KOTRLJAJNI LEAJEVI

Obeleavanje. Osnovni principi ugradnje i konstruktivna

reenja. Podmazivanje i zaptivanje. Montaa.
Obeleavanje i podela kotrljajnih leajeva
Prema pravcu delovanja sile dele se na:
- Radijalne (prenose silu u radijalnom pravcu)
- Aksijalne (prenose silu u aksijalnom pravcu)
- Radijalno-aksijalne (prenose silu u oba pravca)
Prema nainu ugradnje leaji mogu biti fiksirani i slobodni. Fiksirani prenose
radijalnu i aksijalnu silu u jednom ili oba smera ,a slobodni mogu da prenesu
samo radijalnu silu i dozvoljavaju aksijalno pomeranje.
Prema obliku kotrljajnih tela leaji se dele na kugline i valjane. Valjani
zavisno od vrste kotrljajnih tela mogu biti cilindrino-valjani, konusno-valjani,
bavasti i igliasti.
Zavisno od toga da li se kod ugradnje rasklapaju ili ne dele se na rasklopive i
nerasklopive
Prema broju redova kotrljajnih tela leaji mogu biti jednoredni i vieredni.
Prema sposobnosti prilagoavanja deformaciji vratila u osloncu leaji se dele na
krute i zglobne (podesive).
Obeleavanje i podela kotrljajnih leajeva
Obeleavanje i podela kotrljajnih leajeva
Kod kolutnih leajeva ugradbene mere od
znaaja su:
nominalni prenik otvora leaja d
spoljanji prenik koluta kuita D
visina leaja T.
Kod prstenih leajeva to su pre svega:
nominalni prenik otvora leaja d
spoljanji prenik D
irina B.
Pri izboru leaja od znaaja su njihove konturne mere odnosno
ugradbene mere.
Obeleavanje i podela kotrljajnih leajeva
Veliki znaaj za konstrukciono izvoenje kao i za
nosivost kotrljajnih leaja ima dodirni ugao .To je
ugao izmeu radijalnog pravca (normale na odunu
osu leaja) i pravca koji definiu take dodira
kotrljajnih tela odnosno kugllica sa spoljanjim i
unutranjim prstenom. U tom smislu je mogue sve
kotrljajne leaje podeliti na radijalne sa dodirnim
uglom = 045 i aksijalne = 45 90 .
Veliina aksijalne sile koju moe da prenese leaj
zavisi od dodirnog ugla . Sa poveanjem ugla
poveava se i aksijalna sila koju moe da primi leaj.
Iskorienje leaja u pogledu nosivosti se poveava
sa smanjenjem razlike izmeu uglova i .
Maksimalno iskorienje leaja se postie za = .
Obeleavanje i podela kotrljajnih leajeva
Prsteni kuglini jednoredi leaj sa radijalnim dodirom Oznake
60, 62, 63, 64
Mogu da prenesu relativno velika radijalna i znatna aksijalna
optereenja.
Zbog jednostavnog konstrukcionog oblika, smanjenog uma i vibracija u
radu i niske cene, ovi leajevi imaju izuzetno veliku primenu.
Primena ovih leajeva je univerzalna: kod svih vrsta maina, za
uleitenje prenosnika, u industriji motornih vozila.
Obeleavanje i podela kotrljajnih leajeva
Prsteni kuglini jednoredi leaj sa kosim dodirom
Oznake 72, 73
leb za kotrljajna tela na spoljanjem i unutranjem
prstenu ima naslon sa samo jedne strane, dok je druga
stana ravna, tako da ovi leajevi mogu da prenesu
aksijalnu silu samo u jednom smeru.
Zbog te injenice ovaj tip leajeva se ugrauje u paru.
Tandem ugradnja O raspored X - raspored
Obeleavanje i podela kotrljajnih leajeva
Prsteni kuglini jednoredi leaj sa dodirom u etiri take
Oznake QJ2, QJ3
Ovi leajevi spadaju u grupu prstenih kuglinih jednoredih
leaja sa kosim dodirom. leb za kotrljajna tela na
spoljanjem i unutranjem prstenu se sastoji iz dva
konusa. U neoptereenom stanju dodir kotrljajnih tela i
prstenova je u etiri take.
Ovi leajevi mogu da prenesu radijalna i aksijalna
optereenja u oba smera. Koriste se kod alatnih maina
kao i kod transmisije motornih vozila
Prsteni kuglini dvoredi leaj sa kosim dodirom
Oznake 32, 33
Dvoredi kuglini leaj sa kosim dodirom odgovara paru
jednoredih kuglinih leajeva sa kosim dodirom (O-
izvoenje). Prenosi znatno radijalno optereenje, kao i
aksijalna optereenja u oba smera.
Primenjuje se u osloncima kraih krutih vratila za nie
uestanosti obrtanja, za prenoenje znatnih radijalnih i
aksijalnih sila u oba smera: vratila punih prenosnika,
vratila cilindrinih i konusnih zupanika.
Obeleavanje i podela kotrljajnih leajeva
Prsteni kuglini dvoredi podesivi leaj
Oznake 12, 22, 13, 23
Povrina kotrljanja kuglia na spoljanjem prstenu ovih
leajeva je sfernog oblika, to omoguuje ugaono
prilagoavanje deformacijama vratila i do 4.
Prvenstveno su namenjeni za prenos radijalnih
optereenja, ali mogu da prime i umerena aksijalna
optereenja. Namenjeni su za velike uestanisti obrtanja.
Primenjuju se kod vratila veeg raspona izmeu oslonaca,
gde ne moe da bude posrignuta odgovarajua tanost pri
montai i gde se oekuju deformacija vratil pri radu.
Obeleavanje i podela kotrljajnih leajeva
Prsteni cilindrino valjani jednoredi leaj
Oznake NU, N, NJ, NUP
Ovi leajevi su namenjeni prvenstveno za prenos radijalnih sila. Dodir
izmeu prstenova i tela je linijski, to ovim leajevima omoguuje veu
nosivost u odnosu na kugline leejeve istih dimanzija.
Prsteni cilindrino valjani leajevi se izrauju u vie konstrukcionih
varijanti.
Ovi leajevi dobro podnose visoke uestanosti obrtanja i velika radijalna
optereenja ta se stoga primanjuju kod prenosnika, elektromotora, kod
inskih vozila.
Obeleavanje i podela kotrljajnih leajeva
Prsteni konusno valjani leaj
Oznake 302, 322, 303, 313, 323
Kao kotrljajna tela ovde se koriste delovi konusa a
povrine kotrljanja spoljanjeg i unutranjeg prstena su
takoe delovi konusa. Ovaj leaj moe da prenese velika
radijalna i aksijalna optereenja.
Zbog skretanja napadne linije sile u leaju se indukuje
dodatna aksijalna sila koja tei da razdvoji prstenove. Iz
tog razloga se ovi leajevi po pravilu ugrauju u paru (kao
slike u ogledalu) ime se ponitava samoindukovana
aksijalna sila i omoguuje prenos aksijalnog optereenja u
oba smera.
Zbog jednostavne ugradnje i niske cene ovaj tip leaja ima
jako rairenu primenu: kod transmisije motornih vozila, kod
svih vrsta prenosnika snage, kod alatnih maina.
Obeleavanje i podela kotrljajnih leajeva
Prsteni bavasti jednoredi i dvoredi podesivi leaj
Oznake 202, 203, 204 jednoredi
222, 213, 223 dvoredi
Ovi leaje su sa izvanrednim karakteristikama kako u
pogledu nosivosti i prijema udarnih optereenja tako
i u pogledu mogunosti prilagoavanja elastinim
deformacijama vratila i neparalelnosti osa oslonih
povrina. Kotrljajna tela su izraena sa lunom
izvodnicom tako da podseaju na bavice po emu
su i dobili naziv.
Jednoredi bavasti podesivi leaji ne mogu da
prenesu aksijalna optereenja, dok dvoredi to mogu.
Zbog mogunosti da prenesu velika radijalna
optereenja i otpornosti na udarna optereenja
veoma esto se primenjuju u tekoj mainogradnji u
mlinovima, valjaonikim stanovima odnosno kod
teko optereenih oslonaca.
Obeleavanje i podela kotrljajnih leajeva
Kolutni kuglini jednoredi i dvoredi leaj
Oznake 511, 512, 513, 514 jednoredi
522, 523, 524 dvoredi
Ovi leajevi mogu da prime iskljuivo aksijalne sile. Jednoredi kolutni kuglini
leajevi mogu da prenesu aksijelne sile samo u jednom smeru, dok dvoredi leaji
prenose sile u oba smera.
Uestanost obrtanja ovih leaja je ograniena, jer pri veim ugaonim brzinama kod
kotrljajnih tela nastaju znatne centrifugalne sile, po dolazi do poveanog trenja i
habanja leaja.
Primenjuju se kod uleitenja obrtnih kranova, kod kranskih kuka, kod obrtnih
postolja, kod vretena builica.
Obeleavanje i podela kotrljajnih leajeva
Osnovni principi ugradnje
Za ispravno prenoenje radijalnih sila sa vratila na prstenove leaja i sa
prstenova na oslonce neophodno je radijalno uvrivanje leaja. To se postie
izborom odgovarajueg naleganja izmeu vratila i unutranjeg prstena i izmeu
spoljanjeg prstena leaja i kuita.
Za prenoenje aksijalnih sila neophodno je aksijalno uvrivanje vratila u
osloncima. U tom smislu mogua su tri razliita konstruktivna izvoenja:
- Uleitenje sa fiksiranim i aksijalno slobodnim osloncem (F-S uleitenje)
- Uleitenje sa oba fiksirana oslonca (F-F uleitenje)
- Uleitenje sa slobodnim osloncima (S-S uleitenje)
Osnovni principi ugradnje
F-S uleitenje se najee primenjuje u praksi
Fiksiran leaj pored radijalnih prenosi i aksijalna
optereenja u oba smera
Slobodni leaj prima samo radijalne sile i
omoguuje nesmetano aksijalno pomeranje u cilju
kompenzacije netanosti pri izradi, nesmetane
montae i kompenzacije termikih diletacija
F-S uleitenje
Prednosti F-S uleitenja:
Nema aksijalnih predoptereenja leaja
Odstojanja izmeu oslonaca mogu biti izraena sa
velikim tolerancijama
Jednostavna montaa bez podeavanja aksijalnog
zazora
Dobro aksijalno voenje
Osnovni principi ugradnje
F-F uleitenje se primenjuje kod ugradnje
prstenih jednoredih leaja sa kosim dodirom i
prstenih konusno valjanih leaja.
Leaji se ugrauju simetrino kao slika u
ogledalu pri emu jedan leaj aksijalno uvruje
vratilo u jednom a drugi u drugom smeru.
U toku motae se mora voditi rauna o
aksijalnom zazoru.
F-F uleitenje
Prednosti F-F uleitenja:
Mogue je postii eljeni aksijalni
zazor ili predoptereenje
Dobro aksijalno i radijalno voenje
vratila
Primena za velike radijalne i
aksijalne sile.
Nedostaci F-F uleitenja:
Neophodno precizno podeavanje u
toku montae
Nemogua primena kod veeg
rastojanja izmeu oslonaca (zbog
termikih diletacija)
eljeni aksijalni zazor odnosno
predoptereenje mogue je utvrditi
tek u radu , jer zavisi od temperature.
Osnovni principi ugradnje
Primenjuje se kod vratila gde nema aksijalnih
sila ili pak aksijalne sile deluju u jednom smeru.
Ovakvo uleitenje moe da kompenzira velika
aksijalna izduenja vratila. Kod ovakvog
uleitenja najee se koriste prsteni cilindrino
valjani leaji tipa NJ.
U sluaju da se koriste prsteni kuglini jednoredni
leaji sa radijalnim dodirom, moraju kod tih leaja
ili spoljanji ili unutranji prsten da budu fiksirani
(odnosno aksijalno slobodni).
S-S uleitenje
Prednosti S-S uleitenja:
jednostavno konstrukciono izvoenje
jednostavna montaa odnosno cena.
Nedostaci S-S uleitenja su
brojniji:
aksijalne sile smeju da deluju samo
u jednom smeru
aksijalno voenje nije obezbeeno
dinamike aksijalne sile nisu
dozvoljene, jer dovode do aksijalnog
oscilovanja vratila