TC

GAZ NVERSTES
GAZ ETM FAKLTES
ORTA RETM FEN VE MATEMATK ALANLARI ETM BLM
FZK ETM ANABLM DALI




MZK ENSTRUMANLARINA
FZKSEL BR BAKI






HAZIRLAYAN

EMEL BEK
050557006


TEZ DANIMANI

Do.Dr. Mustafa Karada




ANKARA - 2009
NDEKLER
1- GR
2- MZN FZ
2.1-Mzik Olaynn Birinci Adm
2.2-Mzik Olaynn kinci Adm
2.3-Mzik Olaynn nc Adm
3- SESN OLUUMU
3.1-Uyarc Etkenin Oluumu
3.2-Yinelenen Hareket
3.3-Basit Uyumlu Hareketin Ayrntlar
3.4-Basit Uyumlu Hareket ve Enerji
3.5-Birlikte Oluan Basit Uyumlu Hareketler
3.6-Bileke Hareket ve Enerji
3.7-Ses Dalgalarnn Biniimi
3.8-Duran Dalgalar
3.9-Vurular
3.10-Vuru Saysyla Rahatszlk Derecesi Arasndaki liki
3.11-Zorlanm Titreimler
3.12-Rezonans
3.13-Rezonatrlerde Seimlilik
3.14-ztitreim Frekansnn Snme Oranna Ball

4- PERDE VE FREKANS
5- LETC ORTAM
5.1-Titreimlerin Yaylma Mekanizmas
5.2-Boyuna ve Enine Dalgalar
5.3-Havadaki Ses Dalgalar
5.4-Dalgalarn Ortamlardaki Yaylma Hz
5.5-Dalga Parametresi
5.6-Dalgalara zg Davranlar
5.7-Yaylma Hznn Deimesinden Doan lgin Sonular

6- ENERJNN ORTAMLARDA LETLMES
6.1-Akustik Enerjinin Sourulmas

7- MZK SES KAYNAKLARI
7.1-Ses Spektrumlar
7.2-Gergin Tellerin Titreimleri
7.3-Tellerdeki Karmak Titreimler
7.4-Snme Olaynn Ayrntlar
7.5-Yaylanarak Uyarlan Tel
7.6-Silindir Biimli Borulardaki Hava Stunlarnn Titreimleri
7.7-Zarlarn Titreimleri
7.8-Zarlardaki Karmak Titreimler
8- ALGILAR
8.1-Keman Ailesi Hakknda Genel Bilgi
8.2-Kemann Yaps
8.3-Kemann Akustik zellikleri
8.4-Aa flemeli alglar Hakknda Genel Bilgi
8.5-Flt,Klarinet ve Obua
8.6-Pirin flemeli alglar Hakknda Genel Bilgi
8.7-Piyano
8.8-Piyano Sesinin zellikleri
9-KAYNAKLAR

1- GR
Mzik ve fizik szckleri,sylenileri ve ses uyumlar bakmndan birbirlerine ok yakyor olsa da
fiziin akla ,mziin ruha hitap ettii ve neticesinde fiziin ruhsuz mziin ise ruhsal olduu
dncesi hakimdir.Aslnda bu dnce doru deildir.nk mziin her safhas ok temelli bir
ekilde sk skya fizie baldr.Byle olduu iin,eskizsiz bir mzikinin mziin fiziksel
temellerine yzeysel olarak da olsa aina olmasnn bir zorunluluk olduunu syleyebiliyoruz.Ama ne
yazk ki yurdumuzda bu zorunlulua yeterince nem verilmiyor.Mzikiler byk bir ounlukla
mesleklerini fiziin varlnn farknda bile olmadan srdryorlar.Byle dnlnce de
niversitelerin bnyesinde mziki yetitiren kurumlarda bile fizikle ilgili bir eyler retmeye gerek
duyulmayabiliyor.

2- MZN FZ

2.1- MZK OLAYININ BRNC ADIMI
Mzik dinleme ve mzikten etkilenme olay,birbiriyle balantl birka sistemde(zincirleme) art arda
meydana gelen olaylarn toplamdr. Bu sistemler zincirini,fizik terimiyle;
Kaynak Ortam Alc
eklinde basit bir emayla ifade edebilirsiniz.Mzik olaynda,kaynan yayd akustik enerji,ortamda
iletilerek alcy etkiler ve onun tarafndan alglanr.Kukusuz,dier birok baka olaydada ayn eit
sistem zincirlerinden sz edilebilir.Btn bu olaylarda
Yaylan letilen Alglanan
bir ey vardr.Buda enerjidir.
Mzik olayndaki kaynak,ister bir alg,ister insan sesi,ister bir radyo,bant,plak vb.olsun,ses daima
maddi bir sistemin(temel titreim elementinin) hareketi sonunda ortaya kar.Temel titreim
elementi,gitar stndeki gerilmi bir tel,flt gibi bir borunun iindeki hava stunu,grtlaktaki ses teli
denilen kvrmlar,bir karton levha olabilir.Sesin oluabilmesi iin bunlarn herhangi bir uyarma
mekanizmasyla(yay,mzrap,kam,eki,dudaklar) harekete geirilmesi gerekir.Uyarma
mekanizmasnn grevi,hareket iin gerekli enerjiyi salamaktr.Verilen enerjiyle harekete geen temel
titreim elementi,titreerek,evreye belirli frekansta(sistemin yapsna bal olan bir frekansta)akustik
enerji yayar.Titreim elementinin akustik enerji verimi genellikle ok dktr.zaten kk olan
uyarc enerjinin ancak yzde birinden az akustik enerji eklinde yaylr.Yaylan bu ok kk
enerjiyi mzik eklinde rahata alglayabilmek iin rezonatr yardmyla bytmek gerekir.alg
gvdeleri,piyanonun ses tahtas,az-burun boluu,birer rezonatrdr.Rezonatrler,sesin hem
iddetini artrrlar,hem de niteliini nemli lde etkilerler.ki duvar arasna gerilmi bir tanbur
telinin verdii sesle,tanburun zerindeki telin verdii ses arasnda inanlmaz bir fark vardr.Yani,temel
titreim elementinin yakn evresi (rezonatr)yaylan sesi deitirebilmektedir.Mzik olaynn ilk
admn oluturan ses kaynaklarnn,her ynyle(uyarma mekanizmas,temel titreim elementi,yakn
evrenin etkileri)incelenmesi ve daha iyi ses koullar salayabilmek iin neler yapabileceinin
aratrlmas,yalnzca ve yalnzca fiziin konusudur.Mzrabn telin farkl yerlerine vurduu zaman
niin farkl niteliklerde sesler ktn bilen ve bu bilgisini bilinli kullanarak istedii etkileri elde
edebilen bir icrac,bu ii,nedenini bilmeden amprik bir ekilde yapan bir icracdan daha iyi deil
midir?algsnda kullanaca aac,rezonansla ilgili bilgileri bilerek seen bir yapmc parmakla vurup
tklatarak aa seen bir yapmcdan daha baarl olmaz m?Bu nedenle mzikle fizik ayrlmaz bir
ibirlii iindedir.

2.2-MZK OLAYININ KNC ADIMI
Mzik olaynn ikinci adm,kaynaktan yaylan akustik enerjinin,bir ortamn iinde,alcya kadar
iletilmesidir.Ses enerjisinin iletilebilmesi iin bir maddi ortam kesinlikle gereklidir.Bu,herhangi bir
madde olabilir.Ama,kukusuz,mzik dinlemede sz konusu olan ortam havadr.Enerji,havann
iinde,boyuna dalgalar denilen dalgalarla iletilir.Ortamdaki enerji iletimi srasnda olup biten
herey,gene fiziin konusudur.Ama,bir mzikinin de,rnein,hava scaklnn ve bileiminin sesin
hzn .nasl etkilediini ve bunun ne gibi sonularnn olabileceini bilmesi gerekir.Bylece bir konser
srasnda nefesli alglarn akordunun niin bozulduunu ok iyi anlayabilir.Kaynan ses gcnn
ortamda nasl dald,ses iddetinin uzaklna ve frekansa bal olarak nasl deitii gibi konularda
hep fiziin konulardr.

2.3-MZK OLAYININ NC ADIMI
Mzik olaynn nc adm,kulaa kadar gelen ses dalgalarnn,iitme organmz(kulak ve beyin)
tarafndan analizi yani sesin alglanmas ve deerlendirilmesidir.

3- SESN OLUUMU

Kula uyarabilecek nitelikte
etkenler
Etkenleri kesintisiz ve yeterli
iddetle ileten ortam,veya
ortamlar
Etkenleri deerlendirecek
nitelikte kulak ve beyin
SES KAYNAI LETC ORTAM ALICI
Bir sesin var olabilmesi iin,alr durumda bir kulak ve beyin (yani alc bir sistem) bulunmas onlar
uyarabilecek nitelikteki etkenlerin bir yerlerde (ses kayna)olumas ve bu etkenlerin olutuklar
yerden kulaa kadar,kula uyarmaya yetecek bir iddette iletilmesi(iletici ortam)gerekir.Bu elerden
herhangi birisi yoksa ses de yoktur.
rnein,odada masann zerinde alan bir saatin hareketlerini ses olarak alglarz.nk,saat
alrken,kula uyarabilecek nitelikteki etkenleri oluturur.Bu etkenler,hem dorudan havann
iinde(gaz ortam),hem de masa yoluyla gene havann iinden (kat ortam+ gaz ortam) iletilerek
kulamza kadar gelir.Bylece saatin almasn tik tak sesleri olarak alglarz.
Baka bir rnek olarak,evrede hibir canlnn bulunmad bir yerde,otomatik bir aracn almakta
olduunu dnelim.ara alrken kula uyaracak etkenleri oluturmaktadr.Bu etkenleri iletecek
ortam da vardr.Ama,yaknlarda kulak ve beyin olmad iin etkenler
deerlendirilmemektedir.Yani,bir sesin varlndan sz etmek olana yoktur.
Baka bir rnek olarak,Galton denilen ses kayna zerinde duralm.Hava ile alan bu ddn
verdii sesin perdesi bir vidayla deitirilebilir.Viday belirli bir yne evirdike,duyduumuz ses
gitgide tizleir(inceleir).evirmeyi srdrdke,bir yerden sonra artk ses duyamaz oluruz.Bizim iin
bir ses yoktur.nk ddn o koullarda oluturduu uyarc etkenler,insan iitme sistemini
uyaracak nitelikte deildir.

3.1-UYARICI ETKENN OLUUMU
Ses incelemelerinde titreim erilerini izmede osiloskop kullanlr.Kula uyaran etkenler,her
zaman,yinelenen (periyotlu) bir hareket sonucu oluurlar.Bir cismin konumunun,bir referans cismine
veya noktasna gre deimesine hareket deniyor.Hareket eden cismin boyutlar,referans cismine,veya
hareketin olutuu uzay parasna gre ok kk saylabiliyorsa ,bu cismi uzayda hareket eden bir
nokta olarak dnebiliriz.Noktalar,uzayda,,iki yada bir boyutlu,herhangi bir yinelenen hareket
yapabilir.Hareket ne kadar karksa,o hareketin sonucu olarak oluan uyarc etkenler ve bu etkenlerin
uyarsyla algladmz seslerde o kadar kark olur.ok kark seslere grlt diyoruz.Yuvarlanan
bir kaya parasnn veya yldrm dmesi srasnda karmak hareketler yapan hava ktlelerinin
oluturduu sesler birer grltdr.alglarmzdaki tellerin,hava
stunlarnn,ubuklarn,vb,hareketinden doan mzik sesleri ise grltlere gre ok daha basit
yapdadr.Ama,gene de,en basit sesler deildir.En basit sesler,bir cismin,bir boyut zerinde yapt
yinelenen hareketten (bu hareket en basit harekettir)domaldr.Doada basit ses olumaz.Ancak,bri
ses atalndan veya bir elektronik osilatrden byle basit sesler elde edebiliriz.Bu en basit seslerin
oluumlarn ve yaplarn inceleyerek,daha karmak olan grltlerin yaplarn
anlayabiliriz.nk,en karmak bir ses bile,eitli basit sesleri birletirerek yeniden
oluturulabilir.yleyse,ie,basit seslerin temeli olan ve basit uyumlu hareket denilen bu en basit
yinelenen hareketi incelemekle balamalyz.Titretirilen bir ses atalnn kollarn oluturan her
madde tanecii bir elektrik devresinde salnan elektronlar veya yaklak da olsa,aklda daha kolay
canlandrlabilen bir rnek olarak,bir dzlem iinde kk salnmlar yapan bir sarka,basit uyumlu
hareketler yaparlar ve btn bu hareketler hep ayn ilkelere uyarlar.

3.2-YNELENEN HAREKET
Kendini yineleyerek srp giden bir harekete,yinelenen(periyotlu) hareket denir.Dnyann Gne
evresinde dnmesi,salncakta sallanan bir ocuun yapt hareket,kafesinde gidip gelen bir leoparn
yapt hareket,kalbimizin at,titreen bir ses atalnn kollarnn yapt hareket,vb,hepsi birer
yinelen harekettir.
Durmakta olan bir sistemde yinelen bir hareketin balamasnn nedeni,bir d etkenin sistemin denge
konumunu bozmasdr.Her sistemin en az bir denge konumu vardr.Sistem bu konumda iken,sistemin
her bir parasna etkiyen btn kuvvetler(rnein paracklarn arlklar,aralarndaki ekme veya
itme kuvvetler,vb)birbirini dengelemektedir.Bu nedenle,zerine bileke bir kuvvet etkimeyen her bir
parack ve dolaysyla sistemin btn,denge konumunda hareketsiz kalr.Bir ipin ucunda hareketsiz
olarak asl duran bir ktleyi(bir sarkac) ya da kollar hareketsiz duran bir ses atalnn dengedeki
sistemlere rnek olarak gsterebiliriz.Dengedeki bir sisteme dardan bir kuvvet uygulayarak kuvvet
dengesini bozarsak,sistemin her bir paras bu kuvveti yok edecek ynde davranlar gsterir;ters
kuvvetler ortaya kar ve bu kuvvetler sistemi gene denge konumuna getirmeye alr.Sarkacn denge
konumundan ayrlmakta olan yuvarla bu kuvvetlerin etkisiyle gitgide yavalar,durur,ve sonra
hzlanarak denge konumuna ynelir.Ses atalnn kollar iinde yan ey sz konusudur.Sonunda
sistem denge konumuna varr.Ama,kazand kinetik enerji nedeniyle orada duramaz.te yana doru
hareketini srdrr.Bylece denge konumundan yine uzaklalmaya baland iin,sistemi geri
getirecek yeni kuvvetler oluur.Bunlar hareketi yavalatr ve durdurur.Sistem bu kuvvetlerin
etkisiyle,gitgide hzlanarak denge konumuna ynelir,orada duramaz,vbBylece,sistemi oluturan
paracklarn her biri ve sonu olarak btn sistem,denge konumunun evresinde uyumlu bir salnm
yapar.Byle salnmlara yinelenen hareket deniyor.Eer yinelenen hareket yalnzca tek boyut zerinde
oluuyorsa,olabilecek bu en basit yinelenen hareket,basit uyumlu hareket olarak adlandrlr.
Yinelenen hareket yapabilen bir sistemi denge konumundan ayrmak iin ne kadar byk bir kuvvet
uygulanyorsa,sistem denge konumundan o kadar ok ayrlr ve o kadar geni bir salnm
yapar.Sistemin herhangi bir anda denge konumuna olan uzaklna uzanm(y) diyoruz.Sistemin denge
konumundan ayrlabildii en byk uzakla,yani en byk uzanma genlik(g) deniyor.Sisteme
uygulanan d kuvvet bydke,sistemin yapt salnmn genlii de byr.Salnmlarda,sistemi geri
eken kuvvetler uzanmla orantldr.Sistem denge konumundan uzaklatka (yani uzanm
bydke) geri eken kuvvetlerde byr.Bu byme,her zaman basit bir orantyla olmaz.Ama,eer
salnmn genlii ok kkse,o zaman kuvvetler uzanm ile doru orantl olmaktadr.Yani uzanm iki
kat byrse,kuvvetlerde iki kat bymektedir.Genlik bykse byle basit bir orant kurulamaz.Bu
nedenle,uyumlu hareket incelenirken,konuyu basitletirmek iin,nce,salnm genliinin kk olduu
haller zerinde durulur.Kk genlikli basit uyumlu hareketlere titreim diyoruz.

3.3-BAST UYUMLU HAREKETN AYRINTILARI
Basit uyumlu hareketin bir defa tamamlanmas iin geen saniye cinsinden sreye periyot denir.Bir
saniyelik sre iinde oluan titreim saysna ise frekans denir.Her basit uyumlu hareketi bir sins
erisi ile gsterilir.

3.4-BAST UYUMLU HAREKET VE ENERJ
imdi de biraz,basit uyumlu hareketin genlik-enerji ilikisi zerinde duralm.daha ok enerji
verilirse,sistemin denge konumundan daha ok uzaklaabilecei yani basit uyumlu hareketin
genliinin byyecei aktr.enerji arttka referans emberinin yarap gitgide byr.
Acaba,basit uyumlu hareket yapmakta olan bir sistem,bu hareketini ne kadar srdrebilir? Eer
hareket srasnda bir enerji kayb olmuyorsa,hareketin sonsuza kadar srmesi,dolaysyla,referans
emberinin yarapnn hep ayn kalmas beklenir.Ama,genellikle,basit uyumlu hareket yapan btn
gerek sistemlerde hareket srasnda enerji kayb olur.Bu nedenle,hareketin genlii gitgide
klr.referans emberi gitgide daralan bir sarmal oluturarak bzlr ve sonunda yok olur.Yani
hareket durur.
Enerji kaybnn eitli nedenleri vardr.Ses atalnda enerjinin byk bir ksm,havann kar koymas
sonunda sya yani hava molekllerinin rastgele kinetik enerjisine dntnden sistemin enerjisi
azalmaktadr.Bunun yannda kk saylabilecek bir ksm enerji de,oluan ses dalgalar tarafndan
ortam iinde iletilerek sistemden uzaklar.br sistemlerde de buna benzer kayplar olur.Bu enerji
kayplar nedeniyle sistemin enerjisi gitgide azalacandan,sonunda titreim durur.Byle olduu iin,
bir ses atalnn verdii ses gitgide hafiflemekte ve sonunda duyulmaz olmaktadr.
Titreim snerken genlik gittike klmekte,dolaysyla sesin grl gitgide azalmaktadr.Ama,bir
titreimin tamamlanmas iin gereken sre,yani periyot ve dolaysyla frekans deimemektedir.Sistem
deimedii srece,basit uyumlu hareket sonucu oluan sesin frekans ve periyodu deimez.Frekans
ve periyot,yalnzca sisteme bal zelliklerdir.Uygulanan kuvvetin daha byk veya daha kk bir
genlikle titretirilmesi frekans ve periyodu etkilemez.Yalnzca sesin grln etkiler.Ses daha gr
veya daha zayf duyulur,ama beynimizde hep ayn perde duygusu oluur.
Titreim srasndaki enerji kayb,ses atalnda olduka yava olur.Yani,atal uzunca bir zaman ses
yaymay srdrebilir.Sesin artk duyulmaz hale gelmesine kadar geen zamana snm sresi
deniyor.telli alglardan kan sesler ok daha ksa bir srede duyulmaz olur.yani,titreen tellerin
snm sresi daha ksadr.Eer sesin snmeyip uzamasn istiyorsak,kaybolan enerjiyi herhangi bir
yolla yenilememiz,rnein kemanda olduu gibi,yay araclyla tele enerji aktarmamz
gerekir.Titreen hava stunlarndan elde edilen sesler ise son derece ksa bir srede snmektedir.Enerji
artk verilemezse ,rnein bir flte flenen hava kesilirse,ses de hemen kesilir.Titreen sistemlerin
yapsna bal olan bu farkllklardan baka,sistemin enerjisine ortak olan yan sistemlerin varl da
snm sresini etkiler.

3.5-BRLKTE OLUAN BAST UYUMLU HAREKETLER

Mzik sesi veren sistemlerin titreimleri, ses atalnnki ya da elektronik osilatrnki kadar basit
deildir. Mzik sesi veren sistemlerde eitli titreimler birlikte oluur ve kulamza bunlarn
bilekesi olan kark bir titreim gelir. Frekanslar ve dolaysyla periyotlar ayn olan iki hareket yani
perdeleri ayn olan iki ses birleince, kulak zarnda bilekeolarak belirtilen eriye uygun bir
titreim oluur. Bileke titreimin frekans ve periyodu, birleen iki sesinkinin ayndr. Yani, bileke
sesin perdesi, birleen seslerinkinin ayndr. Yalnz bilekenin genlii, bu iki erinin toplam kadardr.
yleyse, bileke ses, bileen seslerden daha gr duyulacaktr. Bu iki eri ayn noktadan balyorlar. lk
hareketin erisi ykselirken, ikinci hareketin erisi de ykseliyor. Biri alalrken, dieri de alalyor.
Yani, iki hareket, btnyle birbirine kout olarak geliiyor. batan sona birbirine kout olarak gelien
hareketlerin ayn fazda olduu sylenir. yleyse, zetle, perdeleri ayn ve ayn fazda olan iki basit ses
kulaa birlikte gelirse, yine ayn perdeden, fakat gelen iki sesin her birinden daha gr bir ses
duyacamz syleyebiliriz.
Kulaa gelen iki ses ayn fazda deil de zt fazda olsalard sonu ne olurdu? Bu iki ses yine ayn
frekansa sahiptirler, perdeler ayndr. Genlikleri de nceki rnekteki gibidirler. Ama bu defa zt
fazdadr. Yani, eriler ayn noktadan balamakta, fakat birisi ykselirken br alalmaktadr. Bu
durum da, bileke erinin frekansnn yine bu iki hareketin erilerinkinin ayn olaca, ama genliinin,
bu kez ikinci hareketinkinden kk olduu grlr. yleyse zetle, ayn perdeden ama zt fazl iki
basit ses ayn anda kulaa gelirse, yine ayn perdeden, fakat grl gelen iki sesin arasnda olan bir
ses duyacamz syleyebiliriz.
Kukusuz, gelen iki ses, ayn fazda veya zt fazda olabildikleri gibi, aralarnda herhangi bir faz fark da
olabilir. Mesela, iki hareketin arasnda 60 derecelik bir faz fark bulunduu sylenir. Bileke hareketin
frekans ve periyodu yine bu iki hareketin seslerinkinin ayndr. Ama, genlii, faz farkna bal olarak
deiebilir. zetle, aralarnda herhangi bir faz fark bulunan ayn perdeden iki basit ses ayn anda
kulaa gelirse, yine ayn perdeden,ama grl faz farknn byklne bal olarak azalan bir ses
duyacamz syleyebiliriz.

3.6-BLEKE HAREKET VE ENERJ
Frekanslar da farkl olan iki basit uyumlu hareketin bilekesini aratrmaya balamadan nce,bileke
hareketin enerjisi zerinde biraz duralm.Fazlar ve frekanslar ayn iki basit uyumlu hareketin
birlemesiyle,genlii birleen genliklerin toplamna eit bir bileke hareket oluacan
biliyoruz.Ayrca,basit uyumlu harekette genlii bir oranda artrmak iin,enerjiyi o orann karesi kadar
artrmak gerektiini de grmtk.Byle olunca,birleen hareketlerin genlikleri basite g ise,bileke
hareketin genlii 2g olacak,buna bal olarak,birleen hareketlerin enerjileri E iken,bileke hareketin
enerjisi 2E deil 4E deerini alacaktr.Bu fazla enerji nerden geliyor?Yoktan enerji elde edilmesi
olanakszdr.Byle oluyor gibi grnmesinin nedeni,yalnzca,ortam iindeki tek bir noktadaki bileke
hareketi gz nne alm olmamzdr.Frekanslar ayn iki basit uyumlu hareket kaynann,rnein iki
ses atalnn birlikte titretirildiini dnelim.atallarn oluturduu hareketler iletici ortamda
(havada) odann her yanna yaylacak ve her noktada,birlikte bulunarak ve birbiriyle giriim yaparak
bileke bir hareket oluturacaklardr.Birleen hareketler her noktaya ayn fazda
gelmeyebilirler.Kaynaklara olan uzaklklarn farkl olmas,iki hareketin kimi noktalarda ayn
fazda,kimi noktalarda da zt fazda bulunmasna neden olur.Noktalarn ounda ise,hareketler
arasndaki faz fark eitli deerlerde olacaktr.Bu nedenle,kimi noktalarda genlik gerekten iki kat
olur(buna yapc giriim deniliyor) ve dolaysyla enerji drt katna kabilir.Yani yoktan enerji var
olmu gibi grnr.Ama,kimi noktalarda da genlik sfra der(buna da ykc giriim deniyor)
dolaysyla enerjide sfr olur.Byle noktalarda,iki hareketin sahip olduu enerjiler yok oluyor gibi
grnmektedir.Noktalarn ounda ise,genlik ve enerji bu iki u deerin arasnda deerler alr.Btn
noktalardaki deerlerin ortalamas gerek enerji deerini verir ve bu da hibir zaman 2Eden fazla
olamaz.
ki ses atalnn birlikte titretii ortam iinde kimi noktalarda genlik sfr olduuna gre,o noktalarda
(yani ykc giriim olan noktalarda) bir hareket olmamas,dolaysyla bir ses duyulmamas
gerekir.Yani,iki atal birlikte titreirken odada dolarsak,kimi yerlerde ses duymamamz,kimi yerlerde
de kuvvetli bir ses duymamz gerekir gibi grnyor.Gerekten de yledir.Bir salon iinde
dolalrsa,kimi blgelerde sesin zayflad veya kuvvetlendii aka grlr.

3.7-SES DALGALARININ BNM
st ste gelen titreimlerin genliklerini toplayarak,bileke titreimin genliini bulabildiimiz
gibi,ortam iinde ilerleyen iki dalga st ste geldii(binitii) zaman oluan bileke dalgann genliini
de bulabiliriz.


3.8-DURAN DALGALAR
Bir dalgann var olmas, ortamn yinelenen bir hareket yaptnn gstergesidir. Ama, eer baz
koullar salanarak zel bir biniim biimi oluturulursa, ortamn artk hareket etmedii (ortamda
hareketli bir dalgann olumad) bir durum ortaya kar. Ortamda yine bir dalga biimi
grlmektedir. Fakat bu dalga hareket etmemektedir. Byle dalgalara duran dalgalar deniyor. Acaba
bunlar nasl olumaktadr?
Eer bir dalga, tel boyunca bir gidi gelii kendi periyoduna (veya tam sayl katlarna) eit bir srede
yapyorsa, biniim sonunda, tel zerindeki baz noktalar yerlerinde akl gibi kalr ve titremezler.
br noktalar titreerek bir dalga rnei oluturur. Ama bu dalga hareket etmez, duran dalgadr. Bu
hareketsiz noktalara dm noktas denir. Dm noktalarnn arasnda birer karn noktas vardr.


3.9-VURULAR
imdiye kadar, birlikte olutuunu dndmz iki basit uyumlu hareketin periyotlarnn ayn
olduunu varsaydk. Bu durumda, ortaya kan bileke hareketin periyodu da ayn oluyor, yalnzca,
genlii, faz farkna bal olarak deiebiliyordu. Acaba,birleen hareketlerin periyotlar (dolaysyla
frekanslar) ayn deilse ne olacaktr?Durumu somutlatrmak iin,iki kaynan frekanslar arasnda
:2 - :1=I=4 Hz kadar bir fark bulunduunu varsayalm. Bu durumda, ikinci hareketin referans
emberi zerinde dnen noktann birinciden daha hzl dndn ve bir saniye iinde birinciye drt
devir bindirdiini syleyebiliriz. Yani ikinci nokta birinciyi bir saniye iinde drt defa yakalayp
geecektir. Her yakalama annda iki hareketin ayn fazda olacaklar, dolaysyla, bileke hareketin
genliinin saniyede drt defa en byk deerini alaca aktr. Bunun gibi, iki hareket, yine saniyede
drt defa zt fazda olur. Dolaysyla, bileke hareketin genlii saniyede drt defa en kk deerini
alr. Bylece bileke hareket nedeniyle, beynimizde uyanan ses duygusunun grlnn, saniyede drt
defa iddetlendiini, drt defada zayfladn hissederiz. Yani, bileke ses, grleip, hafifleyerek
dalgalanr. Bileke hareketteki (dolaysyla bileke sesteki) genlik dalgalanmalarna vuru diyoruz.Bir
saniyede oluan vuru says,yani vuru frekans Vv birleen titreimlerin frekanslar farknn mutlak
deeri kadardr.
Vv=:2 - :1
Birleen hareketlerin frekans aynyken,bileke hareketin frekans da onlarnkine eit
oluyordu.imdi,birleen hareketlerin frekanslar biraz farkldr.
Mzikte,iki sesin perdeleri ayn yaplmaya allrken (rnein,alglarn dzenleri yaplrken)
vurulardan yararlanlr. (itme sistemimiz saniyede 10 kadar vuruyu rahata ayrt edilemez.) Bir
tanburda,piyanoda,vb,ayn perdeden ses vermesi istenen iki teli birbirine uydurmak iin,teller ayn
anda seslendirilir ve duyulan vurular yok oluncaya kadar,gereken tel gerilir veya gevetilir.iyi yaplm
bir dzenlemede duyulan vuru says ancak otuz saniyede bir kadardr.



3.10-VURU SAYISIYLA RAHATSIZLIK DERECES ARASINDAK LK
Vurular ne zaman rahatszlk verir? Saniyede ka vuru ayr ayr fark edilebilir? Saniyede ka vuru ho
grlebilir? Vuru says ne kadar az olursa o kadar iyidir. Ama, zellikle birlikte alp sylemelerde
vurulardan kanlamaz. rnein, iki kemann telleri, kesinlikle ayn frekansla titreecek biimde
dzenlenmi olsalar bile, alma srasnda kemanclarn btnyle birbirine uygun sesler karmalar
olana yoktur. Dolaysyla vurular her zaman ister istemez oluur. nsan sesleri iin de durum ayndr.
Ama,genellikle,az sayda vuru pek rahatszlk vermez.Hatta bir derecede hoa da gider.

3.11-ZORLANMI TTREMLER
imdiye kadar hep,sisteme anlk bir kuvvet uygulanp serbeste titremeye brakld zaman oluan
serbest titreimler zerinde durduk.Byle titreimlere sistemin z titreimi de deniyor.Buna kout
olarak,her ses kaynann bir z sesi olduunu da syleyebiliriz.Bu ses,bir ses atalna,bir tahta
parasna,bir tele,vb,vurduumuz zaman duyulan ve sistem deimedike frekans hep ayn kalan
sestir.z titreim yapan bir sistemin enerjisi gitgide azalr ve titreim snerek yok olur.Snme
sresi,br koullar deimiyorsa,sistemin yapsal zelliklerine baldr.Bazen snme sresi o kadar
ksa olur ki sistem bir titreimi tamamlayamadan durur.Bylece,sistemin yapt hareket yinelenen bir
basit uyumlu hareket olmaktan kar,periyotsuz bir hareket olur.Byle olmas bazen zellikle
istenir.Bunun zerinde biraz sonra duracaz.
Acaba,sisteme uygulanan kuvvet bir defa uygulanacak yerde,belli bir periyotla yinelenerek
uygulansayd durum nasl olurdu? Yine,basit bir ses kayna olan ses atal zerinde
duralm.Kullandmz ses atalnn z frekans :r olsun.atala vurduumuz zaman bu frekansl hafif
bir ses duyarz.imdi,ataln kollarnn arasna bir elektromknats yerletirdiimizi ve
devreden,frekans ataln z frekansndan farkl,:u frekansl bir alternatif akm geirdiimizi
dnelim.Devreden akm gemeye balaynca,elektromknats,ataln kollarn saniyede :u defa
ekip brakacak ve onu bu frekansla titremeye zorlayacaktr.Eer akm verildii zaman atal
durmakta ise,dorudan doruya akmn frekansna uygun bir ses vermeye balar.Eer akm verildii
zaman atal kendi z titreimini yapmakta ise,iki titreimin binimesi sonucu ataln sesinin
bozulduunu,fakat beslenmeyen z titreimin bir sre sonra snmesiyle,ataln yalnzca akmn
frekansna uygun sesi vermeye baladn grrz.Akm getii srece atal bu zorlanm titreimi
yapmaya ve buna uygun sesi yaymaya devam eder.Yani,zorlanm titreim
sreklidir.Ama,kukusuz,akm kesilirse,zorlanm titreim de hemen durur.
Bu rnekten kolayca anlald gibi,zorlanm bir titreimin olumas iin,birbirine enerji
aktarabilecek iki ayr sisteme gerek vardr.Byle sistemlere balanm sistemler deniyor.Balanm iki
sistemden daha gl olanna uyarc sistem denir.Uyarc sistemin etkisiyle zorlanm titreim yapan
sisteme ise rezonatr denir.
Balanm sarkalar iin sylediimiz her ey,kukusuz,btn balanm sistemler iin
geerlidir.rnein,bir tahta zerine yan yana gerilmi iki tel de byle balanm bir sistem
oluturur.Aradaki balanty eik,tahta ve hava salar.Tellerden biri titretirilirse brn de
titretirmeye zorlar.Sonra,ikinci telin titreimi birinciyi etkiler,vb. Baz alglara taklan rezonans
telleri bu ekilde ilev yapar.Ama,teller arasndaki bu karlkl etkilemenin douraca sonular
genellikle nemsenecek boyutta deildir.Balanm sistemlerde oluan karlkl zorlanm
titreimler,asl,flemeli alglarda ve telli alglarn telleriyle gvdesi arasnda nemli olur.Gerekte
btn alglarda bir uyarc sistem,bir de rezonatr vardr.Uyarc istemin (rnein algnn teli)
rezonatr (rnein algnn gvdesi) etkileyerek onu kendi frekansyla titremeye zorlamas,sesin
grlnn artmasn salar.telli alglarda,gvdenin z titreiminin tellerin titreimini etkilemesi sz
konusu deildir.Ama flemeli alglarda,flendii zaman titreen dil (uyarc sistem) ile dilin titreime
zorlad hava stunu (rezonatr) arasnda karlkl etkileme olur.Bu alglardaki balanm
sistemler birbirini etkileyebilmektedir.Dolaysyla,alg flendii zaman kan sesin frekans,dildin z
titreim frekansna da,algnn iindeki hava stununun z titreim frekansna da uymaz.alg
yaplrken,bu deiik frekanslarn olabildiince,hava stununun z frekansna yakn olmasn
salayacak bir biim tasarlanr.Dilin boyu da,hava stununun z frekansna yakn bir frekansla
titremesini salayacak gibi ayarlanr.Peki ama,balanm olarak titreen iki sistemin z frekanslarnn
birbirine yakn olmas niin bu kadar nemlidir?

3.12-REZONANS
Uyarc sistemin frekans ile rezonatrn z frekans ayn deerde ise,zel bir zorlanm titreim
oluur.Bu zorlanm titreimin genlii,uyarc titreimin genliine gre ok byk deerler
alabilir.Yani,uyarc titreim,rezonatr tarafndan glendirilmi olur.Bu olaya rezonans
denir.Rezonansa ksaca,uyarc sistem ile rezonatrn z frekanslarnn ayn olduu durumda oluan
zorlanm titreim olarak tanmlayabileceimiz gibi,bir rezonatrn,kendi z frekansna uygun bir
uyarcya gsterdii tepki olarak da tanmlayabiliriz.
Rezonansn nasl olutuunu basit bir rnekle anlatalm.Arkadanz bir salncakta sallamak
istediinizi dnn.Biraz iterek salnca salnma balatrsnz.Bundan sonra salnca kendi haline
brakrsanz,salnmlarn genlii gitgide azalr ve sonunda hareket durur.Bu snml
hareket,salncan z salnmdr ve bunun salncak ipinin uzunluuyla saptanan belirli bir periyodu ve
frekans vardr.Ayn salnca ne zaman harekete geirseniz hep ayn periyotla salnr.imdi,salncan
z frekansna uygun olarak yinelenen bir kuvvet uyguladnz,yani,salncak her nnze
geldiinde,dnmekte iken onu yeniden ittiinizi dnn.Her yeni itite salnm genliinin nasl
arttn deneyimlerinizden bilirsiniz.Uyguladnz yinelenen kuvvetin frekansyla salncan z
frekans ayn olduu iin,yani,uyarc ile rezonatr (salncak) rezonans halinde olduu iin,bu genlik
art grlmektedir.Salnca bir sre byle itmeye devam ederseniz,sonunda,salnmn genlii,btn
gcnz de kullansanz bir itite elde edemeyeceiniz kadar byk deerler alr.

3.13-REZONATRLERDE SEMLLK
Hepiniz,bir anahtarn deliine,bir dolmakalem kapana,ya da bir deney tpne,vb,flediiniz zaman
bir ses ktn bilirsiniz.Bu sesin frekans,flediiniz oyuun boyutlarna bal olarak
deiir.Ama,ayn bir oyuk iin hep ayndr.deal rezonatr,btn uyarc frekanslar iinden yalnz
birini semekte ve yalnzca onunla rezonans haline gelebilmektedir.Demek ki,ideal rezonatr,en
seimli rezonans yapan,yani seimlilii en byk olan rezonatrdr.
Rezonatrn seimlilii bykse,az sayda titreimi seer ve onlar kuvvetlendirir;fakat ok
kuvvetlendirir.Rezonatrn seimlilii kldke daha ok sayda titreimi kuvvetlendirir;ama,daha
kk oranlarda kuvvetlendirir.Seimli rezonatrler mi daha iyidir,yoksa seimsiz rezonatrler mi? Bu
sorunun yant,rezonatr kullanacamz yere gre deiir.Eer yalnzca belli bir titreimi
kuvvetlendirmek istiyorsak,olabildiince seimli bir rezonatr kullanrz.Eer herhangi bir titreimin
tekilerden daha fazla kuvvetlenmesini istemiyorsak,zellikle,seimsiz rezonatr kullanrz.
alglarda da,sesi glendiren ksmlarn seimsiz rezonatrler olmas
zorunludur.Yoksa,algda,isteimiz dnda,kimi sesler ok gr,kimileri ok hafif kar.Bir piyanonun
ses tahtas,bir tanburun,bir kemann gvdesi,tellerin titreimleriyle rezonans haline gelebilen
rezonatrlerdir.iyi bir algda,hem rezonansn olabildiince seimsiz olmas,hem de bytme orannn
olabildiince byk olmas istenir.alglarda gvde yapsnn nemi buradan gelir.Tellerin yapld
maddenin,yapl biiminin,gerginliinin,kan sesin niteliini etkiledii kukusuzdur ama,gvde
olmazsa,kan sesin gc ok az olur.Gergin bir telden yaylan sesin gc,rezonatrle artrlmad
zaman niin ok az oluyor?Bunun iki nedeni vardr.bir kere,yzeyi ok kk olduu iin,telin
titreiminin harekete geirebildii hava ktlesi ok azdr.Dolaysyla,havadan kulaa kadar iletilen
akustik enerji de ok az olur.Fakat daha da nemli olan neden,iletici ortamn,yani havann,titreen
sistemin (tel,ses atalnn kolu,vb) evresinde yapt dolam hareketidir.rnein,ses atalnn
kolunun ittii hava,bu basnc olduu gibi kulamza iletebilseydi,duyduumuz ses ok daha gr
olurdu.oysa,ataln kolunun bir yana doru giderken sktrd basnc ykselmi hava,normal
basntaki hava ktlelerine doru yaylacak yerde,ayn anda kolun arkasnda oluan dk basnl
geveme blgesine doru gitmeyi tercih eder.ataln kolu geri dnerken,bu kez de oradaki havay
sktrr ve hava eski yerine doru hareket eder.bylece,hava ataln kollarnn evresinde dolanp
durur.dolaysyla,basn deiimleri yeterli genliklerle uzaklara doru iletilemez.Dolam ayn
mekanizmayla,tellerin evresinde de oluur.Bu nedenle,hi titremeyen sert destekler arasna gerilmi
bir tel ok zayf bir ses yayar.eer herhangi bir yolla dolam nleyebilirsek veya
azaltabilirse,havadaki basn deiimleri daha uzaklara iletilebilir ve daha kuvvetli bir ses
duyulur.Nitekim,bir ses atalnn titreen kollarna,bir karton paras,dikine,dolam nleyecek
biimde yaklatrlrsa,sesin alacak kadar kuvvetlendii grlr.Telli alglarn gsleri,bir
dereceye kadar,bu karton parasnn ilevini grerek tellerin sesini glendirilirler.Ama,sesin
glenmesinin asl nemli nedeni,gvdenin telle rezonans haline gelmesidir.

3.14-Z TTREM FREKANSININ SNME ORANINA BALILII
Rezonatrlerde,snme oran,seimlilii etkiledii gibi,rezonatrn z titreim frekansn da
etkiler.rnein,bir ses ataln havada titretirecek yerde suda titretirecek olursak,suyun havaya gre
daha youn bir ortam olmas nedeniyle titreim hareketi daha abuk sner,dolaysyla snme oran
byr.Kollar daha byk bir srtnme kuvvetiyle karlaan ataln titreim periyodu
byr,dolaysyla frekans klr.Bunu,snme oran bydke,z titreim frekans klr eklinde
ifade edebiliriz.Demek ki,ses atal,suyun iinde,havadakinden daha pest bir ses verecektir.

4-PERDE VE FREKANS
Perde nedir? Perdeyi ksaca bir sesin iitme sistemimizde uyandrd tizlik pestlik duygusu olarak
tanmlayabiliriz.Bu duygunun ls,ses kaynann titreim frekansdr.(dolaysyla kulamza gelen
ses dalgalarnn frekansdr). Bir sesin frekans arttka perdesinin ykseldiini (tizletiini),frekans
azaldka da perdesinin dtn (pestletiini) syleriz.Byle olunca,perde,frekansn mzik
dilindeki karl da denebilir.
Perdenin,sesin iddetine ve dolaysyla titreimin genliine bal olmamas,mzik bakmndan
sevinilecek bir olaydr.Mzikte kullanlan ses kaynaklar,art arda veya bir arada,eitli ve belirli
frekanslarda sesler karrlar.Bunlarn toplam mzii oluturur.Eer,frekans (ya da perde) titreim
genliine (sesin iddetine) fark edilecek kadar bal olsayd,belirli frekansta ses karabilmek
iin,titreimin kesinlikle belirli bir genlikle balatlmas ve ses srerken bu genliin tizlikle korunmas
gerekirdi.Tellere srd yay gerekenden biraz daha kuvvetle bastran bir kemanc perdenin
deimesine neden olurdu.Belirli bir sesi karrken sesini gitgide hafifleten bir soprano,dinleyiciler
tarafndan perdeyi gitgide dryor gibi alglanrd,vb. Bu durumda,bildiimiz anlamda bir mziin
yaplmasna olanak bulunamayaca aktr.

5- LETC ORTAM
Uyarc etkenin maddesel bir sistemin yapt titreimlerden doduunu biliyoruz.Bu titreimlerin
yinelenerek kulamza kadar gelebilmesi iin,gene,tanecikleri ayr ayr titreebilen ve bu titreim
hareketini birbirine geirebilen maddesel bir ortamn bulunmas gerekecei aktr.Kulakla ses,kayna
arasnda bulunan bir (veya birbirine deen birka) maddesel sistem,iletici ortam (veya ortamlar)
oluturur.Yani,iletici ortam herhangi bir maddesel sistem olabilir.inde madde bulunmayan bir uzay
paras ses iin iletici ortam olamaz. Ses iin iletici ortam,bir gaz,bir sv,ya da bir kat olabilir.(Kat
ve svlar,sesi gazlardan daha iyi iletir.rnein,kulamz yere dayayarak,kilometrelerce teden
gelmekte olan bir atn ayak seslerini duyabiliriz.ocukluunuzda kibrit kutular ve biraz iplikle
yaptnz telefonlar anmsaynz.) Gaz,svy veya katy oluturan tanecikler,iletici ortamla ses
kayna arasndaki deme yzeyinde,kaynan titreimlerine uyarak harekete balar.Bu hareket zaman
getike kaynaktan daha uzakta bulunan taneciklere aktarr ve bylece,ses kaynandaki titreimlerin
bir rnei,kaynaktan ok uzaklarda da,olduu gibi,kimi yan etkenler yznden biraz deimi olarak
yinelenir.Sonu,olarak,ortam tanecikleri hep kendi denge konumlar evresinde titreip oralardan
ayrlmadklar halde,kaynan titreim enerjisi ortamda iletilir ve ok uzaklara kadar
gidebilir.Yani,ortamn ilettii ey madde deil,enerjidir.Enerjiyi ileten de,ortamda ilerleyen
hareketler,yani,oluan dalgadr.

5.1-TTREMLERN YAYILMA MEKANZMASI
Maddesel ortamn herhangi bir blgesinde oluan bir hareket,maddenin esneklii nedeniyle,az
sonra,dier blgelerin de harekete balamasna neden olur.Bir ortamda ilerleyen hareketlere dalga
deniyor.Dalgann ilerleyiinin,ortamn olaya etkin olarak katld anlamna geldii
aktr.Yani,iletilme olaynda ortam pasif bir rol oynamaz.Dalga denilen ey,maddesel ortam
tarafndan iletilen bir sarsnt,bir karklk,bir harekettir.
Sarsnt veya karklk demekle anlatlmak istenen ey nedir? Yan yana,dikine sralanm domino
talarnn en bandakini hafife iterek yanndakinin zerine drdmz varsayalm.Ne olur?
Oluan sarsnt (veya karklk veya hareket) tatan taa geerek srann sonuna kadar gider.Ama
talarn hepsi yerinde kalr.Enerji iletilmi,talar ise ufak bir hareketten sonra yerlerinde
durmulardr.te bu ilerleyen ey,domino ta ortamnda iletilen bir sarsnt,bir dalgadr.
nc bir rnek olarak,ucu duvara tutturulmu bir ipi elimizle ekerek gerdiimizde ve elimizi aa
yukar hzla bir kere hareket ettirerek ipte bir sarsnt oluturduumuzu varsayalm.Oluan atma,ipin
zerinde ilerleyerek duvara kadar gider ve hatta geri dnerek elimize kadar da gelir.Atmayla birlikte
enerji tanr,ama elimizle tuttuumuz ipin ucu yerinde kalr,duvara kadar gidip gelmez.Bu da,ip
ortamnda iletilen bir sarsnt,bir dalgadr.
Yani,denge konumu evresinde saa sola gidip gelerek,bir basit uyumlu hareket yapar.


5.2-BOYUNA VE ENNE DALGALAR
Dalgann, yaylma dorultusu,taneciklerin titreim dorultusuna koutsa,byle dalgalara boyuna
dalgalar denir.
Taneciklerin titreim dorultusuyla,dalgann yaylma dorultusunun birbirine dik olduu dalga
eidine de enine dalgalar denir.Gergin bir telin mzraplamas veya yaylanmasyla oluan ve tel
boyunca ilerleyen dalgalar enine dalgalardr.alglarda tel boyunca ilerleyen sarsnt,eie ve algnn
gvdesine geerek onlar da titretirir.Sonra da,gvdeye deen hava titremeye balar.Temel titreim
elementine verilen enerjinin bir ksm,bylece,akustik enerji halinde kulamza kadar iletilmi olur.
Ortamdan ortama gei srasnda dalgalarn eidi (enine,boyuna) ayn kalabildii gibi,deiebilir
de.Enerji ayn anda iki ayr eit dalgayla da iletilebilir.Boyuna dalgalar,ortamn iinde skma ve
genleme blgeleri oluturarak ilerler ve yzeyde bir deiiklie neden olmazken,enine
dalgalar,skma ve genlemelere deil,su dalgalarnda aka grdmz yzey dalgalanmalarna
neden olur.
zet olarak,sesin kat ve sv ortamlarda (tellerde,kutularda,toprakta,duvarda,camda,suda,vb) hem
enine hem de boyuna dalgalarla yaylabildiini,gaz ortamlarda (hava,vb) ise,yalnzca boyuna
dalgalarla yayldn syleyebiliriz.(Gaz ortamda enine dalga olumaz.nk enine dalga oluum
mekanizmasnn almas iin,ortam tanecikleri arasnda,net bir ekim kuvvetinin var olmas
gerekir.Oysa,bir gazn moleklleri birbirinden uzaklama ve hacmi geniletme
eilimindedir.Yani,aralarnda ekme deil,itme olarak adlandrlabilecek bri etkileme vardr.Kat ve
svlarda ise,bir arada durduklarna ve dalmadklarna gre,molekller birbirini skca
eker.Dolaysyla,kat ve svlarda hem enine hem de boyuna dalgalar oluabilir.)


5.3-HAVADAK SES DALGALARI
Sesin havada yalnzca boyuna dalgalarla yaylabildiini biliyoruz. Ses kayna titreirken,evresindeki
hava periyotlu olarak skp gever ve bu sarsnt her yne doru boyuna dalgalar halinde
yaylr.Dalga yaylmaktayken,yolu zerinde bulunan herhangi bir noktadaki basn,periyotlu olarak
azalp oalr.





5.4-DALGALARIN ORTAMLARDAK YAYILMA HIZI

Dalga hz,bir dalgann ortamda ald yolun,o yolu almak iin harcanan zamana
orandr.Yani,dalgann birim zamanda ald yoldur.

Hz=Alnan yol/Harcanan zaman

Bu hz,ortam taneciklerinin ve bu tanecikler arasnda etkili esnek kuvvetlerin byklne
baldr.Boncuk yaya modelimizdeki boncuklar arlatrdmz dnelim.Yaylarn ekme veya
itme kuvveti ayn kaldna gre titreim daha zor olacak ve enerji daha yava iletilecektir.Demek
ki,tanecikleri daha byk ortamlarda dalgalar daha yava hareket ederler.Boncuklarn bykl ayn
kalrken,yaylarn zayflatlmas (bu,madde moleklleri arasndaki ekim kuvvetinin zayf olmasna
karlktr) da ayn etkiyi yapar.Boncuklar ne kadar kk,yaylar ne kadar kuvvetliyse enerji iletimi
(dalgann hz) de o kadar abuk olur.

A:Katlardaki Yaylma Hz: Gerilmi bir telde,taneciklerin arasndaki ekim kuvveti,teli geren
kuvvetle orantldr.Taneciklerin ktlesinin bykl ise,telin birim ktlesiyle (yani,1 m
uzunluundaki telin ktlesiyle) orantl olduuna gre,enine bir dalgann yaylma hz,teli geren
kuvvetle doru,telin birim ktlesiyle ters orantl olacaktr.Genel olarak,F Newtonluk bir kuvvetle
gerilmi olan ve birim ktlesi m kg/m olarak bilinen bir teldeki enine dalgalarn yaylma hz,
:c = Fm
bantsndan hesaplanabilir.
Kat bir ortamdaki boyuna dalgalarn yaylma hz ise,ortama bal bir sabit olan Young deeri ye
ve ortamn zgl ktlesi p ya bal olarak deiir.
:b(kot) = p
Young deeri,bir katnn birim yzeyine uygulanan kuvvetteki (yani,basntaki) deime miktarnn,bu
deime nedeniyle katnn boyunda grlen bal artmaya (veya azalmaya) oran olarak tanmlanr.
=
P
I
xl
Katnn esneklii ne kadar azsa,bu kuvvet ve dolaysyla Young deeri o kadar byk olur.Ortamn
Young deeri ne kadar bykse,yani ortamn esneklii ne kadar azsa,boyuna dalgalarn hz da o kadar
byk olacaktr.Tersine,ortamn zgl ktlesi bydke,yani titreen taneciklerin ktlesi
arttka,boyuna dalgalarn hz azalacaktr.Demek ki,olabildiince yksek bir yaylma hz elde etmek
istiyorsak,olabildiince hafif,fakat esneklii az,yani kolayca sktrlamayan bir ortam
semeliyiz.rnein,demir iindeki yaylma hz eliktekinden kk olur.Kurundaki hz ise
demirdekinden de kktr.


B:Gazlardaki Yaylma Hz:Gazalar iin B deeri,ideal gaz denkleminden
B = Py
olarak karlabilir.P,gazn basncn,y ise,sabit basntaki s sasnn sabit hacimdeki s sasna
orann gsteriyor.Moleklnde tek atom bulunan gazlar iin y nn deeri 1,67;iki atomlu gazlar iin
1,41; atomlu gazlar iin ise 1,28 alnmaldr.(Hava,ok byk bir oranda iki atomlu gazlardan
oluan bir karmdr.Dolaysyla hava iin,1,4 deeri kullanlabilir.)Buna gre,gazlar iin,daha kolay
kullanlabilen
:b(goz) = Pyp
biiminde yazlabilir.
Bu bant da basn da bir terim olarak yer almaktadr ama,boyuna dalgalarn gazlardaki yaylma hz
basnca pek bal deildir.nk,ideal bir gazn scakl deimiyorsa,basnc ne kadar artarsa zgl
ktlesi de o kadar artar;dolaysyla bu bantdaki Pp oran hep ayn kalr (gerek gazlarda kk
deimeler grlebilir).Bu orann karln,ideal gaz denkleminden RT/M olarak karabiliriz.
Hz bantlarnda,titreim genliiyle ya da sesin frekansyla ilgili bir terimin bulunmamas dikkati
ekmektedir.Yani,sesin kuvvetli veya zayf olmas,ya da pest veya tiz olmas,yaylma hzn
etkilemez.(Eer byle olmasayd,konser salonlarnda doru drst bir mzik dinlemek olana
bulunamazd.rnein,orkestrann ald bir duygu,iindeki farkl seslerin kiminin abuk kiminin
yava iletilmesi yznden dinleyicilerin kulana bir btn halinde deil,art arda sesler,yani bir arpej
halinde gelir.Hatta,geride oturanlar,bu uyguyu belki de bir ezgi olarak dinlerlerdi.Bir nceki uygunun
iinde bulunan ve yava hareket eden bir ses,daha sonra karlan hzl bir ses tarafndan geilir ve
dinleyiciler btn sesleri karmakark bir biimde duyarlard.Geri,ok byk genlikli seslerin
(rnein bir patlamadan oluan seslerin) normal seslerden biraz daha abuk iletildii biliniyor
ama,mzik seslerinde byle bir ey sz konusu deildir.

:b(bo:o) = 2u,1I
Bantdaki 20,1 katsays,ar hava iin hesaplanm bir sabittir.Havaya yabanc gazlar (su buhar,ar
karbondioksit,metan,vb) karrsa,bu katsaynn deeri deiir.Dolaysyla sesin havadaki hz da
deiir.Scaklktaki deime veya havadaki kirlenme nedeniyle ses hznn deimesi,flemeli
alglarn verdii sesi ok etkiler,Nefesli alglarn titreim periyodu,sesin havadaki hzna
baldr.Dolaysyla hava snr veya kirlenirse algnn frekans deiir.Bu nedenle,uzun bir konser
srasnda salon sndka ve hava kirlendike,alglar zaman zaman yeniden dzenlemek gerekir.


5.5-DALGA PARA METRELER

Herhangi bir dalgay karakterize etmek iin kullanlan balca drt parametre vardr: 1) Frekans; 2)
Yaylma Hz; 3) Basn Genlii; 4) Dalga boyu
Bunlardan birincisi olan frekans hakknda daha nce baz bilgiler verilmiti.Bunlara ek olarak,gr
amz geniletecek baz eyler daha sylemeliyiz.nk,frekans,olayn niteliine gre ok eitli
ekillerde tanmlamak mmkndr.
Dalga frekansn,ortam taneciklerinin hareketine balayabiliriz.Dalgalar,ortam taneciklerinin saa
sola veya aa-yukar hareketi sonucu olutuuna gre,dalgann frekans,taneciklerin titreim
frekansna eittir.Bundan baka,dalgann frekansn,ses kaynann titreim frekansna da
balayabiliriz.Dalga frekans,on u douran kaynan frekansna eittir.
Dalga boyunu,havadaki ses dalgalar iin ( veya genel olarak,boyuna dalgalar iin),ard ardna skma
blgelerinin (veya genleme blgelerinin) arasndaki uzaklk olarak tanmlayabiliriz.Ya da eitli
noktalardaki basn uzanmlarn gsteren,ayn ynde deien,ayn byklkteki iki basn uzanm
arasndaki uzaklk olarak da tanmlayabiliriz.(Bu tanm enine dalgalara daha iyi uyar.) Genellikle
z (lamda okunur) simgesi ile gsterilmekte olan dalga boyunu,bir titreimin tamamlanmas sresinde
(yani bir periyotluk sre iinde) dalgann ortamda ald yol olarak tanmlamak olana da vardr.Bu
tanm,enine ve boyuna dalgalarn ikisine de uyan daha genel bir tanmdr.
Szn ettiimiz dalga parametrelerini birbirine balayarak,kullanl matematiksel bantlar elde
edebiliriz.rneini hzn,alnan yolun harcanan zaman oran olduunu dnerek ve bir dalga boyu
kadar yolun periyot kadar srede alndn hesaba katarak,
: = z
bantsn yazabiliriz.Bylece, parametre birbirine balanm olur (periyodun frekansn tersi
olduunu hatrlaynz.) Ya da, = 1: koyarak,
I = :z
bantsna geebiliriz.
Daha nce,frekansn,titreen sistemlerin bir karakteristii olduunu,sistem deimedike frekansnda
deimediini grmtk.Frekans yalnzca sisteme baldr ama,o frekansa sahip dalgalarn
boyu,ortamdan ortama deiir.Yani,dalga boyu,titreen sisteme olduu kadar,titreimi ileten ortama da
bal olan bir parametredir.Titreen sistem,dalga boyunu frekans araclyla etkilerken,iletici ortam
iletme hz araclyla etkiler.
Kukusuz,ayn bir ses dalgas eitli ortamlardan geerek (havadan duvara veya cama,sonra tekrar
havaya,telden aa bir levhaya ve oradan havaya,vb) ilerliyorsa,bu ortamlardaki dalga boylar
birbirinden farkl olacak,ama sesin frekans hep ayn kalacaktr.Ortamdan ortama geite deien ey
yalnzca dalga boyu olmayabilir;dalgann nitelii de deiebilir.rnein,telde oluan enine bir
dalga,havaya geince boyuna dalgaya dnr.




5.6-DALGALARA ZG DAVRANILAR

Btn dalgalarn,dolaysyla da ses dalgalarnn,kendine zg baz davranlar
vardr.Dalgalar,yansma,krlma,giriim ve krnm gibi zellikler gsterirler.
Engelle (rnein,duvar,tavan,deme,mobilya,vb) karlaan bir ses dalgasnn tad akustik
enerji,ksmen yansr,ksmen sourulur,bir ksm da engel tarafndan iletilebilir.Engele arpan dalgann
hangi oranda yansyaca,hangi oranda sourulaca,engelin yaplm olduu maddenin cinsine ve
yzey zelliklerine baldr.Dzgn yzeyli,sert bir engel,gelen ses dalgasnn byk bir ksmn
yanstr.Gzenekli,gevek bir engel ise,gelen akustik enerjinin byk bir ksmn sourur.
Yansma olaynda,yansyan dalgann engel yzeyine izilen dik (normalle) yapt r as,gelen
dalgann yapt i asna eittir.
Dalgalarn ikinci zellii krlmadr.Bir ortamdan baka bir ortama geen bir dalga,hzn deimesi
yznden yoluna dorultusunu deitirerek devam eder.Bu olaya krlma deniyor.Dalga yeni ortama
dik olarak giriyorsa krlma olmaz;geldii dorultuda yoluna devam eder.Ama,ortama herhangi bir i
asyla giriyorsa krlma olur.Bardaktaki suya eri olarak batrlm bir kalemin krlm gibi
grnmesinin nedeni,sudan havaya geen k dalgalarnn krlarak yn deitirmesidir.Dalga
yzeyinin iki ucundaki hzlar,dalga yzeyi ikinci ortama girmeye balad anda farkllar.
Krnm da,krlmaya benzer bir olaydr.Ama,krlma farkl bir ortama geite ilgili olduu
halde,krnm ayn bir ortam iinde olur.Yani,belirli bir ortamda ilerlemekte olan bir dalgann ayn
ortamda kalarak yn deitirmesidir.Nedeni,dalga yzeyinin bir ucunun,bir engele (bir
kenara,keye,vb) srtnerek yavalamasdr.Yn deitirmenin ne kadar olaca,dalgann boyunun
engelin byklne oranna baldr.Sapma miktar /d.Bu oran ne kadar bykse,dalgann
sapmas o kadar ok olur.Ses dalgalarnda dalga boyunun ortalama olarak 1m kadar olduunu
syleyebiliriz.
Drdnc dalga zellii olan giriim de mzik bakmndan nemlidir.Giriim,ayn bir ortamdaki
dalgalarn binimesi sonucu ortaya kan bir durumdur.

5.7-YAYILMA HIZININ DEMESNDEN DOAN LGN
SONULAR
Farkl ortamlarda sesin farkl hzlarla yayldn grdk.Ortam deimese de,belirli bir ortamdaki
scakln,nemliliin,kirliliin,vb,deimesi sesin hzn etkiler.Bylece,baz ilgin sonular ortaya
kar.Bunlar zaman zaman siz de fark etmi olmalsnz.
rnein,ok scak yaz gnlerinde,zellikle le saatlerinde,seslerin dolgunluunu yitirdiini,normal
olarak duyabileceiniz uzaklkta bulunan bir ses kaynann sesinin duyulmaz olduunu fark
etmisinizdir.Oysa,ayn gn akam serinliinde sesler ok daha dolgundur,ok daha uzaktan gelen
sesler bile duyulabilir.Bunun nedeni,geen kesimde incelediimiz krlma olaydr.le vakti toprak
ok scaktr.Topran hemen stndeki hava katmanlar da,bu yzden,yukardaki katmanlara gre daha
scak olur.Dolaysyla,tek ortam olan havann,ses hz bakmndan,iki ayr ortam olduunu
dnebiliriz.Boyuna dalgalarn scak hava iindeki hznn daha fazla olduunu
biliyoruz.yleyse,yere kout olarak ilerleyen bir ses dalgasnn yzeyi,yere yakn blgelerde
hzl,yukarlarda yava hareket edecek ve dalga yukarya doru yn
deitirecektir.Dolaysyla,yaknlarda bulunan bir A alcs dalgalar alamadndan ses
duyamayacaktr. Daha uzaktaki B noktasnda bulunan bir alcnn da ses duyamayaca aktr.Akam
olunca,yeryz daha serin olur.Scak ve souk katmanlar yer deitirir.Dalga yzeyinin alt ucu daha
yava hareket eder ve dalga yere doru bklr.Bylece ses A noktasnda da B noktasnda da ok iyi
duyulabilir.
kinci bir olay,sesin gidebildii uzakln rzgardan etkilenmesidir.Rzgar kaynaktan size doru
esiyorsa sesi ok uzaklardan duyabildiinizi,ama ters esiyorsa ok yaknlardan bile duyamadnz
bilirsiniz.Bunun nedeni,rzgarn titreen hava ktlelerini size doru srklemesi ve dolaysyla dalgay
titreim enerjisi azalmadan size kadar getirmesi olamaz.nk,ok kuvvetli saylabilecek,saatte
100km hzla esen bir rzgar bile,hava ktlelerini ancak saniyede 28m hzla size doru
srkleyebilir.Oysa,titreimlerin kendi yaylma hz bunun on iki kat kadardr.Bu nedenle,yalnzca
rzgarn varl,sesin gidebildii uzakl pek etkileyemez.Sesin rzgarla birlikteyken daha uzaa
gidebilmesinin nedeni,yerden ykseldike rzgar hznn artmasdr.Yeryzndeki srtnmeler
rzgarn hzn biraz keser.Rzgar size doru esiyorsa,stteki hava katmanlarnn biraz daha hzl
hareket etmesi,gelen dalgann yzeyinin yere doru eilmesini,dolaysyla uzak seslerinde
duyulabilmesini salar.Rzgar ses kaynana doru esiyorsa,stteki rzgarn hzl olmas dalga
yzeyinin st ucunun gecikmesine ve dalgann yukarya ynelmesine sebep olur.Dolaysyla ses ok
yaknlardan bile duyulamaz.Aka grld gibi,sesin duyulamamas zayfladndan deildir.Ses
gene uzaklara,ama yukarya doru gider.Siz de yukarlara doru karsanz,ters rzgarn varlna
karn sesi gene de duyabilirsiniz.

6-ENERJNN ORTAMLARDA LETM

letici ortamlarda oluan enine ve boyuna dalgalarn,titreim kaynann yayd akustik enerjiyi ortam
boyunca ilettiini sylemitik.Kaynan kinetik enerjisi,hemen yanndaki ortam taneciklerini denge
konumlarndan uzaklatryor.(dolaysyla onlarn potansiyel enerjisine dnyor),bu potansiyel
enerji yeniden denge konumuna dnen taneciklerin kinetik enerjisine dnrken daha uzaktaki ortam
taneciklerinin potansiyel enerjisi artyor ve bylece, ard ardna kinetik potansiyel enerji
dnmleriyle enerji ortam iinde uzaklara doru aktarlyor.
Bu dalgann ilettii enerji miktarn,dalgann yaylma dorultusuna dik olan birim yzeyden (1 m) 1
sde geen toplam mekanik enerji (potansiyel ve kinetik enerjiler) olarak lyoruz.Bu enerji
miktarna dalga iddeti deniyor.Boyutu J/ms olan dalga iddeti I simgesiyle gsteriliyor.Saniyedeki
enerji miktarn g olarak tanmladmza gre,dalga iddetini,yaylma dorultusuna dik birim
yzeyden yaylan g (W/m) eklinde de tanmlayabiliriz.Algladmz bir sesin grln
belirleyen ey,kulamza gelen dalgann iddetidir.



6.1-AKUSTK ENERJNN SOURULMASI

Ses dalgalarnn enerjisinin ortamda sourulmasnn balca iki nedeni vardr.Birinci neden,ortam
moleklleri arasndaki srtnme veya srtnme benzeri olaylardr.Bu olaylarn sonunda,dalgann bir
ksm enerjisi sya (yani,ortam molekllerinin kinetik enerjisine) dnr.Ortamn akmazl ne kadar
bykse,bu yolla olan enerji kayb da o kadar byktr.

7-MZK SES KAYNAKLARI

Zamanmzda her ey ok hzl deiiyor.Bir mr iinde,tamaclkta atl arabalardan
otomobillere,jet uaklarna,uzay mekiklerine geildiini grdk.Hesap cetvellerinden,kollu mekanik
hesap makinelerinden,avu iine san ve ok daha fazla ilem yapabilen elektronik hesaplayclara
getik.
Btn bu hzl deiimin iinde deimeyen bir ey var;alglar.Onlar hep ayn
kalyor.Keman,klarnet,trombon,tanbur,ut,kanun,ney,piyano,vb,temel yaplar hi deimeden ve hatta
eskiden yaplm olanlar rnek alnarak imal ediliyor.Niin? nk,alglarn temel titreim elementi
olan tellerin,hava stunlarnn ve gergin zarlarn,zgn esiz baz nitelikleri vardr ve bunlarn yerine
baka eyler koymak hite kolay deildir.


7.1-SES SPEKTRUMLARI

alglar basit sesleri deil,mzik sesi denilen,bir ok basit sesten meydana gelen ses kmelerini
olutururlar.Byle bir sesin osiloskoptaki grntsnn basit sesin sins erisinden ok daha kark
olduunu biliyoruz.Bu karkla karn,mzik sesleri,yinelenen,belirli bir periyodu ve frekans olan
seslerdir.Byle sesler,Fourier analiziyle,veya elektronik zmleyicilerle,kendisini oluturan basit
seslere ayrtrlabilirler.Birleen seslerin frekanslar,genlikleri,bal fazlar deitike mzik sesinin
nitelii de deiir.Bir ses karakteristii olan tn ( dier karakteristikler perde ve grlktr),byk
lde,sesin bu i yapsna baldr.
Dalga zmleyicilerle zmlenen bir mzik sesinin iindeki basit seslerin frekanslar ve bal
iddetleri grafiklerle gsterilir.Bu grafiklere ses spektrumu denir.Ses spektrumlarnda,yatay
eksende,karmak sesi oluturan basit seslerin bal iddetleri belirtilir.Mzik sesini oluturan basit
seslerin frekanslar genellikle birbirinin tam katdr.bunlara selen denir.Basit seslerin frekanslar tam
sayl katlar halinde deil de,rastgele deerler ise (grltlerde,veya zarlardan kan seslerde
byledir),o zaman yalnzca st ses terimi kullanlr.Kukusuz,birinciden sonraki selenler de birer st
sestir.Fakat,frekanslar temel sesin tam sayl katlar olan st seslerdir.
eitli alglardan elde edilen mzik seslerinin spektrumlar birbirinden farkldr.Beynimiz sesin hangi
algdan geldiine karar verirken,byk lde,ses spektrumlarndan da yararlanr.


7.2-GERGN TELLERN TTREMLER

Sonometredeki gerilmi tel zerinde dnelim.(alglardaki tellerin de bundan fark
yoktur.Sonometrenin stnl,telin boyunun ve teli geren kuvvetin istenen belirli miktarlarda
deitirilebilmesidir.)Bu tele bir noktada vuralm.ki enine dalga atmas,vurulan noktann iki yanna
doru harekete balar.Bunlarn ne kadar bir hzla hareket edeceini biliyoruz.Atmalar eiklere varnca
yansr.Yansyan art atmalar (yukar doru olanlar) eksi atmaya dnr,vb. Dnte karlaan
atmalar biniir,sonra ayrlp eiklere kadar gider,yeniden yansrlar,vb. Gergin teldeki dalgalar ok hzl
olduu iin,btn bunlar ok ksa srede gerekleir.Bylece,hareketsiz eikler arasna hapsedilmi bir
esnek dalga enerjisinden sz edebiliriz.Bir kayp olmasayd,bu gidi geli srp gider ve tel sonsuza
kadar titreirdi.Ama,gerek i srtnmeler,gerekse eiklerdeki kaaklar nedeniyle,hapsedilmi enerji
giderek azalr ve dalgalar sner.(alglarda eikten kaan enerji,rezonans gvdesinde akustik enerjiye
dnr.)
Eikler arasnda gidip gelen dalgalar bir duran dalga oluturur.Duran dalgalar eitli frekanslara sahip
olabilir.Ama,tel zerinde oluanlar,yalnzca,eiklerde dm noktas oluturabilen dalgalardr.Baka
bir deyile,ancak eikler arasnda tam sayda halka oluturan sinzoidal duran dalgalar mmkn
olabilir.Yani,telin titreen l uzunluu,dmler aras uzakln (/2 nin) tam katlarna eit
olmaldr.yleyse, l=nlhalka= n(/2) yazabiliriz.(n=1,2,3,vb).Buna gre,telde oluabilecek
dalgalarn dalga boyu,
n=2/n (n=1,2,3,.) olur.
:n = n2lFm (n=1,2,3,.)
genel bantsn elde ederiz.yalnzca temel sesin (n=1) frekansn elde etmek istiyorsak,
:1 = 12lFm
bantsn da kullanabiliriz.

Bantdan ,bir telin verecei temel frekansn,gerginliin karekkyle doru,birim ktlenin
karekkyle ters ve telin boyuyla ters orantl olduu grlyor.Bir piyanodaki (veya bir kanundaki)
tellerin boy ve kalnlklarnn farkl oluunu bu bilgilerle aklayabiliriz.Klavyenin st blmlerine (tiz
seslere) kar gelen teller gitgide ksalmaktadr.(tel boyu kldke frekans artar,ters
orantl).Klavyenin alt ksmna (pest seslere) kar gelen teller uzun ve kaln olmaldr.Ama,metrelerce
uzunlukta tel kullanarak fazla yer ve fazla enerji harcamamak iin,telleri uzun tutacak yerde,birim
ktlenin artrlmas yoluna gidilmi ve bu da,telin zerinde ikinci bir tel sararak salanmtr.
Kemanda,hemen hemen eit boyda,yalnzca drt tel bulunmaktadr.Farkl frekansta ses vermeleri iin
bu tellerin birim ktleleri ve teli geren kuvvetler farkl olmaldr.Belli bir tel zerinden farkl sesler
elde edebilmek iinse,tel parmakla sapn zerine bastrlr;orda bir dm noktas oluturulur.Bylece
telin boyu ksalr;verdii ses tizleir.
Bir mzik sesinin,frekanslar bir temelin tam kat olan seslerden olumas,fizikteki kuvantlama
olaynn benzeridir.Kuvantlama modern fizikte temel bir rol oynar.Bir fiziksel
sistemin,mmkn,ayrk ve farkl titreim biimlerinin her birine,sistemin titreim modlar denir.Temel
ses,sekizlisi,onikilisi,vb,titreim modlarndan frekanslar bantlardan hesaplanr.Bu bantda
yalnzca telle ilgili nicelikler vardr.Demek ki,titreim modlar belirli bir fiziksel sistemin temel
karakteristikleridir.Dalgalar lineer biniim yapabildikleri iin,bir ok farkl mod,birbirini bozmadan
birlikte oluabilir.Ama,titreimin balatlma ekli (birincil uyarma mekanizmas) herhangi bir modun
dierlerinin nne gemesini salayabilir.

7.3-TELLERDEK KARMAIK TTREMLER

Bir telin yapabilecei titreim modlarnn hangisinin gerekleecei,tele nasl ve neresinden
vurduumuza,teli nereden ve nasl ekip braktmza veya yay telin neresine ve nasl srdmze
baldr.Uyarma biimi farkl olunca,farkl selenler oluur ve dolaysyla elde edile mzik sesinin
nitelii de farkl olur.
Telin uyarld nokta selenlerin saysn,genliklerini,fazlarn ve dolaysyla sesin balangtaki
tnsn da belirler.teli ortasndan uyarmsak,yalnzca tek numaral selenler ortaya kar.Uyarma
noktasn telin ularna doru yaklatrrsak selenlerin says artar.Genel olarak,uyarma noktasn
dm alan selenler,bu noktada karn oluturulduu iin,silinip giderler;karn alan selenler ise
glenir.Bu etkiden,eitli alglarda (arp,kanun,tanbur,vb) algnn sesinin tnsn denetlemekte ok
etkili bir biimde yararlanlabilir.
Mzraplanarak titretirilen bir telde yle bir durum daha vardr: Uyarma mekanizmas,telin biimini
deitirerek,sisteme belirli bir potansiyel enerji vermitir.Tel serbest braklnca bu balang enerjisi
periyotlu olarak titreimin kinetik enerjisine dnr.Oysa,vurma etkisiyle alan bir uyarma
mekanizmasnda (piyano,santur,ksilofon,vb alglardaki uyarma mekanizmasnda) tele bir kinetik
enerji verilir ve tel titreime biimi bozulmam olarak balar.Kukusuz bu kinetik enerji,titreim
srasnda,periyotlu olarak potansiyel enerjiye dnecektir.
Orta noktasndan vurularak titretirilen bir telde de,temel sesin yan sra yine tek selenler
oluur.Vurular ulara yakn yaplrsa,daha ok selenli,daha zengin bir ses meydana gelir.Ayrca,gene
mzraplanan tellerde olduu gibi,vurma noktalarn dm alan selenler (veya onlara yakn olan
selenler) silinir,karn alanlar glenir.Ortasndan mzraplanan bir telde oluan selenlerin bal
iddetleri sralanmtr.Grld gibi,bal iddetler basit kurala gre azalmaktadr.(n,selen
numarasn gstermek zere,1/n orannda) Baz selenlerin bal iddetlerinin nndeki eksi
iareti,bunlarn birinci selenle zt fazda olduklarn anlatr.
imdiye kadar szn ettiimiz durumlarda hep telin bir noktadan uyarldn varsaydk.Bu
varsaym,tanbur,ut,kanun,balama,banjo,vb gibi mzrapl alglara uyar.Parmakla ekilerek uyarlan
alglarda (gitar,arp,vb) ise daha deiik bir durum vardr.nce bir mzrapla elde edilen ses,parmakla
elde edilen sesten daha zengindir.
abuk mzraplanan bir telin balang biimi ile,yava mzraplanan bir telinki de
farkldr.Mzraplama ani yaplrsa,telin eylemsizlii nedeniyle,mzraplanan nokta dndaki tel
ksmlar biraz geride kalr.Bylece,uyarma noktasnda daha keskin bir knt oluur ve snen selen
says azalr.Uyarma noktas yaknndaki selenler de;yava mzraplamadakine gre daha iddetli
olur;yani ses zenginleir.Bir icrac,yalnzca telin mzraplanma biimini deitirerek,kan sesin selen
ieriini dikkati ekecek kadar deitirebilir.Vurulan telde ise,byle bir deiiklik yaplamaz.Buna
karlk vurulan bir telde oluan selenlerin bal iddetleri 1/n ile deil 1/n ile
orantldr.Dolaysyla,mzrapla da,vurarak da ayn selenler kt halde,vurmadaki selenler daha
belirgin olur.

7.4-SNME OLAYININ AYRINTILARI
Bir tel ister ekilerek ister vurularak titretirilsin,titreim genellikle abuk sner.Telin iindeki
srtnme kuvvetleri ve daha nemlisi,eikleri kk titreimlere zorlayan kuvvetler bu snmenin
nedenidir.Kaybedilen enerjinin ancak bir ksm ses dalgalarnn enerjisine (akustik enerjiye)
dnr.Kat,titremeyen,ar bir ereveye gerilmi bir tel ancak ok zayf bir ses verebilir.Enerjinin
ou s biiminde harcanr.Akustik enerji orann nemli miktarda artrmak iin,teli,bir rezonatre
balamak gerekir (piyanonun ses tahtas,tanburun gs ve gvdesi,vb).Rezonatrn yzeyi genellikle
telinkinden ok daha byktr.Dolaysyla rezonatrn titreim enerjisi ok daha byk oranda
akustik enerjiye dnebilir ve kan ses,kat bir ereveye gerilmi telinkinden ok daha iddetli
olur.Ama,bu iddetli ses,rezonatrsz telden kana gre ok daha abuk sner.nk,teldeki
enerjinin harcanma hz,rezonatr varken ok daha byktr.
lme sonular,ayn bir telde,titreimin genlii ne kadar bykse snmenin de o kadar abuk
olduunu gsterir.Genlik azalrken,daha nce de belirttiimiz gibi,periyot ve dolaysyla frekans sabit
kalr.Kukusuz,her titreim ayn hzla snmez.Enerji kayb azsa (tel,titremeyen,sert noktalara
balysa) genlik klf daha az eilimli olur.Yarlanma sresi,titreimin genliinin yar deerine
dmesi iin gemesi gereken sre olarak tanmlanr.Piyano tellerinde,yksek frekansl modlar,dk
selenlerden daha abuk sner.
Serbeste titreen bir telin hangi modlarla titreeceini belirleyen ey,yalnzca,titreimin nasl
balatlddr.( vurularak m,ekilerek mi,hangi noktadan,vb) Piyanodaki tellerin titreim biimi
yalnzca ekicin vurma hzyla,(baka hibir eyle deil) denetlenebilir.yleyse tua parmakla
vurularak karlan tek bir sesin tns,ancak sesin grlyle ve ard sra gelen snme biimiyle
belirlenmi olacaktr.Sesin tns bamsz olarak denetlenemez.

7.5-YAYLANARAK UYARILAN TEL

Genlik dengesi kuruluncaya kadar enerji aktarm yaplmasna en iyi rnek,yay ile srtlerek uyarlan
gergin tellerdir.
Yaylanma srsnda yay ile tel arasnda srtnme kuvvetleri oluur.ki eit srtnme vardr.Duraan
(statik) srtnmede etkileen cisimler birbirine kar yer deitirmezler.Tel yaya yapp onunla
birlikte hareket ettii srada duraan srtnme sz konusudur.(Ar bir mobilyay itiyor,ama yerinden
oynatamyorsak gene byle bir duraan srtnme sz konusudur.) kinci eit srtnme devingen
(dinamik) srtnmedir.Bu halde,srtnen cisimler birbirinin zerinde kayarlar.Yayla ekilip bir sre
birlikte hareket ettikten sonra yaydan kopup geri dnen tel ile yay arasndaki srtnme devingen bir
srtnmedir.(tilen mobilya rneinde,mobilyay harekete geirebildiimiz zaman mobilya ile deme
arasndaki srtnme de devingen bir srtnmedir.) Geri dnen tel,yay tarafndan yeniden kavranp
srklenir,vb. Devingen srtnme duraan srtnmeden daha zayftr.Yani,deme yzeyine dik olarak
etkiyen srtnme kuvvetleri,duraan srtnmede daha byktr.Yaylanan tel halinde,yay ile telin
arasndaki srtnme yzeyine etkiyen bu kuvvetlere yaylama kuvveti (basnc deil) denir.
Yaylanan bir telin yapt yinelenen hareket,mzraplanan bir telinkinden farkldr.Yani,yaylanan bir
telin zerindeki belirli noktalar,mzraplanan teldekinden farkl biimde hareket eder.Mzraplanan bir
teldeki noktalar,titreim periyodunun ancak kk bir ksmnda hareket halindedir;periyodun geri
kalannda dururlar.Yaylanan telde ise,tel zerindeki noktalar,her periyodun belirli bir ksmnda yayla
srklenerek ykselme,periyodun geri kalannda ise yaydan kurtularak dme hareketi
yaparlar;yani,srekli hareket halindedirler.
Yaylanan bir telin ald biim mzraplanan telinkinden farkl olduuna gre,yayla elde edilen sesin
tns da mzrapla elde edileninkinden farkl olacaktr.Yay sesinde hem ift hem de tek selenler vardr
ve ayrca,bu selenlerin iddeti mzraplanan teldekine gre ok daha yava azalr.Bundan baka,yay
sesindeki selenlerin bal iddeti,tpk vurulan tellerdeki gibi 1/n ile orantldr.Yayl alglarn
nemi,yay seslerinin bu zelliklerine dayanr.
imdi,yaylama olayyla ilgili baz temel fiziksel sonular zetleyelim.
(1)Tele dik olarak yaylanan bir telin titreim genlii (dolaysyla,kan sesin grl) yalnzca
yaylama hzna baldr.Genliin yaylama kuvvetiyle ilgisi yoktur.fakat,telin yapt titreimin
biimini sabit tutabilmek iin,yaylama kuvvetinin yaylama hzna orann da sabit tutmak
gerekir.Yani,eer yay daha hzl ekersek,ses grleir,fakat tns da deiir.Yay daha hzl ekerken
tele daha byk bir kuvvetle bastrrsak,hem ses grleir hem de tn deimez.Yayl alg alanlar
bunu iyi bilirler.Tny deitirmek istiyorlarsa,hz artrrken bastrma kuvvetini azaltrlar.
(2)Tele dik olarak yaylanan bir telin anlk grnts,dorulardan olumu bir a gibidir.Tel yaya
yapk olarak denge konumundan uzaklarken (duraan srtnme dneminde),geri kaymann
balad ana kadar,yay tarafndan tele enerji aktarlr.Bu enerjinin ou,telin geri kaymas srasnda
devingen srtnme sonucu sya dnr.Yalnzca kk bir ksm akustik enerji halinde yaylr.
Yaylanma srasnda oluan titreim biimleri,tpk mzraplanan veya vurulan tellerde olduu
gibi,yaylama noktasnn konumuna baldr.Eie yakn yaylama yaplrsa yksek selenler
zenginleir;ses daha sert ve parlak olur.Telin ortasna yakn noktalarda yaylama yaplrsa yksek
selenler azalr,ses daha yumuak olur.
Btn bu sylediklerimizin,yayn tele dik olarak srld hal iin geerli olduunu yineleyelim.Yay
tele hafif eik olarak srlrse,bileke hareket,tele dik ve tel boyunca olmak zere iki bileene
ayrlr.Bylece enine titreim modlarnn yan sra,tel boyunca oluan boyuna titreim modlar da
gerekleir.Bu modlarn frekans,enine modlarnkinden ok daha yksektir.Acemi algclarn
kard cyaklayan sesler byle oluur.

7.6-SLNDR BML BORULARDAK HAVA STUNLARININ
TTREMLER

Hava stunlar da,gergin teller gibi,eitli titreim biimlerine (modlarna) uyarak titreebilir ve bir
selen demeti olutururlar.Dolaysyla,zengin,dolgun,hoa giden sesler verirler.

A.ki Ucu Ak Silindir Biimli Borular
nce,iki ucu ak ve ap boyunun yannda yok saylabilecek kadar kk,ince,uzun bir borunun
iindeki hava stununu gz nne alalm.Borunun bir ucundan dikkatle flenirse,flenen ksmdaki
havada bir skma olur;basn artar.Bu yksek basnl blge borunun iinde ilerlerken,borunun kat
eperleriyle olan srtnmeler ve geri kalan hava stununun eylemsizlii,titreen havann hareketini
zorlatrmaktadr.Dolaysyla,borunun iinde byk basn deimeleri olabilir.Ama,ak uca
gelinince havann genilemesini engelleyecek bir ey kalmaz.Dolaysyla,bu noktalardaki(ak
ulardaki) basn,atmosfer basnc deerinde sabit kalr.yleyse,buralar,basn dmdrler
(tellerdeki titremeyen sabit ular gibi).Gelen dalga ( skma genleme dalgas),ak utan geri yansr
(tpk,telin ucuna gelen dalgann yansmas gibi).Bylece,titreen bir telde eikler arasnda hapsedilmi
enine duran dalgalara benzer,boru iinde hapsedilmi boyuna duran dalgalar oluur.Bu duran
dalgalardan,basn dmleri borunun ularna rastlayan kararldr;dierleri sner.yleyse,iki ucu ak
bir borudaki hava stununun eitli titreim modlarnn dalga boylar,
n=2l/n (n=1,2,3,)
bantsyla ifade edilebilmektedir.Hava stununun titreim frekanslar ise,
:n =

xn
= n:2l (n=1,2,3,)
bantsndan hesaplanabilir.Bu bantda v yerine :b(bo:o) = 2u,1I bantsndaki deeri
konursa,
:n = n1u,uSlI (n=1,2,3,)
denklemini elde ederiz.Tpk tellerde olduu gibi,iki ucu ak borularda da ,bir selen demeti ortaya
kar.Bu denklem,bu demetin bileenlerinin frekanslarn verir.Temel sesin frekans ise,n=1 koyarak,
:1 = 1u,uSlI olur.
ki ucu ak bir boru,eer bu denklemden hesaplanan frekanslardan (hava stununun z frekanslar)
biriyle uyarlrsa,rezonans meydana gelir ve kuvvetli bir ses duyulur.Baka herhangi bir frekansla
yaplan uyarmalarn dalgalar,borunun iinde snerek yok olur.(nk,bunlarn dm noktalar
borunun ularna rastlamaz.Dolaysyla,tam sayda halkadan meydana gelmi bir kararl dalga
oluamaz.)

B.Bir Ucu Ak Silindir Biimli Borular
Bir ucu kapal borulardaki hava stunlarnn davranlar,iki ucu ak borulardakinden
farkldr.Borunun kapal ucu kat bir engel olduu iin,orada basn deiimleri zellikle oluur.Yani,o
nokta,basn deiimi bakmndan,bir karn noktasdr.Ak u ise dm noktas
olur.yleyse,borunun iinde oluacak duran dalgalarn bu koullara uymas gerekecektir.
Bir ucu ak borulardan, temel sesin yan sra,temel sesin dalga boyunu (4lyi) tek tam saylarla
blerek elde edilen dalga boylarna sahip selenler elde edilmektedir.
Bir ucu ak silindirik boruya en yakn flemeli alg klarnettir.Klarnetteki azlk ve kam,borunun
bir ucunu kapatmaktadr.Klarnetten kan sesin perdesi,ayn uzunluktaki fltten kandan bir sekizli
pestir.,
Orglarda da bir ucu ak borular ok kullanlr.Bylece yerden ve masraftan kazanlm
olur.rnein,do1 sesini verecek iki ucu ak borunun boyunun 5,3 m kadar olmas gerekirken,ayn
ses,2,7 mlik bir ucu ak borudan elde edilebilir.Kukusuz,yaplacak tercihte,sesin nitelii de gz
nnde tutulur.

7.7-ZARLARIN TTREMLER

Her yerindeki kalnl ayn olan bir zarn,r yarapl bir kasnaa gerildiini dnelim.Zarn her
yanndaki gerilim de ayn olsun.Byle bir zar uyarld zaman acaba nasl titreimler oluur?Bu
titreimlerin basit olamayaca aktr.nk zarlar,tellere veya hava stunlarna gre ok daha kark
sistemlerdir.Tellerdeki ve hava stunlarndaki dalgalar ancak tek boyutlu olarak
yaylabilirken,zarlardaki dalgalar iki boyutlu olarak yaylr.Bu ikinci boyut matematiksel analizin ok
daha kark olmasna yol aar.Ama inceleme yntemi yine ayndr.
Tellerdeki ve hava stunlarndaki titreimlerin analizi,dm noktalarnn ( telin hareket
etmedii,basncn deimedii noktalar) ve karn noktalarnn ( telin en byk genlikle hareket
ettii,basncn en ok deitii noktalar) aratrlmasna dayanyordu.zarlardaki yaylma iki boyutlu
olduu iin,dm noktalarnn yerini dm izgileri alr.Tellerde ve hava stunlarndaki dm
noktalar,tel veya hava stunu boyunca eit aralkla dalm olduklar iin,gzel bir simetri
olutururlar.benzer durum zarlarda da vardr.Dm izgileri zar simetrik ksmlara ayrr.Yanayana
bulunan ksmlarn her birinde,zar,birbirine zt hareketler yapar.
Tellerdeki ve hava stunlarndaki titreimleri incelerken,telin ularnn titreim dm,silindirik bir
borunun ak ucunun basn dm,kapal ucunun ise basn karn olduunu varsayyoruz.Zarlar
iinde byle bir varsaym yaparz.Kasnaa gerili daire biimindeki (yarap r) bir zarn kenarnn
daima bir titreim dm izgisi olduunu dnrz.Titreim srasnda bu koula uyulmas
gerekir.Yani,ancak bu koula uyan titreim modlarnn gereklemesi gerekir.Zarlarn titreim
frekans,tpk tellerde olduu gibi gerginlikle artar,birim ktleyle (1 m zarn ktlesi) azalr.Daire
biimli zarlardaki en basit (birnci) titreim modunun frekans,
:1 =
0,383

FP
bantsndan hesaplanabilir.Buradaki r,zarn yarapn (m);F,zar geren kuvvet (N);p ise birim ktleyi
(kg/m) gsteriyor.
Tel ile davul derisi arasndaki benzerlikler bu kadardr.kardklar seslerin nitelii ise ok
farkldr.Teller,frekanslar birbirinin tam sayl katlar olan selenlerden meydana gelen mzik sesleri
olutururken,zarlar,st seslerden meydana gelen karmak sesler olutururlar.
Levhalarn eitli modlarla titremelerinden oluan dm izgilerini,Alman fiziki chladni (1756-
1827),metal veya cam levhalarn zerine kum dkerek ve levhalar titretirerek ilk defa
gsterebilmiti.Chladni,kare biimli levhalar kullanyordu.Levha titreirken,kumlar,hareketsiz
blgelerde,(dm izgileri zerinde) birikiyordu.Chladni bu deneyi iki saatlik bir konferans srasnda
napoleon Bonaparten nnde yapm,kendisine mparator tarafndan,kitabn Franszcaya evirisinin
yaplmasna katkda bulunmak iin 6000 frank dl verilmiti.


7.8-ZARLARDAK KARMAIK TTREMLER

Tellerde ve hava stunlarnda,temel sesin yan sra nasl bir ok selen oluarak karmak bir ses
meydana geliyorsa,zarlarda da,temel sesin yannda birok st ses oluarak karmak bir ses meydana
gelir.Oluan bu st seslerin bal iddetleri zarn uyarl biimiyle deiir.(tellerde ve borularda
olduu gibi).Gergin zarlarn kullanld baz alglarda (rnein,timpanide,davulda) ,zarn altnda
kapal bir hava ktlesi vardr.Bu hava ktlesi de kendi zelliklerine gre titreir ve zarn verdii sesin
niteliini deitirir.Gerekte bu hava ktlesi,zarn verdii baz st sesleri zayflatarak,seslerin daha
uyumlu olmasn salar.Ayrca,yalnzca kasnaa gerilmi bir zardan ibaret olan basit bir alet (def,vb)
ok miktarda akustik salayamaz.Ama,eer zar timpanide,davulda,darbukada,kudmde olduu
gibi,kapal bir hava ktlesi zerine gerersek,dolam engellenecei iin ses ok kuvvetlenir.
Zara,kenara(kasnaa) yakn bir noktada vurulursa,uyarlabilen titreim modlar daha ok olur;daha
zengin bir ses elde edilir.Bu nedenle,timpanilerde,zara,genellikle,kasnakla merkez arasndaki uzakln
drtte birinden (kenara yakn drtte birinden ) vurulur.Bylece,dier modlar da,daha yksek st sesler
kadar kuvvetlenir.


8-ALGILAR

Dnyada pek ok alg kullanlyor.eitleri bu kadar oktur ama,dayandklar ilkeler ok
azdr.Biimleri deiiktir,eitli maddelerden yaplmlardr,eitli ekillerde alnrlar;ama hepsinde
de sesi oluturan ey ya bir teldir,ya bir hava stunudur,ya bir zardr veya levhadr.
Bugnk modern orkestralarda yzden fazla icrac vardr.Bach zamanndaki orkestralar yirmi,Mozart
zamanndakiler krk kadar yeden oluuyordu.Orkestradaki alglar drt ana kmede
toplanabilir.Birincisi ve en by telli alglar grubudur.Keman,viyola,ello(viyolonsel) ve
kontrbas,orkestrann en nemli alglardr.kinci kmeyi flemeli alglar
oluturur.Flt,obua,klarinet.basson,pikolo,bas klarinet,ngiliz kornosu,kontrabasson gibi
alglar,aatan yaplm flemeli alglardr.Fransz kornosu,trompet,trombon,tuba ise pirinten
yaplm flemeli alglardr.nc kmeyi,vurmal alglar oluturur.Timpani,eitli
davullar,simbal,gen,ksilofon,vb bunlara rnektir.Btn bunlarn dnda kalan piyano ve org da,biri
telli biri flemeli,ok gelimi iki algdr.

8.1-KEMAN ALES HAKKINDA GENEL BLG

Keman ailesi,keman,viyola,ello(viyolonsel) ve kontrbastan oluur.Bu alglar genellikle yay ile
alnmaktadr ama,zel etkiler elde etmek iin deiik biimde de kullanlabiliyorlar.Bunlarn iinde
en kk,ama en tannm olan kemandr.Kk boyutlu olduu iin,kark ritimlerin ve hzl
pasajlarn alnmasnda kolaylk salar.Viyola kemandan biraz byktr.Bu nedenle,daha uzun olan
telleri,kemandan bir beli pest olarak dzenlenir.ello ise ok daha byktr.Telleri viyoladan bir
sekizli pest olarak dzenlenir ve yere dayanarak alnr.Keman,viyola, ve ello,orkestrada genellikle
ezgi alar ve armoniyi salarlar.Ailenin en byk yesi olan kontrbas ise,armoninin bas temelini
oluturur.
Keman,viyola,ello ve kontrbasn drder teli vardr.Tellerin ak olarak verecekleri seslerin frekanslar
da izelgede belirtilmitir.izelgede verilen en tiz seslerin tesinde,drdnc tele baslp boyu
ksaltlarak,gitgide daha tiz birok ses karlabilir.Dolaysyla alglarn salad ses aral,izelgede
grlenden genitir.
Drt algda da,teller bir kprnn (eiin) zerine basmaktadr.alglarn bir gs ve srt
vardr.Gs ve srt levhalar yanlardan birletirilerek kapal bir hava hacmi elde edilmitir.Bu
karmak sistemi oluturan her bileenin,kendine zg doal bir z titreim frekans vardr.Her birinin
sesinin snme karakteristikleri de farkldr.Btn bu zellikler birleerek,karmak btnn
karakteristiklerini oluturur.
Her bir algdaki teller,sapa yaptrlm,parmak tahtas denilen,uzun,ince,dzgn bir aa yap
zerine gelitirilmitir.crac sol elinin parmaklaryla,telleri belirli yerlerden parmak tahtasnn zerine
bastrarak,uzunluu deitirir.Dolaysyla,dm noktasnn yeri ve oluan karmak sesin bileimi de
deimi olur.


1.TEL 2.TEL 3.TEL 4.TEL
Keman sol3(195,6) re4(293,3) la4(440,0) mi5(660,0)
Viyola do3(130,4) sol3(195,6) re4(293,3) la4(440,0)
Viyolonsel do2(65,19) sol2(97,78) re3(146,7) la3(220,0)
Kontrbas mi1(41,25) la1(55,00) re2(73,30) sol2(97,78)

Keman,fizikiler tarafndan en ayrntl olarak incelenmi bulunan telli algdr.


8.2-KEMANIN YAPISI

Kemann gelime srecinde sanatlarla yapmclar arasnda ok yakn bir etkileme olmutur.1650-
1750 yllar arasnda,byk yapmc ustalar ile kemanc besteciler arasnda ylesine i ie bir iliki
vardr ki,keman mziinin mi yapmclar,yoksa yapmclarn m mzikileri ynlendirdiini
sylemek ok zordur.Kemann bu yllarda oluan biimi artk bir standart halinde gnmzde de
uygulanmaktadr.
Basite, sylenirse,keman,zerine birka tel gerilmi aa bir kutudur.teller kiriten veya metalden
yaplmtr.Baz tellerin zerine ayrca gm veya alminyum teller sarlmtr.(birim ktleyi
artrmak iin) Aa kutunun ii botur,narindir,krlgandr ve ok zarif bir biimi vardr.Kuyruk
denilen paraya tutturulan teller eikten ve parmak tahtasnn zerinden geirilerek kulaklara
sarlr.Kulaklar evrilerek teller gerekli sesleri verecek kadar gerilince,drt telin toplam gerilimi 222,4
N kadar olur.(Bu gerilim,teller 22,7 kglk bir ktle aslmasna karlktr.) Bu gerilim
nedeniyle,eik,narin gs tahtasna 9 kglk bir ktlenin arl kadar bir kuvvetle basar.Bu kuvvete
dayanabilmesi iin gs tahtas darya doru kabark bir ekilde yaplmtr.Ama yinede gsn
baz mekanik paralarla desteklenmesi gerekir.
Gsn direnci iki yolla artrlr.Bir kere,gs ve srt levhalarnn arasna,eiin ayaklarndan birinin
altna gelecek ekilde,silindir biimli bir destek ubuu yerletirilmitir.Gs ve srt levhalarn
akustik olarak birbirine balayan bu ubua ses direi veya can direi deniyor.kinci olarak,sol3 sesini
(kemann en pest sesi) veren telin altna,yani eiin br ayann altna gelecek ekilde,gs
tahtasnn i tarafna,uzunlamasna bir aa ta yaptrlmtr.Ladin aacndan yaplan bu
taya,altnda bulunduu tel nedeniyle bas tas denir.Can direi de,bas tas da,kemann akustik
zelliklerini alacak kadar etkiler.
Gs ve srt levhalarnn kenarlarnn yaknna ok derin olmayan bir oluk almtr.Bu olua,siyah
boyal armut aacndan ve akakavaktan yaplm bir erit,kenar ss gibi yerletirilir.Levhalar zaten
ince olduklar iin,oyuun almas kenarlar daha da inceltir.Keman uzun sre kullanlnca bu kenar
ss biraz gever,bylece,gs ve srt levhalar daha esnek bir hale gelir.Eski alglarn ses
niteliindeki stnlk biraz da bundan geliyor olabilir.Gs levhasnn,eiin iki yanna gelen
ksmlarna f biimli,gzel grnl bir ift yark almtr.
Keman gvdesinin geliimi,mzik tarihinin ilgin olaylarndandr.Bu gelime srecinde,akustik
bilgilerinden hemen hi yararlanlmamtr.geliim daha ok,deneme yanlmalarn ve yapmclarn
sezgilerinin rndr.Bu yolla elde edilen artc bilgilere bir rnek olarak,kemann srt ve gs
tahtas olarak kullanlacak aata aranan zellikleri sralayalm.
Srt levhas yapmnda akaaa kullanlmaldr.Akaaa,aralkta ve ocakta (zsuyu ak durunca)
kesilmeli ve ayrca,kullanlacak kerestenin,aacn gneye bakan tarafndan olmasna dikkat
edilmelidir.Kereste en az on yl kurutulmu (frnda deil) olmaldr.
Gs iin en iyisi ladindir.Gne gren da yamalarnda yetien ladinler tercih edilmelidir.Gerek
gs,gerekse srt levhalarnn baz yerleri dier taraflarndan daha kaln olmaldr.Bu koullarn
salanmas gerekten gerekli midir?Dorusu kesin bir ey sylemek henz mmkn deildir.

8.3-KEMANIN AKUSTK ZELLKLER

Keman yayla alnan bir algdr.Yayla titretirilen bir telin hem ift hem de tek selenleri ieren zengin
bir ses verdiini biliyoruz.Ama,gene de,kemandan duyduumuz ses telin verdii sesten ok
farkldr.nk telin titreimleri kemann birok yerini uyarmaktadr.Bunlarn titreimleri de telinkine
katlr ve sesin nitelii ok deiir.
Telin ilk uyard ksm eiktir.uyarlan eik eitli titreimler yapabilir.Bunlarn,en nemlisi srayla
bir ayan basp brn kaldrarak yapt bir eit hzl sallanma hareketidir.Salnan eik,gs
levhasn,can direi ve srt levhasn titretirir.Bu titreimler gvdenin iindeki havaya da geer.
Kemann gvdesinin ve iindeki havann,dier btn rezonatrlerde de olduu gibi,baz z titreim
modlar vardr.Telden gelen uyarlar bu modlardan birinin (veya birkann) frekansna
uyuyorsa,rezonatr iddetli bir yant vererek o uyarlar glendirir.Gvdenin ve iindeki havann
rezonans modlarnn says ne kadar oksa,rezonatr o kadar seimsiz olacak ve algnn nitelii de o
kadar iyileecektir.
Keman aatan yaplyor.Aa homojen olmayan bir maddedir.Bir yerinin zellikleri baka
yerlerininkine benzemez.Ayrca,gvdenin yaps da karmaktr.yani,keman gvdesinin her yannn
rezonans zellikleri farkldr ve dolaysyla gvdenin rezonans erisi ok karmak olur.


8.4-AA FLEMEL ALGILAR HAKKINDA GENEL BLG

Orkestrada kullanlmakta olan yayl alglarn ilkeleri de ayndr,biimleri de benzer.Dolaysyla,birisi
hakkndaki bilgiler brlerinin de anlalabilmesini salar.Ama,aatan yaplan flemeli alglar iin
durum byle deildir.Bunlarn kimisi iki ucu ak silindir biimli borulardan yaplmtr.Kimisinin bir
ucu kapaldr.Kimisi koni biimli borulara dayanr.Ayrca,yayl alglarn hepsindeki temel titreim
elementi ve uyarma mekanizmas ayn olduu halde,aa flemeli alglarda bu da farkl farkl
olabilir.Rezonatr ( hava stununu) uyarma ilevi,kimi alglarda kenar sesleri,kimi alglarda kam
sesleri,kimilerinde de ift kam sesleriyle gerekletirilir.
Bir boruda oluan duran dalgay srdrmek iin hava stununa srekli olarak enerji verilmelidir.crac
tarafndan salanan bu enerji iki yere harcanr.Enerjinin ou,hava stunuyla eperler arasndaki
srtnme sonucu sya dnr;dolaysyla stun ve boru dikkati ekecek kadar snr.Enerjinin geri
kalan ise akustik enerji halinde evreye yaylr.Aa flemeli alglarda enerjinin en ok %2 kadar
akustik enerjiye dnebilmektedir.
Akustik enerji borunun zerinde bulabildii aklklardan dar yaylr.En byk ksm,azln
altndaki ilk aklktan,kalan da ikinci aklktan kar.Daha aadaki deliklerin kapatlmas veya
almas yaylan akustik enerji miktarn pek etkilemez..
Ama,gerek alglardaki durum bu idealletirilmi borulardakinden olduka farkldr.algda parmak
delikleri vardr.Bunlar borunun biimini ve dolaysyla titreim modlarnn frekansn
deitiriri.Azlk da,yksek frekansl modlar etkileyerek sesin tnsn deitirir.

8.5-FLT,KLARNET VE OBUA

Aa flemeli alglarda rnek olarak,flt,klarinet ve obua zerinde duracaz.Flt,temelde,iki ucu
ak silindirik bir borudan yaplmtr.(Pikolo,fltn bir sekizli tiz ses verecek biimde
kltlmdr.) Klarinet,bir ucu ak silindirik borudan yaplm tek kaml bir algdr.Obua
ise,konik borulu,ift kaml bir algdr.(Basson ve saksofonlar da konik borulu,fakat tek kamldr.)
Bu alglarda boruya yan delikler almtr.Deliklerin temel ilevi hava stununun boyunu
deitirerek farkl frekansl titreimler yapmasn salamaktr.ap yeterince bykse,yan delik ak
bir u gibi davranr:deliin olduu yerde bir basn dm oluur.delik ok kkse (ap<0,02 mm
ise) borunun iindeki hava stununun titreim frekansn etkileyemez.(veya ok az etkiler.)
Uygulamada kullanlan delikler olduka kk olduu iin,ak bir uca tam edeer
deillerdir.Dolaysyla,yan delikli bir borunun etkin boyu,borunun kapal ucu ile delik arasndaki
gerek uzunluktan biraz daha byk olur.
Boruyu bir alg haline getirmek iin almas gereken yan delik says borunun zelliklerine
baldr.ki ucu ak silindirik borulara(fltteki gibi) alt delik alarak,yedi perdeli diyanotik dizi
alnabilir.Delikler kapalyken borunun btn boyundan yararlanlr ve bu durumda,borudaki hava
temel titreim moduyla (birinci titreim moduyla) titreir.En alttaki delik alnca borunun etkin boyu
ksalr;hava stunu daha yksek bir frekansla titreir.Delikler srayla aldka,frekans ve dolaysyla
perde gitgide ykselir.Alt delikte alnca dizideki yedi ses tamamlanm olur.Sekizinci sesi (temelin
st sekizlisini) elde etmek iin,deliklerin hepsi gene kapatlr ve daha kuvvetli flenerek,borudaki
havann ikinci titreim moduyla titremesi salanr.Bu ileme ar fleme veya sekizli deitirme
deniyor.Klarnette ise,diyatonik diziyi almak iin yedi delik gereklidir.nk,tek yan ak bir boru
olan klarnette ift selenler olumaz ve dolaysyla ar fleyerek ikinci titreim modunu (temel sesin
st sekizlisini) elde etmek mmkn deildir.Bu ses ii de bir delik gerekir.
Fltte,temel sesin sekizlisinden daha yksek perdeleri elde etmek iin,bir yandan ar fleme
yaplrken,delikler de alttan balanarak teker teker alr.Klarnette ise,ikinci sekizlideki birka perdeyi
karabilmek iin yeni deliklere ihtiya vardr.rnein,ikinci sekizlideki faya kadar (fa dahil) olan
perdeleri karabilmek iin on delik gerekir.Ama,ikinci sekizlideki solu karmak iin yeni bir delie
ihtiya yoktur.Btn delikler kapatlr ve ar flemeyle nc selen (temel sesin onikilisi)
karlr.Kuramsal olarak byledir ama,klarnette yalnzca dudak basncyla ar fleme yapmak
neredeyse olanakszdr.Klarnetiye yardm etmek iin,azlktan 1,5 cm uzakta bir nefes delii alm
ve bu delik alma aks denilen bir kapakla kapatlmtr.Nefes deliinin ap ak bir u gibi
davranmasn nleyecek kadar kktr.Ama,yine de,bu deliin varl temel sesin frekansn biraz
kaydrr ve nc titreim modunun uyarlmasn kolaylatrr.Bu nefes delii,ikinci sekizlideki
soldan daha yksek perdelerin alnmas srasnda ak tutulur.
Obua,koni biimli boru temeline dayanan bir algdr.konik borularn hem ift hem de tek selenleri
verebildiklerini biliyoruz.yleyse bu algda ar flemeyle ikinci selen karlabilir ve
dolaysyla,fltte olduu gibi,diyatonik diziyi almak iin alt delik yeterli olur.Ama,klarnette olduu
gibi obuada da ar fleme yapmak ok zordur.Bu nedenle,ikinci selenin uyarlmasn kolaylatrmak
iin uygun bir yere bir nefes delii almtr.
Flt alanlar yalnz ikinci seleni deil,nc,ve bazen drdnc seleni de ar flemeyle
karlabilirler.Bylece,yalnzca alt alma aksyla nc ve drdnc sekizlideki sesler de
karlabilir.Bunun gibi,klarnetiler de ar flemeyle beinci seleni karabilir ve algnn ses alann
geniletebilir.
imdiye kadar sylediklerimiz,hep,ar flemeyle elde edilen frekanslarn temel sesin frekansnn tam
iki kat (konik,ve iki ucu ak silindirik borularda) veya tam kat (bir ucu ak silindirik borularda)
olduu varsaymna dayandrlmtr.Ayn ekilde,deliklerin bir ksm akken elde edilen frekansn
ar flemeyle tam iki kat olaca da varsaylmaktadr.eitli sekizlilerdeki sesleri ar flemeyle elde
ederken hep ayn delikler kullanldna gre,bu varsaynn doru olup olmad ok byk bir nem
tar.Rastgele bir boru iin doru olmayabilen bu varsaym,Bessel borular denilen borular (silindirik
ve konik borular da Bessel borusudur) iin dorudur.Dolaysyla,byle borular kullanan alglarda
farkl sekizlilerdeki seslerin birbirini tutmamas gibi bir durum ortaya kmaz.
flemeli alglarda diyezli veya bernoll yarm sesleri de karabilmek iin,altdan (veya ondan) fazla
delik almas gerekecei kukusuzdur.Bu delikler boru boyunca eit aralkl olarak
sralanmamlardr.Azlktan uzaklaldka deliklerin aras gitgide alr.Borunun tamamndan elde
edilen sesten yarm ses (tanpere yarm ses 4,42 koma)kadar tiz bir ses elde etmek iin,borunun boyunu
frekans art orannda ksaltmak,yani tam boyunun %94,4ne indirmek gerekir.Bu,borunun %5,6
orannda ksaltlmas demektir.yleyse,ak utan itibaren borunun %5,6s kadar uzakla bir delik
alr.Bundan sonraki her yarm ses iin de,kalan boru uzunluunun %5,6sndan bir delik amak
gerekecektir.Boru gitgide ksaldna gre,azla yaklaldka deliklerin arasndaki uzaklkta gitgide
azalr.
Baz aa fleme alglarda (rnein saksofonda),azlktan uzaklaldka deliklerin aras ald
gibi,delik aplar da byr.Tenor saksofonda en dipteki deliin ap 4,45 cm iken,en stteki deliin
ap 1,22 cmdir.Konik borulardaki deliklerin bir ak u gibi davranabilmesi iin borunun kesit alan
bydke delik alannn da bymesi gereklidir.Silindirik borularda (rnein fltte)delikler ayn
byklktedir.Klarnette ise,silindirik bir boru olduu halde,bir ucu kapal olduu iin,durum
farkldr.Klarnette esas gvdenin kesit alan her yerde ayndr ama,kapal deliklerin bulunduu
yerlerdeki etkin kesit alan,borunun et kalnlyla orantl olarak,biraz daha byktr.Deliklerde buna
gre ayarlanr.

8.6-PRN FLEMEL ALGILAR HAKKINDA GENEL BLG

Aatan yaplan flemeli alglarn boyu biimi ya konik ya da silindiriktir.geri yan delikler,azlk
ve an bu biimi biraz karklatrr ama,gene de her bir alg belli bir boru biimine sahiptir.Pirinten
yaplan flemeli alglarda ise,silindirik ve konik borular birletirilmitir.Boru biimi byle olunca bu
alglarn rezonans spektrumu da hem silindirik borularn hem de konik borularn zelliklerini birlikte
tar.Ayrca,azlk ve ann varl da rezonans frekanslarn etkiler.
Btn bunlara karn,pirin flemeli alglarn baz stnlkleri de vardr.rnein,aa flemeli
alglarda kullanlan kamn titreimlerinin hava stununun titreime zorlandn,fakat sonunda
stnl ele geiren hava stununun kam kendi z titreimlerine uydurduunu biliyoruz.Pirin
alglarda ise hava stununu titreime zorlayan ey alcnn dudaklardr.Hava stunu dudaklar da
kendisine uydurmak ister ama,kama gre ok daha byk ktleli olan dudaklara istediini
yaptramaz.Yani sonuta dudaklarn istedii olur.
Pirin alglarda akustik enerjinin tamam am ksmndan yaylr.Dolaysyla,bu alglardan,zellikle
yksek frekanslarda,ynelmi bir ses kar.Ayrca,ana bir surdin taklarak sesin iddeti
azaltlabilir.Pirin alglarda kullanlan surdinler,kendine zg rezonans zellikleri bulunan delikli
dzeneklerdir.andan kan seslerin iinde surdinin rezonans frekanslarna yakn olanlar surdin
tarafndan sourulur ve bylece sesin iddeti ve tns nemli lde deiir.

8.7-PYANO

Piyano klavyeli bir algdr.Klavyenin kumanda ettii bir mekanizmann ekileri bir sra teli vurarak
titretirir.Bu algnn ncelleri klavsen,spinet,ve harpsikorddur.Klavsen bir onbeinci yzyl
algsdr.Tellerine vurularak alnr.Tua baslp braklnca metal bir kama gergin bir tele vuru ve onu
titretirir.Sesi ok zayf olduu iin ancak evde kullanlabilen bir algdr.Topluluk iinde
kullanlmasnda zorluklar vardr.Oda mziinde bile ancak snrl olarak kullanlabilir.
Piyanonun en yakn atas harpsikorddur.Bu algnn telleri,teli eken bir mzrap tarafndan
titretirilir.(Spinette de yledir).Sesin iddetini artrmak iin her bir perdede birden ok tel
kullanlmtr.Buna karn ses iddeti gene de yeterli deildir.Ayrca,mzraplama mekanizmas
dinamik yorumlara uygun deildir.Yani harpsikordun sesi hafif veya iddetli karlamaz.Bu sakncay
gidermek iin,1709da Bartolommeo Cristofori,harpsikorda bir eki mekanizmas uygulad.Bu
sayede algdan piano (hafif) ve forte (kuvvetli) ses elde edilebiliyordu.Bu zellii belirtmek iin,bu
yeni alg piano-forte adyla anlmaya baland.imdi ksaca piyano deniyor.
Piyanoya imdiki eklini 1855de Henry Steinway vermitir.O zamana kadar teller aa bir ereve
zerine gerilirdi.Aa esnek ve dayanksz bir madde olduu iin eitli sakncalar ortaya
kyordu.Steinway piyanoya dkme demir ereveyi uygulam,bylece algya ses parlakl ve
salamlk kazandrmtr.
Piyanonun ses alan yedi sekizliden biraz fazladr.klavyesinde 88 tu (87 yarm ses) vardr.Verebildii
en pest ses 27,5 Hz frekansl la0 sesidir.Btn piyanolarda bu sesi veren telin boyu 198 cm
kadardr.En tiz ses ise,4186 Hz frekansl tanpere do8 sesidir.Bu sesi veren telin boyu 61 cm
kadardr.Pest sesleri veren tellerin ok daha uzun olmas gereken boylarn ksaltabilmek
iin,zerlerine baka bir tel sarlm ve birim ktleleri artrlmtr.En pest sesten balayarak ilk 10
sesin her biri tek bir sarma telden elde edilir.Sonraki 18 sesin her biri iin bir ift kaplanm tel
kullanlmtr.geri kalan 60 ses iin ise er plak tel vardr.Bylece 88 ses iin toplam 226 tel
kullanlm oluyor.Bu kadar ok telin gerilmesi ereveye byk bir yk getirir.(30 tondan
fazla).algnn bu yke dayanmasn demir ereve salar.
Teller iki eik zerinden geerler.Eiklerden biri demir ereve zerine,br ise ses tahtasna
basmaktadr.Ses tahtasnn (rezonatr) grevi,telden kan sesin niteliini dzeltmek ve havaya akustik
enerji yaymaktr.Eikteki titreimlerin olabildiince ksa srede,ses tahtasnn her yanna yaylmas
gerekir.Yani dalgalarn ses tahtasndaki hz byk olmaldr.Bunun iinde ,esneklii fazla ama z
ktlesi kk (hafif) bir malzeme gereklidir.Norve ladini bu ie ok uygundur.Bu aata sesin hz
damarlar boyunca 4600 m/syi bulur.Damarlara dik dorultuda daha azdr.
Orijinal piano-fortede,teller,byk piyanolardaki gibi yatay durumdayd.Daha sonra,dik piyano veya
duvar piyanosu denilen,tellerin dikine uzand modeller gelitirilmi ve bu algnn evlere girebilmesi
kolaylatrlmtr.
Eiklerin zerinden geen tellerin bir ucu ereveye gml ayar ivilerine baldr.Tellerin br ucu
dorudan ereveye tutturulmutur.Piyanonun dzeninin uzun sre bozulmamas iin tellerin
gerginliklerinin korunmas gerekir.Yani,ayar ivileri tellerin zorlamas altnda eilmemelidir.ivilere
gereken dayankl verebilmek iin,ayar ivileri,apraz damarl,41 kat sert aa levhadan yaplm
bir blok (ivi bloku) iine gmlmtr.
Piyanonun telleri ekile vurularak titretirilir.Kukusuz olay bu kadar basit deildir.Parman tua
basmasyla birlikte,ok ince ayarlanm bir sra olay birbirini izler.Tele vuracak ekicin vuruu yapar
yapmaz telden ayrlmas gerekir ki,telin titreimini sndrmesin.ekicin tele vurduktan sonra
sramasn nlemek gerekir.Hemen,ikinci bir vurua hazr olmasn salamak gerekir.Yani,vuru
mekanizmas hzla balangtaki durumuna dnebilmelidir.Ayrca,seslerin birbirine karmasn
nlemek iin,ard ardna vurular yaplrken,bir nce titretirilen tellerin sndrlmesi
gerekir.Yani,tua baslnca ses balamal,braklnca da kesilmelidir.Btn bunlar byk bir incelikle
yapabilen dzenee piyanonun mekanizmas deniyor.Mekanizmas,anlalmas zor,karmak bir
sistemdir.Baz piyonolarn mekanizmasnda 7000den fazla para vardr.Demek ki,her tua 80 kadar
para dmektedir.
ekiler keeyle kaplanmlardr.ekiler ok sert de ok yumuak da olmamaldrlar.Yumuak
ekiler donuk,cansz bir ses oluturur.Sert ekiler ise nlayan,ac bir ses oluturur.Tua baslnca ve
eki harekete geince tele demekte olan bir kee yastk telin zerinden kalkar.Tam ekicin tele
vurmasndan nce,bir kaldra ekici tutan ayrr.Zaten hzla hareket etmekte olan eki tele doru
hareketine serbeste devam eder.(Eer tua yava yava baslrsa eki hzlanamaz v tele
vuramaz.Dolaysyla bir ses olumaz.) Tele vurup geri dnen eki,geri engeli tarafndan yakalanr ve
tutulur.Tu kalknca,kee yastk yeniden telin zerine inerek susturur.
Piyanoda pedal (ayaklk) vardr.Sadaki pedal yastk pedaldr.Bu pedala baslrsa btn yastklar
kalkar ve teller serbeste titreebilir.Pedal braklnca yastklar yeniden tellere deer.Soldaki
pedal,yumuak pedal da denilen tek tel pedaldr.Bu pedala baslnca btn mekanizma olduu gibi
biraz kayar ve bylece ekiler her ses iin gerilmi btn tellere (iki veya tele) deil,yalnzca bir
(veya iki) tele vurabilir.Bylece ses iddeti azalr.Ortadaki pedal uzatma pedaldr.Bu pedal yastk
pedal gibi btn sesleri deil,yalnzca,pedala basld srada alnmakta olan sesleri uzatr.

8.8-PYANO SESNN ZELLKLER

Titreim frekansn telin boyuna,birim ktlesine ve gerginliine balayan bant ancak ideal esnek
teller iin tam olarak geerlidir.Piyano tellerinde ise yapllarndan gelen bir katlk (esnek olmama)
zellii vardr.Bu zellik,titreen telin denge noktasna dnme hzn artrr.Yani,sanki tel daha
gerginmi gibi bir etki yapar.Dolaysyla,telin titreim frekans bantdan beklenenden fazla
olur.Teldeki katln etkisi yksek selenlerde daha belirgindir.Bunun sonucu olarak,selenler
arasndaki tam say oran bozulur.Yani,adeta,piyano telinde selenlerin deil st seslerin olutuu
dnlebilir.
Her eyleri ayn,yalnzca birinin boyu brnn yars olan iki esnek teli gz nne alalm.Ksa telde
oluan sesin frekansnn brnnkinin tam iki kat olmas beklenir.Ama teller esnek deilse
(piyanodaki gibi),ksa telden kan ses uzundan kann st sekizlisi olmaz,sekizliden biraz daha tiz
olur.yleyse piyanoda birbirinin sekizlisi olan tellerin boy oran 2/1 olamaz;2/1,06 ile 2/1,03 arasnda
deiir.Bu orana piyanonun telleme lei denir.Her eyleri ayn teller kullanlyorsa,sekizliyi verecek
telin boyunun bu telleme leine gre ayarlanmas gerekir.Kukusuz,tellerin gerginliklerini ve birim
ktlelerini deitirerek de frekanslar arasnda oran salanabilir.
Piyano seslerinin niteliini belirleyen ikinci bir etken,sesin balay ve biti (sn) biimidir.Bu,her
algda farkldr.Piyanoda,tele ekicin vurmasyla ani olarak enerji verilir.Bu,bir ses patlamasyla
sonulanr.Patlama abucak sner.Ama,telin serbest titreimiyle oluan ve daha az iddetli olan ses
uzun sre devam eder.Yani,piyano sesi,iki ayr sesin bilekesi gibi dnlebilir.Snen hzlar farkl
olan bu iki ses,piyano telinin farkl iki titreim yapmasndan doar.ekicin vuruu dikey titreime
neden olur.Bir titreimin enerjisi eik yoluyla ses tahtasna aktarld iin abucak biter ve titreim
sner.Yatay titreimin enerjisi ise,tel eie bastrarak titremedii iin (boyuna titreim) ses tahtasna
kolayca geemez.Dolaysyla ses uzayp gider.
Piyano sesini karakterize eden etkenlerden biride,btn st seslerin snme hzlarnn ayn
olmamasdr.
Piyano sesine zellik salayan baka bir etken,bir tek perdeyi elde etmek iin birlikte seslendirilen iki
veya telin dzenlerinin birbirine tam uymayndan doan vurulardr.Az sayda vuru sese bir
scaklk katar.Bu nedenle,piyanonun sesi dinleyiciler tarafndan scak bulunur.Sesin scakl kukusuz
znel bir niceliktir.Ama bunun vurularla ilgili olduu da kukusuzdur.Nitekim,birka keman
tarafndan tek sesli olarak alnan bir melodi scak bulunur da,ayn melodi tek bir keman tarafndan
alnnca scak olmad sylenir.nk,tek kemanda vurular olumaz.Ayrca,tam ve kesin frekansl
selenlerden elektronik olarak oluturulan sentetik seslerde ,vurularn yokluundan dolay,scaklktan
yoksundur.

Piyanonun sesine zellik veren dier bir etken,algnn dier ksmlarndan (teller dndaki
ksmlardan) gelen seslerdir.zellikle,tiz seslerde,ekicin tele vurmasyla oluan vurma sesi ok dikkat
eker.Pedal grltleri,vurulmam olan tellerin vurulanlara uyarak titremeleri,vb,bir piyanonun
sesini tanmamz salayan ipulardr.







9-KAYNAKLAR
MZN FZ
( Ayhan Zeren)
http://tr.wikipedia.org
http://www.scribd.com