(Menandros ve T.

Simokattes)
Bizans Kaynaklarnda
T
rkl er


SMAL MANGALTEPE



Bizans Kaynaklarnda Trkler
SMAL MANGALTEPE
Yayn Ynetmeni: Erol Cihangir
Grafik Uygulama: Sercan Arslan
Mizanpaj: rfan Gngrr

DOU KTPHANES
Ticarethane

Soka
,
Tevfik

Kuolu

han

Nu:41/16
Caalolu-STANBUL
Telefon: (0212) 520 27 19
web:www.dogukutuphanesi.com
e-mail:bilgi@dogukutuphanesi.com
YAZAR HAKKINDA
smail Mangaltepe, 20 ubat 1971 ylnda
Akehir'de dodu. lk ve Orta reniminin bir ksmn
Fransa'da tamamladktan sonra Trkiye'ye dnd.
Liseyi Bursa'da 1990 ylnda bitirdi. Ayn yl ..
Edebiyat Fakltesi Tarih blmne kayt yaptrd ve
1994 ylnda mezun olduktan sonra balad Yksek
Lisansn, hazrlad "Rene Giraud ve Gktrk
mparatorluu Adl Eseri" ile 1998 ylnda tamamlad.
2000 ylnda Doktora programna kayt yaptrarak
"19. Yzyl Fransz Seyyahlarna Gre Van" adl
almasn 2005 ylnda bitirmek suretiyle Doktor
unvann ald. lk kez 13.12.1994 tarihinde YY
Sosyal Bilimler Enstitsnde Aratrma Grevlisi
olarak greve balad. Sonra 20.10.1995 ylnda YY
Fen-Edebiyat Fakltesinde Aratrma Grevlisi oldu.
03.09.2007 tarihinde Yznc Yl niversitesinden
istifa etti ve 13.09.2007 tarihinde stanbul
niversitesi Edebiyat Fakltesi Tarih Blm Genel
Trk Tarihi Anabilim Dalna Yardmc Doent olarak
atand. Yksek Lisans ve Doktora almalarn Prof.
Dr. Abdlkadir DONUK Hocann gzetiminde
hazrlayan Dr. smail Mangaltepe; Trk Kltr, slam
ncesi Trk Tarihi, zellikle Avarlar ve yakn
dnem Seyahatnameleri zerine almalarn
srdrmektedir. ngilizce ve Franszcs bilmektedir.
KISALTMALAR
Ae Analecta Bollandia
bkz. Baknz
BMGS Byzantine and Modern Grek Studies
BNJ Byzantinische-neugriechische Jahrbcher
BZ Byzantinische Zeitschrift
ca circa (bir tarih ile kullanlr, "yaklak olarak")
Chap. Chapter (Blm)
CSCO Corpus Scriptorum Christianorum Orientalium
CSHB Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae
ev. eviri
DTCF Dil Tarih Corafya Fakltesi
ed. Editr
ff. ve devam
FHG Fragmenta Historicorum Graecorum
Frg. Fragman
Get. Getica (Jordanes)
JRGS Journal of the Royal Geographic Society
kr. Karlatrnz
MGH Monumenta Germaniae Historica
MP Menandros Protektor
PG Patrologia Graeca
PO Patrologia Orientalis
TKAE Trk Kltr Aratrma Enstits
Trad. Traduction (Tercme)
Trans. Translate (Tercme)
TS Theophylaktos Simokattes
TTK Trk Tarih Kurumu
vd. ve devam
Vol. Volume (Cilt)
Yay. Yaynlayan
NSZ
slamiyet ncesi Trk tarihi zerine aratrmalarda
bulunan ilim adamlar, bu sahann kaynaklarnn
neredeyse tamamna yaknnn yabanc dillerde
yazldn takdir etmilerdir. Farkl ktalarda etkili
siyasi teekkller meydana getiren Trklerin tarihini
yazmak iin pek ok kaynak diline hkim olmak
gerekir. Rahmetli Z. Velidi TOGAN Trk tarihi ile ilgili
akademik almalar yapacak olanlarn mutlaka yedi
dil bilmeleri gerektiini ifade etmi ve bu dilleri u
ekilde sralamtr: ince, Arapa, Farsa, Rusa,
Almanca, ngilizce ve Franszca. Grld gibi
gnmz artlarnda bu dillerin hepsini bilmek
olduka gtr.
Bizde bu almalara bir katk olmas, Bizans
Kaynaklarnda tarihimizle ilgili bilgilerden istifade
edilebilmesi amacyla bunlar Trkemize
kazandrmay hedefledik. Kullandmz eserlerin asl
Grekedir. Bu kaynaklardaki tarihimizle ilgili bilgiler
imdiye kadar orijinal dilinden henz tercme
edilmi deiller. Elbette tercmenin tercmesinde
hatalar veya anlam kaymalar olabilir. Fakat ne
olursa olsun bu bilgilerin hi deilse bat dillerine
yaplan evirisinden Trkeye kazandrlmas
gerekmektedir.
Hazrladmz bu kitap iki ksmdan olumaktadr.
lk ksmda Menandros Protektor'un hayat, eseri ve
Trklerle ilgili verdii bilgiler yer almaktadr. kinci
ksmda ise Theophylaktos Simokattes'in hayat,
eseri ve Trk kavimleri hakkndaki malmatn evirisi
bulunmaktadr. Gerek metin iinde gerekse
dipnotlarda asl metne sadk kalmak suretiyle, bu
kaynaklar ngilizceye eviren melliflerin dipnotlarnn
haricinde, aratrmaclarn ve okuyucunun eseri daha
iyi anlamas iin, aklamalar ve eklemeler
yaplmtr.
Bu eserin oluturulmasnn gayesi Trk tarihi ve
Bizans tarihi zerine yaplan almalara bir katk
salamaktr. Elbette yeterli olduunu iddia etmek
mmkn deildir. Ancak eksiklikleri ve hatalar ile
beraber bir boluu dolduracana olan inancmz
tamdr. Eserin ortaya kmasnda byk desteini
grdm hocalarm Prof. Dr. Abdlkadir Donuk
Bey'e ve Do. Dr. Mualla U. Ycel Hanm'a ok
teekkr ederim. Ayrca her daim maddi-manevi
desteklerini hissettiim Babam Hac evki, Validem
Kamile Kadn, ablam Tenzile ve aabeylerim Recep
ve S. Ahmet'e en iten sayglarm ve kran hislerimi
belirtmek isterim.
GR[1]
Anayurt Asya'da milat ncesi asrlara dayanan milli
yaam sreci, Trklerin milat sonras batya doru
balayan ve farkl mecralara doru kayan yeni
yaama biimleri ile devam etmitir. Yeni yurtlar,
yeni otlaklar, yeni lkeler belki de yeni vatanlar bulma
gayesi ile birka asr boyunca devam eden bu gler
gnmz Moolistan ilerinden balayarak Hazar
Denizi ile Ural-Altaylar arasnda kalan ve tarihte
Kavimler Kaps olarak adlandrlan yol gzergh
zerinden gereklemitir. Hazar Denizinden
balamak suretiyle Karadeniz'in kuzeyinden Karpat
Havzasn da iine alacak ekilde Transilvanya
ovalarna kadar uzanan sahalarda cereyan eden
yry, bu corafyann kaderini de derinden
etkilemitir.
ncelikle IV. asrda Hunlarn balatt bu tarihi
adm Sabarlar, Kutrigurlar, Utigurlar ve VI. asrda
Avarlar ile devam etmitir. Daha sonraki
dnemlerde bu topluluklar dier Trk kavimlerinden
Bulgarlar, Hazarlar, Peenekler, Ouzlar ve
Kumanlar takip etmilerdir. Dou Avrupa'ya gelen
Trkler blgedeki dier kavimlerle giritii
mcadeleler sonucunda byk kazanmlar elde
etmilerdir. zellikle bu corafyada geici
olmadklarn, bu sahalara yurt tutmak zere
geldiklerini hasmlarna kabul ettirmilerdir. Dnemin
gl devleti ve blgenin hkimi phesiz Bizans'tr.
Uzun yllara dayanan ve yerleik hayatn gereklerini
yerine getirmi ve kurumlar ile bunu devam ettiren
bir yapya sahip olan Bizansllar, ksmen tandklar
Trkleri bu gler sayesinde daha yakndan tanma
frsat bulmulardr.
Roma ve daha sonra Bizans imparatorlar,
gnderdikleri eliler vastas ile Trklerin siyasi,
sosyal, askeri ve idari yapsn renmeye
almlardr. Karlkl elilerin gidip gelmesi bu
tanmay artrmakla beraber, mcadeleler
esnasndaki ikili ilikiler, alveriler, ticaret, dier
topluluklarla olan mnasebetler ve askeri ibirlikleri
ile imparatorlarn Asya'dan gelen bu gl kavme
olan yakn ilgisi, Bizans melliflerinin de dikkatini
ekmitir. Akabinde gerek eli olarak gidenler,
gerek Trk topluluklarnn kendi yaam alanlarna
mdahil olmasna ahit olanlar ve de kilise tarihlerini
kayt altna alan mverrihler; Trklerle ilgili geni
malmat bulabileceimiz eserler vcuda
getirmilerdir. slamiyet ncesi Trk tarihi zerine
yaplan aratrmalarn byk ksm Bizans
kaynaklarndan istifade edilerek hazrlanmtr.
zellikle bu kaynaklar zel isimlerin kaydedilmesi
bakmndan in yllklarna gre daha kymetlidirler[2].
Bununla beraber Trk tarihinin nemli kaynaklarnn
bir ksmn da in[3], Rus[4] ve Arap[5] kaynaklar
oluturmaktadr. Bu konuda olduka geni
aratrmalar ve tercmeler yaplm ve
yaynlanmtr[6].
Trk tarihi hakknda en eski bilgileri Herodot'un
skitya'dan bahsettii blmde bulmak
mmkndr[7]. Sonrasnda Pomponius Mela[8],
Strabon ve Plinius'un eserlerinde muhtemelen
Trklere ait olduu dnlen bilgiler mevcuttur.
Milattan sonra ikinci yzylda Ptolemaios ve
Dionysios Periegetes Hazar Denizi evresine
yaylan Hunlar hakknda bilgi vermektedirler. Yine
Ermeni kaynaklarndan Agathangelo'nun 456
yllarnda kaleme ald eserde, daha sonra aslnda
Greke yazlan fakat Ermeniceye evrilen Symeon
Metaphrastes'in eserinden Hunlarn ran ile savalar
ve bunlar arasndaki Hristiyan propagandalar
hakknda bilgilere rastlamak mmkndr[9]. Yine
Koreneli Moses'in "Ermeni Tarihi"'nde ve son olarak
Elise'nin M.S. 450 yllarnda meydana gelen
Sasn-Ermeni savalarndan bahsettii blmde
Hunlar ve Kafkaslardaki Trk boylar hakknda bilgi
edinilebilmektedir[10]. imdi okuyucunun Trk tarihi
kaynaklar hakknda bir fikir sahibi olmas amacyla
Dou Avrupa Trk tarihi hakknda bilgi veren dier
Grek, Latin, Bizans ve Ermeni kaynaklarnn bir
ksmn burada belirtmekte ve tantmakta fayda
vardr. Bu eserlerin bir ksm ok orijinal bilgiler ihtiva
etmekte, bir ksm kendinden nceki kaynaklar
tekrar etmekte, bir ksm ise sadece birka cmle
bilgi vermektedir. Ancak ne olursa olsun bu
kaynaklarn bilinmesi Trk tarihi asndan son
derece ehemmiyetlidir.
Ammianus Marcellinus: Ammianus Marcellinus
(IV. asr), Grek Antiocheia (Antakya) blgesinden
Orontes'li Roma tarihisidir. Doum tarihi tam olarak
bilinmemekte, 322-400 yllar arasnda yaad
tahmin edilmektedir. Dneminin birok savalarna
yksek rtbeli subay olarak katlm, mahedelerini
de kaleme almtr. Res Gestae adl 31 kitaptan
oluan, Latince olarak kaleme ald Roma Tarihi
mevcuttur. Eser, Tacitus'un eserinin devam olup,
mparator Nerva'nn lmnden (98) mparator
Valens'in (364-378) lmne (378) kadar olan
hadiseleri ihtiva etmektedir. Fakat yazdklarnn ou
gnmze intikal etmemitir. Yalnz 353 ylndan
sonraki dnemin anlatld 18 kitap (XIV-XXXI.
kitaplar) bulunmaktadr[11]. Ammianus
Marcellinus'un Res Gestae adl tarihi eseri Trk tarihi
bakmndan olduka nemlidir. Hunlarn Avrupa
nlerinde grldkleri ilk devirlerine dair malmat
veren ilk Roma kaynadr. Hunlarn Alanlar
hkimiyet altna alarak Don Nehri zerinden Avrupa
ilerine ilerlemeleri, Gotlar malup etmeleri,
kltrleri, detleri ve sosyal hayatlarna dair
enteresan bilgiler ihtiva etmektedir. Bu eser John C.
Rolfe tarafndan ngilizceye tercme edilerek cilt
halinde 1935 ylnda ngiltere'de yaynlanmtr[12].
Eunapius: yi bir edebiyatdr. 347- 414 yllar
arasnda yaad tespit edilmitir. Aslen
Sardes'li[13] olan Eunapius ayn zamanda tp ile de
ilgilenmitir. Dnemindeki en nemli 23 filozofun
biyografisini kaleme almtr. Eunapius 14 kitaptan
o l u a n mparatorlarn Tarihi adl bir eser
yazmtr[14]. Bu kitap 270 ylndan 407 ylna kadar
olan hadiseleri kapsamaktadr. Hunlar hakknda bilgi
veren ksmlar maalesef kayptr. Ancak bu mellifin
eserinden alnt yapan eserlerden, Eunapius'un
Hunlarla ilgili bilgi verdiini renebilmekteyiz.
Olympiodoros: Aslen Msrl olan yazarn eseri,
Hunlar hakknda kymetli bilgiler vermektedir. 412
ylnda Hunlara eli olarak gnderilen Olympiodoros
407-425 yllar arasndaki olaylar kaleme alm,
ancak bugn elimize baka bir yazar olan stanbul
Patrii (853-867 ve 877-886) Photios'un bu
melliften iktibas ettii ksmlarn haricinde baka
bilgi ulaamamtr[15]. Elimizde olan ksmlardan
Hunlarn, llyricum[16] ve Trakya'ya hcum
ettiklerinden bahsedilmektedir[17].
Zosimos: Dou Roma mparatoru II. Theodosius
(408-450) zamannda yksek devlet memurluunda
bulunmutur. Zosimos, 500'l yllarda 6 kitaplk bir
Roma Tarihi ( Nea Historia) kaleme almtr. Bu
eserden Hunlarla ilgili bilgiler edinmek mmkndr.
Bu eser de yine stanbul Patrii Photios'un eserinde
yer almaktadr[18].
Philostorgios: 368-433 yllar arasnda yaad
tahmin edilen yazar Kapadokya'da domu, 20
yanda stanbul'a yerlemitir. Burada 12 kitaplk
"Kilise Tarihi "ni yazan mellif bu eserini 420-433
yllar arasnda yaynlamtr. Avrupa Hunlarnn
Trakya'ya, Asya Hunlarnn da Mezopotamya, Suriye
ve Kilikya'ya olan hcumlarn anlatmaktadr[19].
Photios bu eserin dier Kilise Tarihlerine gre ok
farkl ve deerli olduunu belirtmektedir[20].
Sokrates: 380 ile 440 yllar arasnda yaam olan
bir kilise tarihisidir. Baz rivayetlere gre stanbul'da
domu, baz rivayetlere gre de II. Theodosius
zamannda stanbul'a gelmitir[21]. "Kilise Tarihi"
adl eserinde 306-439 yllar arasndaki tarihi
olaylarn[22] yan sra zellikle II. Theodosius'un
iktidarnn son yllarndaki olaylar anlatlmaktadr. Yedi
kitaptan oluan eserde Hunlarla Gotlarn savalar,
430 ylndaki Burgudlarn Hunlar malup etmesi ve
434'de Hun lideri Rua'nn anszn lmnden
bahsedilmektedir.
Priskos: Priskos ile ilgili bilgileri ancak sonradan
meydana getirilen Fragmanlarndan
renebilmekteyiz. Marmara Erelisi'ne (Heracleia)
yakn Trakya'daki Panion (Barbaros) ehrinde 410-
420 yllar arasnda doduu ve 472 yl civarnda da
ld dnlmektedir. Roma mparatorluunda
memur vazifesinde bulunan Maximinus ile olan
dostluu, zamanla kendisinin Attila'ya gnderilen
elilik heyetinde grev almasn salamtr[23]. Bu
vazifesi esnasnda Attila ile grm, elilik vazifesi
boyunca grdklerini, yaadklarn, edindii bilgileri
ve gzlemlerini kaleme almtr. Biz bu bilgilere
Fragmanlar sayesinde ulaabilmekteyiz. Bu eser V.
yzyl Avrupa Hun Devleti hakknda nemli bilgiler
ihtiva etmektedir[24]. Ayrca ilk kez Saragur (Sar
Ogur), Urog (Ogur), Onogur, Sabar ve Avar
Trklerinden bahsetmesi[25], bu kaynan deerini
daha da arttrmaktadr.
Sozomenos: Palestine'de (Filistin) doan mellif
daha sonra stanbul'da yaamtr[26]. Bize ulaan
"Kilise Tarihi " ikinci eseridir ve II. Theodosius'a
(408-450) ithaf edilmitir[27]. 324-439 yllar
arasnda meydana gelen olaylarn anlatld eserde;
Hunlarn anszn ortaya kmalar, Maiotis'i (Azak
Denizi) gemeleri hakkndaki efsanevi bilgiler, 395
yl aknlar, 405 ylnda gerekletirilen Trakya Seferi
ve Uldz idaresinde Hunlarn aa Tuna taraflarna
yaptklar aknlar (400-415) bu eserden
renebilmekteyiz[28].
Theodoretos: 393 yllarnda domu olan
Theodoretos "Kilise Tarihi "'nde 428 ylna kadar
meydana gelen olaylar yazmtr[29]. Bu eserde 395
ylnda Hunlar'a Hristiyanl kabul ettirmek iin
rahiplerin gnderildiini ve 434 ylnda Hun lideri
Rua'nn Trakya'ya gelerek stanbul'u tehdit ettiini ve
aniden ldn haber veren kaytlar
bulunmaktadr[30].
Jordanes: Romal bir tarihi olan Jordanes, VI.
yzyl da iki tarihi eser kaleme almtr. Birisi "De
Suma Temporum Vel Origine Actibusque
Romanorum" dieri ise "Romanorum ve
Getica"dr[31]. Biri bir dnya kroniidir dieri ise Got
tari hi di r. Got Tarihi adn tayan eser Hunlar
hakknda ok geni bilgi vermekte ve dnemin en
nemli kaynaklarndan biri olarak grlmektedir. Got
kkenli olan Jordanes'in babasnn ad
Alanowamuth'dur. ddialara gre Peria adndaki
byk dedesi kendi istei ile veya zorla Attila'nn
bayra altnda olan Candax adnda Alanl bir reisin
sekreterliini yapmtr[32].
Joannes Laurentios Lydos: 490 ylnda
Philadelpheia'da (Alaehir) doan[33] bu yazarn
554 ylnda kaleme ald eserde Hunlarn 363
yllarndaki Kafkasya aknlarna ve daha sonra
Attila'nn hazinesinin bulunmasna dair bilgiler
bulmak mmkndr[34].
Mytilene (Midilli Adas) Psikoposu Zacharias:
VI. Yzyln balarnda yazlan ve ngilizceye "Syriac
Chronicle" olarak tercme edilen eserin ancak
Sryanice tercmesi gnmze ulaabilmitir. Hun-
Sasn harpleri, Hunlarn Bizans topraklarna
girmeleri ve 523 ylnda Hunlar Hristiyanla davet
etmek iin ncil'in Hun diline evrildii anlatlmaktadr.
Ayrca Onogur, Ogur, Sabir, Avar, Bulgar, Hazar ve
Kutrigurlardan da bahsettii bilinmektedir[35].
Josua Stylites: Sryani asll yazarn 510-515
yllarnda telif olunan bu "Kronik" olarak bilinen
eserinde Hunlarn 395 ylndaki mcadelesi ve V.
yzyln ikinci yarsndaki Bizans-Sasn savalarnda
Hunlarn rolleri hakknda bilgi verilmektedir[36].
Marcellinus Comes: llyria[37] kkenli olup
mparator Justinianos'un (527-565) kalem
mdrln yapmtr. "Kronik" 379-534 tarihleri
arasndaki olaylar kapsamaktadr. Ayrca eseri
kendisinden sonra ad bilinmeyen bir mverrih
tarafndan 548 ylna kadar getirilmitir[38].
Agathangelos: Ermeni asll olan mellif eserini
456 ylnda yazmtr. Bu kymetli eserde Hun-Sasn
mcadeleleri ve bu iki topluluun iinde yaplan
Hristiyanl yayma almalar zerine ilgin veriler
yer almaktadr[39].
Symeon Metaphrastes: Eserin orijinal dili
Greke olup daha sonra Ermeniceye evrilmitir.
317-387 yllar olaylarnn anlatld eserde Hunlar'n
komular ile olan mcadeleleri ve Hun toplumu
arasnda yaplan Hristiyanlk propagandalar
hakknda bilgiler bulunmaktadr[40].
Kosmas ndikopleustes: Mellif VI. Yzyln
ortalarnda ticaret yapmak gayesi ile Karadeniz,
Arabistan, Dou Afrika ve Seylan adasna seyahat
etmi, sonra da skenderiye'de yaamaya
balamtr. 547-549 yllarnda da corafi eserini
hazrlamtr. Bu eserde Hindistan'n kuzeyindeki Ak
Hunlar hakknda bilgiler bulunmaktadr[41].
Prokopios: Kaisareia'l (Filistin) tarihidir. Hitabet
renimi gren fakat daha sonra stanbul'da hukuku
ve devlet memuru olarak kariyer yapan yazar
mparator Justinianos'un generali Belisarios'un
tavsiyesi ile Sasnlere, Vandallara ve Ostrogotlara
kar yaplan savalar ele alan sekiz kitaplk
"Historiai" adl bir eser yazmtr[42]. Bu eser
Kavimler G dnemi iin olduu kadar, Hun-Trk
tarihine ait pek ok deerli bilgiye rastlanmas
dolaysyla da ehemmiyetlidir. zellikle Attila'nn
faaliyetleri ve Hun ad altnda Bulgarlar, Ak Hunlar,
Sabirler ve Utigur gibi dier kavimler hakknda
verdii bilgiler dikkate ayandr[43].
Agathias: 530'lu yllarda Anadolu'da Myrina[44]
ehrinde doduu tahmin edilmektedir. 554 ylnda
stanbul'a gelmi ve avukatlk yapmaya balamtr.
582 ylnda len Agathias'n yazd "Historia" adl
eser 552-558 yllar arasnda meydana gelen olaylar
kapsamakta ve Prokopios'un (326-366) eserinin
devam niteliini tamaktadr. Eftalitlerin Sasnlere
kar savalar, 555-556 ylnda Sabirlerin
Bizansllarla beraber Sasnlere kar savalar, 552
ylndaki talyan-Got savanda tatbik edilen sava
taktiinin Hun taktii eklinde olduu gibi bilgileri
ayrca Utigur ve Kutrigurlara ait mhim detaylar da
yine bu kaynaktan edinmek mmkndr[45].
Ioannes Malalas: Mellifin 491-578 yllar arasnda
yaad bilinmektedir. "Khronographia" adndaki
eseri on sekiz kitaptan olumaktadr[46]. Bizans
imparatorlarnn anlatld eserde, Hunlardan ve
Attila'dan bahsedilmektedir. Bununla beraber Sabir
Kraliesinin Bizans ile anlamas ve 557 ylnda
Avarlarn stanbul'da grndklerine dair kaytlara da
yine bu eserde tesadf edilmektedir[47].
Ioannes Epiphaneus (John of Epiphania):
Hakknda ok fazla bilgi bulunmayan mellifin
eserinde Sasn-Bizans mcadeleleri
verilmektedir[48]. Trk tarihi bakmndan nemi ise
569 ylndaki eli Zemarkhos'un sefaretinden
bahsedilen ksmlardr[49].
Evagrios: 536 ylnda Suriye-Epiphaneia'da
doan yazar, VI. yzyln sonlarnda, alt kitaptan
oluan bir "Kilise Tarihi" yazmtr[50]. Eserde
Attila'nn savalar, Hunlarn Trakya'ya hcumlar,
Avarlarn ilk sefaret heyeti ve savalar, Sirmium
(Sremska-Mitrovica/Srbistan) kentinin istilas
hakknda malmat bulunmaktadr[51].
Flavius c. Corripus: VI. yzyln ortalarnda
stanbul'a gelerek, imparatorlukta nemli bir mevkiye
ykselen Corripus, "In Auden Justini " adl bir eser
yazmtr[52]. Bu kitapta Avarlarn ilk ortaya klar
anlatlmaktadr. Ayrca 565 ylnda Avar elilerinin
stanbul'da kabullerinin tasvir edildii bilgileri bulmak
mmkndr.
Ioannes Ephesios: Muhtemelen 516 ylnda
Diyarbakr'da (Amid) doan mellif, 535 ylnda
stanbul'a gelmi ve sarayn tevecchn kazanmtr.
585'ten sonra ld tahmin edilen yazar eserini
Sryani dilinde kaleme almtr. ksmdan oluan
eserinin ilk iki ksm kayptr, ikinci ksmn sadece
zet eklindeki ksm mevcuttur. 536-585 yllarn
kapsayan nc ksm ise gnmze kadar
gelebilmitir. Bu ksmda Avar ve Trk tarihi hakknda
bilgiler bulunmaktadr. Avar-Bizans mnasebetleri ve
Sirmium'un ele geirilmesi teferruatl bir ekilde
eserde anlatlmaktadr[53].
Mavrikios: Bizans mparatoru Mavrikios (582-602)
tarafndan kaleme alnan eser "Strategikon" adn
tamakta olup askeri stratejilerin anlatld nemli
bir kaynaktr. On iki ksmdan oluan eser, ordunun
teekkl, harp usul ve hileler ile lojistik destekler
hakknda bilgiler sunmaktadr. Ayrca Avarlarn askeri
disiplin ve taktikleri konusunda da ayrntl
aklamalar yer almaktadr[54].
John Nikiu: Bu mellifin "Chronicle" adl bir eseri
bulunmaktadr. Msr'da doan John'un VI. yzyln
ikinci yarsnda yaad bilinmektedir. Hunlar
hakknda geni bilgi bulmak mmkndr[55].
Ioannes Antiocheus: VII. yzyln banda[56]
yazlan eserde 394 ylnda talya'ya gnderilen Dou
Roma ordusuna Hunlarn ilhak, Attila ile II.
Theodosios'un mnasebeti, Attila'nn bat seferi,
476'da Sasn hkmdarnn Hunlara iltica etmesi ve
Sabirlerin 515'de Pontus blgesine aknlar konu
edilmektedir[57].
Sergios: stanbul Patrii olan Sergios dou
kilisesine ait Akatnistos ilahisinde, Avarlarn 626 yl
stanbul kuatmas[58] ve Tanr'nn sayesinde
stanbul'un kurtulduu eklindeki dnceler yer
almaktadr[59].
Georgios Pisides: mparator Herakleios (610-
641) zamannda Ayasofya'nn ruhani memurlarndan
biri olan Pisides'in bir iirinde uzun uzun Avarlarn
stanbul kuatmas, mcadeleler, savunmalar ve
stanbul'un mucizev eklindeki kurtuluuna temas
edilmektedir[60].
Theodoros Synkellos: Hakknda fazla malumat
bulunmayan bu ahsa ait olduu dnlen bir hitap
metninde Avarlarn stanbul kuatmas konu
edilmitir. Bu hitap, kuatmadan bir yl sonra yani 7
Austos 627 ylnda sylenmitir[61]. Ayn ekilde
971 ylnda Antonios Studites'in bir hitabnda da bu
kuatmadan bahsedilmektedir.
Chronicon Paschale: VII. yzyldaki Bizans
Hristiyan kronikleri arasnda mellifi bilinmeyen ve
"Chronicon Paschale", "Chronicon Alexandrinum"
veya "Chronicon Constantinoplitanum" isimleri ile
tannan eser Trk tarihi iin nemli kaynaklardan biri
durumundadr. Bu eser Hz. dem'den balayarak
629 ylna kadar olan hadiseleri ihtiva etmektedir.
Eserin mellifinin Herakleios dneminde yaam bir
rahip olduu tahmin edilmektedir. Hunlar ve
Attila'dan bahsedilen ksmlarn haricinde, mstakil
olarak Avarlarn 617'deki Trakya hcumu ve 626 yl
stanbul muhasarasndan uzun uzun
bahsedilmektedir[62].
Ermeni Piskoposu Sebeos: Herakleios
dneminin nemli bir kayna olan eser "Histoire
D'Heraclius" (Herakleios Tarihi) ile bilinmekte ve
457-661 yl olaylar anlatlmaktadr. Eser, Trkler,
Hazarlar ve Eftalitler hakknda bilgiler ihtiva
etmektedir[63].
Theophannes Confessor: IX. yzyldaki en
nemli tarihi kaynaklardan birinin mellifidir. 284
ylndan balayarak 813 ylna kadar geen dnemi
ihtiva eden ve "Khronographia" olarak bilinen eser,
810-814 yllar arasnda ortaya kmtr. Popler olan
bu eser, Bizans'ta olduka yaygndr ve daha sonraki
kronik literatrne byk etksi olmutur Hun, Bulgar
ve Trk tarihinin en deerli eserlerinden biridir.
Ayrca Avarlar, Sabirler ve Hazarlara dair bilgiler
bulunmaktadr[64].
Nikephoros: 758 ylnda domutur. Asil bir
aileden gelen mellif imparatorun ktibidir. Daha
sonra rahip olan Nikephoros stanbul patriklii
grevinde bulunmutur. Tarihle ilgili iki eseri vardr.
Trk tarihi iin nemli olan eserin ad "Breviarium"
olarak bilinmektedir ve 602 ile 769 yllar arasn
kapsayan dnemdeki olaylar anlatlmaktadr. Eserde
619 ylnda Hristiyanl kabul eden Hun
hkmdarndan bahsedilir, fakat burada sz konusu
olan Onogurlardr ve liderleri de Kubrat'n amcas
Organa olmaldr. Ayrca baz mellifler vaftiz olan
ahsn kk yalarda Bizans mparatorluuna rehin
olarak verilen Kubrat olabileceini ifade ederler.
Bununla beraber eserde Avar-Bizans
mcadelelerinden ve Hazar-Bizans
mnasebetlerinden de bahsedilmektedir[65].
Scriptor Incertus: 811-820 yllarnn anlatld
eserde Mikhail'in Bulgarlarla olan mcadelesinden,
Tuna Bulgar Devleti idarecisi Krum Han'n (l. 814)
stanbul muhasarasndan ve Krum'un ordusundaki
Avar unsurlarndan sz edilmektedir[66].
Asterios: IV. yzyla ait olan eserin mellifi 380-
390 arasnda Amasya piskoposu olmutur.
Anlatmlarnda barbar lkelerinden bahsetmekte, iki
yerde skit-Hun mnasebetinden sz etmektedir[67].
Theophanes Byzantios: Mellifi hakknda hibir
bilgi bulunmayan eserin VI. yzylda yazld
dnlmektedir. Fragmanlarnda Trkler (Avarlar)
ve Eftalitler hakknda baz deerli veriler
sunulmaktadr[68].
Damaskios: VI. yzylda yaayan Damaskios,
Atina'da Platon Akademisi'nin son bakandr.
almada Romallarn ve skitlerin (skit'ten kast
muhtemelen Hunlardr) mkemmel askeri
taktiklerinden sonra da Attila ve Ostrogotlardan
bahsedilmektedir. Eserleri arasnda 526'da yazd
hocas Alezandriners Isiodoros'un biyografisi de
bulunmaktadr[69].
Inscriptio De Avaris: Mitrovica (Sirmium-
Srbistan) ehrinde bulunan kayaya Greke yazlm
bir kitabedir. Bulunan kitabe muhtemelen 579-582
Avar sava ile ilgilidir[70].
Kosmas Indikopleustes: VI. yzyln banda
yaam olup Justinianos dneminde Hindistan'a
seyahat etmitir. "Christaian Topography" adl
eserinin 2. ve 11. kitaplarnda Kosmas, Hunlardan
bahsetmitir[71].
Andreas Kaisareus: Bapiskopos Kaisareus bu
eseri 515 civarnda Kapodokya'da yazmtr. skitler
ve Hunlar ile ilgili ilgin tespitleri vardr. Eserinde 515
ylnda bir Sabir saldrs olduunu im
etmektedir[72].
Piskopos Johannes: Eser VII. yy'da kaleme
alnm olup Hun ve Sabirler hakknda bilgi bulmak
mmkndr.
Methodios Patareus: Muhtemelen VII./VIII.
yzyllarda Orakel (Kehanet) kitab ad altnda
yazlmtr. Burada Avarlar ve Trklerden
bahsedilir[73].
Brontologium: Bu kitap imparator VI. Leon
zamannda meydana getirilmitir. Yazld tarih
belirlenememitir. Fakat Hun ve Bulgarlardan
bahsedildii anlalmaktadr[74].
Historia Avorarum: 626 ylnda stanbul'un Avarlar
tarafndan kuatlmas ve ehrin mucizev olarak
kurtuluu hikye edilmektedir. Avarlar, Trkler ve
Bulgarlar hakknda yazlm ok deerli bir
rapordur[75].
Ioel: Bu eserde mparator II. Justinianos'un
Hazarlar ve Bulgarlarla i ilikileri iinde olmasndan
bahsedilir, VII. yzylda kaleme alnmtr[76].
Vita Demetrii: Demetrios'un almas Trklerin
Balkanlara gelii ve VI. ile VII. yzyllar iin olduka
nemli veriler sunmaktadr. Avarlar ve Bulgarlar
hakknda 619 ylna ait bilgiler bulunmaktadr[77].
Anonymi Excerpta: VII/VIII. yzyldaki kilise
kaytlarna gre hazrlanan almada Avarlarn
stanbul'a gnderdikleri elilik hakknda ksa rapor
halinde bilgiler bulunmaktadr[78].
Chronica Byzantina: IX. yzylda yazlm olup
Patrik Nikephoros'un Theophanes tarafndan
derlenen Avarlar ve Bulgarlar hakkndaki raporlarn
ihtiva etmektedir[79].
Inscriptiones Bulgaricae: Greke yazlm byk
bir Bulgar kitabesi olduunu biliyoruz. IX. yy'a ait bu
Bulgar kayna proto Bulgarlar anlatr[80].
Ioseph Genesios: Genesios'un almalar Bulgar
tarihi asndan nemlidir. Avarlar ve Hazarlardan
bahsedilen eser IX. yzylda yazlmtr[81].
Philotheos: Mellif VI. Leon'un imparatorluu
zamannda 899 ylnda memurlar snf ve
imparatorluktaki yabanc misafirler hakknda bir yaz
kaleme almtr. Bu yazda Bulgarlar
anlatlmaktadr[82].
Theophanes Continuatus: IX. yzyla ait olan
eser alt kitaptan oluur. Eserin altnc kitabnda
Macarlar hakknda birok bilgi vardr. Macarlar
burada Trkler olarak anlatlmtr. Bulgarlar
hakkndaki haberler byk bir blm oluturur.
nemli blmlerinde IX. yzylda Bulgarlar, Krum
Han, Omurtag, Boris Mikhail ve II. Romanos dnemi
hakknda veriler vardr. Ayrca Sarkel Kalesi'nin
inas ile Hazarlar, Peenekler ve doudaki Trkler
hakknda bilgiler bulunmaktadr[83].
Vita Martryrum Amoriensium: 838'de ldrlen
Aziz Rahip Enadios tarafndan IX. yzylda yazlmtr
ve Avarlardan bahseder[84].
Vita Panaratii: Bu eser Eugorios tarafndan VIII.-
IX. yzyllarda yazlmtr. Avar blgelerinin
karakteristik zelliklerinden bahsetmektedir[85].
Epitome: X. yzlda kaleme alnan eserde Hun,
Sasn, Avar, Bulgar ve Hazarlar hakknda bilgi
bulmak mmkndr.
VI. Leon'un Sava Taktii: X. yzyl Trk, Frank,
Langobard sava usulleri hakknda bilgi vermektedir.
VII. Konstantinos Porphyrogennetos (913-
959): Bizans mparatoru Konstantinos'un kaleme
ald pek ok eser vardr. Bunlar; "De Thematibus"
(Eyaletler Kitab), "De Ceremoniis aulae
Byzantinae" (Seromoniler Kitab) ve bizi ilgilendiren
"De Administrando Imperio (Peri Basileiou
Taskseos)" (mpartorluun Ynetimi Kitab). Bu son
eserinde mellif X. yzyl Peenek, Ouz ve Hazarlar
hakknda ok geni ve detayl bilgiler
sunmaktadr.[86]
Carmen Anonimi: X. yzyln ortasnda
(muhtemelen 938 yl) yazlan bir iirdir. Patrikios
Leon Philosophos adndaki Katalon bir stratejist
tarafndan kaleme alnmtr. Hunlar ve skitlerden
bahsedilir[87].
Miracula Georgii: Muhtemelen X. yy'a ait
geleneksel bir anonimdir. Bulgarlar, Macarlar ve
Trklerden bahsedilmektedir[88].
Nikolaos Mystikos: Nikolos Mystikos'un
mektuplar genel olarak X. yzyl iin nemli birer
tarihi kaynaktrlar. Avarlar, Peenekler ve Macarlar
hakknda nemli bilgiler verir. zellikle bu ilikilerden
nemli olanlar 23. mektupta yer almaktadr.
Symeon'u rahatsz eden halk olarak Rus ve Alanlarn
yannda Peenek ve daha sonra ad aka Macar
olarak sylenen Bat Trklerinden
bahsedilmektedir[89].
Suidas: Suidas X. yzyln ikinci yarsnda bir ya da
birka ansiklopediyi bir araya toplad eseri ile
tannmtr. Bu ansiklopedik eser Trkler hakknda
nemli bilgiler ihtiva etmektedir. Bilinmedik
kaynaklardan ksmen kayp paralar bir araya
getirilmitir. Priskos'tan ve Prokopios'tan Hunlarla
ilgili ksmlar buradan elde edebiliyoruz. Trkler ve
Avar Hakanl hakknda Menandros'un eserinden
geriye kalan ksmlar bu eserde bulunmaktadr[90].
Leon Diakonos: Bu tarihi eser 959-976 arasnda
hazrlanm on tarih kitabn kapsamaktadr.
mparator VII. Konstantinos Porphyrogennetos'un
lm ve imparator Ioannes imiskes'in (969-976)
lm dnemlerini kapsamaktadr. Bu eserde
Diakonos iki yerde Macarlardan bahsetmitir. O
burada ksa bir sre skitlerin ve Hunlarn yklerini
anlatmtr. Bazen skitler bazen de Hunlar olarak
adlandrlanlarn 961'de Bizans mparatorluu'na
saldrsn anlatr. 969/70'de Svyatoslav bir sefer
esnasnda Ruslarn mttefikleri arasnda Hunlar da
sralamtr. nceki Bulgar savalar zerine
hazrlanan raporlar yaygndr. Orada, onlarn tarihi
kkenleri ile birlikte Kutrigur ve Hazarlardan
bahsedilir. Svyatoslav'n lm vesilesi ile Peenek
halknn zellikleri verilir[91].
Michael Psellos: Psellos'un Khrongraphia adl
almasnda 1040/41 arasndaki Bulgar tarihi
zerinde durulmutur. Eserde 14 imparatoru
kapsayan 100 yllk bir dnem ele alnr (976-1077).
Psellos konumalarnda genellikle barbar istilalara
imada bulunur. Hunlarn ad metinde bir kez
gemektedir. Bulgarlar daha sk belirtilir. Ayrca
Seluklular hakknda bilgi verilir. Peenekler
genellikle skit ad ile tanmlanr. 1059 ylna ait
mparator Isaak Komnenosun (1057-1059) Peenek
zaferlerini ven mektubundan bahsedilmektedir[92].
Eser Trkeye tercme edilmitir[93].
Chronicon Monembasiae: Monembasia ehir
tarihi ve kkenleri bal ad altnda aklanan
kroniktir. X. yzyln sonu XI. yzyln banda
hazrlanm olmaldr. Grne gre yazar
Menandros, Theophanes, Eugrios, Simokkattes ve
Phylsktos gibi bilinen kaynaklar kullanmtr. Belki de
bu yzden Scriptor Incertus ad altnda belirtilmitir.
Eserin tarihsel deeri hakknda imdiye kadar
tartmalar devam etmitir. Kronik, mparator
Mavrikios dneminde Avarlarn istilalar ve baz Trk
hikyelerine ait raporlara rastlanmaktadr[94].
Chronicon Bruxellense: XI. yzylda yazlan
eserde, 1033 ylna kadar Bizans tarihinin olduu
anonim bir kroniktir. Theophanes ve Symeon
Magistros ve dier bilinmeyen yazarlar bu
geleneksel notlar kullanmlardr. Avarlar ve
Hazarlara ait kaynaklarn yannda Bulgarlara ait
kaynaklar bilgileri de bulunmaktadr[95].
Historia Imperaorum: Bu eserde Bulgarlar,
Peenekler ve Seluklular zerinde durulmutur[96].
Kekaumenos: XI. yzyln nemli bir eseridir.
Mellif Bizansl sekin bir aileden gelmektedir.
Bulgarlar, Peenekler ve Seluklular hakknda bizim
iin nemli bilgiler vardr[97].
Michael Attaleites: Michael Attaleites'in XI.
yzylda kaleme ald eserde Bizansllarn
Seluklularla mcadelesi, Seluklularn Anadolu'da
genilemesi, Bizans-Seluklu ilikileri, Peenek-
Bizans mcadelelerinin raporlar bulunmakta,
bununla birlikte Uz'lardan ve Kumanlardan da
bahsedilmektedir[98].
Ioannes Mauropus: Mellif 1042-1055 arasnda
mparator Konstantinos Monamachos dneminde
Konstantinopol niversitesinde felsefe profesrdr.
Daha sonra Euchatia Metropoliti olmutur. Eseri
1048-1050 tarihleri arasnda yazlm byk farkl bir
sylevdir ve Edirne ile Peeneklere dair bilgiler
bulunmaktadr[99].
Ioannes Skylitzes: Skylitzes'in "Synopsis
Historiarum" adl (811-1057) almas
Theophanes'in kronikleri ile balar. Bu eserde
Skylitzes'in Trk halk hakknda elde ettii pek ok
deerli raporlara deinilmitir. Sarkel'deki Hazar
kalesinin nasl ina edildiinin hikyesi Theophanes
zerinden anlatlr[100].
Ioannes Skylitzes Continuatus: Skylitzes bu
eserinde 1057-1079 arasndaki olaylara deinmitir.
zellikle Seluklu-Bizans ilikileri ve Malazgirt
Sava'ndan bahsedilmektedir. Bunun yan sra
Peeneklerin Uzlar ve Kumanlarla balantlar
zerinde durulmutur. Yazar Bizans egemenlii
altndaki Bulgarlarn ayaklanmalarn, zellikle 1072-
1073 Bulgar ayaklanmasn da ayrntsyla
anlatmaktadr[101].
Anna Komnena: mparator Alexios Komnenos'un
kz Anna Komnena tarafndan XII. yzylda kaleme
alnan Alexiad adl eserde Peenek, Ouz ve
Kuman-Kpaklar hakknda olduka teferruatl ve
ehemmiyetli malumat bulmak mmkndr[102].
Ioannes Kinnamos: Kinnamos'un "Historia" adl
(1118-1176) eserinde XII. yy'da Seluklu tarihine
dayanan bir rapora deinilmektedir. Hatta balantl
olarak Trkmenlerden de bahsedilmektedir.
Peenek ve skit ad zerinde durulmutur. mparator
I. Manuel Komnenos'un (1143-1180) 1148 ylnda
muhtemelen Kumanlara kar kazand zafer burada
nakledilmektedir[103].
Ioannes von Antiochien: Antakya Patrii
Ioannes'tir (XI-XII. yy.) Peeneklerin, Kumanlarn ve
Seluklularn dini hayatlar zerine ksa bilgiler veren
bir eserdir[104].
Ioannes Tzetzes: stanbul'da yaam bir
bilgedir. zellikle edebiyat alannda almalar
vardr. Tzetsen'in eserlerinde Trk halklarn
ilgilendiren birok benzersiz rapor vardr. Avarlar,
Bulgarlar, Macarlar, Trkler ve Uzlardan
bahsedilmektedir[105].
Ioannes Zonaras: XII. yy'n ikinci yarsnda
yaamtr. Zonaras'n "Epitome Historian" (Tarihin
zeti-1118 ylna kadar) adl dnya kroniinde eitli
Trk halklarnn zengin tarihi malzemelerini byk
lde ilgilendiren bilgiler vardr. nceki kaynaklara
gre nispeten mesaj says dktr[106].
Konstantinos Manasses: Naupaktos (nebaht)
metropolitinde 1187'de domutur. XII. yzyl tarihli
bir dzyaz ve iirdir. Eserde Manasses Avarlar,
Hazarlar, Bulgarlar ve Seluklular ile ilgili bilgi verir.
Peenekler ve Seluklular zerine sylenen szler
dikkat ekmektedir[107].
Nikephoros Bryennios: Nikephoros Bizans
ailesinin ynetimi altndaki baz ayrntlar ieren
Bizans, Bulgar ve Seluklu ilikilerini ve
mcadelelerini anlatan bir almadr. Balkanlardaki
Peeneklerin Bizans aknlarndan
bahsedilmektedir[108].
Niketas Khoniates: Niketas'n "Historia" isimli
(1118-1206) eseri XII. yzyla ait temel kaynaklardan
biridir. Bulgarlar hakkndaki en nemli bilgileri ve
1185 isyan hakknda bilgileri anlatmaktadr. Ayrca
21 kitaptan oluan eser Bizans, Peenek ve Kuman
savalarnn karakteristik zellikleri hakknda ayrntl
bilgi verir. XII. yzyl Macar tarihi iinde Kinnamos'tan
sonra ana kaynaklardan biridir[109].
Theodoros Prodromos: Dnemin sosyal hayat
hakknda bilgi verir. Bizans iirinin bilinen
temsilcisidir. Eserinde Trk halklar hakknda birok
deerli bilgi verir. Bir yerde Bulgarlar anlatr. Sk sk
Seluklular ve Bizans'n savalarndan ve
Peeneklerle Kumanlardan bahsedilir. Bu
topluluklarn karakterisitik yaplarn ayrntl biimde
anlatr[110].
Gregorios Kyprios: 1283-1289 yllarnda stanbul
patrii olarak grev yapmtr. Mellif eserinde
Bulgarlar, Kumanlar, Seluklular, Tatarlar ve X.
yzyln sonundaki Bulgar savalar hakknda bilgiler
vermektedir[111].
Theodoros Skutariotes (skdarl): XIII. yzyln
ikinci yarsnda yaamtr. Ioannes Skylitzes'in tarihi
eserini tamamlamtr. Bu kaynak eserde Avarlar,
Bulgarlar, Hazarlar, Peenekler, Uzlar, Kumanlar ve
Seluklulardan bahsedilir[112].
Konstantinos Akropolites: Tarihi Georgios
Akropolites'in oludur. XIII/XIV. yzylda yaamtr.
Demetrios'un Avarlar, Bulgarlar ve Macarlar
hakkndaki bilgilerini ieren bir eserdir[113].
Michael Glykas: Michael Glykas Trk topluluklar
zerine teferruatl bilgiler bulmak mmkndr.
zellikle Avarlar, Hazarlar, Bulgarlar, Peenekler,
Uzlar, Kumanlar, Seluklular ve Macarlar hakknda
Kerdanos, Skylitzen ve Zanaros'tan bilgileri derlemi
ve eserinde kullanmtr[114].
Georgios Pachymeres: XIV. yzyl kaynadr.
Kumanlar, Tatarlar ve Moollar ile ilgili yazlar vardr.
Nikephoros Gregoros: Nikephoros Trk
halklarnn tarihsel zenginliklerini belirtir. XIII.-XIV.
yzyldaki Trk-Bizans mnasebetlerine deinir.
Kumanlardan, Moollardan ve Tatarlardan
bahsedilir. zellikle Bulgarlar, Seluklular ve
Osmanllarla ilgili bilgi bulunmaktadr[115].
Nikephoros Kallistos Xanthopulos: 1256-1317
yllar arasnda yaamtr ve yaklak olarak 1317'de
biten bir tarih kitab yazmtr. On sekiz kitapta 610
ylna kadar "Kilise Tarihi "'ni ele almtr. Hunlar,
Avarlar, Macarlar, Eftalitler, Onogurlar ve Sabirler
hakknda bilgiler vermektedir[116].
Pulologos: XIV. yzylda unvan air olan mellif,
iirinde Bizans'n komu halklar, yani Bulgarlar,
Hazarlar ve Tatarlar anlatmaktadr. Ayrca dier
sylevlerinde Seluklular, Macarlar ve
Peeneklerden de bahsetmektedir[117].
Georgios von Pelogonia: Muhtemelen
Pelogonia'l (Makedonya'nn gney dousunda bir
blge) Georgias tarafndan XIV. yy'da mparator
Johannes Betatzes (1222-1254)'in yaam tasvirini
anlatmak iin kaleme alnmtr. Kumanlar,
Seluklular ve Bulgarlara deinilmitir[118].
Georgios Chrysokokkes: Georgios, XIV. yy'da
yaam bir tp doktorudur. Eseri baz ilgin corafi
iaretler ihtiva etmektedir. almada Hazarlar,
Bulgarlar, Macarlar, Tatarlar ve Trkler hakknda bilgi
bulunmaktadr[119].
VI. oannes Kantakuzenos (1347-1354): XIV.
yzyln nemli ana kaynaklarndan biridir. Kumanlar
ve Tatarlar hakknda geni malumat verilmitir.
Konstantinos Laskaris: 1434-1501 yllar
arasnda yaam tannm hmanisttir. Glerin
ardndan talya, Napoli, Roma, Milan ve dier
ehirlerin ardndan stanbul'un fethi ile ilgili eser
yazmtr. Hunlar, Avarlar, Bulgarlar, Trkler ve
Hazarlar ile ilgili bilgilere etraflca deinilmitir[120].
Georgios Monachos: Rahip Georgios
Monachos'un el yazmasdr. Eser mparator III.
Mikhail'e (842-867) atfedilmitir. Onun eseri Bizansl
rahiplerin tipik dnyasn ihtiva eder. Daha eski
tarihlerde yazlan eserlerden istifade ederek
Sabirler, Avarlar ve Bulgarlar hakknda bilgi
vermektedir[121].
Inscriptiones Variae: Bu yaztta Bulgarlar,
Hazarlar, Tatarlar ve Osmanllar hakknda malumat
bulunmaktadr[122].
Isdoros: Mora yerlisidir. Gney Rusya Tatarlarna
ait olduu belirtilen Utigur ve Kutrigurlarn k
zerine yazlan bir raporu vardr[123].
Leon Sophos: Trklerin artk Bizansllarla komu
ve dman olduklar, Macarlara ait Karpat
Havzas'nn Bizans mparatorluu tarafndan ayrld
ve Bulgarlarn buraya yerletirildii anlatlmaktadr.
VI. yzyldaki Avarlar ve Trklerden bahsedilir[124].
Notitiae De Populis: 1360'tan sonra V. Laurent
tarafndan tutulduu dnlen notlarda Trk halklar
Onogurlar, Avarlar, Bulgarlar, Hazarlar, Macarlar,
Peenekler, Kumanlar, Tatarlar, Seluklular ve
Osmanllar hakknda bilgi mevcuttur[125].
Symeon Megistros: Hun, Avar, Hazar ve
Bulgarlar hakknda ksa bilgiler verilmektedir[126].
Vita Gregentii: Bu eserin iki yerinde Avarlardan
sz edilir[127].
Vita Guriae: 395-396'da Hun-Eftalitlerin
istilasndan bahseder[128].
Vita Hypati: Eserde Hun saldrlar ve bunlar
hakknda bilgiler bulunmaktadr[129].
Vita Photinae: Avarlardan bahseder[130].
Bizim bu almamz ise VI. yzyln iki nemli
Bizans kayna olan Menandros P. ve T.
Simokattes'in eserlerinde Trklerle ilgili verdikleri
bilgileri Grekeden ngilizceye yaplan
tercmesinden istifade ederek Trkeye
kazandrmay amalamtr.
Menandros'un Fragmanlar IX. asrda meydana
getirilen ve otuz binin zerinde maddesi olan Suda
Ansiklopedisinde bir araya getirilmitir. Bu
ansiklopedi sayesinde Fragmanlar gnmze kadar
ulaabilmitir. Bu kymetli eseri Grekeden
ngilizceye R.C. Blockley evirerek 1985 ylnda
yaynlamtr. Blockley eserinin giri ksmnda
Menandros'un hayat ve eseri hakknda ok geni ve
deerli bilgiler vermitir. Akabinde Menandros'un
yaad dnemi incelemi ve Bizans
mparatorluunun genel yapsn ortaya koymutur.
Dnemin dier kaynaklar ile mukayeseler yaparak
okuyucunun daha derli toplu ve doru bilgilere
ulamasn amalamtr. Blockley zellikle
Menandros'un Fragmanlar zerine yaplan
almalar ve yorumlar zerinde durarak, tarihin
nemli bir dnemi hakknda bilgi veren
Menandros'un eserinin gvenilirliini tartmak
suretiyle, aratrmaclarn iini kolaylatrmtr.
Nitekim biz bu almamzda Blockley'in ngilizceye
evirerek yaynlad eserinin nsz ile giri
ksmndan olduka detayl bir ekilde istifade
ettik[131]. Ayrca verilen dipnotlar da konunun
nemine ve de ilgisine gre aynen vermeyi uygun
bulduk. zellikle Menandros'un hayat ve eseri ile
ilgili bilgileri Blockley'in verdii bilgileri zetlemek
suretiyle kaleme aldk. Konu btnl olmas
asndan Trklerle ilgili ksmlarn haricindeki baz
metinlerin de tercmesini yaptk. Okuyucunun daha
iyi anlayabilmesi iin Fragmanlar ayr ayr vermeye
altk ve her Fragman'da anlatlan olaylar
zetleyen, fakat eserin aslnda olmayan, balklar
koyduk.
Simokattes'in eseri ise tercme, giri, ilave notlar
ve geni aklamalarla beraber Michael and Mary
Whitby tarafndan 1986 ylnda yaynlanmtr[132].
mparator Herakleios (610-641)'un iktidar
dneminde eserini kaleme alan Theophylaktos
Simokattes, Roma mparatorluu'nun siyasi, askeri
ve diplomatik tarihi hakknda olduka doyurucu
bilgiler vermektedir. I. Justinos'un (518-327) tahta
kt 518 ylndan Tiberios'un (578-582) tahttan
indii 582 ylna kadar olan dnemi kaleme alan
Simokattes, Agathias ve Menandros'un brakt
yerden devam ederek Bizans tarihini yazmtr. Eseri
sekiz kitaptan meydana gelmektedir. Biz
almamzda Whitby'nin Grekeden ngilizceye
tercmeye ettii eseri kullandk. Ayrca bu almann
nsz ve giri ksmnda gerek Simokattes'in hayat
gerekse eseri ile ilgili verilen teferruatl bilgileri
zetleyerek kendi almamzda kullandk. Bununla
beraber, mtercimin verdii dipnotlar aydnlatc
olmas dncesiyle tercme ederek ayn ekilde
verdik.
XIX. ve XX. yzyl bat tarz tarihiliin en byk
yanlglarndan biri de "barbar" tabirinin ok
kullanlarak yaygnlatrlmasdr. Bu tabir ile Asya
bozkr hayat tarzn benimseyen kavimlerin
kastedildii malumdur. Zaman zaman Bizansl
mellifler "barbar" tabiri ile Slavlar da
kastetmilerdir (Frg,21). Ancak kelimenin
artrd anlamlar meseleyi farkl noktalara tama
gayesi gtmektedir. Burada zellikle vurgulamak
gerekir ki, kavimlerin gerek sosyal yaam tarzlar,
gerek yaadklar blgeler, gerek ekonomik
faaliyetleri, gerekse askeri anlaylar ne olursa olsun
bu ekilde adlandrlmalar doru deildir. Bu
dncenin btn kavimler iin ortaya konulmas ve
uyulmas gereken evrensel ilim anlay haline
gelmesi gerekmektedir. Kald ki Trk milletinin
tarihinde bu tip yaktrmalara malzeme olacak veya
bu adlandrmalar hak edecek en kk bir iz bulmak
mmkn deildir. Trklerin dnya kltr ve
medeniyetine yapt katklar gz nnde
bulundurulduunda, insanlk tarihine hizmet eden
ender milletlerden olduumuz anlalacaktr. Bu
cmleden hareketle Bizans kaynaklarnda ve
Greke'den ngilizceye yaplan tercmelerinde
"barbar" kelimesi sk sk kullanlmaktadr. Biz
almamzda zaman zaman metne sadk kalmak
amac ile "barbar" kelimesini kullanmak zorunda
kaldk. Ancak baz durumlarda kastedilen topluluk
anlalyor ise, dorudan ismini yazmay tercih ettik.
almamzda Bizans kelimesi veya tabiri yerine,
zaman zaman Roma veya Dou Roma tabirini
kullandk. Bilindii zere Bizans tabiri daha sonraki
yzyllarda (XVI. yzyl) kullanlmaya balanan bir
tabirdir. Dorusu Dou Roma olmaldr ancak
gnmzde yerlemi bir terim olarak "Bizans"
kullanlmaktadr.
Sonu olarak Trk Tarihi ve kaynaklar zerinde
yaplan almalar lkemizde hzla yaylmaktadr.
zellikle kaynak evirisi ilim hayatnn vazgeilmez
bir unsurudur. Akademi camias kendi evresinin
dndaki dnyann yazd, kefettii, yorumlad ve
de kulland bilgiden bihaber olursa, kendi yazdklar
da bir dereceye kadar fayda salayacak ama yeterli
olmayacaktr. Bu sebeple Eski Bat kaynaklarnn bir
an evvel tercme edilerek ilim lemine
kazandrlmas gerekmektedir.



I. BLM
A- Menandros Protektor'un Hayat[133]
Menandros hakknda gerek Trke gerekse bat
dillerinde ok fazla yaz kaleme alnmamtr. VI.
yzyln ortalarnda stanbul'da doan Menandros'un
hayat, kiilii ve ailesi hakknda kaynaklarda hemen
hibir bilgiye rastlanlmamaktadr[134].
Menandros hakknda, kendi yazd eserden ok
az bilgi edinebilmekteyiz. Hayat ile ilgili bu bilgileri
daha ok Menandros'un biyografik Fragmanlarn
ieren Suda[135] (M591=Fr. 1,1)'dan ve bir ksmn
d a Excerpta de Sententiis isimli eserden (1=Fr.
1,2)'den bulabiliyoruz. Babas stanbul'un
yerlilerinden olan Euphratas adnda biridir[136].
Suda'daki kaytlar babasnn bir Bizansl olduunu ve
yksek renim almadn, oullar Herodotos ve
Menandros'un hukuk eitimine baladn
sylemektedir. Herodotos eitimini bitirememesine
ramen Menandros hukuk eitimini
tamamlayabilmi; ancak avukatlk yapmamtr.
"Tarih"'in giri blmnde Menandros, kardeinin
okulu braktn, eitimini ald hukukuluu brakp
ahlakszla ve apknla dtn, devaml
elence yerlerine gittiini anlatmaktadr[137].
Menandros bu ortamda Agathias'n tarihini
tamamlama iini srf ortaya konulan dl elde
etmek iin stlendiini aka sylemektedir. Bu
ynyle Menandros kendisinden nceki geleneksel
yazarlardan ayrlarak en ak szl ve samimi yazar
konumuna gelmitir. Menandros ve eseri hakknda
bilgi veren B. Baldwin, Bizansl mellifin air
zelliini de vurgulamaktadr[138].
Bir dnem yoksulluk ve acizlik iine den
Menandros'un hayat, mparator Mavrikios'un tahta
kyla deimektedir. Mavrikios'un sanata ve
yazarlara verdii destek ve dller Menandros'u,
talihini deitirecek "Tarihini" yazmaya yneltmitir.
Bylece Agathias'n lmnden sonra Agathias'n
Tarihi'ni tamamlamaya karar vermi ve bu ii
baaryla yapabilmesinin yolunu mparator Mavrikios
salamtr. Menandros'un bundan sonra
imparatorluk arivinde st dzey imtiyazl bir memur
olarak alt grlmektedir. Yksek bir maa
almakta olduu ve protector yani koruyucu unvan
tad Suda ve Excerpta'da kaydedilmektedir. VI.
yzylda imparatorlukta baz ayrcalkl insanlarn elde
etti i protector unvan ve grevinin askeri bir
mahiyette olduu bilinmektedir. Fakat mellifimizin
bu unvannn askeri bir mahiyet tamad
grlmektedir. Nitekim Menandros'un kendisinin de
ifade ettii gibi, bu unvan ile sadece bir diplomatik
grev elde ettii anlalmaktadr.
B- Menandros'un Eseri
Menandros'un Fragmanlar, onun Excerpta'da
[139] olarak anlan tek eseridir.
Menandros'un tarihi kaytlarnda Agathias'n eseri
devaml kaynak olarak gsterilmesine ramen,
Fragmanlar biim ve malzeme olarak selefi ile
karlatrldnda, bu esere yaplm bir ek ya da
haiye olarak grlmemelidir. Giriten balamak
zere Agathias'n izledii yntem, slubu ve
hkmleri zamanla alt st olmu farkl bir ekilde
gelimitir. uras kesindir ki Menandros kendisini
byk yazarlar snfnda konumlandrmay dnm,
onlar arasnda yer almay hayal etmitir.
Menandros, almalarnn karl olarak ald
dller ierisinde eserinin uzun bir sre sonra ilim
leminde bu kadar yaygnlamasn beklemiyordu.
Metinlerin bir ksm kaybolmu ve unutulmutur.
Mamafih tarihi kaytlar ieren metinlerden en
azndan bir nsha, X. yzylda bulunmu ve Excerpta
de Sententiis[140] ve de Legationibus'un[141]
yazarlar tarafndan metinden istifade edilmi ve
bylece mevcut metnin tamam bugne kadar
korunabilmitir. Baz ek malzeme Suda'nn
pasajlarnda yer almtr ve bazen Menandros'a
atfedilmi ama genelde anonim ve daima muhtasar
olarak gsterilmitir. Bunlar dnda Paris'teki
nshada yer alan bir Fragmann (Frg,17)
Menandros'a ait olup olmad kesin deildir, baz
mellifler aksi gr belirtmektedirler. Menandros
tarafndan betimlenen baz olaylar kapsayan Ioannes
Epiphaneus'un tarihinde[142], Menandros'dan
istifade eden Theophylaktos ve Evagrios'dan
aktarmalarla yaplan bir benzerlikten de sz etmek
mmkndr. mparatorluun doudaki ileri hakknda
yazan Bizansl Theophanes'in de Menandros'dan
fazlaca istifade ettii grlmektedir. Evagrios ise
Kilise Tarihi 'nde Ioannes Epiphaneus'un eserine
Menandros ile ilave yapmtr fakat bu durum kabul
edilmemitir. Benzer bir durum ana kayna Ioannes
Epiphaneus olan Theophylaktos'un yazara ilave ve
dzeltmeleri Menandros'dan yapm olduu gerei
iin de geerlidir fakat dier ayrntlar John'un
yazdklarndan farkllamtr. Grld gibi
Menandros'un eserinden, kendisinden sonra eser
brakan pek ok mellif tarafndan istifade edilmi ve
metinleri kullanlmtr.
Menandros'un eserinin giriindeki takririne gre
tarihi kaytlarna Agathias'n bitirdii yerden, 557/58
ylndan yani Kutrigurlarn Trakya'ya vard tarihten
itibaren balamaktadr. Theophylaktos'a gre (I,3,5)
Menandros, Sirmium'un Avarlar tarafndan ele
geirilme tarihini Tiberios'un ld ve Mavrikios'un
yerine getii 582 yl olarak kaydetmitir. Bu tarih,
eserin son yl olarak alglanmaktadr. Ancak giri
blmnden edinilen izlenime gre Menandros,
Mavrikios'un hkimiyet devresini de yazmaya
niyetlenmi -belki de yazmtr- ancak bu konuda
hibir iz yoktur.
Excerpta'da (zellikle Frg,6,1)[143] yer alan
Fragmanlarna gre Menandros, olaylar geni bir
bak asyla ve ayn zamanda ge dnem klasik
historiografinin pratikleri ile uyum iinde ele almtr.
Menandros'un eserindeki usul ve kaynak kullanm
konusu ok belirgin deildir. Menandros klasik bir
tarihi olarak deerlendirilse de klasik yazarlardan
sadece ikisine, Homeros ve Hesiod'a atf
yapmaktadr. Klasik bilime yapt mracaat da
gayet kstldr.
Menandros'un slubu dnemin klasik tarihileri
tarafndan kullanlan geleneksel yaz kalplar
ierisinde deerlendirilebilir. Dnemin yazarlar
eitim alrken oka retorik, iir ve dramdan
besleniyorlard. Kelimeler ve ibareler klasik
yazarlardan rnek alnarak kullanlyordu ve bylece
yazar da bu tr erevesinde tanmlanabilir. Ancak
bu bilinli dn almalarn ya da sadece tpk
kullanmn ge dnem yazarlarn daarcndan
alnma hususu da pek belli deildir. Daha ak ve
bilinir olan ey Agathias'n kulland yaz stilinin
kullanm ve Menandros'un onun stili ile yakndan
ilgilenmesi ancak dnem iinde grlen genel
terkiple balantl olarak yazarda baz deiimlerin
olduudur.
Yabanc halklar adlandrrken Menandros'un daha
ada olduu grlmektedir. Massaget ad
grlmemekte ve skit ad Orta Asya halklar iin
kullanlmaktadr. Trkler Trk, Avarlar Avar, Slavlar
Slav ve Hunlar ise ayr ayr ve belli kabile topluluklar
olarak grnmektedir. te yandan Lazi, arkaik
Kolchianlar, Farslar, Medler ya da Asurlularn
ardldr. Ayrca yabanc adlar arasnda yazlrken
tutarszlk gsterenler de vardr: Targitius / Targites,
Meairanos / Mairanos, Dauritas / Daurentius,
Kutrigur / Kotrager. Bu adlarn kopya eden kiiler
tarafndan yanl geirilmesi pek muhtemeldir.
Yazdklarnn ou dnemin eitim dzeninde yer
alan standart kelime oyunlar, argmanlar ve
mtalaalar ile bezenmitir.
Menandros tarafndan konulara gsterilen ilgilerin
arlk derecesi de Menandros'un kaynaklar
hakknda fikir yrtmeye imkn salamaktadr.
Birok dier klasik yazarda grld gibi yazar
kaynaklar hakknda ok az bilgi vermektedir. Ancak
imalardan anlald kadaryla yazar kaynaktan
beslenmektedir: Yaynlanm birka eser, ariv
kaynaklar ve szl raporlar. Menandros tarafndan
zikredilen tek yaynlanm kaynak Peter'in bizatihi
yaynlad eseridir. Zemarkhos Gk-Trk'lere yapt
seyahat iin bir deerlendirme yaynlam olmaldr.
Ayrca Menandros'un mzakereler hakknda verdii
bilgiler muhtemelen imparatorluun arivlerine
dayanmaktadr.
Menandros'un bir Hristiyan olduuna phe yoktur.
Ancak selefleri Prokopios ve Agathias'n yapt gibi
Hristiyan terminolojisini kullanmaktan kanmtr.
Menandros'un eserinde yer alan malzeme Bizans
mparatorluu'nu merkeze koyarak dier halklar ve
devletlerle olan ilikiyi ele almaktan ibarettir.
Excerpta de Legationibus bu ilikilere dair
malzemenin esas itibariyle olduu kaynaktr ki pein
hkmlerle terkip edilmitir[144]. Excerpta de
Sententiis ve Suda'nn da benzer yaklam iinde
olduu grlmektedir[145].
Menandros'un Fragmanlar farkl konulara gre
tasnif edilmitir:
1, 1-2 nsz
2 Lazica'da sava; Kutrigur ve Utigurlar
3, 1-2 Narses talya'da
4, 1-8 Eftalit Devletinin mha Edilmesi; Avarlarn
Ka
5, 1-3 Avarlarn Batya Kamas; Romallarla ttifak
5, 4 Tuna'da Avarlar; Romallara Kar Dmanlk
6, 1-3 Sasnlerle On Be Yl Bar
7, 1-9 Justinianos'un lm; II. Justinos'un Tahta
k
8 Avar Elisinin Justinos'a Gelmesi
9, 1-3 Sasnlerle Mzakere
10, 1 Gk-Trk Elilerinin Romallara Gelmesi
10, 2-5 Eli Zemarkhos'un Gk-Trklere Gitmesi
11 Avarlarn Franklara Saldrmas
12, 1-2 Avarlarn ve Langobardlarn Gepidleri
Ortadan Kaldrmas
12, 3-8 Avarlarn Sirmium Kuatmas
13, 1-5 Hsrev'in Hristiyanlara Bask Yapmas
15, 1-6 Avarlarla Mcadele; Romallarn Malup
olmas; Antlama
16, 1-2 Romallarn Sasn Blgesinde yer alan
Ermenistan'daki syan Desteklemesi, Nusaybin'in
Kuatlmas
17 Apamea'daki Ha Kalntlar
18, 1-4 mparator Tiberios; Sasnlerle
Mzakereler
18, 5-6 Kafkaslarda ve Ermenistan'da
Mcadeleler, Sasnlere Gnderilen Elilik Heyeti
19, 1-2 Valentinus'un Gk-Trklere Eli Olarak
Gnderilmesi
20, 1-8 Roma- Sasn Mzakereleri,
Ermenistan'da Mcadele
21 Slavlarn Yunanistan' Yamalamas, Romallarn
Avarlardan Yardm stemesi
22 Tiberios'un Langobardlarn talya'y Tahriplerine
Engel Olmaya almas
23, 1-7 Roma-Sasn Mzakereleri; General
Mavrikios, Arzenene stilas
23, 8-12 Tiberios Agustus; Hsrev'in lm ve IV.
Hrmz'n Tahta k, Mzakerelerin Baarsz
Olmas; Mcadelenin iddetlenmesi
24 Tiberios'un Langobardlara Kar talya'ya
Tekrar Yardm Etmesi
25, 1-2 Avarlarn Sirmium (Sremska-
Mitrovica/Srbistan) gali
26, 1-7 Roma- Sasn Mzakereleri; Mcadelenin
iddetlenmesi
27, 1-3 Romallarn Sirmium'u Avarlara Terk
Etmesi
C- Trklerle lgili Fragmanlar
Fragman 2
Kutrigur ve Utigurlar
(Birinci paragrafta Medlerin Kolhis lkesine sahip
olmalar ve Bizans ile ilikilerden sz edilmektedir)
kinci Paragraf [Dou'da] Bu gelimeler meydana
geli rken, Zabergan'n[146] nderliindeki Hunlar
(Kutrigurlar), Roma mparatorluundan ok uzaa
srlmlerdi. Fakat Kutrigurlarn geri dnmeyi ve
Trakya topraklarn yamalamay planladklarn
dnen Justinianos, bu esnada Utigurlarn[147]
lideri olan Sandilkh'e bask uyguluyordu. ok sayda
eli gndererek veya onu provoke etmek amacyla
eitli yollar denemek suretiyle, Sandilkh'in
Zabergan'a kar savamas iin srekli giriimlerde
bulunuyordu. Ayrca Justinianos Sandilkh'e
gnderdii mesajlarda, eer Kutrigurlar yok ederse
Roma mparatorluu tarafndan Zabergan'a denen
yllk vergilerin hepsini ona gndereceini belirtmitir.
Bu nedenle Romallar ile iyi ilikilerde bulunmak
isteyen Sandilkh, arkadalar (soydalar ?) olan
kabile bireylerini tamamen ortadan kaldrmasnn
kt ve uygunsuz olduu eklinde yant vererek u
ifadeleri kullanr: "nk onlar sadece bizim dilimizi
konumuyor, bizim gibi adrlarda yaamyor, bizim
gibi giyinmiyor ve bizim gibi yaamyorlar, onlar ayn
zamanda baka liderleri takip etseler bile, bizim
akrabalarmzdr. Ne var ki, Kutrigurlar atlarndan
yoksun brakacaz ve onlarn sahibi biz olacaz,
bylelikle binekleri olmadan Romallar talan
edemeyecekler". Justinianos'un da ondan yapmasn
istedii ey aslnda buydu[148].
Fragman 4, 2
Avarlarn Bat'ya Ka
Gk-Trklerin lideri stemi, Avarlarn katn[149]
ve kendi lkesinden ayrlmalar ile Trklerin
mlklerine verdikleri zarar renince, doal olarak
bozkrl kavimlerde olduu gibi, vnerek ve
gururlanarak unlar sylemitir: "Onlar ku deil ki
Trklerin kllarndan kaabilmek iin gkyzne
uabilsinler, onlar balk deil ki sulara girip denizin
derinliklerine saklanabilsinler; sadece yeryznde
yolculuk edebilirler. Eftalitler ile savamza son verir
vermez, Avarlara saldracam ve benim
kudretimden kaamayacaklar". stemi'nin bu gururlu
tavrlarla Eftalitlerle savana devam ettii
sylenmektedir[150].
Fragman 5, 1-4
Avarlarn Tuna'ya Gelii ve Roma ile Mnasebetler
Fragman 5, 1
Avarlar hakknda bilgi[151]: Uzun sre dolatktan
sonra Alanlarn yaadklar topraklara gelmiler ve
Alanlarn lideri Sarosius'un huzuruna karak
kendilerini, Romallarn[152] dikkatine sunmas iin
rica etmilerdir. Sarosius, o srada Lazica'daki[153]
glerin generali olan Germanus'un olu
Justinos'u[154] Avarlar hakknda bilgilendirmi,
Justinos bunu Justinianos'a aktarm ve mparator
generale, bu kabilenin Bizans'a eli gndermesini
emretmitir. Avarlarn ilk elisi olarak Kandik adl
biri seilmi ve bu eli saraya gelerek, mparatora
kabilelerin en by ve en glsnn geldiini
haber vermitir. Avarlar yenilmez idiler ve yollarna
kan herkesi kolaylkla yenip harap edebilirlerdi.
mparator onlarla bir anlama yapmal ve onlarn
etkili korumasndan faydalanmalyd. Fakat en
deerli hediyeler, yllk demeler ve yaamak iin
olduka verimli araziler karlnda sadece Roma
devletine kar ltufkr olacaklard. Kandik,
mparatora bunlar sylemitir. Justinianos'un vcudu
zayft ve gc, gen bir adamken hem Vandal kral
Gelimer'i hem de Gotlarn kral Vittigis'i esir ald
zamandan beri, olduka azalmt. imdi yal bir
adamd ve onun cesur ve sava ruhu gszlemi,
Avarlarn gcn savmak iin savamaktan baka
yollar aramt. Alnna yazlm sonu ile
karlamasayd, ilk olarak sava yoluyla deil de
akl yoluyla onlar yenilgiye uratabilir ve tamamen
ortadan kaldrabilirdi; fakat ksa bir sre sonra
hayata veda etti.
Fragman 5, 2
mparator [II. Justinos] meseleyi tartmaya am
ve kutsal senato plann ve kurnazln vnce,
hemen [Avarlara] hediyeler gndermitir: Altnla
ilenmi eritler, divanlar, ipek elbiseler ve Avarlarn
kibirli ruhlarn yumuatacak dier birok nesne.
Ayrca eli olarak imparatorluun korumalarndan biri
olan Valentinus'u[155] gndermi, kabileyi (boylar)
Romallar ile bir anlama yapmaya ve dmanlarna
kar beraberce silahlanmaya davet etmesini
istemitir. Bu, benim grme gre, olduka zekice
bir hareketti, nk Avarlar ister stn gelsin isterse
yenilsinler, her iki durum da Romallarn yararna
olacakt. Valentinus gidecei yere ulat zaman,
hediyelerini sunup mparatorun mesajn iletince,
Avarlar ilk nce Unigurlar, daha sonra bir Hun
kabilesi olan Zalileri ve ayn zamanda Sabirleri
malup ederek emirleri altna almlard[156].
Fragman 5, 3
Ant[157] liderleri kt bir ekilde yenilgiye urayp
umutlarn kaybedince, Avarlar bunlarn topraklarn
yamalayp talan etmilerdir. Dmann saldrlar
sonucu aresiz durumda kalan Antlar, Idariz'in olu
ve Kelagast'n erkek kardei Mezamer'i eli tayin
ederek Avarlara gndermiler ve esir olarak alnan
kendi kabilesinin yelerinden bazlarnn fidye ile
serbest braklmalarn istemilerdir. Eli Mezamer
boboaz bir palavracyd. Avarlara geldiinde kibirli
ve olduka ihtiyatsz bir biimde konumutu. Bu
nedenle, Avarlarn bir arkada olan ve Antlara kar
dmanca planlar olan bir Kutrigur, Mezamer'in bir
eli iin gerekenden fazla kibirli konutuunu
duyunca Kaan'a unlar sylemitir: "Bu adam tm
Ant halk ierisinde en gl olandr ve kim olursa
olsun tm dmanlarna kar koyabilir. ldr onu,
bylelikle dman topraklarn korkusuzca istila
edebilirsin". Bu szler zerine ikna olan Avarlar,
elilerin dokunulmazln hie sayarak ve kanunlar
gz ard ederek Mezamer'i ldrdler. Bundan sonra
da Ant topraklarn eskisinden daha fazla
yamaladlar, esirleri kardlar ve hi ara vermeden
her yeri talan ettiler.
Fragman 5, 4
Avarlar, boylarnn yerlemesi iin anayurt yapmak
istedikleri blgeye bakmak zere, Justinianos'a
eliler gnderdiler[158]. General Justinos'un
tavsiyesi zerine[159] mparator, Avar kabilesini
nceden Herul'larn yaadklar ve kinci Pannonia
olarak adlandrlan blgeye yerletirmeyi planlamtr.
ayet bu topraklar zerine yerleme konusunda
anlama salanabilseydi, mparator buralar onlara
verecekti. Fakat Avarlar skitya dnda yaamay
ok fazla istemiyorlard, nk tahminimce bu
blgelere ok balanmlard[160]. Yerleim yeri
konusundaki grmelerde ok fazla ilerleme
kaydedilmemesine ramen, General Justinos
Bizans'a eliler gndermi ve mparatora belirli bir
sre boyunca Avarlar burada alkoymalarn
nermitir. nk ad Kunimon olan elilerden biri
ile arkadalk kurmu ve Kunimon gvenilir bir
biimde ona niyetlerinin iddia edilenlerden farkl
olduunu sylemitir. Avarlarn talepleri olduka
makul idi ve Romallara kar iyi niyetlerini
gstererek, bu ekilde Tuna Nehri'ni geene kadar,
ihanetlerinin bir maskesi olarak masumca yerleme
isteklerini kullanyorlard. Aslnda Avarlarn niyetleri
farklyd ve eer Tuna Nehri'ni gemeyi baarrlarsa,
tm ordular ile birlikte bir saldr dzenlemeyi
planlyorlard. Justinos bunu renince, mparatora
elilerin Bizans'ta alkonmalarn sylemitir, nk
eliler salverilmeden nce, Avarlar nehri gemek
istemeyeceklerdi.
Bunlar yaparken Justinos Avarlarn nehri
gemelerine kar nlem alma konusunda daha az
dikkatli deildi, nk buray korumak iin muhafz
ktalarnn komutan olarak Bonos'u[161] tayin
etmiti. Avarlarn elileri, mparatordan taleplerinin
hibirini alamadklar iin, ondan alldk hediyeleri
aldlar ve hem kyafet hem de silah olarak ihtiya
duyduklar ne varsa satn alarak gitmelerine izin
verildi. Ne var ki, mparator Justinianos gizlice
Justinos'a ne olursa olsun elilerin silahlarn
ellerinden almalarn emretmitir. Bunun zerine
general dn yolunda elilerle karlanca bu emri
yerine getirmitir. Bundan sonra, Romallar ve
Avarlar arasnda, nceden beri iin iin yanan
husumet patlak vermitir. Fakat belirgin neden
elilerin acilen salverilmemelidir. Bayan[162],
elilerin hzla geri gnderilmelerini talep etmitir,
fakat mparator planlanan eyi ok iyi bildii iin,
elileri bakentte tutmak iin durumu eitli yollarla
idare etmeye almtr.
Fragman 8
Avarlarn Justinos'a Eli Gndermesi
Gen Justinos'un hkmdarl srasnda (565-578),
Avarlarn elileri nceki mparator Justinianos'un
kabilelerine verdii olaan-yllk hediyeleri almak iin
Bizans'a gelmilerdir[163]. Bu hediyeler, uuan
salarn[164] snrlamak iin yaplan altnla ilenmi
eritler ve benzer ekilde divanlar ve dier lks
eyalard. Bu sebeplerin haricinde ayrca Avar
elileri; mparatoru denemeye ve ayn ekilde
hediyeleri alp alamayacaklarn, Romallarn ataleti
ile alay edip edemeyeceklerini ve ihmalkrlklarn
kendi menfaatlerine dntrp
dntremeyeceklerini anlamak iin
gelmilerdir[165]. mparator ile birlikte kendilerine
pek ok seyirci bulmular, ayn zamanda da
istediklerini tercmanlar yoluyla syleme hakk
kendilerine verilince, unlar sylemilerdir[166]: "Ey
mparator, dorudur ki babanzn hkimiyetini miras
aldnz, bu nedenle tpk babanzn yapt gibi onun
arkadalarna menfaat salamalsnz ve babanz
hayattayken yaptklarnn hibirini deitirmeden, u
an l olduu iin kendinizi onun gerek halefi olarak
gstermelisiniz. Bu nedenle, ayn davranlara
devam edecek ve eit derecede istekli bir biimde
sizin cmertliinizden bahsedeceiz ve sizi
velinimetimiz addedeceiz. Ayrca, eer bize cmert
davranlrsa, davranlarnza ayn ekilde karlk
vermemekten utan duyacaz. Babanz bize
hediyeler verince biz de, hem de yapabileceimiz
halde, Roma blgesini istila etmeyerek hem de
daha sakin durarak borcumuzu dedik. Bizler
Trakya'y srekli istila eden komu barbarlar toptan
yerle bir ettik ve hayatta kalanlardan hibiri Trakya
snrlarn geemedi, nk Roma mparatorluu ile
dost olan Avarlarn gcnden korktular. Bu nedenle
bizim iin yapacanz tek yeniliin bize babanzn
yaptndan daha fazla deme yapmanz olduunu
dnyoruz ve bu da bizi size babanzdan daha
fazla yaknlatracak ve size daha fazla teekkr
borlu olacaz. Olaan (yllk) hediyelerimizi almak
iin geldik. unun farknda olmalsnz ki eer
liderimiz ncelikle bu hediyeleri alamaz ise, sizlerin
ve Roma Devleti'nin iyi bir dostu olamaz ve bunun
iin Romallara saldrmay planlar"[167].
Avar elileri bu mphem konumay yaparak hem
ricada bulunmular hem de tehditler savurmulardr,
nk bu ekilde mparatoru korkutacaklarn ve
yldracaklarn ve bunun sonucunda da Romallarn
Avarlara vergi demek zorunda kalacaklarn
dnmlerdir. Fakat mparator Avarlarn szlerinin
kuru grltden baka bir ey olmadn dnm
ve u ekilde cevap vermitir: "Hem yalvarp hem de
bbrlenerek bu ekilde istediiniz eyleri
alacanz dnrken, amalarnzda baarszla
uradnz. Bizi ne iltifatlarnzla kandrabilirsiniz ne de
tehditlerinizle korkutabilirsiniz. Fakat size babamn
verdiinden daha fazlasn vereceim. Kibiriniz
normal olann tesine gemi ve ben sizlere uygun
davranmay reteceim. Disiplinsiz ruhlar slah
eden ve tabiri caizse, onlar eiten, ykma ynelik
hevesli aceleciliklerini kontrol altna alan; kendi
isteklerine dkn olduu iin gerekli paray tedarik
edenden daha byk bir velinimet olacaktr. kincisi
bir arkada gibi grnse de, kendilerine menfaat
salayanlar hemen ortadan kaldrmak iin en kk
bir bahaneyi kullanacaktr. imdi bizden en byk
deere sahip olan hediyeyi yani hayatlarnz
alarak ve Roma altn yerine, hayatta kalmanz
salayacak dehetimizi alarak buradan ayrln.
Sizinle ittifak kurmaya hi ihtiyacm yok, sizler de
bizden bizim vermek istediklerimizin dnda hibir
ey alamayacaksnz ve hizmetlerinizin karl
olarak, umduunuz gibi bizden vergi deil, cretsiz
bir hediye olarak bunu alacaksnz."
mparator Avar elilerini [168] bu ekilde
korkutunca, bu insanlar onun szlerinden ihtiraslarna
eza ektirecei, kendilerine nceden verilen eylerin
verilmeyecei ve gelecekte, herhangi bir karlk
olmadan Roma mparatorluu'na saldramayacaklar
sonucunu karmlardr. Byk bir umutsuzlua
dmler ve mevcut durumun sonucunun ne olaca
ve ilikilerinin nasl bir ekil alaca konusunda
tartmlardr. Hem hibir amalar olmadan
Bizans'ta kalmak hem de buray elleri bo terk etmek
istememilerdir. Fakat bu iki eytana (elilere) kendi
kabilelerine dnmek ve arkadalarna katlarak
mparatorun cevab ile sarslm bir vaziyette
Franklerin topraklarn tamamen terk etmek daha
mantkl gelmitir.
Fragman 10, 1-5
Gk-Trk Elilerinin Justinos'a Gelmesi
Fragman 10, 1
Justinos'un hkmdarlnn drdnc ylnn
banda (568 sonu-569 balar), Gk-Trklerden bir
eli Bizans'a geldi. Gk-Trklerin gc artt iin,
nceden Eftalitlerin imdi de Gk-Trklerin tebaas
o l a n Sogdlar krallarndan Sasnlere bir eli
gndermesini ve Sogdlarn orada seyahat etmesine
ve Medlere ham ipek satmalarna izin verilmesi
hususunda talepte bulunmasn istediler. stemi [169]
bunu kabul etti ve liderleri Maniakh[170] olan
Sogdlu elileri gnderdi. Eliler Sasn kralna
ulatklar zaman, kendilerine herhangi bir engel
olmakszn topraklarnda ham ipek satma izni
verilmesini talep ettiler. Elilerin taleplerinden ok da
memnun olmayan Sasn kral, topraklarndan
Sasn blgesine serbest giri verme konusunda
isteksiz olduu iin, cevabn bir sonraki gne kadar
erteledi ve ertelemeye devam etti. Bir dizi
ertelemeden sonra, Sogdlar bir cevap vermesi iin
bask yapmalar zerine Hsrev, meseleyi tartmak
iin bir meclis toplad. Bu srada Kral karsnn rzna
getii iin, kendi kabilesini Gk-Trklere ikyet
eden (bu srada kabilesini terk ederek Medlere
katlmtr) Eftalit kavmine mensup olan Katulph[171]
adnda biri, Sasn kralna ipei reddetmesini deil,
adil fiyatn deyerek satn almasn ve bunlar elilerin
gzleri nnde yakmasn tavsiye etti. Bu sayede
adaletsizlik yapt iin itham edilmeyecek; fakat
Gk-Trklerden ham ipek almak istemedii
anlalacakt. Bylelikle ipekler yakld ve Sogdlar
btn bu olanlardan hi de memnun olmayarak
lkelerine dndler.
Sogdlar neler olup bittiini stemi'ye anlatnca,
stemi Sasnlere baka bir eli gnderdi, nk
Sasnler ve kendi devleti arasnda dostane ilikiler
kurmak istiyordu. Bu ikinci Trk eli gelince,
Sasnlerin yksek dereceli yetkilileri Katulph ile
grtkten sonra kral [Hsrev], skitlerin[172]
gvenilir olmayan doalar nedeniyle, Gk-Trkler ile
dostane ilikiler kurmann tamamen Sasnlerin
aleyhine olduuna karar verdi. Bununla birlikte
elilerden bazlarnn zehirlenmesini emretti, bu
sayede bundan sonraki eliler de buraya gelmeyi
reddedeceklerdi. Trk elilerinin ounluu,
veya drd hari, yiyeceklerine kartrlan ldrc
zehir ile ldrldler. Sasnler arasnda Trk
elilerin Sasn lkesinin boucu kuraklndan
ldkleri haberi yayld, nk kendi lkeleri
genellikle kar kaplyd ve souk havadan uzaklanca
hayatta kalmalar mmkn deildi. Geriye kalanlar
farkl bir durumdan phelenmi olsalar bile, kendi
lkelerine dndklerinde Sasnlerin sylediklerinin
aynsn sylediler.
Fakat kurnaz ve zeki bir adam olan stemi neler
yapldnn farkna vard ve elilerin hainlikle
ldrldklerini anlad. Bu da Sasnler ile Gk-
Trkler arasndaki husumetin nedeni oldu.
Sogdlarn lideri Maniakh bu frsat deerlendirdi ve
stemi'ye Gk-Trklerin Romallar ile dostluk
kurmalarn ve dier insanlardan daha ok
kullandklar iin onlara sat amal ham ipek
gndermelerinin daha iyi olacan tavsiye etti.
Maniakh'n kendisi Gk-Trk elileri ile iyi anlamak
iin olduka hevesliydi ve bu sayede Romallar ve
Gk-Trkler dost olabilirlerdi. stemi bu teklife onay
verdi ve Maniakh' eli olarak selamlarn iletmek
zere, ayrca ham ipekten olduka deerli bir hediye
ve bir mektup ile beraber Roma mparatoruna
gnderdi[173].
Mektubu tayan Maniakh yola kt. ok sayda
yollardan geti ve ok sayda arazileri at, bulutlara
erien yksek dalardan, geni ovalardan ve
ormanlardan, bataklklardan ve nehirlerden geti.
Daha sonra Kafkaslar geti ve nihayet Bizans'a
ulat[174]. Saraya girip mparatorun karsna
gelince, her eyi dostane ilikiler kurallarna gre
yapt. Mektubu ve hediyeleri bunlar almak iin
kendisine gnderilen kiilere verdi ve zahmetli
yolculuunun boa kmamasn istedi.
mparator skit dilinde[175] (Gk-Trke) yazlm
mektubu bir tercman araclyla okuyunca, olduka
istekli bir biimde eliyi huzuruna kabul etti. Daha
sonra elilere Gk-Trklerin liderlii ve konumu
hakknda sorular sordu. Eliler drt eyalet olduunu,
fakat tm insanlar zerindeki hkimiyetin sadece
stemi'de olduunu sylediler[176]. Ayrca, Gk-
Trklerin Eftalitleri istila ettiini ve onlar vergiye
baladn da sylediler[177]. mparator yle bir
soru sordu: "Yani tm Eftalit gcn kendinize tbi
mi kldnz?". Eliler de "Tamamen" diye cevap
verdiler. Sonra mparator "Eftalitler ehirlerde mi
yoksa kylerde mi yayorlar?" diye sordu. Eliler:
"Efendim, bu insanlar ehirlerde yayorlar"[178].
"yleyse" dedi mparator, "sizin bu ehirlerin hkimi
olduunuz ak". "Dorusu bu" dedi eliler. mparator
sordu: "ok sayda Avar'n Gk-Trk hkimiyetine
kar nasl isyan kardklarn ve herhangi bir ksmnn
size tabi olup olmadn anlat bize." "Ey mparator,
hl bize bal olan kiiler var. Kaanlarn says
tahminimizce yirmi bin civarndadr." Daha sonra
eliler Gk-Trklere tbi olan kabileleri sayarak
mparatordan Romallar ile Gk-Trkler arasnda
bar olmasn ve hem saldr hem de savunma ittifak
yaplmasn talep ettiler. Ayrca Roma
mparatorluunun dman olan ve blgelerine
baskn yapanlar yok etmek iin istekli olduklarn da
eklediler[179]. Eliler bu ekilde konuurken,
Maniakh ve yannda bulunanlar ellerini havaya
kaldrarak bu szleri drst bir amala sylediklerine
dair byk yemin ettiler[180]. Ayrca eer iddialar
yanlsa ve yerine getirilemezse kendileri, hatta
stemi ve tm rk zerine lanetler okudular. Bu ekilde
Gk-Trk insanlar Romallarn dostu oldu ve
devletimizle bu ilikileri kurdular.
Fragman 10, 2
nceden Sacae[181] olarak adlandrlan Trkler
bara ilikin olarak Justinos'a bir sefaret
gnderince, mparator Trklere bir eli gndermeye
karar verdi. O srada dou ehirlerinin genel
kumandan olan Kilikyal Zemarkhos'a bunun iin
hazrlanmasn emretti. Uzun bir yolculuk iin gerekli
olan hazrlklar tamamlannca, Justinos'un
hkmdarlnn drdnc ylnn sonlarna doru
(Austos 569), on be yllk dngnn ikinci ylnda ve
Latin takvimine gre Austos aynn balangcnda
Zemarkhos, Maniakh'n kendisi ve arkadalar ile
Bizans'tan ayrld[182].
Fragman 10, 3
Zemarkhos ve yanndakiler gnler sren yolculuu
tamamlayarak, Sogdlarn yaad topraklara
girdiler. Bu noktada atlarndan indiler ve bunu
yapmalar iin emir aldklar aikr olan baz Trkler,
onlara satlk demir sundular ki bana gre bunun
amac, demir madenlerine sahip olduklarn
gstermekti. nk bu insanlar arasnda demirin
kolaylkla elde edilmedii sylenmektedir. Demir
madeni yataklarna sahip topraklara hkim
olduklarn ima etmek iin byle bir gsteri yaptklar
varsaylabilir[183].
Kendi kabilelerinden bakalar da ortaya karak
kendilerini tekin olmayan eylerden kurtaran kiiler
olduklarn sylediler ve Zemarkhos ile arkadalarnn
yanna geldiler. Tadklar btn ykleri alarak yere
koydular. Daha sonra tts aacnn dallarndan bir
ate yaktlar, ziller ve davullar ile grlt kararak
skit dillerinde baz hain szler sylediler, alevlerle
atrdayan tts dallarn yklerinin zerinden
geirdiler ve cinnete dp deli adamlar gibi
davranarak kt ruhlar uzaklatrdklarn dndler.
Bu ekilde baz adamlarn eytana kar engelleyici
ve koruyucu olduklar dnlyordu. Dndkleri
gibi eytanlar uzaklatrnca ve Zemarkhos'un
kendisini atee yaklatrdklarnda, bu sayede
kendilerini de temizlediklerini dndler[184].
Tm bunlar bu ekilde gerekleirken, Ektag
(Akda), veya Grekede "Golden Mountain (Altn
Da)" olarak adlandrlan dada[185] Kaan'n
nerede olduunu gstermek iin tayin edilen kiilerle
birlikte yolculuklarna devam ettiler. Zemarkhos ve
arkadalar stemi'nin o srada bulunduu yere
szde "Altn Da'n" bir vadisi ulatktan sonra,
arldlar ve hemen stemi'nin huzuruna karldlar.
stemi bir adrn iindeydi ve gerektiinde bir at
tarafndan ekilebilecek, iki tekerlekli altn bir taht
zerinde oturuyordu. Zemarkhos ve arkadalar
Kaan selamladlar, adet olduu zere ona
hediyelerini sundular ve hediyeler grevliler
tarafndan alnd.
Daha sonra Zemarkhos unlar syledi: "Birok
insann hkimi, byk mparatorumuz benim
araclmla size unlar sylemektedir, "Dostumuz
olan ve Roma devletine kar ltuf gsteren sizlerin,
talihiniz iyi gitsin ve baar sizinle olsun. Her zaman
dmanlarnz istila edip onlar yamalayabilesiniz.
Arkadalk kurallarna zarar veren kskanla sahip
olursak, bizden uzak durun. Trk kabileleri ve Gk-
Trklere tabi olanlar bizim dostlarmzdr ve siz de
bizim hakkmzda byle dnn". Zemarkhos tam
olarak bunlar sylemi ve stemi de ayn szlerle
karlk vermitir.
Daha sonra lenlere baladlar ve gnn geri
kalan ksmn ayn adr ierisinde elenerek
geirdiler. adr eitli renklerde, hner olmakszn
boyanm ipek perdelerle donatlmt. Bizim gibi
zmden karlan arap imediler, nk topraklar
zm arabn desteklemiyordu ve bitki trleri
blgelerinin yerli rn deildi. Baka bir tr olan tatl
bozkrl arab itiler[186]. Daha sonra herkes
kalaca yere ekildi.
Ertesi gn benzer ekilde ok renkli ipek
perdelerle dekore edilmi baka bir kulbede[187]
bulutular. Kulbenin iinde farkl ekillerde heykeller
vard[188]. stemi tamamen altndan yaplm bir
divann zerine oturdu. Yapnn ortasnda altn
semaverler, su serpme aralar ve altn testiler vard.
Tekrar lenlere baladlar ve ime (elenme)
srasnda gerekli olan eyleri syleyip dinledikten
sonra oradan ayrldlar.
Bir sonraki gn, iinde yaldzl ahap stunlar ve
drt altn tavus kuu ile desteklenmi, ayrca
dvlm altndan yaplm bir divan olan baka bir
yapya geldiler. Bu yapnn nndeki geni bir alan
zerinde, ok sayda gm nesneler, tabaklar,
kseler ve yine ok sayda hayvan heykelleri, gm
heykeller ve hibir ekilde bizim yaptklarmzdan
daha baya olmayan, yani Gk-Trk kaannn
zenginliini gsteren nesneleri tayan yk arabalar
ekiliyordu[189]. Zemarkhos ve arkadalar orada
beklerken stemi, Sasnler zerine yrd srada
Zemarkhos'un yirmi izleyici ve katlmc ile birlikte
kendisine katlmasn ve dier Romallarn
Zemarkhos'un dnn beklemek zere
Kholiatai'ya[190] dnmesi gerektiine karar verdi.
[stemi]...onlar hediyelerle onurlandrdktan sonra
gnderdi. Zemarkhos'a, Kherkhir[191] olarak
adlandrlan topluluktan elde edilen bir sava esirini
yani bir kadn kleyi sundu ve Zemarkhos
Sasnlerle savamak zere yola kt.
lerlerken Talas[192] olarak adlandrlan bir yerde
kamp kurduklarnda, Sasnlerden gelen bir eli
stemi'nin huzuruna kt. Kaan Roma ve Sasn
bykelilerini kendisiyle birlikte akam yemei
yemeye davet etti.
Eliler yemee icabet ettiklerinde stemi, Romal
elilik heyetine byk bir sayg ile davrand ve erefli
divan zerine oturmalarn istedi. Ayrca Sasnler
hakknda ikyetlerde bulunarak, onlarn ellerinde
hakszla uradn ve bu nedenle onlara kar
savaa gittiini syledi. stemi hiddetli bir biimde
sulamalarda bulunurken, Sasn elisi bu tr
ortamlarda hkim gelen susma geleneini bozdu ve
hzl bir ekilde kar karak stemi'nin sulamalarn
cesur bir biimde yalanlad. Orada bulunanlar, elinin
gelenei terk edip lsz ifadelerde bulunmasn ve
fkesinin lszln grnce akna dndler.
Sasn elileri bu artlar altnda Gk-Trk lkesinden
ayrldlar ve bunun zerine stemi, Sasnlere
saldrmak iin hazrlklara balad[193].
Bu olaydan sonra Zemarkhos ve arkadalarn
ard, Romallara ynelik dostluu yeniden teyit etti
ve onlar evlerine gnderdi. lk eli Maniakh ld
iin onlarla birlikte baka bir eli gnderdi.
Maniakh'n halefinin ad Tagma, unvan ise Tarkhan
idi[194]. Bylelikle stemi tarafndan, vefat eden
Maniakh'n olu ile birlikte Romallara eli olarak
gnderildi. Olduka gen bir delikanl olduu iin,
kendisine babasnn unvan verildi ve Tarkhan
Tagma'dan hemen sonraki rtbeyi ald. Bana gre
bu ocuk babasnn unvann ald nk Maniakh,
stemi'ye kar olduka arkadaa ve sadk idi.
stemi, Zemarkhos ve arkadalarn gnderdikten
sonra, daha nce kendilerine beklemeleri sylenen
yere gnderilen Romallar ile Zemarkhos burada
bulutular. Bu birlemenin ardndan eve dn
yolculuklarna baladlar ve ilk Kholiatai[195] ehrini
terk ederek kaleler boyunca yolculuk ettiler.
Fragman 10, 4
Roma elilerinin geldii ve bir Trk eli ile birlikte
Bizans'a dndkleri haberi, Trk topraklarndan
yaknlardaki kabilelere kadar yaylnca bu kabilelerin
lideri stemi'ye, kendi insanlarndan bazlarnn Roma
mparatorluunu grmeleri iin gnderilmesine izin
verilmesini istedi. stemi bunu kabul etti fakat dier
kabile liderleri de bunu isteyince, Kholiatai lideri
haricinde hi kimseye rza gstermedi. Romallar
Oekh Nehri'nden onu aldlar ve uzun bir mesafe kat
ettikten sonra bu byk, geni gle geldiler[196].
Zemarkhos burada gn dinlendi ve George
adnda birini, mparatoru Trklerin lkesinden geri
dndkleri konusunda bilgilendirmek zere bir
mektupla gnderdi.
George, on iki Trk ile birlikte, suyun olmad ve
tamamen l halinde fakat daha ksa olan bir yoldan
Bizans'a doru yola kt. Zemarkhos on iki gn
boyunca kumlu sahilde yolculuk etti ve baz zor sava
alanlarndan[197] kamay baararak Ikh (Emba)
Nehrine, oradan Daikh'e (Ural) ve sonra dier baz
glleri[198] de geerek Attila'ya (Volga) geldi. Daha
sonra Ugur'lara[199] geldiler ve orada kendilerine
Kophen[200] (Kuma?) Nehri yaknlarnda ormanlk
bir alanda, kendilerini esir almak zere drt bin
Sasnnin pusuda bekledii sylendi. Bu nedenle,
orada stemi'nin hkimiyetini[201] koruyan Ugur'larn
lideri, tulumlar su ile doldurarak Zemarkhos ve
arkadalarna verdi, bu sayede l geerken
iebilecekleri bir eyleri olacakt. Bir gle geldiler ve
bu byk su birikintisini getikten sonra Kophen
nehrinin boald gllere ulatlar. Buradan,
gerekten Sasnlerin kendileri iin pusuda bekleyip
beklemediklerini grmek iin gzcler gnderdiler.
Gzcler tm alan taradlar ve hi kimseyi
grmediklerini bildirdiler. Buna ramen, byk bir
endie ierisinde Alan'larn topraklarna doru
ilerlediler, nk Oromuskhi kabilesinden ok
korkuyorlard[202].
Fragman 10, 5
Alanlarn topraklarna geldikten sonra ve
yanlarndaki Trkler ile birlikte hkmdarlar
Sarosius'un huzuruna karlmak istendiklerinde
hkmdar, Zemarkhos ve arkadalarn
memnuniyetle kabul etti fakat silahlar alnana kadar
Trk elileri kabul etmeyi reddetti[203]. Zemarkhos
bu meselede hakem oldu ve bu konu hakknda
gn tarttlar. Sonunda, Trkler Sarosius'un istedii
gibi, silahlarn brakarak, huzuruna ktlar. Sarosius
Zemarkhos ve arkadalarna, Miusimia'larn[204]
topraklarndan gememelerini tavsiye etti nk
Sasnler Suania'da[205] onlar iin bekliyorlard;
Dareine (Dar- Alan) adl yolu kullanarak dolambal
yoldan gitmeleri onlar iin iyi olacakt. Zemarkhos
bunu renince, ipek tayan on hamal gnderdi,
nk Sasnlerin ipein nceden gnderildiini ve
yolda ilk olarak onlarn yolculuk edeceini
dnmelerini istiyordu, bu sayede onun bir sonraki
gn ortaya kacan dneceklerdi. Hamallar yola
knca, Zemarkhos Sasnlerin arkada sol tarafta
pusuda bekledikleri dnlen Miusimia'dan ayrld
ve Dareine'den geerek Apsilii topraklarna doru
yola kt. Zemarkhos Rogatorium'a[206] ulat,
daha sonra Karadeniz'e geldi ve burada
Phasis[207] Nehrine giden gemiye, oradan da
Trabzon'a giden gemiye bindi [208]. Halkn kulland
yolu kullanarak Bizans'a geldi, mparatorun huzuruna
kt ve ona her eyi anlatt. Zemarkhos'un Gk-
Trklere yapt yolculuk ve dn bu ekilde sona
erdi[209].
Fragman 11
Avar-Frank Mcadelesi
Avarlar ve Franklar bir anlama yapp bar
onaylaynca Bayan, Franklarn lideri Sigebert'e[210]
(535-575), ordusunun alktan kvrandn ve
Sigebert'in lkenin kral ve bir yerlisi olarak, mttefiki
olan ordunun kt durumunu gz ard etmemesi
gerektiini syledi. Eer Avar ordusuna erzak
verirse bu sayede ordunun gcn yeniden
kazanacan, orada gnden fazla
kalmayacaklarn ve daha sonra ayrlacaklarn
syledi. Bu mesaj Sigebert'e gnderilince, Avarlara
hemen buday unu, sebzeler, koyun ve sr
gnderdi[211].
Fragman 12, 1-2
Avar-Langobard ttifaknn Gepidlere Saldrmas
Fragman 12, 1
Langobardlarn[212] kral Alboin[213] (530-
572), Gepidlerin Kral Cunimund'a (l.567)
duyduu fkeyi bir kenara brakmayarak, Gepidlerin
gcn yerle bir etmek iin her yolu kullanmay
dnyordu[214]. Bu nedenle bir ittifak yapmaya
davet etmek zere Bayan'a eliler gnderdi. Eliler
gelince, Avarlarn en byk dman Romallarn
Gepidler ile ittifak kurduklarndan beri, Gepidlerin
ellerinde hakszla urayanlar gz ard etmemesini
istediler. Ayrca Bayan Kaan'a Avarlara kar
olduka dmanca olan, amcas Justinianos'un uzun
sre nce Avarlar ile de yapt anlamay fesheden
ve onlar olaan demelerinden yoksun brakan bir
mparator olan Justinos'a kar savald gibi
Gepidler ile de savamasn sylediler. Eer
Langobardlara katlrlarsa, malup edilemez
olacaklarn ve Gepidleri ortadan kaldrdklar zaman,
birlikte onlarn zenginlikleri ve topraklarnn hkimi
olacaklarn eklediler. Ayrca, bu baarya
ulaldnda, skitya ve Trakya'ya ulaabileceklerdi.
Ksaca, komu blgelerden ie balayacaklar iin,
hi aba gstermeden Romallarn topraklarn
yamalayabilecekler ve Bizans'a girebileceklerdi.
Langobardlarn elileri Romallara kar sava
amann Avarlarn lehine olacan beyan ettiler. Aksi
takdirde, ilk Romallar harekete geecek ve dnyann
neresinde olurlarsa olsunlar Avarlarn gcn yerle
bir etmek iin her yolu kullanacaklard.
Fragman 12, 2
Bayan, Langobardlarn elilerini kabul edince,
onlarla ittifak kurmann kendisi iin olduka avantajl
olacan biliyordu fakat daha fazla kazanl kmak
istedii iin elileri oyalamaya karar verdi. Bylelikle
nce kendilerine katlamayacan, sonra aslnda
katlabileceini fakat isteksiz olduunu ileri srd.
Ksaca eli olarak kendisinden ricada bulunanlara
kar her trl hileyi kullandktan sonra, gnlsz bir
ekilde ve sadece Avarlarn Langobardlarn sahip
olduu hayvanlarn hemen onda birini almalar
gerektiini ve eer stn gelirlerse, ganimetin
yarsn ve tm Gepid topraklarn almalar artyla
kabul eder gibi grnd. Bylelikle anlamaya varld
ve Gepidlerle savamak iin hazrlklara baland.
Cunimund'un bunu renince, korkuyla mparator
Justinos'a yeniden eliler gnderdii ve nceden
olduu gibi kendisine yardm etmesi iin yalvard
sylenmektedir. Bunu yapmak iin nceden yemin
etmi olmas ve szlerini tutmamas nedeniyle hi
vicdan azab duymakszn, yeniden Sirmium ve
Drave Nehri'nin gneyindeki topraklar vereceini
syledi[215]. mparator Justinos gemi
deneyimlerinden Cunimund'un gvenilir bir insan
olmadn ok iyi biliyordu. Antlamay bozacan
dnmedi ama Gepid Kral'nn ricasn
srncemede brakt. Roma glerinin daldn,
ancak mmkn olan en ksa srede gleri bir araya
getireceini ve kendisine gndereceini syledi.
Ben de Cunimund hakknda bu bilgiyi duydum
fakat inanmadm. Antlamay bozan biri iin ricasn
tekrarlamak utanmazlk olurdu. Bu srada
Langobardlarn da Justinos'a bir eli gnderdii ve
Romallara kar keyfi hareketleri nedeniyle iddetli
bir biimde Gepidlere saldrarak, Romallar ile ittifak
kurmak iin bask yaptklar sylenmektedir.
Bylelikle baarsz oldular, fakat mparatoru her iki
tarafa da Roma yardm gndermemesi konusunda
ikna ettiler.
Fragman 12, 3-8
Avarlarn Sirmium (Sremska-Mitrovica/Srbistan)
Kuatmas
Fragman 12, 3
Savan balangcnda, Avarlar uyumsuz sesler
karmaas karmay ve yaygara kararak davullarn
almay, bu tr bir grlt ile Romallar
sersemletmeyi ve korkutmay planladlar. Bonos
bunu nceden renince, ilerleyen zamanlarda
askerlerine aklad ve bu sayede aniden kan
grltden korkmadlar. Fakat onlar neyin
beklediini dnmek, beklentileri dorultusunda
nelerin olacana aina olmalarn salad.
Davullarn sesini duyunca, onlar da karlk olarak
kalkanlarna vurdular, sava naras attlar, zafer
arks sylediler ve ahaptan yaplm su
mataralarna vurdular.
Fragman 12, 4
Avarlarn lideri Bayan, Sirmium'u kuatmaya
niyetlenince, tercman Vitalian ve Comita'y zincire
vurdu. mparator Justinos bu iki adam baz
meseleleri grmek zere Bayan'a gndermiti.
Bayan bu adamlar elilerin herkese kabul grm
haklarn ve hukukunu ineyerek hapsetti[216].
Fragman 12, 5
Surlar zerinden saldr yapldktan sonra, Bayan
bar konusunu grmek zere eliler gnderdi.
Sirmium'da yaayanlardan bazlar dman
gzetlemek iin, her zamanki gibi hamamn atsna
yerletirilmiti. Gr alan dnda durarak herhangi
bir Avar taarruzunu beklerken ve gzetlerken, Avar
ulaklarnn yaklatklarn fark ettiler. Aradaki mesafe
yznden yanlgya dtkleri ve net bir ekilde
gremedikleri iin, bunlar Avar gleri sandlar ve
hemen harekete geerek haber verdiler. Bonos bu
konuda tedirgindi ve daha net bir rapor almak iin
zen gsterdi. Bunlarn sadece birka Avar
olduklarn ve bir mesaj iletmek istediklerini
renince, onlarla mzakerede bulunmak zere
adamlarn surlarn dna gnderdi. [Bonos] hl
ald yaradan dolay byk ac ekiyordu ve Doktor
Theodoros, Avarlarn muhtemelen onun
yaralandn bilmediklerini syleyerek generalin
dman nne kmasna izin vermedi; eer bunu
bilselerdi, onun ldn dnmesinler diye
saklanmamas gerekecekti. Bonos deil de dierleri
bar konusunu grmek zere geldiklerinde,
Avarlar generalin ldnden phelendiler ve onu
toplantda grmek istediklerini sylediler. Bunun
zerine Theodoros akll bir biimde daha iyi bir yol
buldu, generalin daha fazla saklanmamas
gerektiini ve Avarlarn grecei ekilde ehrin
nne kmasnn uygun olacan syledi. Yaray bir
ila ile teskin ederek generali gnderdi.
Bonos ehrin nne gitti, Avarlara yaklaarak
kendisini onlara gsterdi ve eliler u mesaj ilettiler:
"Avarlarn hkimi size unlar sylememizi emretti:
"Savan balamasndan tr sadece bizi
sulamayn. Buna siz neden oldunuz. Bir sr
mcadeleye ve zorlua katlanarak ve uzaklarda
dolaarak, bu blgeyi g bela aldm ve siz zorla onu
benden aldnz. Ayrca, fetih hakk ile benim olan
Usdibad'[217] da benden aldnz. Ayrca,
mparatorunuz bir deil iki deil, srekli kt
hakaretlerde bulundu ve yapmas gereken eylerden
herhangi birini yapmay reddetti. Sizden bu kadar
hakszlk grdkten sonra, ordulara bavuruyorsam,
bunun sulusu ben deilim. Fakat imdi, eer bir
anlama ve bar hakknda bizimle konumak
isterseniz, biz hazrz. Kendi avantajnza bakmak ve
bar savaa tercih etmek size kalm".
Bu szlere Bonos yle karlk verdi: "lk olarak,
sava biz balatmadk ve size saldrmadk. Tam
tersine, siz Roma blgesine saldrdnz. Ayrca,
mparator size para vermeye ve bunu elilerinize
vermeye karar verdi. Fakat sizin kibrinizi, normal
barbar davranndan te bbrlenmenizi ve
gcnz aan kstah tehditlerinizi renince, akll
bir adam olduu iin uygun olan yapt (para
vermekten vazgeti). imdi yapmamz gereken ey
bar yapmak iin setiiniz bu elileri mparatora
gndermektir. mparator'un onay olmadan kesinlikle
herhangi bir ey syleme ve yapma yetkimizin
olmadn bilmelisiniz."
Bonos bunlar syledi ve bu szler Bayan'n onayn
ald. Bayan u ekilde cevap verdi: "Eer hibir ey
baaramadan ve kendime hibir kar salayamadan
bu yerden ekilirsem, ittifak halinde beni izleyen
kabileler nnde utan verici ve onursuz bir duruma
derim. Bu saldry hibir amacm ve menfaatim
olmadan yapm gibi grnmememi salamak iin,
bana baz kk hediyeler gnderin. nk skitya'y
geerken hibir ey almadm ve buray da herhangi
bir kazan salamadan terk etmem benim iin
imknszdr."
Bu teklif Bonos ve ehrin bapiskoposu da dhil
yannda bulunanlara mantkl geldi. nk Bayan
gm bir tabak, az miktarda altn ve bir skitli
tuniinden fazlasn almak istemedi[218]. Fakat
Bonos ve danmanlar kiisel bir giriimde
bulunmaktan ve mparatorun muvafakati olmakszn
herhangi bir ey yapmaktan korktular. Bu nedenle
Bayan'a u ekilde cevap verdiler: "u an korkun
ve kat bir mparatorumuz var ve onun izni olmadan,
dikkatinden kaacak olsa bile, herhangi bir ey
yapmaya cesaret edemiyoruz. Ayrca, u an bir
seferde olduumuz iin, yanmzda hi para yok
sadece giydiimiz askeri pelerinler ve silahlarmz
var. Dn, ey Kaan, Avarlarn liderine yanmzda
getirdiimiz deersiz eylerden hediyeler vermek bir
hakarettir. Sylediimiz gibi, byle bir adama layk
olacak hibir eyimiz yok. Eer bu sebeple
mparatorumuz size hediyeler gnderirse, hi
tereddt etmeden vereceiz. mparatorumuzun
emrini memnuniyetle yerine getirerek, yapabildiimiz
kadarn yapacaz, nk bir arkada ve komu bir
kleyi (?) kuvvetlendireceiz."
Bu szlerle deliye dnen Bayan Roma blgesini
talan etmek iin bir ordu gndereceine yemin etti.
General kendisine yapabilecei her eyi yapmasna
ramen, saldrnn tamamen gnderilenlerin
menfaatine olmayacan belirtince, Bayan unlar
syledi: "Roma topraklarna, yok edilmeleri
durumunda bana hi ac vermeyecek olanlar
gndereceim"[219]. Bunun zerine Kutrigur olarak
adlandrlan on bin Hun'a Save Nehri'ni gemelerini
Dalmaya'ya[220] doru ilerleyerek topraklar yerle
bir etmelerini emretti. Akabinde emri altndaki tm
gler ile birlikte Tuna Nehri'ni geti ve Gepidlerin
blgesine yerleti[221].
Fragman 12, 6
Avarlarn lideri Bayan bir eli gnderme ve bir
antlama yapmak zere Romallarla grmeye
karar verdi. Vitalian'n kendisine altn vermesini,
kendisinin de buna mukabil atekes sresi boyunca
yamaclk yapmayacan ifade etti. Kendi
inisyatifi[222] ile hareket eden Vitalian,
Illyricum[223] ba memurundan sekiz yz
nomismata ald ve Bayan'a verdi. Bunun zerine
Avarlarn lideri, tercman olan Vitalian ile birlikte
Targitius'u mparator Justinianos'a gndererek,
kendisine Sirmium'u vermesini ve daha nce
Kutrigurlar ile Utigurlara yapt demeyi, bu
kabileleri kendi hkimiyeti altna almasndan dolay
artk kendisine yapmasn sylemesini istedi. Ayrca,
onlar fethettii iin tm Gepidlerin kendisine tabi
olduklarn ileri srerek, aslen Gepid olan Ustibad'
da talep etti.
Eliler bakente ulap mparatorun huzuruna
ktklarnda, Targitius unlar syledi: "mparator,
olunuz tarafndan verilen bir grev iin buradaym.
Siz hkmdarmz Bayan'n gerek babassnz.
Olunuzun hakkn ona vererek olunuza duyduunuz
sevgiyi gstermek istediinizden eminim. Bunlar
bizim grlerimiz olduu iin (ve belki de sizin ve
insanlarnzn grleri), ona hak ettiini vermeyecek
misiniz? Vereceiniz eyi teslim edeceiniz kii bir
yabanc veya bir dman deildir. Ayrca, mlkiyeti
deimeyecektir, nk buraya istemeye geldiimi
olunuza verdiinizde, onun vastasyla size intikal
edecektir: Sirmium ehri, mparator Justinianos'un
Kutrigurlar ve Utigurlara verdii yllk demeler
(nk u an tm bu kabilelerin hkimi Bayan'dr)
ayrca Gepid olan Usdibad ve onun yandalar
(nk hi kimse onlarn Bayan'n klesi olduunu
reddetmeyecektir)."
Targitius bunlar sylemi, mparator da u ekilde
cevap vermitir: "Bana yle geliyor ki Targitius,
buraya bir eli olarak deil, bizim bilgimiz dnda
Avarlarn yntemlerini bize ifa etmek iin geldin.
Eer, tavsiye ettiin gibi, Justinianos'un daha nce
Hunlara (Kutrigur-Utigur) verdiini size verirsek
korkudan deil merhamettendir, nk o (imparator)
onlarn kann dkmek istemedi bu bir jest nedeni
olacaktr. Ayrca, bizden para aldklarn iddia ettiiniz
sefil Kutrigurlar ve Utigurlar bizden kaarak veya
bizim onlar yerle bir etmemizle tamamen ortadan
kalkmlardr, aka anlalmaldr ki, cmertlik
gsterdiimiz ve savata yzlemek zorunda
kaldklarmz ayndr. yleyse neden malup edilene
ait olan size verelim? Fethetmek ve ayn zamanda
fethedilenlerin parasn bakalarna vermek
gerekten garip bir eydir. Bir zamanlar akl d
davranm grnmemiz yeterli deildir. Aptall bir
alkanla dntreceimizi dnyor
olmalsnz"[224].
"yleyse Usdibad hakknda ne yapmalyz? Onu
size vermek mi? Sahip olduumuz eyleri zellikle
devletimize zarar veren barbarlara terk edecek
kadar aptal deiliz. Atamz olan mparator'a
geldiklerinde, Gepidleri ald ve onlara Sirmium
civarndaki topraklar verdi[225]. Onlar ve
Langobardlar arasnda sava ktnda, bizler
hakkmz olarak bize ait olana yardm ettik ve eer
klelik doalarn gstermemi ve ihanetleri ile
velinimetlerini sinirlendirmemi olsalard, Roma
yardm ile Gepidler sava kazanabilirlerdi. Buna
karlk onlar bize kar affedilmez dalavereler
evirdiler. Fakat Romallar nankrlkleri nedeniyle
onlar cezalandrmamaya (nk hibir ceza
sularna karlk gelemez), fakat bakalar tarafndan
tamamen yerle bir edilirlerken baka yne bakmaya
karar verdiler. imdi durum bu ekildeyken, bizim
tebaamz olan Gepidleri elinizde tutmanz nedeniyle
ikyet etmekte hakl olmamza ramen,
ikyetlerimiz bize geri dnd. Siz Usdibad' talep
ediyorsunuz, fakat biz sizden Gepidlerin tm geri
kalann istiyoruz".
"En bandan beri Romallarn misyonu saduyuya
sahip olmayanlara saduyuyu retmek ve
kendilerinin de bundan yoksun olduklarn
dndrmemek olmutur. Sirmium'u barbarlara
verecek miyiz? Romallar silahlanmaktan geri
durduu mddete, sadece hayatta kaldnz iin
memnun olmayacak msnz? Sen Targitius, Kaan'n
Tuna Nehri'ni ve sonra Hebrus'u (Meri Nehri)
geeceini ve tek bir saldr olmadan Trakya
ehirlerini alacan syleyeceksin. Fakat ilk nce
Romallarn gc hareket edecek ve onun umutlarn
boa kararak Avarlarn sahip olduu her eyi
yamalayacak. Barbar kibri devam ettike, yakp
ykmaya ve talan etmeye son vermeyeceiz. Bartan
ziyade sava Romallarn menfaatine olacaktr.
Avarlar gebeler ve yabanclar ile dost olmak
dmanlaryla dost olmaktan daha acdr, nk
onlarn dostluu gvenilir deildir. Ruhlarmzdan
ziyade vcutlarmzn yaralanmas daha iyidir. Haydi!
yaylar, atlar ve byk piyade glerinizi hazrlayn
Targitius. Bar bizim iimize gelmez."
mparatorun bu olduka gl szleri ile Avar
elileri gnderildi. mparator zaten General Bonos'a
bir mektup gndermi ve Bizans'ta bulunan,
kendisine bu teklifleri tayan adamlar gnderdii
iin ar bir ekilde eletirmitir. Ayrca, Avarlar ile
aralarndaki dmanln hemen patlak vereceini
ok iyi bildii iin, Justinos generale tm sava
silahlarn hazrlamaya balamasn da sylemitir.
Bonos, mparatordan gelen mektubu okuyunca, tm
sava hazrlklarn tamamlamtr.
Fragman 12, 7
Targitius yeniden mparatorun huzuruna
karlmasn isteyerek geri gelmi ve ayn teklifleri
yaptktan sonra ayn cevaplar almtr. Bayan,
Sirmium ehrinin kendi mlkiyeti olarak kendisine
verilmesini nk Gepid kralln yktn ve ayrca
Justinianos'un her sene Hunlara (Kutrigur-Utigur)
dedii parann da kendisine verilmesini istemitir.
Bunu nceki yllarda almadklar iin, Targitius tm
paray toptan almak ve gelecekte de Romallarn
karara balanan yllk demeleri yapmasn istemitir.
Ayrca, esir hakk nedeniyle kendisine ait olan
Usdibad' da talep etmitir. Targitius gururlanarak
baka taleplerde de bulunmu ve mparator hepsini
reddetmitir[226]. Justinos onun szlerini aalam
ve ona bir kral gibi cevap vermitir.
Bu konular hakknda ok sayda resmi grme
yapldktan sonra, hibir sonu elde edilemedii iin,
mparator her eyi grmek ve her bir konu
hakknda bir antlama yapmak zere General
Tiberios'u Avarlara gndereceini syleyerek
Targitius'u gndermitir.
Fragman 12, 8
Avarlarn lideri nce tehditlerini tekrar etmitir.
Gururuna ve maksadn aan szlerine ramen
Romallar korkutmay baaramad (nk onlar
korkup alalmadlar..., bundan ziyade barbar hor
grdler, kk drdler ve daha kibirli szlerle
karlk verdiler) ...
Fragman 13, 5
Gk-Trklerin Justinos'u Sasnlere Kar Kkrtmas
Romallar ve Sasnler arasnda meydana gelen
savan baka birok nedeni de vard, fakat
Sasnlere kar dmanlk beslemesi iin Justinos'u
en ok cesaretlendirenler Trkler idi. nk
Med'lerin topraklarna saldrarak buray harap
etmiler ve Sasnlere kar yaplan savata
kendilerine katlmas iin Justinos'a bir eli
gndermilerdi. Justinos'dan, ortak dmanlarn
ykmak iin kendilerine katlarak, Trklerle olan
dostluunu gstermesini istediler. Bu sayede bir
yandan Trkler, dier yandan da Romallarn
saldrlar ile Sasnler yklacakt. Bu umutlarla
harekete geen Justinos, Sasn gcnn kolaylkla
yenileceini ve hibir olumsuz durumla
karlamadan savan sonulanacan dnd. Bu
nedenle Trklerin kendisine duyduu dostluu
mmkn olduu kadar glendirmek iin tm
gerekenleri yapt[227].
Fragman 15, 1-6
Avar-Bizans Mcadelesi ve Yaplan Antlama
Fragman 15, 1
Daha nce olduu gibi, Avarlar ayn meseleler
hakknda Romallara yeniden bir eli gnderdi ancak
Romallar onlar dinlemeyi reddettiler nk
mparator Justinos buna eimli deildi[228].
Sonunda eli olarak Apsikh gelince, Tiberios ve
Apsikh'in heyetleri; Avar hakannn oullarn rehine
olarak vermesi durumunda Romallarn Avarlara
yaayacak yer verecekleri konusunda anlamaya
vardlar. Tiberios bu artlar mparatora bildirdi fakat
mparator bunun Romallarn lehine olmayacan
dnd. ayet Avar liderinin oullarndan bazlarn
rehine olarak alrsa, sadece bar yapacan yurt
vermeyeceini syledi. Tiberios bunu kabul etmedi,
nk Avarlar arasndaki kabile liderlerinin oullarn
alrlarsa, Kaan'n antlamalar feshetmesi halinde,
rehinelerin babalarnn buna kar kma ihtimalinin
olduunu ileri srd. Bu Tiberios'un gryd, fakat
mparator tam tersini dnyordu. Sava geciktiren
generallerine kzmt. Onlara mektup yazarak
Romallarn kolay ve lks bir hayata dnmediklerini
fakat savaa ve zahmetli ilere katlanmaya istekli
olduklarn, Avarlara bunu gstermeleri gerektiini
syledi. Savama dncesi hkim gelip mcadele
kanlmaz olunca Tiberios, Bonos'a mektup yazarak
nehir geitlerini korumasn syledi[229].
Fragman 15, 2
Avarlar kk gruplar halinde toplanmaya
balaynca, generaller onlara hemen saldrmaya ve
bu ekilde Avar basknn pskrtmeye karar
verdiler[230].
Fragman 15, 3
Romallarn yenilgisinden sonra Avar generalinin
ayn zamanda Tiberios'a bir mesaj gnderdii
sylenmektedir. Gnderilen haberci unlar
sylemitir: Size soruyorum, Avarlar ve skitlerin
saylar ile kyaslandnzda saynzn az olmasna
ramen, neden savamaya cesaret ettiniz? skit
kabilelerini yenmenin ve fethetmenin imknsz
olduunu okuyabileceiniz ve renebileceiniz
yazlarnz ve kaytlarnz yok mu? Tiberios cevaben
unlar sylemitir...[231]
Fragman 15, 4
...faydal olacaktr.
Fragman 15, 5
Avarlarn zaferi ve General Tiberios'un
yenilgisinden sonra, bir atekes imzaland ve Roma
mparatoruna bir eli gnderilmesine karar verildi.
Tiberios eli ile birlikte yksek rtbeli subay
Damianus'u da gnderdi ve mparator, tm olanlar
ile Avarlarn istekleri hakknda bilgilendirildi.
Sonunda Romallar ile Avarlar arasnda bir antlama
imzaland.
Fragman 15, 6
Avarlar antlama yaptktan sonra yurtlarna
dnerlerken[232], yerel dilde scamars olarak
adlandrlan insanlar onlar tuzaa drdler; atlarn,
gmlerini ve dier mallarn aldlar[233]. Bu
sebeple Tiberios'a yeniden bir eli gnderdiler ve
sebeple Tiberios'a yeniden bir eli gnderdiler ve
yaadklar soygundan ikyet ederek alnan
eyalarn iade edilmesini istediler. Soygunun failleri
izlenerek tehis edildi[234] ve Tiberios mallarn bir
ksmn Avarlara geri gnderdi.
Fragman 19, 1-2
Valentinus'un Gk-Trklere Eli Gnderilmesi
Fragman 19, 1
mparator Tiberios hkmdarlnn ikinci
ylnda[235], Sasn hkmdar I. Hsrev (531-579)
ile yaplan yukardaki mnasebetlerden hemen nce,
Romallar Gk-Trklere baka bir elilik heyeti
gnderdiler. Heyetin lideri imparatorluk
korumalarndan biri olan Valentinus idi [236].
Kendisine bu grev verilince, kendisine elik edecek
olan mahiyeti ve buna ek olarak yz alt Trk ile
birlikte yola kt. Bu srada, farkl nedenlerden dolay
ve yine Trklerin iindeki farkl kabileler tarafndan
gnderilen Trkler, uzun bir sredir Bizans'ta
bulunmaktaydlar. Bir sefaret zerine Bizans'a gelen
Anankhast, beraberinde bunlardan bir ksmn
getirmi[237]; bazlar Eutychius ile birlikte stanbul'a
getirilmi; bazlar ise Valentinus'un (eli olarak
Trklere iki kez gitmiti) kendisi ile birlikte daha
nceki bir olay zerine stanbul'a gelmilerdi. Bazlar
da Herodian ve Kilikyal Paul (Romal eliler) ile
birlikte gelmiti[238]. Tm bu elilerden Bizans'ta
Trk olarak adlandrlan yz alt skit kkenli ahs
topland ve Valentinus bakentten ayrlrken bunlarn
hepsini yanna ald[239].
Valentinus srat yapabilen ticaret gemilerini alarak
Sinop ve Khersones'e ([Krm'n] bat kysnda yer
alan) hareket etti. Sonra Apatura[240] ile Phoulo
zerinden, ve ... kumlarn geerek seyahatine devam
etti, akabinde gneye doru uzanan Taurice[241]
dalarndan geti[242]. Valentinus ve mahiyeti
bataklklarla ve sularla kapl ovalar boyunca atlarn
srdler, sazlk alanlardan, allardan ve
bataklklardan getiler. O dnemlerde Utigur
kabilesinin lideri olan Anagai[243] tarafndan tayin
edildikten sonra, burada skitleri yneten kadnn
adn tayan Akkagas blgesinden getiler[244].
Ksacas, ok sayda yol ve zorlu yerlerden geerek
Gk-Trk liderlerinden biri olan Trk-ad'n sava
kampna geldiler[245]. Gk-Trklerin yneticisi
orada bulunan tm topraklar sekiz paraya
blmt. Gk-Trklerin en kdemli yneticisinin ad
Arsilas idi[246].
Valentinus, yolculuk edenleri karlayan liderlerin
ilki olan Trk-ad'n huzuruna gelince, Romallarn
mparatoru ile birlikte sevinmesini istedi (nk
Tiberios, mparator rtbesine ykseltilince, Trk
insanlarnn liderlerine hitap etmek iin oraya
gelmiti). Ayrca gl bir ekilde dostluklarn ve
Zemarkhos'un buraya ilk geliinde, stemi ve
mparator Justinos arasnda yaplan nceki
antlamay yeniden dorulamalarn-onaylamalarn
istedi. Bu grme frsatyla stemi, Romallarn
dostunun kendisinin de dostu ve dmannn da
dman olduunu ve bunun krlamaz, ihlal edilemez
bir gerek olduunu ilan etmitir. Bunun zerine
Valentinus Kaan'a hitabnda, o srada Romallar
Sasnler ile savamakta olduu iin, Trk-ad'n da
hemen imdi Sasnlere saldrmas gerektiini dile
getirdi.
Eli bu konumay yapnca, Trk-ad unlar
syledi: "On dil kullanan ve tm bu dillerde yalan
syleyen siz Romallar deil misiniz?" Bu szleri
sylerken on parman da azna gtrd[247].
Daha sonra u ekilde devam etti: "u an on
parmam da azmn iinde ve siz Romallar ok
sayda dil kullandnz. Bazen beni, bazen de
klelerimi, Avarlar kandrdnz. Uzun lafn ksas,
eitli dillerinizi ve haince planlarnz kullanarak tm
kabilelere yaltaklanp akllarn eldiniz, balarna bir
felaket geldiinde onlar terk ettiniz ve tm faydalar
kendinize saladnz. Siz eliler bana yalanlarnzla
geldiniz ve sizi gnderen kii ayn ekilde beni de
kandryor. Sizi hemen ve hi tereddt etmeden
ldreceim. Yalan bir Trk'e hi yakmaz ve ondan
uzaktr. mparatorunuz (II. Justinos), idarecilerinden
kaan ve klelerimiz olan Avarlar ile bir anlama
yaparken, bana dostluktan bahsettii iin bunun
cezasn deyecektir. stediim zaman Avarlar, Gk-
Trklerin tebaas olarak bana gelecekler.
Kendilerine gnderilen krbalar grr grmez,
yeryznn en derin yerine kaacaklar. Eer benimle
karlarlarsa, uygun olduu zere kllarla deil tpk
karncalar gibi, atlarmzn nallar altnda inenerek
lecekler. Avarlarn akbetinin bu olacandan emin
olabilirsiniz[248].
"Size gelince, Romallar, sanki yolculuk edecek
baka bir yol yokmu gibi, neden elilerimi
Kafkaslardan Roma'ya geiriyorsunuz? Bunu
yapyorsunuz nk bu sayede zor sava alanlar
nedeniyle Roma mparatorluuna saldrmaktan
cayabilirim. Fakat Danapris (Dinyeper) Nehri'nin ve
Tuna Nehri ile Hebrus'un (Meri)[249] nereye aktn,
klelerimiz olan Avarlarn Roma blgesine nereden
getiini ok iyi biliyorum[250]. Gcnz biliyorum.
Uzak doudan bat ucuna kadar tm dnya bana
aktr. Dnn sefiller, Alan ulusunu ve Unigur
kabilesini[251]. Tam bir gven ierisinde ve de
kendi glerine inanarak, Trklerin malup edilemez
gcyle karlatlar. Fakat umutlar boa kt ve
onlar da bizim tebaamza dhil edilerek klelerimiz
arasna katldlar."
Trk-ad bu ekilde bbrlendi. nk vnmeyi
seven kibirli bir adamd. Valentinus bu konumay
duyunca, unlar syledi: "Trklerin lideri, eer sizin
ellerinizde lmek en korkun, en ar ve en kt lm
olmasayd, eer alaklk yaamaya devam etmese
ve tm insanla yaylmasayd, eer daha nce hi
yaplmam olan ve sizlerin sayesinde yeni bir adet
olarak ortaya kan eli olarak gnderilen insanlarn
ldrlmesi kantlanmasayd, sadece konuulmas
bile korkutucu olan tavrnz grlmeseydi, ben bugn
klcnzla lmek iin yalvarmalydm. nk
mparatorumun sinsice sevindiini ve elilerinin
yalanc olduunu duydum. Sana yalvaryoruz, ltfen
bize kar daha lml ol ve fkeni azalt, sinirli ruhunu
nezaket ile yumuat ve elileri koruyan kanunlara uy.
Bizler bar temsilcileri ve kutsal eylerin nazrlaryz.
Ayrca, babanzn topraklar ve devletini miras
aldnz iin, onun arkadalarn da kabul etmeli ve
babadan kalma servet olarak grmelisiniz. Babanz
stemi kendi iradesiyle bizim devletimizin tarafnda
oldu ve Sasnlerin dostu olmaktansa Romallarn
dostu olmay tercih etti. Bu nedenle, babanzn
bizimle olan ilikileri zarar grmedi ve bugne kadar
ihlal edilmedi ve bizler de ayn dosta duygular
koruduk. Sizin ilikinizin de ayn derecede sk
olacan biliyorum. Olduka doru dnen,
kendisine yakn olanlara meyleden ve uygun olana
bal kalan bir adam, baz belirsiz duygu
deiiklikleri ile adil olmayan bir biimde
davranmaz."
Valentinus bu ekilde konuunca, Trk-ad unlar
syledi: "Siz Romallar, buraya geldiniz ve beni
byk bir znt iinde buldunuz (babam stemi daha
yeni ld iin)[252], aramzda llere ilikin olarak
hkim gelen gelenei izlemeli ve yzlerinizi haner
ile kesmelisiniz." Valentinus ve arkadalar hemen
kendi hanerleri ile yanaklarn kestiler[253]. Daha
sonra bir sabah Trk-ad, vefat eden babas iin
bal drt Hunlu kle getirdi (kendi dillerinde cenaze
trenlerini dogia (yo) olarak adlandrmaktadrlar)
ve bu sefil adamlar babasnn atlarnn ortasna
koyarak, barbar dilinde oraya gitmelerini ve babas
stemi'ye onun iin ne kadar byk olduunu
sylemelerini istedi...[254]
Trk-ad babasnn cenaze trenini tamamladktan
sonra, Valentinus ile birok kez daha konutu ve
sonra onu i kesimlerdeki Trk liderlerine, zellikle
Akda'da[255] yaayan Tardu[256] adndaki
kardeine gnderdi.
Valentinus Akda'a gitmek zere ayrlrken, Trk-
ad Bosporus'u[257] kuatacana yemin etti. Bu
nedenle, ... balaynca[258] ok byk bir askeri g
ile birlikte Bukan'[259] hemen Ker'i (Bosporos)
kuatmaya gnderdi[260]. nk Anagai baka bir
Trk gc ile birlikte o alanda kamp kurmutu[261].
Fragman 19, 2
Bosporus (Ker) ehri alndnda, Roma elileri
henz Gk-Trklerin yannda idiler. Bundan Gk-
Trklerin Romallar ile savamak zere provoke
olduklar anlalmaktadr. Bu nedenle, gnderilen
heyet arasnda Valentinus'un da bulunduu kiiler,
Trk-ad tarafndan alkonuldular ve hor grlerek,
alay edilerek kt davranlarak gnderildiler.
Fragman 21
Romallarn Slavlara Kar Avarlardan Yardm
stemesi
Yunanistan corafyas Slavlar tarafndan
yamaland ve tehlikeler silsilesi her yeri tehdit
ediyordu[262]. Tiberios istilaclarn bir ksmna bile
(kesinlikle hepsi deil) kar koyacak derecede
gl bir orduya sahip olmad ve Roma ordularnn
Doudaki savalarla megul olmalar nedeniyle
savata istilaclara kar koyamayaca iin,
Avarlarn lideri Bayan'dan yardm istemek zere bir
eli gnderdi. Bu srada Kaan, Romallara kar
dmanca davranlar iinde deildi ve esasnda,
Tiberios'un hkmdarlnn bandan beri devletimiz
ile dost olmak istemiti. Bu nedenle Tiberios
Slavlarla savamas iin Bayan' ikna etti, bylelikle
Roma blgesini harap edenler kendi topraklarn
savunmay tercih ederek i atmalar ile blgeden
uzaklatrlacakt. Bylelikle, kendi topraklar iin
savamay tercih ederek Roma blgesini
yamalamaya son vereceklerdi.
Bu nedenlerle mparator Kaan'a bir eli gnderdi.
Bayan, mparatorun teklifini kabul etti. O sralar
Illyricum ehirlerinin valisi ve sorumlusu olan John da
yardmc olmak iin gnderildi. Pannonia blgesine
gelen John, ok sayda insan szde byk askeri
aralar' ierisinde tayarak, Bayan'n kendisini ve
Avar glerini Roma blgesine nakletti. Yaklak
altm bin silahl atlnn Roma blgesine getirildii
sylenmektedir. Bayan buradan Illyricum'u geti,
skitya'ya ulat ve szde ift pupal' gemilerle Tuna
Nehrini gemek iin hazrlk yapt[263]. Uzun bir
kyya ulanca, hemen Slav kylerini atee verdi ve
nne katt her eyi srp gtrerek arazileri harap
etti. Barbarlardan (Slavlardan) hibiri kendisi ile
karlamaya cesaret edemediler ve ormanlarn sk
allklarna sndlar.
Avarlarn Slavlara saldrmasnn nedeni sadece
mparator tarafndan bir eli gnderilmesi ve
mparatorun kendisine gsterdii byk cmertliin
karlnda Bayan'n da Romallara bir iyilik yapmak
istemesi deil, ayn zamanda Bayan'n kiisel
maduriyeti nedeniyle Slavlara husumet duymasdr.
nk Avarlarn lideri, Daurentius[264] ve
insanlarnn eflerine Avarlarn emirlerine uymalarn
ve onlarn tebaalar arasnda saylmalarn
emretmitir. Dauritas ve dost efleri u ekilde
cevap vermitir: "Hangi adam domu, hangi adam
gne nlaryla snm ki bizden gcmzn
kendisine tabi olmasn isteyecek? Kimse bizim
topraklarmz fethedemez, biz onlarn topraklarn
fethederiz. Ve savalarla silahlar olduu mddete
bizim iin bu her zaman byle olacaktr." Slavlar bu
ekilde bbrlenmi ve Avarlar da benzer bir kibir ile
karlk vermitir. Bunun ardndan kfrler ve
hakaretler gelmitir ve onlar kibirli ve inat ruhlara
sahip barbarlar olduklar iin, ortaya bir yaygara
karlamas kmtr. Slavlar fkelerine gem
vuramam ve kendilerine gelen elileri hunharca
katletmilerdir ve Bayan bu olanlar hakknda
bakalarndan bilgi almtr. Bunun sonucunda uzun
sre maduriyetini bekletmi ve nefretini saklamtr,
onarlamaz bir hakszla uradn gizleyerek,
tebaas olmadklar iin fkelenmitir. Ayrca,
mparatorun yardmna mazhar olmay ve kendi
topraklar daha nce baka hibir insan tarafndan
yamalanmayan Roma mparatorluu, Slavlar
tarafndan uzun sre yamaland iin, altn dolu
topraklar bulacan dnerek...(yardm etmitir?).
Fragman 25, 1-2
Avarlarn Sirmium'u gali
Fragman 25, 1
Bu yl[265] ierisinde Bayan her zamanki gibi
anlalan demeyi (yllk sekiz bin nomismata) almak
zere Targitius'u mparatora gnderdi. Targitius altn,
biraz para ve birlikte getirdii ticari mallar ile birlikte
geri dnnce, Avarlarn Kaan', bir zr veya
mazerette bulunmakszn Romallara kar haksz bir
sulamada bulunarak, Tiberios ile mparator
olduktan hemen sonra yapt anlamay en barbarca
ve utanmaz bir biimde birden bozdu[266]. Tm
ordusuyla birlikte Sirmium (Sremska-
Mitrovica/Srbistan) ve Singidunum (Belgrad)
arasndaki Save nehrine geldi ve kuatmak istedii
Singidunum ehrini hedef belirleyerek nehre kpr
kurmaya balad[267]. Kaan ihtiyatl davranarak
Singidunum'u (Belgrad) koruyan ve nehir zerinde
hareket eden gemilere ilikin uzun sreli uzmanlklar
ve becerileri olan Romallarn, nehre kpr kurmasn
engellemelerinden ekinerek planlar gn yzne
kmadan nce grevini tamamlamak istedi. Bu
nedenle, Yukar Pannonia'da Tuna Nehri zerinde,
ok sayda byk gemiyi bir araya getirdi ve tersane
standartlarna gre deil de, mahallinde mevcut
olanlardan byk asker nakliye aralar ina etti. Bu
aralara ahenkli bir ekilde deil de barbarca
dzensiz bir biimde krek eken askerler ve
krekiler yerletirdi ve gemileri topluca nehre
gnderdi[268]. Bu srada da kendisi ordusunun
tamam ile birlikte Sirmium[269] adas yolundan
ilerleyerek Save nehrine ulat.
Bu ehirlerdeki Romallar dehete kapldlar ve
amacn ne olduunu renince, Singidunum'da
(Belgrad) bulunan Sethus adl General[270] Kaan'a
gelerek kendisi ve Romallar arasnda sk bir bar
ve dostluk varken Save Nehrine gelmesindeki
amacnn ne olduunu sordu. Ayrca mparatorun izni
olmadan nehre kpr kurmaya alyorsa, hi bir
ey yapmadan durmayacan syledi. Kaan
kpry Romallara kar herhangi bir plan olduu
iin deil, Slavlara saldrmak iin kurmak istediini
syledi. Nehri geerek Roma blgesine ulatnda,
Roma mparatorunun kendisine gei salamak iin
ok sayda gemisi varsa, Slavlara kar Tuna Nehrini
tekrar geebilecekti. Bunu daha nce Roma
mparatorunu memnun etmek iin de yaptn ve
Slavlar arasnda klelik eken Roma blgesinden
alnm on binlerce esiri serbest brakp Romallara
iade ettiini belirtti.
imdi ise kendilerine denmesi gereken yllk
vergiyi demeyi reddeden ve kendilerine gnderilen
Avar elilerini ldren Slavlar tarafndan hakszla
uradn syledi[271]. Bu nedenlerle Saveye
gelmiti. Bu amala Sethus'a kendisinden eliler
almasn ve mparator'a Tuna Nehri zerindeki
gemileri Kaan iin hazrlamasn sormalar iin
gndermesini syledi. nk Slavlara saldrmak iin
nehri gemek istiyordu. Romallara veya Sirmium
ehrine zarar vermek iin herhangi bir plan
olmadn fakat Slav ulusuna bir saldr dzenlemek
iin kpry kurmak istediini, bu konuda Romallar
ve Avarlar arasndaki en gl yeminleri etmeye
hazr olduunu syledi.
Bu gvencelere ne Sethus ne de Singidunum'daki
(Belgrad) Romallar inanmadlar. Fakat ok az
sayda askerleri olduu iin yeterli bir gce sahip
olmadklarn dnemediler ve hzl sava
gemilerinin ou Avarlarn ani ve beklenmeyen
hareketi nedeniyle artk yoktu. Ayrca Kaan,
tehditler savurmaya ve kendisinin Romallar ile
yaplan bar artlarna uyacan ve hem kendisinin
hem de Romallarn dman olan Slavlara kar
ilerledii iin kpr zerinde almaya son
vermeyeceini ileri srmeye balad. Ayrca,
herhangi bir Romal kpry kurmaya alanlara tek
bir kl bile kaldrrsa, kendilerinin anlamay
bozacak ilk taraf olacaklarn anlamalar gerektiini,
Avar milletini savamaya tevik ettikleri iin, Roma
mparatorluu hangi hakszla urarsa urasn
ikyet edemeyeceklerini syledi.
Bu korkular tayan Singidunum'daki (Belgrad)
yetkili kiiler Bayan'dan yemin etmesini istediler.
Bayan hemen klcn ekti ve hem kendisi hem de
tm Avar ulusuna kar atfta bulunarak, eer Save
Nehri zerindeki kpry Romallara kar herhangi
bir plan iin kurmay istiyorsa, kendisi ve tm Avar
milletinin klla yok edilmesi, yukardaki cennet ve
cennetlerdeki Tanrnn kendilerine ateler
gndermesi, Save Nehri'nin kylarndan tamas ve
onlar bomasna dair Avar yeminleri etti. Bylelikle
Kaan bu ekilde barbar yeminleri etti. "imdi ise
Roma yeminlerini etmek istiyorum" dedi ve eer
yemin eden biri yeminini bozarsa, Tanrnn
gazabndan kaamayaca konusunda kesin ve
balayc bir garanti olarak neyi gstereceklerini
sordu.
Singidunum bapiskoposu, arac olarak hareket
eden eliler vastasyla, kendisine kutsal kitaplar
teklif ettiler. Bayan, son derece kurnaz bir biimde
niyetini saklayarak tahtndan kalkt, kitaplar byk bir
korku ve sayg ile alyormu gibi yapt, kendisini
yerlere att ve kutsal parmen zerindeki szleri
syleyen Tanr adna sylediklerinin hibirinin yalan
olmadna ilikin olarak cokulu bir biimde yemin
etti. Bunun zerine Sethus elilerini ald ve onlar
bakentte bulunan mparator Tiberios'a gnderdi.
Eliler imparatorluk ehrine doru (stanbul) daha
yoldayken ve haberlerin henz mparatora
ulamad srada Kaan abalarna ara vermedi ve
btn istei ve byk igc ile (nk tm Avar
ordusu bu ie katlmt), mparator plann renip
yapt eyi durdurmaya almadan nce kprnn
tamamlanmasn isteyerek nehir zerindeki kpry
ina etmeye devam etti.
Fragman 25, 2
Avarlarn elileri bakente ulatlar ve mparatordan
Slavlara saldrmak zere Tuna Nehri'ni gemek
isteyen Kaan ve Avar ordusu iin gemileri
hazrlamasn istediler. Kendisine duyduu dostlukla
coan Kaan'n Save Nehri zerine bir kpr ina
ettiini ve hem kendisinin hem de Romallarn ortak
dman olan Slavlar yok etmek istediini sylediler.
Mesajlarn iletince, mparator hemen Kaan'n
amacn ve niyetini ak bir biimde anlad; kpry
ina ediyordu nk Sirmium'u almak ve erzaklarn
naklini kesmek istiyordu, bu sayede teslim olmalar
iin ehri ala mahkm edecekti. (Avarlar ile
yaplan bar anlamasna gvenerek, Tiberios ehre
yeterli erzak tedarik etmemiti.) mparatorun mevcut
bir ordusu yoktu Avar ordusuna kar gelebilecek
bir orduyu kastetmiyorum, nk kk bir ordusu
bile yoktu nk tm askeri birimler Ermenistan ve
Mezopotamya'da Sasnlere kar yaplan savala
meguld. Bu nedenle Kaan'n ne planladn
anlamam gibi davranarak Roma mparatorluuna
byk zararlar veren Slavlara saldrmak iin
kendisinin de istekli olduunu syledi. Fakat
Avarlarn bir saldrda bulunmalar iin iyi bir zaman
deildi, nk Gk-Trkler Cherson'da kamp
kurmutu ve eer Avarlar Tuna Nehri'ni geerlerse
bunu hemen duyacaklard. Avarlarn geri ekilmeleri
ve saldrlarn ertelemeleri daha iyi olurdu. Kendisi
Gk-Trklerin niyetlerini ve nereye saldrmay
planladklarn hemen renecek ve bu bilgileri
Kaan'a ulatracakt.
Avar elisi, kendilerini Gk-Trklerle korkutarak
amalarndan uzaklatrmay dnen mparator
tarafndan bu hikyenin uydurulduunu anlad.
Romallar srekli savaa tevik eden, byk bir
savunucu olan eli anlamaya varm gibi grnd
ve bu hususu Kaan'a iletmeyi kabul etti. Yapmaya
sz verdii ey iin ald ok sayda hediye ile
birlikte bakentten ayrld. Fakat kk Romal
korumalar ile Illyricum'u geerken blgeye hcum
eden Slavlar tarafndan ldrld.
Sadece birka gn gemiti ki hemen Kaan
tarafndan gnderilen Solakh isimli baka bir eli
bakent stanbul'a geldi. mparatorun huzuruna
karlnca cesur ve utanmaz bir biimde unlar
syledi: "Save Nehri'nin u an bir kpr ile
kesildiini size bildirmenin zaman kayb olacan
dnyorum. Kendilerine olduka aikr olan
bilenleri bilgilendirmek, sadece konumacya su
ykler. Nehir yoluyla Sirmium ehrine gelecekte
yiyecek veya baka trl herhangi bir yardm
yaplamayaca iin, Avar ordusunu g kullanarak
srecek ve kpry ykacak kadar byk bir Roma
ordusu gelmedike, Romallar koruyacak hibir
strateji yoktur. mparator deersiz bir ehir iin,
Avarlara ve Avarlarn Kaan'na kar sava
amamal, fakat askerleri ve sivil halk tm tanabilir
eyalar ile birlikte zarar grmeden ehirden ekmeli
ve ehri Kaan iin boaltarak oradan ayrlmaldr.
Kaan u anda Romallarn sadece Sasnlerle
yaplan sava bitirene kadar bar anlamasna
uyuyormu gibi davranmalarndan endie
duymaktadr. Bu sava sona erince, Sirmium
kendilerine kar olduka uygun bir kprba olduu
ve hibir nehir ya da baka bir engel ile ayrlmad
iin, tm ordularn Avarlara kar salacaklardr. Bu
olduka net ve aikr olduu iin mparator lkesi ile
Avarlar arasnda gvenilir bir bar olduu zaman,
Sirmium ehrini kendilerinin menfaatine olacak
ekilde gl duvarlarla evirmedi".
Eli Kaan'n mparator tarafndan her yl kendisine
gnderilen hediyelerden memnun olduunu, nk
altn, gm ve ipek giysilerin deerli eyalar
olduunu syleyerek devam etti. Fakat hayat tm
bunlarn hepsinden daha deerli ve istenilir olduu
iin, Kaan bu hususta endielenmekte ve nceki
zamanlarda bu topraklara gelen insanlarn ounun
Romallar tarafndan ilk nce bu tr hediyelerle
batan karldklarn ve daha sonra Romallarn bu
insanlara saldrp onlar hemen yok ettiklerini
dnmektedir[272]. Bu nedenle, nceden
Gepidlere ait olan fakat Avarlar tarafndan istila
edildikleri iin adil biimde kendisine ait olan
Sirmium ehrini alana kadar ve tm Sirmium'a sahip
olana kadar; tehditler, baka basklar veya
hediyelerle bu ehre olan teebbsnden kesinlikle
vazgemeyecektir. nk daha nce elde ettikleri
bir ey, adilane bir biimde Romallara deil, yine
kendilerine aittir.
Bu beyan aknla neden oldu ve mparatorun
akln fke ve znt karmaasna sald. Ne var ki,
yapabileceinin en iyisini yaparak uygun kelimeleri
tasarlad ve u ekilde cevap verdi: "Herkes iin
aktr ki Kaan, ordularnn gc veya cesareti veya
akl yoluyla deil, bar anlamasn ve yemin ettii
Tanry reddederek tarafmzdan ayrld. Fakat
ihanetinin ona hibir kazan salamayacan
dnyorum. Gnll bir biimde Sirmium ehrini
teslim etmektense iki kzmdan birinin onunla
nianlanmasna bile rza gsterebilirim. ehri zor
kullanarak almas gerekse bile, hakaret ettii
Tanrnn verecei cezay bekleyerek, Roma
Devleti'nin herhangi bir blmn terk etmeye raz
olmayacam."
Bu szler ile birlikte eliyi gnderdi ve bu artlar
altnda yapabileceinin en iyisini yaparak ehri
savunmak iin hazrlklara balad. Daha nce
sylediim gibi kk bir ordusu bile olmadndan,
garnizon ordularnn yardmyla ehri elinde tutmak
iin generalleri, kontlar ve halkn gnlllerini,
bazlarn Illyricum'dan, bazlarn da Dalmaya'dan bu
blgeye gnderdi[273].
Fragman 27, 1-3
Bizans'n Sirmium'u Avarlara Terk Etmesi
Fragman 27, 1
Theognis ounlukla acemi aylaklar nedeniyle
Romallarn rahat bir yaam srdn
grnce...[274]
Fragman 27, 2
Theognis Casia ve Carbonaria[275] adalarna
gelince, kendisine antlama ve bar artlarnn
grlmesi teklif edildi ve o da bunu kabul etti.
Bayan geldi, atndan indi ve kendisi iin hazrlanan,
tpk bir adr gibi zerine dokuma kumalar gerilmi
altn bir tahta oturdu. Romallarn aniden kendisine ok
atmalarn engellemek amacyla, koruyucu bir duvar
gibi gs ve yz hizasna kalkanlar tuttular.
Theognis ve yandalar gelerek Bayan'n oturduu
yere yakn bir mesafede durdular. Hun dilini [276]
bilen tercmanlar vastasyla artlar grtler.
Bayan ehrin kuatlmasn engellemek iin
Romallarn ellerinde hibir ey kalmadn
belirterek, savamadan Sirmium'dan ekilmelerini
istedi. Ayrca, her iki ynden kendilerine gelen
erzaklar kestikleri iin yiyecek ktl yaayacaklarn
ve Avar gcnn ehri alana kadar dmanca
hareketlerine son vermeyeceini syledi. ehir
kendi blgesine yakn olduundan, Avar ordusundan
Romallarn[277] tarafna geen firarileri engellemek
iin, ehri kontrol etme isteine bu ekilde makul bir
neden ekledi.
Kendisine bunlar sylenince Theognis, Romallarn
Avarlar karsnda sava brakmayaca ve Bayan'n
Romallar istedii gibi hogrl bulmay
beklememesi gerektii eklinde cevap verdi.
Herhangi bir bar eilimi gstermeyen bu ve bunun
gibi beyanlar yaplnca Theognis, artlar aka
reddetti ve Bayan'n sava iin hazrlklara balamas
gerektiini syledi. nk ertesi gn hi
gecikmeden sava balatacakt. Bunlar sylendi ve
ayrldlar.
Fragman 27, 3
Romallar ve Avarlar gn boyunca savatlar ve
bu sre boyunca salam olmamasna ramen
Dalmaya'ya giden kprnn karsnda hibir Roma
gc grnmedi. Oraya yerletirilmi Apsikh ve
emrindeki Avarlar, dier kprye gittikleri iin
Romallar hor grdler ve Bayan'n askeri
kuvvetlerini glendirmek zere buradan
ayrldlar[278]. Erzaklar kesildii ve nehir zerine
kpr kurulduu iin Sirmium'da bulunanlar, iddetli
ktlk ektiler ve kendilerine ait olmayan yiyeceklere
yneldiler. Sirmium'daki kumandan Solomon, hibir
ekilde ibirliinde bulunmadan hareket ediyordu ve
hibir askeri becerisi yoktu. Ac eken ve tamamen
sefalet iinde bulunan halk son umutlarn da
kaybettikleri iin Roma yetkililerini suluyorlard.
Theognis ordu olmad iin hibir ey yapamad.
Tiberios bunu renince, halkn ehir ile birlikte esir
dmemesinin daha iyi olacan dnerek,
Theognis'e mektup gnderip ehirde yaayanlarn
topluca ayrlmalarn, hayatlar ve her biri iin bir
pelerin dnda yanlarna hibir eya almamalar
artyla savaa son vermesini emretti. Antlamaya
vardlar ve sava u artlarla sona erdi: Romallar
ehri Avarlara teslim edecek ve Avarlar ehirde
yaayanlar hibir mlkleri olmadan Romallara
teslim edeceklerdi. Kaan bunlarn yan sra son
yl iin normal olarak kendisine denmesi gereken
ve denmeyen altn istedi (askeri giriimlere
bavurmamann karlnda alnacak, her bir yl iin
bar creti yaklak sekiz bin nomismata altn).
Ayrca Bayan, kendi ei ile gayr- meru iliki
yaadktan sonra Roma mparatorluuna kaan
klelerinden birini de talep etti[279]. Theognis'e ak
bir ekilde, eer firariler kendisine teslim edilmezse
herhangi bir anlama yapmayacan syledi.
Theognis Roma mparatorluunun olduka geni ve
llemez olduunu, bu nedenle blgede bulunan bir
firariyi bulmann olduka zor olduunu, lm
olabileceini syleyerek kar kt. Bunun zerine
Bayan Roma liderlerinin firariyi arayacaklarna ve
eer bulurlarsa onu saklamayp Avarlarn
hkmdarna teslim edeceklerine dair yemin
etmelerini istedi. ayet ldyse, bu durumda da
Bayan' bilgilendireceklerdi.
Metin ierisine yerletirilemeyen
Fragmanlar[280]
Fragman 28
Aptallklar onlar yle bir duruma getirmiti ki bir
blm dmanlarndan daha ok dierine kar
zafer iin dua etmiti.
Fragman 29
Bu surette Hunlarn nderi en uzun mhleti elde
etti[281].
Fragman 30
1. Baz ilahi gazaplarn boylu boyuna uramas
nedeniyle Narses daima dmanla vurumak iin
hazrd[282].
2. Yaralanmasna ramen Narses'e kat.
3. O tahttan ileri doru srad ve onu kucaklam
olan Narses'e yneldi.
Fragman 31
1. O, yayn barbarlara doru gerdi ve ok nizami
bir biimde nian ald ve oku Kokh'a frlatt.
2. Az ak olduu iin ok boazna girdi ve
sapland. Kokh hemen ld.
Fragman 33
1. Bonos ne mnasebetsizlik etmi ne de aldrmaz
bir tavr almt. Fakat gvenliini salamak iin
byk bir sratle hareket etmiti.
2. O marur, palavrac ve mtecaviz idi. Bonos
onun szleriyle rahatlam deildi ki skitya'daki
sava anmsad[283].
Fragman 35
1. O, barbarlarn harektta nerelere kadar
ilerlediini aratrarak renmesi iin John'u
gnderdi.
2. Avarlar ok fazla yamur yadn, havann hala
bulutlarla kapl ve karanlk olduunu bu nedenle
gzclerin dmann yaklatn gremeyeceklerini
dndler.
Fragman 36
nder yedi tepeden birine kt ve onun barbar
dilinden kstaha kehanetler ve vnmeler
duyuldu[284].
Fragman 38
Kprler asndan, tpk bir gen gibi ne doru
keskin bir kenar olan gen bir yap var. naatlar
bunu talimat olarak adlandrrlar ve bu bir sava
gemisinin ahmerdan gibi hareket eder. Avarlarn
Kaan' bunu ina etti ve nehre kpr kurarak
ordularn Dardania tarafna geirdi[285].
Fragman 39
Kale burcundaki mazgall siperler darbelerle
paraland ve kuledeki duvarn tamam onlarn
zorlamasyla zayflad.
Fragman 40
Menandros'un eserinde spaliones; kz derisinin
gerilmesi suretiyle yaplan, bir adam boyunda kiri
halinde ykselen kafes biimli aletlerdir. Askerler bu
kafesin iine girerek derinin altnda kendilerini
muhafaza ederler ve surlara doru yaklarlard.
Talar paralamak ya da surlara gedik amak iin
kullanlan aletlerle yerin altndan tneller aarlar ve bu
tnel boyunca ee ee ilerlerdi. Sonra u iki eyden
birini yaparlard: Yerin altndan ilerleyerek duvar
geip ieriye szmak ya da su sarncnn yerin
iindeki kaynan bulup hemen sarnc boaltmak ve
kaynan suyunu kazdklar tnele aktarak darya
tahliye etmek.



II. BLM
A- Theophylaktos Simokattes'in Hayat
Mellif daha ok Theophylaktos olarak bilinir. Soy
isim, unvan veya takma ad olarak grlen
Simokattes'in ise "snub-nosed cat" (burnu kalkk
kedi- Kedi burnu) manasna geldii ifade
edilmektedir. Yazar eserinin hibir yerinde kendisi
ve zel hayat hakknda bilgi vermemektedir.
Eserinin VII.16.10. blmnde Nil Nehri'nden
bahsederek Msr'dan geldiini ima etmektedir.
Simokattes'in ailesi Kahire'nin nde gelen
ailelerinden biridir. Doum tarihi ise muhtemelen
575-590 yllar arasndadr[286]. Ancak eseri ile ilgili
almalarda bulunan modern tarihiler, daha ziyade
580'li yllarn sonlarnda domu olabileceini
belirtirler. Ancak kesin bir tarih
verilememektedir[287]. lmnn ise yine kesin
olmamakla beraber 640 ylndan sonra gerekletii
zerinde durulmaktadr. stanbul'a hukuk eitimi
almak zere yirmili yalarnda gelmi olmas gerekir.
VII. yzyln balarna tesadf ettii dnlen bu
geli, Herakleios'un tahtnn balad tarihlere yani
610 yl civarna tesadf edebilir.
Mellifin kroniinin haricinde brokrasi hayat
boyunca yazd tane daha eseri vardr. Yazld
tarihler belli olmayan bu eserler ngilizceye evrilmi
olup Quaestiones Physicae, Ethical Epistles ve
On Predestined Terms of Life isimli kk
kitaplardr. Bu eserlerden anlald kadar ile
Simokattes iyi bir sekler ve dini eitim alm,
Hristiyan kltrne vakf biri olarak yetimitir.
B- T. Simokattes'in Eseri
Theophylaktos Simokattes'in konumuzla ilgili olan
eseri VI. yzyln ikinci yars Bizans tarihi asndan
olduka nemli bir eserdir. Bu dnemde
Balkanlarda Slav ve Avar saldrlar, douda ise
Sasnlerin saldrlar sz konusudur. VI. yzyln ikinci
yarsnda Bizans mparatorluu siyasi ve askeri
olarak zor bir dnem geirmektedir. Tarihin bu
nemli dilimi; Orta Asya'dan gelen Avarlarn Tuna'nn
kuzey ksmlarn igal etmeleri, Bulgar kavimlerinin
tehdidi, Slavlarn Avarlarla ibirlii yaparak Bizans
topraklarna gerekletirdikleri aknlar ve douda
Sasnlerle olan mcadeleler dolaysyla, Bizans
imparatorlarnn para ve siyasi entrikalarla dolu bir
mcadeleye giritikleri dnem olarak hafzalarda yer
almasna sebep olacaktr.
Bu eserin daha nce I. Bekker (Bonn Corpus
edition, Bonn 1834) tarafndan Latince tercmesi
yaynlanmtr. Ancak bu tercme eksik olmakla
beraber, izaha muhta olmasndan dolay da yeterli
grlmemitir. Simokattes'in ilk tercmelerinden biri
de L. Cousin tarafndan Franszcya tercme
edilmitir. Bu tercme "Histoire de Constantinople"
adl eserin nc cildinde yer almaktadr[288].
Daha sonraki dnemlerde bu eserin Rusa
tercmesini ve ilave notlarla birlikte N. Pigulevskaja
yapm ve 1957 ylnda Moskova'da bastrmtr. Bu
nemli eser ise Almanca'ya Peter Schreiner
tarafndan kazandrlarak "Theophylaktos Simokates,
Geschichte" ad ile 1985 ylnda ilim lemine takdim
edilmitir[289]. Simokattes'in bu eserini inceleyen ve
geni aklamalarda bulunan bir dier Alman yazar
da H.W. Haussig'dir[290]. En son olarak T.
Simokattes'in bu eseri tercme, giri, ilave notlar ve
geni aklamalarla beraber Michael and Mary
Whitby tarafndan 1986 ylnda yaynlanmtr. Biz de
almamzda ngilizce olarak baslan bu son
tercmeyi kullandk[291].
mparator Herakleios (610-641)'un iktidar
dneminde eserini kaleme alan Theophylaktos
Simokattes, Roma mparatorluu'nun siyasi, askeri
ve diplomasi tarihi alannda sistematik olarak bilgi
veren melliflerin sonuncusunu temsil etmektedir.
Kendisi I. Justinos'un 518 ylndan Tiberios'un 582
ylna kadar olan dnemi kaleme alan Prokopios,
Agathias ve Menandros'un brakt yerden devam
ederek Roma tarihini yazmtr. Simokattes,
Mavrikios'un (582-602) taht yllarn kaleme alarak
devam ettirdii bu tarih yazm gelenei, yedinci ve
sekizinci yzyllarda srdrlememitir. Bu dnem
hakkndaki bilgiler Patrik Nicephorus'un verdii zet
bilgilerle ancak renilebilmektedir.
Theophylaktos'un eseri mparator Mavrikios'un
(582-602) yirmi yllk imparatorluk dnemini
kapsamaktadr. Mavrikios dnemi olaylarnn en
nemli ve tek kaynadr. Eserini yazmaya
baladnda, anlatt olaylarn zerinden otuz ile
altm yl gibi bir zaman dilimi gemitir. Nitekim
eserin 628-638 tarihleri arasnda yazld
belirtilmektedir[292]. Bu adan dnldnde
kendisinin bizzat grmedii olaylarn bir ksmn
dnemin farkl kaynaklarndan elde ettii, kulaktan
dolma bilgiler ve szl bilgilere dayandrd
sylenebilir. Nitekim Anchialos ve evresine yaplan
aknlarda Avar Kaan'nn blgedeki scak suya
sahip hamamlar yktrmad eklindeki bilgi, yazarn
ifahi olarak edindii bilgi eklinde
belirtilmektedir[293]. Ancak bu zaman dilimi olaylarn
yazya dklmesi iin ok uzun deildir. zellikle
yazm gelenei olan Bizans kltrnde, olaylarn
zihinlerde canl tutulduu ve abartlmadan aktarld
bilinmektedir. Simokattes'in verdii bilgilerin kymeti
tartlmaz. zellikle bu dnemle ilgili ok az
kaynan ve sadece Bizans kaynaklarnn olduu
dnlrse nemi daha iyi anlalabilir. Fakat
eserdeki bilgilerin tamamnn doru olmadn, yanl
bilgilerin de olduunu belirtmek gerekir. Mellif kimi
zaman yazdklar ile tezat oluturmakta, kimi zaman
da olaylarn yerini ve tarihini kartrmaktadr[294]. Bu
sebeple, kaynak deeri yksek olmasna ramen
mevcut dier kaynaklarla mukayesesi yaplmaldr.
Mesela mellif 596 ylnda meydana gelen Avarlarn
Franklarla olan mcadelesine hi deinmemektedir.
Simokattes eserini yazarken farkl kaynaklardan
istifade etmitir[295]. Theophylaktos Simokattes
Tarihi'nin kaynaklar zerine bir alma hazrlayan
Therese Olajos, mellifin eserinde kulland
kaynaklar hakknda bize bilgi vermektedir[296].
Simokattes'in en ok kulland eser "Jean
d'Epiphanie Tarihi" adl eserdir. Balkanlarn ve
Dou'daki olaylarn anlatld blmlerde; Bizans-
Avar, Bizans-Slav ve Bizans-Sasn mnasebetleri
hakknda bilgi veren bu kaynak, Simokattes'in en
nemli kayna olmutur. Mellif zaman zaman bu
eserin slubunu dahi benimsemi, kimi zamanda
bilgileri kelime kelime kopyalayarak eserinde
kullanmtr[297]. Theophylaktos'un en ok kulland
dier bir eser ise "Le Journal de Guerre- Sava
Gnl" adn tamaktadr. Bu yaptta Bizans-Avar-
Slav askeri mcadeleleri zerinde durulmaktadr. Bu
gnlkleri tutan subay muhtemelen 587 ve 592-599
yllar arasnda Balkanlarda grev yapan Bizans
ordusuna mensup bir subay idi[298]. Son olarak
Menandros'un eserinden de istifade ettiini
syleyebiliriz.
Bizim Trk tarihi ile ilgili ksmlarn vereceimiz bu
eser sekiz kitaptan olumaktadr. Eserin Grekeden
tercmesini yapan Whitby, Simokattes'in iindekiler
ksmn olutururken, Euagrios ve John of
Ephesos'un eserlerini rnek olarak aldn belirtir.
Sekiz kitaptan meydana gelen eserin blmlerinin
muhtevasn u ekilde zetleyebiliriz: ncelikle
Bizans mparatoru Mavrikios'un Bizans mparatoru
olarak ilan edilmesi ile balayan yeni bir sre ele
alnmaktadr. Bizans devletinin siyasi, askeri,
ekonomik ve sosyal ynlerini teferruatl bir ekilde
ele alan mellif, lke iindeki i kargaalar hakknda
bilgiler sunmaktadr. Bilgiler sistematik bir ekilde
olmamakla beraber eserde Avarlarn menei, Bizans
snrlarna gelmeleri, Kaan'n eli gndermesi,
Avarlarn Bizans ehirlerine saldrmalar ve
yamalamalar ile Avar-Bizans anlamalar zerinde
durulmaktadr. Yine Balkanlarda nemli bir unsur
olan Slavlar ve Bizans ile olan mcadeleleri, Avar-
Slav ittifak konu edilmektedir. Bununla beraber
Bizans ile Sasnler arasnda cereyan eden
savalar, antlamalar ve elilerin gidi-gelileri
Simokattes'in eserinin geni lde muhtevasn
tekil etmektedir. zellikle Sasn kral II. Hsrev
(590-628) ile olan mcadeleler ve hakknda verilen
malumat kayda deer nem tamaktadr. Therese
Olajos, Simokattes'in bu bilgileri Sasn kral Hsrev
ile ayn dnemde Bizans lkesinde bulunan Azize
Golindouche'un biyografisini yazan Hierapolis
Psikopos'u Stphane'n yazd eserden aldn
belirtir[299]. Akademi dnyasnda bir ariv ve
dnemin nemli bilgi kayna olarak gsterilen bu
eser Bizans Devleti iin olduu kadar Avar, Slav ve
Sasn Devletleri asndan da nemli bir ariv
nitelii tamaktadr.
Ancak u bir gerektir ki Trke kaynaklarn
olmamas, Trk tarihi ile alakal verilen bilgilerin
mukayesesini engellemektedir. Buna ramen
zellikle Avar Hakanl hakknda verilen malumat bir
hazine deerindedir. Fakat Simokattes'in Avarlar
hakknda belirttii bir cmle, on be asrdr btn ilim
leminin dnce dnyasn kartrmakta ve
Avarlarn menei konusunda tartmalarn
yaanmasna sebep olmaktadr. Bu bilgi Avarlarn;
Pseudo-Avar (Sahte Avar) ve gerek Avar olarak
ikiye ayrlmasdr. Avarlarn kkeni ile ilgili
tartmalarn kayna Simokattes'in eserinde geen
"Pseudo-Avar" tabiridir. Baka hibir kaynakta
Pseudo-Avar ifadesine rastlanlmamaktadr.
C- Trklerle lgili Ksmlar
I. Kitap
I,3,1 imdi, tarih an rmeye ve barbar
savalarnn kaytlarn tutmaya baladm iin,
olaylarn yaknl ve dzenlemenin uygunluu
nedeniyle, ilk olarak Avarlara kar balatlan
hareketten bahsedeceim[300]. I,3,2 O zamanlar,
hzl bir ekilde saysz iddet eylemine girimilerdir.
Bu insanlar gebe olarak yaayanlar arasnda en
gvenilmez ve doymak bilmez ulus olan, Tuna'nn
yaknlarnda yaayan Hunlardr (Avarlar)[301]. I,3,3
Bu insanlar mparator Mavrikios'a bir eli yolladlar.
Avrupa'da yaayan Romallar arasnda ok nl olan
Sirmium[302] adndaki byk bir ehri ele
geirmilerdi. I,3,4 Bu ehir, imparator Mavrikios,
mparator olmadan hemen nce ele geirilmitir.
I,3,5 artlar nl Menandros tarafndan tamamen
aklanmt. Tm detaylar anlatmak iin yeterince
zamanm yok. Ama belirtmeliyim ki durum ok net
olarak rapor edilmiti. Eletiri getirmek zaman kayb
ol acaktr. I,3,6 ehir Avarlar tarafndan ele
geirildikten sonra bir anlamaya varld ve bu durum
barn gelmesini ve ortamn sakinlemesini salad.
I,3,7 Byle byk bir ykmdan sonra kabul edilen
artlar Romallar iin yz kzartcyd. Antlama
ncesinde hkimlerin stn olanlarn tavr sergilendi,
barbarlara grkemli hediyeler sunuldu. Avarlara her
yl 80 bin altn para; gm ticari meta ve altnlarla
bezenmi elbise eklinde verilecekti[303]. I,3,8
Antlama sadece iki yl srd. Hun (Avar) Kaan'
Romallara kar kibirli bir tavr sergiledi. Bar
bitmeden nce bir sylenti yayld. Romallar
arasnda bykl ve gzellii ile esiz ok sayda
yaratn olduu eklinde sylentiler yayld. Kaan
Roma imparatorunun buraya gelip durumu kendi
gzleriyle tehis etmesini istedi. I,3,9 Ve imparator
hzl bir ekilde merakn gidermeyi baarm ve ona
kendisinin yetitirdii hayvanlarn en gze arpan
olan bir fil gndermitir. I,3,10 Kaan fili grnce
kendine yollanan bu Hindistan filini nce tehir etti
sonra da mparator'a yollad. Bylece mparatoru
kmseyerek terr yaratmay amalamt. Ben
bunu sylemek zorundaydm, sakl tutamazdm.
I,3,11 mparatoru bu durum rahatsz edince, Kaan'a
altn bir taht yollad. Kaan'n baht akt. Taht
hkmdarn hibesiydi ve imparatorluk glerince
t anmt . I,3,12 Fakat sanki hediyenin
deersizliinden kirlenmi gibi, kibirli bir ekilde
marur bir havaya brnm ve sanki ucuz ve yaygn
bir eymi gibi, atafatl altn yata imparatora geri
gndermitir[304]. I,3,13 Ayrca yllk 80 bin altna ek
olarak 20 bin altn daha istedi[305]. mparator
fkeyle bunu reddetti. Yeminini bozdu.
I,4,1 lk olarak sava trompetleri alnmaya
baland. mparator glerini toplad. Srpriz bir
ekilde Singidunum'u (Belgrad) geri ald. Buras
bar zamannda olunduu iin askerden ve silahtan
arndrlm bir yerdi. Tm Trakya'da bar dneminin
miskinlii yaanyordu. Tetikte deillerdi ve bir
saldry pskrtemezlerdi[306]. I,4,2 ehrin byk
ounluu tarlalarda adr kurmuken yakaland. Yaz
mevsimiydi, zorunlu hasat iin oradaydlar ve
geimlerini temin etmeye alyorlard. I,4,3 Fakat
barbarlar bir mcadele olmadan ehri ele
geiremediler; ehir kaplarnda olduka iddetli bir
mcadele oldu ve Avarlardan ok sayda insan
ldrld ve Cadmean zaferi kazanld[307]. Bel
nceden tahmin edilmedii ve beklentilerin tersine
olduu iin, Kaan komu ehirleri de kolaylkla ve
hibir aba gstermeden talan etti. I,4,4 Augustae
(Augusta Triana-Stara Zagora/Bulgaristan) ve
Viminacium (Kostolac/Srbistan) (Bu iki kent llyricum
vergi tasnifindeki nemli ehirlerdi) kentlerini tahrip
ettikten sonra hemen Anchialus'u (Pomorie-
Bulgaristan) ablukaya ald, etraftaki kyleri tahrip
ederek buraya kamp kurdu. evre kyleri msrife
yamalad[308]. I,4,5 Ancak sadece kaplcalara
dokunmad ifade edilir. Hamamlarn yklmasnda
Kaan'n hareminin belirleyici olduu sylenir.
Haremindeki kadnlar ona ok daha fazla zevk
alabilecekleri, elenecekleri, onlar ok daha gzel
ve salkl yapacak kaplcalara dokunmamasn
sylediler[309]. Bu sularn kullanclar iin faydal
olduu ve salklarna iyi geldii sylenmektedir.
I,4,6 ay getikten sonra Romallar, Kaan'a bir
eli gnderdiler ve savaa son vermesini istediler.
Eli olarak senato'ya terfi ettirilen, Sicilya valisi olan
v e praetor mahkemesine kan Elpidius'u
gnderdiler; bu mevki Romallar arasnda herhangi
bir ayrm yaplmadan verilirdi[310]. I,4,7 Eliyle
birlikte Latin dilinde Romallarn scribo[311] olarak
adlandrdklar, imparatorun korumalar arasnda
nemli bir yere sahip olan Comentiolus'u
gnderdiler. Bylelikle bu iki kii Anchialus'ta
bulunan Kaan'n yanna geldiler ve kendilerine
sylendii gibi bir antlama teklif ettiler. I,4,8 Kaan
az ok hareketlerini kabullendi, fakat inat bir
tehditkrlkla btn Uzun Surlar[312] ykabileceini
syledi. st seviyedeki kibir ve gururunu hesaba
katan Elpidius konumaya balaynca, I,4,9
Comentiolus kulland dilin asaletini grkemli bir
ekilde sergilemeye balad. ffetini yitirmemi bir
anne kadar temiz olan Roma zgrln vurgulad.
Dalkavuklua ve iffetsizlerin yaclna ihtiya
duymad. Avarlarn banda bulunan ve Kaan olarak
bilinen liderlerinin yannda aadaki cmleleri kurdu:
I,5,1 "Kaan, Romallar sizin atalarnzn tanrlarnza
tapnmanza, yemininizin gereini yerine getirmenize,
anlamay hibir koulda bozmamanz gerektiine
inanyor. Bar arabas sizin ahsnzca devrilmemeli.
Roma hkmdarlk hediyelerini ve Romal nezaketini
hatrla. Siz onlarn sizin atalarnzla komuluk
yaptklarn ve dost olduklarn unutuyor gibisiniz.
Onlar balamyorsunuz. Romallara zarar vermek
iin emriniz altndaki dier uluslara bask
yapmamalsnz. I,5,2 Liderler asndan, hem
gerekte hem de ismen, tebaalarndan daha
basiretli olmalar uygun olduu iin, g konusundaki
stnlkleri de iyi ahlak stnlkleri ile uyumludur.
I,5,3 Bar yanls olduklar iin Romallar sizin daha
nce yaptnz hatalar ve ilediiniz sular
unutmaya hazrlar. Onlar dier btn kavimler
arasnda insani deerlerinin ykseklii asndan
farkldrlar. Bu nedenle size misilleme yapmamak
amacyla silahlanmyorlar. I,5,4 Gelecek gnlerin
daha huzurlu olmas iin, gemiteki vahi sularnz
umursamyorlar ve sadece bir zr bekliyorlar. I,5,5
Ancak siz bu olumlu durumdan haberdar deilsiniz.
Adaletin gz krdr. Topran, snrlar savunacak
insanlarn tamamen hkim olamayaca kadar geni
ve ok. Tanrnz sizin kaderinizdir. Romallar eski
muhteem gnlerini unutmamlardr. Bu nedenle ok
byk bir sava hazrlnda olacaklardr ve byk bir
ykma imza atacaklardr. I,5,6 Sava onlar iin
bartan daha az nemlidir. Eer dman srarc
olmazsa dnceleri bartr. Dnya zerinde
Romallardan baka hangi millet zgrlk, onur,
toprak ve ocuklar konusunda bu kadar hassastr?
Eer kanl bir sava olursa ve artlar ktleirse en
az nemli olanlar ne yapar? Birbirlerine zarar
vermekten ekinirler. Peki, siz bu kadar sava ve
imparatorlua bal Romallarn byle davranacan
m dnyorsunuz? Bu umulduu zere ok kolay
olmayacak ve snrlarn en uzak noktasnda olacaktr.
I,5,7 Bugnk kt ve gnahkr grntyle
vnmeyin, u an iin bu istediiniz sonular
verebilir, ancak kibirle olumu bu dzen gerek bir
zafer deildir. I,5,8 Sizin kibirli tavrnz byktr ama
Romann gc, mparatorun gayreti, bal milletlerin
destei ve kaynaklarnn okluu, dnyadaki btn
uluslar arasnda Romallar farkl klan dine ar
ballk ve btn bunlarn sonular da byk olacaktr.
I,5,9 Siz sadece onlara kar savamak istediniz
ama sonularn dnmediniz. Romallar yok
sayarak dier kavimler arasnda kendinize nasl bir
saygnlk salayabilirsiniz? Ya da kendinizi gelecekte
nasl garanti altna alabileceksiniz? I,5,10 Tanrlarnz
nemsememeye baladnz, yeminler tutulmad,
antlamalar bozuldu, insanlarnz sizden zarar
grmeye balad. Onlardan gelen hediyeler sizin iin
kymetsizlemeye balad. Bizi bar halinde brakn.
Durumunuzu eytani tavrlarla hileler yaparak
deitirip de bizi siz komularmza kar savunmaya
gemeye zorlamayn. I,5,11 Roma snrlarnda olan
topraklarnzda dndnzden daha fazla saygl
olun. Unutmayn ki sizler yabanc ve gebeyken size
ev verildi. Bu size doulu eski kabilenizin
yarglarndan uzaklatnzda sunuldu[313]. I,5,12
Dostluun adil dengesini bozmayn. nsanlarn
merhameti kmsemesini engelleyin. Tanr adna
yaptnz yeminin eytani hale geldiini halknza
sylemeyin. Eer arzunuz paraysa zaten ok cmert
ve muhteem bir hazineye sahip olan Romallar bunu
size verdi. I,5,13 ok byk bir lkeniz var ve bu
nedenle halknz asla lkenizde ok kalabalk
olmayacak. Yeni gelen muhacirler asla bir eylerin
yoksunluunu duymayacak[314]. I,5,14 Geri dnn
ve Romallarn size verdii lkenize[315] dnn ve
gcnz snrlarnz dnda kullanmayn. I,5,15
Rzgrlar ne kadar gl olursa olsun kk
derindeki aaca zarar vermez. Bu aa ok yaprakl,
dayankl gvdeli, gelimi kkleri olan bir aatr.
Cennet yamurlaryla zenginlemi, iklimlerle
glenmi, yannda akan sularla beslenmitir. I,5,16
lkesinde topraklarnda glenip yaylmak isteyen
de akll olmaldr. Cezalandrmay tam zamannda
yapmal ve hata yaplmasna gz yummamaldr. Bu
dnlenden ok daha zarar verebilecek bir
sutur."
I,6,1 Bu byk adam azarlayc tavrla konumaya
son verdi. Kaan'n byk tutkularn kamlayan kan
kaynad. Tm yz fkeyle kpkrmz olmutu. Gzleri
ak kahve bir ltyla parlamaktayd. Bu gazap
aleviydi. Bu durum elilerin canlarnn
balanmayacan gstermekteydi. Yznde her an
uup gidecekmi gibi duran bir ifade vard.
Konumasnn neticesi olarak Comentiolus'un,
kendini mezara gnderebilecek bir tehlike altnda
olduunu gsteriyordu. I,6,2 Eliliin kutsalln
bozan Avarlar iin Comentiolus'u zincirleyerek
onurunu krmak, ayaklarn tahta kelepelerle ezecek
kadar sktrmak, adrn paralamak doald[316].
I,6,3 Ertesi gn Kaan sakinlemiti. ok gl olan
baz Avar bykleri, liderlerini ikna edici
konumalarla sakinletirmilerdi. Elinin lm
emrinin ilan bylece engellenmiti. Elilerin elini
ayan balamann yeterince onur krc olduuna,
Kaan ikna edilmiti. mparatora elilerini byle
aalanm bir ekilde yollamann yeterli olacan,
bu davrannn adamlarn kendi lkelerinde
cezalandrlmalarn garanti edeceini dnmt.
I,6,4 Ertesi yl Elpidius tekrar grevlendirildi. Ayn
elilik vazifesiyle gnderildi. Kaan'a ulaan eli,
kendisiyle beraber bir elinin imparatora gelip
gelemeyeceini sordu. Antlamann tekrar gndeme
gelebileceini ve daha nceki antlamayla
belirlenen meblan zerine fazladan 20 bin altn
ekletmeye, ancak bu ekilde imparatoru ikna
edilebilecekti. I,6,5 Kaan neriyi kabul ederek,
Avar kabilesinde ok byk bir saygnl olan
Targitius'u[317] Elpidius'la beraber mparatora eli
olarak gnderdi. Targitius ve eli imparatorla
grtler ve anlama saland. Romallar 80 bin
altnn stne 20 bin altn vermeyi taahht ettiler. Eer
deme unutulursa tahslat sava yoluyla yaplacakt.
I,6,6 Antlama tekrar canlandrlm gibi grnyordu.
Atekes ile bar salanmt. Ksa bir bar
dneminden sonra Avarlar tekrar Romallara
saldrdlar. Fakat bu ak bir saldr deil, kurnazca ve
hilekr bir hareketti[318].
I,7,1 Slav milletini babo ve dank halde
brakmak Avarlarn karlarna uygun bir hareketti. Bu
grup Roma snrlarnda pek ok blgede yama
yapmt. Birdenbire harekete gemilerdi -Uzun
Surlara yakn yerlerde- adeta imek gibiydiler. Ele
geirdikleri pek ok blgelerdeki tutsaklara ok
byk bir kym yaptlar. I,7,2 Bu nedenle mparator
kaygyla, Uzun Surlarn evresinde askeri garnizonlar
oluturdu. ehrin evresinde ok iyi planlanm bir
savunma hatt oluturuldu. mparator kendisini
koruyan askerleri de ehir dna yerletirdi. I,7,3
Comentiolus'a nemsiz bir komuta grevi verilince,
Trakya'ya gitti. Slav kabilesi zerine yrd.
Cesaretle saldrd. Erginia Nehri'ne (Ergene)
kadar ulat. Burada Slavlarla att. Barbarlar ar
bir yenilgiye uratt[319]. I,7,4 Bu nedenle
Comentiolus, mparator tarafndan praesentalis[320]
olarak, yani askeri bir lidere verilebilecek btn onur
sfatlar ve unvanlarla dllendirildi. I,7,5 Yaz
geldiinde (585) (Comentiolus) Roma glerini
toplayarak Adrianapolis'e (Edirne) gitti ve orada
Ardagastus[321] ile karlat. Gl birlikler ve
mahkmlarla glendirilmi Slav ordusuyla yz yze
geldi. Geceyi geirdikten sonra gn doumunda
Ansinon[322] Kalesi'ne ulat. Burada barbarlarla
cesurca savat. I,7,6 Dman geriye ekilince
saldrya geti. Burada esir olanlar iin Roma
baars gneli bir gn balatrken, dmanlar
Astike'nin (Trakya Ovas) dna doru srldler.
General bir zafer ilahisi syledi[323], ganimet
topland.
I,8,1 Sonbaharn banda[324] barbarlar anlamay
yine bozdular ve anlamay ihlal ettiler. Sebebini
ortaya karacam ve asla reddetmeyeceim. I,8,2-
3 Bookolabra -bu kelimeyi Grekeye evirmek
gerekirse karl bycdr- soyadn tamamen hak
eden skitli bir adam lgnca ve tehlikeli bir davran
sergi ledi . I,8,4 Geici ve ho bir zevk uruna
Kaan'n elerinden birisi ile birlikte uyuduu iin
lmn gl tuzaklarna yakaland. Bir ihtimal
ldrleceini hissettiinden ve ok iyi bilinen
apraz sorgunun sanclarn bildiinden, tebaasndaki
Gepidlerin[325] yedi tanesinin akln eldi ve
atalarna ait kabileye doru kamay baard. I,8,5
Bunlar (geldii kabile) Hunlard, Sasnlerin
dousundaki komularyd ve pek ok kii tarafndan
Trkleri tanmlamak iin Hun kelimesi kullanlrd. I,8,6
Bookolabra, Ister'in (Tuna Nehri) aksi ynndeki
Libidina[326] ehrine gelince burada Romal bir
komutan tarafndan yakaland. Bu komutan Tuna
nehrini korumakla grevliydi. Onun rkn, kkenlerini
ve onu buraya sren gnahn ortaya kard. I,8,7
ansszlk eseri olarak mparatora yolland. Roma
yasas son derece katyd. Sava ise basit
atmalarla devam ediyordu. Targitius hl
imparatorluk ehrinde elilik grevini
srdrmekteydi. Burada Kaan adna Romallardan
alnan topraklarda rn hasat edilmekteydi. I,8,8 Var
olan durum imparatoru gereksiz yere kzdrd. nk
imparator bir Avar'n yllk gelirleri ve bar hslatlarn
talep ederken, baka bir Avar'n (Kaan) rahat
durmayarak, Avrupa'y yamalayp ehirleri harap
etmesi ile Avarlar tarafndan tamamen kandrldn
dnyordu. I,8,9 Targitius Chalcitis Adasna
(Heybeli Ada) srgne yolland ve burada zorluklar
iinde alt ay geirdi[327]. mparator elinin lm
kararn her an ilan edebilirdi. Bu alt ay imparatoru
sakinletirdi. I,8,10 skit ve Mysia[328]'nn btn
evresini Kaan'n adamlar almt. Rateria[329],
Bononia (Vidin), Aquis[330], Drostolon (Silistre),
Zaldapa[331], Pannasa[332], Marcianopolis[333]
ve Tropaion[334] kentlerini zapt ettiler[335]. I,8,11
Bu durum imparatoru olduka byk bir yk altna
soktu. ehirler zor kullanlarak alnmt. Bu kentlerde
yaayanlarn tembellii nedeniyle ani saldrlar
balamt. mparator Comentiolus'u general olarak
atad ve btn birliklerinin komutasn ona
brakt[336].
II. Kitap
II,10,8 Bu zel ylda Comentiolus Anchialus'a
(Pomorie-Bulgaristan) gelerek orduyu toparlamak ve
dzenlemek amacyla, kalabalk topluluun
ierisinden en cesur olan ahslar belirleyerek,
setii kiileri baarsz olan dierlerinden ayrd.
snflandrma yaparak, bunlar barbarlara kar
kullanmak zere teker teker ayrd[337]. II,10,9
General, Martin'i[338] ordunun sa kanadnda
grevlendi rdi , Castus'u[339] ise dier kanad
komuta etmek zere vazifelendirdi. Merkezi birlikleri
General Comentiolus kendisi ynetecekti.
Savaabilecek durumda olan alt bin kii vard.
Ayrca drt bin kiilik savamayan bir grup vard.
General sava ruhu zayf olan bu insanlar surlar ve
ordunun ykn korumakla grevlendirdi. II,10,10
General Castus birliini toparlayarak, lkenin
batsndan hareket etmek suretiyle Zaldapa'ya
(Abrit-Bulgaristan) ve Haemus'a[340] (Balkan
Dalar) geldi. Fakat bu sra dalarnda umulmadk
bir ekilde barbarlarla karlat, mzrayla
savaarak burada byk bir zafer kazand ve ok
sayda barbar savay ldrd. II,10,11 Zaferini
byk bir ganimetle ssledi, bunlar geri almak zere
bir muhafza emanet etti. Ertesi gn toparlanan
barbarlar tekrar blgeye geldiler ve ganimetin bir
ksmn geri aldlar. II,10,12 Fakat Martin Tomi
(Kstence) ehri civarna geldi, burada Avar
kampn ve Kaan'n casusluk yaparak gzetledi.
Romallar burada pusu kurdular ve ok ani ve sert bir
saldrya getiler, deniz cezir durumundayken
dmanlarn sulu bir lmle gzelletirdi. II,10,13
Kaan bu durumdan kurtulmak iin iyi bir talihe
sahipti, nk kan kolaylatran ve bu konuda
kendisine yardmc olan sakland bataklk iindeki
adadr. Aslnda Kaan burada yakalanabilir ve
Romallara mkemmel bir fidye getirebilirdi. Bu
olaanst ve muhteem tehlike barbalarn bana
geldi. Beinci gnde Avar firarilerinden, gerei
renmek aslnda mmknd. II,10,14 Daha sonra
sabahleyin Martin, Generalin (Comentiolus) bir
nceki gn saptad yere geri ekildi ve Martin gibi
Castus da ayn yere gelerek ona katld. Ordunun bu
farkl birimlerinin bir araya gelmesi ile byk bir gce
ulald ve bu birleme, kuvvetli bir gvenlie sahip
olmalarn salad.
II,11,1 Comentiolus bir nceki gn yaplan
szleme ve antlamalar reddetti, kesinlikle zek
belirtisi olan hibir ey yapmad. Avarlarn okluu
nedeniyle, onlar geriye ekmek ve muhtemelen
kazanacaklar bir zafere destek olmamak iin
Castus ve Martin'e doru yola kmad[341]. II,11,2
Destek kuvvetlerinden birinin komutan olan
Rusticius'un General Comentiolus'un, anlalmas
g belirsiz bir durum nedeniyle geliine aldrmad,
Castus ve Martinle olan randevularna dikkat
etmedii byle tehlikeleri stlenmemesi konusunda
kendisine bask yapan imparatorun dilei bu deildi-
konusunda uyard iddia edilmektedir.
II,11,3 Ve aslnda General (Comentiolus)
Rusticius'a kulak vermi ve heyecan yerini
tembellie brakmtr. Martin ve Castus,
Comentiolus'un Marcianopolis'e ulatn renince,
ona doru ekilmilerdir. Gne k saan yrnge
hareketine baladnda Comentiolus, tm Roma
ordusuyla birlikte, geride brakt ie yaramaz
olanlarn bulunduu kampa doru harekete
gemitir. II,11,4 Daha sonra zirvelere ve yksekteki
vadilere trmanarak, kampn Haemus'un dar
geitlerine tamtr. Burann yerel ismi Sabulente
Canalion'dur[342].
II,11,5-8 arasnda Haemus Dalar'nn doal
gzelliinden bahsedilmektedir.
II,11,9 General Comentiolus ertesi gn ve daha
sonraki gn ordunun kamp kurmasn emretti. Sabah
General Comentiolus Martin'i ard ve ona Avarlar
artacak bir pusu ile saldr dzenleme grevini
verdi. Ayrca nehrin zerindeki tahta kpr
evresinde ve zerinde konulanarak, barbarlarn
akntnn az olduu yerden geip gemediklerini
gzetlemekle grevlendirilmiti. Castus ise kar
tarafta kamp kuranlarn geitteki hareketlerini
izleyecekti[343]. II,11,10 Martin nehir civarndaki
birliklerin sudan getiini grnce Comentiolus
kumandasndaki birliklere katlmak zere geri
eki ldi . II,11,11 Castus ise sinsice davranarak
rma geti ve kar taraftaki dman kuvvetlerini
grebilecek bir alana birliklerini yerletirdi. Salam
olan herkes kllarna sarld. II,11,12 Bu
baarlardan sonra ne yazk ki (Castus) ans devam
etmedi. Kt niyetli ve hatta eytani baz emirlerden
sonra kibirli davranlar nedeniyle Comentiolus'a
dnemedi. Martin'e yardmc olmak iin tahta
kprnn yaknnda beklemeye balad. II,11,13
Plannn baarsz olmas ve de gnn aydnlanmas
zerine gecelemek amacyla bu blgede gn
nda kamp kurdu. Ertesi gn dman ihtiyatl bir
ekilde topland ve kprnn dier yanna geldi.
Aknt yznden suyu gemek mmkn deildi. Nehir
ok hzl akyordu. Dalgalarn gc yzmeye
alacak kiiyi srkleyip gtrebilirdi. II,11,14
Castus ana kamp yerinde birlemeye karar verip de
geri dnnce dmanla yz yze geldi. Tehlike o
kadar bykt ki hile yapmann, strateji gelitirmenin
imkn yoktu.
II,12,1 Castus adeta ter banyosu yapyordu. Ruhu
umutsuzlua dt. rkerek geri ekildi ve ansszlk
onu byk bir felakete itti. II,12,2 Birlikleri dald ve
panik iinde farkl yerlere daldlar. Yrtc bir
hayvann penesinden kaan tavanlar ya da
geyikler gibi vadilere ve aalklarn arkalarna
saklandlar. II,12,3 Ancak baz Romallar, Avarlarn
eline geti ve korkun ikencelerle, ikencenin pek
ok farkl metotlar ile ac iinde ldrldler. Birlikleri
korku ve tehdit altnda kalan Castus'un geri dnme
ans kalmamt. II,12,4 Romallar, Castus ormann
iine kaarken toplanmam zm salkmlar
gibiydiler. Tugay komutan esir alnd. Dman iin
bu byk ve grkemli bir avd. Castus'la birlikte olan
birlikler de dmann hzl hareketiyle yakalandlar.
II,12,5 arpma byd ve iddetle alevlendi.
Kaan iin; Trakya'y alan ve u anda ok kederli
olan bu orduyu affetmek, ok zordu. II,12,6 Dman
Mesembria[344] snrlarna kadar ulat. Be yz
kadar Bizansl askerden oluan birlik burada
kahramanca bir direni gsterdi. II,12,7 Avarlarn
saldrsn renen ve Trakya'da bir svari birliini
komuta eden komutan Ansimuth, Uzun Surlar'n
evresine yerleti. II,12,8 Ordusunu ierilere kadar
srd. Barbarlar tarafndan esir edilene kadar
mcadele etti, hayatta kald. II,12,9 Trakya'ya yakn
blgelerde henz ele geirilemeyen topraklara
gzn diken Kaan'n birlikleri, blgeye ok sayda
farkl noktadan giri yapt. Comentiolus, birlikler ile
bahsi geen blgeye batdan girdi[345]. Romallar
Haemus ormanlarnda (Balkan Dalar) saklandlar.
Dman, Romallarn Trakya blgesinde birok farkl
ynlere kamalarna sebep oldu. II,12,10 nc
gnde Comentiolus kendi adrna askerleri ve
komutanlarn ard ve tam olarak ne
yapabileceklerini ve niyetini onlara anlatt. II,12,11
Ertesi gn svari ve piyadeleri bir araya toplad.
Barbarlara kar nasl mcadele edeceklerini
gemie bakmamalarn, yrekli olmalarn, cesaretle
anlatt.
II,13,1 Fakat bu esnada subaylardan biri ikyet
etmeye ve mrldanmaya balayarak, generalin
emirlerine kar geldi. Aadaki szleri kullanarak,
hem ordunun kendisi hem de general iin geri
ekilmenin uygun olacan syledi: II,13,2 "Erkekler,
savan ustalar, ruhlarnda bunu hissedenler; frsat
olduunda ve ans bizden yana olduunda
birlemek lehimizedir, ayrlk tehlikeyi getirir, kurtulu
ise blnmemektedir. II,13,3 Korkaklk yeri
geldiinde dikkatsizlik, en istenmeyen arkadatr.
Geri ekilme akl rndr. Su deildir. Kimi zaman
ihtiyatl olmaktr. II,13,4 Fakat yreimden geen
kelimeleri sylemeden ve size duyurmadan nce
generalin ne kadar dikkate deer szler sarf ettiini
belirtmeliyim. Kimi zaman konumacnn bir duvar
gibi olmas neticesinde kovulma kaygnz
paylamanz, ho geldin diye karlanmaktan daha
kolaydr. II,13,5 Bazen despot olmak gvenilirlii de
beraberinde getirir. Dmeni kullanarak bir eyleri
kazanmay ve umulana ulamay salar. II,13,6 Ey
insanlar, general dmana kar dayanmanz, gururla
hareket etmeniz iin sizi cesaretlendiriyor, Castus'un
yenilmesinden sonra bazlar komutanlarnn
emirlerini uygulamay reddetti. II,13,7 Sava
alanndaki baarszlklarna benimle beraber siz de
ahitsiniz. Size doruyu sylediim iin sulanmay
hak etmiyorum. Yanl yere sulanmak knanmaktan
daha iyidir. Olanlar vgye deer deildir. II,13,8
General son olarak kale surlarn korumak amacyla
bunlarn sava iin uygun olmadn sylemedi mi?
Bu adamlarn says drt bindi, bylelikle geriye
kalanlar ilgili kiilerle, sava olmayanlar da
savalarla neredeyse eitti ve salkl olanlar da
topald. Bunlar savamayan ve salksz zrl olan
gruplardr. II,13,9 Sadk ruhlarn son zamanlardaki
anszlklar nedeniyle zarar grmeleri sebebiyle
sessizlie brnyorum. Dmann gcmz nasl
krptn grdnz. Eer yanl dnmyorsam, son
felaketler baarmzdan ok daha byktr. stelik
baarmz daha nce gereklemitir. II,13,10
Castus ok sayda barbar ldrd, fakat ertesi gn
barbarlar onu yakalad. imdi size uursuz bir son
sz sylemek istiyorum. Askerleriyle beraber O
adam (Castus) yakalaynca muazzam bir krall da
yakalayp dondurdular. Castus aalklar arkasna
sakland vakit bulduklarnda kamad. II,13,11
Kaan bataklk adada sakland. Bu Martin ve
yanndaki adamlara sylenmemiti. Bu, zel bilgiye
sahip olmayan insanlar arasnda bir gizem olarak
kald[346]. II,13,12 imdi imparatora sunulan kk
baar yks onu kandracak ve bizden askeri
yedek g istenmemesini salayacaktr. nk
henz bu kt ansla gelen olaylar bilmemektedir.
II,13,13 Eminim ki son zamanlarda yaanan
belirsizlikler, dman kendinden daha da emin
yapacaktr. Ancak gelecekte gvenliklerine daha
fazla nem verip en kk bir anszlk ihtimalini dahi
ortadan kaldrmay dneceklerdir. II,13,14 Gelecek
ile ilgili olarak yeterince konutum. Belki talih
beklentilerimi gerekletirmemde bana yardmc
olur." II,13,15 Daha sonra, ynlar sessiz ve onun
korkun betimlemeleri karsnda donup kalm iken,
konuma krssndeki kii bu baya szleri sarf
ettikten sonra, bir emektar ahs topluluktan ne kt.
Konuma krssndeki ahs knayarak bard ve
topluluktan tam tersi bir konumay kabul etmelerini
istedi. II,13,16 Ynlar bunu kabul edip elleri ile onun
konuma yapmasn istedikten sonra, buna benzer
konumasna balad, titrek sesiyle bararak
toplulua yalvard ve bir emektarn gzyalar ile
szlerine sayg gsterilmesi iin onlar tahrik etti.
II,14,1-12 Buradan sonra yal bir adam Roma
ordusunun durumunu, ne yapmalar gerektiini
ve gelecekleri iin dman yenmelerinin art
olduunu, gemiteki baarlarn anlatan
cokulu bir konuma yapar.
II,15,1 Yal adam topluluun etrafnda cesaret
verici konumasn yaparken, kendisini dinleyen
topluluu heyecanlandrd, cokulu szleri ile
toplulukta hsl olan korkakl deitirerek, onlar
kendileri ile yzlemeye davet betti. II,15,2 Meclisten
byk bir lk ykseldi ve yal askerin asil ruhuna
sayg gsteren alklar ile toplanty yanklandrdlar.
O anda ayn amaca sahip kardeler gibi birleerek
hepsi tek bir g haline geldi ve meclis dald.
II,15,3 Savamak iin heyecanlanan insanlar olarak
Haemus'tan Calvomuntis[347] ve Libidurgan'a[348]
doru hareket ettiler. Kaan'n da ok uzakta
olmadn ve yolda oyalandn grdler. Ordunun
adrlar dikkatsizce drt mil teye (6,5 km) kurulmu
ve kabilesi Trakya'nn tamamna yaylmt[349].
II,15,4 Comentiolus Roma ordusunu tanzim etti.
Ordusunu kk birimlere ayrd ve dzenli admlarla,
Astike (Trakya Ovas) tarafndan yrme emri verdi.
Gven ierisinde geirilen bir geceden sonra sabah,
Kaan'a ve blne adeta bir kasrga gibi zarar
vermelerini emretti. II,15,5 Ancak generalin kararlar
kaderin onlar iin hazrlad kararlardan farklyd.
Generalin ar gibi askerleri mahvoldu, gven kovan
(ordugh) zarar grd. II,15,6 Gecenin karanl
sabah gneinin klarna karrken, geceye zg
olan bir g harekete gemiti. Yk tayan
hayvanlardan bir tanesi zerindeki eyalar yere
dkt. II,15,7 Karklk iinde hayvanlar ileri geri
srkleniyordu. Bu mallarn sahibi nlerde gidiyordu
ve derhal emir vererek kt balanm yklerin
dzeltilmesini istedi. II,15,8 Bu durum esasnda
dzensizlie ve geriye doru kendiliinden geri
ekilmeye neden oldu. ounluk bu eyalarn
dzltilmesi iin sarf edilen szleri yanl anlad ve
telaffuz ettii iin parola arptld ve sanki dman
hemen nlerinde belirmi ve onlarn beklentilerinin
aksine olmu gibi, parola ka ifade ediyor
eklinde tezahr etmitir. II,15,9 Ordu byk bir
karmaa yaamaya balad. Bazlar geri dnme
arzularn yksek sesle dile getiriyordu. nsanlar kendi
zgn dillerinde birbirlerine baryorlard "Dnn,
Dnn". II,15,10 Btn bu belirsizlik adeta pek ok
paraya blnmt ve her bir para sanki bir mzik
parasnn dizeleri gibiydi. Bu kargaadan istifade
eden Kaan, Roma ordusunun bu ikinci lmcl
saldrsndan da kamay baard. Mmkn
olabilecek en hzl ekilde yanndakileri terk ederek
baka bir yere gitti ve oraya yerleti. Bu Kaan'n
yine mucizev kurtulularndan biriydi. II,15,11 imdi
Romallar benzer ekilde hareket etmeye devam
ettiler, hastalkl bir panik duygusu Roma kampn
kargaaya srkledi. Bu ise yzyze kalnan yapay
bir tehlikeydi. II,15,12 Avar ordusunun ounluu
ldrlmt. Bu planlanmayan bir atma sonucu
olmutu. Bu stnlk Roma ordusunun iyi ekilde
organize olmasnn ve son derece kararl bir ekilde
savamasnn sonucuydu[350]. II,15,13 Kaan bu iki
karmaa arasnda soluk aldnda, yaygara
karmaktan vazgeti. Roma ehirlerine saldrd ve
Appiaria (Tutrakan/Bulgaristan) kalesini ald[351].
Bu bana sebep-sonu ilikisinde gereksiz bir
balant gibi grnmedi. Bu, sonuca yaplan katknn
ak bir zeti gibiydi.
II,16,1 Busas adnda ok farkl bir asker vard. yi
savard. Savalarla nlenen dier kahramanlardan
ok daha fazla bilinirdi. nk ok cesurdu ve ne
zaman sava trompeti duysa ekinmeden savaa
katlrd. II,16,2 O da bu kalede (Appiaria) yayordu.
Kaleye yakn bir alanda kaleye paralel hareket
ederse avda baarl olacan dnd. II,16,3 Fakat
bu srada Barbarlar Busas' yakalaynca avc tuzaa
dm oldu. Ona ikence yapmaya balayp
mzrakla onu yaralaynca Busas barbarlardan bunu
yapmamalarn diledi. Bu can iin yaplan bir
pazarlktan ok daha fazla anlam ieriyordu.
Kendisinin lmnn bir anlam ifade etmeyeceini,
Avarlara bir getirisinin olmayacan, fidye
karlnda serbest braklmasn syledi. II,16,4
Barbarlar daha sonra vaatlerini gerekletirmeyi ve
dei- toku yapmay kabul ettiler. Daha sonra
Busas' kalenin nne getirerek ierdekilere dosta
Busas' kalenin nne getirerek ierdekilere dosta
istedikleri hediyeleri ve creti demezlerse gzleri
nnde Busas' ldreceklerini sylediler. II,16,5
Bunun zerine lmle hayat arasndaki terazide git
geller yaayan Busas Romallara yalvarmaya
balad. Kendisinin Romallar iin ok savatn,
ok riskler aldn, kritik anlarda onlarn lehine
olacak davranlarda bulunduunu ve bunlarn inkr
edilmemesi gerektiini belirterek bu durumda
braklmamasn istedi. II,16,6 Ayrca onlar iin
savatnda ald yaralar, ektii ikenceleri,
emeklerini sralayarak bu acdan ve zdraptan
kurtarlmas iin yalvard. II,16,7 Busas'n eiyle
birlikte olan bir adamn onlar yanltmasyla, Busas'n
isteklerini yerine getirmeyi reddettiler. Fakat
barbarlar onursuzlukla suladlar. II,16,8 byk bir
tehlike iinde olduunu anlayan Busas, lmnn
geciktirilmesi iin Avarlara bir takm neriler sundu.
Hayat karlnda kaleyi (Appiaria) ele geirmelerini
salayacakt. Yapt iyiliklerin bu ekilde hzlca
unutulmas, insanlk d muameleye reva grlmesi,
kale halknn insanlk d muameleden hisselerini
almalarn ve onlara yapaca bu ktln kendisine
yarayacan dnyordu. II,16,9 Dmanlar byk
bir dl aldn dnnce efkatli ve yumuak bir
ekilde davrandlar. Ona sadece istedii kadar
zaman deil ayn zamanda hayatn da garanti altna
alacaklarna dair yemin ettiler. Onun doal bir
ekilde lmesine imkn salayacaklarn da
eklediler. II,16,10 Bunun zerine Busas Avarlara,
ehirleri ve kaleleri kolaylkla kuatabilecekleri ve ele
geirebilecekleri yeni bir makine yapmn retmeye
balad. Uzun mesafeli saldrlarda kullanlabilecek
bir kuatma makinesini hazrlad. II,16,11 Kalenin
dmesinden ksa bir sre sonra Busas, kuatma
sanatna dnk, teknolojik bir makineyi barbarlara
sunmakla suland. Sonu olarak Busas'n yapt bu
ilk kuatma makinesini gelitiren dmanlar
(Avarlar) pek ok makine yaparak, dier Roma
ehirlerini zorluk ekmeden zayflatmay (almay)
baardlar. II,16,12 Kaan imdi Beroe'ye (Stara
Zagora/Bulgaristan) saldrm, fakat olduka byk
bir zaman kaybna uram, ciddi emek sarf etmi ve
herhangi bir dl elde edemeden mcadelelerinin
sonuna gelmitir. nk kuatt yerli halk btn
gcn vererek, ruhlarn ortaya koyarak kar
koymulard. Buna ramen az bir para karlnda
bir szleme yaparak bar satn almlardr, nk
bu para Kaan'n baarszln rtmek zere bir
kalkan vazifesi grmtr.
II,17,1 Kaan ayrca Diocletianopolis'i
(Hisar/Bulgaristan) abluka altna alm, fakat ehir
gl bir biimde karsna dizilerek, onun gven
duygusu ile saldrmasn engellemitir. Halk surlar
zerine mancnklar ve baka savunma aralar
yerletirmi, bu sayede barbarlarn ehre yaklap
yakn mahallelere girmelerini imknsz hale
getirmitir. II,17,2 Daha sonra kurdun herkese
bilinen kaderini, bo umutlar karsnda aznn ak
kalmasn yaadktan sonra, can skkn bir biimde
ayrlmtr. Hemen Philippopolis'e (Plovdiv-
Filibe/Bulgaristan) gitmi, ehri kuatm ve almaya
almtr. II,17,3 ehirde yaayanlar olduka
yetenekli bir biimde savam ve kale duvarlarndan
ve mazgall siperlerden birok kiinin yaralanmasna
neden olmulardr, bylelikle Kaan ehir halknn
cesaretlerinden tr mahremiyetlerine sayg
duyarak gnll olarak savatan ekilmitir. II,17,4
Sabah Astike ormanlarn gemi, Adrianopolis'e
(Edirne) gelmi ve iddetle ehre saldrmtr, fakat
buradaki ehir insanlar da cesur bir biimde kar
koymulardr. II,17,5 Castus ve Ansimuth'un
kuatld haberleri tm Bizans'ta yanklanm ve
ehri byk bir karmaa kaplamtr. Kendini bilmez
bir takm insanlar kof dedikodularla imparatora
hakaret etmilerdir: bu insanlar imparatora kar
iftira niteliinde arklar bestelemi, onu ktlemi,
bahtszlyla alay eden manzumeler yazmlar ve
baarszln anszlndan ziyade, ahmaklna
yklemi lerdi r. II,17,6 Fakat bu aalamalar
imparatorun fkelenmesine neden olmamtr; nk
kzgnla kar imparatorun ruhu ksrlam ve
fkenin ateiyle arkada olmamtr. II,17,7
Kendilerine borlu olduumuz aramzdaki yallarn
belirttii gibi, dman olduka ykl bir deme
aldktan sonra Castus'u iade etmitir. II,17,8
mparator dmana kar kendi dncelerini
oluturmu ve byk bir hazrlk ile dmanlarna
kar kendini donatmtr. Kitlelerin Mystacon olarak
adlandrd John'u general olarak tayin etmi II,17,9
ve ayn zamanda, Drocton'u tabiri caizse kendisinin
koruma grevlisi, baz yetkileri verdii bir ikinci
kumandan olarak atamtr. Kken itibari ile bir
Langobard olan bu adam olduka cesur bir sava
ve savata nfuzlu bir g idi[352]. II,17,10
Adrianopolis (Edirne) yaknlarna geldiklerinde
barbar kuatmasyla karlatlar. kinci gn atma
balad. atmada stn gelen taraf Romallar oldu
ve sava onlarn lehine dnd. kinci komutan olan
Drocton dmann arkasna dolanarak onlara
stnlk salad. II,17,11 Sahte ka ile sanki
Romallar mcadeleden korkuyormu gibi, ordunun
kanatlar dmana geri dndkleri izlenimi vermitir.
Daha sonra takibe balam, barbarlarn arkasndan
gelerek nne gelen herkesi boazlamtr. II,17,12
Buna gre, gn ortasnda Avarlar geri ekilmi, farkl
ynlere dalm ve kaderin onlar gtrd yere
doru panik halinde kamlardr. General
kaanlar takip etmemitir. II,17,13 Kader ark gibi
dnmeye eilimlidir ve gvenilmezdir ve zafer
insanlar srasyla ziyaret eder, bu nedenle
anlatmlarmda Homerik iirinin dokusunu aralara
serpitirebilirim[353].
Buradan sonra tekrar II,10,6-7 blme
dnlmektedir. Burada 587 ylnda douya,
Sasnlere yaplan seferden bahsedilmektedir.
III. Kitap
III,6,6 Anlatmlarmzda Aphraates[354] hakkndaki
hikyeye son verdiimiz iin, imdi gelin tarih
merakllarna Romallarn Suania'daki[355] (Kafkas
Dalarnn gneyi) eylemlerini buraya ekleyelim.
Esasnda daha geni ve gze arpan elementleri
betimleyen ressamlar, tabletlerinde btnn en
kk paralarn tanmlamadan nce bayaptlarn
bir kenara brakmazlar. III,6,7 mparator Mavrikios'un
hkimiyetinin sekizinci ylnda, Sasnlerin generali
Behram, Sasn Kral IV. Hrmz (579-590)
tarafndan, barbar gleri ile birlikte Suania'ya
gnderilmitir. Sasn saldrs bir srpriz olarak
geldii iin, retim yerini tembellie brakmtr.
III,6,8 Suania ok kt bir biimde yamalanm ve
mesele zlememitir; nk ehrin bir generali
yoktu, Kolhis'i koruyacak bir komutan
bulunmamaktayd, nk sava douda devam
ediyordu. III,6,9 Bylelikle, kuzey batda yaayan ve
Sasnlerin Trkler olarak adlandrdklar Hunlar
(Gk-Trkler ?) tabiri caizse Sasn kral IV.
Hrmz[356] tarafndan olduka gl bir biimde
yenilgiye uratlm, Behram da sava Kolhis'e
(Lazika-Grcistan) doru kaydrmt. III,6,10 Sasn
krall ban yle yksee kaldrmtr ki, daha nce
tembellikleri sebebiyle, Medlerden drt bin altn alan
Hunlar, Babillilere vergi vermeye mecbur olmulardr.
III,6,11 Bylelikle Trk lkesi Sasnler tarafndan
olduka zenginletirilmi ve bu hususi millet byk
bir savurganla balam; altn divanlar, masalar,
kadehler, tahtlar, yataklar, atlar iin ssl koum
takmlar, zrhl elbiseler ve zenginlik sarholuu ile
tasarlanabilecek her eyi yapmlardr. III,6,12 Daha
sonra Trkler anlamay bozup kendilerine verilen
paradan daha fazlasn talep edince ve ar bir ek
olacan belirtince, uygulanan verginin ykne
dayanamayan Sasnler savamay tercih
etmi lerdi r. III,6,13 Sasnler grkemli bir zafer
kazannca, talihle birlikte iler de tersine dnm ve
Trkler Sasnlere vergi demeye tabi olmu ve ayn
zamanda, nceden biriktirdikleri zenginlikten de
mahrum edilmilerdir. III,6,14 Sasnlerin ileri
yeniden gelimeye balam ve Hrmz adna sekin
zaferler kazanlmtr; nk ganimet olarak altn
divanlar, masalar ve tahtlar, at koum takmlarn,
mlekleri ve tiranlarn onuru adna dizilen her eyi
almlardr[357]. III,6,15 Trk ile olan ilikiler onun
niyetine gre ilerleme gsterince, klcn Suania'ya
doru ekti, nk skit ordusu Sasnler tarafndan
zayflatlmt. III,6,16 Daha sonra Trk seferinde
kendini ayr tutan Behram, Suania ile ilgilenmi,
dikkat eken bir ganimet elde ederek Babil'e
gndermi ve kamp barbarlarn Eras olarak
adlandrd Aras Nehri'ne tamtr.
III,7,1-V,16,1 arasnda Bizans ile Sasnler
arasndaki mcadeleler konu edilmektedir.
V. Kitap
V,16,1 Douda gerekleenler keyif vericiydi.
Homeros'un ifadesiyle onlarn barbarlarn yatanda
belirmesi, klcn kanla kzarmasndan daha nce
olmutu. mparator glerini hzl bir ekilde
Avrupa'ya sevk etti. Anchialus'a
(Pomorie/Bulgaristan) bir sefere hazrlanyordu.
Avarlarn yeniden snr boylarna doru
hareketlendiini renmiti[358]. V,16,2 Barbarlarn
da bekledii gibi sefer iin hazrlanmaya baland.
Senatrler mparatora sava iin yeni bir general
atamasn sylediler. Savunma sonraya braklmt.
V,16,3 mparatoru ikna edemediler. Yksek rtbeli
rahipler imparatora onun egemenlii altnda
yaayacaklarn ve bakalarnn da var olan planlara
dhil edilmesi gerektiini sylediler. mparatorie de
ocuklaryla birlikte huzura karak mparatordan bu
konuyu bir kez daha dnmesini istedi. V,16,4
Fakat onun talebi bile saygn bir yne ve ikna edici
bir ifadeye sahip olmad iin, Mavrikios bakentten
bir buuk parasanglk[359] (7,2 km) bir mesafeye
gitti; bu yer Bizansllar tarafndan Hebdomon[360]
(Bakrky) olarak adlandrlmaktadr. V,16,5 Bu yl
mparator Mavrikios'un tahttaki dokuzuncu
yldr[361]. V,16,6 Bylelikle, Sasnli Dalauzas'n
kendisi iin geldiini duyduktan sonra[362],
mparator hzla imparatorluk ehrine (stanbul'a)
geldi, mmkn olduu kadar hzl ve olaya vkf bir
biimde elinin dilekesi ile ilgilendi ve bir kez daha
kendi seferi iin yola kt. V,16,7 Kendisine
seferinde elik edecek ilahi bir koruma edinmeye de
merakl olduu iin, geceyi mparator Justinianos
tarafndan ina ettirilen byk dinsel meknda
geirdi; bu kutsal yer Tanrnn Hikmeti adna
adanmt[363].
VI. Kitap
VI,1,1 mparator Silivri'ye geldiinde, bugn pek
ok kii tarafndan Ereli olarak bilinen Perinthus'a
deniz yoluyla gitmek zere ayrld. Bindii kayklar
olduka donanml ve imparatora yakacak
cinstendi[364]. VI,1,2 Buna gre, imparatorun deniz
seferinin banda, iddetli bir yamur yad ve bunu
kontrol edilemez iddetli bir rzgr izledi, bylelikle
hamlaclar ve krekiler kreklerine veda ettiler,
krek ekmeyi braktlar ve gemileri kaderine terk
ettiler. mparator elli krekli gemisi ile birlikte gemi
kazasndan beklenmedik bir ekilde Daonion'a
kaarak kurtuldu[365]. VI,1,3 mparator geceyi
burada geirdi ve sabah gkyz aydnlanmaya
balaynca, atna binerek Heracleia'ya (Marmara
Erelisi) geldi. Burada ehit Glyceria[366] adna
yaplm ve Avarlar tarafndan ciddi ekilde tahrip
edilmi bir kilise vard[367]. Bu kilisenin kendi
kendine ayakta kalabilmesi ve tamirinin
gerekletirilmesi amacyla denek salad. Daha
sonra ordusunu dzenleyerek bu ehirden ayrld.
VI,1,4 Drt Parasang (19,3 km) kadar ilerledikten
sonra, gn batmnda, birok insann yerletii ve
zenginlii sebebiyle bol miktarda ihtiyacn
stoklanabilecei dzlk bir alana gelerek burada
konaklad. mparator ordughn da buraya
yerletirdi. VI,1,5 mparatorun adrnn evresine
koruma amal ksmlar kurulurken, doum yapan bir
kadnn l duyuldu. VI,1,6 mparatorun
korumalarndan biri kadn susturmak iin adra
girince duruma ahit oldu. Bebek dounca doann
nasl deformasyonlara imza att da ortaya kt.
Bebein gzleri, gz kapaklar ve kalar yoktu,
VI,1,7 elleri ve kollar normal deildi ve ok
ekilsizdi, bala benzeyen bir kuyruu vard.
Askerler bu durumu imparatora naklettiler ve
sonrasnda bebei, annesini ve babasn huzuruna
kardlar. VI,1,8 mparator canavar ocuu grnce
anne- babasna ocuun neden byle olduunu
sordu. Neler olup bittii hakknda bilgi alamayan
imparator, bu soruturma sonrasnda ocuun
ldrlmesine karar verdi. Anne dar karld ve
ocuk klla ldrld.
VI,2,1 kinci gn mparator ordusuyla hareket
ederek Enaton[368] denen yere doru yrd. ki
parasanglk (9,6 km) bir yryten sonra buraya
kamp kuruldu. Burada koumlar altnla bezenmi
imparatorluk atlar vard. Atlar kendilerini paralyor
ve aniden lyorlard. VI,2,2 Bunun beklenmedik bir
gelime olduunu; talihsiz bir kehanetin, olumsuz
olaylarn olma ihtimali imparatoru endielendirmi ve
zmt. Bu durum karsnda mparator kaygland.
Ertesi gn mparator atyla gezinti yapt srada bir
geyik srs ile karlat. VI,2,3 mparatorun
adamlar geyikleri oklar ve mzraklarla avladlar. ok
byk bir sryd ve doal olarak avclar daha fazla
avlanmak isteyerek vahice saldrdlar. VI,2,4 Gne
ykselmiti. Avclar biraz ara verip de av alanndan
uzaklanca imparatorun muhafzlarndan biri ve bir
Gepid av srdrmekte srar ettiler. VI,2,5 Av,
arkadan evirme yapan askerler sayesinde olduka
baarl gemiti. VI,2,67 Sonrasnda Gepid iyi
giyimli, altn kemer takan, atnn gemleri altn eritlerle
ssl genci grd, bu talihsiz adam haince
ldrdkten sonra cesedini bir geide att. Muhafz
olanlar grm ama o da arzularnn esiri olmutu, av
alannn arka ksmnda baz askerler gnahkr bir
arzuya kaplm ve bu arzunun sonucunda da biri katil
olmutu. VI,2,8 lk gece cinayet sulusu kampa geri
dnd. mparator ve adamlar bu durumdan
habersizdi ve muhafz hibir yerde grmediler.
VI,2,9 Bir ifti babo gezen bir at bulunca onu
kampa getirdi. mparator at getiren adam cinayetle
sulad ve soruturma bitene kadar onu gzaltnda
tuttu. VI,2,10 mparatorun muhafzlar ertesi gn
silahsz ve elik zrh giymemi Slav buldular.
Yanlarnda lir'lerinden[369] baka herhangi bir silah
veya askeri tehizat tamyorlard. VI,2,11 mparator
onlara hangi milletten olduklarn sordu. Amac Roma
topranda bulunma gerekelerini renmekti.
VI,2,12 Kendilerinin ulus olarak Slav olduklarn ve
bat okyanusun snrnda yaadklarn sylediler.
Ayrca Kaan'n askeri g toplamak iin lkelerine
eliler gnderdiini ve Slav yneticilerine ok sayda
hediyeler verdiini belirttiler[370]. VI,2,13
Yneticilerinin hediyeleri kabul ettiklerini fakat
yolculuk sresinin gzlerini korkuttuunu ileri srerek,
Kaan ile ittifak kurmay reddettiklerini ve savunma
yapmak amacyla Kaan'a gnderilen ahslarn
yolculuu on be ayda tamamladklarn, fakat
Kaan'n elilerin kanununu unutarak, onlarn
dnlerinde cezalandrlmasn emrettiini, VI,2,14
Romallarn ok bilinen ve zengin bir kavim olduklarn
rendiklerini ve Trakya'ya bir sefer dzenlemeye
karar verdiklerini anlattlar. VI,2,15 Yanlarnda silah
tayamayacaklar iin lir (mzik aleti) tayorlard.
lkelerinde kayda deer demir kaynaklar yoktu. Bu
nedenle kendilerine bar bir hayat seerek lir'i
tercih etmilerdi. nk hayatlar boyunca bir kere
bile trompet sesi duymamlard. Savamak arzusu
tamayan bu insanlarn mzisyen ynleri de olduka
zayft. VI,2,16 mparator baz barbarlarn dmanca
davranmayabileceini kabul ederek, szlerine ve
bedenlerinin kibarlna (zayflna) bakarak onlara
inand ve yanlarna adam verip Ereli'ye gnderdi.
VI,3,1 nc gnde bykeliler saray ehrinden
gnderildiler ve senatodan gelen talep imparatora
iletildi; ama imparatorluk seferinin dnn
gvence altna almakt. Ve imparator eliyi
tamamyla reddetti ve bykelilerin geri dnmelerini
emretti . VI,3,2 Drdnc gnde imparator ileriye
doru harekete geti. ok sayda asker dar bir
doru harekete geti. ok sayda asker dar bir
kprye geldi ve zor, bataklk bir sava alan ile
karlatlar, bylelikle gei yapmak olduka zor bir
hale geldi. Hemen yan balarnda yerli halkn
Xerogypsus olarak adlandrd nehir kaynaklar
vard[371]. VI,3,3 Askeri gler geidin yannda
daldlar, kprnn yannda bir feryat figan koptu,
topluluktan akn lklar ykseldi. Bazlar kalabalk
iinde itiip kakrken kenarlardan aaya dtler;
mparator atndan indi, eline bir asa ald ve dzenin
mimar oldu; kitlelere baskdan kanmalarn
emrederek, gvenli bir ekilde ilerlemeleri iin yol
gsterdi . VI,3,4 Bylelikle mparator tm gn
kprde yiyeceksiz geirdi ve zorlu sava alanndan
gemelerine imkn salad. Gne batnca,
kprden iki mil uzaa kamp kurdu[372]. VI,3,5 Bir
sonraki gn Anchialus'ta[373] kamp kurdu ve burada
toplam on be gn kaldktan sonra, bykelilerin
Sasn kralndan Bizans'a ulatklar haberini alnca
bakente geri dnd. VI,3,6 nc gn
imparatorluk ehrine Celtic Iberia'dan (Galya) eliler
geldi. Bunlar gnmzde Frank olarak bilinen
insanlard. Elilerin adlar Bosus ve Bettus'tu. VI,3,7
Theodoric[374] (595-613) adl imparatorlar
tarafndan yollanan bu eliler, Romallarla anlamak
suretiyle, ganimet ve para iin Kaan ile savamak
arzusundaydlar. VI,3,8 mparator elileri verdii
hediyelerle onurlandrarak, birliin herhangi bir
deme yaplmadan mmkn olabileceini ifade etti
ve Roma milletinin barbarlara hara vermesine
tahamml olmadn belirtti. VI,3,9 Kaan zaman
kazanp birliklerini glendirmek iin mparatordan
bir antlama talep etti. Ancak mparator sava
esnasnda Avarlarn neler yapabileceinden emin
olmad iin antlama fikrine scak bakmad[375].
Kaan Slavlardan ok sayda tekne ina etmelerini
istedi. Bu ekilde Tuna'daki geileri kontrol altnda
tutabilecekti[376].
VI,4,1 Singidunum (Belgrad) halk teknelerin ina
edildii atlyeleri bast ve teknelere el koyarak onlar
baka amalar iin kullanmaya baladlar. VI,4,2
Barbarlarn bu ehri kuatmasnn ve ehir halkn
felakete srklemesinin sebebi buydu. VI,4,3
Kuatmann yedinci gn Kaan askerlerine geri
ekilerek, kendisine doru gelmelerini emretti.
Avarlar ehirden karken iki bin altn solidi, altn bir
masa ve altnla bezenmi kyafetleri de
masa ve altnla bezenmi kyafetleri de
beraberlerinde gtrdler. VI,4,4 Kaan be
parasang (24 km) yrdkten sonra Sirmium'da
konaklamaya karar verdi. Slav gruplarn kereste
tedarik etmek zere organize etti. Bylece yaplacak
kayklarla Saos Nehri'ni[377] geebilecekti[378].
VI,4,5 Bylelikle onun emirleri dorultusunda kayklar
salanrken; sefer tehdidi ile bask kurmaya devam
edildi: nk bunlar, tayin edilen memurlarn korku
duymasyla yapabilecekleri eylerdir. Bylelikle,
Avarlar kullanma hazr kayklar elde ettikten hemen
sonra, bitiikteki nehri getiler. VI,4,6 Ve Kaan
askeri gcn blerek sevk etti, ileriye doru
hzlanmalarn ve Romallarn otorite ile korkun bir
ekilde karlamalarn salamalarn emretti. Kaan
beinci gnde Bononia'ya[379] geldi. VI,4,7
mparator ise bu arada Priskus'u, dzensiz bir ordu
ile donatarak, Avrupa[380] komutan olarak atad.
Priskus ise Salvianus'u[381] bin kiilik svari
birliinin bana ikinci komutan olarak atad ve
ondan nden giderek nemli noktalar ele
geirmesini istedi. VI,4,8 Sonrasnda Procliane
(Sipka geidi) geilerini kapatt, kamp kurdu ve
adrsz ak havada konaklad[382]; beinci gnde,
gl noktalarn tesinde iken, nc Avar grubu ile
karlat. Ancak (Priscus) bir muharebe iin
yeterince gl bir askeri gce sahip olmadn fark
ederek, tekrar daha gl noktalarn gvenliine
snmak iin kat. VI,4,9 Barbarlar geitlere
saldrd zaman bir nc kuvvetle karlatklarndan
beri, karlarndaki Romallar sefer yapan barbarlarn
askeri birliklerinin ilerlemesini engellemiti. Sonuta
Avarlar ile Romallar arasnda ok iddetli
arpmalar meydana geldi. VI,4,10 Romal ikinci
komutan (Salvianus) barbarlara stnlk salad.
Gecenin ilk diliminde barbarlar Kaan'a gelip
darda olup biteni anlattlar. VI,4,11 Sabah Kaan
Samur'u sekiz bin askerle donatarak gnderdi.
Romallar byk bir direni gcne sahip deildi
fakat inatla arpmaya direniyorlard. Avarlar
yenilgiye uratldktan sonra Kaan kuvvetlerini
toplayarak sava meydanna ilerledi. VI,4,12 Fakat
Salvinius bir araya gelen kabilelerin asker says belli
olmayan gc karsnda dehete kapld, gecenin
ikinci ksmnda geitleri terk ederek, Priskus'un
yanna dnd.
VI,5,1 Kaan gn daha blgenin gl
VI,5,1 Kaan gn daha blgenin gl
noktalarnn karsnda kaldktan sonra, drdnc gn
Romallarn katn kefedince, beinci gnn ilk
saatlerinde geitlerin zor ksmlarn gemek zere
harekete geti. Yolculuun nc gnnde
Sabulente Canalin[383] denen blgeye geldi.
VI,5,2 Daha sonra Anchialus'a
(Pomorie/Bulgaristan) ulat ve buradan da ayrlarak
ehit Alexander adna yaplm bir kiliseye vard[384].
Buray tamamen yakp kl ettikten sonra yolculuuna
devam etti. mil daha ilerledikten sonra Roma
generalinin keif iin gnderdii kiilerle karlat.
VI,5,3 Avarlar ele geirdikleri insanlardan ikence
ederek doru bilgileri almak istiyorlard.
Yolculuklarnn nedeni zerinde ok durdu ve gerei
renemedii iin daha ok marurland; nk
onlar hayali hikyelerle onu sinirlendirmilerdi. VI,5,4
Beinci gn getikten sonra, ordughn
Drizipera[385]'ya tad, Avarlar bu ehri drmek
istiyordu. Fakat ehir halknn son derece cesurca
kendilerini savunmalar zerine, yedinci gnde
Avarlar bir kuatma makinesi yaptlar. VI,5,5
Bylelikle iddetli atmalar ehri hzne bodu,
gvenlik umutlar iin boa krek ekiyorlard,
cretkrlk numaras yapmaya baladlar: ehrin
kaplarn aarak, kale surlarnn dnda ve eit artlar
altnda barbarlar ile savama tehdidinde bulundular.
VI,5,5 Bunun sonucunda konulanmalar emirler ve
gelen bilgiler dorultusunda etkilendi, korkaklklar
nedeniyle felakete uradlar ve ehrin dna
kmadlar. Fakat Avarlarn hcuma gemesi ilahi bir
g tarafndan engellendi. VI,5,7 le vakti saysz
Romalnn ehirden ayrldn dnmeye baladlar,
insanlar hzla ovaya doru gidiyordu, amalar evkle
savamak ve savata lmekti. Bu dncelere sahip
olan Kaan hzl bir ekilde kaabildii iin
memnundu; ancak kar koyma durumu sadece bir
illzyondan, hayalden ve aknlktan ibaretti[386].
VI,5,8 Beinci gnde Kaan Romallarn Ereli
dedikleri Perinthus'a[387] geldi. Priskus barbarlar
grnce atmann kanlmaz olduunu dnd.
VI,5,9 Bunun zerine Kaan'n ordusunu savaa
ektikten sonra, derhal srtn dmana dnd, nk
elindeki birlikler saldrya deil savunmaya yeterliydi.
Fakat Romal komutan piyadeleri ile beraber
Didymoteichon'a[388] kadar geri ekildi. VI,5,10
Bundan sonra Tzurullon'a (orlu) gelerek,
kuvvetlerine snma yeri olarak ehri ele geirdi.
(ehir Romal askerler iin bir s haline
dntrld). Ancak barbarlar ehre geldi ve
Priskus'u gl bir ekilde kuattlar. VI,5,11
mparator bunu duyduu zaman dehete kapld ve
olan bitenden daha fazla haberdar olmak istedi.
Drdnc gnde ilham edilen zek dolu bir plan
yapt. VI,5,12 Buna gre, imparatorun Priskus'a
gnderdii mektubu tayan bir muhafz, bilinli
olarak barbarlarn eline decek ve bylece bu
mektubun barbarlarn eline gemesi salanacakt.
Bu mektuplar tamamen gerein aksine olacakt.
Mektuplar barbarlar dehete drecek ve evlerine
geri dnmelerini salayacakt, mektup u mesaj
ieriyordu: VI,5,13 "Trakya'nn en gvenilir komutan
ve en donanml ordunun yneticisi olan
Priskus'a[389]. Gnahkr Avarlarn rahatszlk veren
giriimleri her ne olursa olsun bizim amzdan kayda
deer deildir. Tam tersine biz onlar imha etmek
iin megul olacaz. VI,5,14 Yksek mevkinizin
unu bilmesine izin verin, Kaan Romallar tarafndan
devredilen lkelerden saysz kayplar vererek,
talihsiz ve alak bir biimde geri ekilmek zorunda
kalacaktr. Bu nedenle sizin mevkiniz en talihli ordu
ile birlikte Tzurullon (orlu) ehrinde salam duracak
ve melun Avarlarn sadece civarda dolamasna izin
verecektir. VI,5,15 Bu amala kaaklar yakalamak
zere, denizden gemilerle her trl lojistik destei
verdiimiz askerlerimizden oluan bir ordu
gnderdik, sonu olarak uursuz Avar lideri
snrlarmzdan, kendi topraklarna ar cezalar
verilerek yollanlmaldr". VI,5,16 Bylece bu hayali
mesaj kurye tarafndan komutana ulatrlacakt.
Yedinci gnde mesaj tayan asker barbarlar
tarafndan yakaland ve mparatorun mektubunu
tadn itiraf etti. Fakat Kaan mektubun
muhtevasn bir tercman aracl ile rendiinde,
Priskus'u kuatmaya devam etmesinin kendisine
ok az fayda salayacan dnerek korku iinde
kuatmay sonlandrd ve kk bir tutar karlnda
Priskus ile antlama yaparak lkesine mmkn olan
en ksa zamanda dnd; nk hilenin gc olduka
etkili bir biimde barbar yanl ynlendirmiti[390].
VI,6,1 Bylece sonbaharn banda General
Priskus kampa son vererek, Trakya'da ok uzun
sren Roma ilerleyiini salayan askerlerini
geimlerini salayacaklar kylere dattktan sonra,
Bizans'a geri dnd[391]. VI,6,2 lkbaharn banda
general imparator tarafndan Tuna'ya yolland. Slav
hareketlerinin Trakya'nn gvenliini tehlikeye
drmesinin engellenmesi arzulanmaktayd[392].
Priskus mparator'a, Tuna'da gl bir Roma
hkimiyeti kurulmad srece barbarlarn sessiz
kalmayacan syledi. VI,6,3 Priskus svari
birliinin bana geti. Gentzon[393] ise imparator
tarafndan piyadelerin komutanlna getirilmiti.
lkbaharn ortasnda Romallar Ereli'de toplandlar.
VI,6,4 Yedinci gn general kampa son verilmesi
emrini verdi. Mttefik dostlarnn desteini
saladktan sonra, birliklerin saysn gzden
geirerek yllk cretlerini datt. VI,6,5 Bylelikle
buradan yola kt ve drt kamp ile Drizipera'ya
(Bykkartran) geldi; orada toplam on be gn
bekledikten sonra, yirmi kamp ile Dorostolon'a
(Silistre) ulat[394]. VI,6,6 Kaan bu durumu
kendisine sunulan bir raporla renince Priskus'a
eliler yollad. Koch[395] Priskus'a gelen elilerden
biriydi ve yle diyordu: VI,6,7 "Bu nedir, aman
Tanrm? Dindarln uygun olduunu dnenler
arasnda dine saygszlk yakn zamanda yeniden
ortaya kt. Romallar bar bozdu. Anlama
hukukunun itibar zedelenmitir. Anlamayla
salanan garantiler bitmitir. Gvene duyulan sayg
rselenmitir. Aramzda olan yeminler mahvolmutur.
VI,6,8 Tuna bir sava manzaras, bir ordu
grmektedir. Avarlar ve Romallar arasnda bar
salayan evliliklerin ncs olan Priskus zrhlarna
brnmtr. Yanl yapyorsunuz. mparator
ahlakszca bir savaa hazrlanmaktadr. Bu i bir
imparatorun ya da her hangi bir otoritenin
baarabilecei bir ura deildir. Adeta bir hrszn
plan gibidir. VI,6,9 Tahtnz sslemek ve otoritenizi
glendirmek iin bunu yapamazsnz. Barbarlar
alaklkla idare ettiniz[396]. Anlamay bozan taraf
olarak bilinmek ve sizin akl hocalarnzn szlerine
uymak doru deildir. Sava bir tatil elencesi
deildir. Barn gzn kapatmayn. VI,6,10 Sava
yapmakla yanl yapyorsunuz, bar yapmada ise
mazlum olursunuz. Gvenliinizi bara sessiz
kalarak m salayacaksnz? General, son gnlerdeki
hogr ve lman ortama sayg gsterin. Biz sizin,
dmanmz deil dostumuz olmanz istiyoruz. Bu
devam eden sre agzllk ve tehlikeyi de
beraberinde getirdi. VI,6,11 Bizim eski yerimize
dnmemize izin vermeniz barn kalc olmasn
salayacaktr. Biz tanrlarmzn honutluunu
kazanmak iin savatk. Ne zamanki yemin kalesi
dt ve kelimeler fenalktan te tiranla hizmete
balad, yalanclk lideriniz oldu ve sahtekrlk
topraklarnzda filizlendi, ite o zaman bunlar aka
sava getirdi. VI,6,12 Utanyor ve hatanz telafi
etmek istiyorsanz general, cezalandrrken adil olun
ve talihsizlikleri beraber yenmeye alalm". VI,6,13
Bu konumadan sonra kuvvetler endielendiler,
Priskus elinin cesaretli konumasn balad.
VI,6,14 Bu nedenle, ihtiyatl davranarak
dncelerinin yanl olduunu ispatlamaya
almad, fakat Slavlara kar sava hazrl iinde
olduunu ilan etti. Getic sava sonrasnda Avarlarla
salanan uzlamann bitmediini de szlerine ekledi.
Bundan sonraki blmlerde Romallarn Slavlarla
olan mcedelesi ve Generalin Bizans'n dmanlar
karsndaki durumunu, orduya ve dier baz
noktalara temas eden ksa konumas, ayrca
Gepidler ve Langobardlar hakknda bilgiler
Gepidler ve Langobardlar hakknda bilgiler
verilmektedir.
VI,11,2 mparator Mavrikios, Peter[397] adndaki
erkek kardeini Roma askeri gcnn bana
get i rdi . VI,11,3 Priskus bu durumdan henz
haberdar deildi. Glerini toplad ve nehri geti,
nk birilikleri barbarlara kar ok fkeliydiler ve
gecikmek istemiyorlard. Avarlarn ani bir
saldrsndan ve ganimetleri alp gtrmesinden
ekiniyorlard. VI,11,4 Fakat Kaan Romallarn
hareket halinde olduunu duyunca gerekten ok
armt. Geri ekilme nedenlerini kefetmek iin
sabrszlkla hemen Priskus'a eliler gnderdi.
Priskus bunun zerine Kaan' olabildiince makul
argumanlarla kandrmaya alt. VI,11,5 Ancak
gn sonra Priskus'a Avarlarn saldr hazrlnda
olduu ve Tuna'y gemek zere Slav atllarna emir
verdii rapor edildi. Romallarn baarlarnn
devamn salamak iin alnan duyumlar ok
nemli ydi . VI,11,6 Targitius ve dier st dzey
Avarlar da Kaan'n Romallara kar olan fkesinde
haksz olduunu belirterek artk sava bitirmesini
istediler. Bu durum Romallarn aleyhineydi ve
aslnda adil de deildi. VI,11,7 Priskus bunun
zerine Theodor adnda zeki, tecrbeli, hitabeti gl
bir doktoru Kaan'a eli olarak gnderdi. Bu gl
adam Kaan'a geldi. VI,11,8 Barbarlar stnlkleri
konusunda kendilerine ar gven duymaktaydlar.
Bu gl adam yani Kaan her milletin lideri
olduunu, gnein onun zerinde parladn ve yakn
bir gelecekte karsnda kimsenin kalmayacan
syledi. VI,11,9 Bunun zerine eli, "Tarihin hasad
byktr" diyerek sze balad. Dinle Kaan dedi:
"Bu son derece eski ve akllca bir hikyedir".
Barbarlarn dikkatini ekecek bir giri yaptktan
sonra tarihi hikyesini anlatmaya devam etti:
VI,11,10 "Bir zamanlar Msr' da Sesostris adnda
szne gvenilir ansl bir adam yaard. Eski
hikyeler bu adamn son derece zengin ve gl
olduunu anlatmaktadr. Durumu onu adeta sarho
etmiti. Ordular hibir ekilde yenilemezdi. VI,11,11
Sesostris altnlardan ve deerli talardan yaplan ve
esir ald krallarn tad bir arabayla alana geldi.
VI,11,12 Msr Kral, krallarn bu durumunu
ansszlkla aklamak eilimindeydi. nl bir
festivalde krallardan biri taycy ekemeyeceini
syleyerek geriye doru bakm, tekerleklerin
hareketini gzlemliyordu. VI,11,13 Tekerleklerin
hareketini izleyebilecek bir ekilde balanmt. Msr
kral adama sordu: "Neden geriye doru manal
gzlerle bakyorsun? Neden tekerlekleri
inceliyorsun? Bu ekilde davranarak neyi
amaladn?". VI,11,14 Tekerlere bakan Kral,
Sesostris'e bilgece unlar syledi: "Tekerlerin
hareketinden dolay ok aknm: tekerleklerin
hareketi dzenli olmayan bir harekettir. Baz paralar
havay, bazlar da topra eziyor. Yerdeki ksmlar ise
sonradan ykseliyor. VI,11,15 Bunu duyan Sesostris
asil boyunlarn asla boyunduruk altna alnmamas
gerektiini dnerek Krallarn atallardan serbest
braklmasn emreder. Bundan sonra da tama ileri
katrlara braklr. Bu sana ders olsun Kaan.
Baardan daha kymetli bir ey yoktur". Kaan
adamn iyi niyetinden etkilendi. VI,11,16 Kaan
adamn yzndeki ifadeyi grnce daha bar bir
tavr taknd. VI,11,17 Bir ka saat sessiz kaldktan
sonra Theodore'a unlar syledi: "Gururlu bir ruha
nasl hkim olunacan biliyorum, fkeyi hakszla
urasam da nasl dengede tutacam biliyorum.
Theodore, Priskus ile bar yaptm, onun bana
arkada olmasna izin verin. Kaan'a payna den
ganimetleri hakk olmad nedeniyle mahrum
braklmasna izin vermeyin. O benim lkeme saldrd
ve halkm dverek zarar verdi. Brakn baarlar
paylaalm". VI,11,18 Bu szler zerine iyilik ihsan
ederek Theodore'u Priskus'a gnderdi. Eli
Priskus'un yanna gelince Kaan'dan duyduklarn
aktard, Ertesi gn Priskus bir meclis toplayarak
Romallara, barbarn ganimetlerden payn almas
ynnde kazanmlarna ortak edinme tavsiyesinde
bulundu. VI,11,19 Ancak Romallar menfaatlerine
bakasn yerletirmek istemeyerek Generale kar
isyan ettiler. Fakat ince ayrntlarn yardm ve kar
gelinmeyecek argumanlarla General, Kaan'a elde
ettikleri ganimetin ve zenginliin bir ksmn vermeye
ikna etti. VI,11,20 Bunun zerine Romallar
kendilerine bir gei gzergh karlnda ve
ganimetten pay vermeden, ellerinde bulunan esirleri
Kaan'a gnderdiler. Kaan esir olarak alnanlarn
geri dnmesinden dolay ok mutlu oldu ve
Romallara geit iin yer tahsis etti[398]. VI,11,21
Bylelikle Romallar be bin barbarn Kaan'a
gnderilmesinden sonra Drizipera'ya geldiler,
General ise stanbul'a ulat. Mavrikios Priskus'la
grt ve onu barbarlarla olan aptalca ilikileri ve
ganimetleri ahmaka barbarlara brakmak gibi
hatalarndan dolay eletirdi[399].
VII. Kitap
VII,1,1 Sonuta Mavrikios'un z kardei olan Peter
mparator tarafndan kumandan ilan edilirken,
Priskus bir alt rtbeye indirilmitir. Daha sonra
Mavrikios mektup yazarak bunlar generale
gndermi, bu mektuplarda onun ehirden ayrlmas
iin hazrlklar yapmasn ve kampa gitmesini
emretmitir[400]. VII,1,2 imdi, imparatorluk
mektuplarnn bir maddesi askeri demelerle ilgiliydi,
bu madde demelerin kyafet, ekipman ve altn para
olmak zere para halinde denmesini
ngrmtr. VII,1,3 Daha sonra General
Perinthus'tan (Marmara Ereli) aylm Drizipera'ya
(Bykkartran) gelmitir ve Drizipera'dan da
ayrlarak Odessus'a (Varna) ulamtr. Odessus'a
geldiinde ordugh General Peter'i olduka cokulu
ve ayrcalkl bir ekilde karlamtr. Ordugha
geliinin drdnc gnnde General ordulara
imparatorluun yeni emirlerini ve harekt raporunu
iletmitir. VII,1,4 Bunun zerine ordular huzursuzluk
yaratmay tasarlamlardr, nk daha nce
imparatorluun bu emrini almlardr. Daha sonra
general, acil bir ekilde ordularn toplanmasn
dzenleyerek topluluun imparatorun emirlerini
dinlemesini salamtr. Fakat sonrasnda ordu
tekrar harekete gemi ve generali rezil bir durumda
brakarak, grltl bir ekilde drt mil uzaa
karargh kurmutur. VII,1,5 Bunun zerine, isyan ile
karlaan Peter, imparatorluk emirlerinin sknt
verici ksmlarn saklamtr; ayn zamanda
imparatorluk emirlerinden savaan kitlelerin
faydasna olacak olan da haber vermek zorunda
kalm ve bunun aleni olarak Roma ordularna ilan
edilmesini talep etmitir. VII,1,6 Akabinde Romallar
toplanarak Mavrikios'a kfr savurmular, fakat
kumandan akll ve ikna edici bir biimde kampn
fkesini yattrarak kol kola olan insanlara
imparatorun daha memnuniyet verici mektuplarn
okumutur. VII,1,7 Bu mektuplar u cmert hkmleri
iermekteydi; "kahramanca hareket eden ve
tehlikedeki cesaretleri nedeniyle baz talihsizliklerle
karlaan Romallar tatil yapmal, ehirlerdeki terhis
edilen askerler masraflar imparatorlua ait olmak
zere beslenmeli ve savata babalarn kaybeden
hizmetkrlarn ocuklar sava[401] iin
ebeveynlerinin yerine kaydedilmelidir". VII,1,8 Buna
gre, orduya bu teklifleri yksek bir krsden
yapnca, onlar zapt etmi ve ikna edici bir biimde
sakinlemelerini salamtr; bylelikle aptallklar da
deimi ve her biri tekrar mparator Mavrikios'un
lehine dnmlerdir. VII,1,9 Son zamanlarda atlan
iftiralardan kurtulan mparator yceltilmitir: nk
kitleler deikendir ve hibir zaman sabit bir
pozisyonu benimsemezler, fakat tesadf bildiriler ile
rasgele ve geici olarak ynlendirilirler.
VII,2,1 General, ordugh tekrar gzden geirmek
suretiyle meseleleri zd. Drdnc gn imparatora
isyan bildirdikten sonra Odessus[402]'tan (Varna)
yola karak solundaki blgelere doru hareket etti,
Marcianopolis'e[403] (Devnya) vardnda bin
adamn ordughn dna yerletirilmesini emretti.
VII,2,2 Bu adamlar, burada bulunduklar srada alt
yz kadar Slav'n basknna uradlar. Zaldapa
(Abrit-Bulgaristan), Aquis (Gamzigrad-Srbistan)
ve Scopi (skp) bunlar tarafndan yamaland ve
buradan elde edilen ganimetler byk arabalarla
tand[404]. VII,2,3 Romallarn hareketlerinin
farknda olan barbarlar onlarn yaklatklarn grnce
geri dnerek esirleri katlettiler. Genler dhil, btn
yetikin erkek esirleri ldrdler. VII,2,4 Romallarla
karlamak istemeyen barbarlar, ykleri bir araya
getirerek evrelerine bir barikat kurdular ve bu
barikatn tam ortasna kadnlar ve genleri
yerletirdiler. VII,2,5 Romallar, eski dnemlerde
barbarlarn Geate dedii blgeye yaklamlard
fakat barbarlarn, barikatlarn arkasndan attklar
mzraklardan ekinerek saldrmaya cesaret
edemediler. VII,2,6 Sonra onlar yneten Alexander
adndaki komutanlar, Romallara atalarnn dilleri ile
atlarndan inmelerini ve tehlikeli dmanlarnn kapal
blgesini ele geirmelerini emretti. VII,2,7 Bunun
zerine Romallar attan inerek barikata doru
ilerlediler ve karlkl ok ve mzrak attlar. VII,2,8 Bu
nedenle sava kendi saflarnda devam ederken baz
Romallar barbarlar koruyan barikatlarn zerine
atlayarak engellere trmanmaya altlar. Bunun
zerine burada kllar ile gs gse arptlar.
VII,2,9 Sonra geri evrilemeyen bir tehlike
barbarlara doru geldi, Romallar barbar barikatlarn
ele geirirdi. Barbarlar esirlerin bir ksmn kltan
geirirken dier taraftan da bar istediler. Fakat
Romallar tereddtsz bir ekilde saldrdlar ve zor
artlar altnda barikat geerek barbarlar kltan
gei rdi ler. VII,2,10 kinci gn galipler olaylar
imparatora bildirdiler. Beinci gn General (Peter)
atma alanna geldi ve gerektende nc
kuvvetlerin gerekletirdikleri bu baarya ahit
olunca, bu kahramanlar hediyelerle dllendirdi.
Metnin bu ksmnda Simokattes Bizans
Generali Peter'in buradaki faaliyetleri hakknda
bilgi verir.
VII,4,1 Altnc gn dmana 1000 kiilik bir gle
saldrdlar. 1000 Bulgar ile karlatlar. VII,4,2
Kaan ile imparator arasnda bar olduundan beri
barbarlar savunma yapyorlard[405]. Fakat
Romallar, generalin kararyla barbarlara kar
mzraklarn kullanyorlard. Bulgarlar anlamay
bozmamak, kavgay durdurmak ve bar korumak
iin komutana eli yolladlar VII,4,3 Sekiz mil tedeki
komutana elilerin lideri gitti. Peter barl szler
sarf etti fakat nc glerine barbarlarn
yakalanmasn ve derhal kltan geirilmeleri
talimatn verdi. VII,4,4 Bulgarlar ellerinden gelenin
en iyisini yaparak savaa hazrlandlar. Kahramanca
mcadele ederek Romallar sava alanndan geri
ekilmeye zorladlar. VII,4,5 Bu olaydan sonra
barbarlar, Homeros iirlerindeki kahramanlar gibi,
byk ve farkl milletlerden oluan bir orduya kar
ksa mesafelerde yer deitirerek savatlar. VII,4,6
Peter ise, plan baarsz olunca, kyafetlerini
deitirerek bir subayn kyafetlerini giydi ve kendini
bir kle gibi cezalandrd. Avarlar Kaan'a gelerek
olaylarn geliimini anlattlar. Peter'e eliler yolladlar
ve adil bir atekes istediler. VII,4,7 Ancak Peter
elileri makul gerekelerle kandrd, iddia edilen kt
hareketlerden haberi olmadn syledi, sonra
onlara hediyeler sundu ve barbarlarn iyi duygularla
yanndan ayrlmalarn salad. VII,4,8 Drdnc gn
rman yaknlarna kadar gelerek yirmi adam bir
araya getirdi ve bunlar rma geerek dmann
hareketlerini izlemek zere gnderdi. VII,4,9 Irma
geenler hemen yakalandlar. Yakalanmalar ise u
ekilde olmutur: Bunlar (barbarlar) genel olarak
gece hareket ediyorlar, gn nda uyuyorlard.
VII,4,10 Bu insanlar bir gn nce ok uzun bir
yry gerekletirmiler ve bitkin dmlerdi,
dinlenmek zere bir korulua ekildiler. VII,4,11
Uykularnn nc saatinde, gzc brakmakszn
uyurken, barbarlar koruya doru yaklatlar. Slavlar
atlarndan indiler ve atlarn serbest braktlar. VII,4,12
Bu esnada Romallar yanllkla fark edildiler ve
ansszlk eseri yakalandlar. Esir olarak alnan bu
zavalllar Romallarn planlarn renmek amacyla iyi
bir sorgudan geirildiler. mitlerini kaybeden bu
esirler bildikleri her eyi anlattlar. VII,4,13 Barbar
topluluunda bir kabile reisi olan Peiragastus
ordusunu yanna alarak nehre yakn bir noktada
kamp kurdu. Kendisini asma yapraklarnn arkasnda
saklanan bir zm salkm gibi aalarn arkasna
sakland.
VII,5,1 mparatorun erkek kardei olan General
(Peter), dmanlarn yaknda olabilecei fikrine
inanmamaktayd. Bu nedenle ordusuna nehri geme
emri verdi. Bin kadar adam nehri geince barbarlar
saldrdlar ve hepsini kltan geirdiler. VII,5,2
General bunu rendiinde barbarlarn kurban
olmamak iin nehri kk gruplar halinde deil
topluca gemeyi dnd. Romallar bu dnceyle
organize olmaya balaynca barbarlar nehir
kenarndan uzaklatlar. VII,5,3 Romallar bu durum
zerine barbarlara saldrmadlar ve onlar da
ekililerini tamamladlar. VII,5,4 Btn olan biteni
ileten Peiragastus Romallarn kpry gemelerini
ve nehir kylarna hakim olmalarn engelleyemedii
ve hata yapt iin ldrld. Peiragastus'un
yenilgisinden sonra dman hareketine devam etti.
VII,5,5 Romallar nehir evresinde hkimiyeti
btnyle salaynca, atlarla barbarlar evreleyerek
onlar topluca katletmeye altlar fakat atlarn
yetersizliinden dolay takiplerinde baarl
olamadlar ve ordughlarna geri dnmek zorunda
kaldlar. VII,5,6 Ertesi gn nc birlikler, ime
sularnn tkenmesi sonucu byk bir hata yaptlar ve
ansszlklar arka arkaya geldi. Askerler
susuzluklarn arapla giderme yolunu setiler.
nc gn btn bir ordu bu iddetli vahim durum
karsnda, bir barbar esir onlara drt parasang
(19,3 km.) mesafedeki Helibacia[406] Irmandan
faydalanmalarn nermese, mahvolacakt. VII,5,7
Ertesi gn Romallar suya kavumutu: bazlar suya
dizlerine kadar girmiti, bazlar su iiyor, bazlar ise
su da oynuyordu. VII,5,8 Irman aalk olan kar
tarafnda barbarlar saklanmlard; barbarlar
acmaszca su ien Romal askerleri mzraklarla
ldrdler. Gizlendikleri yerden kmak suretiyle
byk katliam gerekletirdiler. VII,5,9 Bunu fark
eden Romallar iin sadece iki seenek vard: ya
susuzluklarn gidererek lecekler ya da hayatta
kalmak iin sudan vazgeeceklerdi. Ancak Romallar
nehrin dier tarafna geerek barbarlar
pskrteceklerini dndler. VII,5,10 Romallar
kar tarafa ulanca barbarlar beklenmedik bir
saldr balattlar. Romallar bozguna uramt.
Peter'in savata barbarlardan kt olmas ve
yenilmesi zerine Priskus tekrar general olur,
generallik vazifesinden alnan Peter ise stanbul'a
gelir[407].
Metnin bu ksmnda Simokattes
imparatorluun dousunda meydana gelen
olaylar hakknda bilgi verir.
VII,7,1 lkbaharn banda Priskus stanbul'dan
ayrld. Kendisine bal olan gleri Astike'de
(Trakya Ovas) toplad, general toplad ordunun
saysn grnce Roma gcnn byk lde
azaldn ve perian vaziyetini grme imkn buldu.
VII,7,2 General bu durumun Romann aleyhine
olabileceini imparator Mavrikios'a anlatmay
dnd, ancak baz danmanlar Peter'in bu ihmal
ve baarszlklarn gizlemeye raz ettiler. VII,7,3
General on be farkl yerde kamp kurduktan ve Tuna
Nehri'ni getikten sonra, drdnc gnde Upper
Novae'ye ulat (Tuna Nehri'nin sa tarafnda
bulunan gnmzde Svistov-Zitovi/Bulgaristan).
Bunu duyan Kaan Priskus'a eli yollayarak,
Romallarn hareketinin sebebini anlamaya alt.
VII,7,4 General bu corafyann avlanmak iin ok
msait olduunu, sulak olan bu arazide ok iyi at
binildiini syledi. Ancak Kaan Romallarn baka
milletlerin snrlarna girmeyi amaladn
dndn, Priskus'un anlamay bozarak bar
sona erdirdiini syledi. VII,7,5 Priskus bu topran
Romallara ait olduunu ve sava sonrasnda
ellerindeki bu toprak parasn kaybettiklerini syledi.
Kaan topran mlkiyeti konusunda tartma yaratt
ve doudan balayan hareketlerinde aslnda
Priskus'un karlarna uygun davrandklarn
syledi[408]. VII,7,6 Biz srekli Kafkasya'da
yaayan skitlerden bahsettik. imdi gemii ve
bugn anlatmay kesiyoruz. Biz imdi bu zamanda
milletler arasnda yaanan olaylar anlatmaya devam
edeceiz. VII,7,7 Ertesi yl yaz geldiinde douda
yaayan Trkler tarafndan Kaan olarak seilen kii
mparator Mavrikios'a eliler yollad (598). Bir
mektup yazd ve bar vd. VII,7,8 Mektubun girii
ve selamlama ksm kelimesi kelimesine yleydi:
"Yedi farkl milletin ve dnyann yedi farkl
blgesinin byk lideri olan Kaan tarafndan
Roma mparatoruna" yollanm bir mektuptu.
Kaan Eftalit (Abdeli) denen topluluun da Hakan
olduunu mektubunda beyan etmekteydi. VII,7,9 Bu
byk zaferi kendisini gururlandrm, sonrasnda
stemi Kaanla ittifak kurarak, yine bu zaferinden
sonra Avar halkn kendi hkimiyeti altna almt.
Avarlar Avrupa ve Pannonia'da yaayan komu bir
milletti[409] ve buralara gelmeleri imparator
Mavrikios dneminden nce olmutu. VII,7,10 Bir
yanl terim kullanma nedeniyle, Tuna zerindeki
barbarlar Avarlarn ismini devralmlardr; soylarnn
kkeni ksa zamanda ortaya kacaktr. Bylelikle,
Avarlar yenilgiye uradktan sonra (imdi konuya
tekrar dnyoruz), bazlar Taugast'ta (in)
yaayanlarn yanna kamtr[410]. VII,7,11 Taugast
Trkler olarak adlandrlanlardan toplam bin be yz
mil uzakta bulunan ve Hindistan'a snr olan nl bir
ehirdir. kametgh yerleri Taugast yaknnda olan
barbarlar olduka cesur ve ok nfuslu bir ulustur ve
byklk konusunda dnya uluslarnn hibiri onlarla
rekabet edemez. VII,7,12 Yenilgileri nedeniyle daha
mtevaz bir kadere meyleden dier Avarlar da
Mucri[411] olarak adlandrlanlarn yanna
gelmilerdir; bu ulus Taugast (in) insanlarnn en
yakn komusudur; hem gnlk talim uygulamalar
hem de ruhlarnn tehlikeye kar dayankll
nedeniyle savata byk bir kudrete sahiptirler.
Dnya milletleri arasnda dmanlar yoktu. VII,7,13
Kaan amacna ulamak konusunda kararlyd.
Hkimiyeti altndaki milletlerden en kalabalk ve en
iyi silahlanm olan grup Ogurlard[412]. Kaan onlar
grevlendirdi. Til Nehri'ni takip ederek douya doru
aknlar dzenleyeceklerdi. Til Nehri'ni Trkler Melas
(Kara Nehir=Tarim Nehri?) diye
adlandryordu[413]. VII,7,14 Bu milletin en erken
dnemde ortaya kan reisleri Var ve Hunni adn
tamakta idi. Bu halkn iinden kan bir ksm
kabileler daha sonra bu iki liderin ismini yani Var ve
Hunni adn alarak kullanmlardr.
VII,8,1 mparator Justinianos'un imparatorluun
gcn elinde bulundurduu esnada atalarnn
kabilesinden kaan kk bir Var ve Hunni grubu
Avrupa'ya gelip yerlemilerdi[414]. VII,8,2 Bunlar
kendilerine Avar diyorlard ve Kaan adn verdikleri
bir yneticinin idaresi altndaydlar. Aklayalm:
gereklerden ok fazla uzaklamadan isimlerini nasl
deitirdiklerini syleyelim. VII,8,3 Bunlarn yan sra
Barselt, Onogur, Sabir ve dier Hun uluslar hl Var
ve Hunni olanlarn bir ksmnn kendi blgelerine
katklarn grnce, byk bir panie kaplmlardr,
nk gmenlerin Avarlar olduundan
phelenmilerdir[415]. VII,8,4 Bu nedenle, kaarak
blgeye gelen topluluu muhteem hediyelerle
onurlandrmlar ve bunun karlnda gven iinde
olacaklarn ummulardr. Daha sonra, Var ve
Hunniler kendilerine yaplan bu iyi karlamay
grdkten sonra, bykelilerin hatasn kendilerine
mal etmiler ve kendilerini Avarlar olarak
adlandrmlardr: nk skit uluslar arasnda
Avarlarn en becerikli kavim olduklar
sylenmektedir. VII,8,5 Gerekte gnmze kadar
bile Pseudo-Avarlar (onlara bu ekilde hitap etmek
daha dorudur) ecdatlar konusunda ayrlmaktadrlar,
bazlar onurlu Var ismini tarken dierleri de Hunni
olarak adlandrlmaktadrlar. VII,8,6 Fakat biz,
Pseudo-Avarlar[416] hakkndaki bu bilgileri
zetlediimiz iin, imdi hikyemizin devamna
dnelim. Daha sonra, Ogur salam bir yenilgiye
uradktan sonra, Kaan Kolch[417] ulusunun
hkmdarn kllarn penesine atmtr. VII,8,7
Akabinde yz bin kiilik bu zel kabile savata
katledilmitir, bylelikle cesetlerin oluturduu izgi
drt gnlk bir yolculuk mesafesine ulamtr. VII,8,8
Zafer ltl bir biimde Kaan'a glmserken, Trkler
i savata arpmlardr. Kaan'a kan ba ile bal
(akraba) olan Turum adnda bir kii isyan karm ve
byk askeri gler toplamtr. VII,8,9 Savata galip
gelemeyen Kaan, dier byk Kaan'a (bey
olmaldr) bir eli gndermitir. Bu kaanlarn
(beylerin) adlar: Sparzeugun, Kunaxolan ve
Tuldich'tir[418]. VII,8,10 Daha sonra, tm birlikler
Ikar'da[419] toplandktan (byk ovalarla
sarmalanm bir yerdir), ve dmanlar bu yerin tam
karsna yiite dizildikten sonra, Kaan galip
gelmi ve ittifak gleri yn deitirerek kamtr;
byk bir krmdan sonra Kaan yeniden bu blgenin
hkimi olmutur. VII,8,11 Kaan imparator
Mavrikios'a eliler yollayarak zaferini bildirdi. Ikar,
Altn Da'na (Akda) drt yz mil mesafededir.
VII,8,12 bu zel da dou'da yer almaktadr, burada
yaayanlar tarafndan Altn Da olarak
adlandrlmtr. nk bu dada stn kalitede
meyveler yetitirilmekteydi ve srleri bu dada
besleniyordu. ok sayda binek hayvannn da
beslenme sahas burasyd. Ayrca en gl Kaan'n
Altn Da'na sahip olmas Trkler arasnda bir
gelenekti. VII,8,13 Trkler iki eyden ekinirlerdi. lki
daha nce hi grlmemi lde byk can kaybna
neden olabilecek salgn hastalklar ikincisi de
iddetli depremlerdi. ok uzun yllar nce
Onogurlar tarafndan kurulmu olan Bakath[420]
ehri depremlerle yklm, Sogdiana[421] kentinde
yaayanlar ise hem deprem hem de veba ile yz
yze gelmilerdi. VII,8,14 Trkler atee olaanst
derecede sayg gsterirler, suya ve havaya kutsallk
atfederlerdi ve topra methederlerdi; ama
gkyzn ve yeryzn yaratan tek bir tanrya
inanrlar ve taparlard. VII,8,15 O tanr iin at, inek ve
koyun kurban ediyorlard. Gelecei okuduklarna
inandklar khinleri (aman) vard[422]. VII,8,16
Tarniach (Tarhiah) ve Kotzager-(Kutrigur) ki bunlar
Var ve Hunni kabilelerine mensuptular- Trklerden
kaarak Avrupa'ya geldiler ve burada Avar
Kaan'nn hkimiyeti altndaki milletlerle birletiler.
VII,8,17 Zabender'in de Var ve Hunni kabilelerinden
olduu sylenebilir. Toplamda ilave g olarak
Avarlara katlan ordu 10 bin kiidir.
VII,9,1 sava bittiinde Trklerin Kaan'
Taugast'larn (in) adam ile bir anlama yapt.
Baarsn garanti ederek hkimiyetini glendirdi.
VII,9,2 Taugast'larn blgesel komutan Taisan'd.
Taisan Yunan dilinde Tanr'nn olu demekti. Taugast
(in) lkesinde dzensizlik yaanmazd, liderlerini
soylular arsndan seerlerdi. Bu toplumda statler
klt haline gelmiti, kanunlar adaletli idi, hayatlar her
zaman gvence altnda ve saduyu zerine
kurulmutu. VII,9,3 Treleri vard, bunlar kanun
gibiydi. Erkekler asla kendilerini altn taklarla
sslemezlerdi, krl ticaretleri sayesinde altn ve
gm bakmndan ok zenginlemilerdi. VII,9,4
Taugastlar rmak ikiye ayryordu. Irman iki farkl
tarafnda yaayan ve aslnda akraba olan bu iki grup
birbirine dmand. Bir grup siyah, dieri ise krmz
renkli kyafetler giymekteydi. VII,9,5 mparator
Mavrikios Roma tahtna oturduunda siyah kyafetli
millet rma geti. Krmz kyafetli milletle savaarak
onlar yendiler ve blgenin hkimi oldular. VII,9,6
Barbarlar Taugast' (in) Makedonyal skender'in
kurduunu sylerler. Bactrian ve Sogd milletlerini
kleletirdi ve ok sayda barbar yakt. VII,9,7 Bu
ehirde yneticinin ei altndan yaplm kyafetler
kullanyordu. Bu kyafetlerin her birinde altn ve
deerli talarla bezenmi bir inek resmi vard. Bazen
bu bir kz de olabiliyordu. VII,9,8 Tuagastlarn
hkimi olan adamn bir geceyi yedi yz kadnla
geirdii belirtilir. Bu milletin asillerinin eleri gm
arabalar kullanyorlard. ehre birka mil uzakta
skender'in kurduu ve Barbarlarn Chubdan
(Khumdan-in'de bir ehir?) dedikleri bir
yerleim yeri vard. VII,9,9 Bunlarn liderleri lnce
kadnlarnn salar kaznr ve siyah kyafetler iinde
eleriyle beraber gmlrlerdi. Mezarda l asla
yalnz braklmazd. Chubdan ehrinden geen iki
rmak ehri birka blme ayrrd. VII,9,10-12 Bu
milletin ok fazla fili vard. Hindistan'la ticaret
yapyorlard. Kuzey blgelerde doan Hintliler beyaz
tenli olurlard. Chubdan ehrinde yaayanlar ipek
bcekilii yapyorlar, rettikleri iplikleri farkl
renklerle boyuyorlard. Ayrca ok sayda hayvandan
oluan srleri vard. Baktrian, Sogdian ve Melas
Irma evresinde yaayanlar iin yeterince retimde
bulunuyorlard.
VII,10,1 Onuncu gnde generalin adrna eliler
geldi. (Yeniden Priskus'un seferleri anlatlmaya
balanr.) Priskus Avarlarn Singidunum-Belgrad
surlarn yerle bir ettiini, halk evlerini terk etmeye ve
bilmedikleri insanlarn yani dmanlarnn
topraklarna yerlemeye zorladklarn duydu[423].
VII,10,2 Bunun zerine gecikmeye mahal vermeden
Priskus, nehir boyunca su zerinde ilerleyerek Tuna
rmanda bulunan Singan adasna ulat. Buras
Singidunum- Belgrad ehrine otuz mil mesafedeydi.
VII,10,3 Priskus glerini adaya kard. Dromons
denen hafif krekli kayklarla Consitantiola'ya[424]
geldi. Burada Kaan ile karlat ve General
Singidinum hakknda Kaan'la tartt. VII,10,4
Priskus bu esnada teknesini ynetirken, nehrin
kenarnda oturan Kaan generale cevap veriyordu.
Kaan Priskus'a yle syledi: VII,10,5 "Siz
Romallar benim topraklarmda ne yapyorsunuz?
Neden mlkme ayak basyorsunuz? Tuna Nehri size
yabancdr, buras dmana yasaktr. Biz buray
silahlarmzla aldk, mzramzla buralar kleletirdik.
Priskus, lgnlktan uzak dur. Size ok kymetli
hediyeler vermemizi salayan bar sona
erdirmeyin. Anlamann kurallarna uyun.
Yeminlerinizi bozduunuz iin utanmalsnz. VII,10,6
yi bir heyet toplayn. Bu ekilen aclardan sonra
toplanan bir konsey olacaktr. Konseye deer
vermeyen ac ekmeye mahkm olacaktr.
Aceleciliiniz ile yaplanlara zarar veriyorsunuz.
VII,10,7 Hissettirmeden savaa hazrlanyorsunuz,
general. Bir dost gibi anlamalar yapp bir dmann
a gzllyle bara zarar veriyorsunuz. Bu iki
davrantan birini terk edin, ya da skneti bozmayn.
VII,10,8 Kaan szlerine aynen yle devam etti.
"Belki tanr Kaan ile imparator arasnda bir
hakemlik yapar. Belki o belirleyici olur".
VII,11,1 Priskus bunun zerine Kaan'a unlar
syledi: "Arkadam Singidunum ehrindeki varlnz
hatadr. Neden surlar ykp insanlarn istemeden de
olsa ehri terk etmelerini salyorsunuz?
Diktatrsnz size sylenen her eyi yanlm gibi
alglyorsunuz. G kullanmakla Romallar
suluyorsunuz ama bunu yapan sizsiniz. VII,11,2
Bahtsz insanlarn iinde yaadklar bar ortamn
bozmayn. ehri kuatmay brakn. Snrlarda gezen
agzl insanlarnz engellemek iin onlara toprak
vermeyin. Onlar cezalandrn. Sizin itahnz
tanmlamak ii kelimeler yetersiz kalr. VII,11,3
Snrsz arzu gcn kontroln gletirir. Doyumsuz
olan hibir ey sabit deildir; sonsuza eriilemez,
uzlamazlk mcadeleyi dourur. VII,11,4 Arzularnza
bir son verin, doyumsuzluunuzu kontrol altna aln,
agzlln gz daima aktr. nsanlarn geri
dnn salayacak tedbirler aln. Hibir ey iyi
anstan daha belirleyici deildir. Zafer kendi
kanatlar ile uar ama galibiyetin ayaklar kaygan bir
zemindedir. Dnya ganimetleri lmsz deildir.
VII,11,5 Bugn glmseyen, umut verici ve safran
renkli, prl prl ve gz kamatrc gn izleyin, tabiri
caizse yarn ayn gn fkelenerek ve kt bir
kyafetle, youn bir ekilde serpilmi sis ve youn
bulutlarla, irkince kararm ekilde izleyeceksiniz".
VII,11,6 Anlatldna gre fkeyle grmeleri kesen
Kaan oldu ve pek ok ehri yakp ykacan ekledi.
Bir sre sonra Avarlar adrlarna dndler. Bu arada
Pri skus Godwin'i[425] bir Roma birliinin bana
getirerek Singidunum'u kuatmas iin kendisine
emretti. VII,11,7 Godwin ehre suyoluyla geldi. ehir
Saos (Sava)[426] ve Draos (Drava)[427] adnda
iki rmakla evrelenmiti. Romallarn gemiler ina
etmeye baladklarn gren barbarlar kaleyi
glendirdiler. Yerleim alanlarn arabalarla
evirerek tahkim ettiler. VII,11,8 Fakat Avarlar
Romallarn ak bir saldrsn beklemeyerek, halkn
zerinde terr estirmeye baladlar ve sava
meydanndan geri ekildiler. Priskus bu zavall
insanlar kurtard. kinci gnde Romallar ehri
duvarlarla evirmeye baladlar. VII,11,9 Kaan bu
olanlar nedeniyle ciddi bir kaygya kapld. Bu ehir
onun iin bedendeki kalp gibiydi. Priskus'a eliler
yollad. Anlamay tekrar canlandrmay nerdi.
Onuncu gnde Avarlar kendi glerini topladlar ve
yonya Krfezine (Adriyatik) kar sava trompetleri
almaya baladlar[428].
VII,12,1 Bu blgenin yaknlarnda Dalmaya[429]
lkesi vard. Avarlar birka farkl yerde kamp kurarak
ilerledikten sonra Bonkeis[430] denen yere geldiler.
Bir kuatma makinesi kullanlarak kuatlan bu
ehirde ve evrede krk kadar kale tahrip
edilmiti[431]. VII,12,2 General olup biten kt
olaylar duyduunda Godwin'i iki bin askerle
donatarak bu kt gidiat deitirmek zere
grevlendirdi. Godwin bu sekin askerleri alarak
yryne balad. VII,12,3 Bylelikle, Godwin
anayollardan saparak engebeli yollar ve bilinmeyen
yerlerden gemitir, bylelikle eer bir dman
grlrse ve barbar birlikleri zerine gelirse byk
bir tehlike ile karlamayacaktr. Godwin gizlice bir
tepenin st noktasndan Avarlar takip etmi,
ilerleyen ordu birliklerini gzlemlemitir. VII,12,4
Otuz askeri nden gndererek bu Avar ordusunu
takip etmekle grevlendirdi. Romallar halkalar
izerek ilerlemekteydiler. Gece yars Avarlara ait
baz arabalar zapt ettiler. VII,12,5 Romallar bir sre
aalk alanda saklandktan sonra Avarlar uyurken
byk bir cesaretle zerlerine saldrdlar. VII,12,6 ki
mil tede tane sarho Avarla karlatlar. Onlar
esir aldlar. Dmann hareketleri ve planlar
hakknda bu sarholardan bilgi aldlar. Romallar
bunlar zincirlediler ve Godwin'e sa olarak yolladlar.
VII,12,7 Godwin Kaan'n iki bin kiilik bir orduyu
ganimetleri korumalar iin grevlendirdiini
rendiinde bu durumdan ok honut oldu. Bunun
zerine bir geide gizlendi. VII,12,8 Gn nda
Avarlar ganimetlere elik ederken, Godwin
arkalarndan gelerek ani bir saldryla hepsini de
mzraklarla etkisiz hale getirdi. Ganimetleri ele
geirerek iyi niyetli ve asil Priskus'a gnderdi.
VII,12,9 Kaan bu aksi durumu renince
umutsuzca ykld, hi de honut olmad. On sekiz ay
boyunca Romallar ile Tuna yaknlarnda kamp kuran
barbarlar arasnda her hangi bir saldr, kayda deer
bir ey yaanmad[432]. VII,12,10 mparatorun
hkimiyetinin dokuzuncu ylnda beklenmedik ve tm
kinata zarar verebilecek bir olay oldu. Bir adam
dnn ki hakknda gerekten ok efsane var. Bu
adam sradan bir hayat yaamak iin emekli oldu.
Forumdan[433] elinde klcyla koarak kan ve
ocuunu da yannda getirmi bulunan bu adam
imparatorla adeta bir peygamber gibi konumutu.
stelik ocuu ile beraber vahi bir ekilde
baklanarak ldrlebilirdi. VII,12,11 Yaz
mevsiminde Herodian (Kei?) imparatora kt
ansn rapor etti. Bu adam kutsal bir mesaj getiriyor
gibi idi.
VII,13,1 Ve bu zamanda[434] Avarlar arasnda
sayg duyulan Kaan, kendi birliklerini toplayarak
Trakya'da Mysia-Moesia[435] topraklarna doru
hareket etti ve Tomi (Kstence) ehrinin nlerinde
grnd. Priskus bu durumdan haberdar oldu ve
saldrlan ehre yaklat. VII,13,2 Romallar ve Avarlar
Tomi (Kstence) ehrinin yaknlarnda kamp
kurdular, k mevsimi yaklanca her iki tarafta
harekete gemeyerek ordughlarnda kaldlar.
lkbahar gelince ktlk Romallar sarmt[436].
VII,13,3 Bu arada Hristiyanlarn paskalya bayram
(Mart-Nisan) balamt. Kaan bu durumun ilahi bir
takdir olduunu dnd. mparatora eliler
yollayarak bu alk durumunu bitirmek arzusunda
olduunu bildirdi. VII,13,4 Priskus bu konuda
kayglyd ve Avarlara gvenmiyordu. Be gnlk bir
atekes kararna varld. Kaan bu arada alktan
kvranan Romallara yiyecek- iecek dolu arabalar
gnderdi . VII,13,5 Bu sebeple Avarlarn bu
merhamet ve hayrseverlilik rnei onlarn bugn bile
konuulan mucizev hikyelerine kadar ulamtr.
Drdnc gnde Romallar yiyecek iecekten
tmyle mahrumdular. Kaan bir eli yollayarak
Priskus'un elinde bulunan Hindistan baharatlarnn
kendisine verilmesini istedi. VII,13,6 General
Kaan'n isteini kabul etti. Biber ve Hint yapra gibi
baharatlar ile Saussurea denen bitkiyi de Kaan'a
gnderdi. Avarlar Romallarn hediyelerini kabul
ettiler, baharatlarn kokusundan ve tadndan mutlu
oldular. VII,13,7 Bunun zerine iki kart ordu ayn
yerde kamp kurdu ve iki tarafta birbirinden endie
etmedi, korkmad. Bayram sonrasnda Kaan artk
kamp alanlarnn ayrlmas gerektiini bildirmek zere
eliler gnderdi. Bylece Romallar ve Avarlar
yaptklar ortak kampa son verdiler[437]. VII,13,8
Altnc gn Kaan Comentiolus'un kendisine bal
gler ile beraber Nicopolis[438] (Nikyup
Kasabas/Bulgaristan) ehrine doru yrye
getiini rendi. Glerini toplad ve Comentiolus'a
kar sava meydannda yerini ald. Comentiolus
K a a n n Mysia-Moesia'ya geldiini duyunca
Zikidiba (Sucidava)[439] denen yere giderek
orada kamp kurdu. VII,13,9 Yedinci gn Iatrus[440]
ehrine geldi, Avarlar Romallara yirmi parasanglk
(yaklak 96,5 km) bir mesafede bulunuyorlard.
Gecenin ortasnda Roma generali gizli bir ekilde
Kaan'a bir ulak gndermiti; sonrasnda dman
sadece korkutmak iin vermi gibi, Romallara
silahlanmalarn emretmitir[441]: nk Romallara
sabah bir muharebe olacan sylememitir.
VII,13,10 Romallar komutanlarna ve onun verdii
kararlara gveniyorlard. Bu kez de gvendiler.
VII,13,11 Gne ykseldiinde Romallar Avarlarn
atmaya ok iyi hazrlanm bir ekilde karlarnda
olduunu grdler. Avarlarn savaa hazrlkl olmas,
Romal askerler arasnda honutsuzluk yaratt.
Komutanlarnn verdii kararn hatal olduunu
dnmelerine neden oldu. Ve bylece
Comentiolus'un gleri komutanlarna lanet okuyarak
bu dankln ve hazrlksz yakalanmann sorumlusu
olarak onu gryorlard. Roma birliklerine barbarlar
sadece iki mil (3,2 km) uzaktaydlar.
VII,14,1 Roma birlikleri arasnda honutsuzluk
yaylmt. Romallar barbarlarn saldrya gemek iin
hazrlandklarn grnce silahlandlar. Bu Romallara
aslnda ne kadar tehlikeli bir durumda olduklarn
grmelerini salamak iin adeta tanrsal bir anst.
VII,14,2 Comentiolus birliklerini datt. Merkezdeki
gleri sol kanatta grevlendirdi. Sol kanattaki
adamlarndan bazlarn da sa kanada yollad. Bu
byk bir hatayd. Yenilmelerine sebep oldu. VII,14,3
byk bir hatayd. Yenilmelerine sebep oldu. VII,14,3
General ayrca sa kanada ok gizli ve nemli bir
vazife ile grevlendirdi: ordunun mhimmatn-ykn
korumak ve zor anda bunlar kurtarmak. Ancak
umduu olmad, birliklerinin tam ortasna dman
szma yapt. VII,14,4 Bunu gren dier Romal gler
aknla dtler. Gne ykselince Romallar
atma alanna iki mil mesafede kamp kurdular.
Ancak Avarlar bir nceki gn kamp kurduklar yeri
deitirmediler. VII,14,5 Gecenin ortasnda, general
sekin askerlerinden bazlarn toplad ve onlara gizli
bir ekilde kamptan kamalarn emretti. Daha sonra
sabahleyin, Comentiolus kendini eliklerle
silahlandrd ve tabiri caizse, yaklak drt mil uzaa
ava gidiyormu gibi davrand[442]. Bu sayede
kaabildii kadar uzaa kat. VII,14,6 Daha sonra,
gn ortasnda birlikler Comentiolus'un ahmaklnn
farkna vardlar ve generalin kamay dnmeye
baladn anlaynca, yakndaki nehirden geerek ve
byk bir kargaa ile ordughtan krk mil uzaa
doru katlar[443]. VII,14,7 Roma birlikleri kaygya
kaplarak paniklediler. Avarlar Iatrus (Yantra)
nehrini geerek, Romallarn arkasndan ilerlemeye
baladlar. Dmanlar Romallara saldrnca korku ve
aresizlik kampa egemen oldu, bir ey yapamaz
hale geldiler. VII,14,8 Sonrasnda Romal gruplar
acele ile ekilmeye baladlar, Avarlar ise
Romallarn kamp evresindeki gl gei
noktalarn ele geirdiler. Romallar Avarlarn bu ani
hareketine eski dilde Cleisourae diyorlard. VII,14,9
ok sayda Romal ldrld, katliam devam
ederken, ordu bir birlik kurdu ve Avarlar zorla
yerlerinden ettiler. Avarlar atma alanndan ayrlnca
Romallar toparlanma ans buldu. VII,14,10
Romallar tekrar nemli noktalara sahip oldular.
Fakat Comentiolus rezil bir ekilde kaarak
Drizipera'ya ulamt. ehrin kaplar kendine
alnca scak suyla bedenini temizleyip
temizleyemeyeceini sordu. Ancak ehrin yneticisi
ve halk buna izin vermediler onu aalayarak ve
talayarak kovaladlar. Bunun zerine Comentiolus
Uzun Surlara geldi[444]. VII,14,11 Avarlar
Romallarn geri ekilmeye balamalarndan beri
yaptklar baskn sonrasnda kademeli olarak
Drizipera'ya (Bykkartran) yaklatlar, ehri
yamalayarak, ehit Alexander Kilisesi'ni ve burada
yanan kutsal ateleri datarak imha ettiler. VII,14,12
ehidin mezarnda bulunan gmleri aldlar. l
bedeni tahrip ettiler. Sonra yaptklar elencelerle
zaferlerini kutladlar.
VII,15,1 Bylelikle bu gnlerde gvendiimiz, gc
tm uluslara uzanan, miras olarak babadan meskn
dnyay ve mlkiyeti olarak yeryznn drt kesine
sahip olan sa, hibir ekilde krallnn Kaan
tarafndan tanksz braklmasna izin vermemitir.
VII,15,2 nk barbar srleri ani bir veba ziyareti
ile felakete uramlar ve aclar amansz olduu iin
hibir mspet giriim onlar kurtaramamtr. Bu
ekilde ehit Alexander'a saygszl nedeniyle
Kaan'a bedeli ar cezalar detilmitir: oullarnn
yedisi kabarklar, ateli hummadan strap ekmi ve
bir gnde bu hayat terk etmilerdir. VII,15,3 Kaan
zafer kutlamalarnda kt bir talihe sahip olmutur:
zafer arklar, trkler, ilahiler, alklamalar, ahenkli
korolar ve kahkaha dalgalarnn yerini atlar,
gzyalar, tesellisiz kederler ve katlanlmaz cezalar
almtr. nk Kaan darbeleri aikr fakat ihtiam
gzle grlmeyen bir melek ordusu tarafndan
saldrya uramtr[445]. VII,15,4 Comentiolus
imparatorluk ehrine geldiinde kargaal da
beraberinde getirdi. ehirde feryatlar ykseliyor,
korku ve umutsuzluk yaylyor, herkes uyandnda
uursuz zenginliin hayalini kuruyordu. VII,15,5
Bizans'ta iileri umulduu gibi gitmemekteydi,
gelien olaylar neticesinde Trakya'nn terk edilerek,
Anadolu'ya Chalcedon'a (Kadky) geilmesi
kararlatrld. VII,15,6 Buras imparatorluk ehrinin
aksi istikametindeydi. Bu ehir Bizans'n en gvenli
yaam alanlarndan biriydi. VII,15,7 mparator onu
k o r uya n Excubitores[446] denen birlikleriyle
beraber hareket ederek bir ordu oluturup Uzun
Surlar'n evresinde garnizonlar kurdu, ayn
zamanda beraberinde Bizans'taki geni ve farkl
gruplara da sahipti. VII,15,8 Sekizinci gnde Senato
mparatora Kaan'a bir eli gndermesini
syledi[447], sonrasnda Harmaton'u eli olarak
atayarak Kaan'a gnderdi (598). VII,15,9 Bylece
Harmaton Drizipera'ya (Bykkartran) geldi. Eli
ok sayda hediyeyle gelmiti. O gnler Kaan iin
zor ve skntl gnlerdi. Kaan kaybettii oullarnn
ve savataki yenilgisinin matemini tutuyordu.
VII,15,10 Eli orada on gn kald. Bu zaman zarfnda
Kaan hibir ekilde eliyle grmedi. Yaad
felaket ve hayal krklnn bykl tartlmazd. On
ikinci gnde eliye Kaan'n adrna gitmesi
sylendi. VII,15,11 Eli Kaan'a kar son derece
mtevaz kelimeler seerek konuuyordu. Ama
Kaan son derece katyd. "Dmann hediyeleri
hediye deildir ve fayda salamaz" diyen Kaan
kendine sunulan hediyeleri geri evirdi. Eli uzun
konumalardan sonra onuruna sunulan hediyeleri
kabul etmesi iin onu ikna edebildi. VII,15,12 Takip
eden gnde Avarlar antlamay ve geri ekilmeyi
kabul ettiler. Kaan kelimesi kelimesine u ekilde
konutu: "Tanr Mavrikios ve Kaan arasnda,
Avarlar ve Romallar arasnda hakem olsun".
VII,15,13 Bar bozduu iin imparatoru sulamtr
ve aslnda szlerinde doruluk pay vardr: nk
esasnda Romallar sahte barn ve savan
uzmanlar olarak, bu sefer nceden yaptklar zalimce
davranlara kendileri dmlerdir[448]. VII,15,14
eytani balanglarn sonular zc tezahrler
ortaya karr. Yaplan antlama sonucunda Tuna
Nehri Romallar ve Avarlar arasnda snr ve ara bir
yer olarak kabul edilmitir. Slavlara kar savamak
artyla nehri gemek her iki tarafa da verilmi bir
hakt. Bar denei de yirmi bin solidi arttrlarak
sava tazminatna[449] eklenmitir[450]. Bu artlar
zerine Romallar ve Avarlar arasndaki sava sona
ermitir (598).
Simokattes bu arada doudaki olaylar
anlatmaya devam eder.
VIII. Kitap
VIII,1,9 Fakat Kaan barn gereklemesinden
sonra eve dnmek zere Tuna'y geerken,
Trakya'daki Roma kuvvetleri General Comentiolus'a
kar hainlik sulamalar ile mparator Mavrikios'a
eliler gnderdiler[451]. VIII,1,10 Sonra sert
ekime imparatorluk ehrinde ortaya kt ve
imparator, Comentiolus ve eliler iin yarglar atad;
gerekte mahkeme yeleri yerlerini aldklarnda,
imparator ikyet iin gelen elilere rica ederek,
iddialarn geri aldlar ve Comentiolus tekrar general
oldu[452]. VIII,1,11 Yaz geldiinde, Romallar
generalle olan maduriyetlerini hallettikten sonra
ehirden ayrlan Comentiolus, orduyu toplayarak
Tuna Nehri'ne gelir ve Singidunum'da (Belgrad)
Priskus ile birleir.
VIII,2,1 Ordularn birlemesinin drdnc gnnde
Priskus Avarlar ve Romallar arasndaki barn sona
erdiini belirten bir konuma yapt: sebep olarak da
mparator Mavrikios'un antlamalar bozmak zere
generallere emir vermesi gsterildi. VIII,2,2 Barn
alenen bozulmasndan sonra Romallar Tuna
Nehri'nde bir adas olan Viminacium
(Kostolac/Srbistan) ehrine geldiler[453]. Bu
adada Comentiolus hastaland. VIII,2,3 Romallar
adadan kara parasna geerlerken Kaan Roma
ordusunun hareketini rendi. Bunun zerine Avarlar
glerini toparladlar ve Romallarn topraklarn harap
ettiler, Kaan sahip olduu drt olunu da Tuna
Nehri'nin geiini korumakla grevlendirdi[454].
VIII,2,4 Ve bylece Avarlarn oullar emre itaat
ederek Tuna'dan geileri korumak iin harekete
getiler, fakat Romallar yeni sallar imal ederek, bir
dzen ierisinde nehiri getiler. Sonra nehir kysnda
meydana gelen savata Romallar dmann
stesinden geldiler. VIII,2,5 Fakat Comentiolus,
Priskus ile beraber ordughlarn Viminacium'da
yerletirmilerdi. Savamak iin ardan almas onun
inandrcln yitirmesine sebep olmutur: nk bir
doktor ba ile elindeki damarlar kesmi ve kannn
akmas ile birlikte, korkaka savaa olan isteksizlii,
tabiri caizse saygnlk kazanmtr. VIII,2,6 Daha
sonra, Romallar Tuna'dan geip kamp kurmalarna
ramen, Priskus aday terk etmemitir, nk
Comentiolus olmadan savaa katlma konusunda
isteksizdi; fakat Roma glerinin bir lideri olmad
iin, bundan istifade eden Avarlar Roma kamplarna
seferler dzenlemilerdir. VIII,2,7 Romallar
Viminacium'da (Kostolac/Srbistan) bulunan
generallerine haberci gnderdiler ve tehlikeye dikkat
ektiler. Comentiolus olmadan grevi ele almay
reddettikten sonra, barbarlarn gl bir eklide
bastrmas zerine Priskus, Comentiolus'u ayrlmas
iin ikna etti ve kendisi tehlikeyi stlendi. VIII,2,8
Bundan dolay, O (Comentiolus), Viminacium'dan
ayrld ve Roma kampna geldi. kinci gn Tuna'nn
kysndaki gemilerin hareket etmeleri ve Viminacium
kylarna yakn bir yerde demirlemeleri konusunda
emir verdi; VIII,2,9 Kayklarnn rman kysnda
durmas ile Romallar muhtemelen adaya sk sk
getiler ve sonunda Roma kuvvetlerinin ky ile ada
arasnda blnmesinden dolay siper daha az bir
gle korunabildi. VIII,2,10 Sonra Avarlarn sava
iin sabrszlklar, drdnc gnn sabahnda
Priskus'un Romallara silahlanma emri vermesine
sebep oldu. Hazrlklarn en iyi ekilde yaparak
ordusunu ksmdan oluturdu ve askeri harekt
balatt. VIII,2,11 Bylece Romallar yaylarn bir yana
koydular ve Avarlarla yakn mevkiden mzraklaryla
savatlar. Avarlar kendi dzenlerini on be blk
oluturmak suretiyle yaptlar; Romallar ise
dzenlerini basit bir ekilde hem ordughn
gvenliini salamak hem de meydanda
dvebilmek amacyla oluturdular. Sava iddetli
bir ekilde birka saat srd, VIII,2,12 Fakat gne
battnda savata, gnele birlikte batyordu ve
savan bu deiimi Romallarn lehine idi. yz
Romalnn ldrlmesine karlk drt bin Avar
katledilmiti. Bylece Romallar gece olduunda
ordughlarna geri dndler.
VIII,3,1 nc gnde Avarlar baka bir saldr
dzenlediler. Bunun zerine Priskus mmkn olduu
kadar ile ordusunu dzenledi ve sabah arpmaya
gi tti . VIII,3,2 Sonra Priskus Romallar iin tam
anlamyla kuvvet oluturdu. O bir an nce dman
yok etmek iin ek bir eyler yapt ve bylece
Avarlarn zerine gelmelerine izin verdi, bylelikle
askeri kuvvetler ukurun etrafn sararken barbarlar
tam ortada kstrlacak ve umulmadk felaketlerle
karlaacaklard. VIII,3,3 Bu ekilde Avarlar
yenildiler ve ordularndan dokuz bin kii katledildi.
Gne battnda mcadelenin galibi olan Romallar
siperlerine geri dndler. VIII,3,4 Onuncu gnde
General Avarlarn arpma iin tekrar geldiklerini
duydu, gn aarrken, Priskus Romallar hazrlad,
sraya dizdi ve savaa meydanna kt. VIII,3,5
Priskus tekrar e bld kuvvetlerini seferber etti,
Avarlar ise tek ve sade bir dzen kurduktan sonra
Priskus'a kar harekete gemilerdi. Sonuta
Priskus mevzide avantajl yerleri igal etti ve rzgrn
gcn de arkasna alarak birliklerinin iki kanadyla
dmandan daha iyi savat ve Avarlarla yksek bir
yerde arpt. VIII,3,6 Bu esnada mevziiden aaya
doru yaylan bir batakla Avarlar srd. Bunun
zerine batakla kar koyma anslar olmayan
Avarlar korkun bir ekilde bouldular. VIII,3,7 Bu
bataklkta Avarlarn byk bir ksm, yani onbe bin
insan yok edildi ve Kaan'n drt olu da orada
bouldu ve bylece Priskus en byk zaferini
kazanm oldu. VIII,3,8 Byk bir tehlike yaayan
Kaan, Tissus (Tisa) nehrine geldi. Bir ay sonra
Avarlar bir ordu hazrladlar. Kaann drdnc kez
savamak iin harekete getiini duyan Roma
generali Priskus, Tissus (Tisa) Nehri'ne ordugh
kurdu. VIII,3,9 Bundan sonra kuvvetler arasnda
sava iin bir gn kararlatrld. Kararlatrlan zaman
geldiinde Priskus ilk bir saatte kuvvetlerini ters
srada dizdi, soldaki askerleri saa, merkezdeki
askerleri de sola yerletirdi. Avarlar sava iin on iki
kiilik gruplarla muharebe dzenini aldlar. VIII,3,10
Romallar daha byk bir kahramanlkla atmay
srdrdler. Cesaretleriyle Avarlara kar iyi
savatlar, ok sayda dman bu savata yok ettiler.
Roma ordusu daha byk bir zafer kazanmann
erefini yaad. VIII,3,11 Priskus drt bin kiilik bir
ordu tanzim ederek Tisa Nehri'ni gemelerini ve
dmann hareketlerini aratrmalar iin emir verdi.
General tarafndan gnderilen bu insanlar nehrin
kysna doru ilerlediler. Burada onlar Gepid
yerleim birimine rastladlar; bu barbarlar bir nceki
gn meydana gelen olaylardan haberdar deillerdi,
iki sofralar kurarak bir yresel bayram
kutluyorlard. VIII,3,12 Sonra ilgilerini ikiye verdiler
ve gece enlik havasnda geiyordu. Fakat
alacakaranlkta, sylenildii gibi gecenin kalntlar
hl dururken, Romallar ikili barbarlara saldrdlar
ve byk katliamlar gerekletirdiler. Otuz bin barbar
ldrld. VIII,3,13 ok sayda esir aldktan sonra
nehri tekrar getiler ve Priskus'a ganimetleri gvenli
bir ekilde gtrdler. Yirminci gnde barbarlar
tekrar bu Tisa Nehri'nin yaknnda glerini bir araya
getirdiler. Bunu renen Priskus, bu sebeple tekrar
Tissus (Tisa) nehrinin yaknlarna dnd. Bundan
dolay bu yerde ok byk ve ok nemli arpmalar
o l d u. VIII,3,14 Ve bylece bu zel gnde
barbarlar[455] son sz sylemek iin son derece iyi
savatlar. Ancak byk bir ksm nehrin aknda
bouldular ve Slavlar'n byk bir ounluu bunlarla
beraber ld. VIII,3,15 Yenilgiden sonra barbarlar
hapse gnderildi: bin Avar tutukland, toplamda
alt bin iki yz dier barbar ve sekiz bin Slav esir
olarak alnmt. General ganimet olarak alnan
barbar esirleri zincirle balayarak Tomi (Kstence)
ehrine gndermek zere teslim etti.
VIII,4,1 Fakat bu olaylar hakknda herhangi bir ey
bilmeyen imparator gelmeden nce Kaan, esirleri
alabilmek iin Mavrikios'a eli gnderdi. VIII,4,2
Kaan'n tehditleriyle sarslan ve onun szleriyle
aldatlan Mavrikios, Priskus'a bir eli gndererek
tutsak Avarlar Kaana teslim etmesini emretti.
Bylece barbarlar Tomi (Kstence) ehrinden
Kaan'a teslim edildiler[456]. VIII,4,3 Comentiolus
uzun ryalardan zorla kendine gelir gibi hastalktan
kurtulmaya balam grnd. Sonrasnda O,
Novae'ye (Svistov-Zitovi/Bulgaristan) vard, orada
yaayanlarn bazsn toplad ve kendilerine bir rehber
verilmesini istedi. General ve beraberindekiler,
Trajan[457] geidini ancak bu ekilde geebilirdi:
Comentiolus'un amac aceleyle stanbul'a giderek
orada k mevsimini geirmekti. VIII,4,4 Ancak
Novae sakinleri Comentiolus'u bu yoldan vazgeirdi.
Novae'da (Zitovi) yaayan insanlar Comentiolus'a
yol gsterecek kimselerinin olmadn, fakat on iki
mil uzaklkta fazlasyla yal bir adam olduunu, yz
on iki yanda olan bu adamn onlara yardm
edebileceini sylediler. Bylece Trajan
imparatorluunun geidini bilen birini bularak rehberi
garantilediler. VIII,4,5 Sonra General Comentiolus
bu yere geldi ve yolculuk iin rehber olarak deneyimli
olan birini istedi. Fakat yal adam ard ve skntya
girdi. O bu yolun ne kadar zor olduunu, k
mevsiminin ar artlarn, geilecek sahadaki
arazinin durumunu ayrntlaryla generale izah etmeye
alt ve bu yolun doksan yldr hi kimse tarafndan
geilmediini belirtti. VIII,4,6 Sonra general yal
adamn szlerine kar karak, daha beter
durumlarda galip gelmesini bilen Roma ordusu ile bu
gzergh zerinden seyahatine balad. VIII,4,7 Bu
seyahat boyunca anormal ve ok sert souun
ziyareti vard, kuvvetli ayaz oldu ve keskin rzgrlar
kuvvetlice bastrd. Bylece askerlerin ou ve yk
hayvanlarnn byk bir ksm telef oldu. VIII,4,8
Comentiolus bu artlar altnda ancak
Philippopolis'e (Plovdiv-Filibe/Bulgaristan)
gelebildi ve bu yolculua lanet okudu. Sonra btn
k boyunca orada kald ve ilkbaharn banda
Roma'ya geldi. Yazn O, tekrar mparator Mavrikios
tarafndan general ilan edildi (600). VIII,4,9
Mavrikios'un imparatorluunun on dokuzuncu ylnda,
Romallarla Avarlar arasnda herhangi bir olay vuku
bulmamtr. Yirminci ylnda mparator Mavrikios
kendi z kardei Peter'i (ikinci kez) Avrupa'ya
general olarak atad.
Simokattes bu blmde Mavrikios dnemi
hakknda bilgi verir.
VIII,5,5 General Peter ordusunu toplayarak
Tuna'ya doru hareket etti, Palastolon'a[458] ulap
kamp kurmak suretiyle yaz mevsimini burada
geirdi. Sonbahar balarken Dardanian[459]
blgesine emri altnda bulunan silahl gleri kaydrd.
Burada Avarlarn Cataracts[460] denilen blgeye
geldiklerini ve Apsich'in burada kamp kurduunu
rendi . VIII,5,6 Romallar buraya geldii zaman
Peter, ikinci komutan olan Apsich ile karlkl
grmelerde bulundu. Apsich Romallara kar bu
blgenin (Cataracts) hkimiyetini tamamen
kazanmak iin giriimde bulundu. VIII,5,7 General
kzgn bir ekilde bu koullarda bir bar kabul
etmeyince iki ordu da oradan ayrld. Kaan
etmeyince iki ordu da oradan ayrld. Kaan
birlikleriyle birlikte Constantiola'ya[461] giderken
Romallar da Trakya'daki ordughlarna geri
dndler[462]. VIII,5,8 Yazn ilerleyen gnlerinde
mparator Mavrikios, Kaan'n Romallara srpriz bir
saldr dzenlemek iin birliklerini glendirerek bir
araya getirdiini rendi. VIII,5,9 Generale
Adrianopolis'ten (Edirne) ayrlmasn ve Tuna
Nehri'nin geilmesi komutunu verdi. VIII,5,10
Bylece Peter Slavlara kar kamp kurmak zere
hazrland ve burada imparatorluun sekin
birliklerinden biri olan ve Roma halk tarafndan
scribo[463] diye adlandrlan askerlerden
Bonosus'a bir mektup yazd. VIII,5,11 Bunun
zerine Bonosus Peter'e yardmc olmakla
grevlendirildi. Mektubu ald zaman Romallara ait
olan tekneleri glendirip donatacak ve bu ekilde
askerlerin nehrin kar kysna gemelerini
salayacakt. VIII,5,12 Peter Godwin'i ikinci komutan
olarak atad. Godwin rma geti ve dman
birliklerini klcyla dize getirdi. ok sayda sava
esiri alarak byk bir zafer kazand. Romallar imdi
rma tekrar geerek kendi lkelerine dnmek
istiyorlard. Fakat Godwin bu geii biraz
geciktirdi[464]. VIII,5,13 Fakat Kaan, Romallarn
bu basknlarndan haberdar olunca Apsich'i
askerlerle beraber, Romallarla anlama yapan Ant
milletini yok etmek zere gnderdi (602-Yaz).
VIII,6,1 Bu durum neticesinde ok insan
Avarlardan zarar grd. Pek ou l olan blgelere
doru kamak zorunda kald. Kaan bu blgede
terr estirdi ve kendisine kar koymaya alan
insanlar ldrd. VIII,6,2 Sonbahar geldiinde
mparator Mavrikios, Peter'e Roma glerinin k
mevsimini Slav blgelerinde geirmeleri gerektii
konusunda srar etti, fakat Romal askerler bu
tekliften holanmadlar, nk yamalanmaktan
ekiniyorlard, atlar yorulmutu ve atl Avarlar Tuna
Nehri'nin kar kylarnda dalga dalga ilerliyorlard.
VIII,6,3 Mavrikios, Peter'e Romal askerlerin
yapmas gerekeni sylemiti. Ancak askerlerin
bazlar bu emre uymay reddetti. Nehrin karsna
geip de Palastolon'a[465] geldiklerinde ordudaki
honutsuzluk iyiden iyiye kendini gstermeye
balad. VIII,6,4 General Peter ordunun kamp yapt
yerde kalmak yerine birliklerine on mil mesafede bir
yere kamp kurdu. Bu aklc bir davran deildi.
VIII,6,5 nc gn Godwin ile grt. Aadaki
mektubu yollamay uygun grd; bu imparatorluktan
gelen hayali ve uydurma bir mektuptu ve kelimesi
kelimesine unlar yazd: VIII,6,6 "Efendimiz Lord
sa, gerek Tanr, kiliselerin lideri, her zaman
insanlarn beklentilerini gerekletirebilen Kutsal
varlk. imdi de bu isyann balamasna izin
vermitir". Peter skntyla duraksad, hayalinin
sonularnn ne olabileceini dnmekteydi. VIII,6,7
Godwin hl suskundu. Onun da kafasndan geen
birliklerin honutsuzluu ve hayallerdi. Fakat bir
sonraki gn askeri gler kamp tam ve
Asemus'u[466] geerek Curisca'ya[467]
gelmilerdir ve buradan da barbarlarn askeri
kamplarndan gemeyi planlamlardr: nk kibirleri
biraz azalmt. VIII,6,8 O gnlerde iddetli frtnalar
vard ve hava beklenmeyecek kadar souktu. Bu
nedenle birlikler planlanan zamandan sonra rma
geti ler. VIII,6,9 Romallar Peter'e sekiz eli
gnderdiler. Kampn yirmi mil tesinde kalan Peter'e
yollanan elilerden biri Phocas adnda bir zalimdi.
Talepleri k mevsimi balamadan birliklerin eve
dnmesi ydi . VIII,6,10 Ancak imparatorun plan
farklyd. mparator Peter'e glerini rmaktan geirip
Avar topraklarna girmesini emrediyordu. Romallar
buradaki kampn sunabilecei btn imknlardan
faydalanmal, bu ekilde bir hazine toplanmal ve
merkeze gelir ak salanmalyd[468].
SONU
Trk tarihinin iki nemli Bat kaynanda Trk
tarihinin Dou Avrupa, Balkanlar, Trakya ve Orta
Asya blgesindeki faaliyetleri bu ekilde ilim
leminin istifadesine sunulmutur. Bu eserlerin
verdii bilgilerin tamamn kesin olarak doru kabul
etmek mmkn deildir. ncelikle eseri kaleme
alanlarn da zaaflar ve eksiklikleri olabileceini
batan kabul ederek, bu melliflerin aktard
malmatn mutlaka akademik bir szgeten
geirilerek kullanlmas gerektii gz ard
edilmemelidir. Dnemin artlar dnldnde
tarih yazanlarn sbjektif yorumlarda
bulunabilecekleri herkesin malumudur. Hatal bilgi
veya ynlendirmeye matuf olabilecek veriler ihtiva
etme ihtimali yksek bu kaynaklar her ne olursa
olsun bizim iin nemli bilgiler sunmaktadrlar.
Sandilkh'in Roma elisine verdii cevap ok
manidardr. Eli, Utigurlardan Kutrigurlar yok
etmesini isteyince Sandilkh, onlarn kendi akrabalar
olduunu vurgulayarak bunu reddetmitir. Burada
yine zellikle Roma mparatorluu'nun sinsi siyaseti
izlenebilmektedir. Bir Trk boyu olan Kutrigurlar yine
baka bir Trk boyu olan Utigurlar eli ile yok etme
dncesi vardr. Romallarn bu tutumu daha sonraki
yzyllarda yine ortaya kacak, Peenekler ve
Kumanlarda da ayn olaylar yaanacaktr.
Menandros Avarlar ve Gk-Trk Hakanl
hakknda teferruatl bilgiler sunmaktadr. Gk-Trk
lkesinin tasviri, elilerin yol gzergh, Kaan'n yas
tutmas ve gelen-giden elilerin hitaplarndaki siyasi
ve sosyal muhteval mesajlar bu kaynaklardan
renebiliyoruz. Bununla beraber Avarlarn Karpatlar
geerek Bizans ile olan ilk temasn ve elilik
heyetlerinin gidi gelilerini, taleplerini ve ilk dnem
faaliyetlerini bize ayrnts ile aktarmaktadr. Bu yn
ile uzun sredir bat akademi camiasnn henz
Avarlarn kimlii, kkeni ve anayurdu ile ilgili
tartmalar daha bitiremedii dnlecek olursa bu
kaynan deeri daha iyi anlalacaktr.
Bu tartmalar alevlendiren en nemli Bizans
kayna bizim bu almamzda kullandmz kaynak
olan Theophylaktos Simokattes'in eseridir. Bu
eserde mellif Avarlarn kkeninden bahsederken
"Pseudo-Avar"-Sahte Avarlar demektedir. Bu iki
kelime asrlardr Avarlarn tartlmasna sebep
olmutur. Bu bilgi incelediimiz baka hibir Bizans
kaynanda gememektedir, ancak bu eseri kaynak
olarak kullananlar hari. Avarlarn kkeni ile ilgili biz
Avarlarn menei'nin Trk olduunu kabul etmekteyiz.
ncelediimiz kaynaklarn verdikleri bilgiler Avarlarn
Trk olduunu ortaya koymaktadr. Gerek devlet
yaps, gerekse sosyal yap ve askeri uygulamalar
bunun delilidir. Bununla beraber zellikle ok ey
borlu olduumuz Macar ilim adamlarnn yaptklar
arkeolojik kazlar neticesinde elde edilen
bulgulardaki veriler, Avarlarn Trk meneini
ispatlamaya kfidir. Gemiten gelen bir devlet
anlay olmayan, uzun asrlara dayal sosyal yaps,
askeri tekilat ve kendine zg sanat motifleri ve
usulleri olmayan bir toplumun Bizans gibi bir devlete
kar mcadele etmesi, kar koymas akabinde bir
iki asr komuluk etmesi mmkn deildir. Nitekim
bu dnemle alakal Bat'da yaynlanan pek ok
arkeolojik almann ad veya konusunda "Avar
Dnemi.." ifadesi yer alr. Bu Avarlarn VI. VII. ve VIII.
yzyllarda bu sahalarda ne kadar etkili ve gl
olduklarn gstermekte, kurduklar devletin salam
temellere dayandn, geici heveslerle batya g
eden ve buralarda yamalarda bulunan ve felsefi
anlaynda gemi-gelecek kaygs gtmeyen bir
toplum olmadklarn gz nne sermektedir.
Avarlar ve Gk-Trkler hakknda oluan istifhamlar
bir nebze giderecek bu almalarn daha da artmas
gerektiini dnyor, bu eserin de bu aratrmalara
hem destek hem de yardmc olmasn diliyoruz.
KRONOLOJK TABLO[469]
558/59 Avarlarn Alanlara gelii
559
Justinianos'un Utigurlar Kutrigurlara kar
kkrtmas
560 Eftalitlerin ortadan kaldrlmas
561
Avarlarn Tuna Havzas'na gelmeleri ve
Romallarla ilk mnasebetler
562 Avarlarn Franklara malup olmas
562/63
Avarlarn Justinianos'a eli gndererek
yerleme talebinde bulunmalar
563 Avarlarn Tuna kylarna yerlemeleri
565 Avar elisinin Justinianos'a gelmesi
565 Dou Roma mparatoru Justinianos'un lm
565/578 Bizans mparatoru II. Justinos dnemi
566 Avarlarn Frank Kral Sigebert'i malup etmesi
566/567 Gepidlere kar Avar-Langobard ittifak ve zaferi
568 Langobardlarn talya'ya g etmesi
568/69
Gk-Trklerin Maniakh' Bizans'a eli
gndermesi
568-69 Avarlarn Sirmium'u kuatmas
569/571
Zemarkhos'un Gk-Trklere eli olarak
gnderilmesi
570/571
Avar-Roma Mcadeleleri ve Romallarn Malup
570/571
olmas
574 Avarlarn Tiberios'a kar zafer kazanmalar
575/576
Valentinus ynetimindeki elilik heyetinin
Trklere gnderilmesi
578
Slavlarn Yunanistan' Yamalamas,
Bizansllarn Avarlardan Yardm istemesi
578 Bizans mparatoru Tiberios dnemi
578
Tiberios'un Longorbardlarn talya istilasn
engellemeye almas
579/582
Avarlarn Sirmium kuatmas ve akabinde
teslim almalar
579 Tiberios'un tekrar talya'ya yardm etmesi
581/582 Bizansllarn Sirmium'u Avarlara terk etmeleri
582/Austos
Tiberios'un lm ve mparator Mavrikios'un
tahta kmas
582/Sonbahar
Avarlarn eli gndererek fil ve altn divan
istemeleri
583/Mays Avarlarn yllk demelerde art istemesi
583/Yaz
Avarlarn Anchialus'a kadar uzanan istila
hareketleri
583/Sonbahar
Comentiolus ve Elpidius'un Avar Kaanna
elilii
584
Avarlarn Singidinum, Viminacium
(Kostolac/Srbistan) ve Augusta ehirlerini zapt
etmeleri
584/lkbahar Elpidius'un ikinci elilii; Avarlar ile bar karar
585
Comentiolus'un Ansinon'da Avarlara kar zafer
kazanmas
586 Avarlarn ve Slavlarn Selanik kuatmas
586/Sonbahar
Avarlarn mparatorlua tekrar sefer
dzenlemesi ve birka ehri yamalamas
587/lkbahar Comentiolus'un Avarlara kar seferi
587/lkbahar/yaz
Avarlarn Trakya'daki ehirlere saldrlar;
Droctonun Adrianopoldaki zaferi, Avarlar geri
ekilmeye zorlamas
588 kbahar
Avarlarn Bizansllarn demelerini artrmas ve
sefer hazrlklarna balamas
Paskalya
Priskus'un Macaristan'a ulamas; Roma
ordusunun isyan
Mays
Philippicus'un Priskus'un yerine komutan
olarak atanmas Priskus'un Bizans'a geri
dnmesi ve Balkanlara General olarak tayin
edilmesi
Yaz Priskus'un I. Balkan Seferi
590/Ekim
Mavrikios'un Avarlarn zararlarn tefti etmek
iin Anchiolus'a birlik gndermesi
593 Priskus'un II. Balkan Seferi
Sonbahar
Roma ordusunun k iin Trakya'ya dn
Slavlarn Balkanlardaki byk tahripleri
594 Peter'in I. Balkan Seferi
595/lkbahar/yaz
Priskus'un III. Balkan Seferi Avarlarn
Dalmaya'y tahribi
Sonbahar
Tuna mcadelesinden sonra on sekiz aylk
geici sknet dneminin balamas
596
Tuna'daki muharebesiz dnem Avarlarn
Franklar zerine basks
597
Yaz/sonbahar
Avarlarn Moesia'y istilas
598
K/ilkbahar
Priskus'un Tomi'de abluka altna alnmas
Paskalya Tomi'deki (Kstence) mtareke
lkbahar
Cometiolus'un Priskus'a askeri yardm;
Comentiolus'un bozgunu
lkbahar/yaz
Avarlarn Drizipera'ya (Bykkartran) ilerleyii;
Mavrikios'un Uzun Surlara kadar sefer komuta
etmesi
Yaz Avar-Roma antlamas
Yaz/sonbahar
Roma ordusunun Comentiolus hakkndaki
ikyetleri
599 yaz
Priskus ve Comentiolus'un Tuna tesine ortak
seferi
Sonbahar/k Comentiolus'un Trojan geidini gemesi
600 Yaz
Comentiolus'un Balkanlardaki komutas;
Tuna'da hareketsiz dnem
601
yaz/sonbahar
Peter'in ikinci Balkan Seferi
602 ubat stanbul'da Mavrikios'a kar kan isyan
Yaz
Peter'in III. Balkan Seferi Avarlarn Ant'larla
mcadelesi; baz Avar unsurlarnn
ayaklanmas
Sonbahar
Mavrikios'un ordunun Tuna'nn kuzeyinde k
geirmesini istemesi; Roma ordusunun isyan
22 Kasm Mavrikios'un gece stanbul'dan ka
23 Kasm
Phocas'n Hebdomon'da (Bakrky) alklarla
mparator ilan edilmesi
25 Kasm Phocas'n stanbul'a girii
27 Kasm
Phocas'n Ei Leontiann ta giymesi Mavrikios
ve oullarnn Kalkedon'da (Kadky) idam
edilmesi
SELM BBLYOGRAFYA
Adamek, O., Beitrge zur Geschichte des
byzantinischen Kaisers Mauricus (582-602) (2
par t s , Jahresbericht des Staats-Gymnasiums,
Graz, 1889-1891.
Agathange, Histoire Du Rnge de Tiridate, Trad:
Victor Langlois, Paris 1867, Chap. I, Chap. V
Agathias, The Histories, Trans: Joseph D. Frendo,
Berlin-New York 1975.
Agnellus, Chronicle, ed. O. Holder-Egger (MGH
Scriptores. Rerum Langobardicorum. et Ital. saec.
VI-IX Hanover, 1878)
Ahmetbeyolu A. , Grek Seyyah Priskos
(V.Asr)'a Gre Avrupa Hunlar, TDAV, stanbul
1995.
Ahmetbeyolu, A. , Avrupa Hun mparatorluu,
TTK, Ankara 2001.
Allen, P., Evagrius Scholasticus the Church
Historian (Spicilegium Sacrum Lovaniense, tudes
et documents, 4, 1981), Louvin 1981.
Ammianus Marcellinus, With An English
Translation By John C. Rolfe in Three Volumes,
London 1935.
Anna Komnena, Alexiad, ev: Bilge Umar, nklp
Kitabevi, stanbul 1996.
Baldwin, B., "Menander Protector", Dumbarton
Oaks Papers, Vol. 32. (1978), pp. 99-125.
Baynes, N. H. , "The Successors of Justinian",
CMH, II, ch. 9, pp. 263- 301.
Blockley, R. C., The History of Menader The
Guardsman, Liverpool 1985.
Blockley, R. C. , The Fragmentary Classicising
Historians of the Later Roman Empire (ARCA 6),
Liverpool 1981.
Bury, J. B., "The Chronology of Thephylaktos
Simokatta", The English Historical Review, Vol.3,
No.10 (April, 1988), s. 310-315.
__________, A History of the Later Roman
Empire from Arcadius to Irene, London 1889.
__________, History of the Later Roman Empire
from the death of Theodosius to the death of
Justinian, London 1958.
__________, "The Turks in the Sixth Century", The
English Historical Review EHR, vol 12 (Jul. 1897),
pp. 417-426.
Cahun, E. , Introduction l'Histoire de l'Asie,
Paris 1896.
Cameron, A. , Agathias, Oxford 1970.
Chavannes, E., Document sur les Tou-Kiue
(Turcs) Occidentaux, Paris 1941.
Chronicle of Seert, Histoire Nestorienne, Trans.
A. Scher (PO 13, 1919).
Chronicon Paschale 284-628 AD, Trans. Michael
Whitby & Mary Whitby, Liverpool University Pres,
Liverpool 1989.
Constantine Phorphyrogenitus, de Caerimoniis,
ed. and trad. A. Vogt, Paris 1935-40.
Cousin, L., Histoire de Constantinople, Depuis Le
Rgne de L'Ancien Justin, jusqu'a la fin de
l'Empire, Tome III, Chez Damien Foucault, Paris,
1685, s. 105-335.
akan, Varis, Orta Asya Trk Tarihinin
Kaynaklar, Binyl Yay., Ankara 2009.
Dillemann, L., Haute Msopotamie et pays
adjacents, Paris 1962.
DiPlano Carpini, F.G., The Story of the Mongols
Whom We Call The Tartars, Trans: Eric Hildinger,
Boston 1996.
Doblhofer, E. , Byzantinische Diplomaten und
stliche Barbaren (Byzantinische
Geschichtsschreiber IV), Graz 1955.
Donuk, Abdlkadir, "On Dilli Bizans", Trk Kltr,
Say 257, Yl XXII, Eyll 1984, Ankara 1984, s. 537-
540.
Eunapius, Lives of the Philosophers and
Sophists (1921) pp. 343-565. Trans. by Wilmer.
http://www.tertullian.org/fathers/eunapius_02_text.htm.
22.06.2009
Evagrios Scholasticus, Ecclesiastical History (AD
431-594), Trans: E. Walford, London 1846.
Evagrius, Ecclesiastial History, ed. J. Bidez and
L. Parmentier, London 1898; Trans. A. J.
Festugire, Byzantion 45 (2) (1975).
vque Sbos Histoire D'Hraclius, Trad: F.
Macler, Imprimerie Nationale, Paris 1904.
Excerpta de Legationibus Iussu Imp. Contantini
Porphyrogeniti Confecta, Ed. C. De Boor, Berlin
1903.
Excerpta de Legationibus, Nottas addidit: Carolus
Cantoclarus, Paris 1609.
Excerpta de Sententiis Iussu Imp. Contantini
Porphyrogeniti Confecta, Ed. U.Ph. Boissevin,
Berlin 1906.
Flavius C. Corripus, In Laudem Iustini Augusti
Minoris, Trans. Averil M. Cameron, London 1976.
Fragmenta Historicorum Graecorum, [FGH] Vol.
IV-V, ed. C. Mler, Paris 1851-70.
Fredegarius, Chronicle, ed. B. Krusch (MGH
Scriptores rerum Merovingicarum II, Hanover 1889.
Frye, R.N., The Heritage of Persia, London 1962.
George of Pisidia, Poems, ed. J. M. Qercius (PG
92, Paris 1865); ed. A. Pertusi, Giorgio di Psidia,
poemi. panegirici epici, Ettal 1960.
Georgius Monachus, Chronicle, ed. C. de Boor,
Leipzig 1905.
Goubert, Paul, Byzance Avant L'Islam, Tome II,
Edition A. Et J. Picard, Paris 1955.
Gme, S. , "slam ncesi Trk Tarihinin
Kaynaklar zerine", DTCF Tarih Aratrmalar
Dergisi, 20/3, Ankara 2000.
Gregory, Pope of Rome, Register of Letters, ed.
P. Ewald and L. Hartmann (MGH Epistolae, Cilt 1,2,
Berlin 1887-9.
Gregory of Tours, History of the Franks, Book I-X,
http://www.fordham.edu/halsall/basis/gregory-
hist.html#book3, 22.08.2009
Hannestad, K. , "Les Relations de Byzance avec la
Transcaucasie au Ve et VIe siecles", Byzantion, 25-
27 (1955-57), pp. 421-56.
Hauptmann, L., "Les Rapports des Byzantins avec
les Slaves et les Avares pendant la seconde moiti
du VIe sicle", Byzantion, 4 (1927-28), pp. 137-170.
Haussig, H. W. , "

Theophylakts Exkurs ber die

skythischen Vlker", Byzantion 23 (1953), 275-462.
Herodote, Histoire D'Hrodote, Suivi De La Vie
D'Homre, Trad: A.F. Miot, Tome Second, Paris
1822, s. 1-144.
Herrmann, A., Alte Geographie des untern
Oxusgebietes (Abhandlungen der k. Gesellschaft
der Wiss. zu Gttingen, Phil.-hist. Kl., N.F. 15,4)
Gttingen 1914.
Higgins, M. J. , The Persian War of the Emperor
Maurice (582-602); The Chronology, Washington
1939.
Hoddinott, R. F. , Bulgaria in Antiquity, London
1975.
Howarth, H. H., "The Sabiri and the Saroguri",
Journal of the Royal Asiatic Society, 24 (1892), pp.
613-36.
http://remacle.org/bloodwolf/eglise/socrate/intro.htm.
02.03.2009
http://remacle.org/bloodwolf/eglise/sozomene/eglise1.htm.
21.03.2009
http://remacle.org/bloodwolf/eglise/theodoret/eglise1.htm,
28.04.2009
http://remacle.org/bloodwolf/erudits/photius/jeanlydien.htm,
11.04.2009
http://remacle.org/bloodwolf/erudits/photius/olympiodore.htm,
25.06.2009
http://remacle.org/bloodwolf/erudits/photius/philostorge.htm,
27.06.2009
http://remacle.org/bloodwolf/erudits/photius/theophane.htm,
07.05.2009.
http://remacle.org/bloodwolf/historiens/jornandes/intro.htm,
29.03.2009
http://www.humanities.uci.edu/Sasnka/pdf/Menander6-
1.pdf, 18.05.2009
http://www.tertullian.org/fathers/joshua_the_stylite_00_eintro.htm,
17.05.2009
http://www.tertullian.org/fathers/zosimus00_intro.htm,
10.05.2009
http://remacle.org/bloodwolf/historiens/agathange/armenie.htm,
07.05.2009.
http://remacle.org/bloodwolf/historiens/elisee/vartan.htm,
07.05.2009.
http://www.tertullian.org/fathers/cosmas_11_book11.htm,
07.05.2009
http://www.britannica.com/EBchecked/topic/590993/Theophylaktosus-
Simocattes, 17.01.2009
Ioannes Kinnamos'un Historia's (1118-1176),
ev: In Demirkent, TTK, Ankara 2001.
plikiolu, B. , Eskibat Tarihi I Giri, Kaynaklar,
Bibliyografya, TTK, Ankara 1997.
zgi, zkan, in Elisi WangYen-te'nin Uygur
Seyahatnamesi, TTK, Ankara 1989.
Janin, R. , Constantinople Byzantine, 2. bask,
Paris 1964.
C. J. Jireek, Die Heerstrae von Belgrad nach
Constantinopel und die Balkanpsse, Prague
1877.
John Lydus, de Magistratibus, ed. and trans. A. C.
Bandy, Philadephia 1983.
John of Antioch, Fragments, (FGH Vol. IV. s. 535-
622), ed. C. Mullerus, Paris 1851-70.
John of Biclarum, Chronicle, ed. Th. Mommsen
(MGH, Auctores. Antiquissimi VI,) Berlin 1894.
John of Ephesus, Ecclesiastical History, ed. and
Trans. E.W. Brooks (CSCO 106, Scr. Syri 55),
Louvain 1952.
John of Ephesus, The Third Part of the
Ecclesiastical History, Trans. R. Payne-Smith,
Oxford 1860.
John of Epiphania, Fragments (FGH Vol. IV, s.
272-6).
John of Nikiu, Chronicle, Trans. R.H. Charles,
London 1916.
Jones, A. H. M., The Later Roman Empire, 284-
602. A Social, Economic, and Administrative
Survey, Oxford 1964.
Jordanes, Romana et Getica, ed. Th. Mommsen
(MGH, Auctores. Antiquissimi.VI,1) Berlin 1882.
Justi, F. , Iranisches Namenbuch, Marburg 1895.
Kafesolu, brahim, Trk Milli Kltr, tken
Yay., stanbul 2008.
Kafesolu, "Eski Trk Dini", ..E.F. Tarih
Enstits Dergisi, Say 3, Ekim 1972, stanbul 1973,
s. 1-34.
Murat Kei, "Ermeni Kaynaklar", Ortaa Trk
Tarihi Ana Kaynaklar, Ed. A. etin, Ankara 2008.
Kollautz A. , "Die Awaren. Die Schichtung im einer
Nomadenherrschaft", Saeculum 5, 2 (1954), pp.
129-178.
Leo Grammaticus, Chronicle, ed. I. Bekker
(CSHB), Bonn 1842.
Litvinsky, B.A. -Z. Guang-Da-R.S. Samghabad,
History of Civilisations of Centrale Asia, Vol. III,
Delhi 1999.
Macartney, C.A. , "On the Greek Sources for the
History of the Turks in the Sixth Century", Bulletin of
the School of Oriental and African Studies,
University of London, Vol. 11, No. 2 (1944), pp. 266-
275.
Maenchen-Helfen O.J., The World of the Huns,
Berkeley/Los Angeles/London 1973.
Malalas, Chronicle, ed. L. Dindorf (CSHB), Bonn
1831.
Mangaltepe, ., "Avar Hakan: Bayan ve Dnemi",
slam ncesinden ada Trk Dnyasna Prof.
Dr. Glin andarlolu'na Armaan, Dou
Ktphanesi, stanbul 2008, s. 167-178.
Mangaltepe, ., "Avar Tarihinin En nemli sava:
626 stanbul Kuatmas", Karadeniz Aratrmalar,
Cilt 3, Say 10, Yaz 2006, orum, s. 1-24.
Mango, C. A. , The Brazen House. A study of the
vestibule of the Imperial Palace of Constantinople
(Arkol. Kunsthist. Medd. Dan. Vid. Selsk. 4, no. 4),
Copenhagen 1959.
Marcellinus Comes, Chronicle, ed. T. Mommsen
(MGH Auct. Ant. XI, Chron. Min. ii), Berlin 1893-4.
Marquart, J., "Historische Glossen zu den
alttrkischen Inschriften", Wiener Zeitschrift fr die
Kunde des Morgenlandes, 12 (1898), pp.157.200.
Maurice's Strategikon, Handbook of Byzantine
Military Strategy, Trans: George T. Dennis,
Pennsylvania 1984.
Menander Protector, Fragments, ev. R. C.
Bl ockl ey, The History of Menander The
Guardsman, Liverpool 1985.
Michael and Mary Whitby, "Theophylact's
Knowledge of Languages', Byzantion 52 (1982), pp.
425-8.
Michael the Syrian, Chronique, ed. and trans. J.
B. Chabot, Paris 1899-1910.
Mikhail Psellos'un Kronographia's, ev: In
Demirkent, TTK, Ankara 1992.
Minahan, James B., One Europe Many Nations, A
Historical Dictionary of European National Groups,
Westport (USA) 2000.
Miracula S. Demetrii, ed. P. Lemerle, Paris 1979.
Moravcsik, Gyula, Byzantinoturcica I-II, Die
Byzantinischen Quellen Der Geschichte Der
Trkvlker, Akademie-Verlag, Berlin 1958.
Nketas Khoniates'in Historia's (1180-1195),
ev: In Demirkent, dnya yaynclk, stanbul 2006.
Nikephoros Patriarch of Constantinople Short
History, Trans: Cyril Mango, Washington 1990.
Olajos, Therese, "Donnes et hypothses
concernant la carrire de Thophylacte Simocatta",
Acta Classia Universitatis Scientiarum
Debreceniensis 17-18 (1981-2), s. 39-47.
______________, Les Sources De Thophylacte
Simokattes Historien, Leiden 1988.
______________, Thophylaktos Simocatts, a
trtnetir [Thophylacte Simokattes l'historien],
Szeged 1977.
Onat, Aye, Hun Devrine Ait Balca in
Kaynaklar Hakknda Notlar, San Matbaas, Ankara
1978.
Onat Aye -S.Orsoy-K.Ercilasun, Han Hanedanl
Tarihi Hsiung-Nu (Hun) Monografisi , TTK, Ankara
2004.
Orkun, H. Namk, Trk Tarihinin Bizans
Kaynaklar, Smer Basmevi, Ankara 1938.
Parkers, E.H., A Thousand Years of the Tartars,
2. Bask, New York 1924.
Paul the Deacon, History of the Lombards, ed. L.
Bethmann and G. Waitz (MGH Scriptores rerum
Langobard. Et Ital. Saec. VI-IX), Hanover 1878.
Paulus Diaconus, Historia Gentis
Langobardorum (Langobardlarn Tarihi), Trans:
W.D. Foulke, University of Pennsylvania Pres,
Philadelphia 1907.
Photius, Bibliotheca, ed. R. Henry, Paris 1959-77.
Popovi, V. , "Les t moins archologiques des
invasions avaro-slaves dans l'Illyricum byzantin",
Mlanges de l'cole Franaise de Rome, Antiquit
87 (1975), s. 445-504.
Priscus of Panium, ed. ve ev. R. C. Blockley, The
Fragmentary Classicising Historians of the Later
Roman Empire ii (ARCA 10), Liverpool 1983.
Procopius, Works, ed. J. Haury (Leipzig, 1963-4);
ev. H. B. Dewing (Loeb, 7 vol, 1940).
Prokopious, Bizans'n Gizli Tarihi , ev: Orhan
Duru, stanbul 1990.
Rawlinson, H. C. , "The Site of Atropatenian
Ecbatana", JRGS 10 (1840), 1-158.
Andras Rona-Tas, Hungarians and Europe in the
Early Middle Ages, Engl. Trans, Budapest 1999.
Peter Schreiner, Theophylaktos Simokates,
Geschichte, Anton Hiersemann, Stuttgart 1985.
Sebeos, Histoire de Hraclius, Trans. F. Macler,
Paris 1904.
Socrate, Histoire de L'Eglise, Tome II, Trad. M.
Cousin, Paris 1686.
Stein, E. , Histoire du bas-Empire, Trans. J.R.
Palanque, 2 Vols., Paris 1959.
________, Studien zur Geschichte des
byzantinischen Reiches, vornehmlich unter den
Kaisern Justinus II. und Tiberius Constantinus,
Stuttgart 1919.
Sui das, Lexicon (Suda), ed. A. Adler, 6 Vols.,
Leipzig 1928-1935.
een, R., slam Corafyaclarna Gre Trkler ve
Trk lkeleri, TKAE, Ankara 1998.
________, "Klasik slam Kaynaklarna Gre Eski
Trklerin Dini ve aman Kelimesinin Menei",
..E.F. Tarih Enstits Dergisi , Say 10-11 (1979-
1980), stanbul 1981, s. 57-90.
Taylor, W.C., The History of the Overthrow of the
Roman Empire, London 1836.
Taal, A., "Trk Tarihi ile lgili in Kaynaklarnn
Trke Neri zerine Dnceler", Tarih Boyunca
Trk Tarihinin Kaynaklar Semineri , 6-7 Haziran
1996 Bildiriler, stanbul 1997 s. 113-124.
___________, Gk-Trkler, TTK, Ankara 1995.
The Chronicle of John, Bishop of Nikiu, Trans
R.H. Charles, Publ. Williams & Nortgate, London
1916.
The Chronicle of Joshua the Stylite, Composed
in Syriac AD. 507, Trans: W. Wright, Cambridge
1882.
The Cronicle of Theophanes Confessor, Trans:
Cyril Mango and Roger Scott, New York 1997.
Theodore Le Syncelle, Homlie, Ferenc Makk,
"Traduction et Commentaire de L'Homlie crite
Probablement Par Thodore Le Syncelle sur Le
Sige de Constantinople en 626", Acta Antiqua et
Archaeologica Tomus XIX, Szeged Hungaria 1975.
Theophylact Simocatta, The History of
Theophylact Simocatta, An English Translation with
Introduction and Notes Michael and Mary Whitby,
Clarendon Pres, Oxford 1986.
Togan, senbike-G.Kara-C. Baysal, in
Kaynaklarnda Trkler Eski T'ang Tarihi (Chiu
T'ang-shu), TTK, Ankara 2006.
Turtledove, H.N., The Immediate Successors of
Justinian, PhD diss., UCLA, 1977.
Varis akan, Orta Asya Trk Tarihinin
Kaynaklar, Binyl Yay., Ankara 2009.
Whitby, L. M. , "Theophylact's Knowledge of
Languages", Byzantion 52 (1982), s. 425-8.
_____________, "Theophylact's Chronicle Source
for the Reigns of Justin II, Tiberius and Maurice
(A.D.565-602)", Byzantion 53 (1983), s. 312-45.
_____________, "The Great Chronographer and
Theophanes", BMGS 8 (1982/3), s. 1-20.
Wozniak, F. E. , "Byzantine Diplomacy and the
Lombardic-Gepid Wars", Balkan Studies, 20
(1979), pp. 139-158.
Wright, W.C., Philostratus and Eunapius: The
Lives of the Sophists, Loeb Classical Libr., London
1922. Ayr. bkz
http://www.tertullian.org/fathers/eunapius_02_text.htm.
22.06.2009.
Yrkkan, Yusuf Ziya, Mslman Corafyaclarn
Gzyle Ortaa'da Trkler, Gelenek Yay., stanbul
2004.
Ycel, M. Uydu, "lk Rus Yllklarnn Trk Tarihi
Asndan nemi", Tarih Boyunca Trk Tarihinin
Kaynaklar Semineri, 6-7 Haziran 1996 Bildiriler,
stanbul 1997, s. 125-144.
______________, lk Rus Yll "Povesti
Vremennh Let"e Gre X. Yzylda Rus-Bizans-Trk
Mnasebetleri, Prof. Dr. In Demirkent Armaan,
stanbul 2008, s. 209-228.
______________, lk Rus yllklarna Gre
Trkler, TTK, Ankara 2007. Muall Uydu Ycel, "lk
Rus Yllklarnda Geen Trk Kavimlerine ait ahs
simleri", stanbul niversitesi Tarih Dergisi , 39,
stanbul, 2004, s. 180-212.
Zachariah of Mitylene, Syriac Chronicle, Trans:
F.J. Hamilton and E.W. Brooks, London 1899.
Zosimus, The History of Count Zosimus, Trans:
W. Gren and T. Chaplin, London 1814.
[1] Bu alma 3923 numaral "Bizans
Kaynaklarnda Trkler- Menandros Protektor ve
Theophylaktos Simokattes" adl projenin stanbul
niversitesi Bilimsel Aratrma Projeleri Birimi
tarafndan desteklenmesi ile ortaya kmtr. Bu
vesile ile tm BAP ynetimi ve alanlarna teekkr
ederim. This work was supported by Scientific
Research Projects Coordination Unit of Istanbul
University. Project Number 3923.
[2] Saadettin Gme, "slam ncesi Trk Tarihinin
Kaynaklar zerine", DTCF Tarih Aratrmalar
Dergisi, 20/3, Ankara 2000, s. 79.
[3] Ahmet Taal, "Trk Tarihi ile lgili in
Kaynaklarnn Trke Neri zerine Dnceler",
Tarih Boyunca Trk Tarihinin Kaynaklar Semineri ,
6-7 Haziran 1996 Bildiriler, stanbul 1997 s. 113-
124. Ayrca bkz. Aye Onat, Hun Devrine Ait
Balca in Kaynaklar Hakknda Notlar, San
Matbaas, Ankara 1978. Aye Onat-S.Orsoy-
K.Ercilasun, Han Hanedanl Tarihi Hsiung-Nu
(Hun) Monografisi, TTK, Ankara 2004. senbike
Togan-G.Kara-c. Baysal, in Kaynaklarnda Trkler
Eski T'ang Tarihi (Chiu T'ang-shu), TTK, Ankara
2006. zkan zgi, in Elisi WangYen-te'nin Uygur
Seyahatnamesi, TTK, Ankara 1989. E. Chavannes,
in Kaynaklarna Gre Bat Trkleri, ev: Mustafa
Ko, stanbul 2007. Mao Tsai Liu, in Kaynaklarna
Gre Dou Trkleri, ev: D. Banolu, stanbul 2006.
[4] Muall Uydu Ycel, "lk Rus Yllklarnn Trk
Tarihi Asndan nemi", Tarih Boyunca Trk
Tarihinin Kaynaklar Semineri , 6-7 Haziran 1996
Bildiriler, stanbul 1997, s. 125-144. Muall Uydu
Ycel, lk Rus yllklarna Gre Trkler, TTK, Ankara
2007. Muall Uydu Ycel, "lk Rus Yllklarnda Geen
Trk Kavimlerine ait ahs simleri", stanbul
niversitesi Tarih Dergisi , 39, stanbul, 2004, s.
180-212. Muall Uydu Ycel, lk Rus Yll "Povesti
Vremennh Let"e Gre X. Yzylda Rus-Bizans-Trk
Mnasebetleri, Prof. Dr. In Demirkent Armaan,
stanbul 2008, s. 209-228.
[5] Ramazan een, slam Corafyaclarna gre
Trkler ve Trk lkeleri, TKAE, Ankara 1998. Yusuf
Ziya Yrkkan, Mslman Corafyaclarn Gzyle
Ortaa'da Trkler, Gelenek Yay., stanbul 2004.
[6] Varis akan, Orta Asya Trk Tarihinin
Kaynaklar, Binyl Yay., Ankara 2009.
[7] Herodote, Histoire D'Hrodote, Suivie De La
Vie D'Homre, Trad: A.F. Miot, Tome Second,
Paris 1822, s. 1-144.
[8] Bu eser ilk nce Arthur Golding tarafndan
evrilmi ve 1585 ylnda Londra'da baslmtr. Bkz.
The Bibliographical Miscellany, Vol. I, London
1806, s. 157.
[9] Agathange, Histoire Du nge de Tiridate, Trad:
Victor Langlois, Paris 1867, Chap. I, Chap. V.
[10]
http://remacle.org/bloodwolf/historiens/elisee/vartan.htm,
07.05.2009.
[11] Blent plikiolu, Eskibat Tarihi I Giri,
Kaynaklar, Bibliyografya, TTK, Ankara 1997, s.
393.
[12] Ammianus Marcellinus, With An English
Translation By John C. Rolfe in Three Volumes,
London 1935.
[13] Manisa ehri yaknlarnda Sardes yerleim
blgesi.
[14] Wilmer Cave Wright, Philostratus and
Eunapius: The Lives of the Sophists, Loeb
Classical Library, London 1922. Ayrca web:
http://www.tertullian.org/fathers/eunapius_02_text.htm.
22.06.2009
[15] Gyula Moravcsik, Byzantinoturcica I, Die
Byzantinischen Quellen Der Geschichte Der
Trkvlker, Akademie-Verlag, Berlin 1958, s. 468.
[16] Balkanlarn bat ksm, Adriyatik Denizinin
Dalmaya kylar.
[17]
http://remacle.org/bloodwolf/erudits/photius/olympiodore.htm,
25.06.2009
[18] Zosimus, The History of Count Zosimus,
Trans: W. Gren and T. Chaplin, London 1814.
Zosimos'a ait olan eserin metinleri Vatikan'da bir
elyazmasnda bulunmaktadr. Bunun X.-XII.
yzyllarda yazld dnlmektedir. Bkz.
http://www.tertullian.org/fathers/zosimus00_intro.htm,
10.05.2009
[19] Moravcsik, Byzantinoturcica I, s. 473-74.
[20]
http://remacle.org/bloodwolf/erudits/photius/philostorge.htm,
27.06.2009
[21] Socrate, Histoire de L'Eglise, Tome II, Trad.
M. Cousin, Paris 1686. Ayrca bkz,
http://remacle.org/bloodwolf/eglise/socrate/intro.htm,
02.03.2009
[22] Moravcsik, a.g.e, s. 508
[23] Moravcsik, a.g.e, s. 479.
[24] Ali Ahmetbeyolu, Grek Seyyah Priskos
(V.Asr)'a Gre Avrupa Hunlar, TDAV, stanbul
1995, s. 19.
[25] C.A. Macartney, "On the Grek Sources for the
History of the Turks in the Sixth Century", Bulletin of
the School of Oriental and African Studies,
University of London, Vol. 11, No. 2 (1944), p. 266.
[26] Moravcsik, a.g.e, s. 510.
[27]
http://remacle.org/bloodwolf/eglise/sozomene/eglise1.htm,
21.03.2009.
[28] H. Namk Orkun, Trk Tarihinin Bizans
Kaynaklar, Smer Basmevi, Ankara 1938, s. 8.
[29] plikiolu, Eskibat, s. 444.
[30] Moravcsik, a.g.e, s. 529. Ayrca bkz.
http://remacle.org/bloodwolf/eglise/theodoret/eglise1.htm,
28.04.2009.
[31] Ali Ahmetbeyolu, Avrupa Hun
mparatorluu, TTK, Ankara 2001, s. 3.
[32]
http://remacle.org/bloodwolf/historiens/jornandes/intro.htm,
29.03.2009.
[33] Moravcsik, a.g.e, s. 328.
[34] Orkun, Trk Tarihinin Bizans Kaynaklar, s.
14.
http://remacle.org/bloodwolf/erudits/photius/jeanlydien.htm,
11.04.2009.
[35] Zachariah of Mitylene, Syriac Chronicle,
Trans: F.J. Hamilton and E.W. Brooks, London
1899, s. 328.
[36] The Chronicle of Joshua the Stylite,
Composed in Syriac AD. 507, Trans: W. Wright,
Cambridge 1882. Ayrca bkz.
http://www.tertullian.org/fathers/joshua_the_stylite_00_eintro.htm,
17.05.2009.
[37] Bkz. 16. dipnot.
[38] plikiolu, Eskibat, s. 429.
[39] Murat Kei, "Ermeni Kaynaklar", Ortaa
Trk Tarihi Ana Kaynaklar, Ed. A. etin, Ankara
2008, s. 146. Ayr. Bkz.
http://remacle.org/bloodwolf/historiens/agathange/armenie.htm,
07.05.2009.
[40] Kei, "Ermeni Kaynaklar", s. 146.
[41] Orkun, a.g.e, s.15.
[42] Prokopious, Bizans'n Gizli Tarihi, ev: Orhan
Duru, stanbul 1990, s. 9.
[43] Moravcsik, a.g.e, s. 489 vd.
[44] zmir - Aliaa yaknlarnda Gzelhisar ay
mevkiinde bulunan bir antik kent.
[45] Agathias, The Histories, Trans: Joseph D.
Frendo, Berlin-New York 1975.
[46] plikiolu, a.g.e, s. 422.
[47] Orkun, a.g.e, s. 19.
[48] Moravcsik, a.g.e, s. 317.
[49] Orkun, a.g.e, s. 21.
[50] Moravcsik, a.g.e, s. 257.
[51] Evagrios Scholasticus, Ecclesiastical History
(AD 431-594), Trans: E. Walford, London 1846.
[52] Flavius C. Corripus, In laudem Iustini Augusti
minoris, Trans: Averil Cameron, London 1976, s. 1.
[53] Orkun, a.g.e, s. 23.
[54] Maurice's Strategikon, Handbook of
Byzantine Military Strategy, Trans: George T.
Dennis, Pennsylvania 1984.
[55] The Chronicle of John, Bishop of Nikiu, Trans
R.H. Charles, Publ. Williams & Nortgate, London
1916.
[56] plikiolu, a.g.e., s. 421.
[57] Orkun, Trk Tarihinin Bizans Kaynaklar, s.
24. Ayrca bkz. Moravcsik, a.g.e, s. 313.
[58] Kuatma ile ilgili bkz. smail Mangaltepe,
"Avar Tarihinin En nemli sava: 626 stanbul
Kuatmas", Karadeniz Aratrmalar, Cilt 3, Say 10,
Yaz 2006, orum, s. 1-24.
[59] Orkun, a.g.e, s. 25.
[60] Giorgio di Pisidia, Poemi, Trans: Agostino
Pertusi, Buch- Kunstverlag Ettal 1959.
[61] Theodore Le Syncelle, Homlie, Ferenc
Makk, "Traduction et Commentaire de L'Homlie
crite Probablement Par Thodore Le Syncelle sur
Le Sige de Constantinople en 626", Acta Antiqua
et Archaeologica Tomus XIX, Szeged Hungaria
1975.
[62] Chronicon Paschale 284-628 AD, Trans:
Michael Whitby and Mary Whitby, Liverpool
University Press, Liverpool 1989.
[63] vque Sbos Histoire D'Hraclius, Trad:
F. Macler, Imprimerie Nationale, Paris 1904.
[64] The Cronicle of Theophanes Confessor,
Trans: Cyril Mango and Roger Scott with the
assistance of G. Greatrex, New York 1997. Ayrca
bkz. Moravcsik, a.g.e, s. 531.
[65] Nikephoros Patriarch of Constantinople
Short History, Trans: Cyril Mango, Washington
1990.
[66] Moravcsik, a.g.e, s. 504.
[67] Moravcsik, a.g.e, s. 227.
[68] Moravcsik, a.g.e, s. 539. Ayr. bkz.
http://remacle.org/bloodwolf/erudits/photius/theophane.htm,
07.05.2009.
[69] Moravcsik, a.g.e, s. 243.
[70] A.e., s. 303.
[71]
http://www.tertullian.org/fathers/cosmas_11_book11.htm,
07.05.2009, ayr.bkz, Moravcsik, a.g.e, s. 390.
[72] A.e., s. 218.
[73] A.e., s. 426.
[74] A.e., s. 230.
[75] A.e., s. 294.
[76] A.e., s. 348.
[77] A.e., s. 558.
[78] A.e., s. 224.
[79] A.e., s. 233.
[80] A.e., s. 303.
[81] A.e., s. 318.
[82] A.e., s. 474.
[83] A.e., s. 540.
[84] A.e., s. 571.
[85] A.e., s. 573.
[86] Contantine Porphyrogenitus, De
Administrando Imperio, Grek Text Ed. Gy. Moravsik,
Eng. Trans. R.J.H. Jenkins, Third Impression,
Washington 1993.
[87] A.e., s. 231.
[88] A.e., s. 441.
[89] A.e., s. 455.
[90] A.e., s. 512.
[91] A.e., s. 398.
[92] A.e., s. 437.
[93] Mikhail Psellos'un Kronographia's, ev: In
Demirkent, TTK, Ankara 1992.
[94] Moravcsik, a.g.e, s. 237.
[95] A.e., s. 233.
[96] A.e., s. 295.
[97] A.e., s. 350.
[98] A.e., s. 427.
[99] A.e., s. 334.
[100] A.e., s. 335.
[101] A.e., s. 340.
[102] Anna Komnena, Alexiad, ev: Bilge Umar,
nklp Kitabevi, stanbul 1996.
[103] Ioannes Kinnamos'un Historia's (1118-
1176), ev: In Demirkent, TTK, Ankara 2001.
[104] Moravcsik, a.g.e, s. 335.
[105] A.e., s. 342.
[106] A.e., s. 344.
[107] A.e., s. 353.
[108] A.e., s. 443.
[109] A.e., s. 444. Eserin bir blm Trkeye
tercme edilmitir. Bkz: Nketas Khoniates'in
Historia's (1180-1195), ev: In Demirkent, dnya
yaynclk, stanbul 2006.
[110] Moravcsik, a.g.e, s. 522.
[111] A.e., s. 292.
[112] A.e., s. 526.
[113] A.e., s. 353.
[114] A.e., s. 430.
[115] A.e., s. 450.
[116] A.e., s. 459.
[117] A.e., s. 502.
[118] A.e., s. 282.
[119] A.e., s. 269.
[120] A.e., s. 353.
[121] A.e., s. 277.
[122] A.e., s. 311.
[123] A.e., s. 349.
[124] A.e., s. 400.
[125] A.e., s. 466.
[126] A.e., s. 515.
[127] A.e., s. 564.
[128] A.e., s. 564.
[129] A.e., s. 565.
[130] A.e., s. 575.
[131] R. C. Blockley, The History of Menader The
Guardsman, Liverpool 1985.
[132] Theophylact Simocatta, The History of
Theophylact Simocatta, An English Translation with
Introduction and Notes Michael and Mary Whitby,
Clarendon Pres, Oxford, 1986. Ayn mellif
"Theophylact's Knowledge of Languages', Byzantion
52 (1982), pp. 425-8.
[133] Protektor: Koruyucu, savunan, hami
manalarna gelmektedir.
[134]
http://www.humanities.uci.edu/sasanika/pdf/Menander6-
1.pdf, 18.05.2009.
[135] IX. yzylda meydana getirilen ansiklopedik
bir eserdir. Baz yazarlar ise bir szlk olarak kabul
ederler. 30.000 civarnda maddeden oluan bu
eserde ilka dnemlerinden balayarak yazld
dnemlere ait biyografiler, kurumlar, eserler ve
olaylar ksaca anlatlmaktadr.
[136] Barry Baldwin, "Menander Protector",
Dumbarton Oaks Papers, Vol. 32. (1978), s. 101.
[137] R. C. Blockley, The History of Menader, s.
41.
[138] Baldwin, s. 103
[139] Historiya: Tarih
[140] Excerpta de Sententiis Iussu Imp.
Contantini Porphyrogeniti Confecta, Ed. U.Ph.
Boissevin, Berlin 1906.
[141] Excerpta de Legationibus Iussu Imp.
Contantini Porphyrogeniti Confecta, Ed. C. De
Boor, Berlin 1903.
[142] Carolus Mullerus, Fragmenta Historicorum
Graecorum (FHG), Volumen Quartum, Paris 1851,
s. 272-276.
[143] Blockley, The History of Menander, s. 55-85.
[144] Excerpta de Legationibus, Nottas addidit:
Carolus Cantoclarus, Paris 1609.
[145] R. C. Blockley, The History of Menander, 1-
32. Menandros'un hayat ve eseri ile ilgili ayrca bkz.
Moravcsik, Byzantinoturcica I, s. 422.
[146] Kutrigurlarn lideri olan Zabergan, Tuna
Nehrini geerek Bizans topraklarna girmi,
stanbul'a iki mil mesafede kamp kurmutur. Bunun
zerine telalanan Justinianos alarma geerek
kutsal hazinenin ehir dna karlmasn
emretmitir. Ancak Zabergan, Belisarius tarafndan
tekrar Tuna'nn tesine gemeye mecbur
braklmtr. Bkz. W.C. Taylor, The History of the
Overthrow of the Roman Empire, London 1836, s.
128.
[147] Bu dnemde Kutrigurlar Maeotis Gl'nn
(Azak Denizi) batsnda yaarken, gln dousunda
da Utigurlar yaamakta idiler. Her ikisi de Trk
kabilesidir. Prokopios, Agathias ve Menandros
bunlar Hun olarak isimlendirmilerdir.
[148] Bu olaylar 559 yl sonrasnda meydana
gelmi olmaldr.
[149] Gk-Trklerin 552 ylnda Juan-Juanlar
malup etmesi zerine batya doru g eden
Avarlar kastedilmektedir.
[150] Amu Derya Irma'nn kuzey tarafnda
Sogdiana blgesinde kurulan Eftalit Devleti'nin
ortadan kaldrlmas 557 yl civar olmaldr. Bkz.
Kafesolu, Trk Milli Kltr, tken Yay., stanbul
2008, s. 89. Bu durumda Avarlarn batya hareketleri
Juan-Juanlarn malup olmasndan sonra deil,
Eftalitlerin malup olmasndan sonradr. nk btn
kaynaklar Avarlarn 557 ve sonras bir tarihte batya
geldiklerini belirtmektedirler.
[151] Avarlardan ilk kez Priskos bahsetmitir (Frg.
40, 462 yl civar). Bu dnemde Volga Nehri'nin
dou ksmlarnda grnmlerdir. Theophylaktos
Simokattes Bizansllar tarafndan bilinen Avarlarn,
Sahte Avarlar (Pseudo-Avar) olduunda srar
etmektedir. Ayrca bunlarn skitya'da kendilerinden
en ok korkulan topluluk olan Avarlarn ismini alan
Uar (Var) ve Chunni (Hunni) adl kabilelerden
meydana geldiklerini ifade etmektedir. Avarlarn
kimlii ve kkeni husunda Macartney konuyu
tartm, Menandros'un grn kabul etmekle
beraber, Theophylaktos'un aklamalarna da kar
gelmitir. Macartney Avarlarn, Gk-Trkler
tarafndan yenilen ve eskiden Chionites olarak
isimlendirilen, Kermichiones'lerin vasal' olduklarn
belirtmektedir. Bkz.C. A. Macartney, "On the Greek
Sources for the History of the Turks in the Sixth
Century", Bulletin of the School of Oriental and
African Studies University of London, Vol. II, No 2
(1944), s. 266-75. Gerek Avarlar, baz yazarlar
tarafndan 552 yl civarnda Gk-Trkler tarafndan
malup edilen Orta Asya'nn hkimi Juan-Juanlar ile
ayn gsterilmektedirler. Avarlar, Juan-Juanlarn
imparatorluunun yklmasndan sonra ancak
Bizansllar tarafndan bilinmilerdir. Avarlarn
Alanlara gelileri genelde 557-558 olarak
tarihlendirilmektedir. Fakat 559560 ylnn da olma
ihtimali yksektir.
[152] Bu dnemde, 370 ylndaki Hun basks ile
batya g etmemi olan Alanlar Kafkas Dalar'nn
kuzey-bat ksmlarnda yayorlard. Bununla beraber
Lazica blgesinden dolay Bizansllar ile dzenli ve
sade bir ilikileri vard.
[153] Trkiye'nin Kuzey Dousunda Grcistan'da
Kolhis (Colchis) olarak bilinen blge.
[154] Bu Justinos, Justinianos'un kuzeni olan
Germanus'un oludur. Ayrca Justinianos'un yeeni
olan ve daha sonra Justinos II olacak olan ahs ile
Illyricum'daki askeri kuvvetlerin banda bulunan
Justinos'dan farkldr. Yani Justinos var ve de
birbirinden farkldr.
[155] Muhtemelen bir spatharius (V.VI yy.'da
Bizans'ta bir askeri snf) idi. Trklere iki kere eli
olarak gnderilmitir. kincisi 576 ylnda Gk-
Trklere olacaktr. Blockley Valentinus'un " skit"
meseleleri zerine uzmanlam bir diplomat
olabileceini vurgular. Bkz. Blockley, History of
Menander, s. 253. Fakat skit tabiri yerine Bozkrl
topluluklar veya Trk kavimleri zerine uzman biri
demek daha doru olabilir.
[156] Unigurlar (veya daha ok kullanlan isimleri ile
Onogurlar) Karadeniz'in dousunda yaayan bir Hun
kabilesidir. Jordanes bunlar Sabirlerle
ilikilendirmitir. Bkz. Jordanes, Histoire Des Goths:
Chap: 5. Zali kabilesi baka hibir yerde
zikredilmez. Sabirler de Karadeniz'in dousunda,
Kuban havalisinde yaayan bir Hun kabilesidir ve
460 yllarnda Volga taraflarna gelmilerdir. Bkz.
Priskos Frg, 40. Bu Trk kabilelerinin hepsi de
gney-bat Albania (imdiki Gence ve Dalk
Karaba) blgesinden g etmilerdir.
[157] Antlar, iinde Slav unsurlar ile Sarmat
topluluklar bulunan bir kavimdir. Bunlar Karadeniz'in
kuzeyinde Dinyeper ve Dinyester Nehirleri arasnda,
byk ihtimalle de Kutrigurlarn batsnda yaamakta
idiler.
[158] Bu durum 562 ylna bkz. Bury, Death of
Theodosius, II, s. 315 veya az bir sre ncesine
tesadf etmektedir. Bkz. Stein, Histoire du Bas-
Empire, II, s. 543.
[159] Bury bu Justinos'u, Germanus'un olu olan ve
Kolhis'e eli olarak giden Justinos olarak belirtir.
Stein ise Germanus'un olu Justinos'un bu
blgedeki askeri komutaya transfer olduunu ifade
eder. Justinos'un 566 ylnda ldrlmesine kadar ki
sre zarfnda bu blgede olduu kesindir. Bkz.
Agathias 4,22,7.
[160] Justinianos Bassiana olarak adlandrlan II.
Pannonia blgesine Avarlar yerletirmek istemitir.
Fakat kendileri Kk skitya'y istiyorlard. Ancak
Avarlarn buraya yerlemesi Bizans'n Trakya
blgesini tehlikeye atabilir, buralarn istilasn
hzlandrabilirdi. Bundan dolay Justinianos srarla
Avarlarn istedii blgeyi stratejik olarak vermek
istememi olabilir.
[161] Mavrikios'un imparatorluk muhafizlarnn bir
yesidir.
[162] Bayan ile ilgili teferruatl bilgi iin bkz. smail
Mangaltepe, "Avar Hakan: Bayan ve Dnemi",
slam ncesinden ada Trk Dnyasna Prof.
Dr. Glin andarlolu'na Armaan, Dou
Ktphanesi, stanbul 2008, s. 167-178.
[163] Justinos imparatorluk tacn 14 Kasm 565
ylnda takmtr. Corripus'a gre Avar elilerinin
Justinos'un huzuruna kmalar ise tahta kndan
yedi gn sonra meydana gelmitir. Bkz. F.C.
Corripus, In laudem Iustini Augusti minoris, (3,151
vd.) Ed. A. Cameron, London 1976, s. 185-186.
[164] Avarlarn uzun salar dier melliflerin de
dikkatini ekmitir. Hatta onlar dier topluluklardan
ayran nemli bir ayrnt olarak grlmtr. Bkz.
Agathias: 1,3,4.
[165] leriki yllarda barn satn alnmas meselesi
iin ayrca bkz. Agathias 5,14.
[166] Corripus'a gre elilik heyetinin lideri
Tergazis idi, bkz.Corripus, In Laud. Iust. 3, 258, s.
68. Menandros'a gre ise elilerin lideri Targitius
idi.
[167] Bkz. Corripus, a.g.e., 3, 271-307'deki iir, s.
69-70.
[168] Kr. Corripus, a.g.e, 3, 399-400, s. 72.
[169] stemi (Sizabul) (Menandros Silzibul
Frg,4,2;19,1) Arap kaynaklarndaki Sinib ile
ayndr. Gnmzde Trk kaan stemi (Itmi) veya
in kaynaklarndaki Che-tie-mi'nin ismidir, bkz.
Moravcsik, Byzantinoturcica II, s. 275. Daha yal
yazarlar Silzabul'un, Gk-Trklerin Bat Kaan ve
Bizans ile ilikisi olan Mokan Khan olabileceini de
belirtirler.
[170] Maniakh, Trke bir isimdir.
[171] Bu ahs, Kralnn kendi karsna tecavz
etmesi zerine, halkn Trklere ispiyonlamtr. E.
Cahun Katulph'un, Trke Kutluk olabileceini belirtir
bkz. E. Cahun, Introduction l'Histoire de l'Asie,
Paris 1896, s. 109.
[172] skit tabiri burada Trk kelimesinin
eanlamls olarak kullanlmam, skitya'da oturan
genel olarak btn gebe kavimler kastedilmitir.
[173] Bizansllar ile Sogdlular arasndaki
mnasebetler muhtemelen yirmi yl ncesine
dayanyordu. Ancak Kafkasya tesi ile ilikilerin
daha nceden balad bir gerektir. Bizansllar,
Etyopyallar maa olarak kullanarak Sasnleri ipek
gelirinden alkoymak gibi baarsz bir teebbse
girimilerdi Bkz, Prokopios, Wars, 1,20, 9-12.
Maniakh'n sefareti ile birlikte ipek bcei ve
yumurtalar, Justinianos'un saltanat esnasnda,
kararak elde ettiler.
[174] Theophanes, Maniakh'n Alan topraklarndaki
(Kuzey-dou Kafkaslar) bu seyahatinin ayrntlarn de
eklemitir. Bkz. The Chronicle of Theophannes
Confessor, Trans. C. Mango and R. Scott, New York
1997, s. 361 (Chronicle, a.m. 6064).
[175] E. Cahun bu mektubun dilinin aslnda eski
Trke olduunu ve burada nemli olann da
Bizansllarn bunu okuyup tercme edebilecek bir
evirmenlerinin bulunduunu belirtmektedir. Fakat
Menandros hibir zaman aka Trklerden "skit"
olarak bahsetmemitir, Bizansllarn tercman olarak
kullanabilecekleri bir insan olmas dikkate deerdir.
[176] Bu durum stemi'nin bat Trkleri arasndaki
drt grubun zerinde en byk Kaan olduunu
gstermektedir. Bkz J.B. Bury, "The Turcs in the
Sixth Century", EHR, 12 (1897), s. 419. E. Cahun'a
gre bu drt grup Kipchakh, Kalakh, Kankli ve
Karluk olarak adlandrlyordu, bkz., Cahun, a.g.e., s.
112.
[177] Burada anlatlanlar Sasn elisinin iddia
ettiklerinin tam tersi idi (Frg, 6,1). Justinos burada
Sasnlerin iddiasn aka renmeye alyordu.
[178] inli bir ziyareti Eftalitlerin gebe olarak
kaldklarn, bunlarn malup ettikleri Sogd ve
Harezmlilerin ise ehirde yaadklarn aktarr. Bkz.
K. Hannestad, "Les Relation de Byzance avec la
Transcaucasie au V. et Vle sicles", Byzantion 25-
27 (1955-57), s. 436.
[179] Trkler, Bizansllarn ezeli dmanlarna kar
ortak ticari ilikiler ve ibirlii kurmak istiyorlard.
Burada hedef aka Sasnler idi. Fakat Trk-
ad'n bir dier hedefi de Avarlar idi.
[180]Maniakh ve elilerin ellerini havaya kaldrarak
sz vermeleri, Gk-Tanr inancnn bir yansmas veya
Gk-Tanry ahit gstermek ve bu ekilde gveni
kazanmak olabilir.
[181] Sacae terimi ilk kez Herodot'ta ortaya
kmtr. Sasnlerin genel olarak l dnda
yaayan Orta Asyal gebelere verdii isim. Bkz.
R.N. Frye, The Heritage of Persia, London 1962, s.
43 vd.
[182] Bu seyahat Austos 569 ylnda
gereklemitir. John Ephesus yanllkla (6,23) bu
elilik tarihini Justinos'un yedinci yl olarak yazar.
[183] Trkler, Juan-Juanlar malup etmeden nce
bunlara demir iilii yapyorlard. Bkz. E.H. Parkers,
A Thousand Years of the Tartars, 2. Bask, New
York 1924, s. 130; E. Chavannes, Document sur les
Tou-Kiue (Turcs) Occidentaux, 2. Bask, Paris
1941, s. 235.
[184] Kt ruhlardan temizleyen aka
"aman"dr. Ateten atlayarak temizlenme Orta
Asya'daki topluluklardan gelmedir. Sogd
snrlarndaki bu temizlenme ve duann, Trk gcnn
ve etkisinin batya doru uzandn akla
getirmektedir.
[185] Ekda olarak adlandrlan dan yeri ve
konumu beraberinde pek ok tartmay da getirmi
ve Zemarkhos'un takip ettii gzergh konusundaki
grleri de farkllatrmtr. Eski grlere gre
stemi'nin ikamet ettii bu yer, adnn manas Altn
olan Altay Dalarndadr. Dier grler ise Ektag'n
aslnda "Beyaz Da" "Akda" olduunu ve in'deki
A-kie-tien Da ile rttn iddia ederler.
[186] Bu iecein muhtevas ak deildir. Kmz
olmas ihtimal ddr.
[187] Menandros'un bu tip baraka ve kulbelerden
bahsetmesi ilgintir. Kesinlikle adr terimini
kullanmamaktadr. Bunlar muhtemelen aa
dallarndan yaplmlardr.
[188] Bu yaplarn durumu ve konumu ak deildir.
Plano Carpini Tatarlar arasndaki her kabile reisinin
adrnn ortasnda kutsal bir sandk veya trbe
bulunduunu belirtir. Bkz. F.G. DiPlano Carpini, The
Story of the Mongols Whom We Call The Tartars,
Trans: Eric Hildinger, Boston 1996, s. 41.
[189] Baz yazarlar bu ifadeden hareketle stemi'nin
savaa giderken de hazinesini yannda tad
sonucuna varmlardr.
[190] Kholiatai veya Kalakh'lar Bat Trkleri
iindeki drt gruptan biri idi.
[191] Krgzlar kastedilmektedir.
[192] Bu yer Chu ve Sir Derya (Jaxartes) nehirleri
arasnda, ayn ad tayan rman kylarnda
bulunmaktadr. Burada Araplar 751 ylnda inlileri
malup etmilerdir. Sonrasnda bu rmak Trk
lkeleri ile Araplar arasnda snr olmutur.
[193] John Ephesus bu karlamann Kaan'n
saraynda vuku bulduunu belirtir. Ayrca Sasnli
elilerin Bizansllarn Sasn Devletine hara
dediklerini iddia ettiklerini fakat Zemarkhos'un
bunlarn yalan olduunu sylediini yazmtr (6,23).
[194] Moravcsik'e gre Tarkan unvan, bir Trk-
Bulgar kelimesidir bkz. Moravcsik, Byzantinoturcica
II, s. 299. Trkler tarafndan genelde elilere veya
diplomatlara verilen isim olarak da tarif edilir. Bkz.
Parker, a.g.e., s. 132.
[195] Kholiatai topluluu Zemarkhos'un seyahati
boyunca yerde karsna kar. Minorsky'e gre
bunlar Sir Derya'nn dousunda, Talas'n batsnda
yayorlard ve buralarda ehirleri vard. Kaanlar
stemi'nin nemli vassallarndan biri idi. Bkz. B.A.
Litvinsky-Z. Guang-Da-R.S. Samghabad, History of
Civilisations of Centrale Asia, Vol. III, Delhi 1999, s.
181.
[196] Zemarkhos'un Talas'tan dn rotasnn
yeniden kurulmas tamamyla bu cmleyle ilintilidir ki
aratrmaclar tarafndan uzun uzadya tasvir
edilmitir. zellikle bkz. A. Herrmann, Alte
Geographie des untern Oxusgebietes, Gttingen
1914, s. 55 vd. Tm bu teebbsler iki etmen
tarafndan etkisizletirilmektedir: 1- Jaxartes (Sr
Derya, Seyhun) ve Oxus (Amu Derya, Ceyhun)'un
ak ynlerini, Aral Gl ve Hazar Denizi'nin
kaplad geni sahay kapsayan Merkezi Asya'nn
fiziki corafyasnn antik dnemlerden beri tekrar
tekrar ve serte deimesi. 2- Ne Menandros'un
Oekh Irma ne de onun geni Aletos Gl diye
kesin olarak tanmlanabilir. Zemarkhos'un kuzeye ya
da Aral Gl'nn gneyine gnderilmi (Herrmann, s.
56, Aral Gln Jaxartes'in dousundaki u Irma
olarak dnmektedir) olmasyla balantl olarak
genelde Oekh, Jaxartes ya da Oxus ile
zdeletirilir. Gerekte Oekh, (blgede eski
devirlerdeki ou rmak kurumutur) Talas'n
batsndaki herhangi bir rmak olabilir. Ayrca seyahat
esnasnda corafi bir iaret olarak kaydedilmeyen
sadece Kholiatai nderinin Bizansllarla hareket
ettii srada zerinden geilen yer olarak grnen bir
rman gz nne alnmas gereken bir unsur olarak
addedilmesine gerek yoktur. Lakin Aral Gl'n
ifade eden "byk, engin gl" gibi ana corafi
unsurlar ifade eden kaytlar ki muhtemelen
Ammianus tarafndan sokulmutur ve Menandros ile
aynlk tekil eder ve Aral gl ile zdeletirilir.
Zemarkhos'un grd Aral olsun ya da olmasn gl
'dan nce nn kullanlmas ve adn atlanm
olmas onun grdn dnd (ya da gerekten
grd) yerin Hazar olduu kanaatini
dourmaktadr. Aral blgenin "geni ve engin
gl"dr. Eer Zemarkhos'un grd yer Aral
olsayd, burann sadece Hazar'n bir krfezi olduunu
sanacakt (seyyahlar sklkla byle dncelere sahip
olmulard ve zaman zaman Ust-urt Platosu'undan
Hazar'a doru taknlar olduunda bu gerekten de
yle olmutur); yoksa ikinci bir byk gl grlr ve
mutlaka kaydedilirdi. Her halkarda su birikintisi
hakknda kaydedilen ne olursa olsun belirtilmesi
gereken tek husus Zemarkhos'un Aral'n kuzeyine
seyahat etmi olduudur. Talas'tan ayrlmasndan
sonra Zemarkhos'un rotasn batya doru tayin
etmek imknszdr. htimal muvazenesinde onun hite
az olmayan seyahatinden sonra vard yer, Emba
Irma'na on iki gnlk mesafede olan Hazar idi.
[197] Burada Zemarkhos'un zor saha artlar yani
dalk veya bataklk gibi arazileri aarak getii
ifade edilmektedir. ayet Zemarkhos'un "byk gl"
dedii Aral Gl ise, o zaman bu seyahatin
Hazar'daki Ust-urt Ovas'nn kuzeyinden
gereklemi olmas icab eder.
[198] Bu gllerin Emba, Ural ve Volga olduu
kesinlemitir. Bkz. Moravcsik, Byzantinoturcica II,
s. 143,116.
[199] Ugurlarn ok ak bir biimde Volga'nn
batsnda yer alan bir kabile olduu bellidir. Ugurlarn,
Uygur (Bkz. Chavannnes, Documenets.., s. 238)
veya Utigur (Bkz. H.N. Turtledove, The Immediate
Successors of Justinian, PhD diss., UCLA, 1977, s.
476, n.66) kabileleri ile ayn gsterilmesi yanl
olabilecei kanaatini uyandrmaktadr. Acaba bu
topluluk Priskos'da geen Urogi kabilesi olabilir mi?
(Priskos, Frg. 38,1)
[200] Kophen, Afganistan'daki Kabul Nehri'nin
eski ismidir. Bu nehir Volga'nn batsnda olmaldr.
Burada genelde Kuma Nehri gibi gsterilmektedir.
[201] Buna gre, Zemarkhos'un buraya geli tarihi
571 ylnn ortalarndadr, Trk gleri de Volga'y
gemilerdir.
[202] E. Doblhofer, Byzantinische Diplomaten
und stliche Barbaren (Byzantinische
Geschichtsschreiber IV), Graz 1955, s. 217'de
Oromuskhi'lerin "Dalarda yaayan Moskhoi"
kavmi olduunu belirtir. Fakat Moskhoi'ler
(Prokopios'da Meskhoi olarak geer, Wars, 8,2,24-
26) Lazica ile Iberia arasnda idiler, halbuki
Oromuskhi'ler (ki sadece burada zikredilirler) daha
kuzeyde ya da Alan lkesinde grlyorlar.
[203] Sarosius Kuma boylarnda bulunan Ugurlar
arasndaki glerinden dolay bu Trklerin
amalarna ve isteklerine kar olduka tedbirli idi.
Fakat John Epiphania Sasnlerin, Zemarkhos ve
Trkleri ldrmeleri iin Alanlar tahrik ettiklerini
belirtir. Bkz. Epiphania, Frg. 2, s. 274.
[204] Miusimia: Bu isim daha sonra kaynaklarda
Misimia olarak karmza kar. Bu topluluk VIII.
yzylda gnmzdeki Abaza topluluunu oluturan
drt fakl gruptan (Apsil, Abazg, Svanig, Misimian)
biridir. Bkz. James B. Minahan, One Europe Many
Nations, A Historical Dictionary of European
National Groups, Westport (USA) 2000, s. 2.
[205] Kafkas Dalarnn yksek kesimlerinde,
Karadeniz'e doru Phasis (Rioni) Nehrinin batsnda
yer alan bir blgedir
[206] Kafkaslarn gneyinde bir ehir veya kale
olmaldr.
[207] Grcistan'da Rioni Nehridir, Poti ehrinden
Karadeniz'e dklr.
[208] Agathias (3,15,8) Miusimianlar (kendisi
onlar Misimians olarak adlandrr) Apsili'nin
kuzeydousuna yerletirir, kendileri de tam Phasis
Irma'nn Bkz. Prokopios, Wars, 8,2-32-33
kuzeyinde yer alrlar. Dareine Alanlarn Kafkaslardan
Apsili'ya gei kapsdr (Dar- Alan). Zemarkhos'un
ilk gemiye bindii yer ak deildir. Dioscurias
Liman Apsilia'nn kuzeyindedir. Kesin olan udur ki
Zemarkhos Suania'ya doru tekrar geri dnmtr.
[209] John Ephesus (6,23) Zemarkhos'un iki yl
boyunca darda kaldn belirtir. Bylece
dnnn 571 ylnn sonlarna doru olduu
karlabilir.
[210] Sigebert, Frank Kral I. Clothar'n drt
olundan biridir. 561 ylnda babasnn lm zerine
kral olmutur. Avar saldrlarndan dolay Krallnn
bakentini Rheims'den Metz'e tamak zorunda
kalmtr. Avarlarla iki kez, 562 ve 568 ylnda
mcadele etmitir. 567 ylnda Vizigot Kral
Athanagild'in kz Brunhilda ile evlenmitir. Gregory
of Tours, 4,27.
[211] 562 ylnda Justinianos ile dostluk ilikilerinin
kopmas zerine Avarlar, Franklara kar baarsz
bir saldr balatmlard. Bkz. Gregory of Tours,
4,23; Paulus Diaconus, 2,10. 565 ylnn son
dnemlerinde Justinos'a gnderilen ve sonu
alnamayan elilikten sonra, Avarlar tekrar Franklarn
yurduna doru harekete gemi ve bu vesile ile 562
ylndaki mcadelenin galibi olan Sigebert'i malup
etmilerdir (566). Gregory of Tours'a (4,29) gre
kral Sigebert hediyelerle bir anlamay satn almtr.
[212] Langobardi, Lombardi, Lombard olarak da
isimlendirilen Germen kkenli bu topluluun
anavatan, Baltk (skandinav) corafyasna
dayanmaktadr. Tuna Havzas, Dou Avrupa, talya
ve Elbe Nehri civarnda varlk gstermilerdir. Bu
kavim hakknda bilgi veren en nemli eser: Paulus
Di ac onus , Historia Gentis Langobardorum
(Langobardlarn Tarihi), Trans: W.D. Foulke,
University of Pennsylvania Pres, Philadelphia 1907.
[213] 560-572 yllar arasnda Langobardlarn
Kralln yapmtr. Alboin dneminde Langobardlar
talya'ya zellikle kuzey kesimlerine glerini
tamamlayarak (569-572) buraya yerlemilerdir.
[214] Bu tarihlerde (567) Langobardlar hl, 540
ylnda Justinianos tarafndan, Gepidlerden sonra
yerletirildikleri Pannonia ve Noricum'da yayorlard
( Pr okopi os, War 7,33,1-11). Langobardlar
Bizansllarn mttefiki idiler, fakat 566 ylnda,
Alboin'in Cunimund'un vey kz Rosamund'u
karmas ve tecavz etmesi zerine Alboin ile
Cunimund arasndaki bu ahsi meseleden dolay
dmanlk ortaya km, bunun zerine de Bizansllar
taraf tutarak Gepidlere yardm etmilerdir. Bkz.
Theophylaktos Simokattes, 6,10,7-13; Stein,
Studien.., s. 8. Langobardlar ile Gepidler arasndaki
bu sava, Justinianos'un imparatorluunun ilk
yllarnda balayan sava dizisinin sonuncusu
olmutur.
[215] VI. yzyln bandan itibaren Sirmium srayla
Gepidler, Ostrogotlar, Bizansllar ve tekrar
Gepidlerin eline gemitir.
[216] Cunimund ikinci kez Sirmium'u vermeyi teklif
eder. Bizansllar Gepidlere saldrdktan sonra ehre
bir garnizon yerletirirler. Avarlarn Sirmium'u
kuatmas, Langobardlarn talya'ya g etmeye
baladklar 2 Nisan 568 tarihinden sonra
gereklemitir. Bkz. Stein, Studien.., s. 10.
[217] Cunimund'un 567 ylndaki sava esnasnda
lmesinden sonra yeeni Reptila, Gepid altnlar ile
birlikte Bizansllara kamtr. John of Biclarum,
Chron. a. 572,1. Usdibad'n kimlii konusu
bilinmemektedir. Belki de 571 ylna kadar
Daya'da devam eden ve Gepid varln srdren
direniilerin liderlerinden biridir. Bkz. Wozniak,
"Byzantine Diplomacy..., s. 155.
[218] Bonos'un ifadelerinden hareketle, Bayan
emrindekiler iin deerli eyalar talep etmi olabilir.
[219] Bayan gnderecei Kutrigur glerinin
Romallar tarafndan malup edilmeleri veya yok
olmalar durumunda znt duymayacan
vurgulamaktadr. Bu Kutrigurlarn Avar Hkimiyeti
iinde ok nemli bir mevkide olmadklarn, ciddi bir
g tekil etmediklerini veya say itibariyle az
olduklarn gsterebilir.
[220] Menandros burada ilk kez Kutrigurlarn
Avarlara bal olmalarna, birlikte hareket etmelerine
iaret etmektedir (Frg,5,3); daha nce Avarlar
tarafndan hkimiyet altna alnan topluluklar
listesinde Kutrigurlardan bahsedilmemiti (Frg,5,2).
Bunlarn bir kabile olarak yok edilmesinden veya
yklmasndan Agathias bahsetmektedir bkz.
Agathias 5,25,5.
[221] Bu durum Bayan'n Kutrigurlar Dalmaya'ya
gnderdikten sonra Sirmium'un kuatmasn
kaldrarak Tuna'nn dousundaki Gepidlerin lkesini
bozguna urattna iaret etmektedir. Sonraki
paragrafta bahsedilen sava muhtemelen
Dalmaya'ya gnderilen Kutrigurlarla (ve Utigur)
olmutur.
[222] Vitalian muhtemelen Bayan tarafndan
zincirlenen tercman olabilir. ayet bu byle ise,
unu not etmek gerekir ki Bonos, mparator'un
msaadesi olmadan Bayan'a hediyeler vermeyi
reddetmesinden ksa bir sre sonra, sade bir
tercman 800 nomismata vermeye cret etmi ve
bu tutar Illyricum'un preotaryan valisinden temin
etmitir.
[223] Balkanlarn bat yarsn oluturan Roma idari
blgesidir.
[224] Justinianos'un Kutrigur ve Utigurlara yapt
demelerle alakal dier yorumlar iin bkz. Agathias
5,23,7-24,1.
[225] Atilla'nn oullarnn kuvvetleri yaklak 453
y l n d a Nedao Irma'ndaki savata
paralanmalarndan beri Gepidler, mparatorlua
bal bir Federasyon olarak Daya'y ellerinde
bulunduruyorlard. Justinianos'un iktidar sresince
Sirmium ve blgenin dier ehirlerini ellerinde
bulundurmak suretiyle hkimiyetlerini yaymlar ve
geniletmilerdir. (Prokopios Wars 7,33,8).
[226] Stein'e gre Tarigitius'un szleri aalayc
idi. O Bizansllarn savata kt olduklarn iddia
ediyordu. Bkz. Stein, Studien, s. 12.
[227] Sz konusu ilk Trk elilerinin lideri Tagma
idi. stemi onu Zemarkhos ile beraber geri
gndermiti. Ve saldrnn balangcna Zemarkhos
bizzat ahitlik etmiti. Tagma'nn banda olduu
elilik Bizans'a 571 ylnn sonbaharnda ulamtr.
[228] Bu olaylarn tarihi muhtemelen 570-71
yllardr.
[229] Bonos'un koruduu nehrin hangisi olduu
ak deildir. Bu nehrin Tuna olabilecei, ama Save
Nehrinin de olma ihtimalinin olduu belirtilir. Ancak
Avarlarn Trakya'ya girdikten sonra karlarna kan
bir nehir olduu sylenebilir. Sonraki olayda, 568-
569 Sirmium kuatmasnda baarsz olduktan sonra
Sol Pannonia'ya sahip olan Avarlar, ara blgeye
dnmek istediler, belki de ilk olarak talya'ya g
eden Langobardlar tarafndan boaltlan Yukar
Pannonia'y arzuladlar. Avarlar Viminiacium'un alt
ksmndaki Daya'dan Tuna'y geerek Trakya'ya
saldrmak istemi olmallar. John of Ephesus (HE
6,24) ve Zonaras (14,11,18-19)'n bahsettii ve
Bayan'n Romal mekanistlerden Tuna'nn zerinde
yapmalarn istedii kpr, bu olaylarla ilintili olabilir -
ayet bu kpr Save'ye daha sonra ina edilen
kprnn ei deilse tabi (Anlalan Save Nehri'ne
kpr yaplrken bir tanede Tuna'ya yaplm, yani
farkl dnemlerde yaplan kprler mevzu ediliyor).
[230] Bu kk metin buraya tam olarak
oturtulamamtr. Buraya konulmasnn sebebi
sadece Frg,15,1'in sonunda baz generallerin
blgede alrken Tiberios'un stanbul'da olduunu
belirtmesindendir.
[231] Stein'i takip ederek Tiberios'un yenilgisini ve
akabinde gerekleen antlamann tarihini 571 ylna
tarihlendiriyoruz. Bury'ye gre bu malubiyet,
savalarn asl sahnesi olan kuzey-bat Balkanlar'da
deil, fakat Trakya'da, grne gre Tiberios kk
bir kuvvetle savunma yapt esnada meydan
gelmitir. Rakibi muhtemelen Bayan deildi, fakat
farkl kabilelerin ve Avarlarn karmndan meydana
gelen bir kuvvetin liderliini yapan bir Avar generali
olan (Statiarhis) ( ) olduu
dnlmektedir. Bkz. Bury, From Arcadius to Irene,
II, s. 117.
[232] Avarlar Trakya'dan Pannonia'ya veya
Daya'ya dnyorlard.
[233] Scamar, ekyalara verilen bir isimdir, yz
kiilik bir gruptan meydana gelir. Bkz. Bury, From
Arcadius to Irene, II, s. 117 n.1
[234] Muhtemelen Scamarlar cezalandrlmlardr.
[235] 7 Aralk 575- 7 Aralk 576. Muhtemelen
Valentinus bu yl yola kmtr.
[236] Byk bir ihtimal ile bir spatharius (V.-VI
yy.'da Bizans'ta bir askeri snf) idi.
[237] Grekler, Anankhast'n Trklere mi yoksa
Bizans'a gelen eli mi olduunu kartrmlardr.
Stein bu ismi Germence'nin bir variant olan Anagast
olarak okumu ve bunu Bizansllar temsilen Trklere
giden biri olarak belirtmitir. Bkz. Stein, Studien... ,
s. 35, n. 20. Chavannes ise onu bir Trk elisi olarak
kabul etmekte ve Utigur liderinin ismi olan Anagai ile
benzerliini ortaya koymaktadr. Sebep olarak da
Bizans'a gelileri gsterilmektedir. Bkz. Chavannes,
Ducuments, s. 239.
[238] Herodion ve Kilikyal Paul Trklere eli olarak
gnderilmilerdir. Bkz. Bkz. Chavannes, a.g.e,
s.239.
[239] Menandros Trklerin neden Bizans'tan grup
olarak gtrldklerini belirtmez. Bununla beraber
farkl nedenlerle bakent stanbul'da bulunan btn
Trklerin hepsinin gtrlmesinin amac da ak
deildir. Roma mparatorunun bunlarn varlndan
veya ehirde uzun sre kalmalarndan dolay bir
sknts var mdr bilinmez. Ama hepsinin birden
Valentinus tarafndan gtrlmesinin mutlaka bir
sebebi olmaldr. Blockley ilikilerin buzulmu
olabileceini belirtir. Baz kaynaklar 106 deil 600
kiinin stanbul'dan gtrldn belirtir. Bkz.
Chavannes, a.g.e., s. 241.
[240] Taman Yarmadas'ndaki eski yerleim yeri
Phanagoria olabilir.
[241] Krm'n gneyinde yer alan da silsilesi.
Greklerin Krm Yarmadas'na verdikleri isim olarak
bilinir ve kelime daha ok Taurica ve Tauricus olarak
karmza kmaktadr.
[242] Valentinus'un Bizans'tan gemiye binerek
Sinop'a vard ve buradan da Cherson'a gittii
aktr. (Buras gnmzde Ukraynadaki Sivastopol
ehrinin 3 mil batsndaki Taurice dalarnn gney
batsnda yer alan Chersonesus ehridir.)
[243] Anagai: Trke isimdir, ince A-na-koai'dir.
Bkz. Moravcsik, Byzantinoturcica II, s. 69.
[244] Chavannes Akkagaslarn yurdunun Aral
Gl'nn kuzeyinde olduunu ileri srmektedir Bkz.
Chavannes, Documents.., s. 240. Durum byle ise
henz Maeotis (Azak) nehrinin hemen dousunda
bulunan Utigurlarn lideri Anagai hkmdar olarak
atanmtr. Bundan baka Trk-ad (Turxanthus)'
Aral Gl'nn dousuna koymak gerekir ki bu durum
imknszdr nk kendisi
Bosphorus'a/Panticapaeum kar savaa hazrdr.
Akkagas Utigurlarla Bosphorus zerinden geen
Valentinus'un yolunu kapatmtr.
[245] Moravcsik, Turxanthus'un bir isim deil de bir
unvan olarak (Trk-ad) gzktn, Kaan'n
altnda bir derece olduunu belirtir. Bkz. Moravcsik,
Byzantinoturcica II, s. 328. Blockley ise
Menandros'un bu kelimeyi kullanmasnn sebebini,
Turxanthus'un (Trk-ad) sava iin hazrlanmasna
balar. Blockley, Menander, s. 276, n.221.
[246] Arsilas'n stats ak deildir. Moravcsik
bunu "Arslan" olarak kabul eder, bkz. Moravcsik,
Byzantinoturcica II, s. 72. Marquart ise en nemli ve
en st ynetici olarak vasflandrr, bkz. J. Marquart,
"Historische Glossen zu den alttrkischen
Inschriften", Wiener Zeitschrift fr die Kunde des
Morgenlandes, 12 (1898), s. 186. Chavannes ise
sadece en yal ve en tecrbeli kii olarak kabul
eder, bkz. Chavannes, Documents, s. 240, n. 5.
[247] Romallarn bu davranlar ile ilgili ayrntl
bilgi iin bkz. Abdlkadir Donuk, "On Dilli Bizans",
Trk Kltr, Say 257, Yl XXII, Eyll 1984, Ankara
1984, s. 537-540.
[248] Romallar ile Avarlar arasndaki anlama 571
ylnda yaplmtr.
[249] Maritsa ve Evros olarak da bilinen Meri
Nehri kaynan Bulgaristan'dan alr ve 480 km.lik bir
mesafe kat eder.
[250] Danapris (Dinyeper), Tuna ve Hebrus-Meri
Irmaklar doal bir biimde stanbul ehrinin istila
yolunu-istikametini resmetmektedirler.
[251] Alanlarn Trkler tarafndan fethedilmeleri
Theophanes of Byzantium tarafndan 572 yl
sonrasna tarihlendirilmektedir ki Alan kral
Saroes'un Bizans ile Sasnler arasnda meydana
gelen savata, Bizans' desteklemesi de yine 572
tarihidir. Karadenizin dousunda yaayan ve
Sabirlerle ittifak halinde olan Unigurlar, 560 civarnda
Avarlar tarafndan ac bir ekilde malup
edilmilerdir.
[252] Trk-ad stemi'yi defnetmektedir.
[253] Asya geleneine gre iddetli bir ekilde ve
acmaszca cezalar, yas tutmann alameti olarak
grlr. Kr. Priskos Frg. 24, 1; Jordanes 49, 255.
[254] Dogia kelimesi iin bkz Moravcsik,
Byzantinoturcica II, s. 119.
[255] Ektel-Ektag, Akda'n bozulmu olarak
yazlan halidir. Bury'nin nerisine gre Zemarkhos
Altay dalarn, Valentinus ise Tanr Dalarn
(Celestial Mountains) ziyaret etmitir. Burada skntl
bir durum sz konusudur. Trk elilerinin 569 ylnda
Justinos'a verdikleri drt gruptan meydana geldikleri
eklindeki bilgilerin aksine Trk mparatorluunun
sekiz ksmdan olutuu grlmektedir. Bu eliler
sadece batdaki Trkleri grm ve onlardan
bahsetmilerdir. Valentinus ise dou Trklerini de
grmtr.
[256] Tardu, ince Ta-T'eou, bkz Moravcsik,
Byzantinoturcica II, s. 299.
[257] Bosporos'tan kast Panticapaeum'dur. Buras
da gnmzde Ker olarak adlandrlan geidin bat
tarafdr.
[258] Metin burada kesilmektedir, bozulmutur.
Bukan'n gnderilmesinden sonra, burada bir iaret
bir sz sylenmi olabilir.
[259] Trke Bukan. Bkz. Moravcsik,
Byzantinoturcica II, s. 119. Trklerin Boaz zorluk
ekmeden geebilecek kapasitede olduklar
grlebilmektedir. Bu dnemde geidin zeri
donmu vaziyettedir. Daha az bir ihtimalle, Bukan
veya Anagai, Azak Denizi'nin kenarndan geerek
batdan Krm topraklarna girmilerdir.
Tarihlendirmek gerekirse, 579 ylnn ortalarnda
Trkler, Cherson'da idiler ve Krm'n tamamn istila
etmilerdi.
[260] Bukan'n Ker kalesini ele geirmesi ile Gk-
Trkler, batda ulatklar en son noktaya varmlardr.
Bkz. Ahmet Taal, Gk-Trkler, TTK, Ankara
1995, s. 34.
[261] Anagai Utigurlarn (Otuz-Ogur) hkmdar
olarak zikredilen ahs. Bkz. Kafesolu, Trk Milli
Kltr, s. 200.
[262] Bu istilay Stein 578 (Studien.., s. 105), Bury
577 ylna (Arcadius to Irene II, s. 117 n.2) ve
Doblhofer 576 ylna (Diplomaten.., s. 182)
tarihlendirmektedir.
[263] Bayan'n Pannonia'da yaklak 571'den beri
yerlemi olmas muhtemeldir ve bu pasajda
Menandros'un John'un Pannonia'ya vardnda
syledii onun Roma topraklarn terk etmi olduunu
belirten bir ifadedir. John muhtemelen Bayan'
Save'nin zerinden geirmi ve ardndan Slavlara
saldrmak zere Tuna'y gemitir ( Frg. 25,1).
[264] Bury, Daurentius isminin (Dauiritas) Dovrat
olabileceini belirtir. Bkz. Bury, Arcadius to Irene.. II,
s. 118, n. 1.
[265] Bunun tarihi 579 yl olmaldr. Bir yl nce
Avarlar, Bizansllar adna Slavlara saldrmlard.
[266] Baka hibir yerde sz edilmeyen bu
anlama 574/75 yl k mevsiminde olmutur.
[267] John of Ephesus (6, 30) Romal ustalarn bu
kpry ina etmek zorunda kaldklarn belirtir.
[268] Manevrann hedefi ak deildir. Bayan'n
amac Singidunum'u savunanlar artmak ve onlara
ait gemilerin dank Avar deniz kuvvetlerinin krek
hareketleriyle kendilerini izlemelerini salayarak
Tuna zerinde savunmasz kalmalarn temin etmek
olabilir.
[269] Sirmium'daki bu ada Drave, Save ve Tuna
nehirleri ile snrlandrlmtr. Hauptmann burasnn,
mparatorluunun balangcnda yaplan bir anlama
ile Tiberios tarafndan Bayan'a devredildiini iddia
etmektedir. Bkz, Hauptmann, a.g.e., s. 155. Fakat
yaklak 570 ylndan beri Avarlar fiilen bu blgede
bulunuyorlard. Buray 571 ylndaki anlama ile
devralm olmallar.
[270] Stein bu generalin magister militum
vacans veya dux Moesiaek olabileceini iddia
etmektedir. Stein, Studien.., s. 110.
[271] Menandros Avar elilerinin 578 ylndaki Avar
saldrsndan ok nce ldrldklerini ima
etmektedir (Frg. 21). Aslnda Hauptmann (Les
Rapports.., s. 159) Bayan'n Save Nehrine kpr
yapma bahanesi elde etmek iin, 579 ylnda Slavlar
saldrmalar hususunda cesaretlendirdiini iddia
etmektedir.
[272] Bu muhtemelen tesadfdir ancak bu ifade
Justinos tarafndan Avar eli heyetiyle ilk
grmesinde verilen verginin Avarlar tarafndan
reddedilme sebebini net bir biimde yanstmaktadr.
[273] Tiberios Sirmium'un savunmas iin dier
ehirlerin garnizonlarndan yardm almak istiyordu.
Gerekte Bizansllar da Gk-Trkleri ve
Langobardlar Avarlara kar yardm etsinler diye
orduya alma teebbsnde bulunmu ancak baarl
olamamlardr. Bkz. John of Ephesus, 6,31; Stein,
Studien.., s. 112 vd.
[274] Theognis muhtemelen magister militum per
Illyricum idi. Bkz. Stein, Studien, s. 113. Bu ahsn
Sirmium kuatmasn krmak iin bir ordu toplamakla
grevlendirildii grlr. Bu gcn toplanmasnn 581
yl olarak kabul edilmesi gerektii belirtilir.
[275] Casia ve Carbonaria muhtemelen Save
Nehri zerindeki adalardr.
[276] Metinlerde Hunnic gemektedir. Bu durum
Avarlarn Hun dilini konutuunu gstermesi
bakmndan nemlidir.
[277] Balangta Bayan Save'ye Sirmium'un
aasna kpr yaptrm ve bylece buray
Singidunum'dan ayrmt. Sonralar Bizansllar
rman st akmlarndan Avarlarn olduu blgeye
kadar hkim oldu ve kpry kullandlar. Ayrca bu
istikamette tedariki engelleyici bir kpr kurdular.
Dalmaya'ya doru olan bu kpr muhtemelen Frg.
12,5'in sonunda zikredilen kprdr.
[278] Bu sava 582 ylnn balarnda meydana
gelmi grnyor ve esasnda bu sava Bizansllarn
Avarlar Sirmium ve Singidunum arasndaki
kprden srme, uzaklatrma giriiminden ibarettir.
Menandros, Bizansllarn rman st akmlarndaki az
sayda birlikle savunulan ve kolayca ele
geirilebilecek kprye yaptklar atakta uradklar
baarszlk iin eletirel bir tutum taknmaktadr.
[279] Bu yllk deme 580-582 yllar arasn
kapsamaktadr. 582 yl Sirmium ehrinin teslim
olmasna temel tekil eder. Bayan Kaan'n
cariyelerinden biri ile zina yaptktan sonra Trklerden
kaarken Bizansllar tarafndan yakalanan Trk
aman 586 ylnda stanbul'a gnderilir.
[280] Menandros'a ait Fragmanlar tek bir eserde
olmad iin, farkl eserlerden derlenerek bir araya
getirilmitir. Bu derleme, metin haline
dntrlrken baz metinler btnlk asndan
ilgisiz olacandan, bu ksmda verilmesi uygun
grlmtr.
[281] Menandros'un Hunlar; Avarlar ve Trklerden
aka ayr tutmasndan dolay muhtemelen buradaki
referans, kken itibari ile Hunlara mensup olan
Kutrigurlara, Utigurlara ve Sabirlere iaret
etmektedir.
[282] Bu fragmanda ve sonraki iki fragmanda
Justinianos'un son dnemlerinde meydana gelen,
talya'daki mcadelelerinden sz edilmektedir.
[283] Bu iki pasajda Balkanlarda Justinos
komutasnda hareket eden generale atf
yaplmaktadr; bu durumda skitya'daki sava
Avarlara kar ve Kk skitya'da sryordu. Bonos
Tuna'y skitya'daki bir Avar aknna kar koruyordu.
Menandros'un bu iki pasajdaki slubu iin bkz.
Baldwin, "Menander Protector", s. 122 ve s. 125.
[284] Bu bir bozkrl (Avar?) nderin savatan nce
askerlerini heyecana getirmek iin yaptklarnn bir
betimlemesinden ibaret olabilir. Bkz. Frg. 15, 2.
[285] Dardania: Gnmz Makedonya-Kosova
corafyasnda yer alan geni blge.
[286] Therese Olajos, Les Sources De
Thophylacte Simokattes Historien, Leiden 1988,
s. 10.
[287] T. Simokattes'in hayat ve eserleri hakknda
geni bilgi iin bkz. Therese Olajos, Thophylaktos
Simocatts, a trtnetir [Thophylacte Simokattes
l'historien], Szeged 1977. Bu eser tez olarak
hazrlanmtr. Yine ayn mellife ait "Donnes et
Hypotheses concernant la carriere de Thophylacte
Si mokat t es" , Acta Classica Universitatis
Scientiarum Debreceniensis, No. 17-18 (1981-2),
pp. 39-47.
[288] L.Cousin, Histoire de Constantinople,
Depuis Le Rgne de L'Ancien Justin, jusqu'a la fin
de l'Empire, Tome III, Chez Damien Foucault, Paris,
1685, s. 105-335.
[289] Peter Schreiner, Theophylaktos Simokates,
Geschichte, Anton Hiersemann, Stuttgart 1985.
[290] H.W. Haussig, "Theophylakts Exkurs ber
die Skythischen Vlker", Byzantion 23, (1953), pp.
275-462.
[291] Theophylact Simocatta, The History of
Theophylact Simocatta, An English Translation with
Introduction and Notes Michael and Mary Whitby,
Clarendon Pres, Oxford, 1986. Ayn mellif
"Theophylact's Knowledge of Languages', Byzantion
52 (1982), pp. 425-8.
[292]
http://www.britannica.com/EBchecked/topic/590993/Theophylaktosus-
Simocattes, 17.01.2009
[293] Therese Olajos, s. 150.
[294] Teferruat iin bkz. John B. Bury, "The
Chronology of Thephylaktos Simokatta", The
English Historical Review, Vol. 3, No. 10 (April,
1988), s. 310-315.
[295] History of T. Simocatta, Trans: Whitby, s.
XXVI.
[296] Therese Olajos, Les Sources de
Thophylacte Simocatta, E.J. Brille, Leiden 1988.
[297] A.e., s. 156.
[298] A.e., s. 128-130.
[299] A.e., s. 67.
[300] Theophylaktos muhtemelen Balkanlarda
meydana gelen olaylarn, Sasnlere kar yaplan
hareketlerden ziyade corafi olarak stanbul'a daha
yakn olduunu kastetmektedir. Kronoloji asndan,
Bizansllar Sasnler ile 582 sonbaharnda
savatklar iin, douda meydana gelen olaylarla
balamak daha uygun olacaktr, dier yandan bu
Avar seferi 583 ylnda balamtr.
[301] Avarlar Hun deildirler. Bunu Simokattes de
sonraki blmlerde bunlarn Hun olmadklarn ifade
etmitir. Yazarlar genelleme yaparak mesela Getea
tabiriyle Slavlar, Scyths ve Hun tabirleriyle de
Trkleri ima etmilerdir.
[302] Sirmium kenti Save ile Tuna Nehirleri
arasnda bulunmaktadr. III. ve IV. yzyllarda Roma
mparatorluunun en nemli ehirlerinden birisi
olmutur. VI. yzylda ehir Trk ve dier Germen
gruplarnn eline gemitir. II. Justinos 567 ylnda
ehri Gepidlerin elinden alr, fakat daha sonra 581
ylnn sonlar 582 ylnn balarna doru uzun bir
kuatma sonras Avarlar tarafndan ele geirilmitir.
[303] Bu artlar Sirmium savandan nce
Avarlarn istedii maddelerdir. Bizansllar yl sren
sava boyunca bunlar reddetmiler ancak sonra
deme yapmaya mecbur olmulardr.
[304] I,3,8-12 arasndaki olaylar muhtemelen 582
yl sonbahar mevsiminde meydana gelmitir.
[305] Theophanes (252,31) bu istein 583 ylnn
Mays aynda yapldn belirtir. Olaylarn geliimi de
bu tarihi iaret etmektedir. Bu tarihte stanbul'da bir
deprem olduu da ifade edilmektedir.
[306] Singidunum (Belgrad), Sirmium'un
kaybedilmesinin ardndan, Tuna Nehri zerindeki en
uzak Roma blgesidir. Theophylaktos'un ehirde
askeri birlik bulunmadna ilikin iddias artcdr,
yapt yanl bir karm olabilir; Avarlarn iddetli
muhalefet ile karlamalar ve ok sayda zayiat
vermeleri ehirde askerlerin bulunduunu akla
getirmektedir.
[307] Fahi derecede pahal bir zaferdir. (Cadmus,
Thabes ehri kurucusu, Grek kahraman)
[308] Kaan'n seferi Karadeniz kylar zerinde,
Viminacium (Kostolac/Srbistan) ve Augustae ile
Tuna ehirlerinden Anchialus'a (Pomorie-
Bulgarsitan) kadar olan blgeleri kapsamaktadr.
Augustae'den sonra 250 millik bir yolculuk yaplmtr
ve bu yolculuk Haemus Dalar'nn (Stara Planina-
Balkan Dalar) geilip Anchialus'a varlmasn
kapsamaktadr.
[309] Anchialus'a yaplan aknlarn tarihi 583 yl yaz
aylarna tesadf etmektedir.
[310] Altnc yzylda, Justinianos'un yeniden zafer
kazanmasnn ardndan, Sicilya bir praetor tarafndan
ynetilmitir. Elpidius'un praetor Siciliae (Sicilya
pratoru) grevini elinde tuttuu muhtemeldir.
[311] Scribones'ler imparatorluk sarayndaki zel
seilmi kiilerdir. Bunlar zel grevlerde
kullanlmaktayd.
[312] stanbul'un d savunmas olarak beinci
yzylda ina edilen Uzun Surlar, yaklak 30 millik
(yaklak 48 km) bir mesafe olan Marmara Denizi
zerindeki Silivri yaknndan Karadeniz'e kadar
uzanmaktadr. Ayrca stanbul'un yaklak 40 mil
(yaklak 64 km.) batsna kadar uzanarak Trakya
yarmadasn snrlandrmaktadr.
[313] Avarlar ilk kez Bizans diplomatik sahasna,
558 ylnda Orta Asya'daki Trk federasyonundan
kaarak dhil olmulardr. Bkz. Bury, Arkadius to
Irene I, 115-116.
[314] Bu ifadeden hareketle Asya'dan Balkanlara
ve Avrupa'ya devam eden Trk g olduunu, hi
kesilmediini ifade edebiliriz.
[315] Avarlar, Justinianos'dan yerlemek zere
toprak istediler. Kendilerine Langobard, Gepid ve
Herullerin de bulunduu Pannonia'nn bir ksm tahsis
edildi. Bkz. Menandros, Frg, 9. Avarlar Pannonia
blgesini Gepidlere kar Langobardlara destek
vererek kazanm, sonrasnda Langobardlar talya'ya
g etmeye zorlanmlardr.
[316] Comentiolus ve Elpidius'un eliliklerinin tarihi
583 yl sonbahar mevsimine denk gelmektedir.
[317] nde gelen bir Avarl, muhtemelen Kaan'n
en byk yardmclarndan biri.
[318] Elpidius'un elilii ve barn salanmas 584
yl k mevsiminde gereklemitir.
[319] Bu sava J. Ephesus'a gre (6,25) byk bir
ihtimalle stanbul yaknlarnda Uzun Surlar civarnda
gereklemitir. Ergene nehri, Ereli topraklarn kat
ederek Uzun Surlarn tesinden geen Marica
(Meri) nehrinin bir koludur.
[320] Magister militum praesentalis: Bakent
evresine yerletirilen askeri birlik komutan.
[321] Ardagastus, Slavlarn liderlerinden biridir.
[322] Trakya'da, Edirne'nin kuzey batsndaki bir
kaledir.
[323] Comentiolus Slavlar Uzun Surlardan
uzaklatrmt. imdi de onlar Trakya'nn verimli
ovalarnn olduu Astike'den temizlemitir.
[324] Bu dnem 586 yl sonbahar olmal.
[325] Justinianos dneminde Gepidler Pannonia
iin Langobardlarla mcadele iindeydiler. II.
Justinos'un idaresinin balad dnemde Gepidler,
Avar-Langobard ittifakna yenilmi ve Avar
federasyonunun bir paras haline gelmilerdir.
[326] Libidina (Ibida/Libida) ehri Karadeniz
sahillerine yakn bir yerde bulunmaktadr.
Romanya'da Babada yaknlarnda Slavo Rusa
olarak zdelemi yer olarak tespit edilmitir.
[327] Bu ada Marmara Denizi'ndeki Prens
Adalarndan birisidir. Buras nispeten daha rahat bir
hapishane olarak kullanlyordu.
[328] Balkanlardaki Moesia snr.
[329] Bulgaristan'da Tuna'nn gney kysndaki
gnmz Arcar kenti.
[330] Srbistan snrlar iinde Timak Vadisindeki
Gamizrad olarak tanmlanan yer.
[331] Laznica yaknlarnda, Bulgaristan-Romanya
snrndaki bir kent.
[332] Bulgaristan'da Panysus Nehri yaknlarnda bir
kent, muhtemelen de Kamcija olduu
dnlmektedir.
[333] Bulgaristan'da gnmz Devnya kenti.
[334] Romanya'da Drostolon (Silistre) ve Tomi
kentleri arasnda kalan, gnmz Adamclisi kentine
yakn bir yerdeki kent.
[335] Bu kaytlar Kaann tahrip ettii haritay
[335] Bu kaytlar Kaann tahrip ettii haritay
gstermektedir. Bu balang Aquis'in bulunduu
Timok ovasndan balar douya doru Tuna
boyunca Bononia (Vidin), Ratiaria (Arcar) ve
Dorostolon'dan (Silistre) Tropaion'a geer. Sonra
buradan gneye doru Zaldapa ve Marcianopolis
(Devnja), buradan da Haemus (Balkan) dalarndaki
Pannasa'ya (Kamcija) gelir.
[336] I,8,1- I,8,11 arasndaki ksmda verilen
bilgilerin gerekletii tarih muhtemelen 586 yl
sonbahardr.
[337] TS burada tekrar Balkanlara dnerek
anlatmnn I,8.11'inci blmne devam etmektedir.
Burada Comentiolus 586 ylnn sonbaharnda
balayan Avar saldrlarna kar koymak zere
general olarak atanmt.
[338] 580 ylnda Bizans ordusunun dou komutan,
587 ylnda da Balkanlarda komutan.
[339] Bizans ordusunun 587 ylnda Balkanlardaki
komutan.
[340] Bulgaristan'daki Stara Planina-Balkan sra
dalar.
[341] Comentiolus'un hareketlerinin tanm
mulktr. Comentiolus'un yava hareket eden ana
Roma kuvvetinin nnden, Avarlar yamalamak iin
iki kk birlii gndermi olmas muhtemeldir. Bu
nedenle byk ordunun bandaki Comentiolus daha
az aktif grnrken nden gnderilen Castus ve
Martin yaptklar baarl mcadelelerle takdir
edilmilerdir.
[342] Comentiolus muhtemelen Haemus'un (Stara
Planina) yksek ksmlar boyunca, Marcianopolis'ten
(Devnya-Bulgaristan) gneybatya doru geri
ekilmi ve daha sonra, Haemus'un ana menzili
arasnda bulunan ve Sredna Gora'nn bal blgesine
paralel olan verimli Gller Vadisi'ne (Sabulente
Canalion) inmitir.
[343] Bu nehir belirsizdir. Theophylaktos'un
anlatsna gre Avarlar Haemus'un kuzeyinde
Bizansllar ise gneyinde olmaldr, bylelikle bir
karlamann olmas sadece ordulardan birinin
dalar gemesi ile mmkn olabilirdi.
[344] Bu gl noktann ve mcadelenin olduu yer
Mesembria'nn kuzey ksmlardr. Buras gnmz
Karadeniz kylarnda ve Bulgaristan snrlar iinde
yer alan Nesebar'dr.
[345] Comentiolus hl bat tarafndan stanbul'a
doru geri ekiliyordu.
[346] Bu subayn konumalarnda ilgin ayrntlar
sz konusudur. Kaan'n malup olduu bir anda
kaarak bir adaya snp kurtulmasna kimse anlam
verememitir. Subayn ifadelerinden Kaan'n bu sr
dolu kurtuluunun arkasnda ihanet veya baka
eyler olabilecei fikri akla gelmektedir. Belki de
Roma ordusu iindeki bir askerin yardm, bir
subayn yanl ynlendirmesi bu ka
kolaylatrmtr. Simokattes bu konuyu ayrntl olarak
yazmamaktadr.
[347] Trakya'da muhtemelen de Sredna Gora
dalarnda bir yerdir. Sredna Gora dalar Haemus
(Balkan) dalarna paralel uzanan en yksek yeri
1604 m. olan, 285 km uzunluunda ve Bulgaristan'n
ortasnda yer alan bir da silsilesidir.
[348] Trakya'da muhtemelen de Sredna Gora
tepelerinde bir yer.
[349] Kaan Trakya ehirlerinden saldrd ilk kent
olan Beroe (Stara Zagora) yaknnda kampn kurmu
olabilir.
[350] Bu olaylar muhtemelen 587 yl k
mevsiminde cereyan etmitir.
[351] Appiaria, Bulgaristan'da Tuna Nehri'nin
gney kysnda gnmz Tutrakan yerleim
blgesidir. Silistre'nin yaklak 62 km batsndadr.
[352] Drocton (Droctulft) esasnda Langobardlar
tarafndan yetitirilen bir Swabian'dr. Ayrca talya'da
Bizansllar iin savam ve Ravenna'da San
Vitale'ye gmlmtr; kariyeri ve mezar kitabesi
Paul the Deacon tarafndan kaydedilmitir. Bkz. P.
Deacon, III, 18-19.
[353] Bu olaylar, 587 yl k- yaz mevsimi arasnda
meydana gelmitir.
[354] Sasn Generali.
[355] Hazarya ile Lazika arasndaki blge.
[356] Hrmzn annesi stemi Yabgu'nun kz
Fkim'dir. Bundan dolay Hrmz'n lakab Trkzde
olarak kaynaklarda gemektedir. Bkz. A.Taal,
Gk-Trkler, TTK, Ankara 1995, s. 88.
[357]Sebeos Trklere kar kazanlan zaferden
elde edilen ganimetin blnmesi hususunda
Hormisdas ile Behram arasnda bir kavga olduunu
kaydetmektedir, nk Hormisdas kendisine
dmesi gereken payn gnderilmediinden
phelenmitir.
[358] Bu sefer rivayetlere gre, Hsrev'in yeniden
devletini dzenlemesinden sonra meydana
gelmektedir ki tarih olarak 591 yl sonbahardr.
Fakat seferin tarihi, Mavrikios'un iktidarnn 9. yl
olarak gsterilir (14 As. 590 - 13 As. 591). Sefer
Frank kral Theodoric'in (595-613) elilerinin
gelmesiyle son bulmutur. Fakat bu kraln tahta kt
yl 595 Noel'inden sonradr. Bu seferi Priskos'un
birinci Balkan seferi takip etmitir ki bunun
balangc yazn bandadr, bitimi ise sonbahardadr.
Mavrikios dnemindeki seferlerin ve olaylarn
kronolojisi T.S. eserinde tuhaflk gstermektedir. Bu
problemlerin kayna T.S.'nn kulland eserler
olabilir. ki farkl seferi kartrm olabilir. Birincisi
Kasm 590 ylnda Avarlarn verdii zarar gidermek
amacyla Anchialus'a gidilmesi, ikincisi kesin
olmamakla beraber, Uzun Surlar evresindeki
muhtemelen 596 yl veya daha sonrasndaki bir
seferdir.
[359] Parasang: Eski dnemlerde Orta Dou'da
zellikle ranllar tarafndan kullanlan uzunluk
birimidir. lnn ada llerle
karlatrmasnda farkl birimler ve uzunluklar ortaya
atlmtr. Biz bu llerden en ok tercih edileni
temel aldk: 1 parasang = 3 mil= 4,827 km.dir.
[360] Hebdomon (Bakrky) stanbul'un
merkezinden yedi kilometre uzakta nl bir d
mahalleydi ve imparatorluk saraynn bir sitesiydi;
bkz. Janin, Constantinople, s. 446-9.
[361] Mavrikios'un tahttaki 9. ylnn balangc 14
Austos 590 ylna eklips (Gne tutulmas, Ay
tutulmas) tarihi ise 4 Kasm 590 ylna tesadf
etmektedir.
[362] Dalauzas muhtemelen 591 yl baharnda
Dara'nn anahtarlarn teslim etmek iin stanbul'a
gelen Sasnli Eli Dolabzas ile ayn kiidir.
[363] stanbul'daki Ayasofya kilisesidir.
[364] Silivri ile Ereli arasndaki mesafe sadece
22 mil'dir (22X1,6=35,2 km). Bu kadar ksa bir
mesafede mparatorun neden kaykla geldii ak
deildir.
[365] Daoniaon, Silivri ile Ereli arasndaki yolun
yar ksmndadr.
[366] Mezar Erelide olan bir aziz.
[367] Ereli'ye dzenlenmi bir Avar saldrs kayt
edilmemitir. ayet bu bilgi doru ise, 588 ylndaki
Priskus'un Birinci Balkan Seferi esnasnda, Avarlarn
Ereli'ye girdikleri bir dnemde bu kilisenin ykm
gereklemi olabilir.
[368] Enaton denilen yerin tam olarak neresi
olduu bilinememektedir. Muhtemelen Ereli'ye 9
mil (14,4 km) mesafede olan bir yerleim yeridir.
[369] Lyres: Grek dneminden kalma eski bir
mzik aleti.
[370] 601 ylnda Avarlar, Franklar ve Langobardlar
ile bir ittifak yapm ve Trakya'daki bir adann
kuatlmas iin Langobardlarn yardmn almtr,
bkz. Paul the Deacon IV,20,24.
[371] Xerogypsus, Ergene nehrinin kollarndan
biridir, kaynaklar orlu yaknlarndadr. Bu
Mavrikios'un seferinin Ereli'nin ok uzana
ilerlemediini (belki sadece 20 mil) ve hl Uzun
Surlar evresinde gerekletiini gstermektedir.
[372] Bu olaylarn tarihi 590 yl Ekim aydr.
[373] Karadeniz kysnda, aradaki mesafe yaklak
100 mil olan Xerogypsus'tan Anchialus'a (Pomorie-
Bulgaristan) bir gnde gitmek fiziksel olarak
imknszdr.
[374] Frank-Bizans Diplomasisi iin bkz Paul
Goubert, Byzance Avant L'Islam, Tome II, Edition A.
Et J. Picard, Paris 1955. Guntram Boso, asil bir
Franktr, 587 ylnda ldrlnceye kadar
Mavrikios'un tahta kt yldan itibaren stanbul'u
ziyaret etmitir. Theodoric II, Burgundy tahtna 595
Noel'inde gemitir. Ancak kk olmasndan dolay
iktidar bykannesi Brunhilda elinde
bulunduruyordu.
[375] Bu seferin yani Priskus'un Birinci Balkan
Seferi'nin tarihi ciddi bir problemdir. T.S'nn
rivayetinde bu sefer'in Mavrikios'un Anchialus
(Pomorie-Bulgaristan) seferinden sonra olduu
belirtilir. Fakat bu durum phelidir. Priskus'un kinci
Balkan Seferinin tarihi kesin olarak 593 yldr. Fakat
bu T.S. tarafndan bilinmemektedir. Birinci sefer ile
ikinci sefer aras belli bir zaman dilimi olduu
kesindir. Priskus'un Birinci Balkan Seferi'ni 588 yl
olarak dnmek daha doru olacaktr.
Kaan'n gzden geirilmesini talep ettii antlama
584 ylnda imzalanan antlamadr, bu antlamaya
gre Bizansllar Avarlara yllk 100,000 solidi
demektedir. 587 ylndaki Avar istilas Bizansllarn
Adrianopolis (Edirne) yaknlarnda kk bir baar
gstermesi ve bundan sonra Avarlarn geri ekilmesi
ile sonulanmasna ramen, Avar baarlarnn hepsi,
imparatorluu yeniden istila etmeden nce
demelerde bir art talep etmeleri iin Avarlar
tevik edecek kadar byk bir alan kapsamtr.
[376] Avarlar, gemi yapmnda usta deillerdi ve bu
konuda baka milletlere gveniyorlard.
Langobardlarn gemi yapmnda Avarlarn hizmetinde
olduu bilinmektedir, bkz. P. Deacon, IV, 20. Ayrca
Slavlar'da stanbul Kuatmasnda Avarlara kayk
yapmlardr, bkz. Chronicon Paschale, 724, Trans:
M.and M. Whitby, a.g.e., s. 178.
[377] Sava Nehri: Tuna Nehrini besleyen
nehirlerden biridir, uzunluu 945 km. olup drt
lkenin snrlarndan gemektedir. Bunlar; Slovenya,
Hrvatistan, Bosna-Hersek ve Srbistan.
[378]Sirmium kenti Singidinum'un yaklak elli mil
dousunda yer almaktadr. Kaan buralardaki
kuatmalar ve kayk yapmn denetlemek iin daha
erken bir zamanda bu iki kent arasnda konaklam
olmaldr. Sirmium kenti Avarlar tarafndan 581/2
ylnda alndnda Sava Nehri, Avarlarn basksyla iki
Romal mhendis tarafndan ina edilen, iki kpr ile
alabilmekteydi. Daha nce bunlardan biri
rmt, imdide dierinin kt
anlalmaktadr. Bu durum Avarlarn Tuna'nn gney
kylarn tahrip etmelerini zorlatrmtr.
[379] Vidin kenti.
[380] Bu olaylar 588 yl yaz mevsiminde gerekle
olmaldr.
[381] 588 ylnda Trakya'da Bizans Ordusunun
ikinci komutan.
[382] Priskus'un stratejisi Haemus (Balkan) da
silsilesindeki geitleri gvence altna almak ve
bylelikle Trakya ovalarn yamalanmaktan
korumakt. VI. yzylda Haemus boyunca kullanmda
olan muhtemelen drt veya be byk geit vard;
daha fazla bilgi iin bkz. C. J. Jireek, Die
Heerstrae von Belgrat nach Constantinopel und
die Balkanpsse, Prague 1877. Salvianus
muhtemelen Sipka Geidini koruyordu.
[383] Valley of the Roses, Bulgaristan'da Gl
Vadisi.
[384] Alexander kilisesi muhtemelen Avarlarn 598
ylnda yamaladklar Drizipera (Bykkartran-
Lleburgaz/Krklareli) yaknlarnda kutsal bir yerdir. .
[385] Trakya'da Byk Kartran yaknlarndaki bir
kale ve civardr.
[386] Kaan Priscus'un ordular ile karlamak
istedii iin geri ekilmi olabilir.
[387] Heracleia=Perinthus=Marmara Erelisi
[388] Marica Irmann bat ksmndaki bir kaledir.
[389] Priscus: Trakya'daki Roma svari ve
piyadelerinin komutan.
[390] Baz kaynaklarda Avarlarn geri ekilmesinin
800 libra altn denmesi ile gerekletii ve Avarlarn
ok korktuu Trkler tarafndan kendi
memleketlerine kar yaplan bir taarruz sylentisi
olduu kaydedilmektedir. 800 libra altnn denmesi
veya 60,000 solididen biraz az en kk miktar
deildir, fakat nceden yllk denen 100,000
solididen daha azdr.
[391] VI,4,7-VI,6,1 blmlerinde cereyan eden
olaylar 588 yl yaz mevsimine tesadf eder.
[392] Bu olaylarn meydana geldii tarihler
arasnda uzun zaman gemi olmaldr. Priskus'un I.
Balkan Seferi 588 ylna, II. Balkan Seferi 593 ylna
tekabl etmektedir. Papa Gregory'nin Priskus'u
tebrik etmek iin gnderdii mektubun tarihi
Temmuz 593 olarak bilinmektedir. Sonu olarak
Priskus'un ikinci kez Balkanlara geliinin tarihini 593
ylnn ilkbahar aylar olarak varsayabiliriz.
[393] 593-594 yllar arasnda Balkanlarda Bizans
ordusunda komutanlk yapan bir ahs.
[394] Priskus'un Tuna Nehri'nin aasndan
Dorostolon'a (Silistre) ilerlemesi, anayurtlar Tuna
Nehri'nin yukar ksmnda Pannonia'da bulunan
Avarlar ile deil de, Slavlar ile savamaya gittiini
gstermektedir.
[395] Avar elisi.
[396] Avar elisinin kendilerine barbar
demeyecei aktr.
[397] Peter, Mavrikios'un erkek kardei olup 594
ve 601-2 yllarnda Balkanlarda komutanlk yapmtr.
[398] Theophylaktos'un Kaan'n eylemlerine ilikin
aklamas yeterince ak deildir. Bizansllar zaten
nehrin gneyine doru ekilmilerdi, bu nedenle
Kaan esirlerin dn ile araziyi vermeye ikna
olana kadar, nehrin geilerinde Bizansllarn geri
ekilmesini engellemi olamaz. Slavlar Tuna Nehrini
gemeleri konusunda cesaretlendiren Kaan'n
imdi onlar gei noktalarndan ekmi olmas
muhtemeldir. Eer Kaan geiler iin af karm
olsayd' bunu anlamak daha kolay olurdu, nk
esirlerin geri dnmesiyle onun fkesini yattrmak
amalanmtr, bylelikle Bizansllarn Slavlara kar
saldrlarn affedebilirdi. Fakat Theophylaktos'un
kendisi muhtemelen tam olarak neler olup bittii
konusunda emin deildi ve bu nedenle biz metni
dzeltme yapmadan muhafaza ettik.
[399] Tarih olarak 593 sonbahar mevsimidir.
[400] 594 seferi.
[401] Vefat eden askerlerin ocuklar muhtemelen
babalarnn sahip olduklar rtbelere
kaydedilmilerdir.
[402] Bulgaristan'da Varna ehridir.
[403] Marcianopolis: Varna'nn 25 km. batsndadr,
Bulgaristan'daki Devnja kentidir.
[404] 593 yl sonbahar mevsimi. Fakat corafi
olarak birbirine bir hayli uzaklkta buluna bu kentlerin
belirtilen alt yz Slav tarafndan yamalanmas
imknsz gibi grnyor.
[405] Bulgarlar, Avar federasyonunun bir paras
idiler.
[406] Helibacia rma, Tuna Nehri'nin kuzeyinde
Dorostolon'un karsnda olmaldr. Gnmzde
Romanya snrlar iinde bulunan Lalomita Irma
olarak bilinir, 417 km. uzunluundadr.
[407] Peter'in I. Balkan seferi 594 ylndadr.
[408] Priskus'un III. Balkan Seferi 595 yl k-yaz
arasndadr
[409] Theophylaktos bu Trk zaferleri kaydnn
gerek kronolojisinden habersizdir ve bu da
muhtemlen Pseudo-Avarlar hakknda yanl
speklasyonlarda bulunmasna neden olmutur.
Menandros, baz Avarlarn en azndan Trklerin 558
ylnda Eftalitleri yenmesinden nce, Trklerin yaylan
gcnden katklarn ifade etmektedir; Avarlarn
Bizansllar ile ilk temaslar 558/59 yllarnda
gereklemitir.
[410] Batya kaan ve bunlarn sadece Pseudo-
Avarlar olabileceine inand iin (kronolojik hatas
nedeniyle) Theophylaktos'un gz ard ettii Avarlar
haricinde, dierleri aikr bir biimde douya in'e
(Taugast) ve Kore yarmadasna (Mucri ulusunun
yaad yer) kamlardr.
[411] Kore yarmadasnda yaayan halktr.
[412] Ogurlarn menei ile ilgili bkz. Kafesolu,
a.g.e., 197-201.
[413] Muhtemelen Tarim Nehri.
[414] Menandros'un II. Justinos'un imparatorluu
srasnda Valentinus'un Trk Kaan'a gnderdii
eliye ilikin kaydnda, Kaan kk drc bir
ekilde Avarlara Var-Hun yani Avar Hunlar olarak
tercme edilebilecek bir isim olan Varchunnitae
(Varhunnitae) eklinde hitap etmektedir.
Theophylaktos'un Var ve Hunni hakknda gzden
geirilmi bilgilerinin ok az deere sahip olduu ve
sadece Theophylaktos'un Trk eliliinin tarihi
hakkndaki kronolojik hatasnn neden olduu
karkl zme giriiminde bulunmak iin
bavurduu Menandros'dan alnm olmas olduka
muhtemeldir. Menandros Theophylaktos'a
Varchunnitae ismini vermi ve Theophylaktos da bu
insanlarn Avar ismini nasl aldklar konusunda bir
hikye uydurmu olabilir.
[415] Avarlar nceden beinci yzyln ortalarnda
Onogur ve Sabirler ile karlam ve bu kabileleri
yerlerinden kararak batya doru gitmeye
zorlamlardr; baknz Priskos, Fr. 40. Daha nceden
gerekleen bu temaslar Avarlarn Trkler tarafndan
yenilgiye uratldktan sonraki ka ynleri hakknda
aklama yapmaya yardmc olabilir, nk Avarlar
kendilerinin batdaki kabilelerden daha gl
olduklarn bilmekteydiler.
[416] Pseudo-Avarlar: Sahte Avarlar
[417] Muhtemelen Khalkh ulusudur. Haussig
Khalkh'larn Trklerin ortaya kmasndan nce Orta
Asya'da hkim kabile olan Juan-Juan olarak
tanmlanmalar gerektiini ileri srmektedir. Bkz. H.
W. Haussig, "Theophylakts Exkurs ber die
skythischen Vlker", Byzantion 23 (1953), s. 372
(275-462)
[418] Sparzeugun, Kunaksolan ve Tuldih
muhtemelen ad verilmeyen dier Trk boylarn idare
eden beylerdir.
[419] Orta Asya'daki Guma-Kama olabilir.
[420] Aratrmaclarn byk ksm Bakath'n
Baktriya blgesi olduunu, -kath ekinin Sogd dilinde
ehir manasna gelebileceini belirtirler. Arap ve ran
kaynaklarnda ise buras Sir Derya civar olarak
gsterilir. Bkz. Andras Rona-Tas, Hungarians and
Europe in the Early Middle Ages, Engl. Trans,
Budapest 1999, s. 212.
[421] Eski ran dili konuan kavmin yaad yerin
ismidir. Snrlar gnmzde zbekistan'n bir blm
ve Semerkant ile Buhara'y da iine alan blgedir.
[422] aman kelimesi ve eski Trk inanc ile ilgili
bkz. brahim Kafesolu, "Eski Trk Dini", ..E.F.
Tarih Enstits Dergisi , Say 3, Ekim 1972, stanbul
1973, s. 1-34. Ramazan een, "Klasik slam
Kaynaklarna Gre Eski Trklerin Dini ve aman
Kelimesinin Menei", ..E.F. Tarih Enstits
Dergisi, Say 10-11 (1979-1980), stanbul 1981, s.
57-90. M. Eliade, Le Chamanisme et les
techniques archaiques de l'extase, Paris 1951.
[423] Bu seferin tarihi 595 yl k-yaz arasdr.
[424] Gnmz Romanya'da bulunan Oltenita
ehrinde, eskiden Romallara ait bir kaledir.
[425] Godwin, Roma ordusunda 595 ve 602
yllarnda dk rtbeli bir komutan olarak
Balkanlarda vazife yapmtr.
[426] Srbistan'n bakenti Belgrad'da Tuna
Nehri'ne karr. 990 km. uzunluundadr.
[427] Drava Nehri, talya snrndaki dalardan
doar, 749 km uzunluundadr ve
Osijek/Hrvatistan'da Tuna Nehri ile birleir.
[428] Priskus'un Balkan Seferinin tarihi 595 yl k-
yaz arasdr.
[429] Balkanlarn gney-batsnda bir Roma
Eyaletidir. Gnmzde Hrvatistan'n Adriyatik Denizi
kysnda yer alan gneydeki blgeye verilen isimdir.
[430] Dalmaya'da bulunan bir kale veya ehirdir.
[431] Mavrikios'un hkmdarl boyunca Avarlar ve
Slavlarn bu blgeye dzenli seferlerde bulunmu
olmalar ihtimal dhilindedir, Adriyatik'e doru
yaplan bu sefer (Ionian Gulf) Theophylaktos'un
Balkanlarn bat ksmndaki askeri hareketten
bahsettii tek olaydr. 600 yl itibariyle, Adriyatik
boyunca yer alan Roma ehirleri Slav seferleri ile
bask grmtr.
[432] Tarih 595 k-yaz mevsimidir.
[433] Eski Roma dneminde halka ak alan,
pazaryeri, gsteri yeri.
[434] 597 yl yaz-k dnemine tesadf eder.
[435] Moesia: Tarihi Roma Eyaleti, Tuna Nehri'nin
gney kesimindedir.
[436] Priskus'un Tomi'yi (Kstence) kuatmas ve
ablukaya almas 598 k-sonbahar dnemidir.
[437] Tomi'deki atekes veya ara verme olay 598
yl yumurta bayramna (paskalya) tesadf etmitir.
[438] Comentiolus batdan Avarlara saldrmak ve
kendi anayurtlarna geri ekilmelerini salamak,
ayrca Haemus'un ortasndan (muhtemelen Sipka
geidi) ilerleyerek abluka altna alnm Priskus'u
kurtarmak iin kendisine emir verilmi olabilir.
[439] Silistre'ye 48 km uzaklkta kalesi olan bir
yerleim yeridir.
[440] Sivistov/Bulgaristan'a 30 km mesafede,
gl bir kaledir. Yantra Nehrinin dou kysnda yer
alan bir kent.
[441] Comentiolus'un Avarlar ile karlamasna
ilikin anlat olduka karmaktr ve muhtemelen
Theophylaktos ne olup bittiini anlamamtr.
Comentiolus muhtemelen kendi ordular ile tm Avar
ordusuna kar gelmek zorunda kalacan
beklememitir, nk Priskus'a yardm etmek
amacyla ilerlemekteydi, fakat Priskus artc bir
biimde Tomi'de Avarlar ile bir anlamaya varmtr
(muhtemelen kiisel ve yetkisi olmayan bir anlama).
Daha sonra Comentiolus bir mcadeleden kanmak
iin hzl bir ekilde geri ekilmitir ve gece yars
Kaan'a gnderdii mesaj, eer bar iinde kendi
anayurtlarna dneceklerse, Avarlarn onun
ordusunun yanndan gvenli bir biimde gemelerini
teklif etmi olabilir. Avarlar hl Roma ordusundan
20 parasang, (20X4,827= 96,5 km.) uzaklktayd ve
bu nedenle yaknda bir sava olmas mmkn
deildi. Aradaki mesafe bir gecede kat edilemez.
[442] Comentiolus'un avlanmaya' gitmesinin
altnda ciddi bir ama yatyor olabilir, Bizansllarn
geri ekilmeyi planladklar rotadan tuzaklar
kaldrmak gibi.
[443] Bizansllar Iatrus'un 40 mil uzanda yer alan
ve Bizansllarn daha nce Avarlar ile karlatklar
Veliko Tarnovo'ya (VI. Yzylda bir Roma kalesi)
doru Nicopolis'i geerek gneye kam olabilirler.
Bizansllarn getii nehir de Iatrus (Yantra) olabilir.
[444] Comentiolus olay 598 yl ka denk
gelmektedir.
[445] Avarlarn Drizipera'ya doru ilerledii tarih
598 yl ilkbahar-yaz mevsimidir.
[446] Excubitores: Askeri birlik, muhafz kuvveti.
[447] Mavrikios Uzun Surlardaki sefere komuta
etmektedir. Tarih 598 yl ilkbahar-yaz mevsimidir.
[448] Theophylaktos muhtemelen burada bir
zeletiri yapmaktadr. Romallarn barta ve
savata izledikleri siyaset'in ok da etik olmad
bilinmektedir. Grld zere dnemin mellifleri
de takip edilen politikalar onaylamamakta,
Romallarn haksz olduunu vurgulamaktadrlar.
[449] Bu antlama ile yeniden kararlatrlan yllk
deme, 584 ylnda kararlatrlan 100,000 solidinin
20.000 daha arttrlmasyla 120,000 solidiye ktn
gstermektedir.
[450] Avar-Roma Antlamasnn tarihi 598 yl yaz
mevsimidir.
[451]Comentiolus'u ikyet eden elilik iinde
daha sonraki dnemde imparator olacak olan
Phocas'n da olduunu John of Antioch kaydetmitir,
bkz, Fr.218b.
[452] Roma ordusunun Comentiolus'tan ikyeti
olmas, 598 yl yaz-sonbahar mevsimindedir.
[453] Tuna ile Morava Nehirleri'nin kesime
noktasnda bulunan Viminacium kenti 583 ylnda
Avarlar tarafndan alnmt. Bu olaydan sonra
ehirde yaayanlar kenti terk edip Tuna zerindeki
bir adaya gitmi olabilirler.
[454] VII, 15, 2'de Kaan'n yedi olunu kaybettii
belirtiliyor. Bu durumda Kaan'n on bir olu vard
veya bu metinde bahsedilen Kaanlar farkldr.
[455] Muhtemelen burada kastedilen topluluklar
Avarlar, Gepidler ve Slavlardr.
[456] Priskus ile Comentiolus'un ordularnn Tuna
Nehri'nin st ksmnda birletikleri tarih 599 yl yaz
aylardr.
[457] Romallarn Haemus dalarndaki (Balkan
Dalar) en nemli geidi.
[458] Palastolon: Palation olarak da bilinen bu
kale, Bulgaristan'da Tuna ile skar Nehirlerinin
kesitii noktada bulunmaktadr.
[459] Dardania: Balkanlarn merkezinde bir Roma
eyaletidir. Tuna'daki Cataract'n gneyindedir.
[460] Cataract: Tuna Nehrinde, ron Gates (Demir
Kap) olarak da bilinmektedir. Buras 134 km
uzunluunda olup Srbistan ile Romanya snrn da
kapsamaktadr.
[461] Tuna Nehri'nin kuzey kylarnda yer alan bir
kaledir, Morava ile Tuna'nn kesitii noktann
karsdr.
[462] Peter'in II. Balkan seferi, tarih 601 yl yaz-
sonbahar mevsimidir.
[463] Roma mparatorluunda zel grevler iin
kullanlan muhafzlar.
[464] Peter'in III. Balkan Seferi anlatlr, tarih 602 yl
yaz mevsimidir.
[465] Palation olarak da bilinen bu kale, Iskar ile
Tuna nehirlerinin Bulgaristan'da kesitii yerde
bulunmaktadr.
[466] Asemus: Bulgaristan'da Osam Nehri
yaknnda bir kent.
[467] Curisca: Securisca olarak da bilinen bir
kaledir, Novae'nin (Zitovi) yaklak 40 km.
batsndadr.
[468] mparator Mavrikios ordunun Tuna kysnda
kalmasn emreder. 602 yl sonbahardr. Bu tarih
ayn zamanda Bizans ordusunun isyan ettii tarihtir.
[469] Kronolojik tablo Menandros ve T. Simokattes
eserlerine gre dzenlenmitir.