Seminarski rad iz Mjerne tehnike

Arnel Jaarevi
r.prof.dr.sc Nermina Zaimovi-Uzunovi
Seminarski rad iz Mjerne tehnike

Princip interferencije svjetlosnih
talasa i primjena u metrologiji
1




Sadraj:
1. Interferometrija ................................................................................................................................... 2
1.1. Interferencija talasa kao fizika pojava ........................................................................................ 2
1.2. Interferentni uzorci ...................................................................................................................... 4
1.3. Promjena faze zbog refleksije ...................................................................................................... 5
1.4. Young-ov eksperiment ................................................................................................................. 5
2. Renishaw model XL - laserski mjerni ureaj ........................................................................................ 6
2.1. Komponente modela XL ............................................................................................................... 6
2.1.1. XL-80 laserski emiter ( laser ) ................................................................................................ 7
2.1.2. XC kompenzator i senzori ................................................................................................... 7
2.1.3. Tronoac i podesivi stalak ...................................................................................................... 8
2.2. Softverska podrka ....................................................................................................................... 9
2.2.1. Dinamika mjerenja ............................................................................................................. 10
2.3. Performanse sistema .................................................................................................................. 11
2.4. Optika ......................................................................................................................................... 11
2.4.1. Postavljanje optike pri razliitim vrstama mjerenja ............................................................ 12
3. Slike koritene u radu: ....................................................................................................................... 13
4. Literatura: .......................................................................................................................................... 13


2

1. Interferometrija
Laserska interferometrija je visoko sofisticirana i precizna metoda za mjerenje udaljenosti sa
velikom preciznodu. Princip koji koristi ova metoda mjerenja naziva se interferencija
svjetlosnih svjetlosti.
1.1. Interferencija talasa kao fizika pojava
Interferencija valova (mehanikih i svjetlosnih) je svojstvo algebarskog zbrajanja
(pojaavanja i ponitavanja) dva ili vie vala. Na slici je prikazan val na vodi iz jednog izvora i
iz dva izvora.Opdenito moemo redi: ako se dva vala, iredi se iz razliitih izvora svjetlosti,
sastanu u nekoj toki prostora oni se superponiraju ili zbrajaju dajudi svjetlu ili tamnu prugu.

Slika 1. Interferencija vodenih talasa
Da bi dolo do interferencije valovi moraju biti koherentni tj. valovi moraju imati:

razliku faza koja se ne mijenja u vremenu
identine valne duine (ne moe dodi do interferencije npr. zelene i crvene svjetlosti)
identine amplitude
Osnovni uvjet potreban za konstruktivnu interferenciju (zbrajanje dva ili vie vala; svijetla
pruga u valovima vidljive svjetlosti) i destruktivnu interferenciju (potpuno ponitenje dva ili
vie vala; tamna pruga u valovima vidljive svjetlosti) je:
valovi moraju biti potpuno isti-koherentni

1
=
2

1
=
2

gdje su:
1
i
2
- talasne duine svjetlosnih valova
A
1
i A
2
- amplitude svjetlosnih talasa
3


Slika 2. Ilustracija nekoherentnog i koherentnog svjetlosnog snopa
Ako je faza vala svjetlosti definirana u svakom trenutku kae se da je svjetlost
koherentna.Ako se faza svjetlosnog vala nasumino mijenja od toke do toke, odnosno od
trenutka do trenutka, kae se da je svjetlost nekoherentna.Na primjer, laser generira
koherentnu svjetlost. U laseru, svi atomi zrae u fazi. Sijalice sa arnom niti ili fluorescentne
sijalice daju nekoherentnu svjetlost. Svi atomi u fosfornom sloju fluorescentne sijalice
emitiraju u razliitim vremenima.
Ukupna amplituda (maksimalni pomak od
ravnotenog poloaja) uzrokovana kombinacijom
valova je algebarska suma amplituda svakog vala
pojedinano.
Ako valovi daju vedi val, oni interferiraju
konstruktivno.
Ako se smanjuje ukupna amplituda, oni
interferiraju destruktivno.



Slika 3. Konstruktivna i
destruktivna interferencija


= 2 1

2
; = 1, 2, 3
Razlika puteva za destruktivnu
interferenciju:


= ; = 0, 1, 2, 3
Razlika puteva za konstruktivnu
interferenciju:


4

1.2. Interferentni uzorci


Konstruktivna interferencija nastaje u
sredinoj taki
Dva vala prelaze istu udaljenost razlika
puteva nula (dolaze u fazi)




Razlika puteva valova je jedna valna duina
Dol donjeg vala preklapa se sa dolom gornjeg
vala , znai da se amplituda vala povedava
I vidimo svijetlu prugu





Gornji val putuje jednu polovinu valne duine
dalje od donjeg vala
Dol donjeg vala preklapa se s brijegom
gornjeg vala . To je destruktivna interferencija
i vidimo tamnu prugu



Slike 4. 5. 6. Stvaranje svijetlih i
tamnih pruga na zaslonu
5

1.3. Promjena faze zbog refleksije
Elektromagnetski val doivljava promjenu u fazi od 180
o
nakon refleksije na mediju vedeg
indeksa loma
Analogno se puls na niti reflektira o dvrsti kraj.


Slika 7. Promjena faze talasa za 180
o
1.4. Young-ov eksperiment
Thomas Young (1773-1829.) bio je engleski znanstvenik, iji doprinos je velik u podruju
optike (svjetlost, proces vida), mehanika, energetika..
U ovom izlaganju: valna priroda svjetlosti, interferencija, pokus na dvije uske pukotine;
double slit experiment, 1801.,kojim je potvrena valna priroda svjetlosti.

Svjetlo iz monokromatskog izvora pada na
zaslon Z1 s malim otvorom koji je ujedno
takasti izvor svjetlosti. Svjetlo iz tog izvora
pada na zaslon Z2 s dvije rupice, S1 i S2,
koje su na maloj meusobnoj udaljenosti.
Otvori S1 i S2 predstavljaju koherentne
izvore monokromatske svjetlosti. Iza
zaslona nastaje prekrivanje koherentnih
valova svjetlosti, javlja se interferencija

Slika 8. Young ov eksperiment
6

Svjetlost iz dva proreza formira uzorak vidljiv na ekranu.
Uzorak se sastoji od niza svijetlih i tamnih paralelnih
pruga. Konstruktivna interferencija nastaje tamo gdje
vidimo svijetlu prugu. Destruktivna interferencija nastaje
tamo gdje vidimo tamnu prugu.

2. Renishaw model XL - laserski mjerni ureaj

Renishaw je vodedi svjetski proizvoa laserskih mjernih ureaja. Bavi se projektiranjem,
proizvodnjom i snabdijevanjem laserskih interferometrijskih sistema preko 20 godina. Njihov
ML10 laserski sistem je postao globalno priznat standard za tanost i pouzdanost u mjernoj
upotrebi.
Laserski sistem XL-80 nudi znatno povedanu prenosivost, preciznost i poboljane dinamike
mjerne performanse. Brz je i jednostavan za upotrebu, sa prednostima koje nudi tehnologija
mjerenja interferometrijom; dokazane tehnologije koja je uinila da laserski sistemi
Renishaw postanu preferirani izbor kompanija irom svijeta.
2.1. Komponente modela XL
Osnova ovog modela jeste kompaktni emiter laserske zrake XL-80 i nezavisno spojeni sistem
kompenzacije XC-80.


Slika 10. Osnovne komponente modela iz serije XL
Slika 9. Svijetle i tamne pruge
7

2.1.1. XL-80 laserski emiter ( laser )
XL-80 emituje ekstremno stabilnu lasersku zraku, sa talasnom duinom podeenom prema
odgovarajudim nacionalnim i internacionalnim standardima.
Stabilnost frekvencije laserske zrake je navedena kao 0.05 ppm (0.00005%) na godinjem
nivou i 0.02 ppm pri upotrebi od 1 sata. Ovaj odlian uinak se postie koritenjem
dinamike termike kontrole duine laserske cijevi pri dimenzijama do 1 nanometra.
Preciznost mjerenja linearnosti se krede oko 0.05 ppm (0.00005%) pri prosjenim uvjetima
u okruenju. Temperature od 0
o
C do 40
o
C i pritisku od 650 mbar do 1150 mbar. Oitanja se
vre pri 50 kHz, sa maksimalnom linearnom brzinom mjerenja od 4 m/s i rezolucijom od 1
nm i pri najvedim brzinama.
Poto XL sistemi koriste interferometriju kao
osnovu svih svojih mjerenja ( ne samo
mjerenja linearnosti ) postignuta je
zadovoljavajuda sigurnost rezultata za sve
vrste mjerenja.
Sa ugraenim USB portom nema potrebe za
dodatnim interfejsima za povezivanje sa
raunarom. Laser takoer nudi sekundarni
izlaz za standardni analogni signal u vidu
kvadraturnog izlaza kao tvornike postavke.
LED svjetla, koja signaliziraju status lasera i
jainu signala, pruaju podrku softverskim
indikatorima.Zajedno sa ugraenim modulom
za prebacivanje na mjerenja na velike
udaljenosti( 40-80 m ) i vremenom zagrijavanja manjim od 6 minuta, sve te karakterisitike
ine XL-80 laser brzim i jednostavnim za upotrebu.
2.1.2. XC kompenzator i senzori
XC-kompenzator je kljuni element u postizanju preciznosti pri mjerenju. Opremljen
inteligentnim senzorima koji oitavaju stanje pri samom mjernom objektu. Kompenzator
mjeri veoma precizno temperaturu, pritisak i relativnu vlanost zraka.
Kompenzator modifikuje nominalne vrijednosti talasnih duina lasera kako bi oslikao istinite
vrijednosti, koje de eliminisati mogude greke koje bi nastale ako ne bi uzeli u obzir uvjete
okoline.


Slika 11. XL - laser
8

Kao i kod emitera XL i kompenzator
je direktno spojen na PC preko usb
porta, koji ga ujedno napaja i
elektrinom energijom te nisu
potrebni posebni prikljuci i napojne
jedinice.
Senzorski kablovi su dugi 5 m, sa
mogudnodu razdvajanja za lake
premjetanje. Vie kablova se moe
spojiti u jedan za rad na vedim
mainama. Dizajn XC kompenzatora
i senzora osigurava ekstremno
precizna oitavanja u cijelom opsegu
operativnih uslova.
Do 3 senzora za mjerenje
temperature objekta mjerenja se
mogu spojiti na XC kompenzator te
tako omogudavaju da se linearna
mjerenja normaliziraju na
standardnu temperaturu od 20
o
C.

Obje vrste senzora za mjerenje temperature, i materijala mjernog objekta i okolnog zraka, su
inteligentni senzori. Integrisani mikroprocesori analiziraju i procesiraju izlazni signal prije
nego to ga poalju prema kompenzatoru.
Kompenzator ima masu od svega 490 g i zajedno sa XL laserom, kablovima, senzorima i
napojnom jedinicom ima masu neto iznad 3 kg.
2.1.3. Tronoac i podesivi stalak
Ukoliko ne koristite specijalnu opremu za
pozicioniranje lasera, veoma je vjerovatno da
de vam biti poreban tronoac i podesivi stalak
za podeavanje pozicije lasera u odgovarajudi
relativni poloaj naspram ose mjernog objekta.
Novi univerzalni tronoac, koji je detaljno
ispitan, prua zadovoljavajudu i stabilnu bazu
kao i kompaktan dizajn.
Baza na koju se postavlja laser omogudava
preciznu ugaonu rotaciju i translaciju XL 80
lasera.


Slika 12. XC kompenzator
Slika 13. Mjerenje bez upotrebe tronoca
9

Specijalni mehanizam omogudava
brzo i sigurno privravanje
laserske glave na tronoac. Za
aplikacije gdje nije potreban
tronoac, npr. Za montiranje lasera
direktno na mainu, stalak sa
laserom se moe veoma
jednostavno privrstiti uz pomod
posebnog magnetnog postolja sa
navojem M8.
Usljed paljivog dizajniranja XL
laser i sva odgovarajuda optika se
mogu postaviti na granitni stol za
kalibriranje koordinatnih maina.
Tronoac. Zajedno sa torbom u
kojoj se prenosi ima masu od
svega 6,2 kg.




2.2. Softverska podrka
LaserXL softverski paket ukljuuje module
za oitavanje mjerenja linearnosti, ugaonih
pomaka, mjerenja rotacionih osa, ravnosti,
pravoosnosti, pravougaonosti, kao i
mogunost mjerenja dinamikih procesa.
Korisnik moe birati izmeu engleskog i niza
drugih jezika za rad u ponuenim
modulima. Standardni izvjetaji su u skladu
sa nizom standarda u oblasti provjere
performansi maina ( ISO, ASME, VDI, JIS,
GB ) i ukljuuju sveobuhvatnu Renishaw
analizu.
Standardni softver za analizu ukljuuje opciju za generisanje kompenzacionih vrijednosti koje
moe korisititi kontroler CNC maine, te tako singnifikantno unaprjeuje preciznost
pozicioniranja same maine. Dodatni paketi za kompenzaciju linearne greke omogudavaju
itanje postojedih kompenzacionih vrijednosti u kontroleru maine te uitavanje novih.

Slika 14. Tronoac
Slika 15. Izgled LaserXL aplikacije
10

2.2.1. Dinamika mjerenja
LaserXL softverski modul za oitavanje dinamikih mjerenja omogudava prikupljanje
podataka brzinama od 10 Hz do 50 kHz i prua podatke o trenutnom poloaju, brzini i
ubrzanju. Tu je takoer integrisani FFT paket za frekventnu analizu. Za realni prikaz u
stvarnom vremenu tkz. osciloskopni stil direktnog prikazivanja brzine i ubrzanja koristimo
QuickViewXL softverski paket. Dinamika mjerenja omogudavaju da se odreena
odstupanja na maini detektuju i kvantificiraju. Npr. :
Preoptereenje i histereza sistema vijak navrtka
Poziciona stabilnost i dekoderske performanse
Rezonantne karakteristike motora, vretena i sl.
Tanost brzine snabdijevanja, stabilnost i tanost interpolacije.
Optimizacija kontrole petlji










QuickViewXL softverski paket
je jednostavan za upotrebu, intuitivan softver za oitavanje, pregledavanje i snimanje
dinamikih podataka dobijenih sa XL laserskim sistemom. Poznavanje dinamikih
karakteristika maine ( ubrzanje, brzina, vibracije, vrijeme smirivanja, rezonanca i
priguivanje ) je od kritine vanosti pri radu sa nekim sistemima. Ove karakteristike uzrokuju
operacione performanse kao to su poziciona preciznost, ponovljivost, kvalitet povrine,
propusnost i troenje.
Snimljeni podaci se lahko mogu oitati i u aplikacijama tipa MathCad, Mathematica ili Excel
za provoenje daljnjih analiza. A koritenjem CSV formata datoteke moe se oitati i u
Renishaw LaserXL aplikaciji koja omogudava FFT analizu.


Slika 16. Izgled QuickViewXL aplikacije
11

2.3. Performanse sistema
Najveda nepouzdanost podataka kod mjerenja laserom pojavljuje se usljed razliitih uslova
okoline u kojima se vre mjerenja ( temperatura, pritisak, vlanost ). ak i male promjene u
uslovima u kom se vri mjerenje de promijeniti duinu talasa laserske svjetlosti i tako
rezultujudih podataka. Na pr. sljedede promjene de uticati na povedanje duine laserskog
talasa za 0,25 ppm( 1 ppm 0,0001% ):
0.26 C povedanje temperature vazduha
0.93 mbar snienje pritiska okolnog zraka


Kombinacija varijacija temperature,
vlanosti i pritiska moe uzrokovati
nepouzdanost od 20 do 30 ppm u
mjerenju.
Renishaw koristi XC80 kompenzator i
veoma precizne senzore kako bi
kompenzirao promjene nastale u
duini talasa laserske zrake.





2.4. Optika
Sistem XL-80 kao i sistem ML 10 pokriva optiku za linearno, ugaono ( ukljuujudi i rotirajude
ose ), pravoosno, pravougaono i ravno mjerenje. Sva mjerenja su primjenom
interferometrije i prema tome zahtijevaju upotrebu talsnih duina propisanih
internacionalnim standardima.


















Slika 17. Uticaj kompenziranja talasne duine na preciznost
mjerenja Renishaw XL-80 lasera
Slika 18. Optiki se modela XL 80 i ML 10
12

2.4.1. Postavljanje optike pri razliitim vrstama mjerenja


Slika 19. Razliite postavke optike pri mjerenjima


13

3. Slike koritene u radu:
Broj slike Naziv slike Stranica
1. Interferencija vodenih talasa 2.
2. Ilustracija nekoherentnog i koherentnog svjetlosnog snopa 3.
3. Konstruktivna i destruktivna interferencija 3.
4. Stvaranje svijetlih i tamnih pruga na zaslonu 4.
5. Stvaranje svijetlih i tamnih pruga na zaslonu 4.
6. Stvaranje svijetlih i tamnih pruga na zaslonu 4.
7. Promjena faze talasa za 180
o
5.
8. Young ov eksperiment 5.
9. Svijetle i tamne pruge 6.
10. Osnovne komponente modela iz serije XL 6.
11. XL - laser 7.
12. XC kompenzator 8.
13. Mjerenje bez upotrebe tronoca 8.
14. Tronoac 9.
15. Izgled LaserXL aplikacije 9.
16. Izgled QuickViewXL aplikacije 10.
17. Uticaj kompenziranja talasne duine na preciznost mjerenja XL-80 lasera 11.
18. Optiki se modela XL 80 i ML 10 11.
19. Razliite postavke optike pri mjerenjima 12.


4. Literatura:
Katalog firme Renishaw XL-80 laser system, Portable laser measurement and calibration