7

Hipnoz ve An?lar?n Ça?r?m?:

Kan?tlara Dayal? Uygulama
KEVIN M. McCONLEY
New South Wales Üniversitesi, Avustralya
Çeviren: Dr. Kemal Nuri Özerkan

G?R?Ş

An?lar, yan?lg?s?z, yan?lg?l?, eksik veya yönlendirmeye müsait olabilir. Bazen detayl? ve kesin,
bazen de bölük pörçük ve belirsiz olabilir. ?nsanlar, bazen unuttuklar? şeyleri hat?rlar ve bazen de
hiç olmam?ş şeyleri olmuş gibi zihinlerinde yarat?rlar. An?lar?n, idrak yetene?i ve toplumsal
olaylardan etkilendi?ini biliyoruz ve bu etkilenme; şifreleme, depolama veya geri ça??rma
süreçlerinde yaşanabilir. Bartlett’in (1932–1995) iddia etti?i gibi: “Hat?rlamak, çok say?da sabit,
cans?z ve bölük pörçük izlerin yeniden uyar?lmas? de?ildir. Bu, kurgusal bir yap?land?rma ya da
yeni bir yap?land?rmad?r ve bu yap?, organize bir bütünlük içinde geçmiş tepkilerimizin veya
deneyimlerimizin oluşturdu?u tutumlar?m?zla ilintilidir. (s.213)

Klinik ortamlarda, bildirilen an?lar?n ço?u, genelde otobiyografik özellik taş?maktad?r. Yani,
genelde bireyin hayat?nda önemli bir rol oynayan olay? veya deneyimleri içerir. E?er bu an?lar?
anlamak istiyorsak, otobiyografik an?msaman?n amaçlar?n?, süreçlerini ve sonuçlar?n? dikkate
almak ve ilgili an?msamay? ait oldu?u biyolojik, duygusal, kişisel, sosyo-kültürel veya tarihsel ba?
lama iliştirmemiz gerekir ( Bruner & Feldman, 1996; Hirst & Manier, 1996; Rubin, 1996). Başka
bir deyişle, geçmiş deneyimlerin an?msanmas?, yaşam?n büyük bir parças?n? oluşturmaktad?r ve
bireyin yaşam?ndaki de?işiklikler, an?msama de?işikliklerine ba?lanabilir (Fivush, Haden & Reese,
1996; Niesser & Fivush, 1994). Bireysel yaşamlar? toplumsal ba?lamda incelerken, an?lar?n insan
deneyimleri üzerindeki kritik konumunu yads?yamay?z ve klinik bildirilen an?larda, hipnozun
etkisini de?erlendirirken bu noktay? mutlaka göz önünde bulundurmal?y?z. (McConkey, 1995).
Klinik ortamlarda ça?r?lan an?lar üzerinde çok yo?un tart?şmalar yap?lm?şt?r (örn., Freyd, 1996;
Herman 1992; Loftus & Ketcham, 1994; Lynn & McConkey 1998, McConkey & Sheenan, 1995;
Ofshe & Watters, 1994; Pezdek & Banks, 1996; Pope & Brown, 1996; Schacter, 1996; Spanos,
1996; Terr, 1994; Yapko, 1994) ve ben de daha önce bu tip an?lar?ndan bahsetmemiş kişilerin,
çocuklu?unda yetişkinler taraf?ndan tacize u?rad??? an?lar?n? an?msayan bildirimlerine odaklan?r?
m.
Bu tarz kay?tlar?n, bast?r?lm?ş gerçek an?lar?n terapötik olarak ortaya ç?kar?lmas?n? içerdi?i tart?
şmaya aç?kt?r (Briere & Conte, 1993; Courtois, 1992; Freyd, 1994; Herman & Schatzow, 1987;
Olio, 1989; Pope, 1996; William, 1994, 1995). Ancak bu tarz ka-y?tlar?n, sahte an? türetilmesini
içerdi?i de tart?ş?lmaktad?r (Brenneis, 1994; Gary & Loftus, 1994; Linsday & Read, 1994; Loftus,
1993; Lynn & Nash, 1994; Ofshe & Singer, 1994). Sonuçta, çocukluk tacizi an?lar?n? içeren
konularda, dengeli ve pratik bir konuma ulaşman?n zorluklar? vard?r. Yine de, hastalarla,
profesyonel aç?dan savunulabilir ve terapi anlam?nda faydal? olabilir bir şekilde, çal?şmak
önemlidir. Buna yard?mc? olmak için (a) an?lar, bast?rma ve sonradan an?msanan an?lar (b)
hipnoz ve haf?za ve (c) delile dayal? uygulama rehberi, konular?nda yorumlarda bulunaca??m.

ANI, BASTIRIM ve SONRADAN ANIMSANAN ANILAR

An?n?n telkin, olay sonras? bilgilenme ve kaynak kar?ş?m? gibi etkilere çok aç?k oldu?u yönünde
kapsaml? deliller bulunmaktad?r. ( Belli & Loftus, 1996; Brainerd & Reyna, 1996; Conway,
Collins, Gathercole & Anderson, 1996; Hyman & Pentland, 1996; McDermott, 1996; Mitchell &
Zaragoza, 1996; Payne, Elie, Blackwell & Neuschatz, 1996; Read, 1996; Roediger, Jacoby &
McDermott, 1996; Zaragoza & Mitchell, 1996). Örne?in, Zaragoza & Mitchell (1996) süjelere bir
soygun videosu gösterdi ve sonra da yönlendirici telkinler içeren sorular sordular, baz?lar?na bu
sorular? tekrar tekrar sordular; sonra telkinlerin kayna??na ulaşmak için an?lar?n? test ettiler.
Zaragoza & Mitchell (1996), tek bir defa telkinli soruyla karş?laşan süjelere k?yasla, ?srarla
videonun baz? k?s?mlar? üzerine telkin edilen süjelerin, ilgili olaylar? kendilerine daha çok
güvenerek an?msad???n? ve telkin edilen olaylara tan?k olduklar?n? bile iddia edecek duruma
geldiklerini belirttiler. Bu tip bulgular?n süreklili?i ve güvenilirli?ine ra?men, baz? kişiler, bu
laboratuar araşt?rmalar?nda, ça?r?lan an?lar hakk?ndaki tart?şmalarla bir ilgisi olmad???n? ifade
ederek, bunlar? reddetmiştir. Örne?in, Freyd & Gleaves, (1996; Kristiansen, Felton & Hovdestad,
1996; Van der Kolk, 1994; karş? görüş Roediger & McDermott, 1996) masum ve suni telkinlerle
uyar?lm?ş bir an? hakk?nda yap?lan laboratuar araşt?rmalar?n?n, a??r travmatik olaylar?n haf?zaya
depolanmas? süreci hakk?nda, hiçbir şey ifade etmeyece?ini savunuyordu. Esas?nda, an?n?n
işlenmeye uygun olmas?n?n, çocuklukta yaşanan taciz olaylar?n?n mutlaka uydurma oldu?u
anlam?na gelmedi?ini de vurgulamak gerekir; sadece, kesin do?ru olmayabilece?i anlam?na gelir.
Ancak, çeşitli klinik gözlemlerde ve kişisel deneyimlerde, baz? süjelerin hoş olmayan an?lardan
kaç?nd??? veya fark?nda olmad??? bilinmektedir (Martinez-Taboas, 1996) ve bu tip an?lar çeşitli
idrak ve toplumsal faktörlerden etkilenebilir (Loftus, 1993). K?saca, travmatik ile travmatik
olmayan olaylar?n haf?zaya depolanmas?n?n farkl? psikolojik prensipleri izledi?i iddias?n?n ciddi
bir nedenselli?i veya kan?t? bulunmamaktad?r (Kihlstrom, 1994, 1995); ayn? şekilde an?, hipnoz
olsun veya olmas?n ayn? prensipleri izlemelidir (Kihlstrom & Barnhardt, 1993). Ancak biyolojik
seviyede, bir travma an?nda salg?s? artan hormonlar nedeniyle yaşanan olay?n haf?zaya daha yo?
un ve kapsaml? bir şekilde işlenmesi mümkündür (Cahill, Prins, Weber & McGaugh, 1994; karş?
görüş Bremner, Krystal, Charney & Southwick, 1996). Bunun yan? s?ra, zaman içinde unutulmakla
k?yasland???nda, yaşanm?ş bir travman?n ilgili an?n?n s?k s?k an?msanarak, haf?zada yer etme
olas?l??? daha fazla görünmektedir (Frankel, 1994; LeDoux, 1991; LeDoux, Romanski &
Zagoraris, 1989).

Travmatik olaylar?n haf?zadan ça?r?lmas? üzerine yap?lan tart?şmalar, genelde bast?rma hakk?
ndaki farkl? görüşlere dayan?r. (McConkey, 1997) Bast?rma, kişiyi tehdit eden düşüncenin belirli
bir çabayla unutulmas? olarak ifade edilebilir. Ancak, bast?rma ve soyutlama gibi olgular farkl?
şekillerde kavramsallaşt?r?lm?şlard?r ve bu farkl?l?k, ça?r?lan an?lar? tart?şmada karş?laş?lan en
büyük sorunlar?ndan biridir. (Bowers & Meichenbaum, 1984; Lynn & Rhue, 1994; Singer, 1990;
Spiegel, 1994) Freud’un yaz?lar?ndaki orijinal bast?rma kavram?n?n analizi, birçok iç çelişkinin
ortaya ç?kmas?n? sa?lam?ş ve varsay?msal bir sürecin çok genel bir tan?m?n?n ötesinde, çok s?n?
rl? bir de?eri oldu?unu belirlemiştir. (Holmes, 1974, 1990; Macmillan, 1997; deneysel çal?şman?n
özeti için bkz. Pope & Hudson, 1995) Bast?rma kavram?n?n nispi belirsizli?i ve onu test etmenin
zorlu?u yüzünden Holmes (1990) şöyle demiştir: “60 y?ldan fazla bir süredir devam eden araşt?
rmalara ra?men… bast?rma kavram?n? destekleyecek bir kontrollü laboratuar kan?t?
bulunmamaktad?r.” (s.96). Ayr?ca, bu fikri benimseyenlere “bast?rma kavram? henüz deneysel
araşt?rmalarla kan?tlanmam?şt?r ve kullan?m? klinik ortamdaki davran?şlar?n do?ru
yorumlanmas?na mani olabilir” uyar?s?nda bulunulmas? gerekti?ini önermiştir (Holmes, 1990,
s.97). Bu görüşe ra?men, klinik gözlemler, önemli kişisel olaylar hakk?ndaki düşünce ve an?lar?n,
normal fark?ndal?ktan ayr? tutulabilece?ini ve bast?rma ya da kendini soyutlama gibi kavramlar?n,
bu sürecin anlaş?lmas?nda da yard?mc? olabilece?ini göstermektedir (Bower, 1990; Davis, 1990;
Erdelyi, 1993; Nemiah, 1984; Weinberger, 1990). Bu tip kavramlar?n belli bir de?eri olsa da,
“bast?r?lm?ş” veya “soyutlanm?ş” düşünceleri ya da an?lar? belirilse de, bu durum o an?lar?n kesin
do?ru oldu?u anlam?na gelmez. Yani, bast?rma fikrini kabul etmek, ça?r?lm?ş an?lar?n tarihi
anlamda do?ru oldu?unu kabul etmek anlam?na gelmez. Bir an?, belirli bir süre unutulmuş olsa
bile, bu durumla ilgili an?n?n haf?zan?n genel yap?lanmas? ve yeniden kurgulanmas?
özelliklerinden etkilenmemiş oldu?u anlam?na da gelmez. (Bowers & Farvolden, 1996).

Yeni rapor edilmiş malzemeyi, çocuklu?a ait bir travmadan kaynaklanan bast?rman?n ortadan
kalkt??? şeklinde yorumlamamal?y?z. Sonuçta, insanlar?n unutmuş olduklar? bir olay? an?
msamalar?, o olay?n travmatik oldu?u ya da o an?lar?n bast?r?lm?ş oldu?u anlam?na gelmez. Yani,
bu olay?n önceden ifade edilmemiş olmas? do?al unutma, utangaçl?k yüzünden ifade etmeme,
olay? anlatman?n sonuçlar?ndan çekinme veya bast?rma d?ş?nda başka birçok etkene ba?l? olabilir.
Bu ba?lamda, tacizi dile getirmeyen kişilerle, tacizi unutmuş olan kişileri ay?rt etmek mümkün
görünmüyor; unutanlar aras?nda da bast?rma, soyutlama veya di?er patolojik süreçlerle samimi
unutkanl??? ay?rt etmek de mümkün görünmüyor (Kihlstrom, 1995). Yine de, daha önce unutmuş
oldu?u bir travmay? an?msayan hastalarla karş?laşt?klar? zaman uzmanlar, bunun klinik aç?dan
önemini yads?mamal?d?r; ancak ayn? şekilde uzmanlar, an?lar?n telkin, kaynak kar?ş?m?, kişisel
de?erler, toplumsal etkileşim ve olayla ilgili kurulmuş fantezilerden etkilenmiş olabilece?ini de
yads?mamal?d?r (Nash, 1994).

Do?alar? ne olursa olsun, an?lar?n ve bunlara yüklenen anlamlar?n terapi süresince de?işti?i
ortadad?r. Örne?in, Foa, Molnar ve Cashman (1995) terapi s?ras?nda kad?n tecavüz ma?durlar?n?n
naklettikleri an?lar? inceledi. Terapi boyunca, anlat?-m?n süresi giderek uzam?ş, eylem ve diyalog
yüzdesi düşerken, duygu ve düşünce yüzdesi artm?şt?r. Tecavüz an?s?n? yap?land?rmaya çal?şan
düşünce say?s?nda da bir art?ş gözlemlenmiştir. Yani, travmay? hayali olarak yeniden yaşarken,
anlat?mlar? de?işiyor ve kurbanlar bir tutarl?l?k sa?lamak için haf?zalar?n? yeniden yap?land?
rmaya çal?ş?yorlar. Bu tutarl?l?k, anlat?m?n gerçekli?i duygusunu artt?rabilir ve hem hasta hem de
uzman buna inanabilir, ancak tarihi gerçe?i yans?tmayabilir. Anlat?msal ve tarihi gerçekli?in
(Spence, 1982, 1994) uyuşmamas? bir sorun yaratmaz ve ilgili bilgi ve yetene?e sahip uzmanlar
bunun üstesinden gelebilir. Ancak, klinik olmayan ortamlarda, örne?in süreçlerin, hedeflerin ve
taleplerin çok farkl? oldu?u duruşma salonlar?nda, bu durum sorun yaratabilir. Spiegel &
Scheflin’in (1994) vurgulad??? gibi bir kişinin kendini sahte bir inanca ikna etmesi mümkündür ve
ba??ms?z bir kan?t olmadan sadece an?lara güvenilemez.

Ça?r?lm?ş an?lar?n güvenilirli?i üzerindeki kuşkular ve bu tip an?lar?n klinik ortamlarda ve

mahkemelerde kullan?lmaya çal?ş?lmas? nedeniyle çocukluk tacizlerinin an?msan?p an?
msanamayaca?? hakk?nda araşt?rmalar yap?lmas? gerekir. Çocuklukta yaşanan tacizlerin çok ciddi
fiziksel ve duygusal travmalara yol açabilece?i kabul edilirken, (Janoff-Bulman, 1992; Kendall-
Tacket, Williams & Finkelhor, 1993; Nash, Husley, Sexton, Harralson & Lambert, 1993; Romans,
Martin, Anderson, O’Shea & Mullen, 1995) ça?r?lm?ş taciz an?lar?n?n tek baş?na geçerli
olamayaca?? kabul edilir. Bunun yerine, terapi s?ras?nda elde edilen bulgular?n do?as? ve do?rulu?
u hasta, uzman veya başkalar? taraf?ndan kabullenilmeden önce, ba??ms?z olarak teyit edilmelidir.
Özellikle , hayali an?lar?n yarat?lmas?na çok uygun olan terapilerde, buna çok daha fazla dikkat
etmek gerekir (Lindsay & Read, 1994). Bowers ve Farvolden’?n (1996) vurgulad??? gibi, e?er
uzmanlar taciz an?lar?n? do?rularm?ş gibi davran?rsa, durum daha da karmaş?k bir hale
gelmektedir. Bazen uzmanlar bunu yapar çünkü hastan?n her fikrini, an?s?n? ve inanc?n?
onaylayarak ona yard?mc? olacaklar?n? düşünürler. Baz? uzmanlar?n buna meyletmesi bir
talihsizliktir çünkü hem hastan?n asl?nda do?ru olmayan baz? an?lar? do?ru olarak kabullenmesine
yol açar, hem de uzman?n hastan?n sorunu hakk?ndaki gerçe?i bildi?i havas?n? yarat?r. Ancak,
Bowers & Farvolden’?n (1996) ifade etti?i gibi, ne uzman ne de hasta belirli bir sorunun kayna??
hakk?nda kesin bir bilgiye sahip de?ildir. Tabii ki uzman?n sorun hakk?nda az ya da çok geçerli bir
teorisi olabilir ama bu teoriler, ne kadar do?ru görünürse görünsün, kesin gerçekle kar?şt?r?
lmamal?d?r. Başka bir deyişle, uzmanlar ça?r?lm?ş an?lar?n do?rulu?u ya da yanl?şl??? üzerinde
odaklanmadan onlar?n klinik yararlar?n? öne ç?karmalar? gerekir (Fowler, 1994).

H?PNOZ VE HAFIZA

An?lar? canland?rmak için hipnozun kullan?lmas? hem an?n?n, ça?r?lma sürecini etkileyebilir,
hem de insanlar?n bu an?n?n gerçekli?ine daha fazla güvenmesine neden olabilir. Hipnozun an?lar
üzerindeki etkisi çok yo?un olarak araşt?r?lm?ş ve tart?ş?lm?ş bir konudur (Amerikan T?p Derne?i
1985, 1994; Amerikan Klinik Hipnoz Derne?i, 1995; Laurence & Perry, 1988; McConley &
Sheehan, 1995; Pettinati, 1988; Scheflin & Shapiro, 1989). Geniş kapsamda, ça?r?lm?ş an?larda
hipnozun etkisi, Uluslararas? Klinik ve Deneysel Hipnoz Dergisi’nin iki özel say?s?n?n da ana
konusu olmuştur (Ekim 1994; Nisan 1995). Genelde, an?lar do?ru olmasa bile, insanlar?n hipnoz
alt?nda ça?r?lm?ş an?lar?n do?rulu?una daha güçlü bir şekilde inand?klar? aç?kt?r. Hipnozun an?
lar üzerindeki etkisi hakk?ndaki deneysel bulgular? özetlerken, McConkey (1992) şöyle demişti:
“Deneysel bulgular hipnoz kullan?m?n?n herhangi bir fayday? (do?ru ça?r?m?n art?ş?) garanti
etmedi?ini ve ayr?ca bu kullan?m nedeniyle baz? maliyetler (yanl?ş ça?r?m, uygunsuz güven)
olabilece?ini ortaya koymaktad?r. (s. 426) Örne?in, hipnoz an?larda belirgin bir art?şa yol açabilir
çünkü hipnotizman?n kullan?lmad??? zamanlara k?yasla insanlar?n daha fazla malzeme
türetmesine ve aç?klamas?na neden olabilir (McConkey & Kinoshita, 1988). Ayr?ca hipnotize
edilmiş bireyler, an?lar?ndaki ince de?işiklikleri kabullenebilir, bu de?işiklikleri an?lar?na
uyarlayabilir ve anlatt?klar?n?n do?rulu?una daha fazla inanabilir; deneysel araşt?rman?n ortaya ç?
kartt??? en istikrarl? bulgulardan biri, hipnozun insanlar?n an?lar?n?n do?rulu?una daha fazla
inanmas?na neden oldu?udur (Nogrady, McConkey & Perry, 1985; ayr?ca bkz. Krass, Kinoshita &
McConkey, 1988). Son olarak hipnoz, sahte-an? yarat?lmas?na sebep olabilir. Yani, hipnotize
edilmiş bir insan bir sahte bilgi telkinini kabul eder ve daha sonra bu bilgiyi gerçekmiş gibi
anlatabilir (Barnier & McConkey, 1992).

Baz?lar?, hipnoz ve an? hakk?ndaki deneysel araşt?rmalar?n yorumlanmas?n? ve ilgisini tart?şma

konusu yapm?ş olsa da (Ameri-kan Klinik Hipnoz Derne?i, 1995) taciz an?lar? ça?r?m? üzerinde
inceleme yapan Pope & Brown (1996) şu sonuca ulaşt?: “Hipnoz tekni?inin kullan?lmas? telkin
olas?l???n? artt?r?p baz? kişilerde sahte-an?lara neden olabildi?i için, an?lar? an?msatma veya an?
ça?r?m stratejisi olarak hipnoz kullan?m?n? da tart?şmal? say?lmal?d?r” (s.59). Söz konusu süreci
anlaman?n önemi ve an? ça?r?m? için hipnoz kullan?lmas?n?n olas? risklerini seçilmiş baz? klinik
malzemelerle daha rahat aç?klayabiliriz.
McConkey & Sheenan (1995; ayr?ca bkz. McConkey, 1995) BT’nin olay?n? sundu. 21 yaş?ndaki
BT, ablas?n?n 10 y?l kadar önce şahit oldu?unu ifade etti?i olaylar? hat?rlayabilmek için bir
uzmandan yard?m istemişti. BT’nin ablas? polise, babalar?n?n küçükken kendisine cinsel tacizde
bulundu?unu ve BT’nin bu tacizin büyük bir bölümüne tan?k oldu?unu söylemişti. BT bunlar? hat?
rlam?yordu ancak anne ve ablas?n?n talebi üzerine 4 hipnoz seans?na kat?ld?. ?lk seans?n başlar?
nda ekteki etkileşim yaşand?:
Hipnoz Uygulayan : Ablan?n duruşmas?nda, baban?z hakk?nda onunla olan ilişkisinin boyutu
nedeniyle baz? suçlamalar oldu?unun fark?nda m?s?n?
BT : Evet.
Hipnoz Uygulayan: Tamam. Şimdi kardeş olarak sana soruyorum, baban?n ablana karş? yapm?ş
oldu?u ya da yapmad??? herhangi bir uygunsuz davran?şa tan?k oldun mu?
BT : Hay?r.
Birinci seans?n sonlar?na do?ru, baban?n ve onun yapt??? varsay?lan tacize odaklanan baz?
teknikler kullan?ld?ktan sonra şu etkileşim yaşand?:

Hipnoz Uygulayan: Bu ilk bilinçalt? seans? s?ras?nda, bir cumartesi ö?leden sonra baban?n odas?na
girdi?in zamanki olay?n fark?nda m?s?n? Birden ablan?n babanla birlikte yatakta, çarşaf ve
yorganlar?n alt?nda oldu?unu fark ettin. Baban?n ablana karş? uygunsuz bir davran?şta bulundu?
una tan?k oldu?un tek olay bu muydu?

BT : Evet.
?kinci ve üçüncü seanslarda hipnoz uygulayan çeşitli teknikler ve metaforlar kullanarak BT’nin
akl?na gelenler hakk?nda kendini güvende hissetmesini sa?lad?. Üçüncü seans?n sonunda, BT
babas? ile ablas? aras?nda çok say?da uygunsuz duruma tan?k oldu?una dair çok detayl? sorular?
bile yan?tlayabiliyordu. Ayr?ca babas?n?n ellerinin veya cinsel organ?n?n tam konumu veya
hareketi gibi detaylar veriyordu ki, bunlara tan?k olmak için hem ola?anüstü bir yetenek
gerekiyordu (sonuçta çarşaf ve yorgan alt?nda oluyordu) hem de bu kadar net an?msanmas?
mümkün de?ildi (yaşand??? iddia edilen olay 10 y?l kadar önceydi.)

Üçüncü seans?n sonunda hipnoz uygulayan, birlikte gerçekleştirdikleri ilerlemeyi özetledi ve

tedaviyi şu etkileşimle bitirdi:

Hipnoz Uygulayan: Bilinçalt?n bir an? bankas?d?r ve tüm gördüklerini, yaşad?klar?n? ve iyi bir H?
ristiyan olarak tan?k olmak zorunda kald???n olaylar? an?msayabilmek için bir başkas?n?n yard?
m?na güvenebilirsin… buradan ç?kt???n zaman, tan?k oldu?un olaylar? çözüme kavuşturmaya
yönelik dualar?n?n sonunda kabul gördü?ünün bilinciyle huzurlu bir şekilde ayr?l?yorsun. Sen bir
H?ristiyans?n, de?il mi?
BT : Evet.
Hipnoz Uygulayan: Evet. ?sa arac?l???yla bunun için dua edebilirsin. Art?k bu olay senin için
çözülmüştür, bir kurban olarak bunlar? yaşam?ş ve üstesinden gelmişsin. Ablan da bir kurban ve ?
sa’n?n manevi yard?m?yla onun da bunun üstesinden gelece?ini umut edebiliriz. Amin diyebilirsin.
BT : Amin.
Hipnoz Uygulayan: Şimdi s?f?rdan beşe kadar sayaca??m. Beş deyince uyanacaks?n ve kendini çok
iyi hissedeceksin. Beş deyince çok coşkulu olacaks?n. Cesaret ve olaylar?n aç?kl??a kavuşmas?
sayesinde hayat?na huzur içinde devam edece?inin bilincinde olacaks?n.
BT daha sonra polise babas?n?n ablas?na yönelik cinsel tacizleri hakk?nda çok detayl? bir ifade
verdi. Ancak savc?l?k, yarg?c?n an?lar?n ça?r?m yöntemi nedeniyle BT’nin ifadesine izin
vermeyebilece?i ihtimalini düşünüyordu. Bu olay, uzmanlar?n nas?l kendilerini olaylara kapt?
rabilece?ini ve klinik ortamda kendi davran?şlar?na eleştirel olarak yaklaşmaktaki zorluklar?
vurguluyor. Ayr?ca, an?lar?n ça?r?m?ndan çok türetilebildi?ini vurguluyor. BT baz? olaylar? an?
msamad??? ihtimali çerçevesinde bir kişisel anlam yaratt?. BT’nin an? rapor etmedi?i noktadan
başlay?p 10 y?l önceki olaylar hakk?nda çok detayl? an?lar rapor etmeye başlad??? süreci irdeledi?
imiz zaman, BT’nin an?lar?n?n do?rulu?u hakk?nda yo?un kuşkular yaşanabilir. Yine de, BT an?
lar?n?n do?rulu?u hakk?nda güçlü bir inanca sahip oldu ve hem kendisi hem de aile bireyleri hakk?
ndaki düşünceleri çok de?işti (McConkey & Sheenan, 1995).

Hipnozun haf?za ve kişisel alg? üzerindeki etkisi, terapi amaçl? olarak hipnozla bilinçli kurgu an?
yaratma vakalar?nda net bir şekilde görülür. Örne?in, Janet (1889/1973) başar?l? bir tedavinin
sadece bir çocukluk travmas?n? ortaya ç?karmakla olmayaca??na, ayn? zamanda as?l an?y?
yeniden yap?land?rarak kurgusal ve daha kabul edilebilir bir an?ya dönüştürmek gerekti?ine inan?
yordu; bu da hastan?n kendisi hakk?ndaki düşüncelerini de?iştirmekten geçiyordu. Janet’in tan?
nm?ş Marie dosyas? bu tedavi yaklaş?m?n? özetliyor. (Janet 1889/1973; ayr?ca bkz. Ellenberger,
1970) Marie’nin yüzünün sol taraf?nda duyu yitimi vard? ve sol gözü kördü; bunlar y?llard?r var
olan sorunlard?. Janet hipnoz yoluyla Marie’yi geçmişe götürmüş ve 6 yaş?ndayken yüzünün sol
yan? bir çeşit cerahatli deri hastal??? olan impetigoya sahip ayn? yaşta bir çocukla birlikte uyudu?
unu belirlemişti. Bunun sonucunda Marie, neredeyse benzer bir duyu yitimi ve körlük yaşam?şt?.
Janet hipnozla Marie’yi olay zaman?na geri götürdü ve an?y? yeniden yap?land?rd?. Tedavi olumlu
sonuç verdi ve 5 ay geçtikten sonra rahats?zl???ndan geriye hiçbir belirti kalmam?şt?. Janet’in
(1889/1973) ifadesiyle, “onu o kadar korkutan çocukla birlikte yine ayn? yata?a yat?rd?m ve sonra
onu asl?nda o çocu?un çok iyi biri oldu?una ve impetigo olmad???na inand?rd?m (yar? ikna oldu,
iki canland?rma daha yapt?rd?ktan sonra buzlar? k?rd?m). Hayali çocu?a korkmadan sar?ld?. Sol
gözünün duyarl?l??? kolayca geri geldi ve onu uyand?rd???m zaman Marie sol gözüyle rahatl?kla
görebiliyordu (s.436–440).

Hipnoz ile bilinçli an? yap?land?rman?n daha yak?n tarihli örnekleri de vard?r. Örne?in, Baker &
Boaz (1983) 30 yaş?ndaki bir kad?n?n aş?r? yo?un dişçi fobisini hipnozla tedavi ettiklerini
bildirmişlerdir. Geçmişe döndürüldü?ü zaman, 9 yaş?ndayken bir diş çekimi için hastaneye
götürüldü?ünü ve yaşad??? dehşeti anlatm?şt?; hiç kimse onu teskin etmeye çal?şmam?şt?. Uzman?
n telkinleri üzerine hasta, ameliyathaneye al?n?rken doktorun elini tuttu?u, baş?n? okşad???n? ve
ona korkmamas?n? söyledi?ini düşündü. Hasta, doktorun kendini teskin etmeye çal?şt???n? duydu?
unu ve bunun üzerine hipnoz alt?nda ameliyathaneye girerken korkusunun azald???n? ifade etti. Bir
sonraki seansta yine hipnozla ayn? olaya döndürüldü ve doktorun kendini teskin etti?i telkini tekrar
uyguland?; hasta bir kere daha korkusunun hafifledi?ini bildirdi. Daha sonraki görüşmelerde
beynine yerleştirilmiş kurgu malzemeyi, ne ilgili an?n?n telkinle kurguland???n?n ne de as?l an?yla
ba?lant?l? olan travman?n fark?nda olmadan, gerçek bir an?ym?ş gibi an?msam?şt?. Böylece
hipnoz, yeni bir an? yarat?lmas?na katk?da bulunmuştu. Hasta an?n?n gerçekli?ine o kadar inanm?
şt? ki, kurgulanm?ş olay ile as?l olay aras?nda hiçbir fark kalmam?şt? ve bunun sonucunda hastan?
n kendi anlay?ş? ve kavray?ş? içinde geliştirdi?i tutuma etki etmişti.

Çocukluktaki cinsel taciz an?s? konusuna döndü?ümüz zaman, Smith (1996) “Cindy” dosyas?n?
sundu. Çocuklu?unda komşular?n tacizine u?rad??? an?s?n?n neden oldu?u travmay? başar?yla
tedavi etmişti. Cindy, çok ciddi depresyon, intihara meyillilik ve saplant?l? davran?şlar içindeydi;
bir psikiyatri klini?ine yat?r?ld?ktan sonra bile tedavisinde bir ilerleme sa?lanamam?şt?. Cindy,
üniversitedeyken bir tecavüz olay?n? ve iki y?l sonra kürtaj yapt?rd???n? an?msasa da, çocukluk
tacizi hakk?nda hiçbir an?s? yoktu. Ancak ilgili psikiyatr onun çocuklu?unda travmatik bir cinsel
deneyim olabilece?inden şüphelenmişti. Bunu araşt?rmak ve Cindy’yi s?k?nt?lar?n?n kayna??na
ulaşt?r?p, geçmiş ve günümüzle ilgili duygular?na hakim olabilmesini sa?lamak için tedavi
sürecine hipnozu da ekledi. Birkaç seans boyunca Cindy çocuklu?una geri döndürüldü; 8 yaş?na
döndürüldü?ü zaman bir komşunun evine davet edildi?ini an?msad?, soyunmas? söylenmiş ve hem
kendine hem de bir başka k?za dokunmas? teşvik edilmiş, erkek bir komşu taraf?ndan okşanm?ş ve
foto?raflar? çekilmişti. Ayr?ca 12 veya 13 yaşlar?nda b?çakla tehdit edilerek benzer olaylar
yaşad???n? da an?msam?şt?. Bunlar? an?msamas? sayesinde bu tür olaylarla ilgili tepkilerinin
nedenlerini kavram?ş ve kendi ifadesine göre, yaşamakta oldu?u baz? sorunlar? anlayabilmişti.
Tedavinin sonunda Cindy’nin genel durumu çok büyük bir gelişme gösterdi ve 5 y?l sonra bile bu
düzelmeyi muhafaza etti?i görüldü.

Bu hastan?n görüşüne göre, hipnoz, durumundaki düzelmede anahtar bir rol oynam?şt? çünkü
“mahrem detaylar? çok k?sa sürede hat?rlay?p paylaşmas?na” olanak sa?lam?şt?.(Smith, 1996,
s.124). Ancak Cindy hipnozla ça?r?lan ve komşusunda yaşad??? olaylar? kan?tlarla teyit etmek için
herhangi bir çaba harcamam?şt?. Bu yüzden Smith (1996) şu yorumda bulunmuştu: “Harici bir
teyidin yoklu?unda, Cindy’nin an?lar?n?n gerçek olup olmad???n? bilmek mümkün de?il. Bana ve
ona son derece gerçek görünüyordu ancak bilimsel aç?dan bak?ld??? zaman ‘görünmek’ gerçek bir
teyit olamaz.” (s.124) Yine de bu an?lar, do?ru olsun veya olmas?n, Cindy’nin psikolojik sorunlar?
na geçerli bir aç?klama getiriyordu ve düzelmesini sa?layan “terapötik kald?raç” vazifesini başar?
yla yerine getirdi. (Smith, 1996, s.124)

Bu olay üzerine yorum yapan Lynn, Kirsch & Rhue (1996) bu tip haf?za ça?r?m çal?şmalar?n?n bir
kumar oldu?unu, uzmanlar?n hipnozla an? ça??rman?n hem risklerini hem de faydalar?n? çok iyi
tartmalar? gerekti?ini ifade ediyordu. Gerçekten de bu tip çal?şmalar?n duygusal, toplumsal, yasal
ve maddi riskleri çok yüksek olabilir. Ayr?ca, Lynn, Kirsch & Rhue (1996) uzmanlar?n “unutulmuş
baz? potansiyel an?lar? ça??rman?n yarataca?? faydan?n çarp?t?lm?ş an?lar?n yaratabilece?i
risklere göre daha yüksek olup olmad???” hakk?nda karar vermelerine yard?mc? olmak için bir
rehber haz?rlad?. (s.404) Bu rehberde hastay? çarp?t?lm?ş an?lar hakk?nda uyarmak, terapötik
telkin uygularken kullan?lan kelime veya imalarda çok dikkatli olunmas? ve terapiyle ça?r?lan an?
lar?n gerçekli?inin de?erlendirilmesi gibi öneriler bulunmaktad?r. Bu tavsiyeler, klinik
uygulamalar?n geçerli bir mant?ksal tabana oturtulmas? ve kabul edilebilir standartlara uygun
olmas?n? temin etmek için yayg?n kabul gören bir çerçeve çizilmesi gerekti?i ihtiyac?n?
vurgulamaktad?r.

KANITA DAYALI UYGULAMALAR ?Ç?N YÖNERGE

Hipnozla ça?r?lm?ş veya hastan?n an?msad??? çocuklukta cinsel taciz an?lar?na sahip bireylerin
tedavilerinde kan?ta dayal? uygulama ihtiyac?n?n bulunmas? üzerinde, teorik ve terapötik yaklaş?
mlar? çok farkl? birçok uzman görüş birli?i içindedir (Beutler & Hill, 1992; Bowers &Farvolden,
1996; Courtois, 1995; Enns, McNeilly, Cockery & Gilbert, 1995; Fowler, 1994; Lindsay & Read,
1994; Knapp& VandeCreek, 1996; Lynn & Nash, 1994; McConkey, 1997; Pope, 1996; Pope &
Brown, 1996). Bu konuda yard?mc? olmak için mesleki örgütlerin yay?nlad??? çeşitli görüşler ve
rehberler bulunmaktad?r. (Amerikan T?p Derne?i, 1994; Amerikan Psikiyatr Derne?i, 1993;
Amerikan Psikoloji Derne?i, 1994; Avustralya Psikoloji Birli?i, 1994; Britanya Psikoloji Birli?i,
1995) Benzer görüş ve rehberler birçok uzman taraf?ndan da yay?mlanm?şt?r (Bloom, 1994;
Bowers & Farvolden, 1996; Lynn, Kirsch & Rhue, 1996; McConcek & Sheenan, 1995; Pope &
Brown, 1996; Knapp & VandeCreek, 1996; Yapko, 1994) Genel seviyede, Bowers & Farvolden
(1996) tedavi edilen sorun veya kullan?lan teknikten ba??ms?z olan iki temel noktay? vurgulam?şt?
r. Uzmanlar iyileşmeyi, hastan?n sorunlar?na onunla ayn? alg? çerçevesinden bakarken elde edilen
verilerden yola ç?karak tan?mlamamal?d?r; ayr?ca uzmanlar hastan?n sorunlar?n?n kayna?? olarak
sürekli alternatif hipotezleri göz önüne almal? ve sadece tek bir hipotez üzerinde odaklanmamaya
dikkat etmelidir. McConkey’nin (1997) var olan öneri ve rehberleri derledi?i çal?şmada şu noktalar
üzerinde uzlaşma oldu?u vurguland?: (a) çocukluk tacizi çok ciddi sonuçlar? olabilecek bir
realitedir; (b) yetişkinlikte baz? sorunlar?n bulunmas?, çocuklukta taciz yaşand???na dair güvenilir
bir işaret olarak görülemez; (c) an?lar yan?lt?c? olabilir ve do?ru olmayan an?lar güçlü bir şekilde
sahiplenilebilir; (d) bast?rman?n varl??? reddedilemez ancak sorgusuz sualsiz de kabul edilemez;
(e) ça?r?m sonucu elde edilmiş taciz an?lar? do?ru olabilir veya olmayabilir, bunu belirlemenin tek
yolu ba??ms?z kan?tt?r; (f) uzmanlar hastalar?na karş? olan sorumluluklar?n? en iyi şekilde karş?
lamak için hem varsay?mlar?nda hem de kulland?klar? tekniklerde sak?ngan olmal?d?r; ve (g)
uzmanlar profesyonel ve etik sorumluluklar?n? en iyi şekilde karş?lamak için çocukluk taciz an?
lar?n?n anlat?lmas?n? ne aş?r? derecede teşvik etmeli, ne de aş?r? derecede karş? ç?kmal?d?r.
Knapp & VandeCreek (1996) daha somut bir ad?m atarak, çocukluk taciz an?lar?na sahip bireylerin
tedavileri s?ras?nda psikologlar?n risk yönetimi prosedürlerini uygulamalar? gerekti?ini önerisinde
bulundular. Bunlar şu şekilde özetlenebilir: “Etkin bir tedavi için uygun s?n?rlar?n aş?lmamas?,
hastayla işbirli?ine dayanan do?ru teşhisi geliştirme, deneysel olarak teyit edilmiş veya meslekte
genel kabul görmüş müdahale teknikleri kullanma, deneysel teknikler kullanmadan önce hastan?n
bilgilendirilip onay?n?n al?nmas? ve hastan?n do?du?u aile ile var olan uzun süreli ilişkisine
hassasiyet gösterme. Zorlu vakalarda konsültasyon ve dikkatli bir belgelendirme de son derece
önemlidir” (Knapp & VandeCreek, 1996, s.455).
Bu yorumlar genel olarak uzmanlar?n belirsizlik, karars?zl?k ve farkl? taleplerin yo?un oldu?u bir
ortamda çal?şmay? bilmeleri gerekti?ini vurgulamaktad?r. Ayr?ca, yetkin bir uygulama yapa-
bilmek için, uzmanlar haf?za araşt?rmalar? ile travma ve an? kayb? gibi konularda da bilgi sahibi
olmal? ve an? ça?r?m? yaşayan hasta-larla nas?l etkileşime girece?i hakk?nda belirli bir yol ve
uygulama plan? geliştirmiş olmal?d?r. Hipnoz söz konusu oldu?unda, uzmanlar kullan?m?n?n
potansiyel sorunlar yaratabilece?inin bilincinde olmal?d?r; özellikle hipnoz ile elde edilen bulgular?
n do?rulu?u garanti edilememekte ve hipnoz alt?nda ça?r?lm?ş olan an?lar?n ba??ms?z olarak
teyidi ço?u zaman mümkün olamamaktad?r. Ayr?ca Pope & Brown (1996) an? ça??rmak için
hipnoz kullanmay? düşünen uzmanlar için bir seri soru belirledi: “(a) E?itimim ve uygulamalar?m
sonucunda hipnozun klinik uygulamalar? konusunda yeterince yetkin miyim? (b) Hipnozu
kapsamayan alternatif yaklaş?mlar? yeterince de?erlendirdim mi? (c) Yetkin bir avukata dan?şarak
hipnoz kullan?m?n?n hastalar?m?n yasal haklar?n? nas?l etkileyebilece?ini kavrad?m m?? (örn:
hipnoz arac?l???yla derlenmiş kan?tlar?n, iddialar?n veya delillerin geçerlili?i gibi) (d) Bu
konumdaki topluluk için hipnoz kullan?m? üzerindeki araşt?rmalar ve teoriler hakk?nda yeterli
bilgim var m?? (e) Hastay? bu yöndeki kabul ve tart?şmalar
hakk?nda tam olarak bilgilendirdim mi? (s.126) Tabii ayr?ca hipnoz kullan?m?n?n hastan?n tedavi
sürecine bir katk?s? olup olmayaca??n? de?erlendirmek de gerekir.
SONUÇ
Genel olarak, çocukluk tacizi beyanlar?nda bulunan bireylerle çal?ş?rken aç?k görüşlü olmal?,
somut sonuçlar elde edilmiş terapilere ba?l? kalmal? ve çocukluk tacizi olas?l??? bulunan her
olayda gösterilmesi gereken titizlik ve özeni hayata geçirmeliyiz (McConkey, 1997) Bunlar?
yaparken de uygun s?n?rlar? aşmamal? ve kabul edilebilir teşhis ve tedavi yöntemleri kullanmal?y?
z. E?er uzmanlar klinik ortamlarda kan?tlanm?ş uygulamalar? kullan?rlarsa hastalar?na daha iyi
hizmet verebilir ve profesyonel veya hukuki riskleri asgariye indirmiş olurlar (Knapp &
VandeCreek, 1996). Kirsch, Montgomery & Sapirstein’a (1995) göre genelde hipnoz bir terapinin
etkinli?ini artt?rabilir ancak hipnozun çok uzun bir kötü kullan?m geçmişi ve tart?şma yaratmaya
meyilli oldu?unu unutmamak gerekir. Bu yüzden hipnoz kullanan uzmanlar standart d?ş? düşünce
ve uygulamalara girmemeye dikkat etmeleri gerekir. Bloom (1994) ve London’un (1997) ifade etti?
i gibi, uzman?n tavr? ça?r?mlaşan an?n?n do?as?n? ve ilgili an?n?n klinik ortamda ve ötesindeki
kullan?m?n? etkileyebilir. Profesyonel hüküm ve uygulaman?n önemi düşünüldü?ünde, uzman?n
tavr? bilimselli?e ve klinik aç?dan do?ru bir terapötik müdahaleye uyumlu olmal?d?r.
Hipnoz kullan?m? an?lar?m?zda de?işikli?e yol açabilir ve bu durum hem kendi hakk?m?zdaki
düşüncelerimizde, hem de başkalar? hakk?ndaki görüşlerimizde de?işikliklere neden olabilir. Yani,
haf?zay? de?iştirerek insanlar?n kendileri ve başkalar? hakk?ndaki düşüncelerini etkileyebiliriz. Bu
olumlu olabilir; ama olumsuz da olabilir. Uzman olarak bizlerin bireysel haf?zan?n çok önemli
oldu?unu ve “özümüzü oluşturan düşünce ve eylemlerimiz için s?rt?m?z? dayayabilece?imiz, a??
rl??? olan bir kimlik olmadan hayat?n yaşanmaz olaca??n?” akl?m?zdan ç?karmamal?y?z.
(Albright, 1994, s.21) Hipnoz arac?l???yla olsun veya olmas?n, geçmişi ayd?nl??a kavuşturmaya
çal?ş?rken sadece haf?zayla de?il insan hayat?n?n geçmişi ve gelece?iyle oynad???m?z? akl?m?
zdan ç?karmamam?z gerekiyor. Bu nedenden ötürü e?er an? ça?r?m? için hipnoz kullanmay?
seçersek neyi niçin yapt???m?z? çok iyi kavramam?z gerekiyor.

TEŞEKKÜRLER
Bu bölümün haz?rlan?ş? Avustralya Araşt?rma Kurulunun yazara vermiş oldu?u bursla k?smen
desteklenmiştir. Haz?rlan?ş? s?ras?nda Amanda Barnier’in yard?mlar?na minnettar?m.
REFERANSLAR
Albright, D. (1994). Literary and psychological models of the self. In U Neisscr & R. Fivush (Eds),
The Remembering Self: Construction and Accuracy in the Self Narrative (pp. 19-40). Cambridge;
Cambridge University Press.
American Medical Association, Council on Scientific Affairs (1985). Scientific status of refreshing
recollection by the use of hypnosis. J. Am. Med. Assoc., 253, 1918-1923. (Reprinted in Int. J, Ciin.
Exp. Hypn., 1986, 34, 1-12.)
American Medical Association, Council on Scientific Affairs (1994). Memories of Childhood
Abuse. CSA Report 5-A-94. (Reprinted in Int. J. Clin, Exp. Hypn., 1995, 43, 114-115.)
American Psychiatric Association, Board of Trustees. (1993). Statement on Memories of Sexual
Abuse. Washington DC: American Psychiatric Association.
American Psychological Association (1994). Interim report of the APA working group on
nvestigation of memory of childhood abuse. Washington DC: APA Public Affairs Office.
American Society of Clinical Hypnosis, Hypnosis and Memory Committee (1995). Clinical
Hypnosis and Memory: Guidelines for Clinicians and for Forensic Hypnosis, Des Plaines, IL:
American Society of Clinical Hypnosis Press.
Australian Psychological Society (1994). Guidelines Relating to the Reporting of Recovered
Memories, Melbourne, VIC: Australian Psychological Society.
Baker, S. R. & Boaz, D. (1983). The partial reformulation of a traumatic memory of a dental
phobia during trance: A case study. Int. J. Clin. Exp, Hypn., 31, 14-18.
Barnicr, A. J. & McConkey, K. M. (1992). Reports of real and false memories: The relevance of
hypnosis, hypnotizability, and context of memory test. J. Aim. Psycho!., 101, 521-527.
Bartlctt, F. C. (1995). Remembering: A Study in Experimental and Social Psychology. Cambridge:
Cambridge University Press. (Original work published 1932.)
Belli, R. F. & Loftus, E. F. (1996). The pliability of autobiographical memory: Misinformation and
the false memory problem. In D. C. Rubin (Ed.), Remembering our Past: Studies in
Autobiographical Memory (pp. 157-179). New York: Cambridge University Press.
Bcutlcr, L. E. & Hill, C. E. (1992). Process and outcome research in the treatment of adult victims
of childhood sexual abuse: Methodological issues. J. Consult. Clin. Psycho!., 60, 204-212.
Bloom, P. B. (1994). Clinical guidelines in using hypnosis in uncovering memories of sexual
abuse: A masterclass commentary. Int. J. Clin. Exp. Hypn., 42, 173-178.
Bower, G. H. (1990). Awareness, the unconscious, and depression: An experimental psychologist's
perspective. In J. L. Singer (Ed.), Repression and Dissociation: Implications for Personality
Theory, Psyclwpathology, and Health (pp. 209--231). Chicago, IL: University of Chicago Press.
Bowers, K. S. & Farvoldcn, P. (1996). Revisiting a century-old Freudian slip—From suggestion
disavowed to the truth repressed. Psycho!. Bull., 119, 355-380.
Bowers, K. S. & Meichcnbaum, D. (Eds) (1984). The Unconscious Reconsidered. New York:
Wiley.
Braincrd, C. J. & Reyna, V F. (1996). Mere memory testing creates false memories in children.
Develop. Psycho!., 32,467-478.
Bremner, J. D., Krystal, J. H., Charncy, D. S. & Southwick, S. M. (1996). Neural mechanisms in
dissociative amnesia for childhood abuse: Relevance to current controversy surrounding the 'false
memory syndrome'. Am. J. Psychiat., 153, 71-82.
Brenncis, C. B. (1994). Belief and suggestion in the recovery of memories of childhood sexual
abuse. J. Am. Psychoanal. Assoc., 42, 1027-1053.
Briere, J. & Contc, J. (1993). Self-reported amnesia for abuse in adults molested as children. J.
Trauma. Stress, 6,21-31.
British Psychological Society (1995). Recovered Memories. Leicester, UK: British Psychological
Society.
Bruncr, J. & Feldman, C. F. (1996). Group narrative as a cultural context of autobiography. In D.
C. Rubin (Ed.), Remembering our Past: Studies in Autobiographical Memory (pp. 291-317). New
York: Cambridge University Press.
Cahill, L., Prins, B., Weber, M. & McGaugh, J. L. (1994). B-adrcnergic activation and memory for
emotional events. Nature, 371, 702-704.
Conway, M. A., Collins, A. F., Gathcrcole, S. E. & Anderson, S. J. (1996). Recollections of true
and false autobiographical memories../ Exp. Psycho!: General, 125, 69-95.
Courtois, C. A. (1992). The memory retrieval process in incest survivor therapy. J. Child Sexual
Abuse, 1, 15-31.
Courtois, C. A. (1995). Scientist-Practitioners and the delayed memory controversy: Scientific
standards and the need for collaboration. Counseling Psychologist, 23,294-299.
Davis, P. J. (1990). Repression and the inaccessibility of emotional memories. In J. L. Singer (Ed.),
Repression and Dissociation: Implications for Personality Theory, Psychopathology, and Health
(pp. 387-404). Chicago, IL: University of Chicago Press.
Ellenberger, H. F. (1970). The Discovery of the Unconscious: The History and Evolution of
Dynamic Psychiatry. New York: Basic Books.
Enns, C. Z., McNeilly, C. L., Corkery, J. M. & Gilbert, M. S. (1995). The debate about delayed
memories of child sexual abuse: A feminist perspective. Counseling Psychologist, 23, 181-279.
Erdclyi, M. (1993). Repression: The mechanism and the defense. In D. M. Wegncr & J. W.
Pennebaker (Eds), Handbook of Mental Control (pp. 126-148). Englewood Cliffs, NJ: Prentice-
Hall.
Fivush, R., Hadcn, C. & Reese, E. (1996). Remembering, recounting, and reminiscing: The
development of autobiographical memory in social context. In D. C. Rubin (Ed.), Remembering
our Past: Studies in Autobiographical Memory (pp. 341-359). New York: Cambridge University
Press.
Foa, E. B., Molnar, C. & Cashman, L. (1995). Change in rape narratives during exposure therapy
for posttraumatic stress disorder. J. Traumat. Stress, 8, 675-690.
Fowler, C. (1994). A pragmatic approach to early childhood memories: Shifting the focus from
truth to clinical utility. Pxychother., 31, 676-686.
Frankcl, F. H. (1994). The concept of flashbacks in historical perspective. Int. J. Clin. Exp. Hypn.,
42, 321-336.
Frcyd, J. J. (1994). Betrayal trauma: Traumatic amnesia as an adaptive response to childhood
abuse. Ethics & Behavior, 4, 307-329.
Freyd, J. J. (1996). Betrayal Trauma: The Logic of Forgetting Childhood Abuse. Cambridge, MA:
Harvard University Press. Frcyd, J. J. & Gleaves, D. H. (1996). 'Remembering' words not presented
in lists: Relevanceto the current recovered/false memory controversy. J. Exp. Psycho!.: Learn.,
Mem., Cogn., 22,811-813.
Garry, M. & Loftus, E. F. (1994). Pseudomcmories without hypnosis. Int. J. Clin. Exp. Hypn., 42,
363-378.
Herman, J. (1992). Trauma and Recovery. New York: Basic Books. Herman, J. & Schatzow, E.
(1987). Recovery and verification of memories of childhood sexual trauma. Psychoanal. Psycho!.,
4, 1-14.
Hirst, W. & Manier, D. (1996). Remembering as communication: A family recounts its past. In D.
C. Rubin (Ed.), Remembering our past: Studies in Autobiographical Memory (pp. 271-290). New
York: Cambridge University Press.
Holmes, D. S. (1974). Investigations of repression: Differential recall of material experimentally or
naturally associated with ego threat. Psycho/. Bull., 81, 632-653.
Holmes, D. S. (1990). The evidence for repression: An examination of sixty years of research. In J.
L, Singer (Ed.), Repression and Dissociation: Implications for Personality Theory,
Psychopathotogy, and Health (pp. 85-102). Chicago, IL: University of Chicago Press.
Hyman, I. R. & Pentland, J. (1996). The role of mental imagery in the creation of false childhood
memories. J. Mem. Lang., 35, 101-117.
Janet, P. (1973). L'Automatisme psychologiquc. [Psychological automatism.] Paris: Centre
National dc las Recherche Scicntifique. (Original work published 1889.)
Janoff-Bulman, R. (1992). Shattered Assumptions: Towards a New Psychology of Trauma. New
York: Free Press.
Kendall-Tacket, K. A., Williams, L. M. & Finkelhor, D. (1993). Impact of sexual abuse on
children: A review and synthesis of recent empirical studies. Psycho!. Bull, 113, 164-180.
Kihlstrom, J. F. (1994). Hypnosis, delayed recall, and the principles of memory. Int. J. Clin. Exp.
Hypn., 42, 337-345.
Kihlstrom, J. F. (1995). The trauma-memory argument. Conscious. Cogn., 4, 63-67.
Kihlstrom, J. F. & Barnhardt, T. M. (1993). The self-regulation of memory: For better and for
worse, with and without hypnosis. In D. M. Wegner & J. W. Pennebakcr (Eds), Handbook of
Mental Control (pp. 88-125). Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall.
Kirsch, I., Montgomery, G. & Sapirstein, G. (1995). Hypnosis as an adjunct to cognitive behavioral
psychotherapy: A mcta-analysis. J. Consult. Clin. Psychol., 63, 214-220.
Knapp, S. & VandeCreek, L. (1996). Risk management for psychologists: Treating patients who
recover lost memories of childhood abuse. Prof. Psycho!.: Res. Pract., 27, 452-459.
Krass, J., Kinoshita, S. & McConkcy, K. M. (1988). Hypnotic memory and confident reporting.
Appl. Cogn. Psychol., 2, 35-51.
Kristiansen, C. M., Felton, K. A. & Hovdcstad, W. E. (1996). Recovered memories of childhood
abuse: Fact, fantasy or fancy. Women Ther., 19, 47-59.
Laurence, J.-R. & Perry, C. (1988). Hypnosis, Will, and Memory: A Psycho-legal History. New
York: Guilford.
LeDoux, J. E. (1991). Systems and synapses of emotional memory. In L. R. Squire, N. M.
Weinberger, G. Lynch & J. L. McGaugh (Eds), Memory: Organization and Locus of Change (pp.
205-216). New York: Oxford University Press.
LeDoux, J. E., Romanski, L. & Zagoraris, A. (1989). Indelibility of subcortical memories. J. Cogn.
Neurosci., 1, 328-243.
Lindsay, D. S. & Read, J. D. (1994). Psychotherapy and memories of childhood sexual abuse: A
cognitive perspective. Appl. Cogn. Psycho!., 8, 281-338.
Loftus, E. F. (1993). The reality of repressed memories. Am. Psycho!., 48, 518-537.
Loftus, E. F. & Kctcham, K. (1994). The Myth of Repressed Memory: False Memories and
Allegations of Sexual Abuse. New York: St. Martin's Press.
London, R. W. (1997). Forensic and legal implications in clinical practice: A master class
commentary. Int. J. Clin. Exp. Hypn., 45, 6-17.
Lynn, S. J., Kirsch, I. & Rhue, J. W. (1996). Maximising treatment gains: Recommendations for
the practice of clinical hypnosis. In S. J.
Lynn, I. Kirsch & J. W. Rhue (Eds), Casebook of Clinical Hypnosis (pp. 395-406). Washington
DC: American Psychological Association. Lynn, S. J. & McConkey, K. M. (Eds) (1998). Truth in
Memory. New York: Guilford Press.
Lynn, S. J. & Nash, M. R. (1994). Truth in memory: Ramifications for psychotherapy and
hypnotherapy. Am. J. Clin. Hypn., 36,194-208.
Lynn, S. J. & Rliuc, J. (Eds). (1994). Dissociation: Clinical and Theoretical Perspectives. New
York: Guilford Press.
Macmillan, M. (1997). Freud Evaluated: The Completed Arc. Cambridge, MA; MIT Press. Marti
ncz-Taboas, A. (1996). Repressed memories: Some clinical data contributing toward its elucidation.
Am. J. Psychother., 50, 217-230.
McConkey, K. M. (1992). The effects of hypnotic procedures on remembering: The experimental
findings and their implications for forensic hypnosis. In E. Fromm & M. R. Nash (Eds),
Contemporary Hypnosis Research (pp. 405-426). New York: Guilford Press.
McConkey, K. M. (1995). Hypnosis, memory, and the ethics of uncertainty. Aust. Psychol., 30, 1-
10.
McConkey, K. M. (1997). Memory, repression, and abuse: Recovered memory and confident
reporting of the personal past. In L. J. Dickstein, M. B. Riba & J. M. Oldham (Eds), American
Psychiatric Press Review of Psychiatry, Vol. 16 (pp. 83-108). Chicago, IL; American Psychiatric
Press.
McConkey, K. M. & Kinoshita, S. (1988). The influence of hypnosis on memory after one day and
one week../ Abnorm. Psycho!., 97, 48-53. McConkcy, K. M. & Shcehan, P. W. (1995). Hypnosis,
Memory, and Behavior in Criminal Investigation. New York: Guilford Press.
McDcrmott, K. B. (1996). The persistence of false memories in list recall. J. Mem. Language, 35,
212-230.
Mitchell, K. J. & Zaragoza, M. S. (1996). Repeated exposure to suggestion and false memory: The
role of contextual variability. J. Mem. Language, 35, 246-260.
Nash, M. R. (1994). Memory distortion and sexual trauma: The problem of false negatives and
false positives. Int. J. Clin. Exp. Hypn., 4, 346-362.
Nash, M. R., Hulsey, T. L,, Sexton, M. C., Harralson, T. I. & Lambert, W. (1993). Long-term
sequelae of childhood sexual abuse: Perceived family environment, psychopathology, and
dissociation. J. Consult. Clin. Psychol., 61, 276-283.
Neisser, U. & Fivush, R. (1994). The Remembering Self: Construction and Accuracy in the Self-
narrative. Cambridge: Cambridge University Press.
Nemiah, J. C. (1984). The unconscious and psychopathology. In K. S. Bowers & D. Meichcnbaum
(Eds), The Unconscious Reconsidered (pp. 49-87). New York: Wiley.
Nogrady, H., McConkey, K. M. & Perry, C. (1985). Enhancing visual memory: Trying hypnosis,
trying imagination, and trying again. J. Abnorm. Psycho!., 94, 195-204.
Ofshe, R. J. & Singer, M. T. (1994). Recovered-memory therapy and robust repression: Influence
and pseudomcmories. Int. J. Clin. Exp. Hypn., 42, 391-410.
Ofshe, R. J. & Walters, E. (1994). Making Monsters: False Memories, Psychotherapy, and Sexual
Hysteria. New York: Charles Scribner's Sons.
Olio, K. A. (1989). Memory retrieval in the treatment of adult survivors of sexual abuse. Transact.
Anal. ,7,19,93-100.
Payne, D. G., Elie, C. J., Blackwell, J, M. & Neuschatz, J. S. (1996). Memory illusions: Recalling,
recognizing, and recollecting events that never occurred. J. Mem. Lang., 35, 261-285.
Pettinatti, H. M. (Ed.) (1988). Hypnosis and Memory. New York: Guilford Press.
Pezdek, K. & Banks, W. P. (1996). The Recovered Memory/False Memory Debate. San Diego,
CA: Academic Press.
Pope, H. G. & Hudson, J. I. (1995). Can memories of childhood sexual abuse be repressed?
Psychol. Med., 25, 121-126.
Pope, K. S. (1996). Memory, abuse, and science: Questioning claims about the false memory
syndrome epidemic. Am. Psycholog., 51, 957-974.
Pope, K. S. & Brown, L. S. (1996). Recovered Memories of Abuse: Assessment, Therapy,
Forensics. Washington DC: American Psychological Association.
Read, J. D. (1996). From a passing thought to a false memory in 2 minutes: Confusing real and
illusory events. Psychonom. Bull. Rev., 3, 105-111.
Roediger, H. L., Jacoby, J. D. & McDcrmott, K. B. (1996). Misinformation effects in recall:
Creating false memories through repeated retrieval. J. Mem. Lang., 35, 300-318.
Roediger, H. L. & McDerrnott, K. B. (1996). False perceptions of false memories. J. Exp.
Psycho!.: Learn., Mem., Cogn., 22, 814-816.
Romans, S. E., Martin, J. C., Anderson, J. C., O'Shca, M. L. & Mullen, P. E. (1995). Factors that
mediate between child sexual abuse and adult psychological outcome. Psycholog. Med.,25, 127-
142.
Rubin, D. C. (Ed.) (1996). Remembering our Past: Studies in Autobiographical Memory. New
York: Cambridge University Press.
Schacter, D. L. (1996). Searching for Memory: The Brain, the Mind, and the Past. New York:
Basic Books.
Scheflin, A. W. & Shapiro, J.L. (1989). Trance on Trial. New York: Guilford Press.
Singer, J. L. (Ed.) (1990). Repression and Dissociation: Implications for Personality Theory,
Psychopaihology, and Health. Chicago, IL: University of Chicago Press.
Smith, W. H. (1996). When all else fails: Hypnotic exploration of childhood trauma. In S. J. Lynn,
I. Kirsch & J. W. Rhue (Eds), Casebook of Clinical Hypnosis (pp. 113-130). Washington DC:
American Psychological Association.
Spanos, N. P. (1996). Multiple Identities and False Memories: A Sociocognitive Perspective.
Washington DC: American Psychological Association.
Spcncc, D. P. (1982). Narrative Truth and Historical Truth. New York: Norton.
Spence, D. P. (1994). Narrative truth and putative child abuse. Int. J. Clin. Exp. Hypn., 42, 289-
303.
Spiegel, D. (Ed.) (1994). Dissociation: Culture, Mind and Body. Washington, DC: American
Psychiatric Press.
Spiegel, D. & Scheflin, A. W. (1994). Dissociated or fabricated? Psychiatric aspects of repressed
memory in criminal and civil cases. Inf. J. Clin. Exp. Hypn., 42, 411-432.
Terr, L. (1994). Unchained Memories: True Stories of Traumatic Memories, Lost and Found. New
York: Basic Books.
van der Kolk, B. A. (1994). The body keeps the score: Memory and the evolving psychobiology of
post-traumatic stress. Harvard Rev. Psychiat., 1, 253-265.
Son de?iştirme: 18 February 2008, Monday, 01:35