Pht m Bc Kinh vi phin m Pnyn

Vietsciences- L Anh Minh 2006

Mi ch Hn (Hn t ) c pht ra bng mt m tit (syllable). Ni n gin, m thanh n ra
mt pht th k l mt m tit. Th d, t (Hn ng) gm hai ch v , c pht ra bng
hai m tit hn (c nh hn trong ting Vit) v y (c nh du trong ting Vit ging Nam, chm mi).

ghi m ca ch Hn, ngi ta dng h thng phin m. C nhiu h phin m ch Hn, nhng hin
nay h phin m pnyn (bnh m ) ca Bc Kinh c xem l tiu chun. Th d: ch c phin
m l hn, ch c phin m l y.
Mt m tit gm ba yu t: 1- ph m u (thanh mu ), 2- vn (vn mu ), 3- thanh (thanh
iu ). Th d:
- ch c phin m l hn, m tit ny c ph m u l h- , vn l -an , thanh l \. (hn c nh hn
trong ting Vit).
- ch c phin m l y, m tit ny khng c ph m u, ch c vn l y , thanh l v. (y c
nh du trong ting Vit ging Nam, chm mi).

ch
Hn
phin m
Hn Vit
phin m
pinyin
ph m u
(thanh mu)
vn
(vn
mu)
thanh
(thanh
iu)
c nh
ting Vit
HN hn h- -an \ hn
NG y (khng c) y v du
(Ch : Mt m tit c th khng c ph m u ; nhng bt buc phi c vn v thanh)

1. THANH (thanh iu )
Ch Hn c 5 thanh, k hiu l: , / , v , \ ,.. Th d: m tit ma (c nh ma trong ting Vit) gn thm
thanh iu s l: m , m , m , m , m. Trong mt s t in Hn ng v sch gio khoa dy Hn ng,
v l do k thut, ngi ta thay th 5 k hiu trn bng cc con s: ma1 (= m ), ma2 (= m ), ma3 (= m
), ma4 (= m ), ma hay ma5 (= m ).

- m : c nh ma (ma qui) trong ting Vit.
- m : c nh m (m m ) trong ting Vit.
- m : c nh m (m non) trong ting Vit.
- m : c nh m (ba m, la m) trong ting Vit.
- m (= ma): c nh nh ma (ma qui) trong ting Vit. (Thanh ny c nh nn gi l khinh thanh
, thng thng c vit khng du chm, tc l vit ma thay v m
So snh:
Thanh tng ng khng du ca ting Vit.
Thanh / tng ng du hi ca ting Vit.
Thanh v tng ng du nng ca ting Vit.
Thanh \ tng ng du sc ca ting Vit.
Thanh tng ng khng du ca ting Vit, c rt nh.
Ch quan trng: Du thanh iu / v \ khng tng ng du sc / v du huyn \ ting Vit. Xin ng
chng gy ln ln.
Ta th click vo < ma >, nghe ln lt 5 m tit: ma (nh vn m - a - ma), m , m , m , m ;
(khinh thanh c c trc). Trong phn pht m sau, ta cng s theo ng th t ; tc l: khinh
thanh , , / , v , \.
Lut bin i thanh iu:
(1) Hai thanh v k nhau, th thanh v trc bin thnh /. Tc l v + v = / + v. Th d:
- n ho c l n ho (cho anh/ch).
- hn ho c l hn ho (rt tt/kho).
- yng yun c l yng yun (vnh vin).
(2) Ba thanh v k nhau, th hai thanh v trc bin thnh /. Tc l v + v + v = / + / + v. Th d:
- zng l f c l zng l f (ph th tng).
- zhn ln gun c l zhn ln gun (nh trin lm).


2. PH M U (thanh mu )

H thng ng m Trung Quc c 21 ph m u:
b , p , m , f , d , t , n , l , g , k , h , j , q , x , zh , ch , sh , r , z , c , s.
( y sp xp theo cch pht m, ch khng theo th t alphabet.)
M t:
K hiu so snh: VN = Vit Nam; BVN = ging min Bc Vit Nam; NVN = ging min Nam Vit Nam.
Trong phn pht m sau, ta s theo ng th t: [nh vn] khinh thanh , , / , v , \.
- b : pht m nh p (VN), hi bm mi, khng bt hi; th d: p pa pn pnh p p p pt pa pn pa...
Lng nghe: < ba > ([nh vn] ba, b, b, b, b).
- p : pht m nh p (VN), bm mi nhiu, bt hi kh mnh; th d: p pa pn pnh p p p pt pa pn
pa... Lng nghe: < pa > ([nh vn] pa, p, p, p, p).
b v p l mt i, p c pht m bm mi v bt hi mnh hn b.
- m : pht m y nh m (VN); th d: m m my ma mt mng man mc mnh mng... Lng nghe: < ma
> ([nh vn] ma, m, m, m, m).
- f : pht m y nh ph (VN); th d: phng phu phu phen ph ph ph phc ph ph... Lng nghe: < fa >
([nh vn] fa, f, f, f, f).
- d : pht m y nh t (VN); th d: tnh tin t ti toan tnh t t t t... Lng nghe: < da > ([nh vn] da,
d, d, d, d).
- t : pht m y nh th (VN); th d: thng thnh thng thng thng thnh thm tht thn th... Lng nghe: <
ta > ([nh vn] ta, t, t, t, t).
- n : pht m y nh n (VN); th d: n nu nng no nng nng ni ny... Lng nghe: < na > ([nh vn]
na, n, n, n, n).
- l : pht m y nh l (VN); th d: lm l l ln l lm lt li... Lng nghe: < la > ([nh vn] la, l, l, l, l).
- g : pht m y nh c , k (VN); th d: ca cm c cung cn cay k cc... Lng nghe: < ga > ([nh vn]
ga, g, g, g, g).
- k : pht m y nh kh (VN); th d: khng kh khang khc khng khi, kh kh khi kh kh kh kh... Lng
nghe: < ka > ([nh vn] ka, k, k, k, k).
- h : pht m y nh h (VN); th d: H h hng hi han h hng, Hi hung hng hn hn ht hi... Lng
nghe: < ha > ([nh vn] ha, h, h, h, h).
- j : pht m nh ch (BVN), p mt li vo ngc cng ri bt hi ra; th d: chiu chiu chn chng
chng chu chi chut... Lng nghe: < ji > ([nh vn] ji, j, j, j, j).
- q : pht m gn nh ch (BVN), p mt li vo ngc cng ri bt hi tht mnh ra; th d: chiu chiu
chn chng chng chu chi chut... Lng nghe: < qi > ([nh vn] qi, q, q, q, q).
j v q l mt i, q c pht m bt hi mnh hn j.
- x : pht m nh x (VN); th d: xam xm x x xng xu xu x... Lng nghe: < xi > ([nh vn] xi, x, x,
x, x).
- zh : pht m nh tr (BVN); th d: trng tri trong tro trng trng trn tra... Lng nghe: < zha > ([nh
vn] zha, zh, zh, zh, zh).
- ch : pht m y nh ch (ting Anh); th d: churches change cheap cheese, choose cheap chalk... Lng
nghe: < cha > ([nh vn] cha, ch, ch, ch, ch).
zh v ch l mt i, ch c pht m bt hi mnh hn zh.
- sh : pht m y nh sh (ting Anh); th d: she shall show shoes, shirts, shorts, sharp shafts... hay pht
m nh s (VN) nhng un li tht nhiu; th d: sng sng sa so sang sng sung sng... Lng
nghe: < sha > ([nh vn] sha, sh, sh, sh, sh).
- r : pht m nh r (VN), un li nhiu; th d: ru r ru ria ra rm rp r ru ru rng r rn rn rung
rinh... Lng nghe: < re > ([nh vn] re, r, r, r, r).
- z : pht m gn nh ch (BVN), u li p vo li trn ri bt hi ra; th d: chiu chiu chn chng
chng chu chi chut... Lng nghe: < za > ([nh vn] za, z, z, z, z).
- c : pht m gn nh ch (BVN), u li p vo li trn ri bt hi mnh ra; th d: chiu chiu chn
chng chng chu chi chut... Lng nghe: < ca > ([nh vn] ca, c, c, c, c).
- s : pht m nh x (VN); th d: xam xm x x xng xu xu x... Lng nghe: < si > ([nh vn] si, s, s,
s, s).


2. VN (vn mu )

H thng ng m Trung Quc c 36 vn. Mi vn gm: nguyn m (+ ph m cui). Nguyn m (n
hoc kp) bt buc phi c; cn ph m cui th c th c hoc khng.
36 vn trong h thng ng m Trung Quc l: -a, -o, -e, -er, -ai, -ei, -ao, -ou, -an, -en, -ang, -eng, -ong, -i,
-ia, -iao, -ie, -iou, -ian, -in, -iang, -ing, -iong, -u, -ua, -uo, -uai, -uei, -uan, -uen, -uang, -ueng, -, -e, -an,
-n
Ph m u v vn kt hp c chn lc, ch khng phi mt ph m u ny s kt hp vi tt c cc
vn hin c. Th d: ph m u b- khng h kt hp vi cc vn: -e, -er, -ia, -iou, -iang, -iong, -ua, -uo, -
uai, -uei, -uan, -uen, -uang, -ueng, -, -e, -an, -n. Hay vn -ueng, chng kt hp vi ph m u no
c, v n lun l m tit, c vit hn l weng. (w v y khng phi l ph m; chng c xem l bn
nguyn m). Vn -er cng l mt m tit c lp, c vit hn l er.
M t:
K hiu so snh: VN = Vit Nam; BVN = ging min Bc Vit Nam; NVN = ging min Nam Vit Nam.
Trong phn pht m sau, ta s theo ng th t: [nh vn] khinh thanh , , / , v , \.
-a : pht m y nh a (VN). Th d: la t l. Lng nghe: < a > (, , , ) ; < ba > ([nh vn] ba, b, b,
b, b).
-o : pht m y nh o (VN). Th d: c l m. Lng nghe: < o > (o, , , , ) ; < fo > ([nh vn] fo, f,
f, f, f).
-e : pht m y nh (VN). Th d: l t m. Lng nghe: < e > (e, , , , ) ; < ne > ([nh vn] ne, n,
n, n, n).
-er : pht m y nh er (ting M), rung li tht r ph m r. Th d: her, farmer, teacher, water. Lng
nghe: < er > (er, r, r, r, r).
-ai : pht m y nh ai (VN). Th d: ai hai tai mai mi. Lng nghe: < ai > (i, i, i, i) ; < mai > ([nh vn]
mai, mi, mi, mi, mi).
-ei : pht m y nh y (VN). Th d: thy y ly by ly y my cy. Lng nghe: < ei > (ei, i, i, i, i) ;
< lei > ([nh vn] lei, li, li, li, li).
-ao : pht m y nh ao (VN). Th d: sao bo tao lao ao lo o. Lng nghe: < ao > (ao, o, o, o, o) ;
< hao > ([nh vn] hao, ho, ho, ho, ho).
-ou : pht m y nh u (VN). Th d: u su lu u thu. Lng nghe: < ou > (ou, u, u, u, u) ; < tou >
([nh vn] tou, tu, tu, tu, tu).
-an : pht m y nh an (BVN). Th d: hn hn than van lan man. Lng nghe: < an > (n, n, n, n) ; <
han > ([nh vn] han, hn, hn, hn, hn).
-en : pht m y nh n (BVN). Th d: chn dn ln khn bn thn. Lng nghe: < en > (en, n, n, n, n)
; < gen > ([nh vn] gen, gn, gn, gn, gn).
-ang : pht m y nh ang (BVN). Th d: hng thng chng lang thang. Lng nghe: < ang > (ng, ng,
ng, ng) ; < kang > ([nh vn] kang, kng, kng, kng, kng).
-eng : pht m y nh ng (BVN). Th d: lng lng nng bng. Lng nghe: < eng > (eng, ng, ng, ng,
ng) ; < sheng > ([nh vn] sheng, shng, shng, shng, shng).
-ong : pht m y nh ung (BVN). Th d: thung dung lung tung lng bng. Lng nghe: < long > ([nh
vn] long, lng, lng, lng, lng) ; < rong > ([nh vn] rong, rng, rng, rng, rng).
-i : (1) pht m nh i ( VN) trong cc m tit: < bi > , < mi > , < di > , < ti > , < ni > , < li > , < ji > , < qi > , <
xi >. Th d: i thi th i.
(2) pht m nh ( VN) vi hai hm rng kht li (ch khng h ra nh ting Vit) trong cc m tit: <
zhi > , < chi > , < zi > , < ci > , < si > , < shi > , < ri >.
(3) ng mt mnh thnh m tit, c vit l yi , pht m nh di hay gi (NVN). Th d: d g d. Lng
nghe: < yi >.
-ia : (1) pht m i ri lt qua a, khng c l ia (VN) nh lia thia ka. Lng nghe: < lia >. (2) ng mt
mnh thnh m tit, c vit l ya , pht m nh da hay gi (NVN). Th d: gi da gi d. Lng nghe:
< ya >.
-iao : (1) pht m i ri lt qua ao, ging nh i-eo (BVN). Lng nghe: < diao >. (2) ng mt mnh thnh
m tit, c vit l yao , pht m nh dao hay giao (NVN). Th d: gio giao dao do. Lng nghe: <
yao >.
-ie : (1) pht m i ri lt qua e, ging nh i-e (BVN). Lng nghe: < nie >. (2) ng mt mnh thnh m
tit, c vit l ye , pht m nh de (NVN). Th d: de d d. Lng nghe: < ye >.
-iou : (1) c ph m u th vit l -iu, pht m i ri lt qua u, ging nh i-iu (BVN). Lng nghe: < miu >.
(2) ng mt mnh thnh m tit, c vit l you , pht m l l gia diu v du (NVN). Lng nghe:
< you >.
-ian : (1) pht m i ri lt qua an, ging nh i-en (BVN). Lng nghe: < nian >. (2) ng mt mnh thnh
m tit, c vit l yan, pht m nh den (NVN). Lng nghe: < yan >.
-in : (1) pht m i ri lt qua in, ging nh i-in (BVN). Lng nghe: < lin >. (2) ng mt mnh thnh m
tit, c vit l yin, pht m nh din (NVN). Lng nghe: < yin >.
-iang : (1) pht m i ri lt qua ang, ging nh i-eng (BVN). Lng nghe: < jiang >. (2) ng mt mnh
thnh m tit, c vit l yang, pht m nh dang hay giang (NVN). Lng nghe: < yang >.
-ing : (1) pht m nh inh (BVN). Lng nghe: < ming >. (2) ng mt mnh thnh m tit, c vit l ying
: y pht m nh d- hay gi- (NVN), ing pht m nh inh (BVN). Lng nghe: < ying >.
-iong : (1) pht m i ri lt qua ong, ging nh i-ung (BVN). Lng nghe: < xiong >. (2) ng mt mnh
thnh m tit, c vit l yong, pht m nh dung (NVN). Lng nghe: < yong >.
-u : (1) pht m ging nh u (VN). Th d: l th l. Lng nghe: < mu >. (2) ng mt mnh thnh m
tit, c vit l wu, pht m u chm mi, pht m w nh qu (NVN) trong qu qung qu qu.
Lng nghe: < wu >.
-ua : (1) pht m u ri lt qua a, chm mi ging nh oa (BVN) nh hoa qua loa, khng c l ua
(VN) nh mua cua. Lng nghe: < hua >. (2) ng mt mnh thnh m tit, c vit l wa, pht m
a chm mi, pht m w nh qu (NVN) trong qu qung qu qu. Lng nghe: < wa >.
-uo : (1) pht m u ri lt qua o, ging nh u-o (BVN). Lng nghe: < guo >. (2) ng mt mnh thnh m
tit, c vit l wo, pht m o chm mi, pht m w nh qu (NVN) trong qu qung qu qu.
Lng nghe: < wo >.
-uai : (1) pht m u ri lt qua ai, ging nh u-oai (BVN). Lng nghe: < kuai >. (2) ng mt mnh thnh
m tit, c vit l wai, pht m nh quai hay oai (NVN) trong oai oai quai qui. Lng nghe: < wai
>.
-uei : (1) c ph m u th vit l -ui, pht m ging nh u-uy (BVN). Lng nghe: < kui >. (2) ng mt
mnh thnh m tit, c vit l wei, pht m nh quy (NVN) trong quy quy. Lng nghe: < wei
>.
-uan : (1) pht m u ri lt qua an, ging nh u-oan (BVN). Lng nghe: < huan >. (2) ng mt mnh
thnh m tit, c vit l wan, pht m gn nh quan hay hoan (NVN). Lng nghe: < wan >.
-uen : (1) c ph m u th vit l -un, pht m ging nh u-un (BVN). Lng nghe: < hun >. (2) ng
mt mnh thnh m tit, c vit l wen, pht m nh qun hay hun (NVN). Lng nghe: < wen >.
-uang : (1) pht m u ri lt qua ang, ging nh u-oang (BVN). Lng nghe: < kuang >. (2) ng mt
mnh thnh m tit, c vit l wang, pht m gn nh quang hay hoang (NVN). Lng nghe: < wang
>.
-ueng : lun l m tit, c vit hn l weng, pht m nh qung (NVN). Lng nghe: < weng >.
- : (1) pht m nh u (ting Php) trong tu, su hay (ting c) trong ben, gn nh uy (BVN)
nhng khng nhch mi. Lng nghe: < n >. (2) ng mt mnh thnh m tit, c vit l yu : y pht
m nh d- hay gi- (NVN), u pht m gn nh uy (BVN). Lng nghe: < yu >.
-e : (1) pht m nh uy-oe (BVN). Lng nghe: < ne >. (2) ng mt mnh thnh m tit, c vit l
yue : y pht m nh d- hay gi- (NVN), ue pht m nh oe (BVN). Lng nghe: < yue >.
-an : (1) pht m nh uy-oen (BVN). Lng nghe: < xuan >. (2) ng mt mnh thnh m tit, c vit l
yuan : y pht m nh d- hay gi- (NVN), uan pht m nh oen (BVN). Lng nghe: < yuan >.
-n : (1) pht m nh uy-uyn (BVN). Lng nghe: < qun >. (2) ng mt mnh thnh m tit, c vit l
yun : y pht m nh d- hay gi- (NVN), un pht m nh uyn (BVN). Lng nghe: < yun >.
ng sau l v n th lun vit l (nh l, n, le, ne); cn nh ng sau j , q , x , y th lun vit l u
(b du : ). Th d: ju, jue, juan, jun, qu, que, quan, qun, xu, xue, xuan, xun, yu, yue, yuan, yun.

Luyn tp pht m

-a -o -e -er -ai -ei -ao -ou -an -en -ang -eng -ong -i -ia -iao -ie -iou -ian -in -
iang -ing -iong -u -ua -uo -uai -uei -uan -uen -uang - -e -an -n
yi ya yao ye you yan yin yang ying yong
yu yue yuan yun
wu wa wo wai wei wan wen wang weng
B ba bo bai bei bao ban ben bang bi biao bie bian bin bing bu
P pa po pai pei pao pou pan pen pang pi piao pie pian pin ping pu
M ma mo me mai mei mao mou man men mang meng mi miao mie miu mian min
ming mu
F fa fo fei fou fan fen fang feng fu
D da de dai dei dao dou dan den dang deng dong di diao die diu dian ding du
duo dui duan dun
T ta te tai tao tou tan tang teng tong ti tiao tie tian ting tu tuo tui tuan tun
N na ne nai nei nao nan nen nang neng nong ni niao nie niu nian nin niang ning
nu nuo nuan n ne
L la le lai lei lao lou lan lang leng long li lia liao lie liu lian lin liang ling lu luo
luan lun l le
G ga ge gai gei gao gou gan gen gang geng gong gu gua guo guai gui guan gun
guang
K ka ke kai kei kao kou kan ken kang keng kong ku kua kuo kuai kui kuan kun
kuang
H ha he hai hei hao hou han hen hang heng hong hu hua huo huai hui huan hun
huang
J ji jia jiao jie jiu jian jin jiang jing jiong ju jue juan jun
Q qi qia qiao qie qiu qian qin qiang qing qiong qu que quan qun
X xi xia xiao xie xiu xian xin xiang xing xiong xu xue xuan xun
ZH zha zhe zhi zhai zhei zhao zhou zhan zhen zhang zheng zhong zhu zhua zhuo
zhuai zhui zhuan zhun zhuang
CH cha che chi chai chao chou chan chen chang cheng chong chu chua chuo chuai
chui chuan chun chuang
SH sha she shi shai shei shao shou shan shen shang sheng shu shuo shuai shui
shuan shun shuang
R re ri rao rou ran ren rang reng rong ru ruo rui ruan run
Z za ze zi zai zei zao zou zan zen zang zeng zong zu zuo zui zuan zun
C ca ce ci cai cao cou can cen cang ceng cong cu cuo cui cuan cun
S sa se si sai sao sou san sen sang seng song su suo sui suan sun
http://vietsciences.free.fr v http://vietsciences.org L Anh Minh