Rudarsko-geoloko-graevinski fakultet u Tuzli

METALNE KONSTRUKCIJE
Aksijalno pritisnuti elementi
Primjena
Oblici poprenih presjeka
Neophodne kontrole graninih stanja
nosivosti - ULS
Konrola nosivosti poprenog presjeka (Nc,Rd);

Kontrola nosivosti pritisnutog elementa kao cjeline na
izvijanje (Nb,Rd);

Kod poprenih presjeka klase 4 treba uzeti u obzir i
uticaj izboavanja na nosivost poprenog presjeka na
pritisak (Aeff);
Proraun nosivosti poprenih presjeka
na dejstvo sile pritiska
proraunska vrijednost sile pritiska,
proraunska nosivost presjeka na pritisak,
povrina poprenog presjeka,
efektivna povrina poprenog presjeka,
granica razvlaenja,
parcijalni koeficijent sigurnosti 1,00
Na ovaj nain se obuhvata uticaj izboavanja dijelova
poprenog presjeka (noica i/ili rebara) uslijed
normalnih napona pritiska;

Efektivna irina se odreuje za svaki pritisnuti dio
poprenog presjeka koji je klase 4;

Kod nesimetrinih poprenih presjeka moe da doe
do pomjeranja teita efektivnog u odnosu na bruto
popreni presjek javljaju se dodatni momenti
savijanja (M=N e).
Efektivan popreni presek (klasa 4)
Pomjeranje teita efektivnog presjeka
Efektivan pritisak-ist pritisak
T teite bruto presjeka
T teite efektivnog presjeka
Efektivan popreni presjek - savijanje
Efektivan pritisak-isto savijanje
T teite bruto presjeka
T teite efektivnog presjeka
Efektivne irine pritisnutih dijelova presjeka - beff
Potrebno je odrediti veliine neefektivnih zona i njihov
poloaj za svaki pritisnuti dio presjeka klase 4;

U Evrokodu 3 se koriste modifikovane Vinterove krive
za odreivanje koeficijenta redukcije ;
referentna irina dijela poprenog presjeka,
za rebra i unutranje dijelove noica,
za konzolne dijelove noica.
Odreivanje koeficijenta redukcije
Za unutranje pritisnute dijelove poprenog presjeka
Za konzolne pritisnute dijelove poprenog presjeka
Relativna vitkost ploe na izboavanje
Efektivne irine unutranjih dijelova presjeka
Efektivne irine konzolnih dijelova
Efektivni popreni presjek - Aeff
Izvijanje pritisnutih elemenata
Kod pritisnutih elemenata, uslijed uticaja II reda,
nosivost elementa kao cjeline, po pravilu je manja
od nosivosti poprenog presjeka na pritisak;

Nosivost elementa na izvijanje zavisi od vie
parametara (oblika poprenog presjeka, vitkosti
elementa, graninih uslova, naina naprezanja);

Razlikuju se tri vida izvijanja:
fleksiono,
torziono,
torziono-fleksiono.
Razliiti vidovi izvijanja
Linearno-elastina teorija fleksionog izvijanja
Problem stabilnosti pritisnutih elemenata izvijanje je prvi
razmatrao Ojler (Euler) 1744. godine;

Osnovne pretpostavke:

materijal je homogen, izotropan i linearno elastian
element je idealno prav (nema geometrijskih imperfekcija),
element je cenrino pritisnut konstantnom aksijalnom
silom pritiska,
element je zglobno oslonjen na oba kraja,
popreni presjek elementa je konstantan i jednodjelan,
sprijeene su torzione deformacije
Postavka problema izvijanja
uslovi ravnotee na deformisanom elementu
Moment savijanja uslijed sile pritiska
Diferencijalna jednaina izvijanja
Rjeenje diferencijalne jednaine izvijanja
Kritina sila izvijanja
Definicija duine izvijanja
Definicija u matematikom smislu:

Duina izviajnja je duina izmeu susjedni, realnih ili fiktivnih
prevojnih taaka izvijenog oblika tapa;


Definicija u fiziko-mehaniko smislu:

Duina izvijanja je duina zamijenjujueg, obostrano
zglobno oslonjenog tapa, optereenog koncentrisanim
silama pritiska na svojim krajevima, koji ima istu kritinu silu
kao i razmatrani tap;
Duine izvijanja Lcr (Ojlerovi sluajevi)
Kritian napon izvijanja (Ojlerova hiperbola)
povrina poprenog presjeka elementa,
vitkost elementa,
poluprenik elipse inercije
Nesavrenosti realnih elemenata
Sopstveni ili zaostali naponi;

Geometrijske imperfekcije (nesavrenosti);

Nehomogenost osnovnog materijala;

Ekscentrinost optereenja
Sopstveni (zaostali) naponi
-Nastaju kao posljedica tehnologije proizvodnje (vrueg
valjanja, ili zavarivanja);
-Sopstveni naponi su uravnoteeni, odnosno njihov integral
po poprenom presjeku je jednak nuli,
-Utiu na homogenost poprenog presjeka i redoslijed
plastifikacije pri dostizanju graninih stanja;
Uticaj sopstvenih napona na krutost
pritisnutog elementa
Geometrijske imperfekcije
Izvijanje zakrivljenog elementa -
postavka problema
Ponaanje zakrivljenog (realnog) elemanta
Rjeenje diferencijalne jednaine
-funkcija deformacije elementa
Deformacije realnog elementa
Naprezanja krivog elementa (tapa)
Ajrton-Perijeva formula
Smanjanje nosivosti elementa na izvijanje
uslijed imperfekcija
Evropske krive izvijanja
Krive izvijanja predstavljaju modifikaciju teorijskih krivih
izvijanja (Peri-Robertsonove formule);
Definiu vezu izmeu relativne vitkosti i
bezdimenzionalnog koeficijenta izvijanja;
Brojna istraivanja u ECCS-u (70-ih godina); Makua i
Rondal (1978) su formulisali faktor kao:
Proraun nesavrenosti realnih tapova preko
ekvivalentnih geometrijskih imperfekcija;
Zbog sloenosti problema uvedena je familija evropskih
krivih izvijanja (A0, A, B, C i D) koje su definisane teorijsko-
eksperimentalnim putem;
Izbor odgovarajue
krive izvijanja
Zavisi od:

Oblika poprenog
presjeka;
Odnosa visina/irina;
Ose oko koje se
razmatra izvijanje;
Debljine lima;
Relativna vitkost za fleksiono izvijanje
nosivost efektivnog presjeka za klasu 4
Vitkost na granici razvlaenja - 1
Vitkost tapa na granici razvlaenja je vitkost pri kojoj
je Ojlerov kritian napon jednak naponu na granici
razvlaenja!
Za odreenu vrstu elika 1 ima konstantnu vrijednost!
Kontrola nosivosti na fleksiono izvijanje
U optem sluaju treba provjeriti izvijanje oko obje glavne
ose inercije y-y i z-z. Mjerodavna je manja vrijednost!
Torziono izvijanje
Karakteristino za otvorene centralnosimetrine
poprene presjeke (krstasti, zrakasti,...) koji imaju
znaajne krutosti na savijanje oko obje glavne ose
inercije, a malu torzionu krutost;

Kod ovakvih presjeka potrebno je odrediti kritinu silu
za torziono izvijanje (Ncr,T) na osnovu koje se
odreuje relativna vitkost elementa;

Kada se odredi relativna vitkost, nosivost elementa na
torziono izvijanje se odreuje na isti nain kao i za
fleksiono izvijanje, a kriva izvijanja se usvaja kao za
izvijanje oko slabije z-z ose;
Kritina sila torzionog izvijanja
G modul klizanja
It torzioni moment inercije bruto poprenog presjeka,
E modul elastinosti,
Iw sektorski moment inercije bruto poprenog presjeka,
iy poluprenik inercije bruto poprenog presjeka oko y-y ose,
iz poluprenik inercije bruto poprenog presjeka oko z-z ose,
yo, zo koordinate centra smicanja u odnosu na teite bruto
poprenog presjeka.
Torziono-fleksiono izvijanje
Kombinacija fleksionog i torzionog izvijanja;
Karakteristino za monosimetrine (ili nesimetrine)
poprene presjeke kod kojih se teite i centar smicanja
ne poklapaju!
Kritina sila torziono-fleksionog izvijanja za
monosimetrine poprene presjeke
(y-y osa simetrije)
Za obostrano simetrine poprene presjeke kritina
sila izvijanja se odreuje kao:
Odreivanje duine izvijanja
Umjesto kritine sile, za odreivanje relativne vitkosti na
fleksiono izvijanje moe da se koristi duina izvijanja.
Opti izraz za odreivanje duine izvijanja:
Duine izvijanja stubova sa konstantnim momentom
inercije i konstantnom normalnom silom
Uticaj krutosti grede na duinu izvijanja stuba
Duine izvijanja tapova reetkastih nosaa
Posebno se analizraju pojasni tapovi i tapovi
ispune (dijagonale i vertikale), kao i izvijanje u ravni
reetkastog nosaa i izvan ravni reetkastog nosaa;
Sistemna duina u ravni reetkastog nosaa jednaka
je rastojanju izmeu vorova reetkastog nosaa, a
izvan ravni je jednaka osovinskom rastojanju izmeu
taaka bonog proidravanja;
Duine izvijanja pojaseva
Generalno, duina izvijanja pojasnog elementa u ravni i
izvan ravni jednaka je njegovoj sistemnoj duini L ( = 1)!

Za pojasne tapove od I ili H presjeka, moe se usvojiti da je
duina izvijanja u ravni jednaka 0,9L (= 0,9) a izvan ravni
jednaka je sistemnoj duini L ( = 1)!

Za pojasne tapove od upljih profila, duina izvijanja u
ravni i izvan ravni jednaka je 0,9L (= 0,9), gdje je
L sistemna duina!

Za izvijanje izvan ravni sistemna duina jednaka je
rastojanju taaka bonog pridravanja!
Duina izvijanja pritisnutog elementa na
elastinim osloncima
Tipian primjer za gornji pojas kod otvorenih reetkastih mostova!

Krutost elastinih oslonaca - opruga zavisi od deformabilnosti
okvirnih ukruenja.
Duine izvijanja tapova ispune
Generalno, duina izvijanja tapova ispune izvan ravni
jednaka je sistemnoj duini L;

Duina izvijanja u ravni reetkastog nosaa jednaka je
0,9L izuzev u sluaju tapova od ugaonika;

Kod reetkastih nosaa od upljih profila kod kojih je
odnos irine pojasa i irine tapa ispune manji od 0,6
duina izvijanja u ravni i izvan ravni je 0,75L;
Duine izvijanja tapova ispune od L profila
Za tapove ispune od ugaonika (L profila), kada veza sa
pojasom posjeduje odreen stepen ukljetenja (zavarena ili
sa bar 2 zavrtnja) moe se zanemariti ekscentricitet, a
ugaonik se proraunava kao centrino pritisnut element sa
ekvivalentnom relativnom vitkou:
U sluaju veze sa samo jednim z avrtnjem ekscentrinost
mora da se uzme u obzir, a duina izvijanja je jednaka
sistemnoj duini L;
Izvijanje neuniformnih elemenata
Uniformni elementi
su elementi konstantnog poprenog presjeka optereeni
konstantno aksijalnom silom pritiska;

Neuniformni elementi
su elementi kod kojih:
se popreni presjek mijenja du elementa (promjena
visine elementa i/ili promjena dimenzija poprenog
presjeka);
je promenljiv dijagram normalne sile pritiska du
elementa (linearno ili skokovito).
Proraun nosivosti neuniformnih elemenata na
izvijanje
Proraun neuniformnih elemenata moe da se sprovede na
dva naina:

1 primjenom prorauna po teoriji II reda sa poetnim
geometrijskim imperfekcijama i kontrolom nosivosti
najoptereenijeg presjeka;
2 odreivanjem kritine sile Ncr, a potom primjenom
algoritma za elemente konstantnog poprenog presjeka;

Kritina sila moe da se odredi pomou softvera, ili
uproenih postupaka za pojedinane sluajeve
(npr. metoda ekvivalentnog momenta inercije);
Metoda ekvivalentnog momenta inercije - Ieq
Kritina sila za izvijanje oko y-y ose profila promjenljive visine.
Ostale dimenzije poprenog presjeka su konstantne.