Ky Thuat Nuoi Cay Te Bao Ung Thu

Thöû nghieäm phaân laäp vaø nuoâi caáy teá baøo ung thö coå töû cung
Ñaët vaán ñeà

“Söï soáng quaù phöùc taïp khoâng cho pheùp chæ qua moät vaøi nghieân cöùu maø
hieåu ñöôïc toaøn boä cô theå con ngöôøi” – Linus Pauling. Hieän nay treân theá giôùi caùc
öùng duïng kyõ thuaät cuûa haøng loaït coâng trình nghieân cöùu nuoâi caáy caùc teá baøo
ung thö ñaõ vaø ñang giuùp caùc nhaø khoa hoïc töøng böôùc giaûi ñaùp nhöõng vaán ñeà cô
baûn trong sinh hoïc phaân töû vaø caû nhöõng ñieàu bí aån trong cô theå con ngöôøi. Caùc
nhaø khoa hoïc vaãn ñang tieáp tuïc tìm kieám vaø khaùm phaù ra nhöõng doøng teá baøo
ñoàng nhaát veà maët di truyeàn. Caùc teá baøo ñöôïc choïn loïc naøy laø muïc tieâu cho vieäc
tieán haønh caùc lieäu phaùp sinh hoïc nhaèm goùp phaàn ngaên chaän caên beänh hieåm
ngheøo.
Khoa hoïc veà nuoâi caáy teá baøo ung thö coù phaïm vi öùng duïng raát roäng vaø
phong phuù caû trong nghieân cöùu khoa hoïc vaø trong thöông maïi. Doøng teá baøo ung
thö ñöôïc söû duïng nhö moät vaät lieäu ñeå saûn xuaát ra caùc cô chaát. Caùc protein ngöôøi
coù theå ñöôïc phaân laäp tröïc tieáp töø vieäc nuoâi caáy teá baøo. Caùc doøng teá baøo ñoùng
vai troø quan troïng trong caùc kyõ thuaät taùi toå hôïp DNA trong sinh hoïc phaân töû.
Ngöôøi ta coøn söû duïng doøng teá baøo ñeå thöû nghieäm caùc loaïi thuoác coù ñoäc tính ñeå
ñieàu trò caùc beänh di truyeàn, ung thö. Vieäc nuoâi caáy teá baøo coøn goùp phaàn môû ra
kyõ thuaät dung hôïp teá baøo. Kyõ thuaät naøy giuùp chuùng ta hieåu bieát nhöõng ñieàu bí
aån xaõy ra beân trong cô theå con ngöôøi nhö caùc caáu taïo vaø chöùc naêng cuûa gen
ngöôøi, caùc bieåu hieän vaø caùc cô cheá di truyeàn, caùc phaûn öùng sinh hoïc bình
thöôøng vaø quaù trình phaùt trieån cuûa nhöõng gen beänh.
Muïc tieâu chính cuûa luaän vaên naøy laø giôùi thieäu neàn taûng cô baûn vaø
phöông phaùp luaän caàn thieát ñeå tieán haønh nuoâi caáy teá baøo ung thö noùi chung vaø
ñaëc bieät laø thöû nghieäm phaân laäp vaø nuoâi caáy sô caáp teá baøo ung thö coå töû cung
töø caùc maãu moâ sinh thieát cuûa caùc beänh nhaân ñöôïc chaån ñoaùn bò toån thöông
loaïn saûn ôû giai ñoaïn IB, IIA vaø IIB.
ÔÛ Vieät Nam vieäc nuoâi caáy caùc teá baøo coøn heát söùc môùi meõ. Döïa treân caùc
taøi lieäu coù ñöôïc vôùi söï höôùng daãn cuûa caùc Thaày Coâ, caùc anh chò vaø söï hoã trôï cuûa
beänh vieän Ung böôùu thaønh phoá Hoà Chí Minh em ñaõ coá gaéng tieán haønh coâng
vieäc nuoâi caáy doøng teá baøo ung thö coå töû cung trong phaïm vi khaû naêng, thôøi gian
vaø caùc ñieàu kieän kyõ thuaät hieän coù. Keát quaû cuõng môùi chæ döøng ôû möùc ñoä xaùc
ñònh teá baøo ung thö coå töû cung coù theå nuoâi caáy trong moät moâi tröôøng nhaát ñònh
vôùi caùc thao taùc chuaån, keøm theo ñieàu kieän moâi tröôøng vaø caùc duïng cuï thí
nghieäm caàn phaûi ñöôïc voâ truøng tuyeät ñoái. Maëc duø tyû leä thaønh coâng ôû laàn thöû
nghieäm phaân laäp vaø nuoâi caáy ñaàu tieân cuûa em laø 1/20 maãu sinh thieát nhöng
ñaây laø tieàn ñeà ñeå em coù theå tieáp tuïc theo ñuoåi ñeà taøi naøy trong töông lai.
Tp Hoà Chí Minh, thaùng 7 – 2004
Taï
1 Ngoïc Tuyeát Minh
1.1. MOÄT SOÁ MOÁC LÒCH SÖÛ NGHIEÂN CÖÙU VEÀ UNG THÖ
Theo caùc taøi lieäu ñöôïc ghi cheùp töø thôøi coå ñaïi, caùc nhaø khoa hoïc ñaõ tìm thaáy daáu
veát cuûa moät khoái u aùc tính ôû maãu xöông hoùa thaïch cuûa xaùc öôùp Ai Caäp (caùch ñaây
5.000 naêm) vaø moät baûn thaûo ñöôïc vieát treân giaáy coû lau moâ taû 8 tröôøng hôïp bò khoái u
hay veát loeùt ôû phaàn ngöïc. Trong baûn moâ taû ngöôøi vieát coøn ghi theâm “khoâng coù caùch
ñieàu trò”. Luùc baáy giôø thuaät ngöõ “cancer” chöa ñöôïc söû duïng.
Hyppocrate, ngöôøi thaày thuoác Hy Laïp cuõng xaùc nhaän ung thö coù theå laøm cheát
ngöôøi. Vaøo thôøi naøy ñaõ söû duïng thuaät ngöõ carcinoma ñeå moâ taû hai loaïi ung thö: loaïi
suøi ra ngoaøi nhieàu chaân nhö loaøi cua (carcinoma) vaø loaïi phaùt trieån saâu trong thòt
(sarcom).
Tuy nhieân maõi ñeán theá kyû 15, Giovanni Morgagni môùi laø ngöôøi ñaàu tieân thöïc
hieän giaûi phaãu töû thi moät beänh nhaân u xöông vôùi muïc ñích tìm hieåu baûn chaát vaø
nguyeân nhaân beänh. Ñaây laø neàn taûng ñeå phaùt trieån khoa hoïc veà u böôùu (oncology).
Naêm 1846, nhaø nghieân cöùu beänh hoïc ngöôøi Ñöùc Rudolph Virchow moâ taû teá baøo ung
thö maùu vaø ñöa ra giaû thuyeát veà nguoàn goác ung thö teá baøo. OÂâng cho raèng taát caû caùc
teá baøo, bao goàm caû teá baøo ung thö ñeàu coù nguoàn goác töø moät teá baøo khaùc. Giaû thuyeát
cuûa oâng vaøo thôøi ñoù ñaõ raát tieán boä vaø vaøi thaäp kyõ sau giaû thuyeát naøy ñöôïc chöùng
minh laø ñuùng.
Ñaàu theá kyû 19, caùc nhaø khoa hoïc môùi heù môû phaàn naøo söï bí aån cuûa ung thö.
Naêm 1911, Peyton Rous ñaõ khaùm phaù ñöôïc moät trong nhöõng viruùt gaây ung thö ñaàu
tieân ñaët teân laø RSV. Ñoù laø moät retrovirus (viruùt phieân maõ ngöôïc) maø voán di truyeàn
ñöôïc caáu taïo baèng RNA. Thôøi ñieåm naøy moät vaán ñeà ñaët ra cho caùc nhaø khoa hoïc laø
laøm theá naøo RSV coù theå nhaäp vaøo voán di truyeàn cuûa teá baøo caáu taïo baèng DNA. Naêm
1960, Temin nghó ra raèng RNA coù theå taïo ra DNA nhôø moät chaát men. Möôøi naêm
sau, Temin vaø Baltimore ñaõ chöùng minh ñöôïc söï hieän höõu cuûa enzym naøy, ñoù laø
enzym sao cheùp ngöôïc vaø caùc viruùt gaây ung thö loaïi RNA ñöôïc goïi laø viruùt phieân
maõ ngöôïc. Khaùm phaù naøy nhaän ñöôïc giaûi thöôûng Nobel Sinh lyù vaø Y hoïc naêm 1975.
Naêm 1976, nhaø nghieân cöùu ngöôøi Phaùp Dominique Stehelin cuøng vôùi caùc ñoàng
nghieäp ngöôøi Myõ Michel Bishop vaø Harold Varmus khaùm phaù moät ñieàu gaây söûng soát
laø nhieãm saéc theå cuûa nhieàu ñoäng vaät, keå caû ngöôøi chöùa caùc gen coù theå chuyeån ñoåi
Taï
thaønh caùc gen gaây u, nhôø vaäy xaùc ñònh treân 60 loaïi gen cuûa teá baøo coù theå chuyeån
thaønh gen gaây ung thö.
Kieán thöùc cuûa nhaân loaïi veà di truyeàn hoïc, veà cô cheá sinh hoïc phaân töû ñaõ tieán
trieån nhanh trong nhöõng naêm gaàn ñaây.Vaøo giöõa theá kyû 20 caùc nhaø khoa hoïc môùi baét
ñaàu giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà phöùc taïp cuûa di truyeàn hoïc. James Watson vaø Franci
Crick vôùi hai trang thoâng baùo ngaén goïn veà moâ hình phaân töû cuûa DNA treân taïp chí
Nature ñaõ laøm ñaûo loän nhaän thöùc cuûa giôùi khoa hoïc ñöông thôøi. Trong lòch söû sinh
hoïc ít coù moác nghieân cöùu naøo coù taùc ñoäng roäng raõi nhö maïch xoaén keùp DNA cuûa hoï.
Moâ hình cuûa Watson vaø Crick ñem laïi yù nghóa môùi meû cho vieäc nghieân cöùu chuû ñeà
di truyeàn hoïc vaø ung thö.
Cuõng vaøo thôøi ñieåm naøy thuaät ngöõ khaùng theå ñôn doøng xuaát hieän. Kyõ naêng taïo
caùc khaùng theå ñôn doøng ñaõ cho ra ñôøi moät coâng ngheä môùi aùp duïng phoå bieán trong
vieäc chaån ñoaùn sôùm vaø ñieàu trò moät soá beänh ung thö. Nhaø baùc hoïc tìm ra caùc khaùng
theå ñôn doøng ñöôïc trao giaûi thöôûng Nobel vaøo naêm 1981 laø Cesar Milstein.
Chuùng ta phaûi thöøa nhaän raèng ñeán cuoái theá kyû 20, nhaân loaïi ñaõ coù nhöõng böôùc
tieán vöôït baäc veà vieäc nghieân cöùu ung thö treân cô sôû di truyeàn hoïc, ñoàng thôøi tìm ra
nhöõng lieäu phaùp ñieàu trò môùi maø muïc tieâu nhaèm vaøo vieäc tieâu dieät caùc teá baøo ung
thö chuyeân hoùa. Tuy nhieân, nhöõng ñieàu naøy ñeán nay vaãn chöa laøm thay ñoåi söï thaät
veà moät caên beänh nan y. Nhöng duø sao chuùng ta cuõng coù quyeàn hy voïng ñeán naêm
2010 hay laâu hôn nöõa baûn phaân loaïi veà gen con ngöôøi seõ ñöôïc hoaøn taát, ñoù seõ laø neàn
taûng ñeå caùc nhaø khoa hoïc tìm ra caùc tín hieäu ñieàu khieån quaù trình taùi taïo khoái u vaø
tìm ra caùc gen baûo veä cô theå choáng laïi caên beänh naøy.
1.2. NHÖÕNG ÑAËC TÍNH CUÛA UNG THÖ NGÖÔØI
1.2.1. Baûn chaát cuûa beänh ung thö vaø söï phaân bieät giöõa u laønh vôùiø u aùc tính
Ung thö laø moät beänh lyù aùc tính. Vì sao ung thö laïi laøm cho ngöôøi ta thaät söï sôï haõi
khi maéc phaûi? Ta coù theå hình dung teá baøo ung thö nhö moät sinh vaät phaùt trieån ngoaøi
voøng kieåm soaùt. Maø caùi gì hoaëc ñieàu gì naèm ngoaøi voøng kieåm soaùt ñeàu ñaùng lo ngaïi.
Trong phaân hoaù teá baøo bình thöôøng, caùc cô cheá kieåm soaùt ôû möùc teá baøo thöôøng
haïn cheá sinh tröôûng vaø phaân baøo ôû nhöõng möùc xaùc ñònh. Nhöng ñoâi khi moät teá baøo
thoaùt khoûi möùc kieåm soaùt naøy vaø nhaân baûn leân moät caùch thaùi quaù. Sinh tröôûng thaùi
Taï
quaù coù theå daãn ñeán haäu quaû taïo ra khoái u, töùc laø moät khoái teá baøo baát thöôøng so vôùi
nhöõng moâ chuaån möïc bình thöôøng.
Coù phaûi taát caû khoái u ñeàu laø ung thö khoâng? caâu traû lôøi laø khoâng. Coù hai loaïi u. U
laønh tính thöôøng goïi laø u laønh. Ñoù laø moät khoái teá baøo baát thöôøng vaãn giöõ laïi ôû vò trí
goác nôi chuùng ñaõ phaùt sinh trong cô theå. Caùc u laønh cuõng coù theå gaây söï coá neáu
chuùng sinh tröôûng lôùn cheøn eùp ôû moät soá cô quan bò khung xöông boïc kín nhö naõo hay
phoåi. Nhöng thoâng thöôøng ôû caùc vò trí khoâng cheøn eùp caùc moâ khaùc ngöôøi ta coù theå
duøng phaãu thuaät taïi choã caét boû hoaøn toaøn khoái u ra khoûi cô theå.
Traùi haún vôùi u laønh laø caùc u aùc tính laø moät khoái moâ baát thöôøng coù theå phaùt trieån
lan vaøo trong caùc moâ laân caän vaø thöôøng di caên vaøo nhöõng boä phaän ôû xa khaùc cuûa cô
theå. Moät u aùc phaùt sinh töø moät teá baøo ung thö duy nhaát vaø dôøi choã ra khoûi moâ bình
thöôøng noù ñaõ phaùt sinh. Neáu khoâng tieâu dieät hay caét boû, moät vaøi teá baøo ung thö ñoù
seõ xaâm nhieãm vaøo trong caùc moâ bao quanh vaø khoái u goác seõ baønh tröôùng. Caùc teá
baøo cuõng coù theå taùch khoûi khoái u, xaâm nhaäp vaøo heä tuaàn hoaøn (vaøo caùc maïch baïch
huyeát vaø maïch maùu) vaø coù theå lan ñeán caùc vò trí môùi, taïo ra nhöõng khoái u môùi taïi
nhöõng choã ñoù. Söï dôøi choã cuûa caùc teá baøo ung thö ra khoûi vò trí nguyeân thuûy cuûa
chuùng ñöôïc goïi laø söï di caên (malignant progression).
Hình 1: Söï di caên
Taï
Noùi chung, ñeå phaân bieät giöõa u laønh tính vaø u aùc tính coù theå döïa treân caùc ñaëc
ñieåm bieät hoaù vaø maát bieät hoùa, tyû leä phaùt trieån, tính chaát xaâm nhaäp taïi choã vaø söï di
caên.
Thuaät ngöõ bieät hoùa vaø maát bieät hoùa aùp duïng cho caùc teá baøo bieåu moâ cuûa khoái u.
Söï bieät hoùa ñeå chæ möùc ñoä phaùt trieån cuûa caùc teá baøo bieåu moâ gioáng caùc teá baøo bình
thöôøng caû veà hình thöùc vaø chöùc naêng. U bieät hoùa cao laø u goàm nhöõng teá baøo gioáng
caùc teá baøo cuûa moâ sinh ra u. Noùi chung caùc u laønh tính ñeàu bieät hoùa cao.
Caùc u aùc tính xeáp töø bieät hoùa cao ñeán khoâng bieät hoùa. Caùc u aùc tính goàm nhöõng
teá baøo khoâng bieät hoùa ñöôïc goïi laø maát bieät hoùa (anaplasia). Söï maát bieät hoùa ñöôïc
coi laø daáu aán cuûa chuyeån daïng aùc tính. Söï maát bieät hoùa ñöôïc ñaùnh daáu bôûi moät soá
thay ñoåi veà hình thaùi vaø chöùc naêng nhö caû teá baøo vaø nhaân teá baøo ñeàu bieåu hieän ña
hình thaùi – thay ñoåi veà kích thöôùc vaø hình daïng. Caùc teá baøo coù theå lôùn hôn nhieàu laàn
nhöõng teá baøo keá caän cuøng loaïi trong khi caùc teá baøo khaùc coù theå cöïc kyø nhoû, daïng
nguyeân thuûy.
Moät hình aûnh khaùc cuûa söï maát bieät hoùa laø söï taïo thaønh nhöõng teá baøo khoång loà,
moät soá teá baøo coù moät nhaân ña daïng khoång loà duy nhaát vaø moät soá khaùc coù hai hay
nhieàu nhaân. Trong teá baøo khoång loà ung thö, nhaân teá baøo taêng saéc vaø lôùn so vôùi teá
baøo. Ngoaøi caùc baát thöôøng veà teá baøo hoïc moâ taû treân, söï phaân cöïc cuûa caùc teá baøo maát
bieät hoùa bò roái loaïn roõ reät. Caùc daûi hoaëc caùc khoái lôùn teá baøo u phaùt trieån voâ toå chöùc.
Maëc duø caùc teá baøo ñang phaùt trieån naøy ñoøi hoûi ñöôïc cung caáp maùu, nhöng do moâ
ñeäm huyeát quaûn ngheøo naøn neân vuøng trung taâm u thöôøng bò hoaïi töû vì thieáu maùu.
1.2.2. Sinh saûn cuûa teá baøo ung thö
1.2.2.1. Söï baát thuôøng cuûa nhaân vaø caùc nhieãm saéc theå
Trong caùc teá baøo ung thö coù theå bieåu hieän caùc daïng baát thöôøng cuûa phaân chia
nhö khoâng coù thoi voâ saéc coù theå daãn ñeán cheát teá baøo hoaëc nhieàu nhaân chia nhoû.
Nhaân chia vôùi nhieãm saéc theå cöïc coù ñaëc ñieåm laø coøn toàn taïi trong gian kyø, moät vaøi
nhieãm saéc theå khoâng ñöôïc huy ñoäng ñeán gaàn moät hoaëc hai trung theå coù theå daãn ñeán
cheát teá baøo hoaëc taïo thaønh hai nhaân coù soá nhieãm saéc theå khoâng ñeàu. Tuy nhieân
nhöõng daáu aán ñaëc hieäu cuûa teá baøo ung thö thöôøng bieåu hieän ôû söï baát thöôøng nhieãm
saéc theå.
Taï
Caùc phöông phaùp xeùt nghieäm gaàn ñaây coøn cho pheùp nhaän bieát nhöõng baát thöôøng
nhieãm saéc theå cuûa caùc daïng u khaùc nhau. Ví duï nhö nhieãm saéc theå Ph1 quan saùt thaáy
trong beänh baïch caàu loaïi tuûy maõn tính. Caùc u nguyeân baøo voõng maïc laø do söï thieáu
huït moät phaàn nhieãm saéc theå 13. Phaàn lôùn caùc tröôøng hôïp u maøng naõo thieáu hoaøn
toaøn hay moät phaàn nhieãm saéc theå 22.
1.2.2.2. Quan nieäm ñôn doøng
Ngaøy nay ngöôøi ta cho raèng moät ung thö phaùt trieån töø moät teá baøo chuyeån daïng.
Thöïc ra ngöôøi ta khoâng theå xaùc ñònh moät ung thö treân vi theå tröôùc khi noù ñaõ taïo
thaønh nhieàu teá baøo, nhöng coù nhieàu baèng chöùng chöùng minh raèøng ung thö laø moät
quaàn theå teá baøo ñoàng nhaát, moät doøng teá baøo. Ví duï nhö söï cheá tieát globulin mieãn
dòch ñôn doøng trong caùc u töông baøo vaø trong caùc u lympho teá baøo B, taát caû caùc teá
baøo u chæ cheá tieát moät daïng duy nhaát cuûa globulin mieãn dòch.
Ngöôøi ta cuõng thaáy raèng hieän töôïng gheùp moät teá baøo duy nhaát coù theå coù hieäu quaû
trong moät soá ung thö thöïc nghieäm (beänh baïch caàu chuoät). Trong quaù trình tieán trieån
cuûa u, quaàn theå teá baøo ung thö chòu nhöõng ñoät bieán môùi. Söï tieán trieån doøng naøy bieåu
hieän bôûi söï xuaát hieän nhöõng chuûng baát thöôøng hôn, coù tính chaát xaâm laán hôn vaø ñeà
khaùng hôn vôùi caùc bieän phaùp ñieàu trò.
1.2.2.3. Thôøi gian nhaân ñoâi u
Thôøi gian nhaân ñoâi u laø thôøi gian trung bình caàn thieát ñeå taêng gaáp ñoâi soá löôïng teá
baøo ung thö. Ngöôøi ta coù theå ño treân nuoâi caáy hoaëc tính treân vivo töø khoái löôïng u.
Thôøi gian nhaân ñoâi laø moät thaùng cho nhöõng u phoâi, hai ñeán ba thaùng cho nhöõng ung
thö bieåu moâ daïng bieåu bì, boán ñeán saùu thaùng cho nhöõng ung thö bieåu moâ daïng
tuyeán, boán ñeán möôøi hai thaùng cho nhöõng u tuûy.
Coù moái lieân heä giöõa thôøi gian nhaân ñoâi vaø söï phaùt trieån cuûa u. Thôøi gian nhaân
ñoâi ngaén u phaùt trieån nhanh, thôøi gian nhaân ñoâi daøi u phaùt trieån chaäm, khoâng coù thôøi
gian nhaân ñoâi u ngöng phaùt trieån. Trong phaàn lôùn thôøi gian phaùt trieån khoái u, thôøi
gian nhaân ñoâi luoân haèng ñònh vaø seõ caøng daøi hôn khi u ñaõ phaùt trieån lôùn.
Thôøi gian nhaân ñoâi tröôùc heát phuï thuoäc vaøo heä soá taêng sinh, heä soá maát teá baøo.
Heä soá taêng sinh bieåu loä tyû leä caùc teá baøo trong chu kyø. Heä soá maát teá baøo bieåu loä tyû leä
Taï
phaàn traêm caùc teá baøo bò maát ñi do hoaïi töû hoaëc do bong. Cuõng caàn phaûi nhaán maïnh
raèng ôû caùc moâ bình thöôøng söï maát teá baøo laø 100%, soá teá baøo sinh ra khoâng nhieàu
hôn teá baøo maát ñi – ñoù laø söï caân baèng noäi moâ cuûa moâ. Trong ung thö heä soá taêng sinh
teá baøo thöôøng taêng cao nhaát trong khi söï maát teá baøo cuõng traàm troïng nhaát. Trong caùc
daïng ung thö, caùc u maát bieät hoùa nhaát cuõng laø caùc u coù toác ñoä phaùt trieån vaø heä soá
taêng sinh cao nhaát.
Trong caùc teá baøo ung thö thôøi gian trung bình cuûa moät chu kyø teá baøo laø moät ñeán
ba ngaøy, pha S coù thôøi gian khaù haèng ñònh (trung bình 16 giôø) nhöng pha G1 hay
thay ñoåi nhieàu hôn. Chu kyø cuûa teá baøo ung thö khoâng ngaén hôn chu kyø cuûa caùc teá
baøo bình thöôøng, thaäm chí chaäm hôn do söï keùo daøi cuûa phaân baøo nguyeân nhieãm. Ví
duï chu kyø cuûa caùc nguyeân baïch caàu cuûa beänh baïch caàu caáp laø 50-60 giôø, trong khi
chu kyø cuûa caùc nguyeân baøo tuûy bình thöôøng laø 24 giôø.
1.2.3. Nguyeân nhaân gaây ra ung thö
Ngaøy nay cuoäc chieán choáng ung thö treân theá giôùi ñöôïc tieán haønh toaøn dieän treân
nhieàu maët. Nhöõng nghieân cöùu thöïc nghieäm vaø dòch teã ñaõ ñoùng goùp lôùn lao trong vieäc
xaùc ñònh moät soá nguyeân nhaân chuû yeáu cuûa ung thö ôû ngöôøi. Caùc nhaø khoa hoïc ñaõ
chöùng minh roõ raøng raèng söï phaùt trieån ung thö thöôøng laø keát quaû töø söï tieáp caän vôùi
nhieàu yeáu toá ruûi ro trong moâi tröôøng soáng.
Hieän nay, theo ñaùnh giaù cuûa IARC (International Agency for Resarch on Cancer-
1998) coù 75 taùc nhaân ñöôïc keát luaän gaây ung thö cho con ngöôøi. Nhoùm taùc nhaân gaây
hö haïi veà di truyeàn vaø gaây chuyeån daïng u cuûa teá baøo thuoäc caùc loaïi sau ñaây: (1) chaát
gaây ung thö hoaù hoïc, (2) naêng löôïng tia, (3) vi khuaån sinh ung thö, chuû yeáu laø caùc
viruùt. Moãi nhoùm taùc nhaân coù ñaëc ñieåm rieâng, nhöng nhieàu taùc nhaân coù theå cuøng taùc
ñoäng vaø laøm taêng hieäu quaû caùc taùc nhaân khaùc.
Caùc taùc nhaân gaây ung thö laøm theá naøo ñeå gaây ñöôïc ung thö. Nhö chuùng ta ñaõ bieát
haàu heát ung thö laø keát quaû töø nhieàu daïng thay ñoåi di truyeàn. Caùc thay ñoåi naøy laø keát
quaû töø haøng chuïc naêm tieáp xuùc vôùi caùc taùc nhaân ung thö coù aûnh höôûng gaây ñoät bieán.
Noùi chung khi tyû leä phaân baøo caøng cao thì xaùc suaát sinh ñoät bieán caøng cao do heä quaû
töø deã sinh nhaàm laãn trong töï nhaân ñoâi vaø toå hôïp laïi DNA. Moät vaøi taùc nhaân gaây ung
thö döôøng nhö coù caû hai taùc duïng ñoù. Chaúng haïn caùc hocmon gaây ra ung thö vuù vaø
Taï
ung thö töû cung vöøa gaây ra taêng phaân baøo vöøa coù theå gaây ra caùc thay ñoåi di truyeàn seõ
daãn ñeán ung thö.
Nhöõng naêm gaàn ñaây caùc nhaø khoa hoïc ñaõ nghieân cöùu vaø bieát ñöôïc nhieàu taäp tính
hoaït ñoäng gaây beänh cuûa caùc teá baøo ung thö. Nhö vieäc nhieãm viruùt vieâm gan B keùo
daøi coù theå sinh ung thö gan. Nhieãm viruùt u nhuù (papilloma) gaây ra u nhuù ôû boä phaän
sinh duïc coù theå daãn ñeán ung thö coå töû cung. Viruùt gaây ung thö trôû thaønh moät daïng
thöôøng truù trong caùc teá baøo vaät chuû, thöôøng do cheøn nhaân acid nucleic vaøo trong
DNA cuûa caùc theå nhieãm saéc vaät chuû.
Theo Zibbert, viruùt sau khi xaâm nhaäp teá baøo ñaõ laøm thay ñoåi ñaëc tính di truyeàn
cuûa teá baøo gaây roái loaïn phaân baøo. Do ñoù teá baøo taêng saûn hoãn loaïn vaø mang nhöõng
ñaëc tính di truyeàn môùi. ÔÛ beân trong teá baøo, viruùt ñaõ maát heát hình thaùi bình thöôøng
neân khoâng ñöôïc phaùt hieän nöõa. Chaát maøu cuûa acid nucleic cuûa viruùt ñaõ hoaø nhaäp keát
hôïp vôùi chaát maøu cuûa teá baøo, moät DNA ñöôïc hình thaønh mang tính chaát cuûa teá baøo
ung thö. Teá baøo beänh ñoù tieáp tuïc nhaân leân maø khoâng caàn söï hieän dieän cuûa viruùt nöõa.
Thoáng keâ caùc ca ung thö lieân quan ñeán viruùt chieám khoaûng 15% caùc daïng ung thö
ngöôøi treân toaøn theá giôùi.
Tuy nhieân coøn raát laâu chuùng ta môùi bieát heát ñöôïc caùc nhaân toá ñaõ goùp phaàn gaây
ung thö. Caùc nhaø khoa hoïc ñang tieáp tuïc tìm kieám nhöõng taùc nhaân bí aån naøy baèng
phöông phaùp dòch teã hoïc.
1.3. CÔ SÔÛ PHAÂN TÖÛ CUÛA UNG THÖ
Taát caû sinh vaät soáng ñeàu ñöôïc caáu taïo töø teá baøo. Moät soá loaøi sinh vaät, ví duï nhö
vi khuaån, coù theå toàn taïi nhö sinh vaät ñôn baøo. Nhöõng sinh vaät khaùc, bao goàm caû ñoäng
vaät höõu nhuõ ñöôïc caáu taïo töø voâ soá teá baøo, taát caû teá baøo keát hôïp vôùi nhau ñeå taïo neân
moät sinh vaät soáng. Nhieàu teá baøo caáu taïo thaønh moâ nhö moâ lieân keát, moâ cô, nhieàu moâ
caáu taïo thaønh cô quan nhö gan, phoåi. Ngoaøi ra cô theå ngöôøi coøn phuï thuoäc vaøo
nhöõng teá baøo nhoû chuyeân bieät, chuùng seõ caáu taïo neân nhöõng cô quan chuyeân bieät nhö
tim hay phoåi. Nhö vaäy, söï hoaït ñoäng cuûa teá baøo giuùp duy trì söï soáng. Tuy nhieân
trong tröôøng hôïp ung thö, söï thay ñoåi chöùc naêng vaø caáu truùc cuûa teá baøo laø nguyeân
nhaân chính.
1.3.1. Caùc gen gaây ung thö (oncogen)
Taï
Theo quan ñieåm hieän nay ung thö ñöôïc xem laø beänh cuûa gen bôûi vì ngöôøi ta phaùt
hieän ra haøng loaït caùc gen gaây ung thö (oncogen) vaø gen öùc cheá ung thö
(antioncogen) coù trong teá baøo. Khi caùc gen naøy bò bieán dò thì deã daãn ñeán ung thö.
Gaàn 50% caùc ung thö ñaõ ñöôïc nghieân cöùu, chaån ñoaùn baèng söï bieán dò cuûa moät gen laø
gen p.53. P.53 laø moät antioncogen hay coøn goïi laø gen öùc cheá ung thö.
Caùc nhaø khoa hoïc ñaõ chöùng minh raèng trong cô theå laønh maïnh cuûa con ngöôøi coù
chöùa tieàn gen kích thích söï phaùt trieån (growth promoting protoocogen) hay coøn goïi
laø tieàn gen gaây u. Ñoù laø gen caàn thieát cho vieäc haøi hoaø söï soáng.
Vai troø chuaån möïc cuûa caùc tieàn gen gaây u trong teá baøo laø gì? Nhieàu tieàn gen gaây
u maõ hoùa cho caùc nhaân toá loaïn sinh tröôûng – caùc protein kích thích phaân baøo hoaëc
maõ hoùa cho caùc protein khaùc aûnh höôûng ñeán toång hôïp hay chöùc naêng cuûa caùc nhaân
toá sinh tröôûng. Khi chuùng theå hieän chöùc naêng bình thöôøng, ñuùng löôïng phuø hôïp, vaøo
ñuùng luùc caàn thieát thì caùc protein naøy kieåm soaùt phaân baøo vaø kieåm soaùt söï phaân hoùa
ñuùng chuaån möïc.
Ñeå moät tieàn gen gaây u chuyeån thaønh gen gaây u phaûi coù moät thay ñoåi hoaëc moät
ñoät bieán xaûy ra trong DNA cuûa teá baøo. Coù theå laø do moät nhieãm saéc theå bò chuyeån
ñoåi vò trí. Söï chuyeån vò xaûy ra khi caùc nhieãm saéc theå trao ñoåi laãn nhau caùc maûng nhoû
cuûa chuùng. Thí duï söï bieán hình aùc tính trong beänh baïch caàu tuûy thì lieân quan ñeán söï
chuyeån vò trí protooncogen töø vò trí bình thöôøng ôû theå nhieãm saéc 9 leân theå nhieãm saéc
22. Ñoù thöïc ra laø moät nhieãm saéc theå phoái hôïp goàm thaân laø nhieãm saéc theå soá 9, treân
ñoù moät maûnh cuoái cuûa nhieãm saéc theå 22 gaén vaøo. Protooncogen myc trong ung thö
lymphoma Burkitt laø do chuyeån vò trí theå nhieãm saéc 8 leân 14.
ÔÛ moät tröôøng hôïp khaùc laø söï ñoät bieán treân DNA, moät nhaàm laãn trong töï nhaân ñoâi
DNA hoaëc trong taùi toå hôïp phaùt sinh khi nhaân baûn caùc gen ñaõ ñöôïc sao maõ hay dòch
maõ toaøn boä, haäu quaû laø quaù thöøa protein kích thích phaân baøo so vôùi möùc chuaån.
Trong caùc tröôøng hôïp naøy möùc bieåu hieän gen chuaån bò thay ñoåi vaø teá baøo bò kích
thích sinh soâi naåy nôû moät caùch tuøy tieän.
Hieän nay caùc oncogen taïo ra caùc protein tham gia kieåm tra söï lôùn leân cuûa teá baøo
coù theå ñöôïc phaân loaïi theo chöùc naêng nhö sau:
Taï
Nhoùm thöù nhaát laø gen maõ hoùa cho caùc yeáu toá taêng tröôûng nhö sis, int-2. Nhöõng
oncogen yeáu toá taêng tröôûng naøy coù theå kích hoaït söï nhaân leân cuûa teá baøo nhöng
khoâng ñuû khaû naêng gaây neân thay ñoåi veà kieåu hình..
Nhoùm thöù hai cuûa oncogen maõ hoùa cho caùc thuï theå cuûa yeáu toá taêng tröôûng nhieàu
thuï theå trong soá ñoù gaén vôùi hoaït tính tyrosine kinase.
Nhoùm thöù ba laø caùc thuï theå khoâng coù hoaït tính tyrosine kinase ñoù laø saûn phaåm
gen mas.
Nhoùm thöù tö laø caùc hoï protein gaén treân maøng nhö ras.
Nhoùm thöù naêm laø nhöõng oncoprotein trong teá baøo chaát vôùi hoaït tính
serine/threonine kinase goàm coù saûn phaåm raf, pim-1, mos vaø cot.
Nhoùm thöù saùu goàm caùc oncogen maõ hoùa cho caùc yeáu toá ñieàu hoaø trong teá baøo
chaát.
Nhoùm thöù baûy, moät nhoùm oncogen lôùn maõ hoùa cho nhöõng yeáu toá phieân maõ ôû
nhaân nhö myc, myb, fos, jun, rel.
1.3.2. Caùc gen öùc cheá ung thö (antioncogen)
Trong khi caùc tieàn gen u maõ hoùa caùc protein khôûi ñoäng söï phaùt trieån teá baøo, thì
caùc saûn phaåm cuûa caùc gen öùc cheá khoái u coù chöùc naêng laø ñieàu hoøa söï phaùt trieån teá
baøo. Söï ñoät bieán hay maát gen öùc cheá khoái u coù theå gaây ra ung thö. Trong beänh böôùu
nguyeân baøo voõng maïc, moät loaïi ung thö cuûa treû em mang tính di truyeàn, gaàn ñaây caùc
nhaø khoa hoïc ñaõ khaùm phaù ra ñöôïc nguyeân nhaân laø do maát moät ñoaïn cuûa nhieãm saéc
theå 13. Ñoaïn bò maát ñoù mang caùc gen kieàm cheá khoâng cho caùc oncogen cuûa ung thö
naøy phaùt trieån.
Theâm nhieàu baèng chöùng xaùc nhaän raèng baát kyø ñoät bieán naøo ngaên chaën gen trieät
khoái u ñeàu goùp phaàn gaây loaïn phaùt phaân baøo, töùc khoâng kieåm soaùt noåi möùc phaân
baøo chuaån möïc vaø coù theå sinh ra moät teá baøo ung thö.
ÔÛ ung thö ñaïi traøng nhö ôû nhieàu daïng ung thö khaùc ôû ngöôøi, ngöôøi ta nhaän thaáy
quaù trình di caên cuûa moät ung thö ñaïi traøng phaùt trieån töø töø qua ba chaëng. Daáu hieäu
ñaàu tieân laø trong caùc teá baøo bình thöôøng cuûa bieåu moâ loùt ñaïi traøng xuaát hieän taàn soá
phaân baøo baát thöôøng. Sau ñoù xuaát hieän moät u laønh (choài polip) trong vaùch ñaïi traøng.
Vaø cuoái cuøng xuaát hieän moät khoái u aùc tính. Nhöõng thay ñoåi ôû möùc teá baøo naøy dieãn ra
Taï
song song vôùi ba thay ñoåi ôû möùc ñoä DNA bao goàm söï hoaït hoùa cuûa moät gen gaây u
trong teá baøo vaø söï voâ hieäu hoùa cuûa hai gen öùc cheá khoái u.
1.3.2.1. Gen Rb
Gen laøm phaùt trieån böôùu nguyeân baøo voõng maïc (retinoblastoma) ôû ngöôøi ñöôïc
goïi teân laø gen Rb (retinoblastoma supectability gene). Ñoät bieán ôû gen Rb laøm phaùt
trieån daïng ung thö khaùc ôû ngöôøi nhö sacoâm xöông (osteosarrcom). Khaùc vôùi beänh
retioblastoma do di truyeàn, nhöõng ñoät bieán cuûa Rb thuôøng xuaát hieän ôû teá baøo sinh
döôõng hôn laø do di truyeàn töø boá meï. Retinoblastoma taïo ra do ñoät bieán hai laàn ôû
phaïm vi gen Rb cuûa theå nhieãm saéc 13.
Thoâng qua caùc nghieân cöùu ngöôøi ta bieát saûn phaåm protein cuûa gen Rb tham gia
trong ñieàu hoøa taêng tröôûng teá baøo.
1.3.2.2. Gen p53
Gen naøy naèm treân nhaùnh ngaén cuûa theå nhieãm saéc 17. Protein p53 coù vai troø ngaên
caûn söï lan traøn cuûa caùc teá baøo bò hö haïi veà di truyeàn. Protein p53 khu truù ôû trong
nhaân teá baøo vaø khi taùc ñoäng, noù coù chöùc naêng ñaàu tieân laø kieåm soaùt söï phieân maõ caû
caùc gen khaùc. Söï bieán ñoåi p53 xaûy ra ôû gaàn moät nöûa soá ung thö ôû ngöôøi. P53 ñöôïc
huy ñoäng ñeå laøm ngöøng söï hö haïi DNA vaø hoã trôï cho vieäc söûa chöõa DNA baèng caùch
gaây döøng ôû G1 vaø kích thích caùc gen DNA ñöôïc söûa chöõa. Moät teá baøo coù DNA bò hö
haïi neáu khoâng ñöôïc söûa chöõa seõ ñöôïc p53 ñieàu khieån ñi vaøo cheát teá baøo theo chöông
trình.
Do caùc hoaït ñoäng naøy p53 ñaùng ñöôïc goïi laø “ngöôøi canh gaùc boä gen”. Neáu maát
ñoàng hôïp töû cuûa gen p53, toån haïi p53 khoâng ñöôïc söûa chöõa, ñoät bieán trôû thaønh coá
ñònh trong caùc teá baøo ñang phaân chia vaø teá baøo seõ chuyeån daïng sang aùc tính, ñaëc
bieät laø ôû moâ lieân keát.
Gen p53 ñaõ ñöôïc phaùt hieän gaàn 20 naêm nay vaø ñöôïc xem laø gen duy nhaát giöõ vai
troø trung taâm trong cô cheá gaây beänh ung thö.
1.3.2.3. Gen p73
Taï
Ñeán cuoái naêm 1977, caùc nhaø nghieân cöùu phaùt hieän ra gen p73, gen naøy maõ hoùa
moät protein mang nhieàu ñaëc ñieåm töông töï nhö gen p53. Gen p73 coù moät vuøng gaén
DNA gioáng moät vuøng töông öùng cuûa p53, noù coù theå gaây döøng chu kyø teá baøo vaø gaây
cheát teá baøo theo chöông trình trong nhöõng ñieàu kieän thích hôïp.
Nhieàu nghieân cöùu hieän nay ñang taäp trung vaøo gen hoï haøng cuûa p53 naøy. Gen
p73 phoå bieán trong nhieàu loaïi u nhö u nguyeân baøo thaàn kinh, ung thö ñaïi traøng.
1.3.3. Gen ñieàu hoaø cheát teá baøo theo chöông trình
Chieáu xaï Bax Apoptosis
Chemo’s p53 Bcl-2
Oncogens p21 Chu trình teá baøo

E1A, tTAg, Gadd45
c-myc
Sô ñoà 1: Hieän töôïng chöông trình hoùa söï cheát teá baøo
Apoptosis – laø hieän töôïng chöông trình hoùa söï cheát cuûa teá baøo (programmed
cell death – PCD) – hieän töôïng naøy trôû neân caàn thieát trong giai ñoaïn phaùt trieån naøo
ñoù cuûa teá baøo. Ngöôøi ta cuõng quan saùt thaáy hieän töôïng naøy trong ung thö nhö gieát teá
baøo ung thö baèng teá baøo NK (natural killers) hay baèng teá baøo ñoäc cuõng nhö teá baøo
lymphocyt ñoäc phuû khaùng theå. Nhöng teá baøo ung thö deã ñi vaøo apoptosis laø khi gaây
ra DNA hö haïi ñöôïc quyeát ñònh söï coù maët trong chuyeån daïng bieán dò cuûa gen p53
hoaëc söû duïng caùc thuoác ôû pha G1 hoaëc caùc tia ôû pha G2.
Cô cheá ñieàu hoøa voøng teá baøo pha p53 chöa ñöôïc bieát chính xaùc nhöng coù leõ noù laø
chaát ñieàu hoøa sao maõ cuûa caùc gen tham gia photphoryl hoùa nhieàu choã qua nhieàu
enzym kinaza, ví duï kinaza cdk1 (cell division kinase) laøm photphoryl hoùa protein
p53, p73 vò trí Ser-315. Khi ñöôïc photphoryl hoùa, p53 cuõng coù aûnh höôûng ñeán caùc
protein bieán daïng cuûa caùc viruùt gaây ung thö loaïi DNA. Chính choã naøy p53 coù theå
Taï
ñoùng vai troø chuû yeáu trong ñieàu hoøa lôùn leân, bieät hoùa vaø söï cheát teá baøo theo chöông
trình ñònh saün.
Söï bieåu hieän gen cuûa protein p53 ñöôïc ñieàu hoøa qua nhieàu khaùng nguyeân, trong
ñoù khaùng nguyeân PCNA (proliferation cells nuclear antigen). Khaùng nguyeân naøy laø
cofactor cuûa enzym polymeraza sao cheùp S. Bôûi vaäy khi giaûm hoaït tính p53 thì
phong beá söï ñi vaøo pha S cuûa chu kyø phaân chia teá baøo.
Cuoái cuøng, ngöôøi ta phaùt hieän protein kìm haõm hoaït tính caùc kinaza cdk khaùc
nhau ñöôïc goïi laø CKI (cyclin dependent kinases inhibitors) vaø quan troïng nhaát trong
chuùng laø p21 – saûn phaåm cuûa gen ôû ñænh 1 (p53 mediated inhibitor of cdk).
Moät chaát öùc cheá kinaza cdk khaùc nhau laø protein p16 INK 1 (Inhinitor of cdkS),
gen maõ hoùa noù khu truù trong nhieàu doøng teá baøo ung thö. Gen naøy kìm haõm nhieàu
ung thö mang teân MTS 1 (multiple tumor suppressor 1) hay CDK 4 I (CDK 4
inhibitor).
Kieán thöùc coù lieân quan tôùi cô cheá apoptosis teá baøo ung thö raát caàn trong nghieân
cöùu ñieàu trò ung thö. Cuõng caàn nhôù raèng gen p53 coù theå hôïp taùc vôùi gen Rb trong
caûm öùng apoptosis vaø bieán hình ung thö.
Hieåu bieát veà gen p53 vaø gen Rb bình thöôøng, ngöôøi ta coù theå taùch doøng (cloning)
chuùng ñeå duøng trong ñieàu trò ung thö, ñoù laø moät trong nhöõng vaán ñeà haáp daãn cuûa
sinh hoïc phaân töû.
Protein p.53
Kích thích toång hôïp p.21 Phong beá Kìm haõm GTP
(öùc cheá cdk) Sao cheùp AND Kìm haõm gen ñieàu hoøa
Kích thích gen öùc cheá taêng tröôûng döông tính
taêng tröôûng teá baøo
Laøm ngöøng sinh saûn teá baøo ôû giai ñoaïn G
Sô ñoà 2: Vai troø cuûa Protein p.53
Taï
Ngaøy nay ñaõ xaùc ñònh ñöôïc raèng caùc gen ñeà phoøng hay gaây cheát teá baøo theo
chöông trình cuõng tham gia taïo nhöõng bieán ñoåi quan troïng trong söï caân baèng ung
thö. Moät nhoùm lôùn caùc gen ñieàu hoøa cheát teá baøo theo chöông trình ñaõ ñöôïc xaùc ñònh,
caùc gen naøy ñöôïc ghi nhôù baèng caùc nhoùm ba chöõ baét ñaàu baèng chöõ b.
Gen choáng cheát teá baøo theo chöông trình laàn ñaàu tieân ñaõ xaùc ñònh, bcl-2 laø moät
thaønh phaàn cuûa moät nhoùm lôùn protein homodime vaø heterodime hoùa, moät soá protein
naøy öùc cheá teá baøo cheát theo chöông trình (nhö chính bcl-2 vaø bcl-xL) trong khi caùc
gen khaùc (nhö bax, bad, vaø bcl-xS) taïo ñieàu kieän cho teá baøo cheát theo chöông trình.
Vieäc phaùt hieän ra gen bcl-2, moät gen prototyp trong loaïi naøy baét ñaàu vôùi nhaän
xeùt laø khoaûng 85% caùc u lympho teá baøo B cuûa loaïi nang coù mang moät chuyeån ñoaïn
ñieån hình t(14:18)(q22:q21). Caàn nhaéc laïi raèng 14q32 laø vò trí caùc gen chuoãi naëng
cuûa globulin mieãn dòch cuõng lieân quan ñeán u lympho Burkitt. Vieäc xeáp caïnh vò trí
hoaït ñoäng phieân maõ vôùi bcl-2 (khu truù ôû 18q21) gaây boäc loä quaù möùc bcl-2.
Theo nhöõng cô cheá chöa bieát roõ, vieäc boäc loä quaù möùc bcl-2 baûo veä caùc lympho
baøo khoûi bò cheát theo chöông trình vaø cho pheùp chuùng soáng laâu daøi, vì vaäy gaây neân
söï tích luõy quaù möùc cuûa lympho baøo B, gaây beänh haïch vaø xaâm nhaäp tuûy xöông. Vì
caùc u lympho boäc loä quaù möùc bcl-2 phaàn lôùn phaùt sinh laø do giaûm cheát teá baøo theo
chöông trình hôn laø do buøng noå taêng sinh teá baøo, noù coù xu höôùng laønh tính (phaùt
trieån chaäm) so vôùi phaàn lôùn caùc u lympho khaùc.
Chöùng minh cho vai troø cuûa bcl-2 trong taïo u lympho laø nhaän xeùt raèng chuoät
chuyeån gen vôùi bcl-2 phaùt sinh u lympho teá baøo B. Khoâng chæ chöùc naêng cuûa bcl-2 laø
baát thöôøng maø söï khu truù cuûa noù cuõng khaùc vôùi haàu heát caùc gen ung thö khaùc. Noù
naèm ôû laù ngoaøi cuûa maøng ty theå, löôùi noäi nguyeân sinh vaø maøng nhaân. Söï ñònh vò ty
theå cuûa gen bcl-2 vaø caùc thaønh vieân khaùc cuûa hoï bcl-2 cuõng bieåu hieän chöùc naêng cuûa
caùc gen naøy.
Cô sôû sinh hoùa cuûa hoaït ñoäng bcl-2 chöa ñöôïc hoaøn toaøn hieåu bieát roõ. Cheát teá
baøo theo chöông trình laø ñieåm cuoái cuøng cuûa chuoãi caùc söï kieän phaân töû gaây neân bôûi
nhieàu kích thích vaø veà sau daãn ñeán söï hoaït hoùa caùc men thuyû phaân protein gaây cheát
teá baøo (men caspase). Caùc thaønh vieân cuûa hoï bcl-2 aûnh höôûng moät caùch chính xaùc
tôùi söï hoaït hoaù cuûa caùc caspase nhö theá naøo ñang ñöôïc khaûo saùt töôøng taän.
Trong nhieàu moâ hình cheát teá baøo theo chöông trình, vieäc giaûi phoùng cytochrom C
khoûi ty theå laø böôùc quan troïng trong chuoãi caùc söï kieän daãn ñeán cheát teá baøo theo
Taï
chöông trình. Moät chöùc naêng cuûa cytochrom C ñuôïc giaûi phoùng hình nhö laø hoã trôï
cho söï hoaït hoaù men caspase 9 phaân huûy protein. Khu truù moät caùch chieán löôïc ôû
maøng ngoaøi ty theå bcl-2 vaø yeáu toá töông ñoàng cuûa noù ñöôïc cho laø coù vai troø ñieàu hoaø
söï ñi ra cuûa cytochrom khoûi nhieãm saéc theå vaøo trong baøo töông teá baøo.
Söï ñi ra cuûa cytochrom C naøy ñöôïc ñieàu hoaø moät caùch chính xaùc nhö theá naøo thì
chöa ñöôïc bieát roõ, nhöng coù moät soá baèng chöùng laø bax, moät thaønh vieân tröôùc cheát teá
baøo theo chöông trình cuûa hoï bcl-2 taïo thaønh moät keânh trong maøng nhieãm saéc theå
cho pheùp söï ñi ra cuûa cytochrom C (vaø vì vaäy daãn ñeán cheát teá baøo theo chöông
trình), trong khi bcl-2 phong toûa hoaït ñoäng taïo keânh cuûa bax.
Caùc thaønh phaàn tröôùc cheát teá baøo theo chöông trình vaø choáng cheát teá baøo theo
chöông trình cuûa hoï bcl-2 taùc ñoäng nhö moät caùi bieán trôû trong ñieàu hoaø cheát teá baøo
theo chöông trình. Tyû leä cuûa caùc chaát choáng cheát (bcl-2, bclXL) vôùi chaát gaây cheát
(bax, bcl-xS, bad, bid) seõ quyeát ñònh moät teá baøo ñaùp öùng vôùi moät kích thích cheát teá
baøo theo chöông trình nhö theá naøo. Caùi bieán trôû naøy seõ hoaït ñoäng ít nhaát moät phaàn
do söï dime hoùa caïnh tranh giöõa caùc thaønh phaàn khaùc nhau cuûa caùc nhoùm chaát. Vì
vaäy trong khi caùc homodime cuûa bcl-2 taïo ñieàu kieän cho söï soáng soùt cuûa teá baøo (coù
leõ do söï thay theá bax taïo keânh töø maøng ty theå), caùc homodime bax taïo thuaän lôïi cho
cheát teá baøo theo chöông trình.
Cuoái cuøng maëc duø hoï bcl-2 cuûa caùc gen bcl-2 ñoùng vai troø quan troïng trong ñieàu
hoaø cheát teá baøo theo chöông trình, ít nhaát coù hai gen keát hôïp vôùi ung thö khaùc cuõng
lieân quan ñeán cheát teá baøo theo chöông trình laø gen p53 vaø protooncogen c-myc. Cô
cheá phaân töû cuûa cheát teá baøo theo chöông trình gaây neân do hai böôùc caét ngang cuûa
ñöôøng bcl-2. Gen c-myc gaây cheát teá baøo theo chöông trình khi caùc teá baøo bò ñieàu
khieån bôûi hoaït hoùa c-myc, nhöng söï phaùt trieån ñöôïc giôùi haïn bôûi khaû naêng giôùi haïn
cuûa caùc yeáu toá moâi tröôøng.
Khi ñoái maët vôùi caùc tín hieäu nhö vaäy, teá baøo ñöôïc laäp chöông trình cheát bôûi ñieàu
hoaø taêng p53 vaø caùc tín hieäu chöa ñöôïc xaùc ñònh khaùc. Bieåu loä quaù möùc cuûa bcl-2 coù
theå giaûi thoaùt cho teá baøo khoâng bò cheát theo chöông trình gaây neân do c-myc. Vì vaäy
hình nhö myc vaø bcl-2 coù theå hôïp taùc trong taïo u - c-myc kích thích sinh saûn vaø bcl-2
ngaên caûn cheát teá baøo ngay caû khi caùc yeáu toá phaùt trieån trôû neân bò haïn cheá. Ñaây laø
moät trong nhieàu ví duï trong ñoù hai hay nhieàu gen ung thö hôïp taùc ñeå gaây phaùt sinh
ung thö.
Taï
1.4. MOÄT SOÁ PHÖÔNG PHAÙP TAÙCH VAØ NUOÂI CAÁY TEÁ BAØO UNG
THÖ
1.4.1. Lòch söû phaùt trieån nuoâi caáy cuûa teá baøo ung thö
Khoa hoïc veà nuoâi caáy moâ vaø teá baøo ñaõ phaùt trieån moät caùch vöõng chaéc trong suoát
theá kyû 20. Töø nhöõng naêm 1885, Wilhelm Roux ghi nhaän raèng phoâi gaø coù theå phaùt
trieån ôû dung dòch muoái sinh lyù trong vaøi ngaøy. Nhieàu thöû nghieäm tröôùc ñoù cuõng
chöùng minh raèng moâ cuûa caùc loaøi ñoäng vaät löôõng cö coù theå taùi sinh trong quaù trình
nuoâi caáy. Naêm 1887 Arnold cho raèng caùc lymphoâ baøo cuûa eách cuõng coù theå soáng
trong dung dòch muoái sinh lyù. Ngay sau ñoù vaøo 1998 Ljunggren chöùng minh teá baøo
da cuûa ngöôøi coù theå phaùt trieån neáu ñöôïc nuoâi caáy trong dung dòch asetic.
Maëc duø ñaõ coù nhöõng nghieân cöùu tröôùc nhöng ngöôøi ñöôïc xem laø cha ñeû cuûa
phöông phaùp nuoâi caáy moâ laø Ross Harrison. Harrison laáy moâ töø phoâi eách ñöa vaøo
haïch baïch huyeát thì caùc maûnh moâ khoâng chæ coù khaû naêng soáng soùt maø coøn phaùt trieån
thaønh caùc maïng löôùi. Caùc thí nghieäm treân böôùc ñaàu ñaõ taïo neân laøn soùng chuù yù veà
nuoâi caáy moâ in vitro, ñoàng thôøi söï thuùc ñaåy cuûa y hoïc buoäc ngöôøi ta quan taâm ñeán
caùc loaøi vaät oån nhieät vaø coù quaù trình phaùt trieån bình thöôøng vaø beänh lyù gaàn gioáng
ngöôøi.
Naêm 1943, Wilton Earle - ngöôøi ñaàu tieân tieán haønh thí nghieäm veà doøng teá baøo
lieân tuïc ôû loaøi gaëm nhaám töø moät teá baøo taùch rôøi. Naêm 1951, Geogre Gey thieát laäp
doøng teá baøo ung thö töø coå töû cung ngöôøi (Hela). Naêm 1961, Hayflick vaø Moorhead
ñaõ thöïc hieän nhöõng nghieân cöùu veà teá baøo bình thöôøng coù ñôøi soáng xaùc ñònh.
1.4.2. Moät soá phöông phaùp taùch teá baøo ung thö töø khoái u
1.4.2.1. Phöông phaùp taùch teá baøo ung thö töø khoái u cöùng hay khoái u di caên
Hieän nay ñeå coù theå thu nguoàn maãu ung thö, ñaëc bieät laø töø caùc khoái u cöùng hay
khoái u di caên töø cô theå beänh nhaân bò ung thö ñeàu phaûi ñöôïc tieán haønh phaãu thuaät taïi
caùc beänh vieän. Nguoàn maãu sau khi thu seõ ñöôïc giöõ trong bình hoaëc loï chöùa saün moâi
tröôøng nuoâi caáy thích hôïp (nhö RPMI 1640, DMEM …), ñoàng thôøi phaûi ñöôïc giöõ
Taï
trong ñieàu kieän laïnh nhö öôùp ñaù, hoaëc toát nhaát laø ñöôïc giöõ trong nitô loûng vì ñieàu
naøy seõ giuùp duy trì ñöôïc ñaëc tính teá baøo.
Quaù trình thu maãu vaø xöû lyù maãu phaûi ñöôïc tieán haønh nhanh choùng. Maãu sau khi
thu seõ ñöôïc tieán haønh xöû lyù taïi phoøng thí nghieäm. Quaù trình xöû lyù maãu phaûi ñöôïc
thao taùc trong ñieàu kieän voâ truøng. Sau khi löïa choïn phaàn moâ coøn soáng vaø loaïi boû
phaàn moâ hö hoaëc cheát, phaàn moâ soáng coøn laïi seõ ñöôïc röûa qua nhieàu laàn baèng dung
dòch muoái sinh lyù coù chöùa khaùng sinh hoaëc dung dòch HBSS – Hank’s balanced salt
solution ñeå loaïi boû bôùt maùu. Sau ñoù caét khoái moâ ra thaønh töøng maûnh nhoû (1-2 mm3),
thöôøng ñöôïc tieán haønh treân ñóa petri. Sau khi theâm vaøo ñóa petri moät ít dung dòch
nuoâi caáy (1 – 2ml), duøng pipet hoaëc pastette ñeå chuyeån caùc maûnh moâ töø ñóa petri
vaøo bình nuoâi caáy, ñeå trong tuû nuoâi khoaûng töø 2 – 3 giôø, ñieàu naøy seõ giuùp cho söï
baùm cuûa teá baøo vaøo bình nuoâi caáy toát hôn. Theâm vaøo 5 – 10ml, ñeå yeân bình nuoâi
caáy cho ñeán töø 72 – 96 giôø. Sau nhieàu ngaøy nuoâi caáy, teá baøo phaùt trieån baùm dính vaøo
thaønh bình vaø khi ñeán maät ñoä caàn thieát seõ ñöôïc tieán haønh caáy chuyeàn.
Ñaây laø moät trong nhöõng phöông phaùp ít laøm toån thöông ñeán teá baøo nhaát, thôøi
gian thao taùc ngaén, ñoàng thôøi deã daøng thao taùc. Nhöng ñieàu caàn löu yù laø thao taùc
phaûi chuaån, nhöõng maãu moâ phaûi ñöôïc caét nhoû, quaù trình thí nghieäm phaûi ñöôïc tieán
haønh trong ñieàu kieän voâ truøng tuyeät ñoái ñeå traùnh söï nhieãm.
1.4.2.2. Phöông phaùp taùch teá baøo ung thö töø maãu dòch cuûa cô theå
Phöông phaùp naøy thöôøng ñöôïc söû duïng ñeå taùch teá baøo töø nhöõng maãu dòch cuûa cô
theå nhö: dòch maøng buïng, dòch maøng phoåi…
Caùc maãu dòch ñöôïc thu taïi beänh vieän vaø ñem veà xöû lyù taïi phoøng thí nghieäm voâ
truøng, tuøy theo maãu dòch laáy vôùi theå tích khaùc nhau. Ñem maãu dòch ñi ly taâm,
khoaûng 3000g/ 20 phuùt. Loaïi boû dung dòch noåi, huyeàn phuø phaàn caën vôùi dung dòch
muoái sinh lyù PBS. Neáu maãu chöùa soá löôïng teá baøo maùu nhieàu ta coù theå loaïi boû baèng
phöông phaùp ly taâm vôùi dung dòch Ficoll. Khoaûng 10ml dung dòch teá baøo huyeàn phuø
vôùi PBS hoaëc HBSS cho vaøo dung dòch Ficoll, ly taâm khoaûng 1000g/ 20 – 30 phuùt.
Caùc teá baøo hieän dieän trong phaàn dung dòch ñeäm, ñem ly taâm khoaûng 600g/ 5 phuùt.
Taï
Quaù trình naøy laäp laïi cho ñeán khi thu ñöôïc heát phaàn teá baøo coøn laïi. Toaøn boä phaàn teá
baøo thu ñöôïc seõ ñöôïc huyeàn phuø vôùi moâi tröôøng nuoâi caáy vaø chuyeån vaøo ñóa nuoâi.
1.4.2.3. Phöông phaùp taùch teá baøo baèng enzym
Söû duïng enzym ñeå taùch teá baøo töø nhöõng moâ soáng laø moät trong nhöõng phöông
phaùp phoå bieán nhaát. Hieän nay moät soá enzym ñöôïc söû duïng trypsin, collagenase,
hyaluronidase, elastase, dipase, vaø papain … tuøy thuoäc vaøo maãu moâ ñeå choïn enzym
vaø noàng ñoä enzym thích hôïp nhaèm coù theå taùch ñöôïc teá baøo vaø ñoàng thôøi khoâng aûnh
höôûng ñeán söï phaùt trieån cuûa chuùng.
Chaúng haïn trypsin laø moät enzym ñöôïc söû duïng phoå bieán trong vieäc taùc teá baøo
ñoäng vaät vôùi hai quy trình:
(1) Quy trình trypsin aám
- Caét nhoû khoái moâ thaønh nhöõng maûnh nhoû khoaûng 2 – 3mm3.
- Theâm dung dòch trypsin vaøo (1g khoái moâ/ 10ml trypsin), noàng ñoä trypsin thöôøng
ñöôïc söû duïng laø 0,25% (hoaëc coù theå laø 0,05%, 0,015%), hoaëc coù theå theâm vaøo
chaát neàn EDTA (0,01% -0,02%),.
- Khuaáy töø ôû nhieät ñoä 37oC. Ñeå ñaït ñöôïc maät ñoä teá baøo caàn thieát thì thôøi gian
khuaáy coù theå töø 15 – 45 phuùt.
- Ñem ñi ly taâm, 600g/ 5 phuùt, loaïi boû phaàn noåi, theâm moâi tröôøng vaøo chuyeån teá
baøo vaøo bình nuoâi caáy.
- Quaù trình naøy laäp laïi cho ñeán khi thu ñöôïc heát phaàn teá baøo coøn laïi.
(2) Quy trình trypsin laïnh
Coù theå uû caùc maûnh moâ nhoû trong dung dòch trypsin ôû noàng ñoä thích hôïp, taïi nhieät
ñoä khoaûng 4oC, ñieàu naøy seõ giuùp cho vieäc taùch teá baøo deã daøng vaø ít aûnh höôûng ñeán
teá baøo. Sau 6 – 8 giôø, giaûi ñoâng khoaûng 30 phuùt ôû nhieät 37oC. Sau khi ly taâm loaïi boû
phaàn noåi, theâm vaøo moâi tröôøng nuoâi caáy.
1.4.3. Nhöõng kyõ thuaät caàn thieát cho vieäc nuoâi caáy teá baøo
Ngaøy nay vieäc nuoâi caáy teá baøo ñaõ ñöôïc thöïc hieän roäng khaép treân theá giôùi. Hôn
50 naêm keå töø laàn ñaàu tieân coâng boá söï xuaát hieän doøng teá baøo ung thö coå töû cung ôû
ngöôøi (Hela), ñeán nay caùc nhaø nghieân cöùu ñaõ thieát laäp khoaûng 3.000 doøng teá baøo
Taï
ung thö vaø coù 1000 doøng ñöôïc söû duïng thöôøng xuyeân, phaàn lôùn coù nguoàn goác töø ung
thö ôû ngöôøi.
Ñaây laø nguoàn maãu caàn thieát cho caùc phaân tích sinh hoùa cuûa teá baøo ung thö. Ñieàu
naøy môû ra cô hoäi cho caùc nhaø khoa hoïc coù ñieàu kieän nghieân cöùu, tìm hieåu saâu hôn
veà caùc ñaëc tính sinh hoïc ñoàng thôøi xaùc ñònh vaø moâ taû ñaëc ñieåm cuûa teá baøo ung thö.
Vôùi muïc ñích söû duïng caùc doøng teá baøo naøy ñeå nghieân cöùu hoaït tính cuûa caùc hoaït
chaát khaùng ung thö trong ñieàu kieän in vitro, saûn xuaát vaccin ñieàu trò.
Maëc duø nhöõng döõ lieäu coù ñöôïc töø caùc phoøng thí nghieäm vaãn caàn phaûi ñöôïc xem
xeùt moät caùch thaän troïng, nhöng vai troø thöïc tieãn cuûa vieäc nuoâi caáy cuûa caùc doøng teá
baøo ung thö trong nghieân cöùu vaø ñieàu trò beänh ung thö ñaõ ñöôïc thöøa nhaän.
1.4.3.1. Moâi tröôøng nuoâi caáy
Hieän nay ngöôøi ta söû duïng moâi tröôøng nuoâi caáy toång hôïp ñaõ ñöôïc phaùt trieån töø
nhöõng naêm 1950. Caùc chaát cô baûn coù trong moâi tröôøng nuoâi caáy bao goàm amino
acid, carbohydrat, Vitamin, vaø muoái.
Huyeát thanh vaø caùc thaønh phaàn khaùc nhö yeáu toá taêng tröôûng hocmon ñöôïc theâm
vaøo moâi tröôøng cô baûn ñeå cung caáp nhöõng chaát caàn thieát cho teá baøo phaùt trieån. Moâi
tröôøng nuoâi caáy ñaàu tieân laø moâi tröôøng BME (Eagle’s basal medium), ñaây laø moâi
tröôøng do Harry Eagle thieát laäp coù theå söû duïng cho caû teá baøo bình thöôøng vaø teá baøo
khoái u. Moâi tröôøng phaùt trieån tieáp theo sau ñöôïc goïi laø moâi tröôøng toái thieåu MEM
(Eagle’s minium essential medium) cuõng do Harry Eagle thaønh laäp, MEM naøy ñöôïc
taêng cöôøng theâm haøm löôïng amino acid. Trong khi ñoù thì moâi tröôøng DMEM
(Dulbecco’s modified Eagle’s medium) do Dulbecco caûi tieán, trong ñoù caùc thaønh
phaàn cuûa amino acid vaø Vitamin taêng gaáp 4 laàn, glucose taêng 4,5 laàn.
Moâi tröôøng IMDM (Iscove’s modified Dulbecco medium) do Iscove thieát laäp
treân cô sôû caûi tieán moâi tröôøng DMEM. Moâi tröôøng naøy chöùa selenium, amino acid,
vitamin, sodium pyruvate, dung dòch ñeäm HEPES. Moâi tröôøng GMEM (Glasgow
minium essential medium) laø söï bieán ñoåi khaùc cuûa moâi tröôøng Eagle duøng ñeå nghieân
cöùu caùc yeáu toá gaây aûnh höôûng ñeán teá baøo. Moâi tröôøng naøy coù chöùa amino acid vaø
vitamin cao gaáp hai laàn so vôùi moâi tröôøng Eagle.
Taï
Naêm 1950, Morgan vaø ñoàng söï ñaõ cho bieát moâi tröôøng coù theå hoå trôï cho caùc moâ
phaùt trieån, ñoù laø moâi tröôøng 199, chöùa nhieàu thaønh phaàn coù theå tìm thaáy ôû moâi
tröôøng Eagle vaø coù theå söû duïng cho nhieàu loaïi teá baøo khaùc nhau.
Moät moâi tröôøng khaùc ít phöùc taïp hôn laø CMRL 1066 ñöôïc thieát laäp taïi Connaught
Medical Research Institue, ñaây laø moâi tröôøng ñaàu tieân khoâng söû duïng huyeát thanh
nhöng coù boå sung theâm moät vaøi chaát hoã trôï gaàn gioáng huyeát thanh. Moät moâi tröôøng
khaùc khoâng huyeát thanh ñöôïc goïi laø moâi tröôøng Waymouth duøng ñeå nuoâi caáy teá baøo
L929 ôû chuoät, nhöng moâi tröôøng naøy cuõng ñöôïc chöùng minh laø coù theå söû duïng trong
nuoâi caáy caùc doøng teá baøo khaùc.
Naêm 1959, McCoy moâ taû coâng thöùc cô baûn ñeå taïo ra moâi tröôøng hoã trôï cho muïc
tieâu nuoâi caáy sô caáp. Moâi tröôøng RPMI 1640 do Moore vaø ñoàng söï thieát laäp taïi Park
Memorial Institue, ñöôïc söû duïng phoå bieán cho nhieàu doøng teá baøo khaùc nhau vaø cuõng
ñöôïc caùc phoøng thí nghieäm choïn löïa ñeå nuoâi caáy teá baøo vaø moâ baïch huyeát.
Moâi tröôøng coù theå ñöôïc cung caáp töø caùc nguoàn thöông maïi vôùi caùc coâng thöùc
khaùc nhau, nhö moâi tröôøng coù noàng ñoä bình thöôøng (coù theå söû duïng töø 9 – 12
thaùng), hoaëc moâi tröôøng coù noàng ñoä 10X (coù theå söû duïng trong voøng 12 – 24 thaùng),
hoaëc moâi tröôøng coù noàng ñoä ñaäm ñaëc (coù theå söû duïng töø 2 – 3 naêm).
1.4.3.2. Huyeát thanh
Maëc duø moâi tröôøng coù chöùa nhieàu chaát boå döôõng caàn thieát cho söï phaùt trieån,
nhöng huyeát thanh laø yeáu toá hoã trôï cho khaû naêng soáng vaø phaùt trieån cuûa teá baøo trong
nuoâi caáy. Huyeát thanh kích thích söï phuïc hoài caùc toån thöông cuûa teá baøo khi caáy
chuyeàn vaø caùc protein trong huyeát thanh laøm baát hoaït trypsin traùnh caùc enzym gaây
toån thöông teá baøo. Huyeát thanh coù tính khaùng oxy hoùa maïnh, ñoàng thôøi chuùng coøn coù
taùc duïng caûi thieän tính dính cuûa teá baøo leân beà maët bình nuoâi.
Huyeát thanh bao goàm hocmon, caùc nhaân toá taêng tröôûng, lipid, caùc protein vaän
chuyeån vaø caùc chaát keát dính. Trong caùc nghieân cöùu nuoâi caáy teá baøo ung thö, huyeát
thanh beâ vaø huyeát thanh thai boø ñöôïc söû duïng roäng raõi, ngoaøi ra cuõng theå söû duïng
huyeát thanh ngöôøi vaø ngöïa.
Hieän nay, tröø nhöõng doøng teá baøo ñöôïc thuaàn hoùa vôùi moâi tröôøng toång hôïp hoaøn
toaøn, ña soá ñöôïc nuoâi caáy trong moâi tröôøng coù boå sung töø 5 – 20% huyeát thanh laø toát
Taï
nhaát vaø tyû leä naøy tuøy thuoäc vaøo loaïi teá baøo nuoâi caáy. Neáu söû duïng tyû leä huyeát thanh
cao seõ laøm taêng giaù thaønh saûn phaåm.
1.4.3.3. Moâi tröôøng khoâng coù huyeát thanh
Söû duïng huyeát thanh cho pheùp caùc teá baøo phaùt trieån khi nuoâi caáy nhöng cuõng coù
nhöõng ñieàu baát lôïi. Ñaàu tieân, maëc duø thaønh phaàn cuûa moâi tröôøng ñaõ ñöôïc ñònh roõ
nhöng löôïng huyeát thanh coù theå thay ñoåi tuøy thuoäc vaøo moãi ñôït nuoâi caáy. Söï thay
ñoåi veà soá löôïng huyeát thanh seõ daãn ñeán söï thay ñoåi veà caùc thoâng soá bao goàm tyû leä
soáng soùt cuûa teá baøo, tieán trình phaùt trieån. Moät vaøi thaønh phaàn trong huyeát thanh coù
nhöõng yeáu toá öùc cheá söï phaân baøo cuûa moät soá teá baøo. Beân caïnh ñoù maëc duø huyeát
thanh ñöôïc thöôøng xuyeân kieåm tra nhöng vaãn coù khaû naêng xuaát hieän virut.
Vì nhöõng lyù do treân cuøng vôùi söï caân nhaéc veà giaù thaønh, neân ñaõ xuaát hieän caùc
khuynh höôùng chuyeån qua söû duïng moâi tröôøng khaùc. Vaøo nhöõng naêm 1960 – 1970,
ngöôøi ta ñaõ tìm ra moâi tröôøng khoâng caàn söû duïng huyeát thanh hay duøng vôùi löôïng
thaáp. Sato vaø ñoàng söï laø nhöõng ngöôøi tieân phong tìm ra nhöõng chaát ñaëc bieät hieän
dieän trong moâi tröôøng cô baûn ñeå thay theá huyeát thanh. Trong khi ñoù Ham vaø ñoàng söï
taêng cöôøng noàng ñoä trong thaønh phaàn cuûa moâi tröôøng cô baûn baèng caùch boå sung
hocmon, caùc protein vaän chuyeån, lipid vaø caùc nhaân toá keát gaén.
1.4.3.4. Moâi tröôøng vaät chaát
Thoâng thöôøng caùc teá baøo ñoäng vaät phaùt trieån toát nhaát ôû nhieät ñoä 36,5oC + 1oC,
tuy theá ôû nhieät ñoä thaáp hôn teá baøo vaãn phaùt trieån, nhöng chuùng seõ cheát moät caùch
nhanh choùng khi nhieät ñoä ôû khoaûng 40oC. Ñaëc bieät khi nuoâi caáy teá baøo ñoäng vaät
ñieàu kieän veà ñoä aåm vaø noàng ñoä CO2 trong khoâng khí raát quan troïng. Noàng ñoä CO2
thöôøng laø 5% thích hôïp nhaát.
Phaàn lôùn caùc teá baøo ung thö caàn thieát phaûi oån ñònh ñoä pH töø 7,2 – 7,4 vaø moâi
tröôøng phaûi ñöôïc thay ñoåi thöôøng xuyeân. Vì khi teá baøo phaùt trieån seõ taïo neân söï hoâ
haáp gaây ra acid hoùa moâi tröôøng. Coù theå kieåm tra ñoä pH khi theâm phenol ñoû vaøo moâi
tröôøng. Neáu moâi tröôøng maøu vaøng pH 6,5; maøu cam pH 7; maøu ñoû pH 7,4; maøu ñoû
tía pH 7,8. Ñoä aåm khi nuoâi caáy cuõng raát quan troïng, söï boác hôi töø moâi tröôøng coù
muoái seõ laøm cho teá baøo bò phaân giaûi gaây toån haïi ñeán maøng teá baøo.
Taï
Haàu heát caùc teá baøo ung thö phaùt trieån caàn thieát phaûi coù giaù ñôõ vaø haàu nhö caùc teá
baøo ung thö phaùt trieån töø lôùp ñôn treân ñóa thuûy tinh hay ñóa nhöïa. Moät soá tröôøng hôïp
ngoaïi leä laø ôû doøng teá baøo taïo maùu vaø teá baøo ung thö phoåi nhoû thích hôïp phaân chia ôû
theå huyeàn phuø. Teá baøo baùm dính coù theå taêng soá löôïng lôùn baèng caùch baùm vaøo caùc
giaù ñôõ nhôø vaøo caùc thaønh phaàn chaát neàn (ECM – Extracellular matrix). Hieän nay caùc
protein ECM ñöôïc söû duïng phoå bieán bao goàm collagen, fibronectin, laminin.
1.4.4. Nuoâi caáy sô caáp
Nuoâi caáy sô caáp laø laàn nuoâi caáy ñaàu tieân ôû caùc moâ ñöôïc laáy tröïc tieáp töø cô theå.
Nuoâi caáy teá baøo ung thö coù theå laáy caùc moâ töø moät khoái u raén ôû cô theå (töø moâ goác
hoaëc di caên) hay laø teá baøo ôû theå huyeàn phuø, ví duï nhö laø huùt dòch teá baøo ôû maøng
buïng hay maøng phoåi. Ñaëc bieät caùc daïng teá baøo ôû theå huyeàn phuø naøy thuaän lôïi cho
vieäc phaùt trieån doøng teá baøo bôûi vì trong dòch ñaõ coù saün teá baøo ñôn ñoäc vaø caùc cuïm teá
baøo. Ñieàu naøy traùnh ñöôïc söï taùch teá baøo baèng phöông phaùp cô hoïc hay söï phaù huûy
cuûa enzym.
Caùc thaønh phaàn caáu taïo teá baøo ôû laàn nuoâi caáy sô caáp goàm nhieàu maãu moâ thöôøng
khoâng ñoàng nhaát, coù nhieàu daïng nhö moâ taïo maùu vaø caùc daïng teá baøo stroma, nguyeân
baøo sôïi. Tuy nhieân sau moät hay hai theá heä caùc doøng teá baøo nuoâi caáy coù tính chaát
ñoàng nhaát hay ít nhaát cuøng daïng. Caùc daïng teá baøo ban ñaàu bò chuyeån daïng döôùi aùp
löïc choïn loïc cuûa ñieàu kieän nuoâi caáy ñeå taïo neân söï ñoàng nhaát cuûa daïng teá baøo maïnh
nhaát. Do ñoù ôû moãi laàn caáy chuyeàn maãu seõ gioáng nhau vaø ñaëc tính doøng teá baøo duy
trì qua nhieàu theá heä.
Teá baøo ñöôïc nuoâi caáy phaûi ñöôïc kieåm tra thöôøng xuyeân (toát nhaát laø moãi ngaøy) keå
caû quan saùt baèng ñaïi theå vaø vi theå. Hình thaùi vaø maät ñoä teá baøo ñöôïc xem xeùt qua
kính hieån vi vaø phaûi ñaùnh giaù ñöôïc söï laây nhieãm cuûa vi khuaån vaø caùc vi sinh vaät
khaùc. Kieåm tra baèng caûm quan veà maøu saéc, tính chaát moâi tröôøng (ñuïc, daøy, hoaëc
môø). Moâi tröôøng phaûi ñöôïc thay ñoåi haøng ngaøy vaø khoâng cho pheùp ñeå caïn moâi
tröôøng hay thieáu caùc chaát dinh döôõng hoaëc bò acid hoùa. Ñoä pH cuûa moâi tröôøng
thöôøng ñöôïc kieåm soaùt deã daøng baèng phenol ñoû.
1.4.5. Caáy chuyeàn
Taï
Khi caùc teá baøo ñöôïc nuoâi caáy phaùt trieån treân toaøn boä beà maët cuûa bình nuoâi caáy
(ñoái vôùi lôùp ñôn) hoaëc laø ñoái vôùi nuoâi caáy teá baøo ôû theå huyeàn phuø ôû thôøi ñieåm maø
moâi tröôøng ñaõ suy yeáu chaát dinh döôõng luùc ñoù ñoøi hoûi teá baøo phaûi ñöôïc caáy chuyeàn
ñeå nhaèm duy trì khaû naêng phaùt trieån cuûa teá baøo. Tuy nhieân khi thöïc hieän caáy chuyeàn
thì maät ñoä teá baøo seõ giaûm xuoáng nhöng ôû möùc ñoä teá baøo coù theå phaùt trieån trôû laïi moät
caùch toái öu nhaát vaø ñaûm baûo löôïng moâi tröôøng ñaày ñuû cho teá baøo phaùt trieån tieáp tuïc.
Ngöôøi ta söû duïng enzym nhö trypsin ñeå taùch teá baøo vaø phöông phaùp taùch naøy
cuõng taùc ñoäng ñeán keát quaû thu hoaïch teá baøo trong nhöõng laàn nuoâi caáy. Sau khi nuoâi
caáy sô caáp, teá baøo qua moät vaøi laàn caáy chuyeàn seõ ñöôïc tieán haønh nuoâi caáy thöù caáp
ñeå taïo ra doøng teá baøo.
Caáy chuyeàn ñöôïc thöïc hieän toát nhaát khi teá baøo phaùt trieån ôû log phase, luùc ñoù teá
baøo ñöôïc xem laø khoûe maïnh nhaát. Sau ñoù doøng teá baøo caàn phaûi ñöôïc xaùc ñònh vaø
nhaän daïng nguoàn goác.
1.4.6. Taïo doøng
Doøng laø moät quaàn theå teá baøo coù nguoàn goác töø moät teá baøo rieâng bieät vaø taïo doøng
laø quaù trình taùch teá baøo rieâng bieät vaø phaùt trieån caùc teá baøo ôû theá heä sau. Vì vaäy taïo
doøng coù khaû naêng duy trì phaân baøo trong moät thôøi gian daøi maø khoâng thay ñoåi ñaëc
tính ban ñaàu cuûa moâ goác.
Hieäu quaû taïo doøng ñöôïc ñaùnh giaù treân tieâu chuaån nhö khaû naêng nuoâi caáy, caùc
doøng ñöôïc saûn xuaát, soá löôïng teá baøo ñöôïc nuoâi caáy. Thöôøng hieäu quaû taïo doøng trong
nuoâi caáy sô caáp raát thaáp khoaûng döôùi 1%, trong khi ñoù vaãn coù nhöõng doøng teá baøo coù
hieäu quaû taïo doøng cao hôn trong nuoâi caáy sô caáp, tuøy thuoäc vaøo töøng doøng teá baøo maø
hieäu quaû nuoâi caáy seõ thay ñoåi töø 10 – 100%. Ngöôøi ta coù theå taïo doøng teá baøo treân
ñóa hoaëc trong agar.
1.4.7. Kyõ thuaät ñoâng laïnh teá baøo
Baûo quaûn nguoàn teá baøo döôùi nhieät ñoä – 130oC cho pheùp döï tröõ teá baøo trong moät
khoaûng thôøi gian daøi töø 20 ñeán 30 naêm. Thoâng thöôøng ngöôøi ta söû duïng chaát xuùc taùc
ñoâng laïnh laø DMSO (dimethylsulfoxide) hoaëc Glycerol.
Taï
Thöôøng thôøi gian ñoâng laïnh hay raõ ñoâng cuõng aûnh höôûng ñeán khaû naêng soáng cuûa
teá baøo vaø ñoâng laïnh ôû 1oC/phuùt ñöôïc xem laø ñaùp öùng toát nhaát. Ngöôïc laïi quy trình raõ
ñoâng phaûi ñöôïc tieán haønh nhanh. Ñieàu naøy deã daøng ñöôïc thöïc hieän trong nöôùc aám ôû
nhieät ñoä 37oC. Thöôøng teá baøo ñöôïc tröõ trong nitô loûng ôû nhieät ñoä -196oC, nhöng coù
theå duy trì söï soáng trong thôøi gian ngaén ôû - 80oC.
1.5. NHAÄN DAÏNG DOØNG TEÁ BAØO UNG THÖ
1.5.1. Giôùi thieäu
Theo caùc taøi lieäu nghieân cöùu hieän nay coù khoaûng 3.000 doøng teá baøo ung thö ñöôïc
thieát laäp vaø coù 1.000 doøng ñöôïc söû duïng thöôøng xuyeân. Vì vaäy caàn thieát phaûi nhaän
daïng vaø tìm hieåu ñaëc ñieåm cuûa caùc doøng teá baøo ung thö. Trong quaù trình nuoâi caáy
hình thöùc bieåu hieän cuûa teá baøo coù theå thay ñoåi vaø caùc neùt ñaëc tröng nhö tính chaát
bieät hoùa coù theå maát ñi, nhöng ñaëc tính di truyeàn vaãn duy trì qua nhieàu theá heä.
Coù nhieàu lyù do quan troïng ñeå caàn thieát xaùc ñònh ñaëc ñieåm cuûa caùc doøng teá baøo
ung thö. Ñieàu tröôùc tieân ñoù laø moái lieân quan giöõa doøng teá baøo ung thö vaø moâ goác,
caàn thieát phaûi xaùc nhaän raèng doøng teá baøo ung thö naøy coù nguoàn goác töø moâ goác, ñieàu
naøy coù giaù trò ñaëc bieät trong vieäc xaùc ñònh caùc lieäu phaùp trò beänh. Ñieàu quan troïng
thöù hai laø nhaèm kieåm soaùt tính ñoàng nhaát vaø khaû naêng laây nhieãm giöõa caùc doøng teá
baøo vôùi nhau.
Lòch söû cuûa quaù trình nuoâi caáy teá baøo cho thaáy raèng söï laây nhieãm giöõa caùc doøng
teá baøo vaãn thöôøng xaõy ra. Trong suoát nhöõng naêm 70-80 nhieàu coâng trình nghieân cöùu
cuûa Stanley chöùng minh raèng söï laây nhieãm ñaõ xaûy ra ôû doøng teá baøo Hela. Heä quaû laø
daãn ñeán söï laây nhieãm lan traøn ôû caùc phoøng thí nghieäm vaø söï pha troän giöõa caùc doøng
teá baøo ñaõ xuaát hieän.
Vaán ñeà laây nhieãm hieän nay vaãn coøn laø moät vaán ñeà nan giaûi. Caùc nhaø nghieân cöùu
khoâng chæ quan taâm ñeán söï laây nhieãm giöõa caùc doøng teá baøo cuøng loaøi maø coøn laø söï
laây nhieãm giöõa caùc doøng teá baøo khaùc loaøi. Vì vaäy caàn thieát phaûi coù phöông phaùp
khoâng chæ xaùc ñònh roõ nguoàn goác duy nhaát cuûa doøng teá baøo maø coøn phaûi xaùc nhaän
nguoàn goác cuûa loaøi.
Taï
Ngöôøi ta ñaõ duøng caùc phöông phaùp nhö caùc marker DNA, phaân tích cytogenic,
PCR… ñeå xaùc nhaän nguoàn goác cuûa doøng teá baøo vaø kieåm tra söï laây nhieãm vôùi caùc
doøng teá baøo khaùc. Maët khaùc söï xaùc nhaän ñaëc ñieåm coøn bao goàm söï kieåm tra, theo
doõi caùc ñieåm ñaëc tröng cuûa doøng teá baøo, söï quan saùt hình thaùi, tyû leä phaùt trieån, hieäu
quaû taïo doøng, caùc bieåu hieän khaùng nguyeân, ñaëc ñieåm chu trình teá baøo.
1.5.2. Ñaëc ñieåm phaùt trieån cuûa doøng teá baøo ung thö
Ñieàu quan troïng cuûa doøng teá baøo ung thö laø khaû naêng cung caáp nguoàn teá baøo môùi
ñeå tieán haønh caùc nghieân cöùu veà beänh ung thö. Doøng teá baøo phaûi phaûn aûnh tính chaát
cuûa moâ goác.
Hieän nay, gaàn nhö taát caû caùc teá baøo ung thö coù theå phaùt trieån trong nuoâi caáy. Haàu
heát doøng teá baøo ung thö coù khaû naêng phaân chia khoâng giôùi haïn, ñoái vôùi caùc doøng teá
baøo lieân tuïc thì khaû naêng phaân chia leân ñeán caû ngaøn laàn. Moät doøng teá baøo coù theå trôû
thaønh doøng teá baøo lieân tuïc (thay vì giôùi haïn) maëc duø teá baøo hieän dieän ôû möùc ñoä thaáp
trong laàn nuoâi caáy ñaàu tieân nhöng nhöõng teá baøo naøy phaûi coù khaû naêng phaân chia
khoâng giôùi haïn, hoaëc laø chuùng phaûi traûi qua quaù trình bieán naïp. Söï bieán naïp taïo neân
bôûi moät virut caûm öùng ung thö hay baèng hoùa chaát.
Khi caáy chuyeàn, caùc doøng teá baøo ung thö seõ traõi qua nhieàu giai ñoaïn phaùt trieån
nhaát ñònh. Lôùp teá baøo ñôn ôû giai ñoaïn caáy ñaàu tieân seõ baùm vaøo giaù ñôõ vaø khi ñöôïc
taùch rôøi bôûi enzym (nhö trypsin) thì caàn phaûi coù thôøi gian ñeå teá baøo hoài phuïc laïi
nhöõng hö haïi do söï phaù huûy cuûa enzym. ÔÛ thôøi ñieåm naøy teá baøo phaùt trieån töông ñoái
chaäm, ñöôïc goïi laø “lag phase – pha tieàm ñoät bieán”.
Khi vieäc nuoâi caáy tieáp tuïc coäng vôùi söï thay ñoåi caùc yeáu toá taêng tröôûng trong moâi
tröôøng thì seõ laøm taêng khaû naêng phaân chia teá baøo vaø laøm taêng soá löôïng teá baøo. Ñaây
laø giai ñoaïn phaùt trieån nhanh, ñöôïc goïi laø log phase, thöôøng teá baøo phaùt trieån theo
luõy thöøa.
Cuoái cuøng khi teá baøo khoâng coøn tieáp xuùc vôùi chaát neàn hoaëc lieân quan ñeán vieäc söû
duïng löôïng huyeát thanh hay caùc thaønh phaàn khaùc trong moâi tröôøng luùc ñoù maät ñoä teá
baøo seõ giaûm xuoáng, ngöôøi ta goïi ñoù laø söï baõo hoøa maät ñoä hoaëc goïi laø “plateau
phase”, ñaây laø moät trong nhöõng tính chaát cuûa doøng teá baøo trong ñieàu kieän nuoâi caáy
ñaëc bieät.
Taï
Thöôøng ngöôøi ta ghi nhaän raèng tröôùc khi caáy chuyeàn “plateau phase” daøi hôn,
coøn sau khi caáy chuyeàn thì “lag phase” daøi hôn.
1.5.3. Xaùc nhaän ñaëc ñieåm doøng teá baøo ung thö
Khi moät doøng teá baøo môùi ñöôïc thieát laäp moái quan taâm haøng ñaàu laø phaûi xaùc ñònh
roõ nguoàn goác cuûa doøng teá baøo. Thoâng thöôøng ngöôøi ta nuoâi caáy doøng teá baøo töø khoái
u nguyeân phaùt, töø dòch cô theå hoaëc töø khoái u di caên… Khi xaùc ñònh nguoàn goác teá baøo
neáu chæ xeùt treân khía caïnh naøy seõ khoâng coù giaù trò moät caùch hoaøn toaøn. Gaàn ñaây,
ñieån hình laø söï chæ ñònh laïi doøng teá baøo SW626, theo caùc nhaø khoa hoïc raát coù theå laø
doøng teá baøo naøy coù nguoàn goác töø ung thö keát traøng hôn laø töø ung thö buoàng tröùng (töø
nhöõng naêm 1974 ngöôøi ta xaùc ñònh SW626 laø doøng teá baøo coù nguoàn goác töø ung thö
buoàng tröùng).
Hieän nay caùc nhaø khoa hoïc cho raèng caùc döõ lieäu bao goàm cô sôû moâ hoïc, giai
ñoaïn vaø möùc ñoä bieät hoùa cuûa khoái u, bieän phaùp ñieàu trò (xaï trò, hoùa trò) caàn thieát phaûi
ñöôïc xem xeùt khi xaùc ñònh nguoàn goác doøng teá baøo. Caùc döõ lieäu naøy khoâng chæ ích lôïi
cho vieäc chaån ñoaùn vaø ñieàu trò beänh ñoàng thôøi coøn cung caáp vaät lieäu cho caùc marker
DNA, hay ñaëc ñieåm cuûa teá baøo nhaèm so saùnh vôùi doøng teá baøo môùi phaùt trieån.
Trong quaù trình nuoâi caáy phaûi ghi cheùp ñaày ñuû caùc möùc ñoä phaùt trieån cuûa teá baøo,
ñaëc bieät laø caùc chæ soá veà doøng teá baøo.Thöôøng xaùc ñònh ñaëc ñieåm cuûa doøng ôû giai
ñoaïn sôùm thì toát hôn. Khi nuoâi caáy teá baøo ôû giai ñoaïn sôùm (nuoâi caáy sô caáp) thöôøng
coù chöùa nhieàu loaïi teá baøo hoãn hôïp. Ví duï khi nuoâi caáy teá baøo ung thö bieåu bì coù theå
chöùa caùc teá baøo bieåu moâ vaø caùc loaïi teá baøo khaùc nhö nguyeân baøo sôïi, ñaïi thöïc baøo.
Vì vaäy khi nuoâi caáy caùc teá baøo naøy seõ di ñoäng vaø ngöôøi ta coù theå deã daøng coù ñöôïc
quaàn theå teá baøo ñoàng nhaát.
Theâm moät ñieàu caàn löu yù nöõa laø doøng teá baøo môùi thieát laäp phaûi ñöôïc ñaët teân (ñeå
traùnh söï nhaàm laãn vôùi caùc doøng teá baøo khaùc vaø yeâu caàu phaûi giöõ kín bí maät veà teân
ngöôøi cho). Hieän nay caùc nhaø nghieân cöùu khoâng söû duïng teân beänh nhaân ñeå ñaët teân
cho doøng teá baøo vì raát deã xaõy ra söï nhaàm laãn. Thöôøng ngöôøi ta ñaët teân cho caùc doøng
teá baøo theo caùch xaùc ñònh nôi saûn xuaát vaø nguoàn goác moâ.Ví duï nhö doøng teá baøo ung
thö buoàng tröùng coù teân goïi laø SKOV3 (Sloan Kettering Ovarian Cancer). Ñieàu naøy
Taï
raát coù lôïi vì teân goïi cuûa moät doøng teá baøo môùi xuaát hieän treân thò tröôøng seõ cung caáp
moät löôïng thoâng tin ban ñaàu khaù roõ vaø chính xaùc cho caùc beänh vieän, thaày thuoác.
1.5.4. Taäp hôïp caùc doøng teá baøo ung thö
Hieän nay treân theá giôùi ñaõ thaønh laäp Toå chöùc Hieäp hoäi Theá giôùi veà nuoâi caáy teá
baøo trong ñoù coù treân 62 quoác gia laø thaønh vieân cuûa Toå chöùc naøy, taäp hôïp khoaûng 469
nhoùm. Rieâng doøng teá baøo ung thö coù nhieàu nhaát ôû ATCC (American Type Culture
Collection). ATCC coù khoaûng 950 doøng teá baøo ung thö trong ñoù coù 700 doøng teá baøo
coù nguoàn goác töø ngöôøi.
Hieän nay chính phuû cuûa caùc nöôùc naøy ñang coù keá hoaïch hoã trôï voâ ñieàu kieän caùc
hoaït ñoäng treân. Caùc ngaân haøng teá baøo ôû caùc toå chöùc treân coù khaû naêng cung caáp
nhöõng doøng teá baøo toát nhaát cho caùc hoaït ñoäng nghieân cöùu ôû caùc phoøng thí nghieäm,
caùc tröôøng ñaïi hoïc, beänh vieän. Caùc ngaân haøng baûo ñaûm nguoàn teá baøo khoâng bò
nhieãm (ñaëc bieät laø nhieãm Mycoplasma). Ñaây ñöôïc xem laø yeáu toá haøng ñaàu ñeå ñaùnh
giaù möùc ñoä uy tín vaø danh tieáng cuûa caùc ngaân haøng cung caáp doøng teá baøo.
Hieän nay coù moät vaán ñeà ñöôïc ñaët ra cho caùc ngaân haøng teá baøo laø phaùt trieån theâm
caùc doøng teá baøo môùi hay söû duïng caùc doøng teá baøo hieän coù. Treân thöïc teá caùc nhaø
khoa hoïc nhaän ñònh raèng khoâng coù thôøi gian ñeå phaùt trieån theâm nhöõng doøng môùi.
Chuùng ta chæ coù theå coù quyõ thôøi gian ñeå söû duïng nhöõng doøng teá baøo ñaõ coù moät caùch
coù hieäu quaû nhaát. Caùc nhaø khoa hoïc cho raèng caàn phaûi coù nhieàu noã löïc vaø daønh
nhieàu thôøi gian nhaát taäp trung vaøo vieäc tìm ra nhöõng ñaëc ñieåm cuûa caùc doøng teá baøo
ung thö ñeå coù phöông phaùp trò beänh ung thö moät caùch coù hieäu quaû nhaát.
1.6. Caùc öùng duïng cuûa kyõ thuaät nuoâi caáy teá baøo ung thö
1.6.1. Khaùng theå ñôn doøng
Thuaät ngöõ ñôn doøng coù nghóa laø moïi teá baøo saûn xuaát ra caùc khaùng theå ñeàu laø con
chaùu cuûa moät teá baøo duy nhaát, do ñoù chuùng saûn xuaát moät loaïi phaân töû khaùng theå
ñoàng nhaát.
Caùc khaùng theå ñôn doøng ñöôïc thu töø nhöõng teá baøo nuoâi caáy chôù khoâng phaûi thu
töø caùc ñoäng vaät thöïc nghieäm. Ñoù laø saûn phaåm cuûa caùc teá baøo lai taïo giöõa moät teá baøo
Taï
ung thö aùc tính voán coù theå nhaân baûn voâ taän trong moâi tröôøng nuoâi caáy vôùi moät teá baøo
B saûn xuaát khaùng theå chuaån. Teá baøo lai mang tính baát töû cuûa teá baøo ung thö vaø mang
khaû naêng saûn xuaát ra caùc khaùng theå cuûa teá baøo B. Ngöôøi ta coù theå taùch rieâng töøng teá
baøo lai vaø nuoâi rieâng reõ. Moãi teá baøo seõ nhaân leân thaønh moät doøng teá baøo thuaàn khieát
veà moïi maët keå caû tính ñaëc hieäu vôùi moät khaùng nguyeân.
Caùc khaùng theå ñôn doøng coù khaû naêng tieâu dieät caùc teá baøo ung thö treân cô theå
ngöôøi vaø treân chuoät mang ung thö thöïc nghieäm. Chaúng haïn moät khaùng theå ñôn doøng
chuyeân hoùa cho moät khaùng nguyeân treân teá baøo ung thö coù theå toå hôïp vôùi moät chaát
thuoác dieät caùc teá baøo. Khi tieâm chuûng vaøo moät beänh nhaân ung thö, chuyeân tính cuûa
khaùng theå seõ nhaèm muïc tieâu laø caùc teá baøo ung thö vaø phaàn thuoác cuûa toå hôïp seõ dieät
caùc teá baøo ung thö ñoù. Phöông phaùp tieáp caän ñeå ñieàu trò ung thö naøy ñang ñöôïc thöû
nghieäm nhieàu vaø coù keát quaû ñaùng khích leä trong caùc ca ung thö tuûy xöông.
1.6.2. Caùc Interferon (INF)
Interferon laø protein ñöôïc caùc teá baøo nhieãm vi ruùt saûn xuaát ra ñeå giuùp caùc teá baøo
khaùc khaùng viruùt. Cô cheá hoaït ñoäng cuûa interferon nhö sau:
(1) caùc viruùt nhieãm vaøo caùc teá baøo
(2) baät caùc gen interferon trong nhaân caùc teá baøo ñeå sao mARN thoâng tin
(3) thuùc ñaåy teá baøo cheá taïo caùc interferon
(4) teá baøo nhieãm viruùt seõ cheát nhöng caùc phaân töû interferon cuûa noù coù theå
khuyeách taùn sang nhöõng teá baøo khoeû maïnh laân caän kích thích chuùng sinh saûn ra caùc
protein khaùc ñeå khaùng viruùt vaø khaùng khoái u.
Coù ba loaïi interferon chuû yeáu laø INFα, β vaø γ, trong ñoù INFα ñöôïc söû duïng roäng
raõi nhaát vaø coù hoaït tính roõ reät trong beänh baïch caàu teá baøo toùc, baïch caàu maïn tính theå
tuûy, beänh ña u tuûy vaø moät soá u lympho aùc tính khoâng Hodgkin. Ngoaøi ra cuõng coù taùc
duïng giôùi haïn trong moät soá ung thö thaän, ung thö haéc toá, sarcom Kaposi vaø moät soá
ung thö bieåu moâ khaùc.
1.6.3. Caùc hoaït chaát khaùng ung thö
Kyõ thuaät nuoâi caáy moâ coøn laø ñoái töôïng trong caùc nghieân cöùu veà sinh hoïc teá baøo,
nhö söû duïng ñeå nghieân cöùu caùc hoaït chaát khaùng ung thö trong ñieàu kieän in vitro.
Taï
Hieän nay ngöôøi ta söû duïng moät soá thuoác ngaên chaän caùc teá baøo ung thö phaân chia
ñöôïc goïi laø thuoác khaùng nguyeân phaân, ngaên ngöøa phaân baøo baèng can thieäp tôùi thoi
phaân baøo.
Moät thöù thuoác loaïi naøy coù teân laø vinblastin, phaân huûy caùc vi oáng, do ñoù ngaên
chaän hình thaønh thoi tô. Ngaøy nay vinblastin ñöôïc nhieàu coâng ty thuoác baøo cheá töø
loaøi caây döøa caïn, moät loaøi caây hoa maøu hoàng töôi, laù coù hoaït chaát vinoblastin, vò
ñaéng, tính maùt, ñöôïc söû duïng döôùi daïng muoái sunfat ñieàu trò ung thö.
Moät thöù thuoác khaùng nguyeân phaân khaùc laø taxol, laøm caùc vi oáng baát ñoäng, do ñoù
ngaên thoi tô tieán haønh thay ñoåi caùc ñoäng thaùi phaân baøo caàn thieát. Taxol coù nhieàu höùa
heïn hôn vì so vôùi nhieàu loaïi thuoác choáng ung thö khaùc, noù gaây ít phaûn öùng phuï vaø
döôøng nhö coù hieäu löïc caû vôùi daïng ung thö buoàng tröùng vaø ung thö vuù khoù ñieàu trò.
Taxol chieát töø voû caây thuûy tuøng Thaùi Bình Döông, moät loaøi caây moïc nhieàu ôû
vuøng Taây Baéc Hoa Kyø. Caây thuûy tuøng khi bò ñeõo voû seõ laøm caây cheát. Vaø cöù ñieàu trò
ung thö cho moät beänh nhaân caàn phaûi huyû dieät ít nhaát ba caây ñoä moät traêm tuoåi. Cuoái
cuøng taxol trôû thaønh moät chuû ñeà tranh caõi cuûa caùc nhaø khoa hoïc baûo veä thieân nhieân.
Gaàn ñaây caùc nhaø nghieân cöùu ñaõ aùp duïng caùc tieán boä kyõ thuaät söû duïng nhieàu loaøi
thuûy tuøng khaùc nhau, toång hôïp neân taxol trong phoøng thí nghieäm vaø nuoâi caáy teá baøo
thuûy tuøng thay vì phaûi troàng thuûy tuøng trong moâi tröôøng töï nhieân. Vaø môùi ñaây caùc
nhaø khoa hoïc cuõng ñaõ tìm ñöôïc moät loaøi naám moïc treân thuyû tuøng töï chuùng cuõng coù
theå taïo ra moät löôïng nhoû taxol. Ngöôøi ta hy voïng trong moät vaøi naêm nöõa nhöõng tieán
boä veà coâng ngheä sinh hoïc seõ giuùp con ngöôøi khoâng caàn chaët haï caây thuyû tuøng Thaùi
Bình Döông môùi cheá taïo ñöôïc loaïi thuoác taxol naøy.
1.7. NHÖÕNG VAÁN ÑEÀ LIEÂN QUAN ÑEÁN ÑEÀ TAØI THÖÏC HIEÄN
1.7.1. Sô löôïc veà ung thö coå töû cung
Ung thö coå töû cung (cervical carcinoma) laø moät trong nhöõng beänh ung thö haøng
ñaàu vaø laø nguyeân nhaân thöù hai gaây ra töû vong cho phuï nöõ treân toaøn theá giôùi. Haøng
naêm coù 371.000 ca beänh môùi chieám tyû leä 10% trong taát caû caùc beänh ung thö ôû phuï
nöõ.
Taï
Caùc vuøng coù tyû leä cao nhaát laø Trung vaø Nam Myõ, mieàn Nam vaø Ñoâng Chaâu Phi
vaø vuøng Caribeâ vôùi tyû leä maéc phaûi ít nhaát laø 30 ca môùi treân 100.000 phuï nöõ moãi
naêm. Ñoâng Nam AÙ chieám tyû leä trung bình vôùi gaàn 20 ca môùi treân 100.000 phuï nöõ
moãi naêm. ÔÛ Vieät Nam, ung thö coå töû cung cuõng laø moät beänh phoå bieán. Theo thoáng
keâ veà ghi nhaän ung thö quaàn theå ôû thaønh phoá Hoà Chí Minh (1998) ñaõ coù theâm 28,6
ngöôøi treân 100.00 phuï nöõ maéc beänh naøy moãi naêm, moät tyû leä khaù cao so vôùi khu vöïc.
Sô ñoà 3 : Tyû leä maéc phaûi vaø töû vong cuûa beänh ung thö coå töû cung ôû caùc khu
vöïc do Toå chöùc y teá Theá giôùi (World Health Organization – WHO) kieåm soaùt.
Ung thö coå töû cung khôûi phaùt töø lôùp bieåu moâ cuûa moâi sau, loã trong hoaëc cuûa moâi
tröôùc coå töû cung. Giai ñoaïn ñaàu thöôøng khoâng coù hình aûnh ñaëc bieät, khi phaùt trieån coù
ba hình daïng ñaïi theå khaùc nhau nhö daïng choài suøi, daïng loeùt, daïng cöùng thaâm
nhieãm. Daïng vi theå thöôøng gaëp laø ung thö bieåu moâ teá baøo vaûy (squamous cells
carcinoma) chieám 85%. Soá coøn laïi laø ung thö bieåu moâ tuyeán.
Taï
a
c
Hình 2: Coå töû cung (a: coå töû cung; b: coå töû cung saïch; c: coå töû cung bò suøi)
Hieän nay chöa coù caùch naøo phoøng ngöøa höõu hieäu loaïi ung thö naøy ngoaøi vieäc
saøng loïc teá baøo hoïc ñònh kyø ñeå phaùt hieän vaø ñieàu trò kòp thôøi caùc toån thöông loaïn saûn
hay taân saûn noäi bieåu moâ coå töû cung (cervical intraepithelial neoplasia – CIN). Taân
saûn noäi bieåu moâ coå töû cung ñöôïc xeáp töø ñoä I ñeán III. CIN I töông ñöông vôùi loaïn saûn
nheï, CIN II bao goàm loaïn saûn naëng vaø ung thö bieåu moâ taïi choã. CIN III ñöôïc xem laø
toån thöông tieàn ung thö vôùi nguy cô cao tieán trieån thaønh ung thö bieåu moâ xaâm nhaäp.
Vieän Ung thö quoác gia Myõ ñeà nghò thuaät ngöõ chaån ñoaùn môùi goàm coù hai nhoùm
toån thöông: nhöõng toån thöông tröôùc ñaây goïi laø CIN I ñöôïc xeáp vaøo loaïi toån thöông
noäi bieåu moâ ñoä thaáp (low- grade squamous intraepithelial lesion – LSIL) vaø nhöõng
toån thöông CIN II vaø III ñöôïc xeáp vaøo loaïi toån thöông noäi bieåu moâ vaûy ñoä cao (high-
grade squamous intraepithelil lesion – HSIL).
Taï
TEÁ BAØO BIEÅU MOÂ
UNG THÖ BIEÅU MOÂ

(CARCINOMA)
MAÏCH
BAÏCH
HUYEÁT
MOÂ
LIEÂN KEÁT CÔ TRÔN MAÏCH MAÙU TEÁ BAØO DI CAÊN SARCOMA
(BÖÔÙU THÒT)
Hình 3: Hình thaùi vaø söï phaùt trieån ung thö bieåu moâ
1.7.2. Caùc hình thaùi beänh lyù coå töû cung
1.7.2.1. Toån thöông vieâm
Coù hai loaïi toån thöông vieâm thöôøng gaëp laø vieâm do naám vaø vieâm do trichomonas
vaginalis. Quan saùt treân neàn phieán ñoà vieâm do naám thaáy coù baïch caàu ña nhaân ít
nhieàu thoaùi hoaù, coù caùc sôïi naám candida albicans coù hình ñoát tre hay chia nhaùnh nhö
caùc caønh caây hoaëc caùc sôïi naám leptothrix maûnh daøi nhö sôïi toùc. Vieâm do tricomonas
vaginalis thì thaáy coù raát nhieàu sinh vaät ñôn baøo daøi 10-30 micromeùt, baøo töông hình
quaû leâ, maát roi hay chæ coù moät phaàn roi, coù nhaân leäch moät beân hay khoâng roõ nhaân
nhöng deã phaùt hieän chuùng do maøu xanh xaãm khaùc vôùi maøu ñen cuûa nhaân teá baøo
vieâm. Ñoâi khi beân caïnh caùc toån thöông do vieâm coù theå thaáy toån thöông dò saûn, loaïn
saûn ñi keøm.
Taï
1.7.2.2. Toån thöông dò saûn
Toån thöông dò saûn laø do söï bieán ñoåi bieåu moâ truï coå töû cung thaønh bieåu moâ daïng
vaûy nhöng khoâng coù söï thay ñoåi veà caáu truùc vaø hình thaùi teá baøo treân moâ hoïc. Nhöõng
teá baøo dò saûn ñieån hình coù theå ñöùng rieâng leû hoaëc saép xeáp thaønh nhoùm, ñaùm, kích
thöôùc töông ñöông caùc teá baøo caän ñaùy nhöng phaàn lôùn hình ña dieän, coù moái lieân keát
maät thieát, xeáp thaønh nhieàu taàng nhö teá baøo vaûy ôû da, coù theå thaáy caùc ñuoâi baøo töông
hay caàu noái teá baøo nhöng khoâng thaáy ñöôïc chaát söøng.
1.7.2.3. Toån thöông loaïn saûn
Toån thöông loaïn saûn coù söï baát thöôøng veà caáu truùc laãn hình thaùi teá baøo cuûa bieåu
moâ vaûy ôû nhöõng möùc ñoä khaùc nhau. Trong ña soá tröôøng hôïp loaïn saûn nheï khi quan
saùt treân neàn phieán ñoà thaáy caùc teá baøo ôû ñaây nhoû hôn teá baøo trung gian hoaëc ngoaïi vi,
chuùng ñöùng rieâng leû hoaëc xeáp thaønh töøng ñaùm nhoû, hoaëc nhoùm teá baøo thöa thôùt vôùi
hình thaùi teá baøo troøn hay ña dieän, tính ña hình nheï. Baøo töông khoâng roäng, coù theå
chöùa nhöõng hoác saùng nhoû.
Tröôøng hôïp loaïn saûn vöøa, teá baøo loaïn saûn vöøa nhoû hôn teá baøo trung gian hay
ngoaïi vi nhöng nhaân khoâng ñeàu, taêng saéc vaø thöôøng lôùn hôn trong loaïn saûn nheï. Vaãn
coù theå thaáy hoác saùng trong baøo töông ôû nhöõng möùc ñoä khaùc nhau vaø khoâng nhaän
ñöôïc haït nhaân to, noåi roõ. Nhöõng teâù baøo naøy coù theå ñöùng rieâng leû, xeáp thaønh töøng daûi
kieåu “doøng chaûy”, “noái ñuoâi” vaø khi thaønh ñaùm thì möùc ñaûo loän caáu truùc cuõng roõ
hôn ôû loaïn saûn nheï bieåu thò baèng caùc teá baøo coù lieân keát loûng leûo vaø höôùng loän xoän.
Moái quan heä giöõa viruùt sinh u nhuù ôû ngöôøi (HPV) vaø condylom ñöôïc ñaùnh giaù
nhö loaïn saûn nheï hoaëc toån thöông bieåu moâ vaûy ñoä thaáp. Caùc condylom ñöôïc ñaëc
tröng veà teá baøo hoïc baèng caùc teá baøo boùng (koilocyte). Nhöõng teá baøo naøy to hôn
nhöõng teá baøo dò saûn, ñöùng rieâng leû, xeáp thaønh nhoùm hoaëc thaønh ñaùm vôùi caùc ñaëc
ñieåm laø teá baøo khoâng ñeàu hoaëc hai nhaân, coù nhöõng vuøng saùng khoâng ñeàu quan nhaân
vaø maøng baøo töông vöøa coâ ñaëc vöøa daày leân roõ reät.
Tröôøng hôïp loaïn saûn naëng caùc teá baøo coù tính chaát khoâng ñieån hình roõ, trong ñoù
loaïi caän ñaùy vaø trung gian saâu chieám öu theá so vôùi caùc teá baøo trung gian noâng vaø teá
baøo ngoaïi vi cuõng coù loaïn nhaân. Thöôøng nhaân teá baøo saãm maøu, to nhoû khoâng ñeàu,
löôùi nhieãm saéc ñaëc. Coù theå thaáy nhöõng nhaân coù muùi, hình nhaân chia trong khi baøo
Taï
töông heïp, öu bazô vaø leõ ñöông nhieân tyû leä nhaân treân baøo töông taêng leân. Trong
vuøng loaïn saûn naëng coù theå thaáy caùc nhaân coù muùi, nhaân quaùi vaø nhaân chia.
1.7.2.4. Ung thö taïi choã
Y vaên baøn raát nhieàu veà loaïi toån thöông naøy nhöng noùi chung ñeàu thoáng nhaát khoù
phaân bieät vôùi loaïn saûn naëng veà teá baøo hoïc. Nhìn chung ñaëc ñieåm aùc tính bieåu hieän
roõ hôn nhö teá baøo u ñaùy, caän ñaùy coù vieàn baøo töông moûng, öu bazô, nhaân côõ lôùn,
khoâng ñeàu nhau roõ, taêng saéc, coù theå coù thuøy, muùi, goùc caïnh, tyû leä nhaân vaø baøo töông
bò ñaûo ngöôïc, chaát nhieãm saéc keát tuï thaønh cuïc lôùn, khoâng ñeàu coù khi ñen nhö möïc.
Coù theå thaáy haït nhaân phì ñaïi.
1.7.2.5. Ung thö bieåu moâ vaûy xaâm nhaäp
Veà moâ hoïc cuõng nhö teá baøo hoïc, ngöôøi ta coù theå phaân loaïi ba típ teá baøo ung thö
coå töû cung: típ teá baøo to khoâng söøng hoùa, típ teá baøo to coù söøng hoùa vaø típ teá baøo nhoû.
Quan saùt teá baøo ung thö coå töû cung trong nuoâi caáy hoaëc treân neàn phieán ñoà thaáy coù
nhieàu teá baøo vieâm, maûnh vuïn teá baøo, hoàng caàu thoaùi hoùa vaø chaát hoaïi töû (nhaát laø
hoaïi töû huyeát) naèm laãn vôùi nhieàu teá baøo ung thö coù khi daøy ñaëc khaép nôi hoaëc coù khi
ñöùng raõi raùc thaønh töøng ñaùm, boù, to nhoû khoâng ñeàu nhöng kích thöôùc teá baøo vaø nhaân
thöôøng khoâng lôùn laém.
Loaïi teá baøo ung thö söøng hoùa nhaân khoâng ñeàu, taêng saéc roõ, coù theå coù nhaân quaùi
vaø neùt ñaëc tröng laø baøo töông öu acid vì coù chaát söøng. Ñoâi khi coù keøm raûi raùc teá baøo
hình thoi vôùi nhaân daøi, saãm, cuõng coù theå thaáy teá baøo u raát to.
Loaïi teá baøo ung thö khoâng söøng hoùa coù tính ña daïng roõ, nhaân troøn, hình baàu duïc.
Teá baøo u ôû ñaây thöôøng nhoû hôn ôû loaïi söøng hoùa, ñöùng rieâng leû hay tuï taäp nhö hôïp
baøo.
Loaïi teá baøo ung thö nhoû coù teá baøo gaàn gioáng nhö teá baøo maàm cuûa bieåu moâ vaûy,
chuùng nhoû nhöng nhaân to, taêng saéc, baøo töông heïp, coù theå thaáy haït nhaân nhieàu, to,
noåi roõ, chaát nhieãm saéc baát thöôøng.
1.7.3. HPV vaø moái lieân heä vôi ung thö coå töû cung
Taï
Moái lieân heä giöõa HPV xaâm nhieãm ñöôøng sinh duïc vôùi ung thö coå töû cung ñaõ ñöôïc
moät nhaø virus hoïc ngöôøi Ñöùc, Harold zur Hausen, nhaéc ñeán ñaàu tieân vaøo nhöõng naêm
1980. Keå töø ñoù, nhieàu nghieân cöùu quy moâ lôùn veà caáu truùc phaân töû cuûa viruùt vaø cô
cheá gaây beänh cuõng nhö nhöõng vaán ñeà veà dòch teå hoïc ñaõ ñöôïc thöïc hieän ôû nhieàu
nöôùc. Taàm quan troïng cuûa moái lieân heä naøy thaäm chí coøn cao hôn lieân heä giöõa huùt
thuoác laù vaø ung thö phoåi.
Ñeå cuûng coá theâm baèng chöùng veà vieäc HPV gaây ung thö, moät soá nghieân cöùu cho
thaáy khi nhieãm HPV vaøo doøng teá baøo nuoâi caáy, viruùt laøm cho caùc teá baøo phaùt trieån
moät caùch thieáu kieåm soaùt theo kieåu ung thö vaø caùc teá baøo naøy thöïc söï gaây ung thö
khi tieâm vaøo chuoät.
Beänh ung thö coå töû cung xaûy ra ôû phuï nöõ trong tuoåi sinh saûn vaø ñænh cao laø ôû
ñoä tuoåi töø 35 ñeán 55 tuoåi. Ngoaøi vai troø quan troïng cuûa HPV, beänh coøn chòu taùc ñoäng
cuûa nhieàu nhaân toá khaùc nhö vieäc huùt thuoác laù, quan heä sinh duïc vôùi nhieàu ngöôøi, coù
nhieàu con, uoáng thuoác ngöøa thai, heä mieãn dòch baát thöôøng hay caùc beänh truyeàn
nhieãm khaùc. Ñaëc bieät laø traïng thaùi mieãn dòch baát thöôøng cuõng laø moät nhaân toá quan
troïng ñaåy maïnh nguy cô ung thö coå töû cung khi coù söï hieän dieän cuûa moät hay vaøi loaïi
HPV.
Sô ñoà 4: Sô ñoà moâ hình nguyeân nhaân gaây nhieãm HPV vaø ung thö coå töû cung
(moâ taû vai troø cuûa nhöõng nhaân toá haønh vi aûnh höôûng ñeán khaû naêng nhieãm HPV
vaø laøm phaùt trieån ung thö coå töû cung).
Taï
Human papilloma virus (HPV) thuoäc hoï Papovaviridae, laø moät nhoùm viruùt ñöôïc
bieát ñeán do gaây ra moät soá daïng muïn coùc, u nhoït (papilloma) hoaëc caùc muïn nhoït ôû boä
phaän sinh duïc. Trong nhieàu naêm lieàn, caùc muïn nhoït ñöôïc xem nhö voâ haïi, ngoaïi tröø
vaán ñeà thaåm myõ. Tuy nhieân trong thöïc teá, coù nhieàu type HPV lieân quan tröïc tieáp ñeán
nhieàu beänh khaùc nhau töø muïn coùc thoâng thöôøng cho ñeán ung thö.
Hieän nay, ngöôøi ta ñaõ phaùt hieän hôn 100 type (loaïi) HPV, trong ñoù coù hôn 30
type chuû yeáu xaâm nhieãm ôû ñöôøng sinh duïc, nhieàu type ñaõ ñöôïc giaûi trình töï. HPV
chuû yeáu xaâm nhieãm caùc teá baøo bieåu moâ, ñaëc bieät ôû ñöôøng sinh duïc. Chu trình cuûa
HPV khaùc vôùi haàu heát caùc viruùt khaùc ôû choã söï xaâm nhieãm xaûy ra ôû nhöõng teá baøo noäi
bì hoaëc bieåu bì cô vaãn coøn khaû naêng taêng sinh.
Baûng 1: phaân loaïi HPV

Khoái u noäi bieåu moâ coå Daïng HPV
töû cung
Khoâng xaùc ñònh 30, 34, 39, 40, 53, 57, 59, 61, 62, 64, 66, 67, 68,
69
Low risk 6, 11, 16, 18, 31, 33, 35, 42, 43, 44, 45, 51, 52,
74
High risk 16, 18, 6, 11, 31, 34, 33, 35, 39, 42, 44, 45, 51,
52, 56, 66
Ung thö coå töû cung 16, 18, 31, 45, 33, 35, 39, 51, 52, 56, 58, 66, 68,
70
Giöõa naêm 1974 vaø 1976, caùc nhaø nghieân cöùu baét ñaàu ñaët vaán ñeà vaø phaân tích vai
troø cuûa caùc type HPV trong ung thö coå töû cung. Naêm 1976, Meisels vaø Fortin coâng
boá hai baùo caùo cho raèng söï hieän dieän cuûa koilocyte (teá baøo daïng maét cuù do söï co ruùt
cuûa nhaân vaø moät vaàng trong môø xung quanh nhaân gaây ra bôûi söï xaâm nhieãm cuûa caùc
thaønh phaàn papillomavirus) trong maãu queùt teá baøo coå töû cung cho thaáy coù söï xaâm
nhieãm bôûi HPV. Hoï cuõng cho raèng coù theå phaân bieät giöõa caùc u nhoït khoâng phaùt trieån
thaønh ung thö coå töû cung vaø nhöõng khoái u tieàn ung thö. YÙ töôûng naøy ñöôïc cuûng coá
nhôø vieäc xaùc ñònh nhöõng haït töû cuûa papillomavirus trong nhöõng khoái u baát thöôûng ôû
coå töû cung.
Taï
Caùc moâ taû veà tính khoâng ñoàng nhaát cuûa hoï papillomavirus vaø söï coâ laäp ñöôïc moät
soá kieåu papillomavirus töø muïn nhoû ôû vuøng sinh duïc, cuõng nhö vieäc aùp duïng lai phaân
töû ôû möùc ít nghieâm ngaët ñeå xaùc ñònh caùc type HPV lieân quan ñaõ cho moät caùi nhìn roõ
raøng veà söï lieân heä giöõa nhieãm HPV vôùi ung thö ñöôøng sinh duïc, ñaëc bieät laø söï coâ laäp
vaø taïo doøng HPV 16 vaø HPV 18 töø maãu sinh thieát ung thö coå töû cung.
Nhieàu nghieân cöùu sau ñoù ñaõ cho nhieàu hieåu bieát toát hôn veà chöùc naêng cuûa gen
viruùt ñoäc vaø chi tieát quaù trình xaâm nhieãm bôûi HPV. Naêm 1996, Hoäi Y teá theá giôùi
(World Health Association) cuøng vôùi Toå chöùc nghieân cöùu veà xaâm nhieãm vaø ung
böôùu ñöôøng sinh duïc Chaâu Aâu (European Research Organization on Genital
Infection and Neoplasia) vaø Hoäi nghò thoáng nhaát caùc Vieän Söùc khoeû quoác gia veà ung
thö coå töû cung ñaõ coâng nhaän HPV laø nguyeân nhaân quan troïng daãn ñeán ung thö coå töû
cung. Cô quan quoác teá veà nghieân cöùu ung thö cuûa Toå chöùc Y teá theá giôùi ñaõ xeáp loaïi
xaâm nhieãm HPV laø gaây ung thö ñoái vôùi ngöôøi laø HPV 16 vaø HPV 18, haàu nhö chaéc
chaén gaây ung thö laø HPV 31, HPV33 vaø coù theå gaây ung thö laø caùc type HPV khaùc
(tröø HPV6 vaø HPV11). Do ñoù, hieän nay xaâm nhieãm HPV ñöôïc coi laø nhaân toá trung
taâm gaây neân ung thö coå töû cung.
1.7.4. Caáu truùc, thaønh phaàn vaø hoaït ñoäng cuûa HPV
Hình 4: Hình aûnh ñaàu tieân veà thaønh phaàn cuûa caùc viruùt qua kính hieån vi ñieän
töû ñöôïc Strauss vaø ñoàng söï coâng boá naêm 1949.
HPV coù ñöôøng kính khoaûng 55 nm chöùa DNA daïng voøng, maïch ñoâi, lieân keát
vôùi protein gioáng histone. Voû capsid ñöôïc taïo thaønh töø 72 ñôn vò capsomere, moãi
ñôn vò laø moät pentamer cuûa protein caáu truùc L1. Ngoaøi ra coøn coù moät loaïi protein
caáu truùc khaùc laø L2 coù thaønh phaàn khaùng nguyeân lieân quan ñeán caùc phaûn öùng vôùi
huyeát thanh mieãn dòch ñaëc hieäu 3,6.
Taï
1.7.4.1. Cô cheá gaây beänh

Söï phaùt trieån ung thö do Papillomavirus thöôøng coù söï saùt nhaäp boä gen virut vaøo
boä gen cuûa teá baøo chuû, vò trí saùt nhaäp laø baát kyø. Thoâng thöông boä gen virut seõ ñöôïc
môû voøng ôû giöõa khung ñoïc môø cuûa E2, laøm baát hoaït gen naøy. Moät phaàn cuûa E2 vaø
caùc gen khaùc gaàn keà vôùi E2 nhö E4, E5 vaø moät phaàn cuûa L2 thöôøng bò maát sau khi
saùt nhaäp. Ñoaïn gen saùt nhaäp luoân giöõ vuøng maõ hoùa vaø ñieàu hoøa cuûa gen virut E6,
E7.
Trong boä gen virut, gen E2 ñöôïc bieát laø maõ hoùa cho nhaân toá ñieàu hoøa theo cô
cheá ñieàu hoøa aâm promotor ñieàu khieån söï phieân maõ cuûa gen E6 vaø E7. Khi saùt nhaäp
vaøo boä gen teá baøo chuû, gen E2 khoâng bieåu hieän chöùc naêng daãn ñeán söï bieåu hieän
vöôït möùc gen E6 vaø E7 vaø protein gaây ung thö ñöôïc dòch maõ.
Nhieàu baèng chöùng ñöôïc ñöa ra cho thaáy vai troø quan troïng cuûa gen E6, E7 cuûa
viruùt:
- Gen E6/E7 luoân ñöôïc bieåu hieän trong teá baøo ung thö.
- Söï vaéng maët cuûa nhaân toá öùc cheá gen E6/E7 trong teá baøo ung thö.
- Teá baøo ngöôøi ñöôïc baát töû hoùa khi coù söï hieän dieän cuûa caùc gen naøy.
- E6/E7 antisense RNA laøm giaûm söï phaân chia teá baøo trong doøng teá baøo lieân tuïc
vaø laøm maát tình traïng ung thö.
- Protein E6 vaø E7 ñöôïc bieåu hieän vöôït möùc sau khi saùt nhaäp boä gen virut vaøo teá
baøo chuû. Chuùng coù khaû naêng gaén keát vaø voâ hieäu hoùa chöùc naêng cuûa protein ñieàu hoøa
taêng tröôûng teá baøo trong chu trình teá baøo vaø ñöôïc xem laø nguyeân nhaân daãn ñeán tình
traïng ung thö.
Taï
HPV
SÖÏ NHIEÃM TIEÀM TAØNG

LÔÙP BIEÅU MOÂ
TEÁ BAØO AÙC TÍNH
SAÛN SINH SÖÏ NHIEÃM
GAÉN p53
vaø pRb SÖÏ SAÙT NHAÄP HPV DNA
HPV
E6 / E7
ÑAÙP ÖÙNG
MIEÃN DÒCH
Hình 5 : Cô cheá gaây beänh
1.7.5. Protein virut vaø chöùc naêng
1.7.5.1. Protein E1
E1 coù moät soá nhöõng ñaëc tính töông töï nhö khaùng nguyeân T lôùn cuûa viruùt SV40,
noù maõ hoaù cho moät RNA polycistron, moät protein coù chöùc naêng gaén ñaëc hieäu vaøo
DNA, gaén vaø thuyû phaân ATP, coù hoaït ñoäng thaùo xoaén khoâng phuï thuoäc ATP vaø raát
thieát yeáu cho söï sao cheùp cuûa papillomavirus. Noù cuõng coù töông taùc vôùi DNA
polymerase (alpha) teá baøo. Beân caïnh L1, khung ñoïc môû cuûa E1 laø caáu truùc baûo toàn
nhaát giöõa caùc type viruùt khaùc nhau.
1.7.5.2. Protein E2
Khung ñoïc môû cuûa E2 maõ hoùa töø 2-3 protein khaùc nhau, taát caû ñeàu laø nhaân toá
phieân maõ. Chuùng coù nhöõng aûnh höôûng khaùc nhau ñeán söï bieåu hieän gen cuûa viruùt vaø
thöïc hieän ñieàu hoaø trong boä gen baèng caùch taïo dimer ôû nhöõng vò trí gaén thích hôïp.
Trong nhieàu tröôøng hôïp, protein E2 coù khaû naêng öùc cheá söï phieân maõ cuûa protein
viruùt E6 vaø E7. Protein E2 cuûa HPV 16 vaø HPV 18 coù chöùc naêng cuûa moät yeáu toá
hoaït hoùa phieân maõ ôû teá baøo söøng coå töû cung ngöôøi.
Taï
Söï maát gen E2 thöôøng thaáy trong sinh thieát ung thö coå töû cung vaø trong doøng teá
baøo cuûa loaïi ung thö naøy, cho thaáy söï maát ñoaïn naøy taïo thuaän lôïi cho söï chuyeån
sang traïng thaùi aùc tính. Khoâng chæ ñoät bieán trong khung ñoïc môû cuûa E2 maø caû nhöõng
ñoät bieán trong vuøng DNA gaén E2 trong LCR cuõng daãn ñeán taêng cöôøng hoaït ñoäng
gaây ung thö cuûa HPV 16. Trong quaù trình phaùt trieån ung thö, söï ñöùt gaõy E2 laø moät
hieän töôïng xaûy ra muoän vì trong nhöõng toån thöông tieàn aùc tính khoâng coù hieän töôïng
naøy. Ngoaøi chöùc naêng hoaït hoùa phieân maõ, E2 coøn töông taùc vôùi E1 deã daøng gaén vôùi
ñieåm khôûi ñaàu sao cheùp.
1.7.5.3. Protein E4
Saûn phaåm cuûa gen E4, protein E4, ñoùng vai troø trong söï tröôûng thaønh vaø phoùng
thích HPV. Quaù trình naøy khoâng laøm tan teá baøo.
1.7.5.4. Protein E5
Protein E5 quan troïng trong giai ñoaïn ñaàu cuûa söï xaâm nhieãm. Noù hoaït hoùa söï
phaùt trieån cuûa teá baøo baèng caùch taïo ra caùc phöùc hôïp vôùi receptor cuûa caùc nhaân toá
taêng tröôûng vaø bieät hoùa. Ngoaøi ra, protein naøy coøn coù vai troø trong vieäc ngaên chaän
söï cheát theo chöông trình cuûa caùc teá baøo coù DNA hö hoûng.
1.7.5.5. Protein E6
Protein E6 cuûa HPV16 chöùa 151 amino acid vaø chöùa 4 caáu truùc gaén keõm ñieàu
hoaø Cys-X-X-Cys coù theå taïo thaønh hai caáu truùc ngoùn tay keõm. Protein E6 cuûa HPV
nguy cô cao coù moät soá tính chaát sinh hoïc ñaùng chuù yù nhö lieân keát vôùi protein E7
trong vieäc baát töû hoaù teá baøo ngöôøi, thaäm chí protein naøy coù theå baát töû hoùa moät soá
loaïi teá baøo ñoäng vaät höõu nhuõ ngay caû khi khoâng coù söï hieän dieän cuûa protein E7.
Protein E6 cuûa nhöõng viruùt naøy lieân keát vôùi gen ras trong quaù trình baát töû hoaù teá baøo
cô baûn cuûa chuoät vaø kích thích söï phaùt trieån cuûa teá baøo
Tính chaát quan troïng nhaát cuûa protein E6 laø noù coù khaû naêng gaén vaøo protein p53
cuûa teá baøo. Söï gaén keát naøy laøm taêng söï phaân giaûi cuûa p53 bôûi heä thoáng phaân giaûi
Taï
protein ubiquitin cuûa teá baøo. Söï töông taùc cuûa E6 ñoái vôùi p53 ñöôïc xem laø nguyeân
nhaân chính cuûa baát oån nhieãm saéc theå trong teá baøo xaâm nhieãm bôûi HPV gaây ung thö.
1.7.5.6. Protein E7
Protein E7 goàm 98 amino acid laø moät phosphoprotein lieân keát keõm coù hai vuøng
cys-X-X-Cys. Caáu truùc naøy cho thaáy söï töông ñoàng vôùi protein E6, chöùng toû chuùng
coù lieân heä veà maët tieán hoùa. Phaàn ñaàu N cuûa protein E7 chöùa hai vuøng töông öùng moät
phaàn vôùi vuøng baûo toàn 1 (CR-1) vaø hoaøn toaøn töông öùng vôùi vuøng baûo toàn 2 (CR-2)
cuûa protein adenovirus E1A vaø vôùi moät vuøng töông töï treân khaùng nguyeân T lôùn cuûa
SV40. Caû hai vuøng töông öùng treân protein E7 (cd1 vaø cd 2) goùp phaàn taïo neân tieàm
naêng gaây ung thö cuûa noù.
Töông töï vôùi E1A vaø khaùng theå T cuûa SV40, protein E7 cuûa HPV taïo phöùc hôïp
vôùi protein retinoblastoma (pRB). ÔÛ caùc type HPV coù khaû naêng gaây ung thö (nguy
cô cao) aùi löïc lieân keát cuûa E7 vôùi pRB lôùn hôn khoaûng 10 laàn so vôùi caùc type HPV
thoâng thöôøng (nguy cô thaáp) do khaùc nhau moät amino acid ôû vò trí thöù 21. AÙi löïc cuûa
E7 vôùi pRB coù aûnh höôûng lôùn ñeán hieäu quaû chuyeån hoaù teá baøo cuûa viruùt. Ngoaøi ra,
söï lieân keát E7 vôùi pRB coøn laøm giaûi phoùng moät soá nhaân toá teá baøo nhö nhaân toá phieân
maõ E2F. Söï taêng noàng ñoä E2F töï do trong teá baøo coù theå daãn ñeán söï keùo daøi tuoåi thoï
teá baøo.
1.7.5.7. Protein p53
Protein p53 laø moät protein ñieàu hoøa phieân maõ, coù khaû naêng gaén vôùi moät soá trình
töï DNA baèng ñaàu N, vaø taïo dimer hoaëc tetramer baèng ñaàu C. Chöùc naêng cuûa p53
trong chu trình teá baøo laø hoaït ñoäng ôû ñieåm kieåm soaùt R ñeå chi phoái söï tieáp dieãn cuûa
chu trình phaân baøo. Ngoaøi ra p53 coøn taêng cöôøng kieåm soaùt ñeå ñöa teá baøo vaøo söï
cheát theo chöông trình (apoptosis) khi coù sai hoûng. Protein E6 cuûa caùc type HPV gaây
ung thö coù theå taïo thaønh phöùc hôïp vôùi p53, qua trung gian cuûa protein keát hôïp E6
(E6AP). Phöùc hôïp E6/p53 gaây ra söï giaûm noàng ñoä p53 trong teá baøo do ñoù khieán cho
teá baøo coù DNA sai hoûng coù theå toàn taïi qua quaù trình phaân baøo. Protein cuûa caùc type
HPV nguy cô thaáp (low risk) khoâng coù khaû naêng gaén vôùi p53 vaø khoâng aûnh höôûng gì
leân söï oån ñònh p53 trong thöïc nghieäm.
Taï
1.7.5.8. Retinoblastoma Protein (pRb)
Ñaây laø moät phosphoprotein coù troïng löôïng phaân töû khoaûng 105kD, ñöôïc
phosphoryl hoùa ôû giai ñoaïn G2 cuûa chu trình teá baøo. Khi khoâng ñöôïc phosphoryl hoùa
pRb taïo phöùc vôùi protein E2F vaø öùc cheá phieân maõ baèng caùch gaén protein öùc cheá. Khi
ñöôïc phosphoryl hoùa, pRb khoâng coøn taïo phöùc vôùi E2F ñöôïc nöõa, khi ñoù. E2F dimer
hoùa vôùi protein DP vaø hoaït hoùa söï bieåu hieän cuûa moät soá gen ñieàu hoøa ñöa teá baøo
vaøo giai ñoaïn S, nhö DNA polymerase α, thymidylate synthase, ribonucleotide
redutase, cyclin E vaø dihydrofolate reductase.
Söï taêng cöôøng E2F töï do daãn ñeán taêng cöôøng chu trình teá baøo. Nhö ñaõ ñeà caäp ôû
treân, protein E7 cuûa HPV nguy cô cao coù khaû naêng taïo phöùc lieân keát vôùi pRB vaø coù
aùi löïc vôùi pRB cao hôn protein E7 ôû nguy cô gaây lieàu thaáp nhieàu laàn. Khi protein E7
taïo phöùc vôùi pRB, pRB khoâng theå taïo phöùc vôùi E2 vaø do ñoù E2F coù theå laøm chaát
hoaït hoùa phieân maõ daãn ñeán söï taêng sinh teá baøo taïo ra khoái u.
1.7.5.9. Protein p27kip I
Thuoäc hoï Cip/Kip thuoäc nhoùm CKI, p27kip I laø moät phosphoprotein nhaân coù 198
amino acid, coù gaén CDK ôû ñaàu N ñeå gaén vaø öùc cheá cyclin kinase D, E, A, B. Ñaàu
3’C cuûa protein E7 cuûa HPV coù khaû naêng lieân keát vôùi p27kip I vaø laøm maát hoaït tính
cuûa noù. Nhö ñaõ ñeà caäp, nhoùm CKI öùc cheá hoaït ñoäng xuùc tieán phaân baøo cuûa nhaân toá
CDK, do ñoù khi E7 lieân keát vôùi p27kip I laøm cho maát hoïat tính öùc cheá, khieán cho quaù
trình tieán ñeán phaân baøo xaûy ra deã daøng hôn.
Taï
Hình 6: Söï nhieãm HPV
Hình 7: Tyû leä nhieãm caùc type HPV trong ung thö coå töû cung
1.7.6. Phaân loaïi HPV
Taïi hoäi nghò thöôøng nieân veà Papillomavirus naêm 1995 (Quebec, Canada), ngöôøi
ta thoáng nhaát phöông phaùp phaân loaïi caùc type HPV döïa treân söï so saùnh möùc ñoä khaùc
nhau cuûa boä gen, cuï theå laø neáu coù söï khaùc bieät hôn 10% treân khung ñoïc môû cuûa L1
thì ñöôïc coi nhö thuoäc moät kieåu viruùt môùi. Öôùc tính hôn 77 type HPV ñaõ ñöôïc xaùc
ñònh vaø giaûi trình töï hoaøn toaøn. Khoaûng hôn 39 kieåu khaùc ñang ñöôïc giaûi trình töï
moät phaàn cho thaáy toång soá caùc type HPV leân ñeán hôn 100.
Döïa treân caáu taïo cuûa nucleic acid, ngöôøi ta chia HPV ra thaønh nhieàu nhoùm nhoû.
Moät trong nhöõng nhoùm nhoû ñöôïc bieát ñeán nhieàu nhaát laø nhoùm caùc HPV xaâm nhieãm
chuû yeáu ôû beà maët nieâm maïc, thöôøng thaáy nhaát ôû ñöôøng sinh duïc. Hôn 40 type HPV
ñöôïc xaùc ñònh thuoäc nhoùm naøy trong ñoù ñöôïc bieát nhaát laø HPV 16. Moät nhoùm nhoû
Taï
khaùc laø nhöõng viruùt ñaïi dieän bôûi caùc viruùt tìm thaáy trong caùc muïn coùc loaïn saûn daïng
bieåu moâ (epidermodysplasia veruciformis lesions), thöôøng gaëp nhaát laø HPV 5.
Nhöõng viruùt naøy cuõng ñöôïc tìm thaáy trong caùc veát lôû cuûa ngöôøi bò suy yeáu mieãn
dòch.
1.7.7. Lòch söû nuoâi caáy teá baøo bieåu moâ coå töû cung
Naêm 1975 Rheinwald vaø Green ñaõ thöû nghieäm nuoâi caáy haøng loaït lôùp teá baøo bao
qui ñaàu söøng hoaù cuûa treû sô sinh nhöng khoâng thaønh coâng. Vaøo naêm 1976 Wilbank
vaø Find laàn ñaàu tieân thöû nghieäm nuoâi caáy moät maãu teá baøo bieåu moâ coå töû cung thì
thaáy teá baøo coù khaû naêng phaùt trieån in vitro. Nhöng tyû leä thaønh coâng trong caùc loaït
thöû nghieäm nuoâi caáy naày raát haïn cheá. Thöôøng ôû laàn nuoâi caáy sô caáp tyû leä baùm ôû lôùp
teá baøo söøng hoùa raát thaáp vaø nhanh choùng suy yeáu ôû laàn nuoâi caáy thöù caáp. ÔÛ nhöõng
thöû nghieäm nuoâi caáy naøy nguyeân baøo sôïi thöôøng chieám öu theá.
Thôøi gian sau ñoù caùc nhaø nghieân cöùu baét ñaàu chính thöùc tieán haønh nuoâi caáy teá
baøo ung thö söøng hoùa töø caùc beänh nhaân bò toån thöông noäi bieåu moâ coå töû cung. Maëc
duø doøng teá baøo ung thö coå töû cung ñuôïc Gay vaø coäng söï thieát laäp töø nhöõng naêm 1952
vaø ñöôïc söû duïng roäng raõi trong caùc nghieân cöùu sinh hoïc, nhöng chöa coù chöùng thöïc
naøo xaùc nhaän doøng teá baøo Hela naøy coù nguoàn goác töø toån thöông noäi bieåu moâ. Maõi
ñeán khi doøng teá baøo W12 (Sanley vaø coäng söï thieát laäp vaøo naêm 1989) vaø CIN 612
(Badell vaø coïâng söï thieát laäp vaøo naêm 1991) caû hai ñeàu coù nguoàn goác töø toån thöông
bieåu moâ töû cung ñoä thaáp.
Nhöõng haïn cheá gaëp trong nuoâi caáy teá baøo bieåu moâ bình thöôøng cuõng xaõy ra ôû
quaù trình nuoâi caáy teá baøo ung thö coå töû cung söøng hoùa, theâm vaøo ñoù laø söï phöùc taïp
cuûa caùc maãu sinh thieát coù nguoàn goác khaùc nhau. Nhöõng thí nghieäm sau ñoù cuûa
Stanley vaø Parkison cuõng chöùng minh raèng teá baøo coå töû cung söøng hoùa coù theå nuoâi
caáy lieân tuïc. Ham vaø coäng söï thöû nghieäm caùc phöông phaùp nuoâi caáy ñeå xaùc ñònh moâi
tröôøng dinh döôõng vaø phaùt trieån cuûa caùc teá baøo söøng hoùa. Keát quaû laø teá baøo coå töû
cung söøng hoùa coù theå phaùt trieån ôû moâi tröôøng MCDB 153 (Boyce vaø Ham) vaø teá baøo
söøng hoùa phaùt trieån thaønh lôùp ñôn maø khoâng traõi qua quaù trình bieät hoùa in vitro.
Trôû ngaïi lôùn thöôøng gaëp trong nuoâi caáy teá baøo ung thö coå töû cung laø söï nhieãm
khuaån, nhieãm mycoplasma vaø nhieãm nguyeân baøo sôïi. Vì vaäy moâi tröôøng phaùt trieån
Taï
teá baøo ung thö coå töû cung ngay töø ñaàu phaûi coù thuoác khaùng sinh. Ngoaøi ra ngöôøi ta
coù theå kieåm tra moät caùch coù hieäu quaû söï laây nhieãm nguyeân baøo sôïi baèng caùch thöïc
hieän caùc thao taùc thaønh thuïc ñeå loaïi boû caùc daïng teá baøo khaùc trong quaù trình nuoâi
caáy. Noùi chung, tyû leä thaønh coâng khi nuoâi caáy doøng teá baøo ung thö coå töû cung thöôøng
thaáp, tyû leä thaønh coâng laø 1/10 maãu sinh thieát.
1.7.8. Thò tröôøng doøng teá baøo ung thö coå töû cung
Hieän nay phaàn lôùn doøng teá baøo ung thö coå töû cung ñöôïc cung caáp bôûi ATCC
(American Tissue Culture Collection) vaø DSMZ (Deutsche Sammlung Von
Mikroorganismen und Zellkulturen). Moät soá doøng ñöôïc söû duïng phoå bieán ôû caùc
phoøng thí nghieäm hieän nay nhö: C-33A, C-41, C41 II, Caski, Hela, Hs 588.T, Hs
636.T, HT-3, KB-3-1, ME 180, MS751, SiHa, SISO, SW756, Hela P3, Hela AG,
Hela S3, SNG-N, SNG-P…Hela S3 (coù nguoàn goác töø teá baøo ung thö bieåu moâ coå töû
cung ngöôøi) nuoâi caáy trong moâi tröôøng HAM’s F12 vaø 10% FBS vaø thích hôïp phaùt
trieån doøng trong moâi tröôøng N16 HHF. Hela S3 do T.T vaø P.I.Drarcus thieát laäp töø
naêm 1955.
Doøng teá baøo Hela S3 cuõng ñöôïc söû duïng ñeå nghieân cöùu caùc khaùng nguyeân coù
nguoàn goác töø caùc viruùt sinh u. Caùc nghieân cöùu cho thaáy raèng caùc khaùng nguyeân coù
nguoàn goác töø caùc viruùt sinh u coù theå ñöôïc nhaän bieát bôûi caùc teá baøo T. Ví duï ñieån
hình nhaát ôû ngöôøi laø caùc peptid coù nguoàn goác töø protein E7 cuûa HPV 16, virut naøy coù
maët trong nhieàu ung thö bieåu moâ coå töû cung, caùc teá baøo T ñaàu ñoäc teá baøo coù theå taán
coâng vaø gieát caùc teá baøo ung thö ngay khi chuùng xuaát hieän.
Doøng teá baøo SNG-M vaø SNG-P laø khoái u di caên coù nguoàn goác töø ung thö coå töû
cung ngöôøi ñöôïc nuoâi caáy trong moâi tröôøng HAM’s F12 vôùi 20% FBS (Ishiwatari.Y
vaø Nozawas). Ñaây laø doøng teá baøo phaùt trieån khaù toát nuoâi caáy hôn 13 thaùng vaø caáy
chuyeàn hôn 65 laàn vaø vaãn tieáp tuïc phaùt trieån oån ñònh. SNG-M vaø SNG-P ñöôïc söû
duïng treân cô sôû phaân tích chu trình teá baøo ñeå nghieân cöùu so saùnh giöõa moät teá baøo
bình thöôøng vaø teá baøo ung thö coå töû cung ñang ñöôïc xaï trò ñeå xem xeùt vieäc xaï trò vaøo
thôøi ñieåm naøo laø ñaït hieäu quaû nhaát. Trong moâi tröôøng nuoâi caáy ôû phoøng thí nghieäm,
haàu heát caùc teá baøo bình thöôøng chæ phaân chia trong voøng 20 – 50 theá heä thì ngöøng
laïi. Chuùng tieáp tuïc phaân chia cho ñeán khi chuùng chaïm phaûi nhau thì ngöøng laïi khoâng
Taï
phaân chia nöõa, hieän töôïng naøy ñöôïc goïi laø öùc cheá phuï thuoäc maät ñoä. Ngöôïc laïi caùc
teá baøo ung thö khoâng phaûn öùng vôi cô cheá kieåm soaùt naøy.
Baèng caùch nghieân cöùu caùc teá baøo ung thö trong moâi tröôøng nuoâi caáy caùc nhaø
nghieân cöùu thaáy raèng teá baøo ung thö khoâng chòu aûnh höôûng gì hoaëc chòu aûnh höôûng
caùc nhaân toá kieåm soaùt phaân baøo keùm hôn caùc teá baøo bình thöôøng. Caùc teá baøo ung thö
coù theå phaân chia maõi khoâng bò giôùi haïn chöøng naøo chuùng coøn ñöôïc cung caáp chaát
dinh döôõng. Neáu teá baøo ung thö ngöøng phaân chia chuùng seõ ngöøng taïi nhöõng thôøi
ñieåm ngaãu nhieân hôn laø ngöøng ñuùng ôû thôøi ñieåm khuûng hoaûng. Vieäc xöû lyù ung thö
baèng phöông phaùp xaï trò laø nhaèm ngaên chaën ñeå caùc teá baøo ung thö ngöøng phaân chia.
Vì vaäy khi teá baøo bò huyû dieät trong gian kyø thì moïi hoaït ñoäng phaân baøo seõ ngöøng
ngay. Hieän töôïng naøy coù theã thaáy khi chieáu xaï lieàu cao.
Hela P3 (coù nguoàn goác töø teá baøo ung thö bieåu moâ coå töû cung ngöôøi) ñöôïc nuoâi
caáy trong moâi tröôøng DM210 khoâng huyeát thanh. Doøng SiHa vaø CaSki (cuõng coù
nguoàn goác töø teá baøo ung thö bieåu moâ coå töû cung ngöôøi) ñöôïc nuoâi caáy trong moâi
tröôøng DMEM vôùi 10% fetal cafl serum – coù söû duïng theâm 0,25% trypsin khi taïo
doøng. Doøng SiHa vaø CaSki coù khaû naêng kieåm soaùt HPV16 vaø Hela P3 coù theå khaùng
laïi HPV18.
Caùc nhaø nghieân cöùu ñaõ söû duïng nhieàu doøng teá baøo nuoâi caáy nhö Hela P3, CaSki,
SiHa ñeå thöû nghieäm vieäc ñieàu trò ung thö coå töû cung baèng caùch döïa treân söï maát taùc
duïng töông hoã giöõa protein vôùi protein, coù lieân quan ñeán protein gaây öùc cheá ung thö.
Chaúng haïn nhö oncoprotein E7 vaø E6 lieân keát, taùc duïng töông hoã naøy vôùi protein
viruùt nhö viruùt papilloma ôû ngöôøi coù theå giaûi phoùng ra nhöõng protein öùc cheá ung thö
vaø ñieàu naøy coù theå coù ích trong ñieàu trò ung thö coå töû cung. Baèng caùc nghieân cöùu
nuoâi caáy teá baøo caùc nhaø khoa hoïc coøn chöùng minh raèng söï thay ñoåi tieán trình cuûa
nhieãm saéc theå vaø söï xaâm nhaäp cuûa HPV laøm phaùt trieån ung thö coå töû cung. Ngoaøi
caùc HPV ñaùng chuù yù nhö HPV 16, HPV 18 coøn coù caùc HPV khaùc nhö HPV31,
HPV33, HPV35, HPV45 ñöôïc tìm thaáy trong caùc khoái u coå töû cung. Caùc nhaø khoa
hoïc cho raèng söï xuaát hieän cuûa caùc HPV naøy coù lieân quan ñeán vaán ñeà ñòa lyù (HPV 45
tìm thaáy phoå bieán ôû caùc beänh nhaân nöõ ôû Chaâu Phi vaø caùc nöôùc Nam Myõ).
Trong nhieàu naêm qua baèng caùc thöû nghieäm nuoâi caáy töø doøng teá baøo Hela, CaSki
caùc nhoùm nghieân cöùu ñaõ chæ ra ñöôïc nhieàu gen öùc cheá ung thö, trong ñoù coù gen
BRCA 1 khu truù ôû 17q bieåu hieän beänh ung thö vuù vaø ung thö töû cung. Caùc nhaø khoa
Taï
hoïc cho raèng neáu söï ñieàu trò döïa treân gen öùc cheá ung thö ñöôïc phaùt trieån thì caùc nhaø
ung thö hoïc coù khaû naêng xaây döïng nhöõng test chaån ñoaùn thích hôïp vaø beänh nhaân
hoaøn toaøn ñöôïc lôïi töø bieän phaùp ñieàu trò nhö theá. Söï maát thöôøng xuyeân caùc gen öùc
cheá ung thö ñaët ra cho caùc nhaø khoa hoïc moät caâu hoûi coù phaûi beänh naøy gioáng nhö
beänh khieám khuyeát di truyeàn. Vaø caâu traû lôøi laø tìm bieän phaùp ñieàu trò baèng caùch thay
theá gen chính laø muïc tieâu thích hôïp nhaát. Coâng trình nghieân cöùu nhieàu naêm qua ñaõ
cho thaáy raèng gen p53 coù theå raát phuø hôïp ñeå duøng ngaên chaêän söï sinh saûn teá baøo ung
thö hoaëc ñeå phaù huûy caùc teá baøo naøy.
Taï
1. VAÄT LIEÄU – HOAÙ CHAÁT
1.1. Ñoái töôïng nghieân cöùu
Ñeå thöïc hieän ñöôïc nhöõng thí nghieäm nghieân cöùu veà ñeà taøi naøy, chuùng toâi
ñöôïc söï giuùp ñôõ vaø hoã trôï veà nguoàn maãu vaø nhöõng thoâng tin caàn thieát cuûa nguoàn
maãu töø Beänh vieän Ung Böôùu cung caáp. Sau khi tieán haønh khaùm laâm saøng vaø chaån
ñoaùn giai ñoaïn beänh, caùc baùc só taïi phoøng khaùm seõ laáy sinh thieát nguoàn maãu töø choã
suøi cuûa coå töû cung cuûa beänh nhaân. Tuøy theo töøng giai ñoaïn, choã suøi coù theå töø 2 –
5cm. Troïng löôïng maãu ñöôïc cung caáp thöôøng khoaûng 1,4 – 1,6g. Nguoàn maãu coù
ñöôïc töø nhieàu beänh nhaân coù ñoä tuoåi khaùc nhau, giai ñoaïn beänh khaùc nhau, nôi sinh
soáng khaùc nhau. Qui trình xöû lyù nguoàn maãu seõ ñöôïc tieán haønh taïi phoøng thí nghieäm
Coâng ngheä Sinh Hoïc Phaân Töû – Lab C, tröôøng Ñaïi hoïc Khoa Hoïc Töï Nhieân.
Hình 6: Maãu sinh thieát
1.2. Duïng cuï – Thieát bò – Hoùa chaát

I.2.1. Duïng cuï
- Ñóa petri (ñöôøng kính 10cm)

- Erlen 50ml, 100ml, 250ml
- Ñeøn coàn
- Becher 50ml, 100ml, 250ml
- Micropipette (10-100ml vaø 100-1000ml)
- Keïp cong vaø thaúng
- Keùo cong vaø thaúng
- Ñaàu type 10-100ml vaø 100-1000ml
- Buoàng ñeám NEUBAUER
Taï
- Lamelle
- OÁng ly taâm
- Bình roux
- Eppendorf 1500µl
- Bình xòt coàn
1.2.2. Thieát bò
- Tuû caáy voâ truøng

- Tuû aám CO2 daïng kho
- Noài aùp suaát (autoclave)
- Maùy khuaáy töø gia nhieät
- Maùy ly taâm
- Maùy aûnh kyõ thuaät soá
- Tuû saáy
- Tuû laïnh
- Kính hieån vi ñieän töû
- Kính hieån vi soi ngöôïc
- Microfilter
- Caân ñieän töû
1.2.3. Hoùa chaát

Dung dòch PBSA g/l
NaCl 8,00
KCl 0,20
Na2HPO4.7H2O 2,16
KH2PO4 0,20
H2O caát vöøa ñuû 1000ml
pH 7,2
Boå sung 50µg/ml Gentamicin, 5µg/ml Ampotericin B sau khi PBS ñaõ ñöôïc haáp khöû
truøng.
- Trypsin 1%
Trypsin 1g
PBS voâ truøng (vt) 100ml
Loïc voâ truøng baèng 0,45 – 0,22µm
Microfilter
Baûo quaûn laïnh ôû 4oC.
- EDTA 1%
EDTA 1g
Nöôùc caát 100ml
Haáp khöû truøng
Taï
- Trypsin – EDTA
Trypsin 0,25% vt 25ml
EDTA 1% vt 500µm
PBS vt 24ml
o
Baûo quaûn laïnh ôû 4 C.
- Pen – Strep 200X
Penicilin G 1.000.000 ñôn vò
Streptomycin 1g
sulfate
Loïc voâ truøng baèng microfilter 0,45 – 0,22µm
Baûo quaûn laïnh – 20oC
- Gentamicin
Gentamycin 80mg/2ml
Baûo quaûn laïnh – 20oC.
- Ampotericin B
Ampotericin B 50mg
Nöôùc caát 10ml
Baûo quaûn laïnh ôû 4oC.
- Moâi tröôøng DMEM (Dulbecco’s modification of Eagle’s medium) vôùi huyeát
thanh 10%.
L-Arginine HCl 84 mg/l
L-cystine 48
L-glutamic acid 75
L-glutamine 584
Glycine 30
L-histidine.HCl.H2O 42
L-isoleucine 105
L-leucine 105
L-lysine.HCl 146
L-methionine 30
L-phenylalanine 66
L-serine 42
L-threonine 95
L-tryptophan 16
L-tyrosine 72
L-valine 94
CaCl2 200
Fe(NO3)3.9H2O 0,10
KCl 400
Taï
MgSO4.7H2O 200
NaCl 6400
NaHCO3 3700
Na2HPO4.H2O 125
D-Ca pantothenate 4
Choline chloride 4
Folic acid 4
i-insitol 7,2
Nicotinamide 4
Pyridoxal HCl 4
Riboflavin 0,4
Thiamine HCl 4
D-Glucose 4500
Phenol red 15
Sodium pyruvate 110
Boå sung huyeát thanh FBS (Fetal Bovine Serum) 10%
2. PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU ÑEÅ TAÙCH TEÁ BAØO UNG THÖ
2.1. Caùc yeáu toá caàn ñöôïc khaûo saùt
- Taùch teá baøo ung thö coå töû cung baèng phöông phaùp cô hoïc.
- Taùch teá baøo ung thö coå töû cung baèng quy trình Trypsin aám.
- Khaûo saùt thôøi gian khuaáy maûnh moâ.
- Thöû nghieäm nuoâi caáy sô caáp teá baøo ung thö coå töû cung.
2.2. Trình töï thí nghieäm
Böôùc 1: Thu nhaän maãu vaø ghi nhaän caùc thoâng tin lieân quan ñeán maãu vaät, bao
goàm:
- Teân tuoåi ngöôøi cho maãu
- Chaån ñoaùn giai ñoaïn beänh
- Thôøi gian laáy maãu (ngaøy, giôø)
- Thôøi gian tieán haønh thao taùc taïi phoøng thí nghieäm
Böôùc 2: Tieán haønh chieáu UV khöû truøng tuû caáy, maãu, duïng cuï vaø hoùa chaát (haáp
khöû truøng neáu caàn)
Böôùc 3: Tieán haønh taùch teá baøo töø maãu moâ baèng phöông phaùp cô hoïc hoaëc baèng
quy trình Trypsin aám.
Böôùc 4: Thöû laïi quy trình taùch teá baøo baèng caùch thay ñoåi noàng ñoä Trypsin ghi
nhaän maät ñoä teá baøo theo thôøi gian.
Böôùc 5: Thöû nghieäm nuoâi caáy sô caáp teá baøo.
Taï
2.3. Caùc quy trình chính söû duïng trong thöïc nghieäm.
2.3.1. Quy trình voâ truøng
2.3.1.1. Duïng cuï – Hoùa chaát
a) Duïng cuï
- Duïng cuï baèng thuûy tinh vaø kim loaïi ñöôïc voâ truøng baèng caùch haáp khöû truøng hôi
nöôùc vôùi autoclave (121oC ôû 1 atm trong 30 phuùt).
- Duïng cuï nhöïa: lau baèng coàn 70o, ñeå khoâ töï nhieân vaø chieáu UV 30 phuùt tröôùc khi
söû duïng.
b) Hoùa chaát
- PBS, nöôùc caát: haáp khöû truøng hôi nöôùc
- Moâi tröôøng DMEM, enzym Trypsin: loïc voâ truøng.
c) Thao taùc loïc voâ truøng
- Duøng moät oáng tieâm môùi (khoâng caàn kim tieâm) hoaëc oáng huùt laáy dung dòch caàn
loïc.
- Môû bao bì filter, tra ñaàu oáng tieâm vaøo ñaàu filter, nhaác filter ra khoûi bao bì.
- EÙp Piston hoaëc bao cao su ñeå dòch loïc chaûy vaøo moät bình chöùa voâ truøng.
- Ñaët mieáng loïc trôû laïi bao bì, ruùt oáng tieâm ra, tieáp tuïc huùt dung dòch ñeå loïc neáu
caàn thieát.
2.3.2. Quy trình xöû lyù maãu moâ taïi phoøng khaùm beänh vieän Ung Böôùu.
Taï
Chaån ñoaùn giai ñoaïn beänh baèng moû vòt
Baám maãu sinh thieát
Ghi nhaän thoâng tin maãu, thôøi gian thu maãu
Röûa maãu qua dung dòch PBSA coù khaùng sinh

Penicillin – Streptomycin trong 10 phuùt
Röûa maãu qua dung dòch PBSA coù khaùng sinh

Gentamycin – Ampotericin B trong 10 phuùt
Tröõ maãu trong eppendorf chöùa saün 1ml moâi

tröôøng DMEM coù huyeát thanh FBS 10%
Tröõ eppendorf ôû nhieät ñoä 4oC
Chuù yù:
Nhöõng thao taùc treân ñöôïc tieán haønh trong ñieàu kieän khoâng voâ truøng, vì vaäy deã daøng
xaûy ra söï nhieãm vi sinh vaät vaøo maãu vaät. Ñeå traùnh ñöôïc söï nhieãm thì caùc duïng cuï vaø
dung dòch phaûi ñöôïc voâ truøng, thao taùc xöû lyù maãu phaûi nhanh vaø ñöôïc thöïc hieän gaàn
ñeøn coàn. Vieäc söû duïng khaùng sinh trong dung dòch PBSA ñeå röûa maãu nhaèm muïc ñích
coù theå loaïi boû hoaëc giaûm söï nhieãm vi sinh vaät vaøo maãu vaät.
2.3.2. Quy trình taùch teá baøo baèng quy trình trypsin aám.
(a) Chuyeån maãu ñöôïc tröõ trong eppendorf coù chöùa moâi tröôøng DMEM 10% FBS vaøo
ñóa petri (ñöôøng kính10cm).
(b) Röûa maãu baèng PBSA coù khaùng sinh Gentamycin – Ampotericin B töø 2 – 3 laàn ñeå
laøm saïch maãu.
(c) Söû duïng keùo cong hoaëc thaúng caét maãu moâ ra thaønh töøng maõnh nhoû, tieáp tuïc caét
nhuyeãn caùc maõnh moâ.
Taï
(d) Chuyeån nhöõng maõnh moâ ñaõ caét nhoû vaøo erlen 50ml, theâm vaøo 5ml Trypsin-
EDTA.
(e) Khuaáy töø ôû nhieät ñoä 37oC töø 15 – 60 phuùt, khaûo saùt maät ñoä teá baøo theo thôøi gian.
(f) Sau 15 phuùt laáy erlen ra khoûi maùy khuaáy töø, ñeå yeân trong voøng 2 -3 phuùt. Huùt
phaàn dung dòch noåi phía treân cho vaøo oáng ly taâm, ñem ly taâm 1000v/ 5 phuùt.
(g) Phaàn maãu coøn laïi trong erlen tieáp tuïc khuaáy ôû 37oC. Sau 15 phuùt seõ tieán haønh
thao taùc nhö phaàn (f) cho ñeán khi naøo thu ñöôïc toaøn boä löôïng teá baøo caàn thieát.
(h) Sau khi ly taâm 1000v/ 5 phuùt, loaïi boû phaàn noåi, sau ñoù theâm vaøo 5ml moâi tröôøng
DMEM 10% FBS.
(i) Ñeám maät ñoä teá baøo ung thö (tröø teá baøo maùu, hoàng caàu, baïch caàu …).
(j) Cho maãu vaøo gieáng nuoâi trong tuû aám 37oC, 5% CO2.
(k) Quan saùt keát quaû sau 24 giôø, 48 giôø, 76 giôø …
2.3.3. Quy trình taùch teá baøo baèng phöông phaùp cô hoïc.
(a) Chuyeån maãu ñöôïc tröõ trong eppendorf coù chöùa moâi tröôøng DMEM 10% FBS vaøo
ñóa petri (ñöôøng kính10cm).
(b) Röûa maãu baèng PBSA coù khaùng sinh Gentamycin – Ampotericin B töø 2 – 3 laàn ñeå
laøm saïch maãu.
(c) Söû duïng keùo cong hoaëc thaúng caét maãu moâ ra thaønh töøng maõnh nhoû, tieáp tuïc caét
nhuyeãn caùc maõnh moâ.
(d) Theâm vaøo ñóa petri 1ml FBS, chuyeån nhöõng maõnh moâ vaøo bình roux.
(e) Ñeå yeân trong voøng 24 giôø, ñeå giuùp cho söï baùm teá baøo ñöôïc xaûy ra.
(f) Theâm vaøo 5ml moâi tröôøng DMEM, cho vaøo tuû aám 37oC, 5% CO2.
(g) Quan saùt keát quaû sau 24 giôø, 48 giôø, …
Taï
Hình 15: Maãu sinh thieát ñöôïc tröõ trong eppendorf chöùa 1ml moâi tröôøng
DMEM coù huyeát thanh FBS 10%
Hình 16: Chuyeån maãu ñöôïc tröõ trong eppendorf coù chöùa moâi tröôøng DMEM
10% FBS vaøo ñóa petri
Hình 17: Söû duïng keùo cong hoaëc thaúng caét nhuyeãn maãu moâ
Khuaáy töø ôû nhieät ñoä 37oC töø 15 Theâm vaøo ñóa petri 1ml FBS, chuyeån
– 60 phuùt, khaûo saùt maät ñoä teá nhöõng maõnh moâ vaøo bình roux
baøo theo thôøi gian
Hình 18: Huùt maãu sau khi khuaáy cho vaøo Hình 19: Chuyeån nhöõng maõnh moâ
oáng ly taâm vaøo bình roux
Taï
Hình 21: Cho bình roux vaøo

tuû aám 37oC, 5% CO2
Hình 20: Ñem ly taâm 1000v/ 5 phuùt
Hình 22: Cho maãu vaøo gieáng nuoâi ñaët

trong tuû aám 37oC, 5% CO2
2.3.4. Phöông phaùp xaùc ñònh maät ñoä teá baøo baèng phoøng ñeám NEUBAUER
- Röûa phoøng ñeám baèng nöôùc caát

- Saáy khoâ
- Röûa laïi phoøng ñeám baèng coàn 70oC
- Saáy khoâ
- Ñaët lamelle leân phoøng ñeám
- Ñoùng bôùt chaén saùng
- Xaùc ñònh thò tröôøng phoøng ñeám döôùi kính hieån vi quang hoïc
- Cho maãu vaøo phoøng ñeám
- Xaùc ñònh maät ñoä teá baøo theo quy taéc ñeám phía treân, beân phaûi cuûa caùc oâ trong
phoøng ñeám
- Phoøng ñeám goàm 9 oâ lôùn
- Moãi oâ lôùn goàm 16 oâ nhoû
- Ñeám soá teá baøo trong 5 oâ lôùn (Vuøng 1,2,3,4,5)
- Moãi oâ lôùn coù theå tích: 1 x 1 x 0,1 = 0,1 mm3 = 10-4 ml
- Maät ñoä teá baøo = (soá teá baøo cuûa 5 oâ lôùn / 5) x 104 (soá teá baøo/ ml)
Taï
Hình 23: Caùc vò trí xaùc ñònh soá teá baøo treân phoøng ñeám
1. KEÁT QUAÛ KHAÛO SAÙT KHAÛ NAÊNG TAÙCH TEÁ BAØO UNG THÖ COÅ TÖÛ
CUNG BAÈNG MAÙY LAÉC ÔÛ BA NOÀNG ÑOÄ TRYPSIN KHAÙC NHAU
Baûng 2: Thoâng tin veà nguoàn maãu
Maãu 1 Maãu 2 Maãu 3

Chaån ñoaùn giai ñoaïn IIA IIA IIB
Tuoåi ngöôøi cho maãu 77 58 60
Thôøi ñieåm phaãu thuaät 8 giôø 5 phuùt 8 giôø 30 phuùt 9 giôø 5 phuùt
Thôøi ñieåm tieán haønh 13 giôø 30 phuùt 13giôø 30 phuùt 13 giôø 30 phuùt
thí nghieäm
Baûng 3: Maät ñoä teá baøo ung thö coå töû cung taïi caùc thôøi ñieåm khuaáy
Thôøi gian Maät ñoä teá baøo (STBx104/ml)

khuaáy (phuùt) Maãu 1 khuaáy vôùi Maãu 2 khuaáy vôùi Maãu 3 khuaáy vôùi
Trypsin 0,125% Trypsin 0,25% Trypsin 0,5%
30 6 11 15
60 10 21 35
Taï
90 15 28 47
120 26 37 59
59
60
47
Maät ñoä teá baøo (STBx104)
50
40 37 35
30 phuù t
30 26 28 60 phuù t
21 90 phuù t
20 15 15
120 phuù t
10 11
10 6
0
Maã u 1 Maã u 2 Maã u 3
Bieåu ñoà 1: Maät ñoä teá baøo ung thö coå töû cung thu ñöôïc theo thôøi gian laéc
Baûng 2 vaø bieåu ñoà 1 cho thaáy:

- Khi ta caét maãu moâ thaønh nhöõng maõnh nhoû, khaûo saùt maät ñoä teá baøo thu ñöôïc baèng
caùch söû duïng maùy laéc vôùi 3 noàng ñoä trypsin khaùc nhau (0,125%, 0,25%, 0,5%).
Vôùi ba noàng ñoä treân, sau khi laéc 120 phuùt maät ñoä teá baøo thu ñöôïc chöa ñeán möùc
cao nhaát. Ñieàu naøy cho thaáy raèng vieäc söû duïng maùy laéc taùc ñoäng ñeán söï taùch rôøi
caùc teá baøo phaûi toán moät khoaûng thôøi gian khaù daøi, seõ aûnh höôûng ñeán thôøi gian thí
nghieäm.
- Do ñoù chuùng toâi ñaõ tieán haønh khaûo saùt cuõng vôùi ba noàng ñoä trypsin treân baèng
phöông phaùp khuaáy töø ôû nhieät ñoä 37oC.
CUNG BAÈNG MAÙY KHUAÁY TÖØ ÔÛ 37OC VÔÙI BA NOÀNG ÑOÄ TRYPSIN KHAÙC
NHAU

Chaån ñoaùn giai ñoaïn IB IIA IIB
Taï
thí nghieäm
Thôøi gian khuaáy Maät ñoä teá baøo (STBx104/ml)

(phuùt) Maãu 1 khuaáy vôùi Maãu 2 khuaáy vôùi Maãu 3 khuaáy
Trypsin 0,125% Trypsin 0,25% vôùi Trypsin
0,5%
30 13 27 35
60 22 30 82
90 27 60 67
120 30 47 43
90 82
80
67
70
60
60
47 30 phuù t
50 43
60 phuù t
40 35
27 30 27 30 90 phuù t
30 22 120 phuù t
20 13
10
0
Bieåu ñoà 2: Maät ñoä teá baøo ung thö coå töû cung thu ñöôïc theo thôøi gian khuaáy

- Maãu 1: khi khuaáy vôùi trypsin 0,125%, sau 120 phuùt khuaáy maät ñoä teá baøo khoâng
ñaït ñeán möùc cao nhaát, ñieàu naøy seõ aûnh höôûng ñeán thôøi gian thí nghieäm.
- Maãu 2: khi khuaáy vôùi trypsin 0,25%, sau 90 phuùt khuaáy maät ñoä teá baøo ñaït ñeán
möùc cao nhaát. ÔÛ noàng ñoä trypsin 0,25%, tyû leä teá baøo soáng laø 98%.
- Maãu 3: khi khuaáy vôùi trypsin 0,5%, sau 60 phuùt maät ñoä teá baøo ñaït ñeán möùc cao
nhaát, tyû leä teá baøo soáng laø 85%.
Qua keát quaû treân chuùng toâi choïn noàng ñoä trypsin 0,25%. Maëc duø thôøi gian khuaáy ñeå
ñaït ñöôïc maät ñoä teá baøo laø 90 phuùt nhöng tyû leä teá baøo soáng cao.
Taï
CUNG ÔÛ NOÀNG ÑOÄ TRYPSIN 0,25%
Chaån ñoaùn giai ñoaïn IIB IIA IIB
Thôøi ñieåm phaãu 8 giôø 15 phuùt 8 giôø 30 phuùt 9 giôø 10 phuùt
thuaät
thí nghieäm
khuaáy (phuùt) Maãu 1 Maãu 2 Maãu 3
30 13 95 15
60 24 113 35
90 37 168 59
120 23 137 46
180 168
160
137
140
120 113
95 30 phuù t
100
60 phuù t
80
59 90 phuù t
60 46
37 35 120 phuù t
40 24 23
13 15
20
0

- Khi khuaáy vôùi noàng ñoä trypsin 0,25% ôû ba maãu 1, 2, 3, sau 90 phuùt maät ñoä teá baøo
ñeàu ñaït ñeán möùc cao nhaát, tyû leä teá baøo soáng laø 95% - 98%.
Taï
- Chuùng toâi ñaõ khaéc phuïc khuyeát ñieåm veà thôøi gian khuaáy baèng caùch tieán haønh thí
nghieäm khuaáy vôùi noàng ñoä trypsin 0,25%, vaø theâm vaøo EDTA (chaát neàn giuùp
cho taùc ñoäng trypsin leân söï taùch caùc teá baøo coù hieäu quaû vaø nhanh hôn) vôùi tyû leä
EDTA:Trypsin laø 1:4.
CUNG BAÈNG PHÖÔNG PHAÙP KHUAÁY TÖØ GIA NHIEÄT VÔÙI NOÀNG ÑOÄ
TRYPSIN 0,25% + EDTA 0,02%.

Chaån ñoaùn giai ñoaïn IIA IB IB
Thôøi ñieåm tieán haønh thí 14 giôø 00 phuùt 14 giôø 00 phuùt 14 giôø 00 phuùt
nghieäm
15 28 11 13
30 38 23 25
45 48 33 29
60 64 36 35
90 54 27 31
Taï
70 64
60 54

48
50
15 phuù t
38
40 36 35 30 phuù t
33 31
28 29
30 27 25 45 phuù t
23
60 phuù t
20
11 13 90 phuù t
10
0
Bieåu ñoà 4: Maät ñoä teá baøo ung thö coå töû cung thu ñöôïc theo thôøi gian
khuaáy

Chaån ñoaùn giai ñoaïn IIB IIB IB
Thôøi ñieåm tieán haønh 14 giôø 00 phuùt 14 giôø 00 phuùt 14 giôø 00 phuùt
thí nghieäm

15 122 66 14
30 153 92 16
45 180 142 23
60 235 188 36
90 201 145 32
Taï
250 235
201

200 188
180
153
142 145 15 phuù t
150
122 30 phuù t
92 45 phuù t
100
66 60 phuù t
90 phuù t
50 36 32
23
14 16
0
Bieåu ñoà 5: Maät ñoä teá baøo ung thö coå töû cung thu ñöôïc theo thôøi gian
khuaáy

Chaån ñoaùn giai ñoaïn IIA IIB IIA
thí nghieäm

15 38 35 25
30 55 68 43
45 69 85 68
60 86 104 78
90 67 92 59
Taï
120
104
100 92
86

85
78
80 68 68 15 phuù t
69 67
59 30 phuù t
55
60
43 45 phuù t
38 35
40 60 phuù t
25 90 phuù t
20
0

Chaån ñoaùn giai ñoaïn IIA IB IIB
Thôøi ñieåm phaãu thuaät 10 giôø 10 9 giôø 30 phuùt 9 giôø 45 phuùt
phuùt
Thôøi ñieåm tieán haønh 14 giôø 30 14 giôø 30 phuùt 14 giôø 30 phuùt
thí nghieäm phuùt

15 37 13 50
30 42 26 72
45 53 35 88
60 69 41 125
90 49 29 97
Taï
140
125
120
97

100 88
15 phuù t
80 72
69 30 phuù t
60 53 45 phuù t
49 50
42 41
37 60 phuù t
40 35 29
26 90 phuù t
20 13
0

Chaån ñoaùn giai ñoaïn IIA IIB IIB
thuaät
thí nghieäm

khuaáy Maãu 13 Maãu 14 Maãu 15
(phuùt)
15 27 78 62
30 35 92 86
45 59 123 99
60 79 158 120
90 62 119 102
Taï
158
160
140
123 119 120

120
99 102
100 92 15 phuù t
86
79 78 30 phuù t
80
59 62 62 45 phuù t
60
60 phuù t
35
40 27 90 phuù t
20
0

Chaån ñoaùn giai ñoaïn IB IIB IIA
thuaät
thí nghieäm

15 17 33 20
30 22 56 42
45 23 75 58
60 39 91 72
90 29 79 67
Taï
100 91
90
79

80 75 72
67
70
56 58 15 phuùt
60
30 phuùt
50 42
39 45 phuùt
40 33
29 60 phuùt
30 22 23
17 20 90 phuùt
20
10
0

Chaån ñoaùn giai ñoaïn IIA IIA IB
thí nghieäm

15 22 38 12
30 38 42 26
45 69 73 39
60 89 98 40
90 72 79 32
Taï
98
100
89
90
79

80 72 73
69
70
15 phuù t
60
30 phuù t
50 42
38 38 39 40 45 phuù t
40 32
26 60 phuù t
30 22
90 phuù t
20 12
10
0
Bieåu ñoà 10: Maät ñoä teá baøo ung thö coå töû cung thu ñöôïc theo thôøi gian khuaáy.

Chaån ñoaùn giai ñoaïn IIA IB IB
Thôøi ñieåm phaãu thuaät 8 giôø 45 phuùt 9 giôø phuùt 9 giôø 10 phuùt
Thôøi ñieåm tieán haønh thí 14 giôø 30 14 giôø 30 phuùt 14 giôø 30 phuùt
nghieäm phuùt

khuaáy Maãu 22 Maãu 23 Maãu 24
(phuùt)
15 39 15 14
30 55 28 23
45 79 35 28
60 96 44 38
90 87 32 29
Taï
100 96
90 87
79
80

70
55 15 phuù t
60
30 phuù t
50 44
39 38 45 phuù t
40 35 32
28 28 29 60 phuù t
30 23
15 90 phuù t
20 14
10
0

Chaån ñoaùn giai ñoaïn IB IB IB
Thôøi ñieåm tieán haønh thí 14 giôø 30 phuùt 14 giôø 30 phuùt 14 giôø 30
nghieäm phuùt

15 12 22 14
30 15 28 23
45 28 32 26
60 35 39 37
90 21 25 32
Taï
39
40 37
35
35 32 32

30 28 28
26
25
25 23 15 phuù t
22
21
30 phuù t
20
15 45 phuù t
14
15 12 60 phuù t
10 90 phuù t
5
0

Chaån ñoaùn giai ñoaïn IIB IIB IIA
thí nghieäm

15 42 38 32
30 58 52 46
45 67 73 59
60 89 96 70
90 72 79 62
Taï
100 96
89
90
79

80 72 73 70
67
70 62
58 59 15 phuù t
60 52
46 30 phuù t
50 42
38 45 phuù t
40 32
60 phuù t
30
90 phuù t
20
10
0
Caùc keát quaû khaûo saùt khaû naêng taùch teá baøo ung thö coå töû cung baèng phöông phaùp
khuaáy töø gia nhieät vôùi noàng ñoä trypsin 0,25% - EDTA 0,02% ñöôïc trình baøy ôû treân
cho thaáy:
- Maät ñoä teá baøo taêng daàn trong khoaûng thôøi gian khuaáy töø 15 – 45 phuùt, vaø sau khi
khuaáy 60 phuùt maät ñoä teá baøo ñaït möùc cao nhaát. Neáu tieáp tuïc khuaáy thì maät ñoä teá
baøo giaûm daàn.
- Vôùi thôøi gian vaø maät ñoä thu ñöôïc nhö treân coù theå thieát laäp quy trình phuø hôïp ñeå
coù theå thu nhaän hoaøn toaøn toång soá löôïng teá baøo. Sau khi khuaáy 30 phuùt tieán haønh
thu teá baøo laàn moät, tieáp tuïc ñeå khuaáy tieáp töø 15 phuùt – 30 phuùt cho ñeán khi caùc
teá baøo ñöôïc taùch rôøi hoaøn toaøn, tieán haønh thu teá baøo laàn hai. Nhö vaäy vôùi noàng
ñoä trypsin laø 0,25% vaø EDTA 0,02% vaø thôøi gian khuaáy töø 15 – 60 phuùt, coù theå
thu ñöôïc maät ñoä teá baøo töø 1x105 – 5x106 ñeå tieán haønh nuoâi caáy sô caáp.
- Moät ñieàu ñaùng chuù yù laø ta thaáy coù söï cheânh leäch maät ñoä teá baøo thu ñöôïc sau khi
khuaáy giöõa caùc beänh nhaân theo töøng giai ñoaïn beänh.
- Sau ñaây laø baûng thoáng keâ maät ñoä teá baøo sau khi khuaáy theo töøng giai ñoaïn:
Giai ñoaïn IB:
Baûng 27: Maät ñoä teá baøo cuûa maãu beänh phaãm giai ñoaïn IB thu ñöôïc theo thôøi
gian khuaáy
Thôøi gian 15 phuùt 30 phuùt 45 phuùt 60 phuùt 90 phuùt

khuaáy
Taï
Maãu 2 11 23 33 36 27
Maãu 3 13 25 29 35 31
Maãu 6 14 16 23 36 32
Maãu 11 13 26 35 41 29
Maãu 16 17 22 23 39 29
Maãu 21 12 26 39 40 32
Maãu 23 15 28 35 44 32
Maãu 24 14 23 28 38 29
Maãu 25 12 15 28 35 21
Maãu 26 22 28 32 39 25
Maãu 27 14 23 26 37 32
Giai ñoaïn IIA:

Baûng 28: Maät ñoä teá baøo cuûa maãu beänh phaãm giai ñoaïn IIA thu ñöôïc theo thôøi
gian khuaáy
khuaáy
Maãu 1 28 38 48 64 54
Maãu 7 38 55 69 86 67
Maãu 9 25 43 68 78 59
Maãu 10 37 42 53 69 49
Maãu 13 27 35 59 79 62
Maãu 18 20 42 58 72 67
Maãu 19 22 38 69 89 72
Maãu 20 38 42 73 98 79
Maãu 22 39 55 79 96 87
Maãu 30 32 46 59 70 62
Giai ñoaïn IIB:

Baûng 29: Maät ñoä teá baøo cuûa maãu beänh phaãm giai ñoaïn IIB thu ñöôïc theo thôøi
gian khuaáy
khuaáy
Maãu 5 66 92 142 188 145
Maãu 8 35 68 85 104 92
Maãu12 50 72 88 125 97
Maãu 14 78 92 123 158 119
Taï
Maãu 15 62 86 99 120 102

Maãu 17 33 56 75 91 79
Maãu 28 42 58 67 89 72
Maãu 29 38 52 73 96 79
Bieän luaän:
Trong ñieàu kieän cho pheùp thí nghieäm chæ coù theå söû duïng caùc maãu sinh thieát cuûa
beänh nhaân bò toån thöông ung thö ôû caùc giai ñoaïn beänh IB, IIA, IIB.
- Khi quan saùt caùc teá baøo ñöôïc taùch rôøi trong buoàng ñeám treân kính hieån vi ñieån töû,
thaáy raèng vaãn coøn hieän dieän hoàng caàu, teá baøo maùu, baïch caàu … Döïa vaøo ñaëc
ñieåm teá baøo ung thö ñöôïc ñeà caäp ôû treân, vaø phaân bieät vôùi caùc teá baøo khaùc khoâng
phaûi laø teá baøo ung thö ta coù theå ñeám ñöôïc soá löôïng teá baøo ung thö moät caùch
töông ñoái.
- Ôû baûng 18, 19, vaø 20 ñeàu cho thaáy:
ÔÛ caùc giai ñoaïn beänh khaùc nhau, maät ñoä teá baøo ñeàu taêng daàn theo thôøi gian
khuaáy töø 15 phuùt – 40 phuùt, vaø sau khi khuaáy 60 phuùt maät ñoä teá baøo ñaït möùc cao
nhaát, vaø neáu tieáp tuïc khuaáy maät ñoä teá baøo seõ giaûm daàn.
Ngoaøi ra, coù söï cheânh leäch maät ñoä teá baøo giöõa caùc giai ñoaïn, ôû giai ñoaïn IIA maät
ñoä teá baøo thu ñöôïc thaáp hôn IIB, vaø maät ñoä teá baøo thu ñöôïc ôû IB thaáp hôn so vôùi
IIA vaø IIB. Do caùc baûng thoáng keâ treân chæ ñöôïc thöïc hieän treân soá löôïng maãu haïn
cheá, coù theå giaûi thích moät caùch töông ñoái cho söï cheânh leäch treân nhö sau:
ÔÛ giai ñoaïn IB,ï ña soá hieän dieän nhieàu caùc teá baøo vieâm (baïch caàu ña nhaân hay ñôn
nhaân), soá löôïng teá baøo ung thö toàn taïi ít vaø khoù phaân bieät vôùi teá baøo khaùc do hình
thaùi, caáu truùc baát thöôøng cuûa chuùng chöa bieåu hieän roõ.
ÔÛ giai ñoaïn IIA, IIB soá löôïng teá baøo coù hình thaùi, caáu truùc baát thöôøng hieän dieän
nhieàu hôn, tính ña dieän cuûa teá baøo theå hieän roõ hôn vaø giuùp phaân bieät roõ hôn vôùi
caùc teá baøo khaùc.
Nhaän xeùt:
- Qua quaù trình tieán haønh thí nghieäm vaø caùc keát quaû thu ñöôïc, coù theå ruùt ra keát
luaän raèng khi khuaáy maãu ôû nhieät ñoä 37oC vôùi dung dòch Trypsin 0,25% - EDTA
0,02% seõ thu ñöôïc maät ñoä teá baøo nhö mong muoán (1x105 – 5x106).
Taï
- Tuy nhieân, caùc ñieàu kieän laáy nguoàn maãu, nhöõng sai soùt trong quaù trình tieán haønh
thí nghieäm ñaõ moät phaàn naøo ñoù aûnh höôûng ñeán keát quaû thí nghieäm.
TAØI LIEÄU THAM KHAÛO

TAØI LIEÄU ÑAÕ ÑÖÔÏC XUAÁT BAÛN
1. Nguyeãn Chaán Huøng (2004), Ung böôùu hoïc noäi khoa, NXB Tp.Hoà Chí
Minh.
2. Leâ Ñình Oanh (2001), Beänh hoïc caùc khoái u, NXB Haø Noäi.
3. Phan Kim Ngoïc (2002), Giaùo trình thöïc taäp cô sôû Coâng ngheä sinh hoïc
ñoäng vaät, NXB Ñaïi hoïc quoác gia Tp.Hoà Chí Minh.
4. Töø ñieån baùch khoa sinh hoïc (2003), NXB Khoa hoïc Kyõ thuaät.
5. Simon P.Langdon (2003), Cancer cell culture, Human Press.
6. George H. Fried (1999), Theory and problem biology, Mc Graw Hill.
TAØI LIEÄU TRUY CAÄP QUA INTERNET
7. Kwasniewska A, Semczuk M, Sikorski M and Kraczkowski J:Use of the

Digene Hybrid Capture System for identification of the human
papillomavirus (HPV-human papillomavirus) in women with cervical
dysplasia. Przegl Lek 54: 848-850, 1997.
8. Ho GY, Bierman R, Beardsley L, Chang CJ and Burk RD: Natural history of

cervicovaginal papillomavirus infection in young women. N Engl J Med
338: 423-428, 1998.
9. Saito J, Hoshiai H and Noda K: Type of human papillomavirus and

expression of p53 in elderly women with cervical cancer. Gynecol Obstet
Invest 49: 190-193, 2000.
10. Stanley MA (1986): Human cervical epithelium. In webber MM, Sekely LI.
11. Stanley MA, Parkinson EK (1979): Growth requirements of human cervical

epithelial cells in culture.Int J Cancer 24.
Taï
12. http//www.google.com.vn/search?q=cache:Yvv6UEJ+method+
identification +cervical+carcinoma+cell.
13. http//www.google.com.vn/search?q= cache +hela.
14. http//www.pubmedcentral.nih/gov/article/rapid+induction+of+senescence+in
+human+cervical+carcinoma+cell.
15. http//www.pnas.org/cgi/dol/10.1073=cell+culture+forensics.
Taï

Ky Thuat Nuoi Cay Te Bao Ung Thu

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ky Thuat Nuoi Cay Te Bao Ung Thu

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Thöû nghieäm phaân laäp vaø nuoâi caáy teá baøo ung thö coå töû cung

Ñaët vaán ñeà

1.2. NHÖÕNG ÑAËC TÍNH CUÛA UNG THÖ NGÖÔØI

Hình 1: Söï di caên

1.2.2. Sinh saûn cuûa teá baøo ung thö

1.2.2.2. Quan nieäm ñôn doøng

1.2.2.3. Thôøi gian nhaân ñoâi u

1.2.3. Nguyeân nhaân gaây ra ung thö

1.3. CÔ SÔÛ PHAÂN TÖÛ CUÛA UNG THÖ

1.3.1. Caùc gen gaây ung thö (oncogen)

1.3.2. Caùc gen öùc cheá ung thö (antioncogen)

1.3.2.2. Gen p53

1.3.2.3. Gen p73

Chieáu xaï Bax Apoptosis

Chemo’s p53 Bcl-2

Oncogens p21 Chu trình teá baøo

Laøm ngöøng sinh saûn teá baøo ôû giai ñoaïn G

Sô ñoà 2: Vai troø cuûa Protein p.53

1.4.2.3. Phöông phaùp taùch teá baøo baèng enzym

1.4.3.1. Moâi tröôøng nuoâi caáy

1.4.3.2. Huyeát thanh

1.4.3.3. Moâi tröôøng khoâng coù huyeát thanh

1.4.3.4. Moâi tröôøng vaät chaát

1.4.4. Nuoâi caáy sô caáp

1.4.5. Caáy chuyeàn

1.4.6. Taïo doøng

1.4.7. Kyõ thuaät ñoâng laïnh teá baøo

1.5. NHAÄN DAÏNG DOØNG TEÁ BAØO UNG THÖ

1.5.1. Giôùi thieäu

1.5.4. Taäp hôïp caùc doøng teá baøo ung thö

1.6.1. Khaùng theå ñôn doøng

1.6.2. Caùc Interferon (INF)

1.6.3. Caùc hoaït chaát khaùng ung thö

1.7.1. Sô löôïc veà ung thö coå töû cung

TEÁ BAØO BIEÅU MOÂ

UNG THÖ BIEÅU MOÂ

1.7.2. Caùc hình thaùi beänh lyù coå töû cung

1.7.2.1. Toån thöông vieâm

1.7.2.2. Toån thöông dò saûn

1.7.2.3. Toån thöông loaïn saûn

1.7.2.4. Ung thö taïi choã

1.7.2.5. Ung thö bieåu moâ vaûy xaâm nhaäp

Baûng 1: phaân loaïi HPV

1.7.4.1. Cô cheá gaây beänh

SÖÏ NHIEÃM TIEÀM TAØNG

Hình 5 : Cô cheá gaây beänh

1.7.5. Protein virut vaø chöùc naêng

1.7.5.7. Protein p53

1.7.5.8. Retinoblastoma Protein (pRb)

1.7.5.9. Protein p27kip I

Hình 6: Söï nhieãm HPV

1. VAÄT LIEÄU – HOAÙ CHAÁT

1.1. Ñoái töôïng nghieân cöùu

Hình 6: Maãu sinh thieát

1.2. Duïng cuï – Thieát bò – Hoùa chaát

- Ñóa petri (ñöôøng kính 10cm)

- Tuû caáy voâ truøng

1.2.3. Hoùa chaát

2.1. Caùc yeáu toá caàn ñöôïc khaûo saùt

2.2. Trình töï thí nghieäm

2.3.1. Quy trình voâ truøng

2.3.1.1. Duïng cuï – Hoùa chaát

Chaån ñoaùn giai ñoaïn beänh baèng moû vòt

Baám maãu sinh thieát