Gürcistan - Ayşegül Aydıngün Ve Ali Asker

G
r
c
i
s
t
a
n
:
D
e

J
u
r
e

n
i
t
e
r
,

D
e

F
a
c
t
o

P
a
r
a
G
r
c
i
s
t
a
n
:

D
e

J
u
r
e

n
i
t
e
r
,

D
e

F
a
c
t
o

P
a
r
a
l
H
a
r
i
t
a

G
e
n
e
l

K
o
m
u
t
a
n
l

t
a
r
a
f
n
d
a
n

r
e
t
i
l
e
n

h
a
r
i
t
a
d
a
n

y
a
r
a
r
l
a
n
l
m
r
.
Grcistan, Karadenizin dou kysnda son derece stratejik bir konu-
ma sahip, tm Kafkasya dalar ve oradan geen yollarn nemli bir
ksmn kontrol altnda tutan bir Gney Kafkasya devletidir. Yetmi
yldan daha uzun sren Sovyet rejiminin sona ermesi ile Grcistan,
Grclerin tabiri ile Sakartvelo, yani Kartvellerin/Grclerin lkesi, 9
Nisan 1991de bamszln ilan eden ilk Kafkas cumhuriyeti oldu.
Eski Sovyet corafyasnn en milliyeti halklarndan biri olarak ta-
nmlayabileceimiz Grcler, 1991de kurduklar cumhuriyetlerini,
26 Mays 1918de kurulmu ve sadece 25 ubat 1921 tarihine kadar
devam edebilmi ksa mrl cumhuriyetlerinin devam olarak gr-
dklerinden, 26 Mays ulusal bayram olarak kabul etmilerdir (Coe-
ne, 2010: 36).
69,700 kilometrekarelik yzlmne sahip ve ounluu dalk
olan Grcistann kuzeyinde Byk Kafkasya sradalar, gneyinde
ise Kk Kafkasya dalar bulunmaktadr. Kolhida ovas, Kartli ve
Kvemo Kartli gibi ovalarn da bulunduu bu Gney Kafkasya lkesin-
de Hazar Denizine ve Karadenize dklen ok sayda nehir bulun-
maktadr. Grcistann kuzeyinde 723 kilometrelik bir snr paylat
Rusya Federasyonu, dousunda 322 kilometrelik bir snrla Azerbay-
can, gneyinde 252 kilometrelik bir snrla Trkiye ve 164 kilomet-
relik bir snrla Ermenistan yer almaktadr. Grcistann Karadenize
olan kys ise 308 kilometre uzunluundadr.
1
Sovyet dneminde
nemli bir sayfiye yeri olan bu Gney Kafkasya lkesinin turizm po-
tansiyeli dikkat ekicidir. Sovyetler Birliinin dalmasnn ardndan
1
Aksi belirtilmedike kullanlan veri ve istatistikler 2011 CIA World Factbooktan alnmtr.
Central Intelligence Agency Middle East: Georgia. 27 Eyll 2011, https://www.cia.gov/
library/publications/the-world-factbook/geos/gg.html.
Grcistan: De Jure niter, De Facto Paral
Ayegl AYDINGN - Ali ASKER
120 A,cu All`CL` A ASllk
turizm alannda eitli yatrmlar yaplm olsa da, Karadeniz kysn-
da yer alan ve lkenin turistik blgesinin nemli bir ksmn kapsayan
Abhazya
2
ve Acaristanda
3
bamszlk sonras yaanan istikrarszlk
turizmin gelimesinin, zellikle de dorudan Grc ekonomisine kat-
k salamasnn nndeki nemli engellerdendir. Son yllarda 240 ki-
lometrelik Abhazya kylar, kuzeyde yer alan Afon, Gudauta, Pitsun-
da ve Gagra Rus turistler iin bir ekim merkezi olmutur.
Grcistann gnmzdeki stratejik neminin nedeni blge lke-
lerini birbirine, Azerbaycan ve Orta Asya petroln ve doal gazn
Avrupaya balayan bir lke olmasdr. Dier bir ifadeyle Grcistan,
Rusya Federasyonunu Ermenistana; Trkiyeyi hem Azerbaycana
hem de dier Orta Asya lkelerine balayan bir kprdr (Devdaria-
ni, 2005: 168). Enerji kaynaklarn, 2006 ylnda devreye giren Bak-
Tiflis-Ceyhan (BTC) Boru Hatt ile Asyadan Avrupaya tamada st-
lendii rol, Grcistann nemli bir transit lke olmasn salam ve
dolaysyla Avrupa lkelerinin blgeye olan ilgisini artrmtr. Bak-
Tiflis-Kars (BTK) demir yolunun tamamlanmas, Bak-Tiflis-Erzu-
rum (BTE) Doal Gaz Projesi gibi dier projelerin hayata geirilmesi
ile bu roln pekiecei aktr. Jeostratejik konumu nedeniyle nemli
bir ulam ana sahip olan Grcistan bu sayede hem batl lkeler
hem de blge lkeleri asndan stratejik bir ortak olarak nitelenmek-
te ve nemli bir gelir elde etmektedir.
Doal kaynaklarn eitlilii bakmndan ok zengin olmamakla
birlikte, Grcistanda nemli manganez rezervlerinin yan sra bakr,
altn ve kmr rezervleri de bulunmaktadr. Aslnda Grcistann bir
tarm lkesi olduunu sylemek yanl olmayacaktr. lke ekonomi-
sinde en nemli yeri, tarm sektr tutmaktadr. 2001-2010 yllar
arasnda krsal blgelerde yaayan nfusta kk bir azalma grl-
2
Abhazya Parlamentosu 25 Austos 1990da Grcistann 1921-1988 yllar arasndaki
hukuki kararlar ortadan kaldrmasna binaen egemenlik deklarasyonunu yaymlam,
daha sonra Grcistanla yaanan sava ve siyasi zmszlk srecinin ardndan 3 Ekim
1999da yaplan referandumla bamszln ilan etmitir.
3
Sovyet dneminde zerk Cumhuriyet stats verilen (1921) Acaristann bu stats
Grcistann bamszln ilan etmesinden sonra devam etmekle birlikte yaplan yasal
dzenlemelerle zerklik en alt seviyeye ekilmitir. Bu sayede Acaristan zerinde Tiflis
ynetiminin tam denetimi salanm durumdadr.
Cur:|.u De Jure Lu|cr. De Facto .r(.i 121
mse de (2,121,000den 2,086,000e dmtr) nemli bir deiik-
lik olduu sylenemez. 2001 ylnda nfusun % 48,2si krsal kesimde
yaarken 2010 ylnda bu oran % 47ye gerilemitir (Tsekvava, 2010:
17). 2011 yl Ocak ay Grcistan resm verilerine gre Grcistann
nfusu 4,469,200dr. Nfusun % 53,1i kentlerde, % 46,9u ise ky-
lerde yaamaktadr. Grcistann en byk kenti bakent Tiflisin n-
fusu 1,162,400dr. Kura nehri kysnda yer alan Tiflis nemli bir
sanayi ve kltr kentidir. Dier nemli kentler arasnda ikinci byk
kent olan Kutaisi; nemli bir liman kenti olan Batum; sanayi ehri
olarak bilinen Gori saylabilir.
4
Sovyetler Birliinin dalmasnn ardndan yaanan ekonomik
kriz birok Grcistan vatandann lkeden g etmesine neden ol-
mu, gler demografik yapy etkilemitir. Nfusun, 2009 ylndan
bu yana uzun yllardr ilk kez artma eilimi gsterdii izlenmektedir.
2008 yl itibaryla resm verilere gre net g -10,200 iken, 2009da
34,200, 2010 yl itibaryla ise 18,100 olarak belirtilmitir.
Grcistanda nfusun etnik yapsna bakldnda, 2002 nfus say-
m verilerine gre 4,371,535 olan toplam nfusun etnik gruplara gre
dalm u ekildedir: Grcler 3,661,173; Abhazlar 3,527; Osetler
38,028; Ermeniler 248,929; Ruslar 67,671; Azerbaycanllar/Boral
Trkleri
5
284,761; Yunanlar 15,166; Ukrainler 7,039; Kistinler
6

4
National Statistics Office of Georgia Migration. 17 Temmuz 2011, http://www.geostat.
ge/index.php?action=page&p_id=173&lang=eng.
5
Bir ksm hlen Grcistanda yaayan, tarih Boral blgesinin halk ilgili yaznda Gr-
cistan Azerileri, Azeriler veya Grcistan Azerbaycanllar olarak gemektedir. Bora-
l Trklerinin Sovyet dneminde tek destei, Azerbaycan olmutur. Bu durum, Boral
Trklerinin Azerbaycana olan balln artrm ve bu ballk kendini, hem grubun
kendini adlandrmasnda hem kurulan rgtlenmelerin isimlerinde gstermitir. Boral
halk kendilerini ya Trk ya da Azerbaycanl olarak tanmlamaktadrlar. Halk arasnda
Trk teriminin tercih edilmesinden dolay bu yazda bu grup, kullanlan kaynaklarda ne
ekilde adlandrlm olursa olsun Boral Trkleri olarak adlandrlmaktadrlar. Azeri ve
Azerbaycanl terimleri hakknda daha fazla bilgi iin bk. Azerbaycan blm, 20 nolu
dipnot.
6
Kistinler, ounlukla een olmak zere, een ve ngulardan oluan bir topluluktur.
Tarih boyunca Pankissi vadisinde yaamlardr. bk. Kavkazskiy Uzel Kistints. 23
Temmuz 2010, http://www.kavkaz-uzel.ru/articles/172008/; ayrca bk. Kavkasion
Vaynahskie Narod Gruzii: Etnopolitieskiy Analiz. http://www.kavkasion.ru/
vajnaxskie-narody-gruzii-etnopoliticheskij-analiz.
7,110; Yezidiler 18,329.
7
Buna gre Grcistanda istatistikler kapsa-
mnda halklara bakldnda 2002 verilerine gre Grclerden sonra
en kalabalk nfus Boral Trkleri, ardndan Ermenilerdir. Grcler
nfusun % 83,8ini, Boral Trkleri % 6,5ini, Ermeniler ise % 5,7sini
oluturmaktaydlar. Ancak, bu verilere Abhazya ve Gney Osetyann
8

dhil olmadn belirtmek gerekmektedir. Abhazyann nfusu Abhaz
statistik Kurumunun 2010 verilerine gre 216,708dir.
9
Etnik grup-
lara gre dalma bakacak olursak Abhaz 96,952; Rus 23,640; Ermeni
45,142; Grc 40,279.
10
Abhazyada Grc nfus olduka yksektir.
Ancak, bu nfusun (26,987 kii) ok byk lde Gali blgesinde yo-
unlatn belirtmek gerekmektedir.
11
Gney Osetya nfusu 2000
yl itibaryla 70,000 olarak tahmin edilmekle birlikte, 2008 sava d-
nldnde ok sayda insann, zellikle de Grclerin yaadklar
yerleri terk etmek zorunda kaldklar bilinmektedir. Bu nedenle, G-
ney Osetyann gnmzdeki nfusunun 30,000 civarnda olduunu
belirtenlerin tahminleri olduka gerekidir.
12
2002 verilerine gre, Grcistan nfusunun % 83,9u Ortodoks
Hristiyan, % 9,9u Mslman, % 3,9u Ermeni Gregoryen, % 0,7si
Katoliktir. Geri kalan nfus ise dier dinlere inananlardan ve tanrta-
7
National Statistics Office of Georgia Ethnic Groups By Major Administrative-
Territorial Units. 4 ubat 2010, http://www.geostat.ge/cms/site_images/_files/english/
census/2002/03 Ethnic Composition.pdf.
8
Gney Osetya, Sovyet dneminde Grcistan iinde zerk blge statsne sahipti. Grcis-
tan bamszln ilan ettikten sonra Gney Osetyann zerklik statsn kaldrmtr.
Bu karar tanmayan Gney Osetya ynetimi 28 Kasm 1991de tek tarafl olarak bam-
szln ilan etmitir.
9
1989 genel nfus saymna gre Abhazyann nfusu 525 bin idi. 2003 yl nfus saymna
gre Abhazyann nfusu 214 bin olarak belirtilmitir. 1886-2003 yllar Abhazya nfu-
suna ilikin ayrntl bilgi iin bk. Ethno-Caucasus Naselenie Abhazii. 24 Temmuz 2011,
http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/rnabkhazia.html.
10
Bu verileri salayan Aslan Yavuz ire teekkr ederiz.
11
Abhazyann en gneyinde bulunan Gali, Grc-Abhaz sava sonrasnda geri dnen Gr-
clerin nemli bir ksmnn yerletii bir blgedir. Daha fazla bilgi iin bk. Human Rights
Watch Living in Limbo- The Rights of Ethnic Returnees to the Gali District of Abkhazia.
13 Temmuz 2011, http://www.hrw.org/sites/default/files/reports/georgia0711LR.pdf.
12
International Crisis Group South Ossetia: The Burden of Recognition Europe Report,
No. 205, 7 Haziran 2010, http://www.crisisgroup.org/~/media/Files/europe/205 South
Ossetia The Burden of Recognition.pdf.
nmazlardan olumaktadr. Okuma yazma orannn birok kaynakta
% 100 olarak belirtildii Grcistanda, eitime ayrlan pay ok yksek
olmasa da,
13
son yllarda bu payn artt, zellikle mlakatlarda vur-
guland gibi
14
son dnemlerde ngilizcenin yaygnlatrlmas do-
rultusunda yaplan almalar nedeniyle, kolaylkla ifade edilebilir.
Sovyetler Birliinin dalmasnn ardndan derinleen ekonomik
sorunlar evardnadze dneminde izlenen radikal ekonomik kararlar-
la almaya allmtr. 1994ten itibaren Uluslaras Para Fonu (IMF)
destekli olarak izlenen ekonomi programlar neticesinde ksmi bir d-
zelme, Gayrisafi Yurt i Haslada (GSYH) bir art ve enflasyonda
bir d izlendiini belirtmek gerekmektedir. 1998 ylnda, Rusyada
yaanan ekonomik krizin Grcistana yansmas ekonomik dengele-
ri tekrar bozduysa da, evardnadze dneminde nemli sanayi kuru-
lularnn zelletirilmesi, petrol boru hatlar projelerinin yan sra
bankaclk, vergi ve toprak mlkiyeti alanlarnda yaplan reformlar
sayesinde belli baarlar elde edilmitir. Daha sonra, Mihail Saakavili
ynetimiyle ekonominin liberalletirilmesi yolunda atlan yeni adm-
lar ve yabanc yatrmclara salanan tevikler sayesinde 2004 ylnda
499 milyon dolar olan dorudan yabanc yatrm, 2008 ylnda 995
milyon dolarn zerine kmtr. Ayn dnemde ihracat da nemli bir
art gstermitir (Mitchell, 2009: 176).
15
D ticaret verilerine bakldnda bu verilerde Trkiyenin nem-
li bir paynn bulunduu dikkati ekmektedir. 2000-2010 yllarnda
ihracat yaplan lkeler arasnda Trkiye Azerbaycandan sonra ikin-
ci sray almtr. Ayn dnem iin ithalat verilerine bakldnda ise,
Trkiyenin ilk sray ald dikkati ekmektedir. Trkiyenin en yakn
13
2009 verileri itibaryla GSMHden eitime ayrlan pay % 3,2dir. Ayrca, okuma yazma ora-
n Birlemi Milletler verilerine gre % 99,6 olarak belirtilmektedir. bk. United Nations
Development Programme Georgia Human Develeopment Report 2008. 5 Austos 2008,
http://hdr.undp.org/en/reports/national/europethecis/georgia/NHDR-Georgia-2008.
pdf.
14
Aksi belirtilmedike, mlakat verileri Ali Askerin Temmuz 2011de Grcistanda yapt
saha aratrmasna dayanmaktadr.
15
Ayrca bk. Huber, Martina State-building in Georgia: Unfinished and at Risk, s. 57,
24 ubat 2004, http://www.clingendael.nl/publications/2004/20040200_cru_paper_
huber.pdf.
takipisi Ukraynadr. Ardndan Azerbaycan ve Almanya gelmekte-
dir.
16
2011 yl birinci yars verilerine bakldnda Grcistann en
byk ticari ortaklar Trkiye (671 milyon dolar), Azerbaycan (442
milyon dolar) ve Ukraynadr (425 milyon dolar).
17

Grcistan, Sovyetler Birliinin dalma srecinde rgtlenen ba-
mszlk hareketinin giriimleri sonucunda yaplan referandumla 9
Nisan 1991de bamszln ilan etmi ve Zviad Gamsahurdiya %
86,5 oy oranyla Grcistann ilk devlet bakan olmutur. atmalar
nedeniyle Gamsahurdiyann ksa sren devlet bakanl dnemin-
den sonra 1992de devlet bakanlna Eduard evardnadze gelmitir.
Rejim muhaliflerinin, Grcistan dnya gndemine tayan kitlesel
sokak gsterileri sonucunda Devlet Bakan Eduard evardnadze on
bir yl sonra makamn terk etmek zorunda kalmtr. Gl Devrimi
olarak adlandrlan bu protestolar, yolsuzluklara kar kan ve lke
btnln salamada evardnadzeyi baarsz bulan, bar sivil
itaatsizlik eylemleri olarak dnya kamuoyunun dikkatini ekmitir.
2003 ylnda gerekleen parlamento seimlerinde yolsuzluk yapld-
iddias ile balayan sokak protestolar ve muhalif evrelerin bask-
s sonucunda evardnadze, iktidar, 2004 ylnda yaplan bakanlk
seimini kazanan ve hlen bu grevi srdren, kendi dneminde bir
sre adalet bakanl da yapm olan Mihail Saakaviliye brakmak
zorunda kalmtr. Bu seimlerde Batnn da desteini alarak greve
gelen Saakavili, 2008 ylnda ok yksek olmasa da % 53lk oy ora-
nyla tekrar devlet bakanlna seilmitir ve hlen bu greve devam
etmektedir.
Grcistan, bamszln ilan ettii 9 Nisan 1991den bu yana, bir
taraftan yukarda belirtilen stratejik konumu ile, bir yandan da Gl
Devrimi, lke btnln salamada zorlanan ynetimler ve sa-
valarla da gndeme gelmitir. Bu noktada, bamsz Grcistann en
nemli sorununun lke btnlnn salanmas olduunu vurgula-
mak ve bu btnln salanmasn engelleyen unsurlar irdelemek
16
Daha ayrntl bilgi iin bk. National Statistics Office of Georgia External Trade. 17
Temmuz 2011, http://www.geostat.ge/index.php?action=page&p_id=137&lang=eng.
17
Vestnik Kavkaza Samye krupne vnenetorgove partner Gruzii-Turtsiya i Azerbaydjan.
27 Temmuz 2011, http://vestikavkaza.ru/news/ekonomika/Pensions/40595.html.
gerekmektedir. lke btnlne engel tekil eden, en nemli etken
paralanm yapdr. Bu paralanm yapnn derin tarihsel sebepleri
vardr.
Birok aratrmacnn belirttii gibi, Grcistann btnln mu-
hafaza hususundaki zorluklarnn nemli bir kayna, Sovyet dne-
minde Stalinin, rejimin stratejisine uygun olarak belirledii snrlar
ve nfus iskn politikalardr. Ancak, bu sorunlarn kkenlerinin daha
eski dnemlere dayandn ve Grcistann tarihi boyunca, bnyesin-
deki etnik gruplarla gerginlik ve atmalar yaadn anmsamak ge-
rekir. Sovyet rejiminin, iskn politikalarn uygularken zaten var olan
farkllklar ve atmalar kullandn ve derinletirdiini unutma-
mak ve dolaysyla da, tarihi, Sovyet dnemi tarihi ile snrlamamak
bu sorunlarn derinliini ve nemini anlamak asndan hayatidir.
Grcistann gl kimliklere sahip blgelerden olutuunu unutma-
mak gerekir. Bu paral yapy biimlendiren tarihsel, sosyolojik ve
corafi nedenleri gznne almadan doru analiz yapmak mmkn
deildir. Gl kimlikli blgelerden biri Cavahetya blgesidir. Her ne
kadar, Cavahetya, Sovyet dneminde otonom bir statye sahip olma-
dysa da, fiil olarak blgede gerek otoritenin Ermeni rgtlerin elin-
de olduu bilinmektedir. Cavahetya, 1944 ylnda Ahska Trklerinin
Stalin tarafndan srlnceye kadar yaadklar blgelerden biridir.
Cavahetyann yan sra Kvemo Kartli blgesi de otonom bir statye
sahip olmamtr. Grcistandaki en byk aznl oluturan Boral
Trk nfusu Kvemo Kartlide, zellikle de Bolnisi ve Marneulide ya-
amaktadr.
Bamsz Grcistan iinde yer alan dier bir gl kimlikli blge,
Acaristan zerk Blgesi 2004 ylna kadar Aslan Abaidze tarafndan
ynetilmitir. 1921 ylnda zerk bir Sovyet Sosyalist Cumhuriye-
ti olan Acaristan, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliinin (SSCB)
dalmas sonrasnda zerk statsn muhafaza etmitir. 2004te,
Batumda gerekleen ikinci Gl Devrimini takiben Aslan Abaidze
lkeyi terk etmek zorunda kalmtr. Daha sonra Acaristann zerk-
lii merkez ynetim tarafndan yaplan yasal deiikliklerle en alt se-
viyeye ekilmi ve btnyle Grcistan devlet bakannn kontrolne
tbi klnmtr. Etnik bakmdan Grc olmakla birlikte ou Msl-
man olan Acaralarn durumu, Abhazya ve Gney Osetya rneklerin-
den farkldr; zira Acaristan ynetimleri hibir dnemde bamsz bir
devlet kurmay hedeflememilerdir (Coene, 2010: 40-41).
Yukarda ifade edilen tarihsel sebepler farkl tarih yazmlar ve
mitlerle kendisini gstermekte ve siyasi hayat dorudan etkileyen
bir unsur olarak ortaya kmaktadr. Grcistandaki gl kimlikli di-
er iki blge Abhazya ve Gney Osetyadr. Bu iki blge, bamszlk
sonras dnemde Grcistann toprak btnln tartmaya ama-
lar ve savalara neden olmalar sebebiyle daha ayrntl bir ekilde ele
alnmaldr. 1922 ylnda elde ettii zerk statsn 1990 ylnda kay-
beden Gney Osetya, Grcistann bamszlk ilannn ardndan ken-
di bamszln 28 Kasm 1991de ilan etmi ve kendi anayasasn
hazrlayarak de facto bir durum yaratmtr. Gney Osetyann bam-
szl, Birlemi Milletler (BM) tarafndan tannmamakla birlikte 26
Austos 2008 ylnda Rusya, daha sonra Nikaragua ve Venezuela tara-
fndan tannmtr. 1999 ylnda bamszln ilan eden Abhazyann
bamszl da yine ayn lkeler tarafndan tannmaktadr.
Grc ulusal kimlii oluturulurken iyice grnr hle gelmi olan
Abhazya ve Gney Osetya sorunlarnn tarihsel kkenlerine ksaca
deinmek bu sorunlar anlamamz mmkn klabilecek, belki bu
sorunlarn zmne ynelik politikalarn gelitirilmesine de katk
salayabilecektir. Sz konusu halklarn etnik kkenlerine dair mitler
aslnda sorunun temeline iaret etmektedir. Hem Abhazlar hem de
Gney Osetyallar bu mitler araclyla tpk Grcler ve dier halklar
gibi, gnmz Grcistan topraklarnda yaam en eski halk olduk-
larn ileri srmektedirler. Bu halklarn zerinde yaadklar ve vatan
kabul ettikleri topraklar kimliklerinin temel unsuru olarak nitele-
mekte ve bu noktadan hareketle de siyasi taleplerini merulatrmaya
almaktadrlar.
Grcistan devleti, bir taraftan bamszln elde eden tm eski
Sovyet cumhuriyetleri gibi ulusal kimlii ina etmek iin toplumu
ortak bir dil ve kltr etrafnda btnletirmeye, bunun iin de ulu-
sal mitler oluturmaya almaktadr. Dier taraftan ise, oluturulan
bu ulusal mitler, zellikle de ana vatan miti, dier halklar dlayc
nitelii itibaryla farkl etnik gruplarn tepkisini ekmektedir. Tabii
ki bu srete, dier etnik gruplar da, Abhazlar ve Gney Osetyallar
gibi, kendi alternatif mitlerini ina etmekte ve bu mitler sz konu-
su gruplar tarafndan bir gereklik gibi alglanmakta ve ortaya kan
bu farkl gereklikler atmalara zemin hazrlamaktadr (Smith vd.,
1998: 48-50).
Birok halk gibi Grclerin kkeni ve Grcistann tarihine ilikin
de farkl yaklamlar sz konusudur. Ancak, tm tarihilerin mutabk
olaca husus, gnmz Grcistan topraklarnn Anadolu ve Gney
Kafkasyann dier ksmlar gibi binyllar boyunca medeniyetlerin
kesitii, nemli glere ve istilalara tanklk etmi ve birok farkl
halkn bir arada yaad, birbirine kart ve kaynat bir corafya
olduudur. Bu anlamda yukarda belirtilen herhangi bir anlatnn b-
tnyle gereklii yansttn ifade etmek bilimsel olarak mmkn
deildir.
ok etnili ve gl kimlikli blgelerden oluan bu corafyada ya-
ayan farkl gruplarn hlen birbiri ile sregelen atmalarn, blge
tarihinin derinlii ve stratejik konumu itibaryla, tarih iinde birok
imparatorluun mcadele alan olmasndan kaynaklandn savun-
mak yanl olmayacaktr. Arkeolojik kazlar Gney Kafkasyann in-
sanln en eski yerleim merkezlerinden biri olduunu, blgenin
hayvanclk ve tarm konusundaki nc niteliini ortaya koymu; bu
bulgular Mezopotamya ve Msrn, medeniyetlerin beii olduunu
savunan eski kuramlar tartlr hle getirmitir (Suny, 1994: 4-5;
Coene, 2010: 90).
Zaman iinde elbette Gney Kafkasyadaki toplumsal ve ekono-
mik hayatta dnmler yaanmtr. M ikinci bin yln sonlarna
doru siyasi haritada da nemli deiiklikler olmutur. Bu dnem-
de Kafkasyada ilk kabile birlikleri ve devletler kurulmutur (Coene,
2010: 93). Grc kimliinin oluumuna kesin bir tarih vermek mm-
kn olmamakla birlikte, Grc tarihi Melikivili, Grc kimliinin
oluumunun, M ikinci bin yln sonu ve birinci bin yln banda
eitli kabilelerin bir araya gelmesiyle balad grn savunmak-
tadr (aktaran Suny, 1994: 7). Elbette bu dnemdeki kabilelerin ya-
amlar hakknda yeterli ve ak veri bulunduunu iddia etmek ve
modern anlamda bir Grc kimliinin varlndan sz etmek mm-
kn olmasa da, bir proto-Grc kimliinin ortaya kmakta olduu
ifade edilebilir.
Grcistan, tarih boyunca istilalara maruz kalm ve istilac gle-
rin blgenin toplumsal, kltrel ve ekonomik yapsna nemli etki-
leri olmutur. stilaclar arasnda, M 6. yzyldan itibaren srasyla
Grek mparatorluu, Pers mparatorluu, Roma mparatorluu ve
Araplar saylabilir. Grclerin Altn Dnemi olarak adlandrdklar
11. yzyldan balayan 13. yzylda Mool istilasnn balamasyla
son bulan dnemde, Grcler siyasi etkinlik asndan tarihlerinin en
parlak dnemini yaamlar, Seluklularn saldrlarna kar koymu,
Karadenizden Hazara kadar gnmzdeki komularnn topraklar-
nn da bir ksmn ieren bir corafyaya hkmetmilerdir (Suny 1994;
Coene, 2010: 98-122).
Altn Dnemin ardndan, blgede Mool egemenliinin zayfla-
masyla ortaya iki nemli aktr, Osmanl mparatorluu ve Rus m-
paratorluu kmtr. Dier bir aktr ise, en azndan bir sreliine,
Safevi mparatorluudur. Aslnda Osmanl mparatorluu 16. yzy-
ln bandan itibaren Safevi devletiyle rekabet hlindeydi. Bu rekabet,
Grcistan prensliklerinin bu iki farkl imparatorluun etkisi altna gir-
mesine neden olmutur. Ancak, 16. yzyln ortasndan itibaren Safe-
viler karsnda glenen Osmanl mparatorluu Gney Kafkasyann
byk bir ksmn kontrol altna almtr. Safevi gcnn azalmasyla
blgede glenen Rus mparatorluu, Osmanl mparatorluu ile gir-
dii savatan zaferle kmtr. 1774 ylnda imzalanan Kk Kaynar-
ca Anlamas ile de blgedeki etkinliini artrm, bylece Grcistann
Rusyaya dhil olma sreci balamtr (Coene, 2010: 118-124).
18. yzyln ikinci yarsnda, 1769 ylnda, Osmanl mparator-
luunun Grcistan topraklarnda ilerlemesini engellemek iin ari-
e Yekaterinadan yardm isteyen Kral II. rakli, aslnda Rusya ile ok
uzun yllar srecek bir ilikinin temelini atmtr. Bu yardm talebiyle
iki lke arasnda balayan iliki 1783 ylnda imzalanan bir anlama ile
(Georgievsk Anlamas) pekimi ve gnmz Grcistan topraklarnn
dou ve merkezini ieren Kartli-Kaheti Krall Rus himayesine girmi-
tir. 1800de ise Kartli-Kaheti Krall Rusya tarafndan ilhak edilmitir.
1883 ylna kadar Abhazya da dhil olmak zere blgedeki Osmanl
etkisi azalm, bylece Rusyann hkimiyet alan genilemitir (Suny,
1994: 63-95; Hille, 2010: 63-64).
18
1917 Devrimini takiben Gney Kafkasyada baz yeni siyasi yap-
lanmalar ortaya kmtr. Nisan 1918de Gney Kafkasyada, Azer-
baycan, Ermenistan ve Grcistan iine alan Transkafkasya Demokra-
tik Federal Cumhuriyeti kurulmu, ancak bu cumhuriyetin mr ok
ksa olmutur. Osmanl mparatorluunun blgedeki asker etkinli-
inden duyulan rahatszlk ve dier i atmalar da bu cumhuriyetin
varlnn uzun srmemesinin balca nedenleridir. Grcistan 26 Ma-
ys 1918de bamszln ilan etmi ve Almanyann himayesini kabul
etmitir. Ardndan Azerbaycan ve Ermenistan da bamsz cumhuri-
yetler olmulardr. Ancak, Grcistann bamszl Sovyet rejiminin
blgedeki etkinliini artrmas ile Mart 1921de sona ermitir. Hemen
ardndan Sovyet hkmeti belli blgelere-Abhazya ve Gney Osetya
gibi-zerklik tandktan sonra Gney Kafkasya cumhuriyetini,
Mart 1922de Transkafkasya Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Federatif
Birlii ad altnda birletirmitir. Ayn yln Aralk aynda ad Trans-
kafkasya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti (TSFSC) olarak dei-
tirilen bu birlik, 1936 ylna kadar varln srdrmtr.
19
O tarih-
ten sonra ise Gney Kafkasyadaki lke Sovyetler Birliinin onbe
Birlik cumhuriyeti arasndaki yerini almtr (Coene, 2010: 131-133).
Sonraki blmlerde daha kapsaml ekilde ele alnacak olan lke
btnl meselesi, Grcistann ikinci kez bamszln elde ettii
tarihten gnmze kadar geen yirmi ylda lkenin temel siyasi soru-
nu olmaya devam etmi ve hlen de devam etmektedir. Aslnda, daha
nce de ifade edildii gibi, lke btnlnn salanmasna engel
olan etnik sorunlarn kkenleri tarihin derinliklerine uzanmaktadr.
Bu sorunlar, Grcistann bamszln ilan ettii tarihten itibaren
18
Ruslarn Kafkasyada etkinliklerinin artmasnn bir sonucu Kafkas gleridir. Krm Sava-
sonrasnda balayan bu gler belirli dnemlerde ivme kazanmtr. erkesler asndan
en byk g, 1864 srgn ile yaanmt. Rus mparatorluu tarafndan kylara doru
srlen erkesler, ounlukla deniz yoluyla Osmanl Devletine snmlardr. Daha ay-
rntl bilgi iin bk. Saydam (1997).
19
TSFSC 1922 ylnda Rusya, Ukrayna ve Belarus ile birlikte Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler
Birliini oluturan drt cumhuriyetten biri olarak bu Birlike katlmtr.
gndeme gelen ulus ve devlet inas srecinin gerektirdii politikalar
sonucunda su yzne kmtr.
Tarih yazm dier btn lkelerde olduu gibi, Grcistanda da
milliyeti bir eilim gstermekte, yine baka birok lkede de oldu-
u gibi, tarihiler, hatta siyasetiler kendi ulusal kimliklerini biim-
lendirirken, yaadklar topraklarda ne kadar eskilere dayandklarn
kantlamaya almaktadrlar. Bu balamda birok rnekte olduu
gibi, tarih yceltilmekte, zaferler vurgulanmakta, yenilgiler veya kt
olaylar hatrlanmak istenmemektedir. Grcistan da genel kural boz-
mayarak birok lke rneine benzer bir ulus ve devlet ina sreci
deneyimlemektedir ve hi phesiz bu sreci zorlatran temel unsur,
yukarda da ifade edildii gibi, ok etnili yapdr. Ancak, belirtilmesi
gereken dier bir nemli husus da, zellikle eski Sovyet corafyasnda
yaayan halklarla karlatrldnda, Grclerin, youn olarak ken-
di cumhuriyetinde yaayan nadir halklardan birini oluturmalardr.
1989 verilerine gre Grclerin % 95i Grcistanda yaamaktadr
(Gachechiladze, 1997: 56).
Son Yirmi Ylda Siyasi Yaam ve Devlet nas
Bilindii gibi 1985te Gorbaovun iktidara gelmesiyle gndeme gelen
yeniden yaplanma (Rus. perestroyka) ve ardndan gelen aklk (Rus.
glasnost) ilkeleri, ekonomide, toplumda ve siyasette nemli reformlarn
hayata geirilmesini salad. Bu ilkeler ve ilkelerin gerektirdii dei-
me, Sovyet rejiminin temelini oluturan ilkelerle aka elimekteydi.
Bu deiim srecinin etkileri her bamsz cumhuriyette farkl ekilde
ortaya kmtr. Gorbaovun iktidara gelmesinin ardndan Grcistan
asndan nemli bir gelime, 1972 ylndan beri Grc Komnist Par-
tisi Birinci Sekreterlii grevini yrten ve merkezle Grcistan arasn-
daki dengeyi muhafaza konusunda olduka yetenekli olduu bilinen
evardnadzenin, Sovyetler Birlii Dileri Bakanl grevini yrtmek
zere Moskovaya arlmasyd (Suny, 1994: 317; Curtis, 1995: 50).
Gorbaov, Sovyet d politikasnda gerekletirmeyi dnd at-
lmlar evardnadze ile hayata geirmeyi planlamaktayd. Ancak, re-
formlar muhafazakr komnistlerin direnci nedeniyle istenilen srat-
te gerekletirilemedii gibi, greceli serbestlik ortam birok blgede
ve zellikle de Grcistanda milliyeti hareketleri glendirmekteydi.
Aslnda, Grcistandaki durum Gorbaov dneminin ilk iki ylnda sa-
kindi. evardnadzenin yerine Komnist Parti Birinci Sekreterliine
getirilen ve muhafazakr bir komnist olarak bilinen Cumber Patia-
vili, muhalefeti sk bir denetim altnda tutmakta, kiliseye son derece
mesafeli durmakta ve resm olmayan rgtlenmelerle diyaloa olanak
tanmamaktayd. Ancak, muhafazakr komnistler, Gorbaov politi-
kalarnn salad grece zgrlk ortamnda, parti d aydnlarn ve
milliyeti evrelerin basksna maruz kalyorlard (Suny, 1994: 318).
zgrlk Meydan (eski Lenin Meydan), Tiflis (Fotoraf: Ali Asker)
1986dan itibaren iktidar zerindeki basksn artran Zviad Gam-
sahurdiya gibi milliyetiler, Ahska Trklerinin durumu ve Grc
din eserlerinin yamalanmas ve benzeri konular gndemde tuta-
rak hkmeti ypratmada baarl oluyorlard (Suny, 1994: 319). Bu
dnemde, Grc milliyetilii, Sovyetler Birliinin birok yerindeki
milliyeti hareketler gibi glenmitir. Grc milliyetilii balang-
ta Ruslamaya kar tepki olarak baladysa da, ksa srede, Grcis-
tandaki Grc olmayan dier etnik gruplar da dlayan bir sylem
benimsemitir. Bu sylemin benimsenmesinde etkili olan nedenlerin
banda, Grc milliyetilii ile e zamanl glenen Grcistandaki di-
er etnik gruplarn milliyetilikleri gelmekteydi. Aslnda Grcistanda
farkl milliyetilikler birbirlerinin glenmesinde tetikleyici rol oyna-
dlar. Bu sre hlen devam etmektedir. 1988den itibaren, zellikle
Abhazya ve Gney Osetyada ortaya kan zerkliklerin gelimesi ve
Grcistandan ayrlma talepleri, giderek radikallemi ve uzlamaya
alan tanmaz hle gelerek Grc milliyetiliinin trmanmasna ve
yaygnlamasna neden olmutur (Aacan, 2011: 58).
20
Ykselen Abhaz ve Gney Oset milliyetilikleri, Grcistan devletini
Rus glerinin yan sra milliyeti ayaklanmalarla da mcadele etmek
zorunda brakm ve bu ortam, Zviad Gamsahurdiyann glenmesi-
ni salayacak koullar hazrlamtr. Ancak, Grc milliyetileri gl
bir muhalefet oluturmularsa da btnlemi bir milliyeti bloktan
sz etmek mmkn deildir.
1989 ylnn 8 Nisan 9 Nisana balayan gecesi Tifliste Abhazyann
bamszlk talebini protesto etmek zere dzenlenen barl gste-
rilerin Patiavilinin istei dorultusunda Sovyet gvenlik glerince
sert bir ekilde bastrlmas, bu olayda yirmi kiinin ldrlmesi ve
yzlerce kiinin yaralanmas, Grc milliyetiliinin glenmesinin
ve poplerlemesinin en nemli nedenlerinden biri olmutur. 9 Ni-
san Olaylar olarak tarihe geen bu gelime, Grcistanda bamszlk
hareketinin radikallemesine, bamszlk srecinin Rus ve komnist
kart niteliinin pekimesine yol am ve devletle toplumun eitli
katmanlar arasndaki ilikinin niteliinin deimesi asndan bir k-
rlma noktas olmutur (Aacan, 2011: 59). Ynetimin aczi ve halka
kar orantsz g kullanmas, Komnist Partinin sahip olduu des-
tei nemli lde yitirmesine ve milliyeti evrelere halkn destei-
nin artmasna neden olmutur.
Grcistana dnerek duruma mdahale eden evardnadze, Patia-
vilinin yerine Grcistan KGB Bakan Givi Gumbaridzeyi getirmi-
20
Ali Askerin proje erevesinde Haziran 2011de Kuzey Osetyada yapt mlakatlarda
Abhaz ve Oset grmeciler milliyetiliin trmanmasndan Grcistan ynetimini ve
Grcleri sorumlu tutmu, etnik ayrmcln Grcistann milliyeti evreleri tarafndan
balatldn, daha sonra da bu glerin iktidara geldiklerini ifade etmilerdir.
tir. Gumbaridze Grc toplumunun tm katmanlar ile diyaloa ak
olduunu ilan etmi, bu erevede 9 Nisan olaylarnda tutuklanan
Gamsahurdiya gibi milliyeti isimler serbest braklm, milliyeti ev-
releri memnun edecek baz admlar atlmtr (Suny, 1994: 323).
Bir anlamda, Grcistan Komnist Partisi eski kadrolarn tasfiye
ederek Sovyetler Birliinden ayrlmay talep edenlerin saflarnda yer
almaya balamtr. Kasm 1989da Grcistan Yksek Sovyeti, Grc
yasalarnn tm-Birlik yasalarndan stn olduunu hkme bala-
mtr. 1990 ylnn ubat aynda Grcistan Anayasasnda yeni bir
dzenleme yaplarak tek parti ynetimini benimseyen dzenleme
iptal edilmitir (Derbiayr vd., 2004: 397). Ayrca Gumbaridze, Gr-
cistan Komnist Partisinin (GKP) temel hedefinin bamszlk oldu-
unu ilan etmitir (Suny, 1994: 323).
Grcistanda muhalif hareketlerdeki eitlilik ve birleme yolunda
yaplan giriimlerin baarsz olmas ve hatta gr ayrlklarnn gi-
derek derinlemesi, lkedeki siyasi istikrarszl artrmtr. Bir grup
muhalif, Zviad Gamsahurdiya liderliinde zgr Grcistan-Yuvar-
lak Masa ttifak ad altnda partilemi ve Eyll 1990da yaplacak
seimlere katlmak zere almalarn yrtmtr. Milliyetile-
rin bir ksm bu ittifaka katlma, bir ksm da seimlere katlmama
karar almtr. 28 Ekim 1990da yaplan parlamento seimlerinde
Gamsahurdiyann partisi, Komnist Partiyi geride brakarak birinci
olmutur (Gachechiladze, 1997: 54). Gamsahurdiya, Yksek Sovyetin
bana gelmi, Tengiz Sigua babakanlk grevine atanmtr. Gney
Osetyann ayrlk tutumu, Gamsahurdiya ynetiminin giderek sert-
leen politikas, evardnadzenin dileri bakanl grevinden istifa
etmesi ve Gorbaovun Grcistan yeni bir Sovyet Federasyonu altn-
da birleme arsna verilen olumsuz cevap, bu dneme damgasn
vuran olaylardr.
Bu dnemde Gney Osetyadaki gelimeler, bamszlk sonrasnda
gndeme gelecek devlet ina srecinde lke btnlnn salanma-
sn neredeyse imknsz klacak sorunlar yaratmtr. Eyll 1990da
Gney Osetya Sovyetler Birlii ierisinde bamszln ilan etmi,
ancak 11 Aralkta Grcistan Yksek Sovyeti bu karar, hatta Gney
Osetyann otonomisini de iptal ederek, Gney Osetyann stats-
n, Grcistann sradan bir blgesi seviyesine indirmitir. atmala-
ra neden olan bu kararlar yzlerce insann lmne ve binlercesinin
evlerini terk etmek zorunda kalmasna neden olmutur (Wheatley,
2009: 123).
Tm bu gelimelere kout olarak, SSCB bnyesinde, 17 Mart
1991de gerekletirilecek Birlik Referandumuna baz cumhuriyet-
ler katlmay reddettiler. Bu cumhuriyetler, Baltk cumhuriyetleri,
Grcistan, Moldova ve Ermenistand. Bu lkelerde referandum ko-
misyonlar oluturulmamtr. Buna ramen, Moskova ynetimi,
zellikle asker slerde ve baz blgelerde referandumun yaplmas-
n salamtr.
21
Moskovann abalarna ramen Grcistan semeni
sz konusu referandumda Sovyetler Birliinin slah edilerek de olsa
devamn istemediini yksek bir oy oranyla ifade etmi ve bylece
Moskova ile ban kesme yoluna gitmitir. Ancak, Abhazya bu refe-
randumda % 52,4 oy oran ile yeni birlii desteklemitir. ki hafta son-
ra, Grcistanda bamszlk iin lke apnda referanduma gidilmesi
salanmtr. Bamszlk iin yaplan referanduma Abhazyadaki Gr-
c olmayan nfus katlmamtr (Hille, 2010: 225).
22
Abhazyadaki
memnuniyetsizlik daha bu gnlerden itibaren ak bir ekilde ortaya
kmtr.
9 Nisan 1991de, yani Tiflis olaylarnn ikinci yl dnmnde, ba-
mszlk ilan edilmitir. 26 Mays 1991de yaplan ve alt adayn ka-
tld seimlerde ise Gamsahurdiya % 86,5 oy oranyla devlet bakan
seilmitir. Bu seimler Abhazyada ve Gney Osetyada boykot edil-
mitir. Seimlerin ardndan Grcistanda Komnist Partinin faaliyet-
leri yasaklanmtr. Ancak, Gamsahurdiya yasaklar sadece Komnist
Parti ile snrl tutmam, tm siyasi rakiplerini tutuklatan ve her
alanda sansr uygulayan despot bir devlet bakan hline gelmitir.
zledii politikalar nedeniyle toplumda trmanan gerilim sonucunda
24 Eyll 1991de olaanst hl ilan etmitir. Ancak, olaylarn yat-
21
RIANOVOST Referendum o Sohranenii SSSR 17 Marta 1991 Goda. Spravka. 15 Mart
2011, http://ria.ru/history_spravki/20110315/354060265.html.
22
Ayrca bk. Huber, Martina State-building in Georgia: Unfinished and at Risk, s. 25,
24 ubat 2004, http://www.clingendael.nl/publications/2004/20040200_cru_paper_
huber.pdf.
mamas ve muhaliflerin silahl mcadele yolunu semeleri lkeyi i
savaa srklemitir. Bu sre, Gamsahurdiya ynetiminin sonunun
da balangc olmutur. Kitlesel protestolarn ardndan Gamsahurdi-
ya, 1992de, nce Azerbaycana, bu lkeden snma hakk alamad
iin Ermenistana, daha sonra da eenistana kamtr (Derbiayr
vd., 2004: 397).
23
Ayaklanmann liderlerinden Tengiz Ketovani, Jaba Ioseliani ve
Tengiz Sigua nderliinde yaplan darbe ve kurulan Asker Konsey
Gamsahurdiya hkmetini devirmi ve lkede ynetimi ele alm-
tr. Milliyeti olmakla birlikte, Gamsahurdiya aleyhtarl hususunda
birleen bu l, evardnadzeyi Grcistana davet etmitir. Asker
Konsey 21 ubat 1992de Grcistan Anayasasnn geersiz olduu-
nu, bu tarihten itibaren 1921 Anayasasnn yrrle girdiini ilan
etmitir (Suny, 1994: 328; Aves, 1996: 7). evardnadze Mart 1992de
Devlet Konseyine dntrlen Asker Konseye bakanlk etmek
zere Grcistana dnm, 1993 ylnda ise devlet bakan seilmitir
(Wheatley, 2009: 123; Hille, 2010: 243).
evardnadze iktidara geldii andan itibaren, diplomasi alanndaki
tecrbesini kullanarak Rusya, Trkiye, Azerbaycan, Ermenistan ve
Amerika Birleik Devletleri (ABD) ile ilikileri gelitirme ve bir denge
siyaseti uygulamaya almtr. Bu politikada baar kaydeden ve lke
iindeki etnik sorunlarn bir nebze de olsa azalmasn salayan e-
vardnadze lkede i gvenliin tesisi dorultusunda da nemli adm-
lar atmtr (Curtis, 1995: 73-74).
evardnadze, Haziran 1992de Gney Osetyada 18 aydr sren
sava durdurmay baarmtr. Bu blgeye Rus, Grc ve Oset g-
leri yerletirilmitir. evardnadze iktidarn pekitirmeye alrken
Abhazyada olaylar onun bilgisi dnda gelimeye balamtr. Aus-
tos 1992de Kitovani komutasndaki asker glerin mdahalesi so-
nucunda artan tansiyon, Abhazya glerinin savamas ve sava
Abhazyann kazanmas sonucunda Abhazyann tamamyla Gr-
cistan devletinin kontrolnn dnda kalmasyla sonulanmtr.
23
Kuznetsov, Andrey Bespokoyny Pokoynik.V Groznom Naydena Mogila Pervogo
Prezidenta Gruzii. 5 Mart 2007, http://lenta.ru/articles/2007/03/05/gamsahurdia/.
Yaklak ikiyz bin Grc, Abhazyadan ayrlmak, yaadklar yerleri
terk etmek zorunda kalmtr. lkenin eitli blgelerinde merkez
hkmetin kontrol olduka zayft. rnein, herhangi bir atma
yaanmayan Acaristanda dahi, Gamsahurdiya tarafndan greve geti-
rilen Aslan Abaidze bile merkezden kopuk ve otoriter bir yneticiydi.
1993 ylna kadar gneyde Ermenilerin youn olarak yaadklar Ca-
vahetya blgesi de Cavah adl Ermeni rgtlenmesinin kontrol altn-
dayd (Wheatley, 2009: 123).
ehitler Ant, Sohum (Fotoraf: Ayegl Aydngn)
Abhazyadaki sava bir anlamda Ekim 1993te, evardnadzenin
giriimiyle, Grcistann Bamsz Devletler Topluluuna (BDT) giri-
ine vesile olmutur. Rus asker birlikleri Ekim 1993te Grcistana
sevk edilmi, Karadenizin baz nemli limanlarn da iine alan drt
Rus ssnde yirmi bin Rus asker grev yapmaya balamtr. Rus as-
kerlerinin yardm ile hkmet kaybettii baz blgeleri geri almay
baarm, Rusya ve Grcistan arasnda asker i birlii geniletilmitir
(Derbiayr vd., 2004: 397-398; Curtis, 1995: 74).
Hi phesiz, Rusya Federasyonu, Kafkaslardaki etkinliini muha-
faza etme aray iindeydi. Rusya, Grcistanda devlet ina srecinin
nndeki en byk engel olan aznlklar meselesini ayrlk rejimleri
destekleyerek Grcistan zerinde bir bask arac olarak kullanmaktay-
d (Gachechiladze, 1997: 58). Grcistan, Sovyetler Birliinin dalma-
snn ardndan Batya uyum salama yolunda att admlar ve hem
Avrupa lkeleri hem de ABD ile gelitirdii ilikiler nedeniyle Rusyay
karsna almt. Aslnda Grcistan, devlet ina srecinin nndeki
temel engel olan bamszln ilan eden blgeler ve dier aznlklarn,
kurgulanan Grc ulusunun paras olma hususunda gsterdikleri is-
teksizlik nedeniyle, Kafkasyada etkinlik mcadelesi veren blgesel ve
kresel glerin maniplasyonlarna son derece ak hle gelmitir.
te yandan, Gamsahurdiya ve taraftarlarnn muhalefeti ve eylemle-
ri, lke iinde istikrarszln nedenlerinden birini oluturmaktayd.
Gamsahurdiyann 1994 ylnda srgnde bulunduu eenistanda
nedeni bilinmeyen lmnn ardndan taraftarlarnn da mcadelesi
ve eylemleri son bulmutur.
evardnadzenin bakanlnda 1993 ylnda kurulan Anayasa
Komisyonunun almalarna dikkat ekmek gerekmektedir. Geni
bir katlmn saland anayasa yapm almalar, iki yldan fazla
srmtr. Temmuz 1995te Anayasa Komisyonu nihai tasar met-
nini parlamentoya sunmu, parlamentoda grlen anayasa tasars
24 Austos 1995te onaylanarak 17 Ekim 1995 tarihinden itibaren
yrrle girmitir. Anayasann 1. maddesinde lke snrlarnn 31
Mart 1991 referandumu tarihindeki hliyle geerli olduu belirtil-
mektedir. 2. maddede ise lke snrlarnn deimez olduu, 21 Aralk
1991 tarihi referans alnarak belirtilmektedir. Bu madde, Abhazyann
zerk cumhuriyet statsnden daha fazlasn talep edemeyecei, G-
ney Osetyann ise hibir zel stats olmad anlamna gelmektedir.
Ancak, buna ramen, Grcistann snrlar ok kat bir ekilde belir-
lenmemektedir. Zira 2. maddenin ikinci bendinde komu lkelerle
yaplacak ikili anlamalara bal olarak lke snrlarnda deiiklik ya-
plabilecei fikrine yer verilmektedir (Hille, 2010: 246).
te yandan, 1995 Anayasasnn 4. maddesi, lkede uygun koullar
olutuktan ve Grcistann tamamnda yerel ynetim birimleri kurul-
duktan sonra parlamentonun cumhuriyet konseyi ve senato olmak
zere ikili bir yapya kavuturulmasn ngrmekteydi. Bu erevede,
cumhuriyet konseyi yelerinin nispi temsille, senato yelerinin ise l-
kedeki eitli blgelerden (Abhazya, Acaristan vb.) seilmesi, be ye-
nin ise devlet bakan tarafndan atanmas ngrlmekteydi. Ancak,
anayasann 4. maddesinde belirtilen koullar olumadndan, Gr-
cistan parlamentosu yz elli koltuklu, tek kamaral bir parlamento-
dur. Abhazya ve Gney Osetya ile ilgili sorunlar zlmedike parla-
mentonun tek kamaral olmaya devam edecei ve 4. maddenin hayata
geirilemeyecei aktr (Hille, 2010: 246-247).
24
evardnadze, atlan tm bu admlar sayesinde, iktidarnn ilk ylla-
rnda lkede istikrarn salanmas, Batyla ilikilerin gelitirilmesi, i
sava ve ayrlk hareketler konularnda baz baarlar elde ettiyse de,
iktidarnn son yllarnda Sovyet dnemi yolsuzluklar ile zdeletiril-
mitir (Cheterian, 2008: 693). evardnadzenin eski siyasi performan-
s gz nne alndnda, kendi kariyeri itibaryla eski baarlarnn
gerisinde kaldn sylemek yanl olmayacaktr. ktidarda olduu d-
nemde nemli yolsuzluk sulamalaryla mcadele etmek durumunda
kalan evardnadze, Sovyet dneminde balayan, dalma sonrasnda,
zellikle siyasi istikrarszlk nedeniyle devletin gcn hissettireme-
dii blgelerde yaygnlaan yolsuzluklarla ba etme konusunda ok
baarl olamamtr. Hayatn btn alanlarna sirayet eden, sekinle-
rin rvet almasndan, zelletirmelerde yaplan usulszlklere, kamu
kaynaklarnn usulsz kullanmndan kayrmacla ve organize su r-
gtlerinin zellikle belli blgelerde etkin olmasna kadar geni bir yel-
pazede yaygnlaan yolsuzluk kltr, Grcistan bu bakmdan dnya
lkeleri arasnda en st sralara tamtr (Huber, 2004: 31). lkedeki
yolsuzluun yaygnl devletin temel ilevlerini yerine getirmesini en-
gelleyecek boyuta ulamtr. Bu durum, hkmetin meruiyetini halk
24
bk. Grcistan Anayasas; Parliament of Georgia The Constitution of Georgia. 22 Kasm
2007, http://www.parliament.ge/files/68_1944_951190_CONSTIT_27_12.06.pdf; 15
Ekim 2010 tarihinde yaplan ve parlamento tarafndan onaylanan anayasa deiiklii ile
devlet bakannn yetkileri kstlanm, babakann yetkileri artrlmtr. Bu dzenleme
2013ten sonra, yani Saakavilinin grev sresinin bitiminden sonra, yeni dnemde uy-
gulamaya konulacaktr.
nezdinde, zellikle de Grc kkenli olmayan Grcistan vatandalar
nezdinde nemli lde sarsmtr (Wheatley, 2009: 124).
lkede artan fakirlik, lke iindeki gmenlerin durumu, isizlik
ve yolsuzluklar nlemedeki baarszlk, halkn iktidara olan gveni-
nin azalmasna neden olurken Mihail Saakavili ve Nino Burjanadze
etrafnda birleen muhaliflerin glenmesi iin gerekli koullar ha-
zrlamtr. evardnadzenin ABD ve dier Batl lkelerden, istedii
ekonomik destek taleplerine karlk verilmemesi, BTC Boru Hatt
iin imzalanan anlamalar ve terrle mcadele iin ABD askerlerinin
Grcistan topraklarna gelmeleri gibi gelimeler nedeniyle Rusya ile
ilikilerin bozulmas, bir anlamda evardnadze iktidarnn kendi ba-
na terk edilmesine neden olmutur (Aleskerli, 2009).
2000 ylnda yaplan devlet bakanl seimlerinde tekrar seilen
evardnadzenin gcn kaybetme sreci 2003 parlamento seimleri
ile daha da belirginlemi, seimlerde yolsuzluk yapld iddialar, hal-
kn sokaklarda protesto eylemlerinde bulunmalarna neden olmutur.
Bu protestolarda ncl eken genlik rgt Kmara (Gr. yeter)
idi. Srp Otpor rgt tarafndan eitilen direni rgt, Batnn da
desteini alarak nemli bir baar kaydetmitir. Sonuta, evardnadze
devlet bakanl seimlerinin tarihini ne ekecei konusunda sz
vermitir. evardnadze parlamentodayken, Saakavilinin eline bir
gl alarak protestocularla birlikte parlamentoya girmesi, ardndan
evardnadzenin parlamentoyu terk etmesi, bu devrimin Gl Dev-
rimi olarak anlmasna neden olmutur (Hille, 2010: 244-245). Gl
Devrimi bir taraftan evardnadzenin baarszlklarna bir tepki, te
yandan da Batyla entegrasyonun Grcistann bamszl ve refah
iin tek k yolu olarak grlmesine baldr (Cheterian, 2008: 694).
4 Ocak 2004te yaplan seimde Mihail Saakavili devlet bakan se-
ildi. Mart aynda yaplan parlamento seimlerinde de Saakavili des-
tekli Birleik Hareket Demokratlar Partisi nemli bir baar kaydetti.
Bylece Saakavili parlamentoda da istedii destei buldu. Saakavili,
iktidarnn ilk yllarnda Megrelyada paramiliter gruplarla mcadele-
de, Acaristanda Aslan Abaidzeye ve yolsuzlua kar mcadelede,
vergi toplamada ve halkn gelir dzeyini ykseltmede nemli baar-
lar kaydetti (Nodia, 2005: 71).
Ayrntlandrmak gerekirse, Acaristann lideri Abaidze, yeni Sa-
akavili hkmetini tanmayacan akladktan sonra, Saakavili
Batum ynetimi zerinde basklar artrm, Acaristan muhalefetini
desteklemeye balamtr. Acaristan ynetim binas nnde gsteri-
ler dzenleyen muhaliflere ancak bir sre direnebilen Aslan Abaidze
5 Mays 2004te Moskovaya kamtr. Bylece Acaristan, Tiflis y-
netimi tarafndan kontrol altna alnmtr. Saakavilinin Abhazya ve
Gney Osetya blgelerini geri almak ynndeki abalar, 2004te Gr-
cistan-Rusya ilikilerinde gerginlie yol amtr. 2005 ylnda Grcis-
tan hkmeti, Rusyadan Rus slerinin Grcistandan karlmasn
istemitir. O dnemde Rusyann Grcistanda yalnzca iki asker ss
bulunuyordu: 12. Batum ss ve 62. Ahlkelek ss. Batumda 2,500,
Ahlkelekte 2,000 Rus askeri bulunmaktayd. Rusya 1999 AGT s-
tanbul Zirvesinde Grcistandaki askerlerini ekme ykmlln
kabul etmitir. Fakat zirvede varlan anlama, Rusya ve Grcistan ta-
rafndan farkl yorumlanmtr. Ruslar, askerlerin ekilmesi, slerin
kapatlmas iin en az onbir yl gerektiini iddia etmilerdir. Grcler
ise bu srecin iki senede tamamlanmasn istediklerini belirtmi-
lerdir. Nihayetinde 2005 ylnda slerin kapatlmasna dair anlama
imzalanm, 3 Mays 2006dan itibaren balayan kapatma sreci an-
lamada ngrlen 2008 ylndan nce, 2007de tamamlanmtr.
25
Saakavilinin hedefleri arasnda hi phesiz lke btnln
salamak, Batyla entegrasyon ve yolsuzlukla mcadele ilk srala-
r almaktayd. Saakavili de nceki liderler gibi gl bir devlet ina
etmeyi hedefliyordu. Ancak, gl bir devletin inasnn ounlukla
milliyeti bir sylemin benimsenmesini gerektirmesi ve bu potansiye-
lin aslnda Grcistanda fazlasyla bulunmas, Saakavilinin hedefini
gerekletirmesinde karlaaca en nemli zorlua iaret ediyordu.
Dier bir ifade ile, devleti glendirirken, lkeyi modernletirirken ve
baz evrensel deerleri yaygnlatrmaya alrken poplist bir milli-
yetilie kayma riskini gz nnde bulundurmas gerekiyordu (Che-
25
Newsru.com Rossiyskie Voennye Baz v Gruzii. 25 Nisan 2005, http://www.newsru.
com/background/25apr2005/bazzzes.html; Newsland Rossiyskiy Vienne Poprotalis
s Gruziey: Posledniy Eelon Vehal. 15 Kasm 2007, http://www.newsland.ru/news/
detail/id/110516/.
terian, 2008: 696). Devletin zayfl bir taraftan kurumlarn etkin
ilemeyiine iaret ederken, dier taraftan da iktidarn meruiyetinin
tartlr olduu anlamna geleceinden, Saakavili bu durumu dei-
tirmek istiyordu. Bu anlamda devlet kurumlarnn etkin bir ekilde
almasnn salanmas, nasl bir devlet ina edilmek istendii ve bu
devletin sembolik olarak nasl kurguland, kimlere ait olaca, kim-
leri kapsayaca ve dolaysyla da nasl bir ulus inas planland ile
yakndan ilintilidir (Nodia, 2005: 65).
Yeni Grcistan devletini ina ederken Saakavilinin devleti sembo-
lik olarak nasl kurguladna bakmak gerekmektedir. Aslnda ald
sembolik baz kararlar olduka nemlidir. Alnan ilk sembolik karar,
1990 ve 2004 yllar arasnda kullanlan bayran deitirilmesidir.
Bu dnemde kullanlan bayrak, 1918-1921 yllar arasnda kullanlan
bayran aynsdr (Cheterian, 2008: 696). Koyu krmz zemin ze-
rine sol st kede siyah ve beyaz renklerin kullanld bu bayrak,
Sovyet rejimi dneminde canl krmz zeminin sol st kesinde yu-
varlak iinde mavi bir orak eki ve onun devam olan enine mavi bir
eritten olumaktayd.
Grcistan Bayra
Saakavili dneminde kabul edilen bayrak ise beyaz zemin zerin-
de be ha bulundurmaktadr. Beyaz zemini drde blen byk bir
krmz ha ve onun drt tarafnda yer alan drt kk krmz hatan
olumaktadr. Mill hareket tarafndan kullanlan bu bayrak, aslnda
Orta ada Grc krallar tarafndan kullanlm bir bayraktr. Mill
hareketin bayrann Grcistan devletinin bayra olarak seilmesi
ise bir taraftan parti ile devletin birbirinden ayrlmas asndan bir
anlam ifade ederken, dier taraftan da, Grcistann Hristiyan gemi-
ine dikkati ekmekte ve Hristiyan medeniyeti iinde hak ettii yeri
yeniden almaya talip olduuna iaret etmektedir (Cheterian, 2008:
696; Tonoyan, 2010: 293). Ancak, hi phesiz, bu devlet sembol
Grcistanda yaayan Grc olmayan halklar ve ayrca Grc olup da
Hristiyan olmayan halklar dnldnde olduka dlayc bir dev-
let sembol olarak karmza kmaktadr. te yandan, devlet binala-
rnn nnde veya eitli trenlerde Grc bayrann yannda Avru-
pa Konseyinin ya da Avrupa Birliinin bayraklarnn dalgalanmas,
bir taraftan Grcistann gemiini, eski Avrupann paras olduu
gnleri hatrlatrken, bir yandan da modernitenin sembol Avrupaya
ait olmak iin duyulan istek ifade edilmektedir (Nodia, 2005: 80).
Grcistan Devlet Armas
Bir dier devlet sembol olan devlet armasna da dikkat ekmek
gerekir. 1 Ekim 2004te kabul edilen devlet amblemi Grc Bagrationi
Hanedannn amblemi ile benzerlik gstermektedir. Bu amblemde iki
aslan, st ksmnda kraliyet tac bulunan bir kalkan tutmaktadr. Kal-
kann zerinde ise bir ejderhay ayaklar altna alm Aziz Georgeun
at stndeki bir figr yer almaktadr. Bayrak rneinde olduu gibi,
devlet ambleminde de, Grcistann yeni devletini ina ederken tari-
hinin hangi kesitindeki kltrel unsurlar setiini grmek, ynetici
elitlerin hayal ettikleri ulus ve milliyetilik anlay hakknda nemli
ipular vermektedir. Grcistan mill mar da Grc devletinin bir
sembol olarak bamszlk sonrasnda yenilenmi ve nl Grc a-
iri Dato Magradzenin zgrlk, vatan ve Tanr temalarn n plana
karan iiri kullanlmtr.
Gelati Manastrndaki kilise, Kutaisi (Fotoraf salayan: Ayegl Aydngn)
Aslnda Saakavilinin sembollere nem verdiini ve devlet inasna
dair konularda sembolik unsurlar bilinli bir ekilde kullandn sy-
lemek yanl olmayacaktr. rnein, 24 Ocak 2004te Kutaisideki Ge-
lati Manastrndaki kiliseye gitmesi ve patriin kendisini Grcistan
Cumhurbakan olarak kutsamas son derece gzel bir rnek tekil et-
mektedir. Burada iki nemli semboln varlna iaret etmek gerekir.
Birincisi, Saakavilinin deta bir Orta a kral gibi patrik tarafndan
kutsanmasdr (Nodia, 2005: 78, 79). kincisi, bu tren iin seilen ki-
lisenin Grcistann Altn Dneminde (11-13. yzyllar) byk Grc
kral Kurucu David tarafndan 1106da ina ettirilmi olmasdr. Bu
tercih, Saakavilinin nasl bir Grcistan devleti istediine dair nemli
ipular vermektedir.
Gelati Manastrndaki kilise, Kutaisi (Fotoraf salayan: Ayegl Aydngn)
Saakavilinin olduka zc olarak yorumlanabilecek devlet ve ulus
anlay, onun Grcistanda yerletirmek istedii liberal demokrasinin
ilkeleriyle elimektedir. Bu anlamda, aslnda birok lkede karla-
labilen elikiler, Grcistann demokratikleme srecinde su yzne
kmaktadr. Yukarda dikkat ekilen milliyeti-zc yaklam, Grc
Ortodoks Kilisesinin giderek artan etkisi balamnda da ortaya k-
maktadr. Aslnda Grc kimliinin temel bir unsuru olan Ortodoks
kilisesi ile devlet arasndaki iliki son derece hassas ve ihtilafldr. e-
vardnadze, 2002 ylnda kilise ile yapt anayasal anlama ereve-
sinde, Grcistandaki en nemli din kurum olarak tanmlanmsa da
Grc Ortodoks Kilisesine devlet kilisesi stats verilmemitir. Her
ne kadar bu stat liberal demokratik modelle eliiyor gibi grnse
de ulusal kimlii dorudan Ortodoks Kilisesi ile ilikilendirmemitir
(Nodia, 2005: 79). Bu anlamada kilisenin tarih nemi vurgulanm
ve patrie dokunulmazlk salanmtr. Dier dinlerin statleri ile
karlatrldnda Grc Ortodoks Kilisesinin ayrcalkl bir konumu
olduunun altn izmek gerekmektedir. nk Grc Ortodoks Ki-
lisesi Grcistanda tzel kiilii olan tek din kurum hline gelmitir
(Asker, 2011: 67-68). Anayasada din ve vicdan zgrln ieren
maddede (9/1 ve 9/2) Grc Ortodoks Kilisesinin zel bir konuma sa-
hip bulunduu ve devletten bamsz olduu ayrca belirtilmektedir.
Grcistan vatandalarnn ounluunun Ortodoks olmas, kilise-
nin toplumdaki etkinliini belirleyen nemli bir unsurdur. Patrik II.
lya 1977 ylndan beri bu grevi yrtmektedir. Grevde bulunduu
sre iinde Grc Kilisesine bal piskoposluk blgesinin says 15ten
27ye km, kilise says ise 50den 800e ykselmitir. Manastr say-
snda da nemli artlar olmu, yeni katedraller ina edilmitir. Patrik
II. lyann etkinliinin sadece din faaliyetlerle snrl kalmadn da
ayrca belirtmek gerekmektedir zira patrik, baz toplumsal ve siyasal
olaylarda devreye girerek gerginlikleri yattrma yolunda rol oyna-
mtr (Asker, 2011: 68).
Saakavili dneminde din kurumlarn statlerini eitleyecek baz
yasal dzenlemeler yapmak zere almalar yrtlmtr. Bu er-
evede 6 Nisan 2005te yaplan yasal dzenleme ile tm din kurum-
lar tzel kii stats kazanmlardr. Ancak bu dzenleme de taleple-
re cevap verememitir, nk din cemaatlerin vakf kurma ve birlik
oluturma gibi haklar tannmamtr. 5 Temmuz 2011 tarihli yasa
deiiklii ile Meden Kanuna 1509-1 sayl madde eklenerek din ku-
rumlarn bundan sonra kamu hukuku hkmlerine tbi tzel kii ola-
rak tescil edilebilecekleri belirtilmitir. Bu konuda tartmalar hlen
srmektedir. Parlamento bakan ise bu kanunun sadece stat belirle-
diini ve mal varl zerinde tasarrufla bir ilikisinin bulunmadn
vurgulamtr (Asker, 2011: 70-71).
Her ne kadar Saakavili ekonomi, yolsuzlukla mcadele ve baz etnik
sorunlarn zmnde ksmi bir baar kaydettiyse de Ocak 2008de
yaplan bakanlk seimleri eski poplerliini kaybettiini gstermi-
tir. Tekrar devlet bakan seilmekle birlikte ilk bakanlk seimine
oranla ok daha az oy alan Saakaviliye ynelik eletiriler aslnda 2007
ylndan itibaren ivme kazanmaya balamtr. Fakat Saakavili iktida-
rn esas zayflatan ve meruiyetini tartlr hle getiren, Grcistann
devlet ina sreci asndan da bir krlma noktas olarak deerlendi-
rilebilecek olay, Gney Osetya ile Austos 2008de savaa girilmesi-
dir. Bu sava, Grcistann Batya ve Rusyaya bamllnn bir kant
olmu, dolaysyla Grcistann gl bir devlet kurma ynnde ok
fazla yol kat edemediini gstermitir (Mitchell, 2009: 181).
Bu gelimeler karsnda glenen muhalefet, 8 Nisan 2009da on
binlerce gstericinin desteiyle Tiflis sokaklarnda ynetimi protesto
ederek parlamentoya yrm ve Saakavilinin istifasn talep etmi-
tir. lgintir ki, muhalefetin nde gelen isimleri arasnda daha ksa bir
sre nce Saakavili ile birlikte alm, ama zaman iinde yollarn
ayrm isimler yer almaktayd. Bu protesto gsterilerine, zellikle
Batnn algsn gz nnde bulundurarak iddetle karlk vermeme-
ye zen gsteren Saakavili, televizyonlardan birlik mesajlar vermi,
herkesi hogrl olmaya davet etmi, grevinin bitim tarihi olan
2013 ylna kadar istifa etmeyeceini aklamtr. 9 Nisan sabah ise
yannda ei, Patrik lya ve devlet yetkilileri ile 1989 olaylarn anmak
zere muhaliflerle birlikte parlamentonun nnde yerini almtr.
26

Ayn gnlerde Saakaviliye kar bir darbe hazrl yapt sylenen
bir general tutuklanm ve yzlerce kii sorguya alnmtr.
Vurgulanmas gereken dier bir husus, Grcistanda, hem sren
hem de gelecekte ortaya kmas olas atmalarda blgede etkinlik
26
EurasiaNet.org Georgia: Opposition Gives Saakashvili Ultimatum to Resign. 8 Nisan
2009, http://www.eurasianet.org/departments/insightb/articles/eav040909f.html.
mcadelesi veren-bata ABD ve Rusya olmak zere-kresel aktrlerin
oynad/oynayaca roldr. Bu balamda, yerel sorunlar, uluslararas
karlar ve sz konusu blgede etkin olmak isteyen kresel aktrlerin
mdahil olabilecei kresel sorunlar hline dnebilecei gibi, kre-
sel rekabet de yerel sorunlara yol aabilmektedir. rnein, erkeslerin
1864te srgn edilmesi, Mays 2011de Grcistan tarafndan soyk-
rm olarak kabul edilmitir. 2014 Soi Olimpiyatlarn sabote etmek ve
Rusyay zor durumda brakmak amacyla yapld sylenen bu girii-
min Kafkasyada karklk yaratma olasln gz nnde bulundur-
mak gerekmektedir. Aktr ki, Grcistandaki gelimeleri, kresel ve
blgesel aktrlerin stratejilerini anlamadan deerlendirebilmek mm-
kn deildir. Aslnda, Bat etkisinin, Sovyet sonras corafyada en be-
lirgin olduu lkelerden birinin Grcistan olduunu syleyebiliriz.
Grcistann nasl bir d politika izlediine bakacak olursak, ba-
mszlk ilanndan hemen sonra Rusya, Trkiye, ran, Ermenistan
ve Azerbaycan ile dostluk anlamalar imzalanm ve ilikiler geli-
tirilmitir. Ancak, daha nce ifade edildii gibi, Saakavili hkme-
ti dneminde Grcistan-Rusya ilikileri byk lde bozulmutur.
Avrupa lkeleri ve ABD ile ilikilerini gelitirmeye ynelik bir d po-
litika izleyen Saakavili ynetimi iin Grcistann en nemli hedef-
leri AB ve NATO yeliidir. Greve baladndan beri bu dorultuda
politika izleyen Saakavili arad destei tam olarak bulamamtr.
Grcistan, Birlemi Milletler (1992), Avrupa Konseyi (1999), Dnya
Ticaret rgt (2000), Avrupa Gvenlik ve birlii Tekilat (1992)
gibi eitli uluslararas kurululara ye olmutur. Ayrca Grcistan,
Karadeniz Ekonomik birlii rgt (KE) ve GUAM-Demokrasi ve
Ekonomik Kalknma rgt gibi rgtlenmelerde aktif bir rol st-
lenmektedir.
Batya entegre olma konusundaki kararl tutumlarn her frsatta
vurgulayan Grc yetkililerin, kendi halklar ile aralarndaki kopuk-
luu gidermede, halkn taleplerine cevap vermede ve demokratik
kurumlarn gelimesine ynelik politikalar hayata geirme konusun-
da ayn kararl tutumu sergilediklerini sylemek ok kolay deildir.
Bu balamda, kresel bir g olmann yan sra bir blge gc olan
Rusyay ve ayrca i dinamikleri tam anlamyla dikkate almadan, k-
resel ve blgesel aktrlerin yzeysel siyasi ve asker desteiyle srekli
bir istikrarn salanmasnn mmkn olmad grn savunmak
ok yanl deildir.
Atlan nemli admlar ve kaydedilen gelimelere ramen, siyasi is-
tikrarszlk ve etnik atma ortam, Grcistann bamszln ilan
ettii tarihten bu yana eitli derecelerde devam etmekte ve lkenin
sosyo-ekonomik durumunu nemli lde etkilemektedir. Abhazya
ve Gney Osetyann bamszlklarn ilan etmi olmalar lke btn-
ln salamann bamszlktan yirmi yl sonra hl Grcistann
temel sorunu olduu gereini gzler nne sermekte ve siyasi istik-
rarszln ksa vadede zlemeyecei dorultusunda bir kanaatin
olumasna neden olmaktadr.
Ulus nas ve Kimlik Politikalar
Kitabn Giri blmnde de belirtildii gibi, ulus inasn lke snrla-
r iinde yaayan vatandalarn devlete olan ballklar (Schatz, 2004:
121) ve ortak baz deerler zerinde mutabk olarak hayali bir cemaat
oluturmalar olarak tanmladmzda (Anderson, 1996), bamsz-
lk sonras dnemde Grcistandaki etnik ilikilere ve farkl gruplar
arasnda toplumsal btnlemenin salanmas dorultusunda iz-
lenen politikalara bakmak gerekmektedir. Bamszlk dneminin,
Grcistanda etnik ilikiler asndan son derece karmak, atmalar
ve savalarla dolu bir sreci beraberinde getirdii yukarda da ksaca
deinildii gibi, arpc bir gerektir. Bu ilikilerin dalma sonrasnda,
zellikle Gamsahurdiya dneminde izlenen politikalar, ardndan da
evardnadze ve Saakavilinin izledii politikalar nedeniyle derinle-
tiini ve sava ortamnn yaratldn belirtebiliriz. Etnik ilikilerde
yaanan sorunlar ve lke btnl meselesinde hi phesiz ilk akla
gelen, Abhazya ve Gney Osetyadaki savalar ve bu iki blgenin fiil
olarak bamszlklarn ilan etmi olmalardr.
Ancak, izlenen politikalarn lke btnln salama konu-
sundaki yetersizliini vurgulamak asndan, belki de ok fazla gn-
demde olmamakla birlikte, arpc bir rnek olan Acaristan ile ba-
lamak daha anlaml olacaktr. lk olarak Acaristann ele alnmas,
Gamsahurdiyann yeni bamszln kazanm ve niter bir devlet
olma mcadelesi vermeye balam Grcistanda mevcut sorunlar na-
sl daha da derinletirerek ksa vadede onarlmas mmkn olmayan
yaralar atn grmek bakmndan nem tamaktadr.
2002 nfus saym verilerine gre Acaristann nfusu 376,016dr
ve nfusun % 93,38i Grclerden olumaktadr. Grc olmayan n-
fus daha ziyade Batumda younlamtr. 1989 verileri ile karlat-
rldnda Grc olmayan nfusta % 10 orannda bir azalma olduu-
nu da belirtmek gerekir.
27
Bilindii gibi Acaralar etnik olarak Grc ol-
makla birlikte byk ounlukla Mslmandrlar. Etnik olarak Grc
olmalar sebebiyle bamszlk dneminde yeniden biimlendirilmek-
te olan Grc ulusal kimliinin doal bir paras olmalar beklenirdi.
Her ne kadar, 2004 ylna kadar Acaristan, Grcistan iinde zerk bir
cumhuriyet olsa da, daha nce de belirtildii gibi, Acaralar hibir d-
nemde ayrlk bir siyaset izlememilerdir. Aslan Abaidze dnemi
boyunca, zellikle de evardnadzeyi destekledii ve merkez hk-
metin kontrolnn en zayf olduu dnemlerde dahi, Acaristanda
lke btnln tartmaya aan bir sylem benimsenmemi, tersi-
ne lke btnl desteklenmitir.
Tm bunlara ramen, Grc kimliinin en bandan itibaren din-
den bamsz bir ekilde kurgulanmam olmas, etnik olarak Grc
olan bir topluluu bile dlayan bir ulus anlaynn ina edilmeye ba-
landna iaret etmektedir. Daha da ilgin olan nokta, Sovyet dne-
minde, yani din unsurunun grnr olamad dnemde, Grcistanla
daha entegre bir Acaristan sz konusu iken, dalma sonrasnda dinin
kamusal alanda daha grnr olmas ve Grc olmann Hristiyanlkla
zdeletirilmesi, yeniden kurgulanan Grc ulusu anlay asndan
Acaralarn Grcln deta tartlr hle getirmitir. Sovyet tarih
yazclnn yaklamna gre, slamn dorudan Osmanl mparator-
luu ile ilikilendirildii, slamn blge halkna zorla dayatld iddi-
asnn benimsendii, Acaristann Mslman kimliine kar verilen
mcadelenin, bir anlamda, Osmanl mparatorluunun izlerini de
silmeye ynelik olduunu belirtmek yanl olmayacaktr (Pelkmans,
2002: 259-269).
27
European Centre For Minority Issues Caucasus (ECMI Caucasus) Ethnic Groups of
Georgia Census 1989 (Total/Percentage). 16 Temmuz 2007, http://www.ecmicaucasus.
org/upload/stats/Census 1989.pdf.
Tiflis Camii, Tiflis (Fotoraf: Ali Asker)
Acaristan zerkliini ilk kez 1921 Grc Anayasas ile elde etmi-
tir. Bu zerklik ayn yl Kars Anlamas ile de onaylanmtr. Bu d-
zenlemeler, aslnda, o dnemde Mslman Grcistan olarak adlan-
drlan blgede yaayan Mslmanlarn din zgrln korumaya
ynelik dzenlemelerdi, dolaysyla Sovyetler Birliinin temel ilkele-
riyle de nemli bir eliki iindeydi (Nodia, 2005: 54). Din, Acaristan
asndan elikilerle dolu bir meseledir ve Grcistann bamszl-
n ilan etmesinin ardndan giderek nem kazanm ve Batum ile
Tiflis arasndaki ilikilerin niteliine yansmtr. Benimsenen Grc
ulusu tanm dorultusunda izlenen politikalar erevesinde Grc
Ortodoks Kilisesi, Hristiyanln Acaristanda derin kklerinin var-
lna dikkat ekerek, ilk Grc kilisesinin Acaristan topraklarnda
ina edildiini vurgulayarak, din adamlarn Grc Hristiyanlnn
en eski yeri olduu varsaylan bu topraklara hacca gndermek su-
retiyle bir Hristiyanlk bilinci yaratmaya almaktadr (Pelkmans,
2002: 259-262).
Aziz Andrews ikonlaryla kylere giden ve halkla btnlemeye a-
lan din adamlar, Hristiyanln Grc olmann olmazsa olmaz bir
paras hline dntrlmesi abasnn en arpc rnekleri arasnda
saylabilir. arpc bir rnek de, bu faaliyetlerden yllar sonra, 2008
ylnda, Aziz Andrewsun, Acaristann resm armasnda yerini alma-
sdr. Benzer bir sembolik dzenleme de 2004 ylnda kabul edilen
Acaristan bayranda dikkati ekmektedir. 2000-2004 yllar arasn-
da kullanlan ve Karadenizi temsil eden koyu mavi zemin zerinde,
sol stte yer alan, Acaristann farkl ehir ve blgelerini temsil eden
yedi sar yldzl bayran yerini, enine mavi beyaz izgili ve sol stte
de Grcistann be hal bayrann yer ald yeni bayrak almtr.
Tm bu yasal ve sembolik dzenlemeler Grcln nasl tanmlan-
d ve zc niteliini gzler nne sermektedir. Bu dlayc tanm,
etnik olarak Grc olmalarna ramen Acaralar ancak Hristiyanl
kabul ettikleri lde ierecek bir tanmdr. Bu anlamda, resm ma-
kamlarn Acaristanda slamn marjinalletirilmesi dorultusunda bir
politika izledikleri sylenebilir. Bu saptamay destekleyecek rnek-
lerden biri, bamszlk sonras dnemde Hristiyanln Acaristanda
grnr hle gelmesi tevik edilirken, Mslmanlarn 1930 ylnda
yklan Aziziye Camisinin yeniden ina edilmesi dorultusundaki ta-
leplerinin resm makamlar tarafndan uzun sre gz ard edilmesidir
(Pelkmans, 2002: 259-262). Trkiye ve Grcistan arasnda imzalanan
anlama uyarnca adn Osmanl Padiah Sultan Abdlazizden alan
caminin onarlmas ve yeni caminin ina edilmesi, Trkiyede de
drt Grc kilisesinin onarlmas karara balanmtr.
28
Acaralar rnei, Grcistanda yaayan dier aznlklarn Grc ulu-
sunun bir paras olmalarnn zorluunun bir kantdr. Bu balamda
dier bir Mslman aznln, Boral Trklerinin durumuna da dein-
mek gerekmektedir. Boral Trkleri, Grcistandaki en byk aznlk-
tr. 1989 resm verilerine gre Grcistanda 307,512 Boral Trk ya-
amakta ve toplam nfusun % 5,69unu oluturmaktadrlar. Arlkl
olarak Kvemo-Kartli blgesinde yaayan Boral Trkleri (243,975, %
28
Cumhuriyet Gazetesi Cami naatn Protesto Ettiler. 25 Mart 2011, http://www.
cumhuriyet.com.tr/?hn=228150.
40,1), daha ok Bolnisi, Dmanisi ve Marneuli rayonlarnda (ile) yo-
unlamaktadrlar. Ayrca Kaheti blgesinde de nfusun % 7,63n
Boral Trkleri oluturmaktadr.
29
2002 verilerine gre Grcistanda-
ki Boral Trklerinin nfusu 284,761e (% 6,51) dmtr. Kvemo-
Kartlide 224,606 kiiyle blge nfusunun % 45,14n oluturmak-
tadrlar. Kaheti blgesinde ise nfusun % 9,83 Boral Trkdr.
30
Grcistanda yaayan Boral Trkleri zerklik talebinde bulunma-
m, ayrlk bir politika izlememilerdir. Grcistandaki Trk dilli
halklar bal altnda Boral Trklerinin durumu daha kapsaml bir
ekilde ele alnacaktr, ancak ykselen Grc milliyetiliinin Bora-
l Trklerine nasl yansdn ksaca irdelemek gerekir. Bu kapsam-
da verilecek bilgiler, bize Boral Trklerinin Grcistandaki durumu,
dolaysyla da uygulanan kimlik politikalar hakknda nemli ipular
salayacaktr. ncelikle Boral Trklerinin 1980lerden itibaren dev-
let kurumlarnda giderek daha az istihdam edildiini kaydetmek ge-
rekiyor. 1980lerde balayan bu sre, bamszlk sonras dnemde
hz kazanmtr. Boral Trklerinin youn olarak yaadklar blge-
lerde grev yapan Boral Trk yerel yneticilerin yerini, yllar iinde
Grc yneticiler almtr. Boral Trkleri pasif grevlere getirilmi,
daha da nemlisi, Grc yneticilere sadakat karlnda bazlarnn
zenginlemeleri salanmtr. te yandan, yaplan zelletirmelerde
Grclere salanan ncelik ve ayrcalklar Boral Trk nfusu arasn-
da Grcistann ikinci snf vatandalar olduklarna dair bir inancn
yaygnlamasna neden olmutur (Wheatley, 2009: 126-127).
Boral Trklerinde ayrmcla maruz kaldklarna dair inancn
yaygnlamas, kendi taleplerini iletebilecekleri ve sorunlarn aktara-
caklar mekanizmalarn ortadan kalkmas nedeniyle var olan sorun-
larnn zmsz kalmas, Boral Trklerinin Grcistan devletine
yabanclamalarna, siyasi ballklarn ve sorunlarnn zmn
29
30
European Centre For Minority Issues Caucasus (ECMI Caucasus ) Ethnic Groups of
Grcistan dnda aramalarna neden olmaktadr. Bu balamda, Bor-
al Trklerinin Azerbaycandan beklentileri artmakta, bu beklenti
Azerbaycann Grcistanda yaayan Boral Trkleri ile ilikilerini ve
Azerbaycan-Grcistan ilikilerini byk lde etkilemektedir. Gr-
cistan hkmetine sorunlarn aktarmak isteyen Boral Trkleri r-
gtlerini harekete geirme abasndadrlar. 2008 ylndan itibaren on
iki Boral Trk rgtnn bir araya gelerek Boral Trklerinin duru-
munun dzeltilmesi dorultusunda alacaklar, haber ajanslarnn
haberleri arasnda yer almaktayd (Gahrton, 2010: 30).
zerk bir stats bulunmayan ama buna ramen ayrlk bir po-
tansiyeli her zaman iinde barndrm olan Samtshe-Cavahetya, Gr-
cistandaki Ermeni nfusun en youn olarak yaad blgedir. 1989
resm verilerine gre Grcistanda 437,211 olan Ermeni nfusu, genel
nfusun % 8,1ini oluturmaktayd. Samtshe-Cavahetyada 128,204
Ermeni yaamakta ve nfusun % 54,44n oluturmaktayd. Ayrca
Abhazyada nemli bir Ermeni nfus bulunmaktadr. Yine 1989 veri-
lerine gre 76,541 Ermeni, Abhazya nfusunun % 14,58ini; Kvemo-
Kartlide ise 43,993 Ermeni genel nfusun % 7,23n oluturuyordu.
31
2002 verileri, Ermeni nfusunun 248,929a dtn gster-
mektedir. Bu, Grcistan nfusunun % 5,6sna tekabl etmektedir.
Ancak, bu dn temel nedeni, Abhazyann 2002 verilerine dhil
olmamasdr. 2002 itibaryla Samtshe-Cavahetyada Ermeni nfus
113,347dir ve bu rakam nfusun % 54,60na tekabl etmektedir.
Kvemo-Kartlide ise 31,777 Ermeni yaamakta, bu da nfusun %
6,39una karlk gelmektedir.
32
Cavahetyada (Ahlkelek ve Ninods-
minda rayonlar) Ermeni nfusun % 90larn zerine ktn da ayr-
ca belirtmek gerekmektedir.
Her ne kadar, Cavahetya, Sovyet dneminde otonom bir statye
sahip olmadysa da, fiilen blgede, zellikle Sovyetler Birlii daldk-
31
32
tan sonra Tiflisin deil, Ermeni rgtlerin otoritesinin geerli oldu-
u herkese bilinmektedir. Cavahetya, Grc yetkililerin giremedii,
Ermeni parasnn getii, Ermenicenin konuulduu, Grccenin pek
bilinmedii ve hlen Ermenistanla birleme arzusunu tayan grup-
larn yaad bir blgedir. Bu nedenle, Grcistan Ermenilerinin ou-
nun siyasi, toplumsal ve kltrel aidiyetlerinin Grcistandan ziyade
Ermenistana olduunu ifade etmek yanl olmayacaktr.
33
Gamsahurdiya dneminden itibaren otonomi taleplerini gndeme
tayan Cavah ve Virk rgtleri, Ermeni kltr ve tarihinin korun-
mas ve eitim sistemine dhil edilmesi dorultusundaki taleplerini
srekli gndemde tutarak Grcletirme politikalarna kar dura-
caklarn ifade etmektedirler. Yakn zamana kadar, blgedeki bu ay-
rlk potansiyelin frenlenmesi, Grc hkmetlerinin yerel Ermeni
liderlerle i birliine giderek, bu liderlerin belirli alanlarda iktidar el-
lerinde bulundurmalarna olanak tanmasyla mmkn olmutur. Bu
siyaset, genel olarak Saakavili dneminde de devam etmitir. Ancak,
bu dnemde sz konusu en nemli deiiklik, 2007 ylnda blgede-
ki Rus ssnn kapatlmasdr. Yllar boyunca blge Ermenileri iin
nemli bir geim kayna ve siyasi-asker destek olan Rus ssnn ka-
patlmas ile Moskovann etkisinin azalmas blgede grece bir istik-
rar mmkn klmtr. te yandan, zellikle Tanakstyun ile organik
ba olan radikal Ermenilerin tutuklanmas, yerel liderlerle i birlii,
yerel polisle i birlii ve sosyo-ekonomik durumun iyilemesini sala-
mak zere yaplan yatrmlar neticesinde radikal hareketlerde nemli
bir azalma olduu ifade edilebilir.
34

Ancak, tm bu politikalarn, Ermenilerin ayrlk potansiyelini
ortadan kaldrdn, Grc devletinin sadk birer vatandalar olma-
larn ve bu blgenin lkeyle siyaseten ve toplumsal olarak btnle-
mesini saladn sylemek iin henz ok erkendir. Grclerle en
33
Aydngn, Ayegl Ahska Trklerinin Geri Dn Sreci ve Gney Osetya Savann
Gsterdikleri. 19 Eyll 2008a, http://www.asam.org.tr/tr/yyazdir.asp?ID=2787&kat1=
4&kat2= .
34
International Crisis Group Georgia: The Javakheti Regions Integration Challenges
Europe Briefing, No. 63, 23 Mays 2011, http://www.crisisgroup.org/~/media/Files/
europe/caucasus/georgia/B63 Georgia The Javakheti Regions Integration Challenges.pdf.
yakn olduklar din konusunda dahi, son dnemlerde aznlklarn din
haklarn Grclerle bir anlamda eitlemeye ynelik yaplan yasal d-
zenlemeleri takiben, zellikle de kiliseler konusunda eitli gerilimler
yaanmaktadr. Hem Ermenilerin hem de Grclerin, kendilerinin
Hristiyanlk tarihindeki yerleri hususundaki rekabetleri, tarih kilise-
lerin paylam konusunda da gndeme gelmektedir. Grcistandaki
baz kiliselerin kendilerine ait olduunu ileri sren Ermeniler son d-
nemlerde, zellikle toplumun liberal olmayan katmanlarnda nemli
bir rahatszlk kayna olmaktadr.
35

Bu blmn banda da belirtildii gibi, Grcistann devlet ve
ulus inas asndan nndeki en nemli iki sorun, Gney Osetya ve
Abhazyann bamszlklarn ilan etmi olmalardr. Bu durum, iki
halkn kendilerini Grc ulusunun bir paras olarak grmediklerinin
ak ifadesidir. Kendilerini ne siyaseten ne de toplumsal ve kltrel
olarak Grcistana ait hissetmektedirler. Bu hissiyat, Grcistann lke
btnln salama dorultusunda atlmlar yapmas gerekirken,
Gamsahurdiya dneminden itibaren atlan yanl admlar nedeniyle
derinlemitir. Hem Abhazya hem de Gney Osetya kendi alternatif
ulus projelerini gelitirmiler, bir devlet ve ulus ina sreci deneyim-
lemeye balamlardr. Bu anlamda, Abhazya ve Gney Osetyann,
Grcistann devlet ve ulus ina srecinden kopmalarnn tarihsel, sos-
yolojik ve siyasal nedenleri zerinde durmann yan sra ksaca her iki-
sinin de devlet ve ulus ina etme projelerini irdelemek gerekmektedir.
Giri blmnde ksaca deinildii gibi, Abhazya ve Gney Osetya
rneklerini, kurguladklar mitler zerinden ele almak faydal olabilir.
Grc-Abhaz gerilimini bu erevede ele alacak olursak, zellikle etnik
kken, blgede kurulan ilk devletin kimlere ait olduu ve Hristiyanl-
n nce kimler tarafndan benimsendii gibi hususlarda farkl Grc
ve Abhaz mitlerinin veya tarih versiyonlarnn bulunduu ve bunla-
rn birbirleri ile eliki iinde olduklarn belirtmek gerekir.
36
Dier bir
35
Daha ayrntl bilgi iin bk. (Asker, 2011).
36
Mitlerin nemine dikkat ekmek elbette taraflarn siyasi zm araylarnn veya siya-
si zme inanlarnn bulunmad veya dikkate alnmad eklinde anlalmamaldr.
Mitlere yaplan vurgu, gnmzdeki atmalarn nedenlerinden biri olan tarihsel yarl-
malara dikkat ekmek iindir.
ifadeyle, Grc tarihiler, zellikle Mikeladze, Grc devletinin do-
rudan Kolhida Krallna dayandn savunurken, Abhaz tarihiler
Kolhida Krallnn varlna dahi phe ile yaklamaktadrlar. te
yandan, baz Grc tarihiler, Kolhlarn ve gnmz Abhazya top-
raklarnda yaayanlarn Grc kabileleri olduunu savunmaktadr.
Bylece, blgenin otokton halknn Grcler olduu vurgulanmakta
ve Abhazlarn blgeye daha sonra yerletikleri gr ileri srlmek-
tedir. Abhaz aratrmaclar ise blgedeki asl otokton halkn Abhazlar
olduu grn savunmakta, Grclerin blgeye daha sonra gel-
diini ve Abhaz-Adige gruplarn Gney Kafkasyann batsna do-
ru ekilmek zorunda braktklarn ifade etmektedirler. Eski Abhaz
Devlet Bakan Vladislav Ardzinba, bu gr ska dile getirenler
arasndayd. Sekizinci yzyl sonunda kurulan Abhaz Kralln kimin
kurduu ve etnik olarak kimlerden olutuu hususu da Grcler ve
Abhazlar arasnda nemli bir anlamazlk nedenidir. Grcler, Abhaz
Krallnn bir Grc devleti olduunu, Grclerin nfusun nemli
bir ksmn oluturduunu iddia ederken, Abhazlar, Abhaz Krallnn
kendileri tarafndan kurulduu grn savunmaktadrlar. Hristi-
yanln benimsenmesi konusunda ise yine farkl grler belirmek-
tedir. Abhazyann kuzeyinde slam, gneyinde ise Hristiyanlk ege-
mendir. Abhazlar, nc yzyldan itibaren Hristiyanl benimse-
meye baladklarn belirtirlerken, Grcler kendilerinin daha nce
Hristiyan olduklar iddiasndadrlar (Smith vd., 1998: 54-59).
Grcler ile Gney Osetyallar arasndaki gerilimi ele alacak olur-
sak, yine taraflarn mitleri ve tarih yazmlar sorunlarn temelini olu-
turmaktadr. Gney Osetya zerk Blgesi 1922 ylnda ida Kartlide
kurulmutur. zerklik stats, Grcler tarafndan, Boleviklerin
Gney Osetlere, Meneviklere kar yrttkleri mcadelenin karl-
verilen bir dl olarak deerlendirilirken, Gney Osetlerin bu bl-
geye Grclerden ok daha sonra geldikleri gr savunulmutur.
Elbette ki Kafkasyadaki varlklarn tarihin derinliklerine tamak is-
teyen, Alanlar ve Sarmatlarn atalar olduu grn savunan, yani
rani bir halk olduunu ifade eden, Grclerden nce blgede devlet
kurmu olduunu belirten ve dolaysyla blgenin otokton halk ol-
duklarn iddia eden Gney Osetler, blgeye Grclerden sonra gel-
dikleri grnden hi memnun olmamlardr. Grc versiyonuna
bakldnda, onlarn da yine kendilerini blgenin en eski halk olarak
tanmladklar grlmektedir. lk Oset gruplarn blgeye 13. yzyl-
da geldiini belirten Grcler, blgede Osetlerin nfusunun en erken
ihtimalle 15. yzyldan itibaren artmaya baladn ifade etmektedir-
ler. Bu gre katlmayan daha radikal Grc versiyonlar ise Osetlerin
blgeye geliini 20. yzyla kadar getirebilmektedirler. Elbette ki bu
grler Gney Osetler tarafndan reddedilmektedir. Gney Osetler-
de mill bilinlenmeye ciddi katk salam olan ve Osetlerin blgede-
ki varln milattan nceki dnemlere tayan grler, 1991-1992
yllarnda Gney Osetler ve Grcler arasndaki savan koullarnn
ortaya kmasnda nemli bir katk salarken, Gney Osetlerin siya-
si taleplerini merulatracak zemini de oluturmutur (Smith vd.,
1998: 59 -66).
Tabiidir ki, Abhazlarn ve Gney Osetlerin kendilerini Grclerden
ayrmak iin yeterince tarihsel neden vardr, ancak Sovyet federal ya-
psnn etnik atmalara ve etnik-milliyetiliklere zemin hazrlayacak
politikalar izledii de yadsnamaz bir gerektir. Abhazya ve Gney
Osetya bu anlamda son derece arpc iki rnektir. Sovyet rejimi iki
halkn zerk idari statlerine olanak tanm, yerliletirme (Rus. ko-
renizatsiya) politikalar erevesinde dillerinin geliimini desteklemi
ve yaadklar topraklardaki mevcudiyetlerine dair gelitirdikleri ta-
rih yazmna da katk salamtr. Bu olgularla Grc milliyetiliinin
nitelii, zellikle de dalma sonras gndeme gelen ve dlayc ni-
teliini zaman zaman vurguladmz Grc ulusu anlay bir araya
geldiinde, atma kanlmaz olmutur. nce Gamsahurdiya ve ar-
dndan evardnadzenin izledii yanl politikalar bu iki halkn, Grc
devletine yabanclamasna neden olmutur. Grcceden farkl diller
konuan bu iki halk, kendilerini Grc olarak tanmlamamakta, yu-
karda deindiimiz mitler ve tarih anlatmlarnda da ifade edildii
gibi, kendilerini bu corafyann otokton halk olarak grmekte, hatta
yaadklar topraklara Grclerden daha nce yerletiklerini iddia et-
mektedirler.
Grcistann hem Abhazya hem de Gney Osetya ile yapt sava-
lar kaybetmi olmas, taraflarn ilikilerini kmaza sokmu, her iki
blgenin Grcistanla btnlemesi neredeyse imknsz hle gelmi-
tir. Elbette bu sorunlar, Grcler arasnda da gerilimlere yol amakta,
Grcistan i siyasetinde de nemli bir istikrarszlk kayna olutur-
maktadr. stelik tm bu sorunlar, Grcistann Rusya ile ilikilerin-
de nemli gerilimlere neden olurken, Abhazya ve Gney Osetyann,
belki de kendi arzu ettiklerinden daha ok Rusya ile yaknlamalarna
yol amaktadr.
Abhazyada siyasilerin balca beklentilerinden biri, lkenin ulus-
lararas platformda bamszlnn tannmasdr. Rusya ile zellikle
Rusyann Abhazyay tand 2008den bu yana giderek yaknlaan
ilikiler, baz evrelerde Rusyann Abhazyay kontrol altna ald
grnn savunulmasna neden olmutur. Ancak, 2004 ylnda ya-
plan bakanlk seimlerinde Rusyann destekledii aday yerine Ser-
gey Bagapn seilmesi bu gr sahiplerini yalanlar niteliktedir. Di-
er taraftan, Abhazya vatandalarnn ounluu Rus pasaportlarn
almlardr.
37
Grcistann uygulad abluka nedeniyle Rusya-Abhaz-
ya snr, Abhazyay dnyaya balayan tek kapdr.
38
Grlen Ab-
hazlar, Abhazyann dengeli bir d politika izlemeye altn, Tr-
kiye ile ilikilerin gelitirilmesini arzu ettiklerini, ancak Trkiyenin
Abhazyann bamszln tanmamasnda rol oynayan nedenler
arasnda, Krt sorunu ve Grcistan ile ilikilerin bulunduunu da
belirtmilerdir. Bu balamda, Trkiye-Rusya ilikilerinin gelimesi-
37
Abhazya, diasporada yaayan Abhazlarn vatana dnn tevik etmekte ve dnenlere
yeni hayatlarn kurabilmeleri iin gerekli maddi kolaylklar salamaktadr. Geri dnen-
lere otuz bin ruble civarnda hibe ve ev verilmekte olduunu belirten yetkililer, geri d-
nenlerin baz uyum sorunlar yaadklarn ifade etmilerdir. Geri dnenler, Abhazya pa-
saportlarn aldktan sonra Rusya pasaportu almak iin de bavuru yapmaktadrlar. Geri
dn saylar konusunda kesin veri olmamakla birlikte yaklak yedi bin kiinin lkeye
dnd belirtilmektedir. Yetkililer, diasporadaki derneklerle geri dn tevik etmek
zere birlikte almay planladklarn syleseler de Geri Dn Komitesinin kapsaml bir
geri dn organize edecek kaynaklara sahip bulunmadn belirtmilerdir. En byk
diasporann Trkiyede olduunu ifade eden Abhazlar, kesin rakamlarn bilinmemesine
ramen, Trkiyedeki Abhazlarn saysnn Abhazyadakilerden fazla olduunu ileri sr-
mlerdir (Ayegl Aydngnn Austos 2010da Abhazyada yapt aratrmada yetkili-
ler tarafndan verilen bilgi).
38
Minority Rights Group International World Directory of Minorities and Indigenous
Peoples: Georgia: Abkhaz. 3 Mart 2011, http://www.minorityrights.org/1913/georgia/
abkhaz.html.
nin ise kendilerine olumlu bir ekilde yansyacan ifade etmilerdir.
Grlen Abhazlar, Trkiyenin Grc ordusunun modernlemesi
konusunda Grcistana verdii destee dikkat ekerek Trkiyenin
yardm ve desteinin kendilerine kar kullanlmasn istemedikle-
rini ifade etmilerdir. Trkiye-Ermenistan ilikilerinin gelimesinin
blgeyi eitli biimlerde etkileyeceini belirten grmeciler, Cava-
hetya blgesindeki ayrlk potansiyelin aktif olmamasnn sebebini,
Ermenistann Grcistan zerinden dnyaya alyor olmasna bala-
mlardr.
39
Gney Osetyadaki durumu deerlendirdiimizde, ayn ekilde,
uluslararas platformda bamszlklarnn tannmasn hedefledikle-
rini belirtmekle birlikte, nfusu giderek azalan, ekonomik bakmdan
byk lde km ve deta terk edilmi bir blge hline dnen
Gney Osetyann gelecekte bamsz bir lke olabilecei grn
savunmak pek kolay deildir. Gney Osetler zaman zaman Rusya ile
btnleme arzusunu gndeme getirmektedirler. Austos 2008deki
sava ncesinde Rusyann blge halkna Rus pasaportu datt bi-
linmektedir.
40
Farkl rakamlar verilmekle birlikte, Abhazyadan, 200 bin civarn-
da Grcnn, Gney Osetyadan da 15 bin il 20 bin Grcnn g
etmek zorunda kald belirtilmektedir.
41
Grcistan iinde yerlerin-
den edilen Grclerin durumunun, sorunun insani boyutu bir tarafa,
Grc milliyetiliini tetikleyen bir unsur olduunu gzden karma-
mak gerekmektedir. Yaanan savalarn sonularndan biri olan zo-
39
Ayegl Aydngn tarafndan Temmuz 2010da Abhazyada yaplan grmelere dayan-
maktadr. Trkiyenin Grcistan ordusunu modernletirme dorultusunda izledii politi-
ka ve iki lke arasndaki asker i birlii anlamalar iin bk. Son Yirmi Ylda Trkiyenin
Azerbaycan, Grcistan ve Ukraynaya Ynelik D Politikas ve Bu lkelerdeki Faaliyetleri
blm.
40
Daha ayrntl bilgi iin bk. International Crisis Group, No. 205 South Ossetia: The
Burden of Recognition Europe Report. 7 Haziran 2010, http://www.crisisgroup.org/~/
media/Files/europe/205 South Ossetia The Burden of Recognition.pdf; Minority Rights
Group International World Directory of Minorities and Indigenous Peoples: Georgia:
Ossetians. 3 Mart 2011, http://www.minorityrights.org/1914/georgia/ossetians.html.
41
International Crisis Group South Ossetia: The Burden of Recognition Europe Report,
No. 205, 7 Haziran 2010, http://www.crisisgroup.org/~/media/Files/europe/205 South
Ossetia The Burden of Recognition.pdf.
runlu i g, ulusal kimlik ina srecini etkilemekte, farkl gruplarn
milliyetiliklerini tetiklemektedir. Bu durum, lke btnlnn sa-
lanabilmesinin ve ad geen tm etnik gruplar kapsayacak bir ulus
inasnn gerektirdii atmalarn zmlenmesinin nndeki en b-
yk engeldir.
42
Bu gelimeler, Grcistanda demokratikleme srecini
olumsuz ynde etkilemekte, dolaysyla, toplumsal bar ve refahn
tesisini engellemektedir. Milliyeti kimlii ile ne kan nl Grc
yazar lia avavadzenin de vurgulad gibi din, vatan ve dil, Grc
kimliinin ayrlmaz paralardr. Dinden kastedilen elbette Ortodoks
Hristiyanlktr. Yukarda anlatlanlar, dinsel milliyetilik anlaynn,
gnmz Grc ulusu ina srecinin temel bir unsuru olarak ortaya
ktn gstermektedir. Ayn ekilde dil de, baka rneklerde oldu-
undan belki daha da ok, Grc ulusal kimliinin yap talarndan
biridir (Tonoyan, 2010: 293).
Ulus nasnn Bir Arac Olarak Dil ve Dil Politikalar
Grcistan, 1801 ylnda Rusya tarafndan ilhak edildikten sonra Grc-
ce devletin dili olma zelliini kaybetmi, Grc eitim kurumlarnda,
din okullar da dhil olmak zere, eitim-retim Rusa yaplmaya ba-
lanmtr. 19. yzyl boyunca izlenen ve Grccenin aleyhine ileyen
Rus dilini yaygnlatrma politikasnn bir dier aya da, Megrel, Abhaz
ve Svan dillerinin, oluturulan alfabelerle yaz dilleri hline getirilerek
geliebilmesinin koullarn hazrlamakt (Smith vd., 1998: 170).
1918 ylnda Grcistann bamszla kavumasnn ardndan Gr-
c diline devlet dili stats verilmi, ancak durum Sovyetler Birliinin
bir paras olduktan sonra da deimemitir. 1921 ylnda Rusann
etkinliini artrma abalar Grc komnistlerinin ve aydnlarnn
direnci nedeniyle baarsz olmutur. Grcistan Komnist Partisi Bi-
rinci Sekreteri Sergo Orjonikidze Rusann basknn dili deil, Ekim
Devriminin dili olduunu ifade ederek bu tepkiyi desteklemitir
(Smith vd., 1998: 171). Grccenin devlet dili olma stats, 1922 ve
42
Daha fazla bilgi iin bk. Aprasidze, David Formation of a State and a Nation in Modern
Georgia: an Unfinished Project?. 14 Nisan 2009, http://identitystudies.ac.ge/index.php/
IStudies/article/view/20/32; te yandan, Grcistanda yaanan siyasi istikrarszlk ve et-
nik sorunlar, lkenin en ncelikli hedefleri arasnda yer alan NATO ve AB yelii konu-
sunda izledii siyaseti zora sokmaktadr.
1937 Grcistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti anayasalarnda da dei-
memitir. Grcistan Cumhuriyetinin 1937 Anayasasnn 156, 157 ve
158. maddelerinde Grccenin stats belirlenmitir. Anayasaya gre
Grcistanda devlet dili Grccedir (156. madde), ancak Grcistanda
yaayan mill aznlklarn ana dillerini zgrce gelitirmeleri, kltrel
ve resm kurumlarnda kullanmalar hakk tannmtr (156. madde).
Kanunlarn, Grcistan Yksek Sovyeti ve Halk Komiserleri Sovyeti
(Bakanlar Kurulu) kararlarnn Grcce yaymlanmas karara balan-
mtr. zerk cumhuriyetler (Acaristan ve Abhazya) ve zerk vilayette
(Gney Osetya) ise sz konusu mevzuat Grccenin yan sra yerel
dilde de yaymlanacaktr (157. madde). Yine, Abhazya ve Osetyann
ynetim organlarnn (Abhazyada Yksek Sovyet, Bakanlar Kurulu ve
Osetyada Halk Vekilleri Sovyeti Yrtme Komitesi) kardklar yasal
mevzuat yerel dilde ve Grcce yaymlanacaktr.
43

Aslnda, Stalinin Sovyetler Birlii siyasetinde etkili olduu dnem-
de, yani 1930lardan lmne dein, dil konusu bata olmak zere,
Grcistann az da olsa ayrcalkl bir konuma sahip bulunduunu iddia
etmek mmkndr. Bununla birlikte, 1930larda, Rusa ilkokullarda
mfredata dhil edilmi ve ortaokullarda daha iyi retilmesi gerek-
tii konusu tartmaya almtr. Genel anlamda Rusann 1930lar-
dan itibaren her alanda tevik edildiini ve tm okullarn mfredatn-
da Rusa dersinin zorunlu hle getirildiini belirtmek gerekmektedir.
Grcce, Sovyetler Birliinde kullanlan birok yaz dilinin aksine
ne Sovyet dneminde ne de sonrasnda bir alfabe deiiklii yaa-
mtr.
44, 45
te yandan, Abhaz ve Oset dillerinin alfabelerine mda-
halelerde bulunulmutur. Oset alfabesi 1844te, Abhaz alfabesi ise
1862de Kiril alfabesi temel alnarak gelitirilmitir. 1923te Osete,
43
Konstitutsiya (Osnovnoy Zakon) Gruzinskoy Sovetskih Sotsialistieskoy Respubliki. Tb., 1937.
44
Ermenice iin de ayn durum sz konusudur.
45
Grcce 5. yzyldan beri kendi alfabesiyle yazlmaktadr. Orta ada baz deiiklikle-
re uram olsa da olduka nadir rastlanan bir sreklilik ve istikrar gstermitir. 1500
yl nce yazlm her metnin tamam gnmzde, okulda eski Grcce metinler okuyan
ocuklar tarafndan rahatlkla anlalabilmektedir (Gachechiladze, 1995: 17). Yzyllar
boyunca birok imparatorluun ve lkenin etkisine ak olmu bu lkede dilin sergiledii
sreklilik son derece dikkat ekicidir. Sovyet dneminde Grcistann merkezle yaad
temel gerilimin dil konusunda olduu dikkati ekmektedir.
1926da ise Abhazca iin Latin alfabesine gei yaplmtr. Ardndan,
1938 ve 1954 yllar arasnda Abhaz ve Oset dilleri iin, bu kez Gr-
c alfabesi temel alnarak yeni bir alfabe gelitirilmitir. Unutmamak
gerekir ki bu dnem, 1920lere damgasn vuran yerliletirme (Rus.
korenizatsiya) politikasnn artk terk edildii, Abhazca ve Osete ei-
tim veren okullarn kapatld, Stalin ve Beriyann Sovyet rejiminin
gl iki ismi olduu dnemdir. Stalinin lmnn ardndan hem
Osetlerin hem de Abhazlarn, dillerinin statsnn ykseltilmesi
konusundaki talepleri gndeme gelmitir. 1954 ylnda Oset ve Ab-
haz dillerinin yazmnda tekrar Kiril alfabesine dnlmtr (Smith
vd., 1998: 171). Bu gelimeler Grccenin etkisinin titler olmayan
halklarn yaadklar blgelerde azalmasna neden olurken, Rusann
etkisini artrmtr. Sovyet rejiminin Rusann yaygnlatrlmas do-
rultusunda izledii genel dil politikasnn da etkisiyle, Grc olmayan
nfusun Grcce altyapsnn bu srete zayflama eilimine girdiini
belirtmek gerekmektedir. Bu gelimeler, Grcler tarafndan derin bir
memnuniyetsizlikle karlanmtr.
Dier bir ifadeyle Ruslatrma politikalar, zaman iinde hem dil
alannda hem de dier alanlarda glenmitir. rnein, 1961de ya-
plan 22. Komnist Parti Kurultaynda milliyetler aras iletiim dili-
nin Rusa olduu hususu karara balanmtr.
46
1924, 1936 ve 1977
Sovyet anayasalarnn hibirinde Sovyetler Birliinin resm dilinin ne
olduuna dair bir ibare bulunmamaktayd, ancak Rusa fiilen resm
dildi. 1970lere gelindiinde, Sovyetler Birliinin her yerinde Rusla-
trma politikalar yeni aamaya girmi, bu erevede Moskova yne-
timi Sovyetler Birliinin snrlar iinde Rusann egemenliini ar-
trmak iin gerekli stratejik admlar atmaya balamtr. O dnemde
baz Birlik cumhuriyetleri Rusann yaygnlatrlmasn desteklemi,
ancak Grcistan, Ermenistan ve Baltk cumhuriyeti bu politikalara
kar kmlardr. Moskovann, 1978de, Grcistann yeni anayasa
taslanda devletin dilinin Grcce olduunu belirten maddenin gz-
den geirilmesi dorultusundaki karar Grcistanda byk tepki ya-
ratm, ancak Grcistan Yksek Sovyeti, Moskovann talebini uygu-
46
Programa Kommunistieskoy Partiyi Sovetskogo Soyuza. Gospolitizdat.1961, s.115-116
lamak zorunda kalarak Grc dilinin statsnn iptali ynnde karar
almtr. 14 Nisan 1978de Grc renciler bu karara kar kmak
zere barl bir gsteri dzenlemilerdir. Grcistan ynetimi geri
adm atmak zorunda kalm, bylelikle Grc dili anayasal statsn
korumutur.
47
Bu o dneme dein, Sovyetler Birliinde grlmemi
bir gelimeydi. Bu gelime, doal olarak Moskovay son derece rahat-
sz etmitir (Curtis, 1995: 110).
48

Grcistanda, Gorbaov dneminde Grc dilinin yaygnlatrl-
mas tartmalar ivme kazanm, tartmalar medyada da nemli bir
yer igal etmitir. Dilsel Ruslamadan son derece rahatsz olan Grc
hkmeti, 1989 ylnda Grc Diline Dair Devlet Programn kabul
etmi ve bu programla Grccenin toplumun her alannda yaygnla-
trlmasn amalamtr. Bu programn en nemli hedeflerinden biri,
ana dili Grcce olmayanlarn Grcce bilgilerini gelitirmekti. Gr-
cistan ynetimi, aznlklarn Grcce bilgisinin yetersizliini toplum-
sal btnleme nndeki en byk engellerden biri olarak deerlen-
dirmekteydi. Ayrca Grc dilinin yksekretimdeki arlnn da
artrlmasn hedefleyen bu programla Grc Dili Gn ad altnda
bir gn de ihdas edilmiti. Baz aratrmaclar dil konusunda izlenen
bu politikalarn, o dnemde lkedeki kamplamalar ve paralanm-
l artrdn belirtmektedirler (Smith vd., 1998: 172).
49
47
14 Nisan, her yl Grcistanda Ana Dili Gn olarak kutlanmaktadr. Novosti Gruzii V
Gruzii Den Rodnogo Yazka. 14 Nisan 2010, http://sakartvelo.ru/news/v-gruzii-
denrodnogo-yazyka; Paresivili, Mziya ve Tarhnivili, Nino V Gruzii otmetili, Den
Rodnogo Yazka. http://www.ekhokavkaza.org/content/article/2012526.html.
48
Sovyetler Birlii daldktan sonra evardnadze bir demecinde bu olayn Moskovada ok
olumsuz yank bulduunu belirtmitir. Komnist Partinin deolojik Konulardan Sorumlu
Sekreteri Suslov, evardnadzeyi ararak Grc milliyetilii ve Grcistan Komnist Par-
tisi ynetiminin, Sovyetler Birlii Komnist Parti Merkez Komitesinin kararlarna ynelik
tavr gibi konular ieren bir rapor hazrladn, konuyu Politbronun gndemine taya-
can sylemitir. Fakat Brejnev bu konunun Politbroda grlmesine msaade etme-
mi, sorunlarn evardnadzeye bizzat iletilmesinin yeterli olacan, evardnadzenin de
bundan sonraki faaliyetlerinde bu konular dikkate alacan ifade etmitir. Novosti@mail.
ru Eduard evardnadze: Yeltsin Predlojil mne Razdelit Gruziyu na Dve asti. 22 Aralk
2008, http://news.mail.ru/politics/2260717/.
49
Minority Rights Group International Breaking the Cycle of Exclusion: Minority Rights in
Georgia Today. 22 Aralk 2009, http://www.minorityrights.org/9547/briefing-papers/
breaking-the-cycle-of-exclusion-minority-rights-in-georgia-today.html.
Sovyetler Birlii daldktan sonra, Moskovann baskc dil poli-
tikalar da sona ermi oldu. Gamsahurdiya dneminde her ne kadar
Grccenin etkinlii artrlma hedeflendiyse de, Rusann renil-
mesinin ve kullanmnn yaygnl, yapsal bir olgu idi. Dolaysyla,
Rusa, Sovyetler Birlii daldktan sonra da eski Sovyet alannda et-
kinliini korumaya devam etti. Ancak, bu etki gerek etnik ve demog-
rafik gerekse tarihsel nedenlerle deiik lkelerde deiik dzeylerde
hissedilmektedir. Grcistan, Sovyet dneminde de, dalma sonras
dnemde de bu etkinin greceli olarak en az hissedildii lkelerden-
dir. Birok eski Sovyet cumhuriyetinde nfusun nemli bir ksm ok
iyi Rusa konuurken, Grcistanda, nfusun sadece te birden az
iyi derecede Rusa bilmektedir.
50
Grcistanda gen nfusun neredey-
se % 90nn yetikinliklerinde Rusa bilmeyecei ngrlmektedir.
51

Rusann giderek azalan yaygnl, Sovyetler Birlii daldktan sonra
birok cumhuriyette olduu gibi, Grcistanda da titler dilin stats-
nn ykseltilmesi ve yaygnlnn artrlmas ve Rusann kaplad
alann daraltlmas iin uygulanan politikalarn bir sonucu olarak de-
erlendirilebilir.
1995 ylnda kabul edilen Grcistan Anayasasnda Grccenin
devlet dili olmasna dair hkm korunmutur.
52
Bu anayasann 8.
maddesinde Grcistann devlet dilinin Grcce olduu belirtildikten
sonra Abhaz dilinin de Abhazyada devlet dili olduu vurgulanmakta-
dr. Abhazya Anayasasnn 6. maddesinde Abhazca devlet dili olarak
tanmlanrken, Rusa da kamu ve dier kurumlarda kullanlabilecek
bir dil olarak tanmlanmaktadr. Ayrca ayn maddede Abhazyada ya-
ayan tm etnik gruplarn kendi dillerinin kullanmnn garanti altna
alnd ifade edilmektedir.
53
Gney Osetya Anayasasnn 4. madde-
50
Yatsenko, Elena Nujen li Russkiy Yazk v SNG?. 4 Mart 2008, http://www.rian.ru/
analytics/20080304/100581741.html.
51
Gradirovskiy, Sergey Nikolayevi ve Yesipova, Nelli Russkiy Yazk na postsovetskom
Prostranstve Ekonomieskie nteres, Suverenitet i Sohranivsiesya Svyazi. 28 Ekim
2008, http://www.ng.ru/scenario/2008-10-28/14_russlang.html.
52
Gamsahurdiya dneminde, 1977 Sovyetler Birlii Anayasasna dayanan 1978 Grcistan
Anayasas geerliliini korumutur.
53
Abhazya Anayasas, Abhazya Cumhuriyeti Dileri Bakanl Abhazya Cumhuriyeti Ana-
yasas. 11 Eyll 2010, http://www.mfaabkhazia.net/tr/constitution.
sinde devlet dili Osete olarak belirtilmektedir. Ayn maddede (4/1)
devlet yetkililerinin Oset dilini gelitirmek ve korumakla ykml
olduklar vurgulanmaktadr. Yine ayn maddenin ikinci fkrasnda ise
Rusann ve Grclerin youn olarak yaadklar yerlerde Grccenin,
Oset dili ile eit statye sahip olduklar belirtilmektedir.
54
Grcistan, Avrupa Konseyi yesi olarak Mill Aznlklarn Korun-
masna Dair ereve Szlemeyi imzalamtr. Ancak Grcistanda
Rusann ve dier dillerin statsn dzenleyen herhangi bir yasal
mevzuat bulunmamaktadr. Anayasann dille ilgili maddesinde azn-
lk dillerine deinilmemektedir. Oysa 1999 ylnda Grcistan Avrupa
Konseyi yesi olduunda, bir yl iinde Avrupa Blgesel ve Aznlk
Dilleri artn imzalayacana dair sz vermitir. Aradan on yldan
daha uzun bir sre gemesine ramen Grcistan bu art hlen im-
zalamamtr.
55
Aznlk dilleri konusu gndeme geldiinde hi phesiz Grcistann
en byk iki aznlna, Boral Trklerinin ve Ermenilerin durumla-
rna dikkat ekmek gerekmektedir. Sovyetler dneminde izlenen dil
ve eitim politikas, aznlklarn youn olarak yaadklar blgelerde
kendi ana dillerinde eitim veren okul almasna olanak tanmaktay-
d. Ancak, aznlklarn byk ksm yksekretimde ana dillerinde
retim yapamadndan, ocuklarn Rus okullarna gndermeyi
tercih etmekteydi. Aznlk dilinde eitim veren okullar Grcistanda
Boral Trklerinin ve Ermenilerin youn olarak yaadklar blgeler-
de bulunuyordu. Ancak, bamszlk sonrasnda, yani son yirmi ylda,
Grcistanda aznlk dillerinde eitim veren okul says giderek azal-
maktadr.
56
Her ne kadar, Grcistan Eitim Kanununun 7. maddesi
uyarnca ana dilinde ve devlet dilinde eitim devlet garantisi altna
54
Gney Osetya Anayasas, Regionalism Research Center The Constitution (Organic
Law) of the Republic of South Ossetia. http://www.rrc.ge/law/konst_2001_04_08_e.
htm?lawid=1504&lng_3=en.
55
bk. Wheatley, Jonathan Georgia and the European Charter for Regional or Minority
Languages. 16 Haziran 2009a, http://www.ecmicaucasus.org/upload/publications/
working_paper_42_en.pdf.
56
Mekhuzla, Salome ve Roche, Aideen National Minorities and Educational Reform in
Georgia, ECMI Working Papers, No. 46, 2009, http://www.ecmicaucasus.org/upload/
publications/working_paper_46_en.pdf.
alnm ise de
57
Grc okullarndaki mfredat ile aznlk okullar mf-
redat uyumlu hle getirilemediinden, aznlk okullar, akraba lke-
lerin gnderdikleri kitaplarla retim yapmak zorunda kalmaktadr.
58
Bu aksaklklara karn, mill aznlklarn korunmasna dair szle-
meye verilen nemin bir gstergesi olarak Austos 2005te Hogr
ve Sivil Btnleme in Ulusal Konsept ve Eylem Plan hayata gei-
rilmitir. Sz konusu eylem plannn amalarndan ilki, lke btnl-
nn nndeki en byk engellerden biri olarak ifade edilen devlet
dilinin lke vatandalar tarafndan yaygn olarak renilmemesi so-
rununu zmektir. Bu plan, Grcce bilinmemesinin aznlklarn top-
lumsal, ekonomik ve siyasi hayata katlm engellediini belirtmekte,
katlm salamak amacyla aznlklarn devlet dilini renmeye tevi-
kinin gerekliliini Eitim ve Devlet Dili bal altnda ele almaktadr.
Bu erevede, eitim kurumlarnda tm mill aznlklarn devlet dilini
renmelerini tevik eden ve mmkn klan bir yaplanmaya gidilme-
si ngrlmektedir.
59

60
Saakavili dneminde Grcistanda dil konusunda izlenen en ar-
pc politika ngilizce retimine verilen nemdir. Dier bir ifade ile
hkmet, ngilizceyi Grcceden sonra lkede en ok kullanlan dil
57
Office of the State Minister for Reintegration Otrvki iz Zakonodatelstva Gruzii. 25
Ocak 2011, http://www.smr.gov.ge/uploads/Rus.pdf.
58
Minority Rights Group International Breaking the Cycle of Exclusion: Minority Rights in
Georgia Today. 22 Aralk 2009, http://www.minorityrights.org/9547/briefing-papers/
breaking-the-cycle-of-exclusion-minority-rights-in-georgia-today.html.
59
National Integration and Tolerance in Georgia National Concept for Tolerance and
Civic Integration. 11 Mays 2009, http://diversity.ge/files/files/National Concept_Eng_
ADOPTED.pdf.
60
Gnmzde Grcistanda Grcler, Grcce dnda, Megrelce, Svanca ve Lazca ko-
numaktadrlar. Svan dilinin yazm iin Grc alfabesi kullanlmaktadr. Svan dili,
Grcistann kuzeyinde Svanetya blgesinde konuulmaktadr. Megrel dilinin yazm iin
de gnmzde Grc alfabesi kullanlmaktadr. Megrelce bat Grcistanda Samegrelo
blgesinde konuulmaktadr. Az kullanlan bir yaz dili olan Lazca, Grcistann gneyba-
tsnda konuulmaktadr (Coene, 2010: 72). Her ne kadar Megrelce, Svanca ve Lazca, Gr-
c bilim adamlarnca Grccenin leheleri olarak kabul edilseler de, Rus bilim adamlar
bu dilleri ayr diller olarak kabul etmektedirler. bk. Wheatley, Jonathan Georgia and the
European Charter for Regional or Minority Languages. 16 Haziran 2009a, http://www.
ecmicaucasus.org/upload/publications/working_paper_42_en.pdf; Bu yaklam farkllk-
lar, dil meselesinin siyaset ve ulusal kimliklerle olan yakn ilikisini bir kez daha gzler
nne sermektedir.
hline getirme politikas uygulamaya balamtr. ngilizce eitim
programnn temel amac, 5-16 ya arasndaki ocuklarn drt yl
iinde ngilizce konuabilir hle getirilmesidir. Bu programn yr-
tlmesi iin Grcistana on bin ngilizce retmeninin davet edilme-
si planlanmtr. Eitim Bakanlnn Grcistanla birlikte ren ve
ret konulu bu kampanya erevesinde be yz Grc vatanda
cumhurbakanl kontenjanyla ABDde eitim greceklerdir. Davet
edilen retmenler ise Grcistann farkl blgelerine gnderilmiler-
dir.
61
retmenlerin ou ABD, Kanada, Yeni Zelanda, Polonya vd.
lkelerden gelmektedirler. Saakavili, bu program bir aydnlanma
devrimi olarak nitelendirmektedir. Saakaviliye gre, bu retmen-
ler lkelerine dndklerinde Grcistann tantmna da byk katk
yapacaklardr. Davet edilen retmenlerin grev yaptklar blgeler-
de Grc ailelerin yannda yaamalar planlanmtr. Gnll olarak
grev yapacak retmenlere aylk 272 dolarlk bir deme yaplmas
karara balanmtr.
62
Bu programn baarl olacan sylemek iin henz ok erkendir.
Programn sratli bir ekilde uygulanmasnn mali yk olduka faz-
ladr, lkenin altyaps byle bir kampanya iin yeterli deildir. Dier
taraftan, saha aratrmasnda yaplan mlakatlarda, organizasyonda
ortaya kan sorunlara, zihniyet farkllklarndan kaynaklanan at-
malara, iletiim kurmada ortaya kan zorluklara dikkat ekilmi, bu
hususlarn programn tam bir baaryla hayata geirilmesinin nn-
deki en nemli engeller olduu vurgulanmtr. lk gnll retmen-
ler bakentten uzakta, krsal kesimlerde grevlendirilmilerdir. An-
cak, yaplan mlakatlarda grmeciler bu yerlerdeki yaam artlar-
nn zorluunun program olumsuz ynde etkileyebilecei grn
dile getirmilerdir.
lkede ngilizcenin retilmesi iin devrim niteliinde bir program
uygulanrken bir taraftan da Rusann etkisinin ve eitim mfreda-
tndaki arlnn azaltlmas sreci de balatlmtr. Rusa eitim
61
Gruziya Online Saakasvili: Programma Ui i uis vmeste s Gruziey. 18 Mart 2011,
http://www.apsny.ge/2011/pol/1300479162.php.
62
Tch.ua Saakasvili Sdelaet Angliyskiy Vtorm Yazkom v Gruzii. 16 Austos 2011, http://
ru.tsn.ua/svit/saakashvili-sdelaet-angliyskiy-vtorym-yazykom-v-gruzii.html.
veren okullarn saysnn azaltlmas politikas, bamszln ilk ylla-
rndan beri devam etmektedir. 1997-2005 yllarnda Rus okullarnn
says 86dan 59a dmtr.
63
2004 yl sonlarnda balatlan eitim
reformu kapsamnda Eitim Kanununun 5. maddesinin 4. fkras
uyarnca tm devlet okullarnda, aznlk okullar dhil olmak zere,
Grc Dili, Grcistan Tarihi, Grcistan Corafyas, Grcistan Ede-
biyat derslerinin Grcce okutulmas karar alnm, ancak bunun
tam anlamyla uygulanabilmesi iin gerekli kaynak ayrlamamtr.
Gl Devrimi sonras Rusa eitim konusu siyasi bir bak a-
syla deerlendirilmeye balanmtr. Saakavili hkmeti Rusa
sorununu radikal bir ekilde zme kavuturma konusunda olduka
kararldr. 1 Eyll 2011den itibaren Tiflisteki Rusa okullarn say-
snda nemli bir azalma yaanaca ngrlmektedir. Bakan Dimitri
akine gre, Grcceye arlk verilmesi, toplumsal btnlemeye
byk katk salayacaktr. 2011-2012 eitim retim ylndan itiba-
ren ngilizce birinci snftan balayarak zorunlu ders olarak okutula-
caktr. Baka bir yabanc dil ise ancak yedinci snfta seilebilecektir.
64
Grcistanda, her geen gn saylar azalsa da, Rusa yayn yapan
medya organlar bulunmaktadr. Grc olmayanlara ynelik Rusa ya-
yn yapan Region-TVnin genel yayn alan Boral Trklerinin arlkl
olarak yaadklar Kvemo-Kartli ve Ermenilerin yaadklar Samtshe-
Cavahetya ile Gori ve Tshinvali blgeleridir. Kanaln, Grc ve Grc
kkenli olmayan izleyici saysnn yaklak iki milyon olduu tahmin
edilmektedir.
65
25 Ocak 2011den itibaren Birinci Enformasyon Ka-
63
V promoshh rossiyskomu sooteestvenniku za rubejom. nformatsiya iz spravonogo izdaniya
MD Rossii, nstitut diaspor i integratsii (nstitut stran SNG), s. 185-186.
64
Rusann etkisini azaltmaya ynelik politikalar eitim alan dnda da kendilerini gs-
termektedir. rnein, 1 Ocak 2011 tarihinden itibaren Maliye Bakanl Gelirler Dairesi
Bakanl tarafndan restoranlarda Rusa ark sylenmemesi ynnde gizli bir talimat
verilmitir. Basna szan bu talimatta, kurallara uyulmamas hlinde iletmelerin kapatl-
masna kadar varabilecek cezai meyyideler uygulanaca belirtilmektedir. Yine 1 Ocak
2011den itibaren sinemalarda filmlerin Rusa dublaj yasaklanmtr. Yaplan dzenleme-
lere gre, filmler ya alt yazl orijinal dilinde ya da Grcce dublajl olarak gsterilecektir.
bk. BaltInfo.ru V Gruzii Russkiy Yazk zmayut iz kolnoy Program Mladeklassnikov.
4 ubat 2011, http://www.baltinfo.ru/2011/02/04/V-Gruzii-russkii-yazyk-izymayut-iz-
shkolnoi-programmy-mladsheklassnikov-186489.
65
Region TV, http://www.region-tv.com/.
nal uydudan yayna balamtr.
66
Ad geen televizyon kanal, Ku-
zey Kafkasyaya ynelik propaganda faaliyetleri ieren, devlet destekli
Birinci Kafkasya kanalnn yenilenmi versiyonudur. Rusya, Birinci
Kafkasya kanalnn yaynlaryla ilgili olarak memnuniyetsizliini dile
getirmi, kanaln yayn bir sre sonra sona ermitir.
67
Grclerin dil konusundaki hassasiyetleri dikkat ekicidir. Bunun,
hem ulusal bilincin hem de dil ve ulusal bilin arasndaki ban g-
cne iaret ettii sylenebilir. Grcler kendi dillerine deta kutsal
bir stat atfetmektedirler (Wheatley, 2009: 130, 131). Bu yaklam,
Sovyet dneminde, Grc aydnlarnn hatta Komnist Parti yeleri-
nin dahi ocuklar iin ounlukla Grcce eitimi tercih etmeleri gz
nnde bulundurulduunda, bir kez daha dorulanmaktadr (Gac-
hechiladze, 1997: 56).
Grclerin dillerine atfettikleri deeri kolaylkla gzlemlemek
mmkndr. Dilin gnlk yaamdaki yeri, zellikle dier eski Sovyet
cumhuriyetleri ile karlatrldnda, olduka dikkat ekicidir. Gr-
cler, dilleri ve edebiyatlar ile gurur duyarlar (Smith vd., 1998: 168).
rnein, Grc Krallnn Altn Dnemin nl airi ota Rustaveli,
Grc edebiyat ve kltrnn ant kiilii ve gurur kaynadr. Rus-
taveli, Grc edebiyat dilinin nemli bir ismi olarak kabul edilmekte-
dir. Dile atfedilen bu kutsallk Grcceye dair mitlerde de son derece
sembolik bir biimde ortaya konulmaktadr. Dili temel alan mitler
tarih, kken ve dilin niteliine ilikindirler. Bu mitlerin tamamnn
doru veya yanl olduunu iddia etmek doru deildir. Bu mitlerde
halklar baka dillerin kendi dillerinden trediini, kendi dillerinin in-
sanln ilk dili ve dolaysyla cennette konuulan dil olduunu, seil-
mi ve kutsal olduunu, safln koruduunu, dier dillerden daha
gzel ve aratrlmaya deer olduunu iddia ederler. Bu bak as dik-
kate alndnda, Grcistanda bir aratrmacnn, tm Hint-Avrupa
dillerinin Grcce ve dier bero-Kafkas dillerinden tredii iddiasn
kantlamak zere yrtt aratrma ilgi ekicidir (Smith vd., 1998).
66
Pik TV, http://pik.tv/ru.
67
Kukudjanova, nna Otnoenie k Russkomu Yazku v Gruzii zmenilos (Kavkazskiy
Uzel). 9 ubat 2011, http://www.georgians.ru/news.asp?idnews=53317.
Grcistandaki Trk Dilli Halklar
Bu balk altnda, lkenin en byk aznln oluturan Boral Trk-
leri ve Grcistanda saylar ok az olmakla birlikte, Grcistann gn-
deminde bulunmas nedeniyle, 1944 ylnda srlen ve geri dn
sreleri hlen etkin bir ekilde yrtlemeyen Ahska Trkleri ele
alnacaktr.
68
Her iki etnik grup, farkl dnemlerde siyasi nedenlerle
farkl ekilde adlandrlmlardr.
69
Gney Kafkasyadaki Trkleri ad-
landrmak zere, Rus mparatorluu uzun yllar Tatar terimini kul-
lanm, ancak 19. yzyln ortalarndan itibaren Trk adlandrmas
yaygnlam ve bu adlandrma Sovyet rejiminin ilk dnemlerinde
resm olarak yaygn biimde kullanlmtr. Stalinin iktidarnn peki-
tii yllarda, zellikle 1930larn ikinci yarsndan itibaren Trk et-
noniminin kullanm fiilen yasaklanm, sadece Boral Trkleri deil,
Ahska Trkleri de Azerbaycanl olarak adlandrlmaya balanmtr.
Corafi olarak bugnk Grcistan ve Ermenistan snrlar iinde yer
alan tarih Boral topraklarnda deiik Trk kavimleri yaam ve bu
kavimler birbirleriyle kaynamlardr. Grcistanda okullarda okutu-
lan tarih kitaplarnda ve resm devlet kurumlarnn internet sitelerin-
de, Boral Trklerinin blgeye youn olarak 17. yzylda ah Abbas
tarafndan g ettirildii yazlmaktadr. Bu, hem Sovyet tarih yaznn-
da hem de Grc tarih yaznnda egemen olan grtr. Oysaki Bor-
al Trklerinin blgedeki varl birok kaynakta ok daha eski d-
nemlere dayandrlmaktadr. Kaynaklarda Barsllar (Barsiller) olarak
ad geen, 2. yzylda Gney Kafkasyada yaayan Burcolu/Borolu
uruunun bugnk Borallarn ecdad ve Boral yer adnn da onla-
rn hatras olduu ileri srlmektedir.
70
Boralda, Bun-Trklerinin
68
ok kk bir grup olmalarna ramen Grek kkenli ve Trk dilli olan Urumlar da ksaca
belirtmek gerekir. 2002 nfus saymnda nfuslar 1,500 olarak belirtilen Urumlarn bir
ksm dalma sonras dnemde Yunanistana g ettikleri iin son yllarda saylarnn
daha da azald belirtilmektedir. bk. Ne Dou Ne Bat, Hem Dou Hem Bat: Avrasyann
Gei lkesi Ukrayna blm; ayrca, bk. Wheatley, Jonathan Georgia and the
European Charter for Regional or Minority Languages. 16 Haziran 2009a, http://www.
ecmicaucasus.org/upload/publications/working_paper_42_en.pdf.
69
bk. 5. ve 81. dipnotlar.
70
Valeholu (Haclar), Fahri Boral Trklerinin Menei ve Etnik Snrlar. 9 Eyll 2011,
http://www.ahiska.org.tr/?p=854; Daha ayrntl bilgi iin bk. (Togan, 1970: 456); (Krz-
olu, 1972: 3) ve (Ethem, 2010: 65-75).
yan sra Bulgarlarn da yaadklar belirtilmektedir. Bu gre gre, 6.
yzylda Hunlarla, batya hareket etmeyip Kafkasyada kalan Bulgar-
lar, Burallar olarak adlandrlmlardr.
71
11. ve 13. yzyllar arasnda
Seluklu ve Mool fetihleri, 1386da Timurun Grcistan seferi, 14.
ve 15. yzyllarda bugnk Grcistan topraklarnn Karakoyunlu ve
Akkoyunlu devletlerine katlmas ve 16. yzyldan itibaren Osman-
l-Safevi savalarnda blgenin taraflar arasnda el deitirmesi gibi
tarihsel olaylar, bir taraftan demografik yapda nemli deiiklikle-
re neden olurken, bir taraftan da blgede Snniliin yan sra iiliin
yaylmasna yol amtr. 16. yzyl sonuna doru blgenin Osmanl
topraklarna dhil olmas ile Safevi ii geleneinin de yaygnlamas-
nn durduu sylenebilir (Krzolu, 1972: 10 -11; Ethem, 2010: 70).
Boral, 18. yzyl balarnda, Gence Beylerbeyliinin egemenlii
altndayd. Beylerbeyi Cavad Han Ziyadolunun, 1736da Afarlardan
Nadirin ah ilan edilmesine itiraz sonucunda Boral, Ziyadoulla-
rndan alnarak Grc Kral II. Teymuraz ynetimine balanmtr.
Boralnn Grc Krallnn ynetimine verilmesi, hanlklar aras
atmalar, Gney Kafkasyann Rusya tarafndan igal edilmesi vb.
gelimeler sonucunda blgeden hem rana hem de Osmanl toprakla-
rna gler olmutur.
72
1917 Ekim Devriminden sonra Ermenistan, Grcistan ve Azerbay-
can arasnda nemli bir mcadele alan olan Boral blgesi, 17 Aralk
1918de, Ermenistan-Grcistan Sava sonunda paralanmtr. Bir
ksm Grcistan, bir ksm Ermenistan topraklarnda kalm, Bora-
l blgesinde yaayan halkn grleri dikkate alnmam ve gelien
olaylar yeni glere neden olmutur. G, arlkl olarak yine Osman-
l topraklarna doru olmutur.
Boral 1929 ylnda e blnmtr: Boral (bugn Marneuli),
Lksemburg (Bolnisi), Bakeid (Dmanisi). 1949da Boral ad, Gr-
cce Marneuli olarak deitirilmitir. Grcistann bamszln ilan
ettii 1991 ylnda, Boral blgesinin Grcistan snrlar iinde ka-
71
bk. (Ibrahimli, 2009: 18); ayrca, bk. (bragimli, Haladdin, 2006). Azerbaydjants Gruzii.
Moskva: Evropa.
72
bk. (Ibrahimli, 2009: 18); ayrca bk. (bragimli, Haladdin, 2006). Azerbaydjants Gruzii.
Moskva: Evropa.
lan ksmnda Kvemo-Kartli idari blgesi oluturulmutur. Boralnn
Ermenistanda kalan ksmnda yaayan Boral Trkleri ise 1988-1989
yllarnda Ermenistan hkmetinin ve etelerin bask ve saldrlar
sonucunda Azerbaycana g etmek zorunda kalmlardr (Ibrahimli,
2009: 26; Ethem, 2010: 74). Bylece, Boralnn Ermenistan toprak-
larnda kalan ksmnda yaamakta olan Boral Trk nfusu blgeden
tamamen srlmtr.
Grcistann byk idari blgelerinden biri olan Kvemo-Kartlinin
yzlm 6528 kilometrekare, nfusu ise 497,530dur.
73
Yukarda
da belirtildii gibi, blge, tarih Boralnn bir ksmn kapsamakta
olup idari bakmdan merkez Rustavi ehri ile Marneuli, Bolnisi, Dma-
nisi, Tsalka, Tetri Tskaro, Gardabani ilelerinden olumaktadr. Gr-
cistandaki Boral Trklerinin ou Kvemo Kartlide yaamaktadr.
Ayrca Grcistann dousundaki Kahet blgesinde Sagareco, Telav ve
Lagodeh ilelerinin baz kylerinde, lkenin orta kesimindeki ida-
Kartli ve Msheta Mtianet blgelerinde, bakent Tifliste, Rustavi ve
Batum ehirlerinde de ok sayda Boral Trk yaamaktadr.
74
Daha nce de belirtildii gibi, 2002 yl genel nfus saym sonula-
rna gre Kvemo-Kartlinin en kalabalk etnik grubu Boral Trkleri-
dir. Blgedeki toplam nfusun (497,530), % 45,1i (224,606) Boral
Trkleri, % 44,7si (222,450) Grcler, % 6,4 (31,777) Ermeniler,
% 1,5i (7,415) Yunanlar, % 1,29u (6,464) Ruslar ve dierlerinden
olumaktadr. Boral Trklerinin en youn olarak yaadklar ile
Marneulidir. Boral Trkleri Marneulide nfusun % 83,1ini olu-
turmaktadrlar. Dmaniside nfusun % 66,8i Boral Trk, % 31,2si
Grc; Bolniside ise nfusun % 66s Boral Trk, % 26,8i Gr-
cdr. Gardabanide Boral Trk nfusu % 43,7 iken Grc nfus
% 53,2dir. Blgenin idari merkezi Rustavi ehrinde % 87,8 gibi bir
73
About Georgia Kvemo Kartli. http://www.aboutgeorgia.ge/regions/divisions.
html?page=10.
74
Valeholu (Haclar), Fahri Boral Trklerinin Menei ve Etnik Snrlar. 9 Eyll 2011,
http://www.ahiska.org.tr/?p=854;
ayrca ayrntl nfus saym sonular iin Grcistan
statistik Kurumunun verilerine bk. National Statistics Office of Georgia Ethnic Groups
By Major Administrative-Territorial Units. 4 ubat 2010,
http://www.geostat.ge/cms/
site_images/_files/english/census/2002/03 Ethnic Composition.pdf.
oranla Grc nfus ounlukta iken, Boral Trklerinin oran %
4,3tr.
75

Ancak, Grcistan genel nfus saym sonularnda Boral Trkleri-
nin gerek saylarnn arptldna dair grler gndeme gelmekte-
dir (Ibrahimli, 2009: 10-11). Kvemo-Kartlinin resm internet sayfa-
snda Grcistanda yaklak be yz bin Boral Trknn yaadna
dair bir bilginin yer almas olduka dikkat ekicidir.
76
Boral Trkleri
ile yaplan grmelerde Grcistan hkmetinin resm kaynaklarda
Boral Trklerinin nfusunu gerek rakamlarn altnda gsterdii id-
dia edilmitir. Boral Trklerinin kendi yaptklar aratrmalara daya-
narak savunduklar gr, Grcistanda yaklak be yz bin civarnda
Boral Trk yaad dorultusundadr.
te yandan, Boral Trkleri nemli ayrmclklara maruz kaldk-
larn belirtmektedirler. Sovyetler Birliinin son dnemlerinde ve
bamszlk sonrasnda ykselen milliyetilik ve 1989-1993 yllar
arasnda yaygnlaan Grcistan Grclerindir slogannn temsil et-
tii siyasi ortam, Grcistandaki Boral Trklerinin kendilerini bask
altnda hissetmelerine yol am, bir ksm g etmek zorunda kalm-
tr. Gelme veya misafir olarak tanmlanan Boral Trklerinin lke-
den ayrlmalarn isteyen rgtler arasnda Kutsal lya Cavcavadze,
ota Rustaveli ve Merab Kostava derneklerinin yan sra dnemin
komnist Patiavili ynetiminin de aktif rol stlendii sylenebilir
(Ibrahimli, 2009: 34-35). 1989-1993 yllar arasnda ok sayda Bora-
l Trk ilerinden ve evlerinden karlm, Bolnisi vd. yerleim mer-
kezlerinde evleri atee verilmi ve birok Boral ky boaltlmtr.
Bu yllarda uygulanan bask politikalar sonucunda on binden fazla
aile blge dna g etmek zorunda braklmtr. Tm bu gelimelere
kout olarak, zorunlu g tevik edecek yasal mevzuat da hazrlan-
mtr. rnein, 16 Temmuz 1991 tarihli Grcistan Cumhuriyetinde
G Srecinin Tanzimine Dair adl kararname ile lkeden ayrlma ar-
75
2002 nfus saym verileri, Grcistan statistik Kurumu verileri. Ethnic Groups By
Major Administrative-Territorial Units. 4 ubat 2010, http://www.geostat.ge/cms/site_
images/_files/english/census/2002/03 Ethnic Composition.pdf.
76
Kvemokartli. ge Azerbaydjants. 2010, http://kvemokartli.ge/rus/nationalgroups.
php?id=1.

zusunda bulunan ailelerin evlerinin satn alnmas usuln belirleme
ve boaltlm evlerin satn alnmasyla ilgili yardmc olmak konusun-
da Devlet Sosyal Gvenlik ve Nfus Fonuna talimat verilmitir.
Boral Trklerinin ou, kendilerine ynelik izlenen ayrmc poli-
tikalarn en nemli unsurlarndan birinin toprak meselesi olduunu
ifade etmektedirler. ounluu tarmla uraan Boral Trkleri, Sov-
yetler Birliinin dalmasnn ardndan gerekletirilen topraklarn
zelletirilmesi srecinde byk zarara uramlardr. Toprak refor-
mu balad srada Boraldaki verimli topraklar devlet tarafndan
Tiflis ve Rustavi ehirlerinde yaayan Grclere krk dokuz yllna
kiraya verilmitir. Devletten toprak kiralayanlar da bu topraklar bl-
ge ahalisine yeniden kiraya vermilerdir. Zaten maddi getirisi ok d-
k, maliyeti ise yksek olan tarm sektrnde alanlar topraksz
kalrken, yeni toprak sahiplerine baml hle gelmilerdir. Bylece bu
blgedeki topraklarn % 70ine Grcler tarafndan el konulmasnn
yasal altyaps hazrlanm, uygulama da hayata geirilmitir (Ibra-
himli, 2009: 63).
1996 ylnda karlan Tarm Arazileri Yasasna gre snr blgeleri,
sahil eridi ve sahil blgesindeki tarm arazilerinin zel rejime tbi ol-
duu belirtilirken, snra 21 km mesafedeki topraklarn zelletirilme-
yecei ngrlmtr. Boral, bir taraftan Azerbaycan, dier taraftan
Ermenistan snrna yakn olduundan, topraklarn bir ksm zelle-
tirilememektedir. te yandan, blge iinde hanelere ayrlan arazilerin
yzlmleri asndan da Boral Trklerine ayrmclk yapld ka-
naati grup yeleri arasnda olduka yaygndr. Boral Trklerine hane
baznda verilen topran Grc ve Ermenilere verilenin yaklak yars
olduu belirtilmitir. Toprak datmndaki adaletsizlik, Azerbaycan-
Grcistan ilikilerinde defalarca gndeme getirilmise de sorunun
zmnde herhangi bir ilerleme salanamamtr. Avrupa Konseyi
Parlamenterler Meclisi (AKPM) Azerbaycan milletvekili Rafael H-
seynov, toprak sorununu AKPMde gndeme getirmitir. Hseynov,
2005 ylnda Grcistann Devlet Mlkiyetindeki Tarm Arazilerinin
zelletirilmesine Dair yeni kanununun kabul edilmesinden sonra
da toprak sorununun zmnde herhangi bir ilerleme salanmad-
n, hatta mevcut adaletsizliin yasal bir temele oturtulduu grn
savunmutur, zira yeni kanunda, zelletirmede, topraklar kiralayan-
larn ncelikli olacaklar belirtilmektedir (Ibrahimli, 2009: 73-76).
Grcistanda Boral Trklerine ynelik ayrmc uygulamalardan bir
dierinin de yerleim yerlerinin adlarnn Grcletirilmesi olduu g-
rmeciler tarafndan belirtilmitir. ehir ve kasabalarn adlar deiti-
rilmitir. rnein, Sarvan, Marneuli; Bakeid, Dmanisi; Bolus, Bolni-
si; Karayaz, Kardabani olmutur. Bunlarn dnda ok sayda kyle bir-
likte nehir, da, ova adlar da deitirilmitir. Bu uygulamalar Sovyetler
Birliinin dalma srecinde ve sonrasnda devam etmitir. 1991de
Gamsahurdiya dneminde otuz sekiz Trke yer ismi bir defada de-
itirilerek Grcletirilmitir. evardnadze dneminde durdurulan
bu uygulama daha sonra tekrar canlandrlmtr. 2010-2011 yllarnda
Marneulide on sekiz ve Tsalka ilesinde on iki kyn Trke isimleri
Grcletirilmitir. Trk aznln tepkisini ekmemek iin iskn birim-
lerinin isimleri sadece resm harita ve belgelerde gsterilmi, tabelalar-
da belirtilmemitir.
77
Baz durumlarda ise, Trke yer isimleri Grc-
ceye tercme edilerek harita ve belgelere ilenmitir. rnein, Byk
Beyler, Didi Beglebi; Kk Beyler, Batara Beglebi olmutur.
78
Yerleim
yerlerinin eski adlarnn iadesi konusu, toprak sorunu gibi srekli gn-
deme getirilse de, ynetimin bu talepleri dikkate almad veya zm
ileri bir tarihe att, grmeciler tarafndan ifade edilmitir.
Bu uygulamalarn, nce evardnadze ve ardndan da Saakavili
dneminde hz kestiyse de, btnyle ortadan kalktn sylemek
mmkn deildir. Gl Devrimi sonras Grcistandaki radikal siya-
si dnm baz alanlarda olumlu gelimeleri mmkn kldysa da
aznlklarn sorunlarnn zmnde nemli bir ilerleme salanama-
mtr. Boral Trkleri ile yaplan grmelerde, 2004 seimleri nce-
sinde kendilerine hitap eden Saakavilinin Azerbaycanllar [Boral
Trkleri], bizim kardelerimiz ve yurttalarmzdr. Ben onlar Grc
halk gibi koruyacam dedii, seimlere aktif katlmlar dolaysyla
77
Jurnal R+ Kak Vlasti Gruzii otblagodarili Mestnh Azerbaydjantstev za Podderjku. 8
Nisan 2011, http://www.ia-centr.ru/expert/10222/.
78
Orudjev, R. Na Sayte Gosreestra zmenen Nazvaniya 17 Azerbaydjanskih Sel. 7 Ni-
san 2011, http://www.zerkalo.az/2011-04-07/politics/18272p1-georgia-azerbaijan-
kvemokartli.
kendilerine teekkr ettii ifade edilmitir. Ancak, hlen parlamen-
toda sadece Boral Trk milletvekili bulunduuna dikkat eken
grmeciler, Boral Trklerinin nfusu gz nnde bulunduruldu-
unda ok daha fazla milletvekilinin parlamentoda yer almas gerekti-
i grn savunmulardr.
79
Grmeciler, bu durumun sadece se-
imle oluturulan kurumlarda deil, atamal idari grevlerde ve yerel
ynetimlerde de geerli olduuna dikkat ekmilerdir.
Yaplan grmelerde, ayrmc uygulamalarla ilgili dile getirilen
bir dier rnek de kamu sektrnde istihdamla ilgilidir. Nfusun %
80inden fazlasnn Boral Trklerinden olutuu Marneuli yerel y-
netiminin bandaki ahsn Grc olduu belirtilmitir. Marneulideki
resm kurumlara atanan Boral Trklerinin de saysnn son derece az
olduu vurgulanrken, Grc dilini bilmemenin birok durumda baha-
ne olarak ileri srld belirtilmitir. Grcceyi bilen ve brokraside
alacak eitime sahip Boral Trklerinin saysnn ok da az olmad-
grn savunan baz grmeciler, sivil brokrat yetitiren Jiva-
niya Ynetim Okulundan mezun olan yzden fazla Boral Trknn
ok aznn brokraside istihdam edildiini belirtmilerdir. Devlet ku-
rumlarnda alan Boral Trklerinin saysnn azln vurgulamak
isteyen grmeciler, bir Boral Trknn brokraside en kk bir
greve atanmasnn dahi blgedeki Trke gazetelerde ok nemli bir
haber olarak yer aldn belirtmilerdir. Grmeciler, ayrca blgede-
ki Boral Trk sivil toplum rgtlerinin faaliyetlerinin byk lde
Azerbaycan hkmeti tarafndan desteklendiini vurgulamlardr.
Sovyet dneminde Boral Trkleri iin Azerbaycan, hem des-
tek hem de ekim merkezi olmutur. Grcistan ve Ermenistandaki
kylerde yaayan Boral Trklerinin topluma entegrasyonlar snrl
79
Boral Trkleri arasnda birok aydn, lkenin politik yaamnda aktif olmamalarnn
nedenini Saakavili ynetiminin baskc niteliine balamaktadr. Nitekim 2008 ylnda
cumhurbakanl seimleri srasnda Boral Trklerinden Fazil Aliyev adayln koymu,
bu amala elli bin semenin imzas toplanmtr. Fakat basklar nedeniyle seim sreci
sonuna dek yrtlememi, Aralk 2007de Aliyev adayln geri ekmitir. lgin olan,
Aliyev, adayln geri ekmesiyle ilgili yapt aklamada basklarn sadece Grcistandan
deil, ayn zamanda Bakdeki deiik kesimlerden de geldiini dile getirmitir. bk. Reg-
num Bviy Pretendent na Vsiy Post v Gruzii Obratilsya s Jaloboy k Presidentu Azer-
baydjana. 2 Aralk 2007, http://www.regnum.ru/news/929408.html.
olmutur. Ancak, Grcistan ve Ermenistan entegrasyonu tevik edi-
ci politikalar izlememi, aksine baskc bir politika izlemilerdir. Bu
durum, Boral Trklerinin Azerbaycana ballklarn artrm, ok
sayda Boral Trk Azerbaycana g etmitir. Azerbaycanda nemli
grevlere gelebilen ve toplumda stat sahibi olabilen Boral Trkleri,
Grcistanda ayn imkn bulamamlardr. Ancak tm zorluklara ra-
men eitli rgtler araclyla seslerini duyurmaya almlardr.
80

Bunlar arasnda Azerbaycan Medeniyet Merkezi, Grcistan Benim
Vatanmdr, Grcistan Azerbaycanllar Kongresi, Azerbaycanllarn
Tiflis Medeniyet Merkezi, Gayret, Halk Hareketi, Grcistan Azer-
baycanllar Ziyallar Birlii, Birlik, Umum-Grcistan Azerbaycan
Cemiyeti, Ozan, Azerbaycan Genler Birlii, Tolerans, nsan Hak-
larnn Mdafaas timai Birlii gibi rgtlenmeler saylabilir. Azer-
baycan Medeniyet Merkezi tarafndan 15 Mart 2008den itibaren Re-
gion Press gazetesi (Azerbaycan dilinde) ve aylk, bilimsel ve popler
yaynlar olarak nitelendirilebilecek Karapapaklar ve Meydan dergileri
yaymlanmaktadr. Grcistan Benim Vatanmdr cemiyeti Grcistan
Azerbaycanllar, Ozan cemiyeti ise Ozan adl gazeteleri yaymla-
maktadrlar. Grcistanda faaliyet gsteren bu cemiyetlerin yan sra
Bakde yaayan Boral Trkleri de blgedeki gelimeleri yakndan
takip etmekte ve kamuoyu oluturmaktadrlar.
Saha aratrmasnda yaplan mlakatlarda, Grcistann idari yap-
snda yaplan yeni dzenlemelerin, etnik aznlklar blgeler baznda
Grc nfusla dengelemeyi amalad vurgulanmtr. Ayrca Gr-
c tarih yazmnn, Boral Trklerinin Grcistandaki varlna dair
tarih gerekleri arptt dile getirilmi ve entegrasyon ad altnda
bir Grcletirme politikas izlendii gr savunulmutur. Tm bu
ayrmc politikalara ramen, grlen Boral Trkleri, Grcistann
toprak btnl konusunda hibir olumsuz tavr ve faaliyet iinde
bulunmadklarn nemle vurgularken, ayrmc politikalarn bu ekil-
80
Boral Trklerinin tm cemiyetlerinin adlarnda Azerbaycanl terimi kullanlmaktadr.
Yaplan mlakatlarda neden Boral Trk adlandrmasnn kullanlmad sorusuna
grmeciler, Boral Trk teriminin kullanlmas hlinde cemiyetlerin resm kaydnda
sorun yaayacaklarn belirtmiler, o nedenle Azerbaycanl terimini kullandklarn ifade
etmilerdir.
de devam etmesi hlinde Grcistandaki Boral Trk varlnn ko-
runmasnn giderek imknsz hle geleceini belirtmilerdir.
Boral Trklerinin aksine, Grcistandaki Ahska Trklerinin
81

nfusu son derece azdr.
82
Grc yetkililerin verdii bilgiye gre
Grcistanda 1,500 Ahska Trk yaamaktadr. Resm olmayan raka-
mn 3,000 civarnda olduu yaplan baz grmelerde ifade edilmi-
tir.
83
Yaplan grmelerde, Grcistanda yaayan Ahska Trklerinin
Grcistana geri dn program erevesinde deil, kendi olanaklar
ile dndkleri belirtilmitir. Ahska Trk yetkililer grmelerde geri
dn programnn ok yava ilerlediini ve hayata geirilmesinde b-
yk zorluklarla karlald grn dile getirmilerdir.
84
81
Bu yazda Ahska Trkleri teriminin tercih edilme sebebi, grup yelerinin kendilerini ta-
nmlamak iin bu terimi kullanmalardr. Aslnda Ahska Trkleri etnik ad, 1980li yl-
larda yaygnlam yeni bir etnonimdir. Ahska Trkleri, grmelerde, srgn ncesinde
Ahska blgesindeki kylerinde yaarlarken kendilerini Kafkas Trkleri olarak adlandr-
dklarn belirtmilerdir. Sovyet rejimi boyunca birlikte yaadklar halklar da onlar Trk
olarak adlandrmlardr. Sovyet rejimi ise, bir dnem Boral Trklerinin durumunda
olduu gibi, Azerbaycanl adlandrmasn kullanmtr. Grubun Mslmanlam Grc-
ler olduunu ispatlama abasnda olan Grcistan ise Mesh veya Mesketyal terimlerini
tercih etmitir. Bat yaznnda ng. Meskhetian Turks veya ng. Meskhetians olarak ad-
landrlan Ahska Trklerinin adlandrlmas meselesinin siyasi boyutu vardr. Aslnda o-
unluu Trklerden oluan Ahska Trklerinin iinde az sayda da olsa Krt ve Terekeme
vardr. Ayn srgn ve ayrmclklar yaam olan bu Trk dilli halklar Ahska Trkleri ad
altnda birlemilerdir. Ahska Trkleri arasnda ok snrl sayda da olsa Mslmanl
kabul etmi Grc aileleri de olduu sylenmektedir. Daha ayrntl bilgi iin bk. (Blandy,
1998) ve (Aydngn, 2007: 340-341).
82
Aksi belirtilmedii takdirde Ahska Trkleri ile ilgili ksmda verilen bilgiler, belirtilen kay-
naklarn yan sra Ayegl Aydngnn 1992den bu yana yapt eitli aratrmalara,
Trkiye, Kazakistan, Krgzistan ve Grcistandaki Ahska Trkleri ile yapt mlakatlara
ve Grc yetkililer ve akademisyenlerle yapt grmelere dayanmaktadr.
83
Sumbadzenin (2007) makalesinde verilen bilgilere gre, 1960l yllarda baz Ahs-
ka Trkleri Grcistana dnmeye balam, bu erevede rnein 1969 ylnda 250 aile
Abhazyann Gali blgesine yerletirilmitir. 1980lerde yine baz Ahska Trk aileler
Grcistana dnmtr. 1990lara gelindiinde geri dnen Ahska Trk nfusu toplamda
1,270tir. Ancak, yazarn dikkati ektii gibi, geri dnenlerin ou, yerel yetkililerin bask-
s ve hkmetin baz uygulamalar nedeniyle Grcistan terk etmek zorunda kalmlardr.
Sumbadze, 1991-2005 yllar arasnda sadece 113 Ahska Trknn Grcistana dnd-
n belirtmektedir. 2005 yl itibaryla geri dnen Ahska Trk says 755tir. Bunlar,
bata Guria (Nasakirali ve Naruja) ve mereti blgeleri (aneti) olmak zere yirmi drt
farkl yerleim merkezinde yaamaktadrlar.
84
Bu veri, Ali Askerin Austos 2011de Tifliste Ahska Trkleri ile yapt mlakata dayan-
maktadr.
Yzyllarca bu topraklarda yaam olan Ahska Trklerinin nfus-
a azlnn nedeni 1944 ylnda Stalin tarafndan yaamakta olduk-
lar Ahska blgesinden srlmeleridir.
85
Ahska Trkleri, Grclerin,
Samtshe-Cavahetya olarak adlandrdklar, Adgn, Ahlkelek, Ahska,
Aspinza ve Bogdanovka rayonlarn iine alan blgede yaamaktaydlar.
Sz konusu blge, 1578 ylndan 1829 ylna kadar Osmanl topra idi.
Ahska blgesi 1829 Edirne Anlamasnn ardndan Rus mparatorlu-
u topraklarna dhil olmusa da, blge halknn talebi ve 1918 Batum
Konferans neticesinde tekrar Osmanl topra olmutur. Bu durum
1921 ylna kadar devam etmi, ancak ayn yl imzalanan Moskova (16
Mart) ve Kars (13 Ekim) Anlamalar erevesinde, Ahska blgesi Sov-
yetler Birlii snrlar iinde kalm ve Trkiyenin dou snr bu anla-
malarla kesinlemitir (aktaran Aydngn, 2008: 4). Daha nce de ifade
edildii gibi, 1921 ayn zamanda Grcistann bamszlnn sona er-
dii ve Sovyet glerinin lkenin kontroln btnyle ellerine aldk-
lar yldr. Bu tarihten srgn yl olan 1944e kadar geen srede Ahs-
ka Trkleri eitli zorluklarla mcadele etmek zorunda kalmlardr.
1930lara kadar etkili olan korenizatsiya politikas sayesinde Trke
eitim veren okullar kapatlmamsa da, Ahska Trkleri Sovyet reji-
mi tarafndan zellikle Trkiyeye yaknlklar dolaysyla gvenilmez
halk olarak nitelendirilmilerdir. 1915 Ermeni srgnnn etkileri,
blgedeki Trkler ve Ermeniler arasndaki ilikilerin de gerginleme-
sine yol amtr. Bu dnemde Ahska Trklerinin bir ksm snrdan
kaarak Trkiyeye g etmilerdir. 1930lara gelindiinde ise artk
snrdan Trkiyeye kamak imknszlam, Sovyet rejimi blgedeki
etkinliini byk lde pekitirmi ve Sovyetler Birlii snrlar iin-
de hi Trk yaamad tezini benimsemitir. Bylece, Ahska Trk-
leri, Boral Trkleri gibi Azerbaycanl olarak adlandrlm ve Trk
milliyeti Sovyet milliyetler politikas erevesinde resmen tannan
milliyetlerden (Rus. natsiyonalnost) saylmamtr. Bunun sonucun-
da Trke eitim kaldrlm, 1939 nfus saymnda pasaportlarnda
Trk yazanlar Azerbaycanl olarak kaytlara gemitir. te yandan,
Grcistan, Ahska Trklerinin Trk deil, Mslmanlatrlm Gr-
85
Ayrntl bilgi iin bk. (Conquest, 1970); (Aydngn, 2001; 2002) ve (Pavel, 2004).
cler olduklar tezini ne srmeye balamtr.
86
Kimliklerine ynelik
yaplan tm mdahalelere ramen Ahska Trkleri kendilerini Trk
olarak tanmlamaktan vazgememilerdir.
87
1930lu yllarda, nde
gelen aydnlarn ve beylerin grleri ve toplumsal statleri nedeniy-
le Sibiryaya srlen Ahska Trklerinin geri kalan da-kinci Dnya
Sava iin Sovyet ordusu saflarnda cepheye gnderilmi olanlarn
dndakiler-1944 ylnda Orta Asyaya srlmlerdir.
Yaklak yz bin Ahska Trk insanlk d koullarda, hayvan va-
gonlar iinde Grcistandan zbekistan, Kazakistan ve Krgzistana
srlmlerdir. Ahska Trklerinin yarya yakn, srgn srasnda ya
da srldkleri lkelerde ilk yllardaki salksz koullar nedeniyle a-
lk ve hastalktan lmtr. Srldkleri lkelerde 1956 ylna kadar
zel yerleim yerlerinde (Rus. spetsposeleniye), belirli bir blgenin d-
na kma hakk olmakszn bir tr toplama kamp hayat yaamlar
ve yerlerinden ayrlmadklarn kantlamak zere belli aralklarla zel
polis birimine (Rus. komendatura) giderek imza atmak zorunda brakl-
mlardr. 1956 ylnda zel yerleimin sona ermesinden sonra, kendi
topraklarna dnmek isteyen Ahska Trklerinin talepleri Sovyet h-
kmeti tarafndan kabul edilmemi, birok srgn halknn tersine
srgn edildikleri yerlerde yaamaya devam etmilerdir. Halk dma-
n olarak adlandrlarak srlen bu halk, srld lkelerde zaman
iinde yerel halklarn gvenini byk lde kazanmsa da, pasaport-
larnda tadklar zel bir iaret nedeniyle uzun yllar boyunca ykse-
kretim haklarndan yoksun olma veya nemli grevlere atanamama
gibi ayrmclklara maruz kalmlar, dolaysyla arlkl olarak krsal
blgelerde yaamak ve tarmla geinmek zorunda kalmlardr.
1956dan sonra srldkleri topraklara dnebilmek iin rgtl e-
kilde mcadele eden Ahska Trkleri, Sovyet rejimi boyunca ne Gr-
86
Ayrntl bilgi iin bk. (Baratashvili, 1998) ve (Blandy, 1998).
87
Ahska Trkleri, Grclerin Mesh olarak adlandrdklar Ahska Trklerinin Mslman-
latrlm Grcler olduklar iddialarn Acaralarn rneini vererek eletirmektedirler.
Kendilerinin Acaralardan farkl olduunu belirten Ahska Trkleri, Grclerin, onlarn
gerekten Grc olduklarna inanmalar hlinde srlmeyeceklerini belirtmilerdir. Ms-
lman olan Acaralarn etnik olarak Grc olduklar iin srlmediklerini belirterek gr-
lerini desteklemektedirler.
cistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyetinden ne de Moskovadan olumlu
bir yant alabilmilerdir. rgtlenmelerde etkin olan isimler de reji-
min basksna maruz kalarak faaliyetlerden el ektirilmi, tutuklan-
m veya srgn edilmilerdir. 1960larda Grcistana mnferit geri
dn teebbsleri olmusa da bu teebbsler baarszlkla sonulan-
mtr. 1970lerin sonlarnda ve 1980lerde Sovyet rejimi, says az da
olsa, bir ksm Ahska Trknn Grcistana hatta Ahska blgesine
yerletirilmelerini planlam, ancak bu projeler ounlukla Grc h-
kmetinin isteksiz tutumu nedeniyle hayata geirilememitir. Gor-
baov dneminde Grcistan hkmeti Ahska Trklerinin haklarn
iade amacyla baz yasal dzenlemeler yapmsa da, onaylanan karar-
nameler hayata geirilememitir.
88

Zaman iinde, dier btn halklar gibi, yaam koullar iyileen, s-
rldkleri blgelerde kendilerine yeni bir yaam kuran Ahska Trk-
lerinin 1989 ylnda zbekistanda maruz kaldklar ve nedeni konu-
sunda ok speklasyon
89
yaplan, ancak gerekletirilen mlakatlarda
nceden planlanm olduu anlalan saldrlar, yzden fazla Ahska
Trknn lmyle sonulanm ve merkez hkmetin devreye gir-
mesiyle ikinci bir srgnle sonulanmtr.
90
Ahska Trklerinin b-
yk ounluu zbekistan ya kendi olanaklar ile ya da Moskovann
hayata geirdii program erevesinde terk etmek zorunda kalmlar-
dr. Sovyet hkmetinin Rusyada farkl blgelere yerletirdii Ahska
Trklerinin nemli bir ksm Krasnodarda yaamakta ve bu blgede
de ok eitli ayrmclklara maruz kalmaktadrlar.
91
Hlen dokuz farkl lkede ve Rusya Federasyonunun on sekiz farkl
blgesinde yaamakta olan Ahska Trklerinin srgn aslnda de-
88
Kararnameler hakknda daha fazla bilgi iin bk. (Aydngn, 2001: 289-296).
89
1989 Fergana olaylar deerlendirilirken, o dnemde Moskova ynetimi ve zbekistan
yetkilileri arasndaki ilikilerin gergin nitelii ve Moskovann zbekistan ynetimi ze-
rinde bir etkinlik mcadelesi verdii gz ard edilmemelidir. Ayrca mlakat yaplan Ahs-
ka Trkleri Rusyann eitli blgelerine gnderildiklerinde oradakilerin geleceklerinden
haberdar olduklarn belirtmilerdir. Ayrca bk. Bamszlklarnn Yirminci Ylnda Orta
Asya Cumhuriyetleri, Trk Dilli Halklar, Trkiye ile likiler, Ozbekiston Respublikasi: z-
bek Modeli blm.
90
Ayrntl bilgi iin bk. (Quinn, 1989); (Khazanov, 1992); (Payin, 1992) ve (Aydngn,
2001: 79-84).
91
Ayrntl bilgi iin bk. (Ossipov vd., 1996); (Ossipov, 2000; 2007: 435-487).
vam etmektedir.
92
Srgn edildikleri 1944 ylndan bu yana Ahska
Trklerinin uradklar maddi ve manevi zararn ksmen de olsa te-
lafisi iin henz ciddi bir adm atlmamtr. Bata Grcistan olmak
zere, Ahska Trklerinin yaadklar lkeler, srgnn ve yaanan
insan haklar ihlallerinin Sovyet rejimi dnemine ait olduunu her
platformda gndeme getirmektedirler. Elbette ki bu gr dorudur,
ancak bu gr ifade edenler Ahska Trklerine yaplanlarn sorum-
luluunu Sovyet dnemine yklerken ve yaplanlar eletirirken, sa-
mimiyetlerini daha demokratik ve insan halklarna saygl politikalar
izledikleri takdirde ispatlam olacaklardr.
Sovyetler Birliinin dalmasnn ardndan Trkiyeye zgrce se-
yahat etmenin veya g etmenin mmkn olmaya balamas, Ahska
Trklerinin Grcistandaki topraklarna dnlerine dair kanaatlerini
nemli lde etkilemitir, zira onlarn ounun kendilerini ait his-
settikleri devlet olan Trkiyeye gleri gerek bir seenek olarak orta-
ya kmtr. Bununla birlikte, birok Ahska Trk de Trkiyeye g
etmek yerine bulunduklar lkelerde yaamlarn srdrmeyi semi-
lerdir. Bu lkelerin banda Kazakistan gelmektedir. Dier Orta Asya
cumhuriyetleri ile karlatrldnda, Kazakistanda aznlklara yne-
lik izlenen devlet politikas, lkedeki siyasi ve ekonomik istikrar ve
refahn bir lde de olsa toplumun tm katmanlarna yansmas, bu
durumu tevik eden nemli unsurlardr. Buna ramen, Grcistana d-
n fikri de baz Ahska Trkleri arasnda, zellikle de Azerbaycanda
yaayanlarn bir ksmnda hlen arzu edilen bir seenektir. Bu nokta-
da, Grcistana geri dn konusunda, Ahska Trkleri arasnda bir
fikir birlii olmad aktr. Ahska Trklerinin sadece bir ksmnn,
zellikle de Azerbaycandaki Ahska Trklerinin, genelde de yallarn,
Grcistana dn fikrine scak baktn belirtmek gerekir.
92
Tahminen 70-90 bin kadar Ahska Trk Rusya Federasyonunda, 50 bin civarnda da
Trkiyede yaamaktadr. Ancak, sezonluk olarak dzensiz gle Trkiyeye gelenlerin say-
s bu rakam yukar ekmektedir. 8,500-10,000 Ukraynada, yaklak 15 bin zbekistanda,
90-110 bin arasnda Azerbaycanda, 150 bin civarnda Kazakistanda ve yaklak 50 bin
civarnda Krgzistanda yaayan Ahska Trk bulunmaktadr. Grcistanda, yetkililerin
ifadelerine gre 1,500 civarnda Ahska Trk yaarken, Krasnodar blgesinden ABDye
g eden 17 bin civarnda Ahska Trk olduu bilinmektedir (Aydngn vd., 2006a:13-
14); (Koriouchkina vd., 2007).
1989 ylnda zbekistanda meydana gelen olaylar, Ahska Trkle-
ri meselesini Sovyetler Birliinin gndemine tamtr. Bu gelime-
lerin de etkisiyle Ahska Trklerinin topraklarna dn, Sovyetler
Birlii daldktan sonra Grcistanda nemli gndem maddelerinden
biri hline gelmitir. Her ne kadar, Grcistan, geri dn konusunda
Sovyet dnemindeki isteksizliini bamszlk sonrasnda da srdr-
mse de, Batya entegre olma arzusu ve uluslararas rgtlere ye
olmas, bu konudaki yaklamn da gzden geirilmesini bir anlamda
gerekli klmtr. Dolaysyla, 1993-1999 yllar arasnda devlet ba-
kanl tarafndan eitli kararnameler karlm, geri dn hayata
geirmek zere projeler gelitirilmitir. Ancak, Grcistan ynetimi bu
projeleri hayata geirememitir.
Ahska Trklerinin geri dn, esas olarak Grcistann 1999 y-
lnda Avrupa Konseyine yesi olmasyla birlikte daha kapsaml ekil-
de ele alnmtr. Bilindii gibi, Grcistann Avrupa Konseyi yelii
artl bir yeliktir ve artlardan biri Ahska Trklerinin geri dn-
nn 2001 ylnda balamas ve 2011 ylnda tamamlanmasdr.
93
1999
ylnda evardnadze, Ahska Trklerinin geri dnn dzenleyecek
bir Devlet Komisyonu kurulmas iin kararname kartm, ancak
toplumdaki istikrarszlk ve ekonomik zorluklar nedeniyle program
uygulanamamtr. Ardndan 2004 ylnda Giorgi Haindravann a-
tmalarn zmlenmesinden Sorumlu Devlet Bakan olmasyla,
geri dnn dzenlenmesi almalar tekrar ivme kazanm, somut
admlar atlm ve gerekli yasa hazrlanmtr. Haindravann bakanl-
93
Ayrntl bilgi iin Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisinin 2005 ylnda ald 1415 ve
1428 sayl, 2007 ylnda ald 1477 sayl kararlara baklabilir. Tm bu kararlar temelde
Ahska Trklerinin geri dn srecinin hibir gecikme olmakszn balatlmasn; bunun
iin gerekli yasal, idari ve siyasi koullarn yaratlmasn; Ahska Trklerinin ihtiyalarnn
dikkate alnmasn ve daha da nemlisi kendi blgelerine dnmelerinin salanmasnn
gerekliliini vurgulamaktadr. Council of Europe Resolution 1415, Honouring of
Obligations and Commitments by Georgia. 2 Nisan 2007, http://assembly.coe.int/Main.
asp?link=/Documents/AdoptedText/ta05/ERES1415.htm;
Resolution 1428, the Situation of the Deported Meskhetain Population. http://
assembly.coe.int/Main.asp?link=/Documents/AdoptedText/ta05/ERES1428.htm;
Resolution 1477, Implementation of Resolution 1415 on the Honouring of Obligations
and Commitments by Georgia. 21 Kasm 2008, http://assembly.coe.int/Main.asp?link=/
Documents/AdoptedText/ta06/ERES1477htm.
dnemi, ayn zamanda, Grcistanda ilk kez Ahska Trklerinin et-
nik kkeni tartma konusu yaplmadan bir geri dn olabileceinin
sinyallerini de vermitir. Ancak, ksa sre sonra Haindrava bakanlk-
tan ayrlmtr.
Ahska Trklerinin Grcistana geri dnn dzenleyen yasa ta-
sars Avrupa Konseyi yetkilileriyle mzakere edilerek hazrlanm,
tasar 11 Temmuz 2007 tarihinde Grcistan Parlamentosunun ona-
yn alarak 1 Ocak 2008de yrrle girmek zere kabul edilmitir.
Ancak, bu yasa, deta geri dn engelleyen nitelikte olduu gerek-
esiyle Ahska Trk dernekleri ve baz uzmanlar tarafndan eletiril-
mitir.
94
Tm bu eletirilere ramen, Grcistan, bu yasa ile Ahska
Trklerinin geri dnn salamak zere ilk kez somut bir adm
atmtr. Bu srece ABD, Avrupa Konseyi ve zellikle Trkiye destek
vermise de lkenin iinde bulunduu istikrarszlk ortam ve savalar
geri dn srecinin ertelenmesine neden olmu, Grc hkmetle-
rinin ncelikleri baka konulara kaymak zorunda kalmtr. 2006 y-
lndan itibaren geri dn srecini gerekletirmek iin ciddi adm-
lar atlmsa da, 2008 Austosunda Gney Osetyada gelien olaylar,
Grcistanda siyasal istikrarszln giderek artmasna neden olmu
ve Ahska Trklerinin geri dnn daha zor bir srece sokmutur.
lke btnln salama konusunda yaanan zorluklar ve fiil ola-
rak Gney Osetya ile Abhazyann Grcistandan kopmas, Rusyann
Grcistann bu iki gl kimlikli blgesini bamsz lkeler olarak ta-
nmas ile farkl bir boyut kazanm ve Ahska Trklerinin geri dn
byk lde lke gndeminden dmtr. Son aylarda tekrar gn-
deme gelen geri dn konusu kapsamnda Dnya Ahska Trkleri
Birlii (DATB) yetkilileri yetmi Ahska Trknn Grcistana geri
dn stats alabileceklerine dair Grcistan yetkilileri tarafndan
bilgilendirildiklerini duyurmulardr. Ayrca Grcistan makamlar ta-
rafndan 5,806 bavurunun incelendii belirtilmitir.
95

94
Yasaya yneltilen eletirilerle ilgili daha fazla bilgi iin bk. (Aydngn, 2006; 2008);
(Tarkhan-Mouravi, 2007).
95
Egorov, Alexander Meskhetian Turks Hostages to Geopolitics. 28 Austos 2011,
http://www.strategic-culture.org/news/2011/08/28/Meskhetian-Turks-hostages-to-
geopolitics.htm.
Ahska Trklerinin dn meselesi, Grcistan iin hi phesiz
son derece hassas bir konudur ve hayata geirilmesi de olduka zor
grnmektedir. Bu zorluk sadece Grcistann iinde bulunduu eko-
nomik sorunlardan deil, ayn zamanda lke iindeki siyasi istikrar-
szlk, Ahska Trklerinin dnne ilikin kamuoyundaki isteksizlik,
zellikle Cavahetya blgesindeki Ermenilerin olumsuz yaklamndan
kaynaklanmaktadr. Geri dn srecinin, Grcistann siyasi ha-
yatnda belirli bir istikrar izgisi yakalanmadka ve demokratik bir
ulus-ina sreci balamadan salkl bir ekilde uygulanmas mm-
kn grnmemektedir. Geri dnn gndeme geldii tarihten bu
yana Grcistandaki en nemli sorunlardan biri, geri dn konusun-
da Grc hkmetleri ile Grcistan kamuoyu arasndaki gr fark-
lldr. Ahska Trklerinin srldkleri kylerine geri dnlerinin
gerekletirilmesinin, Grcistann Avrupa Konseyi yeliinin bir
art olduu hatrlanacak olursa, Grc hkmetlerinin bu konuda
sergiledikleri siyasi kararllk anlalmaktadr. Ancak, kamuoyunun
geri dne scak bakmamas ve lkedeki siyasi istikrarszlk hk-
metlerin adm atmasn zorlatrmaktadr. Dolaysyla, siyasi kararl-
ln, Ahska Trklerinin geri dnn hayata geirmek iin yeterli
olmadn belirtmek gerekmektedir.
Ahska Trklerinin kendi kylerine geri dnlerinin zorluu ve
blge halknn buna tepkisi, geri dn srecinin gndemde olduu
dnemlerde Ahska Trklerinin nereye yerletirilecei tartmasn
srekli canl tutmutur. Son dnemlerde tekrar Grcistan gndemin-
de yerini alan Ahska Trklerinin geri dn kapsamnda yrtlen
tartmalarda, geri dnenlerin Gney Osetyaya yerletirilmelerinin
dnld, o blgede bo evler bulunduu ve bu evlerin Ahska
Trklerine tahsis edilebilecei gibi grler dile getirilmektedir.
96

Grcistandan Trkiyeye ve Trklere Bak
Grclere gre Trkiye, Grcistan iin iyi bir komu ve mttefiktir.
Grme yaplan Grclerin ou, Sovyetler Birlii dald gnden
96
Egorov, Alexander Meskhetian Turks Hostages to Geopolitics. 28 Austos 2011,
http://www.strategic-culture.org/news/2011/08/28/Meskhetian-Turks-hostages-to-
geopolitics.htm.
itibaren Trkiyenin Grcistann yannda yer aldn ve Grcistana
her trl destei saladn belirtmilerdir. Trkiye ile ilikilerin her
geen gn gelimesi, vizenin kaldrlmas ve serbest dolam sresi-
nin pasaportsuz doksan gne karlmas dorultusunda yaplan a-
lmalar takdirle karlanmaktadr, zira bu gelimenin, Grcistann
en byk sorunlarndan olan isizliin azalmasna katk salayaca
dnlmektedir. kamet sresinin ok ksa olmas, alma izni bu-
lunmayan Grclerin Trkiyede kalmasn zorlatrmaktadr. Bu so-
run, genellikle, srekli iki lke arasnda giri-k yapmakla almaya
allmaktadr. Kal sresinin doksan gne karlmasnn birok so-
runun zmn kolaylatrd mlakatlarda dile getirilmitir. te
yandan, Grcistan-Rusya ilikilerindeki gerginlik ve devam eden vize
sorununun, Grcistan vatandalarnn Rusyada almasn son dere-
ce zorlatrd, Trkiye ile ilikilerin gelitirilmesinin ve yukarda be-
lirtilen nitelikteki yasal dzenlemelerin Rusya ile yaanan zorluklarn
telafi edilmesi asndan byk nem tad dile getirilmitir.
Grclerin Trkiyeye bak hususunda baz Grc aydnlar, zel-
likle akademisyenler, Cumhurbakan Saakavilinin Trkiyeye bak-
n rnek gstererek ok olumlu olarak nitelemilerdir. Saakavilinin
Trkiye ile ilikilere ve Trk diline verdii nemi vurgulayarak Trke
eitim yapan okullarn almasna dorudan destek saladn hatr-
latmlardr.
97
Saakavilinin kamuoyu karsndaki konumalarnda
Trkiyeye ve Atatrke byk deer atfetmesinin Trkiye hakknda
olumlu bir imajn olumasn tevik edici nitelikte olduu belirtilmi-
tir. Grlen aydnlarn bir ksm, zellikle bamsz aratrmaclar,
97
Grcistanda eitli Trk okullar ve bir uluslararas niversite (Uluslararas Karadeniz
niversitesi) bulunmaktadr. Bu eitim kurumlar alar Grcistan Eitim Kurumlarna
ait vakf okullardr. Tiflis zel Demirel Okul ncesi Okulu (3-6 ya), Tiflis Ik lkokulu-
Lisesi, Batum R. ahin Dostluk Okulu, Kutaisi N. Nikoladze lkokulu, Rustavi Rustaveli
lkokulu (1-6.snflar) faaliyettedir. Tiflis zel Demirel Koleji, Batum R. ahin Dostluk
Lisesi, Kutaisi N. Nikoladze Lisesi, Rustavi Rustaveli Lisesi de (7-12. snflar) eitim ver-
mektedir. Tifliste ise oniki yllk eitim veren Nikoloz Tsereteli Uluslararas Okulu vardr.
Eitim dilinin ngilizce olduu Uluslararas Karadeniz niversitesi 1995 ylnda alm-
tr. niversitede Sosyal Bilimler Fakltesi, letme Fakltesi, Beeri Bilimler Fakltesi,
Eitim Fakltesi ve Mhendislik Fakltesi bulunmaktadr. Bunlarn dnda yine Tiflis,
Batum, Kutaisi, Rustavi ve Marneulide alar Grcistan Eitim Kurumlarna ait niver-
siteye hazrlk kursu ve dil eitimi merkezleri bulunmaktadr.
bu deerlendirmenin toplumun algsn objektif olarak yanstmad-
n ifade ederek, gerek dncelerin farkl olduunu ve bunun aka
ifade edilmesinin salkl bir deerlendirme olacan belirtmilerdir.
Trkiyeye ilikin farkl grleri bir araya getirdiimizde, yaplan
genel deerlendirmelerde ne kan hususlar, Trkiyenin Grcler
iin iyi zaman geirilecek, tatil yapabilecekleri, ticaret yapabilecekleri
komu bir lke olduu ynndedir. Trkiyenin verdii asker destek ve
eitim bilinmekte ve olumlu karlanmaktadr.
98
Ancak, 2008 ylnda
Gney Osetyada yaanan sava srasnda Trkiyenin yaklamnn ho
karlanmad belirtilmitir. Yaplan grmelerde, Grcistann Tr-
kiye ile yakn ilikileri olmas gerektii belirtilmise de, Trkiyenin tam
anlamyla gvenilemeyecek bir lke olarak algland tespit edilmitir.
Grcistan-Trkiye ilikilerinin durumu zerine konuulduunda,
Grc aydnlarn grleri son derece dikkat ekicidir. Trkiye-Gr-
cistan ilikilerinin gittike younlamas, Grcistanda baz evrelerde
endie ile karlanmaktadr. Bu evrelere gre, Grcistan, bir taraftan
Azerbaycan, dier taraftan da Trkiyenin ekonomik tahakkm alt-
na girmektedir. Trkiyenin Grcistandaki etkisinin artmas, Grc
kimlii ve Ortodoksluk iin bir tehlike olarak grlmektedir. ki l-
kenin tarih gemii, kukusuz bugnk bak asn nemli lde
etkilemektedir.
Grc toplumunun hafzasnda Trkler, Osmanllar, daha nce de
Seluklular, igalci g olarak yer etmitir. Bu dnce Grcistanda
tarih yazm, edebiyat ve deyimlere yansm ve gnmze kadar gel-
mitir. Sovyet dneminde Grcistan, zellikle Souk Savan bala-
rnda, Moskovann dorudan talimatlar ve denetimi dorultusunda
Trkiyeye kar aktif propaganda yapma arac olarak kullanlmtr.
kinci Dnya Savann sonlarna doru, 16 Aralk 1945te mt-
tefik lkelerin (ABD, Byk Britanya, SSCB) dileri bakanlarnn
Moskovada yapaca zirveden iki gn nce Tiflisteki Komnist ga-
zetesi, Beriyann talimatyla Grc akademisyenleri, S. Canaiya ve
N. Berdzenivilinin Trkiyeden Yasal Taleplerimiz Hakknda balk-
98
Trkiye, Grcistan Ordusunun NATO standartlarnda hazrlanmas ynnde de byk
aba harcamtr. Trkiye Grcistana krk milyon dolar aan boyutta asker yardmda
bulunmu, Grc subaylarn yetitirilmesinde nemli sorumluluklar stlenmitir.
l bir mektubunu yaymlamtr. Bu mektupta Grc akademisyenle-
ri, eski berya devletinin snrlarn Trkiyenin Sivas vilayetine kadar
geniletmi ve Trabzonu da Megrel lkesinin bakenti olarak tanm-
lamlardr. Grc halknn zor yllarnda, 1920-1921 yllarnda Trk-
lerin, Grcistana girerek Ardahan, Oltu, Artvin ve Batum blgesinin
gney ksmn igal ettikleri ve eski Grc topraklarna kattklar
99

ynndeki Souk Sava dnemi propagandas, Grc toplumunun
hafzasnda yer etmi, Trklerin, tarih Grc topraklarn igal etti-
ine dair gr yaygnlam ve zaman iinde Trkiye algsn etkile-
yen bir unsur hline dnmtr. Tarihsel sre iinde yaananlarn
alglan biiminin toplumlarn hafzalarnda brakt iz kuaktan
kuaa aktarlmakta ve Grcistan halknn ounun Trk ve Trkiye
algsn biimlendirmeye devam etmektedir.
Mlakatlar srasnda grmecilerin bir ksm, Trkiyenin baz
durumlarda bir tehdit olarak alglanabildii hususunu vurgulam-
lardr. Trkiyenin Acaristan politikas bir rnek olarak verilmi ve
Trklerin, Acaristandaki faaliyetlerinin bir amacnn da blgede
Grc kimliini zayflatmak olduuna dair bir kanaatin varlndan
sz etmilerdir. Batumda Osmanl dnemine ait Aziziye Camisinin
Trkiye tarafndan onarm baz evrelerde byk tepki uyandrm
ve Trkiyenin blgede slamn glenmesi ynnde almalar y-
rttnn dnld ifade edilmitir. Sosyolojik aratrmalar ya-
pan bir sivil toplum rgt mensubu ile yaplan grme srasnda,
zellikle Acaristann krsal kesimlerinde Aslan Abaidze dneminde
yrtlen Hristiyanlatrma almalarnn srdrld, bu konuda
baarl sonular elde edildii belirtilmitir. Trklerin Acaristandaki
faaliyetlerinin, Grcistanda ulus inas asndan son derece nemli
bir unsur olarak grlen ve bir anlamda Grc kimliinin ayrlmaz
bir paras olarak nitelendirilen Ortodoks Hristiyanln yaygnlat-
rlmasnn nnde engel olarak algland tespit edilmitir.
Grcistan toplumunun hassasiyet gsterdii konulardan biri de
Abhazya ve Gney Osetya sorunudur. Grclere gre Trkiyede g-
l bir Abhaz lobisi vardr ve bu lobi araclyla Abhazya, Trkiyeyi
99
Bu konuda kapsaml bilgi iin bk. (Hasanl, 2011).
kullanarak da almak istemektedir. Her ne kadar, Trkiyenin
Grcistann toprak btnln tanma konusundaki hassas tutu-
mu Grc kamuoyu tarafndan memnuniyetle karlansa da, Abhaz
kkenli Trk mteebbislerinin kurduu ticari ilikiler eletirilmekte
ve Trk gemilerinin Grcistan kara sularn ihlal ettii belirtilmekte-
dir. Trkiyenin Abhazya ve Gney Osetya ile herhangi bir resm ili-
kisi bulunmamakla birlikte mlakatlarda, baz Trk vatandalarnn,
zellikle Abhazyadaki ticari faaliyetleri ve kiisel ilikilerinin Grcis-
tan yetkililerini ve kamuoyunu rahatsz ettii belirtilmitir.
100

te yandan, Trkiyeye dair alg sorulduunda gndeme getirilen
konulardan biri de, Trkiyedeki Grc kkenli Trk vatandalardr.
Grc akademisyenler, Trkiyede yaayan soydalarndan bahseder-
ken, dil ve din gibi iki nemli deeri kaybettiklerini, tam anlamyla
Trkletiklerini zntyle ifade etmilerdir. Trkiyede ok sayda
Grc kkenli brokrat ve siyasetinin olduunu, fakat bu kiilerin
Grclklerini unuttuklarn vurgulamlardr.
Vurgulanmas gereken nemli ve aslnda Trkiyenin ve Trklerin,
Grcistandaki algsyla da yakndan ilikili olan bir sorun, Grcistann
son onbe yldr ok sayda Trk gemisine el koymas ve ok sayda
Trk vatandan tutuklamasyla ilgilidir. Bu olaylarn bir ksm hi
phesiz Abhazya ile ilgilidir. 1995ten itibaren Grcistan, Trkiye ve
Rusyann Abhazyaya ynelik uygulamaya balad ambargoya Rusya
2008 ylnda Abhazyann bamszln tandktan sonra son vermi-
tir. Trkiye vatandalarnn da Abhazya ile ticari ilikilerini bir lde
srdrmesi ve Trkiyedeki Abhazlarn Abhazya ile ilikileri Grcis-
tandaki Trkiye algsn etkilemektedir.
101
Grcistann Abhazyaya
100
Abhazyada yaam ve akrabalarnn byk bir ksmnn hl orada bulunduunu ifade
eden bir akademisyen, Abhazyann kapal bir lke olduunu, ok ciddi sorunlarnn ol-
duunu, Rusyann tahakkm altnda bulunduunu, Trkiyenin Abhazya ile ilikilerini
sadece Ruslarn msaade edecei bir dzeye kadar gelitirebileceini sylemitir.
101
Ambargo nedeniyle Trkiyeden Abhazyaya mal gtren gemilerin var noktas Rus li-
manlar olarak gsterilmektedir. Sohuma giden bu gemiler Grcistann hcum botlar
tarafndan durdurulmaktadr. Hukuki adan incelendiinde ak denizlerin serbestlii
ilkesi (1958 tarihli Cenevre Ak Deniz Szlemesi ve 1982 BM Deniz Hukuku Szle-
mesi) ihlal edilmekte ve gemilere el konularak (AIS cihazlarnn kapatlmas gibi) deniz
hukuku kurallarna aykr bir tutum izlenmektedir. Daha fazla bilgi iin bk. (Ece, 2009).
Ancak yukarda ifade edilen uluslararas deniz hukuku ihlallerine ramen, gemilerin am-
bargoyu ihlal ettii bir gerektir.
ynelik basklar sadece uluslararas sulardaki gemilere ynelik uy-
gulamalaryla snrl deildir. Grcistanda bulunan ya da giri yapan
Trk i adamlarnn Abhazyaya da seyahat ettikleri tespit edildiinde
hapse atlmalar sz konusu olabilmektedir.
Dier yandan, Grcistandaki Trk vatandalarnn basit tartmalar
ve anlamazlklar sonucunda da tutuklanabildikleri dile getirilmekte-
dir. Rvetin hlen yaygn olduu lkede bu tr olaylarn para szdr-
mak iin kullanlabildii baz grmeciler tarafndan belirtilmitir.
Her ne kadar, Trkiyenin Grcistandaki resm yetkilileri, lkedeki
yasal dzenlemeler dikkate alndnda tutuklamalarda hukuka ayk-
rlk olmadn belirtmilerse de, Grcistandaki baz Trk i adamlar
bu uygulamalarn yabanc i adamlar zerinde bask kurmaya ynelik
haksz uygulamalar olduu grn savunmulardr.
Grcistanda tutuklu Trk vatandalarnn durumu iki lke ilikileri-
ne olumsuz bir ekilde yanssa da, bu konu, aslnda Trkiyenin gnde-
mini megul etmemektedir. Oysaki tutuklu saylarndaki art, Trki-
yedeki tutuklu yaknlarn bir dernek kurmaya sevk etmi ve bu dernek
bir sivil toplum kuruluu olarak faaliyet gstermeye balamtr.
102

Trk basnnda yer alan bir haberde gndeme getirilen bu konu,
Trkiyenin Grcistandaki bir konsolosluk yetkilisinin szlerine yer
vermekteydi.
103
Haberde, konsolosluk yetkilisi tutuklamalarla ilgi-
li Trk vatandalarnn grlerini aktaran ve Trk vatandalarnn
byk bir ksmnn haksz sulandklarn, adil yarglanmadklarn,
orantsz cezalara mahkm edildikleri inancnda olduklarn belirtmi
102
ubat 2011de Grcistan Madur Aileler Dernei tarafndan organize edilen ve Rize,
Trabzon, Artvin bata olmak zere tutuklu ve hkml yaknlar olan yaklak yediyz
kii bir eylem dzenleyerek, Sarp Snr Kapsndan eroin soktuklar iddias ile cezaevle-
rinde tutuklu bulunan Trklerin serbest braklmasn istemiler. Burada bir konuma
yapan Madur Aileler Dernei Bakan Nuriye Kaputolu, Grcistann Acaristan bl-
gesinde bulunan cezaevlerinde Trklere ynelik ar uygulamalar yapldn ve bu uy-
gulamalarn Nazi kampnda bile grlmediini savunmutur. Cihan Haber Ajans Gr-
cistandaki Cezaevlerinde Tutuklu Bulunan Trk Vatandalarnn Yakn Akrabalar, Sarp
Snr Kapsnda Eylem Yapt-ARTVN. 6 ubat 2011, http://www.istanbulburda.com/
Gurcistan-daki-cezaevlerinde-tutuklu-bulunan-Turk-vatandaslarinin-yakin-akrabalari,-
Sarp-Sinir-Kapisi-nda-eylem-yapti-ARTVIN-80816.
103
Pazarc, Emin Dileri de Farknda. 1 Nisan 2011, http://www.takvim.com.tr/Yazarlar/
emin_pazarci/2011/04/01/disisleri-de-farkinda.
ve ayrca cezaevi artlarnn da son derece kt olduuna dikkat ek-
tiklerini aktarmtr.Ayn haberde Dileri Bakanlnn baz giriim-
lerde bulunduu da ifade edilmitir.
T.C. Babakan ve Dileri Bakan, Grcistann st dzey yetkilile-
riyle yapt grmelerde Grcistanda eitli sulardan dolay cezaev-
lerinde bulunan Trk vatanda tutuklularn salverilmesi ynndeki
isteklerini dile getirmilerdir. Dileri Bakan Ahmet Davutolunun
10 ubat 2011de Acara zerk Cumhuriyeti Babakan Levan Varo-
lomidze ve Grcistan Devlet Bakan Mihail Saakavili ile grmesi-
nin ardndan Nisan ve Mays aylarnda oniki kii serbest braklmtr.
Babakan Recep Tayyip Erdoann Batuma yapt ziyaretten sonra,
Haziran aynda, on yedi kii daha salverilmitir.
104

ubat 2011de Orduyu ziyaret eden Acaristan Babakan Levan
Varolomidze, Grcistandaki tutuklu vatandalarla ilgili bir gazeteci-
nin sorduu soruya, Grcistanda her tutuklamann kanunlara uygun
olduunu, tutuklamalarla ilgili konularn dileri bakanlar dzeyin-
de ele alndn ve Grcistanda her su ileyenin cezalandrlacan
belirtmi ve bunlara mahkemelerin karar vereceini eklemitir.
105
En son Austos 2011de Grcistan Madur Aileleri Yardmlama ve

Dayanma Dernei yeleri, Trabzon Gazeteciler Cemiyetinde bir basn
toplants dzenleyerek Babakan Recep Tayyip Erdoana arda bu-
lunmu, yaknlar dernee bavuran ve haksz uygulamalardan yaknan
yirmi bir Trk vatandann Grcistanda tutukluluk hallerinin devam
ettiini aklamlardr.
106
Sadece Trkler deil, birok Grcistan vatan-
da da lkede uygulanan cezalandrma sisteminin adalet ve hakkani-
yetten yoksun olduunu, cezalandrmann gerek amacnn suluyu s-
lah etmek ve suu nlemek olmadn sylemilerdir. Buna benzer g-
rleri ticari faaliyette bulunan Boral Trklerinden de dile getirenler
olmutur. Yaplan grmelerde vergi, lisans, ticari iletme faaliyetleri
104
Kutlu, Selma Trk Tutsaklar Alayarak Dnd. 11 Haziran 2011, http://www.sabah.
com.tr/Yasam/2011/06/11/turk-tutsaklar-aglayarak-dondu.
105
Haberx Grcistan Acara zerk Cumhuriyeti Babakan Orduda. 2 ubat 2011,
http://www.haberx.com/gurcistan_acara_ozerk_cumhuriyeti_basbakani_orduda
(17,n,10597833,220).aspx.
106
Avc, mr Babakana Grcistan ars. 22 Austos 2011, http://www.dha.com.tr/
basbakana-gurcistan-cagrisi-flashaber_199635.html.
konularnda, kanun uygulayclarn halka kar ok sert davrandklarn,
sorunlarn yarg yoluyla deil, idari ve kolluk kuvvetlerinin basks ile
zldn sylemilerdir. Muhalefetin hkmete ynelik en byk
eletirilerinden biri de, lkede hlen kontrol altna alnamam rvet
mekanizmasdr. Her ne kadar, Saakavili dneminde, rvet ve yolsuz-
lukla tabanda mcadelede bir yol kat edildiyse de, hkmetin kendisi-
nin bask ve iddet yoluyla vatandalarn mlkiyet, mal varl ve zel
teebbs haklarn snrlandrd ifade edilmitir. Saakavili ynetimi-
nin demokratik olmad grn savunan Grcistan muhalefetinin
baz yeleri de Saakavili hkmetinin drt ayak-g, korku, para ve
propaganda-zerinde durduunu, zaman iinde insanlarn siyasi hak
ve zgrlkler alannn giderek daraltldn ve Grcistanda bir Singa-
purlama dneminin yaandn belirtmilerdir.
Boral Trklerinin Trkiyeye bak ile ilgili olarak yaplan gr-
melerde, Boral Trkleri, Grcistan topraklarndaki izlerinin silinme-
sine ynelik giriimler olduunu dndklerini ve bundan byk
rahatszlk duyduklarn ifade etmilerdir. Trkiyenin Boralya ge-
reken ilgi ve dikkati gsterdiini hissetmek istemektedirler. Boral
Trklerinin aydnlar ve nde gelenleri ile yaplan mlakatlarda Trk
olduklarn, tarihsel srete zorunlu glere maruz kaldklarn, Tr-
kiyedeki Karapapaklarn yakn akrabalar olduklarn vurgulamlar-
dr. Trkiyenin, bize kendi toplumunun bir paras olarak bakmasn;
kltrmzn, geleneklerimizin kaybolmamas iin destek vermesini
istiyoruz demilerdir.
Deiik kesimlerden kiilerle yaplan mlakatlarda Boral Trkleri,
hem din deerlerinin hem mill deerlerinin korunabilmesi ve geli-
tirilebilmesinde Trkiyenin desteinin byk nemi olduuna dik-
kat ekmilerdir. Baz aydnlarla yaplan grmelerde mezhep fark-
llnn Boral Trklerini blen bir unsur hline dnmemesi iin
Trkln ortak payda olarak ne karlmasnn daha doru olaca
gr aktarlmtr.
107
Boral Trklerinin yaadklar kylerin girii-
107
Yaplan mlakatlarda baz grmeciler, mezhep farkllnn zaman iinde daha belirgin
hle gelebilecei konusunda duyduklar endieyi dile getirmiler, bu konunun istismara
ak olduunu ve baz blgesel aktrler tarafndan da kullanldn ifade etmilerdir.
ne ha dikildii, oysa kylerin ounda Hristiyanlarn yaamad be-
lirtilmi, camilerin tescili ve onarm konularnda nemli zorluklarla
karlald ifade edilmitir.
Mlakatlarda Boral Trk aydnlar tarafndan vurgulanan bir di-
er husus da, Boral Trklerinin, Trkiyenin Grcistan ile ilikileri-
nin bir paras olma ve Trkiyenin Grcistan vatandalarna sala-
d baz olanaklardan faydalanma istekleridir.
108
Boral Trklerinin
eitim sorunlar zerinde nemle duran baz grmeciler, bu alanda
Trkiyenin katklarna ihtiya olduunu vurgulamlardr. Trkiyenin
Grcistan vatandalarna salad burs olanaklarndan Boral Trk
genlerinin yararlanamadn belirten baz grmeciler, onlara ayr
bir kontenjan ayrlmas veya baka olanaklar salanmas taleplerini
dile getirmilerdir. Baz grmeciler, Boral Trklerinin Trkiyede
eitim almasnn sadece kendi kariyer ve gelecekleri asndan deil,
Grcistandaki Trk zel sektr ve Trkiye-Grcistan ilikileri asn-
dan da nemli olduunu ifade etmilerdir.
Boraldan her zaman Azerbaycana bir g olduunu hatrlatan
baz grmeciler, Boral Trklerinin Grcistanda karlatklar zor-
luklar nedeniyle Azerbaycana yerlemeyi, orada en azndan bir gayri-
menkule sahip olmay hedeflediklerini belirtmilerdir. sizlik nede-
niyle gn sadece Azerbaycana deil, Trkiyeye doru da yneldii
ifade edilmitir. G ettikleri yerlerde vatandalk sorunuyla karla-
tklarn hatrlatan grmeciler, daha nceleri toplu olarak ve ok
daha kolay bir ekilde vatandalk alnabilen Azerbaycanda vatanda
olmann giderek zorlatn belirtmilerdir. Trkiyede de vatanda-
lk srecinin uzun srd dile getirilmi, Azerbaycan ve Trkiyenin
politikasnn Boral Trklerinin Grcistana entegrasyonu ynnde
olduu ifade edilmitir. G edenlerin Trkiye ve Azerbaycanda-
ki sorunlarnn zm konusunda destek isteyen grmeciler,
Grcistanda yaayanlara yaplan yardmlarn artrlmas gerektiini
vurgulamlardr.
108
rnein, 23 Nisan ocuk enliklerine ve dier etkinliklere neden Boral Trk ocuklarnn
katlmadn anlamadklarn syleyen grmeciler, Boral Trklerinin Grcistandaki
en byk aznlk olduunu hatrlatm ve Grclerden sonra en kalabalk grup olduklar-
nn en azndan Trkiye tarafndan dikkate alnmasn istediklerini vurgulamlardr.
Grcistandaki Ahska Trklerinin Trkiyeye bakna deinmek
gerekirse, ncelikle, Grcistandaki Ahska Trklerinin saysnn
azl ve yakn zamana kadar Grcistan devletinin onlar zerinde-
ki etkisini gz nnde bulundurmak gerekmektedir. 1992 ylnda
Grcistan devletinin destei ile lkede yaayan az saydaki Ahs-
ka Trknn kurduu Hsna adl dernek, uzun yllar Grcistann,
Ahska Trklerinin Grc olduuna dair tezini desteklemitir (Ba-
ratashvili, 1998). Dolaysyla, bu dernek, dier btn eski Sovyet
cumhuriyetlerinde yaayan Ahska Trklerinin ve onlarn kurmu
olduklar derneklerin grleriyle taban tabana zt iddialar savun-
mutur. Ancak, bu durum, 1999 ylndan itibaren, Grcistann Av-
rupa Konseyi yelii sonrasnda oluan konjonktrde deimeye
balamtr. Hsnann meruiyetinin snrlar, zaman iinde ulusla-
raras dzeyde de anlalmtr. Son yllarda Grcistandaki Ahska
Trkleri yeni bir rgtlenmeye gitmi ve dier eski Sovyet cumhu-
riyetlerindeki Ahska Trk dernekleri ile iletiim hlinde almaya
balamlardr. Dnya Ahska Trkleri Birliinin (DATB) kurul-
masnn ardndan, DATB ats altnda dier derneklerle btn-
leen Grcistanda kurulan Ahska Trkleri Dernei, geri dnn
hayata geirilmesi konusunda faal bir ekilde almaktadr. Dernek
yetkilileri, Trkiyenin her konuda ok nemli bir destek olduunu
belirtmilerdir. Geri dnn, maddi durumu iyi olmayan Ahska
Trkleri iin olduka zor olduunu ifade eden yetkililer, Trkiyenin
desteinin bu konuda da devam etmesinin ok nemli olduunu
dile getirmilerdir.
109
Yaplan grmeler srasnda, Grcistandaki Trk yetkililerinin ki-
isel inisiyatif ve bak alarnn da ok nemli olduu belirtilmitir.
Grlen Boral Trkleri, baz yetkililerin Boral blgesi ile yakn-
dan ilgilendiklerini, bayramlarda, zel gnlerde ve kltr etkinlik-
lerinde kendilerini yalnz brakmadklarn vurgulamlardr. Buna
ramen, Trk yetkililerinin Grc makamlar ile ilikilerinde ar
109
bk. Azerbaycan blm; ayrca bk. Bamszlklarnn Yirminci Ylnda Orta Asya Cumhu-
riyetleri, Trk Dilli Halklar, Trkiye ile liskiler, Avrasyann Merkezinden Dnyaya Alan
lke: Kazakistan blm.
tedbirli davrandklar dile getirilmitir.
110
Bu durum karsnda byk
znt duyduklarn, kendilerinin hibir zaman Trkiye iin sorun
tekil edecek eylemlerin paras olmadklarn ve Grcistann toprak
btnlne ve yasalarna her zaman saygl olduklarn ifade etmi-
lerdir.
111
Grcistandaki Trk yetkilileri ile yaplan grmelerde, iki lke ili-
kilerinin gl niteliine dikkat ekilmi ve Trkiye ile Grcistann
komu lkeler olmasnn yan sra Kafkasya ve Orta Asyann nemli
projelerinin paras olduklar belirtilmitir. Bu anlamda, Grcistan,
Trkiye iin nem arz ederken, Trkiyenin de Grcistan iin ok
nemli olduunun bilindiini dile getirmilerdir. nemli projeler ara-
snda elbette ilk akla gelenin BTC Petrol Boru Hatt Projesi olduu,
BTE Doal Gaz Boru Hatt ve BTK Demir Yolu
112
Projelerinin de iki
lkeyi birbiri iin nemli kldn sylemilerdir. Grcistan ve Tr-
kiye arasndaki balarn sadece siyasi olmad belirtilmi, tarih ve
kltrel balarn da iki lkeyi birbiri iin nemli hle getirdii vur-
gulanmtr. Trkiyenin Acaristan zerk Cumhuriyeti zerindeki
garantrlk hakk ve Grcistanda nemli sayda Mslmann ve
Trkn yayor olmas, iki lkeyi birbirine balayan dier unsurlar
olarak ifade edilmitir. Ayrca Grcistandaki baz ihtiyalara dikkat
eken yetkililer tarm, turizm ve ticaret konularnda Grcistan yetki-
lilerinin i birliine hazr olduklarn belirtmilerdir.
110
Bu tespit, Ahska Trkleri iin de geerli bir tespittir. Grcistan, bamszln ilan ettik-
ten sonra uzun bir sre Trk yetkilileri Ahska Trkleri meselesini gndeme getirmekten
imtina etmilerdir. Bu konu, Trkiye tarafndan ancak Grcistann Avrupa Konseyi ye-
lii sonrasnda gndemde tutulmaya allmtr.
111
Mlakat yaplan bir Boral Trk sivil toplum rgt yesi, Grcistann toprak btnl-
nn sadece konfederatif bir yapyla korunabilecei fikrini savunmus ve baz gerekleri
grmek gerektiini belirtmistir. Grc, Abhaz, Oset ve Acara zerk birimlerinden olusan
bir Grcistan Konfederasyonunun kurulmasnn zaruri olduunu ifade etmistir. Cava-
hetyadaki Ermenilerin blgesel dil taleplerinin normal karslanmas gerektiini ekleyen
grsmeci, kendilerinin de kendi ana dillerine devlet dili statsnn verilmesi iin m-
cadele edeceklerini ifade etmistir.
112
Bu proje ile Kars-Ahlkelek (Grcistan) arasnda 98 kilometrelik yeni bir demir yolu in-
asnn, Grcistanda ise 160 kilometrelik mevcut demir yolunun modernizasyonuyla
Trkiye-Grcistan-Azerbaycan demir yolu alarnn dorudan balantsnn kurulmas
ngrlmektedir.
Kaynaklar
Aacan, Kamil (2011). Grcistan: ok Milletli Yapda Devlet na Sreci-
nin yks. (Der.) Arslanl, Araz ve Veliev, Cavid. Gney Kafkasya:
Toprak Btnl, Jeopolitik Mcadeleler ve Enerji, Ankara: Berikan Ya-
ynevi, s. 57-104.
Aleskerli, Alesker [Asker, Ali] (2009). Grcistanda Scak Gelimeler:
Tamamlan(ma)m Devrim, Paylalamayan Blge. Stratejik Analiz.
C. 10, No. 110, s. 30-36.
Anderson, Benedict (1996). Imagined Communities. London: Verso.
Asker, Ali (2011). Grcistanda Din-Devlet likilerinde Yeni Yasal Dzenle-
me. 21. Yzyl, Eyll, No. 33, s. 66-72.
Aves, Jonathan (1996). Georgia: From Chaos to Stability. London: Royal
Institute of International Affairs.
Aydngn, Ayegl (2001). Rethinking Ethnic Identity Formation: The Case of
the Ahska (Meskhetian) Turks in Turkey and Kazakhstan, Doktora Tezi.
Ankara: Orta Dou Teknik niversitesi Sosyal Bilimler Enstits.
Aydngn, Ayegl (2002). Creating, Recreating and Redefining Ethnic
Identity: Ahska/Meskhetian Turks in Soviet and Post-Soviet
Contexts. Central Asian Survey, Haziran, C. 21, No. 2, s. 185-197.
Aydngn, Ayegl (2006). Ahska Trklerinin Grcistana Dnnde Son
Durum. Stratejik Analizi, Eyll, No. 77, s. 53-57.
Aydngn, Ayegl vd. (2006a) (Der.). The Meskhetian Turks: An Introduction
to their History, Culture and Resettlement Experiences. Washington:
Cultural Orientation Resource Center- Center for Applied Linguistics.
Aydngn, Ayegl (2007). Resettlement and Belonging Among Ethnic
and Cultural Kin: Meskhetian Turks in Turkey. (Der.) Trier, Tom
ve Khanzin, Andrei. The Meskhetian Turks at a Crossroads, Lit Verlag:
Berlin, s. 340-377.
Aydngn, Ayegl (2008). Ahska Trklerinin Grcistana Dn. ASAM
Bak, Temmuz, No. 6, s. 19.
Baratashvili, Marat (1998). Legal State of Meskh Repatriates in Georgia. Tiflis:
USIA.
Blandy, Charles (1998). The Meskhetians: Turks or Georgians? A People
Without a Homeland. UK: Conflict Research Center.
Cheterian, Vicken (2008). Georgias Rose Revolution: Change or Repetition?
Tension between State-Building and Modernization Projects.
Nationalities Papers. C. 36, No. 4, s. 689-712.
Cheterian, Vicken (2009). The August 2008 War in Georgia: from Ethnic
Conflict to Border Wars. Central Asian Survey, Haziran, C. 28, No. 2
s. 155-170.
Coene, Frederik (2010). The Caucasus- An Introduction. London; New York:
Routledge.
Conquest, Robert (1970). The Nation Killers-The Soviet Deportation of
Nationalities. Glasgow: Macmillan.
Curtis, Glenn E. (1995) (Der.). Georgia: A Country Study. USA: Kessinger
Publishing.
Derbiayr, Dj. D. ve Derbiayr, Ya. (2004). Politieskie Sistem Mira. Moskva:
Ripol Klassik, C. 2. [Orijinali iin bk. Derbyshire J.D. ve Derbishyre
I. (2000). Encyclopedia of the World, Political Sysytems. New York:
Armonk.]
Devdariani, Jaba (2005). Georgia and Russia: The Troubled Road to
Accomodation. (Der.) Coppieters, Bruno ve Legvold, Robert. Statehood
and Security: Georgia After the Rose Revolution, Cambridge, Mass:
American Academy of Arts and Sciences: The MIT Press, s. 153-204.
Ece, Nur Jale (2009). Karadenizde Trk Gemilerine Grcistan Engeli.
Ortadou Analiz, Ekim, C. 1, No. 10, s. 77-83.
Ethem, Said (2010). The Turks of Boral in Georgia: Ethnic Identity in
Borderland, Baslmam Yksek Lisans Tezi. Ankara: Orta Dou
Teknik niversitesi Avrasya almalar, ubat.
Gachechiladze, Revaz (1997). National Idea, State-Building and Boundaries
in the Post-Soviet Space (the Case of Georgia). Geo Journal. No. 43,
s. 51-60.
Gahrton, Per (2010). Georgia - Pawn in the New Great Game. London: Pluto
Press.
Hasanl, Cemil (2011). Tarafszlktan Souk Savaa Doru - Trk-Sovyet liki-
leri 1939-1953. ev. Ali Asker, Ankara: Bilgi Yaynevi.
Hille, Charlotte (2010). State Building and Conflict in the Caucasus. Boston:
Brill.
brahimli, Haladdin (2009) Boral dnn, bu gn v sabah. Bak: Adilolu.
bragimli, Haladdin (2006). Azerbaydjants Gruzii. Moskva: Evropa.
Khazanov, Anatoly M. (1992). Meskhetain Turks in Search of Self-Identity.
Central Asian Survey. C. 11, No. 4, s. 1-16.
Krzolu, M. Fahrettin (1972). Karapapaklar: Boral-Kazak Uruunun Kr
Aras Boylarndaki 1800 Ylna Bak. Erzurum: Atatrk niversitesi
Basmevi.
Konstitutsiya (Osnovnoy Zakon) Gruzinskoy Sovetskih Sotsialistieskoy
Respubliki. Tb., 1937.
Koriouchkina, Elisaveta ve Swerdlow, Steven (2007). The Third Migration:
Meskhetian Turks Resettlement and Integration in the United
States. (Der.) Trier, Tom and Khanzin Andrei. The Meskhetian Turks
at a Crossroads, Berlin: Lit Verlag, s. 378-432.
Mitchell, Lincoln A. (2009). Compromising Democracy: State Building in
Saakashvilis Georgia. Central Asian Survey. C. 28, No. 2, s. 171-183.
Nodia, Ghia (2005). Georgia: Dimensions of Insecurity. (Der.) Coppieters,
Bruno ve Legvold, Robert. Statehood and Security: Georgia After the
Rose Revolution, Cambridge, Mass.: American Academy of Arts and
Sciences: MIT Press, s. 39-82.
Ossipov, Alexander ve Cherepova, O. (1996). Violation of the Rights of Forced
Migrants and Ethnic Discrimination in the Krasnodar Territory. The
Situation of the Meskhetian Turk. Moscow: Memorial.
Ossipov, Alexander (2000). The Russian Experience of Ethnic Discrimination:
Meskhetians in the Krasnodar Region. Moscow: Zvenya.
Ossipov, Alexander (2007). Falling between the Cracks: the Legal Status of
the Meskhetain Turks in the Russian Federation. (Der.) Trier, Tom
ve Khanzin, Andrei. The Meskhetian Turks at a Crossroad, Berlin: Lit
Verlag, s. 435-486.
Pavel, Polian (2004). Against Their Will: the History and Geography of Forced
Migrations in the USSR. Budapest, Hungary: Central European
University Press.
Payin, Emil (1992). The Tragedy of the Meskhetian Turks. Cultural Survival
Quarterly, K, s. 31-37.
Pelkmans, Mathijs (2002). Religion, Nation and State in Georgia: Christian
Expansion in Muslim Ajaria. Journal of Muslim Minority Affairs. C.
22, No. 2, s. 251-273.
Programa Kommunistieskoy Partiyi Sovetskogo Soyuza. Gospolitizdat.
1961.
Quinn, Sophie (1989). Violence in Uzbekistan has Roots in Social Crisis:
Ethnic Tensions. Far Eastern Economic Review, Haziran, s. 25.
Saydam, Abdullah (1997). Krm ve Kafkasya Gleri (1856-1876). Ankara:
Trk Tarih Kurumu.
Schatz, Edward (2004). What Capital Cities Say About Stay and Nation-
Building. Nationalism ve Ethnic Politics. C. 9, s. 111-140.
Smith, Graham ve dierleri (1998). Nation Building in the Post-Soviet
Borderlands - the Politics of National Identities. Cambridge: Cambridge
University Press.
Sumbadze, Nana (2007). Back Home Again: The Repatriation and
Integration of Meskhetian Muslims in Georgia. (Der.) Trier, Tom
ve Khanzin, Andrei. The Meskhetian Turks at a Crossroads, Berlin: Lit
Verlag, s. 288-339.
Suny, Ronald Grigor (1994). The Making of the Georgian Nation. kinci Bask.
Bloomington-Indianapolis: Indiana University Press.
Tarkhan-Mouravi, George (2007). Legal Aspects of the Issue of Muslim
Meskhetians (Meskhetian Turks) in Georgia. (Der.) Trier, Tom ve
Khanzin, Andrei. The Meskhetian Turks at a Crossroads, Berlin: Lit
Verlag, s. 487-531.
Togan, A. Zeki Velidi (1970). Umumi Trk Tarihine Giri. stanbul: stanbul
niversitesi Edebiyat Fakltesi Yaynlar, C. 1.
Tonoyan, Artyom (2010). Rising Armenian-Georgian Tensions and
the Possibility of a New Ethnic Conflict in the South Caucasus.
Demokratizatsiya: The Journal of Post-Soviet Democratization. C. 18,
No. 4, s. 287-308.
Tsekvava, Tengiz (2010) (Der.). Agriculture of Georgia. Tbilisi: National
Statistics Office of Georgia.
V promoshh rossiyskomu sooteestvenniku za rubejom. nformatsiya
iz spravonogo izdaniya MD Rossii, nstitut diaspor i integratsii
(nstitut stran SNG), s. 185-186.
Wheatley, Jonathan (2009). Managing Ethnic Diversity in Georgia: One
Step Forward, Two Steps Back. Central Asian Survey, C. 28, No. 2, s.
119-134.
nternet Kaynaklar
Abhazya Cumhuriyeti Dileri Bakanl Abhazya Cumhuriyeti Anayasas.
11 Eyll 2010, http://www.mfaabkhazia.net/tr/constitution.
About Georgia Kvemo Kartli. http://www.aboutgeorgia.ge/regions/
divisions.html?page=10.
Aprasidze, David Formation of a State and a Nation in Modern Georgia:
an Unfinished Project?. 14 Nisan 2009, http://identitystudies.ac.ge/
index.php/IStudies/article/view/20/32.
Avc, mr Babakana Grcistan ars. 22 Austos 2011, http://www.
dha.com.tr/basbakana-gurcistan-cagrisi-flashaber_199635.html.
Aydngn, Ayegl Ahska Trklerinin Geri Dn Sreci ve Gney Osetya
Savann Gsterdikleri. 19 Eyll 2008a, http://www.asam.org.tr/
tr/yyazdir.asp?ID=2787&kat1=4&kat2= .
BaltInfo.ru V Gruzii Russkiy Yazk zmayut iz kolnoy Program
Mladeklassnikov. 4 ubat 2011, http://www.baltinfo.
ru/2011/02/04/V-Gruzii-russkii-yazyk-izymayut-iz-shkolnoi-
programmy-mladsheklassnikov-186489.
Central Intelligence Agency Middle East:: Georgia. 27 Eyll 2011, https://
www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/gg.html.
Cihan Haber Ajans Grcistandaki Cezaevlerinde Tutuklu Bulunan Trk
Vatandalarnn Yakn Akrabalar, Sarp Snr Kapsnda Eylem Yapt-
ARTVN. 6 ubat 2011, http://www.istanbulburda.com/Gurcistan-
daki-cezaevlerinde-tutuklu-bulunan-Turk-vatandaslarinin-yakin-
akrabalari,-Sarp-Sinir-Kapisi-nda-eylem-yapti-ARTVIN-80816.
Council of Europe Resolution 1415, Honouring of Obligations and
Commitments by Georgia. 2 Nisan 2007, http://assembly.coe.int/
Main.asp?link=/Documents/AdoptedText/ta05/ERES1415.htm.
Council of Europe Resolution 1428, the Situation of the Deported
Meskhetain Population. http://assembly.coe.int/Main.asp?link=/
Documents/AdoptedText/ta05/ERES1428.htm.
Council of Europe Resolution 1477, Implementation of Resolution 1415
on the Honouring of Obligations and Commitments by Georgia. 21
Kasm 2008, http://assembly.coe.int/Main.asp?link=/Documents/
AdoptedText/ta06/ERES1477htm.
Cumhuriyet Gazetesi Cami naatn Protesto ettiler. 25 Mart 2011,
http://www.cumhuriyet.com.tr/?hn=228150.
Egorov, Alexander Meskhetian Turks Hostages to Geopolitics. 28 Aus-
tos 2011, http://www.strategic-culture.org/news/2011/08/28/
Meskhetian-Turks-hostages-to-geopolitics.htm.
Ethno-Caucasus Naselenie Abhazii. 24 Temmuz 2011, http://www.ethno-
kavkaz.narod.ru/rnabkhazia.html.
EurasiaNet.org Georgia: Opposition Gives Saakashvili Ultimatum to
Resign. 8 Nisan 2009, http://www.eurasianet.org/departments/
insightb/articles/eav040909f.html.
European Centre For Minority Issues Caucasus (ECMI Caucasus) Ethnic
Groups of Georgia Census 1989 (Total/Percentage). 16 Temmuz
2007, http://www.ecmicaucasus.org/upload/stats/Census 1989.pdf.
European Centre For Minority Issues Caucasus (ECMI Caucasus) Ethnic
Groups of Georgia Census 2002 (Total/Percentage). 16 Temmuz
2007, http://www.ecmicaucasus.org/upload/stats/Census 2002.pdf.
Gradirovskiy, Sergey Nikolayevi ve Yesipova, Nelli Russkiy Yazk na
Postsovetskom Prostranstve Ekonomieskie nteres, Suverenitet
iSohraniviesya Svyazi. 28 Ekim 2008, http://www.ng.ru/
scenario/2008-10-28/14_russlang.html.
Gruziya Online Saakavili: Programma Ui i Uis Vmeste s Gruziey. 18
Mart 2011, http://www.apsny.ge/2011/pol/1300479162.php.
Haberx Grcistan Acara zerk Cumhuriyeti Babakan Orduda. 2 ubat
2011, http://www.haberx.com/gurcistan_acara_ozerk_cumhuriyeti_
basbakani_orduda(17,n,10597833,220).aspx.
Huber, Martina State-building in Georgia: Unfinished and at Risk. 24 u-
bat 2004, http://www.clingendael.nl/publications/2004/20040200_
cru_paper_huber.pdf.
Human Rights Watch Living in Limbo- The Rights of Ethnic Returnees to
the Gali District of Abkhazia. 13 Temmuz 2011, http://www.hrw.
org/sites/default/files/reports/georgia0711LR.pdf.
International Crisis Group Abkhazia: Deeping Dependence Europe Report,
No. 202, 6 ubat 2010, http://www.crisisgroup.org/~/media/Files/
europe/202_abkhazia___deepening_dependence.ashx.
International Crisis Group Georgia: Securing a Stable Future Europe
Briefing, No. 58, 13 Aralk 2010, http://www.crisisgroup.org/~/
media/Files/europe/B58 Georgia Securing Stable Future.ashx.
International Crisis Group Georgia: The Javakheti Regions Integration
Challenges Europe Briefing, No. 63, 23 Mays 2011, http://www.
crisisgroup.org/~/media/Files/europe/caucasus/georgia/B63
Georgia The Javakheti Regions Integration Challenges.pdf.
International Crisis Group Georgia: The Risks of Winter Europe Briefing,
No. 51, 26 Kasm 2008, http://www.crisisgroup.org/~/media/Files/
europe/b51_georgia___the_risks_of_winter.pdf.
International Crisis Group South Ossetia: The Burden of Recognition
Europe Report, No. 205, 7 Haziran 2010, http://www.crisisgroup.
org/~/media/Files/europe/205 South Ossetia The Burden of
Recognition.pdf.
International Crisis Group Georgia and Russia: Clashing Over Abkhazia
Europe Report, No. 193, Haziran 2008, http://www.crisisgroup.
org/~/media/Files/europe/193_georgia_and_russia_clashing_over_
abkhazia.pdf.
Jurnal R+ Kak Vlasti Gruzii Otblagodarili Mestnh Azerbaydjantstev za
Podderjku. 8 Nisan 2011, http://www.ia-centr.ru/expert/10222/.
Kavkasion Vaynahskie Narod Gruzii: Etnopolitieskiy Analiz. http://www.
kavkasion.ru/vajnaxskie-narody-gruzii-etnopoliticheskij-analiz.
Kavkazskiy Uzel Kistints. 23 Temmuz 2010, http://www.kavkaz-uzel.ru/
articles/172008/.
Kukudjanova, nna Otnoenie k Russkomu Yazku v Gruzii zmenilos
(Kavkazskiy uzel). 9 ubat 2011, http://www.georgians.ru/news.
asp?idnews=53317.
Kutlu, Selma Trk Tutsaklar Alayarak Dnd. 11 Haziran 2011, http://
www.sabah.com.tr/Yasam/2011/06/11/turk-tutsaklar-aglayarak-
dondu.
Kuznetsov, Andrey Bespokoyny Pokoynik.V Groznom Naydena
Mogila Pervogo Prezidenta Gruzii. 5 Mart 2007, http://lenta.ru/
articles/2007/03/05/gamsahurdia/.
Kvemokartli. ge Azerbaydjants. 2010, http://kvemokartli.ge/rus/
nationalgroups.php?id=1.
Mekhuzla, Salome ve Aideen Roche National Minorities and Educational
Reform in Georgia, ECMI Working Papers, No. 46, 2009, http://
www.ecmicaucasus.org/upload/publications/working_paper_46_
en.pdf.
Minority Rights Group International Breaking the Cycle of Exclusion:
Minority Rights in Georgia Today. 22 Aralk 2009, http://www.
minorityrights.org/9547/briefing-papers/breaking-the-cycle-of-
exclusion-minority-rights-in-georgia-today.html.
Minority Rights Group International World Directory of Minorities and
Indigenous Peoples: Georgia: Ossetians. 3 Mart 2011, http://www.
minorityrights.org/1914/georgia/ossetians.html.
Minority Rights Group International World Directory of Minorities and
Indigenous Peoples: Georgia: Abkhaz. 3 Mart 2011, http://www.
minorityrights.org/1913/georgia/abkhaz.html.
National Integration and Tolerance in Georgia National Concept for
Tolerance and Civic Integration. 11 Mays 2009, http://diversity.ge/
files/files/National Concept_Eng_ADOPTED.pdf.
National Statistics Office of Georgia Ethnic Groups By Major Administrative-
Territorial Units. 4 ubat 2010, http://www.geostat.ge/cms/site_
images/_files/english/census/2002/03 Ethnic Composition.pdf.
National Statistics Office of Georgia External Trade. 17 Temmuz 2011,
http://www.geostat.ge/index.php?action=page&p_id=137&
lang=eng.
National Statistics Office of Georgia Migration. 17 Temmuz 2011, http://
www.geostat.ge/index.php?action=page&p_id=173&lang=eng.
Newsland Rossiyskiy Vienne Poprotalis s Gruziey: Posledniy Eelon
Vehal. 15 Kasm 2007, http://www.newsland.ru/news/detail/
id/110516/.
Newsru.com Rossiyskie Voennye Baz v Gruzii. 25 Nisan 2005, http://
www.newsru.com/background/25apr2005/bazzzes.html.
Novosti Gruzii V Gruzii Den Rodnogo Yazka. 14 Nisan 2010,
http://sakartvelo.ru/news/v-gruzii-den-rodnogo-yazyka.
Novosti@mail.ru Eduard evardnadze: Eltsin predlojil Mne Razdelit
Gruziyu na Dve asti. 22 Aralk 2008, http://news.mail.ru/
politics/2260717/.
Office of the State Minister for Reintegration Otrvki iz Zakonodatelstva
Gruzii. 25 Ocak 2011, http://www.smr.gov.ge/uploads/Rus.pdf.
Orudjev, R. Na Sayte Gosreestra zmenen Nazvaniya 17 Azerbaydjanskih
Sel. 7 Nisan 2011, http://www.zerkalo.az/2011-04-07/politics/
18272p1-georgia-azerbaijan-kvemokartli.
Paresivili, Mziya ve Tarhnivili, Nino V Gruzii Otmetili, Den Rodnogo Ya-
zka. ?, http://www.ekhokavkaza.org/content/article/2012526.html.
Parliament of Georgia The Constitution of Georgia. 22 Kasm 2007, http://
www.parliament.ge/files/68_1944_951190_CONSTIT_27_12.06.
pdf.
Pazarc, Emin Dileri de Farknda. 1 Nisan 2011, http://www.takvim.
com.tr/Yazarlar/emin_pazarci/2011/04/01/disisleri-de-farkinda.
Pik TV, http://pik.tv/ru.
Region TV, http://www.region-tv.com/.
Regionalism Research Center The Constitution (Organic Law) of the Republic
of South Ossetia. http://www.rrc.ge/law/konst_2001_04_08_e.
htm?lawid=1504&lng_3=en.
Regnum Bviy Pretendent na Vsiy Post v Gruzii Obratilsya s Jaloboy k
Presidentu Azerbaydjana. 2 Aralk 2007, http://www.regnum.ru/
news/929408.html.
RIANOVOST Referendum o Sohranenii SSSR 17 Marta 1991 Goda.
Spravka. 15 Mart 2011, http://ria.ru/history_spravki/20110315/
354060265.html.
Tch.ua Saakavili Sdelaet Angliyskiy Vtorm Yazkom v Gruzii. 16 Austos
2011, http://ru.tsn.ua/svit/saakashvili-sdelaet-angliyskiy-vtorym-
yazykom-v-gruzii.html.
United Nations Development Programme Georgia Human Develeopment
Report 2008. 5 Austos 2008, http://hdr.undp.org/en/reports/
national/europethecis/georgia/NHDR-Georgia-2008.pdf.
Valeholu (Haclar), Fahri Boral Trklerinin Menei ve Etnik Snrlar. 9
Eyll 2011, http://www.ahiska.org.tr/?p=854.
Vestnik Kavkaza Samye Krupne Vnenetorgove Partner Gruzii-Turtsiya
i Azerbaydjan. 27 Temmuz 2011, http://vestikavkaza.ru/news/
ekonomika/Pensions/40595.html.
Wheatley, Jonathan Georgia and the European Charter for Regional or
Minority Languages. 16 Haziran 2009a, http://www.ecmicaucasus.
org/upload/publications/working_paper_42_en.pdf.
Yatsenko, Elena Nujen li russkiy yazk v SNG?. 4 Mart 2008, http://www.
rian.ru/analytics/20080304/100581741.html.
Ek Kaynaklar
(2005). Georgia/Organisation for Economic Co-operation and Development. Pa-
ris, France: OECD.
Akaba, Natella ve Khintba, Iraklii (2011). Transformation of the Georgia-
Abkhaz Conflict: Rethinking the Paradigm. London: European Union.
Alylmaz, Semra (2010). Grcistan Trklerinin Yeniden Ykselen Sesi: Var-
lk Gazetesi. Karadeniz Aratrmalar. No. 25, s. 115-124.
Asmus, Ronald D. (2010). A Little War That Shook the World: Georgia, Russia,
and the Future of the West. New York: Palgrave Macmillan.
Bardak, Mehmet (2010). EU Engagement in Conflict Resolution in
Georgia: Towards a More Proactive Role. Caucasian Review of
International Affairs. C. 4, No. 3, s. 214-236.
Batalden, Stephan K. (1993) (Der.). Seeking God: the Recovery of Religious
Identity in Orthodox Russia, Ukraine, and Georgia. DeKalb: Northern
Illinois University Press.
Braund, David (1994). Georgia in Antiquity: a History of Colchis and
Transcaucasian Iberia, 550 BC-AD 562. Oxford, UK: Clarendom Press;
New York: Oxford University Press.
Cornell, Svante E. (2002). Autonomy and Conflict: Ethnoterritoriality and
Separatism in the South Caucasus: Cases in Georgia. Uppsala: Uppsala
Universitet.
Cornell, Svante E. ve Starr, S. Frederick (2009) (Der.). The Guns of August
2008: Russians War in Georgia. Armonk, New York: M.E. Sharpe.
Demetriou, Spyros (2009). Rising From the Ashes? The Difficult (Re)Birth
of the Georgian State. Development and Change. C. 33, No. 5, s. 859-
883.
Dragadze, Tamara (1988). Rural Families in Soviet Georgia: a Case Study in
Ratcha Province. London; New York: Routledge.
Gachechiladze, Revaz (1995). The New Georgia: Space, Society, Politics. College
Station: Texas A&M University Press.
Gegeshidze, Archil ve Haindrava, Avlian (2011). Transformation of the
Georgia-Abkhaz Conflict: Rethinking the Paradigm. London: European
Union.
George, Julie A. (2009). The Dangers of Reform: State Building and
National Minorities in Georgia. Central Asia Survey. C. 28, No. 2, s.
135-154.
George, Julie A. (2009). The Politics of Ethnic Separatism in Russia and Georgia.
New York: Palgrave Macmillan.
Goltz, Thomas (2009). Georgia Diary: a Chronicle of War and Political Chaos in
the Post-Soviet Caucasus. Armonk, New York: M. E. Sharpe.
Goshadze, Mariam (2009). Inventing the Self: Popular History in Georgia-
Abkhazian Conflict: Instrumentalization of History in the Prosess of
Nation Building. Saarbrzcken: VDM Verlag Dr. Mueller.
Habib, Mirza Meherafroze (2005). A Georgian Saga: from the Caucasus to the
Indus. Karachi: Oxford University Press.
Haro, Fran W. (2010) (Der.). Georgia and the Caucasus Region. New York:
Nova Science Publishers.
Herzig, Edmund (1999). The New Caucasus: Armenia, Azerbaijan and Georgia.
London; New York: Pinter.
Jones, Stephan F. (2005). Socialism in Georgia Colors: the Europen Road to
Social Democracy, 1883-1917. Cambridge: Harvard University Press.
Jones, Stephan F. (2006). The Rose Revolution: A Revolution without
Revolutionaries?. Cambridge Review of International Affairs. C. 19,
No. 1, s. 33-48.
Jones, Stephan F. (2010) (Der.). War and Revolution in the Caucasus: Georgia
Ablaze. London: Routledge.
Karumidze, Zurab ve Wertsch, James V. (2005) (Der.). Enough!: The Rose
Revolution in the Rebuplic of Georgia 2003. New York: Nova Science
Publishers.
Katz, Rebecca S. (2006). The Georgian Regime Crisis of 2003-2004: a Case
Study in Post-Soviet Media Representation of Politics, Crime and
Corruption. Stuttgart: Ibidem.
Kotchikian, A. (2008). The Dialectics of Small States: Foreign Policy Making in
Armenia and Georgia. Saarbrzcken: VDM Verlag Dr. Mueller.
Lampietti, Julian A. ve dierleri (2004). Revisiting Reform in the Energy:
Lessons from Georgia. Washington, D.C.: World Bank.
Lang, David Marshall (1966). The Georgians. New York: Praeger.
Menteshashvili, Avtandil (1995). Trouble in the Caucasus. New York: Nova
Science Publishers.
Muzalevsky, Roman (2009). The Russian-Georgian War: Implications for
the UN and Collective Security. OAKA. C. 4, No. 7, s. 29-43.
Nasmyth, Peter (2006). Georgia: in the Mountains of Poetry. New York:
Routledge.
Papava, Vladimer (2009). Georgias Economy: Post-Revolutionary
Development and Post-War Difficulties. Central Asia Survey. C. 28,
No. 2, s. 199-213.
Plunkett, Richard ve Masters, Tom (2004). Georgia, Armenia & Azerbaijan.
Footscray, Vic; Oakland, California: Lonely Planet Publications.
Rich, Paul B. (2010). Crisis in the Caucasus: Russia, Georgia and the West.
London; New York: Routledge.
Rosen, Roger (2004). Georgia: a Sovereign Country of the Caucasus. Sheung
Wan: Airphoto International/Odyssey.
Stefes, Christoph H. (2006). Understanding Post-Soviet Transitions:
Corruption, Collusion and Clientelism. New York: Palgrave Macmillan.
Telliolu, brahim (2007). Dou Karadeniz Blgesinin Trk Yurdu Haline
Gelmesi Hakknda bir Deerlendirme. Turkish Studies. C. 2, No. 2, s.
654-664.
Thomson, Robert W. (1996) (ev.). Rewriting Caucasian History: The Medieval
Armenian Adaptation of the Georgian Chronicles: The Original Georgian
Texts and the Armenian Adaptation. Oxford: Clarendon Press; New
York: Oxford University Press.
Trier, Tom ve dierleri (2010). Under Siege: Inter-Ethnic Relations in Abkhazia.
New York: Columbia University Press.
Waters, Christopher P. M. (2005). The State of Law in the South Caucasus.
New York: Palgrave Macmillan.
Wheatley, Jonathan (2005). Georgia from National Awakening to Rose
Revolution: Delayed Transition in the Former Soviet Union. Aldershot,
Hampshire; Burlington, VT, USA: Ashgate.
Whitman, G. Richard ve Wolff, Stefan (2010). The EU as a Conflict
Manager? The Case of Georgia and its Implications. International
Affairs. C. 86, No. 1, s. 87-107.
nternet Kaynaklar
Aacan, Kamil Grcistan Trklerinin Mevcut Durumu, Siyasi ve
Ekonomik Sorunlar. 16 Austos 2009, http://www.karam.org.tr/
Makaleler/527059082_agacan.pdf.
Caucasus Institute For Peace Democracy and Development Peace, Security
and Stability in Georgia-A Community-Informed Strategy. ubat
2011, http://www.gyla.ge/attachments/782_national strategy_en_
full.pdf.
Mitchell, Lincoln A. (2006). Democracy in Georgia Since the Rose
Revolution. 24 Austos 2006, http://www.columbia.edu/~lam13/
documents/Democracy in Georgia Since the Rose Revolution.pdf.

Gürcistan - Ayşegül Aydıngün Ve Ali Asker

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Gürcistan - Ayşegül Aydıngün Ve Ali Asker

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

G

En son Austos 2011de Grcistan Madur Aileleri Yardmlama ve

You might also like