ve va suu ;;y:e Gktrk
nazariyesine dayanan, Cen j iz!n G kt rk-
lerdea etmesi fikrinin
i i E. ;erhard, Klt ,. Tdri hl.rlu Dc. i, Notl sr , Bellete e,
e (1947" s. 1.') 16.
i . 22.
" Olt taraft a l il.. Cbu',-e!l'llfoen
miftik. BiJ bi r bijiemiyor tb::' , L Cbn n aC' s :
lu . ... J!I. 93, 27;1, 310.
i: B,lfthold: E.ael'd . de l'ltl. D,,. fe' , .
12, 45--17,
. 6.
9J Ort, ve u 'u . itibariyle Tii rc l: ra me UUp bilill. ea

hi ii LI VS Li Eberhs, d: Ta,.Jc !e!"inln Klt4r

Dal,. Nol/n,.., i . 2.), c:ilib j
LO) f . L DJ!<a : al n [al" Ct' GHlIi rJe I. ,.. S (1950)
_s_ 31-43.
3 - 1221 Mol!' olistan 'a gelen in elis! iac -Hong'un
Cengiz' in geldZi" ; ce kat'l de-
l!'i1d;r, Z. Vetidi b" hususrl sk! i ao-Hong seyaha t.
namesinin V. P. Va s i e v rapol a;; terc mesin-
den P. Pe i Ji o t bir makal esinde
(T P. V. P. Vas lliev'Io es eri ruscaya ter cme etti -
ve bu asla Cengiz'i se vahat na mede
Cengia' e atfedilen
Ordulan kumandam Mukali'ye iid BilA
hare V a cl i i rt s o Vi Pelllot'nun
ve rusa terc menin kendisini de
it iraf 10 , hal de Prof, Z. Veli d i' nin Cengiain me n'
bahsi nde bi rir.ci derece kaynak IdAkki e!lijl-i bu
me de mhimse nmesi ica b eden bir bilgi ver-
miyor, demektir.
4 - Cengiz' in es ki Trk edernirci tarhanlar nealinden gel-
s adedinde Profesrn ileri sr d l!' , Cengiz' in ilk
olan Te II c j n'in Temi rcl - ve bunun islAm
kayn aklannda byle kayeob nd ol!'u meali r.e eki da
hakikattir. Adlan ge en eserlerinde bu isi m t Ternirci - al.
daima T e m u c i n .
a - l-Esi r'de ..Ternucln -
b - Stret s-Sutt an Celtil idDin'de -Temircl - ol arak
ise de eseri ve Iransizeaya tercme eden O. Ho ll
d a s, yazma nshada Temuci ol dug-unu ve bunu
Temurci s hi cTemuci . okumak geldiltini
tasrih
c - Molto! tarihinin en belli olan, A i ii
J\,.{ e k C v e 'j ni'nin, da durum Ct-
Mu a rr: me d Mi r za Ka z v i n i eTernurei n)
t er ci h olm. kla beraber IJ', ci ddi bir ilim
101 8k.: Gl,." , . ';17, aot S7.
Lu Vladimirbo\': I timat . 23. Dot 30.
LIlS ;..<:.-:. ...-1J. . . .. Toraberr D, r. XU, 236. ni, ir
.. TC'mird di}'e bir aot "o}'ma,tar). Mu'Ir d.
(l309, XII. 1-1 9. 1357, iX, 130)
10& Md iD
t
s. 4.
us 11 . S, Dot 1.
. .. . ';J; .-".'..l. ... jG:- .. . CfM"z, IJ , I, 26,28.
132
tBMHl;\! KAFESOCLli
TRK TARIHINDE VE CE" Olz MESELESI 133
bu ismin mevc ud yazmalardan . Temuciu.
1o
,: ,
da ,Tem"ein ' i 100.
Henz t enkidli olan Nd",;
bir syleyemeyeeeg-iz.
Rubr uquis, Hayt on, Bat t ta gibi mua hha r eserle rde Cen-
giz'e verilmesi , Osman dediA"i zere.
her halde Temuci n'in trkce temirci'ye beruemesl neticesidirLI;).
T o r n b e r g' in l-Estr' e not da ben-

Esasen Cengiz'e bu " eri ldig-ine dair, Mog-oll ar
en ve en samimi bir kaynak old ug- u H a e n i s c h
ehemmiye tle beli rtilen Gi zli Tarih' de ii i hikAye
olunuyor, Buna g re Cengiz'in
dan, Tat arl ardan Te m u c i n- O g e' nin esir
zamana iin ona bu isim Hkmdar o -
bu gibi levkiilade hadiseleri yarar mah i-
yette adlar verildi g- ine dair misa lierirniz de Mes ela
Sultan Muhammed, by k
bir O2'luna eGur' santa ) Bu
trl isim vermeler ka vimler inde bir
adeUi. Au adelin esas itiba riyle teki mdahele ve
ret ine delalet ed en tes adfler L . Ras o n yi
rneklerile " ' .
an' anelerini , bu arada Cengiz'in ecdad ve ailesini bi-
rer birer tafsiliti yle anlatan Gizli Tarih'de, daima Temucin -
di ye geen Cengi, ' in .demirci tarhanlarda m dair hi
B, C
1," H D. h , : ,
LJt I, ,. 26. aot ee bir yerde Temird
t r
r
-) h. 1233 tarihli olup pek ok
Di,ir bu V h. M9'd, J1J!i mc!\il hayatt a editen H
tn bit et mi, li r thk. COadn6,d. I. :) ,::! ".
Ea eski otu H a.b'IIDda is e , ibi, ..Temirei_ deA; i1dir.
110 O.maa Turn. In,;. Bellet , .. 19 (11'''1),267 Dot
Lu Gi;!i Ahmed Temir terciinluiade H.eai.eh'ia l o Xll,
XLIV, XLVI,
M% llt""n Gbli TariM, Ahmed tre. I. 19.
Be., F. Kprlu, Trkifat Mec. 231.21H.
TarIMnd, Trk llc, . 32 vd.
bir dikka te Dernek ki, Ternu-
ei n sznn Temirci oldu g-u likr i yoluyla Cengi z' in Trk-
lere ihtimali de varid
5 - Ceng iz' in bln Altay dille rinde bir kltr
kelimesi olan szn bilmesi, vey a o;r; kelimesini
vey a Cengiz' den s onra Ulug- Beg-
bi r ta rih Ceng iz'e t rke szler ve Isna d
gibi Cengiz'i n t rke bild ig-i ileri srlen deliller bahi s
mevzuu derecede Fakat bu
hususda, bilhas sa Mog-ollar iin mevsukiyeti " e birinci kal"
nak ilim ale mince lesli m olan Mi n h a c S i r ii c d-
D i n'in LU ile, yine Motol tarihinin en
ta gel en ve Cami mev-
eud mhimdir. her nde de mnd eric
bulun uyor: Ogodai ag-atai ve di g-er
ileri gelenleri takib.ta iin
Bir giin Trk biri Ogod"i 'ya giderek
dedi ki . Cengiz ryada Sen onun og-Ius un ve
onun Elbette on un
Cengiz Han ryamda bana, inden Irana kadar uzanan
memleketimizdeki ld rmek, on lardan iz
mak hususundaki emirleri ni sana syledi, Devl etin
zev! 1 iin vazileni yap i> Og odai ve idi.
Bu szlerin ya lan oldug-un u mey dana iin, huzuruna

emrett i, Sonra ona sordu: motolea "bili.
yors un, t rke mi? Yoksa he r ikisini de mi? Ben t rke
biliri m, bilme m' dedi. O zaman Kd n ora da bu-
luna nlara hila be n - Heplnizce malOmdur ki, Cen giz Han
dan dil bilmezdi e d emesi zerine no yanl ar ve
on u tasd ik ettiler, Sonra Ka an . Cengiz Ha n bu
sana hang i dille s yledi, Sen mog-olca bilmiyorsun. o da trke
bllmezdb dedi ve ta hakkuk etti " '.
,
LLS Tttb4lctd ., Nd,,, , bk. F. m.d. ADI.
D. I'.I" t . 143.
Nd. ,,.r, C.Jeatt. i . 383 386. biz(!c eD mbim
mehi ,u dur :
134 T".... TAn i Ht x DE VE CEXGt7. MESELESt
135
Cengiz' !n ol up MoA'OI nnden Hindis-
tan'a ve Ccng-:z' : MoZo!lan gayet iri tamyan Mi n ac
C II Z c an t'r.in bt: t rke en hariz
delilidir. Fakat sty' n Z. VeEd!r.!r. g re, burada melli f
nk Z. Velidi' ye nazaran
mec az! o!an Ce nglr le Tr k de -
g-i1 bir (Ogo':ia i Ka ra ku ru m' da g ayr} ms!im
bir arabl) ve Cengiz' in trke bildirei ba his mev-
zu'udur.
Hemen syl iyelim ki, Tabakat- mehaz:
olamaz. Zira C u z c an i 68 n.en es eri ni Det hi' de h. 658
d e LL: . C v e y r. i ise 35 iken eserini
d ad' da yine yilni h. 65S'de ikmill " ' .
da biri Hind ist an'da biri ve sene iinde te'l if
ed ilen iki ese rd en bi ricin mehaz ma-
ol ur .
bizi ilgilendiren greli m:
- Trk ye rine araba biri ol ara k I U'I_ deva m
ed iyor. Ogodal soruyor: Sen liirke ve bilir misin? Ha-
ilave edi yor: -Hi yoktur ki, Cengiz
dil bilmezdi .I;' . .
Z. Velidinin bura daki Tr ke "e bilir m;sin? ' suil-
lind en. . Cengiz ve t rkeden di l bil-
mezdi- hkmn zorl ama rnahsul dr. nk Cih an.
fuham med Mirza Kaz.vini metnin
sznn hi sadece bilir misin ) diye so -
faka t bi laha re sahif enin bir - trk e' keli-
.1/ .:...... ::.JI' ,) t 11 .... ;; .f/ oJ' b J ./
J JI. ... ...;,:. .. ":' _1 J \,. t..
1
. . ...t:f"'l ... .,:..... .)':.j 1
..sn ,.J-'i... -f'.:;._. J ,:,:.1.
.::J .J'" .,G .,.<i) j::,,; ;r:--
0)1... J.... l' '::Jt .wU" Ji.'. t ...' :.o.' ::;,;. A
.. ) .... .:1 '::1':' .:;.if , I / 1,J i .... rj...
117 . Ta h ka t. C. lcutt a t ab s. 13'2, 230.
U' r. Kpriii, Ciiveynf Aras.
ll' Burad. Trk deyen elbette daba
I 181. Bu metni ,udur :
;s:tJ 3:"'" ,, ';" ,).; -
(
!
rnesinin i li lasrih e tmektedir "i. Demek ki.
t rk e bahis -nevzuu gibi, Cengiz-
' in til d:z: kt y:d!:du. Gr l yor ki, Ci hcr.g
i1
i !:' m :
J\'"at' rr f ' ye mehaz mmkn g re,
bu r ivaye t :1bir inde n mstekil iki kaynakt a aynen zuhur et-
mekt edir . Ci; Ogod.ai' nin me hu d suallnde <tr ke' s-
znn bule .. . bir delil de C v e y n I ' d c ro
na kleden ..dmi t -Tt vciriJr' c e byle bir
Cami c: arih' e gr e de Cengiz
dil bi lmiyo rdu
Cer.giz. yok, ger.k gerek d il halis
Ma rea id" ' e '''vvelli bir iht imalle ummt ismi
lan ka v.nin Mo g- o i (Gizli Tarih' ce: , Iang -
QOI) ka bilesinden idi. Gktrk kurulma-
siyle, haned ama men sub Trk kabilesin!n ad , bt n
Tr klere l olarak ise, Cengiz' in ft uhah neticesinde
Mo re o ,- bt n Moltol kabilelerine toplan
alem olmas: onu n Mog-ol kabilesinden etti lti r.e dair belki
bi r ip ucu olabilir.
Sz le ri miz: bitirirk en, say LU Profes rn eserinde he men hi
n muharebe us l ve srek av-
ad verme ve delin ad etleri, hkmdar s lales!
kabile
ro L. ordu mukaddes kl t v.s , gi bi usul, adel ve le.
la kkilerin Trkler d e ve birbi rine ok hatt a ba.
zan belir tmeliyiz, Sylemeree lzum yokt ur ki b u
i , t . 18t , ect 2.
Cdml II, T.hrn. 1318, 60 : .:.,. ...... . .. ..
.:-i I",,=,, j:( , y
Cia ille: XII. ..arda , eiyor.
, re bu Kia .IUiae olu ida r es iDdelci
Icii:C bir ;illce ol" iler e itt ir. -we ka ,.iDame leriad. 114i 'd. bu Mot oll. rl.
yaplldl 2'1 ye iae t a t a (Matot Da f.,
med. 1. 1. Peltiot')'a aor ., ic meHDier ia de Che-
wei Mot oUa n .. bu MODI w. ve) . Motor
ilk defa gruaiiJor ,-i bidir (b k. R. Gr ou..et. L'Ernp. J. St. p., 24(6).
136
l BRAUb l KAFESOGLU
sadece kltr dairesine mensup oimaktan ileri
.geliyord u.

tarafta zere, biz Um1mi T,t, k Tarihine
Giril' deki btn problemlere temas etmedik; Cengiz ve
meselesini ele Mazbu; trke ifadeden mah rum
iin son derece okunabilen bu kitabda, teferru-
at tan na zar, Trklerin anayurd u, Trk..
lerde messesesinin Tr k
zama nt nd a gibi , ka yna k-
la ra tasarr ufta dil bilgisi ve
ve acele hkmler yz nde n ok hillere yle
"izah ve tefslrler > ki, her biri iin yine uzun sa..
hifeler doldurmak gel ecektir. Fakat kanaatl mlzce milli t a-
husu sun da hi bir zahmetten ekinmernek
va zl leleri mizde n
BIR MEKTUBU
M. Cooid Bay'un
Tanzimat ricalinin diplomatik mnasebat meselesine ok ehem-
miye t verdikleri ve bu hakkiylc yr tmeni n
diline tam bi r vukul sayes inde kabil idrak ederek
lisan gere!\,i g ibi gayret gslerdikler i tekrar-
Byk Mahmud ll. devrind e. dah a Amedi -i
hmayun iken elilikl e Pariste zama n, ya -
diplomatlar!a iin tercman istihdam ed iyo r ve
bu varifeyi Ruhddin Efend! gryordu. Devlet menafi ini n Ter-
cman ilc drst mdafaa gz nnde
- drt senede mu-
vaHak bir i .
devlet Ali
d a yolu ti kib er , bu devam ettirip
mkalamelerde t ercman klfet inden
Maamalih, iWde. hariden gelen iin bir Te rcme-
bulunuyor ve devle tler le muha bereyi de
hariciyye kitabetl idare ediyordu. halde Tanzimat devriyle,
mteakib devirlerde ki hemen heps i fra n-
bilmekle beraber, resmi Tahri ra t i hariciyye'de
ve binaenaleyh her han gi bi r devlel
bir behemehal imza sahibi
ol mak bir hakika ttir. Nilekim
eski devirlerde, okuyup veya mefkud ricil
kaleme nmunesi se za muherrerata dAima
tesad f edilmek le ve en byk elinden
malm
Kanaatlmize gre, gayet iyi bildikleri tevalren
l M. e avid S.yIl IHlI, AfUat4/d pQ,a. T & Z i m. t , I. t..bul, 19tO.