Bagyo, baha, landslide at iba pa: mga dapat gawin bago at matapos mangyari

Bagyo, baha, landslide at iba pa: mga

dapat gawin bago at matapos mangyari
Noel Sto. Domingo
Jul 24|10:05

</body>
PANAHON na naman ng tag-ulan at bagyo na
kadalasang nagdudulot ng pagbaha at landslide
lalo sa mga bulnerableng lugar sa ating bansa. At
taun-taon ay dumadaan sa bansa ang malalakas
na bagyo na nagdudulot ng malaking pinsala sa
mga komunidad sa siyudad at probinsya. Kung
kaya, minabuti ng alagad.com.ph na maglabas ng
ilang impormasyon ukol sa kahalagahan ng
pagiging handa sa anumang sakuna dulot ng
bagyo (typhoon/storm), baha (floodings),
landslide at iba pang kalamidad.
Ang hazard o panganib ay mga pangyayaring
likas o gawa ng tao na maaring magdulot ng
pinsala sa buhay, ari-arian, kabuhayan o pagkatigil ng panlipunan (social) at pang-ekonomiyang gawain ng isang
komunidad. Ito ay maaaring magresulta sa isang disaster. Ang halimbawa ng mga hazard na madalas maranasan sa
Pilipinas ay bagyo, lindol, baha, flashflood, landslide, pagputok ng bulkan, storm surge, tsunami, sunog, giyera at iba
pa. Ang hazard ay maaring: nag-iisa - gaya ng sunog, magkasunod o dulot ng isa pang hazard - gaya ng lindol at
tsunami, lindol at landslide o malakas na ulan at landslide, at kumbinasyon - gaya ng bagyo, malakas na ulan at
landslide.
Mga Uri ng Hazards at Paghahanda Rito
BAGYO
Ang bagyo o typhoon/storm ay malakas na hanging kumikilos ng paikot na madalas ay may kasamang malakas at
matagal na pag-ulan. Ito ay ay isang higanteng buhawi. Sa mata ng bagyo ay walang hangin subalit malakas naman
ang hangin sa eyewall nito.
Public Storm Warning Signal (PSWS). Ang PSWS ay mga babalang ipinalalabas ng PAGASA upang malaman
kung gaano kalakas ang paparating na bagyo, saan ang lokasyon nito sa oras na inilabas ang PSWS, saan ang
tinatayang dadaanan nito, at ano ang mga paghahandang dapat o maaari pang maisagawa ng mga komunidad na
maaapektuhan ng pagdaan ng bagyo.
PSW Signal Number 1 hanging may lakas mula 30-
60 kph. Inaasahan ang bagyo sa loob ng 36 oras.

PSW Signal Number 2 hanging may lakas mula 61-
100 kph. Inaasahan ang bagyo sa loob ng 24 oras.
PSW Signal Number 3 hanging may lakas mula 100-
185 kph. Maaasahan ang pagdating sa loob ng 18
oras.
PSW Signal Number 4 napakalakas na hanging
hihigit sa 185 kph at maaasahan sa loob ng 12 oras.
Mga dapat gawin BAGO dumating ang bagyo
Ihanda ang radyo, flashlight at ekstrang baterya;
Maghanda ng pang-emergency na pagkaing hindi agad
nasisira (katulad ng de-lata at biskwit), lalagyan ng
tubig, first-aid kit o gamit at gamot na pang-unang
lunas, at mga plastik na supot;
Tiyaking mabuti na makakayanan ng bubong at mga
bintana ng bahay ang malakas na ihip ng hangin (para
sa mga kabahayan sa maralitang komunidad, tiyakin
din na kakayanin ng haligi at dingding ang lakas ng
hangin sa pamamagitan ng pagtatali at/o pagpapako
ng maayos sa mga ito); at
Putulin ang mga mahahabang sanga ng mga
punongkahoy na malapit sa bahay.
Mga dapat gawin HABANG may bagyo
Ugaliing makinig sa radyo o manood ng TV para sa
regular na anunsyo o babala tungkol sa kalagayan ng
bagyong paparating o kaya naman ay makibalita sa
mga kapitbahay;
Siguraduhing may mga gamit pang-emergency na
nakalagay sa lalagyang hindi nababasa;
Punuin ang lalagyan ng tubig, ilagay sa plastik na supot
ang mga ekstrang damit, mga delata, kandila, posporo,
baterya, at iba pang mahahalagang gamit;
Mag-ingat sa mata ng bagyo. Ito ang biglang pagtigil ng
hangin at ulan at kalmado ang paligid sa isang lugar.
Hudyat ito na pagkaraan ng halos 2 oras ay babalik
ang mas malakas na hangin at ulan;
Manatili sa loob ng bahay hanggang matapos ang
bagyo; at
Kung kinakailangang lumikas, tiyaking nakapatay ang
kuryente ng bahay, nakasara ang tangke ng gas, at
nakasusi ang pinto. Huwag kalimutan ang mga gamit
pang-emergency.
BAHA
Nangyayari ang baha o floodings sa pagtaas ng tubig nang higit sa kapasidad ng ilog at ibang daluyan na ang
resulta ay pag-apaw nito sa kapatagan. Ito ay dulot ng labis na pag-ulan, biglaang pagbuhos ng ulan o thunderstorm,
pagka-ipon ng tubig dahil sa pagbabara ng mga daluyan ng tubig, at tuluy-tuloy na pag-ulan sa loob ng ilang araw.
FLASHFLOODS
Ang flashfloods ay rumaragasang agos ng tubig na may kasamang banlik, putik, bato, kahoy, at iba pa. Mabilis ang
pagdating nito at mabilis din ang paghupa. Maaaring sanhi ito ng pagkakalbo ng bundok (kagaya ng dahilan kung
bakit naging mapaminsala ang bagyong Sendong sa lalawigan ng Cagayan De Oro) at pagmimina (kagaya ng
dahilan kung bakit naging mapaminsala ang bagyong Ondoy sa lalawigan ng Rizal).
Mga dapat gawin BAGO ang pagbaha
Alamin ang warning system at signal sa inyong
barangay o munisipyo.
Obserbahan ang sitwasyon ng lugar at makinig sa ulat
ng panahon mula sa PAGASA.
Pakinggan ang opisyal na warning signal na ibibigay ng
kagawad na sumasakop sa sona.
Ihanda ang mga pangunahing kakailanganin sa
paglikas tulad ng damit, kumot, pagkain, maiinom na
tubig, gamot, posporo, kandila, flashlight, radyong de-
baterya, banig, at iba pa. Maiging nakabalot ang mga
ito sa plastik.
Itago o ilagay sa plastik ang mga mahahalagang
dokumento at papeles.
Mag-imbak na ng malinis na inuming tubig.
Siguraduhin na magkakasama ang lahat ng miyembro
ng pamilya at ihanda ang bawat isa sa anumang
mangyayari.
Alamin ang pinakamalapit na evacuation center at ang
pinakamalapit na daan patungo rito.
Maghintay sa warning signal na ibibigay ng kagawad
tungkol sa paghahanda sa paglikas at sa mismong
paglikas.
Makipag-ugnayan sa nakatalagang kagawad kung nais
nang lumikas patungo sa kamag-anak sa ibang
barangay upang maitala.
Ang Barangay Disaster Coordinating Council (BDCC)
ay dapat maghanda ng kanilang gamit tulad ng
malalaking flashlight, radyong de-baterya, warning
device (megaphone, pito, kalembang), mga matitibay
na lubid, first aid kit, sasakyang may sapat na gasolina
para sa mabilis na paglikas at pakikipag-ugnayan, mga
gamit pang-komunikasyon tulad ng cellphone, mga
kagamitan tulad ng martilyo, liyabe, wrench, pala, at iba
pa.
Kung sa pagtantya ay magtutuluy-tuloy pa ang pagtaas
ng tubig ay lumikas na bago pa masira ang mga daan
at mga tulay.
Ilipat na ang mga alagang hayop sa mataas na lugar.
Bago lumikas, patayin muna ang kuryente at
ikandadong mabuti ang bahay.
Mga dapat gawin HABANG may baha
Iwasan ang mga lugar na may tubig-baha lalo na kung
hindi nakasisiguro sa lalim nito. Huwag lumusong o
tumawid sa mga tubig na hindi alam ang lalim, gaya ng
ilog o sapa.
Kung may dalang sasakyan at inabot ng baha, huwag
piliting tawirin ang baha laluna kung malakas ang agos
nito at hindi matantya ang lalim.
Huwag payagang maglaro ang mga bata sa baha.
Huwag languyan o tawirin ng bangka ang mga
binahang ilog.
Siguraduhing lutung-luto ang mga pagkain at iwasang
marumihan ang mga tirang pagkain.
Pakuluan ang tubig bago ito inumin.
Mga dapat gawin PAGHUPA ng baha
Gumamit ng flashlight kapag muling papasukin ang
binahang bahay.
Maging alerto sa mga bagay na maaaring pagsimulan
ng sunog.
Tiyaking malinis at hindi narumihan ng tubig-baha ang
mga pagkain at inumin. Lutuin muna ng mabuti o
pakuluan ito bago kainin o inumin.
Iulat sa mga kinauukulan ang mga nasirang pasilidad
gaya ng poste at kawad ng kuryente, tubo ng tubig, at
iba pa.
Siguraduhing nasiyasat ng mabuti ng isang marunong
sa kuryente ang switch ng kuryenteng nabasa at lahat
ng gamit na de-kuryente bago gamiting muli ang mga
ito.
LANDSLIDE
Nagaganap ang landslide sa pagbagsak ng lupa, putik, o mga malalaking bato dahil sa pagiging mabuway ng burol
o bundok. Karaniwan itong idinudulot ng malakas o tuluy-tuloy na pag-ulan o di kaya naman ay paglindol. Nagiging
dahilan din o nakapagpapalala ng landslide ang pagmimina, paggawa ng kalsada, di-akmang paggamit ng lupa, at
pagputol ng mga puno sa kagubatan.
Mga Dapat Tandaan
Ang landslide ay walang babala. Sa mga pagguhong
sanhi ng paglindol, ang lindol mismo o mga aftershock
nito ang magsisilbing babala. Malaki rin ang epekto ng
matinding pag-ulan - dahil sa pagkababad ng lupa sa
ulan, napapadali nito ang pagguho ng lupa. Dahil
walang babala, wala ring sapat na oras o panahon
upang makalikas.
Iwasan ang mga natukoy na mapanganib na lugar
hanggat maaari. Iwasang magtayo ng anumang
istruktura sa mga lugar na ito.
Magbuo ng sistema ng babala sa komunidad para sa
lindol at mga dulot nitong hazard katulad ng landslide.
Magbuo ng Evacuation Plan para sa mga lugar na may
banta ng panganib. Tiyaking makapagtukoy ng mga
ligtas na relocation site.
Magtayo ng mga warning stations at palagian itong
bantayan upang makapagbigay ng babala kung
kinakailangan.
Piliing mabuti ang paglalagyan ng mga rain gauge
upang ito ay makakuha ng sapat na dami ng ulan.
Regular itong i-monitor upang maging wasto ang
basehan ng warning signal. Ito ay kailangang
mabantayang mabuti upang hindi masira at magsilbi
para sa wastong gamit ng taong bayan. Magsagawa ng
pagsasanay sa mga taumbayan hinggil sa pagbasa ng
rain gauge.
Maiging laging may nakahandang mga relief goods ang
lokal na pamahalaan sapagkat mataas ang posibilidad
na makulong o ma-isolate ang ilang mga barangay
dahil sa pagguho ng mga bundok.
Gawing batas ang pagbawal sa pagtotroso at
magkaroon ng programa o polisiya sa pagtatanim ng
mga punong-kahoy.
EPIDEMYA
Ang epidemya ay mabilis na pagtaas ng bilang ng mga kaso ng nakahahawang sakit ng mas mabilis kaysa normal
nitong pagkalat sa isang partikular na lugar. Halimbawa ng mga nakahahawang sakit: tigdas, dengue, malaria,
diarrhea at cholera.
Mga dapat gawin upang makaiwas sa epidemya
Panatilihing malinis ang kapaligiran mula sa tahanan
hanggang sa buong sa pamamagitan ng sama-samang
paglilinis ng mga lugar na pinagmumulan ng sakit tulad
ng baradong kanal, basurahan, at palikuran.
Kumain ng wastong pagkain at iwasan ang mga junk
foods tulad ng chichirya at soft drinks lalo na sa mga
bata.
Sa mga komunidad na walang potable water system,
pakuluang mabuti ang tubig bago inumin.
Pabakunahan ang mga bata laban sa sakit; ang mga
barangay clinics ay may libreng ukol dito.
Ang pagkakaroon sa isang komunidad ng mas mataas
sa dalawang bilang ng kaso ng mga nabanggit na sakit
ay senyales na ng pagkalat ng sakit na maaaring
mauwi sa epidemya; i-report kaagad ito sa
pinakamalapit na barangay at/o kinauukulang ahensya
ng Department of Health (DOH).
(Ang mga impormasyon na nakalap dito ay mula sa pananaliksik na ginawa ng Corporate Network for Disaster
Response (CNDR) upang maintindihan ng mamamayan, lalo na ng maralitang sektor, ang pinagmumulan ng sakuna
at paano makakapaghanda bago at matapos mangyari ang mga ito.)