6

N shenj respekti, bashkfshatarve t mi t Grecit, t

cilt e njohin n thelb burrrin dhe ndershmrin.

7
Prralla e gjyshit
Thuajse asnjher gjat shekujve t kaluar,
njerzve t ksaj pjese t Ballkanit, pra edhe
shqiptarve nga kto troje, nuk iu ka ndodhur q
certifikatn e vdekjes tia jep shteti (apo perandoria)
n t ciln ata kan lindur, q librin am t lindjes
dhe at t vdekjes, ta ket n kryeqendrn e t njjtit
shtet. Pra, atyre u ka ndodhur, pr shembull, q
certifikatn e lindjes ta ken t shkruar me alfabetin
e turqishtes s vjetr osmane, e certifikatn e vdek-
jes t mbushur me ciriliken serbe. U ka ndodhur q
fmiu t msoj himnin e nj shteti, e pastaj at ta
harroj dhe ta kndoj himnin e nj shteti t ri ku do
i jetoj vitet e pjekuris. Ballkanasve dhe shqiptarve
n t, u ka ndodhur q gjat nj jete, ti prkulen
her njrit dhe her flamurit tjetr shtetror, t jen
lindur nn flamurin e Mbretris Jugosllave, t ken
rinuar nn flamurin trengjyrsh t Federats
Socialiste t Titos dhe pastaj t ken pleqruar n
shtetet e pavarura t dala nga federata e dikurshme e
sllavve t bashkuar. Ballkanasve u ka ndodhur t
shpallin shtete t prbashkta, t lindin n monarki e
t vdesin n republik, t rriten nn diktatur e t
plaken n nj sistem krejt tjetr. Popujve t Ballkanit
u ka ndodhur t vllazrohen e t miqsohen mes

8
veti, ta heshtin urrejtjen dhe at ta zvendsojn me
dashuri t rrejshme. Atyre u ka ndodhur q
shumgjuhsisht t mbrojn nj perandori, e n nj
tjetr t kryejn shrbimin ushtarak, nj flamuri ti
betohen pr besnikri, e tjetrit ti shrbejn me
bindjen se mbrojn dika t veten.
Pra, edhe shqiptarve u ka ndodhur t jetojn
her s bashku her t ndar, her duke i shrbyer
ktij apo atij sunduesi, e her duke u munduar t
jen t plqyer nga sundimtart. Por, thuajse kurr
n t kaluarn nuk u ka ndodhur q t sundojn
vetveten, thuajse rrall u ka ndodhur ti betohen
edhe flamurit t vet kombtar. Prandaj gjyshrit e
ktyre trojeve kurr nuk kan pasur nevoj t
msojn prralla, kurr nuk jan prball me nevojn
q niprve tu rrfejn pr shtrigat dhe ksulkuqet:
ka mjaftuar tua ritregojn jetn e tyre t filluar n
nj shtet, e t prfunduar n tjetrin ku kan lindur
pasardhsit e tyre, e q n fund niprit e prgjumur
tu dorzohen ndrrave. Gjyshrit e ktyre trojeve
nuk kan pasur nevoj as t trillojn rrfime ireale,
pr ti vn n gjum pasardhsit e tyre t mitur,
sepse u ka mjaftuar t rrfejn pr t kaluarn e tyre
prplot me brje dhe zhbrje t shteteve ku e kan
kaluar jetn, e q fmijt t trullosen dhe leht ti
kaploj gjumi. Kshtu q, edhe ata t lindurit n
shekullin e njzet, e t cilt sot jan gjyshr q
jetojn n Ballkanin e shteteve demokratike, nuk do
e ken gjithaq t vshtir ti ven n gjum niprit e
tyre: do mjaftoj atyre tu rrfejn n cilin shtet kan
lindur, ku kan kaluar rinin dhe n ciln shoqri

9
plaken, q voglusht e tyre ti dorzohen gjumit si
qengja q e din se kullosin n livadhin e vet, por
nuk e din se knd e kan bari.
Gjyshrit shqiptar t mileniumit t tret, do rr-
fejn pr vitet e kaluara si ushtar t Titos. Pr
pranverat kur kan bartur stafetn me t ciln
prijsit t athershm Jugosllav ia uronin ditlindjen
me 25 maj, se si e kan prjetuar rnien e
komunizmit, luftrat mes popujve t Ballkanit q
filluan n Slloveni e prfunduan n Kosov. Mbase
ata nuk do e ken leht tua shpjegojn nipave t
tyre, se nga ai fat i ballkanasve t ktushm q edhe
hartat shtetrore ti ndryshojn thuajse do katr de-
kadat, q edhe pas aq ndryshimeve, n vend q
kufijt shtetror t qartsohen, ato bhen gjithnj e
m t koklavitur, kshtu q edhe n fillim t
mileniumit t tret, Ballkani mbeti po aq i
ballkanizuar sa edhe pas luftrave ballkanike q
shnuan shkatrrimin e Perandoris Osmane. Se
edhe sot, njsoj si edhe shekuj me radh, n kt
Ballkan ka shum mjegull paqartsie. Mjegull npr
t ciln shtit hija e mosdurimeve historike mes
popujve t ktyre hapsirave. E t cilt, pas zhbrjes
s Perandoris Osmane, mbase edhe kurr nuk kan
hequr dor nga dshira pr ti korrigjuar t padrejtat
historike, kurr nuk i kan lshuar nga duart borit
luftarake, por pr nj koh, vetm i kan heshtur ato
deri sa t rimarrin frym e pak t lodhen.
Nse harta e Ballkanit do rivizatohej sipas
dshirs s popujve t ktushm, ajo do i ngjante nj
arnimi t uditshm ku do shiheshin her kufijt e

10
hapsirave deri ku jetojn t gjallt e nj etniteti, e
her ato deri ku shtrihen varret e popujve q kan
jetuar ktu. Pra, harta e njrit popull shpjet do
mbulohej nga ambiciet e tjetrit, do prziheshin
trashgimit e gjakut dhe dheut me ato t t
gjallve, mitet me realen, historikja me irealen. Harta
e till e Ballkanit, do pasqyronte frustracionet dhe
shpirtngushtsin etnike t popujve t ktushm, si
dhe pamundsin e tyre t dalin nga tuneli i
hasmrive t trashguara nga e kaluara.
Mbase n paknaqsin e tyre dhe n ndjenjn se
historia ka qen e padrejt me ta, duhet krkuar pika
m bindse q i bn t ngjashm t gjith
ballkanasit. Pra, te ndjenja se hartat shtetrore jan
arnuar gabimisht, tek bindja se atyre u takon edhe
dika matan kufirit t shtetit fqinj, se jan njsoj t
dmtuar, duhet krkuar at frustracion aq tipik pr
popujt e ktyre hapsirave, e q t krijon bindjen se
kto popuj ecin prpara duke e mbajtur shikimin t
drejtuar nga e kaluara.
A ishte fillimshekulli i njzetenj ai kandar q
do i peshonte drejt t gjitha paknaqsit, nacional-
romantizmat, ndrritjet, mitet, konceptet shtetrore
t ballkanasve. T gjith at przierje nga e cila
bymehej e vrteta se dera nga e cila njri popull dilte
i knaqur, ishte e njjta nga tjetri dilte duke dnesur
dhe i dmtuar, se ditn q njri popull e shpallte dit
festive, tjetri e shnonte n kalendarin e vet si dit
zie. A ishte pra fillimshekulli i njzetenj ai q do
shnonte fundin e pritjes qindravjeare t Kosovs q
t sundonte me vetveten, q do vinte baraspesh mes

11
ambicieve etnike n Maqedoni, apo edhe pas ktij
viti, vetm sa do rriteshin paknaqsit e ball-
kanasve, e do shtoheshin mitet, kjo si edhe gjith-
mon m par - nuk do varej gjithaq nga ballkanasit,
por nga kryeqendrat e vendosjes q ishin larg
ktyre hapsirave. Q do t thoshte, sa u prket
ballkanasve t ktyre hapsirave, ata ishin e do
mbeteshin edhe m tej t ngjashm me kurvat n
shtpit publike, t cilave shumka u varet nga
forca dhe gjindshmria e makrove, e shum pak
thuajse aspak - nga bukura dhe mjeshtria e lvizjeve
t tyre.
M n fund, mos shpallja sa me e shpejt e Koso-
vs si shtet i pavarur n kufijt ekzistues, do ishte
dshtim i plot edhe i Evrops. I Evrops plak,
mbase me instinkte edhe t atrofuara, i Evrope me
syze politike me dioptri q ia shfytyronin realitetin
ballkanik, kshtu q nuk e vrente se n mesin e
dekads s par t shekullit njzetenj, ajo nuk bnte
luft me kohn vetm pr ta stabilizuar kt pjes t
kontinentit t vet, por edhe pr at se vall do
evropizohej Ballkani, apo do ballkanizohej dhe
rusizohej Evropa. Pra, zgjedhjen duhej ta bnte ajo
plake sklerotike, e cila linte prshtypje se nuk arrin-
te ta kuptoj se ashtu si shkonin punt ma zvarrit-
jen e shpalljes s pavarsis s Kosovs n hapsirn
e vet, Evropa ishte duke prodhuar dy popuj pales-
tinez palestinezt shqiptar dhe ato serb. E kjo do
ishte shum pr nj Evrop t plakur, e cila qysh n
Bosnje kishte dshmuar se as syzet politike i kishte n
rregull, e as bastunin arrinte ta prdor pr t ec drejt

12
t ardhmes. Mbase edhe shum krkohej nga nj
plak e moshuar, e lodhur. Andaj mund t thuhej se
pa ndihmn dhe prkrahjen e kaubojit matan
Atlantikut - t cilit nuk i mungonte as vrulli as
energjia rinore Kosova dhe Ballkani do mbeteshin t
davaritur n pluhurin e ngritur nga mosmarrveshjet,
frustracionet dhe hasmrit shekullore.
Pa dyshim se gjyshrit e ardhshm shqiptar t
Maqedonis - rinosh t dikurshm - kur do i marrin
n prehr nipat e vet q tu rrfejn pr rrugtimin
nga Jugosllavia e dikurshme socialiste, e deri te m
shum shtete t dala nga kjo federat, do duhet t
japin shpjegime se pse socializmin q ndrtonin nuk
prfundoi ashtu si thuhej - me parajsn komuniste -
por me demokracin dhe coptimin e federats s
dikurshme. Ata, n ndrkoh, do duhet t
kompletojn edhe rrfimin se si Maqedonia u b
shtet i pavarur dhe sovran, pr zanafilln e sistemit
shumpartiak n kt shtet, i cili vazhdon t luhatet
n kolovajzn e dshirave kundrthnse t maqedo-
nasve etnik dhe shqiptarve. Gjyshrit shqiptar n
Maqedonin e pas zhbrjes s Jugosllavis, do duhet
t japin shpjegime plotsuese pse Tetova, e jo
Shkupi, morri bajrakun e demokratizimit t
shqiptarve t ktushm. Si dhe pr at se si ishte e
mundur q diagrami politik shumpartiak i
shqiptarve arriti t ec rrugn q nga kali i bardh,
kur u themelua partia e par shqiptare n Maqedoni -
Partia pr Prosperitet Demokratik - e deri tek
rrugaria partiake, e cila e tregoi fytyrn e vrtet
gjat zgjedhjeve parlamentare t vitit 2006. Apo nga

13
ecn e nga shkuan partit shqiptare q nga zgjedhjet
e para parlamentare t vitit 1990, deri tek viti 2006,
kur vazhduan mosmarrveshjet ndretnike dhe ato
brendashqiptare, duke harruar se n ndrkoh kishte
ndodhur edhe konflikti i 2001.
Gjyshrit e ardhshm do duhet niprve t vet tu
shpjegojn ishte ajo q i onte udhheqsit e partive
shqiptare t grindeshin mes veti si gjeneral t
ushtrive armiqsore, e jo si rival politik q duhej t
luftonin pr t mirn e popullit t vet dhe t
Maqedonis n prgjithsi. Apo, tu shpjegojn pse
disa qarqeve politike t etnitetit maqedonas nuk u
pengonte kjo grindje ndrshqiptare? Mos vall ata
mendonin se sa m keq e kan shqiptart, aq m
mir do e ket Maqedonia, apo bhej fjal pr qarqe
q t mirn e ktij shteti e donin aq sa edhe born e
vitit t kaluar, dhe kishin nevoj q shqiptart tua
kryejn punn t ciln duhej ta bnin vet ata shka-
trrimin e shtetit. Pra, u duhej fajtori. Se mund t
jet kshtu, m s miri u pa ather kur nuk e priste
askush, ather kur t gjith besonin se Maqedonia
ishte nisur rrugs drejt stabilizimit t saj pas
zgjedhjeve parlamentare t vitit 2006 - kur mandatari
Nikolla Gruevski mohoi vullnetin shumic politik t
shqiptarve t ktushm, dhe n vend t fituesve n
bllokun politik shqiptar (koalicioni parazgjedhor
BDI-PPD), n koalicionin qeveritar prfshiu PDSH
- n. Kshtu q krijoi prshtypjen se nga dy partit
m t mdha shqiptare, donte t bj dy fraksione
armiqsore q do grindeshin mes vete, dhe n kt
mnyr ai t dshmonte se sa mir dinte ti mbaj

14
nn kontroll shqiptart. Gj q i oi t gjith
dashamirsit e Maqedonis t pyesnin veten se
dshiron t arrij me kt Gruevski, kur ishte e
qart se vetm shtohej grindja ndrpartiake mes
shqiptarve, e bashk me kt rikthehej mosbesimi
ndretnik. Dhe m n fund, t shtronin pyetjen, a do
e bnte kt nj kryeministr i interesuar seriozisht
pr stabilitetin dhe ardhmrin e shtetit, posarisht
pasi q ishte krijuar nj tradit q n koalicionet
qeveritare t prfshihet edhe partia fituese te
zgjedhsit shqiptar. Gj q nuk ishte demokratike,
por gjithsesi ishte zgjidhje fatlume pr nj Maqedoni
ku sistemi shumpartiak ndrtohej mbi bazat e parti-
ve etnike.
Kur do rrfejn pr periudhn e demokratizimit
t Maqedonis, gjyshrit e ardhshm do harrojn
shum emra, nuk do u kujtohen t gjith prijsit
partiak shqiptar, e aq m pak parlamentart dhe
ministrat, por gjithsesi do kujtojn Abdurrahman
Alitin, q doli n krye t PPD-s pas coptimit t saj,
e i cili prfundoi si makro i kurvave partiake t
ksaj partie, do mbajn mend Arbr Xhaferin i cili
erdhi n Tetov si prijs i gjatpritur, e u kthye n
Prishtin si hero i betejave t huaja, si deputet q
gjat tre mandateve t tij, thuajse kurr nuk tha asnj
fjal nga foltorja e parlamentit republikan ku shqip-
tart e paguanin ti prfaqsonte krkesat e tyre, e ai
m me ndje fliste n Tiran ku shpaloste konceptet
mbarkombtare. Gjyshrit e ardhshm nuk do
mund ti rikujtojn gjith heronjt politik t nj
dekade e gjysm t demokratizimit t shoqris

15
shqiptare n Maqedoni, por gjithsesi se m me
interes pr niprit e tyre do jet rrfimi pr 2001-
shin, kur pasardhsit do pyesin: O gjysh, kush, dhe
pse e filloi konfliktin n Maqedoni! Ata, gjyshrit
pra, nuk do mund t zbrthejn detaje, por nuk do e
ken vshtir t shpjegojn se luftn Maqedonis ia
solln t gjith politikant e para 2001-shit q frust-
ronin popullatn e ktushme, ata politikan q mos-
marrveshjet ndretnike i kishin t vetmen mbules
pr mossukseset tjera, kshtu q ata e onin vendin
drejt vitit 2001 kur u erdhi Ali Ahmeti, jo q tua
shkatrroj shtetin si thoshin disa por tua
rikujtoj politikanve t ktushm se pamshirshm
ia harxhonin ardhmrin Maqedonis. Dhe si i till,
n rrfimin e gjyshrve t ardhshm, Ali Ahmeti do
mbetet heroi m interesant pr voglusht, t cilt do
bien n gjum q ti dorzohen bots s ndrrave.
Pra, Ali Ahmeti do mbetet ai q do i bj gjyshrit e
ardhshm t ndjehen krenar, kur do rrfejn se
Ahmeti ishte njeriu i cili n vitin 2001, shqiptarve t
Maqedonis, ua solli vlern m t madhe historike:
shenjn e kryengritjes s par t tyre autoktone - at
t UK-s - dhe Marrveshjen e Ohrit.
Pa dyshim se gjyshrit e ardhshm do e ken
vshtir tu shpjegojn niprve t vet se pse partia e
Arbr Xhaferit bri mos q t degradoj
udhheqsit e UK-s, t cilt m von u bn
kryesues t BDI-s, pse disa qarqe maqedonase
kryesisht t prkrahura nga VMRO-DPMNE-ja -
nuk e prfilln at q ua thoshin dashamirsit e
Maqedonis: se 2001shi ishte nj e kaluar e hidhur

16
nga e cila duhej t nxirrej urtsia m e mueshme se
deri ku mund t t ojn mosmarrveshjet
ndretnike. Si dhe ku mund t prfundoj nj
shoqri e cila bn loj me ndjenjat etnike, q e
radikalizon popullatn duke mos kultivuar ndjenjn
dhe vetdijen parsore pr nj shoqri shumetnike,
shumreligjioze e shumkulturore ndjenjn e
respektimit t dallimeve dhe vetdijen se kto
shoqri jan si kopsht me lulishte t ndryshme, t
cilat nuk gllabrojn njra tjetrn, e as mohojn
bukurin e ndrsjell, por vetm ather kur kop-
shtari i mirmban dhe i ujit t gjitha njsoj, kur nuk
lejon t mbijn kullosat e egra t mosdurimi
ndretnik.
Duke rrfyer tregimin e tyre pr t kaluarn e
vet q e kan pasur fat ta jetojn ose si aktor direkt,
ose si simpatizant t njrs apo tjetrs parti, duke
rikujtuar vitet e para t dekads s nnt t shekullit
t njzet, kur nj pjes e ish-Jugosllavis digjej e
prgjakej, kur Maqedonia nuk kishte vendosur vall
t prkrahte ata q dshironin ndarjen e subjekteve
t federats n shtete t mvetshme, apo ata q donin
t grryenin themele t reja pr nj konfederat
jugosllave, gjyshrit e mileniumit t tret mund t
jen harrimtar t datave, mund edhe t mos mbajn
mend detaje, t mos ndrmendin se kur sindroma e
ndasive kishte filluar t prhapej npr subjektet e
federats, por gjithsesi do u rikujtohet se e tra filloi
me 1981. At vit kur rinia kosovare i shkundi the-
melet e Jugosllavis s Titos dhe nga kjo tronditje u
zgjua nga gjumi bisha e egr e nacionalizmit serb, e

17
cila ishte e vetmja q kishte mundsi t bj at q
nuk do ia dilnin kurr ta bnin aq leht t tjert, t
cilt mbase edhe ndrronin shkatrrimin e
Jugosllavis Socialiste, por e dinin se kt mund ta
bnin vetm puntorit nacionaliste serbe. Pra, ata
q kishin ndjekur kujdesshm iden e paralufts s
dyt botrore pr bashksin Jugosllave, e dinin se
ajo ishte vetm mbules pr Serbosllavin, se
qarqet serbe do bnin mos at ta shptonin, gj q
shum shpjet do dshmohet si e vrtet. Por, ai
shptim do ishte ngulfats pr t tjert, ajo
dashuri e qarqeve nacionaliste serbe ndaj Federats
Jugosllave, do i zgjoj nga gjumi gjith nacionalizmat
tjer, t cilt edhe ashtu t prgjumur,do arrijn ta
kuptojn se vitet e tetdhjeta t shekullit t njzet, n
t vrtet do ishin ato kur puntorit shkencore,
kulturore dhe mediatike serbe, do bashkoheshin n
betejn q Jugosllavin e mparshme prfundimisht
ta bnin at q kishin ndrruar, por e kishin fshehur
Serbosllavi.
Gjyshrit q do rrfejn pr ish Jugosllavin, dhe
do mundohen t zbrthejn zhbrjen e saj, njsoj si
edhe ata q do merren me regjistrimin e ndodhive
nga e kaluara, gjat koh do hamenden se vall
demonstratat e vitit 19981, t studentve shqiptar n
Prishtin, ishin ai kufi q prfundimisht ndau t
kaluarn socialiste nga vitet tronditse t s ardhmes
kur popujt q me dekada jetuan bashk, n fillim do
grindeshin si u ka hije vllezrve q ndajn pronn e
trashguar, e m von edhe do kacafyten n betejat e
lufts, ku do prgjakeshin pamshirshm si ata q

18
ishin treguar si miq ndaj njri tjetrit, vetm pse u
ishte dashur koh t rrisnin armikun n vetvete, q
kishin jetuar t vllazruar vetm pse nuk kishin
nga tia mbanin. Ata t cilt do bjn analizat e ksaj
periudhe, do e ken shum vshtir t shtjellojn si
dhe kush i organizoi demonstratat e studentve
shqiptar n Prishtin, por nuk do e ken fare rnd
t dshmojn se ato trazira, mezi i kishin pritur edhe
t tjert, se mundsuan q t filloj prishja e kalas
federative, ku t gjith njsoj ndjeheshin ngusht
dhe t dmtuar. Studiuesit e ardhshm, do i japin
prgjigje edhe pyetjes se vall trazirat studentore n
Prishtin gjat pranvers s vitit 1981, ishin ajo
plasaritja e themeleve t Federats Jugosllave, pas t
cils ajo nuk mund m t qndronte n kmb si
kishte qndruar dekada me radh, apo at e luhatn
errat q frynin nga veriu, e q n dekadn e nnt u
bn shum t furishme, por t cilat humbnin forcn
deri sa i afroheshin jugut t federats, ku do gj
ishte m e mjer dhe m e shtrnguar nga kthetrat
politike dhe ekonomike t Beogradit.
Mbase, pa u hapur e tr dosja me mbititull -
Shkatrrimi i Federats Socialiste Jugosllave,
shumka do mbetet e paqart lidhur me vitet kur u
dmtuan themelet e ktij shteti. Pra, edhe shum vite
n t ardhmen, do mbetet e paqart se kush me ka
kontribuoi q Jugosllavia e Titos t prfundonte aty
ku ndodhej n fillim t dekads s nnt t shekullit
t njzet e ndar n shtat shtete. Por, krahas ksaj
paqartsie, do jetoj e vrteta se socializmi
vetqeveriss t cilin e ndrtonte Jugosllavia, mbsh-

19
tetej mbi parimin e deklaruar t popujve dhe popull-
sive t barabarta, por se sa do e jetonin popujt nume-
rikisht m te vegjl at barazi kushtetuese, varej nga
marrveshja mes vllezrve numerikisht m t
mdhenj dhe ekonomikisht m t zhvilluar serbt,
kroatt dhe sllovent. Me ka, vllezrit e vegjl, si
maqedonasit etnik, shqiptart, malazezt dhe t
tjert, nuk kishin pse t kujdeseshin pr vetveten,
sepse kishte kush t mendonte pr ta! Gj q m s
miri u dshmua gjat zhbrjes s Jugosllavis, kur
vllezrit e mdhenj srish u morn vesh si tia
bnin, duke e lshuar Sllovenin t dilte nga federata,
q n ndrkoh Millosheviqi e Tugjmani, t papen-
guar, ta ndanin Bosnjn dhe t dominonin mbi t tje-
rt.
Sa i prket Maqedonis, ajo edhe ashtu binte nn
zonn e interesit serb, ajo gjithmon konsiderohej
si provinc veriore e Serbis ku mjaftonte Urs s
Gurit vetm ti rikthehej emri i dikurshm -
Dushanov Most, dhe do gj t ishte si ather kur
as q kishte ekzistuar ky shtet. Mbase kjo bindje e
puntorive serbomdha, ky besim i Millosheviqit se
Maqedonia ishte kopsht i serbve ku ata ishin
kopshtar me tapi t pakontestueshme, edhe e
shptoi Maqedonin nga lufta n vitet kur thuajse t
gjith t tjert rnkonin nn thundrat e vullnetarve
serb q vinin nga Serbia, shtet i cili deri n prfun-
dim t t gjitha betejave npr hapsirat e ish Jugo-
sllavis pohonte se nuk luftonte kundr askujt.
Ngjarjet e dy dekadave t fundit t shekullit t
njzet, kur filloi dhe prfundoi demontimi i

20
Federats Jugosllave, do jen pjes e rrfimeve t
gjyshrve t ardhshm t cilt pasardhsve t tyre do
u shpjegojn se posa filloi grindja mes vllezrve t
dikurshm, prnjher u b e dukshme se kjo
federat socialist ishte ndrtuar si piramid e cila
edhe n themele edhe n kulm i kishte gurt e njjt:
ato q ia kishin vn serbt, t bindur se kshtu
kishin realizuar ndrrn e tyre t jetonin s bashku
n t njjtin shtet. N t vrtet, serbt ishin numeri-
kisht m dominant dhe mbanin n duar thuajse t
gjitha institucionet shtetrore t federats,
veanrisht sistemin mbrojts dhe at t punve t
brendshme. N murann e asaj federate, shiheshin
edhe muret e ngritura nga popujt tjer, si ai kroat,
slloven, boshnjak, maqedonas dhe n fund
shqiptart, por gjithmon sipas simetris dhe
renditjes q e prcaktonin baza dhe maja at q e
kishte prcaktuar Beogradi dominues n t gjitha
sferat shoqrore..
Rrfimi pr Jugosllavin dhe zhbrjen e saj,
mund edhe t thjeshtsohet, mund t bhet doracak
jo m shum se dhjetra faqe, ku do shpjegohet
fenomeni se si nprmjet ideologjis komuniste,
Titoja arriti t vendoste baraspesh mes urrejtjeve
shekullore t popujve q prbnin federatn, t ciln
ai e udhhoqi afr katr dekada. Dhe si arriti at
federat ta bnte vizion t besueshm, fole ku do
bnin gjum edhe ndrrat e popujve q nuk kishin
asgj t prbashkt me sllavt e jugut, t cilt mbase
edhe nuk kishin asnj interes t jetonin t bashkuar
n nj shtet me ta. Por, luftrat q u zhvilluan pas

21
zhbrjes s ish Jugosllavis, dshmuan se edhe
vllezrit nuk i besonin m konceptit jugosllav q
ndoshta nuk ishte asgj tjetr pos nj Serbi e madhe,
por e emruar ndryshe, se Jugosllavia n t vrtet
kishte realizuar vetm nj ndrr- at t serbve, t
cilt aq sa ishin, jetonin n nj shtet t njjt.
Dhe kt iluzion se sht e mundur t mbahen t
heshtura ndrrat kundrthnse t popujve q
prbnin Federatn Jugosllave, e morri me vete
stuhia q shkatrronte themelet e shteteve socialiste
n Evrop. Shtrngat e cila morri prmasa
shkatrruese pas Perestrojks s Bashkimit
Sovjetik, ku gjithashtu ishin helmuar keq ndrrat
socialiste, n mes t cilave edhe ajo pr jet t
prbashkt mes popujve q i bashkonte vetm pa-
mundsia t shkatrrojn at gjigant socialist.
Nuk ka dyshim se asokohe, nuk ishin t pakt
ata q besonin se Jugosllavia do e ket m leht t
lirohet nga kthetrat e ideologjis komuniste se sa
vendet tjera socialiste, se sa ato shtete q ishin n
aleanc ushtarake me lokomotivn socialiste
Bashkimin Sovjetik. Kt besim t tyre e
mbshtesnin mbi t vrtetn se Jugosllavia nuk
kishte hallin si t lirohej nga prqafimi ngulfats i
Mosks, se ajo tashm ishte lider i Bots s Tret, se
ndrtonte nj socializm nga pak edhe t uditshm
pak t kuq, e pak t kaltr, pak me puntor t ba-
rabart, e pak me nj borgjezi t kuqe, e cila
borgjezi jetonte si edhe kapitalistt m
ekstravangard t perndimit. Besimi se Jugosllavia
nuk do psonte gjithaq nga shtrngata antikomuniste

22
q rrzonte gjithandej regjimet diktatoriale,
mbshtetej edhe mbi bindjen se mbreti komunist -
Titoja i cili e donte jetn dhe gjitha q sjell ajo me
vete (e me kt kishte mirkuptim m shum se dik-
tatort tjer komunist pr ata q gjithashtu donin t
jetojn pak m lir se n shtetet burgje), pas vetes
kishte ln nj klas puntore q kishte arritur t
shijoj shumka nga ajo q ishte e paimagjinueshme
pr nj pjes tjetr t bots, t shteteve t lindjes. Pa
dyshim se Titoja kt e kishte arritur duke vozitur
gjithmon djathtas npr autostradn e majt t
rrjedhave globale. M ka ndodhi ajo m e
uditshmja: t ndrtoj nj socializm q mbase
qndronte n plasaritjen e cila e ndante nj
kapitalizm t kontrolluar dhe nj dogm ideologjike
komuniste. Andaj, nuk ishte e pabaz edhe ajo pritje
se Federata Jugosllave, do arrij t tejkaloj shtrnga-
tat e shkatrrimit t nj ideologjie m leht se t
gjitha shtetet tjera komuniste.
Por, ata q shpresonin kt, t prqendruar n
dallimet ideologjike, nuk vrenin dika shum t
rndsishme: se prej moti ishte prishur baraspesha e
heshtur e urrejtjeve ndretnike, se qysh nga fillimi i
viteve t tetdhjeta, puntorit beogradase pr
mbisundim, punonin me tr kapacitetet dhe bnin
mos q njher e prgjithmon t mbyllnin shtjen
shqiptare n Kosov. Me ka, n njfar mnyre,
edhe t tjerve do u dshmonin se kush sht i zoti i
shtpis. Pra, prderisa te shtetet tjera komuniste
dominonin problemet klasore dhe ideologjike,
Jugosllavia ishte zhytur n baltn e mosmarrvesh-

23
jeve ndretnike, balt e cila bhej gjithnj m e thell
dhe m e patejkalueshme.
N prrallat e gjyshrve t ardhshm pr
historikun e dekads s par t demokratizmit t
shqiptarve t Maqedonis, pa mdyshje se do z
vend edhe kali i bardh i mitingjeve t Partis pr
Prosperitet Demokratik, i cili shnoi nisjen drejt
hapsirs s t menduarit pluralist dhe ndarjes nga
ideologjia e lodhshme komuniste, e cila jo q i
ngulfati, por si "hara" i pashmangshm, shqiptarve
t Maqedonis ua merrte dhe ua asgjsonte ato pak
vlera, t cilat boshtin kurrizor profesional dhe
intelektual e sforconin n Prishtinn e athershme.
N Prishtin , e cila si Piemont kulturor dhe
arsimor, kujdesej pr bijt e vet nga kjo an e kufirit
ashtu si i ka hije nns s mir. Ata q kishin sy t
shohin dhe kok t mendojn, qysh ather vrejtn
se nga ngutja, kali i bardh kishte mbetur i pakrehur,
prplot me bajga dhe njkohsisht habiteshin pse
shalruesit e tij nuk shtitn me t npr Shkup, por
npr qendr t Tetovs, t cils pa mdyshje askush
nuk mund t'ia mohoj zgjuarsin politike dhe fliji-
met pr ta ruajtur dhe mbrojtur identitetin etnik
shqiptar n kto vise. Pra, vrejtn fillimin e gabuar
dhe nj diletantizm t pashembullt, i cili nuk
dshmonte vetm instinktin e lokalizmit tetovar - i
cili l prshtypje se t gjith banort e nnsharrit jan
niprit e par t Makiavelit - por amatorizmin
politik. Amatorizm i cili nse n fillim t
pluralizmit politik n Maqedoni mund t arsyetohet
me pengesat e shumta n t cilat hasnin themeluesit e

24
PPD-s, m von mund t quhej vetm diletantizm
politik. Diletantizm i cili nuk u lejoi liderve
politik shqiptar t shohin edhe at q ishte e
dukshme pr donjrin: se rinia dhe pjesa drmuese e
shqiptarve t Maqedonis, jetonte n Shkup, se ky
qytet ka qen dhe do t mbetej qendr politike dhe
udhkryq i rndsishm ballkanik. Dhe ky gabim
ndolli me vete prplot gabime t tjera: universiteti
mbiu n Reic t Vogl, ne vend, ta zm, ne pjesn
veriore t Shkupit. N Tetov u themelua (s paku
n letr) Teatri, opera dhe baleti nacional, me ka
ose dikush harroi se n Shkup ekziston nj
"gjysmteatri", i cili duhej t prforcohej dhe q pr
shumka m s shumti i takonte prefiksi "nacional",
ose dikush deshi t kumtoj se institucionet
shqiptar t ndodhura n Shkup ishin n vend t
gabuar.
Ndrkaq, Shkupi ku vinin dhe shkonin
politikan, njerz t kulturs dhe biznesmen nga e
mbar bota, aty ky shihej dhe vlersohej e tr ajo q
kishte Maqedonia, mbeti thuajse pa asnj parti deri
n vitet e paskonfliktit t 2001 shs, kur m n
fund Ali Ahmeti, ndr t part, e kuptoi se Shkupi
sht Maqedonia, dhe BDI-n e regjistroi ne
kryeqendrn e shtetit ku duhej politikisht t vep-
ronte. Me ka e braktisi mentalitetin provincial dhe
lokalist t udhheqsve t deriathershm partiak, q
partia ta kishte selin aty ku pinte kafen e mngjesit
kryetari i saj.
Demokratizimi i shqiptarve t Maqedonis filloi
me nj kal t bardh, me shum britma dhe me en-

25
tuziazm q u ka hije vetm atyre q n ankth kishin
pritur t'u dgjohet zri. Atyre q me vite jetonin nn
trysnin e "diferencimeve" dhe "fajtorit kujdestar" pr
t gjitha dshtimet shoqrore, ashtu si edhe gjith
shqiptart tjer nga kjo an e kufirit. Dhe n vitin
2006 demokratizimi i shqiptarve t Maqedonis
thuajse e mbylli rrethin aty ku edhe e filloi duke u
prplitur n shtratin e ngusht t diktaturs
shumpartiake. Me at dallim "kualitativ" q deri dje
"spiunimin dhe destruktivitetin e tyre antisocialist" e
demaskonin komitetet qendrore dhe komunale,
ndrsa m von "spiunimin dhe destruktivitetin e
tyre antishqiptar" e demaskonin prijsit partiak,
rrz Sharrit. Me ka doli se t diferencuarve n
kohn e demokracis, u mbetej vetm nj
ngushllim: kur duruan njmendsin ideologjike,
pse t mos duronin, ta zm, nj dekad nn
sundimin e menduris shumpartiake?! N
ndrkoh duke iu friksuar vetm nj gjje: mos vall
"diferencimi" me dekada i ushtruar mbi shqiptart,
atyre u ishte vulosur n vetdije si veprim m i drejt
politike, veprim pa t cilin nuk do mundeshin
partit e tyre dhe nga i cili nuk do t mund t
shptonin vite t tra!?
'sht e vrteta, qysh me PPD-n filloi procesi
q shqiptart t mos kishin parti, por do parti t
kishte shqiptart e saj t mirfillt, t
pakrahasueshm me ata q u takonin partive t tjera,
pra q prkatsia partiake shqiptart ti ndante n
taborre t largta sa edhe ai i ushtrive armiqsore.
Dhe m von, at e prsosi dhe e institucionalizoi

26
PDSH-ja, e cila shqiptart i ndau si me thik duke ua
vn yllin e Davidit n krah t gjith atyre q nuk
rreshtoheshin nn flamurin e ksaj partie. Kjo parti
kt do e arrij pahetueshm, duke shitur n fillim
atdhetari dhe patriotizm t flakt, e duke u ofruar
shqiptarve t ktushm vetm arsyetime t akullta
kur vinte n pushtet. Kt PDSH-ja do e arrij krye-
sisht nprmjet mediave t pakta t ktushme n gju-
hn shqipe, duke plasuar nprmjet tyre krcnime
ndaj atyre q mendonin ndryshe, duke e mbajtur
opinionin shqiptar nn ethet e friks se do
shummendsi q nuk pajtohet me politikn e
udhheqsve partiak t PDSH-s, sht tradhti
kombtare. Me ka, n njfar mnyre, u ndihmoi
edhe partive tjera, q edhe ato ti rreshtonin
partizant e vet ashtu q ti nnshtroheshin bindjes -
thot partia nuk e zhbn as pushteti, se partia sht
populli.
Ka shum elemente q ndikuan te shqiptart t
arrijn aty ku ishin pas zgjedhjeve parlamentare t
vitit 2006: t bheshin pron e partive, e jo qytetar
q kishin partit e veta, q kishin lirin e plot t
zgjidhnin opsionet politike dhe platformat partiake.
Apo thn edhe m sakt: edhe ne dekadn e par t
mileniumit t tret, t mos ken parti me nj profil
t qart, por sekte politike, apo lvizje t ngjashme
me at t Lidhjes Socialiste t dikurshme, e cila
bashkonte grupe njerzish me interesa shpeshher
edhe krejt t kundrta. Pra, ndikuan shum rrethana
t cilat e karakterizonin nj dekad e gjysm t
demokratizimit t Maqedonis s pavarur q shqi-

27
ptart t mbeteshin me shum t ashtuquajtura parti,
por me pak alternativa konceptesh politike. Nj ndr
faktort m t theksuar, sht ai i prqindjes s
madhe t t rinjve t papun, t cilve krert partiak
ua prcolln sinjalin se partit ishin entet e vetme
t punsimit. Kshtu q partit shqiptare, n njfar
mnyre, i shlyen t gjitha vlerat individuale, duke
promovuar si vler m t lart prkatsin partiake,
duke shpallur ekspert individt t cilt kishin
vetm nj vler t pamohueshme: poltronizmin dhe
dgjueshmrin e pakusht ndaj kryesuesve partiak.
Pra, partit bn dika shum produktive pr
vetveten, por tmerrsisht t dmshme pr demokrati-
zimin e nj kolektiviteti, pr sforcimin e boshtit ku-
rrizor t nj populli dhe te nj shoqri: prcolln
sinjalin se asnj vler individuale nuk mund t
cilsohet si vler nse nuk sht vrtetuar edhe me
certifikatn partiake.
Dhe ndodhi ajo q duhej pritur: n vend q t be-
gatohej truri i partive me individ t aft dhe ide, ato i
rritn vetm muskujt partiak, i mbushn radht e
veta edhe me individ q nuk hezitonin t bnin mos
pr udhheqsit e tyre. Kshtu filloi faza e fundit e
destruktivitetit partiak: rrugarimi i veprimit t tyre.
sht e vrteta, me ardhjen n pushtet n vitin 2002,
Bashkimi Demokratik pr Integrim, filloi hapjen e
partis dhe angazhimin n funksione t larta shtetrore
edhe t njerzve q nuk kishin librezn e ksaj partie,
pra t individve q ishin dshmuar si t aft n
profesionin e vet. Por, BDI-ja nuk arriti ta oj deri n
fund kt proces shkaku se n ndrkoh ndodhn

28
zgjedhjet parlamentare t vitit 2006, kur shqiptart
prsri u bn pron e PDSH-s. Me ka u ndrpre
procesi i depolitizimit dhe departizimit t disa sferave
shoqrore, ku partive dhe politikanve duhej tu ishte
ndaluar hyrja. Si pr shembull arsimi, kultura, shnde-
tsia....
Pra, procesi i departizimit dhe depolitizimit t
shoqris shqiptare, t cilin e filloi BDI-ja pas
ardhjes n pushtet, u dmtua rnd me ardhjen e
dyt n pushtet t PDSH-s n vitin 2006, e cila
vazhdoi partizimin e shoqris shqiptare aty ku e la
n vitin 2002 dhe njsoj si dikur, por tani thuajse
edhe m ashpr dhe m pamshirshm, nuk njihte
vler m t lart se at q kishte simbolin e ksaj
partie. Dhe kshtu, thuajse i tr procesi u kthye aty
ku ishte para 2001-shit, gj q ndikoi edhe n aca-
rimin e madh n mes t simpatizantve partiak, e q
n t vrtet fare nuk shprehte papajtueshmrin
ideologjike, por shtyrjen me brryla mes atyre q
donin t realizonin prfitime personale.
Por, pr kt nuk duhet fajsuar vetm partit
politike. M n fund, cila parti nuk do donte q t
gjith krijuesit, t gjith intelektualt, t gjith
studentt, t gjith kuadrin arsimor, t gjith
profesionist..., pra cila parti nuk do donte q tr
popullin ta ket nga ana e vet. Por, shtrohet nj
pyetje e logjikshme: ku ishin profesionistt, artistt,
profesort, studentt, shoqatat joqeveritare,
bashksit fetare..., ather kur partit politike push-
tonin dhe okuponin shoqatat e artistve,
institucionet arsimore, mediat, bashksit fetare, kur

29
ndrronin rektort ashtu si e vlersonin ata se sht
m mir pr universitetet, kur i dhunonin studentt
t cilt me brohoritma shprehnin paknaqsi ndaj
folsve q merrnin pjes n prvjetort e
universiteteve t tyre! Ku ishin profesort kur
lidert partiak, duke pir kafe n rektoratet e uni-
versiteteve si bnin ata t PDSH-s - prcillnin po-
rosin se nuk do lejonin partizimin dhe politizimin e
ktyre institucioneve, ku ishin..., ku ishin..., ku ishin
kur i kishte mbuluar vetm heshtja. Mbase ishin atje
ku edhe e kishin vendin: n bishtin e ngjarjeve, apo
duke pritur q nna parti ta shihte sa hije u kishte
heshtja, e pr kt ti shprblente me ndonj vend
pune ku assesi nuk mund t arrinin duke u
mbshtetur n vlerat q kishin.
Q t mos vij deri te etablimi i partive
shqiptare, ndikuan edhe partit m t mdha t
etnitetit maqedonas. Si duket, partit e etnitetit
maqedonas kt e arrinin duke i ln n eltir kur i
prfshinin n koalicionet qeveritare duke mos u
lejuar t realizojn asnj premtim q ua kishin dhn
zgjedhsve t vet, prpos punsimeve t pakta t
partizanve m t dgjueshm partiak, e me ka ato
shpejt delegjitimoheshin te zgjedhsit e vet. Gj q
udhheqsve partiak shqiptar fillo tju konvenoj, e
atyre t etnitetit maqedonas u duhej q partit shqip-
tare ta ken sa m t dgjueshm popullin t cilin e
prezantonin. Partit e etnitetit maqedonas kishin
dobi konkrete nga partit q kontrollonin shoqrin
shqiptare, posarisht gjat zgjedhjeve presidenciale,
kur thuajse gjithmon fitonte kandidati q i merrte

30
edhe votat e shqiptarve. Dhe jo vetm kaq. N
njsit zgjedhore ku jetonin edhe shqiptart, e ku
kandidati i partive shqiptare nuk mund t merrte
votat e duhura pr tu br parlamentar, n ato njsi
votat e shqiptarve e shtonin numrin e deputetve
maqedonas. Kshtu q ishte e rndsishme, ta zm,
pr VMRO-DPMNE-n, q PDSH-ja t ket sa m
shum kontroll mbi shoqrin shqiptare, sepse kjo
ishte n interes t saj. Dhe n emr t ktij qllimi, sa
her, pr shembull, q VMRO-DPMNE-ja vihej n
krye t koalicionit qeveritar, PDSH-ja bhej
polici dhe gjyqtari i shqiptarve. Kt e bnte
edhe LSDM-ja ndaj partnerve t saj n qeveri, duke
filluar nga PPD-ja e deri te BDI-ja, por kurr n ato
prmasa dhe n sasi aq t dmshme pr shoqrin
shqiptare, sa VMRO-DPMNE-ja, e cila thjesht
shoqrin shqiptare ia dorzonte n sundim PDSH-
s. Kshtu q sa her q sundonte VMRO-DPMNE-
ja, PDSH-ja ishte ligj i vetm pr shqiptart dhe n
Maqedoni ndjehej nj dyqeverisje: qeveria zyrtare,
pr etnitetin maqedonas dhe qeverisja e PDSH-s
pr botn shqiptare. Gj q nuk do ishte edhe e
papranueshme pr shqiptart e ktushm, sikur
PDSH-ja t mos e prdorte kt pozit t saj pr ti
ndar shqiptart n patriot dhe tradhtar. Sikur
kt t mos e prdorte pr partizimin edhe t atyre
pak institucioneve q kishin shqiptart e
Maqedonis.
E tr kjo dyqeverisje, onte drejt asaj q qy-
tetart t mos i ndjejn njsoj institucionet
shtetrore. Qeverisja e PDSH-s mbi shqiptart,

31
mbulohej n at mnyr q udhheqsve t ksaj
partie u lejohej edhe trimri pozuese, si pr
shembull, sulme t her pas hershme n adres t
qarqeve t caktuara politike t etnitetit maqedonas,
me ka prpara popullats shqiptare prezantoheshin
si atdhetar t flakt. Gj q do ndodh edhe pas
zgjedhjeve parlamentare t 2006, kur srish do qeve-
ris VMRO-DPMNE-ja me PDSH-n dhe partit
tjera t koalicionit, kur do vazhdoj tradita e
dikurshme q do rezultoj me ngadalsimin e
proceseve demokratike n shtet si dhe me
kriminalizimin e komunave ku jetonin shqiptart.
Por, mbase kjo nuk u pengonte politikanve n
pushtet q ishin br tregtar t vegjl q shisnin
ardhmrin e shtetit pr prfitime t dits, pr ta
rritur popullaritetin n etnitetin e vet. Ata edhe ia
arrinin t rrisnin prqindjen e popullaritetit t
partive t veta, por ia ulnin mundsit shtetit q t
shkoj drejt nj rendi t mirfillt multietnik, njlloj
si e groposnin t nesrmen e gjeneratave t reja,
gjithnj e m shum e largonin Maqedonin nga nj
koncept i pastr qytetar, ku vler mbi t gjitha
vlerat do ishte ajo individualja. Pra, etnitetet q je-
tonin n Maqedoni, i mbanin n spiralen e ndasive
n baza etnike, duke prjashtuar kshtu kultivimin e
vetdijes pr respektim t dallimeve.
Duhet thn se gjat nj dekade e gjysm t pava-
rsis s Maqedonis, shqiptart shptuan nga nj-
mendsia komuniste, por ishin zhytur n
shummendsin e cila sundonte me ta njsoj si
komunistt e dikurshm: partit e shpallnin armik

32
cilindo individ q dilte jasht radhve partiake, apo
q ishte kritik ndaj udhheqsve partiake. Shikuar
nga ky knd, gjat bashkqeverisjes me Lidhjen
Socialdemokratike t Maqedonis, BDI-ja edhe n
kt drejtim solli nj ndryshim t dukshm: u pak-
suan njollosjet n baza partiake mes shqiptarve,
individt jopartiak lirshm mundeshin t shprehnin
mendimin e tyre, pa frikn se qarqet pushtetmbajtse
do ua mbyllin t gjitha dyert bile edhe pr
ekzistenc, si kishte vepruar, e si do veproj
gjithmon kur vinte n pushtet, pr shembull
PDSH-ja . Por, kjo periudh katr vjeare, sa morri
pjes BDI-ja n koalicionin qeveritar t udhhequr
nga LSDM-ja, nuk mjaftonte q ti groposte t gjitha
hasmrit ndrpartiake q n kto hapsira i kishin
mbjell partit e mparshme shqiptare. Ato ishin
hasmri mbi t cilat PDSH-ja dhe PPD-ja gjat nj
dekade kishin ndrtuar t mirn e shqiptarve t
Maqedonis dhe t shtetit ky vepronin.
Kjo diktatur e shum partive mbi shqiptart,
instalohej edhe shkaku se mediat n gjuhn shqipe n
Maqedoni, nuk arritn t krijojn nj pavarsi nga
partit politike. Mbase kjo shkaku se, pr dallim nga
biznesment e etnitetit maqedonas q mundeshin
dhe ishin t gatshm t ndihmonin dhe t
themelonin media, ato me prkatsi shqiptare ende
ishin tregtar t dors s dyt, t cilt edhe ashtu
rregullisht u paguanin hara partive shqiptare n
pushtet, e kshtu as q mundeshin t ngren kok e
t mendonin pr t ndihmuar materialisht mediat.
Prandaj ndodhi q mediat n gjuhn shqipe gjithmo-

33
n ishin n mshirn e partis shqiptare n pushtet. E
partit as q shkonin m larg se ti bnin buletine
partiake. Kt e bnin edhe me servisin e vetm
informativ publik Radio Televizionin e
Maqedonis. E n ndrkoh, shoqria e etnitetit
maqedonas thuajse e kishte kompletuar hapsirn
informative me t gjitha ngjyrimet ideologjike. Pra,
prderisa mediumet n gjuhn maqedonase kishin
larushmri t barabart me konceptet politike dhe
partiake, ato n gjuhn shqipe gjithmon redukto-
heshin, dilnin sezonalisht, varsisht se cila parti
shqiptare ishte ne pushtet. Dhe kjo ndikonte q
shoqria shqiptare t kishte nj informim bardh e zi.
Partia shqiptare q merrte pjes n qeveri, ishte ajo t
ciln mediat n gjuhn shqipe e himnizonin aq sa do
ia kishte zili edhe Enver Hoxha, e ndrkoh ajo q
mbetej n opozit, duheshte t duroj fajet edhe pr
ndryshimet meteorologjike t kohs.
Dhe ather kur shqiptart e Maqedonis
prisnin q t ndodhnin ndryshime edhe n kt sfer,
kur shpresonin se Ali Ahmeti me BDI-n e tij do
bnte ndryshime rrnjsore n ndarjen e mediave
partiake nga ato q u takonin gjith qytetarve, kto
shpresa mbetn t kota. sht e vrteta, partia e
Ahmetit e filloi kt proces t departizimit t
madiave publike, por n astin kur prijsit e
komandaturave e ndjen se do mbeteshin pa ekra-
net ku do mund t paraqiteshin kur tu kujtohej,
srish ndodhi ajo e papritura: procesi u ndrpre dhe
morri kahen e dikurshme. Ku ta dish, ndoshta duke
mos e njohur sa duhet ambientin politik t

34
Maqedonis, i porsaardhuri nga Zvicra - n fillim si
udhheqs i UK-s e pastaj si kryesues i BDI-s
Ali Ahmeti, von do e kuptonte se shqiptart e
ktushm m ishin msuar t ngiheshin me fjal
boshe, se i mbanin gati iftelit me dy tela, se edhe
vargjet nuk duhej ti ndryshonin s teprmi, sepse
partia kishte t njjtn metrik dhe rim me at-
dhetaria, liria me shqiptaria, njsoj si edhe
mbiemrat e prijsve partiak shqiptar q leht
zvendsoheshin nga Halimi n Aliti, nga
Arbr atdhetari n cilindo tradhtari, e kshtu me
radh. Mbase Ali Ahmeti i dshproi shqiptart e
Maqedonis edhe shkaku se nga ai q kishte
organizuar luftn, ata prisnin pak m shum
agresivitet n pastrimin e llogarive me rivalt e tij po-
litik dhe nj qndrim m t qart edhe ndaj koman-
dantve t vet, t cilt nuk e dinin as parimin ele-
mentar, se vlerat e nj populli nuk mund t mbyllen
as t prvetsohen nga nj parti, cila do qoft ajo.
Por, mbase edhe shqiptart e Maqedonis nuk e
dinin se n t vrtet Abazi (nofka e lufts e Ali
Ahmetit) edhe n Zvicr, edhe gjat lufts n Kosov
ku ishte nj nga themeluesit e UK-s s atjeshme, si
edhe n malet e Maqedonis ku udhhiqte UK-n e
shqiptarve t ktushm, ishte dhe mbeti misionar.
Se me kapotn e misionarit ai u fut n shtpin
publike t politiks n Maqedoni, kshtu q me
shumka dilte jasht kallaballkut t politikanve
shqiptar q grindeshin.
N t vrtet, udhheqsit partiak t shqiptarve
t ktushm, ishin msuar t mos i pyeste askush se

35
ku kishin mbetur premtimet e dhna. Gj q nuk
ishte praktik, apo m sakt jo n ato prmasa, te
blloku partiak i etnitetit maqedonas, ku lidert e tyre
ishin shum m t hapur, m t ndrgjegjshm dhe
m t prgjegjshm prpara zgjedhsve t vet. Kshtu
edhe ndodhi q PPD-ja t jet tet vite pjes e
koalicionit qeveritar me LSDM-n, e kurr
shqiptart t mos grumbullohen prpara selis s
ksaj partie q t pyesnin kryesuesit e saj se ka
kishte ndodhur me premtimet e dhna, n ditt, kur
npr Tetov shtisnin me kal t bardh. Apo, n
vitin 1998, shqiptart lere q lejuan q PDSH-ja t
vinte n qeveri duke pasur m pak deputet se PPD-ja
- edhe at duke prdorur si shkall ngjitse drejt
pushtetit Universitetin e pa pranuar nga shteti n
Tetov - por ata kurr nuk e pyetn publikisht
Arbr Xhaferin se pse posa u b pushtet,
prnjher ia ktheu shpinn Fadil Sulejmanit. Pse
partiakt e tij filluan ta sulmonin Sulejmanin npr
mediat q i kontrollonte PDSH-ja, dhe n vend q ta
legalizonin universitetin q ata vet e kishin pruruar
si sukses madhor t shqiptarve, filluan nj projekt
t ri pr arsimimin e lart n gjuhn shqipe
Universitetit privat t Evrops Juglindore. I cili jo se
ishte e teprt dhe i dmshm, por i ardhur n koh
kur shqiptart e ktushm ende nuk kishin
universitet shtetror. Pra, katr vite PDSH-ja ishte
n qeverin e Lubo Georgievskit, dhe shqiptart
nuk arritn q kryesuesit e ksaj partie ti pyesnin
kadoqoft lidhur me premtimet q ua kishin dhn
npr mitingjet parazgjedhore. Edhe kur dilte ndonj

36
z i rrall q shtronte ndonj pyetje lidhur me
prgjegjsin e tyre politike, kryesuesit e PDSH-s,
ngutazi e shpallnin z tradhtari, apo analist t
shitur, kshtu q vazhdonin t qet t lundrimin
npr lumin e vetplqimit dhe arrogancs, e i cili
lundrim i solli deri n vitin 2001 kur menjher pas
krismave t para u delegjitimuan prpara popullit. E
m von, kur Ali Ahmeti i amnistoi me shpres se
do bheshin pjes e nj Kshilli Koordinues t
partive shqiptare, ata vazhduan avazin e vjetr duke
e br PDSH-n nj shoqate aksionarsh, e cila
dshironte t gjith shqiptart e Maqedonis ti bj
shrbtor t vet. Pr ta arritur kt, Arbr Xhaferin
e ndihmuan edhe mediat n gjuhn maqedonase, n
t cilat "moront" e gazetaris s etnitetit
maqedonas, thuajse do t dytn dit, i shpiknin
ndonj afer nga m t marrzishmet. Afera t cilat
n mjediset shqiptare ky i prdorte q t dshmonte
hallet q kishte shkaku i angazhimit t madh pr t
drejtat e shqiptarve.
N rrethana t ktilla, n nj ambient mediatik
kur shpallej si antishqiptare do kritik drejtuar
veprimtarve politik t ulur n kolltukt e
kabineteve qeveritare, ishte e pamundur t
kultivohet nj brtham kritike q do ishte
korrigjuese e politiks s dits, e pa t ciln nuk
mund t ket demokraci t mirfillt n asnj
shoqri. Kjo atmosfer e cila i ngjante asaj q dikur e
impononte partia komuniste, e q mund
shkurtimisht t prshkruhet me thnien o me ne, o
vdis, e pengoi demokratizimin e shoqris shqiptare

37
dhe at e partizoi n aso prmasash sa edhe zgjedhjet
lokale, apo ato parlamentare, popullata shqiptare
filloi ti ndjej si tortur dhe maltretim, e jo si
mundsi t vendos lirshm pr prfaqsuesit dhe pr
fatin e vet. Dhe kshtu filloi rnia e prqindjes s
shqiptarve q dilnin n votime, nj e vrtet q m
qart u pa gjat zgjedhjeve parlamentare t 2006
ts, kur nga i gjith elektorati i etnitetit shqiptar,
prqindja e atyre q doln t votonin ishte nn
gjysmn e numrit t atyre q kishin t drejt t
votonin. Andaj, sa do q t tinglloj absurde, partit
shqiptare ishin ato q shqiptarve t ktushm ua
morn edhe m t shenjtn q kishin si qytetar
t drejtn lirshm e pa frik tu drejtoheshin kutive
t votimit. Partit kt e arritn duke i dhn
prparsi rrugaris s veprimit politik, duke pr-
dor si instrument binds muskujt partiak, shanta-
zhin, blerjen e votave, mbushjen e kutive t
votimit.... Dhe n vend q kjo ti shqetsonte partit
shqiptare, ato thuajse mezi prisnin nj situat t till.
Mbase shkaku se sa m i pakt ishte numri i
votuesve, aq m t mdha ishin mundsit pr ata q
i mbushnin kutit. E kjo, si u tha edhe m lart,
sado pak u konvenonte edhe partive m t mdha t
etnitetit maqedonas, sepse kshtu ato i siguronin m
leht votat e shqiptarve pr kandidatin e tyre pr
kryetar shteti, apo pr t rritur numrin e depute-
tve. M n fund, n prgjithsi n Maqedoni, e tek
shqiptart n prmasa m alarmuese, prej moti dihej
se t zgjedhurit e popullit nuk vareshin gjithaq nga
votuesit, por nga numruesit e votave. Prandaj, n

38
mjediset shqiptare, n periudhat parazgjedhore nuk
ishin t rastit edhe konfliktet fizike mes
simpatizantve partiake, gj dshmonte se
rrugarimi i partive kishte marr prmasa shqe-
tsuese.
Q "demokratizimi" i shqiptarve t
Maqedonis t arrij deri aty ku ndodhej kah mesi i
dekads s par t mileniumit t tret, kontribut
dhan edhe partizant e PPD-s s famshme, e cila si
femr q martohej m k t arrinte, u b nn q
lindte fmij t retarduar. PPD-n e shpartalluan dy
grupimet m dominuese, t cilt bheshin gjithnj e
m arrogant duke menduar se vetm ata ishin t
prcaktuar ti prezantonin shqiptart n institucionet
m t larta shtetrore. E kto dy grupime ishin lobi i
politikanve shkupjan, q u shndrrua n filijal e
dgjueshme e partis s Branko Crvenkovskit (me
ka dshmuan bindjen perverse t disa qarqeve politi-
ke tetovare, se nga nj politikan shqiptar shkupjan
mund t prodhosh vetm nj mash t qendrave
politike maqedonase) dhe ai i lobit "atdhetar" t
tetovarve, i cili atdhetarizm shpeshher ishte
proporcional me prftimet personale.
N kt ikeban t angazhimit partiak t shqip-
tarve t Maqedonis, nuk mund t mos prmendet e
vrteta se partit shqiptare ishin shum negativisht t
disponuara edhe ndaj intelektualve dhe individve
t rrall q mundoheshin t jen korrigjues t
veprimit partiak. Mbase pr nj disponim t till t
tyre ndaj individve publik jopartiak, kishte ndikuar
edhe sjellja e disa intelektualve, t cilt

39
mendimlirsia u bnte gjum n kolltukun m t
afrt t ndonj institucioni shtetror. Dhe n nj
situat t till, ndodhi ajo q duhej pritur: Jerusalemi
i njmendsis "demokratike" shqiptare - Tetova, u
b qendr nga u mbeti koka kthyer t gjith atyre q
ndrronin pozita t larta shtetrore. N t shumtn
e rasteve, kjo u ndodhte atyre q vler t vetmen in-
dividuale kishin prkatsin etnike dhe librezn
partiake. E n ndrkoh, shtoheshin frustrimet te ata
q nuk ishin apolitik, por nuk donin t zn vend n
fotografit grupore partiake, q donin t japin
kontributin e tyre n demokratizimin e Maqedonis
dhe t shoqris shqiptare n t, por mendonin se
nuk sht e thn t gjith t bheshin politikan. M
n fund, vler do kishte politika sikur t
politizoheshin t gjitha segmentet shoqrore, knd
do e interesonte futbolli, sikur edhe publiku t zbris-
te n terren e t gjith t vraponin pas topit.
Dhe prderisa partit politike shqiptare shkonin
drejt rrugarimit t veprimtaris s tyre, shqiptart
e ktushm kurrsesi ta kuptonin pse "dinozaurt"
partiak jo vetm se nuk e prkrahn, por dukshm
dmtuan formimin e nj elite politike shqiptare. Elit
e cila do dinte ta lexoj drejt kalendarin e rrjedhave
rajonale dhe globale n bot. Pra, shumica e
udhheqsve partiak, bn mos q t ngushtonin
hapsirn pr politikant "urban" e t shkolluar t
shqiptarve t Maqedonis, e cila mbeti e ngulfatur
nga kabadahijt dhe bajraktart e ktushm. Kta ka-
padahinj, t cilt derisa ishin n opozit nuk fillonin
miting politik pa pasur prkrah Rektorin e UT-s Fa-

40
dil Sulejmanin, posa vinin n pushtet, as emrin nuk ia
prmendin n fjalimet politike. Apo, ata q i nxitn
gostivarasit t flijojn edhe vetveten pr t mbrojtur
flamurin kombtar, posa erdhn n pushtet n vitin
1998, t gjith mosveprimin e vet e arsyetonin me
kornizn e ngusht kushtetuese. Thuajse populli kt
nuk e dinte, thuajse nuk ishte obligim i tyre ta
zgjeronin at korniz q ishte edhe burim i
mosmarrveshjeve ndretnike.
Kt mosprgjegjsi ndaj zgjedhsve t vet, parti-
akve shqiptar ua mundsonte edhe sektori i dobt
civil npr hapsirat ku jetonin shqiptart. Lidert q
n fushatat parazgjedhore lavdroheshin se do gj
do thuhet dhe do mbrohet "vetm shqip", posa
bheshin pushtetar, silleshin thuajse nuk jan ata t
mparshmit edhe shkaku se organizimi i shqiptarve
npr organizatat joqeveritare dhe jopartiake ishte
thuajse i paevitueshm. Kshtu q thuajse edhe dy
dekada pas zhbrjes s Jugosllavis Federative,
shqiptart e Maqedonis jetonin nj demokraci t
uditshme, pr t ciln tani nuk mund ti fajsonin t
tjert (apo vetm t tjert), por spari dhe mbi t
gjitha, strukturat e veta partiake.
E sa i prket zhbrjes s ndrrs t sllavve t
jugut, q s bashku t jetojn n nj federat,
gjyshrit e ardhshm do rrfejn edhe pr at se
zhbrja e ksaj Federate filloi n astin kur t gjith
njsit federative besuan se kishte ardhur asti t
korrigjoheshin padrejtsit historike dhe t
shptonin nga prqafimi ngulfats i Beogradit. Pra,
besuan se nga krma e Jugosllavis, do mund t

41
ndukshin gjymtyrt e saj m t brishta: Bosnjn e
Hercegovinn, Maqedonin dhe Kosovn. E kshtu
t nginin orekset e veta etnike.
Shikuar nga ky knd, shqiptart nuk ishin as
dika e veant as pjes e rrfimit q do dilte jasht
tingujve nacional-romantik t asaj kohe kur t
gjith ia kndonin tallkenin Jugosllavis dhe
kremtonin lindjen e shteteve t veta etnike.
Shqiptart ishin t veant nga t tjert vetm
shkaku i rrethans se edhe sa ishte gjall Jugosllavia,
njsoj si edhe n periudhn e zhbrjes s saj, ata
ishin popull n margjina t ngjarjeve vendimtare dhe
larg qarqeve t vendosjes, shkaku se fjaln kryesore e
kishin vllezrit sllav q ishin acaruar mes veti n
ato prmasa, sa kishin harruar se n federatn e tyre
jetonin edhe josllav. Kjo e vrtet, apo mosmarrja
pjes e shqiptarve n qendrat e vendosjes, si pr
shembull n ato t armats dhe policis jugosllave, n
gjyqsi dhe qendrat bankare, do ndikonte q askush
t mos e dgjonte zrin dhe revoltn e tyre. Kjo do
ndikoj q gjat mvetsimit t Maqedonis, qarqet e
ktushme politike t etnitetit maqedonas, t mos u
kushtojn rndsi t duhur krkesave shqiptare, gj
q i zmadhoi frustrimet tek ky etniteti, kudo q ai
jetonte n ish-Jugosllavi. Kjo paknaqsi ata i onte
t pyesnin edhe publikisht se si merrej parasysh
mendimi dhe vullneti i nj populli aq t vogl sa
ishte ai malazez, e mohohej ai i m shum se dy
milion shqiptarve q asokohe jetonin n Jugosllavi.
Ky frustracion i shtyu shqiptart e Maqedonis
t vepronin sipas logjiks: t mos e lshojm t na

42
ik treni i historis q na ka ardhur para ders, e t
mbetemi pa vagonin ton. Kshtu q duke mbetur
pa prkujdesjen e dikurshme t Kosovs, ata
duheshte t vepronin ashtu q t mos i dmtonin
edhe interesat e Prishtins. Sa pr fillim, ndrmorn
disa hapa q do kishin pr qllim sa t mbanin gjall
entuziazmin e popullats, e q s shpejti do
mbeteshin n harresn kolektive t shqiptarve t
ktushm dhe t politikanve t tyre. Si ishte pr
shembull organizimi dhe mbajtja e referendumit pr
Autonomin Ilirida.
Pas zhbrjes s Jugosllavis, t gjitha republikat e
saj, cila m hert e cila m von, e shpalln dhe
realizuan pavarsin e tyre. Vetm Kosova ende
mbetej n pritje t fatit t saj, apo thn m mir,
nn torturn e sistemit millosheviqian. Q do t
thot, me shqiptart ndodhi dika krejt tjetr:
demokracia ata i ndau n gjasht shtete t Ballkanit.
Pra, jo vetm q u vulos ndarja e mparshme, por
mes tyre u vun kufij t rinj. Tani shqiptart do ishin
nj komb, por me gjasht pasaporta t ndryshme: at
t Serbis, t Maqedonis, t Shqipris, t Malit t
Zi, t Kosovs (UNMIK-ut) dhe t Greqis.
Tendenca e sllavve t jugut q donjri t kishte
shtetin e vet, shqiptart i bri edhe m t largt nga
nj lidhje e tyre kombtare. Andaj, atyre u
mbeteshin vetm dy zgjidhje: ose t ken durim e t
presin koh m t mira q t bashkohen n Evropn
pa kufij, ose tju shpallin luft t gjith fqinjve t
tyre. E para ishte e largt, por rruga e dyt ishte udh
pa krye dhe mbase me fund shkatrrues pr

43
shqiptart. Pa dyshim se shqiptart e Maqedonis me
koh e kuptuan se duhet tju qndronin larg konflik-
teve ndretnike, andaj edhe vet i lindin dhe vet i
varrosnin idet e mdha (si pr shembull ajo pr Ili-
ridn). Ndrkoh, disa nga kryeqendrat e shteteve
t posamvetsuara, e q prballeshin me
vullnetart serb, ishin t interesuara q edhe
shqiptart ti fusnin n luft.
Shqiptart e Maqedonis, kto lojra lokale q
duhej vendosur n mozaikun global, i bnin ashtu si
mund t pritej nga ata q vite m par ishin msuar
Prishtina t jet ombrell q u bnte hije t gjith
shqiptarve q jetonin n ish- Jugosllavi. T
prqendruar n at se ka do t ndodhte me
Kosovn, shqiptart e Maqedonis thuajse nuk
arritn t shohin me koh se nga t gjitha republikat
q shpalln pavarsin e vet, Maqedonia m s shum-
ti kishte trashguar kodin gjenetik t federats nga
e cila u shkput. E veanrisht kjo kishte t bnte me
marrdhniet ndretnike. Andaj, Maqedonia e viteve
t para pas mvetsimit, npr magjistralen e demo-
kracis, voziste me barrn e animoziteteve
ndretnike, farn e t cils e kishin mbjell
puntorit antishqiptare t Serbis. Maqedonia, si
filijal m e dgjueshme politike e Beogradit gjat
betejs kundr irredentizmit dhe nacionalizmit
shqiptar, edhe shum koh pas mvetsimit t saj,
nuk do arrij t lirohet nga frika ireale pr
rrezikun shqiptar. Propaganda serbe me vite e
kishte bindur opinionin e ktushm t etnitetit
maqedonas se nuk ishte e mundur t ekzistoj nj

44
Maqedoni sovrane me shqiptart n t. Kjo bindje e
qarqeve politike t etnitetit maqedonas, do ti kushtoj
shum Maqedonis, e veanrisht shqiptarve. Mbase
e shtyr nga kjo bindje e qarqeve politike t etnitetit
maqedonas, Maqedonia solli kushtetut dhe ligje t
cilat ndr t tjerat, kishin pr qllim ta mbrojn
shtetin edhe nga rreziku shqiptar. Me ka, lere q
nuk e mbrojtn, por e rrezikuan shtetin. Apo thn
m qart, kto zgjidhje kushtetuese dhe ligjore nuk
ishin t pranueshme pr shqiptart e ktushm dhe
Maqedonin nuk mund ta onin m larg se tek 2001
shi.
N katr vitet e para t demokratizimit t Maqe-
donis, partive shqiptare apo PPD-s i ra n hise
t rikthente disa t drejta t trashguara t
shqiptarve t ktushm nga sistemi i mparshm, e
t cilat u ishin marr n dekadn e fundit para se
Jugosllavia t shkatrrohej. N dekadn e tet t
shekullit t njzet, n Shkup ishte mbyllur
Akademia Pedagogjike ku shkolloheshin arsimuesit e
rinis shqiptare. N ndrkoh, kufijt e rinj shtet-
ror, ua pamundsonin t rinjve shqiptar nga
Maqedonia t shkonin n Prishtin e t vazhdonin
arsimimin e lart n gjuhn amtare, si bnin m
par dekada me radh. Shikuar nga ky knd, pas
mvetsimit t Maqedonis, shqiptart u gjetn n
nj situat thuajse edhe m t rnd se sa n kohn e
socializmit. N vendlindje u kthyen shumica e
studentve edhe intelektualve, t cilt dekada me
radh veprimtarin e vet e zhvillonin n Prishtin.
Dhe tr kt proces thuajse nuk e vrenin

45
pushtetart e Maqedonis.
Krahas problemeve ndretnike t trashguar nga
e kaluara, Maqedonia e posa pavarsuar si shtet i m-
vetshm, u prball edhe me problemet q i solli me
vete shumpartizmi i ndrtuar mbi baza etnike.
Duke dashur q demokracia sado pak t tregohej si
m progresive sesa njmendsia e mparshme
komuniste, shteti sovran i quajtur Maqedoni, n
kushtetutn e par t vet, kishte garantuar arsimimin
e mesm n gjuhn amtare. Por, mu kjo zgjidhje
pozitive kushtetuese, zgjoi mosbesim tek shqiptart
shkaku i nj absurdi: prderisa Kushtetuta garan-
tonte arsimimin e mesm n gjuhn amtare, mbetej e
paqart se ku do shkolloheshin arsimdhnsit e
ktyre shkollarve, kur arsimi i lart ishte i garantuar
vetm n gjuhn maqedonase. N kt zgjidhje
kushtetuese, shqiptart shihnin edhe nj kurth: duke
mos pasur ku t arsimoheshin n gjuhn shqipe
specialist nga lmit e ndryshme, e t cilt do
ligjronin npr shkollat e mesme, kto shkolla do
mbeteshin pa arsimtar. Dhe kshtu kjo e drejt
kushtetuese do mbetej si e paqen. Mbase ishte kjo
q i shtyu shqiptart e ktushm t krkonin zgjidhje
tjetr, dhe u lindi ideja pr Universitetin e Tetovs. E
n ndrkoh vazhdoi thellimi i mosmarrveshjeve
ndretnike, u zgjerua hapsira pr udhheqsit
partiak shqiptar q t kishin me ka t fitonin pik
politike n fushatat parazgjedhore, duke mos
mbajtur llogari se sa do i kushtonin premtimet e tyre
popullit shqiptar dhe Maqedonis.
Pa dyshim se shqiptart e paguan shtrenjt do t

46
arrir t vetn n Maqedoni. Kt e pagoi shtrenjt
edhe vet Maqedonia, sepse ajo e harxhoi n grindjet
ndretnike thuajse nj dekad e gjysm. Mbase kjo
ndodhte sepse kto grindje u mundsonin elitave
pushtetmbajtse t fshihnin paaftsin q ta nxirrnin
shtetin nga situata katastrofale ekonomike. Sa i
prket krizs ekonomike, shqiptart mbase nuk
ndjenin at aq sa ata t etnitetit maqedonas. Pasi q
edhe n kohn e socializmit ata ishin jasht
ndrmarrjeve shtetrore dhe nuk kishin jetuar nga
paga e shtetit. Q do t thot, se shqiptart thuajse
nuk morn pjes n privatizimin e prons shoqrore,
dhe kshtu mbetn jasht nj procesi i cili do t
prcaktonte edhe ardhmrin e partive politike n
kt shtet. Do e prcaktonte fatin e partive, sepse pr
ato t etnitetit maqedonas, gjithmon do kishte
biznesmen t fort q do i prkrahin materialisht
fushatat e tyre parazgjedhore, duke ua kthyer kshtu
borxhin pr privilegjet q ua ofronte pushteti pr tu
br edhe m t pasur. Nga ana tjetr, partive
shqiptare do u mbetej t financoheshin duke
mbledhur hara nga dyqanxhinjt e vegjl
shqiptar.
Ajo q nuk mund tu falet demokratve q
murrn n duar Maqedonin n vitin 1990, nuk sht
gjithaq e vrteta se nuk kishin as vullnet as guxim t
prballeshin me zgjidhjen e menjhershme t t
gjitha problemeve ndretnike, sa sht fakti se ata
filluan ti (keq)prdorin kto marrdhnie t
tendosura maqedono-shqiptare. Kt e bnin q t
sundonin m leht. Kshtu q popullatn e ndan n

47
shtetformues etnitetin maqedonas, dhe n
shkatrrues - etnitetin shqiptar. N ata q jep-
nin maqedonasit etnik, dhe ata q pangishm
krkonin shqiptart e ktushm. Pra, mkati m
i madh i elitave politike t cilat e vendosnin fatin e
Maqedonis n dekadn e par pas mvetsimit t saj,
sht ai se ato u bn t verbta e t shurdhta ndaj
krkesave t drejta t shqiptarve t ktushm. Dhe
kjo do i oj shqiptart q punt e tyre ti marrin n
duart e veta. Bile duke mos krkuar plqim as nga
partit e tyre. Vetdija e kultivuar me vite te
opinioni maqedonas se ata jan q japin e
shqiptart jan q marrin, do ndikoj t rritet mos-
besimi mes ktyre dy etniteteve n aso prmasash, sa
edhe partit e tyre nuk kishin rrug tjetr prpos t
silleshin si mbrojtse t etnitetit q i prkisnin.
Kshtu q Maqedonia gjithnj e m shum i largohej
konceptit qytetar, e nga dita n dit i afrohej
humners ku do fundosej edhe ajo forc e pakt
lidhse mes qytetarve q jetonin n t njjtin shtet.

48
Kali i bradh
Nga fundi i dekads s tet t shekullit t njzet ,
filloi t bhej m e heshtur kureshtja e atyre q
shtronin pyetjen se ka do ndodhte me Federatn
Jugosllave pas Titos. Ata u heshtn, sepse bhej
gjithnj e m e qart se ata t cilt dikur ishin betuar
se edhe pas Titos, do mbetej Titoja, ngutshm
donin t shlyenin nga vetvetja do lidhje gjenetike
me babain e ndjer t federats s popujve dhe
popullsive t vllazruara. Pra, tani askush nuk
pyeste se si do mbijetoj Jugosllavia pa Titon, por
t gjith ishin prqendruar ta harronin t kaluarn
nga e cila doln njsoj t zhgnjyer dhe me ndjenjn
se ninulla aq e prhapur pr vllazrim t prjet-
shm, ishte prdorur sa ti vinte n gjum t
prkohshm antagonizmat ndretnike n kt pjes
t Ballkanit. Dhe tani kur mosdurimet ndretnike
ishin zgjuar nga gjumi, t gjith popujt dhe
popullsit e ish Jugosllavis ndjeheshin ngusht n
shtratin ideologjik t Federats Socialiste Jugosllave.
Andaj edhe me padurim donin at ta riarnonin, duke
u hamendur se vall do mjaftoj vetm zvendsimi i
jorganit ideologjik me arafin shumpartiak,
apo do duhet rrnjsisht t rifarkohej krevati i ndar
n gjasht republika dhe dy krahina autonome. Dhe

49
prderisa mbledhjet e Lidhjes Komuniste t Jugoslla-
vis u ngjanin gjithnj e m shum klubeve t grinda-
vecve, populli e shihte se pr ardhmrin e ksaj fe-
derate kishte aq projekte sa ishin grupet etnike t
cilat e prbnin at. Por, m hollsisht i prpunuar
ishte projekti serbomadh. Ndoshta shkaku se n t
ishte punuar edhe gjat dekadave kur t tjert bnin
gjum n shtratin e iluzionit se proletariat nuk njihte
etnitet tjetr prpos atij ideologjik. Pra, bhej
gjithnj e m e dukshme se puntorit nacionaliste t
Beogradit, me koh kishin br mos t ngulfasnin
gjith zrat q do i kundrviheshin politiks
millosheviqiane, e cila prfaqsonte at q kishin
projektuar t gjitha elitat e ktij populli, n krye me
Akademin e Arteve dhe Shkencave t Serbis.
Akademi t cils nuk i mungonin edhe elaborate nga
e kaluara pr spastrimet etnike dhe asgjsimin e
popujve joserb.
Vitet e fundit t dekads s tet t shekullit t
njzet, ishin pasqyr ku qart shiheshin fytyrat e
moshuara t nacionalizmave t shumt, q ishin
heshtur gjat sundimit t mbretit komunist t
Jugosllavis Titos. Fytyra e ktyre nacionalizmave
t shfrenuar ishte trishtuese, por t gjith e dinin se
nuk kishte kush ti largonte ato nga skena.
Millosheviqi kishte shaluar kalin e tij serbomadh dhe
hapur paralajmronte se at q nuk do arrinte ta rea-
lizonte me fjal, do e realizonte me arm. Kt e
shpalli hapur n Gazimestan n vitin 1989, para
qindra mijrave serbve, t cilt kishin ardh nga t
gjitha viset ku ata jetonin, edhe at me qllim q ti

50
dshmonin Jugosllavis dhe shqiptarve t Kosovs,
se federata e dikurshme do bhej at q me vite
kishin ndrruar Serbosllavi. Kanosjet se nse
duhej do ushtonin edhe armt, Millosheviqi i tha
thuajse prpara gjith udhheqsve t athershm t
Jugosllavis, e t cilt qmoti ishin rreshtuar n luf-
tn kundr nacionalizmit dhe irredentizmit shqipta-
r, me ka edhe ishin br ushtar dhe shrbtor t
politiks serbomadhe. Por, ata thuajse kt ende nuk
e vrenin, ndoshta duke llogaritur se kjo luft atyre
do ua mundsoj m leht t shptojn nga prqafimi
ngulfats i politiks millosheviqiane, apo edhe duke
besuar se nga dehja n kafenen serbomadhe, do
psonin vetm shqiptart. Ata kt nuk e vrenin
ndoshta edhe nga se ishin t verbuar nga dshira q
t shptonin ideologjin, e cila i mbante n pushtet.
Si do q t jet, shum shpejt, t gjith do e kup-
tojn se Millosheviqi Kosovn e kishte ur kaluese
pr t arritur sa m larg n jug e veri, n lindje e
perndim, dokund ku kishte nj shtpi serbe e nj
varr me kryqin ortodoks n t. Me ka ngadal
dhe pahetueshm tretej edhe iluzioni i vllezrit t
nj gjaku se leht do merren vesht si ta vazhdojn
jetesn vllazrore n nj shtet t prbashkt, ku,
sipas iluzionit t tyre, do gj do qetsohej pasi
Serbia do i bashkonte pjest q ia kishte ndar
nga trupi socializmi titist. Veanrisht pasi ta ndsh-
konte Kosovn, ku serbt kishin vn n gjum t
gjitha mitet shekullore. Kosovn t ciln asokohe
pamshirshm e shkelnin thundrat e Armats
Jugosllave dhe t forcave policore t Federats.

51
Fundi i dekads s tet, t shekullit t kaluar,
shnonte prfundimin e nj epoke dhe fillimin e nj
prvuajtjeje t prgjakur. Ishin vitet kur Beogradi
zhurmmadh dhe arrogant, thuajse i kishte ngulfatur
zrat e urtsis dhe nga dokund dgjohej ulrima e
menduris shoviniste serbe. Kshtu q kto vite
ishin ato m torturueset mbi popullatn shqiptare,
prfshi ktu edhe ata q jetonin n Maqedonin
socialiste, republik e cila ishte m e dgjueshmja e
Beogradit. Kto ishin vitet e mbledhjeve t gjata t
Komitetit Qendror t Lidhjes Komuniste t
Jugosllavis, vitet e netve t gjata kur dgjoheshin
mendimet e mendjes s shkurtr. Net kur krye-
ministri i fundit i Jugosllavis, Ante Markoviqi,
mundohej t shptoj shtetin federativ, t cilin e
kishte mbuluar hija e nacionalizmave, shtet ku
Millosheviqi e ndjente veten si zotrues i situats.
Andaj edhe ndaj armatn jugosllave, ndaj buxheteve
federative, filloi t sillet si ndaj prons serbe. Dhe
prderisa Markoviqi krkonte rrug si t dilet nga
ekonomia socialiste n at t prons private,
Millosheviqi ngutshm hapte rrug se si do gj q
ishte e prbashkt, q u takonte gjith etniteteve t
cilat e prbnin federatn jugosllave, ta vinte nn
kontroll t vet. Mbase ky veprim i tij ishte
vendimtar q Sllovenia ta bj ndryshimin e
Kushtetuts s vet qysh n vitin 1989, me ka ajo do
mundej ti kundrvihej menduris millosheviqiane
m e prgatitur se gjitha subjektet e tjera t federats.
Dhe m lirshm do i jetoj vitet kur hapur flitej edhe
pr mundsin q nga vetqeverisja socialiste, t

52
kalohet n sundim ushtarake, q socializmin ju-
gosllav ta shptonin gjeneralt e Titos.
N vitet e fundit t dekads s tet t shekullit t
njzet, frynte edhe nj fllad i leht nga veriu, por i
kapur n vorbulln e shtrngats nacionaliste q sa
vinte e rritej n republikat e jugut, t cilat bindshm
i kontrollonte Beogradi. Dhe, si do er veriake, e
humbte forcn e vet deri sa arrinte n jugun e
federats s athershme jugosllave, ku do gj ishte
m e nxeht dhe digjej nga zjarri, tani m i kallur, i
nacionalizmit serb. Kjo freski e veriut, n jug do
arrij e przier me rrufet e Beogradit t cilat
godisnin do lvizje q vinte nga qendrat politike t
veriut Lubjans dhe Zagrebit. T cilat qendra
Serbia i luftonte bile edhe me mosblerjen e mallrave
q prodhoheshin n Slloveni, apo edhe duke
organizuar mitingje spontane popullore n t
gjitha qendrat ku kishte nevoj q politikant
vendor t kthjelloheshin, t dgjonin zrin e
popullit, i cili n t vrtet ishte zhurma e
revolucionarve beogradas. Dhe nprmjet ktyre
revolucioneve spontane, arritn ti rrzonin nga
pushteti sunduesit komunist n Mal t Zi dhe
Vojvodin. Por, assesi kt nuk do arrijn ta
realizojn edhe n Kroaci dhe Slloveni, ku duket se
m ishin zgjuar nga gjumi nacionalistt e atjeshm
dhe e kishin kuptuar sa halli i Millosheviqit nuk
ishte vetm si t heshtte Kosovn, por edhe si t
mbisundonte mbi gjith t tjert. Pra, u b e
dukshme se problemi i Jugosllavis nuk ishte Koso-
va, por politika serbomadhe. Kshtu q, n qarqet

53
sllovene dhe kroate, kishte filluar debati pr nj
sistem t ri shumpartiak, i cili prballej me jugun
ku ende ushqehej besimi se Jugosllavia do shptonte,
se at do e mbronte njeriu i ri socialist. Andaj,
derisa n Lubjan e Zagreb hapur mbroheshin
qndrimet se partia komuniste duhej t mbetej nj
nga shum partit tjera q do thurnin kurorn
shumpartiake, n republikat e tjera mbisundonte
qndrimi i komunistve serb, nn kapotn e t
cilve fshihej flamuri me katr s-t, t vendosura n
katr hapsirat e formuara nga kryqi ortodoks. Ksh-
tu q, t gjith s bashku, edhe demokratt e rinj
edhe nacionalistt e porsashpallur, kishin dal nga
po e njjta kapot ajo komuniste. Me ka u
dshmua se kur nj komunist i flakt mbetet pa
kishn ideologjike, ather ai bhet vetm nacionalist
i trbuar. U vrtetua se kur komunisti mbetet pa
mbshtetjen e emblems ideologjike, ngutazi futet
nn flamurin etnik. Andaj edhe nse nuk dihej se
kush mbronte e kush sulmonte ideologjin e vjetr,
shihej qart se t gjith mbronin vetm etnitetin e
vet. Kshtu edhe filloi faza e shpalljes s autonomive
serbe kudo q ata jetonin, edhe at gjithmon n
emr t mbrojtjes s federats s Jugosllavis nga t
tjert. Kjo mbrojtje bhej n at mnyr sa Federata
gjithnj e m shum i ngjante nj serbosllavie mi-
llosheviqiane, nj shteti t kontrolluar nga Beogradi,
e t cilin qmoti e kishin projektuar akademikt
serb.
N kto vite, filloi hapur t flitet edhe pr nj
sistem t ri shumpartiak. N rrjedh t ktyre ideve

54
ishte edhe formimi i UJD-s, nj shoqate pr t
ndihmuar ribrjen e Jugosllavis mbi bazat e
pluralizmit partiak. Kjo shoqat, e cila grumbulloi
rreth vetes t gjith emrat m t shquar t asaj kohe,
ishte e vonuar, sepse puntorit nacionaliste kishin
prfunduar prgatitjet e veta. Shtabet serbomdha
kishin vendosur q Jugosllavin ta mbronin me
arm. Q n fund t dilte se armt e tyre, n t vrte-
t, shkatrruan Jugosllavin dhe i prgjakn kto ha-
psira. Edhe at n kohn kur askush nuk mund ta
paramendonte se n shekullin e njzet, serbt jetonin
me ndrrat shovene t shekullit t nntmbdhjet.
E ndodhur gjithmon n bisht t ngjarjeve, Ma-
qedonia e asokohshme, nuk merrej as me vetveten,
as me ndryshime sistemore, as me pluralizm, e bile
as me flladin q frynte nga veriu drejt jugut. Ajo m
shum ishte prqendruar t bj mos q t mos e
hidhronte Beogradin dhe ta ndihmonte projektin e
Millosheviqit. Qarqet politike maqedonase t asaj
kohe, i ngjanin gjelit i cili gjithmon kndonte me
vones, pasi t kishte dgjuar se t tjert kishin
paralajmruar arritjen e mngjesit. Kshtu q ishte z
t cilin askush nuk e dgjonte, pasi q dita moti
kishte gdhir. Shkupi zyrtar i asaj kohe ishte ende
filiali m i dgjueshm politik i Millosheviqit dhe
prkrahsi m i denj i politiks shtypse mbi
shqiptart n Kosov dhe Maqedoni. Gj q i kishte
kalbur marrdhniet ndretnike mes maqedonasve
etnik dhe shqiptarve t cilt jetonin n Maqedoni.
Prandaj n Maqedoni edhe shumpartizmi erdhi i
vonuar, thuajse jo si nevoj e natyrshme e qarqeve t

55
ktushme politike dhe intelektuale, por si
domosdoshmri e nxitur nga t tjert dhe nga inatet
mes dy etniteteve m t mdha q jetonin n kt
shtet. Pra, shqiptart do formojn partit e veta jo
gjithaq q t shprehin konceptet demokratike, sa t
mbrojn vetveten nga politika antishqiptare e
athershme. Dhe kjo ndodhi vetm pasi q n
Kosov ishte themeluar Lidhja Demokratike e
Kosovs me n krye Ibrahim Rugovn, parti t ciln
t gjith shqiptart e athershm q jetonin n
Jugosllavin e dikurshme, do e ndjenin si lvizje
mbarshqiptare. Ndoshta kjo ndodhi shkaku i iner-
cionit, apo pr shkak t instinktit vetmbrojts n
astet kur shihej qart se t gjith popujt e ish
Jugosllavis ngutshm strehoheshin nn tendn e
vet etnike. Si e till, LDK-ja ishte ajo q jepte
udhzime se duhej t bnin shqiptart n
republikat tjera: t formojn partit e veta, apo t
bheshin deg t LDK-s s Prishtins.
Ndoshta duke e par se Kosova nuk do mundej
t vepronte si dikur t mbronte interesat e gjith
shqiptarve q jetonin n Jugosllavin e cila
shprbhej, duke filluar q nga arsimimi i tyre e deri
te ngritja kulturore - Prishtina dha plqimin q
shqiptart e Maqedonis t vetorganizoheshin dhe t
themelonin partit e veta. Kshtu q, me 15 prill t
vitit 1990 u formua partia e par e shqiptarve t
Maqedonis Partia pr Prosperitet Demokratik n
krye me Nevzat Halilin kryetar dhe Dushko
Apostollovskin - sekretar i partis. Vet emrat e
kryesuesve t saj shpjegojn shumka lidhur me

56
kohn dhe rrethanat kur u formua kjo parti. Kta dy
emra e bjn t dukshm hapin e mbetur n ajr t
shqiptarve t ktushm, t cilt hamendeshin dhe
nuk e dinin se vall m mir do u dilte ta lshonin
kmbn n terrenin e organizimit partiak n baza
etnike, apo t shkelnin mbi truallin e konceptit
qytetar. N fund, zgjodhn zonn neutrale: t
shtireshin se jan parti qytetare, e t vepronin si
forc politike njetnike. Gj q nuk ishte e leht, sep-
se bhej fjal pr vite kur propaganda antishqiptare, e
shpallte si veprimtari shqiptaromadhe edhe
ndrtimin e ndonj muri m t lart rreth oborrit t
shtpive shqiptare, e lere m formimin e partis.
Prandaj tetovart e gjindshm zgjodhn kt
formul: t bnin parti shqiptare, por me nj
maqedonas etnik n krye t saj. Edhe pse as kjo nuk i
shptoi nga sulmet e qarqeve politike t etnitetit
maqedonas, q krkonin kjo parti t mos regjistro-
het, t shpallet si e jashtligjshme, duke e arsyetuar
kt krkes t tyre me vlersimet se PPD-ja ishte
parti njetnike, se kishte pr qllim shkatrrimin e
bashkjetess mes maqedonasve etnik dhe
shqiptarve. Kjo frym kundr PPD-s, e oi kt
parti q pr nj koh t gjat t merret me dhnien e
shpjegimeve se nuk ishte parti e pastr njetnike.
Kryesuesit e ksaj partie shum m von do e ri-
marrin veten, e do liroheshin nga sulmet e qarqeve
qytetare. Pr kt m s shumti do u ndihmoj
themelimi i disa partive t athershme t etnitetit
maqedonas, t cilat kishin shenj njohse nacional -
romantizmin, apo edhe antishqiptarizmin. Ndr t

57
cilat do veohej dhe do printe VMRO - DPMNE-ja,
e cila doli rrugve me parulla t pastra antishqiptare,
gj q do t vinte baraspesh sa u prket partive
etnike maqedonase dhe shqiptare. Dhe mbase
pikrisht kjo parti maqedonase i vetdijesoi qarqet
politike shqiptare: ua bri t ditur se Maqedonia
ishte projekt t cilin do etnitet e ndrronte krejt
ndryshe, ku nuk mungonin as qarqet politike t
etnitetit maqedonas t cilat e dshironin nj shtet pa
shqiptart n t. Apo me shqiptar t nnshtruar, t
cilt do asistojn q edhe etniteti maqedonas t
ket shtetin e vet. Andaj, PPD-s i ra n hise q t v
baraspesh mes nacionalromantizmit shqiptar dhe
atij t etnitetit maqedonas, mirpo pa e kaluar
kufirin i cili e ndan nacionalizmin pozitiv me
shovinizmin, e t ofendoj tr nj popull, ashtu si
bnin aktivistt e VMRO-DPMNE-s s athershme,
t cilt, njsoj si dokush i ushqyer me shpirt-
ngushtsi etnike, irritoheshin edhe nga vet prezen-
ca fizike e shqiptarve t Maqedonis. Kshtu q sim-
patizantt e ksaj partie i mbuluan vendbanimet me
parulla nga m shovenet me prmbajtje: Dhoma
gazi pr shqiptart, Maqedoni pa shqiptart e t
tjera.
Tr ksaj euforie nacionaliste maqedonase,
shqiptart i prgjigjeshin me mitingjet e veta ku lart
e m lart valvitej shqiponja dykrenore dhe
mohohej flamuri shtetror, si dhe do gj q e
simbolizonte shtetin. Q do t thoshte se beteja e
mosdurimeve etnike rrokullisej rrugve, se m ishin
t pakuptimta debatet t cilat do zgjasin deri n ditt

58
e sotme, se vall shumpartizmi i Maqedonis duhej
ndrtuar mbi partit etnike apo ato qytetare. Ky
debat rezultoi me partit q kishin programe qyteta-
re, por ishin t ndara n terrenin e vet etnik. Ashtu
si do veprojn edhe m von. Ashtu si do jen edhe
ather kur n emrat dhe emblemat partiake nuk do
ket asnj shenj etnike.
PPD-ja u regjistrua dhe u legalizua me 25 maj t
viti 1990. Shum shpejt, ajo do filloj organizmin e
saj t mtejm. Shpejt ajo do bhet nj lvizje
mbarpopullore e shqiptarve t Maqedonis, me seli
n Tetov. Si e till ajo do arrij t faktorizohet aq
ngutshm sa edhe LDK-ja e Kosovs. Kshtu q edhe
Tetova, ngutazi morri n duar flamurin e qendrs s
tret kombtare, nga rrezatonte faktori politik
shqiptar n kt Ballkan. Me ka Shkupi bhej
gjithnj e m i largt pr shqiptart: mitingjet e
partive shqiptare mbaheshin n Tetov, e ato t
etnitetit maqedonas n Shkup. Diku n mes t ksaj
hapsire, mbetej e vrteta se cilido shqiptar q
kishte emblemn e PPD-s, ishte atdhetar dhe
patriot, e shumica e t mbeturve jasht ishin ata t
dyshimtit. N ndrkoh, bhej gjithnj e m e
qart se populli ishte vetm zbukurim, se PPD-ja
shkonte drejt t ardhmes pa e ditur rrugn q on
drejt saj. PPD-ja kishte repertor t pasur parullash
prplot patriotizm dhe popullit q me dekada
kishte qen dhunshm i heshtur, q me vite kishte
jetuar duke fshehur mendimet e veta politike, sa pr
fillim i mjaftonte edhe aq: shqip e zhurmshm t pr-
krahte t zgjedhurit e vet, t cilt ua kishte ofruar

59
nna parti. Por ksaj radhe jo ajo komuniste, por
partia e tyre, e cila u fliste shqip dhe mbase edhe do i
sundonte alla shqiptare.
Sado q asokohe PPD-ja e tyre forcohej,
shqiptart e Maqedonis prap e mbanin kokn ende
t kthyer nga Kosova dhe Shqipria. Ktij inercioni
nuk do mund ti shmangeshin as udhheqsit e PPD-
s. N t vrtet, n vitet e para kjo parti vepronte si
deg e LDK-s n Maqedoni dhe ishte pjes e nj
Kolegjiumi ndrpartiak q kryesohej nga kryetari i
LDK-s, Ibrahim Rugova. Por, shum shpejt edhe
Tirana zyrtare do krkoj pjesn e vet t ndikimit
mbi partit e shqiptarve t Maqedonis. Dhe posa u
forcua Partia Demokratike e Sali Berishs n Tiran,
ajo do pretendoj t bhet udhrrfyese e partive
shqiptare jasht shtetit am. Kshtu q, n njfar
mnyre, shqiptart e Maqedonis qysh n fillimet e
organizimit t tyre partiak, u ballafaquan me nj
kundrthnie: prkrahnin shumpartizmin n
Jugosllavi, por vet donin t mbeten pjes e ndonj
lidhjeje t re mbarshqiptare t kryesuar nga LDK-ja
e Rugovs. Mbase jo pse nuk e kuptonin dhe nuk e
donin shumpartizmin, por ndodheshin prball
nacionalizmave sllav q grindeshin mes veti, por kur
bhej fjal pr shqiptart, leht merreshin vesht dhe
rreshtoheshin nn flamurin antishqiptar.
Kjo periudh e organizimit t tyre partiak, nuk
do zgjas shum. Ndoshta edhe nga shkaku se edhe
te udhheqsit partiak vendor, filloi m vrullshm
t rrah ndjenja pr t qen i pari n mjedisin e vet.
Mbase kjo nxiti edhe formimin e partive t

60
mvonshme, si Partin Demokratike Popullore.
PDP ja u themelua me 23 qershor t vitit 1990,
ndrsa kryetar i par i ksaj partie me seli n Tetov
ishte Jusuf Rexhepi.
Dhe prderisa Tetova u dhuroi shqiptarve dy
parti, Shkupi i athershm zyrtar mbetej n
zhurmn e debateve se a duhet lejuar apo ndaluar
partit nj etnike. Maqedonia, pra, ishte e humbur
n mjegulln e debatit se me ka duhej ta begatonte
hartn e shumpartizmit, ndoshta e irrituar edhe nga
e vrteta se udhheqsit e PPD-s kishin shaluar
kalin e bardh t demokracis dhe mbanin n Tetov
mitingjet ku shprehej qart tr frustracioni ndaj nj
sistemi, i cili thuajse t gjitha t drejtat e tyre i kishte
harruar t shkruara n kushtetut, sipas s cils ata
kishin disa t drejta, por mund ti prdornin vetm
ato q ua lejonin pashallart e kuq vendor. Kshtu
q fillimi i shumpartizmit n Maqedoni, mund t
prshkruhet me pak fjali sa u prket shqiptarve: ata
shalonin kalin e bardh t nj nacionalromantizmi, i
cili nuk guxonte t mbetej mbrapa atij t etnitetit
maqedonas. Me at dallim se disa qarqe politike
maqedonase t asaj kohe hapur dilnin rrugve me
parullat pr Maqedoni pa shqiptart n t, e
shqiptart me britmat q tregonin se nuk do duronin
m sllavokomunizmin torturues. Aty ku
prballeshin kto dy brohoritje krejtsisht
kundrthnse, shkaktohej vorbulla e thell e ndasi-
ve etnike, n t ciln vorbull Maqedonia e pavarur
do ngulfatet vite me radh pas pavarsimit t vet.
Pra, Maqedonia e viteve t para t dekads s

61
nnt, t shekullit t njzet, jetonte mes shpresave t
atyre q me buqet t gatshme lulesh prisnin ardhjen
e Armats Jugosllave q ti shptonte nga zullumi i
partive njetnike dhe t atyre q donin Beogradin ta
zvendsonin me Sofjen. E n ndrkoh, si n qarqet
politike t etniteti maqedonas, po ashtu edhe n ato
shqiptare, thuajse askund nuk dgjohej zri i atyre t
cilt do e zbusnin acarimin e marrdhnieve
ndretnike. Zri i atyre q do ishin aq vizionar sa t
shihni se themelet e Maqedonis shumetnike nuk
duhej t grryheshin me buldozerin e mosdurimeve
ndretnike, por me lopatn e nj besimi t ndrsjell.
Kshtu q Maqedonia e asokohshme i ngjante re-
publiks, e cila jetonte ankthin e friks se vall do
mundej ta prball t ardhmen e saj si shtet i
pavarur. E kt frik m s shumti e ushqenin qarqet
proserbe n Maqedoni, t cilat popullatn e
trishtonin her me propagandn se mes
maqedonasve etnik dhe shqiptarve nuk mund t
ket bashkjetes n nj shtet t prbashkt, se
shqiptart kishin vetm nj ndrr at t Shqip-
ris s madhe- e her me propagandn pr rreziqet
nga qarqet probullgare. Pra, edhe n Maqedoni
dikush u frynte fuqishm borive t konfliktit
ndretnik dhe ndoshta kt shtet nga lufta e shptoi
vetm e vrteta se Millosheviqi e konsideronte si
kopsht t sigurt ku do mund t kthehej pasi ti
pastronte llogarit me t padgjueshmit tjer. Apo
ndoshta kt shtet e shptoi edhe e vrteta se nuk
kishte nj prqindje m t madhe serbe, e cila do
manipulohej nga Beogradi, q t fillonte ndonj re-

62
volucion t ri n zinxhirin e t shumtve, me an t
t cilve serbt e vrshuan Jugosllavin e athershme
nga Kroacia e deri ne jug t ish federats.
Si do q t jet, shqiptart e Maqedonis
zgjedhjet e para shumpartiake i pritn me dy parti
t tyre dhe me shum shpresa se m n fund do
arrinin ti realizonin ambiciet kolektive, t heshtura
dekada me radh. Zgjedhjet ndodhnin pas nj dekade
kur n Maqedoni thuajse ishte ngulfatur arsimimi n
gjuhn amtare me t ashtuquajturat paralele t
prziera npr shkollat e mesme, me nj prqindje t
vogl studentsh shqiptar npr universitetet e
ktushme, me mospasjen mundsi q t rinjt e
ktushm shqiptar t studionin si dikur n Prishtin.
Pra, shqiptart kishin aq frustracione sa prfaqsuesit
e PPD-s dhe PDP-s nuk e kishin vshtir t pr-
pilonin parulla, t jepnin premtime npr mitingjet
parazgjedhore. E n ndrkoh t mos kishin asnj
platform t qart se nga do ia fillonin me krkesat
shqiptare.
Jehona e parullave t partive shqiptare t
ktushme kishte arritur deri te mrgimtart
shqiptar n perndim. Kshtu q disa dit para
zgjedhjeve t para parlamentare shumpartiake n
Maqedoni, aeroportin e Shkupit e vrshuan
kurbetinjt q vinin t votonin pr partin e tyre
shqiptare. Dhe shum shpejt do dshmohet se nga
ardhja e tyre do ken dobi vetm agjencit t cilat ua
organizonin udhtimin, si dhe deputett e
porsazgjedhur shqiptar, t cilt n mitingjet
parazgjedhore zshm shpalosnin patriotizmin e

63
tyre, e n bankat parlamentare, n heshtje, jetonin
privilegjin e t qenurit parlamentar. Pra, bnin at
q kishin msuar gjat viteve kur ishin ngrohur nn
kapotn ideologjike: popullit tia thuash at q
dshiron t dgjoj, e n institucionet shtetrore t
veprosh ashtu q t mos e hidhrosh pronarin, e t
mos e rrezikosh rehatin personale.
N zgjedhjet e para parlamentare t vitit 1991, n
parlamentin prej 120 deputetsh, shqiptart kishin
gjithsejt 23 deputet. Ata n parlamentin republikan
t Maqedonis e solln edhe tr entuziazmin e
zgjedhsve t vet q prisnin m n fund t bhen
bashkpronar t barabart t shtetit ku jetonin.
Entuziazmi i parlamentarve shqiptar ishte n
kundrshti me at t prfaqsuesve t etnitetit
maqedonas, t cilt n parlament solln bindjen se
kishte ardhur koha Maqedonia t ndrtohej ashtu si
e ndrronte etnitetit shumic n kt shtet. Q do
t thot, qysh n fillim Maqedonia e pas shprbrjes
s ish Jugosllavis, u gjet e ngrthyer mes dy
ndrrave t etniteteve numerikisht m t mdha. Ajo
do mbetet vite me radh n kthetrat e ktyre dy
ndrrave, diametralisht t kundrta, deri n
konfliktin e 2001, e pas tij. Kjo situat q shkurt
mund t emrohet edhe si lindja e nj princeshe, t
ciln dy t dashur e ndrrojn vetm pr vete, do
rezultoj me shum kundrthnie n punn e
parlamentit, si dhe ne vendimet e marra t cilat n
periudhn e prbrjes s par parlamentare, m s
miri pasqyroheshin gjat themelimit t qeverive,
gjat miratimit t Kushtetuts dhe gjat shpalljes s

64
referendumit pr pavarsin e Maqedonis.
Kur Maqedonia shpalli referendumin pr
pavarsin e vet, mund t thuhet se deputett
shqiptar ende nuk e kishin t qart se vall duhej t
bheshin ndrtues t nj shteti t prbashkt, apo
faktor q do jepte ndihmn e vet n zgjidhjen
integrale t shtjes shqiptare n Ballkan.
Pavendosmrin e tyre e shtonte edhe veprimi po-
litik i pals s etnitetit maqedonas, e ku dominonin
dy taborre: ata q donin pavarsin e Maqedonis,
dhe ata q mbase kishin dilema se vall ajo do mund
t mbijetonte si e pavarur. VMRO-DPMNE-ja ishte
ajo q udhhiqte frontin antijugosllav. Por, t cilit
front mediat e ktushme shpejt do ia ngjisnin
emblemn probullgare dhe do e shpallnin si forc
politike q don t bj vetm zvendsim t pozits
vasale t Maqedonis, dhe nga ndikimi i Beogradit,
ta onte n prqafim t Sofjes.
Asokohe m i koordinuar ishte tabori i cili bnte
hapat e fundit q t mbante sadopak lidhjet e vjetra
me vllan m t madh Serbin. At e prfaqsonin
luant e rinj t Kiro Gligorovit. Pra lidert e
Lidhjes Socialdemokratike t Maqedonis, parti e
dal nga Lidhja Komuniste e Maqedonis. Parti e
cila, n at koh, mbante nn kontroll mediat q
krijonin opinion pr at q ndodhte n shtet dhe
jasht tij. Ashtu t fort dhe mediatikisht t pr-
krahur, luant e rinj t Gligorovit, arrinin disi t
dominojn me idet e tyre. Kt e arritn dhe gjat
debatit pr pyetjen e referendumit pr pavarsin e
shtetit q n t vrtet kishte dy kuptime: t drejtn

65
pr pavarsi dhe t drejtn q t mbetet n
konfederatn e ardhshme Jugosllave. Dhe ajo pyetje
e referendumit, i cili u mbajt me 8 shtator t vitit
1991, prmbante kt dypyetsor n vetvete: A
jeni pr shtetin e pavarur e sovran t Maqedonis,
me t drejt q t hyj n bashksin e shteteve
sovrane t Jugosllavis s ardhshme.
Gjithsesi q nj pyetje e till e referendumit,
nuk ishte e pranueshme pr shqiptart dhe pr
rrymn politike t ciln e udhhiqte VMRO-
DPMNE-ja. Arsyet ishin t shumta, por mbi t
gjitha ajo, se qarqeve politike shqiptare m shum u
konvenonte nj Maqedoni e pavarur se sa nj si ajo
n t ciln kishin jetuar me dekada: me mundsin t
mbetet edhe m tej e kontrolluar nga Beogradi.
Asokohe e pa qart pr ta mbetej vetm se ka do
ndodhte me Kosovn. Mbase parlamentart shqipta-
r kishin vetm nj rrug e cila do i shptonte edhe
nga mkati eventual q t jetojn t ndar nga
Kosova dhe t ln shteg pr veprim ndryshe. Ajo
ishte ta thirrin popullatn t bojkotoj kt
referendum.
Dhe kshtu filloi sezoni i ndrtimit t shtetit
pa plqimin e shqiptarve. Ky zhvillim, m tej, do
shkoj edhe drejt mosmiratimit t Kushtetuts s
Maqedonis nga parlamentart shqiptar, si dhe
mosmarrjen pjes n regjistrimin e popullats n
vitin 1991. E t gjitha kto veprime, mbase t
ardhura si rezultat i pavendosmris s faktorit
politik, nse jo m shum, lan t hapur dern e
debateve t mvonshme lidhur me t gjitha shtjet

66
q kishin t bjn me konceptin shumetnik t
Maqedonis. Pra, nj veprim i ktill i PPD-s, sado i
nxitur nga arsye t tjera, u tregua i arsyeshm, n
mos m shum, nga shkaku se shqiptart, q n
fillim t pavarsimit t Maqedonis, vun nj
distanc ndaj shtetit, apo thn m mir, problemin
shqiptar n Maqedoni e ln t mbetej i hapur.
T gjitha kto veprime t rndsishme pr pava-
rsin e Maqedonis, e t cilat u bn pa plqimin e
shqiptarve, pasqyronin qart se Maqedonia e
pavarur, gjenetikisht ishte m e ngjashme me
nnn nga e cila kishte dal Jugosllavin e
dikurshme. Se n t vrtet themelet e veta ajo i
ndrtonte mbi formuln e dikurshme socialiste q
nnkuptonte bashkimin e popujve t vllazruar,
pr t cilt do kujdeset vllai i madh ksaj radhe
etniteti maqedonas. Kshtu q n kushtetut, n
vend t fjals pakic etnike u prdor
nacionalitet. Pra, u miratua nj kushtetut me
pretendime qytetare, por me bosht kurrizor
njetnik. Gj q m von do dshmohet si burim i
krizave dhe i mosmarrveshjeve t shumta
ndretnike. Dhe si e till, do ishte pasqyr ku do t
shihej fytyra e nj demokracie t deformuar, q nuk
shprehte shumngjyrshmrin etnike, kulturore dhe
religjioze t Maqedonis, por q qart pasqyronte
tendencat e qarqeve politike t etnitetit maqedonase
q t mos lshojn pe ndaj krkesave t shqiptarve.
Por n ndrkoh, ata thuajse kishin harruar se
shqiptarve m u kishte dala frika e dikurshme, se
pas aq mitingjeve ku ishin ushqyer me guxim dhe

67
kishin zbrazur frustracionet nga e kaluara, tani i
udhhiqte euforia q sa m shpejt dhe n t gjitha
segmentet t jen zot t vetvetes. Dhe vitet e para, t
mvetsimit t Maqedonis, do karakterizohen me
shum veprime jashtinstitucionale t shqiptarve,
si ishin ato t themelimit t shkollave t mesme n
t egr, pa plqimin e institucioneve shtetrore.
Shkolla t ktilla u hapn n Strug dhe Krove,
dhe aty msonin fmijt shqiptar t cilt rrezikonin
q t mos u njiheshin diplomat nga askush. N ato
shkolla banonte edhe inati shqiptar si dhe ven-
dosmria e tyre q ti merrnin t drejtat t cilat u ta-
konin, disa nga t cilat edhe i kishin para periudhs
s konceptit klimovski, i cili kishte pr qllim t
dmtonte shkollimin e t rinjve shqiptar. Dhe
mbase kt deri diku edhe e realizoi, sepse gjat
periudhs s funddekads s tet t shekullit t
njzet, nprmjet t instrumentit famkeq t
paraleleve t prziera (nxnsit shqiptar shpr-
ndaheshin npr ato paralele ku msonin bashkmo-
shatart e tyre maqedonas dhe msimi zhvillohej ve-
tm n gjuhn maqedonase), thuajse u ndrpre hovi
i arsimimit t t rinjve shqiptar, dhe veanrisht
arsimimi i femrave.
Pra, pas zgjedhjeve t para shumpartiake n Ma-
qedoni, parlamenti republikan ishte pasqyr e nacio-
nalizmave t zgjuar. Kshtu q n t dominonin
deputett e VMRO-DPMNE-s, t cilt asokohe
arritn fam mu me parullat antishqiptare dhe me
premtimet se Maqedonia do u takonte vetm
maqedonasve. Me nj qndrim t till antishqiptar,

68
ata mund t formonin qeveri vetm nse u
bashkngjitej PPD-ja me deputett e saj, apo LSDM-
ja (Lidhja Socialdemokratike e Maqedonis), e
kryesuar nga Branko Crvenkovski. Shqiptart as q
mund ta bnin kt mkat apo akt vetvrass e t
merrnin pjes n koalicion qeveritar t udhhequr
nga antishqiptart e deklaruar, ndrsa LSDM-ja, e
dal nga kapota e partis s mhershme komuniste, e
dinte se nuk do ishte n dobi t saj q aq hapur t
dilte n krah t nj partie, asokohe, t etiketuar si
probullgare dhe t dshmuar si antishqiptare. Kshtu
q Maqedonia e sapo demokratizuar duheshte t
jep provimin m t rnd: t zgjedh qeveri mes
krahve politik diametralisht t kundrt. E gjetur n
kt pozit, dhe prap e ndihmuar nga dhelparaku
plak q n shkolln e Titos kishte msuar gjitha
mjeshtrit e pajtimit t t kundrtave, pra e ndih-
muar nga Kiro Gligorovi q ishte numri nj i LSDM-
s s athershme, Maqedonia do zgjedh nj qeveri
ekspertsh, jopartiake. Qllimi i ksaj qeverie mbase
do ishte tu jep koh partive politike parlamentare q
t kthjelleshin nga euforia e zgjedhjeve dhe n
ndrkoh ta kuptonin se nuk do t jet e mundur t
formohet nj qeveri pa aleanca mes m shum
partive.
Qeveria e par, e udhhequr nga Nikolla Klusev,
dhe e quajtur qeveria e ekspertve, prfshiu n
radht e saj edhe ministra shqiptar. Dhe ishte shum
e qart se ata ministra duhej t ishin shqiptar, por t
kishin mbulesn e pastrtis morale dhe politike.
Pra t ishin t pranueshm pr paln maqedonase,

69
gj q pasqyronte qart se nisma demokratike e
Maqedonis i ngjante nj ikebane politike, e cila
duheshte t duket e pranueshme pr bashksin
ndrkombtare, pa mbajtur llogari se sa do ishte e
pranueshme pr qytetart e saj, apo m sakt thn
pr shqiptart. Shqiptarve iu besuan ministri t rn-
dsishme por edhe kjo, si dukej, duheshte t ishte
vetm emblem e rrejshme, e cila shrbente pr t jo-
shur t huajt q kujdesshm vzhgonin ka ndodh
me Maqedonin e posa shpallur sovrane dhe t
mvetshme.
E ajo q ndodhte n Maqedoni, n fillim edhe
nuk ishte as gjithaq e dukshme as gjithaq e qart.
Kt e paqartsonin sa grindjet ndretnike, po aq
edhe pluhuri i mosmarrveshjeve brenda vet
bllokut politik t etnitetit maqedonas dhe atij
shqiptar. Prderisa shqiptart masovikisht ende i
qndronin besnik lvizjes s vet gjithpopullore t
quajtur Partia pr Prosperitet Demokratik, qarqet
politike maqedonase prpos q nuk ishin t
njzshme n prgjigjet q duhej dhn shqiptarve,
ato madje nuk arrinin dot t merren vesht edhe mes
veti. Mbase kjo vinte edhe nga shkaku i problemeve
t shumta q etniteti maqedonas i kishte lidhur me
identitetin etnik, me mosnjohjen e gjuhs s tyre nga
disa shtet fqinj, mospranimin e kishs si dhe vet t
qenurit popull i veant ndr popujt e shumt t dal
nga sllavt e jugut. Sado q kjo situat ishte e
pafavorshme pr Maqedonin, ajo ishte shum e
frytshme pr njeriun m t rndsishm t asaj kohe,
Presidentin e Maqedonis, Kiro Glogorovin, i cili

70
gjat atyre viteve zgjidhej n parlament. Gligorovi,
nga pozita e t urtit q vinte baraspesh mes
grindjeve ndretnike dhe brendamaqedonase (njsoj
si dikur Titoja n ish Jugosllavin, q balanconte na-
cionalizmin serb dhe at kroat), arriti ta promovoj
veten n Maqedoni si shptimtar i saj, ndrsa jasht
shtetit e krijoi imazhin si burrshtetas i urt.
N dekadat e ardhshme, Maqedonia do e paguaj
shtrenjt kt politik balancuese gligoroviane, e cila
ktij shteti ia harxhoi m shum se nj dekad n
grindje ndretnike. Dhe e oi drejt 2001, drejt nj
konflikt i cili sa nuk e zhyti shtetin n luft
ndretnike maqedonaso shqiptare. Pra, politika
gligoroviane, e cila mbshtetej mbi parimin q
krkesat e shqiptarve ti shtysh ansh deri sa nuk
ndodhesh i mbshtetur pr muri, e futi Maqedonin
n dhomn e padukshme dhe me dritare t mbyllura
t grindjeve ndretnike. E sa i prket Kiro Gligo-
rovit, ai u kthye nga Beogradi n Maqedoni mbase
duke shpresuar se do bhej pjes e legjends s re, nj
nga gurthemelet e nj shteti t ri. Por, e prfundoi
karriern e vet si politikan pa fizionomi politike.
Dhe mu karriera e Gligorovit sht ajo q m s miri
vizaton edhe rrugtimin e Maqedonis n vitet e para
t pavarsimit t saj. Apo thn m sakt, ai sht
njeriu q vulosi dekadn e par t demokratizimit t
Maqedonis, e cila periudh do jet vendimtare pr
ardhmrin e shtetit. E kjo dekad shkurtimisht
mund t prshkruhet si dhjetvjeari i hapave
gjysmake q edhe Maqedonin e uan t ndjehet si e
ln n gjysm t rrugs. Edhe at jo vetm shkaku

71
se shqiptart nuk kishin dhn pajtim pr aktet m
t larta shtetbrse, por pse vet prfaqsuesit e etni-
tetit maqedonas mbeteshin t pathn rreth shum
shtjeve themelore pr nj shtet t porsaformuar n
Ballkan. M n fund, edhe vet pyetja e referendumit
pr pavarsin e shtetit, shpjegonte shumka, e n
mos m shum at se qarqet nn ndikimin e
Gligorovit kishin ln nj der t hapur pr t
korrigjuar pavarsin nse nuk do shkonin punt
si ishin parapar. Mbase pyetja e ktij referendumi
m s miri zbardh politikn gligoroviane, e cila
emblem njohse kishte pavendosmrin dhe
krijimin e institucioneve shtetrore q do e mbronin
shtetin nga rreziku shqiptar .
Para se t bhej numr nj i shtetit, Gligorovi
nuk duheshte t ndryshoj vetm letrn e njoftimit
me adres t Beogradit, por edhe kapotn e
komunistit t mir ta zvendsoj me rrobat e
demokratit q premton. Sa pr vendbanimin e ri n
Shkup, nuk e kishte gjithaq t rnd ta gjej, sepse
shum vila t elits s dikurshme politike n Vodno
(kodrin n ann veriore t Shkupit), ishin t
zbrazura. Ndrsa sa pr tu dukur se sht demokrat
i lindur, i ndihmoi edhe partia m nacionaliste e at-
hershme, VMRO-ja, e cila ngulte kmb q shtetin e
porsaformuar ta kurorzoj me kryqin dhe mantin
ortodokse, kshtu q pr kryetar t shtetit propozoi
njeriun me mantel t priftit, i cili m von do bhet
kryeprifti i Kishs Ortodokse Maqedonase. Dhe nse
vlersohej realisht, pr Maqedonin shumreligjioze
dhe pr shqiptart n t, kapota komuniste e Kiro

72
Gligorovit, dukej si e dal nga sallonet e Versaes,
nse krahasohej me mantelin e zi t priftit q e
propozonte VMRO-ja pr kryetar. Edhe pse
shumkush qysh ather e kishte t qart se nga nj
ish komunist i rreshkur, i mbetur pa mbulesn
ideologjike, mund t bsh vetm nj nacionalist t
maskuar n demokrat, apo demagog t diplomuar,
prap se prap, pas zgjedhjeve t para parlamentare,
Gligorovi nuk kishte kundrshtar t denj.
Posa u shpall si kryetar i shtetit, Gligorovi bri
t vetmen gj q dinte ta bj si politikan: i
balanconte mosmarrveshjet ndrpartiake dhe
ndretnike, duke u thn thuajse t gjithve po.
Por mbase po-t e tij e bnin sadopak t
pranueshm edhe pr PPD-n shqiptare, e cila
besonte se kryetari i kuptonte hallet e tyre si pr-
faqsues t shqiptarve dhe krkesat e drejta t popu-
llit t cilin e prfaqsonin. N t vrtet, kryesuesit e
athershm t PPD-s, nuk kishin as prvoj as
dhunti politike q me koh ta vrenin se Gligorovi
ishte peng i bindjeve t veta komuniste dhe i
orvatjeve ti prshtatet kohs s re. Pra, ai e kishte
rnd t dilte matan vetdijes ideologjike pr
ndrtimin e shtetit shumetnik, andaj edhe i
prmbahej parimit se barazia qytetare arrihet n
bashkveprim t vllait t madh q kujdeset pr
gjith t tjert.
Dhe si i till, ai do filloj karriern politike si
njeriu m me ndikim n Maqedoni, e n mandatin e
dyt do bhet maskot e nj kohe, do ket rolin e
mbretreshs angleze q simbolizonte shtetin dhe

73
si i till do u thot po thuajse t gjitha krkesave t
PPD-s, por duke shtuar se duhet pritur koh t
volitshme q po-ja e tij t materializohet. Apo
duke u arsyetuar se penges pr mosrealizimin e
krkesave shqiptare ishin VMRO-t e shumta t
athershme, e q kishin vetm nj strategji politike
antishqiptarizmin. Kshtu q asnjher nuk do bhet
e qart se kush m shum e ndihmonte Gligorovin:
partia e cila e prkrahte dhe ku ai kishte librezn pa-
rtiake numr nj LSDM-ja, apo VMRO-DPMNE-
ja, e cila nprmjet qndrimit antishqiptar, i endte
Gligorovit mbules pse nuk mund t bnte dika m
shum q t relaksoheshin marrdhniet ndretnike.
Gjithsesi se Gligorovit i ndihmonin edhe poltront
e PPD-s, si dhe udhheqsia partiake e ksaj partie,
e cila ishte m afr nj amatorizmi politik, se sa
pran nj platforme t qart partiake.
Edhe pse ende mohet si ruajtsi i paqes s ktij
shteti, portreti i Gligorovit si kryetar i par i Maqe-
donis s pavarur, sht prplot me dshtime. Deri sa
mandati i par i tij si kryetar shteti mund t
vlersohet si periudh kur ai, s bashku me t tjert,
nuk mund t parashikonte t nesrmen dhe kokn e
mbante kthyer nga Beogradi me shpres se do gj
do vazhdonte si dikur, pra prderisa mandati i par i
Gligorovit si kryetar i Maqedonis mund t
prshkruhet si koh kur i ardhuri nga Beogradi
shpejtonte rrugs s demokracis t ndrtuar me
formula socialiste - duke mos pasur gjithaq mundsi
ti kushtoj rndsi vozitjes - mandati i tij i dyt
mund t definohet si koh kur ai u identifikua dhe u

74
shpalos si antishqiptar i heshtur.
Nuk mund t mos thuhet se n kohn kur Maqe-
donia luhatej mes friks nga ndarja prej vllait m t
madh Serbis, dhe pasiguris se ku do e shpinte
rruga e mvetsimit, nj dhelprosh i rreshkur
komunist si Gligorovi, pr shtetin e ri, ishte si i
ardhur nga Zoti. N mos m shum, ai e dinte se
premtimet jan ushqim shum i yndyrshm pr
shpresat. Andaj, as kryesuesit e PPD-s nuk do dilnin
pa premtime nga kabineti i tij. E ai nuk ngurronte
ata ti pres me fjal t mbla. Pr kto takime bile
shqiptart e asokohe trilluan edhe nj barsolet, e
cila sado q t jet trill, shpreh nj realitet se ku qn-
dronte Gligorovi dhe ku qndronin disa nga udhhe-
qsit e athershm partiak shqiptar. E barsoleta
thot se n nj takim mes Gligorovit dhe kryesuesve
t PPD-s, kryetari i partis shqiptare pyet
presidentin: Zoti Kryetar, a i keni dhmbt t
natyrshm, apo dhmballa t vna. I gjetur keq,
Gligorovi bhet se nuk e dgjon pyetjen e
bashkfolsit t vet, por barsoleta mtej thot se,
Nevzat Halimi kmbngul n pyetjen e vet t dij
se vall dhmbt e Gligorovit jan t natyrshm apo
t punuar nga ndonj dentist i shkatht. Kur
Gligorovi vren se nuk mund ti ik kureshtjes s
kryetarit t PPD-s, prgjigjet: Qofshin artificial
apo t natyrshm, un mir bluaj dhe kafshoj me
ta!. N vitet e mvonshme, shqiptart do i
prjetojn t gjitha kafshimet e politiks q e pruroi
Gligorovi n Maqedoni, e t ciln pa hile e zbatonin
luant e tij t rinj, si i quante ai vet t porsa-

75
ardhurit n krye t LSDM-s.
Koha derisa Gligorovi ishte politikani m me
ndikim n Maqedoni, ishte nga ato pr t cilat
amerikant thon: krkohet mjeshtri q pa ndrprer
t prsritsh xha-xha, xha-xha... dhe xhi-xhi, xhi-
xhi...., por kurr t mos thuash xhaxhi! Dhe
Gligorovi e filloi karriern e kryetarit duke prsrit
pandrprer bashk, bashk, bashk... dhe jetes,
jetes, jetes..., por kurr nuk shpjegoi ka
nnkuptonte nn emrtimin bashkjetes. Si du-
ket termin kohabition, Gligorovi e kishte kuptuar
si alternativ t adaptuar pr bashkim vllazrimin
e dikurshm socialist, t gatuar n furrat serbe, q
shkurtimisht mund t deshifrohej si koncept politik i
cili bashkjetesn dhe barazin ndretnike e
realizonte duke prdorur formuln e prfshirjes s
elitave politike t etniteteve n maj t piramids s
pushtetit (apo thn m sakt: duke thur ikeban
ndretnike me prfaqsues t sekteve partiake), por
duke ln bazamentin e institucioneve shtetrore dhe
t ndrmarrjeve publike, n duart e nj etniteti t
vetm atij maqedonas.
Nse n portretin grupor t katrvjearit t par
shumpartiak t Maqedonis prplot me
kontradikta, Gligorovi ia arriti t shptoj shpirtin
dhe t mos rrzohet nga kolovajza politike e
baraspeshimit mes ambicieve partiake dhe
ndretnike, n mandatin e dyt ai e humbi energjin
dhe si duket maska e demokratit u shkri para kohe
nga djersa e nj nacionalisti t lodhur. Jo vetm se u
pa se sht kryetar i teledirigjuar nga nj parti e

76
vetme LSDM-ja, jo vetm pr shkak t aferave t
cilat babain e kombit e dshmuan si mjaft efikas n
krevat (afera pr dashurin e tij me kshilltaren pr
kultur), por nga shkaku se si numri nj i shtetit,
asnjher nuk dshmoi se e ndjen veten kryetar i t
gjith qytetarve, pa marr parasysh prkatsin e
tyre partiake dhe etnike. Sikur t ishte ndryshe,
sikur ta ndjente obligimin e njjt ndaj t gjith
qytetarve t Maqedonis, atij do i kujtohej ndo-
njher, gjat shkuarjeve t shpeshta n viln e vet n
Ohr, duke kaluar pran Tetovs apo Gostivarit, t
kthente n kto qytete t banuara kryesisht me
shqiptar sa t dgjonte si tingllon shqipja dhe t
kuptonte se cilat jan krkesat e ktij etniteti. N
mos pr shkak t shqiptarve, ather pr hatr t
partis m t madhe t tyre t athershme, PPD-s, e
cila n zgjedhjet presidenciale t vitit 1995, nuk doli
me kandidat t vetin sa t mos i bj probleme
kryetarit t urt, sa tia mundsoj atij q me votat
e shqiptarve t kaloj qysh n rrethin e par
zgjedhor. Dhe q pastaj, m lirshm t deklaroj se
pas Universitetit t Tetovs qndrojn disa radikal
shqiptar (duke e ditur se aktin pr themelimin tij e
kishin nnshkruar t gjith faktort e rndsishm
shqiptar t asaj kohe).
Pra, ai filloi i pari klasifikimin e subjekteve
politike shqiptare n t matur dhe radikal, i cili
klasifikim bart n vetvete edhe kontributin e vet
partive shqiptare, t cilat notonin npr lumin e
paqartsive t veta se si ti realizonin premtimet q
ua kishin dhn zgjedhsve t tyre. Pra, nse

77
Gligorovi asokohe mendonte se at nuk e meritonin
ta ken kryetar shqiptart radikal (t PDSH-s),
ather PPD-s i ishte dhe i mbeti borxhli. Sepse kjo
parti ia jepte edhe legjitimitetin e shqiptarve, edhe
pse Gligorovi me luant e tij t rinj n qeveri - n
krye me socialdemokratin Crvenkovski - kt legji-
timitet do e prdorin edhe pr ti shpallur shqiptart
si fajtor kujdestar pr t kqijat me t cilat
prballej shteti. Kt do mundohen ta bjn edhe
nprmjet afers s mvonshme pr armt,t cilat u
gjetn te disa aktivist t PPD-s, kur shum
shqiptar u dnuan si armiq t brendshm t
shtetit.
Kuptohet, do t ishte e padrejt dhe mkat pr
qndrimin mosprfills ndaj krkesave t athershme
shqiptare, t fajsohet vetm Gligorovi. Sepse nuk
sht e thn mkot se, do njeri bn vetm at q
ia mundsojn t tjert. Kryetarit t dikurshm t
Maqedonis, iu lejua q thuajse t mos i prfill
shqiptart, kshtu q ai nuk e ndjeu t nevojshme as
t prfshij ndonj kshilltar shqiptar n kabinetin e
vet. I cili, n mos m shum, do i shpjegonte se
koht kur shqiptart dikush i ndante n t
ndershm dhe t pandershm, kishin vdekur, se
ato koh ishin varrosur bashk me shtetin e dikur-
shm q e ndrtonin sllavt e jugut, e mbi t cilin
varr shkruante: Ktu prehet kufoma e bashkim
vllazrimit t rrejshm socialist.
Asokohe, Gligorovi mund t ket menduar se
mungesn e t punsuarve shqiptar npr
institucionet shtetrore, do e plotsonte me

78
aktivistt e PPD-s, t cilt e shoqronin her pas
her edhe n udhtimet vendimtare jasht shtetit, e
ku duhej t huajt t shihnin se ai ka prkrahjen e t
gjith qytetarve. Pra, n shpurn e vet mbre-
trore, ai shpesh merrte pas vetes edhe ndonj par-
lamentar shqiptar, si prcjells t pagoj, e disa
prej t cilve i emrtonte edhe si bij t tij
ideologjik.
Si do q t jet, Gligorovi si kryetar i par i Ma-
qedonis s pavarur, ishte ai q vendosi edhe
rregullat ndretnike q do luheshin deri n vitin
2001, kur ndodhi konflikti i cili institucioneve
shtetrore prnjher ua nxori mbulesn e rrejshme
dhe i shpalosi si njetnike, i bri t shihej qart se
ishin n mbrojtje t interesave t vetm nj etniteti -
atij maqedonas. Pra, Gligorovi dhe bash-
kmendimtart e tij t LSDM-s, ishin ata t cilt jo
vetm q vazhdonin ti ndanin shqiptart si dikur n
t ndershm dhe radikal, por do shkojn edhe
nj hap m tej: Maqedonis nuk do i lejohej t dilte
nga dhoma e padukshme dhe e errt e grindjeve
ndretnike. Mbase kt veprim politik Gligorovi e
imponoi i bindur se, n ndrkoh, Millosheviqi do e
kryente suksesshm misionin e tij pushtues mbi
mjediset tjera n ish Jugosllavi, dhe kur do kthehej
n Maqedoni, Gligorovi do ia dorzonte at t plot
dhe me rregulla t favorshme pr ta sunduar
Beogradi: t pangarkuar me problemin shqiptar.
Por, as kjo ndarje n parti t prshtatshme dhe
radikale shqiptare, as t gjith ata shqiptart q ai i
thirrte me emrin biri im, Gligorovit nuk do i

79
ndihmojn ta portretoj veten ashtu si e ndrronte:
si politikan i urt i cili e kishte t qart se Maqedonia
ka ardhmri vetm nse ia arrin t ndrtoj ura t
nevojshme t komunikimit mes etnive, kulturave
dhe religjioneve t shumta q dallonin qytetart e
shtetit, n krye t t cilit ai ishte q nga fillimi e deri
n vitin 2000 kur e zvendsoi Boris Trajkovski. Pra,
i dal nga kapota komuniste, koncepti qytetar pr
t ishte po aq i largt sa edhe ai i prons private.
Andaj edhe Maqedonia vite me radh do paguaj mi-
min e moszgjidhjes kushtetuese t nj sistemi t qyte-
tarve t barabart, pa marr parasysh prkatsin e
tyre kolektive, si dhe mangsit gjat privatizimit t
prons shoqrore, e cila u b n baza t prkatsis
etnike dhe partiake, e jo duke pasur parasysh t
drejtn e t gjith atyre mbi shpinn e t cilve ishte
vn ajo pasuri. Dhe pa dyshim, se do vinte koha kur
do paguheshin kto mkate. Kur erdhi dita q
Maqedonia ti paguante llogarit e politiks
gligoroviane pra viti 2001 - dhe kur edhe nj her
u dshmua se koha sht fajdexhi q nuk i harron ata
t cilt i kan borxh, ata q gabimisht apo mkot e
kan harxhuar, Gligorovi m nuk ishte kryetar i
shtetit. Por, t gjith rikujtuan kryetarin e dikur-
shm q mbeti me portet pa fizionomi t qart
politike, portret i cili do i ket t gjitha ngjyrat e
kohs dhe ngjarjeve q ndodhn deri sa ai ishte
kryetar. Diku n prapavij t portretit t tij, mbeten
edhe shum pyetje. Si pr shembull ajo se ka bn
dhe, cilt ishin asokohe politikant shqiptar, si
vepronin partit shqiptare n vitet kur gjithashtu

80
ngjyrosej edhe portreti individual dhe kolektiv i
shqiptarve t ktushm. Si do mbetet edhe pyetja
se vall ka ishte ajo q e pengonte lvizjen e
athershme gjithpopullore PPD-n - q ti
artikulonte drejt krkesat e shqiptarve. T mos
luhatej nga konceptet pr autonomi pr shqiptart, e
deri te konceptet pr nj Maqedoni t qytetarve t
barabart.
Nse maten me peshoret objektive, kuadrot e
PPD-s t cilat u prfshin n institucionet m t
larta shtetrore, n t vrtet edhe nuk mund t
bnin m shum se mund t bjn ata q ishin aty
pr zbukurim t ballins pushtetmbajtse, e jo si
prbrje domethnse e brendis s saj. Pra, ministrat
shqiptar n qeverin e par t Branko
Crvenkovskit, ishin profesionist t padiskutueshm
n lmit t cilave u prkisnin, por mbi t gjitha ishin
shqiptar t cilve nuk u besonte njeri edhe kur ishin
t ardhur me certifikatn e nnshkruar nga Gligorovi
si t moralshm e t pastr politikisht. Sado q
edhe t donin t bnin dika pr popullin q ua
kishte mundsuar t uleshin n kabinetet qeveritare,
ata ishin t rrethuar me administratn shtetrore
plotsisht nj etnike n duart e etnitetit
maqedonas. Andaj m leht mund t thuhet se
varsite tyre ministronin me ministrat shqiptar.
Kshtu q nuk duhej t kaloj shum koh q
shqiptart t shihnin e t bindeshin se ministrat e
tyre nuk kishin as aq kompetent sa t ndrronin
edhe sekretareshat e tyre, e lere m t punsonin
ndonj shqiptar n administratn shtetrore, ku

81
thuajse fare nuk ishin t pranishm.
Por edhe si t ktill, partiakt e PPD-s t cilt
ndr t part u prfshin n strukturat shtetrore,
arritn t jen nismtar t nj procesi q nuk do
mund t ndrpritej m kurr: t bindnin paln e
etnitetit maqedonas se nuk sht e mundur nj
Maqedoni pa prfaqsimin e shqiptarve n t gjitha
institucionet shtetrore. Duke qen n fillim si
zbukurim i institucioneve shtetrore, partiakt e
PPD-s e kishin m rnd se pasardhsit e tyre.
Sepse, prpos mundimit q t kryenin funksionin i
cili iu ishte dhn, ata duhej t pruronin nj vetdije
t re te pala e etnitetit maqedonas, vetdijen se nuk
do lejonin m t ishin vetm kukulla, por edhe
pjesmarrs aktiv n ndrtimin e shtetit t ri.
Sa ia arritn kt, do e dshmoj e ardhmja.
Mirpo, gjithsesi se prfaqsuesit e PPDs e patn
m vshtir se ministrat e mvonshm shqiptar, t
cilt do bhen pjes e koalicioneve qeveritare, me
rast do vijn npr kabinetet ministrore edhe me
nga dy telefona celular t varur n rripin e
pantallonave, por duke pasur t vetmen vler -
certifikatn partiake. Me ka do ndodh nj feno-
men i uditshm me pushtetart shqiptar: prderisa
ata t viteve t para t pavarsimit t Maqedonis
nuk mund t ishin produktiv shkaku se ishin t
rrethuar nga pengesat e shumta, ministrat e
mvonshm shqiptar do mbeten pasiv shkaku i
inferioritetit t tyre prball kolegve t etnitetit
maqedonas, si dhe shkaku i paaftsive profesionale.
Andaj edhe mund t thuhet se gjat katr viteve

82
t para pas pavarsimit t Maqedonis, PPD-ja ishte
forc politike e cila pas vetes kishte thuajse t gjith
shqiptart e ktushm, e prball vetes thuajse t
gjith administratn shtetrore njetnike
maqedonase. E rrethuar kshtu, nga premtimet q
duhej realizuar, dhe nga pamundsia t bj dika m
shum se sa t punsoj disa partizan t vet si
ministra dhe zvends ministra, asaj nuk do i vlej
shum as prkrahja e LDK-s s Kosovs dhe as pr-
krahja e Partis Demokratike t Sali Berishs n
Tiran. Kshtu q si e till, e fort dhe e vetplqyer,
n vitin 1991 ajo do mbaj kongresin e saj t par, ku
do t mbisundonte euforia dhe arroganca.
Se sa arrogante ishte br PPD-ja e asokohshme,
mund t vlersohet nprmjet disa shkndijave t
vogla, q ndrionin tr horizontin vetplqyes t
ksaj partie: organizatort e kongresit nuk ia dhan
akreditimin pr ndjekjen e puns s tij, gazetarit m
t mir t asokohshm t Flaks s vllazrimit -
Daut Dautit. Me ka, pr ata q dinin gjrat e mdha
ti vlersonin nprmjet punve t vogla, u b e
dukshme se PPD-ja ishte demokratike aq sa cila do
lvizje popullore q t lejon ta lavdrosh, por jo edhe
ta kritikosh, t cils mund ti kndosh kng lavdie,
por jo edhe ti thuash se sht nisur rrugs s paqart
drejt ardhmris. Ky moment i mosdhnies
mundsi gazetarit m t mir t Flaks s vllaz-
rimit t ndjek punn e Kongresit t par t PPD-s,
si dhe tentimi q nga foltorja e kongresit t diskredi-
tohen edhe disa publicist t tjer q kishin thn
ndonj fjal t but kritike ndaj udhheqsve

83
partiak, nuk u bn shenja njohse t ktij
kongresi, por mbetn shenja paralajmruese pr at
se nga diktatura e mparshme ideologjike, shqiptart
ishin katandisur drejt rrugs q t bhen pron e
partis. Pra, t mos ken parti t vetat, por parti t
cilat e kan popullin n duar.
Kongresist e PPD-s morn prshndetjet e t
gjith faktorve me rndsi politike nga Shqipria
dhe Kosova. Punn e tyre e ndiqnin me adhurim si
tetovart q kishin kthyer syt nga Pallati i
Kulturs ku mbahej kongresi, poashtu edhe t
gjith shqiptart tjer t Maqedonis q lutjet i
drgonin drejt Meks s tyre t vetme politike
t athershme Tetovs. Si dikur n kongreset e
Lidhjes Socialiste, edhe n kt kongres t PPD-s,
n rendin e par ishin ulur edhe kryesuesit e Bash-
ksis Islame t Maqedonis, me ka u b e qart se
edhe institucionet q nuk kishin t bjn me push-
tetin dhe politikn, tani m ishin partizuar, ishin
br shrbtore t partive dhe si pasoj n t
ardhmen gjithnj e m shum do bhen instrument
i lojrave partiake.
Por, prpos fjalve t mdha t dgjuara npr
mitingje dhe zgjedhjeve t organeve partiake,
kongresi i par i PPD-s nuk vu thuajse asnj
udhrrfyes t qart se nga do shkonin shqiptart e
Maqedonis n t ardhmen. Dhe mbase kongresi i
par i ksaj partie, i prshkuar nga euforia dhe
triumfalizmi, do pasqyroj edhe t ardhmen
shqiptare njdekadshe kur ata, t udhhequr nga
partit e tyre q shum premtonin dhe thuajse asgj

84
nuk realizonin, do prpliten n shtratin e ambicieve
t mdha, n krevatin e premtimeve t kota partiake
dhe realizimeve t vogla. Por, n mos m shum,
Kongresi i par i PPD-s edhe njher u drgoi
porosi forcave politike t etnitetit maqedonas se nj
pjes e popullats s ktij shteti shqiptart - ishte
nisur rrugs q t realizonte ndrrn e vet t bhej
shtetformues n Maqedonin, n shtetin t cilin
etniteti maqedonas e ndjente vetm si t vetin, e t
pandashm me t tjert. ndrr t ciln duhej ta
bnin jet ata q e donin kt njsoj sa edhe
zgjedhsit e vet parlamentart e PPD-s - por t ci-
lt mbase nuk dinin se si mund ta arrinin at cak.
Ndoshta ata ishin edhe ishin t hutuar nga nj koh
kur dokund serbt shpallnin autonomit e tyre, kur
nacionalistt e t gjitha ngjyrave nguteshin t
shnonin dukshm se deri ku ishte territori i tyre.
T kapur nga kthetrat autonomiste dhe nacio-
nalromantike, udhheqsit e PPD-s luhateshin mes
mundsis edhe ata t shpallnin autonomin e tyre
ne prbrje t Maqedonis dhe mundsis q
shqiptart t njiheshin si popull shtetformues n
kushtetut po aq sa edhe maqedonasit etnik. Andaj,
edhe n kt periudh, veprimet e ksaj partie do
shkojn nga referendumi pr Autonomin kulturore
dhe politike t emruar si Ilirida, e deri te
mosmiratimi i kushtetuts s Maqedonis. Gj q
shtonte hutesn te shqiptart, i bnte t ndjeheshin si
n mjegulln e paqartsis se cila do ishte e ardhmja e
tyre n Maqedoni, dhe njkohsisht, kjo luhatje
politike e PPD-s mes koncepteve t skajshme,

85
zgjonte dyshime te t gjith t tjert se cili ishte
qllimi i vrtet politik i shqiptarve t ktushm.
Se PPD-ja ishte parti e cila edhe te bishti kishte
kok nuk dihej nga ec e ku shkon - ndoshta m s
miri e shpjegon periudha pas rnies s qeveris s
Klusevit, kur u formua qeveria e par partiake e Ma-
qedonis, e udhhequr nga Lidhja Socialdemokratike
e Maqedonis, n krye me Branko Crvenkovskin.
Pjes e koalicionit t athershm qeveritar u b edhe
PPD-ja . Q do t thot, ajo tani u b edhe pjestare
direkte e nj ekzekutivi q ishte shum
dorshtrnguar ndaj shqiptarve. Apo aq m shum,
PPD-ja u b pjes e koalicionit qeveritar n koh kur
as q mund t bhej ministr ndonj shqiptar i cili
nuk kishte edhe certifikatn e besueshmris s
Kiro Gligorovit, kshtu q prfaqsuesit e
athershm n qeverin e par partiake t
Maqedonis, u gjetn n nj pozit t uditshme: t
jen prfaqsues t shqiptarve, por n shrbim t nj
ekzekutivi q donte ti mbaj shqiptart t heshtur.
Dhe, mbase kjo pozit ata i onte t funksionojn
her si opozit n qeveri, e her si zbuts t
krkesave t popullit t cilin e prfaqsonin. Njjt
funksiononte edhe partia t ciln ata prfaqsonin:
ishte pjes e koalicionit qeveritar, por kundrshton-
te disa nga proceset q do e onin Maqedonin m
tej, drejt mvetsimit t plot.
Kto kundrthnie t t qenurit njkohsisht
edhe opozit edhe pozit, do e ojn PPD-n t mos
ta votoj Kushtetutn republikane, t krkoj nga
shqiptart t mos prkrahin referendumin pr

86
pavarsin e Maqedonis, e m von bile t drgojn
shkresa npr institucionet ndrkombtare q ato t
mos e njohin pavarsin e ktij shteti. I pyetur nga
gazetari i Sllobodna Dalmacis se pse kryesuesit e
ksaj partie krkojn nga bashksia ndrkombtare
t mos e njeh Maqedonin si shtet t pavarur,
sekretari i PPD-s i asaj kohe, Mithat Emini do pr-
gjigjet:Ne nuk jemi kundr pranimit t Maqedonis,
por krkojm q n t, t na garantohen t gjitha t
drejtat. Minimumi q krkojm sht barazia e plot
e shqiptarve me t tjert. Asgj m shum, dhe asgj
me pak! Nuk jemi pr asnj shkputje, por deri n
fund do e mohojm Maqedonin si demokratike,
derisa shqiptart jan n kt pozit! (Sllobodna
Dalmacia 28 nntor, 1992, f. 15).
Kjo deklarat shpjegon shum. Si pozitn e PPD-
s n koalicionin qeveritar, po ashtu edhe
pamundsin e ksaj partie t definoj veprimin e saj
politik. Dhe si e till, ajo pr nj koh t gjat mbeti
e ngrthyer nga nevoja t dshmohet se sht pr nj
shtet t pavarur, por se njkohsisht, nuk do e njeh
pavarsin e atij shteti derisa shqiptart jan n
pozitn e qytetarve t tjer. Apo thn ndryshe,
PPD-ja do merrte pjes n institucionet shtetrore,
por nuk do e prkrahte Maqedonis si shtet i
popullit shtetformues etnitetin maqedonas.
N nj pozit t till, PPD-n do e gjejn shum
ngjarje t mvonshme t cilat i frynin zjarrit t mos-
marrveshjeve ndretnike. N at pozit, t pa
pozicionuar, PPD-ja do jet edhe n vitin 1992 kur
ndodhi e Premtja e zez n Bit Pazarin e Shkupit,

87
kur shkaku i burgosjes s nj t mituri cigareshits,
reaguan shqiptart. Dhe menjher pas reagimit t
tyre ndrhyri me dhun policia maqedonase, dhe pa
dashje u vran katr viktima t pafajshme. Pra, kjo
ngjarje ndodhi asokohe kur PPD-ja ishte pjes e
qeveris, pjes e atyre q e prdorn dhun mbi
shqiptart. Dhe mbase rasti i Bit-Pazarit ishte do-
rashka e par e hedhur mbi fytyrn e shqiptarve q
tu dshmohej se kishin dy zgjidhje: ose do bheshin
t dgjueshm, ose do hanin dajak.
Se sa superior, n at koh, ndjeheshin qarqet po-
litike maqedonase, m s miri dshmon e hna pas
ngjarjes tragjike t s premtes, dita kur u b varrimi i
Shemsedin Ibrahimit (38), Safet Fejzullahut (32) dhe
Sulejman Memishit (26) (n kto ngjarje u vra edhe
Viktoria Geshovska). Dit pasi ishin rralluar
komentet e analitikve maqedonas, t ngjashm me
at t Ana Panovsks n RTM, ku pr kto ngjarje
ajo i akuzonte politikant shqiptar se qndrojn pas
ktyre ngjarjeve dhe prkrahin kontrabandn n
Maqedoni. E hna pra, pasi Ministri i athershm i
Punve t Brendshme, Frkovski kishte dhn vle-
rsimet e veta lidhur me kto ngjarje duke theksuar
se edhe n perndim n raste t tilla policia sht e
vrazhd. E sa i prket asaj t hne kur u b varrimi i
tre viktimave t pafajshme nga ballafaqimi i
protestuesve shqiptar me policin maqedonase, ja si
e prshkruan at dit reporteri i t vetmes gazet t
asokohshme n gjuhn shqipe, Flaka e
vllazrimit, e q shpjegon shum pr klimn
politike t asaj kohe: E hn. arshia e vjetr sht

88
e zbrazur. Shitoret t mbyllura. Aty ku ditve t tje-
ra nuk mund t kalohej nga strshitsit e ndryshm,
nuk ka asnj njeri. Prball (nga stacioni policor i
Bit pazarit) vijn dy njsi policore. Me uniforma t
reja, kaska t shtrnguara, t heshtur, me automatik
n duar dhe menjher, aty ku ditve tjera mund t
blije cigare me mim dyfish m t ult se ai npr
shitore, polict ndahen n dy grupe. T rreshtuar
dhe t heshtur vazhdojn ecjen rrugve t arshis.
Kan dal t na mbrojn, apo t mbrohen nga ne?, -
pyet nj plak. Nse kan dal t na mbrojn, duhet t
na tregojn se nga na vjen rreziku. Por, nse kan dal
t mbrohen dhe dik ta mbrojn nga ne, duhet tu
thuhet qart: vall kur keni qen t rrezikuar nga
fmijt tan t cilt shesin cigare q t mund t blejn
ndonj pallto t ngroht pr dimr?
...Pra dit e hn. Dit kur u varrosn tri
viktimat e pafajshme. Pasdite e dits kur n Butel u
shnuan tri shenja t ksaj kohe plot menduri dhe
amoral. Nga t gjitha ant e arshis s Vjetr
polic. Nga ana e kundrt e Urs s Gurit, n qendr
t Shkupit, ka gjithashtu grupe policsh, por ata jan
civil. Qeshin dhe bisedojn duke u shtir se jan
kalimtar t rastit. Domethn, polict e din nga
cila an mund t vij e keqja: nga pjesa ku jetojn
shqiptart, ku ka strshits cigaresh, devizash, qeseve
t najllonta...!? Nga ana e kundrt e Urs s Gurit,
aty ku jan disko klubet dhe godinat e larta, fmijt
mbase nuk kan nevoj t shesin cigare: jan npr
banesat e ngrohta, pran TV ekraneve, me plot
emisione pr fmij n gjuhn e tyre amtare

89
nprmjet t cilve edukohen dhe arsimohen. Dhe
nuk jan t mendur ta kalojn kot ditn n Bit-
Pazar...
Ende sht e hn. Dit kur MPB-ja jep deklarata
se jan ndrmarr t gjitha masat q t mos ndodh
ndonj konflikt. Duke i shikuar ku jan koncentruar
njsit policore, bhet e qart se nga cila an MPB-s
e pret rrezikun. Pra konfliktet mund t ndodhin
atje diku, n pjesn ku banojn shqiptart dhe m
tutje. Ndrsa matan Vardarit, aty ku banojn
kryesisht ata t etnitetit maqedonas, do gj sht n
rregull dhe del se andej jetojn vetm dashamirsit e
ktij shteti! Ndrkaq, thuajse askush nga mbrojtsi
e Maqedonis nuk pyet veten vall pse ana veriore e
Shkupit prodhon strshits? Vall, mos mendojn se
shqiptart strshitjen e kan dika gjenetikisht t
trashguar, deformim q nga lindja? Apo se prindi
shqiptar sht veanrisht i lumtur kur e sheh fmi-
jn e vet si dridhet nga t ftohtit duke i lutur kalim-
tart t blejn nga ai ndonj kuti cigaresh?
Reagime t ktilla t policis n do shtet t pe-
rndimit jan t rndomta, bile m t ashpra!
deklaron ministri i Punve t brendshme. Por,
ministri harron t theksoj dika qensore: n shtetet
e Perndimit, fmija 14-vjear nuk keqtrajtohet nga
policia sikur t shiste edhe drog, dhe pa pranin e
ndonjrit nga prindrit nuk ohet n hetime.
Ministri harron edhe dika m t rndsishme: n
shtetet e Perndimit policia nuk vrapon pas
strshitsve t rrugs, por gjurmon burimet prej ku
vijn maunat q sjellin mallin pr shitje. Aq m

90
shum, n shtetet e Perndimit nuk mund t ndodh
q policia t vrapoj pas ndonj t mituri, q znia e
nj strshitsi t cigareve t paguhet me katr
viktima t pafajshme. N shtetet e Perndimit, n
raste t tilla ministri i policis bn vetm nj gj:
ofron dorheqje. Sepse katr viktima nuk jan pak
edhe pr rrethana lufte, e lere m pr nj aksion q
n shtetet e Perndimit mund t jet bile edhe m i
ashpr, por kurrsesi jo me viktima. Me hyrje npr
shtpi, me burgosje pa lidhje, me trishtim t
banorve t nj qyteti t tr. Mos vall Frkovski
me t vrtet nuk e din se nga bursa e zez e Bit-
pazarit m shum fitojn bosat e tij q lirshm i
fusin n shtet maunat e padoganuar prplot cigare...
(Flaka e vllazrimit, 11 nntor, 1992, f. 12).
Ky prshkrim i nj dit t largt kur u b varrimi
i shqiptarve t par t rn n Maqedonin demo-
kratike, shpreh qart pozitn e pushtetarve t at-
hershm shqiptar: pozitn e atyre q ishin n qe-
veri, por nuk qeverisnin. E kjo pozit do mbetet e
till pr shqiptart e Maqedonis thuajse deri n vitin
2001, mirpo gjithmon duke e pasur parasysh se
qeveritarve t par shqiptar askush nuk mu tua
mohoje vlerat profesionale, por nuk bn gj pasi
ishin t dirigjuarit e Gligorovit, e jo nga partit t
cils i takonin. E m von, ministrat shqiptar do
ishin t dgjueshmit e partis, por t paaft t vepro-
nin shkaku se partit shqiptar propozonin kandi-
dat q kishin thuajse vetm nj vler: poltronizmin
ndaj udhheqsve partiak.

91
Hapja e tregjeve partiake
E ndodhur n hapsirn q ndante pamundsin
t korrigjosh gabimet e bra dekada me radh sa i
prket pozits s shqiptarve, dhe dshirs s
zgjedhsve q sa m shpejt t realizoheshin ndrrat
e kahmome pr barazi t plot me t tjert q jetonin
n Maqedoni, e ndrtuar si nj lvizje
gjithpopullore, e cila ngrthente n vetvete t gjitha
grupet e interesit t shqiptarve t ktushm, e
udhhequr edhe nga individ q nuk arrinin ta lexo-
nin drejt orn e rrjedhave politike n shtet e rajon, e
zhytur n vetplqimin dhe arrogancn e atyre q pa-
pritur u bn autoritete t cilve u prkulej populli
npr rrug dhe kafenet e fshatrave, e kapur n
kthetrat edhe t aktivistve t cilve ende nuk u ishte
thar djersa nga ndrtimi i socializmit, e ndodhur n
duart e t ardhurve nga e djeshmja e t cilt
prnjher donin t duken si t sotm q njohin
shenjn e t nesrmes, PPD-ja thuajse ishte e dnuar
t dshtoj para se t arrij t shoh nga sht nisur e
ku ka arritur. Katr vitet e para n qeveri dhe n
parlament mjaftuan t shihet se PPD-ja e dinte se
sht nisur nga Tetova, por nuk e dinte cila rrug t
onte drejt realizimit t ambicieve politike t
shqiptarve t ktushm. Apo, edhe nse e njihte

92
cakun, nuk arrinte kurrsesi t bind zgjedhsit se
sht nisur drejt tij dhe nuk e ka gabuar rrugn.
Kshtu q, veprimi i saj parlamentar, gjat periudhs
1990-1994, mund t vlersohet si rropatje e atij q
don t arrij diku, por pret dikush tia tregoj rrugn
nga t shkoj. Dhe, pas katr viteve bashkqeverisje
n koalicionin qeveritar t Crvenkovskit, pas katr
viteve diskutime t zjarrta t parlamentarve shqip-
tar nga foltorja e parlamentit - ku n mos me
shum, i befasuan maqedonasit etnik se sa
rrjedhshm e flisnin gjuhn e tyre - nga nj parti e
shpress s madhe, PPD-ja morri prmasat e nj
dshtimi politik t shqiptarve t Maqedonis.
Parlamentart dhe pushtetart e PPD-s, e kishin
humbur betejn thuajse n t gjitha frontet prball
politiks gligoroviane, e cila ndaj krkesave shqiptare
sillej si shtpiari ndaj lypsarit: jepi aq sa e ke t
teprt, e jo aq sa i duhet atij q i mungojn thuajse t
gjitha!
Duke qen n opozit me ata me t cilt bashk-
qeveriste, katr vitet e para t veprimit parlamentar
t PPD-s, u bn simbol i nj veprimi politik n
kufi me t pakuptimtn: t jesh pjestar i qeveris, e
cila duhet t zbatoj ligjet q jan t dmshme pr
popullin q e prfaqson dhe q sht dorlir ndaj
shqiptarve vetm kur duhej t prdoreshin
kordont policore. Q do t thoshte, t bhesh
mbules e veprimeve t cilat ngadal, por
pandrprer, ia brenin autoritetin ksaj partie tek
zgjedhsit e saj, dhe e harxhonin durimin e
shqiptarve t ktushm. Me ka n njfar mnyre,

93
PPD-ja u b pjes e politiks gligoroviane, e cila
elementin shqiptar n Maqedoni e konsideronte si
fatkeqsi me t ciln duhej t msoheshin t jetojn
maqedonasit etnik. Apo q ndaj krkesave t
shqiptarve t ktushm sillej si i smuri kronik, i
cili gjithmon pran vetes mban ilarat e duhur sa t
mos lejoj smundja tia shkatrroj tr imunitetin e
trupit. E ky ila, t cilin Gligorovi e prdorte pr ta
mbajtur sadopak t shndosh trupin shumetnik t
Maqedonis, ishin mu prfaqsuesit e PPD-s n qe-
veri dhe n parlament. Ku edhe u jepnin legjitimitet
vendimeve qeveritare edhe ather kur pushtetart
shqiptar as q e dinin se ka kishte ndrmend t
ndrmerrte qeveria lidhur me ndonj krkes t
shqiptarve. Kshtu q fundin e mandatit t par,
parlamentart dhe qeveritart e PPD-s e pritn si ata
q kishin filluar t harxhonin dhjamin e vet
durimin e popullit. Dhe u kishte mbetur vetm edhe
nj mundsi q t mbijetonin: pamundsia e popullit
t gjej alternativ tjetr politike m joshse se ajo
ekzistuesja.
Pra, sa i prket rolit t parlamentarve shqiptar,
ai thuajse katr vite karakterizohej me fjalimet e
zjarrta kundr ligjeve diskriminuese pr shqiptart,
t cilat miratoheshin edhe pa plqimin e tyre. E sa u
prket ministrave shqiptar n qeverin e
Crvenkovskit, veprimi i tyre mbetej i padukshm
pr publikun, por mund leht t paragjykohej se aty
ku ishin, askush nuk i pyeste pr asgj. Fakt t cilin
do ta pohoj edhe vet njri nga ministrat e at-
hershm, i cili gjat ngjarjeve t prgjakura n Gosti-

94
var, publikisht do e pranoj se askush nuk i kishte
informuar pr aksionin policor n Tetov e
Gostivar. Pra, aktiviteti katrvjear i PPD-s n
parlament dhe qeveri, thuajse ishte n kundrthnie
me vetveten: at q kundrshtonin parlamentart
shqiptar, duhej ta zbatonin ministrat e PPD-s. Ajo
q parlamentart e thoshin nga foltorja e kuvendit
republikan q ta bindnin popullin se sa aktiv ishin
pr t mbrojtur interesat e shqiptarve, u shrbente
si mbules ministrave t cilt ishin thuajse kukulla n
qeverin e Crvenkovskit. Kshtu ndodhi edhe kur u
miratua ligji pr shtetsi dhe regjistrim t popullats,
kshtu ndodhi edhe me shum ligje tjera q n t
vrtet shkonin n vijn e asaj q nnvizon Dr. Ali
Aliu n tekstin e tij Tjetr kush vendos pr
pjesmarrjen n Qeveri ku thot: Kto ligje u
miratuan n parlamentin e Maqedonis n frymn e
nj deputeti t VMRO-s q afrisht tha kshtu n
nj seanc: le t dihet botrisht se shteti maqedonas
sht i interesuar t rris numrin e popullats
maqedonase, t rris prqindjen e maqedonasve n
prbrjen e trsishme t popullats, q do t thot
ishte jetsisht i interesuar q ta zvogloj prqindjen
e jomaqedonasve n shtetin maqedonas! Le t dihet
botrisht pra se parlamenti i Maqedonis do t
miratoj, sot e tutje, ligje n kt frym! M
konkretisht e m qart nuk kishte si t thuhet.
Pikrisht n kt frym u soll ligji pr shtetsi dhe
pr regjistrim. (Flaka e vllazrimit 8 prill 1995).
Dihej botrisht se n drejtim shkonte
Maqedonia, por nuk dihej nga ishin katandisur

95
prfaqsuesit e shqiptarve n parlament dhe n
qeveri. Pala maqedonase gjithmon i thoshte gjrat
hapur, ashtu si i kishte hije arrogantit dhe
mosprfillsit, ndrsa prfaqsuesit e PPD-s, her
belbzonin, e her brtisnin. Apo thn m mir,
qeveritart e PPD-s belbzonin q t mos i kup-
tonte njeri se si ndjeheshin kur zbatonin ligjet t cilat
i kishin kundrshtuar bashkpartiakt e tyre n par-
lament, e parlamentart e PPD-s e qortonin
qeverin e cila propozonte ligje q ishin t
papranueshm pr shqiptart. Aty ku ndodhte
abordazhi i ktyre belbzimeve t qeveritarve
shqiptar dhe britmave t parlamentarve t PPD-s,
ngrihej avulli q bhej mjegull, e ua pamundsonte
shqiptarve t shihnin se vall pjesmarrja e PPD-s
ne qeveri i dmtonte apo u sillte ndonj t mir. Se
vall ishte e mundur q demokracia pr ata t ishte
m dorshtrnguar se socializmi, dhe kshtu PPD-ja
t mos arrinte t rikthente as disa t drejta t cilat
shqiptart i kishin qysh n kohn sa ishte gjall
Titoja dhe Jugosllavia e tij, si pr shembull shkollat e
mesme n gjuhn amtare dhe Akademin
Pedagogjike, t cilat ishin mbyllur n dekadn e tet
t shekullit t njzet.
Hamendja se fitonin e humbnin me
pjesmarrjen e PPD-s n qeveri, i oi shqiptart q
t peshonin se vall PPD-ja kishte br hap t mir
me hyrjen n koalicionin qeveritar t Branko
Crvenkovskit, apo me kt vetm ishte b stoli e
nj sistemi i cili nuk kishte pr qllim t ndrtoj
institucione shtetrore q do kujdeseshin njsoj pr

96
t gjith qytetart e shtetit. Dhe kishte peshore qe
dshmonin se, sikur PPD-ja t mos ishte pjes e qe-
veris s athershme, shumka do shkonte m ndry-
she dhe pr shumka Maqedonia nuk do kishte
mbshtetjen ndrkombtare. Si kishte edhe peshues
q tregonin se kandari i tyre peshon n ann q thot
se, m mir t jesh brenda n kala edhe kur nuk bn
pun n te, sesa t jesh jasht mureve t saj nga tjetri
mund t t pshtyj kur t doj. Dhe mbase e vrteta
qndronte diku n mes t ktyre vlersimeve t
skajshme: n at se ishte mir q PPD-ja merrte pjes
n parlament - ku n mos m shum i afirmonte
krkesat shqiptare - por mbase gabonte q i jepte
legjitimitet nj qeverie e cila thuajse pun parsore
kishte t mbronte Maqedonin nga rreziku
shqiptar. Mbase, kjo do ia mundsonte ti ik
rrezikut q n parlament t ishte opozit e bllokut
politik t etnitetit maqedonas, e n qeveri bashkvep-
rimtare e Crvenkovskit. Kshtu q edhe vet PPD
ja thuajse u hutua duke vepruar si opozit q merrte
pjes edhe n koalicionin qeveritar dhe nuk arriti t
vrej me koh se n betejn me politikn
gligoroviane, thuajse gjithmon fitonte pala e
etnitetit maqedonas. Pra, e trullosur nga nj veprim
jo i natyrshm partiak, kryesuesit e PPD-s nuk
arrinin ta shihnin se e harxhonin besimin dhe duri-
min e shqiptarve, dhe se kjo parti ngadal, por
sigurt shndrrohej n nj kujtim t largt romantik
t viteve t mitingjeve prplot eufori e parulla, nga t
cilt si dukej patn dobi vetm disa partiak q u
punsuan si deputet apo ministra. E t cilt mbase

97
shpejt filluan t dehen nga ndjenja se ishin
burrshtetas me nam e nishan, e kshtu t dehur
harruan se at q ata hanin e pinin, e paguante
populli, se sofrn ku ata ngiheshin, mund tua lar-
gonte ai q ua kishte shtruar zgjedhsit e ktushm
shqiptar.
Shikuar nga kndi i demokracis klasike, vitet e
para t parlamentarizmit shumpartiak n
Maqedoni, nuk mund t vlersohen drejt nga
kndvshtrimi i pastr i partive n pozit dhe
opozit. Sepse, n Maqedonin shumpartiake, kufiri
pozit - opozit ishte nyje ku lidheshin blloqet
etnike partiake, q pr shumka ishin n pozita t
kundrta. Maqedonia kishte nj parlament tjetr
ku rolet ishin t prcaktuara pavarsisht numrit t
deputetve n kuvendin republikan. E ai ishte par-
lamenti etnik ku shqiptart gjithmon kishin prba-
ll vetes thuajse t gjitha partit e etnitetit
maqedonas, t cilat grindeshin mes veti si pozit dhe
opozit pr shum shtje, por jo edhe pr
qndrimin e tyre t prbashkt kundr krkesave
shqiptare. Dhe kjo ishte brava elsin e s cils PPD-
ja nuk mund ta gjente dot q t hapte dern e t ishte
m frutdhnse. Ajo brav n t vrtet kishte tre
elsa, e t cilt, si duket, PPD-ja e athershme
kurr nuk arriti ti zbuloj se ku ndodheshin, kush i
fshehte dhe si t hapnin dern. I pari ishte ai t cilin
mbante n duar kryetari i athershm, i cili mosreali-
zimin e krkesave shqiptare e arsyetonte me
rrezikun q i kanosej shtetit nga nacionalistt e
etnitetit maqedonas, t cilt mund t

98
radikalizoheshin m shum nse u bheshin lshime
shqiptarve. Dhe PPD-ja assesi nuk e kuptonte se sa
u prket krkesave shqiptare, Gligorovi nuk kishte
qndrim aspak m ndryshe se VMRO DPMNE-ja,
se antishqiptarizmi i disa qarqeve politike t etnitetit
maqedonas atij vetm ia mundsonte ta mbuloj vet-
veten. elsi i dyt ishte ai q e mbante kryeministri
i athershm Crvenkovski, i cili shpejt e kuptoi se
partiakt e PPD-s, t etur pr pushtet, leht
bheshin t dgjueshmit e tij e jo t partis q i kishte
sjell aty. Kshtu q shumica e atyre q uleshin n
kolltukt qeveritare, e humbnin lidhjen me
udhheqsin partiak dhe bnin mos t jen t
plqyer nga kryeministri. elsin e tret e mbante n
duar vet udhheqsia e PPD-s, por mbase, n
lidhsen e elsave, ai u ishte ngatrruar me ato t ve-
turave luksoze t cilat i vozisnin dhe t banesave q
ua jepte shteti pr t qen m komod. E ai els
kishte t bj me gjetjen e formuls se si n ecje, kjo
lvizje gjithpopullore t bhej parti, apo edhe t
bnte zgjidhje se a do t vepronte si parti n pozit,
apo n opozit, se a do merrte rolin q ua kishte
prcaktuar fati shqiptarve t jet opozit etnike.
Sikur ta sqaronte kt, PPD-ja edhe do e prcaktonte
leht pozitn e vet si n parlament ashtu edhe n
qeveri. Pra, ose do bnte luft politike kundr
pozits etnike t quajtur maqedonase, ose do
zhvillonte aktivitet partiak q nnkupton t mos ni-
sesh nga parimi ne jemi populli.
Pastaj, PPD-n do e kushtoj shtrenjt bindja e
kryesuesve t saj, t cilt mendonin se ishin t paz-

99
vendsueshm. Kjo bindje ata i bnte aq t shurdht
sa mos ta dgjojn me koh zhurmn q e bnin, n
radht partiake, t paknaqurit me veprimin e partis
s tyre. E q paralajmronte se PPD-ja shkonte
rrugs s shtatznive t shpeshta t cilat do ta
bnin nn t shum partive t reja shqiptare.
Ishte nisur rrugs e cila, ndoshta ishte edhe e
pashmangshme pr nj lvizje gjithpopullore, e
cila u tregua e paaft q ta kuptonte me koh se nuk
ka parti e cila mund ti bashkoj n vetvete t gjitha
grupet q, shpeshher, kishin interesa kundrthn-
se. Se forca politike q mund ti bashkoj interesat e
t gjitha grupeve, nuk ka gjinin femrore, por at
mashkullore dhe nuk quhet parti por front
gjithpopullor. E frontet jan t nevojshm pr
revolucione, e jo pr ovulim t natyrshme t
koncepteve politike.
Por, kishte dika edhe m keq se kjo, e q i
ndodhi PPD-s. E ajo ishte e vrteta se kjo parti
bnte przierjen e veprimit q i kishte hije frontit
gjithpopullor, me at q i shkon pr shtatit vetm
partis. Pra, PPD-s i ndodhi t vishet me petkun e
partis, por t ngrohet nn kapotn e lvizjes, e
cila do e prfshij gjith popullin. Lvizje q
duheshte ti realizonte interesat e tr shoqris
shqiptare, edhe t shoqats s berberve, edhe ato t
profesorve, edhe Bashksia Islame t Maqedonis
edhe t organizatave t ateistve, edhe t feministve,
edhe t klubeve t burrave q e din se gruaja e ka
vendin te kmbt e burrit. PPD-ja thjesht u humb
diku n ambiciet ireale t kryesuesve dhe aktivistve

100
m t spikatur t saj, t cilt popullit ia ofronin t
mundshmen - q ishte thuajse barazi me zero, dhe
shtireshin se ecin rrugs e cila t on drejt realizimit
t ambicieve kolektive t shqiptarve t ktushm.
Pra, PPDja realizonte ambiciet e nj rrethi t
ngusht partiak, e kt duheshte ta shes n tregun
politik si t arrir kolektive.
Mirpo, kt populli e kuptoi para se kryesuesit
e PPD-s ta vrenin se edhe brenda partis kishte t
atill q e dinin se me kt lvizje gjithpopullore,
demokratizimi i shqiptarve bhej gjithnj e m i
palvizshm, mbetej n vend. Kshtu q ende pa e
prfunduar mandatin e par parlamentar dhe
qeveritar, PPD-ja u prball me rrymat brenda
partiake t cilat nuk ishin t knaqura as me
strukturn udhheqse t partis, as edhe me
veprimin e prfaqsuesve t saj n qeveri e n parla-
ment, ku treguan nj aktivitet pasiv. Andaj edhe t
krijohej prshtypja se vetm kryesuesit e ksaj partie
nuk e vrenin se n partin e tyre e kishin nisur
betejn ata q kishin ambicie t ngjiteshin sa m
lart, dhe sa m shpejt, n piramidn partiake. Si
dhe ata q donin nj veprim m ndryshe t partis.
Krahas ktyre betejave t brendshme partiake, edhe
n Prishtin e Tiran ishte pjekur bindja se PPD-s i
duhej nj udhheqsi e re, nj freskim i kreut t saj
q do mundsonte faktorizimin e duhur t
popullats shqiptare n Maqedoni. Prishtina dhe
Tirana mir e kishin vrejtur se udhheqsia aktuale
e PPD-s, i kishte humbur shqiptart e ktushm
diku n mjegulln e nj politike e cila, sa i prket

101
pozits s shqiptarve n Maqedoni, as ndreqte as
prishte gj. Se ajo thuajse u ishte nnshtruar
koncepteve politike gligoroviane kur bhej fjal pr
krkesat e shqiptarve: t priteshin koh m t mira
q ato t realizoheshin.
Dhe ndodhi ajo q ishte e pashmangshme. Qysh
n vitin 1993 disa deg t PPD-s filluan hapur t
tregojn paknaqsin e vet ndaj udhheqsis s
PPD-s. Dega e Tetovs, si m e madhja, m e forta
dhe m afr burimit, morri flamurin n dor dhe u
b prijse e t paknaqurve ndaj veprimeve t PPD-
s. Sa pr fillim, dega e Tetovs nisi t shpaloste
hapur at q e mendonin edhe shum t tjer: se
udhheqsia duhej t riprtrihej, se duhej t
rivlersoj veprimin e deriathershm. E kjo mjaftoi
q kneta t dallgzohet dhe t largohej myshku
nga siprfaqja e saj. Q pastaj t shiheshin t gjitha
mbeturinat politike, t fshehura n fundin e saj.
Mjaftonte kjo q t shihej se shumkush n kt
parti mezi kishte pritur t del njri i cili i pari q do
thot: duam ndryshime.
Dhe kshtu filloi historia e re e shumpartizmit
t shqiptarve n Maqedoni, q do ec rrugn deri te
dhjetra parti, nga t cilat asnjra , prpos PDSH-s,
nuk arriti t faktorizohej. E brthamn e PDSH-s e
prbnin ata q bn mos ta coptonin PPD-n dhe
t cilt deri n zgjedhjet e 2006-ts do i mbeten
besnik vetm nj parimi t tyre: nxitjen e grindjeve
ndrpartiake mes shqiptarve. Mbase kt do ua
imponoj kodi gjenetik i trashguar qysh nga lindja
dhe nga prindrit e tyre, njri prej t cilit thuhet se

102
mund t jet edhe nga strukturat policore t
Maqedonis.
Sido q t jet, me ndarjen e PPD-s, nisi
rrugtimi i ksaj partie drejt margjinalizimi t plot
t saj, rrugtim i cili vazhdoi deri te copzimi i
faktorit politik shqiptar n prmasa perverse. Apo
deri n ato prmasa sa thuajse do aktivist i PPD-s
me ambicie t jet i pari, bri mos q t ket partin
e vet.
Kshtu pra filloi nj shumpartizm i ri i
shqiptarve t Maqedonis, q n vitin 2006 do
rezultoj si nj kamp grindavecsh, t cilt as t huajt
nuk do mund ti onin t jen m t kujdesshm ndaj
rivalve t tyre politik. E q shumpartizmi
shqiptarve t nisej ksaj rruge, kontribut t veant
dhan edhe Tirana edhe Prishtina. Sepse, menjher
pasi PPD-ja u prball me rrymat brendapartiake,
Tirana zyrtare u ngut t prdor kt situat pr t
shtuar ndikimin e vet n hapsirn politike t
shqiptarve t Maqedonis. Dhe kur e pa se forcohej
krahu i Arbr Xhaferit - i cili asokohe ishte kthyer
n Tetov si njeri q do mund ti bashkonte rrymat
e konfrontuara brendapartiake t PPD-s - Shqipria
zyrtare oi nj sinjal shum t papritur, q t
tregonte se ciln an prkrahte: komentin pervers t
ATSH-s, n t cilin thuajse t gjith udhheqsit
dhe aktivistt m me emr t PPD-s shpalleshin si
bashkpuntor t strukturave policore t ish
Jugosllavis dhe Maqedonis. Dhe mjaftonte ky
koment q udhheqsit e PPDs t gjunjzoheshin
dhe ti takonin historis. Me ka u hap rruga pr kra-

103
hun e prir nga dega partiake e Tetovs, e cila nga
fundi i vitit 1993, arriti t del n krye t Kshillit t
Prkohshm t emruar n t ashtuquajturin
Kuvend historik t Gostivarit". Ky kshill, t cilin e
prbnin tre antar nga Tetova, dy nga Gostivari
dhe nga nj nga Dibra e Struga, s shpejti do
propozoj edhe mbajtjen e kongresit t
jashtzakonshm t partis. Si shihej edhe nga
prbrja e atij Kshilli, aty bnin pjes ata q t part
kishin krkuar dorheqjen e kryesis s partis. N
prbrjen e ktij kshilli mungonin prfaqsuesit e
lobit shkupjan, i cili ishte rreshtuar n prkrahje t
vijs s deriathershme t veprimit partiak.
Dhe nse Tirana zyrtare kishte vendosur t
merrte pjes aktive n prarjen e PPD-s, duke
treguar hapur se qndronte pas krahut t Arbr
Xhaferit, kryetari i Kolegjiumit ndrpartiak t
shqiptarve, e njkohsisht edhe kryetar i LDK-s, si
edhe ndaj shumka tjetr, edhe ndaj grindjeve
brendapartiake n PPD-s, u soll me mosprfillje. Ky
Kolegjium q moti ishte shndrruar n dika e
mbetur vetm n letr dhe thuajse sa pr tia rritur
namin Ibrahim Rugovs. Dhe si i till nuk ndrmori
asgj kur filluan shenjat e para t prarjes s PPD-s.
Pr m keq, nuk bri prpjekje as pr informim t
drejt t opinionit pr at q ndodhte n kt parti.
Ibrahim Rugova priste e prcillte prfaqsuesit e t
dy krahve t PPD-s, t cilt e braktisnin zyrn e tij
njsoj t bindur se kishin prkrahjen e LDS-s.
Lidhur me kt, Dr. Ali Aliu shkruan: Duke mos
qen i informuar mir dhe duke mos qen i qart n

104
qndrime gjat bisedave me ta, kryetari i Kolegjiumit
u linte shteg bisedave q secili ti interpretonte n
raste kur abuzohej n emr t tij, me justifikim se
gjoja e ka parim t mos prgnjeshtroj n raste t
ngjashme. Pra ai (mendon n Ibrahim Rugovn - v.i.)
e konsideronte m t rndsishme mosprishjen e k-
tij parimi dhe imazhi, nga dmet q do sillte pr l-
vizjen politike t shqiptarve t Maqedonis, mossqa-
rimi dhe mosdeklarimi i prer i tij lidhur me shtjen
n fjal. sht e sigurt se asokohe, Kolegjiumi
ndretnik, e sidomos kryetari i tij, mund t luanin
rol vendimtar sikur t dilnin publikisht me qndrim
t qart... (Flaka e vllazrimit, 6 prill, 1995).
Prderisa Prishtina e prkrahu prarjen duke
ndenjur ansh, Tirana veproi ashtu si do ia kishte
zili edhe Enver Hoxha. Kshtu q tradhtart e
shpallur si t till n komentin famkeq t ATSH-s,
tashm kishin dhn dorheqje kolektive. Por, kjo
fare nuk do t thoshte se ishte thyer plotsisht krahu
partiak, i cili e dinte se me emblemn e PPD-s do
mund t mbijetonte edhe ndonj vit n skenn
politike t Maqedonis. Apo edhe q shpresonin se
edhe t dobsuar do arrijn ta rimarrin veten, gj q
n t vrtet kurr nuk do ndodh n t ardhmen.
Kshtu q u b e dukshme se PPD-ja do ndahej, se
asgj m nuk mund ti mbante bashk tradhtart
dhe revolucionart e udhhequr nga kryesuesit e
degs partiake t Tetovs.
Kongresi i jashtzakonshm i partis ishte caktuar
pr 12 shkurt t 2004. Kshilli pr prgatitjen e tij, n
krye me Abdurrahman Alitin, do gj kishte

105
parashikuar, por jo edhe at se ditn e mbajtjet s tij,
krahu i prir nga dega e Tetovs, do e braktiste salln.
Dhe pas ktij kongresi, shqiptart e Maqedonis u
bn me dy PPD, me ka filloi lufta mediatike se cila
nga ato ishte PPD-ja e vrtet dhe kujt do i takonin
vulat e partis. E n ndrkoh, populli kishte mbetur i
vulosur me sindromn e prarjeve, q do e shoqroj
deri n zgjedhjet e vitit 2006.
Vulat e PPD-s asokohe i kishte marr krahu
partiak nga i cili m von do lind partia me dy vula
(me ato t PDSH-s dhe t PDP-s). Parti e cila gjat
tr veprimit t vet do dallohet pr nga strategjia
praj dhe sundo. E fillimet e veprimit politik t
ksaj partie hasn n lloj - lloj pengesash. Kishte bile
edhe krkesa q ajo t ndalohet, me arsyetim se ishte
shum radikale. Pastaj nnkmbzat q i viheshin
ksaj partie shkonin deri aty sa asaj i pamundsohej
regjistrimi me arsyetim se simbolet ishin irituese
pr marrdhniet ndretnike. Por, fati i ksaj partie
qndronte aty se n krye t saj erdhi njeriu t cilit i
besonin intelektualt e ktushm. Dhe besimin e vet
e mbshtesnin n at se udhheqsit e ksaj partie
ishin t rinj, pa hipotekat e qeveritarve dhe parla-
mentarve t mparshm t PPD-s. Si t till, atyre
nuk u mungonte prkrahja nga pjesa m progresive e
shqiptarve t ktushm t rinjve. Prkrahja e atyre
q ishin ngir nga veprimi anemik i PPD-s s
athershme.
Dhe posa shqiptart u bn me dy parti njrn
me vula e tjetrn t paregjistruar dhe ilegale t
gjitha znkat ndrpartiake u ngulfatn nga zhurma

106
lidhur me t ashtuquajturn afera e armve kur u
burgosn shum nga aktivistt m t dalluar t PPD-
s. Thuajse t gjith t burgosurit, ishin po ata q
paraprakisht ATSH-ja e Tirans i kishte shpallur si
tradhtar t popullit dhe spiun t policis sekrete
Jugosllave. Kshtu q hutesa ishte e plot dhe populli
e kishte vshtir t kuptonte se kush gnjente:
pushtetart e Maqedonis q aktivistt m t spikatur
t PPD-s i shpalln si element kundrshtetror, apo
Tirana zyrtare e cila t njjtit i kishte njollosur si
antishqiptar. Pra, asgj nuk ishte e qart dhe ajo
paqartsi i shtonte dilemat se mos vall ekzistonte
nj bashkveprim i koordinuar mes Shkupit dhe
Tirans zyrtare q t dobsohej PPD-ja. Apo mos
vall shqiptarve dikush qllimisht ua prziente
atdhetart dhe tradhtart, q ata m n fund t
mos mund ti besonin askujt, q mosbesimi t ishte i
plot dhe mjegulla e paqartsive t merrte prmasa
trishtuese. Si ndodhi n t vrtet gjat periudhs s
mvonshme, kur udhheqsit e PDSH-s do
prodhojn aq antishqiptar sa do ua kishte zili
edhe Beogradi i kohve t Millosheviqit, dhe kur
PPD-ja u katandis rrugs s margjinalizimit t vet.
Pra, gjat periudhs kur n PPD filluan t
ndrroheshin kryesuesit partiak thuajse do gjasht
muaj, e PDSH-ja e jetonte periudhn e ndriimit t
saj si komet e cila ra n hapsirn politike t
shqiptarve t Maqedonis, pa e ditur ata se nga u
erdhi dhe rrugtim kishte br deri sa kishte arritur
n Tetov.
Sa u prket kryesuesve t PPD-s, t ardhur pas

107
dorheqses s Nevzat Halimit, ata erdhn e shkuan
ashtu si kalon hija q nuk l gjurm andej nga
kalon. Nga t gjith ata, vetm Abdurrahman Aliti
arriti q sadopak tia rikthej fizionomin e duhur
ksaj partie. Por ai shum shpejt u gjet mes
fushbetejs ku prplaseshin shtizat e lobit
shkupjan dhe atij tetovar, mes dy taborve q pra-
pseprap kishte dika q i bnte t duken si t
njjt: pushtetin e donin m shum se partin dhe
popullin. Andaj, duke u munduar t gjithve tua
plotsoj ambiciet, Abdurrahman Aliti u nis rrugs,
e cila nga lideri partiak e oi t bhet makro q
kujdesej t jen t knaqura kurvat politike t partis
q udhhiqte.
Pra, Abdurrahman Aliti erdhi n krye t PPD-s
pasi at kishin provuar ta drejtonin shum t tjer,
por q nuk ia doln t qndronin n krye t saj. Ai
erdhi n krye t ksaj partie pasi shumkush nga
aktivistt e saj, e kishte shijuar grazhdin kalorik t
pushtetit dhe kishin formuar bindjen se, parti e mir
sht vetm ajo q shpejt t ngjit m lart se sa ku
mund t t ojn aftsit personale. Dhe, duke e
ditur se vet nuk kishin aftsit pr t qen udhheqs
partiak, ata krkonin njeriun e duhur q edhe do ua
mbante gjall partin edhe do ua mundsonte t
arrinin atje ku synonin n pushtet. Pra krkonin
prijs partiak i cili n ndrkoh do e respektonte
rendin e ods s burrave, do vinte rend mes brryl-
shtyesve. Q do kishte autoritet dhe aftsi ti
bashkonte rrymat partiake q pas coptimit t saj n
dy krah, tani ishin m t shumta se kurdoher m

108
par.
Dhe nuk gabuan me zgjedhjen e Abdurrahman
Alitit si kryetar t PPD-s. Mbase edhe ai besonte se
do arrinte t tejkalonte mosmarrveshjet mes
krahve t ndryshm t cilt tani e dinin se sa leht
ndahet partia, q kishin fituar imunitet ndaj
krkesave t popullit dhe ishin br t shurdhr ndaj
thirrjeve q t mos lejonin degzimin e mtejshm t
inateve shqiptare, e i cili mund t onte deri aty sa
do vendbanim shqiptar t kishte partin e vet.
Gjithsesi se, Abdurrahman Aliti nuk ishte njeri i
rastit. Si jurist i aft ai kishte psuar qysh n vitet e
tetdhjeta t shekullit t njzet, n vitet e
diferencimeve t shumta q u bheshin
shqiptarve t shkolluar. Pastaj, Aliti kishte t gjitha
tiparet e njeriut me veti t larta njerzore, njeri q
nuk lakmonte gjithaq piramidn e lart shtetrore. Si
i till, ai shpejt do bhej i pranueshm pr t gjitha
rrymat e PPD-s. Pa dyshim se si i till, ai plotsonte
nj kusht i cili e bnte t pranueshm pr t gjitha
fraksionet partiake: t gjithve ua mundsonte q t
papenguar ta prdorin emblemn partiake pr t rea-
lizuar ambicie personale. Kjo mjaftonte q t kishte
mbshtetjen edhe t dhelprave partiake, t cilat
ishin t msuara ti adaptoheshin do klime
politike, por vetm nse ua siguroje nj kolltuk t
but ku do onin jet t rehatshme, duke aktruar
lodhje nga kryerja e punve kombtare dhe
shtetrore. Kshtu q, ai do arrij t v baraspesh
mes lobit shkupjan dhe atij tetovar. Pra, mes dy
krahve t partis q edhe vite me von, her pas

109
her, do arrijn deri te pragu i ndarjes mes veti, por
gjithmon do pajtohen, edhe at jo pse i kishin
afruar platformat politike, por pse e dinin se t ndar
do i humbin t gjitha mundsit t bheshin
ministra, parlamentar apo ambasador dhe drejtor
t ndrmarrjeve publike.
Abdurrahman Aliti shpejt u gjet n nj pozit t
uditshme t mos merrej me partin, e as me mode-
limin e aktiviteteve t saj, por t ket rolin e drejt-
trajtimit t ambicieve t atyre q e prkrahn dhe e
solln n krye t partis. Ai shpesh i ngjante
dirigjentit t cilit asnj nga instrumentistt nuk ia
hidhte syt. Dhe kshtu edhe PPD-ja e pas
zgjedhjeve t dyta parlamentare - ato t vitit 1994 -
nga lvizje gjithpopullore, u b klub i ka-
rrieristve t kategorive t ndryshme. Ndrsa Abdu-
rrahman Aliti u b kryetar i ktij klubi, dhe ishte
ai i cili duhej t kujdesej q asnj antar t mos
ndjehej i nnmuar dhe i ln m posht se t tjert,
e t cilt shenj njohse kishin famn e dikurshme t
PPD-s.
Asokohe LSDM-ja u mundua mjaft ta
ndihmonte PPD-n q ta rimerrte veten. Mbase
Crvenkovski ndrkoh e kishte kuptuar se m leht
do e kishte me t dgjueshmit e PPD-s, se sa me
radikalt e Arbr Xhaferit, t cilt asokohe lre q
nga goja nxirrnin zjarr, por flaka e tij gjithmon
shndrrohej n shqiponj dykrershe. Andaj, LSDM-
ja bri mos q ta bllokonte veprimtarin e PDSH-
s. Por, Alitit t kujdesshm q t mos nxiste grindje
brendashqiptare, as q i shkonte ndr mend t

110
prdorte kt prparsi dhe pozitn e partis par-
lamentare dhe qeveritare. Pastaj, PPD-ja e kishte t
garantuar fitoren e vots shqiptare n zgjedhjet parla-
mentare t vitit 1994, shkaku se PDSH-s nuk i
lejohej veprim i lirshm politik. Por, mu kjo pozit e
athershme, PDSH-s ia garantoi ardhmrin. E gjat
ksaj ardhmrie disavjeare Arbr Xhaferi do bj
mos ta brej sa m shum trupin partiak t PPD-s,
do bj t pamundurn t imponohet si parti m
dominante te popullata shqiptare e ktushme, edhe
pse kurr nuk do e arrij kt. Sepse sa m shum
plakej PDSH-ja, aq m e dyshimt bhej e kaluara e
saj rinore pr shqiptart e Maqedonis, sa m
atdhetar bhej Arbr Xhaferi, aq m shum
shqiptart e ktushm flisnin pr pasurin e tij n
Prishtin. Kshtu q PDSH-ja kurr nuk arriti t
fitoj besimin politik t shumics s shqiptarve t
Maqedonis, por Arbr Xhaferi arriti t bhet dy
her pjes e koalicionit qeveritar t udhhequr nga
VMRO-DPMNE-ja. Dhe gjithmon duke e arsyetuar
kt si vepr atdhetare q ndihmonte
demokratizimin e shoqris s shqiptarve t
Maqedonis. E n ndrkoh, Abdurrahman Aliti
dshtonte prball Xhaferit mbase pse nuk dinte t
aktroj rolin e atdhetarit t rrejshm.
Gjat pjesmarrjes s saj t dyt n pushtet dhe
n parlament, PPD-ja u b parti me nj kryetar, por
me shum udhheqs. E, Aliti kt situat mundohej
ta tejkaloj duke ua plotsuar dshirn t gjithve q
kishte rreth vetes, duke harruar se edhe nj
perandori e tr nuk do t mjaftonte ti knaqte

111
krkesat e t gjith karrieristve t tij. Pra, duke
harruar se posa e knaqte njrin, vinte tjetri q priste
radhn prpara zyrs s tij. Kshtu q prderisa
fitonte mbshtets t cilt ishin t knaqur me t,
shtohej numri i atyre q e fajsonin pr gjitha t me-
tat e veprimit partiak, e q n prkthim do t thoshte
ishin t paknaqur me pozitn vet. Ai drgonte
ambasador njerz t cilt tr jetn kishin librezn
vetm t nj partie at t KFE (Kah Fryn Era),
bri ministra ata q nuk arrinin t minsitrojn me
ambiciet e veta t pamatura, bri drejtor
ndrmarrjesh publike edhe t atill q n Shkup
vinin vetm sa pr ta marr pagn mujore, mirpo
assesi nuk ia doli PPD-n ta bj parti. Gj t ciln e
bnte suksesshm Arbr Xhaferi me PDSH-n.
Rruga npr t ciln e onte Aliti PPD-n,
gjithsesi se nuk shkonte m larg se te dobsimi i saj
dhe forcimi i PDSH-s, e cila asokohe vepronte si
parti opozitare e jashtligjshme. Gjat ktij
rrugtimi, PPD-ja do e kaloj edhe periudhn e
zgjedhjeve parlamentare t 1998, kur Abdurrahman
Aliti erdhi n situat t bj koalicion parazgjedhor
me tinzarin dhe t paparashikueshmin, Arbr
Xhaferin. Kt e bri mbase shkaku se nuk e dinte se
ndrkoh Arbr Xhaferi kishte vn lidhje t shndo-
sha me elemente t partis s athershme m anti-
shqiptare VMRO-DPMNE-n, pr t ciln dihej se
do i fitoj zgjedhjet n bllokun politik t etnitetit ma-
qedonas.
Pas zgjedhjeve parlamentare t vitit 1998, m n
fund edhe vet Abdurrahman Aliti do e kuptoj se

112
nuk ishte udhheqs partiak, por shef i nj grup
njerzish q i interesonte vetm mirqenia personale.
Dhe do filloj hapur t sillet si i till. Kt do e
dshmoj derisa ishte parti opozitare pas zgjedhjeve
parlamentare t vitit 1998. M sakt. kt do e bj
publike gjat nj seance parlamentare kur votohej
pr (mos)besim ndaj qeveris s athershme t
VMRO-DPMNE-s ku bnte pjes edhe PDSH-ja,
dhe kur me votat e PPD-s qeveria e Georgiveskit
sigurisht do rrzohej. Por, pr udin e t gjithve,
disa nga deputett e PPD-s e shptuan qeverin e
Georgievskit. I pyetur se si ishte e mundur nj parti
opozitare t votonte pr qeverin, t ciln n do
mbledhje parlamentare PPD-ja e sulmonte si anti-
shqiptare, Aliti do prgjigjet se do donte t bie
qeveria e Georgievskit, por jo me votat e partis s
tij. E q shqiptart mbase thnien e tij edhe e
prkthyen drejt dhe ia dhan kuptimin e duhur:
Ne nuk e duam kt qeveri, por arritm t shitemi
shtrenjt.
Pas ksaj, do gj m u b e qart edhe pr ata q
vshtir i zbrthenin lojrat politike t vendeve pos-
socialiste n Ballkan. Abdurrahman Aliti me kt e
vulosi fatin e vet politik si udhheqs partiak dhe
populli m e shihte si tregtar q shiste mallin t
cilin e kishte n disponim partiakt q her i bnin
shrbime opozits, e her pozits. Me ka, n njfar
mnyre, e vulosi edhe fatin e PPD-s, e cila nga
klubi disa antarsh, ngadal t bhej pron private
e disa njerzve t pasur t ksaj partie. Pron e atyre
q mund ta mirmbanin financiarisht sa t mos

113
vdiste plotsisht. Kshtu q Abdurrahman Aliti e oi
kt parti rrugs nga ajo filloi t dukej si nj nga
pompat e karburantit t kompanis s kryetarit t
ardhshm t ksaj partie, t atij kryetari i cili pas
zgjedhjeve parlamentare t vitit 2006, arriti PPD-n
ta bj parti m t uditshme t jet edhe pjes e
koalicionit qeveritar edhe pjes e opozits. Pra, si e
till, PPD-ja nuk u b pas zgjedhjeve parlamentare t
vitit 2002, kur Abdurrahman Aliti, si deputet i
vetm nga Tetova i zgjedhur nga kjo parti, vendin e
vet do ia lshoj pronarit t kompanis private
"ATA-Kompani", por e till PPD-ja ishte br qysh
m par.
Dhe kshtu u mbyll edhe nj rreth i dshtimeve
politike t PPD-s. Ky ishte rrethi t cilin kjo parti e
eci e udhhequr nga Abdurrahman Aliti. Rreth q
mund t prshkruhet shkurt si rrugtim mes dy
stacioneve: i pari me shenjn e udhheqs partiak,
e i fundit me at t makroit i cili mbikqyrte
kurvat politike t partis s vet. Mbase kjo pjes e
rrugtimit t PPD-s dshmonte se sa vshtir
madje n kufi t t pamundurs - sht q n kto
hapsira t merresh me politik, e t mbetesh i
panjollosur. Apo se sa e vshtir sht kjo veprimtari
pr ata t cilt nuk kan sistem mbrojts nga ujqit
partiak q han edhe kokn e partis, nse nuk i
arrijn qllimet personale. Ose ndoshta rasti i
Abdurrahman Alitit dshmon at q thuhet pr
politikn: se brumin njerzor ajo e bn t
bymehet, t bhet krejt tjetr nga ai q ka qen para
se t kryposet me farn e privilegjeve, t cilat ti sjell

114
t qenurit n pushtet. Kshtu q nga nj lider te i
cili i kishin mbshtetur shpresat shumica e simpa-
tizantve t athershm t PPD-s, dhe nga nj politi-
kan t cilit i besonin shkaku se nuk kishte asnj
njoll nga e kaluara, Abdurrahman Aliti prfundoi si
politikan t cilit m nuk i besonte njeri edhe ather
kur e thoshte t vrtetn.
Aliti u largua nga kreu i partis shkaku se nga ai
m nuk kishin dobi ata q e solln n krye t PPD-
s. Dhe nuk e patn rnd ta largonin nga aty, sepse
n ndrkoh Abdurrahman Alitit kishte filluar ti
plqej edhe roli i makros partiak. Andaj ai u b i
papranueshm si kryetar partie edhe pr ata q ai
vet i ngjiti shum lart n piramidn partiake.
Kshtu q u largua nga kreu i partis thuajse vetm
sa t shihej se PPD-ja kurr nuk arriti t etablohet si
parti e mirfillt. Abdurrahman Aliti e lshoi PPD-
n kur ajo ishte br pron e njerzve q mendonin
se interesi i zgjedhsve t tyre ishte i barabart me
maunat t cilat ata mund ti kontrabandonin n ku-
firin shtetror pa paguar dogan. E derisa ata vazh-
donin t krkonin nj kryetar tjetr, m t
prshtatshm pr PPD-n, Adurrahman Aliti u b
ambasador i Maqedonis n Sofje. Mir q nuk ra
edhe m posht, mir q Ali Ahmeti ia bri kt
nder kur BDI-ja erdhi n pushtet. Sikur t
merreshin postet sipas meritave, me siguri se Ab-
durrahman Aliti nuk meritonte asgj m shum se ta
mbyllnin n zyrat e ATA-Kompanis dhe aty t
rrinte me nj kmb, me shikim t drejtuar nga
fotografia e pronarit t ksaj kompanie private.

115
Mbase n at fotografi do e shihte edhe portretin e
vet, si dhe rrugn nga ishte nisur dhe ku kishte
arritur. Do e shihte se ku ishte PPD-ja kur ai erdhi
ne krye t saj, e ku ndodhej ajo kur ai u largua nga
posti i kryetarit. Por edhe si i till, n portretin
grupor t kryesuesve t partive shqiptare, deri n vi-
tin 2001, Abdurraman Aliti ende mbetet lideri me ti-
paret m njerzore e m pozitive se cilido tjetr. Gj
q t on t klithsh e t thuash: Zot, ather si do
ken qen t tjert!

116

117
Heroi i betejave t huaja
Zgjedhjet parlamentare t viti 1998 jan shum
domethnse si pr Maqedonin po ashtu edhe pr
shqiptart e ktushm. Pr shqiptart e Maqedonis,
kto zgjedhje do ken shenjn e shpress s madhe
pr ta korrigjuar prshtypjen e deriathershme t
vulosur me mossukses thuajse t plot politik t
prezantuesve t tyre. M n fund, n kto zgjedhje,
s pari her shqiptart do shkonin me dy parti t
cilat njsoj pretendonin se jan t forta dhe e kan
besimin e shumics s popullats PPD-ja dhe
PDSH-ja. N t vrtet, Arbr Xhaferi dhe partia e
tij ishin ata q ua kishin kthyer shqiptarve shpresn
se m kurr nuk do kishin shenj njohse t veprimit
politik inferioritetin ndaj partnerve t etnitetit ma-
qedonas. Pastaj, partia e Arbr Xhaferit ua kishte
zbukuruar mjaft ndrrat pr Universitetin e Tetovs,
pr at se n Maqedoni do flitej edhe shqip, se ky
shtet do e ket t rnd t ndrtoj ardhmri t
ndritshme pa ndrrn shqiptare, se npr Maqedoni
shqiponja dykrenore do fluturonte aq lirshm, si
kudo ku jetojn shqiptart. PDSHja, kto ndrra jo
vetm q ua mbante gjall, por paraqitej edhe si
realizuese e vetme e tyre. Dhe jo se nuk kishte t
drejt ta bj kt, jo se nuk i kishte hije t merr n

118
duar flamurin e nj qndrimi politik ndryshe nga ai i
mparshmi q stoliste shqiptart e Maqedonis, por
pr vrojtuesin e vmendshm qysh ather mund t
bhej e dukshme se kryesuesit e ksaj partie ishin
paksa t vonuar me populizmin dhe nacional -
romantizmin, t cilve mbase u kishte kaluar koha.
N njfar mnyre, ata vazhduan aty ku i kishte ln
PPD-ja shqiptart, n vitin 1990 pran parullave
me shkronja t mdha, por pa prmbajtje konkrete.
Letra m e fort e PDSH-s pr ta fituar lojn e
pokerit politik t zgjedhjeve parlamentare t viti
1998, ishte Universiteti i Tetovs dhe Rektori i tij,
Fadil Sulejmani i cili u b stolia m domethnse e
gjith mitingjeve parazgjedhore t partis s Arbr
Xhaferit. Aq m shum, Sulejmani hapur u tha
shqiptarve se PDSH-ja ishte partia t cils ai i
besonte, me ka kt institucion arsimor,
prfundimisht e futi n kthetrat e lojrave ndr-
partiake, ku do t mbetej edhe pas legalizimit t tij.
Pastaj, nj vit m par, kishte ndodhur ngjarja
Gostivari i prgjakur, ku mbrohej flamuri
kombtar, e q i prshkruhej si merit partis s
Arbr Xhaferit. Merit e cila mbase do qartsohet
pasi t hapet dosja e plot policore dhe politike e
Maqedonis s pavarur, nga do mund t shihet se
kush dha plqim asokohe t burgoseshin kryetart e
dy komunave t udhhequr nga prfaqsues t
PDSH s.
Pas tet viteve inferioriteti politik, shqiptart e
Maqedonis ndjenin nevoj t vij nj gjenerat poli-
tikansh, e cila do ua rikthej besimin n vetvete dhe

119
do ua shroj dinjitetin e lnduar politik. Pas tet
viteve mjegulle t shkaktuar nga pavendosmria dhe
paqartsie e veprimit politik t PPD-s, partia e
Arbr Xhaferit ishte ajo q i zgjoi shpresat te
shqiptart e ktushm se ende nuk ishin gjunjzuar
aq, sa mos mundeshin srish t oheshin n kmb e
t shalonin kalin e bardh t fitoreve politike. N
mnyr t veant, kt shpres ua ushqente krye-
suesi i ksaj partie, Arbr Xhaferi, i cili mbase me
do gj qndronte baras, n mos edhe m lart, se t
gjith prfaqsuesit politik t etnitetit maqedonas, t
cilt tet vite me radh arritn t luajn loj me
prfaqsuesit e PPD-s. Krahasuar me PPD-n,
politikisht gjakdobt dhe rakitike, PDSH-ja i
ngjante nj buldozeri plot vrull dhe energji, i cili
lnd djegse kishte durimin e humbur t
shqiptarve t ktushm.
Partit shqiptare do hynin n zgjedhjet
parlamentare me nj histori t begat t ln pas
vetes n tetvjearin i cili mbyllej. Si u prmend, n
ndrkoh kishte ndodhur Gostivari i prgjakur,
kur jo vetm q me dhun u ul flamuri shqiptar,
por trazirat e atjeshme mes popullit, i cili e mbronte
simbolin etnik, dhe policis q at me dhun e nxori
nga shtiza, prfundoi edhe me tri viktima t
pafajshme. Pra, kishte ndodhur Gostivari kur policia
maqedonase rrahu e keqtrajtoi shum shqiptar, pa
pyetur pr fajsin eventuale. Ndrkoh, m par
kishin ndodh edhe shum ballafaqime tjera t rinis
shqiptare me kordont e policis maqedonase, si pr
shembull mes protestuesve q mbronin Universitetin

120
e Tetovs dhe policis. Edhe n kt prballje n
mbrojtje t Universitetit t Tetovs, u vra edhe nj i
ri shqiptar dhe shum t tjer u lnduan nga policia.
Nga policia e athershme u dmtuan edhe objektet e
ktij Universiteti, ku disa polic maqedonas nuk
harruan t mos ln porosin e qart se ka i
frymzonte pr ti rrahur dhe keqtrajtuar shqiptart:
katr s-t serbe t vendosura n katr ant e kryqit
ortodoks, e t shkruara npr muret e objekteve, t
cilat asokohe, nga qytetart shqiptar, i ishin dhn
n prdorim Universitetit t Tetovs.
Nse shqiptart dinin t lexonin porosi t
shkurta, por me prmbajtje shumdekadshe, duhej
ta kishin t qart se ajo q pr ata ishte dikur polica
serbe, tani do ishte policia e shtetit, i cili deklarohej
se ndrtonte sistem demokratik, me qytetar t
barabart. E n ndrkoh, pushtetart e PPD-s do e
kuptonin se sa gabonin q edhe m tej mbeteshin n
kabinetet qeveritare, duke e shprlar veten edhe me
deklarata nga m absurdet si ajo se askush nuk i
kishte informuar se policia do intervenonte ne
Tetov dhe Gostivar. Me kt sqarim antologjik
t pushtetarve shqiptar, ministrat e PPD-s hapur
pranuan at q ua thoshin kryesuesit e PDSH-s dhe
gjith t tjert: se ishin vetm kukulla pa z, n
qeverin e dyt t Branko Crvenkovskit dhe se ata
n njfar mnyre i jepnin legalitet edhe politiks
restriktive qeveritare ndaj krkesave t shqiptarve.
Gj q kontribuoj n forcimin e PDSH s. Mbase,
me veprimin e tyre, n disa raste edhe absurd, PPD-
ja e oi nj pjes t antarsis s vet t veproj sipas

121
parimit t zgjedhsh mes dy t kqijave, njra nga t
cilat PDSH-ja ishte e keqe e pa provuar. Kshtu
q partia e Arbr Xhaferit kishte nj prparsi, e cila
e bnte t pakrahasueshme PPDn, sa i prket
anve t mira nuk kishte hipoteka nga e kaluara
tetvjeare e demokratizimit t Maqedonis.
N zgjedhjet parlamentare t 1998, PPD-ja hynte
e vetplqyer, e bindur se at nuk kishte kush ta
rrzoj nga froni i prfaqsuesit legjitim t
shqiptarve t ktushm, por edhe me ndjenjn se
populli tashm shumka kishte msuar dhe se nuk
do t mjaftonin vetm arsyetime dhe shpjegime, t
cilat m s miri shpalosnin paaftsit e aktivistve t
ksaj partie kur prballeshin me politikn e
dhelparakut t vjetr Gligorovit. Ndrkaq,
PDSH-ja tashm ishte forcuar, pas saj qndronte pje-
sa m e madhe e vrullit rinor, ata q kishin qen t
mitur kur kishte ndodhur prarja e PPD-s dhe
Afera e armve, ata q donin t dgjojn shqip dhe
vrullshm. Ata t cilve u plqenin krcnimet e
kryesuesve t PDSH s drejtuar qeveris, se do
ndrmerrnin hapa m radikale nse do vazhdonte
ti trajtoj shqiptart si ardhacak. Kryesuesit e
PDSH-s asokohe as q jepnin deklarata n gjuhn
maqedonase shtireshin se nuk e njohin kt gjuh,
e ndrkaq Arbr Xhaferi kishte studiuar n Beograd -
e lere m t mos theksonin se me hyrjen e tyre n
parlament, e tr Maqedoni do e msonte shqipen.
Mbase, prandaj edhe fushatn zgjedhore e filluan me
thnien: Vetm shqip. Gj q tingllonte mir pr
t gjith ata t cilt tashm ishin ngir nga inferiorite-

122
ti politik i PPD-s.
Shikuar nga jasht, t dy partit linin prshtypje
se ishin t sigurta n fitoren e vet te blloku shqiptar.
Por, udhheqsit e ktyre partive, e kishin t qart se
popullata ishte b m mosbesuese ndaj premtimeve,
se nuk joshej gjithaq nga kuajt e bardh t
demokracis, t cilt ktheheshin n ahurin shtetror
posa kalonin zgjedhjet. PPD-ja e dinte se rinia dhe
pjesa intelektuale shqiptare qndronte pas t
gjatpriturit, Arbr Xhaferit. Nga ana tjetr, edhe
PDSH-ja e dinte se pas PPD-s ende qndronte pjesa
e popullats, e cila mbante mend si ata e kishin
dobsuar kt parti dhe q ngushllohej me thnien
se ka edhe m keq. Pastaj, mjegulla rreth
paqartsive lidhur me fatin e Kosovs, i onte
shqiptart e ktushm t ishin m t kujdesshm kur
shalonin kalin e vrullshm t krkesave t tyre
politike. Pra, kishte shumka q edhe Arbr
Xhaferin, edhe Abdurrahman Alitin, i onte t
ndjeheshin t pasigurt dhe t frenonin veten. Si dhe
t dyshonin se sa do arrijn t dshmojn se cili nga
ata kishte besimin e shqiptarve t ktushm.
Mbase kjo pasiguri, ata i oi drejt rrugs t nj
bashkveprimi, - t uleshin prball njri tjetrit dhe
t bnin koalicion parazgjedhor. Q do jet nj
shembull i pashoq pozitiv i bashkpunimit n astin
e duhur, shembull i cili do ndikoj te shqiptart t
dalin n kto zgjedhje pa barrn e znkave
ndrpartiake, pa tensionin e akuzave t ndrsjella,
edhe pse kjo nnkuptonte se duhej t votojn pr ata
q ua kishin zgjedhur partit. Pra, ky bashkveprim i

123
PPD-s dhe PDSH-s mbi nj platform t
prbashkt parazgjedhore, do pritet mir si nga qar-
qet shqiptare n Maqedoni, po ashtu edhe nga ato n
Tiran e Prishtin. Sepse ky ishte shembull i rrall i
bashkpunimit mes partive grindavece kudo q
jetonin shqiptart. Ky bashkpunim kishte pesh t
rndsishme edhe shkaku se n njfar mnyre,
srish u bashkuan dy kraht e t njjts parti PPD-
s. Pastaj, me kt bashkpunim parazgjedhor,
partit shqiptare u drguan sinjal rivalve t etnitetit
maqedonas, se kur bhej fjal pr krkesat e drejta t
shqiptarve, mes tyre m nuk do kishte dallime. E n
ndrkoh, ky bashkveprim parazgjedhor mes
PPD-s e PDSH-s, thuajse prgjithmon do e
infektoj bllokun partiak shqiptar q kurr t mos
jet e qart se cilt jan prarsit, e cilt bashkuesit,
dhe q vite me radh t lodhen duke krkuar rrug si
ta bashkojn at q vet e kan coptuar.
Sa u prket zgjedhjeve parlamentare t viti 1998,
ndodhi edhe nj dukuri thuajse e papritur pr
opinionin e ktushm: edhe partit t cilat
paraprakisht njiheshin si shalruese t kalit
nacionalist, e qetsuan atmosfern, duke u
prqendruar n temat ekonomike. Partia m e
madhe opozitare, VMRO-DPMNE-ja, e cila vlen si
partia m nacionaliste maqedonase dhe e cila deri
tani prkrahsit e vet i ka trhequr mbi shtjen e
problemit shqiptar, n kto zgjedhje plotsisht e
ka ndryshuar qndrimin e saj, shkruan analisti
Goran Mihajlovski, dhe vazhdon: Lideri i partis
Lubo Georgievski, disa her ka prsritur se partia e

124
tij nuk do bnte qeveri n t ciln do uleshin edhe
prfaqsues t partive shqiptare t Maqedonis, por
nuk e prjashtoi mundsin q disa vende ministrore
tua ofroj shqiptarve etnik t cilt ishin kandidat
t partis tjetr. (AIM Shkup, 17.09.1998). E partia
tjetr, n t ciln mendonte Georgievski, q asokohe
do i siguronte edhe shqiptart, ishte Alternativa
Demokratike e Vasill Tupurkovskit, e cila jo vetm
q kishte premtuar se posa ti fitonte zgjedhjet do i
sillte Maqedonis nj miliard dollar t lidhura me
kordele t kuqe, por pr nj koh t shkurtr arriti t
fitoj simpati, e madje t ket edhe deg ku antar-
soheshin shqiptart. Asokohe, kjo parti e shpallte
veten si e vetmja parti qytetare, dhe n 17 njsi
zgjedhore me shumic t banuara nga shqiptart,
kishte kandiduar aktivistt e saj, prball atyre t
partive shqiptare. Kandidat t cilt PPD-ja dhe
PDSH-ja fare nuk e kishin vshtir ti prjashtojn
nga gara parazgjedhore duke i shpallur si t shitur
dhe t dmshm pr shqiptart e Maqedonis.
Edhe partit shqiptare n kto zgjedhje hyn m
t qeta. Koalicioni PPD-PDSH ishte zgjidhje q
PDSH-ja, ende e paregjistruar, t ket mundsi
legalisht ta provoj veten si forc partiake.
Njkohsisht, me kt, partit shqiptare donin t
dshmonin se radikalt dhe t maturit e bllokut
politik shqiptar nuk dallonin me asgj kur bhej
fjal pr krkesat e drejta shqiptare. Ky koalicion
parazgjedhor gjithashtu ndihmoi q PDSH-ja t
mos i bojkotonte zgjedhjet, gj q do ishte e dmsh-
me sa pr vet shqiptart, po aq edhe pr gjith Maq-

125
edonin. Dhe m n fund, pr her t par, n listat
e kandidatve t PPD-s dhe PDSH- u gjetn edhe
emra t femrave shqiptare.
N zgjedhjet parlamentare t vitit 1998,
Maqedonia hyri me sistemin e kombinuar zgjedhor:
at proporcional dhe shumic. 35 parlamentar do
zgjidheshin sipas sistemit proporcional, e 85 sipas
shumics s votave q kishin fituar kandidatt. Ajo
q krijoi hutes n opinion e ktushm dhe n
media, ishte se cila ishte mundsia q nj kandidat ti
fitoj zgjedhjet qysh n rrethin e par t votimit, apo
sa vota duhet t fitoj q t konsiderohej se i ka fituar
zgjedhjet.
E deri sa n Maqedoni numroheshin votat, bota
kishte filluar ti numroj ditt se kur do fillonte
bombardimi i Jugosllavis s mbetur t
Millosheviqit. Mbase prandaj pr shqiptart e
Maqedonis edhe disi humbnin rndsin kto
zgjedhje parlamentare. Ata ishin m shum t
preokupuar me dhembjen e Kosovs, me t ikurit q
kishin filluar t jen mysafir n shtpit e tyre,
me deklaratat e politikanve t ktushm, si ajo e
Gligorovit se n rast t ndonj konflikti n Kosov,
Maqedonia do siguronte korridore nprmjet t
cilve kosovart do i deprtonte n Shqipri. Gj q i
revoltonte shqiptart dhe i bnte m t vendosur dhe
m t gatshm pr gjithka q mund t ndodhte me
bashkkombsit e tyre n Kosov, prfshi edhe
ndihmn konkrete n rast t ndonj konflikti t
armatosur.
Dhe ndodhn zgjedhjet. U numruan votat, dhe

126
u shpalln fituesit. VMRO-DPMNE n koalicion me
Alternativn Demokratike t Vasill Tupurkovskit,
kishte fituar 62 deputet. Me siguri m shum se
kishin shpresuar edhe optimistt m t mdhenj q i
dshironin sukses ktij koalicioni parazgjedhor.
PPD-ja dhe PDSH-ja s bashku, kishin fituar 25
deputet, q ishte numri m i madh i deri
athershm i parlamentarve shqiptar. Kshtu q
VMRO-DPMNE-ja mund t bnte qeveri me par-
tnerin e vet pa lutur asknd tjetr ti bashkngjitej n
koalicionin qeveritar. Por, nga ana tjert, t gjith e
kishin t qart se deputett shqiptar mund ta
bllokonin cilindo koalicion qeveritar q ata nuk do
e mbshtesnin. Thjesht, nuk do ishte qeveri
legjitime e Maqedonis asnj qeveri e cila nuk do ta
kishte mbshtetjen e ndonj partie shqiptare. Duke e
ditur kt, tani t gjith i kishin kthyer syt nga
PPD-ja dhe PDSH-ja, e veanrisht nga Arbr
Xhaferi, t cilin e mbanin si djaloshin e keq t po-
litiks n Maqedoni, e i cili, duke iu prgjigjur
pyetjes s gazetarit t Makedonija denes se si e
ndjen veten pas thnies s Branko Crvenkovskit se
ai ishte nj shqiptar i keq, do prgjigjet:
Ndjehem si Klint Istvudi. Si bad guy i cili sht
gjithmon ktu kur duhet t ofroj material pr
politikn e ndonjrit.
Dhe ishte e vrtet. Shum qarqe politike t
etnitetit maqedonas dhe media n gjuhn
maqedonase, me vite ishin ushqyer me veprimet
dhe deklaratat e Arbr Xhaferit. Edhe at duke
trilluar afera nga m monstruozet, t cilat kishin pr

127
qllim ta prjashtonin nga skena e ktushme
politike. Por, mu kto trille dhe sulme nga mediat n
gjuhn maqedonase, do e majmin popullaritetin e
Xhaferit te shqiptart. Apo, opinioni i ktushm nuk
e dinte se prball kishte nj mjeshtr pr
prdorimin e medieve, mjeshtr i cili e dinte se m e
keqja q mund t t ndodh si politikan, nuk sht ajo
kur mediat t prmendin pr t keq, por kur nuk t
prfillin fare. Andaj edhe mund t thuhet se mediat
n gjuhn maqedonase ishin ato q Arbr Xhaferin e
bn radikal t pashembullt, q ia mundsuan t
shtegtoj n ato n gjuhn shqipe, t cilat nuk kishin
si mos ta merrni n mbrojtje. Dhe kshtu, prderisa
mediat n gjuhn maqedonase e sulmonin, e ato n
gjuhn shqipe e mbronin, Xhaferi ndrtoi kalan e
patriotit i cili do gj flijonte pr shtjen shqiptare
jo vetm n Maqedoni, por n tr Ballkanin. Apo,
sa m shum bhej i paplqyer pr opinionin e
etnitetit maqedonas, aq m i famshm bhej tek
shqiptart. Dhe t gjith humbnin apo ndrronin, e
vetm Xhaferi fitonte.
Bad guy n mediat maqedonase t asaj kohe,
ishte edhe Lubo Georgievski. Atij qmoti i ishte
veshur kapota probullgare, mbase jo edhe pa asnj
argument, sepse n vitin 2006 ai do merr edhe
nnshtetsin e shtetit bullgar. Dhe mbase askush
nuk besonte se kishte dika q mund ti onte kta
dy djelmosha t kqij t politiks maqedonase t
bashkpunojn. Apo, menjher pas zgjedhjeve, ishte
e pamundur dikush t parashikonte se do
dashuroheshin shqiponja dhe luani. Kt m s

128
paku mund ta besonte Abdurrahman Aliti i PPD-s,
i cili n njfar mnyre edhe do ndjehet i tradhtuar
pas shpalljes s rezultateve zgjedhore, sepse shum
shpejt do shpaloset se PDSH-s i ishte dashur vetm
aq sa ti tejkalonte problemet teknike zgjedhore, e
m leht t vij deri te njmbdhjet parlamentart e
saj.
Kur PPD-ja do e kuptoj se PDSH-ja m s miri
e kishte planifikuar rrjedhn e lojs paszgjedhore, t
gjith m e dinin se Xhaferi dhe Georgievski qysh
m par ishin marr vesh q bashk t qeverisnin me
Maqedonin. Duke e ditur se n bllokun politik
maqedonas do fitoj VMRO-DPMNE-ja e Lupo
Georgievskit, Arbri mir e kishte parashikuar se
nuk do e ket vshtir edhe me m pak deputet se
PPD-ja t bhet pjes e koalicionit qeveritar. Mbase
kjo edhe e kishte shtyr at t zgjidhte variantin m
t sigurt e t pranonte edhe m pak kandidat t
PDSH-s n listat zgjedhore, se sa t rrezikonte t
shkonte e vetme n zgjedhje.
Pasi u b e ditur se boshtin kurrizor t
koalicionit t ardhshm qeveritar do e prbnte
VMRO-DPMNE-ja, filluan edhe mosmarrveshjet
mes PPD-s dhe PDSH-s. Arbr Xhaferi shum
shpejt do e shpall partin e Lupo Georgievskit si
partner strategjik t partis s vet, e PPD-ja, duke e
par se sht kapur n kurthin e nj politikani t
gjindshm, si ishte Arbr Xhaferi, do mbroj
qndrimin se n politik nuk ka strateg t prher-
shm, por interes t prhershm. Me ka e bnte t
ditur se me dshir edhe ajo do hynte n qeverin e

129
Georgievskit, duke harruar se afr tet vite nuk e
kishte thyer n bes Crvenkovskin, se udhheqsit
t LSDM-s i kishte mbet besnike edhe kur ai shkoi
n Gostivar q policve tua uroj suksesin gjat
uljes s flamurit shqiptar, ku u vran edhe qytetar
t pafajshm.
Shikuar nga ky knd, Arbr Xhaferi edhe nuk
rrezikonte shum me ndarjen e lokomotivn s vet
partiake nga vagoni i zbrazur politikisht i PPD-s.
Ai e dinte se shqiptart fare nuk do i irritoj lnia e
PPD-s jasht koalicionit qeveritar, sepse shqiptart
ishin ngir me at parti gjat bashkqeverisjes
tetvjeare me LSDM-n. Shumica e shqiptarve t
ktushm, mendonin se do jet mir q n pushtet t
vijn trimat e PDSH-s, dhe q m n fund t
provohet edhe guximi i tyre politik. Pastaj, edhe nuk
ishte gjithaq e qart se kush m shum
kundrshtonte prfshirjen e PPD-s n qeveri: Lubo
Georgievski apo Arbr Xhaferi. Edhe njri edhe
tjetri, kishte arsyet e veta ta mbanin sa m larg nga
koalicionit qeveritar partin e udhhequr nga Abdu-
rrahman Aliti. VMRO -DPMNE-ja mbase nuk
donte q ta ket n qeveri nj parti, e cila qysh moti
ishte shpallur si probrankoviste, ndrsa Arbr
Xhaferi ndoshta edhe nuk donte q kulain
qeveritar ta ndaj edhe me PPD-n. Dhe q t dy
arsyet ishin t qndrueshme.
Pr shqiptart e ktushm nuk ishte gjithaq e
rndsishme se cila do ket qen arsyeja pse Arbr
Xhaferi hoqi dor nga platforma e prbashkt
parazgjedhore me PPD-n, dhe pse PDSH ja si

130
parti e vetme u b pjes e qeveris s Lubo
Georgievskit. Pr ata m rndsi kishte shpresa e
rilindur se Arbr Xhaferi do vepronte ndryshe dhe
m shqiptare. Andaj edhe me padurim prisnin t
shihnin se cilt do i emronte si prfaqsues m t
denj n institucionet m t larta shtetrore. Ata pra
prisnin q Xhaferi tju dshmoj partnerve t
etnitetit maqedonas se edhe shqiptart kishin
politikan q me asgj nuk mbeteshin mbrapa atyre t
partive maqedonase.
Dhe ndodhi ajo q shumkush nuk e priste. U
votua qeveria t ciln e prbnin dy t kundrtat q
vite m par dukeshin si re t zeza, t cilat nse
prballeshin do mund t shkaktonin vetm vettima
dhe shtrngat, prej s cils do psonin t gjith:
nacionalistt e VMRO - DPMNE-s dhe
radikalt e PDSH-s - si i quante opinionin i
etnitetit maqedonas nn ndikim t politiks s
Gligorovit. Kishte t atill q kt bashkpunim e
vlersonin si sukses m t madh t demokracis s
brisht t Maqedonis. Kt bindje t tyre e
mbshtesnin n besimin se kto dy parti, kshtu ia
pamundsonin vetes edhe m tej t luanin me letrn
e fort nacionaliste. Pra, besonin se pas ksaj nuk do
vlenin gj parullat e VMRO - DPMNE-s pr
Maqedonin pa shqiptar, e as ato t PDSH-s pr
nj Maqedoni e cila nse nuk do e msonte edhe
gjuhn shqipe, nuk do i vlente gj as cirilica. Prball
ktij vlersimi, qndronte ai i t tjerve, t cilt kt
koalicion qeveritar e quajtn aq t panatyrshm, sa
sht e panatyrshme t mbyllsh n nj kafaz

131
shqiponjn dhe luanin. Dhe kt koalicion qeveritar
e quajtn bashkshortsi t panatyrshme, lidhje q
kishte ndonj interes jasht atij t qeverisjes me
Maqedonin. Ky krah pesimist, filloi t zbuloj
takime t fshehta mes Xhaferit dhe Georgievskit,
bnte studimin ekoncepteve konspirative q i
bashkonte kto dy kundrshti sa u prket
qndrimeve t forta nacionaliste.
Pa dyshim se kishte t vrtet n pohimet se
Arbr Xhaferi mbante lidhje t prhershme me
aktivist t VMRO DPMNE-s. Fundja, ai atje
kishte miq me t cilt i lidhte e kaluara e prbashkt
socialiste n Prishtin. Mes tyre ishte regjisori
Lubisha Georgievski, kandidat pr president i
VMRO-DPMNE-s n vitin 1995, kur e dha
deklaratn e famshme se do bnte mos q shqi-
ponjs dykrershe tia priste kthetrat. Por, e cila
deklarat si duket nuk ndikoi n prishjen e miqsis
mes nj nacionalisti t pamatur t etnitetit
maqedonas dhe nj patrioti t flakt shqiptar, i
cili asokohe linte prshtypje se m par do flijonte
kokn e vet se sa nj pendl t shqiponjs kombtare.
Qeveria e koalicionit VMRO-DPMNE dhe
PDSH, qysh n fillimet e saja do qeveris e ngarkuar
me barrn e dyshimeve t shumta. Edhe shqiptart
sadopak i hutoi kjo bashkshortsi qeveritare, dhe
nuk e kishin t leht ta shohin Xhaferin midis atyre
q demokratizimin e Maqedonis e filluan me
krkesn Dhoma gazi pr shqiptart. Por, si u
tha, habia u takonte atyre t cilt nuk e dinin se,
posa u kthye nga Prishtina, Arbr Xhaferi i

132
riprtriu miqsit me vojvodat e VMRO-
DPMNE-s, e q kishin ndikim t madh te
kryevojvoda Lubo Georgievski. Nga ana tjetr,
Georgievski shpejt e kuptoi se edhe ai duheshte ti
ket shqiptart e tij, se pa partin e vet
shqiptare, nuk do arrinte ti kundrvihej Branko
Crvenkovskit dhe do i mungonte mbshtetjen ndr-
kombtare. Dhe objektivisht, askush prpos PDSH
s, nuk meritonte interesin e tij. Ai me koh e kishte
vlersuar drejt rritn e ksaj partie tek shqiptart, si
dhe autoritetin q kishte Arbr Xhaferi n opinionin
mbarshqiptar. Andaj, pr ata q ndiqnin
kujdesshm rrjedhat politike n Maqedoni,
bashkshortsia VMRO -DPMNE dhe PDSH, lere
q nuk ishte e panatyrshme, por ishte e vetmja mes
dy partnerve t cilt nuk kishin mundsi t mdha
t zgjidhin. Pastaj, ishin edhe bashkshort q i
bashkonte karakteri i njjt: vrulli, energjia e
veprimit, numri i antikomunistve m t zjarrt, disa
nga t cilt posa kishin ndrpre aktivitet komuniste.
VMRO DPMNE-ja dhe PDSH ja, ishin dy par-
tit m populiste t cilat kishin prvoj disa vjeare me
nxjerrjen e qytetarve n rrug. Luboja kt e bnte
duke dashur t dshmoj proshqiptarizmin e
qeverive t mparshme t Branko Crvenkovskit, e
Arbr Xhaferi kt e bnte her duke prdorur
tragjedin e Kosovs, e her duke dashur t dshmoj
antishqiptarin e qeverive t cilat i udhhiqte
Crvenkovski. Kshtu q krijohej prshtypja se ajo q i
bashkonte VMRO DPMNE-n dhe PDSH-n, ishte
LSDM-ja e Branko Crvenkovskit. Por, ky bashkim

133
ishte i bazuar n kundrshti perverse: Lubo
Georgievski e mundi Crvenkovskin n zgjedhjet par-
lamentare duke e akuzuar at se e shqiptarizon Maqe-
donin, e Arbr Xhaferi e forcoi PDSH-n duke aku-
zuar koalicionin e mparshm qeveritar se ishte anti-
shqiptar.
N ndrkoh, PPD-ja vajtonte fatin e partiakve
t saj q ishin msuar t jen n grazhdin shtetror, e
t cilt tani prnjher u gjetn larg tij. Por, ky
vajtim i tyre, nuk shkaktonte ndonj pikllim te
shqiptart e ktushm. N ndrkoh, edhe ata
sadopak ishin pjekur politikisht dhe e kishin kuptuar
se kur qan politikani, dika i buzqesh popullit, se
kur qeshet pushtetari, dika do e oj t dnes
popullin. M n fund, shqiptart kishin filluar ta
kuptonin se politikant gjithmon shkojn n dy
drejtime: drejt knaqsive personale dhe drejt bots
s harress se kush sht ai q i ka sjell n kolltukt e
buta t pushtetit. Por, shqiptart ksaj radhe bn
vetm nj gabim: nuk krkuan nga Arbr Xhaferi t
tregonte se mbi ciln platform politike kishte hyr
n qeveri. Vall ajo do ishte e njjta q e kishte
nnshkruar gjat fushats parazgjedhore me PPD-
m, apo ndonj e re. E Arbr Xhaferi kurr nuk ka
qen aq naiv sa tu prgjigjet edhe pyetjeve q nuk u
kujtoheshin shqiptarve tia shtrojn. Kshtu q,
partia e tij morri pes vende ministrore, t cilat m
von do bheshin si pes kroje q do ushqenin me
forc dhe arroganc kt parti. N mesin e tyre kish-
te edhe t atill q prnjher bisedonin me dy telefo-
na celular, por fare nuk kishin lidhje telefonike

134
me postin q ushtronin. Do ket mes tyre edhe t
atill, t cilt do e ngren nj shkall m lart at q
posa kishte filluar ta pruroj PPD-ja: bindjen se
partia t ngrit e t rrzon nga majat e suksesit, pa
marr parasysh vlerat individuale. Mes pushtetarve
t PDSH-s do ket edhe t atill q do i nxisin
trilluesit e barsoletave t tregojn at pr ministrin
shqiptar, t cilit n ditt e para t "ministrimit" t
tij, i hyn n kabinet sekretaresha e i thot: Zoti
ministr, erdhi faksi!. E ai pa hamendje e urdhron:
Lere le t hyj n zyre!
Por, as kjo barsolet q shumka shpjegon
lidhur me aftsit e disa ministrave t athershm t
PDSH-s, nuk do u pengoj shqiptarve t
Maqedonis n fillim. Sepse pas do ministri t
paaft, ata shihnin Arbr Xhaferin e shkatht, i cili
me menurin e vet mund t zvendsonte nj qeveri
t tr, e jo m disa ministra kukulla. Pra,
shqiptarve t Maqedonis thuajse as q u interesonte
kush do i prfaqsonte n institucionet m t larta
qeveritare, duke menduar se mjaftonte Arbri q
gjitha ti bie n vend t vet. Dhe kjo ishte fare e
kuptueshme pr nj mjedis q ende funksiononte
sipas logjiks s t parit t kolons, q edhe partit
i ndrlidhte me at q ishte n krye t saj, e jo me
piramidn e dhe konceptet partiake. Ndoshta kjo e
vrtet do jet nj nga barrt m t rnda t Arbr
Xhaferit gjat tr karriers s tij politike n
Maqedoni. Pra, ai do bhej udhheqs i PDSH-s me
barrn e njeriut i cili e ka domethnien e vet partis,
e jo t njrit nga t shumtit q e bjn at. Pa dyshim

135
se ktu edhe shqiptart do e shohin dshtimin e tij,
posarisht n vitet kur do bhet gjithnj e m e qart
se thuajse t gjith antart e ksaj partie jan n pun
t prkohshme te pronari i saj nnkryetari i
PDSH s. Por, kur shqiptart e kuptuan kt, asgj
m nuk do mund t korrigjohej. Sepse vllazria
VMRO-DPMNE dhe PDSH, kishte arritur aty ku
askush nuk i kishte kthyer syt dhe nuk kishte besuar
se jan nisur: drejt prfitimeve personale t krerve
partiak, drejt nj arrogance e cila do i shpie deri aty sa
vet kryeministri t pranoj se fitimi i tij material,
sht sa i nj biznesmeni t rndomt.
Shikuar objektivisht, qeverin e Georgievskit e
prcolln shum t papritura, t cilat n njfar
mnyre nuk e lejuan t qeveriste e papenguar deri n
fund t mandatit. Gjat qeverisjes VMRO-DPMNE
dhe PDSH, ndodhi bombardimi i trupave t NATO-
s mbi Jugosllavin e Millosheviqit, ndodhi eksodi
biblik i shqiptarve t dbuar nga Kosova, kshtu q
qeveria u gjet e paralizuar. Roli i PDSH-s gjat ksaj
krize, ishte shum i rndsishm dhe fare pa
hamendje, veprim q mund ti prshkruhet si merit
e pamohueshme Arbr Xhaferit. N mos m shum,
shkaku se n vitin 1999 ai duheshte politikisht t
jetoj mes krkesave t disa qarqeve shqiptare q ta
braktiste qeverin e cila n fillimet e lufts s Koso-
vs sillej uditshm (her e mbyllte, e her e hapte
kufirin pr shqiptart e dbuar), dhe t vlersimeve
se PDSH-ja duhej t mbetet n qeveri, ku n mos me
shum, mund tua vshtirsonte punn atyre q
kishin qllime antishqiptare. Arbr Xhaferi e prballi

136
mir kt periudh, mbase m t vshtirn pr
shqiptart dhe politikant e tyre. Ndoshta ashtu si ai
do t vepronte cilido shqiptar tjetr, i cili e dinte se
bhej fjal pr fatin e tr shqiptaris, e jo vetm pr
kosovart, por sht e pamohueshme se PDSH-ja
ksaj radhe bri t mundshmen dhe m t mirn q
mund t bhej.
Gjithsesi se 1999 ishte viti m i rnd pr
qeverin e Maqedonis dhe pr PDSH -n. Dhe nga e
tra, Arbr Xhaferi doli i panjollosur, arriti t
prball edhe frustrimin e atyre q e sulmonin pr
tragjedin biblike ne Bllac, kur disa dit me radh
nuk u lejohej hyrja n Maqedoni dhe u mbajtn t
ngujuar qindra mij shqiptar t lagur nga shiu dhe
t rraskapitur nga uria. Posarisht kur dihet se
asokohe, t mbshtjell nga dhembja pr fatin e
bashkkombsve t vet n Kosov, shqiptart e ktu-
shm as q e dinin se fati i t dbuarve as q varej m
nga dshira e qeveritarve t Shkupit, e m s paku
nga ajo e Arbr Xhaferit. Qmoti dihej se vendosnin
ata t cilt e kishin marr pr sipr t bnin luft, pr
ta fituar paqen n Kosov. Por, gjithsesi se edhe
vendort duheshte t luajn rolin i cili u ishte
prcaktuar. E Arbr Xhaferi bri at q pritej nga ai
dhe ajo q duhej br.
Pa dyshim se bombat q hidhte NATO-ja mbi
caqet e Millosheviqit, tronditnin edhe Maqedonin.
Sepse n kt shtet ende ishin t forta qarqet
proserbe dhe ato q donin gjithsesi Maqedonin ta
fusnin n nj konflikt ndretnike maqedonaso -
shqiptar. Gj t ciln duhet pranuar se me mjeshtri

137
e bri t pamundur qeveria e Georgievskit. Gjat
bombardimeve t NATO s mbi caqet ushtarake t
Jugosllavis s Millosheviqit, Shkupi organizonte
edhe protesta anti NATO-s dhe antishqiptare.
Demonstruesit gjuanin me gur ambasadn amerika-
ne, digjnin flamujt e ktij shteti. Kto demonstrata i
kishte organizuar Partia Demokratike serbe dhe
Lidhja Komuniste e Maqedonis, t cilat krahas
djegieve t flamujve amerikan, premtonin se nuk do
e jepnin Kosovn dhe Maqedonin. Kto porosi
bnin t ditur se Maqedoni gjithmon qndronte
pran humners s luftrave ballkanike, q si dukej
ende nuk kishin prfunduar. Dhe bombardimet e
NATO-s ishin ato t cilat e dshmonin se jo t
gjith qytetart e Maqedonis njsoj e prjetonin at
q ndodhte pran kufijve t shtetit t tyre. Prderisa
shqiptart me ankth prisnin q njher e pr-
gjithmon t thyhej boshti kurrizor luftarak i Mi-
llosheviqit, nj pjes e opinionit t etnitetit
maqedonas, bombat t cilat binin npr caqet e
Serbis, i ndjente si t shprthenin mbi kokat e tyre.
Edhe at jo gjithaq shkaku se u dhimbseshin serbt,
sa pr arsye se i urrenin shqiptart.
N nj situat t till, qeveria nuk e kishte leht
ti dshmoj bots se nuk ishte kundr perndimit
dhe n ndrkoh t ruante stabilitetin e brendshm
t shtetit. Dhe derisa kryetari i Ameriks, Klintoni i
shkruante Gligorovit se SHBA do jen pran tij dhe
Maqedonis gjat ditve q do pasonin, kryeministri
Lubo Georgievski theksonte se nse prgjegjsia
pr situatn katastrofale humanitare n Kosov binte

138
mbi Millosheviqin, ather prgjegjsia pr derdhjen
eventuale t krizs humanitare n Maqedoni, do i
binte Unionit Evropian dhe SHBA ve. E n
ndrkoh Millosheviqi bnte mos q konflikti ti
prfshij edhe Shqiprin dhe Maqedonin. Kt
donte ta arrij duke i dbuar shqiptart e Kosovs, t
cilt do ti destabilizonin kto shtete fqinje. Dhe nj
ndr arsyet pse nuk e arriti ta realizoj kt kasapi i
Ballkanit, sht e vrteta se, sa do q t kishin br
gabime, qeveritart e Maqedonis arritn mir ta
drejtonin valn e t dbuarve kosovar si dhe krizn
q leht mund ta onte shtetin drejt asgjsimit. Pra,
roli i PDSJH-s gjat ksaj periudhe kishte nj pesh
t veant. N mos pr tjetr, ather shkaku se cili
do hap i gabuar i Arbr Xhaferit, do inicionte ndonj
veprim jasht institucional t shqiptarve t
ktushm, i cili veprim jo vetm q do onte drejt
destabilizimit t Maqedonis, por n shumka do e
komplikonte tr operacionin luftarak t NATO-s.
Pas vitit 1999, PDSH-ja u prezantua me nj
fytyr krejt tjetr. Meqense n njfar mnyre,
PDSH-s i ishte ln n duar sundimi mbi shqiptart
e Maqedonis, nuk vonoi shum dhe kjo parti filloi
t sillet si shtpiari i cili kur nuk ka ka ti bj
komshiut, i torturon familjart e vet. Kshtu q
filloi nj periudh e cila shenj njohse kishte
portretin e veprimit politik t Arbr Xhaferit, i cili, i
ln pa materialin politik q aq mir e prdorte pr
ta rritur vetveten si patriot i pashoq prpara shqipta-
rve t Maqedonis tragjedin e Kosovs - filloi
gjithnj e m shum ti ngjaj heroit t betejave t

139
huaja. Nj politikani i cili duhej analizuar nga dy
knde: nprmjet asaj q fliste dhe shkruante, dhe
nprmjet veprave politike q la pas vetes.
E shqiptart, Arbr Xhaferin e pritn si heroin
q duhej tua kthente besimin n vetvete, q duhej
tua shronte dinjitetin dhe krenarin e lnduar, si
njeri rreth t cilit do grumbulloheshin t gjith ata t
cilt donin t jepnin kontributin e vet n ato koh t
turbullta pr shoqrin shqiptare q jetonte n Ish
Jugosllavi. Pra, Arbr Xhaferi n Tetov u rikthye si
i gjatpritur, i cili duhej ti legjitimoj shqiptart e
Maqedonis si popull q ka vlera edhe pse nuk ishin
t pakt ata q e dinin se ai e kurr nuk do e
braktiste Prishtinn, sikur atje t mos ndjehej si
peshk i vogl n akuariumin e peshqve t mdhenj
politik, si ishin Fehmi Agani i gjenerats s vjetr
(t cilin gjat lufts n Kosovs barbarisht e vran
serbt), Veton Surroi i brezit q vinte si edhe shum
t tjer pran t cilve nga emri i Arbrit nuk mbetej
as a-ja e vogl e mbiemrit t tij. Aq m shum, n
Tetov arriti me valixhet bosh sa i prket ndonj
veprimtarie publike gjat viteve t tetdhjeta, kur
shum veprimtar kosovar u vun n mbrojtje t t
gjith shqiptarve t cilt jetonin n Jugosllavin e
Titos. Emrin e tij nuk mund ta gjeje as npr
periodikun e ktyre viteve, kur zhvillohej nj debat i
ashpr serbo-shqiptar, as n mesin e themeluesve t
LDK-s, as mes atyre q kishin nnshkruar Apelin
215. Mbase ai ishte veprimtar i ardhur me vones,
n vitet e nntdhjeta, ather kur do gj ishte m e
qart se n dekadn e tet kur ende nuk dihej as ka

140
do ndodhte me Jugosllavin, as nga do nisej Kosova.
Por, n politik, personalitete bhen ata q din
n momentin e duhur t bjn veprimin i cili do i
rreshtoj aty nga do mund m leht ti kap
objektivi i historis. E n fillim t dekads s fundit
t shekullit t njzet, Arbr Xhaferi mir e kishte
vlersuar se m leht do e kishte t bhet hero n
nj hapsir pasive, si ishte asokohe shoqria e
shqiptare e Maqedonis, se sa n nj Kosov ku
gjithmon ai do mbetej at q kishte qen: nj ndr
t tjert e kallaballkut t madh. Andaj edhe posa e
thirrn q t bhej strumbullar rreth t cilit do mbli-
dheshin tabort grindavece t PPD-s, ai erdhi n Te-
tov si i ftuari q mezi ka pritur ti kthehet vendlind-
jes. I porsaardhuri nga Prishtina, gjithashtu mir e
kishte vlersuar se shqiptart e Maqedonis ishin
lodhur nga inferioriteti politik i udhheqsve t tyre
t deriathershm partiak dhe mezi prisnin t vij
ndonj prijs i ri, i cili denjsisht do qndroj ulur
pran rivalve t vet t etnitetit maqedonas. Kshtu
q Arbri e kishte fronin e lir kur arriti n
Maqedoni. Dhe jo vetm fronin, por shumka ishte
n favor t tij, sepse shqiptart e ktushm ishin n
nokdaun politik, andaj n ringun ndretnik do
mund te shklqente cilido arbr q e dinte sht
arbria.
Arbr Xhaferi erdhi n Tetov si heroi i
gjatpritur. Si i till ai mbase dshtoi qysh n fillim
kur, n vend q t bnte at q pritej prej tij - t ruaj
unitetin e partis m t madhe t athershme, PPD-
s dhe ti ribashkoj rrymat q grindeshin mes veti se

141
kush do bhej kryetar i saj ai shum shpjet u b
krah i prarsve t ksaj partie. Gj e cila i hutoi
shqiptart e ktushm, por t cilt i qndruan
mbrapa mbase duke u nisur nga prirja se at q di
Arbri i ardhur nga Prishtina, nuk e dinin ata q
ishin rritur jasht Kosovs. Pastaj, ato ishin koh
kur cilido q kthehej nga Prishtina, nuk kishte
nevoj t jap provimin e atdhetaris si ndodhte
me ata q ishin n Maqedoni. Asokohe i ardhuri nga
Kosova e prvuajtur ishte pronar i pakontestueshm
i licencs s atdhetaris dhe patriotizmit. Dhe kur
shqiptart doln nga hutesa, Arbr Xhaferi m kishte
harruar se pse e kishin ftuar dhe kishte dal n krye
t Partis pr Prosperitet Demokratik t
Shqiptarve. N krye t partis e cila do udhhiqet
nga ai, por mbase do mbetet pron private e
nnkryetarit t saj, edhe n vitet e mvonshme, kur
do e ndrroj emrin n PDSH. Dhe si duket, n
kt kompani aksionarsh, t kontrolluar nga
nnkryetarit i ksaj partie, Arbr Xhaferit qysh n
fillim i ishte caktua roli i aksionarit q kishte pr
detyr tu jep legjitimitet dhe shpjegim atdhetar
veprimeve t nj grupi njerzish, t cilve askush
nuk u kishte treguar se n politik ekzistojn dy
rrug: ajo q t on drejt t mirs kolektive, dhe ajo
q t on drejt mirqenies personale. Se ata q ecin
rrugs s par jan politikan, e kta t cilt ecin
drejt profiteve personale quhen manipulues me
ndjenjat kolektive. Kshtu q Arbr Xhaferi u b
ombrell e t gjithve n kt parti, ndrsa vet ai eci
npr t gjitha rrugt duke ia shtuar vetes edhe dy t

142
tjera: n Maqedoni t vepronte si politikan i heshtur,
i cili shtirej se nuk e dinte se far bnin shokt e tij
partiak, e jasht saj si vlersues i rrjedhave politike n
rajon. Me ka arriti q paprgjegjsin e vet politike,
ta mbuloj me llafazanin joshse. Mbase kjo i ndodhi
edhe shkaku se ai si edhe shum t tjer nuk e
dinte se profesioni i politikanit dhe i opinionistit t
lir, jan aq t largt sa i futbollistit dhe i adhuruesit
t futbollit. Se t jesh politikan aktiv, do t thot t
mbash prgjegjsi prpara atyre q t kan zgjedhur,
e t jesh opinionist i thjesht, do t thot t dmtosh
apo ndrtosh emrin tnd si vlersues i ngjarjeve
politike.
Ndoshta, duke dashur t jet vlersues i t
tjerve, e jo prgjegjs ndaj atyre q ai jepnin
legjitimitetin politik, ai edhe arriti ti peshoj t
gjith ata t cilt kishin legjitimitet ta vlersonin at,
duke harruar ta peshoj vetveten. Apo, mbase ai
harroi se peshorja me t cilin e masnin shqiptart e
Maqedonis, ishte krejt ndryshe nga ajo q e maste
Tirana, se pr shqiptart e ktushm nuk vlenin gj
analizat e tij gazetareske, por ajo se sa ishte prmir-
suar statusi i tyre, n shtetin, ku ai i prfaqsonte si
parlamentar apo si kryesues i partis n koalicionin
qeveritar. Ndoshta shkaku i ksaj harrese t
kryesuesit t saj, edhe PDSH-ja kurr nuk arriti t
fitoj zgjedhjet parlamentare n bllokun partiak
shqiptar.
Prderisa shqiptart pyesnin se ndodh me
Arbr Xhaferin, se ku ndodhet ai gjersa nnkryetari i
tij i kompleton listat e tradhtarve dhe spiunve

143
shqiptar, ai n t vrtet bnte at q do ishte tipare
njohse e shum politikanve shqiptar t
fundshekullit t njzet dhe t dekads s par t
mileniumit t tret: t bhet veprimtar i prmasave
mbarkombtare, duke mos pasur pas vetes, thuajse,
asnj rezultat konkret politik n Maqedoni. Pra, t
vishet me petkun e llafazanis patriotike dhe t
stoliset me diademn e pakontestueshme t nj
mendimtari t kthjellt, i cili n kohn e duhur e
thoshte at q dshironin ta dgjonin shqiptart n
Tiran apo n Prishtin. Prderisa Prishtina e dinte
mallin q ua kishte kthyer shqiptarve, dhe atje,
krahas shum t tjerve q e linin nn hije Arbri,
nuk ishte gjithaq mahnits, n Tiran ai shum
shpejt u b strategu me prmasa mbarshqiptare,
t cilit duhej pa fjal ti prkuleshin t gjith. Me t,
n t vrtet, ndodhi fenomeni aq i njohur mes
shqiptarve t shprndar n m shum shtete - q
gjithmon tu duket m i mir ai i Shqipris
fqinje.
E Arbri kt e arriti fal nj dhuntie t ciln nuk
mund tia mohoj askush: mjeshtria ti prdor
mediat, n t cilat edhe nuk paraqitej si veprimtar
aktiv n politik, por thuajse ishte vzhgues i
Kombeve t Bashkuara q kishte ardhur ktu vetm
sa t zbardhte realitetin e shoqris shqiptar. Dhe si
i till, ai mbase do mbetet ndr analistt m t mir
t viteve t fundit t shekullit t njzet, si vlersues se
si duhet t veprojn shqiptart kudo q jan, por
duke ua treguar kt pasi q ata t kishin prfunduar
betejn politike.

144
Pra, fare nuk sht e pakuptueshme pse Tirana e
adhuronte Arbr Xhaferin, pse Prishtina sillet ndaj
tij me mosprfillje, ndrsa nga disa mjedise t
shqiptarve t Maqedonis merrte kritika. Sepse
opinioni i Tirans at e vlersonte si analist t
spikatur, Prishtina e kujton si a edhe ai u b
dikush, ndrsa shqiptart e Maqedonis e vlersonin
si kryetar t nj partie t tyre. Andaj, mund t thu-
het se kishte t drejt edhe Tirana q e mbante pr
mendimtar t ndritur, edhe ata shqiptar t
Maqedonis q e vlersonin si politikan t dshtuar.
Sepse, si analist, Arbr Xhaferi ishte dhe mbeti i
pashoq, ndrsa si udhheqs partiak, nuk shkoi m
larg se tek kallaballku i klubit t politikanve
shqiptar, t cilt i solli me vete shtrngata e
transicionit. Si analist ai n prpikshmri e dinte
domethnien e fenomeneve, e si politikan nuk e
dinte pse pr shembull n vitin 1997 thoshte se pr
PDSH-n e tij shtja e Universitetit sht shtje e
mbyllur, pr shkak se ne definitivisht jemi
prcaktuar pr iden e Universitetit t Tetovs se
duhet ti thuhet qartazi Gligorovit se Universitetin
e Tetovs nuk e prkrahin radikalt e shpifur, por e
prkrahin t gjitha subjektet politike, i gjith populli
shqiptar i ktyre hapsirave. (Flaka, 10 maj, 1997),
pra pse ather mendonte kshtu, ndrsa n vitin
2004 kur BDI-ja mundohej t sjell ligjin pr arsimim
superior - me t cilin mund te legalizohej edhe
Universiteti Shtetror i Tetovs - Xhaferi do t
thot: Me kt ligj sht e qart se dublifikohen ka-
pacitet, anashkalohet zgjidhja e fakulteteve dhe stu-

145
dentve dhe prfundimisht relativizohet nj projekt
kulminant si sht ai i Universitetit t Evrops
Juglindore (15 janar, 2004). E n ndrkoh nuk
tregon se kur ua kishte ofruar shqiptarve t
Maqedonis UEJ si zgjidhje prfundimtare pr
armimin e tyre n gjuhn amtare!? Vall n vitet kur
e prkrahte Fadil Sulejmanin, duke iu bashkangjitur
npr protestat n Tetov, apo kur at e burgosn, e
Xhaferi me t drejt reagonte ashpr ndaj ktij dnimi
vandal t gjyqsis maqedonase!? Apo ndoshta kt
projekt madhor pr Universitetin e shtulit, Arbri
e kishte mbajtur sekret nga t gjith ata q m von
do themelojn me dhjetra universitete private?
Sa i prket analistit Arbr Xhaferi, ai arriti ti
mbroj suksesshm t gjitha veprimet e PDSH-s.
Por edhe kt e bnte m shpesh n Tiran, e shum
rrall n Shkup. Mjeshtrin q t shpall vepr
atdhetare edhe veprimet partiake t cilat me
atdhetarin jan t largta sa qielli dhe toka, Xhaferi e
dshmoi edhe n ditt kur Tirana ishte e tronditur
nga lajmi se ai do e braktis kreun e PDSH-s. I
pyetur nga nj gazetar se a mund t bhet realitet
n Maqedoni q shqiptart t ken nj koalicion t
prbashkt, i cili m pas do t hynte n aleanc me
do qeveri maqedonase dhe mos vall kjo prarje
kaq e madhe, e dmton shtjen shqiptare?, Arbri
do prgjigjet pastr e shqip se duhet t kemi
parasysh argumentin e faktorve t ndryshm q i
cilsojn shqiptart si rrezik, jo vetm pr
Maqedonin, por pr gjith rajonin. do
homogjenizim i shqiptarve n Maqedoni sidomos

146
tani kur vendoset fati i Kosovs do t vlersohej me
dyshim..... ( Shqip, 30.06.2007). Me ka prfundi-
misht shqiptart e Maqedonis e kuptuan pse ai
kurr nuk kontribuoi pr bashkveprim mes partive
t shqiptarve t ktushm. Dhe m n fund, ata
mbase e kuptuam se pr ardhmrin e Kosovs, na
qenkan shum t dobishme edhe konfliktet fizike
parazgjedhore t vitit 2006 mes prkrahsve t BDI-
s dhe PDSH-s, nga t cilat Arbr Xhaferi kurr
nuk u distancua. Apo se prarjet ndrpartiake n
Shqipri dhe n Prishtin, nuk na qenkan vetm
kontribut madhor pr pavarsin Kosovs, por edhe
dshmi e paluhatshme prpara demokracis
evropiane se nuk kanoset asnj rrezik nga ndonj
homogjenizim i shqiptarve!? Andaj, rroft
prarja!?
Por, i till ishte, dhe i till do mbetej
prgjithmon Arbr Xhaferi: cilindo veprim t vetin
ta shpall si kontribut pr shtjen mbarshqiptare.
Pra, ishte udhheqs partiak q bnte gjum n
shtratin politik t Maqedonis, e mbulohej me
araft e endur nga (dis)fati i Kosovs, heshtte n
parlament ku shqiptart e paguanin t fliste, e
mbante ligjrata atdhetare n Tiran. I till arriti t
mbetet edhe fal mundsis q ia ofronin muskujt
partiak: ti hesht t gjith shqiptart e Maqedonis
q e pyesnin se cilat jan rezultatet t cilat i kishte
arritur PDSH-ja e tij gjat bashkqeverisjes me
VMRO-DPMNE-n.
Si do q t jet, Arbr Xhaferi arriti dika t pa-
mohueshme: shqiptart e Maqedonis t ken nj

147
udhheqs t vetin q do e moj lart pala e etnitetit
maqedonas dikur e deklaruar si antishqiptare
VMRO-DPMNE-ja, dhe t cilin do e adhuroj
Tirana. N ndrkoh, edhe m tej do mbetej enigma
se sa kan t drejt ata q thoshin se PDSH-ja ishte
fmij i ngjizur n laboratort e policis maqedonase,
e sa ata q pohonin se prindrit zyrtar t ksaj
partie diheshin: nn kishte partin e dikurshme m
t madhe shqiptare PPD-n, ndrsa baba, Sali
Berishn.
Shikuar nga ky knd, shrbimet e dikurshme po-
licore kan mundur t jen vetm inkubator q ka
ndihmuar rritjen m t shpjet t foshnjs partiake,
si bnin asokohe edhe me shum parti tjera t
Maqedonis, e t cilat e mbanin epitetin
nacionaliste. Ndrkoh, Tirana zyrtare e fillimit t
dekads s nnt t shekullit t njzet, duke e ditur
se lehona PPP-ja ishte para lindjes, i aktivizoi
t gjitha mamit q foshnja t vinte n jet me sa
m pak dhembje, duke mos e fshehur se ky fmij do
ishte nn kujdesin saj. Dhe kuptohet, priste q fmiu
gjithmon ti mbetej mirnjohs dhe besnik pr kt.
Por, Tirana zyrtare e asaj kohe ende nuk e dinte se
Arbr Xhaferi vepronte tetovare, por kishte
ambicie mbarkombtare. Se shqiptart e
Maqedonis ai i llogariste vetm si nj tull q do e
vinte nn kmbt e atdhetaris, q m pas t shkonte
n Tiran dhe Prishtin si nj princ nga shum
principatat shqiptare. Dhe si i till, ai edhe ndaj
Berishs do veproj si fmiu q dshiron t lirohet
nga hija e babait t famshm: duke mos mundur ta

148
asgjsoj at, do jetoj me dshirn q nj dit ta sheh
t gjunjzuar prpara madhsis s vet. Dhe shum
shpjet pas rnies s Sali Berishs, Arbri do dij me
knd duhet t fotografohet n mnyr q n Tetov
ta mojn si t madh ne mesin e t mdhenjve.
Mbase Arbr Xhaferi dhe PDSH-ja e tij edhe
nuk mund t bnin asgj m shum, prpos ta ecnin
suksesshm rrugn q t on nga kapota e
komunizmit, e deri te parullat atdhetare. Pra,
kryesuesi i PDSH-s, e drejtoi kt parti andej nga
ishin katandisur edhe partit tjera t shqiptarve t
Maqedonis: npr rrugn e pllakosur me premtime
t mdha, e t rrethuar me gjembat e arsyetimeve pse
ato premtime nuk mund t jetsoheshin kur b-
heshin pjes e koalicioneve qeveritar. Arbr Xhaferi
pra, eci rrugs politike e cila ishte e hapur vetm n
demokracin e shoqrive shqiptare: t bsh emr
duke treguar jo ka ke br, por duhet t bjn t
tjert. Prandaj edhe Xhaferi mbeti i humbur diku
mes politikanit t dshtuar dhe analistit t
mrekullueshm. Apo, mbeti si politikan pa
fizionomi t qart politike, e me portret t ndrit-
shm si opinionist i rndomt dhe analizues i beteja-
ve t huaja. E kjo ishte e mundur, sepse vetm n
shoqrin shqiptare mundeshe t bheshe hero
kombtar, pa marr pjes n asnj betej dhe duke
i komentuar ngjarjet na kafeneja Dora n Tetov.

149

150
Rrnja katrore e vitit zero - 2001
Pyllin mbi t cilin dendsohet mjegulla, herdo-
kurdo e prfshin shtrngata. Dhe aty ku askush nuk
e than lagshtin q e ka kapluar brendin e
shtpis, e kot sht t pyessh pse jan kalbur
orendit, pse aq leht sht rrzuar pullazi. Kshtu
shkurtimisht mund tu prgjigjet njeriu atyre q
shtrojn pyetjen se pse u prball Maqedonia me vitin
2001, dhe se a ishte e mundur gjitha t arriheshin pa
krismat e armve. Pra, kshtu mund njeriu
shkurtimisht tu prgjigjet pyetjeve q i shtronin ata
t cilt nj dekad t tr nuk e kishin pyetur veten
se ku e onte Maqedonin ajo ndasi ndretnike, se ku
do arrinte ky shtet me tr at paknaqsi t
popullats shqiptare ndaj institucioneve shtetrore,
ndaj prfaqsuesve t vet t cilt nuk ia dilnin dot t
zgjidhin shumka q kishin premtuar e q kishte t
bj me t drejtat e nj pjese t qytetarve t
Maqedonis, t drejta t cilat askush nuk kishte
argument t qndrueshm t thot se dilnin jasht t
drejtave q i takonin nj etniteti autokton n shtetin
ku jetonte.
Gjat nj dekade t tr, qarqet politike,
intelektuale dhe publicistike shqiptare, theksonin se
kushtetuta e shtetit ishte korniz e cila thuajse ishte

151
br vetm me nj qllim: q maqedonasit etnik ta
ken sa m gjer, e t tjert aq ngusht sa mos
ngulfaten trsisht. Ata q ia donin t mirn ktij
shteti, nj dekad me radh prsrisnin se kjo
kushtetut prodhonte vetm mosmarrveshje, se
thell nn nenet e saj fshihej nj mosmarrveshje e
madhe mes ambicieve t etnitetit maqedonas q me
asknd t mos e ndante shtetformsimin at q u
takonte t gjith banorve t ktij shtetit - dhe
ambiciet e t tjerve q donin shteti t jet edhe i
tyre. Pra, derisa qarqet shqiptare theksonin se jan t
paknaqura nga vendi t cilin ua prcaktonte
kushtetuta e shtetit, qarqet politike, intelektuale, si
dhe pjesa m e madhe e opinionit t ktushm
maqedonas, kushtetutn e kishin ngritur n lartsit
e Bibls s paprekshme. Ishin mbuluar me
shenjtrin e nj dokumenti q e kishin shkruar
nj grup ekspertsh, e t cilt linin prshtypje si t
kishin qen mjeshtr q duan t dshmojn se
materiali nuk e prcakton ndrtesn, por e muruara
e ndryshon materien e elementeve ndrtimore.
Kshtu q, kur shqiptart pyesnin se si do
zgjidheshin krkesat e tyre kur Bibla thoshte jo,
ata propozonin q t pritet koh m e volitshme kur
nuk do kishte nevoj t ndryshohet kushtetuta, por
do ndryshonin lexuesit e saj. Q do t thoshte se
edhe Bibln dokush e lexonte ashtu si i plqente
dhe mbase edhe ishte shkruar n nj form q
shumka t varej nga prkatsia etnike e lexuesit t
saj, e jo nga fjalit t cilat e prbnin.
Dhe shqiptart jo se nuk pritn: ata q ishin

152
fmij dhjetvjear kur u soll kushtetuta e par e
Maqedonis s pavarur, u bn djelmosha me t
drejt vote, e u rritn, duke dgjuar se i prkisnin
popullit i cili vetm krkonte q tjetri tia jepte at
e cila ishte e tija. Fmijt e etnitetit maqedonas, t
cilt n kohn e mvetsimit t shtetit nuk kishin m
shum se nj dekad jete, u rritn dhe u bn pr
martes duke dgjuar t njjtn melodi, por me nota
t tjera se si shqiptart pandrprer vetm dika
krkonin t marrin nga ajo q ishte vetm e tyrja,
se ata duhej gjithmon t ishin dorlir e t japin.
Pra, Maqedonia tashm kishte rritur gjeneratat e
atyre q ishin larguar nga nj e vrtet thelbsore kur
bhet fjal pr shtetet shumetnike, shumkulturore e
shumreligjioze, pr shtetet me koncept t qart
qytetare, e ku e drejta individuale sht e pamundur
t arrihet pa t drejtat kolektive. Maqedonia, pra,
kishte rritur gjeneratat e dy etniteteve numerikisht
m t mdha ato t etnitetit maqedonas dhe
shqiptart me bindjen se t part duhet t mbajn
gjithmon dorn e djatht t shtrir pr t dhn, e
shqiptart gjithmon me dorn e majt t gatshme
pr t marr. Apo thjesht, Maqedonia kultivonte
gjenerata e lypsarve t pa ngir shqiptarve, dhe
dorlirve zemrgjer q ishin lodhur duke dhn
maqedonasve etnik.
N t vrtet, jo se t rinjt shqiptar dhe ata ma-
qedonas nuk ia bnin me dije shtetit se si
edukoheshin ata t cilve dikush ua harxhonte
ardhmrin. Ata dilnin rrugve t Shkupit apo t
Tetovs. Kshtu q t rinjt e etnitetit maqedonas

153
protestonin kundr hapjes s shkollave me msim n
gjuhn shqipe, madje edhe duke ngritur tenda
prpara kuvendit republikan e duke br grev urie.
E nga ana tjetr, t rinjt shqiptar i vrshonin rrugt
e Tetovs q t tregojn se sa e nevojshm u ishte ar-
simimi n gjuhn amtare. N t shpeshtn e rasteve,
t rinjt e etnitetit maqedonas q protestonin, ishin
t shoqruar nga parlamentart e ndonj partie t
tyre, dhe t shumtit nga ata q organizonin kto
protesta, e kishin t siguruara karriern politike n
VMRO-DPMNE. T gjitha ata filipat,
milloshovskat, gjorevskat..., n vitet e mvonshme
do bhen politikan me karrier q do marrin rroga
mujore edhe nga taksat q do paguajn moshatart e
tyre shqiptar t cilve dikur ua kishin kundrshtuar
msimin n gjuhn amtare. Ndaj protestuesve t rinj
t etnitetit maqedonas, institucionet shtetrore do
tregoheshin t kujdesshme, ndaj tyre do ishin aq t
ndjeshme e t kujdesshme, sa i ftonin lidert e protes-
tave ti shpalosnin qndrimet e tyre edhe nga foltorja
e parlamentit. Ndrsa, demonstruesit e rinj
shqiptar, t vetm, duke mos pasur mundsi t
komunikonin as me prfaqsuesit e vet n pushtet,
prballeshin vetm kordont e policis. Kishte dika
q i bnte t njjt kta protestues t rinj: edhe njra
pal, edhe tjetra, n t vrtet, n rrug prcillnin at
q ua kishin msuar prindrit e tyre, at q dgjonin
npr shtpit e veta ku rriteshin, at q prodhonte
nj sistem i dshtuar arsimor, apo vetdijen t ciln
nj dekad t tr e kishin kultivuar mediat e
ktushme, t cilat Maqedonin e portretonin si dy-

154
ngjyrshe; n mbrojtsit e shtetit - etnitetin maqe-
donas, dhe shqiptart e pangishm dhe jo
mirnjohs.
Q ky portret i t mirve dhe t kqijve t ishte
m binds, ishin vn n shrbim ekspert t
kategorive t ndryshme t dal nga shkollat e
mparshme antishqiptare, t cilt shkonin aq larg sa
edhe lajmet npr gazeta, i vinin n funksion q t
dshmojn destruktivitetin e pals shqiptare.
Kshtu q pr do hajdut, diler, narkoman...
shqiptar nuk harrohej pran emrit dhe mbiemrit t
shnohet edhe prkatsia etnike. Apo thjesht, disa
nga mediat n gjuhn maqedonas u shndrruan n
buletine t mosdurimeve ndretnike, pasqyr e t
gjitha vetit negative q i ka do popull, por ku
thuajse kurr nuk do botohet dika pr ndonj t
arrir kulturore t shqiptarve, apo ka do qoft e
pozitive nga ndonj sfer tjetr e jets. Shkurt,
prdorej metoda e njohur se si nj kolektivitetit t
tr mund ta portretesh si t shmtuar: duke
publikuar fotografin ku shihen vetm shmtit i
ka do kolektivitet, e cila foto m n fund ngulet
n kok si letr njohse pr nj popull t tr. Nga
ana tjetr, edhe mediat n gjuhn shqipe e kndonin
t njjtn kng t shkurtpamsis: duke i amnistuar
partiakt shqiptar nga do prgjegjsi, dhe duke i
shpallur si burim i s keqes kolektive vetm qarqet
politike dhe intelektuale t etnitetit maqedonas.
Kshtu pra Maqedonia rriti dhe edukoi disa gjenerata
t rinjsh, t cilat jetonin n t njjtn ujdhes, por n
bot paralele, q ndanin t njjtn hapsir, por

155
donjri ngopej me frustrime t kundrta nga ai q
bartte tjetri, q ishin nn prkujdesjen e t njjtave
institucione shtetrore, por nuk kishin shrbim t
njjt nga ato.
Maqedonia e dekads s par si shtet i
mvetshm, ishte shtet ku elitat politike
bashkpunonin shklqyeshm sa i prket mbuless s
problemeve madhore, por etnitetet bheshin gjithnj
e m t largt mes veti. Mu kjo largsi maqedonase
shqiptare, ua mundsonte elitave politike q t
mbulojn vetveten pr mossukseset n sfern e
ekonomis dhe papunsis s madhe. Pra, elitat
partiake, t vllazruara, t gatshme q edhe t sot-
men e shtetit ta ln q qytetart ta jetonin n t
ardhmen, m leht e kishin t shtonin mjegulln e
animoziteteve ndretnike mbi shtet. Sepse vetm kjo
mjegull ua mundsonte t fshihnin at q duhej par
me koh: se lagshtia q i mykte muret e
Maqedonis, nuk vinte nga rreziku shqiptar, por
nga se elitat politike dhe intelektuale nuk kishin as
vullnet, as guxim politik ti zgjidhnin problemet
ndretnike, t cilat sa vinin dhe shtoheshin. Nuk
kishin, pra, as vullnet dhe as guxim politik t dilnin
prpara shqiptarve e tu tregonin se sa duhej t
prisnin q t realizoheshin krkesat e tyre, t cilat as-
kush nuk i kontestonte. T rinjt shqiptar askush
nuk i ftoi n parlamentin republikan q atje dikush
tju shpjegonte se kush ishte ai q duhej tua zgjidhte
problemet. Andaj edhe sa her q burrshtetasve apo
partiakve t asaj kohe u haste sharra n gozhd, ata i
nxirrnin n rrug t rinjt sa ta trembnin popullin t

156
heshtte e t thoshte: ule kokn, se ka edhe m keq.
E jo se nuk kishte edhe m keq se e keqja e cila e
mundonte Maqedonin. N shum hapsira
ballkanike asokohe zhvilloheshin luftra,
shfaroseshin myslimant e Bosnjs, shqiptart n
Kosov rnkonin nn thundrat e policis dhe
armats s Jugosllavis s Millosheviqit. Kshtu q
Maqedonia e asokohshme dukej si nj oaz e
uditshme ku n paqe jetonin dy etni, t cilat thuajse
asgj nuk i bashkonte, prpos paknaqsia e
ndrsjell: maqedonasit etnik t paknaqur shkaku i
bindjes se do e keqe u vinte pse kishin disfatn t
ndrtonin shtet me shqiptart, e shqiptart duke u
ndje sikur ishin nn sundimin e ndonj
millosheviqi t padeklaruar si i till.
Nga mjegulla e marrdhnieve t acaruara ndr-
etnike, rrallkush shihte se n t vrtet oaza e
paqes nuk kishte asgj t prbashkt me at
emrtim q mburshm ia kishte vn Gligorovi, por
m shum i ngjante nj burimi t pashtershm
paknaqsish ndretnike. Gjat dhjet viteve t paqes
s rrejshme, Maqedonia m shum i ngjante nj
pushimoreje ku maqedonasit etnik dhe shqiptart
ishin ulur dhe prisnin t shohin se si do tia dalin t
tjert n luftrat e prgjakura, q pastaj edhe ata t
vendosnin rrug do marrin. M n fund, thuajse
deri n mesin e dekads s nnt t shekullit t
njzet, shum qarqe maqedonase ende shpresonin se
Millosheviqi do ia del tua thyej boshtin kurrizor t
gjith t tjerve, e veanrisht kosovarve, e nga ana
tjetr shqiptart e Maqedonis, ende nuk e kishin

157
gjithaq me rndsi hallin se do bhej me ta, sa at se
ka do ndodhte me plagn gjithshqiptare -
Kosovn. Dhe mbase ky moment ishte ai q kishte
vn baraspeshn mes dy nacionalizmave m
dominant n Maqedoni, baraspeshn q nuk lejonte
t tejkalohej kufiri dhe nga grindja verbale t shkohej
drejt ndonj konflikti ndretnik t cilin asokohe edhe
e stimulonte Beogradi. Thn ndryshe: maqedonasit
etnik dhe shqiptart, rrinin urt sepse e kishin
prapanicn cullak. Dhe nga do q at ta kthenin, ajo u
mbetej e pambrojtur dhe e rrezikuar. Ata e dinin se
cili do konflikt ndretnik n Maqedoni, do u
shrbente disa fqinjve q kt shtet, prfundimisht ta
fshinin nga harta e bots.
Pr nj dekad t tr, Maqedonia nuk kishte
br gj tjetr prpos q u shndrrua n knet
znkash ndretnike ku njra pal ajo e etnitetit
maqedonas- mbronte Bibln t ciln nuk kishte
burr q mund ta prekte, dhe ajo tjetra pala e
etnitetit shqiptar q thoshte se, ose Maqedonia do
bhet shtet i etnive t barabarta, ose ata do
ndrronin strategjin e veprimit. Dhe e keqja e Ma-
qedonis qndronte aty se politikant nuk e deshifro-
nin mir kt porosi q ua prcillnin shqiptart dhe
maqedonasit etnik, se ata mendonin se kto znka
nj dit do bheshin beton i cili do sforconte
themelet e shtetit. Aq m shum, duke u propozuar
shqiptarve t prisnin koh m t mira pr krkesat e
tyre, politikant maqedonas donin t blinin koh,
duke mos par se ia harxhonin t ardhmen ktij
shteti. Kt nuk e shihnin as partiakt shqiptar, t

158
cilt mendonin se koha nuk kalon nse ke arsyetime
pse nuk i realizonin premtimet, nse u thua shqip-
tarve at q ata e dinin: se kushtetuta e shtetit nuk
lejonte mundsi t flitej pr barazi arsimuese,
gjuhsore e bile edhe sociale.
Pra, as politikant e etnitetit maqedonas, e as ata
t partive shqiptare, nuk e lexonin drejt orn e
bardh t rrjedhave shoqrore, nuk e shihnin se
Maqedonis prej moti ia kishin harxhuar kohn pr
t pritur, se shqiptart bheshin gjithnj e m t
padurueshm, se ishin lodhur nga mbrojta e
interesave t veta npr rrug, se nuk kishin m
far argumenti t prdorin q ta dshmonin se n
kt shtet shumka dukej e zhvendosur: npr auto-
bus dhe rrugve i gjeje shqiptart do kund, por
npr institucionet shtetrore m par mund t hasje
n ndonj ari polar, se sa n ndonj administrator
shqiptar. Dhe i vetmi vend ku ata ishin denjsisht t
prfaqsuar - bile n prqindje thuajse ishin populli
dominues n Maqedoni - ishte burgu n Idrizov, si
dhe n ndrmarrjet komunale pr pastrimin e
rrugve dhe mirmbajtjen e parqeve t qyteteve. Apo
thn m sakt, n dekadn e nnt t shekullit t
njzet, punsimi i shqiptarve, si pr shembull n
polici, armat dhe npr institucionet tjera shtetrore
dhe siprmarrjet publike, nuk e tejkalonte as 2%.
Apo ai i studentve shqiptar t regjistruar n t
gjitha vitet dhe n t gjitha fakultetet e universiteteve
shtetrore, edhe at gjat gjith dekadave t
mparshme, nuk ishte as aq sa numri i t rinjve t
etnitetit maqedonas q diplomonin vetn gjat n nj

159
viti shkollor, edhe at n nj fakultet t vetm.
Kshtu q shqiptart ishin jasht institucioneve
shtetrore. Ata as q e njihnin shtetin se si ishte orga-
nizuar nga brenda. Kishin mbetur jasht mureve t
kalas, nuk i ndjenin si t vetat institucionet
shtetrore, kshtu q tingllonin absurde edhe
akuzat e qarqeve t etnitetit maqedonas pse ata
kishin zgjedhur demokracin e rrugs pr ti
realizuar t drejtat e tyre. E t gjith e dinin se
shqiptart ishin qytetar q qndronin t prkulur
nga kjo an e sporteleve, ndrkoh askund nuk i
gjeje matan xhamit ku qndronte administrata
shtetrore. Kjo binte n sy edhe n vendbanimet ku
prqindja e banorve shqiptar ishte dominuese, si
pr shembull n Tetov e Gostivar. Institucionet
shtetrore, shqiptart i njihnin nprmjet
intervenimeve policore, kshtu q atyre thuajse u
ishte mbushur mendja se dialogu demokratik, t cilin
ata donin ta zhvillonin me shtetin, n t vrtet i
ishte ln n duar vetm nj nga ministrive qeverita-
re asaj t policis. Pra, thuajse nj dekad t tr,
dialogu mes shtetit dhe shqiptarve n Maqedoni
zhvillohej nprmjet kordonve policore. Andaj
edhe lirisht mund t thuhet se nuk sht e vrtet se
konflikti i 2001 nisi n muajin mars, t po ktij viti,
me krismat e para n fshatin Tanush n kufi me
Kosovn. Aty ai vetm dha z, shprtheu, se
prndryshe konflikti politik maqedonas - shqiptar
kishte filluar qysh nga dita kur Maqedonia shpalli
pavarsin e saj. N Tanush vetm u b e ditur se
shqiptart e kishin kuptuar se duhej ta ndrronin

160
strategjin e veprimit, se koha pr pritje ishte
harxhuar, se ksaj radhe ata ishin t gatshm t
pranonin edhe mnyrn e dialogut q ua impononte
me vite shteti i tyre: at me kordont e armatosur
policor.
Pra, konflikti kishte filluar qysh ditn kur Ma-
qedonia shpalli pavarsin, kushtetutn dhe
referendumin pr pavarsi pa plqimin dhe
pjesmarrjen e shqiptarve. M n fund, edhe
shampanjn pr pavarsin e shtetit n sheshin e
Shkupit, burrshtetasit maqedonas e pin pa pasur
pran vetes asnj shqiptar q edhe me t ti cak-
rronin gotat pr jetgjatsin e shtetit. Por, asokohe
shqiptart ende shpresonin se me hyrjen e partive t
tyre npr institucionet m t larta shtetrore, dika
do ndryshonte. Shqiptart nuk kishin edhe pse t
mos i besonin thnies se nuk mund t korrigjoheshin
brenda nats gabimet q ishin br me dekada. Pastaj
ata e dinin se shum nga problemet, ishin t
trashguar nga e kaluara. Por ata habiteshin se si
ishte e mundur ajo nat t zgjaste dhjet vite, dhe
si ishte e mundur q edhe prfaqsuesit e tyre aq
leht t pajtoheshin se Bibla gjithmon do mbetej e
paprekshme, se partiakt e tyre gjithmon do arrijn
t vijn e t largohen nga pushteti me premtime t
kota, duke prdorur paknaqsin e popullats s vet
q t ngjiten n pushtet, pra duke shkuar n pushtet
nprmjet protestave pr Universitetin Tetovs, e q
pastaj t ofrojn projekte tjera m proevropiane.
Me ka ndoshta edhe ia bnin popullit t vet prbuz-
jen m t madhe: e bnin t duket prpara tjerve si

161
kope e cila shpjet gnjehet dhe shum m leht
harron.
Q nga viti i mvetsimit t saj, Maqedonia i
ngjante kashts s lagsht, e t ndezur, t cils i duhej
koh q t lshoj flak. Kasht e cila ashtu e mykur
nga lojrat ndretnike t elitave t ktushme
partiake, tymonte ngadal dhe e mbulonte shtetin
duke ua mundsuar kshtu pronarve politik, ti
fshihnin prej popullit t gjitha veprimet q elitat e
ktushme politike i onin drejt udhs t bheshin
kapitalist t pasur. Thuajse nj dekad t tr,
askush nuk e prfillte rrezikun nga ky zjarr i kallur
nga xixat e rrezikshme t mosdurimeve ndretnike.
M n fund, mosdurimi ndretnik u b biznes fi-
timprurs si pr politikant, po ashtu edhe pr ana-
listt dhe intelektualt e pavarur t kategorive t
ndryshme, q bn emr dhe fam duke shkruar dhe
analizuar marrdhniet ndretnike. Apo thn m
qart: duke zbrthyer rrezikun shqiptar. Dhe nga
dita n dit, gjithnj e m i thell bhet hendeku, i
cili ndante elitat e etnitetit maqedonas q ishin
mosprfillse ndaj krkesave t shqiptare, dhe t
atyre shqiptare, t cilave gjithnj e m shum u
ngushtohej hapsira pr t arsyetuar tr at in-
ferioritet ndaj pals s etnitetit numerikisht m t
madh n Maqedoni.
Thuajse tr dekadn e nnt t shekullit t
njzet, Maqedonia e kishte humbur diku n
zhurmn e debatit ndretnik, q shkurtazi mund t
prshkruhet si britm e dy grupeve, t cilat
qndrojn n an t kundrta t bregut, dhe fajsojn

162
njra tjetrn pr mosndrtimin e urs. E n
ndrkoh, as q dgjohen mes veti, sepse ishin largu-
ar aq sa jehona humbiste n thellsin e mosmarr-
veshjeve t thella, duke e br etnitetin maqedonas t
mendonte se kishte ndrtuar shtetin m demokratik
n bot, e shqiptart ishin t bindur se prej nj
torture sllavokomuniste, kishin rn n kthetrat e
nj padrejtsie maqedonodemokratike. N
ndrkoh, edhe te njra edhe te tjetra pal, nuk
kishte politikan t denj e vizionar, q dinin t
ndrtojn ura, q kishin guxim t flijojn
popullaritetin e t sotmes i cili u sillte vota, pr t
ardhmen q shtetit do i garantonte stabilitet dhe har-
moni qytetare. Pra, Maqedonis i mungonin elita q
e dinin se urat jan objekte m t ndrlikuara pr
ndrtim, se ato duhet t jen elastike, se prpos q
duhet ta bartin vetveten, duhet t mbajn edhe
peshn q kalon mbi to.
Paknaqsia e shqiptarve u b shum
fitimprurs edhe pr partit e ksaj popullate: ajo ato
i sillte n pushtet, ku askush m nuk ua pengonte
prfitimet personale dhe punsimin e antarve m
t afrt partiak. E q m von, kur jehona e krismave
n Tanush arriti deri n Shkup, t gjith s bashku,
politikan t majt e t djatht, shqiptar dhe ata t
etnitetit maqedonas, intelektual dhe publicist, t
shtrojn pyetjen absurde: kujt i nevojitet konflikti, a
mundej Maqedonia t shptonte pa krismat e 2001?
Apo shum nga ata q ndrtonin opinionin vendor,
ti oj ngutshm t sjellin prfundimin se kto kris-
ma t ardhura nga ky fshat ndrkufitar nuk shpreh-

163
nin revoltn shqiptare, por at t trafikantve dhe
kriminelve t ksaj popullate?! Dhe kjo ndodhte,
mbase, shkaku se ktu me vite ishte ndrtuar bindja
se shqiptari i ndershm sht vetm ai q pret dhe i
cili mban kokn ulur. Duke harruar n ndrkoh se
ka t vrtet n at se thuajse do vendbanim
ndrkufitar n bot, si pr shembull edhe shum
nga ato mes Gjermanis e Zvicrs, mes Meksikos dhe
Ameriks..., jan biruca nga hapin dern ata q
nuk mund t hyjn nprmjet ports s madhe,
por njkohsisht, nprmjet ktyre vendeve m s
lehti vlersohet stabiliteti i nj shteti, si dhe
funksionimi i institucioneve t nj shoqrie.
Krismat n Tanush, opinioni maqedonas i priti
me t njjtn bindje dhe vetbesim si i kishte pritur
vite me par t gjitha krkesat t cilat u vinin nga
shqiptart, qofshin ato krkes t shkruar n letr,
apo t shprehura zshm nprmjet protestave: me
bindjen se edhe ksaj radhe shqiptart do e han
dajakun dhe do trhiqen!. Por, ksaj radhe nuk e
kishin vlersuar mir, nuk e kishin par me koh se
gota e durimit ishte strmbushur. Andaj edhe t kota
ishin orvatjet q e tra tu prshkruhet grupeve
kriminale, dhe revolta e t rinjve shqiptar t
prdoret pr opinionin e jashtm edhe si nj
argument se shqiptart n t vrtet nuk kishin
probleme me institucionet e shtetit, por me
shoqrin e vet t kriminalizuar. Mbase kjo dshir e
tyre aq i kishte verbuar qarqet politike, intelektuale
dhe mediatike t etnitetit maqedonase, sa t mos
vrejn se n ndrkoh t rinjt shqiptar

164
masovikisht kishin veshur uniformat e UK-s dhe
kishin dal npr malet e Maqedonis. Por, edhe pasi
ndodhi kjo, t njjtat qarqe t etnitetit maqedonas
vazhduan t aktrojn rolin e viktims, t nj viktime
t uditshme q ankohej se dikush pa merita t tyre
donte ti fuste n vorbulln e lufts, se konflikti ishte
mall i huaj i ardhur nga Kosova duke mos ia
shtruar vetes pyetjen m t logjikshme dhe m
elementare n situata t tilla: edhe sikur t ishte
ashtu si vlersonin ata, ather pse Maqedoni kishte
lejuar t bhet ar pjellore n t ciln nga disa krisma
do mbinte aq leht fara e lufts?
Pas krismave t para n Tanush, nj gj u
shpalos sikur ta kishte marr me vete era e leht e asaj
pranvere t hershme - institucionet shtetrore, t
cilat me plot arroganc dhe mosprfillje vazhduan
sipas avazit t vjetr: nuk donin t pranojn asnj
far bisede me shqiptart e rebeluar duke thn se
dialogu duhet zhvilluar npr institucionet
shtetrore dhe me metoda demokratike. Shteti ma-
qedonas asokohe hapur e mbronte qndrimin se me
shqiptart do bisedonte pasi ata ti gjunjzonte dhe
ti mposhtte me arm. Disa qarqe t ktushme
intelektuale kshillonin pushtetmbajtsit q s pari t
ngulte flamurin shtetror n t gjitha fshatrat nga
dgjoheshin krismat, e pastaj t bisedohej pr
krkesat e tyre. Kt e prkrahn asokohe edhe
kryesuesit e PDSH-s, t cilt ather ishin pjes e
koalicionit qeveritar t udhhequr nga VMRO-
DPMNE-ja. Ja se shkruan Mirjana Malevska n
tekstin e saj me titull Ballafaqime t dhembshme t

165
botuar n New Balkan Politics, lidhur me fillimin
e konfliktit n Maqedoni: Kur nga fundi i shkurtit,
n fshatin kufitar Tanush, pr t cilin deri ather
shumica e qytetarve t Maqedonis as q e dinin se
ekziston, u vran tre ushtar t armats s
Maqedonis, me ka edhe filloi kriza, koalicioni
qeveritar i kryeministrit L. Georgievski, si dhe
parlamenti, i dnuan grupet e armatosura eks-
tremiste dhe krkuan ndihm t huaj ushtarake.
Opinioni ishte i trembur, i hutuar dhe i paprgatitur
pr at q e priste, dhe duhet t thuhet se n at
moment lidert politik shqiptar treguan nj shkall
t lart t lojalitetit. N kt kontekst sht deklarata
se, nse duhet do mbrohet integriteti territorial i
Maqedonis....
Pa dyshim se Malevska ka t dejt kur konstaton
se opinioni i ktushm ishte i hutuar. Sepse ai
ndodhej n mes t mjegulls politike dhjetvjeare,
gjat s cils i kishin bindur t besojn se jetonte n
oaz t paqes. Ajo me t drejt e lavdron edhe
lojalitetit e politikanve shqiptar. E si mundeshin t
mos jen lojal kur e dinin se krismat n Tanush
ishin edhe rezultat i aktivitetit t tyre t dyfisht: t
radikalizojn popullin gjat fushatave parazgjedhore,
e ta qetsojn pasi vinin n qeveri. Dhe nga kto
tkurrje e zgjerime t ndjenjave t tyre, shqiptart
m ishin br t pandjeshm ndaj asaj q ato dit e
thoshin lidert e tyre. Atyre m nuk u bnin pr-
shtypje as deklaratat fillestare t Arbr Xhaferit kur
thoshte se ata q kishin marr armt ishin rambo
q nuk e dinin se dmtojn shtjen shqiptare. Apo

166
thnien e nj ministri t athershm i cili ata q i
morn t part armt n duar, i vlersoi si qenin e
keq, q ta sjell ujkun n stan. Pr shqiptart nuk
vlenin gj as deklaratat arrogante t udhheqsve t
PDSH-s, se shteti do mbronte sovranitetin e vet me
t gjitha mjetet, e as ngutja e Georgievskit q t
blinte sa m shum arm npr shtetet fqinje si dhe
n Ukrain e Bjellorusi.
Sa u prket partiakve t PDSH-s, ata shum
shpejt do i harrojn deklaratat fillestare dhe
ngutshm do bjn mos q sa m shum ti afrohen
Ali Ahmetit. Sepse n ndrkoh ata e pan se jo
vetm q kishin mbetur kukulla q askush nuk i
prfillte n institucionet qeveritare, por edhe pa
antart partiak, t cilt n numr t madh kishin
shkuar n njsit e UK-s. Kshtu q, thuajse
brenda nj muaji, UK-ja ishte br prfaqsuese e
vetme legjitime e shqiptarve t Maqedonis. Partit
e shqiptarve ishin humbur diku n fjalt boshe, t
cilat ia kishin thn popullit gjat nj dekade. As par-
tit shqiptare e as ato t etnitetit maqedonas, nuk
mundeshin m t fshiheshin pas asaj t ciln Mirjana
Malevska e vlerson si kotsi dhe floskul t
thjesht, e q kishte t bj me deklaratat se dialogu
kurr nuk ishte ndrpre dhe kishte zgjatur dhjet
vite me radh. Arsyeja se pse pushteti maqedonas
nuk donte assesi t bashkbisedoj me terroristt
arsye e prkrahur thuajse nga t gjitha qarqet
politike dhe intelektuale t etnitetit maqedonas
ishte ajo se pa nj fitore t plot mbi terroristt,
shteti do duhej ti pranonte t gjitha gabimet e veta

167
t mparshme. Andaj kjo u b krkes pas t cils
qndronin edhe institucionet shtetrore, mirpo
edhe mendimtart e lir t etnitetit maqedonas.
Lidhur me kt qndrim t tyre, Malevska thekson
se ai ishte arsyetimi m i dashur jo vetm i
politikanve, por edhe i intelektualve maqedonas, e
me qllim q ti iket cilit do ndryshim n drejtim t
pjesmarrjes m t madhe t shqiptarve n ndarjen
e forcs. Me kt dhan kontribut t turpshm n
thellimin e krizs.
Dhe kshtu kriza u thellua aq sa Maqedonin e
solli buz gremins s konfliktit ndretnik, aq sa
vorbulla e konfliktit leht mund ta ngulfaste kt
shtet, i cili mbase sipas shum parametrave m
shum i ngjante nj kreature shtetrore, se sa nj
shteti t ndrtuar mbi nj projekt t qart. Prderisa
qarqet e etnitetit maqedonas mundoheshin do gj ta
hedhin n hapsirn e krimit dhe t kontrabands,
Arbr Xhaferi tashm kishte heq dor nga vlersimi
se shqiptart e armatosur ishin rambo. Emrtim i
cili nse zbrthehej si duhet, do t thoshte se ata q
filluan konfliktin n Maqedoni, duhej t ishin
trima abdallenj t frymzuar nga filmat amerikan,
t cilt, nga bezdia se nuk kishin t bnin me vetve-
ten npr kafenet, kishin dal maleve t Maqedonis
q pak t zbaviteshin dhe rrugs tua prishnin
rehatin pushtetarve t ktushm. Mbase edhe kjo
bindje e pushtetarve shqiptar n qeverin
maqedonase, do e oj n rrug t gabuar
Georgievskin: t besoj se pas vetes i kishte
shqiptart e ndershm, se numri i tyre duhej t

168
ishte dominues, se bhej fjal pr banda t cilat
mund t gjunjzoheshin nga disa njsite policore t
armatosura mir. Apo q edhe mund t bliheshin me
disa miliona marka gjermane. M n fund, kush
mund t besonte asokohe n Maqedoni se robi
mund ti kundrvihet pronarit, se shqiptarve u
kishte ikur frika nga polict maqedonas, t cilt
mbase ishin t guximshm vetm kur prballeshin
me protestues t paarmatosur e t pambrojtur.
E n ndrkoh, fronti zgjerohej, krismat jehonin
q nga fshatrat e Likovs e deri n rrzat e Sharrit n
Pollog. Pushtetart e PDSH-s, t gjetur n eltir,
duke par se lojrat politike me zgjedhsit shqiptar
m kishin marr fund, e kuptuan se u kishte rn n
hise t paguanin gjith llogarin edhe pr gabimet e
pararendsve t tyre, t cilt njsoj si edhe ata, kishin
ardhur n qeverit e Branko Crvenkovskit me plot
llafazani, e nga pushteti ishin larguar t heshtur dhe
t vetknaqur shkaku se ishin br kapitalist t
pasur. N ndrkoh, Ali Ahmetit, i cili kishte hyr
n Maqedoni duke mos pasur nevoj t ket
pasaportn e ktij shteti, i kishte rn n hise ti jepte
drejtimin e duhur revolts dhe frustrimit t rinis s
ktushme shqiptare.
Revolta e pushtetarve t PDSH-s nga kto
krisma, do jet e madhe. Ata kishin t drejt t jen
m t pezmatuar se partiakt tjer shqiptar jo vetm
shkaku se kjo u ndodhte n koh kur posa ia kishin
marr dorn maunokracis, por edhe shkaku i nj
arsyeje tjetr: nuk ishin t vetmit q kishin nxitur
radikalizmin te shqiptart, dhe nuk ishin t vetmit

169
q e kishin lvruar at ar ku i papenguar do vinte
Ali Ahmeti me bashklufttart e vet. Ata nuk ishin
t vetmit, por mbase ia vun kulmin revolts s
shqiptarve t rinj q aq shum prisnin nga Arbr
Xhaferi, i cili mbase edhe shkaku i ksaj pritjeje t
madhe, ishte i dnuar t dshtoj. Ata shumka
prisnin nga ai, por m s paku prisnin at q ua ofroi
partia t ciln ai udhhiqte: terrin informativ,
punsimin e antarve m t dgjueshm partiak,
fillimin e rrugarimit t aktivitetit partiak, duke
forcuar jo kokn, por muskujt e partis, shpalljen si
tradhtar dhe spiun t Millosheviqit cilindo q
asokohe guxonte t thot edhe ndonj mendim m t
kujdesshm kritik ndaj PDSH-s dhe qeveris s
Georgievskit. Tr kt, PDSH-ja asokohe e
realizonte nprmjet mediave t pakta n gjuhn
shqipe, si ishte programi n gjuhn shqipe pran
Radio Televizionit t Maqedonis dhe gazets s
prditshme Fakti, e cila asokohe u b gazet
muri e PDSH-s. N kt gazet t pavarur si n
kohn e Enver Hoxhs publikoheshin emrat e
shqiptarve t dyshimt dhe t dmshm pr
popullin. Dhe mu pavarsia e ksaj gazete e viteve
sa ishte PDSH-ja pjes e qeveris s Georgievskit,
sht pasqyra m e sakt e veprimit demokratik t
partis s Arbr Xhaferit. Andaj edhe kompletet e
ksaj gazete t viteve 1998-2002, jan pjes e rrfimit
pr rrjedhn e asokohshme t demokratizimin t
shoqris shqiptare n Maqedoni. Ato kompletet
rrfejn pr nj koh kur, duke festuar daljen nga
diferencimi ideologjik komunist n shqiptar t

170
ndershm e t pandershm, shqiptart e Maqedonis
nuk e kishin vrejtur se edhe PDSH-ja i onte drejt
rrugs s nj diferencimi edhe m t ashpr dhe
njsoj t pashpirt se ai i dikurshmi i njmendsis,
por vetm me at dallim se tani shqiptart n mes
veti ndaheshin n patriot t dgjueshmit e
PDSH-s dhe gjith t tjert, t cilt, nse nuk i
nnshtroheshin kreut partiak t PDSH-s, nuk
mund t shptonin e t mos merrnin etiketn e
tradhtarit, apo spiunit t Milloshqeviqit. Kur shqip-
tart e Maqedonis e hetuan kt, Ali Ahmeti kishte
ardhur, andaj atyre edhe nuk iu kishte mbetur
ndonj zgjidhje e madhe: o duhej t vishnin
uniformn e UK-s, o duhej t mbanin n krah
yllin e davidit t ndasive ndrpartiake shqiptare.
Pra, paknaqsia e shqiptarve t Maqedonis e
grumbulluar nj dekad me radh, shprtheu n vitin
kur PDSH-ja ishte pjes e qeveris. Q kjo t
ndodhte me 2001, ndikonin shum faktor. Si ai q u
pa ashiqare - se as Arbr Xhaferi nuk do arrinte
askund m larg se pararendsit e tij q kishin qen
pjes t koalicionit qeveritar. N ndrkoh ishte
liruar Kosova, kshtu q shqiptart e ktushm
kishin m shum koh t merreshin me fatin e vet.
Dhe njkohsisht edhe politikant e ktushm, t
mbetur pa problemin e Kosovs me t cilin me vite e
mbulonin mosveprimin e tyre n Maqedoni, tani
ishin n eltir dhe nuk mundeshin aq leht t arsye-
toheshin pr mosrealizimin e premtimeve t dhna
npr mitingjet parazgjedhore. M n fund,
shqiptart tani kishin koh m kujdesshm t

171
numrojn: n parlamentin republikan kishte
njzetetre deputet shqiptar, q s bashku me
partnert e koalicionit qeveritar ku ishte pjestar
edhe PDSH-s, arrinin nj numr sa mund t ndry-
shonin edhe kushtetutn pr t ciln Arbr Xhaferi
me t drejt thoshte se sht penges pr tu realizuar
disa krkesa shqiptare. Ky numr i onte shqiptart
t shtronin pyetje t logjikshme: pse PDSH-ja nuk
bn asnj hap pr ta ndryshuar kushtetutn e
shtetit?! Por duhet thn se mbase kt nuk do
arrinte ta bj me mjete demokratike asnj forc
politike shqiptart e Maqedonis. Edhe at shkaku se
asnj nga partit e etnitetit maqedonas nuk mund ta
prekte at q me vite vet ata dhe mediat e kishin
shpallur prpara popullit si dika t paprekshme.
Kshtu q m nuk kishte vesh q do dgjonte vrej-
tjet e qllimmirve se demokracia sht proces, njso-
j si edhe zhvillimi i nj shoqrie, se ai ligj apo ajo
kushtetut q aprovohet sot, nesr mund t psoj
ndryshime. Dhe m absurde ishte ajo se mbrojts m
t denj t saj ishin hartuesit, e t cilt menjher
pas konfliktit t 2001, do e bindin popullin se t
gjitha ndryshimet q do i psoj kushtetuta, jan n
t mir t Maqedonis. Kt ata mund ta thoshin
sepse Maqedonia kurr nuk pati aso populli q do i
pyeste: nse na qenka kshtu, ather pse dhjet vite
me radh thoshit t kundrtn, pse ndryshimet
kushtetuese q krkonin shqiptart i ndrlidhnit me
vet fatin e shtetit, pse kto ndryshime nuk i bt me
koh q t mos vinim deri te 2001, pse...?!
Pyetjet jan t panumrta. Dhe shpesh ato

172
shpalosin gjeografin mentale t atyre q i shtronin
pyetjet. Shum nga pyetjet t cilat shtronin qytetart
e Maqedonis n vitin 2001, ishin t vonuara. E
vonuar dhe paksa jologjike do tinglloj edhe pyetja
e cila vite t tra pas konfliktit do qarkulloj mbi
qiellin politik t Maqedonis, e q sht ajo e shum
prmendura edhe m lart: se a ishte e domosdoshme
lufta e 2001? Dhe duhet prsritur se kjo, si edhe
shum pyetje t tjera, duheshte t shtroheshin vite
me par, n kohn kur nuk ishin t rralla zrat q
thoshin se rrugs nga sht katandisur Maqedonia,
nuk do mund t arrij m larg se n vitin 2001. Apo
q nnvizonin, se ai q donte destabilizimin e ktij
shtetit, nuk duhej t bj asnj veprim t veant,
prpos ta lus Zotin q politikant e ktushm t
vazhdonin me lojrat ndretnike, dhe t faleshin e
luteshin q ky shtet t vazhdonte t ndrtohej nga
murator t cilt shtetit ia vun kulmin pa ia
betonuar si duhet themelet. Gj q do e dshmojn
edhe vitet e paskonfliktit, kur shum ekspert t
ktushm, do mundohen ta zbrthejn kt konflikt
duke prballur argumente t kundrta, t cilat mbe-
tn aq t largta sa edhe vet maqedonasit etnik dhe
shqiptart.
N Maqedoni do prfolej shum edhe projekti
T kuptuarit e historis s sotme. Ky projekt, i
prfunduar qysh n vitin 2006 - sipas realizatorve
duhej t krijonte modele pr bisedimet lidhur me
ngjarjet e vitit 2001, kur u dgjuan krismat e para n
fshatin Tanush, n afrsi t Shkupit dhe kur filloi
konflikti disamujor, i cili prfundoi me

173
Marrveshjen e Ohrit. Qllim prfundimtar i ktij
projekti ishte edhe kompletimi i librit t prbashkt
historik pr kto ngjarje, nga i cili do t msonin
shkollart e t gjitha etniteteve q jetojn n kt
shtet. Pr realizimin e ktij projekti ishin angazhuar
dy organizata joqeveritare dhe dhjetra profesor
shqiptar dhe maqedonas t historis. T cilve
askush nuk mund tua mohonte vullnetin e mir,
por shumkush nuk e kishte t qart se si do e
ndrionin t vrtetn, kur dokumentacioni lidhur
me kto ngjarje ende ishte i mbyllur pr ata q donin
t gjurmojn t vrtetn. Andaj edhe mbetej
prshtypja se realizatort e ngutshm t ktij projek-
ti, thuajse donin q librat e historis ti zbresin n ni-
velin e prmbledhjeve me shpjegime t pranueshme
pr t dy palt at t etnitetit maqedonas dhe pr
shqiptart - e jo nga arkivat ku ishin t mbyllura
dokumentet dhe dshmit.
T pretendoje t ndrthursh t vrtetn e
dyfisht pr ngjarjet e 2001 at t etnitetit
maqedonas dhe at t shqiptarve edhe at n vitet
kur ende nuk ishin shruar plagt e marra nga
konflikti, ishte njsoj sikur t vetgnjeheshe se mund
t ndrtoje prmendore t prbashkt n lavdi t
ktij konflikti, e para t cils do t prkuleshin edhe
maqedonasit etnik q lavdronin shtetmbrojtsit e
tyre, edhe shqiptart q thurnin kng pr
lirimtart e vet. Apo, i ngjante orvatjes q t
shptosh t vrtetn e cila ishte gjetur n mes t fush-
betejs ku zhvillohej sulmi i pa kompromis i dyan-
shm n mes t rrfimeve diametralisht t kundrta

174
etnike lidhur me konfliktin. Pra, kjo orvatje ngjante
sikur t qndroje mes zjarrit t rrfyesve t cilt
kishin shpalosur flamurin e t vrtetave t veta etnike
dhe as q donin tia din pr faktet, t cilat kt shtet
m t ri t Ballkanit e solln nj hap pran humners
s lufts ndretnike.
T ndryshoje qasjen historike e cila mbshtetet
vetm mbi dokumente, dshmi, fakte dhe distanc
kohore, t shkruaje t vrtetn pr konfliktin e 2001
pa pasur n duar dosjen komplete t quajtur
Mvetsimi i Maqedonis duke filluar nga
qndrimi diametralisht i kundrt lidhur me mbajtjen
e referendumit pr shpalljen e pavarsis, miratimin
e Kushtetuts s par pa plqimin e shqiptarve,
ndriimin e ngjarjeve lidhur me Universitetin e
Tetovs, at t Gostivarit...- mund t ishte do gj
tjetr, por jo edhe libr historik. Apo, mund t ishte
kontribut q do dshmonte qllimin e mir t atyre,
t cilt nprmjet projekteve socio-psikologjike
donin t kultivonin vetdije publike e cila pa
ngarkesa etnike do t prballet me t vrtetat, por jo
edhe projekt q ka t bj me historin. M n fund,
sikur historia t prbhej nga dshirat e mira t
autorve t saj, ajo as q do t prmbante kaptina me
konflikte t prgjakura ndrnjerzore, por do t ishte
e mbushur vetm me dit festive. Nga librat e
historis t arnuar me projekte t lartprmendura
socio-psikologjike n Maqedoni mund t arrihej
vetm nj efekt: ti nxiste pjesmarrsit n konfliktin
e 2001 q sa m par ti prfundonin librat e tyre t
bardh, n t cilt do t mungonin shum t dhna

175
t sakta, por jo edhe heroizmi dhe patriotizmi i
autorve. Pra, ky projekt mund ta inicionte edhe
liderin e PDSH-s q m n fund t prfundonte
librin e tij t bardh t paralajmruar qysh n vitin
2005, n t cilin pa dyshim ai do e sqaronte edhe rolin
e tij t mbledhsit t mbeturinave luftarake q ia
shkaktoi Ali Ahmeti me shokt e tij.
Pasi t botoheshin t gjith kto libra t bardh
e t larmishm, do t kishte materiale t bollshme
pr librin e historis, t cilin me vite tentonin ngutazi
ta shkruanin aktivistt e degs civile dhe profesort e
historis. Mbase gjeneratave t ardhshme, kjo histori
nuk do u ndihmoj gjithaq pr t zbardhur ngjarjet e
2001, por gjithsesi do u dshmoj se kan pasur
prindr t cilt, lere q ua harxhuan ardhmrin, por
ua morn edhe t drejtn t vlersojn veprat e
ndrtuesve t s kaluars s tyre.
Historia mund t shkruhet n shum mnyra,
por kurrsesi jo edhe nprmjet negociatave
ndretnike, apo duke u mbshtetur n marrveshje
demokratike mes dy palve. M n fund, at mund
ta shkruajn ose historiant q mund ti vlersojn t
dhnat pa ngarkesn etnike apo religjioze, ose
fituesit, varsisht se pr far qllimesh shkruhet ajo:
pr t zbardhur t vrtetat lidhur me nj periudh
kohore, apo pr t lavdruar fituesin dhe pr ta
prbuzur humbsin. Libra t mirfillt historik jan
vetm ato q mbshteten n t dhna t paluhatsh-
me. Vetm prej tyre, gjeneratat e ardhshme munden
t nxjerrin msim pr gabimet e bra t cilat nuk
duhen ti prsrisin.

176
Fmijve t socializmit t deridjeshm, u sht i
njohur fati i historis t ciln e shkruajn fituesit: edhe
pas m shum se katr dekadave t msuarit pr
Borot dhe Ramizat (pr Boro e Ramizin msonin t
gjith n ish Jugosllavi dhe kta dy emra u bn
metafor e bashkim-vllazrimit mes popujve t ktij
shteti t dikurshm njri shqiptar e tjetri serb), doli
se nxnsit kishin mbajtur mend vetm emrat e
heronjve etnik t cilt as q prmendeshin npr librat
shkollor t historis, por ishin t pranishm n ort
historike q ua mbanin gjyshrit dhe prindrit e tyre
pr t kaluarn kolektive. Me ka u dshmua se
historit t cilat i shkruan fituesi, herdo - kurdo i
redakton mbmendja kolektive e nj populli.
Mospasja distanc t duhur kohore, dhe
pamundsia t kesh n dispozicion dokumentacionin
e duhur, i cili qndronte i mbyllur npr arkivat
shtetrore, ishin vetm dy nga argumentet parsore
q pamundsonin kompletimin e kaptins s
historis pr ngjarjet q ndodhn gjat m pak se dy
dekadave sa ishte edhe mosha e Maqedonis. Jo m
pak e rndsishme ishte e vrteta se, prpara q t
fillonte afrimi i rrfimeve kundrthnse ndretnike
pr nj ngjarje t njjt, duhej t ndrtohej sistem i
vlerave t prbashkta, q do shrbente si ur, e cila
do ndihmonte t tejkaloheshin brigjet e largta t
vrtetave t dyfishta. Aq m shum, shkruesit e lart-
prmendur t historis duhej ta dinin se ka libra m
t kqij historik se ata q i shkruan fituesi: t atill
jan ata libra q kan autor t dshtuarit.
Mbase t gjith e pranojn se krismat e para n

177
fshatin Tanush t 2001, shnuan dshtimin e t
gjithve, duke nisur nga hartuesit e t ashtuquajturit
shtet m demokratik n bot Maqedonin e
para Ohrit t ndrtuar mbi rendin shoqror t
popullit shtetformues (etnitetin maqedonas) dhe
qytetarve t tjer dhe deri te elitat qeveritare
maqedonase - shqiptare, t cilat harmonin
ndretnike e mbulonin me afrsin e tyre v-
llazrore, ndrpartiake, t mbshtetur n themelet e
maunokracis, e cila u sillte prfitime multietnike.
Konflikti i 2001 shnoi dshtimin edhe t t gjith
ekspertve t dikurshm pr zgjidhjen e
konflikteve dhe situatave konfliktuoze, t cilt n
ndrkoh u bn ekspert pr t gjetur modele q do
mundsonin afrimin e t vrtetave kundrthnse
etnike. Viti 2001 ishte dshtim edhe pr t gjitha
organizatat joqeveritare t cilat harxhuan para t
majme pr tribuna dhe shkolla demokratike, duke
dashur t ndrtonin kalan e bashkpunimit dhe
mirkuptimit ndretnik, por e cila u shemb n t
njjtin ast kur edhe jehuan krismat e para n
Tanush. M n fund, 2001 shnoi edhe dshtimin e
institucioneve ndrkombtare, t cilat para kohe e
shpalln Maqedonin si oaze t paqes dhe projekt
t vetm shumetnik t suksesshm n Ballkan. Nga
konflikti i 2001 fituan vetm profitert e lufts dhe
disa qeveritar t asokohshm t Maqedonis, t cilt
shfrytzuan rastin t blinin arm e ti mbushnin
xhepat e vet.
Thn shkurt, kaptinn historike pr
Maqedonin e dekads s fundit t shekullit t njzet,

178
duhet ta shkruajn ata t nesrmit q do munden pa
ngarkesa t vlersojn veprat dhe punn e
veprimtarve t ksaj periudhe kohore. N mos pr
higj tjetr, ather shkaku se n Maqedoni ishin t
pakt historiant, t cilt mund t zhvishnin
uniformn e subjektivizmit etnik. Konflikti i 2001
mbase nuk kishte as fitues klasik, i cili do t mund t
shkruante historin e vet t njanshme. Nuk kishte
fitues, sepse ata q e nisn konfliktin nuk donin t
mposhtnin asknd tjetr, prpos konceptin
shtetror, i cili nuk kishte as t sotme as t ardhme.
Andaj, n njfar mnyre, ktij shteti ata ia solln
ardhmrin. Prandaj, edhe orvatja me qllime t
mira q sa m shpjet t mbyllej kapitulli i t vrtets
pr ngjarjet e 2001, mund t keqkuptohej dhe t
merrej si tentim i atyre q donin sa m shpjet t
mbulonin humbjen e vet, si orvatje e humbsve, t
cilt deri dje mbronin Maqedonin e "para Ohrit", e
pastaj doln n radht e para pr t ndrtuar shtetin e
paskonfliktit.
Mbase edhe Maqedonis s paskonfliktit, nuk i
duheshte gjithaq historia e saj bashkkohore, sa
kishte nevoj t gjej mnyr si ti shmanget rrezikut
q 2001 t mos bhej djep n t cilin maqedonasit
etnik do t mkonin mitin e viktimave t
pafajshme, e shqiptart do rrisin trimrin e tyre t
pashembullt n kto hapsira. Sepse ky mit mund t
rritej aq shum, sa hija e tij do e mbulonte edhe
ardhmrin e gjeneratave, t cilat do vinin m von.
Apo m n fund, sa i prket 2001, Maqedonia duhej
t kujdesej q ky konflikt t mos shndrrohej n

179
znk t pafund, e cila do prdorej nga politikant
sa her q do donin ti acaronin marrdhniet ndret-
nike, apo sa her q do donin t nxisnin konflikte
ndrpartiake te shqiptart. Si ndodhi n 2006, kur
mandatari Gruevski, duke dashur prpara zgjedhsve
t vet t dshmohej si vojvod q kurr nuk ua
shtrin dorn e pajtimit terroristve t Ali Ahmetit
a i ndihmuar nga partia e Arbr Xhaferit do e
shprfill votn shqiptare, e do e merr n koalicionin
qeveritar partin e cila nuk ishte fituese e vullnetit
shumic t shqiptarve t ktushm PDSH-n. Me
ka do e nxit debatin dhe grindjen brendashqiptare
se sht demokracia.
Si do q t jet, mbetet e vrteta se konflikti i
2001 mund t pengohej gjat viteve t mparshme, e
jo n mars t atij viti kur rinia shqiptare paralajmroi
se ishte ngir edhe nga nacionalizmi shpirtngusht i
elitave politike t etnitetit maqedonas, edhe nga
premtimet laramane t prijsve t vet partiak. Vall
si duheshte t vepronin shqiptart t prballur me t
pandryshueshmen - me Bibln, pr t ciln thuhej
se do mbetej prjet e paprekur dhe e pandryshuar,
kur e dinin se kushtetuta ata i prcaktonte si
qytetar t tjer t shtetit. Mbase do kishte njerz
q mendonin se edhe Bibla mund t psonte
ndryshime, nse t gjallt nuk e donin parajsn, t
ciln ua ofronte shteti ku jetonin, por zri i tyre
mbetej i paprfillur. Andaj erdhn ata q prnjher
u bn shum trheqs pr rinin e ktushme
shqiptare, e cila deri ather kishte jetuar kokulur
npr kafenet e tymosura: kryesuesit e UK-s dhe

180
pjestart e par t veshur me uniformn e ksaj
ushtrie. T ardhurit, q thuajse prnjher ua kthyen
dinjitetin dhe krenarin atyre q me dekada at e
ndjenin t lnduar, e bn t riun shqiptar t
harroj partit dhe t shkoj atje ku komandonte Ali
Ahmeti. Kshtu q brenda disa muajve ndodhi ajo q
duhej pritur: partit shqiptare u defaktorizuan
thuajse nuk kishin ekzistuar fare, mbetn vetm me
kryesit e ngushta partiake, sepse pjesa drmuese e
votuesve ishte nn komandn e udhheqsve t
UK-s. Nga ana tjetr, partit, dhe t gjitha forcat
tjera t e etnitetit maqedonas, u vun n mbrojtje t
institucioneve shtetrore. Ata jo se nuk e dinin nga
buronte e gjith revolta e rinis shqiptare, por kishin
ngulur kmb q edhe ksaj radhe at revolt mos e
prfillnin dhe t bnin mos q asgj t mos
ndryshonte n Maqedoni. Kshtu q shum shpejt
shqiptart u gjetn aty ku kishin qen gjithmon,
por q nuk shihej qart shkaku i pjesmarrjes s nj
numri t caktuar elitash partiake npr institucionet
m t larta shtetrore: jasht institucioneve t shtetit.
N ndrkoh, Maqedonia u mbulua nga mjegulla
e nj atmosfere t pakuptimt q nga pak dukej si
teatr absurd: ata q kishin marr pushk t
realizonin krkesat shqiptare, t cilat pr nj dekad
t tr hasn n vesh t shurdhr, lajmronin
Shkupin zyrtar se nuk jan kundr sovranitetit dhe
trsis territoriale t Maqedonis, se nuk luftojn
pr territore, por pr t drejta kolektive dhe in-
dividuale. Pra, ata paralajmronin pushtetart se
ishin t gatshm t mbronin edhe shtetin nga ata q

181
nj dekad me radh kishin br mos ai t
asgjsohej. Sikur t ishte ndryshe, ather kryesuesit
e UK-s as q do krkonin at q kishin nnvizuar
n Komunikatn numr 6 t shtabit t
prgjithshm t UK-s me dat 09 mars t vitit
2001, ku numroheshin krkesat UK-s me kt
renditje: Ndrmjetsim t paanshm ndrkombtar
n konflikt, regjistrimi i popullsis nga nj instituci-
on ndrkombtar, ndrrimi i kushtetuts,
Maqedonia t jet shtet i shqiptarve dhe
maqedonasve si parakusht t zhduken padrejtsit,
apo si thuhet n komunikat t hiqet diskriminimi
ne jetn civile dhe ushtarake, t hiqet diskriminimi
n arsim, shkenc e kultur, t hiqet diskriminimi n
ekonomi, administrat shtetrore, n jetn politike,
n procedurat e marrjes s vendimeve, n procedurat
e zgjedhjeve, n procedurat e ndarjes s zonave
elektorale, t lirohen t burgosurit politik dhe t nji-
het e drejta t kthehen t ndjekurit dhe t arratisurit
politik.
Pra, UK-ja vetm kishte kompletuar listn e
krkesat disavjeare t shqiptarve t ktushm,
listn e cila mbase ishte humbur diku npr sirtart e
qeveris dhe t kryetarve t shtetit. Nprmjet ksaj
komunikate, Ali Ahmeti vetm ua rikujtonte
politikanve t Maqedonis se nuk ishte harruar lista
e krkesave shqiptare, ai njkohsisht me kt
komunikat ua rikujtonte partiakve shqiptar edhe
premtimet q ia kishin dhn popullit, e t cilat
kurr nuk i kishin realizuar. Dhe duke mos pasur
prgjigje pse nuk ishin prfillur kto krkesa,

182
shumica e politikanve dhe qarqeve intelektuale e
mediatike t etnitetit Maqedonas, filluan t
dshmojn se ishin sulmuar nga Kosova. Kt e
bnin nga shum arsye: se si shtet i sulmuar, do
kishte t drejt t prdor tr potencialin ushtarak e
policor pr tu mbrojtur (si ndodhi me bom-
bardimet e vendbanimeve shqiptare), si shtet i sulmu-
ar nga jasht Maqedonia do e shprqendronte vmen-
djen e ndrkombtarve nga e vrteta q i kishte uar
shqiptart t merrnin armt n duar.
Qarqet e etnitetit maqedonas, asokohe, si edhe
vite me von do shtrojn nj pyetje shum t
logjikshme, por edhe si shum t tjera, dukshm t
vonuar: a arrihen t drejtat qytetare me arm. Duke
harruar se npr bot luftrat bheshin pr t drejta
njerzore, e jo vetm pr pushtim t territoreve. Ata
harroni logjikisht t bnin vlersimet q leht do ua
bnin t qart se shqiptart e Maqedonis ishin ata q
kishin marr armt n dor dhe se konflikti nuk u
kishte ardhur nga Kosova. Q ta kuptonin kt, do u
mjaftonte t shihnin listn e emrave dhe t biografive
t ushtarakve q udhhiqnin njsitet e UK-s, t
cilt, t gjith deri n nj, ishin shqiptar t lindur e
t rritur npr vendbanimet e Maqedonis. Nga ato
lista do e kuptonin se shumica e udhheqsve t
UK-s s Maqedonis, kishin marr pjes edhe n
organizimin e UK-s, e cila n vitin 1999 luftoi n
Kosov. Dhe nse vlersimi do bhej sipas logjiks q
e impononin qarqet e ktushme t etnitetit
maqedonas, ather m par mund t thuhej se luftn
n Kosov e kishin organizuar edhe shqiptart e

183
Maqedonis, se sa konfliktin e 2001 ta kishin nisur
kosovart.
Por, ishte e qart se qarqeve politike t
Maqedonis, t prballura me disfatn e vet, edhe e
pamundshmja u dukej e mundur. Kshtu q ata, nga
njra an Kosovn e mbanin si provinc t Serbis,
e nga tjetra e shpallnin si sulmuese t Maqedonis.
Nse Kosova ishte at q e mendonin ata vetm nj
pjes e Serbis ather pse nuk thoshin se jan t
sulmuara nga Jugosllavia e athershme. Apo, nse ajo
ishte at q realisht ishte protektorat pse nuk u
shkonte ndr mend se me kt donin t thoshin se
Maqedonia ishte sulmuar nga bashksia ndr-
kombtare, e cila ishte prgjegjse pr do gj q
ndodhte me Kosovn dhe q bnin kosovart. Kto,
dhe shum absurditete tjera, ishin rezultat i asaj se
UK-ja, papritur e detyroi Maqedonin t dilte
prpara pasqyrs s vet, e t shihte se sa i ishte
shmtuar fytyra gjat nj dekade derisa ishte marr
me lojra q kishin t bjn me mosdurimet
ndretnike.
N kt pasqyr e pan vetveten edhe partiakt
shqiptar t t gjitha partive. Dhe, mbase, rastsisht,
fytyra e PDSH-s doli m e shmtuar, sepse asaj i ra
n hise q t ishte n qeverin, e cila jepte vendime t
bombardoheshin fshatrat shqiptare, sepse ajo ishte
pjes e koalicionit qeveritar, i cili edhe nga parat e
taksapaguesve shqiptar blinte armatime q ti
shkatrronte vendbanimet e ktij etnitetit.
Objektivisht, PDSH-ja u ndodh n nj pozit ab-
surde: t braktis kabinetet qeveritare, apo t mbetej

184
n koalicionin qeveritar ku nuk mund t ndikonte
me asgj n vendimmarrje. Ndoshta kjo pozit e
pakuptimt, asaj edhe do ia lehtsoj veprimin, sepse i
njjt do ishte efekti i veprimtarve t saj n pushtet
edhe sikur ata t rrinin npr kafenet e Tetovs
edhe sikur partia e tyre ti ndiqte ngjarjet nga
kabinetet qeveritare. Duke ndenjur n kabinetet
qeveritare, n mos m shum, ata kishin mundsi t
shihnin dhe t prjetonin at q dikush ua thoshte
qeveritarve t t gjitha partive shqiptare: se jan ve-
tm pjes e nj ikebane politike, e cila u jep legjiti-
mitet qeverive dhe institucioneve t ktij shteti, q
nga shqiptart ndjeheshin si t huaja. Duke mbetur
n koalicionin qeveritar edhe gjat konfliktit t
2001, kryesuesit e PDSH-s do duhej t shihnin m
qart se gjat tr periudhs s demokratizimit t
Maqedonis, ndoshta partit shqiptare vetm kishin
prsritur gabimin q e kishte br e mparshmja:
pjesmarrjen n qeveri. Se ndoshta sikur partit
shqiptare t mos u jepnin legjitimitet koalicioneve
qeveritare t Maqedonis, lufta e tyre parlamentare
do ishte m e frytshme. Se me vet mos votimin e
shum ligjeve t disfavorshme pr shqiptart, sistemi
juridik i ktij shteti do rrzohej prpara
institucioneve ndrkombtare.
Me siguri se qeveritart shqiptar nuk e kishin
leht gjat konfliktit t 2001, pasi q ishin prball
nj situate absurde: t mbeteshin n qeveri ku askush
pr asgj nuk i pyeste q do t thoshte tju shrbesh
si mbules qarqeve t vendimmarrjes t etnitetit
maqedonas q kishin vendosur t prdorin tr

185
potencialin ushtarak e policor kundr mjediseve
shqiptare ku vepronte UK-ja - apo t dalsh nga
qeveria, e q do t thoshte ti shkputsh t gjitha
lidhjet mes pals shqiptare dhe asaj t etnitetit
maqedonas. Kshtu q mund t thuhet se politikant
shqiptar t ksaj kohe, si ato t PPD-s, edhe ata t
PDSH-s, ndershm e luajtn edhe pjesn e lojs po-
litike, e cila kishte domethnien e dshtimit t plot
t tyre: at t korrierit q do mbante lidhjen mes
Ali Ahmetit dhe kryesuesve t shtetit maqedonas.
Pra, ata kt rol e luajtn ndershm, dhe bile shkuan
edhe n Prizren q t takoheshin me udhheqsin e
UK-s dhe ti shprehin dgjueshmri dhe besnikri
n rolin t cilin ua kishte prcaktuar fati. Gjat ktij
takimi t Ali Ahmetit me Arben Xhaferin dhe Ymer
Ymerin n Prizren, t mbajtur me 22 maj t 2001, u
nnshkrua edhe Deklarata e liderve shqiptar t
Maqedonis lidhur me procesin paqsor e reformues
n Republikn e Maqedonis, n t ciln thuhej se
ishte arritur konsensus mes liderve shqiptar, mbi
njohjen e faktit se reformat pr t cilat an-
gazhoheshin shqiptart kan qllim ruajtjen e integri-
tetit dhe karakterit shumetnik t Maqedonis,
njohjen se nuk ka zgjidhje etnike territoriale pr
probleme n Republikn e Maqedonis dhe do
prpjekje pr t coptuar etnikisht territoret, u sjell
dm vetm qytetarve t Maqedonis dhe paqes n
rajon, njohjen se nuk ka zgjidhje ushtarake pr
problemet n RM, njohja se procesi i transformimit
t RM duhet t shkoj vetm drejt integrimeve euro-
atlantike, njohjen se zgjidhja do t gjendet brenda nj

186
procesi vendor politik me lehtsimin e SHBA-s dhe
BE-s.... Por, pr t gjitha kto njohje, prijsit
policor dhe ushtarak t Maqedonis ishin verb-
ruar dhe nuk e shinin se kjo Deklarat ishte shptimi
i Maqedonis. Andaj edhe opinioni i ktushm do i
detyroj Xhaferin dhe Ymerin q n njfar mnyre
t distancoheshin nga kjo Deklarat. Me ka u b e
qart nj gj: se nuk ishin shqiptart ata q donin dhe
dshironin coptimin e Maqedonis, por kishte
qarqe t etnitetit maqedonas t cilat donin ta
shfrytzonin kt mundsi, mbase edhe t
gjatpritur, pr ndarjen territoriale dhe kmbimin t
popullats shqiptare me at t etnitetit maqedonas.
Kt do e dshmoj edhe propozimi i publikuar
asokohe, e q i prshkruhet Akademis Maqedonase
t Shkencave dh Arteve, ku hapur krkohej ndarja e
shtetit ne pjesn maqedonase dhe at q do i jepej
Shqipris. Kshtu q, Ali Ahmetit i ra n hise t
bnte edhe at q me siguri nuk kishte mundur ta
parashikoj kur kishte nisur konfliktin: tua bj me
dije qarqeve t ktushme se ai e donte Maqedonin
t tr, e jo vetm nj pjes t saj, se ai - n krahasim
me Arbr Xhaferin pr t cilin thuhej se asokohe
edhe nuk kishte qen gjithaq kundr q shqiptart e
maqedonasit prfundimisht t ngrinin nj mur t
lart, i cili do i ndante prgjithmon - nuk e kishte
ndr mend ta lejonte ndarjen e shtetit, dhe prandaj
lshoi Komunikatn e 31 majit t vitit 2001, n t
ciln nn t tjerat nnvizohet se Shtabi i prgjith-
shm i Ushtris lirimtare Kombtare, konstaton se
plani i publikuar nga ASHAM-s (MANU) edhe

187
njher vrteton politikn shoviniste t qarqeve t
caktuara q kan vepruar dhe veprojn n kuadr t
shtetit n Maqedoni:::: Pra, Ali Ahmetit i ra n hise
q krahas t drejtave t shqiptarve, t shptoj edhe
trsin e shtetit t quajtur Maqedoni.
Sa i prket Deklarats s Prizrenit, ajo duhet
shikuar edhe nga kndi se Ali Ahmeti u dha
legjitimitet liderve t ktushm partiak t bheshin
ndrmjetsues t tij n bisedimet me institucionet
shtetrore t Maqedonis. Pra, ai n njfar mnyre
atyre ua riktheu liderllkun e munguar asokohe.
Gjithsesi se ky ishte hap shum i rndsishm q
faktori politik e ushtarak shqiptar ti akordonte
veprimet e veta dhe q m n fund pala e etnitetit
maqedonas t kuptonte se ata me asgj nuk dallonin
mes vete kur bhej fjal pr krkesat e shqiptarve.
Me kt Deklarat, lidert e ktushm shqiptar u
faktorizuan dhe u bn partner t barabart me paln
shtetrore. Q m n fund, do kurorzohet me nn-
shkrimin e Marrveshjes s Ohrit edhe nga Arbr
Xhaferi dhe Ymer Ymeri. E n ndrkoh, t gjith e
dinin se pran nnshkrimit t ktyre kryesuesve
partiak shqiptar, qndronte vula e Ali Ahmetit.
Pra t gjith e dini, se pa plqimin e Ali Ahmeti, t
gjitha marrveshjet do ishin t pavlera.
Kur bhet analiza e rrjedhave t ngjarjeve t
2001, shum analitik dhe ekspert nga Maqedonia,
shtrojn nj pyetje gjithsesi t logjikshme: pse n
fillim t konfliktit, prfaqsuesit e institucioneve
kombtare ishin kundr pjestarve t UK-s, pse
n fillim ata i quanin me emrtime prbuzse dhe

188
prjashtuese, e q m von do t ndryshoheshin.
Kt pyetje mund ta shtrojn vetm ata t cilt nuk
din ti zbrthejn porosit e prcjella nga da-
shamirsit q nuk duna t t fusin n konflikt dhe q
duan t t japin sinjal t dshmosh urtin
institucionale dhe shtetrore. Duke mbajtur ann e
Shkupit zyrtar, prfaqsuesit e institucioneve
ndrkombtare shpresonin se n kt mnyr ia
mundsonin Maqedonis q ajo ngutazi ti bindte
shqiptart se nuk kishin nevoj ashtu t shprehnin
revoltn e tyre dhe t bnte hapa konkrete sa tu
dshmonte se i konsideronte si qytetar t barabart
dhe do i rishikonte t gjitha krkesat e tyre si dhe
qndrimin e institucioneve shtetrore ndaj tyre. Pra,
bashksia ndrkombtare priste zra qetsues nga
Shkupi zyrtar, shpresonte se burrshtetasit e
Maqedonis e dinin se kur rebelohet edhe nj numr
i vogl qytetarsh, duhet t fillosh bisedimet q ata t
ulin armt, e jo menjher ta prdorsh dhunn. M
n fund, ato personalitete ndrkombtar e dinin se
edhe me kidnapues, apo terrorist m ordiner, shteti
i sulmuar mundohet t v ndonj dialog me an t t
cilit do e zgjidhte problemin pa gjakderdhje. Pra,
koncepti mental i atyre ndrkombtarve t cilt me
deklarata t ashpra sulmonin shqiptart q kishin
marr armt n duar, nuk korrespondonte me men-
talitetin politik t Shkupit zyrtar, i cili dhuns me-
njher iu prgjigj me dhun, edhe at me intensitet
disa her m t madh se ajo q ushtronin ushtart e
UK-s. Kshtu q Maqedonia shum shpejt e
shpalosi fytyrn e vrtet prpara bots si jotolerante

189
dhe e prcaktuar nj etnikisht si shtet q duhej ta
mbroj etnitetin maqedonas nga t tjert, e jo si
shoqri q t gjith qytetart i shihte si t njjt
prpara ligjit dhe institucioneve shtetrore. Dhe kur
bota e pa se Shkupi zyrtar mezi kishte pritur q
edhe njher t prdorte forcn ndaj shqiptarve,
personalitetet botrore e ndrruan fjalorin. Apo m
mir thn, e kuptuan se Shkupi zyrtar gabimisht e
kishte kuptuar porosin q i arrinte nga Uashingtoni
dhe Brukseli. Andaj edhe shum shpjet do krkojn
nga Maqedonia q kujdesshm t prdorte forcat
ushtarake dhe policore, si dhe ta ket parasysh se m
nuk bhej fjal pr grupe ekstremiste, por pr nj
popullat t tr t revoltuar dhe t gatshme edhe me
arm t luftoj pr t drejtat e veta.
Thn shkurt, shum shpejt pas fillimit t kon-
fliktit, institucionet e bashksis ndrkombtare, t
cilat ishin t interesuara pr stabilitetin e
Maqedonis, u prballn me arrogancn e elitave
politike, intelektuale dhe t mediave t etnitetit
maqedonas, t cilat frontalisht doln me krkesn q
arms shteti ti prgjigje me arm, q t mos
bisedohej me terroristt, se duheshin ndshkuar
fshatrat shqiptare, t cilat i prkrahnin pjestart e
UK-s. Pra, bota u prball me dika thuajse areale,
me dika q deri ather e kishte par vetm tek Mi-
llosheviqi: q i tr shteti ti kundrvihet nj revolte
popullore, pa u munduar t krkoj shkaqet q e
nxisnin at revolt. Andaj, t kota ishin edhe vrejtje
e mvonshme t qarqeve t etnitetit maqedonas se n
nj vend demokratik t drejtat individuale dhe

190
kolektive nuk realizoheshin me arm. Ky ishte
konstatim i drejt, por kishte nj mangsi t madhe
q e bnte t pavlefshm: Maqedonia ndrtonte
demokraci, por me formula t socializmit t
dikurshm Jugosllav, ndrtonte shtet t qytetarve t
barabart, por duke i pasur institucionet shtetrore
t mbyllura pr shqiptart. N demokracin t ciln
e ndrtonte Maqedonia, shumka nuk kishte asnj
lidhje farefisnore me at q e njihnin standardet de-
mokratike. Kshtu q, brenda dy muajve, bashksia
ndrkombtare e pati t qart se ata q kishin dal n
mal me pushk n dor, nuk ishin as rambot e
Arbr Xhaferit, as terroristt e Georgievskit, por
pjesa m e madhe e rinis shqiptare, t ciln me vite e
kishin ushqyer me gnjeshtra si politikant e
paprgjegjshm shqiptar, po ashtu edhe
institucionet nj etnike shtetrore. Pastaj, insti-
tucionet ndrkombtare nuk e kishin vshtir t le-
xonin edhe dika t papritur pr ata: se disa qarqe t
etnitetit maqedonas bnin mos q zjarri i lufts
ndretnike t prhapej sa m shpejt npr tr
Maqedonin. Dhe kt e bnin me shpres se kishte
ardhur asti i gjatpritur q njher e prgjithmon
t pastroheshin llogarit me shqiptart. Andaj nuk
do vonojn shum, dhe npr Maqedoni do fillojn
t qarkullojn hartat e Maqedonis pa shqiptart n
t. E bile n Shkup do nxitet shprngulja e
shqiptarve q n t, t paksohet numri i banorve
shqiptar. Pushtetart ngutazi vendosn pika-kon-
trolli policor, t cilat, nse i ndiqje kujdesshm, e
mbyllnin kufirin e plqyer t ndarjes etnike nga

191
disa qarqe t etnitetit maqedonas dhe thuajse n pr-
pikshmri e ndanin Maqedonin n pjesn shqiptare
dhe n at t etnitetit maqedonas. Dhe npr kto
pika-kontrolli, me prplot rezervist dhe polic
maqedonas, shqiptart plakiteshin, u merreshin
para q t kalonin nga nj vendbanim n tjetrin.
Edhe spitali shtetror u b i padurueshm pr
shqiptart, sepse mjekt e atjeshm me bezdi
harxhonin koh dhe ilara pr ti shruar terroris-
tt. Q do t thoshte se emrtimi terrorist humbi
kuptimin fillestar dhe ai tani i prshkruhej thuajse
nj populli t tr.
Bashksia ndrkombtare shpjet e kuptoi se rre-
thanat dhe personazhet q e uan Maqedonin drejt
2001, ishin ato dhe ata q kishin nisur luftn
ndretnike nj dekad m par. E q tani, n 2001
shtireshin se nuk e dinin pse rinia shqiptare kishte
marr armt pr t luftuar pr at q i takonte ktij
populli. M n fund, t zn me hartat e ndarjeve
ndretnike, disa nga burrshtetasve maqedonas edhe
nuk kishte kush tua rikujtoj se pyetja e
referendumit t mbajtur me 8 shtator t 1991, e t
cilin e bojkotuan shqiptart, ishte: A jeni pr
shtetin e pavarur e sovran t Maqedonis, me t
drejt q t hyj n bashksin e shteteve sovrane t
Jugosllavis s ardhshme.; se me dat 29.07.1991,
grupi parlamentar PPD-s i propozoi parlamentit
republikan t miratoj nj Deklarat pr status t
barabart t shqiptarve t Maqedonis n t ciln,
mes dhjet pikave, krkohet q Republika e
Maqedonis t hartoj mekanizm juridiko kush-

192
tetues me t ciln do t garantohet barabarsia nacio-
nale, dhe pr t gjitha shtjet t cilat u prkasin ma-
rrdhnieve nacionale dhe interesave t prbashkt
do t vendose me konsensus, se shqiptart e
Republiks s Maqedonis kan t drejt t vendosin
pr fatin e tyre dhe n at kontekst t mbajn
prgjegjsin pr fatin e republiks, por kjo
deklarat nuk u prfill nga pala e etnitetit
maqedonas; se kryetari i parlamentit republikan, Sto-
jan Andovi n nj intervist dhn Zrit me dat
07 tetor 1991, t botuar n faqen 15 t ksaj gazete,
konstatimit t gazetarit se entuziazmi pr t ruajtur
konfederatn e Jugosllavis n republikat veriore
shuhet, e ato q m par nuk kan pranuar
mundsin pr t jetuar n nj konfederat, kt nuk
e bjn as sot dhe a ssht e prgatitur Maqedonia t
jetoj vetm, ai do ti prgjigjet se referendumin
nuk e organizojm pr tu shkputur nga Jugosllavia
apo pr t jetuar vetm. Krejt puna q bjm shkon
kah ajo q Jugosllavia t ruhet, por me kusht q ajo
t shndrrohet n nj bashksi t shteteve
sovrane.....; n pyetjen e t njjtit gazetar se a men-
don se bojkotimi i referendumit nga ana e
shqiptarve mund t sjell n pikpyetje
vlefshmrin e referendumit n suaza
ndrkombtare, S. Andovi thot: Prfundimin po-
zitiv t referendumit nuk mund ta sjellin n pyetje
shqiptart me bojkotimin eventual. Madje mund t
thosha se nuk mund t bhet kurrfar dmi n
validitetin e tij ndrkombtar...
T gjitha kto q u prmendn m lart jan qn-

193
drime dhe disa nga veprimet t cilat e solln
Maqedonin deri te 2001. Ndoshta, prandaj disa nga
politikant q ia harxhuan ardhmrin shtetit, me
lehtsi do prkrahin planet pr ndarjen e
Maqedonis. Ndr ata do jet edhe Stojan Andovi,
njeriu q dikur mbronte Konfederatn Jugosllave, i
cili m von mendonte se shqiptart nuk jan faktor
vendimtar pr fatin e Maqedonis, mirpo i cili
gjat konfliktit do krkoj q shteti pamshirshm t
sillet ndaj terroristve. E nuk kishte njeri q n
vitin 2001 tia rikujtoj Andovit se edhe prgjigjet e
tij mosprfillse ndaj shqiptarve t dhn gazetave,
kontribuuan q Maqedonia t arrij n 2001. Gjat
konfliktit thuajse u heshtn t gjith dhe nuk kishte
kush politikanve t ktushm tua rikujtoj se
konflikti shqiptaro maqedonas kishte filluar q
nga dita e shpalljes s referendumit pr pavarsin e
ktij shteti. Konfliktin e 2001 e nxitn t gjith
politikant e llojit t Stojan Andovit, q asokohe
nuk kishin vizion, por i printe situata e dits dhe
frika si do ia bnin pa Beogradin.
Rrugs s konfliktit u nisn edhe partit
shqiptare duke e radikalizuar popullatn shqiptare
me premtime t mdha t cilat pastaj humbeshin n
mjegulln e dendur t pavendosmris se si t
vepronin. Si gjat kohs para shpalljes s
referendumit pr pavarsin e Maqedonis, po ashtu
edhe pas mbajtjes s tij kur pasoi ajo vones e shpall-
jes s aktit m t lart shtetror, e shkaktuar nga
dilemat dhe mosmarrveshjet rreth natyrs s Kush-
tetuts, e kur prfaqsuesit e PPD-s ishin njsoj t

194
paqart, e t pavendosur se si duhej vepruar. E
kundrshtimet e asokohshme lidhur me kushtetutn
republikane vinin nga tre taborre: pr kushtetut
nacionale (si shtet i etnitetit maqedonas) ngulte
kmb blloku i partive etnike maqedonase i kryesuar
nga VMRO-ja, partit me orientim t majt ishin
diku n mes dhe angazhohen pr kushtetut me
elemente edhe qytetare edhe nacionale, dhe
prfaqsuesit e partive politike shqiptare q angazho-
hen pr prcaktim kushtetues t pastr qytetare.
Kto dilema nuk arriti ti evitoj as komisioni
kushtetues. Ja ka deklaron n at koh eksperti
shqiptar i ktij Komisioni, Mithat Emini,
prndryshe edhe nnkryetar i PPD-s: Edhe gjat
puns s ktij Komisioni kushtetues sht vrejtur se
partit politike t Maqedonis, nuk kan qndrim t
njjt rreth karakterit t kushtetuts s re...Derisa t
majtt kan qndrim m demokratik dhe duket se
jan m afr standardeve evropiane, tek prfaqsuesit
e VMRO-s vrehet egoizmi nacional q her - her
barazohet me shovinizm. Ata sillen sikur n Maqe-
doni t mos jetonte askush tjetr prpos
maqedonasve. ( Zri, 16.11.1991, F. 9)
N kt periudh Maqedonia prballet edhe me
nj paradoks tjetr: at m shum e frikon pavarsia
e vet, se sa tytat e tankeve serbe t cilat e rrethonin.
Kshtu q edhe lufttart m t zjarrt t
asokohshm pr pavarsin e Maqedonis - lidert e
VMRO-s - thuajse do bjn mos t vonohej
shpallja e Kushtetuts. Ja ka thot lidhur me kt
Mithat Emini: ...kur sht fjala te kushtetuta, edhe

195
Gligorovi edhe Andovi edhe Tupurkovski etj. thon
se sht br njfar prparimi n prmisimin e
statusit t shqiptarve...Ku ta dish, ndoshta at q
nuk jan n gjendje ta bjn politikant e tanishm,
do ta bjn gjeneratat e ardhshme... (Zri
16.11.1991).
Po, kt do e bjn gjenerata e ardhshme, por jo
ato q jetonin mbi shpinn e popullit. Kt do e bj
UK-ja e udhhequr nga Ali Ahmeti, n vitin 2001.
Andaj edhe ngjarjet dhe deklaratat e
lartprmendura, nuk shpjegojn vetm realitetin e
asaj kohe, por edhe nj mentalitet politik t
partiakve shqiptar q veprimet e veta t mos i
mbshtesin tek forcat vetjake, por n ndryshimin e
vetdijes te rivalt e tyre t etnitetit maqedonas. Mb-
ase politikant e athershm shqiptar e besonin t
pamundurn: se do mund t ndryshonte vetdija
ndaj shtjes ndretnike tek politikant e llojit t
Gligorovit dhe Stojan Andovit, t cilt ishin rritur
dhe plakur me bindjen se nuk ishte realiteti ai q i
ndryshon shoqrit dhe partit, por partit e
ndryshojn realitetin. Me ka edhe rruga e cila do e
oj Maqedonin drejt konfliktit t 2001, do jet e
asfaltuar edhe nga vet prfaqsuesit politik shqiptar
q prisnin t vijn gjeneratat e reja maqedonase, t
cilat do ken m shum mirkuptim pr krkesat
shqiptare. Duke harruar se n ndrkoh rriteshin
gjeneratat shqiptare q donin t jetojn t sotmen, e
jo t ardhmen e premtuar. Dhe gjithashtu rriteshin
gjenerata t reja t etnitetit maqedonas, t cilat do
jetonin me bindjen se institucionet shtetrore kan

196
vetm nj qllim t mbrojn interesat e tyre etnike
bile edhe nga bashkqytetart shqiptar.
Lidhur me mosmarrveshjet shqiptaro-
maqedonase q ecnin rrugs s dy botrave t largta,
por t mbuluar me ikebann gnjeshtare t nj
bashkpunimi mes elitave politike shqiptaro-
maqedonase, ja ka thot kryetari i athershm i
Maqedonis, Kiro Gligorovi: ..Maqedonia sht
shtet i maqedonasve, i shqiptarve, i turqve dhe i t
tjerve q jetojn ktu...Pr t gjitha kto gjra do t
bisedojm m qet kur t qetsohen gjrat...(Zri,
21.12.1991, F. 11). Me ka ai shpalos formuln e
vetme t zgjidhjes s problemeve ndretnike q e
kishte msuar n kohn e socializmit t blesh koh.
Pra, krkesat e shqiptarve ti shtysh pr m von,
duke mos par se kshtu ai e shiste t ardhmen e
shtetit, duke mos vrejtur se ai bhej krye
projektuesi i rrugs q Maqedonin do e onte drejt
e n kthetrat e 2001, n vitin kur politikant ia
kishin harxhuar Maqedonis tr kohn pr pritje
dit m t mira q t zgjidheshin problemet
ndretnike.
Dhe derisa Gligorovi blinte koh, shqiptart
bnin gati referendumin e tyre, dhe me 27 dhjetor
t vitit 1991, n Gostivar do formohet Kuvendi pr
Mbajtjen e Referendumit pr Autonomi Politike-
territoriale n Maqedoni, ndrsa m 30 dhjetor
kryetar i tij u zgjodh Gjylias Fejzullahu nga
Gostivari, i cili jep kt shpjegim pr motivet e
shpalljes s ktij referendumi: ...referendumin pr
autonomi politike territoriale e shpallm pas

197
shterjes s t gjitha mundsive q shqiptart t fitojn
edhe me kushtetut status t barabart me ma-
qedonasit. Udhheqja dhe Qeveria Maqedonase, nj-
rin pas tjetrit i lshoi t gjitha rastet pr ta br kt,
kurse kupa u mbush me aprovimin e kushtetuts s
re... (Zri, 11.01.1992, F. 25). Prderisa politikant
e etnitetit maqedonas i humbnin mundsit q t
ardhmen e shtetit ta betononin me nj kushtetut t
qytetarve t barabart, prfaqsuesit e shqiptarve,
duke mos pasur koncepte t qarta t veprimit,
vazhdonin popullin ta radikalizonin edhe me
veprime q paraprakisht e dinin se jan t vshtira t
realizoheshin, si ishte Ilirida, e cila edhe do
mbetet e humbur diku n mjegulln e dendur t hu-
tess politike t partiakve shqiptar t asaj kohe.
Duke shpalosur arsyet tjera pr shpalljen e ktij refe-
rendumi, Gjylias Fejzullau do shtoj. Se ...partit
politike shqiptare deri tash nuk mundn ti
realizojn prcaktimet e veta programore prandaj ka
rrezik q t thuajsohet masa e gjer. Pra, duhet
br dika... (Zri, 11,01.1991). Pra duhej br
dika, por jo t tendossh mjegulln, nuk duhej
srish prap ta nxjerrsh popullin prpara, q ai tu
shrbente politikanve si mbules pr mosbrjet e
tyre. Pra, duhej br dika, dhe PPD-ja bri dika q
si shumka tjetr dilte se sht asgj, se vetm the-
llonte mosdurimet ndretnike, dhe Maqedonin e
onte drejt e te krismat e para n Tanush. Pra, u b
dika q qysh ather PPD-ja e promovoi si mnyr
m t vlefshme t veprimit partiak aty ku nuk
mundesh t bsh gj, nxirre popullin prpara

198
barrikadave rreziko rinin. Gj t ciln m von
deri n prpikri do e prsosnin dhe do e prdornin
t gjitha partit tjera, veanrisht PDSH-ja e Arbr
Xhaferit, e cila me politikn e saj populiste,
radikalizmin e shqiptarve e ngriti disa grad m
lart.
Duhet thn se deri te referendumi pr autonomi
Kulturore - territoriale, shqiptart e Maqedonis
kishin arritur duke ecur npr rrugn me gropa t
shpirtngushtsis s politikanve t etnitetit
maqedonas. Si dhe npr rrugn e shtruar me
premtimet e pamatura t prfaqsuesve t vet, t cilt
popullit ia bnin si t mundshme edhe gjrat pr t
cilat ata paraprakisht e dinin se kurr nuk do
realizoheshin. Kjo rrug ishte e ngusht dhe e ndo-
dhur mes dy mezhdave nga njra an at t politi-
kanve shpirtngusht nacionalist t etnitetit
maqedonas dhe nga ana tjetr me mezhdn e rritur
nga nacionalromantizmi i politikanve t paaft
shqiptar. E kjo rrug npr t ciln ecnin shqiptart
e Maqedonis, nj dit do mbushej aq shum me
rinin e paknaqur, sa do bhej e pakalueshme dhe do
ndodhte ajo q ndodhi n 2001.
Duke u prballur me tre dshtimet e tyre
politike m t mdha: regjistrimin, referendumin pr
pavarsin e Maqedonis dhe Kushtetutn q ishin
br pa pajtimin dhe pjesmarrjen e shqiptarve,
prfaqsuesit e athershm politik krkonin mbules
(apo donin ta krcnonin paln e etnitetit maqedonas
me dika m t rrezikshme pr Maqedonin) andaj
edhe shpalln autonomin e tyre. Por, arroganca e

199
politikanve maqedonas asokohe ishte e mbshtetur
mbisukseset q i arrinte Millosheviqi n Kosov, si
dhe n shpresn e tyre se tani i kishin zn
ngusht shqiptart e ktushm dhe mundeshin t
qet tia vinin kulmin shtpis s vetme t tyre
etnike.
Sa i prket referendumit pr autonomi, mund t
thuhet se ai pati me shum jehon jasht, se sa
brenda n Maqedoni. Vendort thuajse m ishin
msuar me referendume dhe me autonomi q mbinin
e vdisnin n t gjith hapsirn e ish-Jugosllavis.
Kshtu q asokohe vjen nj akt i par serioz nga
jasht lidhur me kt referendum. N t njjtn dit
kur botohet lajmi pr takimin e Alojz Mokut me
Kryeministrin e Kosovs, Bujar Bukoshin, do bhet
publike edhe deklarata e Mokut ku ai thot:
Maqedonia duhet t respektoj vullnetin e populla-
ts shqiptare t shprehur n referendumin pr auto-
nomi politike-territoriale. Kshtu mendonte Moku,
mbase duke mos e ditur se ata q kishin shpallur dhe
organizuar referendumin, popullit t vet ende nuk i
kishin shpjeguar se ka do t prfshinte kjo
autonomi, sidomos nn atributin territorial. Apo
thjesht, Ilirida ishte autonomi q nuk kishte
hartn e vet, e cila si shumka q bnin asokohe
shqiptart e Maqedonis, m par i vihej emri, e
pastaj fillonte ngjizja e fmijs. E n ndrkoh, t
dy palt bnin punn e vet: pala e etnitetit
maqedonas referendumin e konsideronte si
jolegjitim, dhe ajo shqiptare thuajse nuk dinte t
bj me t, prandaj krkonte takim me Gligorovin

200
pr t arritur marrveshje. E Gligorovi asokohe nuk
kishte koh pr referendumin e shqiptarve, sepse
kishte takime me gjeneralin Axhiq rreth trheqjes s
Armats Jugosllave nga Maqedonia. Pra, Gligorovi
vazhdonte t blej koh, e t ciln shqiptart ia
shisnin shum lir. N ndrkoh edhe shitsit edhe
blersi i kohs, bnin t njjtin gabim: luanin me m
t rrezikshmen pr Maqedonin - me ndjenjat etnike
t qytetarve t ktij shteti t posa mvetsuar.
Ka shum ngjarje, ka shum emra, ka shum
data q e shtruan rrugn q Maqedonin e solln deri
te 2001. Njsoj si ka shum qarqe t cilat donin me
do kusht kt konflikt ta onin t merr prmasa t
lufts ndretnike. Por, mbetet e vrteta se 2001 dhe
Marrveshja e Ohrit, arritn Maqedonin ta
barazonin me vetveten. Ta nxirrnin nga balta e
vetgnjimit, se ishte shembull pr demokracin
botrore. Dhe e ndodhur prball vetvetes, Ma-
qedonia e 2001 e kishte rnd ta pranoj se konflikti
i ktij viti ishte prodhim i saj autokton, se at e
kishin nisur dhe prfunduar t rinjt shqiptar t
Maqedonis t udhhequr nga Ali Ahmeti. M n
fund, 2001 i solli Maqedonis edhe nj vetdije t re
q n t ardhmen mund ta ndihmonte m leht ta
kuptonte se nuk ka fat pr kt shtet nse ai sht
dshir vetm e nj etniteti atij maqedonas. Se
ardhmria e shtetit varej edhe nga ajo se sa jo-
maqedonasit at do e ndjenin si shtet t tyre.
Nuk ka dyshim se 2001 e begatoi historin e Ma-
qedonis. E Maqedonis - si edhe shum shteteve t
ktij regjioni - i mungonte shumka, por jo edhe

201
sasia e historis. Bile, kur bhet fjal pr historin,
kt shtet thuajse gjithmon e kishte prcjell
(dis)fati q thuajse tr kalendarin historik ta ket t
thurur nga data t lavdishme, t cilave shumkush ua
nxirrte rrnjn katrore dhe i shumzon me t
vrtetat kundrthnse. Jo vetm shkaku se historin
e dyfisht t ktij shteti, ndaras e shkruajn dy
etnitetet numerikisht m t mdha maqedonasit et-
nik dhe shqiptart - por edhe shkaku se shum perso-
nazhe t lavdishme dhe data t shnuara nga e
kaluara e etnitetin maqedonas, ndrlidhen edhe me
lavdin dhe historin e disa popujve fqinj. Kshtu
q nj pjes e historis s ktij shteti mbytet n
lavdin e cila u takon edhe t tjerve, ndrsa
kalendari bashkkohor i Maqedonis ngatrrohet
mes datave q nuk kan domethnie t njjt pr t
gjith qytetart e saj.
Kur bhet fjal pr historin bashkkohore t
ktij shteti, lmsh m i ngatrruar mbetet viti i 2001
kur nga nj konflikt i armatosur, i ngutshm dhe i
shkurtr, doln aq komandant dhe heronj thuajse
lufta kishte prmasa botrore. Konflikt pr t cilin
ekzistojn dy t vrteta, t cilat mbase vetm e
shtojn mjegulln mbi at q ndodhi dhe aspak nuk
kontribuojn n qartsimin e tij, konflikt q u
prmbyll me dy lloj prmendoresh: ato q shteti ua
ndrtonte branitelave (mbrojtsve), dhe ato q
shqiptart ua ngrinin lirimtarve t vet t rn gjat
konfliktit.
Por, Maqedonia e pas Marrveshjes s Ohrit,
nuk kishte vetm hallin e prmendoreve q

202
maqedonasit etnik ua ndrtojn mbrojtsve t vet,
e as brengn pr lartsin e obeliskve q shqiptart
ua ngrinin lufttarve t tyre pr liri e barazi t
UK-s. Shkupi zyrtar i dekads s par t
mileniumit t tret, mbytej n vorbulln e dshirs
s maqedonasve etnik q shteti t paguante harxhi-
met pr mbrojtjen e dy t akuzuarve pr krime lufte
n Hag - Lube Boshkovski ( ish Ministr i policis)
dhe Johan Tarullovskin (funksionar i lart policor)
dhe n vorbulln e krkesave shqiptare q shteti t
mos prdor taksat e tyre pr t paguar avokatt e dy
t akuzuarve pr vrasjen e shqiptarve t pafajshm.
E ndodhur n mes t ndjenjave t maqedonasve etnik
pr t cilt dy t akuzuar ishin heronj dhe ndjesive t
shqiptarve pr t cilt Boshkovski dhe Tarullovski
simbolizonin fatkeqsin e shum familjeve nga
fshati Luboten n afrsi t Shkupit, qeveria e
Maqedonis e pas zgjedhjeve parlamentare t vitit
2006, ishte shndrruar n pasqyr ku thyheshin ka-
lendart e t vrtetave kundrthnse pr konfliktin
e 2001, e mbi t cilat t vrteta ndrtohej historia e
dyfisht e ktij shteti.
Konflikti i 2001 n Maqedoni nuk solli vetm
ndryshime rrnjsore kushtetuese, por shtetin e
shndrroi n djep t ngusht ku duhej t luhateshin
dhe rriteshin e vrteta e etnitetit maqedonas se at vit
shteti ishte i sulmuar, andaj tani ai duhet t kujdeset
pr mbrojtsit e vet, si dhe e vrteta shqiptare se
UK-ja luftoi kundr nj sistemi shtetror q ishte
diskriminues ndaj tyre, andaj edhe ai shtet duheshte
ti merr n mbrojtje familjet e dshmort t rn n

203
luft dhe familjet e dmtuara nga luftimet gjat
konfliktit. Dhe prderisa mbeteshin hamendjet se
vall kryengritja e shqiptarve ishte kundr sistemit
shtetror, apo bhej fjal pr paradhomn e nj kon-
flikti ndretnik mes maqedonasve etnik dhe shqipta-
rve, Shkupi zyrtar zgjodhi q n heshtje t
ndrmerr masa q t dmshprblej maqedonasit t
cilt u dmtuan nga lufta. Ndrkoh, familjet e t
vrarve dhe invalidt e UK-s, i la n duart e BDI-
s s Ali Ahmetit. Me ka u zmadhua mundsia q
kundrshtart e Ahmetit t thoshin se ai ndoshta e
fitoi luftn, por e humbi paqen: se krahasuar me
mbrojtsit e etnitetit maqedonas, ata q flijuan do
gj pr t mirn e shqiptarve t Maqedonis, mbetn
t pambrojtur dhe pa kujdesin institucional .
Andaj edhe polemika ndretnike se vall Bosh-
kovski dhe Tarullovski ishin mbrojts apo
kriminel t lufts (gj t ciln do e dshmonte gjyqi i
Hags), shpjegonte shumka q ndoshta nuk do t
jet e prfshir as n kaptinn e historis pr
konfliktin e 2001. Mbase qndrimi ndaj ktyre t
dyve m s miri dshmonte t vrtetn se n
vetdijen e maqedonasve etnik mbeti e gjall bindja
se shteti dhe institucionet e tij jan n shrbim t
mbrojtjes vetm t interesave t tyre. Dhe se do
sulm kundr institucioneve shtetrore, ka kuptimin
e vrsuljes mbi tr etnitetin maqedonas. Andaj, nse
Shkupi zyrtar dy t akuzuarit n Hag i
promovonte si mbrojts t shtetit, shtrohej pyetja
logjike se cilt ishin ata q sulmuan dhe donin t
pushtonin Maqedonin. Dhe pr far i akuzonte

204
gjyqi i Hags? Mos vall ky shtet i konsideronte si
okupues t rinjt shqiptar nga Maqedonia q u
ngritn kundr nj sistemi diskriminues shtetror, i
cili u verifikua si i till me Marrveshjen e Ohrit, n
baz t s cils u bn ndryshime kushtetuese.
Ndoshta konflikti i 2001 edhe m tej do mbetet i
mbuluar me mjegulln e marrdhnieve t ndjeshme
shqiptaro-maqedonase dhe Shkupi zyrtar edhe n t
ardhmen, her pas her, do prballet me t vrtetn
t ciln tani pr tani askush nuk dshiron ta pranoj:
UK-ja nuk luftoi kundr etnitetit maqedonas, por
pr t drejtat e shqiptarve. Dhe se humbs nga ky
konflikt doln vetm elitat politike (prfshi edhe ato
shqiptare), t cilat m shum se nj dekad nuk bn
asgj q ti paraprinin konfliktit duke u prballur me
realitetin shumetnik t Maqedonis. Duke mos pasur
forc t prballen me kt t vrtet, elitat politike t
Maqedonis s pas Marrveshjes s Ohrit, vazhduan t
gjejn zgjidhje ditore pr krkesat e mbrojtsve t
etnitetit maqedonas. Kshtu q kryeministrat (mbase
edhe pr t arritur pik te zgjedhsit e tyre)
lavdroheshin se qeveria do i paguante harxhimet pr
mbrojtjen e dy t akuzuarve n Hag, ndrsa push-
tetart shqiptar arsyetoheshin se nuk ekzistonte nj
vendim i ktill i qeveris ku bnin pjes edhe minis-
tra shqiptar. Dhe as njra as tjetra pal ndoshta me
t drejt nuk jepnin prgjigje se ka do bhet me
prmendoret e dyfishta q ndrtoheshin n Maqedoni
dhe sa lloj dekoratash do kishte pr heronjt e
konfliktit t 2001.
Maqedonia e pas Marrveshjes s Ohrit, nuk pr-

205
ballej vetm me varfrin dhe t rinjt e papun, por
hapin e saj drejt s ardhmes e ngatrronte edhe
historia e dyfisht e saj t ciln ndaras e shkruanin
maqedonasit etnik dhe shqiptart . N ndrkohe,
dikush duheshte tu tregoj politikanve t ktushm
se nj shtet me histori t dyfisht, rndom mbetet si
djep i ngusht ku bjn gjum kundrthniet t cilat
rriten duke dgjuar ninulla n gjuhn maqedonase
dhe at shqipe. Dhe kto kundrthnie nj dit
mund t zgjaten n hije e cila nuk do mbuloj vetm
historin bashkkohore t ktij shteti, por edhe rru-
gn drejt t ardhmes s Maqedonis. Gjithsesi, se n
historin e re t Maqedonis si shtet i mvetshm
dhe sovran, do mbetej i shnuar edhe emri i Ali
Ahmetit. Dhe kjo kaptin gjithsesi do jet nga m t
rndsishmet pr tu zbrthyer drejt edhe ngjarjet e
2001 dhe do duhej t mbaj titullin Abazi, Aliu dhe
zotri Ahmeti. Shkaku se udhheqsi i UK-s, me
kthimit e tij n Maqedoni, e mbylli rrethin e fatit t
nj gjenerate, rreth t prbr nga tre ngjyrime
jetsore q duken si t shnonin fitoren e
olimpiads jetsore: at t Aliut t prndjekur nga
sigurimi Jugosllav, at t Abazit q i ra n hise t
bhet luftarak dhe pse do gj n t ishte n paqe me
vetveten dhe t tjert, dhe at t zotri Ahmetit, i cili
do merret aktivisht me politik duke dal n krye t
BDI-s, ku edhe si kryesues partiak do mbetet mi-
sionar i cili u prkulet veprave e jo fjalve boshe.
Andaj pra, edhe roli i tij n historin bashkkohore
shqiptare dhe at t Maqedonis, duhet vlersuar me
tri peshore: at t Aliut si atdhetar dhe kyrbetar

206
n Zvicr, at t Abazit si themelues dhe udhheqsi
i UK-va shqiptare dhe at t zotri Ahmetit si
politikan dhe udhheqs i BDI-s.
E kur para shume vitesh (1984), i riu Ali Ahmeti
u nis pr n Zvicr, tr kapitali i tij material dhe
shpirtror, ka mundsi t ken qen disa valixhe me
plaka personale, ndrrat e rrnuara rinore pr nj
jet t qet, mllefi ndaj diskriminimit q ushtronte
regjimi i athershm i Jugosllavis s Titos dhe
mallkimit i tij drejtuar nj shoqrie q e kishte
detyruar t braktiste vendlindja. Kuptohet, ai pas
vetes kishte ln edhe t dhnat personale t
shnuara n t gjitha listat e armiqve, n dosjen e tij
policore ku e kishin nnvizuar si armik t bashkim-
vllazrimit t Jugosllavis s Titos. Mbase n at
dosje kishte edhe shum t dhna tjera q e bnin t
jet nj ndr armiqt m t krkuar nga shrbimet
policore dhe sekrete t ish federats s dikurshme
socialiste.
Kur para shum vitesh Ali Ahmeti e kishte
marr rrugn e mrgimit, ai me siguri do i ket
marr me vete edhe idealet e gjenerats s Jusuf
Grvalls, jehonn e kngs s Zajasit, freskin e
pyjeve t vendlindjes si dhe bekimin e nns q kudo
q t shkonte, duhej t mos harronte, se t ruash
burrrin dhe krenarin vetjake, do t thoshte t
bsh mos ta ruash edhe dinjitetin e popullit t cilit i
takon. Kshtu q, me shkuarjen n Zvicr ai ia
siguroi vetes mundsin q t mos kishte fatin e
thuajse t gjith liderve t mvonshm partiak t
shqiptarve t Maqedonis, t cilt n kohn kur

207
Aliu u nis rrugs s mrgimit, ata ishin komunist t
devotshm dhe jepnin kontribut konkret pr t
shptuar sistemin e lumturis njerzore -
Jugosllavin e Titos. E n kohn kur Abazi erdhi n
malet e Maqedonis, disa nga ata t njjtit ishin br
demokrat dhe atdhetar t mirfillt q merreshin
me dshtimet e veta.
Njeriu mundet vetm t paragjykoj se caqe je-
tsore e kan joshur Ali Ahmetin n vitet e para t
mrgimtarit n Zvicr. Mbase nj dit do
kompletohet tr rrfimi pr nj gjenerat q larg
atdheut ndrtonte ndrrat pr ardhmrin m t
mir t shqiptarve q jetonin n ish-Jugosllavi. Ajo
q mund t parashikohet si dika e mundur pr
moshn dhe njeriun q asokohe iku nga vendlindja,
ndoshta sht mundsia se gjat largimit ai as q ka
mundur ta planifikoj mnyrn dhe kohn e kthimit,
vendkalimin kufitar ku do ta pres nna e prmalluar,
e aq m pak se vitin e ri t 2002 do ta pres n Shipko-
vicn malore. Mbase ai vshtir se ka mundur ta par-
amendoj veten si Abazin q do jet nj nga
themeluesit e UK-s s Kosovs, e m von do
qndroj n krye t UK-s s Maqedonis, e cila
pr disa muaj arriti t vendos shumka n kt
shtet.
Tani kur shumka dihet edhe pr Aliun, i cili iu
bashkngjit kolons s t rinjve q nuk i deshi vend-
lindja dhe morn n sy botn, si edhe pr Abazin
(nofka luftarake e Ali Ahmetit) t UK-s, nuk ka
asnj mdyshje se pr bashkkombsit e tij n
Maqedoni, emri dhe veprimtaria e tij, kan pesh

208
dhe simbolik t madhe. Pra, nuk ka mdyshje se
edhe Aliu i Zvicrs, edhe Abazi UK-s, jan pjes e
rrfimit pr nj gjenerat q flijoi rini dhe ardhmri,
vetm q tu prkushtoheshin idealeve t veta. Me
ka edhe bhet tepr i rndsishm do veprim i
mtutjeshm i Zotit Ahmeti, figurs m karizmatike
politike n historin e re t shqiptarve t
Maqedonis. Edhe at sa shkaku i veprimtaris s tij
atdhetare, po aq edhe nga arsyet se n prapavijn e
ktij portreti qndrojn t gjith komandantt e tij
dhe mijra t rinj q i besuan dhe nuk e lan n mes
t rrugs as ather kur rrallkush mund ta
paramendonte se si do t zhvilloheshin ngjarjet. As
ather kur opinionin maqedonas i identifikonte si
terrorist e vrass, e disa politikan shqiptar si
rambo t bezdisshm q ua prishn qetsin
sunduese.
Nse Aliun e njihnin shum pak njerz t
qarqeve atdhetare t emigracionit shqiptar n
perndim, ndrsa pr Abazin u dgjua n t gjitha
kabinetet ushtarake dhe politike t bots, pr zotri
Ahmeti e mvonshm si politikan, m s shumti
flitej npr selit e partive t shqiptarve t
Maqedonis. Pas 2001, Ahmeti m i prfolur ishte
nga udhheqsit partiak shqiptar, t cilt shumka
nuk dinin pr t, por dinin shum pr vetveten. N
mos m shum, lidert shqiptar t periudhs s pa-
rakonfliktit, e dinin se gjat nj dekade nuk kishin
br thuajse asgj q t prmirsohet pozita e
shqiptarve t Maqedonis, dhe instinkti pr t
mbijetuar politikisht, u sinjalizon se zbritja e ish

209
udhheqsit politik t UK-s nga Shipkovica e
Tetovs me kravat n qaf, do mund t kishte
domethnien e rrokullisjet s tyre nga piramidat par-
tiake. Kshtu q menjher pas 2001 filluan thashe-
themet se vall kryesuesit dhe komandantt e UK-
s do t themelonin parti t re, apo do u
bashkngjiteshin partive ekzistuese.
Dhe kto pyetje ishin t pritura. Andaj edhe
kishte t atill q mendonin se Ali Ahmeti nuk
duhet t themelonte parti t veten, se ai duhej t
mbetej ansh e tu lejonte lufttarve t tij q e donin
at, t antarsoheshin n partit ekzistuese. Kishte
edhe t atill q mendonin se pa nj subjekt t vetin
politik, udhheqsit e UK-s do mbeteshin n
eltir, t pambrojtur, se do mund t ndodhte q
polict ti mbyllnin, ndrsa partiakt shqiptar ti
lironin sa pr t dshmuar patriotizmin e vet. Gjith-
sesi, kishte shum qndrime lidhur me at se si duhej
t vepronte Ali Ahmeti pasi u nnshkrua Marrveshja
e Ohrit dhe Maqedonia duhej t nisej nj rruge tjetr,
por Ali Ahmeti zgjodhi rrugn e vetme q njihte: t
themelonte Kshillin Koordinues t partive shqiptare
q deri n realizimin e Marrveshjes s Ohrit t ndr-
priteshin znkat ndrpartiake rreth shtjeve
madhore, t cilat duheshte t realizoheshin. Dhe mu
ky veprim i tij ndoshta m s miri dshmoi se sa edhe
ai nuk i njihte udhheqsit grindavec t shqiptarve t
Maqedonis, se sa nuk e njihte dinakrin e disa
prijsve partiak q kishin dal n krye t partive jo t
brengosur pr fatin e popullit t Maqedonis, por t
vendosur t bhen kapitalist.

210
Prderisa t tjert parashikonin veprimet e ardh-
shme t Ali Ahmetit, ai kishte hall tjetr: si t ndih-
moheshin familjet q mbetn pa bij, baba apo
vllezr, si t ndihmoheshin bashklufttart q
mbetn invalid, pa shtpi, fmijt t cilt mbetn
jetim.... Spekulimet se si do vepronte Ali Ahmeti pa
veshjen ushtarake, lindn n kabinetet e liderve
partiak q n paqe duan t jen vizatues t
koncepteve mbarkombtare, njerz t cilt gjat
konflikteve t armatosura bjn politik e jo luft
dhe q e preferojn "maratonn e jo sprintin". Sepse
vetm atyre u konvenonte nj "komprometim" sa
m i shpejt i Ali Ahmetit si politikan. Posarisht
pasi kishte prfunduar konflikti dhe Ahmeti kishte
nj prparsi t madhe, pasi q i kishte ln nn hije
t gjitha figurat e udhheqsve partiak t shqiptarve
t Maqedonis. Mbase t prir t njollosin donjrin
q mund tua rrezikonte pozitat, qysh asokohe, para
se Ali Ahmeti t shpallte themelimin e partis,
filluan akuzat perverse se ai kishte br luft q t
vinte n pushtet. Budallenjt t cilt kto akuza ua
drejtonin t ngjashmve me vetveten, harronin pa-
raprakisht ti prgjigjen nj pyetjeje: e kush i kishte
garantuar Ali Ahmetit se konflikti do prfundonte
ashtu si prfundoi, dhe mos vall ai kishte
nnshkruar kontrat me Zotin se nuk do psonte
gjat betejave me ushtrin dhe policin maqedonase
n koh kur t gjith e donin kokn e tij?!
Realisht vlersuar, nse Zotri Ahmeti i paskon-
fliktit n Maqedoni me t vrtet dshironte t'i
mbroj Aliun e Zvicrs dhe Abazin e UK-s, nse

211
dshironte t mbetej at q ishte para se t bhej
kryesues i BDI-s - "mbi t gjitha partit dhe i t
gjith shqiptarve t Maqedonis" - dhe m n fund,
nse dshironte t'i ik "tradits" shqiptare q do
vepr e br duhet t rezultoj me kolltukun e
udhheqsit politik, ather ai dhe shokt e tij nuk
kishin pse t lodhnin kokn me partit politike. Sep-
se shqiptart e ktushm kishin nevoj edhe pr nj
"institucion" i cili do t ishte "korrigjues" i politiks
s dits dhe t cilit t gjitha partit do t'i kishin
borxh. Marr realisht, Ali Ahmeti nuk u kishte asgj
borxh partive politike shqiptare, e aq m pak duhej
tua kishte zili udhheqsve partiak shqiptar.
Kryesuesve t UK-s asokohe u mbetej vetm edhe
nj obligim: t kujdeseshin pr komandantt dhe t
rinjt q u besuan, t gjenin mnyra q ti mbronin
ish lufttart e vet nga shantazhet e partive
ekzistuese shqiptare dhe t mos prfundonin nj nga
nj n Idrizov "pr shkak t mbajtjes s armatimit
pa leje". Pra, atyre u mbetej t mos lejonin q cilado
parti t stoliset me stolin q nuk e meritonin dhe
nuk u kishte hije - simpatit pr UK-n. Aq m
shum, kur Ali Ahmeti edhe ashtu nj her ua kishte
shptuar kokn liderve t PPD-s dhe PDSH-s -
ather kur pr hir t interesit kombtar i pranoi n
"raportim" n Prizren edhe pse e dinte se gjat
krismave n Tanush dhe Tetov, disa nga shokt e
tyre i than Dosta Dimovsks "Bjeru motr dhe mos
i kurse, se jemi pushtet e jo mahi" dhe theksonin se
"Qeni i keq ta sjell ujkun n oborr" Abazi nuk
kishte nevoj t vesh pallton e politikanit. Pra, ai du-

212
hej t rrinte larg atyre q ua shtriu dorn kur i
erdhn n Prizren, e kur mbase e dinte se Xhaferi
dhe Ymeri nuk e pranuan si lider t barabart t
shqiptarve pse donin, e as pse drejt lexuan orn e
fatit grupor t shqiptarve t Maqedonis, por pse
nuk kishin ku t shkonin prpos t mbeteshin n
kaptinn e demokratizimit t kot t shoqris s
shqiptarve t ktushm. Pra ather kur, Arbri
mbeti pa "partnerin strategjik politik" Lubo
Georgievskin, ndrsa Ymeri edhe ashtu s'kishte ka
t humbte m shum se sa syzat n ball. Pra, n
koh kur rinia shqiptare u lodh s dgjuari
premtimet e tyre t kota dhe shkoi atje ku kishte
vler vetm komanda e drejt e Plakut (Gzim
Ostrenit) dhe komandantve t tjer t UK-s.
Kur filluan prfoljet se Ali Ahmeti do mund t
bhej edhe pjes e kryesive t partive ekzistuese
shqiptare, shumkujt iu duk e paimagjinueshme t
sheh Abazin t ulur pran kryesuesve t PDSH-s. Jo
se nuk i kishte hije si i vetmi q do ishte pa mjekr,
por do t dukej jo i natyrshm portreti i tij i
misionarit t venitur nga malli pr atdheun, n
mesin e dy mjekrave t cilat nuk lejonin ti lexosh
grimasat e nj Makijaveli dhe t nj Fusheu. Aq m
pak asokohe mundeshin njerzit ta parafytyronin
Ali Ahmetit n kreun partiak t PPD-s. Sa i prket
shkuarjes s prfolur asokohe t Aliu Ahmetit n
partin e Kastriot Haxhirexhs, nuk mund t thuhej
asgj konkrete, e njeriu t mos gabonte, sepse bhej
fjal pr nj parti me veprim t shkurtr politik,
parti e cila vepronte sipas nj parimi t drejt: kur

213
nuk e dinte se si duhej vepruar, bnte t kundrtn
nga ajo q bnin PDSH-ja dhe PPD-ja, dhe kshtu i
shmangte t gjitha gabimet politike. Kjo edhe mund
t ishte strategji e mir pr veprim ditor politik, por
ende nuk ishte koncept politik q do mund ta joshte
Ali Ahmetin.
Dilemat e trilluara se n ciln parti do shkonte
Ali Ahmeti, kishin pr qllim prfitimin e ngutshm
t partive shqiptare nga kapitali i njeriut q
simbolizonte UK-n. Pa dyshim se t gjith partit
e donin at n kryesit e tyre. Veanrisht duke e
ditur se asokohe ndaj tij kishin nj prparsi t
madhe: i njihnin mir intrigat politike dhe mund t
paragjykohet se shum shpejt do e komprometonin
dhe do e bnin si vetvetja. E t bheshe si ata, nuk
nevojitej as shum mjeshtri as posedim vlerash. Mjaf-
tonte t msosh mjeshtrin q t mos skuqesh edhe
kur e gnjen nj popull t tr.
Gjithsesi se dilemat e trilluara se n ciln parti
duhet t vazhdonte aktivitetin e vet Ali Ahmeti dhe
kryesuesit e UK-s t armatosur, ishin shum t
dmshme. Sepse solln hutes edhe te ish pjestart
tjer t UK-s, t cilt u ngutn t (ri)radhiteshin
n partit ekzistuese shqiptare. Pyetja q duhej
shtruar ather duhej t ishte ajo t ciln e shtroi Ali
Ahmeti: si t mundsohej q Shipkovica t mbetej
"kongres" i prbashkt i t gjitha partive shqiptare
dhe korrigjues i puns s tyre gjat dekads s
ardhshme kur do duhej t realizohej Marrveshja e
Ohrit, e cila m von nuk do realizohet si duhet
edhe shkaku i znkave ndrpartiake shqiptare. Pra

214
duhej vepruar n drejtim q Shipkovica t mbetej
ndrlidhje e Aliut t Zvicrs (gjeneratave me dekada
t "diferencuara" nga pushteti komunist Jugosllav)
dhe Abazit t UK-s (gjenerats q u dha fund t
gjitha "diferencimeve"). Ndrlidhje e cila do t
ndrpriste njher e prgjithmon traditn shqiptare,
e cila aktivitetin politik e nnkupton si diadem m
shndritse e do veprimtarie shoqrore dhe
intelektuale. Vetm kshtu mund ti ikej rrezikut s
prarjeve s paslufts n radht e UK-s, t ciln e
dshironin t gjitha partit na Maqedoni (edhe ato
shqiptare edhe ato t etnitetit maqedonas) dhe vetm
kshtu mundej t shmangej rreziku q kapitali i pr-
gjakur i UK-s t ndotej nga manipulimet e
politiks s dits. Vetm kshtu Ali Ahmeti me
shokt e vet do mundeshin t'i ndihmonin, t'i jepnin
koh dhe hapsir gjenerats s re, e cila do duhej ta
pushtonte hapsirn politike shqiptare n Maqedoni
pas Marrveshjes s Ohrit. Asaj gjenerate, e cila nuk
do ishte e ngarkuar me barrn e hipotekave nga e
kaluara dhe do t dinte t lexoj kalendarin e kohs
n t ciln jetonte.
Por dihet se kjo nuk ndodhi. Ali Ahmeti dhe
bashkkomandantt e tij, themeluan Bashkimin
Demokratik pr Integrim. Me ka e lan t hapur
pyetjen se mos vall me daljen n krye t BDI-s,
Aliu i Zvicrs dhe Abazi i UK-s u bn viktim
e Zotri Ahmeti si politikan. Mos vall me kt ai
vetm rriti numrin e "klubeve" politike t
shqiptarve t ktushm, mos vall me kt ai do
bhej edhe nj m shum ne mesin e atyre q ua

215
hngrn demokracin dhjetvjeare shqiptarve t
Maqedonis si t ishte djath i Sharrit. Mbase kto
dilema do t zgjasin aq sa do zgjas edhe karriera
politike e Ali Ahmetit, gjat s cils koh do mund
t bhet vlersimi i sakt se vall politikani Ali
Ahmeti arriti ti shptoj nga vetvetja Aliun e
Zvicrs dhe Abazin e UK-s. E kjo do varet se sa
koh do i nevojitet Aliut politikan t kuptoj se
sikur disa lider partiak ta kishin ditur se ai ishte
kthyer n Maqedoni npr ngushticat malore t Sha-
rrit n vitin 2001, ata do bnin mos tia pranin
UK-n dhe do parti t kishte shtabin e vet
ushtarak. Me ka, ngjashm si me Universitetin e
Tetov, at q do ndrtonte njra parti, tjetra do e
prishte.
Si do q t jet, Ali Ahmeti u b politikan. Ai si
i till iu kthye jets n Zajasin e tij t lindjes, ku
mbase nna e tij m nuk ka mallin e dikurshm kur
priste t'i kthehej n shtpi i biri. Nna e tij ndoshta
edhe i ka rrfyer se shum her kishte votuar pr
partit e ktushme shqiptare me shpres se ndonjra
nga ato do ia kthente djalin n vendlindje. Por,
asnjra parti nuk pati kapacitet politik t'ia kthej t
birin dhe t rehabilitoj fmijt e shum nnave t
tjera q dekada me radh i "diferencoi" kush arriti.
Edhe at jo vetm n kohn e socializmit t ish
Jugosllavis, por edhe gjat nj dekade t "demokra-
cis" maqedonase. Gj q edhe e detyroi Ali
Ahmetin t hapte nj vendkalim kufitar t vetin n
majat e Sharrit, nga u kthye n vendlindje pa e
kontrolluar policia maqedonase. Me ka ndoshta

216
edhe u ndrlidhn ndrrat e Aliut t ri dhe shokve
t tij, t cilt dikur moti braktisn vendlindjen si
armiq t Jugosllavis s Titos, me ato t Abazit dhe
komandantve t UK-s. T cilt pa dyshim se kur
kishin veshur uniformat e UK-s, as q kishin
mundur t paramendonin se do e vazhdonin
ardhmrin e vet si politikan.
E kur bhet fjal pr uniformat, sht e qart se
Ali Ahmeti ato i ndrroi shpesh. Por mbase ai kurr
nuk arriti t zhvesh kapotn e misionarit. Si
duket, ai i till mbeti edhe kur u b pjes e klass
politike t Maqedonis, si edhe n vitet kur partia e
tij ishte pjes e koalicionit qeveritar t udhhequr
nga Lidhja Socialdemokratike e Maqedonis. I till ai
do mbetet edhe pas zgjedhjeve parlamentare t 2006,
kur mandatari Gruevski do prfshij n qeveri
PDSH-n e Arbr Xhaferit, e jo BDI-n, e cila kishte
marr shumicn e votave t shqiptarve t ktushm.
Misionar ai do mbetej edhe pas formimit t
qeveris s Gruevskit, kur kryesuesit e PDSH-s do
bnin mos q ta njollosnin veprimtarin e tij si
kryesues i dikurshm i UK-s dhe udhheqs i BDI-
s. Sepse ai e dinte se nuk duhej t bhej mbjells i fa-
rs s prarjeve brendashqiptare. Se e kishte kuptuar
se dikush donte q shqiptart e Maqedonis t ndahe-
shin si palestinezt e gjor: n lufttart e
Hezbollahut dhe ata t All - Fatahut. E q n
ndrkoh dikush m leht t sundonte me
shqiptart. Q do t thoshte, edhe n kohn kur
kryesuesit e PDSH-s e fyenin sikur t ishte emri dhe
mbiemri i gjitha t kqijave t shqiptaris, Ali

217
Ahmeti mbeti misionari i heshtur q mbshtetej n
at q kishte br, e t ciln do ta dshmonte e
ardhmja. Pra, nuk u prgjigjej akuzave duke e ditur
se ka nj peshore q nuk do i ik askush nga ata q
ishin marr me veprimtari q kishte prcaktuar fatin
e nj kolektiviteti dhe t nj shteti peshorja e
kohs.
Shikuar nga ky knd, mund t thuhet se Ali
Ahmeti n politik hyri si hoxha n klubin e
pijanecve. Apo, ai von e kuptoi se aty ku ishte
futur, nuk vlenin gj as sinqeritetit, as fjala e dhn, e
as prkushtimi dhe prgjegjsia ndaj vetvetes dhe t
tjerve. Andaj edhe linte prshtypjen e shtpiares
s punsuar n shtpi publike. Ku ta dish, ndoshta
shum von ai e kuptoi se nuk sht e mundur t
ruash pastrtin e misionarit n hapsirn e
politiks, se n teatrin politik sht e kot t luash
vetveten. Se aty donjri luan at rol q i sjell m
shum prfitime n astin e duhur. Pra, prezantohen
t atill si donte ti shoh publiku, e jo me fytyrn e
vrtet q kan. Ndoshta Ali Ahmeti kt nuk arriti
ta msoj kurr, andaj edhe shum her linte
prshtypjen e politikanit i cili u besonte s teprmi
atyre q nuk e dinin sht besa, q nuk e dinin si
duket njeriut i cili flijon do gj pr fjaln dhe
premtimin e dhn. M n fund, ndoshta Ali Ahmeti
edhe gjithmon do mbetet ai q ka qen edhe n
Zvicr edhe me uniformn e UK-s: misionar q i
prgjigjet thirrjes s ndrgjegjes s tij, thirrjes e cila
thuajse gjithmon ka pasur jehonn e popullit q i ta-
konte, thirrje q t thot bje at q mundesh, pa

218
pritur asgj si kundrpages pr veprimtarin tnde!
Por shtrohet pyetja sa do arrijn kt pastrti tia
ruajn ata q nga komandant ushtarak, shum
shpejt u bn pronar t komandaturave t tyre
territoriale dhe politike, ku edhe ua prcaktonin
fatin zgjedhsve t vet. Posarisht kur dihet se t
gjitha mkatet e nj partie me t drejt bien mbi
shpinn e udhheqsve partiak dhe bhen shenj
njohse e veprimit t tyre politik.

219

220
Selit alternative dhe bordelet partiake
Politika sht veprimtari e cila ta krijon
iluzionin se duke ecur rrugs s mrzitshme dhe t
ngadalt drejt vdekjes, l pas vetes gjurm t
pashlyeshme, si t gdhendura mbi gur. Pra,
politikant jan nga pak njerz t dehur nga iluzioni
gnjeshtar, i cili i bn edhe t humbin kontaktin
me realitetin q i rrethon. Apo ndodh q edhe pro-
ceset e pashmangshme npr t cilat kalon nj shoq-
ri, ata tia prshkruajn si merit vetvetes. Andaj
edhe n politik kurr nuk mund t prcaktohet
qart se vall publiku sht dehur nga shfaqja q ia
ofrojn politikant, apo aktort politik jetojn n
iluzionin se e ndryshojn botn, se me projektet e
tyre mund t ven nn kontroll materien m t
lvizshme e m deprtuese se uji vetdijen
njerzore. Shpeshher ndodh q politikant t vdesin
me bindjen se do u ngrihen prmendore t larta, apo
edhe t bindur se kan br vepra t cilat do mbeten
t prjetshme. Por, harrojn se kan vdekur poli-
tikan q kan besuar se populli do i vuaj me vite, e
t jen harruar q t nesrmen pas vdekjes, jan
varrosur politikan q kan qen shenj e kthesave
me prmasa botrore, e biografit e t cilve nuk
kan m shum se disa rreshta n enciklopedit e

221
ndryshme, mirpo ata q kan mbet t pashlyer kur
ndiqet zhvillimi i nj shoqrie apo civilizimi, jan
popujt dhe njerzit q i kan qndruar mbrapa nj
projekti politik apo nj politikani.
Andaj, politika si veprimtari m pak sht
prodhim i elitave politike, e m shum i vetdijes
politike t nj popullate. E prmendoret e
politikanve nuk jan hi m shum se portret i
kulturs politike t nj shoqrie, n nj periudh t
caktuar. Pra, portretet e politikanve jan vetm
ballina e librit n brendin e s cilit mbetet e shnuar
pjekuria e nj kolektiviteti t tr, ku sht pasqyru-
ar ajo vetdije se si ai popull e ka lexuar t tashmen e
vet, e cila me shumka sht prcaktuese pr t
ardhmen dhe pr ata q do vijn pas tyre. Andaj,
edhe nuk jan t vlefshm politikant t cilve duhet
ngritur prmendore vetm pr at q kan br n t
shkuarn, por ata q kan pasur vizion pr t
ardhmen, ata q n arn e t sotmes kan mbjell
farn e mbar t ardhmris. Kshtu q askush nuk
ka nevoj t shlyej apo t zmadhoj meritat e ndonj
politikani, sepse veprat e tij i shlyen vet koha si dhe
pasardhsit e tij, sepse politikant jan kanibal q
ushqehen duke i ngrn meritat e pararendsve t
tyre. Njsoj si nuk ka nevoj njeriu atyre tu ngre
edhe prmendore, sepse rndom do e ardhme sjell
heronjt e ri politik, t cilt m shum se dokush
urrejn prmendoret e politikanve t mparshm
dhe duan me do kusht q n postament t qndroj
statuja e tyre. Dhe prandaj ndodh q prmendoret e
politikanve shum shpjet t bhen t pavlefshme

222
dhe t shrbejn vetm si pushimore pr shpendt e
lodhur.
Gjat historikut t vet, t gjith ballkanasit, duke
i prfshir ktu edhe shqiptart e Maqedonis, u jan
prkulur shum politikanve, kan prshndetur me
brohoritje shum prijs, kryetar e perandor. Kan
ngritur, kan vn lule, e m pas i kan pshtyr
prmendoret q kan shnuar gabime n kalendarin
e zhvillimit t tyre shoqror. Pra, kan vepruar ashtu
si do popull tjetr q shpreson, t cilit premtimet e
reja i tingllojn m bindse e m joshse se ato t
mparshmet. Por, instinkti i brendshm pr t
mbijetuar, gjithmon i ka uar kujdesshm t ecin edhe
rrugs q e njohin, kshtu q shum rrall emrat e
politikanve i kan prdorur pr t emrtuar rrug apo
shkolla. Madje, edhe kngt q ua kan knduar atyre, i
kan thurur n at mnyr q emri i udhheqsit
politik t mbetet gjithmon n mes t vargut, e q m
von leht t zvendsohet me at t pasardhsit.
Kngt t cilat kan mbetur, q jan knduar n
t gjitha koht, jan ato pr trimat q kan flijuar m
shum se bindjet e veta dhe parullat, jan ato t kn-
duara pr atdhetart t cilt kan b vepra pa marr
hara pr bmat e veta, q jan flijuar pr t
prfaqsuar sa m mir popullin e vet dhe mjedisin
nga vin. Andaj, emra m t prdorur pr emrtimin
e objekteve t rndsishm dhe rrugve ku banojn
shqiptart, jan Sknderbeu, Nn Tereza, Faik
Konica, Noli...., dhe shum pak, e thuajse aspak jan
prdorur emrat e politikanve t thjesht.
sht e vrtet se shqiptart e Maqedonis, de-

223
mokracin dhe shumpartizmin e pritn ashtu si
edhe gjith t tjert: me entuziazmin e atij q mezi
pret t merr frym lirshm, q me vite ka ndrruar
t vetdshmohet dhe t vetvendos, duke harruar se
mbase dikush ashtu e kishte pritur edhe socializmin.
Pra, duke mos i shkuar mendja se ndoshta dikush,
dhe atje thell n t ardhmen, do e pres me t
njjtn eufori ndonj rend t ri shoqror. Dhe nga
ajo largsi kohore, euforia e 1990 kur edhe shqiptart
e Maqedonis bn parti, do duket shum naive dhe
ndoshta edhe qesharake. Posarisht kur t bhet
barazimi i euforis s investuar dhe shpresave, me at
q ka ndodhur pas saj.
Andaj, ajo q shkruhet sot pr demokratizimin e
Maqedonis q nga 1990 e deri n 2006, vlersimet e
tanishme pr dy dekadat e para t shumpartizmin
tek shqiptart e ktij shteti, sht vetm kontribut q
pasardhsit t mund m leht t krahasojn
kalendarin e vet me gjeneratat t cilat jetonin n kto
vite. Si dhe t mund t kuptojn pse aq shpejt gjat
shumpartizmit, tek shqiptart e Maqedonis u
krijua bindja perverse se politika sht shtrat i cili u
ofron rehati t gjithve, edhe t pafytyrve edhe
bardve, edhe t ndershmve edhe atyre t cilt duke
krkuar moralin e vet t humbur, i shpallin t
pamoralshm t tjert. Se politika sht kamxhik pr
t'i goditur t gjith ata q nuk mendojn si ti dhe se
sht stoli e cila budallain e bn t menur dhe t
pafytyrin bard.
Kjo q shkruhet sot, pr ngjarjet politike t nj
dekade e gjysm pas mvetsimit t Maqedonis, do

224
jet prplot me subjektivizm dhe pasaktsi, por
sadopak, do u shrbej gjeneratave t ardhshme t
kuptojn pse qarqet politike dhe intelektuale t
shqiptarve t ktushm, nuk e vrejtn me koh as
at q sht ditur gjithmon: se shpeshher politika
ushqehet me shpresat e zgjedhsve, se m lirshm
vepron aty ku ajo flet e t tjert vetm heshtin dhe
duartrokasin, se m arrogante bhet n mjedise ku
njerzit leht nnshtrohen dhe besojn pa pyetur as-
gj, se shpeshher ajo sht plhur e bardh mbi t
ciln, si n asnj tjetr, dallohen njollat e vetdijes
dhe pjekuris individuale dhe grupore dhe se ajo
mund t bhet qefin i paturpsis dhe vul ku qart
sht vizatuar diagrami i kulturs politike t nj
shoqrie.
Gjat dy dekadave t para t demokratizimit t
Maqedonis, aktort politik t shqiptarve t
ktushm, kishin arritur t mbulojn t vrtetn se
politika sht pasqyr ku shihet fytyra e atyre q
luajn rolet kryesore n t, por edhe e atyre n emr
t t cilve protagonistt politik e zhvillojn lojn.
Pra, n at pasqyr nuk duket vetm fytyra e t
zgjedhurve t popullit, por edhe portreti grupor i
vetdijes politike t zgjedhsve. Dhe ajo pasqyr, si
gjitha t tjerat, gjithmon qndron prpara pro-
tagonistve, asaj nuk mund ti iksh edhe kur e ana-
shkalon, ajo lviz, kthehet gjithmon nga ana ku
zhvillohen ngjarjet q ti pasqyroj fytyrat edhe
ather kur personazhet nuk e shohin at.
Bindja e cila kishte marr prmasat perverse gjat
dekads s par t demokratizimit t Maqedonis, se

225
politika sht kurv e cila bie n shtrat me t pasurin
pr shkak t pasuris, dhe me injorantin pr shkak se
ai sht m i dgjueshm se i menuri, ishte rezultat i
mnyrs s veprimit t disa elitave t paprgjegjshme
t partive shqiptare. Elita t cilat nuk mbanin llogari
si duhej q t mbronin dinjitetin dhe nderin e
antarsis s vet, simpatizantve, t nj grupi
njerzish dhe bile edhe t nj kolektiviteti t tr.
Nga elitat e tilla partiake, t cilat veprimin politik e
kishin kuptuar si dika q t sjell shum t mira pa
rrezikuar gj, q n t vrtet silleshin si t part e
"sekteve", t cilt manipulonin me popullin e lodhur
n pritje t frymonte lirshm dhe pa hallet q ia sillte
prditshmria n skamje dhe pa perspektiv, mund
t priteshin vetm grindje t pakuptimta.
Pakuptimsia e ktyre grindjeve m e dukshme bhej
gjat fushatave parazgjedhore pr kryetar t shtetit,
kur nuk kishte as gjase teorike t fitoj ndonj
kandidat shqiptar, por kur, prkundr ksaj, me
kandidat t vetin dilnin thuajse t gjitha partit m t
mdha shqiptare. Me ka fillonte nj grindje mes
shtabeve zgjedhore, e cila me shumka i ngjante asaj
t shrbtorve q duhet t fitojn besimin e pro-
narve t tyre. Dhe partit e tilla mendonin se
propozimi i kandidatit pr kryetar shteti sht
shtje ajtoresh, pun e inatesh klanore, veprim
q nuk ka dimensionin e prezantimit t nj grupi dhe
nj kolektiviteti. Andaj edhe pr kt post
propozonin kandidat t dors s tret. Thuajse
vetm sa t ket nj emr dhe mbiemr rreth t cilit
do rrotulloheshin grindjet q duheshte t dshmon

226
forcn e muskujve t partive, t cilat qysh moti
kishin filluar ti forcojn gjymtyrt pr goditje, e jo
kokn pr t menduar.
Deri ku arrinte vetdija e veprimit politik t
partive shqiptare n Maqedoni, para se t ndodhte
konflikti i 2001, m s miri u pa gjat zgjedhjeve pr
president t vitit 1999, kur u zgjodh Boris
Trajkovski i ndjer. Dhe kur u pa qart se pse
qarqeve politike t etnitetit maqedonas edhe nuk u
pengonte gjithaq rrugaria partiake n shoqrin
shqiptare. Kur u duk ashiqare se ky veprim i partive
shqiptare atyre u mundsonte t ken partner q do
u ofroj aq vota sa t zgjidhej president njeriu t cilin
ata e favorizonin. U shpalos pra nj vetdije politike
t luftosh pr dika q kurr nuk mund ta realizosh,
por me qllim q ti bhet shrbim partnerit
strategjik nga blloku partiak i etnitetit maqedonas.
Dhe prderisa partit shqiptare acaronin popullin
dhe luftonin pr ta fituar humbjen e tyre, vzhguesit
e jashtm t zgjedhjeve krijonin imazhin pr nj
elektorat i cili trsisht ishte i kapur n kthetrat e
partive dhe dilte n zgjedhje jo t votoj m t mirin,
por at q ia kishte prcaktuar partia si fat. Kshtu
ndodhi edhe gjat zgjedhjes s Kiro Gligorovit si
kryetar kur aktivistt e PPD-s bn mos ai t
merrte sa m shum vota t shqiptarve, e njjta, n
form edhe m t vrazhd, ndodhi edhe gjat
zgjedhjes s Boris Trajkosvkit kryetar, pr t cilin
mund t thuhet se erdhi n kt post fal kryesuesve
t PDSH-s, t cilt ia dhan thuajse t gjitha votat e
zgjedhsve shqiptar t cilt as q doln t votonin.

227
Kur VMRO-DPMNE-ja n pushtet vendosi q n
zgjedhjet presidenciale m 1999 t dal me kandidat
t vetin, u parashtrua pyetja se cilat jan gjasat e
thuajse anonimusit Boris Trajkovski prball
kundrkandidatve shum m t njohur si Vasil
Tupurkovski, nga Alternativa Demokratike n koali-
cion, Tito Petkovski, nga Lidhja
Socialdemokrate dhe n at koh liberal-demokrati
Stojan Andov. Pas rrethit t par t zgjedhjeve
presidenciale Trajkovski ngecte pas Petkovskit pr
rreth 110.000 vota. Dukej se ky dallim sht i
paarritshm. Por, nnkryetari i PDSH-s arriti q me
merit personale, Trajkovskit t`ia siguroj s paku
245.000 vota shqiptare. N shoqrin e ndar n baza
etnike sht vshtir edhe t paramendohet se nj
kandidat presidencial maqedonas mund t fitoj
35.000 vota m tepr nga votat q t dy kandidatt
presidencial shqiptar i fituan n rrethin e par.
Nnkryetari i PDSH-s prmes njerzve t tij npr
vendvotimet n Maqedonin perndimore i huazoi
votat e shqiptarve t cilt nuk doln pr t votuar
n rrethin e dyt dhe e bri Boris Trajkovskin
kryetar t dyt t Maqedonis s pavarur. (Lobi,
Nr.62). Ky prshkrim i analistit t javores Lobi
shkurt dhe qart shpjegon se si u b Trajkosvki
kryetari i par multietnik i nj Maqedonie, ku do
gj funksiononte nj etnikisht. Gjithashtu jep shpje-
gim edhe pse elitave politike t etnitetit maqedonas u
konvenonte q partit shqiptare ti mbajn sa m t
shtrnguar zgjedhsit e vet. Sepse vetm kshtu
mund t bhej tregti me votat e shqiptarve dhe

228
kshtu dshmohej dika shum trishtuese pr
votuesin shqiptar: pronar i vots nuk ishte votuesi
shqiptar, por partit q thirreshin n emr t tij.
Dhe e keqja m e madhe nuk qndronte n mos
prcaktimin e vet shqiptarve se cili do ishte
kryetar i shtetit, se sa n shndrrimin e shumpar-
tizmit si shumbajraktarizm, sa n prfaqsimin e
shqiptarve t ktushm si popull q ende jeton n
periudhn fisnore t organizimit t vet, kur plaku i
katundit vendos pr gjith t tjert. Ky veprim i
kryesuesve partiak, n njfar mnyre, e tregonte
madhsin katrore t primitivizmit kolektiv politik.
Pr shkak se, vet guximi i aktivistve partiak t
manipulonin me votn e zgjedhsve, vet znkat e
shtabeve zgjedhore", shpjegonin se PPD-ja dhe
PDSH-ja q moti zgjedhsit i konsideronin si nj
kope t dgjueshme, e cila vetm pret dikush t'i
tregoj se knd duhet ta votoj.
Ofendimet q u thuheshin kandidatve dhe joba-
shkmendimtarve gjat fushatave parazgjedhore n
dekadn e par t shumpartizmit t Maqedonis, e
q publikoheshin n form t "letrave nga lexuesit",
reagimeve t "shtabeve zgjedhore" dhe deklaratave
publike t kryesuesve partiak, q moti e kishin
kaluar kufirin i cili e ndante politikn nga
barbarizmi dhe njeriun me ambicie t shndosha nga
ai me ambicie perverse. Dhe pa fije turpi, politikant
e ktushm, ka nuk i kishin thn njri tjetrit
publikisht, e q m von prap t uleshin si bashk-
mendimtar, t cilt i bashkonte i njjti qllim e
mira e zgjedhsve. Me ka aq i prbuzn dhe i

229
ofenduan zgjedhsit e rndomt, sa t gjith
mendonin se viti 2001 e kishte fshir nga vetdija
politike nj veprim t till servil dhe se do merrte
fund rrugarimi i veprimit partiak q kishte filluar
qysh n vitet kur PPD-ja i bnte shrbime LSDMS-
s, dhe mori prmasa dramatike n vitet kur PDSH-
ja u vllazrua me VMRO-DPMNE-n. Pra, t gjith
mendonin se pas 2001 kishte ardhur fundi i politika-
nve t cilt shkaku i mllefeve t ndrsjella, ofendo-
nin individ, antar familjesh, kolektivitete t tra.
Shqiptarve t ktushm mund edhe t mos u
plqente portreti i tyre i shprehur nprmjet partive
politike, fytyra mund tu jet dukur jo aq e bukur sa
e paragjykonin se e kan, por ai q kishte sy t
shihte, nuk do e kishte vshtir t vrej se nj
primitivizm i ktill partiak, nuk do e onte kt
popull m larg se aty ku arriti t bhet pron e
partive politike. Nuk kishte dyshim se ai
primitivizm pik s pari zbulonte fytyrn e vrtet
t qarqeve t vendimmarrjes t PDSH-s dhe PDP-s,
si dhe injorancn e atyre q mendonin se populli as
kuptonte dhe as merrte vesht gj nga lojrat
politike. Por, ambientet parazgjedhor n kampin
politik shqiptar, gjithmon shpjegonin dika edhe
m shum se kaq: n rrethana kur kandidatve
partiak u mungonin tema atdhetare dhe elemente pr
t shpall kundrshtarin tradhtar, kur mbeteshin
n eltir dhe kur u harxhoheshin parullat
patriotike, ata vrsuleshin mbi kundrshtarin politik
duke e zhveshur edhe nga gjra intime q kurr nuk
ishin, e nuk do jen pjes e politiks. Mbase kjo

230
ndodhte edhe shkaku se shum nga kandidatt
partiak dhe antart e "shtabeve zgjedhore", kishin
aq vlera sa nse ua nxjerrje kravatn dhe emblemn
partiake, nga ata nuk do mbetej as shkronja "V" e
asaj q quhet vler personale, e cila t mundson t
qndrosh n kmb e t mbetesh njeri edhe kur ec
drejt vdekjes me iluzionin se gjurmt q l pas do
mbeten t pashlyeshme, si t gdhendura n shkm-
binjt q nuk i bren koha.
Deri n 2001, partit e shqiptarve t
Maqedonis, arritn vetm nj rezultat t
pamohueshm: partizimin dhe politizimin e gjitha
sferave jetsore. Edhe at n aso prmasash, sa edhe
pastruesit e shkollave ndrroheshin posa vinte partia
e re ne koalicionin qeveritar. Apo, aq sa edhe
udhheqsit e institucioneve fetare, si ata t Bash-
ksis Islame t Maqedonis, e dinin se tani kishte ka-
luar koha kur fatin e tyre e prcaktonte Lidhje Socia-
liste e Maqedonis, se tani do duhej t vlersonin v-
mendshm se cila nga partit shqiptare ishte ajo q ta
v e ta nxjerr allmn e t parit. Kjo filloi qysh
me kongresin e par t PPD-s, kur kryetari i
athershm i BIM-s ndodhej i ulur n rendin e par
mes shum politikanve tjer. Kjo do vazhdoj t
ndodh edhe m von, kur partit, e jo besimtart
ishin ato q e dinin se cili ishte ai q m leht e npr
rrugn m t shkurtr mund ti onte myslimant e
ktushm n parajs. Kjo do ndodh edhe n 2006,
kur ata q e ndrruan kryetarin e BMI-s n vitin
1999 PDSH-ja po t njjtin e kthyen aty nga e
kishin rrokullisur. Ndoshta shkaku se n ndrkoh

231
kishin lexuar librin q u botua po at vit, libr t bo-
tuar pa emrin e autorit, e ku shpaloseshin ndodhit
n kt institucion m t lart fetar ku me vite nuk
mund t zgjidhej i pari i myslimanve t
Maqedonis.
E n vitin 2006, ka nuk u tha dhe ka nuk u
prfol npr mediat e Maqedonis lidhur me grindjet
dhe prarjet n Bashksin Islame t Maqedonis, t
ciln e tronditnin mosmarrveshjet, t cilat nuk e
linin t dilte nga nj situat kaotike ku thuajse
donjri ishte kundr t gjithve. Vlersimet e veta i
than bile edhe t huajt, si pr shembull nj
ekspert francez, i cili prkufizoi grupet
fundamentaliste e liberale n kt bashksi. Th-
niet e ktij askperti francez i cituan t gjith
mediat maqedonase, duke u nisur nga parimi se nse
nj i huaj thot se gjeli bn ve, ne duhet menjher
t dyshojm se mos vall pula ka herdhe.
Sido q t jet, rrfimi pr situatn n BIM-s
nuk ishte aq i ndrlikuar sa donin ta shpallin disa
qarqe fetare dhe shtetrore pr ta prdorur si
argument pr rrezikun nga fundamentalizmi islam.
N BIM-s nuk zhvillohet luft as mes
mjekroshve dhe atyre pa mjekra, as mes fun-
damentalistve dhe liberalve fetar. Por bhej be-
tej se kush do ta ket n duar kt institucion finan-
ciarisht t pasur dhe me influenc te popullata
shqiptare e Maqedonis, e cila kryesisht i takonte
religjionit islam. Pra, nuk ishte n pyetje as gjatsia e
mjekrave, e as ngjyra e flamurit fetar, por vetm
thellsia e xhepit t kapotave t prijsve fetar, i cili

232
duhej mbushur me prfitime personale. Andaj,
asokohe ishin naive rrfimet pr luft drejtimesh
ndrfetare. Jo se ato rryma nuk ekzistonin dhe nuk
do i ket edhe n t ardhmen, por ato tani prdo-
reshin vetm si mbules pr tu fshehur qllimi i vr-
tet i palve t konfrontuara: kush do e kontrolloj
pasurin e madhe t ktij institucioni t shprehur n
shum dyqane, ne lokacionet me t shtrenjta n
Shkup dhe n qytetet tjera t Maqedonis. Pra cila
parti do kishte ndikim m t madh mbi nj
institucion q prezantonte numrin m t madh t
zgjedhsve t tyre dhe q kishte n dor thesar t
begat.
Sidoqoft, asokohe ndodhi ajo q ndodhi dhe
vazhdoi t ndodhte ajo q duhej pritur nga nj
institucion q partit e kishin kapur n kthetrat e
veta. Dhe BIM vazhdoi t paguaj llogarit e t
kaluars. Sepse koha, si fajdexhi i sakt, herdo -
kurdo vjen dhe e merr pagn q ia ke borxh. Nuk ka
dyshim se rruga npr t ciln ecte BIM-s gjat nj
dekade e gjysm t demokratizimit t Maqedonis,
ishte e njjt me at q e ecnin t gjitha institucionet
tjera t pakta q i kishin shqiptart e Maqedonis.
Ajo ishte rruga e daljes nga kthetrat e kontrollit ko-
munist, dhe e kapjes n ato t partive t ktushme
shqiptare. Andaj edhe dokund kishin filluar
grindjet. E ky argument u shrbente edhe
qllimkqijve q nga ndonjher t sjellin
prfundimin e sakt se, aty ku qortohen prijsit
fetar apo politikant, nuk sht n pyetje as feja as
konceptet politike, por ose parat ose ndonj grua.

233
Apo, se politikant dhe prijsit fetar jan t sinqert
vetm kur nxjerrin t palarat e njri tjetrit. Ather
ata kan vetm nj qllim: nuk u intereson as ferri as
parajsa e asaj bote, por luftojn pr gjrat e
lezetshme, t cilat Zoti i ka drguar n kt bot.
Por, i tr ky partizim, t gjitha kto lojra
partiake, t mbuluara me kapotn e hoxhallarve apo
me kravatat e intelektualve t pavarur, nuk
morn fund ashtu si shpresonin shqiptart e
ktushm: me konfliktin e 2001, i cili vit dshmoi se
ku mund t arrij nj shoqri e ushqyer me
gnjeshtra dhe frustracione politike. Mbase kjo nuk
u realizua, sepse pas 2001, Ahmeti dhe shokt e tij,
nuk e njihnin sa duhet as realitetin e ktushm
politik, e as t kaluarn shumpartiake t
shqiptarve t ktushm.
Abazi, i cili pas prfundimit t konfliktit t 2001,
duheshte t v kollaren e politikanit dhe t nis nj
betej t re, nuk kishte njohuri t mdha pr
veprimin politik, por gjithsesi se qysh n takimet e
para me lidert e partive t ktushme shqiptare, sht
dashur ta ket hetuar se veprimi politik sht shum
m ndryshe nga ai me t cilin Ahmeti ishte marr n
mnyr sekrete n Zvicr dhe nga puna q kishte
br si komandant dhe prfaqsues politik i UK-
s. Pasi q politika ishte larg asaj me t ciln ishte
marr ai m par veprimtari q krkonte gjith-
mon t kujdesesh pr fatin e shokut, t bsh mos
q t ndihmosh ata q ke prreth, t jesh i
vetdijshm se urdhrat tua kan t bjn me fatet
njerzore shum shpejt pasi e zhveshi uniformn e

234
UK-s, Ahmeti do e bj gabimin e par dhe do
e prjetoj dshtimin e par politik, i cili do ti
kushtonte shum: donte ti grumbulloj rreth vetes
t gjith udhheqsit e partive shqiptare. Pra,
idealist si ishte, ai donte t realizoj t pa-
mundurn, dhe do propozoj formimin e Kshillit
Koordinues. I cili Kshill, kishte pr qllim t
forcoj unitetin e brendshm shqiptar n funksion t
prshpejtimit t transformimit demokratik t
bashksis shqiptare, s kndejmi edhe t vet
Maqedonis; ti maksimalizoj potencialet politike,
ekonomike, sociale, kulturore t shqiptarve t
Maqedonis; t rris kredibilitetin e subjektit politik
shqiptar si garantues i procesit t paqes dhe trans-
formimit demokratik t Maqedonis; t krijoj kush-
te m stabile pr vendosje t marrdhnieve m t
qndrueshme n mes t faktorit politik shqiptar dhe
faktorit ndrkombtar; t prshpejtoj procesin e
implementimit t mirfillt t marrveshjes s Ohrit;
t prshpejtoj procesin e mirbesimit, pajtimit
ndretnik...
N fillim u duk se propozimi ishte i qlluar dhe
se partit ishin t gatshme pr nj bashkpunim t
ktill. Po kshtu u duk pr ata q nuk e dinin se
udhheqsit e PPD-s dhe PDSH-s, asokohe do
pranonin nga Ali Ahmeti edhe sikur ai nga ata t
krkonte t bheshin antar t ndonj grupi
folkloristik, ku do kndonin vetm pr heroizmin e
lufttarve t UK-s, e jo m t antarsoheshin n
kt Kshill koordinues i t gjitha partive shqiptare.
Dhe kt do e bnin sepse udhheqsit partiak, e

235
dinin se ishin delegjitimuar prpara zgjedhsve dhe
antarsis, kshtu q kishin nevoj q Ali Ahmeti
tju jepte pak nga fama e athershme e UK-s, tua
kthente legjitimitetin e humbur gjat konfliktit.
Si u cek edhe m par, Ymer Ymeri, Arbr
Xhaferi dhe Kastriot Haxhirexha, qysh para se Ali
Ahmeti t dilte me propozimin pr themelimin e
ktij kshilli, kishin filluar at ta joshnin me ftesat
publike q t bhej pjes e udhheqsive t tyre
partiake. Kt nuk e bnin nga q ishin aq t
brengosur pr fatin e tij politik, por nga se e dinin se
ai mund tua siguronte ardhmrin e qet partiake.
Kur e pan se kjo nuk pinte uj, ata skishin si mos e
pranonin propozimin e Ahmetit pr nj kshill, i
cili, si thuhej ne Shpalljen e 26 shkurtit t 2002,
ishte rezultat i nevojs pr konsolidim urgjent t
subjektit politik shqiptar q n mnyr m efikas t
prballet me krkesat, sfidat e konteksti t ri
historik.
Dhe ndoshta Ali Ahmeti mir e kishte lexuar
kontekstin e ri historik, por gabimisht e kishte
vlersuar se ata t cilt donte ti ket
bashkveprimtar n prballjen me kt kontekst t
ri shoqror, kryesisht ishin individ q ndryshimet
shoqrore i masnin me t nesrmen e cila u sillte
privilegje individuale. Ai edhe nuk kishte koh t
vlersonte drejt se prball kishte nj Ymer Ymeri
q as vet nuk e dinte se partia e tij ku e ka bishtin e
ku kokn, se kishte prball nj Arbr Xhaferi q n
parti ishte si puntor sezonal sa ti jepte
legjitimitet maunokracis, t ciln e zhvillonte

236
nnkryetari i tij dhe n fund, se kishte prball nj
Kastriot Haxhirexhn i cili politiks i dha do gj q
mundej, q nga ajo t merrte urtsin se t jesh i
sinqert n politik, sht njsoj sikur t hysh cullak
n hamamet e Stambollit.
Pra, udhheqsit partiak nuk kishin si ta kundr-
shtoni propozimin e Ali Ahmetit pr themelimin e
nj kshilli koordinues t partive shqiptare, ku do
bnin pjes prfaqsuesit e tri partive nnshkruese t
ksaj marrveshje: PPD, PDSH dhe PDK (Partia
Demokratike Kombtare). Shpalljen pr themelimin
e ktij Kshilli e nnshkruan t tre lidert partiak,
me n krye Ali Ahmetin, i cili edhe duhej ta
udhhiqte kt organ t prbashkt t partive
shqiptare n Maqedoni. I entuziazmuar nga kjo e
arrir, Ahmeti as q mund ta paramendonte se ende
pa u thar ngjyra e nnshkrimeve, do fillonin lojrat
ndrpartiake, t cilat shprehnin mosdurimet e ndr-
sjella t trashguara nga vitet e parakonfliktit. Nuk
do mund ta paramendoj se kryesuesit e PPD-s dhe
PDSH-s, u pajtuan t merrnin pjes n kt Kshill,
sepse dinin dika q asokohe nuk e dinte sa duhet Ali
Ahmeti: q t mbijetoj n politik, politikani i mir
e bn t domosdoshmen, e jo at q don. Pastaj,
Ali Ahmeti prball i kishte politikant q kishin
shijuar grazhdin kalorik t shtetit, dhe si t till,
ishin t gatshm t pranonin ka do qoft q do i
mbante edhe m tej sa m pran kalorive. Pra e dinin
se vetm emblema e UK-s ishte ajo q mund ti
mbante ende politikisht t gjall. M n fund,
kryesuesit e PPD-s dhe t PDSH-s, e dinin se me

237
prkrahjen e ktij propozimi, fitonin shum e nuk
humbnin asgj. Fitonin nj pjes t shkronjave t
UK-s dhe bindjen e popullats se ata tani do e
ndihmonin Ahmetin t gjente m mir vetveten n
knetn politike t Maqedonis. Pastaj, ata dinin
dika pr t ciln asokohe Ali Ahmetit nuk mund ti
shkonte mendja: se politika sht veprimtari ku
sht shum i vlefshm parimi q n astin e duhur
t bsh veprimin, i cili t shpton nga harresa, q ta
shton peshn edhe kur je i leht sa nj pendl pule.
Pra, kryesuesit e PPD-s, t PDSH-s dhe t
PDK-s, pa hamendje e pranuan propozimin pr
formimin e Kshillit Koordinues t partive
shqiptare. Dhe u prqafuan me Ali Ahmetin sikur t
kishin qen gjithmon n t njjtat fushbeteja. Me
kt Ali Ahmeti n t vrtet do e prqafoj
dshtimin e vet t par politik pas kthimit n
Maqedoni. Me kt ai n t vrtet i rilegjitimoi disa
nga udhheqsit e partive t ktushme dhe e oi po-
pullin t besoj se edhe udhheqsit partiak mund t
bashkpunojn, e oi pra popullin t mendoj se,
pasi ua fali fajin Aliu, ather skishte pse t
rikujtoheshin bmat dhe znkat e mparshme.
Nuk sht gjithaq enigmatike se donte t arrij
Ali Ahmeti me themelimin e ktij Kshilli
Koordinues. I dal nga celulat ideologjike t
Zvicrs, ku t gjith mrgatn atdhetare e mbante
lidhur ideja se bashkimi bn fuqin, ai donte edhe
ktu ta arrij t njjtn gj. Donte q potenciali
politik i shqiptarve t ktushm t jet i bashkuar
n shtjet madhore, t cilat prmenden n shpalljen

238
e br publike pr themelimin e ktij Kshilli. Ai e
dinte se me kt marrveshje nga pak edhe humbte
kuptim shumpartizmi i shqiptarve t Maqedonis,
por gjithashtu e dinte se disa vite me radh nuk do
vlenin gj programet partiake dhe platformat
parazgjedhore, sepse pr t gjitha ato forca partiake,
Marrveshja e Ohrit do ishte platform t ciln do
duhej ta realizonin. Dhe nse ishte kshtu, ather
Ahmeti e kishte vlersuar drejt se partit do duhej
t vepronin t koordinuara lidhur me kt shtje.
Dhe se nj veprim i bashkkoordinuar do u jepte
fund znkave politike brendashqiptare.
Mund vetm t paragjykohet se kush i pari tha
m mir ndar se sa t bashkuar, por dihet se
kryesuesit e PDSH-s ishin ata q t part e braktisn
Kshillin Koordinues. Edhe at duke prdorur si
shkak nj sulm t armatosur nga persona t panjohur
q asokohe iu b selis alternative t PDSH-s
kafenes Dora n Tetov. Sulm q me t drejt i
shqetsoi shqiptart, sepse ishte paralajmrim ogurzi:
se aktiviteti partiak tani kishte marr prmasa edhe
m trishtuese dhe n veprimtarin e vet kishte futur
edhe armt si instrument demokratik. Kuptohet,
askush nuk mund ta dinte se kush ishin ata t cilt e
bn kt vepr t shmtuar n koh kur shqiptart
prisnin bashkpunim mes partive t tyre, e jo acarim
t marrdhnieve t ndrsjella, n kohn kur krye-
suesit e partive kishin nnshkruar marrveshjen pr
themelimin e Kshillit Koordinues.
Pas ktij sulmi t kafenes Dora, filluan akuzat
ndrpartiake mes PPD-s dhe PDSH-s. Disa qarqe

239
t PPD-s, e shprehn hapur mendimin se ky sulm
kishte t bnte me maunokracin e udhheqsve t
PDSH-s, ndrsa partia e Arbr Xhaferit krkonte
nga Ali Ahmeti q t distancohej nga kto vlersime
t kundrshtarve politik. Mbase kjo ishte hera e
par kur Ali Ahmeti u gjet n mes nj beteje t ciln
ai nuk e njihte: at t perversitetit politik, t cilin
PDSH-ja e kishte ngritur deri n at shkall sa t
vlente parimi se arritja e cakut i arsyeton t gjitha
mjetet. Disa dit pas ktij sulmi, nnkryetari i
PDSH-s filloi t sfidoj edhe autoritetin e Ali Ah-
metit me thnien: "Kush e ka autorizuar at t vihet
ne krye t kshillit?". E Arbr Xhaferi, si gjithmon,
rrinte ansh dhe bnte pjesn e lojs q i takonte: ti
shpall si legjitime thniet e nnkryetarit t tij. Dhe t
thot se pas nnkryetarit t PDSH-s ka nj
struktur t fort (aludon n PDSH-n), dhe nse kjo
struktur krkon qe un t bhem lider i saj, un do
ta pranoja ofertn."
Pas gjith ksaj, ishte e qart se PDSH-ja mezi
kishte pritur t gjej shkak q t trhiqej nga Kshilli
Koordinues. Pr kt i shrbeu sulmi mbi kafenen
Dora. Sulm q do mbetet i pazbardhur deri sa t
hapen t gjitha dosjet pr ndodhit e dy dekadave t
para t demokratizimit t Maqedonis. Si do
mbeten t pa shpalosura edhe arsyet e vrteta q e
shtyn PDSH-n t shkatrronte nj projekt, i cili pa
dyshim se do e bnte m t fort subjektin politik t
shqiptarve t Maqedonis. Ajo q dihet sht e
vrteta se gjitha ato ngjarje paralajmronin nj
acarim t mtejm t marrdhnieve ndrpartiake, se

240
edhe m tej shqiptart e ktushm do prballeshin
me komunikata absurde t udhheqsive partiake
dhe me akuza t ndrsjella nga m perverset. Nga
komunikata e athershme e PDSH-s, lidhur me inci-
dentin e ndodhur n Tetov, shqiptart e ktushm
kishin rastin t kuptonin jo vetm at se cilat ishin
selit alternative t partive t tyre kafenet por
edhe t shihnin se prej moti ishin hapur bordelet
partiake ku shiteshin e bliheshin kurvat politike.
Popullit iu dha rasti t shihte edhe se si
himnizoheshin kryesuesit e PDSH-s, nga ata q e
dshironin kt prarje mes partive shqiptare.
Ndrkaq, mbeti e habitshme si askujt nuk iu kujtua
t shkonte edhe me larg me marrzin e t nn-
shtruarit: t propozonte q n do kafene ku kishin
pir kafe krert e PDSH-s, ta viheshin pllaka pr-
kujtimore, ku nxnsit e shkollave do vendosnin
buqeta lulesh pr t shnuar kalendarin e lavdishm
politik, i cili filloi me premtimet e shumta dhe
prfundoi me 2001.
Pr fat t keq, gjat ksaj kohe kur PDSH-ja
hapur tregoi adresn e selis s vet alternative, t
pakt ishin ata q kishin guxim t thoshin se aty ku
selit alternative t partive politike jan kafenet,
duhet pritur q vendimet t sillen npr bordelet e
nntoks politike. Dhe ai kolektivitet, fatin e t cilit
e prcaktojn bordelet partiake, nuk duhet t
brengoset pr ardhmrin e vet politike - ai popull
nuk ka ardhmri, por sht kope e cila vlen vetm
si numr, si fletvotim, me t cilin mbushen kutit
zgjedhore. Pra, nj kolektivitet i till do e ket

241
vshtir t shptoj nga kthetrat e atyre q asokohe
ia lehtsonin shpirtin duke shpjeguar se sulmin
mbi restorantin Dora e paskshin br qarqe
policore, pa shpjeguar se vall bhej fjal pr t
njjtat qarqe t MPB s, e cila i furnizonte krert e
PDSH-s me dosjet e spiunve shqiptar, apo pr
ndonj rrym t re antishqiptare n kt ministri.
Sido q t jet me ngjarjet n Dora dhe rreth
saj duket se mahin e mori djalli. Tash edhe nuk
sht e rndsishme se kush sht autori (individ
qits i lir ose ndonj tjetr) e as se kush qndron
prapa tij (n sht fjala pr revolt individuale, qrim
hesapesh me prapavij kriminogjene apo politike),
duket ashiqare se trolli politik po dridhet pareshtur
dhe n vend q t qetsohet jan t pritshme dhe t
mundshme dme edhe m serioze n rrafshin
politik, shkruan Iso Rusi n javoren Lobi duke
vazhduar se: Kafshata duket se sht e madhe. E
gjith ideja pr paraqitje t bashkuar e t
bashkrenduar t subjekteve shqiptare me relevanc
m t madhe politike, me mundsi t ndikimit m t
efektshm n rrethanat politike me kt sht vn
n pikpyetje.
Nga ana tjetr, ideja pr Kshillin Koordinues
nuk meriton mbshtetje vetm pr shkak t faktit se
at e ka hedhur Ali Ahmeti me shok. Ajo n
mnyr shum reale ofron mundsit m t mira q
nga njra an politikant shqiptar t japin
maksimumin n implementimin e Marrveshjes s
Ohrit duke br kshtu realitet prmirsimin e
shumpritur t statusit t shqiptarve n Maqedoni

242
dhe, nga ana tjetr, me realizimin e ktij objektivi t
krijojn parakushte pr krijimin e ambientit politik
n nj vend pa tensione ndretnike, me mundsi q
shoqria aty t mbshtetet n individin-qytetarin dhe
parimet e demokracis t tipit perndimor. Nj qasje
e ktill tashm sht vn re nga bashksia
ndrkombtare dhe sht cilsuar si
shpresdhnse. Mirpo, jan regjistruar edhe
ngjarjet e fundit t cilat, si t tilla, kt synim e re-
lativizojn dukshm dhe po jepen shenja t nj prm-
bajtjeje t qart nga mbshtetja e mtejme n pritje
t asaj se far kahe do t marrin punt. N kt
mnyr fajin n rast t dshtimit t ides, do s'do, do
ta mbajn t gjith njsoj, ata t cilt jan n Kshill,
edhe si individ, edhe prfaqsues t atyre t cilt i
kan deleguar. T gjith do t jen ai pleshti nga
ballina dhe kjo nuk do t ket kurrfar kuptimi sepse
jorgani do t digjet.
Por si duket, jorgani m ishte djegur. Mbase
shkaku se PDSH-ja nuk njihte veprim tjetr politik
prpos at t dikurshmin, veprim q nuk mbshtetej
n t arrirat vetjake, por mbi rrfimin se sa i zi
ishte kundrshtari politik. Kshtu q menjher pas
prfundimit t konfliktit, ndodhnin gjra t atilla,
thuajse nuk bhej fjal pr nj shoqri e cila nj vit
m par u ndodh buz gremins s lufts ndretnike.
E nj vit m par, prderisa jehonin krismat npr
malet e Maqedonis, kryesuesit e ktushm partiak,
ishin t pagoj dhe nuk u jepnin asnj shpjegim
shqiptarve se ka ishte duke ndodhur dhe ka duhej
t prisnin. Por, kur erdhi koha e paskonfliktit, kur

243
shqiptart e ktushm duhej t prballeshin me
urtsin q kishin nxjerr nga viti i mparshm - se
pjekuria e udhheqsve partiak nuk matet me at se
sa i bashkon kundrshtari, por sa mund t prballen
me destruktivitetin vetjak kryesuesit e partive
vazhduan me t vetmen q dinin ta bnin si duhej
kanibalizmin ndrpartiak. Prandaj, ngjarjet q
ndodhn te kafeneja Dora (pa marr parasysh kush
dhe pse i pari shkrepi armn), ishin tragjedia dhe
turpi i subjekteve politike shqiptare. Kto ngjarje
paralajmronin se procesi i rrugarimit partiak do
t vazhdonte edhe m tej. E ky rrugarim do u shr-
bente qarqeve antishqiptare t dshmojn se kjo ishte
pasoj e nj papjekurie kolektive, me t cilin
argument prhapnin gnjeshtra se shqiptart e
Maqedonis paraplqenin anarkin, nuk i
nnshtroheshin rendit, institucioneve, rregullave dhe
parimeve t nj shoqrie t organizuar. Pra, n koh
kur institucione shtetrore qllimisht ngadalsonin
realizimin e Marrveshjes s Ohrit, edhe at vetm sa
t nxisin paknaqsi brendashqiptare (pr t
devalvuar luftn e UK-s), n koh kur institucio-
net shtetrore ishin t mbyllura pr shqiptart, kur
vepronin sipas parimit vetm shqiptari i
komprometuar sht i prdorshm, partit
shqiptare i vazhduan znkat aty ku i kishin ln
prpara konfliktit t 2001.
Nuk kishte dyshim se viti 2002 ishte ai kur
partit shqiptare duhej t prballeshin me
destruktivitetin vetjak, me traumat dhe dilemat q
sjell faza e paslufts. Pra, do ta paguanin tagrin e

244
sakt pr gabimet e bra n t kaluarn, do e humbin
mbulesn q i bnte nga jasht t duken t
brengosura pr fatin e popullit t Maqedonis, e n
brendi t ishin vllezr t lojrave m t pandershme
politike dhe dyfytyrsin ta kishin shpallur motr t
nj gjaku. Andaj edhe shqiptart e ktushm, shpejt
e kuptuan se konflikti i 2001 shumka kishte
ndryshuar, por jo edhe vetdijen e disa udhheqsve
partiak q nuk njihnin thuajse asgj tjetr prpos
privilegjet dhe mirqenien personale. Aq m shum,
shqiptart e kuptuan se partit e tyre i onin drejt
tunelit t libanizimit t shoqris shqiptare n
Maqedoni. Dhe kjo nuk ishte e pamundur, sepse ato
ishin vitet kur shqiptarve nuk u mungonin arm,
n nj koh kur nuk mungonin as mjediset politike
joshqiptare, t cilat e dshironin nj militarizim t
shoqris shqiptare, me qllim q ta realizonin pla-
nin e tyre pr ndarjen e Maqedonis dhe pr ti sjell
shqiptart n pozit q t mos ken ndonj zgjidhje
m t madhe por t marrin at q do u jepej.
M n fund, vrasja pr qllime partiake mes
shqiptarve kishte filluar shum m hert: gjat
zgjedhjeve lokale t vitit 2000, kur partizant partiak
vran t riun nga fshati Kondov. Pra, vite m par
dikush armn e promovoi si komponent t
rndsishme t demokracis dhe kjo q ndodhte n
2002 ishte vetm vazhdimsi e bindjes t ciln e
afirmoi PDSH-ja: se n demokraci fiton m i forti,
m i pasuri, m i dgjueshmi, m i pandershmi, e jo
m i afti dhe m njerzori. Me kt ata bn nj
mkat, t cilin populli duheshte tua fal, por jo edhe

245
tua harroj: udhheqsia e PDSH-s ishte ajo q
shqiptart e Maqedonis i legjitimoi si nj kope pa
kultur politike, pa asnj vler intelektuale,
kulturore, shkencoreSepse, t parn gj q bn pas
ardhjes n qeverin e Georgievskit n vitin 1998,
ishte t krcnonin dhe t maltretonin fizikisht ata
m t pambrojturit elitat kulturore dhe shkencore.
Me kt ndoshta edhe u ndihmuan atyre q kishin
kok q t kuptonin se, aty ku subjektet politike e
paraplqejn heshtjen e njerzve t kulturs, artit dhe
t shkencs, nuk mund t flitet pr pluralizm
politik, por pr primitivizm bajraktaresk. Nga ai
primitivizm mund t shptohej vetm nse arrihej
pjekuria sa t pranohej hapur se shoqria shqiptare
n Maqedoni ecte rrugs s partizimit t t gjitha
sferave jetsore, se pr situatn e krijuar nuk mbanin
prgjegjsi vetm elitat politike, por edhe t gjith t
tjerat q dikur heshtnin dhe vazhdonin t heshtnin,
duke harruar se nuk do t mund ti ikin gjyqit t
pagabueshm t ardhmris, i cili sakt do i
legjitimoj prpara gjeneratave t cilat do t vijn
nesr, e t cilt ndoshta, n vend q t sjellin lule, do
t pshurrnin mbi varret e heronjve t baj-
raktarokracis.
Kshilli Koordinues mbeti dshir e parealizuar
e Ali Ahmetit. Ideja e tij pr kt Kshill u varros
mes grindjeve ndrpartiake, t cilat skishin si mos ta
onin t mendonte se si duhej vepruar me tej. Ja ka
shkruan analisti Agim Fetahu lidhur me kto ngjarje:
Te kota ishin prpjekjet e Ali Ahmetit pr t'i
bindur partit t heqin dor nga akuzat dhe t

246
kthehen n kshill. Ideja e tij pr unifikimin e
faktorit politik shqiptar tashm kishte dshtuar.
Kan dshtuar edhe planet e kshillit pr hartimin e
lists s prbashkt t kandidatve q do t dalin n
zgjedhje. Mirpo objektivat t cilat ia kishte vn ve-
tes Kshilli, vazhdojn t jen n qendr t
platforms s partis s re, njoftimi pr krijimin e s
cils mbetet vetm shtje ditsh. Zoti Ahmeti thot
se objektivat e tij vazhdojn te jen ato qe ishin:
ruajtja e paqes, implementimi i plote i marrveshjes
s Ohrit dhe integrimi i Maqedonis n strukturat
evropiane. Ahmeti thot se tani nuk ka shume
alternativa prve krijimit t nj partie e cila do te
jet e hapur edhe pr antart e partive ekzistuese.
Por, ai thekson me vendosmri se ne partin e tij
nuk do t ket vend pr njerz te korruptuar. "Ne
kemi nevoj m shum se kurr pr njerz me vlera",
thot ai me cigare ne dor dhe me shikimin n nj
piktur, n zyrn e tij ne Reic t Vogl. (Javorja
Lobi, Nr. 67)
Ali Ahmeti shpesh do qndroj me cigaren n
dor prball asaj pikture n zyrn e tij. Mund
ndonjher ti ket ndodh q n thellsit e asaj
pikture t sheh edhe rrugtimin e vet nga azilanti,
deri te ushtaraku, nga ushtaraku e deri te politikani.
Dhe t ket b krahasime se kur e kishte pasur m
rnd: ather kur nga Zvicra ndrronte se si do t
kthehej n atdhe, apo ather kur nga malet ku
jehonin krismat, paramendonte ditt e qeta q do i
jetonte pran familjes. Apo m vshtir e kishte tani
kur duhej ta fitonte paqen n vetvete dhe at me t

247
tjert, kur ishte prballur me ujqit e vjetr politik
q ishin n gjendje t hanin cilndo kope dhensh
vetm t majmeshin e t mbeteshin t vetmit q u
takonte gjahu i quajtur Pushtet. Nuk dihet se do
ket menduar ai i vetm n zyrn e tij dhe duke
qndruar prball pikturs s varur n mur, por
mund t paragjykohet se ai asokohe nuk i njihte
mir njerzit e korruptuar, e as ata t cilt
ngutshm krkonin t vinin kontakt me t q ti
shpalosnin meritat q kishin. Gjithashtu nuk dihet se
kush i pari n at zyre atij i kishte propozuar t the-
melonin BDI-n, por nuk ka dyshim se pas prishjes
s Kshillit Koordinues t partive shqiptare, ai
ngadal filloi ta kuptoj se nuk mund t
bashkoheshin ata q nj dekad kishin investuar
vetm n prarjen e popullit.
Pra, asokohe Ali Ahmeti msoi leksionin e par
t politiks shqiptare n Maqedoni: nse e z ngusht
kundrshtarin politik, ai i zbret pantallonat, e nse t
z ngusht, ta zbrthen rripin pa t pyetur. I
ndodhur n situat t mos ket zgjidhje tjetr, pra
kur e kishte harxhuar mundsin t mbetet i
panjollosur politikisht, ai br t vetmen q mundej:
themeloi BDI-n, q t kishte edhe ai tendn e vet
politike. Por tani m PPD-ja dhe PDSH-ja e kishin
rimarr veten. Kt ua mundsonte edhe t qenurit
n koalicionin e gjer qeveritar t udhhequr nga
Georgievski, e q u formua gjat konfliktit t 2001.
Kt ua mundsonte edhe e vrteta se ata m ishin
prqafuar njher me Ali Ahmetin n Reic t
Vogl, e q do vlente prgjithmon q sadopak

248
populli ti amnistonte pr qndrimet e tyre gjat
konfliktit .
Kryesuesit e PPD-s dhe t PDSH-s, e dinin se
disa nga ish komandantt e Ahmetit nuk do jen t
knaqur pr shum arsye me partin e Aliut dhe do
krkojn strehim n ndonj nga partit ekzistuese,
andaj edhe filluan gjahun q t sillnin n partit e
tyre ndonj komandant me emr sa m tingllues
pr zgjedhsit. Dhe kshtu ndodhi. Disa nga ish
lufttart u hidhruan me Aliun pse ai aq shum
pesh i dha grupit intelektual, pse nuk arriti gjith
sa ishin, ti emronte nnkryetar t partis. Pra, me
Aliun n njfar mnyre u hidhruan shum
bashklufttar t tij, t cilt nuk e kuptonin at q e
dinte Ahmeti: se lufta krkon trima, ndrsa politika
dika krejt tjetr. Dhe prderisa ai mundohej ti bind
disa nga bashklufttart e vet se nuk bnin pun
m kallashnikt n krah, por mitralozat n
kok, PDSH-ja dhe PPD-ja i hapn dyert pr t
gjith t revoltuarit ndaj BDI-n. Dhe kshtu
asokohe kto dy parti lavdroheshin me at se cili
nga ish komandantt e UK-s ishte antarsuar n
partit e tyre ku ngutazi dilnin n rendin e par
partiak.
Mbase kjo edhe nuk duhet tu prshkruhet si
mkat PDSH-s dhe PPD-s, sepse kryesuesit e
ktyre partive ishin politikan e jo misionar.
Pastaj, vlersuar objektivisht, kjo derdhje e vogl e
ish ushtarve t UK-s npr partit ekzistuese
shqiptare, ndihmoi q t vihej barazhesh mes BDI-s
dhe partive tjera, e t mos mbante vetm ajo

249
hipotekn se ishte parti e ish lufttarve t UK-
s. Nga ana tjetr, kryesuesit e PPD-s dhe PDSH-s,
e dinin se do u mjaftonte edhe bishti i -s, q t
dshmoheshin prpara zgjedhsve se nuk ishin parti
pa UK. Shikuar realisht, kjo edhe duhej pritur, dhe
me siguri q ky fenomen kur ish varsit ushtarak,
tani e braktisnin at t cilit gjat konfliktit i ishin
prkulur, nuk do e habiste s teprmi edhe Ali
Ahmetin. Por gjithsesi q kjo do shkaktoj hutes te
popullata. Mirpo, vetm hutes t prkohshme dhe
jo aq t madhe sa t mos e kuptoj se ky ishte mimi
t cilin duheshte ta paguaj Ali Ahmeti pas formimit
t BDI-s. M n fund, ai kishte dy zgjidhjet e
siprprmendura: ose t mbetej jasht politiks e tu
lejonte ish lufttarve t vet, t cilt donin t
merreshin me politik, t shprndaheshin npr
partit ekzistuese, ose t futej n sfern politik n-
prmjet ders s vetme me parti politike. Ai e zgjo-
dhi t dytn, gj q me shum argumente mund t
dshmohet si gabim, e me qindra argumente t tjera
si rrug e vetme e cila i mbetej pas shkatrrimit t
ides pr kshill t partive shqiptare. Gjithsesi se
vendimi t bnte parti t veten, atij do i kushtoj:
ende pa e rimarr vetveten, ende pa zbritur nga
Shipkovica, Ali Ahmeti u gjet n mesin e lojrave
politike t partive shqiptare. Pra, filloi beteja q t
minimizohej roli i tij n UK, si dhe t shtrem-
broheshin qllimet dhe t arrirat e atyre q morn
armt n dor.
Dhe kshtu shqiptart e Maqedonis edhe
zgjedhjet parlamentare t 2002 i pritn sipas tradits

250
s mparshme: me nj parti t re. E ajo ishte
Bashkim Demokratik pr Integrim n krye me Ali
Ahmetin, e cila pr shum arsye, n prapavijn e saj
mbante edhe emblemn e UK-s. Si e till, ajo
shpejt do bhet partia m e paraplqyer pr
shqiptart e ktushm dhe me shumka do e rikthej
n skenn politike atmosfern e 1990. Pr shum
arsye, sa u prket shqiptarve, 2002 ishte ai viti
zero nga duhej filluar shumka nga e para, njsoj
si ishte viti 1990 kur shoqria e shqiptarve t
Maqedonis niste nj ecje krejt ndryshe drejt
ardhmris s vet. Pra, BDI-ja nuk mund t mos
bhej nj lvizje gjithpopullore, shkaku se Ali
Ahmetit shqiptart e ktushm ia kishin dhn rinin
e vet. Andaj nuk kishin si tani mos tia jepnin partis
s tij edhe besimin politik. Kshtu q n njfar
mnyre, nuk shtrohej pyetja se a do i fitoj zgjedhjet
parlamentare BDI-ja, por sa do humbnin PDSH-ja
dhe PPD-ja.
Faza parazgjedhore parlamentare e viti 2002,
solli n mesin e shqiptarve t ktushm nj mnyr
t re t veprimit, t ciln kryesisht e imponoi Ali
Ahmeti me bashkpartiakt e vet. E ajo ishte gjuha
sadopak jo konfliktuoze. M n fund, as kryesuesit e
PDSH-s si dhe ata t PPD-s, nuk mund t ishin aq
agresiv sa q ishin msuar m par, sepse kishin
shum njolla ende t dukshme n kapotn
partiake. Pastaj, ata e dinin se do fjal e madhe
kundr BDI-s s Ali Ahmetit, mund tu binte atyre
mbi kok, shkaku se populli n kt parti shihte ata
q flijuan edhe jetn e tyre pr t mirn e popullit.

251
Por, edhe xixate vogla paralajmronin se zjarri i
grindjeve ndrpartiake m ishte ndezur dhe vetm
shtrohej pyetja se kur do merrte flakn e kahershme.
Kur flitet pr fazn parazgjedhore t viti 2002,
nuk duhet harruar se ajo kishte filluar muaj m par,
qysh gjat diskutimeve parlamentare lidhur me
ndryshimet kushtetuese q dilnin nga Marrveshja e
Ohrit. Por shumka lidhur me kto ndryshime hasi
n gozhd, sa nga shkaku se pala e etnitetit
maqedonas nuk ishte e prgatitur t glltiste gjitha
ato ndryshime, po aq edhe shkaku se PPD-ja dhe
PDSH-ja donin q diskutimet lidhur me kto
ndryshime kushtetuese, t jepnin efektin e vet edhe
n kthimin e popullaritetit t tyre tek zgjedhsit.
Kshtu q ato bnin gara q t tregoheshin sa m
krkuese e s m kmbngulse n krkesat e tyre,
veanrisht kur bhej fjal pr preambuln e
kushtetuts ku pala e etnitetit maqedonas assesi nuk
pranonte barazimin e etnitetit t tyre me t tjert.
Dhe kshtu, si vlerson analisti i Lobit me datn
12.11.2001, sa u prket ndryshimeve, n Maqedoni
ishte trandur mali, e kishte pjell miun. Mbase ky
vlersim i analistit t javores Lobi, shpjegon m s
miri t arrirat e partive shqiptare pas gjitha grindjeve
sa n mes veti, po aq edhe me kundrshtart politik
t etnitetit maqedonas lidhur me qndrimet e tyre.
Sa u prket diskutimeve rreth ndryshimeve
kushtetuese, vlejn t prmenden edhe shkaku se
PPD-ja dhe PDSH-ja ato i prdori pr t provuar
forcat mes veti. Dhe pr t kthye besimin te
zgjedhsit e tyre n koh kur n njfar mnyre, Ali

252
Ahmeti ishte i izoluar n Shipkovic dhe nuk
mundej lirshm t vepronte politikisht. Ja si e
prshkruan kt periudh t debateve rreth
ndryshimeve kushtetuese analisti i javores Lobi:
Nuk do t dshironim q inati i PPD-s t jet
vetm rezultat i rivalitetit me PDSH-n dhe shprehje
e marketingut politik-partiak, n funksion t
zgjedhjeve parlamentare t vitit t ardhshm.
Mirpo, fitohet prshtypja se dika po ngjet edhe
me kryetarin e PDSH-s, Arbn Xhaferi: Nj sht
t thuhet se varianti i fundit i propozuar nga Solana,
sht i imponuar nga ai dhe prgjithsisht faktori
ndrkombtar, e tjetr sht q ai t lavdrohet si
arritje historike. Arbeni e bri kt dhe kjo nuk
mund t glltitet- deklaron pr Lobin nj funksionar
i Prosperitetit. Mirpo, pavarsisht nga kjo, n
situatn aktuale, duket se nj fjal apo nj prononcim
i Ali Ahmetit do t mund t ndikonte n afrim-
pajtimin e qndrimit shqiptar kur sht fjala pr
variantet e ofruara pr Preambuln, statusin e
bashksive fetare por edhe pr institucionin publik
t shkollimit t lart n gjuhn shqipe q, thot nj
diplomat perndimor, do t mund t sigurohej po qe
se shqiptart flasin me nj z. E, kta jan t ndar:
ca me Shtulin, ca me Fadilin. Fitohet prshtypja se
nuk ajn fort kokn pr ecejaket dhe bredhjet e
studentve dhe t brucoshve nga nj lagje apo zyre
n tjetrn, n Tetov ku veprojn t dy universitetet,
ai i EJL-it dhe Universiteti i Tetovs t cilt kurrsesi
t marrin bekimin pr pun nga ministri i arsimit,
Novkovski!?

253
Sigurisht se partit shqiptare kishin mjaft
material t qortoheshin e tia nxirrini syt njra
tjetr. Edhe pse PDSH-ja dhe PPD-ja ishin
nnshkruese t Marrveshjes s Ohrit, her-pas her,
ato ndaj saj silleshin thuajse kurr nuk e kishin
lexuar. Bile Arbr Xhaferi shpeshher do qndroj
edhe n mes mohimit dhe aprovimit t saj. Kjo do u
ndodhte partiakve shqiptar sepse ishin ngatrruar
me lmshin e situats, t ciln e kishin krijuar vite
m par, e q m s miri mund t portretohej me dy
universitetet n Tetov: me at q i prshkruhej si
vepr PDSH-s Universitetin e ashtuquajtur t
Shtulit, dhe at t Fadil Sulejmanit, q e kishin
ngjizur t gjith bashk, por sa her q prfundonin
zgjedhjet parlamentare, prfundonte si fmiu me
shum baballar, e me maman kurv. Si fmij
nga i cili t gjith hiqnin dor. E n ndrkoh,
harronin se populli vetm at universitet e ndjente si
t vetin, se aty populli kishte investuar me vite.
Gjitha kto rivalitete t shtresuara nga vitet e
kaluara, si dhe prkushtimi q ndryshimet
kushtetuese ti prdornin pr reklamimin e vetvetes,
i onte kryesuesit e PDSH-s dhe PPD-s t bhen
brigje gjithnj e m t largta, ndrsa Ali Ahmetin
ur q do u ndihmonte ti tejkalojn grindjet. Mbase
n kt faz edhe filluan t bjn loj me
misionarin Ahmeti, duke krkuar plqim nga ai
pr ndryshimet kushtetuese q ata vet nuk kishin
guxim ti votonin, pse e dinin se do humbnin pik te
zgjedhsit e vet. Kshtu q shpesh ndodhte q nga
Shipkovica malore t arrinte vendimi se ka ishte, e

254
ka jo, e pranueshme pr shqiptart.
T mbajtura n nj ambient t paskonfliktit, mes
nj zhurme kur shqiptart ende nuk e kishin gjithaq
t qart se ka kishin fituar, e ku ndodheshin pas
konfliktit t 2001, zgjedhjet parlamentare t 2002
prfunduan pr PDSH-n m mir se shpresonin
edhe optimistt m t mdhenj: ajo fitoi shtat vende
n parlamentin republikan. PPD-ja ishte e
prfaqsuar nga dy deputet, ndrsa fitorja e BDI-s u
kurorzua me 17 deputet. Nj parlamentar fitoi
edhe Partia Demokratike Kombtare, kshtu q n
prbrjen e re parlamentare, shqiptart kishin fituar
thuajse maksimumin e prfaqsuesve t vet.
Shqiptart e paszgjedhjeve parlamentare, shum
shpejt do kthenin kokn nga fituesi i bllokut
maqedonas LSDM-ja. Edhe at jo pa arsye: nga kjo
parti tani do varej se a do ndodhte pajtimi ndretnik
dhe se a do kishte guxim q n koalicionin qeveritar
t merrte terroristt e Ali Ahmetit, me t cilin
ende nuk kishte guxim politik t kontaktonte asnj
nga lidert e partive t etnitetit maqedonas.
Spekulimet se PDSH-ja do bhej pjes e
koalicionit qeveritar, nuk ishin t pabaza. Sepse pr
LSDM-n, m t pranueshm pr koalicionin
qeveritar ishin radikalt e Arbr Xhafetrit, se sa
terroristt e Ali Ahmetit. Pastaj, asokohe flitej se
PDSH-ja ia kishte ofruar shrbimet e veta Branko
Crvenkovskit ende pa prfunduar numrimi i
votave, por si politikan me prvoj, ky e kishte
nuhatur se prjashtimi i Ali Ahmetit nga qeveria, do
t thoshte ikje nga mundsia q t pranohet nj reali-

255
tet i ri i rendit shoqror n Maqedoni. Prandaj man-
datari i athershm qeveritar, bri hapin q do i
kushtoj shum LSDM-s n rnien e popullaritetit
t saj te pala e etnitetit maqedonas, por do jet
investim kapital pr t ardhmen e shtetit. Pra,
Branko Crvenkovski ftoi n koalicionin qeveritar
partin e Ali Ahmetit, me ka edhe do duhej t bj
veprimin m t rnd t vetin politik: t ulej e t
bisedonte me njeriun q mediat e kishin ngritur n
simbol t tragjedis m t madhe q i kishte ndodhur
etnitetit maqedonas n historin e tij.
Fotografit e botuara npr gazeta, ku shihej Ali
Ahmeti se si miqsisht ia ndezte cigaren Branko Cr-
venkovskit, do jen thuajse tronditse pr nj pjes t
opinionit maqedonas. N prapavijn e atyre
fotografive, n t vrtet mbetej edhe reliefi i fatit t
ktij shteti. Si dhe e vrteta se LSDM-ja, t cils
mund ti prshkruhet faji m madhor pse
Maqedonia arriti deri te konflikti i 2001 (e ku
Branko Crvenkovski ishte nj ndr ata q nuk diti
ta lexoj kalendarin e krkesave shqiptare dhe
durimin e ktij kolektiviteti), ishte forca politike e
etnitetit maqedonas q flijoi t sotmen e vet partiake,
pr t ardhmen e shtetit. Flijim t cilin si me gom
do e shlyej mandatari i zgjedhjeve parlamentare t
vitit 2006, Nikolla Gruevski, i cili n koalicionin
qeveritar do merr PDSH-n, e cila nuk i kishte
fituar zgjedhjet parlamentare n kampin politik t
shqiptarve. Kshtu q Gruevski do shlyej edhe nj
marrveshjeve t pashkruar q n koalicionet qeveri-
tare t jen dy partit fituese t dy etnive

256
numerikisht m t mdha ajo e zgjedhsve
shqiptar dhe e zgjedhsve maqedonas.
Sa i prket koalicionit qeveritar mes LSDM-s
dhe BDI-s, ai mund shkurtimisht t prshkruhet
edhe si bashkqeverisje mes tregtarve politik t
Branko Crvenkovskit, dhe misionarve t Ali
Ahmetit, t cilt ende nuk e dinin se misioni dhe
tregtia nuk jan veprimtari q shkojn bashk. Por,
edhe si t ktill, ministrat e BDI-s arritn nj
rezultat thuajse epokal dhe n kufi me t
pabesueshmen edhe pr shqiptart: pas formimit t
Universitetit t Evrops Juglindore, t legalizojn
edhe Universitetin Shtetror t Tetovs. Si dhe
punsimin e shum shqiptarve n administratn
shtetrore. Kto t arrir t partis s Ali Ahmetit,
do i bjn t padukshme lshimet dhe dshtimet tjera
si parti qeveritare, por edhe do e dmtojn aq shum
partin e Branko Crvenkovskit, sa edhe do i humb
zgjedhjet e ardhshme parlamentare t vitit 2006.
Andaj, nse Ali Ahmeti nuk ia doli q kto t arrir
ti prdorte pr t fituar pik politike te shqiptart,
partit opozitare t etnitetit maqedonas mir e
shfrytzuan legalizimin e Universitetit Shtetror t
Tetovs q t dshmonin se me Maqedonin
qeveriste vetm Ali Ahmeti, e jo edhe Branko
Crvenkovski.
Kur bhet fjal pr veprimin qeveritar t BDI-
s, duhet thn se asaj i kishin rn n hise ti bnte
jet t gjitha ndrrat q shqiptart kishin ndrruar
dekada me radh. Kshtu q n njfar mnyre
dshtimi i BDI-s si parti qeveritare, ishte i

257
paralajmruar. BDI-ja duhej t vazhdonte sjelljen e
ligjeve q dilnin nga marrveshja e Ohrit, t
vepronte n prmisimin e prqindjes s prfaq-
suesve shqiptar npr institucionet shtetrore dhe
ndrmarrjet publike, duheshte t zgjidhte statusin e
dshmorve t lufts dhe familjeve q kishin humbur
m t dashurit e tyre, duheshte ti rreket puns pr
ndarjen territoriale..., pra shumka q e
kundrshtonin thuajse t gjitha partit e etnitetit
maqedonas. Ndrkaq, pr arsye t veta t ngushta
partiake, thuajse t gjitha partit shqiptare donin q
Ali Ahmeti ksaj radhe ta humbte betejn. Kjo
dshir m e flakt ishte te kryesuesit e PDSH-s, t
cilt si opozitar, arrinin q edhe sukseset e Ali
Ahmetit n njfar mnyre ti prdornin pr t rekla-
muar vetveten. Kshtu q edhe legalizimin e Universi-
tetit Shtetror t Tetovs, ata e prdorn si kundrar-
gument ndaj BDI-s, duke harruar se paraprakisht
kishin br mos q ta varrosnin kt fmij arsimor
q me aq sakrifica kishin arritur ta mbanin gjall
shqiptart e ktushm.
Kryesuesit e PDSH-s, ishin t paknaqur me le-
galizimin e ktij Universiteti shkaku se nuk ishin
prfshi t gjitha fakultetet dhe katedrat q me vite i
mbante gjall Fadil Sulejmani, e q ishin aq sa nuk i
kishin edhe universitetet botrore me tradit disa
qindra vjeare. Pra, PDSH-aj ishte e paknaqur kinse
pse BDI-ja nuk kishte arritur ta legalizonte t tr
projektin e Fadilit, t cilin nuk do mund ta bnte as
ministri i arsimit i ndonj perandorie, e lere m Azis
Pollozhani t cilit i duhej t luaj n shum drejtime

258
q t bindte paln e etnitetit maqedonas se nse nuk
legalizohej ky universitet, ai do mbetej vatr e
paknaqsive t rinis shqiptare.
Prderisa partit shqiptare e dshironin
dshtimin e Ali Ahmetit, ato t etnitetit maqedonas
nuk arrinin tia falin dot Crvenkovskit mkatin e
br. Nga ana tjetr, prderisa rritej entuziazmi i
etnitetit shqiptar q t shkohej m tej n korrjen e
fitoreve, etniteti maqedonas, n njfar mnyre, e
kishte humbur entuziazmin e parakonfliktit pr
ndrtimin e shtetit. Kjo atmosfer do e dmtoj
shum qeverin n efikasitetin e saj. N mos m
shum, shkaku se do ligj duhej t sillej n fush be-
tejn ku prballej realiteti i ri me ndjenjat e etnitetit
maqedonas se e kishin humbur shtetin, se
Maqedonia gjithnj e m shum kontrollohej nga
terroristte Ali Ahmetit. N at fushbetej
prplaseshin edhe ndjenjat e shqiptarve q buronin
nga bindja se ishte e vshtir me partit maqedonase
t merresh vesh pr dika, e ato t qndrojn mbrapa
marrveshjes. Pr kt situat n mas t madhe do
ndikoj edhe e vrteta se Marrveshja e Ohrit kishte
filluar m t zbehej, t humbej diku n prkthimin e
saj q ia bnin krejt ndryshe ekspertt dhe po-
litikant e ktushm, edhe at varsisht nga
prkatsia e tyre etnike. Kshtu q Maqedonia
vazhdonte ti ngjaj ujdhess t cils pr do gj ia
kishte fajin deti q e rrethonte. Ujdhes e cila
nuk kishte forc dhe guxim politik t merret me
rregullimin e brendis s vet dhe prandaj analizon
valt q prplasen mbi brigjet e saja. Maqedonia

259
vazhdonte t mbetej peng i elitave t etnis ma-
qedonase t cilat - duke mos par se nga dita n dit
shteti kalbej nga brenda dhe kurrqysh t
qndronte mbi themele institucionale - me
devotshmri mbanin llogari se si do t ndikonte ne
kto hapsira pavarsia e Kosovs dhe n 'mnyr
do t zgjidhet shtja shqiptare n Ballkan.
N tr kt llafazani shurdhuese mediale dhe
intelektuale n relacionin Ballkani dhe Maqedonia
n t, ndodhte dika e mir q duhet prshndetur:
qeveritart e LSDM-s dhe t BDI-s kishin filluar t
msojn dhe t kuptojn se nuk sht ujdhesa ajo q
cakton lartsin e valve t mundshme, por valt
jan ato q prcaktojn fatin e ujdhess. Pra, kishin
nisur ta kuptonin se ujdhesa nuk duhet t merret
gjithaq me detin prreth, por me prforcimin e
brendis s ujdhess si parakusht t prballet edhe
me prmbytjet eventuale..
Duhej pranuar se edhe pas konflikti t 2001,
edhe pse kishte nnshkruar Marrveshjen e Ohrit,
Maqedonia vuante shkaku se ajo n t vrtet kurr
nuk kishte realizuar nj dialog normal maqedonas -
shqiptar. Pra, edhe pas ksaj marrveshjeje, partit e
Maqedonis, t ndara sipas ngjyrimeve etnike,
ndjeheshin mes veti si opozit e natyrshme e njra
tjetrs, politikn e ndrtonin mbi bindjen se e kan
pr obligim ta mbrojn t veten nga tjetri, e nuk
ndjenin nevoj t gjenin emruesin e interesit t
prbashkt. Andaj edhe ndodhi q koalicioni qeveri-
tar LSDM - BDI t vlersohej sipas dy standardeve et-
nike: maqedonasit etnik ta vlersonin Brankon n

260
baz t asaj se sa do u ikte obligimeve q dilnin nga
Marrveshja e Ohrit, ndrsa Ali Ahmetin shqiptart
ta peshojn sipas asaj se sa do arrinte t shkoj m tej
ksaj marrveshje.
Edhe pas 2001, si n rrafshin zyrtar, po ashtu
edhe n ekspertizat q bheshin npr kafene,
vlersimet e thna lidhur me stabilizimin e ktij
shteti kishin jehon e t vrtets se shtetin e
udhhiqnin misionart e BDI-s dhe tregtart e
shkatht politik t etnis maqedonase. Pra, nga njra
an qndronte tabori i qeveritarve t Ali Ahmetit,
t cilt nuk vepronin si politikan por si misionar
q duhet kujdesshm t ecnin rrugs drejt ngritjes s
shqiptarve t ktushm n rrafshin e pjesmarrsve
aktiv n qendrat e vendosjes, dhe nga ana tjetr,
tregtart e pastr politik t Branko Crvenkovskit,
q vepronin sipas logjiks duhet matur mir ka
japim e ka marrim! Dhe kjo logjik e
Crvenkovskit assesi nuk mund te shpallej e
pavlefshme, por vetm pr shtete politikisht dhe
institucionalisht t shndetshme, e jo pr nj Ma-
qedoni t smur kronike q vuante nga nj smun-
dje e rrezikshme jo barazia etnike.
Mundsia q Ali Ahmeti me shokt t dilnin nga
hapsira e misionit politik, dhe t ngriheshin n
rrafshin e politikanve t suksesshm, n shumka
varej nga ajo se sa kuadrot e ksaj partie do dilnin
nga pozita e t qenurit kukull n institucionet
shtetrore. Apo thn edhe m shqip e tr ajo
varej nga guximi q veprimi partiak t dilte jasht
partizimit t t gjitha institucioneve ku

261
punsoheshin edhe shqiptart. Si dhe nga gjindshm-
ria t flakej ansh bindja disavjeare, tani m e
ngulitur edhe n pjesn m t madhe t rinis s
ktushme, se diploma m e vlefshme q ta prcakton
fatin jetsor dhe profesional sht libreza e partis.
Prpos q duheshte t ndrtonin nj rend t ri
shoqror, misionarve t BDI-s u ra n hise ti
bindin shqiptart e ktushm tu besonin
institucioneve shtetrore. Aq m shum, ti besonin
shqiptarit q punon n kto institucione. Sepse ky
mosbesim i kishte rrnjt e thella aq sa jan dekadat
kur dihej si dhe cilt ishin ata shqiptar q mund t
ngjiteshin n piramidat e institucioneve shtetrore.
Se sa do t zhvishej politika shqiptare n
Maqedoni nga elementet i misionit etnik, e do t
vishte kapotn e politiks klasike, varej edhe nga ajo
se sa Crvenkovski i vitit 2002 e kishte kuptuar se n
Maqedoni nuk vlente gjithaq t jesh mangup
politik, sepse ende nuk kishte prfunduar misioni
pr stabilizimin e shtetit. Pra, varej nga ajo se sa
elitat e etnitetit maqedonase e kishin t qart se ky
shtet nuk mund t kishte ardhmri nse misionart
shqiptar dhe tregtart politik maqedonas nuk fi-
llonin t huazonin dika nga njri tjetri: misionart
t bheshin ngadal politikan klasik, e tregtart
politik t bheshin nga pak misionar.
Shikuar nga ky kndvshtrim, pas zgjedhjeve
parlamentare t vitit 2002, n ringun politik t
Maqedonis m t suksesshm ende ishin tregtart
politik t Crvenkovskit. Pr t qen t till u
ndihmonte prparsia shumdekadshe q kishin

262
ndaj shqiptarve, si dhe veprimi i partive shqiptare
n stilin se politika sht profesion t cilin mund ta
ushtroj cilido q ka qaf pr kravat dhe nj gisht pr
t shtypur butonin e votimit n parlamentin
republikan. Buton t cilin parlamentart shqiptar
shpeshher e shtypin pa e ditur se pse thon po, e
pse thon jo.
Por, mu kjo prparsi e rrejshme, deri diku ia
mjegulloi shikimin Crvenkovskit aq sa ai t mos
vrente se Aliu me shokt ishin para rrezikut t
mbeteshin edhe pa kapotn e misionarit edhe pa
kravatn e politikanit. Se kanosej rreziku q
shqiptart e Maqedonis t bindeshin se n kt shtet
nuk ia vlen t jesh as misionar as politikan, dhe t
ndjeheshin si pronar t ndrrave t kota. Pra, t
ndjeheshin si ndrrues t cilt e kishin tradhtuar
edhe ndrrn e paslufts s 2001, se Maqedonia do t
jet e tyre aq sa u takonte, e jo aq sa dikush do u jepte.
E tr kjo rrezikonte q Maqedonia t bhej ndrr e
largt, ndrr t ciln t gjith e kishin ndrruar
mbrapsht. Ta bnte at shtet pr t cilin do t thuhet
se e ndrtonin misionart romantik dhe tregtart e
pakujdesshm politik t cilt shisnin e blinin
ardhmrin e ktij shteti. Me ka edhe t huajt q
kujdeseshin pr stabilitetin e ktij shteti, do e
kuptonin prfundimisht se Maqedonia e paskonfliktit
- njsoj si edhe ajo e deridjeshmja ishte m afr krea-
turs t dal nga ndrrat e kundrta shqiptaro - maqe-
donase, se sa shtet me vizion t qart pr ardhmrin.

263
Rrfimi vazhdon
Gjyshrit e ardhshm q do rrfejn pr t
kaluarn e tyre kur u kishin duartrokitur aktivistve
partiak, e q prbnin shumngjyrshmrin partiake
t Maqedonis gjat nj dekade e gjysm pas
mvetsimit t saj, do e ken edhe nj prparsi:
prralla do vazhdoj edhe pasi ata t ken mbyllur
pjesn e rrfimit pr pluralizmi demokratik, kur
Maqedonia i kishte harxhuar dy fazat e kotsis s
vet dhe kishte arrit deri te 2001: tetvjearin "de-
mokratik" t ndrtuar me formulat e socializmit, e
q kishte shenj njohse sundimin e LSDM-s me
PPD-n, dhe fazn e dyt katrvjeare t mbshtetur
mbi themelet e partizimit t shoqris, e t cilin
partizim - me plot entuziazm dhe qind pr qind
suksesshm - e realizuan VMRO-DPMNE-ja dhe
PDSH-ja gjat qeverisjes s tyre t par 1998-2002.
Nse periudha e sundimit t Crvenkovskit me
aleatin shqiptar prpara konfliktit t 2001 mund t
emrohet si "etnizim" i politiks (sipas parimit
vllazrim ndretnik i elitave politike), sundimi i
Georgievskit dhe i Xhaferit - q e solli m pran kon-
fliktin e 2001 veprimin partiak n baza etnike o oi
deri tek "dyqeverisja" partit m t mdha etnike
n qeveri t qeverisin donjra me principatn e saj

264
etnike.
Gjat qeverisjes tetvjeare t LSDM-s,
shqiptart ishin ikeban politike n institucionet m
t larta shtetrore, ndrsa gjat qeverisjes
katrvjeare t Georgievskit, shqiptart n pushtet u
bn partner t barabart t VMRO-DPMNE-s n
ndarjen e privilegjeve personale dhe dshmuan se
nuk dinin asgj m shum se t jen kamxhik pr
shpinn e shqiptarit. Me ka edhe "problemi
shqiptar" kaloi trsisht n duart e sunduesve t
principats partiake shqiptare - PDSH-s. Apo
thn ndryshe: prvoja prej nj dekade e gjysm e sun-
dimit multietnik n Maqedoni, dshmoi se veprimi
politik i elitave partiake shqiptare mbeti thuajse aty
ku ishte n kohn e socializmit t hershm: ose t jesh
ikeban politike gjat qeverisjes s par t
Crvenkovskit - ose t zbatosh diktatur partiake mbi
popullin q prezantonin, gjat sundimit katrvjear
t koalicionit qeveritar t prir nga Georgievskit. Me
ka shtrohej pyetja: a e kishin arritur elitat partiake
shqiptare pjekurin politike sa t kuptonin se
pjesmarrja n qeveri ka kuptim vetm ather kur
mund t "minisitrosh" me tr shtetin kur me do
gj je i barabart me partnerin qeveritar. Pra, jo t t
interesojn vetm kolltukt, por realizimi i koncepti
q shqiptarin ta integrosh n t gjitha poret e
shoqris.
Nse pjesmarrja e PPD-s n qeverit e para
konfliktit t Crvenkovskit dshmoi se shqiptari e
ka t vshtir t bindet se mund t bj karrier pa
mos pasur mentor ndonj maqedonas (nuk duhet

265
harruar se thuajse gjith ministrat e athershm t
PPD-s, m t nderuar e ndjenin veten kur i lvdonte
Brankoja, se sa cilido shqiptar), ather pjesmarrja e
PDSH-s n qeverin e Georgievskit dshmoi se
shqiptari inferior shpejt e drejton kamxhikun mbi
shpinn e shqiptarit. Shkurt e shqip: nga aspekti
politik, deri n vitin 2001, veprimi i partive politike
shqiptare n Maqedoni, kishte emrues t
prbashkt - dshtimin. Me at dallim se gjat tet
viteve t pjesmarrjes n qeveri, PPD-ja as bri gj as
prishi dika, ndrsa pjesmarrja e xhaxhit" Arbr n
qeveri, lere q pak bri, por dmtoi shum nga ajo e
pakta q shqiptart kishin. N mos tjetr, duke i
partizuar deri n prmasa m perverse, mori n qaf
ato pak institucione q shqiptart i trashguan nga e
kaluara.
Duke vepruar si lokalist, e i prir nga ambiciet
mbarkombtare, xhaxhi" Arbr nuk e vrente se u
ballafaqua me murin e lart t premtimeve t dhna
dhe t pamundsis q ato t'i realizoj. I zn n
kthetrat e ambicieve kolektive dhe interesave
personale t "klerit" partiak, ai zgjodhi rrugn m t
leht: t harroj krkesat e popullit, e t knaq
interesat e elitave partiake. Me ka edhe e vulosi fatin
e tij politik: ne vitin 2001 mbeti kapiten" i anijes
partiake t ciln e kishte braktisur populli, e pas
zgjedhjeve parlamentare t 2006, ishte drejtues i
anijes partiake n t ciln gjith detart krkonin
me do kusht t bhen pjes e koalicionin qeveritar.
M kot njerzit qllimmir thoshin se rreth sofrs
partiake t PDSH-s jan ulur edhe gryks t atill q

266
interesin e popullit e barazojn me profitin personal,
m kot disa paralajmronin se anija e PDSH-s do t
fundoset n detin e egr dhe t valzuar t
maunokracis dhe t partizimit t t gjitha sferave
t shoqris shqiptare n Maqedoni. Askush nuk i
dgjoi dhe as ua vari veshin atyre q thoshin se kt
det nuk do t mund ta fsheh nga syt e popullit pr
gjat koh as zri i qete i strategut mendjendritur
q shpaloste koncepte mbarkombtare. Andaj
edhe lideri me ambicie dhe mundsi reale t bhet
strateg i pakontestueshm i shqiptarve t ktushm,
nuk arriti m larg se t merr gradn e "avokatit m t
denj" t VMRO-DPMNE-s. Dhe prandaj, nse
PPD-ja e dikurshme mund t vlersohet si filiale e
teledirigjuar e LDSM-s, ather pr PDSH-n
mund t thuhet se prfundoi si Parti e Dshprimeve
Shqiptare, si nj deg shqiptare e VMRO-DMPNE-
s. Dhe nse kjo bhej me qllim q partit shqiptare
nj dit t shkriheshin n ato m t mdhat e
etnitetit maqedonas, ather gjithsesi se ky proces do
ndihmonte pr ecjen drejt shumpartizmit t
Maqedonis me parti t mirfillta qytetare. Por, nse
kjo bhej pr arsye q donjri t sundoj me
kolektivitetin e vet etnik, ather Maqedonia do e
gdhij ditn kur nuk do t ket nevoj pr qeveri
shum etnike, por kur do ket qeverin pr
maqedonasit etnik n Shkup dhe at q do qeveris
me shqiptart n Tetov.
Gjat bashkqeverisjes s viteve 1998 - 2002 me
VMRO-DPMNE, n dy vitet e para, PDSH-ja arriti
dika q nuk duhet mohuar: ua ktheu besimin

267
shqiptarve se mund t jen partner i barabart n
ndrtimin e institucioneve shtetrore. Gjat ktyre
dy viteve hetohej nj kthes q kishte t bj me
qndrimin e administrats shtetrore ndaj qytetarve
shqiptar. PDSH-ja, dhe veanrisht Arbr Xhaferi,
jan m t merituarit pr themelimin dhe hapjen e
Universitetit privat t Evrops Juglindore. PDSH-ja
sht partia e par shqiptare n Maqedoni q ia doli
t imponohet si partner i barabart prball pals
maqedonase.
Por dshtimi ndodhi at ast kur kryesuesit e
PDSH-s bn at q nuk e prisnin shqiptart: duke
pasur n dor fatin e shqiptarve t ktushm, ata
filluan t mendojn vetm pr njerzit q kishin
librezn e tyre partiake. Kshtu q nga popull
joinstitucional, shqiptart e Maqedonis prfunduan
si popull i PDSH-s. Gj q n njfar mnyre e
mbushi gotn e frustrimit t tyre dhe i bri gati q
posa t vij Ali Ahmeti, pa prtes ti prgjigjen
thirrjes s tij dhe t merrnin armt n duar.
Andaj mund t thuhet se vetm amatort politik
nuk mund ta shihnin se qeverisjet e ktilla n Maqe-
donin multietnike, onin drejt konfliktit ndretnik,
e jo drejt realizimit t konceptit shumnacional dhe
qytetar. Amatort politik nuk arritn ta zbrthenin
me koh se ku e onte Maqedonin edhe heshtja e
parlamentarve dhe e ministrave shqiptar ather
kur VMRO-DPMNE-ja e pyllzonte Maqedonin
me kryqe. Edhe at me kryqe t financuar nga
buxheti shtetror, si ai me prmasa gjigante n
majn e malit Vodno. Nga ai pyll me kryqe t larta,

268
as q mund t shihej se shoqria shqiptare glltiste
helm, se do t vinte asti kur shqiptart do t
prjetojn helmim t rnd politik, nga i cili do t
vjellin edhe t gjith t tjert. Mbase edhe nuk kishte
si t mos vij asti i vjelljes: 2001 kur pa ndonj thirr-
je t veant, por vetm pas disa krismave n Tanu-
sh, rinia shqiptare shkoi n mal duke i ln PPD-n
e PDSH-n vetm me krert partiak. U mbetn edhe
selit luksoze n Tetov, si dhe mjaft koh t
mendojn se si ndodhi q shqiptart t ken aq
strateg e pak strategji, aq politikan e aspak politik,
aq ministra e aspak pushtet. T mendojn edhe pr
at se kush i pari harroi se edhe pr shqiptarin,
Shkupi, e jo Tetova, sht Maqedoni. Udhheqsit
shqiptar patn koh t mendojn pr shumka
derisa dgjonin krismat dhe shikonin aviacionin
maqedonas si dmtonte vendbanimet shqiptare, por
dukej se nuk kuptuan higj m shum se t vrtetn
se kishin mbetur pa popull. Gj q i oi ngutshm t
shkonin t "raportojn te Ali Ahmeti n Prizren
pr t (pa)brat njdekadshe. Dhe Ali Ahmeti, si i
ka hije nj nn Tereze politike, ua ktheu besimin
e humbur tek shqiptart duke ua shtrnguar duart.
Ajo q ndodhi pas marrveshjes s Prizrenit -
sht histori! Dhe me t duhet t merren analistt
dhe historiant. Kur jemi te analistt dhe
komentuesit, duhet pranuar se pr ngjarjet q kishin
ndodhur, shqiptart e Maqedonis nuk kishin
zbrthyes m t mir se Arbr Xhaferi. Nuk kishte
mendje q aq bindshm dhe pagabueshm mund ta
komentonte t kaluarn, e asgj t mos thoshte pr

269
t ardhmen. Dhe kshtu ai ndrtonte karriern
politike, gj q mbase sht e mundur vetm n sho-
qrit shqiptare. Por, ama shqiptarve t
Maqedonis kurr nuk u kishin munguar shpjegues
t vonshm t s djeshmes. Atyre u mungonin
vizionar politik, t cilt do mund ta prgatisnin
popullin pr at q mund ta sillte e nesrmja. Mbase
pr shkak t ksaj mungese, edhe gjat koh pas
formimit t BDI-s, do t dominonte pyetja, se vall
Ali Ahmeti me shokt, ishin ata q kishin vizion t
qart pr t ardhmen e ktij shteti dhe t shqiptarve
n t. Dhe vall kta t BDI-s do dinin si t
"ministronin" me Maqedonin, e jo vetm me
shqiptart, vall ata kishin aftsi ta nxirrnin
shoqrin e ktushme shqiptare nga lloi i
inferioritetit dhe at ta vendosnin n rrafshin e qy-
tetarve shtetbrs, a e dinin si ta ndrprisnin
procesin e rrugarimit t aktivitetit partiak.
Me ardhjen n pushtet, Ali Ahmeti, si askush
tjetr m par, kishte parakushte t ndihmonte n
etablimin e nj gjenerate politikansh t pa
komprometuar shqiptar n Maqedoni. Sepse, n
krahasim me kryesuesit e PPD-s q i nxori n
siprfaqe shtrngata e tranzicionit, krahas asaj se
Arbrin e bri lider Tirana zyrtare me komentet e
ATSH-s, Ali Ahmeti nuk i kishte borxh as Tirans
as Prishtins. Bile mund t flitej pr t kundrtn: ai
ishte ndr t rrallt q s pari kishte la borxhin at-
dhetar ndaj Kosovs, e pastaj kishte ardhur t shihte
se ka mund t bnte pr shqiptart e tij n
Maqedoni. Si i till, dhe nse kishte arritur t'i

270
analizonte mir dshtimet e mparshme t veprimit
partiak shqiptar, ai nuk do e kishte rnd t
zbulonte porosin e par t ciln duhej t'ia prcillte
mandatarit Crvenkovskit gjat brjes s koalicionit
qeveritar: Zotrinj, n Maqedoni m nuk jetojn
"shiptariqa", ata i harxhuat n dekadn q lam pas!
Kshtu do e kishte m leht t shpjegonte edhe pozi-
tn e vet, si dhe nevojn pr integrim t ngutshm t
shqiptarve n institucionet shtetrore. Pra, nj
integrim t mirfillt, e jo si ai i viteve t
parakonfliktit, vetm me disa kabinete ministrore.
Pra, Ali Ahmeti do duhej ta kishte kuptuar se edhe
populli tashm ishte br m kritik, se nuk ishin
shqiptart ata t 1990 q mrekulloheshin nga
patriotizmi llafazan i udhheqsve partiak, as ata nga
mesi i dekads s nnt t shekullit t njzet, kur Ar-
br Xhaferi i shtiste rrugve t Tetovs duke u
premtuar se Maqedonia o do fliste edhe shqip, o do e
humbiste edhe ciriliken, kur her e prdorte
Universitetin e Tetovs pr t nxitur revoltn e
shqiptarve t ktushm, her tragjedin
mbarshqiptare Kosovn.
Vetdija se m nuk kishte "shiptariqa", ishte e
rndsishme edhe pr vet Ali Ahmetin dhe shokt e
tij: sa t kuptonin se n kutit e votimit ku ia kishin
dhn besimin shumic BDI-s, shqiptart e vitit
2002 nuk kishin hedhur vetm flett votuese pr
partin e Ali Ahmetit, por tr mllefin ndaj elitave t
gjerathershme partiake t cilat krkesat kolektive i
prdornin si araf pr t mbuluar "prostitucionin" e
vet npr "bordelet" politike. N zgjedhjet

271
parlamentare t vitit 2002, shqiptart nuk kishin si t
mos votonin pr mitin e quajtur BDI. Nuk kishin si
t mos votonin pr ata q asgj nuk kishin premtuar,
por kishin br shum. Q pr disa muaj arritn t
bnin at q nj dekad t tr kishin premtuar PPD-
ja dhe PDSH-ja: ndryshimin e kushtetuts, ngritjen e
pozits s shqiptarve n t barabart me t tjert.
Dhe si do gj e mitizuar, BDI-ja n t vrtet
nuk morri vetm votn e shqiptarve, por edhe
emocionet e tyre, edhe mirnjohjen e t prbuzurit
ndaj atyre q ia kthyer dinjitetin, edhe shpresat e
atyre q me padurim prisnin ardhjen e gjenerats
politike e cila di t bj parti shqiptare, e jo
shqiptart t'i bj parti. M n fund, prindrit e t
rinjve q prkrahn Ali Ahmetin gjat lufts dhe pas
saj, nuk mund t mos votonin pr partin t ciln
fmijt e tyre e adhuronin ashtu si adhurohet
"miti".
Rinia shqiptare nuk e ndjente BDI-n si parti po-
litike. Ajo Ali Ahmetin e mbante si kalors t
gjatpritur. E tr kjo mund t ishte edhe prparsi
edhe hendikep pr BDI-n. Varsisht se si do ta
prdorte kt besim t popullit. Dhe varsisht nga
ajo nse kryesuesit e BDI-s e kishin kuptuar se aty
ku politika ofron privilegje, mirpo pa e nnkuptuar
prgjegjsin, n at vend nuk bhet politik por
"prostitucion" partiak. Gjithsesi, pa anashkaluar
edhe faktin se sa BDI-ja do t'i prmbahej lists s
prioriteteve t veprimit politik n parlament dhe
qeveri: implementimi n trsi t Marrveshjes s
Ohrit, lufta kundr korrupsionit, ndrtimi i

272
mirfillt i nj Maqedonie multietnike...
Ishte e qart se pas konflikti, shqiptart ndaj
BDI-s silleshin si i posadashuruari ndaj vashs me t
ciln dshiron t martohet: prderisa e ndrron ta
prvetsoj, ia sheh vetm bukurit, por sa m
shum afrohet dita e fejess, fillon t'i vrej edhe t
metat. Dhe n vitin 2002, kur BDI-ja u b pjes
qeveris s par pas konfliktit n krye me
Crvenkovskin, pra kur "fejesa" mes votuesve shqip-
tar dhe BDI-s ishte zyrtarizuar, populli kishte fillu-
ar ti krahasonte ata q dikur ishin qeveritar, me
kta q kishin ardhur. Dhe ishte shum m rigoroz
n vlersime. Kshtu q qysh n fillim Ali Ahmetit
dikush ia shnoi si minus emrat e njerzve t tij q
i solli n poste t larta qeveritare. Apo edhe at se
kishte ln ansh komandant me nam e nishan.
Kishte edhe qarqe t atilla q mendonin se Ahmeti
gabonte q partin e kishte hapur pr t gjith q
dshironin dhe kishin aftsi personale t jepnin
kontribut n zhvillimet demokratike. Sepse me vite
ishin msuar partit ti shihnin si klube t
mbyllura, ku u lejohet hyrja vetm atyre q kan lib-
rezn partiake.
I gjetur n mes t vetdijes se qeveria krkonte
prvoj politike e jo trimri luftarake, i prballur me
krkesat e komandaturave q donin ti vinin n
krye t betejave politike ata t cilt kishin luftuar,
Ali Ahmeti bri t mundshmen pr t vn
baraspesh mes grupeve t ndryshme t interesit, por
mbase jo edhe t duhurn pr t hap rrug pr m t
aftit: n institucionet shtetrore delegoi nga t gjith

273
nga pak. Edhe politikan t mirfillt edhe
komandant q e harxhuan mandatin n heshtje,
duke mos treguar as se si i kalonin ditt n kabinetin
e vet. Mbase me kt ua vshtirsoi punn edhe poli-
tikanve t ardhur para kohe, si ishte nj Agron
Buxhaku, i cili vshtir se do mundej aftsit e veta
ti realizonte i rrethuar nga prfaqsuesit e
komandaturave t ndryshme. Mbase Agron
Buxhaku i takon nj profili politikansh q m s
miri e dshmojn t vrtetn, se pr mjediset e
ktushme politike, ende ishin t papranueshm
politikant klasik. Andaj ishte thuajse njsoj i papra-
nueshm sa pr paln maqedonase, aq edhe pr disa
qarqe t BDI-s. I ardhur nga sallonet politike t
Evrops, do ishte i paprshtatshm pr xhungln
politike t Maqedonis. Duke e kuptuar politikn si
art i t mundshmes, ai shpejt do prballet me t
pamundshmen: me krkesat e disa bashkpartiakve
q t bhej ministr i cili do kujdesej vetm pr ta. Ai
gjithashtu do prballej edhe me tregtart politik t
Crvenkovskit, t cilt ishin msuar m leht t
bashkpunonin me shqiptart inferior, se sa me nj
politikan i cili shpjet ua zbulonte lojn. Andaj edhe
bn mos q at ta komprometonin. Bn mos q
t liroheshin nga nj ministr, i cili ishte ndr t
paktt nga radht e BDI-s q e kishte kuptuar se
duhej t ministronte me tr Maqedonin, e jo ve-
tm me shqiptart n t. T liroheshin nga nj
ministr, t cilit nuk i nevojitej koh t msoj do
t thoshte t jesh pjes e kabinetit qeveritar, po do i
duhej koh t kuptonte se ishte pjes e nj qeverie e

274
cila nuk kishte qllim parsor t qeveriste shtetin,
por t mbronte interesat partiake. Dhe pas rnies s
Agron Buxhakut si Ministr i Transportit dhe
Lidhjes, BDI-ja filloi n njfar mnyre t
transportoj ambiciet klanore dhe regjionale t
partis dhe t ndrlidh dika t ngjashme me at q
shqiptart e kishin par n vitet e parakonfliktit.
Dorheqja e Agron Buxhakut shnon at kufi kur
edhe BDI-ja thuajse iu kthye parimit, se mjafton t
jesh antar i ksaj partie dhe t t mbshtesin disa
bashkpartiak t fuqishm, q t bhesh ministr. Me
ka edhe filloi q rekomandimi i komandaturave t
jet m i vlefshmi pr ngjitjen e individve n
piramidn e pushtetit. Dhe ndodhi q t ket edhe
komandat t till, t cilt arritn ti punsonin si
ministri dhe drejtor t ndrmarrjeve publike shum
nga t afrmit dhe miqt e tyre. Me ka filloi
periudha e largimit t BDI-s nga zgjedhsit e saj dhe
nga miqt q shpresonin se ajo nuk do i bj gabimet
e dikurshme.
Por, nse shqiptarve u nevojiteshin tet vite q
t vlersonin se far (nuk)bri PPD-ja, katr vite q
t vetdijesohen se klika e Arbr Xhaferit kishte
ambicie t bj parti vetm me shkronjn "SH", Ali
Ahmetit nuk do i jepeshin m shum se dy vite q t
mbronte, apo ta rrnonte mitin e porsalindur se
nuk ka pun t cils nuk mund ti dilte n krye
Abazi. Pra, zgjedhsit e 2002 ishin t ngutshm,
donin sa m shpejt t bindeshin se BDI-ja ishte
alternativa e tret e shumpritur. Shqiptart e
paskonfliktit krkonin dshmi se Ali Ahmeti, n

275
mos m shum, e kishte kuptuar se kur ke dilema si
t veprosh prball tregtarve politik t
Crvenkovskit, mjafton t bsh t kundrtn e asaj
q bnin dikur qeveritart e PPD-s dhe PDSH-s.
Pra, do mjaftonte t imponoheshin si partner i
barabart.
Dhe mbase Ali Ahmeti bri shumka m
ndryshe se kryesuesit e mparshm partiak
shqiptar, por bri edhe dika t ngjashme me ata:
nuk arriti q ta konsolidoj partin e vet, q ta
nxjerr nga organizmi i ngjashm me at t lidhjes
socialiste, e ta oj n rrafshin e nj partie e cila i ka
t gjitha strukturat. N t vrtet, BDI-ja erdhi n
koalicionin qeveritar ende pa mbajtur as kongresin
e par t saj. Q do t thot, ende nuk kishte organe
legale, ende nuk kishte rreshtuar ambiciet bren-
dapartiake, ende ishte n rrafshin e partis s re n
themelim, gj q nuk u interesonte gjithaq votuesve
shqiptar dhe as kundrshtarve politik.
Koalicionin qeveritar i pas konfliktit t 2001,
dshmoi dika q nuk e kishte pritur askush: partit
e ktushme ende nuk dinin ta ndanin interesin ditor
partiak, nga ai afatgjati q kishte t bj me
ardhmrin e shtetit. Dhe n vend q gjitha forcat
politike t Maqedonis t angazhoheshin q sa m
shpejt t realizohej Marrveshja e Ohrit dhe pastaj
shteti t ecte prpara pa barrn e mosmarrveshjeve
ndretnike, ndodhi e kundrta: partit opozitare
bn mos q tia ngadalsonin hapin n rrugtimin
drejt nj ardhmrie pa peshn e grindjeve politike
ndretnike. Kuptohet, n kt betej q t dshmo-

276
nin dobsit e qeveris s Crvenkovskit, prinin dy
partit m t mdha t athershme opozitare
VMRO-DPMNE-ja nga kampi politik i popullit
maqedonas dhe PDSH-ja nga tabori politik
shqiptar. Dhe kishte dika q e bashkonte veprimin
e tyre antiqeveritar dhe q e bnte t lidhet n nj
nyje: ajo ishte Marrveshja e Ohrit. Prderisa
Gruevski me partin e tij e akuzonte qeverin se i
bnte lshime BDI-s (lexo: shqiptarve) m shum
se krkonte Marrveshja e Ohrit, PDSH-ja
sulmonte qeverin se nuk ishte n vijn e fryms s
ksaj marrveshje. Dhe mund t thuhet se t dy
partit opozitare, arrinin rezultate te popullata:
Gruevski te etniteti Maqedonas, i cili edhe ashtu do
ligj q kishte t bj me avancimin e t drejtave t
shqiptarve t ktushm, e prjetonte si
shqiptarizim t shtetit, dhe Arbr Xhaferi te
shqiptart e padurueshm t cilt donin t gjitha t
realizoheshin menjher. Ky veprim i t kundrtave
q kishte rezultat t prbashkt dobsimin e
pozitave t koalicionit qeveritar do tregohet i
suksesshm, gj q do shihet gjat zgjedhjeve
parlamentare t 2006 kur LSDM-ja do prjetoj
humbje marramendse, ndrsa PDSH-ja do kthehet
n skenn politike t shoqris shqiptare ashtu si
nuk shpresonte askush - m e fort se kurdoher m
par.
Se sa mir ishte koordinuar bashkveprimi
opozitar mes VMRO-DPMNE-s dhe PDSH-s, m
s miri dshmon e vrteta se derisa Gruevski bnte
mos t bllokoj miratimin e cilitdo ligji q kishte t

277
bj me Marrveshjen e Ohrit, Arbr Xhaferi kurr
nuk e ndihmoi BDI-n n betejn kundr atyre t
cilt donin Maqedonin ta kthenin n situatn e para
konfliktit. Kshtu q VMRO-DPMNE-ja luftonte
aktivisht n parlament, e Arbr Xhaferi kt luft e
bnte duke ndenjur kryesisht jasht parlamentit.
Asokohe, veprimi opozitar i VMRO-DPMNE-s
dhe PDSH-s, me shumka i ngjante nj partie t
ndar n dy deg, e t cilat kishin strategji t
ndryshme t veprimit, por me qllim t njjt: pen-
gimin e realizimit t Marrveshjes s Ohrit. Kto dy
parti i dallonte vetm nj gj: prderisa Gruevski
hapur tregonte se kurr nuk do i prkrahte ligjet
proshqiptare q dilnin nga Marrveshja e Ohrit,
Arbr Xhaferi thuajse asnjher nuk tregoi se ka
nuk i plqente n ligjet e propozuara dhe cili ishte
synimi i tij. Pra, prderisa Gruevski hapur thoshte se
do bj mos q t pengoj shqiptarizimin e
Maqedonis, Arbr Xhaferi nuk shpalosi thuajse
kurr se me ka do e pengonte maqedonizimin e
plot t shtetit. Kshtu q, gjat miratimit t ligjit
pr ndarjen territoriale, VMRO-DPMNE-ja bri
mos q ta bllokonte decentralizimin e shtetit. Ajo
shkoi aq larg n verbrin e saj dhe shpirtngushtsin
etnike, sa u be prkrahse e atyre q organizuan
Referendumin pr bllokimin e ksaj ndarjeje
territoriale, e t cilin me t drejt disa e quajtn
referendum-dum, sepse sikur ai t ishte i
suksesshm, mund t ndodhte edhe ndonj dum-
dum i ri n Maqedoni. M 2 shtator t vitit 2004
Kuvendi i Republiks s Maqedonis konstaton se,

278
n pajtim me ligjin, jan mbledhur numr i
mjaftueshm i nnshkrimeve pr shpalljen e
referendumit n t cilin qytetart e Republiks s
Maqedonis do t prononcohen pr kthimin ose jo t
ligjit t vjetr pr organizim territorial t shtetit, at
t vitit 1996 me 123 komuna. Kushti i vetm
kushtetues pr shpalljen e detyrueshme t
referendumit sht grumbullimi i 150.000 nnshkri-
meve. Meq shteti bri kontrollin dhe u tregua se
nismtari pr shpalljen e ktij referendumi (Kongresi
Maqedonas Botror) grumbulloi pr do rast 30.000
nnshkrime m tepr, referendumin nuk mund ta
pengoj askush dhe asgj. Partit shqiptare n
pikpamje t ktij referendumi n shikim t par u
ndan. Ajo kryesorja, BDI-ja, do t`u bj thirrje
shqiptarve n Maqedoni q t mos dalin t votojn
pr referendumin. Lideri i PDSH-s deklaroi se
partia e tij nuk do t bj thirrje pr bojkotimin e
referendumit, por tha se ai do t jap prgjigje n
pyetjen nse maqedonasit duan bashkjetes me
shqiptart. Pr PDK-n referendumi dshmon se
maqedonasit nuk duan t jetojn me shqiptart dhe
bri thirrje pr federalizimin e shtetit dhe bashkimin
e t gjitha partive shqiptare n qllimin q t shpallet
qeveri e prkohshme shqiptare me seli n Shkup.
Prosperiteti me siguri do t prcaktohet mes dy
opsioneve t fundit. (Iso Rusi, Lobi 03.09.2004).
Pra, edhe ksaj radhe, partit shqiptare ishin t
ndara. Dhe prderisa Ali Ahmeti thoshte se ky
referendum ishte i dmshm pr Maqedonin, se
kshtu shteti mund t futej n spiralen e

279
referendumeve t pafundm q her do i organizonin
maqedonasit etnik, e her shqiptart, Arbr Xhaferi
luante me m shum letra. Mbase shkaku se ishte n
hall t madh: referendumin e prkrahte dhe pas tij
qndronte partneri strategjik i PDSH-s VMRO-
DPMNE-ja. N nj intervist t dhn asokohe pr
t prditshmen Dnevnik, ku qartsonte pozitn e
PDSH-s lidhur me kt referendum, n pyetjen
gazetareske se a do t rrin PDSH-ja trsisht anash
nga referendumi, Arbr Xhaferi mundohet q edhe
mkatin pr organizmin dhe mbajtjen e referendu-
mit tia hedh LSDM-s dhe nga ai mkat ta shprlaj
VMRO-DPMNE-n, duke thn Do t`i
shfrytzojm konfuzionin dhe situatn e krizs pr
ti analizuar ligjet. Referendumin do ta abstrahojm
si variant q n asnj mnyr nuk do t jet i
suksesshm. Nuk do t ket sukses referendumi
meq do t jet shum vshtir pr t`u arritur
censusi. Pas referendumit qndron LSDM-ja, e jo To-
dor Petrovi ose qytetart. sht organizuar q t
dshtoj dhe q LSDM-ja pastaj t lvdohet se e ka
shptuar shtetin... E n ndrkoh, t gjith
kryesuesit dhe aktivistt e VMRO-DPMNE-s ishin
t angazhuar q t sigurohej numri i duhur i
nnshkruesve t iniciativs pr mbajtjen e
referendumit, dhe kshtu mbeti e paqart se vall
Arbr Xhaferi donte t thoshte se udhheqsit e
VMRO-DPMNE-s ishin n pun t prkohshme
tek LSDM-ja, dhe e ndihmonin Crvenkovskin t
mbante referendumin q do dshtonte. Apo, sipas
vlersimit t Arbr Xhaferit, dilte se simpatizantt e

280
VMRO-DPMNES-s i bllokonin rrugt e Krovs
dhe t Strugs, q ta ndihmonin LSDM-n t
realizonte m suksesshm ndarjen territoriale t
shtetit!?.
Jo se LSDM-ja nuk dinte dhe nuk kishte br
lojra t tilla politike, sa t mbulonte vetveten, duke
lshuar n vijn e par t betejs politike naivt e
VMRO-DPMNE-s, t cilve u rritej temperatura sa
her q prmendeshin t drejtat shqiptare. Jo se
mangupt e LSDM-s nuk kishin prdorur
disponimin antishqiptar t VMRO-DPMNE-s q
aktivistt e ksaj partie t thoshin at q donte ta
kumtoj LSDM-ja si ishin protestat e shumta t
mhershme n lidhje me arsimimin superior n
gjuhn shqipe, t cilat i fillonte LSDM-ja e i prm-
byllte VMRO DPMNE-ja me greva t uris por
gjat qeverisjes s koalicionit LSDM - BDI, Crven-
kovski e dinte se kishin kaluar kohrat e lojrave t
tilla. Pastaj ai e dinte se nuk ishte n favor t tij q
cilado parti t merrte pik me letrn t ciln e kishin
harxhuar at t antishqiptaris. Jo pse atij gjithaq
i plqente realizimi i Marrveshjes s Ohrit, por pse
e dinte se me prfshirjen e BDI-s n koalicionin
qeveritar, ai edhe ashtu e kishte vn n bixhoz
fatin e partis s vet n zgjedhjet e ardhshme
parlamentare. Pastaj, ai udhhiqte nj qeveri t ciln
bashksia ndrkombtare e mbikqyrte se sa i prm-
bahej Marrveshjes s Ohrit. Andaj ai kishte dy
zgjidhje njsoj t rrezikshme: ose ta onte
Maqedonin prpara, sipas Marrveshjes s Ohrit,
me ka do e dmtonte partin e vet, ose ta bllokonte

281
kt Marrveshje, me ka do e shptonte partin, por
do e dmtonte shtetin. Ndoshta ai zgjodhi rrugn e
mesme: t blej koh pr ligjet q nuk i konvenonin
si pr shembull ai pr zyrtarizimin e gjuhs shqipe
- dhe ngutshm ti propozoj ligjet q medoemos
duhej miratuar, si ishte ligji pr ndarjen territoriale
t shtetit.
Dhe kshtu, Maqedonia arriti deri te zgjedhjet
parlamentare t vitit 2006. N kt vit ajo arriti si
zonj, e cila vshtir ia dilte q petkun e vjetr t
parakonfliktit, ta zvendsonte me at t qepur sipas
modelit t dal nga Marrveshja e Ohrit. Pra, n
zgjedhjet parlamentare t vitit 2006, Maqedonia
kishte mbetur me hapin n ajr: as atje ku ishte para
2001, as aty ku e onte Marrveshja e Ohrit. Dhe
partit politike shpalosn listat e kandidatve t tyre
pr deputet t ardhshm n parlamentin republikan.
Secili nga dymij e gjashtqind e njzet kandidatt,
shpresonte se do jet prfaqsues i ardhshm i popu-
llit n institucionin m t lart shtetror. N at to-
llovi listash dhe emrash pr deputet t ardhshm re-
publikan, bnin pjes edhe t propozuarit e partive
shqiptare, ku dominonin kandidatt e dy partive m
t mdha shqiptare n Maqedoni ata t Bashkim
Demokratik pr Integrim dhe t Partis
Demokratike Shqiptare.
N fazn parazgjedhore, kta kandidat do pre-
zantonin potencialin kadrovik t tridhjet e nj
partive dhe dy listave t qytetarve. Ndrkaq, 120
deputett q do zgjidheshin me pes korrik t vitit
2006, nuk do pasqyronin vetm vlerat personale dhe

282
potencn e partive t veta, por edhe nivelin dhe
vetdijen politike t nj shoqrie. Sepse me votn e
vet, zgjedhsi nuk verifikonte vetm vlerat e
kandidatit dhe besueshmrin ndaj partis, por
njkohsisht dshmonte edhe sa e kishte kuptuar se
politikanin nuk duhet ta massh nprmjet asaj q e
thot, por nga domethnia e asaj q e hesht.
Kishte dika q mundej leht t vrehej n listat
e kandidatve pr deputet republikan, dhe q t
gjith ata i bnte t ngjashm me njri tjetrin, pa
marr parasysh prkatsin partiake, apo etnike. Ajo
sht e vrteta se edhe n Maqedoni - si n shum
shtete possocialiste t ktyre hapsirave - profesioni
i deputetit ishte nj ndr m t dshiruarit nga
aktivistt partiak. Mbase pr shkak se konsiderohej
si m i sigurti dhe si veprimtari e cila nuk bart
asnjfar prgjegjsi politike. Vlersuar nga prvoja e
mparshme demokratike, nga deputett republikan
edhe nuk ishte krkuar ndonj aftsi e veant,
prpos dgjueshmris dhe besnikris ndaj lidershi-
pit dhe t dinin ku ndodhej butoni pr t votuar
ashtu si kishin marr urdhr nga partia. Mundsia e
daljes s shpesht n ekranet televizive, nga do i
shihnin familjart dhe dashnoret, ishte edhe nj
argument m shum t faktorizoheshin edhe
individ pr t cilt as familjet e tyre nuk e dinin
vler kishin dhe cilat nga veprat e tyre jetsore i
kishin ngritur n rrafshin e prcaktuesit t fatit t
shtetit.
Dhe prderisa nga listat e kandidatve t partive
t etnitetit maqedonas shihej se ato nuk kishin

283
shkuar n skajshmri - duke kandiduar edhe individ
plotsisht t panjohur pr opinionin - listat e partive
shqiptare shprehnin ashiqare qndrimet e elitave
partiake, se partia e prcaktonte vlern e individit, e
jo individi forcn e subjektit partiak. Kshtu q nse
shumics s kandidatve t BDI-s dhe PDSH -s ua
nxirrje emblemn partiake, nga ata mbetej vetm nj
emr e mbiemr, i cili nuk kishte asnj domethnie
pr shqiptart e ktushm. Thn m qart:listat e
kandidatve shqiptar pr parlamentar t ardhshm,
nuk shprehnin vlerat e vrteta t elitave politike dhe
intelektuale t shqiptarve t ktushm, por hallin e
udhheqsve t BDI-s dhe PDSH-s pr tua
plotsuar dshirn dhe ambiciet aktivistve partiak,
t cilt aktivitetin politik e kishin kuptuar si mund-
si pr tu punsuar si deputet apo ministr. Kshtu q
n listat e BDI-s u gjetn edhe kandidat t llojit t
Fadil Sulejmanit, t cilt partit i ndrronin si jevgu
kuajt. Nga ana tjetr, lista e kandidatve t PDSH-s
shprehte qart t vrtetn se kjo parti ende ishte n
duart e atyre, t cilt rivalitetin ndrpartiake e
kuptonin si prleshje mes dy bandave t cilat
pretendojn t kontrollojn lagjen e biznesit dhe
pushtetit q u takonte shqiptarve t Maqedonis.
Mbase listat partiake t kandidatve pr zgjedhjet
parlamentare t vitit 2006, m s miri dshmonin t
vrtetn se udhheqsit partiak kishin mbetur peng i
sistemit piramidal t vlerave, t cilin e ndrtuan me
duart e veta gjat dekadave t kaluara. Partit
shqiptare, duke dashur t mbroheshin nga njerzit q
kan kok dhe portret individual, muruan kalan e

284
vetdijes se certifikata partiake i mbulon t gjitha
paaftsit personale me ka edhe i rrnuan t gjitha
standardet vlersuese. Dhe n shoqrin shqiptare u
ndrtua nj sistem piramidal vlerash n t gjitha
sferat e jets, i cili nse papritur do t rrnohej, do ta
bnte t dukshme se disa nga subjektet politike t
shqiptarve t Maqedonis ishin shndrruar n pron
private t udhheqsve partiak. Andaj edhe ky sistem
piramidal vlerash nuk qndronte mbi koncepte t
qarta politike, por mbi autoritetin e njshit partiak.
N t vrtet, bhet fjal pr nj spirale t pafundme
nga e cila edhe nuk mund t dilnin aq leht
udhheqsit e partive shqiptare, sepse ata vet e
pruruan bindjen se vetm emblema partiake ti hap
dhe ti mbyll rrugt e suksesit profesional. Dhe
udhheqsit e ktyre partive thuajse kishin mbetur t
ngujuar n kalan e sistemit piramidal t vlerave,
duke mos ditur si t shptojn nga vetdija e trash-
guar prej s djeshmes ideologjike, se m leht e ke m
t dgjueshmit e paaft, se sa me t padgjueshmit q
kan vlera personale.
Zgjedhjet parlamentare, t pestat me radh n
Maqedoni, ishin t veanta edhe shkaku i prqindjes
s madhe t atyre t cilt mbase edhe fare nuk ishin
t interesuar t votonin. Nuk kishte dyshim se edhe
emrat e kandidatve n listat partiake ndikonin q t
dominonte bindja se edhe pas pes korrikut, asgj
nuk do ndryshonte, prpos gots me uj n foltoren
e parlamentit. Ky mosinteresim ishte veanrisht i
theksuar tek elektorati shqiptar. Anketat
parazgjedhore tregonin se prqindja e votuesve

285
shqiptar q do u drejtohen kutive t votimit, do jet
m e vogl n krahasim me numrin e pjesmarrsve
n zgjedhjet e mparshme si dhe krahasuar me daljen
e etnive tjera q jetojn n Maqedoni rreth katr-
dhjet prqind. Andaj edhe prfaqsuesit e institu-
cioneve perndimore nuk i shqetsonte gjithaq se cila
parti shqiptare do i fitonte zgjedhjet parlamentare, sa
mosdalja e shqiptarve n zgjedhje. Kjo frik e tyre
kishte t bj edhe me prvojn e hidhur nga e
kaluara, kur sa m i vogl ishte numri i atyre q
votonin, aq m shum rritej numri i atyre q i
mbushnin kutit e votimit n vend t zgjedhsve.
Apo kur fituesin nuk e caktonin votuesit, por ata q
numronin votat.
Zgjedhjet parlamentare t 2006 ishin nga m t
parashikueshmet. Dihej se LSDM-ja do humb dhe
se BDI-ja ende nuk e kishte harxhuar besimin te
shumica e shqiptarve t Maqedonis. Kuptohet, do
kishte edhe befasi t vogla, por q nuk e ndryshonin
paragjykimin kryesor, se Gruevski do fitonte
shumicn e besimit t etnitetit maqedonas dhe se
shqiptart do ia jepnin edhe nj mundsi Ali
Ahmetit q t vazhdonte punn aty ku e kishte ln.
Befasit ndodhn m shum n kampin politik
shqiptar ku u pa se procesi i rrugarimit t akti-
vitetit partiak kishte arritur kulmin. Kt nuk e
dshmonin vetm listat e kandidatve pr deputet,
ku nuk mungonin edhe muskujt partiak, por edhe
znkat fizike mes prkrahsve partiak t PDSH-s
dhe BDI-s. Ato konfrontime morn aso prmasash,
sa duheshte t ndrhyjn edhe ambasadort e

286
shteteve perndimore, t cilt krkonin nga
udhheqsit partiak t distancoheshin nga ato
konflikte. E ata me t vrtet distancoheshin, por ve-
tm sa ishin prpara selive t ambasadave
perndimore.
Qershori parazgjedhor i vitit 2006 do jet
shum i nxeht pr partit shqiptare t Maqedonis.
Njsoj si edhe lajmet e mbrmjes npr ekranet
televizive ku lajmsit n gjuhn maqedonase,
zhurmshm dhe me nj doz ironie, lajmronin pr
incidentet e armatosura mes simpatizantve t
Partis Demokratike Shqiptare dhe atyre t
Bashkimit Demokratik pr Integrim. Ata jepnin
edhe pamje nga vendngjarja e incidenteve. N ato
pamje shihej ndonj kandidati i prgjakur pr
deputet i BDI-s, i cili rrfente se si e kishin rrahur
dhe torturuar aktivistt e PDSH-s. Me z t
prvajtuar dhe i prlotur, i akuzonte udhheqsit e
PDSH-s pr plagt e marra n trup dhe ato q do i
mbeteshin n shpirt. Pastaj, n lajmet qendrore t
mediave t ktushme, fytyra e tij e prgjakur ua
lshonte vendin udhheqsve t PDSH-s, t cilt
thoshin se aktivistt e partis s tyre nuk jan prle-
shur me partizant e BDI-s, por me policin maqe-
donase e cila i prkrah partit n pushtet.
Lajmet qendrore n gjuhn maqedonase t
muajit qershor t vitit 2006, vazhdonin me krkesn
e disa qarqeve politike t etnitetit maqedonas q
vzhguesit ndrkombtar t bjn dy raporte pr
(pa)rregullsit e zgjedhjeve parlamentare n
Maqedoni: nj ku do vlersohet kultura politike e

287
etnitetit maqedonas, dhe tjetri ku do vlersohet
shkalla e demokracis s etnitetit shqiptar. Apo
thn ndryshe, krkonin q shteti t distancohej nga
ajo q ndodhte n kampin politik shqiptar. N laj-
met n gjuhn maqedonase u jepej vend edhe dekla-
ratave politike se shqiptart ende nuk jan t pjekur
pr zgjedhje demokratike dhe t lira, ku prfshihej
edhe deklarata e kryeministrit t athershm
Bukovski, i cili shprehte gatishmrin tu
ndihmohej partive shqiptare q ta tejkalonin kt
afrikanizim t gars parazgjedhore, duke theksuar
se me kt e marrin n qaf Maqedonin, e jo vetm
vetveten.
Pamjet t cilat i paraqisnin mediat nga aktiviteti
parazgjedhor i partive t etnitet maqedonas, ishin
krejtsisht ndryshe nga atmosfera q dominonte te
pala shqiptare: aktivistt partiak shtisin npr lagjet
e Shkupit dhe npr tregje, bisedonin me qytetar.
Mbase edhe ata e shitnin mallin e vetm q kishin:
premtimet e kota. Por, kt e bnin t qet. I
kritikonin kundrshtart politik, por pa i egrsuar
simpatizantt e vet. Edhe ata e ndrronin m ndje
grazhdin shtetror, por ndrra e tyre sadopak ishte
e vendosur n kornizat e nj mirsjelljeje elementare
politike. Pa dyshim se etniteti maqedonas kishte
dika q u mungonte shqiptarve t Maqedonis: eli-
tat politike q i kultivoi gjat dekadave t kaluara
kur shqiptarve u ishte prcaktuar vetm profesioni i
analfabetizmit. Por, kjo fare nuk do t thoshte se
shqiptart e ktushm ishin n at rrafsh ku i kishin
vendosur disa aktivist partiak.

288
Ditt e qershorit n vitin 2006 ishin t gjata,
prandaj edhe lajmet qendrore t mbrmjes mbeteshin
pron e ditve me diell. Edhe n kanalet televizive n
gjuhn shqipe, dominonin thuajse t njjtit tituj pr
incidentet ndrpartiake n mes simpatizantve t
PDSH-s dhe BDI-s. Njsoj si n ekranet q flisnin
maqedonisht, edhe n ato t gjuhs shqipe, u pa
fytyra e lar n gjak e nj kandidatit pr deputet t
BDI-s. Fytyra e tij e prgjakur ngjante si e ardhur
nga lagjet e rrezikshme t Bagdadit. T njjtn
ndjenj ta ngjallin edhe shtabet partiake, prplot
vrima nga plumbat e automatikut, me xhama t
thyer, n copat e t cilve kishin mbetur pjes nga fo-
tografit e udhheqsve partiak. I plagosuri i BDI-s,
disi turpshm, por shqip dhe shum m direkt se n
ekranet n gjuhn maqedonase, i akuzoi udhheqsit
e PDSH-s pr plagt e marra. Me siguri sht i vet-
dijshm se gjaku n fytyrn e tij sht njoll e turpit
pr gjith shqiptart e Maqedonis. Pasi i thot t
gjitha q ka pr ti thn, ekranin e mbulojn fytyrat
e qeta t kryesuesve t PDSH-s, t cilt shpjegojn
se jan n hall nga policia maqedonase e cila, sipas
tyre, qenka vn n shrbim t aktivistve t BDI-s
dhe i maltreton simpatizantt e tyre partiak. Pastaj,
kryetari i ksaj partie i vlerson si t pasakta pohimet
se shqiptart e Maqedonis nuk kan pjekuri politike
t organizojn zgjedhje t lira dhe demokratike. Kt
e dshmon duke marr shembull zgjedhjet
skandinave t organizuara n Kosov. Ndoshta
dshiron t thot se shqiptart din t organizojn
zgjedhje t lira dhe demokratike, por kt nuk ua

289
mundsojn t tjert. Mbase edhe kishte deri diku
t drejt, sepse n Maqedoni nuk ishin t pamundura
kurdisjet nga shrbimet e ndryshme policore, t cilat
ende ishin t kontrolluara vetm nga etnitetit
maqedonas. Por, edhe sikur t tjert t ishin
regjisort e ksaj shfaqjeje t trisht parazgjedhore,
nuk mund t mohohej e vrteta se rolet kryesore i
luanin aktivistt e partive shqiptare. Nse iniciuesit e
incidenteve ishin individ nga t cilt nuk distancohej
asnj parti shqiptare, ather vall kjo do t thoshte
se kto parti ishin nn ndikimin e strukturave des-
truktive t etnitetit maqedonas?! Mbase m afr t
vrtets do ishte vlersimi se duke i shpallur fajtor
t tjert, partit e shqiptarve donin ta mbulojn rru-
garin e aktivitetit t tyre parazgjedhor.
Deklarata e kryesuesve t BDI-s dhe PDSH-s, li-
dhur me incidentet parazgjedhore, ishin thuajse t
njjta: t dy palt premtonin ardhmri t ndritshme
dhe betoheshin se do bjn mos q zgjedhjet t jen
t lira dhe demokratike. Ishin t buzqeshur, dinjitoz
dhe t dehur nga duartrokitjet e simpatizantve, t
cilt i shtisin me autobus nga nj vendbanim n
tjetrin, n mnyr q t mos rrezikonin t mbanin
fjalime n sheshet e boshatisura. Selit e partive
shqiptare n Tetov, ishin br si agjenci turistike ku
paraqiteshin ata q donin nj shtitje falas npr
Maqedoni. Por, vetm nse ishin t gatshm shtitjen
ta paguanin duke mbajtur n dor nj flamur partiak
dhe nse pranonin zshm t brohorisin emrin e
udhheqsit partiak sa her q u jepnin shenj diri-
gjentt e mitingjeve. Kryesuesit e fushats

290
parazgjedhore t BDI-s dhe PDSH-s, pohonin se i
kishin udhzuar aktivistt e tyre t mos nxisin
incidente, t mos prdorin dhun. Kt e thoshin n
koh kur rrugt e vendbanimeve shqiptare mbeteshin
t zbrazura, sepse banort e tyre qysh n periudhn
parazgjedhore i trishtonte festa e pes korrikut kur
do duhej tu drejtoheshin vendvotimeve.
Lajmet qendrore pr ndodhit e qershorit paraz-
gjedhor t vitit 2006, prfundonin duke ln t
njjtn shije t hidhrimit tek shqiptart. Pastaj
shqiptart dilnin npr kafenet dhe ajtoret q ti
prfundonin analizat e veta politike. do njri zinte
vend n kafenen dhe n ajtoren e partis s vet.
Dhe duke tymosur cigaret, e duke pir aj, shtronin
pyetje nga m t ndryshmet. Si pr shembull at, se
mos vall qarqet destruktive maqedonase ishin
infiltruar npr partit e tyre dhe ua kurdisin kt
prleshje absurde ndrpartiake. Por, pyetja prnj-
her u dukej e palogjikshme: ata i njihnin trimat
partiak t cilt pr nnn parti nuk kursenin as
plumbin. Ata i shihnin me syt e tyre se cilt ishin
ata q shtisnin natn me vetura pa targa. Dhe m n
fund, ata nuk donin t pranonin se kan elita
politike q nuk jan t afta ti mbrojn nga
manipulimet e ndryshme. Andaj, vazhdonin m tej
t shtjellojn se cila mund t ishte arsyeja q aq i
kishte verbuar udhheqsit e tyre partiak deri n at
mas, sa ata t mos shihnin se qmoti kishin mbetur
peng i veprimit partiak, i cili kishte marr prmasat e
nj grindjeje t pamshirshme edhe mes simpatizan-
tve t tyre. Pra, cilat ishin shkaqet q i bnin t mos

291
shohin se nuk ngritn parti q do i shrbenin popullit
dhe do fitonin zgjedhjet, por ndrtuan sistem
piramidale vlerash, i cili kishte pr qllim tr
popullin ta bnte shrbtor t partive, duke i
mbshtetur aktivitetet e tyre partiake mbi muskujt,
e jo mbi trurin e aktivistve t vet.
N ato buzmbrmje t nxehta t qershorit t
2006, lajmet qendrore ishin m t shikuara se kurr
m par, thuajse aq sa edhe lojrat e kampionatit
botror n futboll. Mbase duke shpresuar se do
arrijn t qartsojn se sht duke ndodhur mes
partive t tyre. Dhe shtronin pyetje nga m t
ndryshmet. Pyesnin se vall kryesuesit e partive t
tyre nuk e shihnin se incidentet mes simpatizantve
t PDSDH-s dhe BDI-s, ishin njoll mjaft e madhe
e turpit, e cila nuk do mund te fshihet aq leht nga
fytyra e kulturs politike t shqiptarve t ktushm.
Ata dyshonin edhe n largpamsin e kryesuesve t
partive t tyre. Dhe, prpos q e dinin se posa t
lshohej terri, duhej t ktheheshin npr shtpit e
veta, prap shumka u mbetej e paqart. Sepse nata
u takonte aktivistve partiak, t cilt i stolisin lagjet
me parulla dhe flamuj t PDSH-s. Q ashtu t
stolisura, lagjet t prisnin mngjesin e ardhshm.
Mngjes i cili bhej lajms i nj realiteti trishtues q
kishte kapluar vendbanimet shqiptare n Maqedoni
gjat ksaj periudhe parazgjedhore. Shqiptart e
ktushm shtronin shum pyetje dhe nuk e dinin se
cila nga partit e tyre do i fitonte zgjedhjet. Mirpo,
ata e dinin se kush do jet humbs: gjith shqiptart
e ktushm t cilt, partit e tyre, e jo dikush tjetr,

292
i njollosn me turpin se jan kope e cila njeh dhe res-
pekton vetm dhunn demokratike. Pra, zgjedhsit
shqiptar e dinin se viti 2006 nuk solli at q ata n-
drronin: zgjedhje pa dhun dhe votim si n dit
festive ku fiton m i miri e jo m i dhunshmi.
Si do q t jet, zgjedhjet u mbajtn dhe prfun-
duan. Vzhguesit ndrkombtar hartuan raportet e
veta ku nuk harruan - kush e din pr t satn her -
t shnonin se ekseset m t rnda ndodhn n
mjediset ku votonin shqiptart. As kjo e vrtet nuk
i pengonte disa parti shqiptare gjat kremtimit t
fitores. Edhe Tetova kremtoi fundin e zgjedhjeve.
Simpatizantt e PDSH-s, me flamujt e vet partiak t
lidhur me ato t VMRO-DPMNE-s, kremtonte
fitoren e Gruevskit. Dhe PDSHja kishte t drejt ti
gzohej fitores s Gruevskit, sepse kishte dhn
kontribut q partia e tij t fitoj sa m bindshm: n
nj vendvotim n Tetovs, ku me siguri do kalonte
kandidati shqiptar i BDI-s, shqiptart e PDSH-s
votuan kandidatin e VMRO-DPMNE-s. Me ka
ndoshta u bn edhe nismtar t nj koncepti t ri
shumetnik t zgjedhjeve n Maqedoni: q t votohej
m i vlefshmi, e jo ai q kishte emblemn etnike t
votuesve.
N zgjedhjet parlamentare t vitit 2006, PDSH-ja
fitoi m pak vende parlamentare se sa koalicioni
BDI-PPD. Por, edhe si humbse n bllokun politik
shqiptar, partia e Arbr Xhaferit do jep edhe nj
kontribut t pakontestueshm n etablimin e
demokracis q Maqedonin ta kthente aty ku ishte
para konfliktit t 2001: pranoi t bhet pjes e

293
koalicionit qeveritar t Gruevskit duke e ditur se
nuk ishte prfaqsuese e vullnetit shumic politik t
shqiptarve t ktushm. Me kt, PDSH-ja u dha
ndihmes atyre q donin tia lajn borxhin Ali Ah-
metit pr konfliktin e 2001, u ndihmoi atyre q
donin t dshmonin se nuk ka forc q mund ti oj
t ndanin pushtetin me terroristt e Ali Ahmetit.
Dhe kshtu Gruevskit iu dha mundsia t prbuzte
at m t shenjtn q kishin shqiptart: votn e lir
me t ciln do vendosnin se kush do i prfaqsonte
n institucionet m t larta shtetrore.
Zgjedhjet parlamentare t 2006 nuk dshmuan se
vllazria VMRO-DPMNE - PDSH ishte ajo e
njjta e parakonfliktit, por se ksaj radhe ajo ishte
edhe m e thell. Se ishte sforcuar m shum se
kurdo qoft m par. Pr ata q kishin sy t shihnin,
kjo u pa edhe gjat fushats parazgjedhore, kur
sulmet e kryesuesve t PDSH-s ndaj Ali Ahmetit,
ishin prqendruar q atij ti shlyhej aura e UK-s.
Pr kt ata kishin thirrur n pun t prkohshme
edhe aktivistin e njohur shqiptar Bardhyl
Mahmutin, i cili u angazhua n PDSH posa filluan
prgatitjet pr zgjedhjet parlamentare t 2006. Dhe u
pa menjher se ai nuk ishte kthyer n Tetov q t
qartsonte dhe prkrahte programin parazgjedhor
t PDSH-s, por q ta njolloste sa m shum partin
e Ali Ahmetit. Pra, edhen njher u dshmua aftsia
e kryesuesve t PDSH-s, q ti prdorin njerzit pr
nevojat e astit, e pastaj ti hedhin si t
paprdorshm. Si ndodhi edhe me Bardhyl
Mahmutin, i cili braktisi kt parti me siguri jo pse

294
donte, po pse i kishte kaluar kontrata e pr-
kohshme dhe duhej t shkonte nga kishte ardhur.
Por, gjithsesi i bindur se punn pr t ciln e kishin
angazhuar e kishte kryer ndershm. Ai tha pr Ali
Ahmetin gjra t cilat nuk do pritej ti thoshte njeriu
q paraprakisht kishte pyetur Arbr Xhaferin se
kush ia kishte zn bishtin te dera.
Sido q t jet, Gruevski pati guxim ti thot jo
vots shqiptare, jo pse ishte i guximshm, por pse
Arbr Xhaferi i tha po veprimit t tij q t
vlersonte vullnetin politik shqiptar. Dhe kshtu
Gruevski bri qeveri me partnert t mbledhur nga
majtist t skajshm, si ato t partis s Xingos e Tito
Petkovskit, e deri te djathtist e parti pa fizionomi
politike. Kshtu edhe nj her u dshmua se
shqiptart dhe maqedonasit etnik, her ishin shum
afr t nnshkruajn marrveshjen historike se kurr
nuk do merreshin vesht, e her aq leht pajtohe-
shin, sa t bhej se nuk kan bezdi tjetr prpos har-
monis s plot. Andaj edhe krijohej prshtypjen se
ata n t vrtet nuk grindeshin shkaku i ndonj
mosmarrveshjeje, por vetm sa mos ti linin pa pun
t huajt, t cilt kishin rolin e dadove t
marrdhnieve ndretnike n Maqedoni. Shikuar nga
ky kndvshtrim, partit politike shqiptare kishin
rol t dyfisht: sa t kontribuonin t mos mbeteshin
pa pun diplomatt e ambasadave perndimore, po
aq edhe t thellonin grindjet mes shqiptarve t
ktushm t cilt, t papun si ishin, nuk do kishin
pr ka t grindeshin npr kafenet e shumta ku e
harxhonin kohn n pritje t ditve m t mira.

295
Diku mes (mos)marrveshjeve shqiptaro-maqe-
donase dhe grindjeve ndrpartiake shqiptare, mbetej
Maqedonia n t ciln t huajt ndoshta nuk bnin
asgj m shum, prpos q i testonin t gjitha
demokraturat e mundshme, e q mund t ishin
frutdhnse n Ballkanin shumetnik. Pra, ata
provonin edhe demokracin klasike, u lejonin
partive edhe t grinden, por vinte asti kur loja
mbaronte, kur partive u lejohej vetm aq sa edhe f-
mijve t paprgjegjshm, t cilt paraprakisht kishin
dshmuar se sht e rrezikshme ti lsh vet t
kujdesen pr shtpin.
Mbase dika e ngjashme do ndodh edhe pas
zgjedhjeve parlamentare, kur duhej t formohej koa-
licioni i ri qeveritar. Pra, pasi morn fund t gjitha
grindjet publike se cila nga partit shqiptare duhej t
hyjn n koalicionin qeveritar, mund t ndodhte
q n qeveria e Gruevskit ti prfshiheshin thuajse t
gjitha partit shqiptare BDI-n, PDSH-n dhe
PPD-n. Pra, ishte e mundur q pas gjitha grindjeve
parazgjedhore, pas plagosjeve dhe rrahjeve, pas
thnieve t shumta ofenduese nga kryesuesit e
PDSH-s n adres t Ali Ahmetit dhe UK-s, pra
pas gjith asaj q i tronditi shqiptart e ktushm,
kryetari i VMRO-DPMNE-s, kishte mundsi t
realizoj at q mundohej ta bnte Ali Ahmeti pas
lufts s 2001 ti bashkoj partit shqiptare dhe ti
oj t harrojn grindjet e ndrsjella. Me ka edhe
njher do dshmohej e vrteta se hidhrimi sht i
prkohshm, ndrsa harrese e prjetshme. Se mjafton
t msohesh t harrosh q t arrish deri aty sa edhe

296
kur t riprtrihet mbmendja, t mos kesh dobi prej
saj.
Cila do q t ishte prbrja e ardhshme
qeveritare e Maqedonis, mbeti e vrteta se
mandatari i saj at e nisi mbrapsht. Apo ndoshta
bri nj loj t suksesshme vetm sa t dobsonte
faktorin politik t shqiptarve t ktushm. Dhe
mbase kt edhe e arriti duke prfshi n qeveri
PDSH-n, q i kishte humb zgjedhjet n bllokun p-
olitik shqiptar. Mandatari Gruevski e nisi
mbrapsht formimin e koalicionit qeveritar edhe
me ndihmn e PDSH-s, e cila ende pa u mbyllur
kutit e votimit, vrapoi n selin e VMRO-DPMNE-
s nga u vetshpall pjes e koalicionit qeveritar edhe
pse e dinte se fituese sht BDI-ja e Ali Ahmetit. Me
ka Gruevskit i mundsoi t ket pozit t
lakmueshme dhe t qndroj ansh prderisa partit
shqiptare grinden se cila ka legjitimitet q shqiptart
ti prezantoj n institucionet m t larta shtetrore.
Dhe nuk grindeshin mes veti vetm prfaqsuesit e
partive shqiptare, por debati morri prmasa mbar
maqedonase. Thuajse t gjith prnjher harruan se
Maqedonia nuk ishte ajo e para Marrveshjes s Oh-
rit, se ishte krijuar nj tradit demokratike t ciln
nuk guxonte ta zhbj askush: partia shqiptare q
fitonte shumicn e votave shqiptare t ishte ajo q
ftohej e para t bhej pjes e qeveris s formuar nga
partia fituese e etnitetit maqedonas. Pra, u prsrit e
njjta tendenc si dikur pas zgjedhjeve parlamentare
t 2002, kur qarqe politike maqedonase, donin tia
mohonin fitoren BDI-s, duke e shpallur parti t

297
papranueshme pr koalicionin qeveritar, t
paplqyer nga mandatari, shkaku i s kaluars s saj
luftarake.
Njsoj si n 2002, edhe pas zgjedhjeve
parlamentare t pes korrikut t vitit 2006, askush
nuk e kuptoi se kush e nisi kt debat: udhheqsit e
PDSH-s, t cilt me do kusht dshironin t bhen
pjes e qeveris s Gruevskit, apo qarqet
antishqiptare q ende vuanin plagt e 2001, t cilt
edhe nj her e provuan se vall do munden t
margjinalizojn partin e Ali Ahmetit, e cila mbase
ua rikujton t shtnat e UK-s, ato t shtna t ci-
lat brenda disa muajsh arritn ti jetsonin ndrrat
shumvjeare t shqiptarve
Prderisa n zgjedhjet e 2002, Ali Ahmeti arriti
ti prball t gjitha sulmet e atyre pr t cilt ai ishte
terrorist q e ka vendin n qelit e burgut t
Idrizovs, e jo n kabinetet qeveritar, pas
zgjedhjeve t parlamentare t 2006, ai nuk ia doli t
prball fushatn e ngjashme me at t 2002-shs
kundr BDI-s. Ndoshta shkaku se ksaj radhe kt
fushat kundr BDI-s nuk e udhhiqnin qarqet
politike t etnitetit maqedonas, por PDSH-ja e
Arbr Xhaferit. Dhe Ali Ahmeti thuajse iu
nnshtrua vullnetit t opinionit t ktushm t
teledirigjuar nga VMRO-DPMNE-ja dhe PDSH-ja.
Thuajse nuk arriti tu bj ball atyre t cilt, njsoj
si pas zgjedhjeve t 2002, e kshillonin mandatarin t
mos bj koalicion qeveritar me BDI-n. Atyre q u
thoshin shqiptarve se koalicioni qeveritar,
VMRO-DPMNE PDSH do ndikoj mir n

298
shndetin e demokratizimit t shoqris s tyre n
Maqedoni. Me ka, shum vrazhd i prbuzn
votuesit shqiptar dhe sa nuk u than se ata nuk
dinin t kujdeseshin pr shndetin e demokracis s
tyre, se votn e tyre duhet ta verifikonte edhe nj
her VMRO-DPMNE-ja dhe PDSH-ja.
Dobsimin e pozitave t subjekteve politike
shqiptare kishin pr qllim edhe ata q u vun n
mbrojtje t rregullave demokratike dhe thoshin se
askush nuk mund ta mohoj t drejtn e mandatarit
t formoj qeveri me partit t cilat ai i paraplqen.
Pra ata q pohonin se vlersuar nga kndi i
standardeve t demokracis perndimore, Gruevski
mund t bnte koalicion qeveritar edhe pa asnj
parti shqiptare n t, se ai mund t bnte qeveri edhe
me dhjetra shqiptar t ndershm, si n kohn e
socializmit, t cilt ishin n shumic jo vetm n
PDSH, por edhe jasht saj, se Gruevski kishte
mbules demokratike edhe pr t mos prfillur votn
e shqiptarve.
Nuk kishte dyshim se Gruevski kishte mbules
demokratike dhe juridike t mos e prfill votn
shqiptare, por ishte e pamundur t gjente mbules
pr prapanicn e cullakosur shumetnike t
Maqedonis. Ishte e pamundur tia dilte t ndrtonte
institucione t qndrueshme shtetrore, pa prfshir
n to edhe partin e cila kishte fituar besimin e
shumics s shqiptarve t Maqedonis. Njsoj si e
kishte t pamundur t shpjegonte se kuptim do
kishin zgjedhjet parlamentare pr shqiptart e
ktushm, nse mandatari do mund t bnte qeveri

299
edhe me partin shqiptare q ka fituar pakicn e
vots. kuptim do kishte gara ndrpartiake mes
shqiptarve, nse ata votojn, por partit
maqedonase ua caktojn prfaqsuesit e tyre n
organet m t larta shtetrore? Vall kjo nuk sht
nj film i vjetr neosocialist t cilin shqiptart e
kishin par dekada me radh, prmbajtjen e t cilit e
dinin prmendsh dhe q kishte vetm nj porosi: ne
mendojm pr t mirn e juaj.
Pas zgjedhjeve parlamentare t vitit 2006 n Ma-
qedoni, u zhb nj tradit demokratike e cila nuk
duhej prishur: nse votuesit e etnitetit maqedonas
vendosin se cila parti e tyre do jet bartse e
koalicionit qeveritar, ather vota e shqiptarve,
prcaktonte partin e tyre fituese q do
bashkqeveriste me Maqedonin. Kjo tradit
demokratike u mundsonte shqiptarve t besojn
se edhe ata vendosin kush do qeveris me shtetin ku
jetonin. Ky rregull i pashkruar pr mnyrn e
qeverisjes s Maqedonis, ishte shprfillur vetm
njher m par pas zgjedhjeve parlamentare t
vitit 1998, kur partner shqiptar i qeveris s
VMRO-DPMNE-s, u b PDSH-ja q kishte m pak
parlamentar se sa Partia pr Prosperitet
Demokratik. Ky rregull i ballkanokracis maqedo-
nase, prfundimisht u prish pas zgjedhjeve parlamen-
tare t pes gushtit. Dhe nuk u prish ather kur
PDSH-ja u b pjes e qeveris, por n astin kur
partit shqiptare lejuan q t diskutohej se cila nga
ato duhet t bhet pjes e qeveris s Gruevskit. Pra,
u prish q nga asti kur PDSH-ja doli n mbshtetje

300
t qndrimit se partia fituese maqedonase e jo
votuesit shqiptar - sht ajo q duhet t prcaktoj
partin shqiptare t koalicionit qeveritar, .
Nuk kishte dyshim se askush nuk mundej t mo-
honte t drejtn e mandatarit q vet t vendoste se
cilat parti do bhen pjes e koalicionit t tij
qeveritar. Se dilemat rreth prbrjes qeveritare
marrin fund n astin kur ai arrin t siguroj
shumicn e votave q do prkrahin kabinetin e tij
qeveritar. Por, pr Maqedonin kjo demokraci ishte
ende e largt aq sa edhe rruga q at e onte drejt
antarsimit n Unionit Evropian. Dhe nuk kishte
dyshim se edhe Maqedonia duhej t shkonte drejt nj
demokracie t till, t pastr qytetare. Dhe ajo do
ishte e mundur vetm ather kur qysh gjat fushats
parazgjedhore, PDSH-ja do e bnte publike se sht
vetm deg shqiptare e VMRO-DPMNE-s. Nj d-
emokraci e till do gjallronte n Maqedoni ather
kur PDSH-ja do mbante mitingje t prbashkta me
Gruevskin, e jo si bnte gjithmon: mbulohet me
flamujt disametrsh kombtar, e n t vrtet dilte se
i prkulej vetm flamurit me luanin t VMRO-s.
Vetm kshtu kryesuesit e PDSH-s do kontribuonin
q t zhbheshin partit e pastra etnike n kt shtet,
kshtu ata do jepnin kontribut historik n formimin e
partive qytetare, me ka n zgjedhjet e ktushme nuk
do kishte pesh prkatsia etnike e atyre q votonin
dhe e atyre q zgjidheshin.
Gjat gjith ksaj zhurme rreth prbrjes s re t
kabinetit qeveritar, ndodhi dika e papritur dhe
mahnitseq nuk duhet harruar, q dshmonte se

301
do e keqe sjell edhe nj t mir: kryesuesit e
partis s Lubo Georgievskit - VMRO-Popullores,
q u nda nga VMRO-DPMNE-ja - publikisht
pohuan se gjasht deputett e vet ia ln n disponim
Arbr Xhaferit. Dhe shtuan se kt e bjn vetm sa
t pengojn hyrjen e BDI-s n qeverin e Gruevskit.
Ky gjest demokratik i VMRO-Popullores, mbase i
habiti t gjith, por jo edhe ata q e dinin se Lubo
Georgievskin dhe kryesuesit e PDSH-s, i lidhe
krthiza e prbashkt e mbijetess politike. Se ata
prej moti bnin mos t defaktorizonin BDI-n dhe
ta shpallnin t dyshimt rolin e Ali Ahmetit gjat
konfliktit t 2001. Ky gjest ndoshta nuk u solli t
mira shqiptarve t Maqedonis, ndoshta ata i hutoi
dhe i oi t pyesin veten se vall edhe kjo na qenka
e mundur, por ky veprim i Georgievskit, u krijoi
pozit m t favorshme kryesuesve t PDSH-s n
bisedimet pr prbrjen e re qeveritare. Dhe Ali
Ahmetit ia dobsoi edhe m shum pozitat
negociuese me Gruevskin. Me ka ndoshta nuk u
arrit rezultati i plot mnjanimi i Ahmetit nga
skena politike e Maqedonis por u b e mundur q
njra nga dy degt partiake t Lubo Georgievskit
ajo e PDSH-s t siguroj vende n qeverin e
Gruevskit.
Debati i pakuptimt se cila nga partit shqiptare
duhej t bhej pjes e koalicionit qeveritar, vetm
dshmoi se Maqedonia ishte katandisur rrugs q t
bnte njqind hapa mendurake mbrapa. Ky debat
dshmoi se Maqedonia kishte shum mundsi, a e
shfrytzonte vetm at q t nxiste probleme edhe

302
aty ku nuk ishte e nevojshme. Dhe pr kt
Maqedonia kishte ekipe kujdestare n t gjitha stint:
partit e shqiptarve t ktushm. Partit t cilat t
linin prshtypjen se ishin shum t egra ndaj njra
tjetrs, por edhe zbuteshin posa ndonj parti
maqedonase ua ofronte grazhdin e pushtetit. Mbase
kshtu e kishte bajrakokracia. E cila pas vetes linte
plagt q duheshte ti shrojn ata q nuk e kishin
kuptuar se jo se kryesuesit partiak nuk e donin dhe e
harronin popullin, por nganjher ata i dehte joshja e
pushtetit, e cila joshje i onte t mos u kujtohet se
njeriu lind pa kolltuk.
Dhe kshtu pra ndodhi q partia e cila kurr nuk
i kishte fituar zgjedhjet n bllokun politik shqiptar
PDSH-ja t bhej pjes e koalicionit qeveritar
pr her t dyt. I pyetur cili sht shpjegimi i tij
pr ankesat e BDI-s, se m formimin e qeveris
aktuale nuk sht respektuar vullneti politik i
shqiptarve Arben Xhaferi ndr t tjerat thot:
Krkesat e tyre nuk kan baz as kushtetuese as
demokratike. N kushtetutn e Maqedonis, ashtu si
n kushtetutat e t gjitha vendeve demokratike
mnyra se si duhet t formohen koalicionet qe-
veritare sht n duart e partis q ka fituar m
shumti vota....(Koha 30 dhjetor, 2006 f. 4).
Gazetari n vend q ta pyes m tej se vall kjo do t
thot se Arbr Xhaferi do pajtohej edhe me qeveri
njetnike t Maqedonis, gj q sipas tij ia lejonte
mandatarit edhe kushtetuta edhe parimet
demokratike, shkon me tej dhe pyet Arbr Xhaferin
se a mendon ai se duhet t gjendet ndonj

303
zgjidhje juridike n t ardhmen pr formn e pjes-
marrjes s partive shqiptare n qeveri. Lidhur me
kt, Xhaferi srish tregohet mbrojts i flakt i kush-
tetuts dhe parimeve demokratike dhe thot: Ligjet
n bot ndrtohen n baz t disa standardeve q
mund t prgjithsohen dhe q mund t vlejn pr t
gjitha shoqrit dhe qytetart kudo n bot. Kto
standarde pr nga natyra jan universale. Shqiptart
nuk mund t prjashtojn veten nga ky parim,
prandaj nuk kan nevoj t shpikin modalitete
specifike sipas tekeve t individve apo t partive
politike... (Koha, 30 dhjetor, 2006). Nga del se
shtetet nxjerrin ligje q vlejn pr t gjith botn, se
edhe parimi i Badinterit - si standard q rrallkund
ekzistonte n bot - na qenka standard jouniversal
dhe si i till i dmshm pr shqiptart, se n nj
Maqedoni ku asgj nuk ishte normale prpos
kreatur anormale t shtetit, qenkan t vlefshm
standardet e demokracis klasike. Apo, ndoshta
trthorazi, Arbr Xhaferi donte t thot at q e
thoshin qarqet q ishin kundr Marrveshjes s
Ohrit: se Maqedonia duhej t kthehej aty ki ishte
para konfliktit t 2001. Apo, ndoshta Arbr Xhaferi
bnte vetm at pr ka ishte i paguar nga pronari i
vrtet i ksaj partie nnkryetari i saj: tu jap
legjitimitet teorik gjitha veprimeve t PDSH-s
dhe ti shpall si antikombtare t gjitha konceptet
tjera t partive apo t individve t ktushm
shqiptar.
M n fund, Arbr Xhaferi n qeveri dhe ai n
opozit, ishin si dy politikan t ndryshm q

304
vshtir u gjeje pika t prbashkta. Njsoj si n vitin
1998, edhe pas zgjedhjeve parlamentare t 2006 kur
partia re tij u b pjes koalicionit qeveritar, Xhaferi
do bhej mbrojts i kushtetuts dhe i t drejts
demokratike t mandatarit t zgjedh partin e vet t
koalicionit qeveritar. Kjo e drejt ishte e shenjt pr
Xhaferin, por vetm kur mandatart zgjidhnin
partin e tij si partner t koalicionit qeveritar. Dhe
duke mbrojtur ai kt t drejt, ua merrte shqip-
tarve t ktushm t drejtn vet t prcaktonin se
cila parti e tyre do i prfaqsonte n institucionet m
t larta shtetrore.
sht e vrteta, kt t drejt t mandatarit
Gruevski, nuk e kundrshtuan as faktort
ndrkombtar, q edhe e shtoi hutesn tek
shqiptart e ktushm. Ky qndrim i
ndrkombtarve i oi shqiptart t pyesnin veten si
ishte e mundur n nj shtet ku vlente parimi i Badin-
terit, qeveria t mos prfillte vullnetin politik t shu-
mics shqiptare. Por, ata q shtronin kt pyetje, e
kishin t kot q prisnin prgjigje. Andaj edhe i
nnshtroheshin logjiks s shndosh politike, e cila
thoshte se ndrkombtart kt e bn ndoshta duke
e ditur se gjat qeverisjes s LSDM-s me BDI-n,
dukshm ishte zbehur vullneti politik te pjesa
drmuese e etnitetit maqedonas pr t ndrtuar shtet
t prbashkt me shqiptart. Dhe kjo si pasoj e
ndjenjs s tyre se Ali Ahmeti bnte t donte n
qeverin e Crvenkovskit. Ndrkombtart mbase
donin q n kt mnyr tia kthenin entuziazmin
shtetformues nj pjese t opinionit maqedonas, e q e

305
kishte humbur shkaku i ndjenjs se BDI-ja e
shqiptarizonte shtetin.
Por, ndrkombtart gjithsesi q nuk prisnin q
prkrahja e tyre dhn Gruevskit t merrte prmasat
e injorimit t plot t vullnetit politik t shqiptarve
t ktushm. Ata nuk prisnin q PDSH-ja t tregohej
aq mosprfillse dhe arrogante ndaj popullats t
ciln pretendonte se e prfaqsonte. Kshtu q ata
nuk dinin si t ndalonin vrapin e Gruevskit q t
dshmohej prpara etnitetit maqedonas si vojvod
q do ia laj hakun Ali Ahmetit pr 2001.
Por, ka do q t ishte n pyetje, ndodhi e pabe-
sueshmja pr shqiptart: Gruevski e prbuzi
vullnetin e tyre politik. Me ka arriti n njfar
mnyre ti hjek qafe shqiptart dhe ti oj t
merren me vetveten. Dhe filloi debati edhe mes
shqiptarve se vall ka duhej t bnte Ali Ahmeti q
t mbronte vullnetin politik t shumics shqiptare.
Si i till, ky debat bhej gjithnj e m i thell, m
prars e m i pakuptimt. Sa m shum debati
thellohej, aq m e qart bhej se shqiptart e ktu-
shm ishin n mosmarrveshje t madhe me
vetveten. A n t vrtet, pyetja t cils duhej ti
prgjigjen ishte shum e thjesht: vall vet do
vendosin se kush do i prezantonte n institucionet
m t larta shtetrore, apo kt do e bnin
mandatart e etnitetit maqedonas, duke mos marr
parasysh se cila parti shqiptare i kishte fituar zgje-
dhjet parlamentare.
Shqiptart e Maqedonis n t vrtet tani prba-
lleshin me vetveten, me politikant e vet, t cilt kur

306
ishte n pyetje pjesmarrja n pushtet, ishin t
gatshm t shkelnin mbi cilindo interes t popullit
q prfaqsonin. Pra, ata prballeshin me
udhheqsit e PDSH-s q nuk njihnin institucionin
e prgjegjsis prpara popullit. E nj politik q n
emr t prfitimeve t prkohshme, flijon t
ardhmen e popullit t vet, sht politik mendje-
madhe, pa ardhmri dhe ushqehet nga gnjeshtrat.
Si ishte politika e PDSH-s, e cila q t mbulonte
pjesmarrjen e vet jolegjitime n qeverin e
Gruevskit, merrej me armiq, njsoj si dikur,
donjrin q kishte mendim t kundrt, e shpallte
dshtak, t gjith q mendojn ndryshe i shpallte t
shitur, sepse edhe politikn e konsideronte si treg
ku mund t blihej edhe shpirti i njeriut, ku i gnjyeri
dhe gnjeshtart bnin kmbimin e mallrave t cilat
sjellin prfitime t ngutshme, por q prishen shpjet,
kan afat t shkurt kohor pr prdorim.
Pa marr parasysh se si do zhvillohet m tej
dialogu politik pas vitit 2006, ishte e qart se BDI-s i
ra n hise t zhvillonte edhe nj betej: t qndronte
n krkesn e vet q edhe qeveria e Maqedonis t
zgjidhet sipas parimit t Badinterit. Apo, q vota
shqiptare t prcaktoj prfaqsuesit e vet n
institucionet m t larta shtetrore. Kt ajo duhet ta
bj jo gjithaq pr vetveten, sa pr t ardhmen e
veprimit politik t shqiptarve t ktushm. Si edhe
pr at q t ket kuptim organizimi partiak
shqiptar, dhe t ket afekt votimi i tyre. Sepse, nse
vazhdon praktika q vota shqiptare t verifikohet
nga mandatart e etnitetit maqedonas, ather

307
shtrohet pyetja logjike: pse shqiptart u dashka t
ken partit e veta dhe pse duhet t dalin n votime.
Pas zgjedhjeve parlamentare t vitit 2006,
shqiptart e Maqedonis u prballn me
paprgjegjsin e disa prfaqsuesve t vet partiak.
Me arrogancn e udhheqsve t PDSH-s q ishin
vetshpallur pashallar demokratik, pronar t do
gjje q kishte t bj me shqiptart e ktushm. Si t
till, ata donin t mbeten t vetmit q punsojn, q
dnojn, q prcaktojn vlerat kulturore e shoqrore
t shqiptarve t ktushm. Si t till ata vazhduan
aty ku e lan gjat qeverisjes s par n koalicionin
qeveritar t Georgievskit. Andaj edhe ngutazi donin
ti heshtnin t gjith ata q thoshin se PDSH-ja ishte
ajo q e ndihmoi Gruevskit t shkel mbi vullnetin
politik t shumics shqiptare, se kjo parti nuk u dha
asnj shpjegim shqiptarve t ktushm se pse ishte
mosprfillse ndaj vots s tyre.
T ln q t merren me vetveten, shqiptart e
paszgjedhjeve parlamentare t vitit 2006, vazhduan
grindjet mediatike n mes t mirve dhe
destruktivve, n mes patriotve dhe
tradhtarve, a n t vrtet do gj kishte t bj
me pozitn mjerane t shqiptarve t ktushm, t
cilve edhe mtej mendimin e lir ua prcaktonte
korniza partiake e PDSH-s, tani m e ardhur n
pushtet. Ky debat nuk u lejonte shqiptarve t shih-
nin se nuk bhej fjal pr at se cila parti do ishte m
efikase si pjes e koalicionit qeveritar, por pr at se
a do i prcaktonin prfaqsuesit e vet npr
institucionet m t larta shtetrore vet votuesit

308
shqiptar apo, n emr t tyre, kt do e bnin
mandatart qeveritar. Q ta mbulojn thelbin e
debatit, kryesuesit e PDSH-s donin t heshtnin
cilindo q i shpaloste t palarat e tyre politike, apo
q argumentonte shrbimet q kjo parti ia bnte
VMRO-DPMNE-s. Si ishte rasti i publicistit Iso
Rusi, i cili botoi nj tekst ku mbronte qndrimin se
kryesuesit e PDSH-s kundrshtojn nxjerrjen e ligjit
pr bashksit fetare, jo pr t mbrojtur statusin e
Bashksis Fetare Islame, por pr ti br shrbim
Kishs Ortodokse Maqedonase dhe partnerit t tyre
n koalicionin qeveritar, partis s kryeministrit
Gruevski - VMRO-DPMNE-s. N kt kolumn, si
edhe n gjith analizat e ktij autori, t cilat i
karakterizonte nj maturi dhe vrojtim jo i njanshm
partiak apo etnik, Iso Rusi nnvizonte se ndrlidhja
e PDSH-s n tezn se formula nj fe nj bashksi
sht n dobi t BFI-s para s gjithash pr t mbroj-
tur Islamin e vrtet nga ai radikal, vetvetiu sht e
sforcuar. Ai tutje shtonte se pr islamistt radikal,
nuk sht e domosdoshme t ken nj bashksi t re
islame pr t br at q e kan paramenduar, andaj
edhe nnvizonte se frika e ktill e PDSH-s
prputhet me manifestimin tradicional t
albanofobis s djatht maqedonase, jo rrall t
orientuar edhe ndaj islamit dhe t shprehur prmes
pohimeve pas 11 Shtatorit t vitit 2001 se UK n
vitin 2001 ka qen tok me Al Kaedn (t ciln n at
koh Xhejms Perdju e quajti abuzim t tragjedis
amerikane)
Nuk vonoi shum dhe erdhi edhe reagimi i

309
PDSH-s lidhur me kt tekst t Iso Rusit. Edhe at
si i kishte hije ksaj partie: prplot helm dhe akuza
n kufi t jonjerzores, duke e shpallur Iso Rusin
pjell (ne kuptimin biologjik) tipike eksperimentale e
UDBs s vjetr jugosllave e cila gjithandej npr
hapsirat e ish-Jugosllavis krijonte ifte pr t lind
njerz si quante propaganda e athershme njeriu i
ri socialist, njeriu i ri jugosllav., njeriu i. po
populli i thjeshtonte kto terma duke i quajtur
thjesht kopila!. Reagimi i PDSH-s prmbyllej me
nj kanosje gjithashtu si u kishte hije kryesuesve
demokrat t ksaj partie, e cila prej moti, e jo
vetm pas zgjedhjeve parlamentare t vitit 2006i, kuj-
desej edhe pr pastrtin e gjakut shqiptar, e ku
thuhej se ti, Rusi dhe mjekrat pr rreth teje si
Sedat Ramadani, Ramadan Ramadani, Beqa etj, nuk
do t keni gjum t rehatshm jo vetm nga
lidershipi i PDSH-s, po edhe nga do aktivist i ksaj
partie.
Pra, ky reagim i PDSH-s, nuk krcnonte
vetm autorin e kolumns, Iso Rusin, por edhe t
gjith ata q shoqroheshin me t. Ky reagim i
kryesuesve t PDSH-s, mbante er qelbsire t nj
qndrimi fashist, mbshtetej n mendsin
destruktive t udhheqsve t ksaj partie, se
emblema partiake ua mundson atyre t vlersojn
edhe nse dikush mundet, ose nuk mundet t`i takoj
nj kombi, nse sht mjaft i pastr etnikisht, nse
ka prejardhje t prshtatshme arianite dhe
ngjashm. Prpos ksaj, ky reagim shpaloste edhe at
q mbase Iso Rusi dhe t ngjashmit me t, ende nuk e

310
kishin kuptuar: se kryesuesit e PDSH-s nuk e kishin
gjithaq leht si e mendonin disa analist, se mbase
ata frymonin politikisht nn maskn e ngusht q u
mundsonte nga jasht t dukeshin si nacionalist
shqiptar, e n t vrtet t mbeteshin rob t
veprimit i cili di vetm t njollos, t asgjsoj, ti
hesht t gjith shqiptart e Maqedonis q men-
dojn me kokn e vet. Pra, veprim i tyre dshmonte
se ndoshta ata ishin t ngarkuar me nj rol t rnd
politik: prpara shqiptarve t ktushm t
painformuar t tregoheshin si pishtar t shqiptaris,
e n ndrkoh t bnin punn q dikur e bnin
qarqet antishqiptare.
Andaj edhe mund t thuhej se gabonin t gjith
ata q kryesuesit e PDSH-s i vlersonin nga
kndvshtrimi i politikanve t angazhuar pr t
mirn e shqiptarve t ktushm dhe pr t mirn e
Maqedonis, sepse shumka dshmonte se ata kurr
nuk kishin qen t paguar pr at pun. Mbase
edhe nuk ishte kndvshtrim i drejt as ai q
kryesuesit e PDSH-s ti vlersoje si lider partiak,
sepse ata vepronin si pronar t nj organizate fi-
timprurse t quajtur PDSH-s, e cila prodhimin
shum t dmshm pr shoqrin e shqiptarve t
Maqedonis, e shiste n paketa t stolisura me
patriotizm dhe simbole kombtare. Andaj edhe
mund t shpalleshin si dshtuese dhe iluzioniste t
gjitha analizat q shqyrtonin at pr ka mbase kurr
nuk ishin t interesuar kryesuesit e PDSH-s: lirit
fetare, lirin e mendimit t lir publik,
harmonizimin e marrdhnieve ndretnike n

311
Maqedoni. Veprimi i kryesuesve t PDSH-s, me
shumka kishte dshmuar se ata kishin qllime krejt
tjera: t shtonin terrin n tunelin informatik e
politik n t cilin futeshin shqiptart e Maqedonis
sa her q kjo parti bhej pjes e koalicionit
qeveritar.
Thjesht e shqip, mbase Iso Rusi dhe t
ngjashmit me t, nga dshira q t mos bheshin
pjes e gazetaris grindavece, mundoheshin t bnin
t pamundur, dhe niseshin nga paragjykimi se
ndoshta kryesuesit e PDSH-s nuk e dinin se ka
bnin, kshtu q n njfar mnyre pa dashje edhe u
bnin shrbim pr t mbuluar veprimin politik sipas
t cilit, Arbr Xhaferi i merrte votat e shqiptarve,
duke fshehur mjeshtrisht se PDSH-ja nuk ishte asgj
tjetr prpos filijal politike e VMRO-DPMNE-s
dhe nj kompani private e dy pronarve t saj.
Sikur Iso Rusi dhe t ngjashmit me t, t ishin m t
vmendshm, sikur t analizonin kujdesshm
diagramin e veprimit politik t kryesuesve t ksaj
partie, mbase qmoti do e vrenin se pr arsye
kryesuesit e ksaj partie kundrshtonin propozimet e
prfaqsuesve ndrkombtar n Maqedoni q t
respektohej vullneti politik i shumics shqiptare n
Maqedoni, pr arsye deklaroheshin se do e zgjidhin
problemin e dshmorve shqiptar t rn n
konfliktin e 2001, a n ndrkoh fare nuk u
pengonte pse shteti maqedonas paguante harxhimet
gjyqsore edhe nga parat e taksapaguesve shqiptar
pr t mbrojtur t akuzuarit n gjyqin e Hags pr
krime t bra mbi shqiptart. Sikur Iso Rusi t mos

312
mbetej besnik i bindjes s vet se veprimi publik nuk
do t thot se mund t sillesh si kurv e
pamoralshme q punon n shtpi publike, qmoti do
e vrente se kryesuesit e PDSH-s kurr nuk kishin
pasur hallin e t drejtave fetare t shqiptarve t
Maqedonis, por mbase breng kryesore e tyre
kishte qen se si t prdornin ngjarjet tragjike t 11
shtatorit t vitit 2001 n SHBA, pr ti njollosur si
mjekrosh t rrezikshm vehabist t gjith ata
q n t vrtet kishin vetm nj mangsi: me vones
e kuptuan se cilat ishin rezultatet e veprimit politik
t kryesuesve t PDSH-s. Pra, Iso Rusi sikur mos
ishte ai q sht, njeri q u rri larg grindjeve
brendashqiptare, qmoti do e shihte se kryesuesit e
PDSH-s, vepronin njsoj si edhe disa qarqe
antishqiptare maqedonase, t cilve do mjekr n
fytyrn e myslimanve t ktushm, u ngjan me at
t Bin Ladenit. Qmoti pra do e kuptonte se kryesu-
esit e PDSH-s mbase edhe nuk e kan gjithaq leht,
sepse duhej t manipulonin, t keqprdornin
sinqeritetin e t rinjve shqiptar t pashpres e t
papun, e n ndrkoh t mos shihej se flamuri me
shqiponjn dykrershe n mes, vetm ua mbulonte
veprimin prbuzs, shkels, shkatrrues t atyre pak
vlerave q kishin shqiptart e ktushm.
Iso Rusi, si edhe shum t tjer t ngjashm me
t, ndoshta von e kuptuan se jetonin n koh kur
qyqet bnin vez n fole t shqiponjave. Sikur ti
ndrlidhnin kujdesshm ngjarjet gjat konfliktit t
2001 dhe ato pas zgjedhjeve parlamentare t 2006 kur
Arbr Xhaferi e ndihmoi Gruevskin t mos prfillte

313
vullnetin politik t shumics shqiptare n Maqedoni,
Iso Rusi dhe t ngjashmit me t, do e vrenin se
kryesuesit e PDSH-s i prkrahnin dhe i afirmonin
vlerat demokratike perndimore, por vetm
nprmjet parullave t mdha proamerikane dhe
proevropiane me t cilat e mbulonin mendsin e vet
leniniste. Se ata ishin n gjendje t gjith shqiptart
ti shpallnin vehabist t rrezikshm, spiun t ser-
bit e grekut, fmij eksperimental t socializmit,
vetm q ta dendsonin mjegulln e hutess
brendashqiptare, vetm q t mos shihej fytyra e
vrtet e disa veprimtarve politik. E veprimtaria e
disave prej tyre mbase kishte pr qllim q t gjith
shqiptarin e ktushme ti shpallte si nj plehrishte
t pavler prplot me spiun e tradhtar. Me ka n
fund do dilte se mbrojts t mirfillt t lirive
shqiptare n Maqedoni, ishin vojvodt e VMRO-
DPMNE-s. Ata t njjtit q karriern politike e
ndrtuan mbi parullat e ngjashme me at: Dhoma
gazi pr shqiptart.
Mbase mund nj dit t del puna se shkronja
SH(qiptare) n emrin e disa partive t ktushme,
kishte qen vetm mbules pr tua mundsuar
kryesuesve t tyre ti akuzojn t tjert pr at q
bjn ata vet. Mbase nj dit mund t del n
siprfaqe edhe e vrteta se shqiponja e stilizuar n
flamurin e PDSH-s, ka shrbyer vetm si mbules
q t mos shihet n ciln fole sht ngjizur dhe sht
rritur partia e Arbr Xhaferit. Dhe sa ti hutoj
shqiptart e ktushm q t mos vrejn se PDSH-ja
sht po aq pro NAT-os e pro BE-s, sa edhe

314
VMRO-DPMNE-ja, sa edhe t gjitha partit
leniniste n kto hapsira, t cilat thon se jan
perndimor, a n t vrtet popullin e konsiderojn
si kope t pavler q duhet kullotur ashtu si i
plqen bariut. Andaj Iso Rusi, e gjith t ngjashmit
me t, duhej ta dinin se jetonin n koh kur kishte
edhe veprimtar partiak t cilt nuk ngurronin edhe
t t vrisnin, e pastaj t t vinin n varrim, t t
burgosin e pastaj t t nxirrnin nga burgu duke e
prdorur edhe at si veprim atdhetar prpara zgje-
dhsve, t t kidnaponin e pastaj triumfalisht t t
lironin, duke dshmuar kshtu sa ishin t
devotshm n luftn kundr krimit t organizuar.
Andaj duhej kujdes i madh, se pr fat t keq, ky lloj i
politikanve ngandonjher arrinte ti gnjej edhe
diplomatt e huaj. Duke keqprdorur at se disa nga
ata t gjort nuk mund t paramendojn se mund t
ket politikan t cilt jan kameleon aq t gjindshm,
sa n astin kur ti mendon se i ke par ngjyrat e
flamurit q fshehin nn sqetull, ata ngutazi futen nn
shqiponjn. Dhe nga andej, t mbuluar me puplat e
buta t shqiponjs dykrershe, ua masin pastrtin e
gjakut etnik t gjith atyre q e kan kuptuar se nje-
riu jeton q t arsyetoj lindjen, e t meritoj varrin.
Sepse jo dokush arrin t arsyetoj qumshtin e nns
dhe t meritoj pastrtin e dheut ku do prehet.
Mbase tr kt me vones e kuptuan edhe
shumica e shqiptarve t Maqedonis si edhe disa
prfaqsues ndrkombtar. Andaj edhe faktori
ndrkombtar duheshte ti tregoj Gruevskit se ai
mund t ndrronte cilndo Maqedoni t dshironte,

315
por n hartat e bots do mund t ekzistonte vetm
ajo q do ishte dshir edhe e shqiptarve. Ndoshta
kt e bn me vones, por ia than Gruevskit edhe
at, se ai edhe mund t mos e donte Ali Ahmetin, t
kishte frustrime nga m t ndryshmet, bile edhe
sedrn e njeriut q bart n vetvete shum
paragjykime, por edhe si i till nuk do ia arrinte t
oj shtetin prpara duke injoruar BDI-n q kishte
prkrahjen e shumics shqiptare n Maqedoni. Dhe e
uan t ulej t bashkbisedonte edhe me kryesuesit e
BDI-s.
Pra, edhe pas Marrveshjes s Ohrit, Maqedonia
me shumka i ngjante nj kshtjelle shtetrore, t
cils do katr vite ia ndryshonin planin e ndrtimit.
Kshtu, qart vreheshin muret q kishte muruar
do koalicion paraprak qeveritar, e t cilt thuajse
asgj nuk i ndrlidh mes veti. Andaj edhe ky shtet
linte prshtypjen se ka murator, por jo edhe plan
afatgjat t ndrtimit, se ka mure, por jo gjithmon
t ndrtuar mbi themelin e njjt. Pra, t bhej se ai
q kishte grryer themelet, nuk e kishte ditur se
dikush ndryshe e kishte paramenduar kulmin, se ai
q kishte ndar dhomat ndretnike, nuk e kishte
parashikuar se do etnitet i ktushm kishte planin e
vet pr rregullimin e tyre. Se do etnitetit kishte po-
rositur mobiliet pa mbajtur llogari pr madhsin e
vendbanimit dhe muret ndarse t ndrtess s pr-
bashkt shumetnike. Kishe pra prshtypjen, se
prballesh me nj ndrtes t uditshme shtetrore,
me t ciln t gjith njsoj ishin t paknaqur dhe ku
askush m nuk e dinte ku jan themelet fillestar dhe

316
pse rrjedh kulmi. Shtet ku t gjith s bashku
shpresonin se ndrtesa do i prballte t gjitha
shtrngatat ballkanike, jo pse ishte e fort, por pse e
mbshtesnin shtyllat e jashtme t institucioneve
ndrkombtare.
N nj Maqedoni t till, me shum themele, e
me kulm q nuk i prballte shinajet e mosbesimit
ndretnik, ndodhnin edhe udira n kufi me t
pabesueshmen. Edhe at n koh kur t gjith duhej
t kishin nxjerr msim nga ndodhit tragjike n kto
hapsira. Me ka njeriut i krijohej bindja se do gj
ecn e shkon prpara, por vetm marrzia dhe
idiotizmi njerzor jetojn n t njjtn koh, se pr
ato nuk kalojn as vitet as shekujt. Kshtu q, pas
zgjedhjeve parlamentare t vitit 2006, shqiptart u
gjetn thuajse aty ku ishin prpara vitit 2001 dhe
shtronin pyetjen: si tia bnin m tej dhe, si ti shpto-
nin majorizimit etnik. Dhe n vend t prgjigjes, u fa-
nitej e vrteta se ndoshta Marrveshja e Ohrit nuk
ishte korniz mjaft e madhe ku do mund t vendosej
piktura e plot e ndrrs s tyre pr nj Maqedoni ku
ata do ishin t barabart me tjert dhe vet do
vendosnin pr prfaqsuesit e vet npr institucionet
m t larta shtetrore.
Maqedonia e pas zgjedhjeve parlamentare t vitit
2006, i ngjante nj tende t vogl, ku zhvillohej nj
cirk i madh dhe absurd politik. Si e till, ajo t
dukej si tend e strmbushur me akrobat, publik
dhe rekuizita. Andaj t bhej se qndronte si e fryr,
se pandal luhatej dhe kishe prshtypjen se edhe nj
er e leht e grindjeve ndretnike, mund at ta

317
prplaste pr toke. E till dukej ndoshta edhe nga
shkaku se n at tend, shqiptart ishin ulur pa
shikuar numrin e ulses, pa ua caktuar atyre vendin
zgjedhsit, por qarqet maqedonase.
Maqedonia e paszgjedhjeve parlamentare t vitit
2006, ngjante n gjithka nga pak. Ky shtet her
dukej si kshtjell shtetrore ku do koalicion
qeveritar kishte plan pr ndrtimin e saj, por t
ndryshm nga ai i ndrtuesve t mparshm, e her
t ngjante n nj tende ku zhvillohej nj cirk i madh
dhe i uditshm politik. Me ka, m s paku
Maqedonia i ngjante nj shteti t muruar nga
mjeshtrit politik q e kan kuptuar se shoqrit shu-
metnike mund t qndrojn n kmb vetm mbi
themelet e respektit reciprok ndretnik. Si i till, ky
shtet m i uditshm dukej gjithmon kur at e
qeverisin VMRO-DPMNE-ja dhe PDSH-ja. Dhe
askush nuk e kupton pse ndodhte kshtu. Vall pse
kto dy parti nuk kishin kapacitet t udhhiqnin
shtetin dhe do gj u dilte nga duart, apo pse kishin
ndonj plan t fsheht pr ndrtimin e Maqedonis.
Apo, ndoshta kjo u ndodhte pr shkak se kishte
politikan shqiptar t ngjashm me at gjuetarin nga
rrfimin i erilit: q e kishte shitur lkur e hiens
ende duke qen ajo e gjall n mal. Dhe i cili kishte
vdekur duke u munduar at ta gjej e ta vret.
Edhe pas zgjedhjeve parlamentare t vitit 2006,
Maqedonia do i ngjaj nj kalaje shtetrore t muruar
nga murator politik q nuk kishin ndonj vizion t
qart dhe projekt afatgjat pr t. Mbase shkaku i
ksaj nga muret e ksaj kalaje shpesh binin rrnoja

318
dhe askujt nuk i ishte kujtuar q n hyrjet kufitare t
vinte mbishkrimin: Ndrtimi vazhdon! Keni
kujdes, t mos u godet ndonj tull mbi kok!