Ram Makinası

UKUROVA NVERSTES
FEN BLMLER ENSTTS

YKSEK LSANS TEZ

Funda UAK

TEKSTL TERBYE #LETMELERNDE RAMZ MAKNASINDA
ENERJ TASARRUFU

TEKSTL MHENDSL& ANABLM DALI

ADANA, 2010
UKUROVA NVERSTES
FEN BLMLER ENSTTS

ENERJ TASARRUFU

Funda UAK
YKSEK LSANS TEZ

Bu Tez .. Tarihinde A)a+-daki Jri yeleri Taraf-ndan Oybirli+i le
Kabul Edilmi)tir.

mza: mza: mza:
Yrd. Do. Dr. Emel Ceyhun SABIR Yrd. Do. Dr. Fsun DOBA KADEM Do. Dr. Hseyin AKILLI
Dan#$man ye ye

Bu Tez Enstitmz Tekstil Mhendisli+i Anabilim Dal-nda Haz-rlanm-)t-r.

Kod No:

Bu al#$ma .
Desteklenmektedir.

Proje No:

Not: Bu tezde kullan#lan zgn ve ba$ka kaynaktan yap#lan bildiri$lerin, izelge, $ekil ve foto'raflar#n
kaynak gsterilmeden kullan#m#, 5846 say#l# Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hkmlere tabidir.
Prof. Dr. lhami YE&ENGL
Enstit Mdr

I

Z

YKSEK LSANS TEZ

ENERJ TASARRUFU

Funda UAK

UKUROVA NVERSTES
FEN BLMLER ENSTTS

Dan#$man : Yrd. Do. Dr. Emel Ceyhun SABIR
Y#l: 2010, Sayfa No: 82
Jri : Yrd. Do. Dr. Emel Ceyhun SABIR
: Yrd. Do. Dr. Fsun DOBA KADEM
: Do. Dr. Hseyin AKILLI

Bu al#$man#n amac# enerji yo'un bir sektr olan tekstil sanayinde, enerjinin
en ok kullan#ld#'# blmlerden biri olan boya terbiye dairesinde, ramz
makinas#nda kullan#lan enerjiyi minimize etmektir.
Kurutma, apre ve fikse amal# kullan#lan ve konveksiyon kurutma metoduyla
al#$an ramz makinas#nda bu i$lemleri yapmak iin kullan#lan hava debisini,
minimum seviyeye d$rerek birbirinden farkl# kuma$larla deneyler
yap#lm#$t#r.Deneysel al#$malarda retimin d$memesi ve kuma$taki kalite
$artlar#n#n bozulmamas# $art olarak al#nm#$t#r.
Her bir deneyden sonra deney sonular#n# gsteren izelgeler haz#rlanm#$ ve
sonular yorumlanm#$t#r.

Anahtar Kelimeler: Ramz, Kurutma, Apre, Hava Debisi, Enerji Kazan#m#.

II
ABSTRACT
MCh THESIS

ENERGY RECYCLE FROM STENTER IN TEXTILE COMPANIES

Funda UAK

UKUROVA UNIVERSITY
INSTITUE OF SCIENCE
DEPARTMANT OF TEXTILE ENGINERING

Superv#sor: Asst.Prof. Dr. Emel Ceyhun SABIR
Year: 2010, Pages: 82
Jury : Asst.Prof. Dr. Emel Ceyhun SABIR
: Asst.Prof. Dr. Fsun DOBA KADEM
: Prof. Dr. Hseyin AKILLI

The object of this study is minimizing the used energy in stenter which is the
most energy consumer of textile finishing operations.
The main working method of stenter is convection drying method and stenter
is generally used for drying, finishing and fixing. In these experiments; the air flow
rate, which is required for processing of drying, finishing and fixing, have been
decrased to minimum level for each different type of fabrics. In these experiments,
fabric quality and production quantity should not be changed.
After each experiments, the experiments values have been shown in charts
and results have been commented.

Key Words: Stenter, Drying, Finishing, Air Flow Rate, Recycle Energy.

III
TE#EKKR

Enerji tasarrufu, retimde, konforumuzda ve i$ gcmzde herhangi bir
azalma olmadan enerjiyi verimli kullanmak, israf etmemektir. Ayn# i$i daha az enerji
kullanarak yapmakt#r.
Tekstil endstrisinde boya terbiye blmnde en yayg#n enerji tasarrufu #s#
geri kazan#m sistemleriyle yap#lmaktad#r.Is# geri kazan#m sistemleri ya$ i$lemler
sonucunda olu$an at#k sudan yada baca gaz#ndan atmosfere at#lan s#cak at#k havadan
yap#lmaktad#r.Bu al#$mayla bacadan at#lan hava gaz# miktar# azalt#larakta enerji
tasarrufu yap#labilece'i grlm$tr.
Bu al#$malar#mda bana en byk deste'i veren de'erli hocam Sn. Yrd.
Do.Dr. Emel Ceyhun Sab#ra, deneysel al#$malar#mda hibir kayna'# esirgemeyen
ve bana gvenen patronlar#m Sn. Vahit Gzek, Sn. Tanzer Gzek ve Sn. Serkan
Gzeke ve manevi desteklerinden dolay# aileme te$ekkrlerimi sunar#m.

IV
NDEKLER SAYFA

Z ............................................................................................................................ I
ABSTRACT ............................................................................................................ II
TE*EKKR ........................................................................................................... III
NDEKLER ....................................................................................................... IV
ZELGELER DZN ........................................................................................... VI
*EKLLER DZN .............................................................................................. VII
SMGELER VE KISALTMALAR ......................................................................... IX
1. GR* ................................................................................................................... 1
2. NCEK ALI*MALAR ..................................................................................... 8
3. RAMZ MAKNASI ALI*MA PRENSB ..................................................... 11
4. NEMLLK VE KURUTMA TEORS .............................................................. 23
4.1. Nemlilik ....................................................................................................... 23
4.1.1. Denge Nemi Miktar# ve Denge Nemi E'rileri ...................................... 25
4.1.2. Ba'l#, Ba's#z ve Serbest Su ................................................................. 26
4.2. Tekstil Mamulnde Nem .............................................................................. 28
4.3. Tekstilde Kuruma......................................................................................... 29
4.3.1. Sabit Kuruma Debisi ........................................................................... 33
4.3.2. Azalan Kuruma Debisi ........................................................................ 33
4.4. Kurutma ....................................................................................................... 35
4.4.1. Kademeli Kurutma .............................................................................. 37
4.4.2. Resirklasyon Havas#yla Kurutma (Taze Hava Kar#$#ml# Kurutma)..... 38
4.5. Kurutman#n nemi ...................................................................................... 38
4.6. Tekstil Mamulnden Suyun Uzakla$t#r#lmas# ............................................... 40
4.7. Tekstil Kalite Standartlar# ............................................................................ 46
4.8. Aprenin Tan#m# ve Amac# ............................................................................ 55
5. MATERYAL ve METOD................................................................................... 56
5.1. Materyal....................................................................................................... 56
5.2. Metod .......................................................................................................... 58
5.2.1. Deneylerin Yap#l#$#.............................................................................. 59

V
6. ARA*TIRMA BULGULARI ............................................................................. 61
6.1 Ramz-1 in Bulgular .................................................................................. 61
6.2. Ramz-2 in Bulgular ................................................................................. 70
7. SONU ve NERLER...................................................................................... 77
KAYNAKLAR ....................................................................................................... 79
ZGEM* ........................................................................................................... 82

VI
ZELGELER DZN SAYFA

izelge 1.1. Tekstil $letmelerindeki zgl Enerji Tketiminin Blmlere Gre
Da'#l#m#. ............................................................................................. 5
izelge 1.2. Kuma$ Y#kama $lemlerinde; Su, Is# ve Elektrik Tketimleri. .............. 6
izelge 3.1. At#k Hava Nemine Ba'l# Olarak Gerekli Temiz Hava Miktarlar# ....... 17
izelge 5.1. al#$madaki Makina simleri ............................................................. 56
izelge 5.2. Ramz-1de Kullan#lan Kuma$ zellikleri ........................................ 57
izelge 5.3. Ramz-2de Kullan#lan Kuma$ zellikleri ........................................ 57
izelge 6.1. 1 Nolu Kuma$ Bulgular# .................................................................... 61
izelge 6.3. 3 nolu Kuma$ Bulgular# ..................................................................... 63
izelge 6.10. 10 Nolu Kuma$ Bulgular# .................................................................. 68
izelge 6.11. Kurutmada Frekansa Ba'l# Baca Gaz# Nem Miktar#n#n ve Debinin
De'i$imi ............................................................................................ 69
izelge 6.19. Aprede Frekansa Ba'l# Baca Gaz# Nem Miktar#n#n ve Debinin
De'i$imi ............................................................................................ 75

VII
#EKLLER DZN SAYFA

*ekil 1.1. Bir Tekstil Tesisinde Yer Alan Blmlere Ait Proses Elektrik
htiyac# rne'i ................................................................................ 4
*ekil 1.2. Bir Tekstil Tesisindeki Blmlerin Proses Klimalar# in Birim
Elektrik htiyac# rne'i .................................................................... 5
*ekil 1.3. Bir Tekstil Tesisine Ait retim Blmlerine D$en Birim Proses
Is# htiyac# rne'i ............................................................................. 5
*ekil 3.1. Kuma$#n Yzeyinden Kurutma Gaz#na Su Buhar# Transferi ............ 12
*ekil 3.2. Kuma$ Yzeyinde Kurutman#n Oldu'u Yer .................................... 13
*ekil 3.3. Ramz Makinas#n#n Genel Grnm ............................................ 14
*ekil 3.4. Ramz al#$ma Prensibi ................................................................. 16
*ekil 3.5. Optimal Kuma$ Gei$ H#z#n#n Kurutma Gaz#ndaki Nem Miktar#na
Ba'l# De'i$imi. ............................................................................... 17
*ekil 3.6. Enerji Tasarrufu nlemleri Al#nmam#$ Ramz le Enerji Tasarruf
nlemi Al#nan Ramzn K#yaslanmas# ........................................... 18
*ekil 3.7. At#k Hava lm Cihaz# ................................................................. 19
*ekil 3.8. At#k Hava Nem lm Cihaz#n#n Buharla$mas#n#n En Yksek
Oldu'u Kamaraya Monte Edilmesi ................................................. 21
*ekil 3.9. At#k Hava Nem lm Cihaz#n#n At#k Hava Bacas#na Monte
Edilmesi ......................................................................................... 21
*ekil 4.1. Oda S#cakl#'#nda Baz# Kat#lar#n Denge Nem erikleri ................... 24
*ekil 4.2. 25C iin denge rutubeti e'rileri ..................................................... 25
*ekil 4.3. Denge Rutubeti Miktar#na Hava S#cakl#'#n#n Etkisi ........................ 27
*ekil 4.4. Kuruma H#z# Periyotlar# .................................................................. 30
*ekil 4.5. Periyotlu Kuruma H#z# E'rileri .................................................. 31
*ekil 4.6. H#z, S#cakl#k ve Konsantrasyon S#n#r Tabakalar# ............................. 32
*ekil 4.7. Kuruma H#z#na Hava Ak#m H#z#n#n Etkisi ...................................... 34
*ekil 4.8. n Is#tmal# Kurutma ....................................................................... 36
*ekil 4.9. Kademeli Kurutma.......................................................................... 37
*ekil 4.10. Resirklasyon Havas#yla Kurutma .................................................. 38

VIII
*ekil 5.1. Kabin Tipi Kurutma Makinas#n#n *ematik Grn$ ...................... 58
*ekil 6.1. 1 Nolu Kuma$ H#z-Frekans De'i$im Grafi'i ................................... 62
*ekil 6.10. 10 Nolu Kuma$ H#z-Frekans De'i$im Grafi'i ................................. 68
*ekil 6.11. Frekansa Gre Baca Gaz# Nem Miktar#n#n De'i$imi ....................... 69
*ekil 6.19. Frekansa Gre Baca Gaz# Nem Miktar#n#n De'i$imi ....................... 76

IX
SMGELER VE KISALTMALAR

kW : Kilo watt
kWh : Kilo watt saat
TEP : Ton E$de'er Petrol
kg : kilogram
MJ : Mega joule
C : Santigrat derece
P : Bas#n
m : Metre
Q : Is#
t : S#cakl#k
h : Kurutma hacmi
V : zgl Hacim
m : metrekp
kCal : Kilo kalori
g : gram
x : Nemlilik derecesi
u : H#z
, : Konsantrasyon
W : Watt
dev :Devir
dk : Dakika
m :metre kare
K : Kelvin
cm : santimetre
sn : saniye
m/dk : metre bl dakika
V/P--P/V : Polyester-Viskon
Ket : Keten
Hz : Hertz
sa : Saat

1. GR* FUNDA UAK
1
1. GR#

Trkiye, kalk#nmakta olan ve nfusu h#zla artan bir lke olmas# nedeniyle her
geen gn enerji tketimi artmaktad#r. $letmelerin rekabet glerini koruyabilmeleri
amac#yla, d$k maliyette, enerji tasarrufu yaparak retim yapmalar# gnmz
ekonomi ko$ullar#nda hayati nem ta$#maktad#r.
lkemizde ve dnya lkelerinde kalk#nman#n ve nfus art#$#n#n en temel
girdisi olan enerjiye ihtiya gn getike artmaktad#r. Buna ra'men lkemizde enerji
kaynaklar#n#n rezervleri olduka yetersizdir. En fazla ihtiya duydu'umuz petrol ve
do'algaz rezervleri son derece k#s#tl#, kmr rezervleri ise miktar olarak fazla
olmakla birlikte co'rafi olarak da'#n#k, d$k kaliteli, yksek retim maliyetli ve
evre sorunludur. Hidrolik kaynaklar#m#z ise uzun vadede yetersiz kalmaktad#r. Bu
nedenlerle Trkiye enerji konusunda d#$a ba'#ml# bir lke durumundad#r. Byle
olunca tm dnyada oldu'u gibi lkemizde de enerji kaynaklar# daha fazla nem
kazanm#$ ve enerji tasarrufu zorunlu hale gelmi$tir.
Enerji tasarrufu enerjiyi kullanmamak anlam#na gelmez. Enerji tasarrufu,
enerjinin gereksiz kullan#m sahalar#n# belirlemek ve bu israf# minimum dzeye
indirmek veya tamamen ortadan kald#rmak iin al#nan nlemleri ierir. Bu $ekilde,
retici ayn# miktardaki mal ve hizmeti daha az enerji veya ayn# miktar enerji ile daha
ok mal ve hizmet retebilir.
Enerji tasarrufu ile ilgili gzel bir deyim vard#r. lmek Bilmek, Bilmek
Ynetmektir. Bu nedenle ncelikle ne tketildi'inin bilinmesi gerekir. Geli$mekte
olan lkeler, verimsiz g retimi ve enerji kullan#mlar#n#n bilincine varmaya
ba$lam#$lard#r. Enerji tasarrufu teknoloji uygulamalar# art#k i$letme seviyesindeki
mhendisler ve operatrlere a#lmaktad#r.
Tekstil terbiye i$letmelerinde tketilen #s# enerjisinin yar#s#na yak#n# kurutma
i$lemlerinde tketilmektedir. Kurutma sresince kuma$taki suyun buharla$t#r#lmas#
iin #s# transferi olur ayn# zamanda da kurutma havas# #s#t#l#r. Dolay#s#yla da tketilen
enerjinin byk bir k#sm# ramzn bacas#ndan d#$ar# at#lm#$ olur. (E..E,2002).
Enerji retim ve tketiminin farkl# trendlerde geli$im gstermesi 1970 y#l#nda
%76 olan retimin tketimi kar$#lama oran#n#n 1998 y#l#nda %39a d$mesine sebep
1. GR* FUNDA UAK
2
olmu$tur. Gelecek y#llar iin yap#lm#$ projeksiyonlarda bu azalman#n devam ederek,
2020 y#l#nda retimin tketimi kar$#lama oran#n#n %25e d$mesi beklenmektedir.
Ancak bunun endstrile$me ve kalk#nma iin bir k#s#t olarak kabul edilmemesi
gereklidir ve dnyada bir ok lke rne'in Japonya %80 ithal enerji ile ekonomisini
ve sanayisini geli$tirmi$tir. Buradaki en nemli husus enerji ithalat#n#n, sa'lam bir
planlamaya, gvenilir ve e$itli kaynaklara ve yeterli finansman fonlar#na
dayand#r#lmas#d#r. Enerji sektrndeki temel amac#n artan nfusun ve geli$en
ekonominin enerji ihtiyalar#n#n srekli ve kesintisiz olarak ve mmkn olan en
d$k maliyetlerle kar$#lanmas# oldu'u unutulmamal#d#r (E..E,2002).
ABDde son 30 y#l ierisinde enerji verimlili'i yksek teknolojiler
kullan#larak enerji verimi nemli lde artt#r#lm#$t#r. 1973 y#l#ndan 2001 y#l#na
kadar, ekonomideki byme %126 oran#nda gerekle$tirilirken, ayn# sre zarf#nda
enerji kullan#m oran#ndaki art#$ yaln#zca %30 olmu$tur. Kullan#lan enerji miktar#
ekonomideki bymeye paralel olsayd#, 2001 y#l#nda tketilen enerji miktar# 29
trilyon kWh yerine 50 trilyon kWh olacakt# (National Energy Policy 2001).
Trkiyede ok geni$ enerji kaynaklar# bulunmas#na kar$#n, lkemiz enerji
tketiminin yar#s#ndan fazlas#n# ithalat yolu ile kar$#lanmaktad#r. Trkiye 2002 y#l#
birincil enerji kaynaklar# ihtiyac# 78, 3 milyon TEP (Ton E$de'er Petrol) iken, retim
24, 6 milyon TEP (%31) olarak gerekle$mi$ ve yakla$#k olarak 54 milyon TEP
(%69) oran#nda bir ithalat gerekle$tirilmi$tir. Bu a#'#n, 2010 y#l#nda 96 milyon
TEP, 2020 y#l#nda ise 200 TEP de'erine ula$aca'# tahmin edilmektedir. Bu durum da
lkemizde endstriyel tesislerde daha verimli enerji kullanman#n gereklili'ini
gstermektedir (www.eie.gov.tr).
zellikle 1980 y#l#nda ya$anan 2. petrol krizinden sonra, lkelerin
kalk#nm#$l#k derecesi iin gsterge olarak, enerjinin ak#ll# ve tasarruflu kullan#m#n#
gsteren Enerji Yo'unlu'u kullan#lmaya ba$lanm#$t#r. lkenin toplam enerji
tketiminin (TEP) Gayri Safi Yurt i Has#laya blnmesi ile bulunan bu rakam#n
kk olmas# istense de, nemli olan bu rakam#n y#ldan y#la byyp klme
miktar#d#r. Bu rakam#n bymesi, enerjinin ak#lc# ve tasarruflu kullan#lamad#'#n#n
gstergesidir (www.eie.gov.tr).
1. GR* FUNDA UAK
3
Trkiye iin, 2001 y#l# itibariyle, 0.38 milyon TEP/milyar $ olarak hesaplanan
enerji yo'unlu'u de'erlerinden yksekte seyretmekte ve enerjinin verimli olarak
kullan#lmad#'#n# gstermektedir. Bu de'er baz# geli$mi$ lkeler iin ok daha arp#c#
olup rne'in Japonya 0, 09dur (www.eie.gov.tr).
Bu ba'lamda, genel olarak, lkemiz, enerji konusunda d#$a ba'#ml# ve enerji
kaynaklar#n# verimli olarak kullanamayan bir tablo izmektedir. Bu nedenle de
gnmzde tkenen enerji kaynaklar# dnyada var olan enerji kaynaklar#n#n
kullan#m# ve yeni enerji kaynaklar#n#n kullan#m# ve yeni enerji kaynaklar#n#n
bulunmas#nda dikkat ekici ara$t#rmalar#n yap#lmas#na neden olmu$tur.
Trkiye yakla$#k 200 milyar dolar Gayri Saf# Milli Has#la ile, dnyan#n 17. ve
blgesinin de en byk ekonomisidir. Geen 20 y#l ierisinde ortalama %4 bir
byme gerekle$tirmi$tir. 1980-1990 y#llar# aras#nda Trkiyenin ihracat# ortalama
y#ll#k %33 artm#$ ve 2.9 milyar dolardan 12.9 milyar dolara ula$m#$t#r. 2000 y#l#nda
ise, 31 milyar dolar olarak gerekle$mi$tir. Trk tekstil ve konfeksiyon endstrisi
srekli bir geli$me gstermi$ ve ihracatta ok nemli bir yere sahip olmu$tur.
Trkiye tekstil ihracat#nda %3.5 pay ile dnyan#n en byk 6. ihracat kapasitesine
sahip olmu$tur. Tekstil ve haz#r giyim sektrlerinin Trkiye ihracat#ndaki pay#
%38dir (www.kimyamuhendisi. com).
Trkiyede tekstil ve konfeksiyon sektr 1980li y#llar#n ba$lar#nda yap#lan
yat#r#mlar sonucu geli$meye ba$lam#$ ve 1990l# y#llar#n ba$#nda byk bir patlama
ya$am#$t#r. Ba$lang#ta ucuz i$gcnden faydalanan sektr, son y#llarda i$gcnn
daha ucuz oldu'u Uzakdo'u lkeleriyle (in, Hindistan, Pakistan, di'er) rekabet
etmekte zorlanmaya ba$lam#$t#r. te yandan talyada i$ gc, Trkiyedeki i$
gcnden yakla$#k 8 kat fazla oldu'u ve elektrik fiyat#n#n da Trkiyedekinden biraz
daha yksek oldu'u gz nne al#nd#'#nda, Trkiyenin hala tekstil sektrnde $ansl#
oldu'u d$nlebilir (www.veribaz.com).
Trkiyede Tekstil Sanayi, tm sanayi dallar# aras#nda hem retim hem de
ihracat bak#m#ndan en n s#rada yer almakta ve ekonomi iinde en a'#rl#kl# pay#
olu$turmaktad#r. Toplam imalat sanayindeki istihdam miktar#nda, bu sanayimizin
pay# %30u bulmaktad#r. Sektrdeki enerjinin toplam maliyet ierisinde pay# %6-14
1. GR* FUNDA UAK
4
aras#nda, sanayi toplam tketimi ierisindeki pay# ise %7.2dir
(www.kimyamuhendisi.com).
Tekstil sektrnde, rnler ve dolay#s#yla proses teknolojileri nemli
farkl#l#klar gstermektedir. Bu da enerji tketiminin yap#s#nda ve enerjinin toplam
maliyet ierisindeki pay#nda farkl#l#klara yol amaktad#r. plik-dokuma
fabrikalar#nda enerji tketimi %50 elektrik ve %50 #s# $eklinde olmaktad#r. Terbiye
blmlerinde ise enerjinin %70 den fazlas# #s# olarak kullan#lmaktad#r
(www.kimyamuhendisi.com).
plik, dokuma ve/veya rme ile terbiye dairelerinden olu$an bir i$letmenin
toplam enerji tketiminin %40-65 kadar#n# terbiye dairesi kullanmaktad#r. Kuma$a
nceden belirlenen reeteler do'rultusunda kimyasallar ve boya maddeleri; su ve #s#
sayesinde yedirilir (Tarak#o'lu, 1984).
Elektrik enerjisinin yo'un olarak kullan#ld#'# blmler, iplik ve dokuma
olmas#na kar$#l#k #s#n#n yo'un olarak kullan#ld#'# blm terbiye olmaktad#r. Terbiye
blmlerinde iplik ve kuma$, su ve e$itli kimyasal maddeler kullan#larak boyan#r.
Gerek ipli'in gerekse kuma$#n terbiye edilmesindeki i$lemler 15-150 derece s#cakl#k
aras#nda de'i$ir (Tarak#o'lu, 1984).

*ekil 1.1. Bir Tekstil Tesisinde Yer Alan Blmlere Ait Proses Elektrik htiyac#
rne'i (www.mmo.org.tr)

1. GR* FUNDA UAK
5

*ekil 1.2. Bir Tekstil Tesisindeki Blmlerin Proses Klimalar# in Birim Elektrik
htiyac# rne'i (www.mmo.org.tr)

*ekil 1.3. Bir Tekstil Tesisine Ait retim Blmlerine D$en Birim Proses Is#
htiyac# rne'i (www.mmo.org.tr)

izelge 1.1. Tekstil $letmelerindeki zgl Enerji Tketiminin Blmlere Gre
Da'#l#m# (Tarak#o'lu, 1984).
Elektrik
Tketimi
KWh/kg
Proses
Klimas- iin
(%)
Is- Tketimi
MJ/kg
Proses Klimas-
iin (%)
plik Blm 2, 7-4, 0 15-20 1, 1 -4, 7 100
Dokuma
Blm
2, 1 -5, 6 20-25 8, 3-17 45-55
rme Blm 1, 0-1, 5 25-30 1, 8-5, 8 100
Terbiye
Blm
1, 5-3, 0 - 20-80 -
Toplam 7, 3-14, 1 - 31, 2-107, 5 -

1. GR* FUNDA UAK
6
izelge 1.2. Kuma$ Y#kama $lemlerinde; Su, Is# ve Elektrik Tketimleri
(Tarak#o'lu, 1984).
Konvac Y-kama Tesisi Toplam
Su Tketimi 6, 5 lt/kg rn 12 lt/kg rn 18.5 lt/kg rn
Su Eklenmesi / Saate 1.6 m
3
3.0 m
3
4.6 m
3

Buhar Tketimi 80C/Saatte 0.3 ton 0.6 ton 0.9 ton
Elektrik Tketimi 45 kWh 14 kWh 50 kWh

Terbiye dairelerinde tketilen enerjinin genel olarak (Tarak#o'lu, 1984):
%45-75i ya$ i$lemler
%15-40# kurutma ve fiksaj i$lemler
%8-18i di'er i$lemler ve havaland#rma iin kullan#lmaktad#r.
Terbiye i$letmelerinde, s#cak at#k ak#$kanlar#n do'rudan d#$ar#ya at#lmas# ile,
daha fazla faydalan#lamadan enerjiye dn$trlen #s# enerjisi miktar# olduka
fazlad#r. Is# geri kazan#m yntemleri, e$itli ekipmanlar ve sistemler kullan#larak ve
sermaye, i$ilik ile hammaddeleri de gz nnde bulundurarak, bu at#k #s#n#n en
etkin $ekilde kullan#lmas# gerekmektedir. Tekstil terbiye i$letmelerinde at#k #s#
$ekilde ortaya #kmaktad#r (ay, 2004):
- Konveksiyon kurutucular#n ve kazanlar#n s#cak baca gazlar#n#n #s#s#,
- Her trl ya$ i$lem sonras# a#'a #kan s#cak at#k flotteler,
- So'utma i$lemi iin kullan#lan su ya da havan#n #s#s#.
Do'ru $ekilde uyguland#'# takdirde, #s# geri kazan#m yntemleri nemli
lde tasarruf sa'lamakta, kalite ve retim seviyesini art#rmaktad#r. Geri kazan#lan
#s# ise ya ortaya #kt#'# proses iin tekrar kullan#lmakta, ya da evre veya ba$ka bir
i$lem iin #s#tmada kullan#labilmektedir.
Is# geri kazan#m#n#n faydalar#;
evreye Faydalar#
- Daha az yak#t tketimi olmas# sebebi ile hava kirlili'inin azalmas# sa'l#k,
$letmeye Faydalar#
- Azalan yak#t tketimi sebebi ile karl#l#k.
- Azalan boyama sresi sebebi ile birim zamanda daha fazla retim karl#l#k.
1. GR* FUNDA UAK
7
- S#cak su ile i$letmeye ba$lanmas# sebebi ile makina ii termal gerilimin
azalmas#, bak#m giderlerinin d$mesi, kar ve zaman tasarrufu.
Ulusal Ekonomiye Faydalar#
- Maliyetleri d$rebilmemiz sebebi ile dnyada rekabet $ans#m#z#n artmas#
karl#l#k.
- $ gc ve z kaynaklar#m#z#n ekonomik kullan#m# sebebi ile sa'lanacak
kazan.
- Enerji kaynaklar#n# ekonomik kullan#m sebebi ile dviz kazanc#,
- Sektrde karl# $irketlerin artmas# ile yat#r#mc#y# te$vik etmek ekonomik
canl#l#k.
Bu al#$mada, ramzn iindeki kurutma iin kullan#lan havan#n debisi
azalt#larak kullan#lan enerjiyi minimuma indirmek hedeflenmi$tir.

2. NCEK ALI*MALAR FUNDA UAK
8
2. NCEK ALI#MALAR

Tekstil rnlerinde maliyeti olu$turan ana girdi enerji oldu'u iin, tekstil
i$letmelerinin her blmnde enerji kullan#m#n# azaltma veya enerji geri kazan#m#yla
ilgili al#$malar yap#lm#$t#r ve yap#lmaktad#r.Tekstil i$letmelerinde enerji ile ilgili
pek ok al#$ma yap#lm#$ olup a$a'#da terbiye blmyle ilgili olanlardan bir k#sm#
a$a'#da zetlenmeye al#$#lm#$t#r.
nl, buhar kazan#n#n verimini ykseltmek, kazan yzey blfnn yap#lmas#
ve blften enerji kazan#m#, kondensin geri dndrlmesi, kondenstoplardaki buhar
kaaklar#n#n nlenmesi, at#k #s#dan ve fla$ buhardan #s# geri kazan#m# zerine
al#$malar yapm#$t#r.
Tekstil terbiye i$letmelerinde nerelerden enerji kazan#labilir konusu zerine
al#$mas#n# srdrm$tr.
Ersz (2009), al#$mas#nda yksek #s# iletebilme zelli'ine sahip bir #s#
transfer cihaz# olan #s# borusu yard#m#yla baca gazlar# ile at#lan #s#n#n geri
kazan#lmas#n# deneysel olarak incelemi$tir, inceleme sonular#nda ise bacagaz#
s#cakl#'#n#n derecesine ba'l# olarak #s#t#lmak istenilen ak#$kanda elde edilen s#cakl#k
de'erlerini incelemi$ ve yorumlam#$t#r.
Karadeniz ve ark. (2007), al#$malar#nda, bir tekstil i$letmesinde plakal#
e$anjr yerine #s# pompas# kullan#lmas# halinde, her iki sistemin ekonomik
analizlerini yapm#$lar ve ilk yat#r#m maliyetini, y#ll#k enerji tasarrufunu ve geri
deme srelerini kar$#la$t#rm#$lard#r.#kan sonulara grede plakal# e$anjr
kullanman#n daha avantajl# oldu'u sonucunu elde etmi$lerdir.
Demircan ve Demir, al#$malar#nda at#ksular#n endstride yeniden kullan#m
yntemlerini, geri kazan#m ve yeniden kullan#m al#$malar#n# ve geri kazan#m
maliyet analizlerini incelemi$lerdir.
#ahan (2003), al#$mas#nda, havadan havaya #s# geri kazan#m (zellikle
plakal# ve apraz ak#ml# tiplerin) e$anjrlerinin de'i$ik kullan#m $ekilleri ve
amalar#, yerle$im pozisyonlar#, tekli veya oklu kullan#mlar#, havaland#rma
sektrndeki #s# geri kazan#mlar#na gre hava ak#$ ynleri, kullan#mlar# s#ras#nda
ortaya #kan sorunlar ve zmlerini incelemi$tir. Bu tip #s# de'i$tiricilerinin, #s#
9
gerikazan#m fonksiyonlar# yan#nda, stlenebilecekleri di'er fonksiyonlar da
al#$man#n iinde yer alm#$t#r.
O+ulata ve Doba (1999), al#$malar#nda, at#k #s# geri kazan#m sistemlerinde
verimli kullan#mlar# nedeniyle, apraz ak#ml# levhal# tip #s# de'i$tirgecini
ara$t#rm#$lar bu amala bir #s# geri kazan#m sistemi geli$tirmi$ler ve laboratuvar
$artlar#nda imal etmi$lerdir. mal edilen #s# de'i$tirgeci uygun bir deney dzene'i ile
test edilmi$ ve s#cakl#k, hava h#z# ve sistemdeki bas#n kay#plar# llm$, sistemin
etkinli'ini belirlemi$lerdir.
Tarak-o+lu (1984), al#$mas#nda, terbiye i$letmelerinde enerji kullan#m#n#
de'erlendirmi$ sz konusu i$letmelerde enerji kullan#m#n# belirlemek iin
kullan#labilecek bir forml belirtmi$, bu formlden yola #karak tekstil i$letmelerinde
enerji tasarrufu iin al#nabilecek nlemleri ayr#nt#l# olarak incelemi$tir.
Ko ve Kaplan (2008), al#$malar#nda terbiye i$letmelerinde enerji
kullan#m#n# ara$t#rm#$lar, bu amala sz konusu i$letmelerde enerji kullan#m yerleri
ve enerji kullan#m dzeyi hakk#nda genel bilgi vermi$ler, seilmi$ iki i$letmenin
enerji kullan#m#n# aylar baz#nda ve birim mamul miktar# iin kar$#la$t#rmal# olarak
de'erlendirmi$lerdir.
Kaya ve Gngr, al#$malar#nda yakma havas#n#n #s#t#lmas#, kirlenmi$
ak#$kandan #s# geri kazan#m#, s#cak ve so'uk yzeylerin izolasyonu, bo$ta al#$ma
sresinin azalt#lmas#n# incelemi$ler, Trkiyenin de'i$ik illerinde yap#lan enerji
tasarruf al#$malar#ndan rnekler vermi$ler, bu rneklerde tasarruf miktar#n#,
tasarrufun mali kar$#l#'#n#, yat#r#m tutar#n# ve geri deme srelerini hesaplam#$lard#r.
Can (1995), al#$mada tekstil ve benzeri di'er sanayi dallar#ndaki at#k
ak#$kanlardan #s# geri kazan#m#n#n ekonomikli'i ve bu sektrlerde var olan
potansiyeli ortaya #kararak elde edilebilecek enerji tasarrufunu ve dolay#s#yla
lkemiz ekonomisine ve evre kirlili'ine yapaca'# olumlu katk#lar# somut bir $ekilde
ortaya koymu$tur.
Arap (2008) , al#$mas#nda, ramz makinalar#n#n bacalar#ndan at#lan #s#n#n
geri kazan#m#, ak#$kan yatakl# buhar kazan# #slak bacas#ndan at#lan #s#n#n geri
kazan#m#, boya makinalar#ndan at#lan #s#n#n geri kazan#m# ve buhar, kondens ve
s#cak su hatlar#n#n, ram ekonomizer borular#n#n ve boya makinalar# #s#tma
10
e$anjrlerinin izolasyonu, ile enerji verimlili'inin artt#r#lmas#n# inecelemi$tir ve
sonular# de'erlendirmi$tir.
#ahan (2000), al#$mas#nda HVAC sistemlerinde, plakal# #s# geri kazan#m
e$enjr ile yap#labilecek uygulamalar# incelemi$, havadan havaya plakal# e$anjrler
kullan#ld#'#nda , projede meydana gelen de'i$ikliklerin irdelenmesi ve sonular#n
rnekler zerinde de'erlendirilmesini sa'lam#$t#r.
#ekeli ve arkada)lar-, al#$malar#nda ramz makinas#nda bacadan d#$ar#ya
at#lan s#cak at#k havadan #s#y#geri kazanmak amac#yla #s# geri kazan#m sistemi
uygulam#$lard#r.At#k havadan elde edilen #s# ramzn temiz so'uk havas#n#n
#s#t#lmas#nda kullanm#$lard#r ve bylece so'uk havay# #s#tmak iin kullan#lan
enerjiden %30 kazan elde etmi$lerdir.

3. RAMZ MAKNASI ALI*MA PRENSB FUNDA UAK
11
3. RAMZ MAKNASI ALI#MA PRENSB

Ramz konveksiyon kurutma esas#na gre al#$an bir kurutma makinas#d#r.
Bu kurutma ynteminde; tekstil mamul, yaln#zca #s#t#lm#$ hava veya kurutma gaz#
ile temas eder, kurutucu yzeye temas yoktur. Bu yntemle kurutmada, genelde
#s#t#lm#$ hava kullan#l#r. Tekstil mamul bu #s#t#lm#$ hava ile temas halindedir. Temas
s#ras#nda gazdan (#s#t#lm#$ havadan) tekstil mamulne #s# transferi tekstil
mamulnden de gaza su buhar# transferi gerekle$ir. Mamul s#cakl#'# daha d$k
oldu'u iin, havadan mamule do'ru orant#l# olarak bir #s# transferi olu$ur. Havadan
mamule geen #s#n#n etkisiyle, mamul zerindeki su buharla$#r. Su buhar# havaya
geer.
1. Is# transferi iin gaz#n daha s#cak olmas# gerekir.
2. Havan#n yo'u$madan, sis haline gemeden, buhar olarak ierebilece'i bir
su miktar# vard#r. Bu, s#cakl#kla ilgilidir. D$k s#cakl#kta bu miktar ok azd#r.
Konveksiyon kurutma, bugn tekstilde en fazla kullan#lan kurutma
yntemidir. Gnmzde kullan#lan makinalar#n biro'u bu prensiple al#$#r. Bunun
ba$l#ca nedenleri;
- Kuma$#n kirlenme tehlikesinin az olmas#,
- Gerilimin kontrol alt#nda tutulmas#n#n kolay olmas#,
- Tm kuma$ e$itleri iin uygun olmas#.
Tekstil mamulnde bulunan suyun tamam# yzeyde bulunmay#p kuma$a zay#f
fiziksel kuvvetlerle ba'l# oldu'undan, kurutma esnas#ndaki #s# ve ktle transferi
i$lem sresince ayn# h#z ve oranda gerekle$memektedir. Yzeyde bulunan suyun
kolayca uzakla$t#r#lmas# mmkn iken, liflerin ierisinde bulunan suyun kolayca
uzakla$t#r#lmas# olduka zordur (ay, 2004);
1.Ad#m: Kurutman#n ba$lang#c#nda, ipliklerin yzeyinde yeterli miktarda su
bulundu'undan, so'uma s#n#r s#cakl#'#n# gememektedir. Bu s#cakl#k kuma$ta
bulunan su miktar#na ba'l# olarak 50-80Cyi gememektedir.
Kuma$#n yzeyinden kurutma gaz#na su buhar# transferi, ktle transferi
kanunlar#na uymaktad#r:

12

*ekil 3.1. Kuma$#n Yzeyinden Kurutma Gaz#na Su Buhar# Transferi (ay, 2004)

Kurutman#n bu ad#m#nda kurutma h#z# kurutucunun al#$ma $artlar#na
(kurutma gaz#n#n s#cakl#'#, h#z#, su buhar# bas#nc#, vs. gibi) ba'l# olup. kurutulacak
mamuln zellikleri ile de'i$memektedir. Is# ve ktle transferi iin sadece yzeydeki
bir hava s#n#r tabakas#n#n a$#lmas# gerekti'inden, kurutma (suyun uzakla$mas#) bu
ad#mda en h#zl#d#r. Pamuklu bir kuma$ iin bu h#zl# kurutma kuma$ zerinde %35-40
nem kalana kadar devam etmektedir.
2. Ad#m: Kurutma ilerledike mamuldeki geni$ ve k#lcal borulardaki su
emilerek yzeye gelmekte ve yzeyde buharla$maktad#r. Zamanla k#lcal borulardaki
diren artt#'#ndan, suyun yzeye ta$#nmas# zorla$makta ve buharla$ma mamul
ierisinde gerekle$meye ba$lamakta, su buhar# difzyon yolu ile yzeye
ta$#nmaktad#r. Bu durumda suyun buharla$arak s#cak havaya gemesi iin gerekli
mesafe de byd'nden kurutma yava$lamaklad#r.
Bu ad#mda gerek #s#, gerekse ktle transferi iin, s#cak havan#n hem hava s#n#r
tabakas#n#, hem de mamuln kurumu$ olan k#sm#n# yani yzey ile mamul ierisinde
buharla$man#n meydana geldi'i nokta aras#ndaki mesafeyi de gemesi
gerekmektedir. Dolay#s#yla #s# iletimi ve difzyon iin a$#lmas# gereken yol,
buharla$man#n meydana geldi'i nokta mamuln ierisine do'ru ilerledike
artmaktad#r. Ktle ve #s# transferi e$itliklerinde, ktle ve #s# transferi katsay#lar#n#n
yerini, #s# geirgenli'i ve buhar geirgenli'i katsay#lar# almaktad#r.

13

*ekil 3.2. Kuma$ Yzeyinde Kurutman#n Oldu'u Yer (ay, 2004)

Bu ad#mda #s# ve ktle transferi iin gerekli yol uzad#'#ndan ve zorla$t#'#ndan
kurutma h#z# d$ktr. Kurutucunun al#$ma $artlar# kadar, mamuln yap#s# da
kurutma h#z# zerinde etkilidir.
3. Ad#m: K#lcal su uzakla$t#r#ld#ktan sonra $i$me suyu ve higroskopik nem
uzakla$t#r#lmaktad#r. Bu ad#mda lifin ierisinde bulunan suyun nce lif yzeyine,
oradan da mamul yzeyine difuzyonu sz konusudur ve bu nedenle kurutman#n en
yava$ ve zor ad#m# budur. Ayr#ca kuma$taki su miktar# da olduka az oldu'undan,
kuma$ s#cakl#'# da kurutma havas#n#n s#cakl#'#na yakla$maktad#r. Hem kuma$#n
#s#nmas# hem de suyun uzakla$mas#n#n yava$ olmas# nedeniyle, liflerde kalan bu son
su k#sm#n#n (higroskopik nemin) uzakla$t#r#lmas#, yani a$#r# kurutma, yaln#z kaliteyi
olumsuz ynde etkilememekte, ayn# zamanda kurutma maliyetini de nemli lde
art#rmaktad#r.
Gergefli kurutucu ad#yla da bilinen ramz makinas# (*ekil 3.2), tekstil terbiye
i$letmelerinde, gerek konveksiyon kurutma gerekse di'er kurutma yntemlerine gre
al#$an makinalar aras#nda en nemli ve en ok kullan#lan kurutma makinas#d#r. Bu
makina yaln#z kurutma iin de'il her trl bitim i$lemi sonras#ndaki kurutma ve
kondenzasyon veya kuma$lar#n termofiksaj# amac#yla da kullan#lmaktad#r. Bir ok
tekstil terbiye makinas#nda oldu'u gibi, ramzlerin de standart bir tipi ve bykl'
yoktur. Her terbiyeci kendi i$letme ve retim $artlar#na en uygun makinay# kendisi
tayin etmek durumundad#r. Bir ramz seilirken $u ana unsurlar mutlaka dikkate
al#nmal#d#r (ay, 2004);
- retim miktar# (kamara say#s#)
- al#$#lacak maksimum ve minimum kuma$ geni$likleri
14
- al#$#lacak mamul cinsi
- Kurutma veya termofikse i$lemi iin mi, veya beraber mi kullan#laca'#
- Is#tmada kullan#lacak enerji tr
- Bitim i$lemi ve/veya boya yap#l#p yap#lmayaca'#
- Makinadan geecek kuma$ tipine gre otomasyon ve kontrol sistemleri

*ekil 3.3. Ramz Makinas#n#n Genel Grnm (Bruckner Teknik Dokman)

Konveksiyon kurutma makinalar#nda s#cak kurutma gaz#n#n kuma$a iletilmesi
de'i$ik $ekillerde yap#labilmekledir. Ho-flueda s#cak hava genellikle tekstil
mamulne paralel olarak, emme tamburun kurutucularda ise kuma$ ierisinden
geirilerek kurutma sa'lanmaktad#r. Ramzde ise s#cak kurutma gaz# (havas#) dze
denilen deliklerden yada yar#klardan kuma$ yzeyine dikey do'rultuda
pskrtlmektedir.
Ramz kuma$ta en-boy ayar#n#n yap#labilmesi, bitim i$lemleri s#ras#nda
kuma$ zerinde kimyasal madde oldu'u halde kuma$#n hibir yere temas etmeden iki
kenar#ndan tutularak kurutucu #k#$#na kadar ta$#nmas#, etkili bir kurutma
sa'lanmas#, kurutma s#ras#nda kuma$a arpt#r#lan s#cak havan#n etkisiyle kuma$
tutumu ve ekmezlik de'erlerinin olumlu ynde etkilenmesi gibi pek ok avantaja
sahiptir. Dokuma kuma$lar#n terbiyesinde eskiden beri vazgeilmez bir yere sahip
olan ramz, gnmzde rg kuma$larda da tp halinden a#k en al#$maya do'ru
bir e'ilimin a'#rl#k kazanmas# ile hem rg hem de dokuma kuma$lar iin ok
nemli bir makina haline gelmi$tir (oban, 1999).
Ramzlerde kuma$#n makina ierisinde ta$#nmas#, ramzn iki taraf#ndaki
15
byk baklalardan olu$an sonsuz zincirler yard#m#yla yap#lmaklad#r. Zincirin
baklalar# zerinde i'neler ve/veya mandallar bulunmaktad#r. Kuma$ iki yan#ndan bu
i'nelere tak#larak veya mandallar taraf#ndan tutularak zincirle birlikte hareket
etmektedir. Zincirler aras#ndaki aral#'# makinan#n giri$inden ilk kurutma blmesine
kadar olan k#s#mda fazlala$t#rarak kuma$#n enini art#rmak mmkn oldu'u gibi, bu
aral#'# gittike azaltarak kuma$#n serbest $ekilde enine ekmesini sa'lamak da
mmkndr. 'neli ta$#y#c#l# ramzlerde kuma$#n boyunu da ayarlayabilmek
mmkndr. E'er makinaya kuma$, zincir hareket h#z#ndan daha yksek bir h#zla
sevk edilirse (avans verilirse), zincirlere bol bir $ekilde tak#lmakta ve kurutucudan
geerken zg ynnde ekerek boyu k#salmaktad#r. Dolay#s#yla bu kuma$tan
dikilmi$, rnler kullan#l#rlarken y#kand#klar#nda fazla ekmemektedirler (oban,
1999).
Ramzler, tekstil terbiye i$letmelerindeki ana #s#l enerji tketicileridirler.
Ramz tekstil terbiye i$letmelerinde, gerek konveksiyon kurutma gerekse di'er
kurutma yntemlerine gre al#$an makinalar aras#nda en nemli ve en ok
kullan#lan kurutma makinas#d#r. Bu makina yaln#z, kurutma iin de'il, her trl bitim
i$lemi sonras#ndaki kurutma ve kondenzasyon veya kuma$lar#n termofiksaj#
amac#yla da kullan#lmaktad#r.
Tm konveksiyon kurutma makinalar#nda oldu'u gibi, ramzlerde de giren
s#cak hava tekstil mamul ile temas edip bir miktar #s# enerjisini mamule verip,
mamulden de bir miktar su buhar# ald#ktan sonra d#$ar#ya at#l#rsa alabilece'inden
(yo'u$ma tehlikesi olmadan ta$#nabilece'inden) ok daha az su buhar# alm#$, yani
kendisinden yeterince faydalan#lamam#$ s#cak hava, ierdi'i #s# enerjisi ile birlikte
srekli olarak gkyzne gnderilmi$ olmaktad#r. Bu durumu nlemek iin,
kurutucudan geen havan#n bir k#sm# temiz hava ile kar#$t#r#l#p #s#t#ld#ktan sonra
tekrar kullan#lmaktad#r. Kurutucudan geen havan#n ne kadar#n#n d#$ar#ya at#l#p, ne
kadar#n#n da yeniden kullan#laca'# at#k hava #k#$lar#ndaki klapeleri a#p kapayarak
ayarlanabilmektedir.
Kurutma makinalar#n al#$t#r#lmas# iin tketilen enerjinin nemli bir k#sm#n#
kurutmada kullan#lan at#k havan#n #s#t#lmas# olu$turmaktad#r. Bu nedenle s#cak
hava/buhar oran# kurutma i$lemlerinin ekonomik verimlili'inin belirlenmesinde
16
yard#mc# bir faktrdr ve enerji maliyetleri her geen gn artt#'#ndan mutlaka gz
nnde bulundurulmal#d#r. Birim zamanda buharla$t#r#lan su miktar#, kuma$ a'#rl#'#.
Kuma$#n giri$teki ve kurutma sonundaki nemi, kuma$ eni ve gei$ h#z#na ba'l#d#r,
Bu nedenle sabit bir baca ak#m#ndan sz edilememektedir. At#k havan#n nem ieri'i
devaml# llmeli, kurutma $artlar#na gre baca klapeleri ve fanlar dzenlenmeli ya
da otomatik olarak ayarlanmal#d#r.

*ekil 3.4. Ramz al#$ma Prensibi (Monforts Firmas#na Ait Teknik Dkmanlar)

Ramzdeki at#k #s#n#n temel kayna'# bacadan at#lan s#cak nemli havad#r.
Ramz at#k havas#ndaki #s#, byk bir kay#pt#r. Bir #s# geri kazan#m sisteminin
kurulmas#, nemli lde enerji tasarrufu sa'lamaktad#r.
rne'in, 160Cda yap#lan bir kurutmada, buhar#n zgl hacmi (V
B
)=2m
3
/kg
oldu'una gre:
Havadaki su buhar# %
H B
B
V V
V
+

Havadaki su buhar# %=
H
V + 2
2

V
H
= Kurutmada kullan#lan havan#n hacmi
l kg (yani 2 m
3
) su buhar#n# uzakla$t#rmak iin gerekli olan s#cak hava
miktarlar# a$a'#daki izelge 3.1.de gsterilmektedir:

17
izelge 3.1. At#k Hava Nemine Ba'l# Olarak Gerekli Temiz Hava
Miktarlar#(Tarak#o'lu,1984)
At-k havadaki nem
miktar(%)
S-cak (160Cdaki) hava (m
3
)
5 38
10 18
20 8
30 4, 66

At#k havadaki nem miktar#n#n %30un zerine #kmas# halinde, su buhar#n#n
yo'u$ma tehlikesi vard#r. Ayr#ca, kurutma havas#ndaki nem artt#ka, ktle transferi
de yava$lamaktad#r. Ancak su buhar#n#n (100 Cdaki) #s# kapasitesi (0.46 kCal/kg
derece), kuru havan#n (100Cdaki) #s# kapasitesinin (0.24 kCal/kg derece) iki kat#
kadar oldu'undan, kurutma havas#ndaki nem miktar# artt#ka, bu havan#n #s#
kapasitesi de artmaktad#r ve art#$ yksek s#cakl#klarda daha fazla olmaktad#r. Sonu
olarak 130 Cdaki havayla yap#lan kurutmada, havadaki nem miktar#n#n 100 g/m
3
e
(%12 a'#rl#k yzdesine) kadar ykseltilmesi halinde kurutucu veriminde (kurutma
h#z#nda) bir d$$ sz konusu olmamaktad#r. (Tarak#o'lu, 1984).

*ekil 3.5. Optimal Kuma$ Gei$ H#z#n#n Kurutma Gaz#ndaki Nem Miktar#na Ba'l#
De'i$imi (Tarak#o'lu, 1984).

18
Kurutma gaz#ndaki nem miktar#n#n %12nin zerine #kmas# halinde bir
taraftan enerji tasarrufu sa'lan#rken, di'er taraftan retim veriminin d$mesi
nedeniyle sabit giderlerin pay# artaca'#ndan, bir noktadan itibaren maliyet
d$ece'ine artmaya ba$lar. Kurutma maliyetinin bu en d$k oldu'u noktan#n yeri
ise enerji fiyat# ile yak#ndan ilgilidir. Enerji pahaland#ka, enerji tasarrufu sayesinde
sa'lanan maliyet tasarrufu artaca'#ndan, maliyet minimumu noktas# daha yksek
nem miktar#na do'ru (%5ten %15e) kaymaktad#r (Tarak#o'lu, 1984).
*ekil 3.5de grld' gibi, at#k hava neminin az oldu'u, dolay#s#yla
#s#t#lacak kuru temiz hava miktar#n#n fazla oldu'u bir al#$ma biiminde, at#k
havadaki enerji kayb# toplam enerjisinin %40 civar#ndad#r. At#k hava nemi optimum
olarak ayarland#'#nda ise, #s#t#lacak temiz hava ve d#$ar#ya at#lan at#k hava miktar#
olduka azalmakta, dolay#s#yla at#k hava ile d#$ar#ya at#lan enerji miktar# %110
seviyelerine gerilemektedir (Tarak#o'lu, 1984).

*ekil 3.6. Enerji Tasarrufu nlemleri Al#nmam#$ Ramz le Enerji Tasarruf nlemi
Al#nan Ramzn K#yaslanmas# (Rouette, Karl, 1995)
19
At#k hava klapeleri ve fanlar# bir elektronik kontrol nitesi zerinden
servometrelerle ayarlanabilmektedir. Birka at#k hava bacas# oldu'u durumlarda,
e$itli k#sma valfleri bir koordinasyon merkezindeki servo-reglatr yoluyla ayr# ayr#
izlenebilmektedir. Bu sayede farkl# kamaralarda ortaya #kan farkl# buharla$ma
seviyeleri de gz nne al#nabilmektedir.
At#k havan#n optimal miktarda nem almadan d#$ar# at#lmas#n#n nlenmesi ve
dolay#s#yla at#k hava miktar#n#n azalt#lmas#, havadaki nemi lerek
sa'lanabilmektedir. Bugn piyasada havan#n nemini de'i$ik prensiple gre len
donan#mlar bulunmaktad#r (rne'in, Pleva, Mahlo, Babcock).

*ekil 3.7. At#k Hava lm Cihaz#

At#k hava neminin lm, Mahlo firmas#n#n retmi$ oldu'u nem lm
cihaz#nda sesin havada ve su buhar#ndaki farkl# yay#lma h#z#na dayal# olarak
llmektedir. At#k hava ak#m#n#n direkt olarak maruz b#rak#lan bir sos kayna'#nda
(tluidic oseilator) ses retilmektedir. Bu sesin frekans#, su buhar#/hava kar#$#m
oran#na ba'#ml#d#r. Sesin frekans# #s#dan ba'#ms#z olarak llebilmekte, s#cakl#'#n
etkisi elektronik olarak kompanse edilmekledir.
Pleva firmas# taraf#ndan retilen nem ler ise termostatikle$tirilmi$ lm
haznesinde LiCI lm kafas# bulunmaktad#r. Bu kafa, i buharla$ma ile llen
havadaki su buhar# k#smi bas#nc#na gre olu$an denge s#cakl#'#n# lerek, havadaki
nem miktar#n# hesaplamaktad#r .
At#k hava nemi lm cihazlar# olduka pahal# olduklar#ndan, bir Ramzde
20
her blmeye bir nem lme ve ayarlama tertibat# konulamamaktad#r. Bu nedenle,
Ramzde en fazla buharla$man#n bulundu'u kamaran#n iine (*ekil 3.6) veya at#k
hava kanal#na, ya da ana at#k hava bacas#na (*ekil 3.7) yerle$tirilebilmektedir.
Birinci durumda yerle$tirme yeri makinan#n ba$tan 1/3ne rastlayan kamaradad#r.
Bu al#$ma $eklinin bir sak#ncas#, at#k havadaki su buhar# miktar#n#n bu kamarada
gerekten optimal seviyede tutulmas# sa'lan#rken, zellikle son kamaralarda yine de
gere'inden fazla (yeterince nem almam#$) havan#n d#$ar#ya at#labilmesidir. Bilindi'i
gibi normal olarak ramzlerde, gerekli temiz havan#n nemli bir k#sm#n# kuma$ giri$
ve #k#$#ndaki yar#klardan emmektedir. (ay, 2004)
E'er bir ramze yaln#zca havadaki su buhar# oran#na ba'l# olarak at#k hava
miktar#n# ayarlayan bir donat#m tak#l#rsa kurutma veriminin artmas#yla at#k hava
miktar# da otomatik olarak artt#'#nda, temiz hava geli$i de'i$memi$ olaca'#ndan
kurutucuda alak bas#n olu$ur ve dolay#s#yla giri$ ve #k#$taki yar#klardan so'uk
hava emilimi artar. Buradan giren so'uk hava bu blmelerdeki s#cakl#'#n d$mesine
neden olaca'#ndan, rne'in bir termofiksaj i$lemi s#ras#nda mamuln s#cakl#'#,
kurutucudan #karken de'il, henz son blmelere gelindi'inde d$meye ba$lar ve
bylece, bu son blmeler termofiksaj i$lemine kat#lmayan fakat enerji tketen
blmeler haline gelmektedir. Di'er taraftan mamuldeki su miktar#n#n az olmas#
durumunda veya kuma$ gei$i durdu'unda at#k hava miktar# iyice azal#rken, temiz
hava geli$i ayn# kal#rsa, kurutucuda bas#n olu$aca'#ndan, giri$ ve #k#$taki
yar#klardan evreye s#cak nemli hava yay#lacakt#r. Bu da terbiye dairesinde
al#$anlar# fazlas#yla rahats#z edecek bir durumdur. Sonu olarak, kurutma
havas#ndaki su buhar# oran#na ba'l# olarak at#k hava miktar#n#n ayarland#'#
donat#mlar#n kullan#lmas# durumunda temiz hava giri$inin de otomatik kontrole
ba'lanmas#nda byk yarar oldu'u ortaya #kmaktad#r.

21

*ekil 3.8. At#k Hava Nem lm Cihaz#n#n Buharla$mas#n#n En Yksek Oldu'u
Kamaraya Monte Edilmesi (ay, 2004)

*ekil 3.9. At#k Hava Nem lm Cihaz#n#n At#k Hava Bacas#na Monte Edilmesi
(ay, 2004)

Kurutma havas#ndaki nem miktar#na ba'l# olarak at#k hava miktar#n#n
otomatik olarak a#l#p azalt#l#p, o'alt#lmas#, at#k hava bacalar#ndaki klapelerin
otomatik olarak a#l#p kapanmas#yla saklanabilmektedir. Ancak bu taktirde at#k hava
22
vantilatr hep en yksek gle al#$makta ve sa'lanan hava ak#m#n#n bir k#sm#
frenlenerek, pahal# elektrik enerjisi enerjiye dn$mektedir. Daha pahal# fakat enerji
tasarrufu bak#m#ndan optimal zm at#k hava miktar#n# vantilatrlerin devir say#s#
azalt#l#p o'altarak ayarlamakt#r.

4. NEMLLK VE KURUTMA TEORS FUNDA UAK
23
4. NEMLLK VE KURUTMA TEORS

4.1. Nemlilik

Kurutma deyimi, tekstil materyallerinin retim boyunca zerine ald#klar#
nemin uzakla$t#r#lmas# i$lemidir. Nemlilik ise kurutma olay# ile do'rudan ili$kili bir
konu olup a$a'#da a#klanan bir veya birka $ekilde kendini gsterebilir;
1) Nemlili'i olu$turan as#l maddeyi, ierisinde sspansiyon veya eriyik
halinde bulunduran s#v# ktlesi veya eritken olarak,
2) Y#kama veya kertme suretiyle ar#tma gibi i$lemler sonunda, as#l madde
zerinde kalan bir yzey nemlili'i olarak
3) Ya gzenekli veya geirgen bir madde taraf#ndan s#v# halde absorbe
edilmi$ higroskopik nemlilik yada yap#$mak sureti ile yzeyler zerinde tutunmu$
s#v# halde nemlilik olarak
4) Kristal yap#l# hidratlar halinde kimyasal bile$ikler $eklinde bir nemlilik
olarak (Akarslan, 2002).
Dezitratasyon veya desikasyon deyimleri ile de adland#r#lan nem alma veya
kurutma i$leminin tam anlam# ile gerekle$mesi, yani bir maddenin sahip oldu'u
nem miktar#n#n ortadan kald#r#lmas# genellikle mmknse de, bu i$lem sonunda,
bazen nemi al#nan veya kurutulan maddenin hasara u'ramas# ba$ gsterebilir (nal,
1999). Bununla birlikte, atmosferin etkisine maruz kalan btn nem tutma zelli'ine
sahip olan maddeler, k#saca bu higroskopik maddeler, iinde bulunduklar# atmosferin
ba'#l nemlilik derecesine ba'l# olarak sz konusu maddenin nem oran#n# belirleyen
higroskopik denge e'risine eri$inceye kadar nem almaya devam ederler. *ekil 4.1.
zerinde, rnek olmas# bak#m#ndan tipik baz# e'riler gsterilmi$tir. Tersine, yeter
derecede uzunca bir sre atmosferin etkisine maruz b#rak#lan #slak veya nemli
maddeler, nemlilik oran# denge e'risine eri$inceye kadar kurumak suretiyle
nemliliklerini kaybederler.K#saca konusu geen maddeler iinde bulunduklar#
atmosferin ba'#l nemlilik derecesinden daha nemli iseler kuruyarak, atmosferin ba'#l
nemlilik derecesinden d$k nem miktar# ihtiva ediyorlarsada nem alarak, o
$artlardaki higroskopik denge e'risine eri$irler.
24

*ekil 4.1. Oda S#cakl#'#nda Baz# Kat#lar#n Denge Nem erikleri (Akarslan, 2002)

Nemlilik derecesi, a$a'#da a#kland#'# gibi iki $ekilde ifade edilebilir;

Islak a'#rl#k esas# uyar#nca
Mevcut Nem Miktar#n#n A'#rl#'# x 100
Kuru Maddenin A'#rl#'# + Nem Miktar#n#n A'#rl#'#

Kuru a'#rl#k esas# uyar#nca
Mevcut Nem Miktar#n#n A'#rl#'# x 100
Kuru Maddenin A'#rl#'#

ba'#nt#lar# geerlidir.

Nemlilik derecesinin ikinci ba'#nt# ile yap#lan tan#mlamas#, kurutma
hesaplar#nda genellikle en uygun sonular# verir. Fakat burada nemli olan nokta,
daima bu iki metottan hangisinin uyguland#'#n#n kesinlikle belirtilmesidir (nal,
1999).
25
4.1.1. Denge Nemi Miktar- ve Denge Nemi E+rileri

Rutubetli bir kat# maddenin, sabit s#cakl#k ve rutubetteki, bir hava ak#m# ile
temasa geldi'i hali gz nne al#rsak; havan#n sabit s#cakl#k ve rutubette olmas#
sebebi ile, hava ak#m#n#n zellikleri sabit kal#r ve sistemin dengeye eri$mesi iin
yeterli temas zaman#, olduka uzun olur. Byle bir durumda kat# madde belirli bir
rutubet de'erine eri$ir ve bu hava ile daha fazla temasta kalmas# durumu de'i$tirmez.
Buna, belirtilen $artlar alt#nda maddenin denge rutubetinin miktar# ad# verilir.
(Akarslan, 2002).

*ekil 4.2. 25C iin denge rutubeti e'rileri (Akarslan, 2002)

Rutubetli bir maddenin iinde bulunan fazla rutubeti kurutmaya (desorpsiyon)
veya kuru bir maddenin iinde bulundu'u ortama gre rutubet absorplamaya
(sorpsiyon) b#rak#lmas#na gre, de'i$ik de'erler elde edilir ve okunur.Pek ok madde
26
iin denge rutubetinin miktar#, dengeye yakla$#lma ynne ba'l#d#r. Kurutma
hesaplamalar# iin sadece desorpsiyon de'eri kullan#lmal#d#r.
Madde denge miktar#ndan fazla rutubete sahipse, rutubeti desorpsiyon e'risi
taraf#ndan gsterilen denge miktar#na eri$inceye kadar, kurumaya devam eder. Di'er
taraftan madde denge de'erinden daha kuru olup, belirli s#cakl#k ve rutubete sahip
hava ile temasa getirilmekte ise, sorpsiyon e'risi zerindeki denge noktas#na
eri$inceye kadar su absorplamaya devam eder. Rutubeti s#f#r olan hava iin, btn
maddelerin denge rutubet miktar# s#f#rd#r.
Belirli bir yzde rutubet iin, maddenin tipine ba'l# olarak denge rutubet
miktar# nemli derecede de'i$mektedir. rne'in, gzenekli bir yap#ya sahip olmayan
ve znrl' bulunmayan kat# maddeler iin (herhangi bir rutubet ve s#cakl#kta
maddenin tm gz nne al#nd#'# takdirde), denge rutubetinin miktar# hemen
hemen s#f#rd#r. Di'er taraftan yn, ka'#t, tekstil, sabun ve deri gibi, lifli veya
kolloidal yap#ya sahip bir k#s#m organik maddeler, temasa geldikleri havan#n s#cakl#k
ve rutubetine ba'l# olarak, geni$ s#n#rlar ierisinde gayet muntazam de'i$en denge
rutubet miktar# gsterirler. (atalta$, 1979)
Birka tipik denge rutubet e'risi *ekil 4.2'de gsterilmektedir. Bunlar sadece
rnek e'riler olup, belirtilen maddelerin her trne uygulanabilecekleri
d$nlmemelidir. rne'in, 7 numaral# e'ri sadece kontrol yap#lan zel bir
numuneye ait olup, btn ttn yapraklar#n# kapsamaz. Al#$#lm#$ oldu'u iin $ekil
4.2'de relatif rutubet absis olarak kullan#lm#$t#r. Relatif rutubet, gaz fazdaki su buhar#
k#smi bas#nc#n#n, ayn# s#cakl#ktaki suyun (s#v#) buhar bas#nc#na oran# olarak
tan#mlanm#$t#r ve genellikle yzde ile belirtilir (Akarslan, 2002).
Hava s#cakl#'#n#n ykseltilmesi ile, kat# maddeye ait denge rutubetinin
miktar# azal#r. *ekil 4.3'de ham pamu'a ait denge rutubetinin miktar#nda s#cakl#kla
meydana gelen de'i$meyi gsterilmektedir. S#cakl#k C olarak verilmi$tir.

4.1.2. Ba+l-, Ba+s-z ve Serbest Su

*ekil 4.2' de gsterilen denge e'rileri %100 relatif rutubet do'rusunu
kesinceye kadar uzat#lacak olursa, bu suretle bulunan rutubet miktar# maddenin sahip
27
olabilece'i en d$k rutubettir ve ayn# s#cakl#kta bulunan s#v# suyun sahip olabilece'i
kadar yksek buhar bas#nc# verir. Herhangi bir madde bu kesim noktas#n#n
gsterdi'inden daha fazla su ihtiva ederse, yine de sadece o s#cakl#'a tekabl eden
suyun buhar bas#nc# gsterir. Bu husus, belirli bir madde taraf#ndan tutulan suyun iki
farkl# $ekilde olabilece'ini ortaya koyar. Doymu$ hava ile denge halinde bulunan
maddenin sahip olabilece'i en d$k su konsantrasyonuna (*ekil 4.2'de e'rinin
%100 relatif rutubet do'rusunu kesti'i nokta), ba'l# su ad# verilir. nk ayn#
s#cakl#kta bulunan s#v# sudan daha az buhar bas#nc#na sahiptir. Ba'l# su ihtiva eden
maddelere, higroskopik maddeler ad# verilir. (atalta$, 1979)

*ekil 4.3. Denge Rutubeti Miktar#na Hava S#cakl#'#n#n Etkisi (Akarslan, 2002)

Ba'l# su ba$ka $artlar alt#nda da var olabilir. Yzeyinin fazla ibkey olmas#
sebebi ile ok ince kapilerler ierisinde bulunan su, anormal derecede d$k buhar
bas#nc# verir; hcre ierisinde veya lif yzeylerinde bulunan nem, znm$ kat#
maddeye sahip olmas# sebebi ile, buhar bas#nc# azalmas# gsterir. Tabii organik yap#
ierisindeki su, fiziksel ve kimyasal bile$im halindedir. Bu maddelerin gstermi$
28
oldu'u zellik ve yap# sa'laml#'#, kat#n#n nem miktar#na ve zelliklerine ba'l# olarak
byk de'i$iklik gsterir. Ba'l# olmayan su, ayn# s#cakl#ktaki s#v# suyun buhar
bas#nc#na sahiptir.
Serbest rutubet (nem) miktar#, denge rutubet miktar#ndan fazla olan rutubettir.
Denge rutubet miktar#, belirli $artlar alt#nda maddenin kurutulabilece'i bir s#n#r de'er
oldu'u iin, kurutma ile bu de'erden fazla olan rutubet (rutubetin tm de'il)
maddeden uzakla$t#r#labilir. (atalta$, 1979)

4.2. Tekstil Mamulnde Nem

Ya$ bir i$leme tabi tutulmu$ veya y#kanm#$ bir tekstil mamul, banyodan hi
s#kmadan #kar#ld#'#nda zerindeki a'#rl#'#n#n % 200- 300' kadar su bulunmaktad#r.
Bu suyun nas#l uzakla$t#r#labilece'ini incelemeye ba$lamadan nce, suyun tekstil
mamulnn neresinde bulundu'unu bilmekte yarar vard#r.
Ya$ bir tekstil mamulnn zerindeki suyun hepsi ayn# durumda bulunmay#p,
bulundu'u yere ve tekstil mamulyle aras#ndaki ba' durumuna gre $u ayr#m
yap#labilir (Akarslan, 2002);
Damlayan Su
Liflere hibir $ekilde ba'l# olmayan bu k#sm#, kendi a'#rl#'#n#n etkisiyle a$a'#
do'ru akar ve tekstil mamulnn alt taraf#ndan damlar. Bu su k#sm#n# mekanik
yollarla uzakla$t#r#lmas# kolayl#kla mmkndr.
Yzey Suyu
pliklerin yzeyine adhezyon kuvvetleriyle ba'l# olan bu su k#sm#n#n
uzakla$t#r#lmas# iin, daha yo'un mekaniki kuvvetlere gerek vard#r. Fakat genellikle
bu suyun da tamam# n kurutma s#ras#nda uzakla$t#r#labilir.
Kapiler Suyu
pliklerin ierisinde liflerin yzeyine adhezyon kuvvetleriyle ba'l# olan bu
suyun n kurutma sonucu ancak bir k#sm# uzakla$t#r#labilir.
29
#i)me Suyu
Liflerin ierisinde miseller aras#nda buluna bu su k#sm#, lif kesitlerinin
$i$mesine yol amaktad#r. Lif molekllerine dipol kuvvetleriyle ba'l# olan bu su
k#sm#n#n mekanik kuvvetlerle uzakla$t#r#lmas# mmkn de'ildir. *i$me suyu
liflerinden ancak #s# enerjisi yard#m#yla uzakla$t#r#labilir.
Kristal Suyu (higroskobik nem)
*i$me suyu gibi liflerin ierisinde bulunan bu su, normal kuru bir tekstil
mamulnde bulunmas# gereken nemdir. Bu nedenle iyi bir kurutman#n sonunda, bu
son k#sm#n liflerde kalmas# sa'lanmal#d#r. Higroskopik nemi uzakla$t#ran bir
mamuln tutumu bozulur ve yn gibi baz# liflerde bu su bir kere uzakla$t#r#ld# m#,
lifler taraf#ndan higroskobik olarak bir daha ayn# miktarda al#namaz.
Tekstil mamullerinin kurutulmalar# s#ras#nda unutulmamas# gereken nemli
bir nokta, suyun #s# enerjisi yard#m#yla uzakla$t#r#lmas#n#n, mekaniki kuvvetler
yard#m#yla uzakla$t#r#lmaya nazaran ok daha pahal# oldu'u hususudur.
Bu nedenle suyun mmkn olan k#sm# (damlayan su, yzey suyu ve kapiler
suyunun bir k#sm#) mekanik yolla uzakla$t#r#lmal# ve ancak bu $ekilde
uzakla$t#r#lamayan kapiler suyun di'er k#sm# ile $i$me suyu #s# enerjisi ile
uzakla$t#r#lmal#d#r.

4.3. Tekstilde Kuruma

Kurutma h#z# (debisi), birim zamanda birim yzeyden kat#y# terk eden su
miktar#d#r. Kurutma h#z#n# teorik yoldan tespit etmek olduka gtr. Bu byklk
en sa'l#kl# $ekilde deneysel yoldan belirlenir. Kat# bir maddenin hava ile
kurutulmas#na d#$ $artlar#n etkisini inceleyen al#$malardan elde edilen deneysel
bilgiler, sabit kurutma $artlar# alt#nda kat#ya ait rutubet miktar#n#n, zaman#n bir
fonksiyonu oldu'unu ortaya koymu$tur. Sabit kurutma $artlar# hava h#z#n#,
rutubetini, s#cakl#'#n# ve bas#nc#n# kapsamaktad#r. Kurutucuyu terk eden hava
$artlar#, esasen iteki ile ayn#d#r. Deney sonular#n#n ya grafik veya nmerik yoldan
trevi, kurutma debisini verir ve bu, ya serbest rutubete veya zamana kar$#t olarak,
diyagramlara i$lenir. Kurumaya ait debi e'risi (*ekil 4.4.), I k#sm# gibi sabit debi
30
periyodu ve II k#sm# gibi azalan debi periyodu adlar#nda iki k#sma ayr#labilir. X
k

noktas#ndaki serbest rutubet miktar#na, kritik rutubet miktar# denir. Diyagramda
gsterilen rutubet miktar#, kat#n#n ortalama rutubetidir. nk kurutma
operasyonunun herhangi bir an#nda lokal rutubetin gerek de'eri, kat#n#n her
noktas#nda ayn# olmay#p, duruma gre de'i$mektedir. A#klamas# yap#lan kuruma
periyotlar#, her hal iin meydana gelmez. stenilen rutubet miktar#, kritik rutubet
miktar#ndan fazla ise, sadece sabit debi periyodu meydana gelir. Di'er durumlarda,
(rne'in, sabunun kurutulmas# operasyonu) ba$lang#taki rutubet miktar# denge
rutubet miktar#ndan daha azd#r ve kurutma operasyonunun tm, azalan debi
periyodunda meydana gelir. (Akarslan, 2002)

*ekil 4.4. Kuruma H#z# Periyotlar# (Akarslan, 2002)

Deneyler s#ras#nda madde rutubeti, zaman zaman numune al#narak veya
srekli olarak llr. Kararla$t#r#lan miktarda a'#rl#k kayb# iin, gerekli zaman
okunur ve bu okuma, birbirini takip eden a'#rl#k de'i$meleri iin tekrarlan#r. Kat#n#n
yzeyine yak#n noktadaki s#cakl#k, bir termo-eleman yard#m# ile llr ve kurumaya
ait debi e'risini gsteren diyagramda ayr#ca yer al#r. Deneylerden hesaplanan kuruma
h#z#, zaman veya kat#daki serbest nem zerinden diyagramlara ta$#n#rsa kuruma
e'rileri elde edilir. Genel olarak kuruma h#z# e'rileri, higroskopik olmayan
maddelerin kurutulmas#nda, iki periyot gsterir. (*ekil 4.4.) Birinci periyotta kuruma
h#z# sabittir, ikinci periyotta azalma grlr. Absiste serbest nem bulundu'undan
31
kurutma sonunda xs=0 de'erine eri$ilir. Higroskopik maddelerin kurutulmas#nda
azalan kuruma h#z#yla belirgin nc bir kuruma periyodu grlr (*ekil 4.5.).

*ekil 4.5. Periyotlu Kuruma H#z# E'rileri (Akarslan, 2002)

Sabit kuruma periyodu esnas#nda, hava ile temasta bulunan kat# taneciklerine
ait yzeyin tamam#yla #slak bir durumda kald#'# genellikle kabul olunur. Sahip
oldu'u $artlar belirli olan herhangi bir hava ak#m#nda buharla$ma debisi, kat#
maddeye ba'l# de'ildir ve ayn# $artlar alt#nda bulunan s#v# yzeyinde meydana gelen
buharla$ma debisine e$ittir. Bununla beraber kat# yzeyinin sahip oldu'u
przll'n artmas# ile birlikte, kat# yzeyine ait buharla$ma debisi s#v# yzeyine
ait olandan daha byk de'er alabilir.
Yzey tamam#yla #slak kald#'# srece kuruma olay#, rutubetin kat# maddenin
i k#s#mlar#ndan yzey tabakas#na eri$me mekanizmas#na ba'l# de'ildir. Operasyon
sadece, kat# yzeyinden hava ak#m# ierisinde ktle transferi $ekilde olup; havadan
kat# maddeye #s# transferi, #slak yzeye kondksiyon ve radyasyonla #s# transferi
ihmal olunabilecek $ekilde meydana gelir. (Akarslan, 2002)
Fazlar#n temas yzeyinde ktle transferine kar$# koyan bir direncin olmad#'#
genellikle kabul olunur ve bu sebeple p; olarak, yzey s#cakl#'#ndaki s#v# suyun
buhar bas#nc# al#n#r. Bu sebeple #slak yzeyin s#cakl#'#, havan#n ierisinde bulundu'u
$artlarda ya$ termometre s#cakl#'#d#r. Gerekte #slak yzeye #s# transferi, daima,
32
kondksiyon ve radyasyonla meydana gelir. Bu sebeple gerek yzey s#cakl#'#, ya$
termometre s#cakl#'#n#n biraz zerindedir.
S#n#r tabaka, ta$#n#m olaylar#n# ilgilendiren problemler iin temel bir neme
sahiptir. Daha yava$ hareket eden bu tabaka iinde ak#$kan ktlesi, #s# ve ktle
transferine kar$# bir diren gsterir, sanki bir 'engel' gibi davran#r. Cidar#n hemen
yan#ndaki ince film tabakada trblans yoktur ve ak#$ tamam#yla viskozdur. Bu
laminer ak#$ halindeki tabaka, #s# ve ktle transferine byk diren gsterir. Yzey
zerinden akan hava/buhar kar#$#m#ndaki h#z, s#cakl#k ve konsantrasyon profilleri
*ekil 4.6'da gsterilmi$tir (Co$kun, 1993)

*ekil 4.6. H#z, S#cakl#k ve Konsantrasyon S#n#r Tabakalar# (Telli, 1997)

Sabit yzey zerindeki ak#$kan h#z# s#f#rd#r. Yzeye yak#n blgedeki ak#$kan
h#zlar# kktr ve ak#$ laminerdir. Yzeyden uzakla$t#ka ak#$ trblansl# hale
gelecektir ve serbest ak#$ta tam trblansl# ak#$ hali gzlenecektir. Ak#$kan h#zlar#n#n
serbest ak#$ h#z#ndan (u
), daha kk oldu'u yzeye yak#n blgeye 's#n#r tabaka' ad#

verilir .
S#n#r tabakan#n zellikle yzeye yak#n viskoz k#sm# (laminer alt tabaka)
transfer i$lemlerine kar$# byk bir diren gsterir. Bu alt tabakada transfer i$lemi
sadece molekler difzyon ile olu$ur. Molekler transfer ise konvektif transfere
k#yasla ok daha zay#ft#r. Nitekim bu tabaka yzeyden veya yzeye olan transfer
i$lemlerine kar$# byk bir diren gsterir (Pulat, 1990)

33
4.3.1. Sabit Kuruma Debisi

Sabit kuruma debisi periyodunda maddenin kuruma debisi kesinlikle
hesaplanabildi'i halde, rutubet miktar#n#n s#n#rlar#n# tahmin etmek ok gtr. Fakat
debi periyodu, madde yzeyinde evaporasyonun devam#n# sa'layacak miktarda
suyun, i k#s#mlar#ndan yzeye iletilmesi devam etti'i mddete devam eder. Bu
transferin mekanizmas# pek ok $ekillerden biri olabilir, bunlardan baz#lar#n# k#smen
anlamak mmkndr; fakat belirli bir durum iin bunlardan hangisinin duruma
hakim oldu'u nceden sylenemez. Kritik rutubet miktar#, kabul olunan transfer
mekanizmas#na ba'l# olmaks#z#n, kurutulacak kat# madde kal#nl#'#n#n, bu madde
zelliklerinin, havan#n sahip oldu'u $artlar#n ve kullan#lan kurutucu tipinin bir
fonksiyonu olabilir. (Pulat, 1990)
Buharla$ma debisini hesaplamak iin geli$tirilmi$ metotlar, havan#n
kurutulacak madde ierisinden geti'i (ierisinden dola$#ml# kurutma) durumlara
do'rudan do'ruya uygulanamazlar. Bu tip kurutmada sabit debi periyodu havan#n
debisine, s#cakl#'#na, rutubetine, kurutulacak maddenin tanecik bykl'ne, $ekline
ve taneciklerin yap#l#$#na ba'l#d#r.

4.3.2. Azalan Kuruma Debisi

Azalan debi periyodu, kurutulacak kat#n#n hem yzeyinde ve hem de
ierisinde s#cakl#k ykselmesi ile karakterize edilir. Bundan ba$ka hava h#z#ndaki
de'i$meler, sabit debi periyodundakinden daha az tesirlidir. (Akarslan, 2002)
Sabit kuruma h#z# periyodunun sonunu belirleyen kritik rutubet x
kr
maddenin
$ekline, boyutlar#na ve madde iinden yzeye do'ru nemin iletilmesi mekanizmas#na
ba'l#d#r. Bu periyotta Havan#n kurutucu iindeki h#z# kuruma h#z#n# nemli lde
etkilemektedir. Hava h#z# bydke kuruma h#z# bymektedir (*ekil 4.7).

34

*ekil 4.7. Kuruma H#z#na Hava Ak#m H#z#n#n Etkisi (Telli, 1997)

Azalan debi periyodunda debi e'risi, *ekil 4.5'deki x
k
durumu gibi,
o'unlukla bir sreksizlik gsterir. Sreksizlik noktas# her zaman meydana gelmez;
fakat kurutulacak maddeye ve kurutma $artlar#na ba'l#d#r. Sreksizlik noktas#n#n
meydana gelmesi halinde, debi e'risinin kritik rutubet miktar#ndan sreksizlik
noktas#na kadar olan k#sm#na, *ekil 4.5'de II k#sm# gibi, ilk azalan debi periyodu;
debi e'risinin geriye kalan k#sm#na, *ekil 4.5'de III k#sm# gibi, ikinci azalan debi
periyodu ad# verilir. (atalta$, 1979)
lk azalan debi periyodu, kuruma devresinde madde yzeyinin art#k
tamam#yla #slak olmad#'# bir durumu temsil eder; #slak yzey alan#, devaml# olarak
azal#r ve nihayet madde yzeyi tamam#yla kuruyunca son bulur. Evaporasyon debisi,
havayla temasa gelen maddenin tm yzeyi esas al#narak hesapland#'# iin, #slak
yzeyin alan# azald#ka hesaplanan debi de azalacakt#r. Birinci ve ikinci azalan debi
periyotlar# aras#nda kesin bir sreksizli'in olmad#'# hallerde, k#smen #slak olan
yzeyin yava$ yava$ tamamen kuru hale dn$mesi meydana gelir ve bu sebeple ani
bir de'i$me grlemez. (atalta$, 1979)
Yzey tamam#yla kuru bir hal al#nca ikinci azalan debi periyodu ba$lar.
Kuruma ilerledike evaporasyon yzeyden ekilerek maddenin i k#s#mlar#na do'ru
ilerler. Evaporasyon iin gerekli #s#, havadan kat# maddenin kuru yzeyine ve
buradan da, kat# maddeyi geerek evaporasyon blgesine transfer olur. Su kat# madde
35
ierisinde buharla$#r, buharlar kat# maddeyi geerek yzeye gelir ve hava ak#m#na
kar#$#r.
Azalan debi periyodunda uzakla$t#r#lan rutubetin miktar# (kg rutubet/kg
rutubetsiz kat# olarak belirlenen) az olmakla beraber, bu periyot iin gerekli zaman
o'unlukla olduka uzundur. Bunun bir sonucu olarak azalan debi periyodu, kuruma
zaman# zerinde (ve bundan dolay# kurutucunun boyutlar#nda) nemli bir tesire
sahiptir. Bu sebeple, zaman gz nne al#narak izilen kuruma debisi e'rileri, daha
faydal#d#r. Zaman gz nne al#nacak olursa, sabit debi periyodunun (I k#sm#)
yakla$#k olarak 1, 2 saat srd' ve rutubet miktar#n#n %430 dan %140 a d$t';
di'er taraftan azalan debi periyodunun (II k#sm#) 1, 2 saatten yakla$#k olarak 4, 3
saate kadar srd' ve rutubet miktar#n#n da % 140 dan %10 a d$t' grlr
(Akarslan, 2002)

4.4. Kurutma

Tekstil rnler retim srecinde e$itli terbiye i$lemlerine tabi tutulmakta ve
bu i$lemler s#ras#nda bnyelerine ald#klar# nem, kurutma yoluyla
uzakla$t#r#lmaktad#r. Nemli tekstil mamullerinin #s# enerjisiyle kurutulmalar#nda
kurutma i$lemi sresince #s# transferi ile beraber, mamlden ortam havas#na ktle
transferi gerekle$mektedir. Tekstilde herhangi bir ya$ i$lem sonucu nem ieren bir
rnn kurutulmas#, rnden nemin al#n#$ $ekline gre n kurutma ve esas kurutma
biiminde yap#labilmektedir. Genel olarak mekanik yntemlerle n kurutmas#
yap#lm#$ tekstil rnleri higroskobik nemi korunarak istenilen nem de'erine kadar
esas kurutma ile kurutulmaktad#rlar.
Tekstilde herhangi bir i$lem sonucu nem kazanm#$ rnler, retim
a$amalar#nda kurutma i$lemlerine ihtiya duymaktad#rlar. Ancak rn tipine gre
rnde bulunmas# gereken nihai nemin farkl#l#k gstermesi ve genel olarak s#cakl#kla
meydana gelebilen yap#sal bozukluklar#n olu$mamas# iin kurutman#n kontroll bir
$ekilde srdrlmesi ve istenen de'erler sa'land#'#nda durdurulmas# gerekmektedir
(O'ulata ve ark., 1999).
36
Uygun bir kurutucu seimi, kurutulacak maddenin kuruma zelliklerine ve
$ekline ba'l# olmaktad#r. Pratikte sreksiz ve srekli al#$an e$itli tipte kurutucular
kullan#lmaktad#r. stenilen $ekilde kurutmay# yapabilecek bir kurutucunun
belirlenebilmesi iin en uygun yol, bir model kurutucu kurmak ve bununla test
al#$malar# yapmakt#r. Bu al#$malarda ama, uygun hava s#cakl#'#n#, hava h#z#n#,
d#$ar# at#lacak hava oran#n# ve nemli havan#n kurutucu iinde kal#$ zaman#n# tespit
etmektir (Telli, 1997).
Boyutlar# ve i$letme $artlar# bu suretle belirlenmi$ kurutucuyla yap#lan
kurutma i$lemini izlemek iin h-x diyagram#ndan, ktle ve #s# bilanolar#ndan
yararlan#l#r. *ekil 4.8'de bir kurutucu $ematik olarak gsterilmektedir.
olur.

*ekil 4.8. n Is#tmal# Kurutma (Akarslan, 2002)

Uygulanacak kurutma $eklini, kurutulacak maddenin s#cakl#'a ve rutubete
kar$# duyarl#l#'#, kullan#lan hava miktar# ve kurutma hacmi belirlemektedir. Ba$l#ca
kademeli kurutma ve taze hava kar#$#ml# kurutma $ekilleri vard#r.
37
4.4.1. Kademeli Kurutma

Kurutulacak maddenin s#cakl#'a kar$# duyarl# olmas# durumunda, havan#n
kurutucu giri$indeki s#cakl#'# s#n#rl#d#r. *ekil 4.9'da bu tr maddelerin kurutulmas#,
kademeli kurutucu rne'inde $ematik olarak gsterilmektedir. Z#t ak#mla al#$an
bu kurutucuda hava l durumunda girmekte, 4 durumunda #kmaktad#r. H-x
diyagram#ndaki dik do'rular n #s#tmay#, h=sabit do'rular# ise adyabatik kurumay#
belirtmektedir. Is# ve ktle bilanolar#ndan
1 4
1 4 3 2 1
x x
h h
M
Q Q Q
M
Q
s s

=
+ +
=
&
& & &
&
&

ifadesi elde edilir. Burada
3 2 1
, , Q Q Q
& & &
her kademeye giri$te n #s#tmada havaya
verilen #s#lard#r. Kademeli bir kurutmada sarf edilen #s# miktar#, tek kademeliden
daha azd#r.

*ekil 4.9. Kademeli Kurutma (Akarslan, 2002)
38
4.4.2. Resirklasyon Havas-yla Kurutma (Taze Hava Kar-)-ml- Kurutma)

Baz# maddeler rutubete kar$# duyarl#d#r. Kurutma iin d#$ar#dan al#nan
havan#n rutubeti mevsimlere gre de'i$mektedir. Bu nedenle ba$lang# durumundaki
rutubetin yakla$#k olarak sabit tutulabilmesi iin kurutucu iindeki kullan#lm#$
havan#n bir k#sm# d#$ar# at#l#r, di'er k#sm# taze hava ile uygun miktarda kar#$t#r#l#r.
*ekil 4.10'da taze hava kar#$#ml# bir kurutma sistemi grlmektedir. Hava kar#$#m#
kurutucuya verilmeden nce n #s#tmaya tabi tutulmakta, 2 noktas#ndan 3 noktas#na
getirilmektedir..

*ekil 4.10. Resirklasyon Havas#yla Kurutma (Akarslan, 2002)

4.5. Kurutman-n nemi

Gzenekli malzeme s#n#f#na giren tekstil rnleri; iplikler, kuma$lar ve
konfeksiyon mamulleri temizlendikleri, a'art#ld#klar#, boyand#klar# ve bask#
i$lemlerine tabi tutulduklar# zaman genellikle terbiye edilmeleri gerekmektedir.
39
'Terbiye' terimi, tekstil mamuln ekici ve gzel bir duruma getirmek iin gerekli
olan btn bitim i$lemlerini ifade eder. Tekstil mamullerinin pazarlanmas#nda
nemli bir yer i$gal etmektedir (Co$kun, 1993).
Boyanm#$ ipliklerin bir o'u dokuma ve rme makinalar#nda kullan#ld#'# ve
sadece kuma$ veya konfeksiyon haline geldi'i bir sonraki a$amada halka ula$t#'# iin
ipliklerin terbiyesi zel bir ilgi alan# olu$turmaktad#r.
Boyanm#$ ipliklerin bir o'u dokuma ve rme makinalar#nda kullan#ld#'# ve
sadece kuma$ veya konfeksiyon haline geldi'i bir sonraki a$amada halka ula$t#'# iin
ipliklerin terbiyesi zel bir ilgi alan# olu$turmaktad#r. Elbette ki el rg ynleri iplik
halinde al#c#ya ula$makta fakat bunda da ilelerin bklmesi veya ev tipi rg
makinalar#nda kullanmak zere ve masuralar# sar#lmas# d#$#nda ba$ka bir bitim i$lemi
sz konusu de'ildir. Kuma$lar ve konfeksiyon mamulleri ok daha fazla bitim
i$lemine ihtiya duyarlar. Fakat ipliklerin kurutulmas#n#n tekstil kurutmas#nda
nemli bir yer i$gal etti'i unutulmamal#d#r (Co$kun, 1993).
Kuma$, temizleme, boyama ve bask# gibi ya$ i$lemlerden sonra, genellikle
deforme olmu$ hale gelecektir. Boyama makinalar#nda kuma$#n hem n hem de arka
yzyle al#$mak, onu mengelemek ve hatta boyuna ekmeksizin ve enini
ayarlamaks#z#n kurutmak imkans#zd#r. Bu zellikle deformasyona hassas rme
kuma$lar iin uygulanmaktad#r. Bundan dolay#, terbiyenin en nemli
fonksiyonlar#ndan biri kuma$# gerdirmek ve onu gerekli olan boyuta getirmektir.
Genellikle ticarette kuma$# standart bir geni$li'e gelecek $ekilde terbiye etmek
gerekir (Co$kun, 1993).
A'artmadan veya boyamadan al#n#p terbiyeye getirilen ya$ i$lenmi$ tekstil
malzemelerinin #slak oldu'u gzden kamamal#d#r ve bunun iin kurutma terbiyenin
bir paras#d#r .
Tekstil endstrisinde kurutman#n olduka nemli yer tuttu'u grlmektedir.
Gnmzde kurutma i$lemi klasik yak#t ve enerjiler kullan#larak yap#lmakta ve bu
tip kurutma metodunda, ya$ tekstil malzemesinin zerine #s#t#larak gnderilen
kurutma havas#, malzeme zerinden nemi ald#ktan sonra olduka yksek nem ve
s#cakl#kta d#$ar#ya at#lmaktad#r. Bu da olduka yksek miktarda enerji kayb#na neden
olmaktad#r. E'er klasik kurutma sistemi yerine #s# pompas# kullan#l#rsa, nemli havay#
40
#s# pompas#n#n buharla$t#r#c#s#ndan geirmek suretiyle nemini ald#ktan sonra, #s#
pompas#n#n yo'u$turucusundan geirerek #s#nmas#n# sa'lamak suretiyle tekrar
kurutma prosesine gnderebiliriz. Bylece d#$ar# at#lan #s# geri kazan#lm#$ olur
(Akarslan, 2002).

4.6. Tekstil Mamulnden Suyun Uzakla)t-r-lmas-

Kurutma $ekillerinin isimleri verilecek olup bu tezde konveksiyon kurutma
zerinde al#$#ld#'# iin konveksiyon kurutma detayland#r#lacakt#r
Kurutmalar s#ras#nda suyun #s# enerjisi yard#m#yla uzakla$t#r#lmas#,
mekaniksel kuvvetlerle uzakla$t#rmaya nazaran ok daha pahal#d#r. Bu nedenle 2
temel kural unutulmamal#d#r (www20.uludag.edu.tr):
1. Suyun mmkn olan k#sm# (damlayan su ve yzey suyunun tamam#,
kapiler suyunun byk k#sm#) mekaniksel kuvvetlerle uzakla$t#r#lmal#d#r (n
kurutmayla).
2. Liflerin do'al nemi (higroskopik nem) hibir $ekilde uzakla$t#r#lmamal#d#r.
n Kurutma (www20.uludag.edu.tr);
S#kma
Santrifjleme
Emme ve Pskrtme
K#lcal Emme
S#kma;
Suyu uzakla$t#r#lacak mamul belirli bir bas#n alt#nda bulunan
merdanelerden geirmek esas#na dayan#r.
Kesintisiz al#$abilen kolay ve ucuz bir al#$ma $eklidir.
K#r#k olma ve dzgnsz s#kma riski vard#r.
Merdanelerin yzey sertli'i artt#ka, merdane ap# kldke ve
s#kma bas#nc# artt#ka n kurutma etkisi artar.
Santrifjleme;
Santrifjlerde suyun uzakla$t#r#lmas# merkezka kuvvet etkisiyle
sa'lanmakta olup delikli santrifj sepetinin evresel h#z#n#n karesiyle
41
do'ru orant#l# olarak de'i$mektedir.
Terbiye dairelerinde kullan#lan santrifjlerin devir say#s# genellikle
500-1500 dev./dk'd#r.
Santrifjlerin iyi bir n kurutma yapma avantaj#na kar$#l#k, k#r#k
tehlikesi ve kesintili al#$ma dezavantajlar# vard#r.
Santrifjle al#$#rken en ok dikkat edilmesi gereken husus mal#n
santrifj sepetine dzgn yerle$tirilmesidir.
Yuvarlak rg kuma$lar#n n kurutmas#nda balon s#kman#n
yayg#nla$mas#yla nemi azalan santrifjleme, elyaf, ile iplik ve di'er
paralar#n n kurutmas#nda tek etkili yntemdir. Bobinlerin n
kurutmas# iin geli$tirilmi$ santrifj konstrksiyonlar# da mevcuttur.
Emme;
Emme makinalar# zellikle, k#r#k meydana gelme tehlikesi fazla ve
bast#rmaya hassas olan kuma$lar#n n kurutmalar#nda
kullan#lmaktad#r. Bunlarda enine a#k durumdaki kuma$, bir veya
birka tane emme yar#klar#n#n zerinden geirilmektedir.
Vakum pompalar# yard#m#yla bu yar#klardan 5000-60001/dak'ya kadar
#kabilen miktarlarda hava emilmektedir.
Kuma$ ierisinden emilen bu hava, beraberinde kuma$taki suyun bir
k#sm#n# da al#p gtrmektedir.
Emme iin gl vakum pompalar# gerekli oldu'undan, di'er n
kurutma yntemlerine nazaran maliyeti daha yksektir, fakat yine de
#s# enerjisiyle yap#lan bir kurutman#n 1/10'u kadard#r. Bu nedenle son
y#llarda s#karak yap#lan etkili bir n kurutmadan sonra, kurutucuya
girmeden nce kuma$# bir emme donat#m#ndan da geirerek,
kuma$taki #s# enerjisiyle uzakla$t#r#lacak suyu % 15-20 kadar daha
azaltma $eklindeki al#$may# uygulayanlar#n say#s# artmaktad#r.
Japonlar#n geli$tirdi'i 'Roller Jet Squeezer' cihaz#nda havan#n kuma$
ierisinden gei$i emerek de'il, kompresrden gelen bas#nl# havayla
sa'lanmaktad#r.

42
K#lcal emme;
S#kmalarda normal lastik kap veya elik merdaneler yerine, zeri
binderlerle yap#$t#r#lm#$ hidrofil elyafla kapl# zel merdaneler
kullan#ld#'#nda, hidrofil liflerin emicili'i nedeniyle kuma$ta kalan su
miktar# % 10-25 kadar daha d$k olmaktad#r.
Ancak k#lcal emme prensibine gre al#$an btn yntemlerde
hidrofob sentetik kuma$lar#n n kurutulmas#nda ok iyi sonular
al#n#rken, hidrofil do'al liflerden imal edilmi$ kuma$larda ayn# etki
sa'lanamamaktad#r.
Esas kurutma (www20.uludag.edu.tr);
Konveksiyon Kurutma
Kontakt Kurutma
I$#nlama (radyasyon) ile Kurutma
Yksek Frekansla/Mikro Dalgalarla Kurutma
Yakarak Kurutma
Is# enerjisiyle yap#lan kurutmalarda halen 5 ana prensip uygulanabilmektedir:
1. Konveksiyon Kurutma: Genellikle gaz halindeki bir maddedeki (rne'in
havadaki) #s#n#n, bu gaz#n kurutulacak olan mamule de'erek gemesi s#ras#nda
mamule, mamuldeki su buhar#n#n da kurutma gaz#na transferi.
2. Kontakt Kurutma: Maddelerin (s#cak bir yzeyle-kurutulacak mamuln)
birbirine de'mesi (kontakt#) sonucu, #s#n#n s#cak maddeden daha so'uk olan
maddeye transferi.
3). I$#nlama (radyasyon) ile Kurutma: Is#n#n, elektromanyetik dalgalar
halinde, daha s#cak olan maddeden daha so'uk olan maddeye transferi.
4. Yksek Frekansla/Mikro Dalgalarla Kurutma: Yksek frekansl# alternatif
ak#m alan#nda kalan su molekllerinin, srekli olarak yerle$im $ekillerinin de'i$mesi
s#ras#ndaki srtnmeyle, kurutulacak mal#n ierisinde #s# a#'a #kmas# (elektrik
enerjisinin kinetik enerjiye, kinetik enerjinin #s# enerjisine dn$mesi).
5. Yakarak Kurutma: Uzakla$t#r#lacak s#v#n#n bir k#sm#n#n yan#c# olmas#
halinde, bunun buharlar#n#n yak#lmas#yla, do'rudan kurutulacak mal#n evresin de #s#
a#'a #kmas#.
43
Konveksiyon Kurutma
Konveksiyon kurutma s#ras#nda, s#cak kurutma gaz#n#n nemli tekstil
mamulne temas# sonucu iki tarafl# bir #s# ve ktle transferi meydana
gelmektedir:
S#cak kurutma gaz#ndan nemli tekstil mamulne do'ru #s# transferi,
Nemli tekstil mamulnden kurutma gaz#na do'ru da su buhar# (yani
ktle) transferi.
Ancak kurutulacak tekstil mamullerinde bulunan suyun hepsi yzeyde ve
mamule zay#f fiziksel glerle tutunmu$ durumda bulunmad#'#ndan (yzey suyu,
k#lcal su, $i$me suyu, higroskopik nem), kurutma s#ras#nda #s# ve ktle transferi
ba$tan sona kadar ayn# h#z ve miktarda meydana gelmemektedir.
Bu nedenle kurutmay# 3 ad#mda incelemekte fayda vard#r
(www20.uludag.edu.tr);
1. Ad#m
Bu ad#mda suyun buharla$mas# mamuln yzeyinde meydana
gelmektedir ve gerek #s#, gerekse ktle transferi iin sadece yzeydeki
ince bir hava s#n#r tabakas#n#n a$#lmas# sz konusudur.
Is# ve ktle transferi iin sadece yzeydeki bir hava s#n#r tabakas#n#n
a$#lmas# gerekti'inden, kurutma (suyun uzakla$mas#) bu ad#mda en
h#zl#d#r.
2. Ad#m
Kurutma ilerledike, nce geni$ sonra da ince k#lcal borulardaki su
emilip yzeye gelir ve buharla$#p gider.
Nihayet k#lcal borulardaki srtnme direnci o kadar artar ki, k#lcal
borular vas#tas#yla mamuln yzeyine yeterince su ta$#namaz.
Buharla$ma art#k yzeyde de'il, mamuln i taraflar#nda meydana
gelmeye ba$lar.
Is# ve ktle transferi iin kat edilecek yol artmaya ve dolay#s#yla
kurutma h#z# d$meye ba$lar.
3. Ad#m
K#lcal suyun uzakla$t#r#lmas#n#n tamamlanmas#ndan sonra, liflerin
44
ierisindeki $i$me suyunun nce liflerin ierisinden liflerin yzeyine,
oradan da kuma$#n yzeyine difzyozyonu ba$lar ki, kurutman#n en
yava$ ad#m# budur.
Konveksiyon kurutmada hava ak#m#;
Konveksiyon kurutmada tekstil mamul hareketli veya hareketsiz
olabilir. Ancak kurutma gaz# (genellikle havad#r) hareketlidir.
Kurutma gaz#n#n tekstil mamulyle temas# iki ana prensibe gre
meydana gelmektedir
a. Yzeysel temas
Bu tip temasta kurutma gaz# tekstil mamulnn yzeyini yalayacak
veya yzeyine arpacak $ekilde hareket ettirilmektedir.
Eski tip kurutucularda #s#t#lm#$ hava tekstil mamulne paralel bir
$ekilde, ya mamul hareketiyle ayn# ynde veya ters ynde
gnderilmekteydi. Buna gre iki durum ay#rt ediliyordu.
Do'ru ak#m prensibi;
Is#t#lm#$ hava ve kurutulacak tekstil mamulnn ayn# ynde hareket
ettikleri bu prensipte, en s#cak ve en kuru hava, en ya$ tekstil
mamulyle temas etti'inden kurutma h#zl# bir $ekilde ba$lar, fakat
#k#$ taraf#ndaki olduka so'umu$ ve nemlenmi$ havan#n kurutmay#
tamamlamas# zor ve yava$ oldu'undan ekonomik bir al#$ma $ekli
de'ildir.
E'er so'umaya ba$lam#$ hava, kurutucunun ortas#nda bir yerde al#n#p
tekrar #s#t#ld#ktan sonra kurutucuya gnderilirse, bu sak#nca k#smen
azalt#lm#$ olur. Ancak bu takdirde de bu tip al#$man#n avantaj# olan,
a$#r# kurutma tehlikesinin az olu$u ortadan kalkmaktad#r.
Ters ak#m prensibi;
Is#t#lm#$ hava ve kurutulacak tekstil mamulnn z#t ynlerde hareket
ettikleri bu prensipte, kurutucunun #k#$#nda en s#cak ve en kuru hava,
en kuru tekstil mamulyle temas etti'inden kurutman#n tamamlanmas#
kolay olur, fakat a$#n kurutma (higroskopik nemin de uzakla$t#r#lmas#)
tehlikesi yksektir.
45
ster do'ru, ister ters ak#m prensibine gre olsun, hava ak#m#n#n
kurutulacak mamule paralel olarak gnderilmesinin sak#ncas#, hava
ak#m# laminar olarak mamuln yzeyini s#y#r#p geti'inden, mamul
yzeyindeki s#n#r tabakas# kal#nl#'#n#n (h) fazla olmas#d#r. Baz#
kurutucularda, mamule paralel olarak gnderilen hava ak#m# raylara,
levhalara arpt#r#larak hava ak#m#n#n laminarl#'# bozulmaya al#$#l#r.
Hava ak#m#n#n yanlardan, tekstil mamulnn hareket ynne dik
ynde gnderildi'i kurutucular da konstrkte edilmi$lerdir.
Bunlarda kal#n bir s#n#r tabaka meydana gelme tehlikesi yoktur.
Bunun yan#nda, kurutucudan #kan havan#n bir k#sm# taze havayla
kar#$t#r#larak yeniden kullan#labilmektedir.
Bylece #s#tma enerjisi giderleri azalt#ld#'# gibi, kullan#lan hava bir
miktar nem ihtiva etti'inden, a$#n kurutma tehlikesi de azalmaktad#r.
Bugn iin en fazla uygulanan prensip ise, #s#t#lm#$ havan#n dze
denilen yuvarlak veya oval (eliptik) deliklerden veya yar#klardan
tekstil mamulne dik bir $ekilde pskrtlmesidir.
40 m/s'e kadar varan bir h#zla delik veya yar#klardan #kan hava,
mamul yzeyine arpt#'#nda, yzeye dik ak#m h#z# s#f#ra d$er ve hava
ak#m# 90 dnerek yzeye paralel bir ak#m haline dn$r.
Bu nedenle dzeli sistemde de, kurutma gaz#n#n mamuln ierisine
nfuzu ve oradaki liflerle temas# optimal olmaktan uzakt#r, zellikle
mamuln kal#nl#'# artt#ka, bu durum kendini daha fazla belli eder.
Hava ak#m#n#n kuma$ yzeyine paralel olarak pskrtld' hot-flue
tiplerinde 20-50 kCal/ m hC (25-50 W/ m K) olan #s# transferi katsay#s# (a), hava
ak#m#n#n kuma$ yzeyine alttan ve stten dik olarak pskrtld' ramz (gergefli
kurutucu) tiplerinde 150-250 kCal/m
2
hC (175-290 W/ m K)'a kadar #kmaktad#r.
Bunun sonucu olarak da hot-fluelarda kuru mamuln 200C'a kadar
#s#nma sresi 35-60 saniye kadar iken, ramzlerde 5-20si'dir.
b) Mamuln iinden geme
Bu prensibe gre al#$an kurutucularda bir taraftan bas#nl# kurutma gaz#
gndererek ve di'er taraftan emerek, kurutma gaz#n#n gzenekli tekstil mamulnn
46
ierisinden gemesi sa'lanmaktad#r.
Bas#n veya emmeye ra'men tekstil mamulnn deforme olmamas# iin,
mamuln kurutucu ierisinde bir destek zerinde bulunmas# gerekmektedir.
Dz tiplerde bu destek, delikli bir band veya delikli levhalar olabilirken, ok
yayg#n olan yuvarlak tiplerde, delikli tamburdur. Sz geen hareketli destekler ayn#
zamanda mamuln hareketini de sa'lad#klar#ndan, bu tip kurutucular: Elyaf, n iplik
(tops, kablo) ve ipliklerin kesiksiz olarak kurutulmalar#nda kullan#labildikleri gibi,
trikotaj ve gerilmeye hassas kuma$lar#n gerilimsiz olarak kurutulmas#nda da avantaj
sa'lamaktad#rlar.
Mamuln iinden geen kurutma gaz# i taraftaki liflerin yzeyine de temas
ederek geece'inden, #s# ve ktle transferine kat#lan etkili mamul yzeyi (A) di'er
yntemlere nazaran yksek olmaktad#r.
Bunun yan#nda zellikle kurutman#n ikinci ad#m#nda, buharla$an suyun
kurutma gaz#na gemek iin katedece'i yol (s) da k#salmaktad#r.
Sonu olarak kurutma gaz#n#n mamuln iinden geti'i al#$ma $eklinde #s#
transferi katsay#s# (a) 350-400 kCal/m
2
hC (290-470 W/ mK)'e #kmakta ve kuru
mamuln 200C'a kadar #s#nmas# 1-3 s ierisinde (yani dzeli kurutuculardan
ortalama 10, hot-fluelerden ise 30 kere daha k#sa bir srede) tamamlanmaktad#r.
Konveksiyon kurutma prensibine gre al#$an kurutucular;
Gergefli Kurutucular (Ramzler)
Ta$#ma Bandl# Ve Hava Yast#kl# Kurutucular
Hot-fluelar
Ask#l# Kurutucular
Delikli Tamburlu Kurutucular (www20.uludag.edu.tr)

4.7. Tekstil Kalite Standartlar-

Tekstilde standartlar# yaratan unsurlar a$a'#daki gibidir (www.yenifrm.com);
Standartlar# yaratan unsurlar;
Tketici istekleri
retimin rasyonelle$tirilmesi
47
Ticari ili$kiler
Devlet politikalar#
Do'ay# koruma nlemleridir
Genel olarak tekstil mamlnde mal iadesine yol aan nedenler ise,
% 15 boy de'i$imi
% 30 35 renk hasl#klar#
% 10 15 lekeler
% 15 i mekanik ve kimyasal zararlardan kaynaklanmaktad#r.
Dokuma kuma$ta kalite faktrleri;
Ana hatlar# ile dokuma kuma$ ile ilgili zellikler a$a'#daki $ekildedir.
Atk# ve zg s#kl#'#
Kuma$ kal#nl#'#
Atk# ve zg ipliklerinin numaras#
Gramaj, metrekare a'#rl#'#
Kuma$ eni
Kuma$ yo'unlu'u
rg (doku) tipi
Dokuma kuma$#n performans zellikleri;
Uzama ve esneme
Kopma mukavemeti
Kopma uzamas#
Patlama mukavemeti
Y#rt#lma mukavemeti
Germe mukavemeti
A$#nma ve srtnme dayan#m#
*ekil verilebilirlik
Dikilebilirlik
Doku kaymazl#'#
Tiftiklenme ve tylenme
Dokuma kuma$lar#n yap#lar#;
48
Dokuma kuma$lar#n retimi iin en az iki iplik sistemi gereklidir.zg ve
atk# ipli'i denilen bu iplik sistemleri belli bir dzne gre birbirleri ile 90 derece a#
ile ba'lant#lar yaparak dokuma kuma$# meydana getirirler.
Dokuma kuma$lar#n uzama ve elastikiyetleri zel esnek iplikler
kullan#lmad#'# taktirde rme kuma$lara gre ok d$ktr.
Atk# ipli'i ynnde az zg ipli'i ynnde hemen hemen hi esneme
yoktur. Dokuma kuma$lar en fazla diyagonal ynde uzama ve esneme gsterir.Bu
nedenle normalde dokuma kuma$lar vcudu sarmaz ve vcut hareketine kar$#
koymaya meyillidir.
nemli kuma$ kalite parametreleri daha detayl# olarak a$a'#da anlat#lm#$t#r
(www.yenifrm.com);
Dokuma Kuma$larda Uzama ve Elastikiyet :Dokuma kuma$larda kuma$#n
ekmesine nemli rol oynayan i gerilimler yap#n#n stabilli'i nedeniyle rmelere
gre daha fazla olu$mad#'#ndan boyut kay#plar# yani ekme miktarlar# rme
kuma$lara gre d$ktr.
Mukavemet;
Dokuma kuma$lar#n dayan#m# genel olarak elyaf#n cins ve kalitesine,
ipliklerin mukavemetine ipliklerin yap#s#na bkm miktar#na ve atk# ve zg
ynndeki iplik s#kl#klar#na ba'l#d#r.
Dokuma Kuma)lar-n Nem Alma Kabiliyeti;
Dokuma kuma$larda kopma y#rt#lma a$#nma gibi mukavemet performanslar#
n plana #kar.Dokuma kuma$ta nem alma kabiliyeti elyaf cinsine iplik yap#s#na
kuma$ konstrksiyonuna ve terbiye i$lemlerine ba'l#d#r.
Dokuma Kuma)larda Bolla)ma-Sarkma;
Dokuma kuma$lar#n dik a#yla kesi$en iki iplik sistemli stabil yap#lar#
nedeniyle zel kuma$lar d#$#nda bolla$ma problemleri pek fazla yoktur.
Ancak yinede giyim e$yalar#nda diz dirsek gibi yerlerde olu$an bolla$malar
baz# kuma$larda problem yaratmaktad#r.
Boyutsal De+i)im (ekme ve Bolla)ma);
Kuma$ eninde ve boyunda meydana gelen artma yada azalma yani l
de'i$iklikleri boyutsal de'i$im olarak adland#r#l#r.
49
Boyuttaki azalma ekme olarak artma ise bolla$ma olarak adland#r#l#r.
Boyutsal de'i$imler genellikle orjinal boyutun yzdesi olarak ifade
edilir.Atk# ve zg ynnde ayr# ayr# olarak belirlenir.Kuma$ retimi esnas#nda hep
boydan ektirildi'i iin en fazla problem bu ynde olmaktad#r.
Kuma$larda y#kamadan sonra meydana gelen sarkma ve bolla$ma ekmeden
daha az grlen problemdir.Bu nedenle boyut de'i$iminde as#l problem kuma$#n
ekmesi yani klmesidir.
ekme- Boyut Klmesi;
ekme kuma$ta #s#, nem, su temizleme i$lemlerinin etkisiyle boyuna ve enine
k#salmad#r.
ekme; #slatma buharlama y#kama gibi ya$ i$lemler veya kuru #s# ile i$lem
sonucu olu$abilir.
Boyutsal de'i$iklikler $u etkenler sonucu ortaya #kar.
Islanma
Y#kama
tleme
Tamburlu kurutucuda kurutma
Buharlama
Birinci ve ikinci y#kamadan sonraki kuvvetli ekmeden sonra di'er
y#kamalarda ok yava$ ve tedrici $ekilde ekme olu$umu devam edebilir
Dokuma Kuma)larda ekme;
Dokuma kuma$lar a$amada ekmeye u'rarlar
1. Dokuma makinas#nda gerilim alt#nda dokunan kuma$#n dokuma
makinas#ndan #kt#ktan sonra enden ve boydan % 0, 1 8 oran#nda ekmesidir.
2. Terbiye i$lemleri s#ras#nda zellikle ya$ i$lemlerde % 1 4 oran#nda
ekerler.
3.. Kullan#m s#ras#nda y#kama, kuru temizleme, kurutma gibi i$lemlerde
ortaya #kan ekmedir.
Dokuma kuma$larda % 1 den az ekmelerin giysinin giyiminde yada
llerinde hibir etkisi yoktur.
50
Dokuma kuma$ta birbirini dik olarak kesen ve birbirinin alt#ndan stnden
geen atk# ve zg iplikleri #sland#'#nda liflerdeki $i$me nedeniyle birbirlerinin
alt#ndan stnden geebilmek iin daha dik dalgal# bir $ekil al#r.
Bu durum, kurumadan sonra tamamen ortadan kalkarak kuma$ enine ve
boyuna ekmi$ olmaktad#r.
Tamburlu Kurutucuda Ortaya -kan ekme ;
Evlerde tamburlu kurutucular#n kullan#lmas#ndan sonra ekme problemi daha
nemli bir boyut kazanm#$t#r.
Burada serbest hareket ve s#cakl#k nedeniyle yksek derecede ekme
grlmektedir.
Bu nedenle birok maml terbiye dairesini terk etmeden tumbler ad# verilen
kurutucularda, tamburlu kurutucularda grlen etki ile kurutularak ekmesi
sa'lanmaktad#r.
Boyutsal De+i)im ekme Bolla)ma Testleri
Kuma$taki ekme yada bolla$ma miktar#n#n bilinmesi
Terbiye i$lemlerinin a$#r# bir en art#$# veya uzamaya neden olup
olmad#'#n#n kontrol edilmesi
Konfeksiyonda kuma$# haz#r giyim haline getirirken sondaki ekme
oran# d$nlerek gerekli paylar#n verilerek kesim yapmas# a#s#ndan
nem ta$#r.
Konfeksiyonda tm giysi paralar# astar, iplik, kuma$ ve aksesuar
ekme a#s#ndan incelenmelidir.Aksi halde giyside patlak yada
$ekilsel bir bozukluk (arp#kl#k) ortaya #kabilir.
Giysinin ekmesine birok faktr sebep olabilir;
Su, #s#, kuru temizleme zcleri ve alkalama gibi
ekme iin yap#lan testler son rn olan giysinin temizleme tipini
yans#tmal#d#r.
ekme testlerinde yap#lan hesaplama $ekli genel olarak a$a'#daki $ekilde
hesaplan#r.
% ekme = Orjinal Uzunluk-Son Uzunluk / Orjinal Uzunluk
Ancak boyut de'i$iminin ekme yada bolla$ma $eklinde olmas#
51
% ekme = (Son Uzunluk- Orjinal Uzunluk) / Orjinal Uzunluk forml ile
bulunur.
(-) de'er k#salmay#,
(+) de'er bolla$may# verir.
Bu al#$man#n yap#ld#'# tekstil terbiye i$letmesinde BSEN ISO
STANDARTLARI kullan#lmakta olup ekmezlikte (+) ve () 3 cm standart olarak
kabul edilmi$tir.
Relaksiyon ekmesi Testi;
En basit olarak kuma$#n ekmesi; kuma$ zerinde i$aretlenmi$ bir aral#'#n
i$lemden nce ve sonra llmesi ile hesaplanabilir. Kuma$#n ekme % si y#kanm#$
kuma$ boyutu ile y#kand#ktan sonraki kuma$ boyutu aras#ndaki fark#n y#kanmam#$
kuma$ boyutuna oran#d#r.
rne'in; Ba$lang#ta 90 cm olan kuma$, y#kama ve kurutmadan sonra 84 cm
ye ekilmi$ ise zg ynnde ekme $u $ekilde hesaplan#r:
% ekme= (90-84)/90*100= % 6, 6
Hesaplamada kolayl#k olmas# a#s#ndan numune olarak al#nan kuma$ 50 veya
100 cm gibi tam de'erler al#r.
Numune alma;
Numune standart atmosfer ko$ullar#nda (20 C +-2 ve % 65 +- ba'#l nem) 12
saat b#rak#l#r. 1 m boyutunda numune al#n#r. Hi bir zaman y#rt#larak numune
al#nmaz. Y#kama makinada yap#lacaksa en az 1, 5 kg kuma$ rne'i gerekir. Kesilen
numune bir masa zerine yay#larak k#r#$#kl#klar# dzeltilir. Hi germeden zg ve
atk# istikametinde en az 50 $er cm aral#klarla llr.
tlenmeden Sonraki Boyut De+i)im Testi
Y#kama testinde oldu'u gibi haz#rlanan numune yakla$#k 140 g/m
gramaj#ndaki % 200 su ieren pamuklu bez serilerek 200 C de 40 g/cm bas#n veren
t ile tlenir. Deney ncesi ve deney sonras# boyutlar# dikkate al#narak %
ekmeleri hesaplan#r.
t Yzeyi=60*20 cm
kiye katlanm#$ pamuklu t bezinin nem miktar#: % 150
t bezinin gramaj#: 130-150 g/m
52
tleme S#cakl#'#: 220 C
tleme Bas#nc#: 42 g/cm
tleme Sresi: 15 sn
ekmezlik, Boyut De+i)mezli+i, Boyut Stabilitesi;
ekmezlik yani boyutsal stabilite tekstil materyalinin #s#, nem, su ve
temizlemeye maruz kald#'#nda orjinal $ekil, uzunluk ve enini koruma kabiliyetidir.
Giysinin boyutsal stabilitesi daha kk bir boyuta klmesi yada daha
byk bir boyuta kar$# koymak zere planlanm#$t#r.
Boyutsal stabilitenin amalar#;
a. Giysinin rahatl#'# ve bak#m#.
b. *eklini muhafaza etmesi.
c. Kuma$#n ekmemesi.
d. Esnemeye ve bolla$maya kar$# koymas#.
e. Konfeksiyon i$lemlerinde rahatl#k ve gven.
ekmez tekstil normal kullan#m ko$ullar#n# taklit etmek zere tasarlanm#$
deneylere dayanan belirli standartlara uyan boyutsal stabilite gsteren ekmeye
direnli tekstil maddelerini tan#mlar.
Kuma)-n En Ayar-;
Kuma$#n eni kuma$#n bir kenar#ndan de'er kenar#na olan uzakl#kt#r.
En iki esasa gre belirlenir.
Tm kuma$ eni
Efektif (yuvarlan#lan) kuma$ eni
Dokuma kuma$ta kuma$ eni lm yap#l#rken a$a'#daki noktalara dikkat
edilir.
lm kuma$ kenar#na dik olarak genellikle kenar blgesi hari
olacak $ekilde yap#l#r.
Kuma$ dz bir $ekilde yay#lm#$ olmal# k#r#$#kl#klar katlar olmamal#
gerilimsiz bir $ekilde serilmi$ olmal#d#r.
lm kuma$ topunun u k#s#mlar#nda de'il ortalar#nda yap#lmal#d#r.
53
Kuma) A+-rl-+- (Gramaj);
Genel olarak n terbiye i$lemlerinde tekstil mamlleri a'#rl#k kayb#na
u'rarlar.Bu en fazla pamukluda pi$irme i$leminde ynlde karbonize i$leminde,
ipekte pi$irme i$leminde (serisin uzakla$t#rmada) ortaya #kar.
Pi$irme i$lemiyle pamuklu mamldeki ya' mum pektin gibi yabanc#
maddeler giderilir.
yi bir pi$irmede a'#rl#k kayb# % 7 olur.
Apre i$lemi ise n terbiye i$leminin tersine kuma$ gramaj#n#n artt#'#
i$lemdir.Ni$asta, kaolin polivinil alkol gibi maddeler kuma$a a'#rl#k kazand#r#r.

A'#rl#k yada gramaj nemli bir kuma$ zelli'idir.Belirli bir kuma$#n birim
alan#n#n a'#rl#'# olarak llen de'erdir.
Ayn# tipteki iki kuma$#n k#yaslanmas#nda bir faktrdr.
Kuma$lar sat#l#rken genellikle birim kuma$ a'#rl#'#nda kuma$ zelliklerinden
birisi olarak belirtilir.
Kuma$lar#n birim a'#rl#klar# santimetredeki iplik say#s# kadar, kuma$
yap#lar#nda kullan#lan iplik numaralar#na gre de farkl#l#k gsterir.
Kuma$ yap#m#nda ortaya #kan kuma$ eni de'i$imleri de kuma$#n birim
a'#rl#'#n# etkileyecektir.
Kuma) Gramaj-n-n Saptanmas-;
Gramaj; birim alan#n a'#rl#'#d#r. Kuma$#n a'#rl#'# yakla$#k drt $ekilde ifade
edilir.
a. Kuma$lar#n metrekare a'#rl#'# g/m
b. Kuma$lar#n metretl a'#rl#'# g/m
c. Kuma$lar#n yardakaresinin ons cinsinden a'#rl#'# ons/yarda
d. Kuma$lar#n yardatlnn ons cinsinden a'#rl#'# ons/yarda
Kuma)lar-n Metrekare (m) A+-rl-+-
Kuma$lar#n metrekare a'#rl#'#;bir metrekare alana sahip kuma$#n gram
cinsinden a'#rl#'#d#r.Yani bir metrenin de bir metre boyunda kuma$ paras#n#n
a'#rl#'#d#r.
54
Kuma$larda gramaj saptamas# cetvel ve terazi ile saptanaca'# gibi zel olarak
geli$tirilmi$ otomatik lme cihazlar# da vard#r.
Gramaj aleti ile kuma$lar#n metrekare a'#rl#'#n#n bulunmas#
Kuma$lar#n metrekare tespit etmek iin kullan#lan gramaj aleti iki paradan
meydana gelir.Bunlardan bir tanesi 100 cm olan bir daire $eklinde kuma$ kesmeye
yarayan kesim aletidir.
Bu alet lastik bir ve kesici paradan olu$ur.Kuma$ lastik altl#'#n zerine
gerilimsiz ve dz bir $ekilde konularak kesme aletiyle kesim yap#l#r.
kinci alet ise kesilen 100 cm alan# numunenin tart#ld#'# ve metrekare
a'#rl#'#n#n gram cinsinden okundu'u hassas terazidir.
ll kesilerek haz#rlanm#$ kuma$ numunelerinin a'#rl#'#n#n hesaplanmas#
Bu hesaplama yntemi, daha ok kartela tr tan#t#m aralar#yla gelen kuma$
numunelerinin metrekare a'#rl#klar#n#n hesaplanmas#nda kullan#l#r.
Burada dikkat edilmesi gereken husus, numune genellikle kk para
oldu'u iin, tart#n#n hassas terazide ok dikkatli bir $ekilde yap#lmas# gereklili'idir.
Mmknse ayn# tip kuma$ numunelerinin iki tanesinin tart#m# yap#larak
ortalamas# al#nmal#d#r.
Metretl a'#rl#'# (g/m)
M.T. A'#rl#'# = Kuma$ A'#rl#'# / kuma$ uzunlu'u
Metrekare a'#rl#'# bilinen bir kuma$#n metretl a'#rl#'#:
M.T. A'#rl#'#= g / m = metrekare a'#rl#'# * kuma$ eni (www.yenifrm.com)
Kuma)larda Tu)e
Kuma$#n yumu$ak ya da sert olu$una kuma$#n tu$esi denir. Bu zellik
kuma$#n hammadde ve yap#s#yla ilgili oldu'u kadar dokunmu$ kuma$a uygulanan
apre i$lemlerine de ba'l#d#r.Tekstil terbiye i$letmelerinde kuma$lar mamul hale
geldikten sonra, mamul kalite kontrol taraf#ndan tu$eleri el ile kontrol edilir.Belirli
bir standart de'eri olmay#p tamamen kuma$#n m$terisinin iste'ine gre tu$e
kontrol yap#l#r.stenen tu$e numunesi mamul kalite kontrol departmanlar#nda
mevcut bulunup bu numuneye gre kontroller yap#l#r.rnek verecek olursak st
giyimde kullan#lan kuma$lar#n yumu$ak olmalar# istenir, alt giyimde kullan#lan
kuma$lar#n biraz daha sert olmas# istenir.
55
Kuma)larda Renk Kontrol
T#pk# tu$e kontrolnde oldu'u gibi, her kuma$ iin m$terilerin istedi'i bir
renk mevcuttur.Tm kuma$lar mamul olduktan sonra mamul kalite kontrolde
m$terinin istedi'i orijinal renge gre gzle kontrol edilir ve renkler birbirine
uygunsa, mamul kuma$ ambara teslim edilir.

4.8. Aprenin Tan-m- ve Amac-

Tekstil materyalinin n terbiye ve renklendirme i$lemleri sonras# terbiye
i$letmesini terk etmeden nce, grdkleri mekanik ve kimyasal tm i$lemlere bitim
i$lemleri veya apre i$lemleri denir. Tekstil rnne, renklendirme sonras# yap#lan
apre i$lemlerinde ama; tutumunu, grnmn de'i$tirmek ve geli$tirmektir. Bu
i$lemleri yapan ki$i ve i$letmelere de apreci denir.
Kimyasal ve mekanik yollarla uygulanan apre i$lemlerinin tamam# her rne
uygulanmamaktad#r. Apre i$lemleri yap#l#rken baz# kriterler gz nnde
bulundurulur.
Bunlar; rnn formu, elyaf#n cinsi, kullan#m amac#, kal#c#l#k derecesi,
rnn incelik ve kal#nl#'#d#r. rne'in sentetik liflerde grlen statik elektriklenme,
do'al liflerde meydana gelmez. Bu nedenle statik elektriklenmeyi nleyici apre,
sadece sentetik esasl# liflerden retilen mamllere uygulanabilir. Kimyasal ve
mekanik yollarla apre i$lemi yap#l#rken elyaf cinsi gz nnde bulundurulur. Baz#
apre i$lemleri, ortak her cins elyafa uygulanabilirken baz#lar#ysa uygulanmamaktad#r.
Apre zeltisi emdirilen kuma$, kurutma ve fikse iin 3- 10 kamaradan olu$an, ii
120- 180 C s#cakl#'a kadar #s#t#lm#$ ramzden geirilir. Burada s#cakl#'#n etkisiyle
kuma$ zerinde nem tamamen uzakla$t#r#l#rken ayn# zamanda hem kimyasal
maddenin hem de kuma$#n fiksesi (sabitlenmesi) sa'lan#r.Kuma$#n makinadan
geerkenki h#z# ise apre h#z# olarak adland#r#l#r ve retim h#z#n#n gstergesidir
(www.tekrarbekleriz.com).
5. MATERYAL ve METOD FUNDA UAK
56
5. MATERYAL ve METOD

5.1. Materyal

Kurutma i$leminde materyal olarak de'i$ik zelliklerde kuma$
kullan#lm#$t#r.Kurutma i$lemi de Dilmenler ve Babcock markal# iki ayr# ramzde
yap#lm#$t#r.Dilmenler makinas# tekstil terbiye i$letmesinde sadece kurutma amal#
kullan#lmakta olup Babcock makinas# ise o'unlukla apre amal#
kullan#lmaktad#r.Yap#lan al#$mada kuma$#n mamul hale geldikten sonraki
zelliklerinin de'i$memesi en nemli faktr oldu'u iin, ara kurutma i$lemlerinin
yap#ld#'# makina ile apre i$lemlerinin yap#ld#'# makina ayn# anda incelenmi$tir. Her
iki ramz makinas#nda kullan#lan kuma$lar#n zellikleri a$a'#da verilmi$tir.
al#$mada kullan#lan materyal polyester-viskon, keten ve
keten-polyester-viskon kar#$#m harmanlar#ndan elde edilmi$ kuma$lard#r. Toplam 17
farkl# kuma$#n 10 adedi Ramz-1de, 7 adedi de Ramz-2de al#$#lm#$t#r.Bu da'#l#m
rastgele olup i$letme al#$ma ko$ullar# gere'i bu $ekilde seilmi$tir.

izelge 5.1. al#$madaki Makina simleri

Makina Markas# al#$madaki Ad# Test Edilen Kuma$ Adedi
Dilmenler Ramz Ramz-1 10
Babcock Ramz Ramz-2 7

Kuma$ seiminde, kurutmada ve aprede retimi etkileyen en nemli
parametre gramaj oldu'undan, farkl# gramajdaki kuma$lar#n seilmesine zellikle
dikkat edilmi$tir.izelge 5.2 ve 5.3 seilen numune kuma$lar#n al#$ma yap#lmadan
nceki i$letme de'erlerini gstermektedir.
57
izelge 5.2. Ramz-1de Kullan#lan Kuma$ zellikleri
Ramz-1

Kuma$
No
Cinsi Harman Oran# rgs g/m
En
(cm)
Kurutma H#z#
(m/dk)
Apre H#z#
(m/dk)
1 V/P
80/20-atk#
strech
1/1
bezaya'#
230 145 14 25
2 V/P
80/20-atk#
strech
2/1 dimi 260 145 14 25
3 V/P
80/20-atk#
strech
2/1 dimi 282 145 18 25
4 P/V 65/35-bistrech
1/1
bezaya'#
266 140 14 25
5 P/V 65/35-bistrech
1/1
bezaya'#
330 150 18 22
6 P/V 65/35-bistrech 2/1 dimi 336 150 25 22
7 P/V 65/35-bistrech 4/1 saten 392 140 16 22
8 P/V
65/35-atk#
strech
2/1 bal#k
s#rt#
420 150 18 25
9 P/V 65/35-bistrech 2/1 dimi 500 140 14 22
10 P/V 65/35-bistrech fantezi 620 138 10 18

izelge 5.3 Ramz-2de Kullan#lan Kuma$ zellikleri
Ramz-2

Kuma$ No Cinsi Harman Oran# rgs g/m
Kuma$ Eni
(cm)
Apre H#z#
(m/dk)
11 V/P
80/20-atk#
strech 2/1 dimi 260 145 30
12 V/P
80/20-atk#
strech
1/1
bezaya'# 230 145 30
13 P/V
65/35-atk#
strech 2/2 dimi 385 140 16
14 Ket/V/P
58/34/8-non
strech
1/1
bezaya'# 262 150 25
15 Keten
%100-non
strech
1/1
bezaya'# 262 150 25
16 P/V 65/35-bistrech fantezi 620 138 15
17 P/V
65/35-non
strech 2/1 dimi 300 150 25

58
Hava h#z#n# lmek iin bir anemometre (2, 6 sn de bir ortalama alabilen)
kullan#lm#$t#r.
Ramzden geerken kuruyan kuma$#n h#z# makinada otomatik olarak
llebilmekte ve sayalardan izlenebilmektedir.Ayn# $ekilde ierinin s#cakl#'# da
makina taraf#ndan otomatik olarak llmekte olup s#cakl#k sayac#ndan
izlenebilmektedir.Baca gaz#n#n nem miktar# ise Testo marka cihazla yap#lm#$t#r.

5.2. Metod

Yukar#da zellikleri verilen Ramz-1 iin 10 ayr# e$it kuma$ iin baca
motoru frekans# 50 Hzten, 45Hz, 40Hz, 35Hz ve 30Hz e d$rlerek kurutma
al#$malar# yap#lm#$t#r.Ramz-2 iin ise yine baca motoru frekans# 45 Hzten 40 Hz,
35 Hz, 28 Hz ve 25 Hze d$rlerek 7 ayr# kuma$ta apre al#$malar# yap#lm#$t#r.Bu
yap#lan al#$malar sonucunda ramz ierisindeki hava debisinin d$mesinin kuma$#n
mamul zelliklerine bir etki yap#p yapmad#'# gzlemlenmi$ ve hava debisi
azalt#labildi'i yere kadar azalt#larak, debiyle do'ru orant#l# olarak harcanan enerjiden
tasarruf sa'lanm#$t#r.Ayn# zamanda d#$ar#ya at#lan baca gaz#n#n nem miktar#
llerek kurutma i$leminin sa'l#kl# yap#l#p yap#lmad#'# kontrol edilmi$tir.

*ekil 5.1. Kabin Tipi Kurutma Makinas#n#n *ematik Grn$
59
Bu al#$mada, evre $artlar#ndan al#nan hava kurutma tesisat#n#n giri$ k#sm#na
yerle$tirilen #s#t#c#da #s#t#ld#ktan sonra fan vas#tas# ile sistemin ierisine
gnderilmektedir. Sistemin ierisinde giren s#cak hava nemlendirilen malzeme
zerinden geirilerek konveksiyonla kurutma i$lemi gerekle$tirilmektedir.

5.2.1. Deneylerin Yap-l-)-

Frekansa ba'l# kurutma havas# debisini d$rme al#$malar#na ba$lanmadan
nce, makinalar standart al#$malar#n# yaparken ramz-1de baca motorunun frekans#
50 Hertz olarak tespit edilmi$ ve anemometre ile hava debisi 11000 m/sa olarak
llm$tr.. Ramz-2 ise baca motorunun frekans# 45 Hz, havan#n debisi ise 10000
m/sa olarak llm$tr.
Ramz-1de kurutma h#z# ve s#cakl#'# belli 10 farkl# kuma$ izlenmeye
ba$lanm#$t#r. Bu kuma$lar makinada kurutmaya ba$lanmadan nce baca motorunun
frekans# s#ras#yla 45 Hz, 40Hz, 35 Hz ve 30 Hz e d$rlm$tr. Kuma$ kururken de
ierideki havan#n debisi llm$, makina #k#$#nda mallar#n kuru olup olmad#'# elle
kontrol edilmi$, baca gaz#n#n nem miktar# llm$ ve kuma$lar mamul olup ambara
girene kadar di'er prosesler, tu$e, renk ve mamul testler takip edilmi$tir. Ama
retim kayb#na neden olmadan enerjiden tasarruf oldu'u iin apre h#z#n#n d$memesi
en nemli faktrdr. Frekans, proseste veya kuma$ta bir de'i$iklik olana kadar
d$rlm$ bylece de frekansla do'ru orant#l# olarak havan#n debisi d$rlm$tr.
Yani kuma$lar# kurutmak iin #s#tt#'#m#z havan#n miktar#, frekansla do'ru orant#l#
olarak d$m$tr.
Ramz-2de apre h#z# ve s#cakl#'# belli 7 farkl# kuma$ izlenmeye ba$lanm#$t#r.
Bu kuma$lar#n apresine ba$lanmadan nce baca motorunun frekans# s#ras#yla 40 Hz,
35 Hz, 28 hz ve 25 Hz e d$rlerek, kuma$lar mamul ambara girene kadarki
prosesler, tu$e, renk ve mamul testler kontrol edilmi$tir.

60
Frekansa Ba+l- Kurutma Havas- Debisini D)rme al-)mas- ) Ak-)-
1- Kuma$ Tesbiti
2- Kuma$lar#n Standart Makina al#$ma *artlar#n#n Tesbiti
3- Frekans Azalt#m#
4- Kuma$#n Makinadan D$k Frekanstayken Gemesi
5- Makina #k#$#nda Kuma$ Kontrol
6- Makina al#$ma *artlar#n#n Tesbiti
7- Kuma$#n Mamul Ambara Girene Kadar Kalite ve retim H#z# Takibi
8- Sonular#n De'erlendirilmesi

6. ARA*TIRMA BULGULARI FUNDA UAK
61
6. ARA#TIRMA BULGULARI

Ara$t#rmada tekstil terbiye i$letmesinde en fazla enerji kullanan makinalardan
biri olan ve enerjiyide kurutma havas#n# #s#tmak iin harcayan ramz makinas#nda,
kullan#lan enerjiyi minimuma indirmek iin bacagaz# motorunun frekans#n#
d$rerek kullan#lan havay# en aza indirmek amalanm#$t#r.Fakat bu al#$mada,
enerjiyi azaltmak hedeflenirken ayn# zamanda retimin d$memesine ve kuma$#n
kalite de'erlerinin bozulmamas#na odaklan#lm#$t#r.Bu nedenlede retimin d$t'
veya kalite problemlerinin ya$and#'# noktada yap#lan deneyler durdurulmu$ ve
retim kayb# ve kalite problemi ya$anmayan optimum nokta tesbit edilmi$tir.Elde
edilen bu optimum al#$ma noktas#na grede makina ve kuma$ iin yeni al#$ma
$artlar# olu$turulmu$tur.
Deneysel al#$malar sonucunda elde edilen bulgular a$a'#da izelgeler
halinde verilmi$tir.

6.1 Ramz-1 in Bulgular

Ramz 1 makinas# 5 kamaral# bir kurutma makinas# olup deney yap#lan
tekstil terbiye i$letmesinde sadece kurutma amal# kullan#lmaktad#r.Deneylere
ba$lamadan nce makina standart makina al#$ma $artlar#na gre 50 Hz frekansta
al#$makta olup, 140 gr su/kg kuru hava oran#nda bacagaz#ndan at#lan nem ve 11000
m/saat hava debisine sahiptir.
Bu makinada 50 Hz olan bacagaz# motoru frekans# de'i$tirilerek , 10 farkl#
kuma$ta elde edilen sonular a$a'#daki izelgelerde zetlenmi$tir.

izelge 6.1. 1 Nolu Kuma$ Bulgular#
Kuma$
No
Frekans
(Hz)
Kurutma
H#z#
(m/dk)
Apre
H#z#
(m/dk)
gr/m
En
(cm)
Atk#
ekmezlik
zg
ekmezlik
Tu$e Renk
1
50 14 25 232 146 -1 -2
Problem Yok
45 14 25 234 145 -1, 5 -2
40 14 25 233 146 -1, 5 -1, 5
35 14 25 233 146 -1, 5 -1, 5
30 12 25 232 145 -0, 5 0, 1
62
Hz
11
11,5
12
12,5
13
13,5
14
14,5
50 45 40 35 30
Frekans(Hz)
H
z
(
m
/
d
k
)
Hz

*ekil 6.1. 1 Nolu Kuma$ H#z-Frekans De'i$im Grafi'i

*ekilde de grld' gibi 1 nolu kuma$ta 50 hz frekansta h#z 14 m/dk iken,
kademeli olarak frekans azalt#lm#$ ve 30 Hze d$t'nde kuma$ta damlamalar
(lekelenme) grlm$tr, kurutma i$leminde bu bir kalite problemidir ve
giderilmelidir.Kuma$taki bu lekeleri gidermek iin kuma$ gei$ h#z#
azalt#lmal#d#r.Bu al#$mada h#z 12 m/dkya d$rld'nde problemin ortadan
kalkt#'# grlm$tr. Ancak bu 30 Hzlik frekansta ortaya #kan 2 m/dkl#k retim
kayb# i$letme iin byk bir kay#pt#r.
Bu nedenle 30 Hz yerine retim parametrelerinin de'i$medi'i 35 Hzde
al#$man#n daha uygun olaca'# sonucuna var#lm#$t#r.
Di'er 9 adet kuma$ numunelerine de ayn# testler uyguland#'#nda ayn# sonuca
ula$#lm#$t#r.Di'er kuma$ numuneleri iin sonular izelge
6.2-6.3-6.4-6.5-6.6-6.7-6.8-6.9 ve 6.10 da benzerdir.
63
Kuma$
No
Frekans
(Hz)
Kurutma
H#z#
(m/dk)
Apre
H#z#
(m/dk)
gr/m
En
(cm)
Atk#
ekmezlik
zg
ekmezlik
Tu$e Renk
2
50 14 25 264 145 -0, 5 -1
Problem
Yok
45 14 25 262 147 -1, 5 -1, 5
40 14 25 264 143 -0, 5 -1, 5
35 14 25 264 145 -1, 5 -1
30 12 25 263 147 -1 -1, 5

Hz
11
11,5
12
12,5
13
13,5
14
14,5
50 45 40 35 30
Frekans(Hz)
H
z
(
m
/
d
k
)
Hz


izelge 6.3. 3 nolu Kuma$ Bulgular#
Kuma$
No
Frekans
(Hz)
Kurutma
H#z#
(m/dk)
Apre
H#z#
(m/dk)
gr/m
En
(cm)
Atk#
ekmezlik
zg
ekmezlik
Tu$e Renk
3
50 18 25 282 144 -1, 5 -1
Problem
Yok
45 18 25 285 146 -1, 5 -1, 5
40 18 25 286 146 -2 -0, 5
35 18 25 285 145 -1, 5 -1
30 16 25 282 144 -1, 5 -0, 5

64
Hz
15
15,5
16
16,5
17
17,5
18
18,5
50 45 40 35 30
Frekans(Hz)
H
z
(
m
/
d
k
)
Hz


Kuma$
No
Frekans
(Hz)
Kurutma
H#z#
(m/dk)
Apre
H#z#
(m/dk) gr/m
En
(cm)
Atk#
ekmezlik
zg
ekmezlik Tu$e Renk
4
50 14 25 270 141 -1, 5 -2
Problem
Yok
45 14 25 266 140 -2 -1
40 14 25 268 140 -2, 5 -1
35 14 25 269 140 -1, 5 -1
30 12 25 269 140 -1, 5 -1

Hz
11
11,5
12
12,5
13
13,5
14
14,5
50 45 40 35 30
Frekans(Hz)
H
z
(
m
/
d
k
)
Hz

65
Kuma$
No
Frekans
(Hz)
Kurutma
H#z#
(m/dk)
Apre
H#z#
(m/dk) gr/m
En
(cm)
Atk#
ekmezlik
zg
ekmezlik Tu$e Renk
5
50 18 22 335 151 -2, 5 -1
Problem
Yok
45 18 22 338 150 -2, 5 -0, 5
40 18 22 339 151 -2 -1
35 18 22 338 150 -2 -2
30 16 22 338 150 -1, 5 -1, 5

Hz
15
15,5
16
16,5
17
17,5
18
18,5
50 45 40 35 30
Frekans(Hz)
H
z
(
m
/
d
k
)
Hz


Kuma$
No
Frekans
(Hz)
Kurutma
H#z#
(m/dk)
Apre
H#z#
(m/dk)
gr/m
En
(cm)
Atk#
ekmezlik
zg
ekmezlik
Tu$e Renk
6
50 25 22 338 152 -1 -1
Problem
Yok
45 25 22 338 153 -1, 5 -1
40 25 22 334 151 -1, 5 -0, 5
35 25 22 336 152 -1 -1, 5
30 22 22 337 153 -1 -1, 5

66
Hz
20,5
21
21,5
22
22,5
23
23,5
24
24,5
25
25,5
50 45 40 35 30
Frekans(Hz)
H
z
(
m
/
d
k
)
Hz
8

Kuma$
No
Frekans
(Hz)
Kurutma
H#z#
(m/dk)
Apre
H#z#
(m/dk) gr/m
En
(cm)
Atk#
ekmezlik
zg
ekmezlik Tu$e Renk
7
50 16 22 395 140 -1 -1
Problem
Yok
45 16 22 398 139 -1 -0, 5
40 16 22 398 141 -1, 5 -1
35 16 22 397 140 -0, 5 -1
30 14 22 396 140 -1, 5 -1

Hz
13
13,5
14
14,5
15
15,5
16
16,5
50 45 40 35 30
Frekans(Hz)
H
z
(
m
/
d
k
)
Hz


67
Kuma$
No
Frekans
(Hz)
Kurutma
H#z#
(m/dk)
Apre
H#z#
(m/dk) gr/m
En
(cm)
Atk#
ekmezlik
zg
ekmezlik Tu$e Renk
8
50 18 25 417 152 -1, 5 -1, 5
Problem Yok
45 18 25 419 151 -2 -2
40 18 25 416 152 -2 -0, 5
35 18 25 415 150 -1, 5 -2
30 16 25 417 151 -1, 5 -1

Hz
15
15,5
16
16,5
17
17,5
18
18,5
50 45 40 35 30
Frekans(Hz)
H
z
(
m
/
d
k
)
Hz


Kuma$
No
Frekans
(Hz)
Kurutma
H#z#
(m/dk)
Apre
H#z#
(m/dk) gr/m
En
(cm)
Atk#
ekmezlik
zg
ekmezlik Tu$e Renk
9
50 14 22 510 141 -1 -0, 5
Problem
Yok
45 14 22 505 141 -1 -2
40 14 22 520 140 -1 -1, 5
35 14 22 510 140 -1, 5 -1
30 12 22 508 140 -2 -1, 5

68
Hz
11
11,5
12
12,5
13
13,5
14
14,5
50 45 40 35 30
Frekans(Hz)
H
z
(
m
/
d
k
)
Hz


Kuma$
No
Frekans
(Hz)
Kurutma
H#z#
(m/dk)
Apre
H#z#
(m/dk) gr/m
En
(cm)
Atk#
ekmezlik
zg
ekmezlik Tu$e Renk
10
50 10 18 623 139 -2 -1, 5
Problem Yok
45 10 18 625 137 -2, 5 -1, 5
40 10 18 625 136 -2, 5 -1
35 10 18 622 138 -2 -1, 5
30 8 18 620 138 -2, 5 -2

Hz
0
2
4
6
8
10
12
50 45 40 35 30
Frekans(Hz)
H
z
(
m
/
d
k
)
Hz


69
Kurutma esnas#nda baca gaz# lm sonular#na gre, bacagaz#nda bulunan
nem miktar#n#n 110-130 gr su/kg kuru hava oran#nda olmas# kaliteli bir kurutman#n
yap#ld#'#n# gstermektedir.

izelge 6.11. Kurutmada Frekansa Ba'l# Baca Gaz# Nem Miktar#n#n ve Debinin
De'i$imi
Frekans (Hertz) Baca Gaz# Nem Miktar# Hava Debisi
g su/kg kuru Hava m/saat
50 140 11000
45 140 9900
40 130 8800
35 120 7700
30 95 6600

0
50
100
150
Frekans
N
e
m
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
H
a
v
a

D
e
b
i
s
i
Nem Hava Debisi
Nem 140 140 130 120 95
Hava Debisi 11000 9900 8800 7700 6600
50 45 40 35 30

*ekil 6.11. Frekansa Gre Baca Gaz# Nem Miktar#n#n De'i$imi

*ekilde yap#lan deney sonular#na gre kurutmada frekans 30 Hertze
d$t'nde d#$ar#ya at#lan at#k havadaki nem miktar#n#n azald#'# dolay#s#yla da
kuma$#n yeterince kurumad#'# grlm$ bunun zerine h#z d$rlm$tr.Makina
al#$ma standartlar#na gre bacagaz# at#k havas#nda bulunmas# gereken nem miktar#
110-130 g su/kg kuru havad#r.50 Hertz ve 45 Hertz de at#lan havadaki nem
miktar#n#n 140 gr su/kg kuru hava olmas# fazla kurutma yap#ld#'# gstermektedir.30
70
Hertz de ise at#lan havadaki nem miktar#n#n 95 gr su/kg kuru hava olmas#, havan#n
yeterince suyu bnyesine almadan at#ld#'#n#, yani kurutman#n yeterince
yap#lmad#'#n# gstermektedir.Dolay#s#yla 35 Hertzde at#lan 120 gr su/kg kuru hava
bize hem iyi bir kurutman#n yap#ld#'#n# hemde enerjiden tasarruf edilebilecek
optimum noktan#n frekans#n 35 Hertz oldu'u nokta oldu'unu gstermektedir.

6.2. Ramz-2 in Bulgular

Ramz-2 makinas# 7 kamaral# bir makina olup al#$#lan tekstil terbiye
i$letmesinde o'unlukla apre amal# kullan#lmaktad#r.Kurutmada yap#l#rken oldu'u
gibi apre yap#l#rken de yksek debide hava kullan#lmaktad#r.ok fazla enerji tketen
ramz makinas#na, mamul olacak her kuma$ apre olmak iin mutlaka
girmektedir.Dolay#s#yla apre yap#l#rken de bacagaz# motorunun frekans#n# d$rerek
Kurutma havas#n#n debisi d$rlmek istenmi$ ve sonular incelenmi$tir.

Kuma$
No
Frekans
(Hz)
Apre H#z#
(m/dk)
gr/m
En
(cm)
Atk#
ekmezlik
zg
ekmezlik
Tu$e Renk
11
45 30 260 145 -1, 5 -1
Problem Yok
40 30 262 144 -1, 5 -1
35 30 260 144 -1 -0, 5
28 30 263 144 -1, 5 -1, 5
25 27 260 145 -1 -0, 5

Hz
25,5
26
26,5
27
27,5
28
28,5
29
29,5
30
30,5
45 40 35 28 25
Frekans(Hz)
H
z
(
m
/
d
k
)
Hz


71
*ekil 6,12 de grld' gibi 11 nolu kuma$ta 45 hz frekansta h#z 30 m/dk
iken, kademeli olarak frekans azalt#lm#$ ve 25 Hze d$t'nde kuma$ta damlamalar
(lekelenme) grlm$tr, apre i$leminde bu bir kalite problemidir ve
giderilmelidir.Kuma$taki bu lekeleri gidermek iin kuma$ gei$ h#z#
azalt#lmal#d#r.Bu al#$mada h#z 27 m/dkya d$rld'nde problemin ortadan
kalkt#'# grlm$tr. Ancak bu 25 Hzlik frekansta ortaya #kan 3 m/dkl#k retim
kayb# i$letme iin byk bir kay#pt#r.
Bu nedenle 25 Hz yerine retim parametrelerinin de'i$medi'i 28 Hzde
al#$man#n daha uygun olaca'# sonucuna var#lm#$t#r.
Di'er 6 adet kuma$ numunelerine de ayn# testler uyguland#'#nda ayn# sonuca
ula$#lm#$t#r.Di'er kuma$ numuneleri iin sonular izelge 6.13-6.14-6.15-6.16-6.17
ve 6.18 de benzerdir.

Kuma$
No
Frekans
(Hz)
Apre H#z#
(m/dk) gr/m
En
(cm)
Atk#
ekmezlik
zg
ekmezlik Tu$e Renk
12
45 30 232 143 -1 -1, 5
Problem Yok
40 30 231 145 -1, 5 -1
35 30 232 145 -1 -1, 5
28 30 230 144 -0, 5 -1, 5
25 27 230 145 -0, 5 -1

Hz
25,5
26
26,5
27
27,5
28
28,5
29
29,5
30
30,5
45 40 35 28 25
Frekans(Hz)
H
z
(
m
/
d
k
)
Hz


72
Kuma$
No
Frekans
(Hz)
Apre H#z#
(m/dk) gr/m
En
(cm)
Atk#
ekmezlik
zg
ekmezlik Tu$e Renk
13
45 16 385 141 -2 -1
Problem Yok
40 16 387 142 -1, 5 -1, 5
35 16 390 141 -1, 5 -1, 5
28 16 386 140 -2 -1
25 14 385 140 -1 -0, 5

Hz
13
13,5
14
14,5
15
15,5
16
16,5
45 40 35 28 25
Frekans(Hz)
H
z
(
m
/
d
k
)
Hz


Kuma$
No
Frekans
(Hz)
Apre H#z#
(m/dk) gr/m
En
(cm)
Atk#
ekmezlik
zg
ekmezlik Tu$e Renk
14
45 25 263 151 -3 -3
Problem Yok
40 25 260 150 -2, 5 -2, 5
35 25 260 153 -3 -3
28 25 264 151 -3 -2, 5
25 22 262 150 -1 -1

73
Hz
20,5
21
21,5
22
22,5
23
23,5
24
24,5
25
25,5
45 40 35 28 25
Frekans(Hz)
H
z
(
m
/
d
k
)
Hz


Kuma$
No
Frekans
(Hz)
Apre H#z#
(m/dk) gr/m
En
(cm)
Atk#
ekmezlik
zg
ekmezlik Tu$e Renk
15
45 25 262 152 -3 -3, 5
Problem
Yok
40 25 265 151 -3, 5 -2
35 25 264 153 -3 -3
28 25 260 152 -3 -3, 5
25 22 263 150 -3 -2

Hz
20,5
21
21,5
22
22,5
23
23,5
24
24,5
25
25,5
45 40 35 28 25
Frekans(Hz)
H
z
(
m
/
d
k
)
Hz


74
Kuma$
No
Frekans
(Hz)
Apre H#z#
(m/dk) gr/m
En
(cm)
Atk#
ekmezlik
zg
ekmezlik Tu$e Renk
16
45 15 619 139 -2 -2
Problem Yok
40 15 620 138 -1, 5 -2
35 15 622 138 -2 -2
28 15 621 139 -2 -1, 5
25 13 622 138 -2 -1, 5

Hz
12
12,5
13
13,5
14
14,5
15
15,5
45 40 35 28 25
Frekans(Hertz)
H
z
(
m
/
d
k
)
Hz


Kuma$
No
Frekans
(Hz)
Apre H#z#
(m/dk) gr/m
En
(cm)
Atk#
ekmezlik
zg
ekmezlik Tu$e Renk
17
45 25 295 150 -1 -1
Problem Yok
40 25 300 150 -1 -1, 5
35 25 305 150 -0, 5 -1
28 25 295 151 -0, 5 -1
25 22 300 150 -1 -1

75
Hz
20,5
21
21,5
22
22,5
23
23,5
24
24,5
25
25,5
45 40 35 28 25
Frekans(Hz)
H
z
(
m
/
d
k
)
Hz


Kurutmada oldu'u gibi aprede de her frekans de'i$iminde at#lan baca
gaz#ndaki nem miktar# llm$ ve izelge 6,19daki sonular elde edilmi$tir.25
Hertzde kuma$#n tam kurumad#'# ve ramzn ierisinde kalan fazla nemden dolay#
damlama lekelerinin olu$tu'u tespit edilmi$tir. Makina imalat standartlar#na gre
bacagaz#nda bulunmas# gereken nem miktar# 110-130 g su/kg kuru havad#r. 45
Hertz de fazla kurutma yap#ld#'# grlmektedir.25 Hertz de ise kurutman#n iyi
yap#lmad#'# bacagaz#yla beraber at#lmas# gereken su miktar#ndan ok daha az suyun
d#$ar#ya at#ld#'# yani kuma$#n tam kurumad#'# grlmektedir.

izelge 6.19. Aprede Frekansa Ba'l# Baca Gaz# Nem Miktar#n#n ve Debinin
De'i$imi
Frekans (Hertz)
Baca Gaz# Nem Miktar# Hava Debisi
g su/kg kuru Hava m/saat
45 130 10000
40 120 8900
35 120 7800
28 115 6300
25 90 5600

76
0
50
100
150
Frekans
N
e
m
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
H
a
v
a

D
e
b
i
s
i
Nem Hava Debisi
Nem 130 120 120 115 90
Hava Debisi 10000 8900 7800 6300 5600
45 40 35 28 25

*ekil 6.19. Frekansa Gre Baca Gaz# Nem Miktar#n#n De'i$imi

Damlama probleminin ba$lad#'# frekansta problemi gidermek iin h#z
2-3m/dk azalt#lmas#n# kuma$ kurutma ve retim kayb# a#s#ndanda a$a'#da
incelenmi$tir:
2 m/dkl#k h#z kayb#n#n i$letmede yol aaca'# retim kayb# hesaplanabilir;
Bir gnde;
2 m/dk*22, 5 saat *60 dk=2700 m
Bir ayda;
30 gn*2700 m=81000 m
Mali a#dan her bir metre kuma$ tam minimum 1 $ kar edildi'ini d$nlrse
81000 $ zarar edilmi$ olur.
Termin a#s#ndan ise;
Apre yapan ramzn 20 m/dk ortalama h#zla al#$t#'#n# varsay#l#rsa, bir
gnde;
20 m/dk*22, 5 saat*60 dk=27000 m
2 m/dk h#z kayb#yla gnde 2700 m kay#p olu$ur, dolay#s#yla
2700/27000*100=%10 luk her sipari$ iin termin gecikmesi ya$an#r ki bunun
da getirece'i reklamasyonlar ok daha fazla olur.
Dolay#s#yla retim kayb# ya$amadan frekans# d$rmek ok nemlidir.
7. SONU VE NERLER FUNDA UAK
77
7. SONU ve NERLER

lkemizin enerji kaynaklar# a#s#ndan d#$a ba'#ml# bir lke olmas# ve enerji
kaynaklar#m#z#n giderek azalmas#na kar$#l#k enerjiye olan ihtiyac#m#z#n gn getike
artmas# bizleri enerji tasarrufu ve geri kazan#m# konusunda ok duyarl# olmaya
a'#rmaktad#r.
Enerji yo'un al#$#lan ve Trkiye sanayisinin nemli bir k#sm#n# olu$turan
tekstil sektrnde #s# geri kazan#m sistemlerinin yan# s#ra, enerji kayb#n# k#smen de
olsa nlemek amac#yla bu al#$ma yap#lm#$t#r.
Tekstil mamulleri retim srecinde bir tak#m ya$ i$lemlere tabi tutulmakta ve
bu nedenle de'i$ik a$amalarda kurutulmalar# gerekmektedir. Kuma$ kurutma
i$leminde en ok kullan#lan makina ramz makinalar#d#r. Bu makinalarda kuma$
kurutma sistemi #s#t#lan havan#n kuma$ zerine pskrtlmesi ile yap#l#r. Ramzden
#kan s#cak hava bacalarla d#$ar# at#l#r
Kurutma i$lemleri tasarlan#rken i$lemin hem ekonomikli'ine hem de
kurutulacak materyalin zelliklerinin bozulmamas#na dikkat edilmektedir.Kuma$
mamul oldu'unda istenen renge, tu$eye ve test de'erlerine gre kurutma ve apre
i$lemleri tasarlanmaktad#r.Kuma$#n istenen zelliklerde olmas# iin #s# ve s#cakl#k
ramzde makina operatr taraf#ndan ayarlan#rken, ieride dola$an havan#n debisi
fan motoru ve baca gaz# motoru taraf#ndan ayarlanmaktad#r.Hava debisini ayarlayan
sistemler makina taraf#ndan otomatik olarak ayarlanmaktad#r.
Bu al#$maya ba$lamadan nce biri sadece kurutma di'eri de sadece apre
yapan iki farkl# ramz makinas#nda ierdeki havan#n debisi llm$ ve sonular
10000-11000 m/saat olarak bulunmu$tur.Yani bir saat boyunca makinada
10000-11000 m hava #s#t#lmakta ve d#$ar#ya baca gaz# olarak at#lmaktad#r.
Makinalar# yapan firmalar bu de'erlerin normal oldu'unu belirtmektedirler.Bu
al#$mada retim ve kalite $artlar#n# d$rmeden, debiyi azaltman#n yollar#
ara$t#r#lm#$ ve toplam 17 farkl# kuma$la toplam 85 deney yap#larak sonular
de'erlendirilmi$tir.
stenen kalite $artlar#na gre standartla$an h#z ve #s# de'erlerinde havan#n
debisi ve baca gaz# motorunun frekans# tespit edilmi$, ard#ndan da kademe kademe
7. SONU VE NERLER FUNDA UAK
78
frekans dolay#s#yla da frekansla do'ru orant#l# olarak havan#n debisi d$rlm$tr.
Her kademede baca gaz#n#n nem miktar# ve havan#n debisi llm$tr.Azalan
frekansa ba'l# olarak kuma$#n makinadan geme h#z# tespit edilmi$ ve kuma$ mamul
ambara girene kadar izledi'i tm proseslerdeki h#zlar, kalite de'erleri, tu$esi, rengi
ve test sonular# takip edilmi$tir, de'erlendirilmi$tir.
izelge 6.1-6.2-6.3-6.4-6.5-6.6-6.7-6.8-6.9-6.10-6.12-6.13-6.14-6.15-6.16-6.
17-6.18de grlece'i gibi belli bir de'ere kadar frekans azalt#ld#'#nda kuma$#n
retim h#z#nda ve kalitesinde hibir problem ya$anmazken, o de'erden sonra
kuma$ta damlama lekeleri grlmeye ba$lanm#$ ve h#z daha iyi bir kurutma yapmak
iin d$rlm$tr.Ancak h#z d$rme damlama problemini ortadan kald#rmakla
beraber ciddi retim kayb#na neden oldu'undan h#z# d$rmeye gerek kalmayan
minimum frekans de'eri nem kazanmaktad#r.Damlama probleminin grld'
frekans de'erleri nerilmemektedir.
Sonu olarak;
Ramzde standart olarak kabul edilen 10000-12000 m/saat hava debisi 6300
m
3
/saate kadar hibir kalite ve retim kayb# olmadan d$rlebilmektedir.
Havan#n debisiyle do'ru orant#l# olarak daha az yak#t kullan#lmakta ve
daha az enerji harcanmaktad#r..
Havan#n debisiyle do'ru orant#l# olarak bacadan atmosfere at#lan hava
ayn# miktarda azalmakta ve daha az hava kirlili'ine neden olmaktad#r.
Bu al#$ma tm tekstil firmalar# iin, boya terbiye dairesinde en fazla enerji
harcayan makinalardan biri olan ramz makinas#n# daha etkin ve daha ekonomik
kullanmaya yneltecektir.
neriler;
Frekansta elde edilen azaltman#n enerji tasarrufunu sa'lad#'# a#kt#r.Ancak
do'al gaz sayalar# ramzlere yerle$tirilerek bu tasarrufun ls net bir $ekilde
tespit edilebilir.

79
KAYNAKLAR

AKARSLAN,F.,2002,http://tez.sdu.edu.tr/Tezler/TF00492.pdf
ARAP,*.,2008,http://www.google.com.tr/search?hl=tr&rlz=1T4GZAZ_trTR322TR3
26&q=tekstilde+%C4%B1gk+makale&meta=&aq=f&oq=
CAN, M., 1995, Endstriyel At#k Ak#$kanlar#n De'erlendirilmesi ve lke
Ekonomisine Katk#s#, Ekoloji Dergisi, Ekim, Kas#m, Aral#k, Say#:17.
CO*KUN, S.,1993, Kurutma $lemlerinde Is# Pompas# ile Enerji Tasarrufu
Sa'lanmas#n#n ncelenmesi, Yksek Lisans Tezi, Uluda' niversitesi, Fen
Bilimleri Enstits, Bursa.
ATALTA*, .,1979, Kimya Mhendisli'ine Giri$ 2.
AY, A., 2004, Gergefli Kurutucular#n At#k Havas#ndan Is# Geri Kazan#m#, Ege
niversitesi Bilimsel Ara$t#rma Projesi Kesin Raporu, Proje
No:2001-Mh-014
OBAN, S., 1999, Genel Tekstil Terbiyesi ve Bitim $lemleri, Bornova/zmir,
s.39-44.
DEMRCAN,N.,DEMR,K.,http://www.mmoistanbul.org/yayin/tesisat/107/4/
E..E,2002, Sanayide Enerji Ynetimi Esaslar# Cilt:1 1.2-Birincil Enerji Kaynaklar#
retim ve Tketimi.
ERSZ, M.A, 13.07.2009, Baca Gazlar#ndaki At#k Is#n#n, Is# Borusu le Geri
Kazan#m#n#n Deneysel ncelenmesi, Sablon:60-66.
http://kimyamuhendisi.com/arsiv/enerji/tekstil_sektorunde_enerji_tuketimi.pdf
http://www.eie.gov.tr/turkce/en_tasarrufu/en_tas_etkinlik2004/yusuf%20 korucu.doc
http://www.kimyamuhendisi. com/arsiv/enerji tekstil sektorunde enerji tuketimi.pdf
http://www.tekrarbekleriz.com/968-tekstil-apre-islemleri.html
http://www.veribaz.com/viewdoc.html?tekstil-sektorunde-enerji-tuketimi-ve-
tuketimin-aylik-degisimi-374971.html
http://www.yenifrm.com/archive/tekstilde-standartlarin-onemi-ve-testler-t57928.html
http://www20.uludag.edu.tr/~aksel/KURUTMA.pdf
KARADENZ, N.Y., CO*KUN, S., CAN, M., 2007.Tekstil Sanayinde At#k Is#dan
Yararlan#larak Enerji Tasarrufunda Klasik Sistem ile Is# Pompas#n#n

80
Kar$#la$t#r#lmas#, Uluda' niversitesi Mhendislik-Mimarl#k Dergisi, 12
(1):115-124.
KAYA,G.,GNGR,C.,http://www.mmo.org.tr/resimler/ekler/988c7f88ebcb58c_ek
.pdf?dergi=45
KO, E., KAPLAN, E., 2008, Tekstil Terbiye $letmelerinde Enerji Kullan#m#-Genel
De'erlendirme, Tekstil ve Mhendis Dergisi, 14 (65), 39.
Monforts Firmas#na Ait Teknik Dkmanlar.
National Energy Policy 2001, report of the National Energy Policy Development
Group, US Government Printing Office, Wash#ngton, DC 20402-001.
O-ULATA, T., DOBA, F., 1996, apraz Ak#ml# Bir Is# De'i$tirgecinin Teorik ve
Deneysel Analizi, PA Mhendislik Bilimleri Dergisi, 2 (3).
, T., DOBA, F., 1999, Tekstil $letmelerinde Nem Yal#t#m#, IV.Ulusal Tesisat
Kongresi ve Sergisi, TMMOB, zmir.
PULAT, E., Tekstil Endstrisi Kurutma Sistemlerinde Enerji Tketimi ve Tasarrufu,
Yksek Lisans Tezi, Uluda' niv., Fen Bilimleri Enstits, Bursa, 1990.
ROUETTE, K., 1995, Lexikon fr Textilveredlung, Lauman-Ferlag, Dlmen.
*AHAN, A.M., 2000, HVAC Uygulamalar#nda Is# Geri Kazan#m#, Tesisat
Mhendisli'i, *ubat, Syf40-51.
A.M., 2003, Is# Geri Kazan#m E$anjrlerinin Geri Kazan#m Opsiyonlar#,
MMO Tesisat Mhendisli'i Dergisi, Cilt No:78.
,A.M., http://www.mmo.org.tr/resimler/ekler/415085f5d1239f8_ek.pdf
*EKKEL,M.,VEARKADA*LARI,http://www.emo.org.tr/ekler/c87169969bfa0fe_e
k.pdf
TARAKIO-LU, 1984. Tekstil Terbiye $letmelerinde Enerji Tketimi ve
Tasarrufu. Uluda' niversitesi Bas#mevi.Bursa.
TELL, Z., K., 1997, Termodinamik, Akdeniz niversitesi Mhendislik Fakltesi,
Yay#n No:19, Isparta.
NAL, E., 1999. Nem Tutucular#n zelliklerinin ve Ekonomikli'in ncelenmesi,
Yksek Lisans Tezi, Sleyman Demirel niversitesi, Fen Bilimleri Enstits,
Isparta.
NL,C.,http://www.mmoistanbul.org/yayin/tesisat/108/4/

81
YAKARTEPE, Z., TKAM, Tekstil ve Konfeksiyon Ara$t#rma Merkezi, Cilt, 6, 7, 8,
9, 1995.

82
ZGEM#

02/02/1975 y#l#nda Adanada do'du. lk, orta ve lise 'renimini Adanada
tamamlad#. 1991 y#l#nda ba$lad#'# .T. Tekstil Mhendisli'i blmnden 1996
y#l#nda mezun oldu, ayn# y#l ukurova niversitesi Tekstil Mhendisli'i blmnde
yksek lisansa ba$lad# fakat ailevi nedenlerden dolay# tez a$amas#nda b#rakt#. 2009
y#l#nda #kan aftan faydalan#p teze tekrar ba$lad#. 1996-1998 y#llar# aras#nda
Mensa-Ham Kalite Kontrol ve Proses Kontrol *efli'i, 1998-2003 y#llar# aras#nda
Gney Sanayi-Gney Giyim-Kalite Kontrol, Mamul Ambar ve Sevkiyat *efli'i,
2003 y#l#ndan itibaren de Kimteks Tekstilde nce Boya Terbiye-Dokuma Planlama
*efli'i, ard#ndan da Proses Kontrol-Verimlilik-Enerji Yneticili'i-Stok
Kontrol-Maliyet Muhasebesi blmlerinin $efli'ini yapmaya ba$lam#$t#r. Bir ocuk
annesidir.

Ram Makinası

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ram Makinası

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

UKUROVA NVERSTES

FEN BLMLER ENSTTS

), daha kk oldu'u yzeye yak#n blgeye 's#n#r tabaka' ad#

You might also like