ESK UYGURCA TVBE DUALARI

aban DOAN
*


ZET
Bilindii gibi Uygurlar 840 ylnda Krgzlar tarafndan tken blgesinden atldktan sonra
in snrna, Turfan ve Tarm blgelerine g etmeye balam, Tarm blgesine yerleerek
yeni bir devlet kurmulardr. tken Uygur Devleti zamannda trl amalarla buralara gelip
yerlemi olan Trk unsuru bu son g ile daha da kuvvetlenmitir. Yerleik hayata geen
Uygurlar tarafndan Budizm, Maniheizm ve Hristiyanlk evresinde ok zengin bir yazn
vcuda getirilmi, bu dnemde ad geen dinlere ait birok eser Uygurcaya evrilmitir. Bu
almada Budist eser klliyat ierisinde ierik bakmndan dikkate deer bir yer tuttuunu
dndmz tvbe dualar ele alnacaktr. almada Budist evrelerde tercme yoluyla
Eski Uygurcaya kazandrlm manzum ve mensur tvbe dualar ekil ve ierik bakmlarndan
incelenerek dualarla ilgili tespitler yaplacaktr. ekil ve ierik bakmndan ele alnacak Budist
tvbe dualarnn bata Maniheist Uygur yazn rnlerinden olan Huastuanift olmak zere,
dier dinlere ait tvbe dualaryla da karlatrlmas yaplmaya allacaktr.

Anahtar Szckler: Eski Uygurca, Dini Metinler, Tvbe Dualar

PRAYERS OF REPENTANCE IN OLD UIGURIAN

ABSTRACT
As of everyones knowledge, after being expelled from tken region in year 840, Uigurians
started to migrate to Chinese border, Turfan and Tarm regions, settled in Tarm region and
established a new state. Turkish power that settled here for various purposes during tken
Uigurian State got even stronger with this final migration. By these settled Uigurians, quite a
rich literature was created within the framework of Buddhism, Maniheism and Christianity
and throughout this period many works belonging to these religions were translated into
Uigurian. In this study, prayers of repentance which we deem to be significant in terms of
context within the complete works of Buddhism will be examined. In present study lyrical and
prose prayers of repentance that were gained to Old Uigurian through Buddhist translations
will be examined in terms of form and context and some deductions will be made concerning
the prayers. The attempt will be to compare Buddhist prayers of repentance examined within
the scope of form and context to other religions prayers of repentance; in particular
Huastuanift which is one of the written works of Maniheist Uigurian literature.

Key Words: Old Uigurian, Religious Texts, Prayers of Repentance

ledii bir gnah veya sutan piman olarak bir daha yapmamaya karar verme (TS
2005:2001) eklinde tanmlanan tvbe, tarih boyunca insanln din ve inan sistemlerinde
son derece nemli bir yer tutmutur. nsan, doumdan lme kadar btn hayatn
ekillendiren din ve inan sistemlerinin emir ve yasaklarna her zaman uymam, kimi zaman
bu emir ve yasaklarn dna karak gnah olarak nitelendirilen fiiller ilemitir. Her dinde
ilenen gnahlarn karl olarak insanlara verilecek cezalar vardr. Bu cezadan korkan insan
iledii gnah affettirme areleri aramtr. Belki de bu arayn sonucu olarak hangi din ve
inan sistemi dairesinde olursa olsun tvbe, gnahlarn itiraf ederek af dileme vastas haline

*
Dr. Sakarya niversitesi, Rektrlk Trk Dili Blm, saband@sakarya.edu.tr
gelmitir. Bu almada tercme yoluyla Eski Uygurcaya kazandrlan tvbe dualar ele
alnacak, bu dualar karlatrmal olarak incelenmeye allacaktr.
Eski Trkenin ve Uygurcann dil zellikleri yaplan almalarla ayrntl olarak ortaya
konduu iin bu metinlerin dil zellikleri zerinde ayrntl olarak durulmayacak, metinlerin
slup ve ierikleriyle ilgili olduu deerlendirilen zellik hakknda ksa deerlendirmelerle
yetinilecektir. almada amalanan, Budizme tvbe metinlerinin ierikleri bakmndan
bakmak, tvbe metinlerini birbirleriyle ve dier dinlere ait metinlerle karlatrmaktr.
Budist Uygurlardan kalma din eserler genel olarak Vinayalar, Sutralar ve Abhidarmalar
olmak zere balk altnda toplanr ve bu lemeye Eski Uygurcada al nom (=Skr.
tripitaka) (Arat 1987) denir. Tripitaka olarak isimlendirilen Budist kutsal metinleri ierik ve
biim bakmndan da blmlendiriebilir. Bu blmlendirmede eserler Sutta (stra= T.
sudur), dzyaz, vaaz; Geyya (geya= T. taqut), dzyaz ve kark iir, vaaz; Veyykarana
(vykarana= T. Adra yarlqamaq), aklamalar, yorumlar; Gth (gth= T. loka), iir
drtlkleri; Udna (udna= T. vdimk), zl szler; tivuttaka (itivrttaka= T. vri),
Buddha yle dedi szleriyle balayan ksa konumalar, Jtaka (jtaka= T. atik),
Buddhann nceki doumlarna ait hikyeler, Abbhutaddhamma (abhuta-dharma= T.
muadn nomlar), mucizev dharmalar, Vedalla, soru-cevap biimindeki retiler (znder
2002:491) olmak zere dokuz dala ayrlr.
almamza konu olan tvbe metinleri din ierikli olmalarna ramen bu snflandrmada yer
almaz. Bunun sebebi tvbe metinlerinin Budizmin doduu ve bu inan sisteminin ilk
eserlerinin verildii Hindistanda bilinmemesi (Klimkeit 2009:107) olmaldr. Zira sepet
anlamna gelen Buddhist kanon (tripitaka)un ilk ikisi (vinaya pitaka ve sutta pitaka) birinci
konsil olan Rajagrha (M 473) konsilinde; nc blm olan abhidhamma pitaka ise ikinci
konsil olan Vaisali (M 363)de tespit edilmitir (Yitik 2007: 316) ve bu dnemlerde Uygur
corafyas ve bu metinlerin alnd ine henz Budizm girmemitir.
Tripitaka ierisinde yer almayan ve Budizmin doduu Hindistanda bilinmeyen tvbe
metinlerinin birou inceden yaplm tercmelerdir (Klimkeit 2009:107). Budizmin inde
ikinci asrn ortalarnda hanedan ve entelektel elitler tarafndan kabul grmeye balamasyla
yayld (Yavuz 2007:345) (baz kaynaklara gre MS. 61; Sarkolu 2008:205)
bilinmektedir. inde kabul gren Budist ekol yayld blgelerin yerel kltrlerine kolayca
adapte olmasyla bilinen (Yitik 2007:337) Mahayanadr.
Budizmin doduu topraklarda bilinmemesinden hareketle, tvbe metinlerinin Budizmin
znde olup olmad ayrca tartlabilir. Konuyla ilgili olarak Klimkeit Gnah itiraf
metinlerinin, Hindistanda bilinmemesi ve elimizdeki metinler gibi rahip snfndan olmayan
kiiler iin olmalar, Budizm ve Maniheizm arasnda ortak bir etkileim olutuunu
gstermektedir (Klimkeit 2009:107). eklinde bir deerlendirme yaparak bu metinlerin
Maniheizme ait tvbe metinleriyle etkileim ierisinde olduunu ve hatta eldeki bir ksm
metnin Maniheizme ait olduunu ifade etmektedir. Maniheist metinlerden etkilense dahi bu
etkinin snrl olduu, metinlerde arlkl olarak Budizm terimlerinin kullanlmasndan
anlalmaktadr.
Yukarda ksaca Budist yaznndaki yeri hakknda bilgiler verilen tvbe dualar Budizme
inanan halkn iledii gnahlardan arnmas, gelecekteki doularnda da tvbe etmeye
alabilmesi iin hazrlanm metinlerdir (Tezcan 1978:297). Budizmde ruhban snfndan
olanlarn iledii veya ilemeyi aklndan geirdii gnahlarn aff iin on be gnde bir ve
yllk olmak zere iki ayin ekli vardr. Budist ruhbanlar ayda iki defa blgesel toplantlar
dzenlemekte ve alen gnah itirafnda bulunmaktadr. Bu uygulamadan baka sadece erkek
ruhbanlarn katld ve en kdemli rahip tarafndan ynetilen Oru Gn, Yllk Alen Gnah
tiraf da vardr. Bu itiraf trenlerinde barahip elindeki gnah listesini okumakta ve rahiplere
bu gnahlardan uzak olup olmadklarn sormaktadr (Kk 2009:269).
Tvbe dualarnn Trk Budizminde ayr bir nemi vardr. Bu dualara Trkler dier Budist
topluluklardan daha fazla rabet etmitir. Klimkeit bunun sebebini Trklerin yaam tarz ile
aklamaya alr. Ona gre Orta Asyann l ehirlerinde yaayan insanlar, srekli gebe
ve yabanc glerin tehdidi altnda, her gn bu glerden kaynaklanan bir tehlikeyle
karlaacaklarnn phesini duymaktadr. Bu durum etraflarnda meydana gelen olaylarn
etkeni deil de edilgeni olma hissini duymalarna sebep olmu, bu da kendilerini dinsel
anlamda gnahkr olarak dnmelerine sebep olmutur. Gerekten de kendisini gnahkr
olarak gren insanlarn fazla olduu toplumlarda tvbe messesesinin daha ilek olmas, bu
tip toplumlarda tvbe metinlerine daha fazla rabet edilmesi mantkldr.
Eski Uygurca tvbe dualarnn en uzunu inceden tercme edilen Kanti Klguluk Nomdur.
incesi krk blm olan metnin Uygurcasnn ancak 25. blmnn sonundan 37. blmn
sonuna kadar olan ksm bulunmutur. Bu metinde, Bodhisattva olarak davranan bir kii, bu
metinleri ezberleyerek kt karmaya sahip olmalar sebebiyle samsrada ac eken ve kendi
abalaryla kurtulua eremeyecek canllarn kaderi zerinde etki oluturmaya, onlar
kurtarmaya alr (Kleimkeit 2009:107). Kanti Klguluk Nom sadece ierik bakmndan
deil yazl amac bakmndan da dier tvbe metinlerinden ayrlr. Burada, gnahlar sayp
dkerek onlardan kurtulmak, yani gnah kartmak deil, bu metni okuyarak bir bodhisattva
(gelecekteki Buda) gc kazanmak, bylece ac eken canllara yardm salamak
amalanmaktadr (Tezcan 1978:298). Ad geen dua yazl amac ve ierii bakmlarndan
dier dualarla farkllk gsterdii iin almamzda kullanlmamtr.
Kanti Klguluk Nom dndaki tvbe dualar ksa ve ierik olarak da farkldr. Bu trden
dualarda ama gnahlarn sayarak onlardan kurtulmaktr. Budist tvbe dualaryla ilgili metin
almalar aadaki yaymlarda yer almaktadr. Mller tarafndan Uigurica IIde 76-81inci
sayfalar arasnda tret adl bir kadn tarafndan yazdrlan bir tvbe duas (U II/a) ve 84-
89uncu sayfalar arasnda Kutluk adl bir kadn tarafndan yazdrlan bir tvbe duas (U II/b)
yaymlanmtr. Trkische Turfan-Texte IVte sayfa 82-87 (TT IV/a) ve 88-93te (TT IV/b)
iki dua yer almaktadr. Ayrca bu yaymda Berlin koleksiyonunda bulunan on be tvbe
duasnn tantm da yaplmtr. Tantmda metinlerin koleksiyon numaralar, sayfa saylar,
sayfa boyutlar ve kim tarafndan yazdrldklar gibi bilgiler yer almaktadr. Ayrca metni
verilen dualarla (TT IV/a, TT IV/b) tantm yaplan dualarn ortaklklar gsterilmitir. Reit
Rahmeti Arat tarafndan ilenen manzum bir dua Eski Trk iiri (ET. 18)nde
yaymlanmtr. Bir baka metin almas Zieme tarafndan Ein uigurisches
Sndenbekenntnis adyla (Sn.) yaplmtr. Masahiro Shgaito tarafndan yaplan bir metin
almas Ein Uigurisches Fragment eines Beichttextes adyla yaymlanmtr (Shgaito
1981). Bu dua gnahlarn saylp dkld blm olmamas bakmndan incelediimiz dier
dualardan ayrlmaktadr. Altun Yaruk ierisinde yer alan bir tvbe duas W. Bang ve A. V.
Gabain tarafndan yaymlanmtr (W. Bang 1930).
Bu almada yukarda verilen tvbe dualarndan ET, Sn., TT IV/a, TT IV/b, U II/a, U II/b
ve Shg. kullanlmtr.
Tvbe yoluyla gnahlardan arnmay anlatan (lmez 1997:244) Uygurca tvbe metinleri dil
zellikleri bakmndan dier Uygur metinlerinden farkl, orijinal zellikler gstermez. Ancak
metinlerde konuyla ilgili olsa gerek, dil zellikleri bakmndan dikkat ekici husus vardr.
Bunlardan ilki gnahlarn sralanmas iin en uygun yaplardan olan gemi zaman art
ekiminin ok fazla kullanlm olmasdr. Tvbe dualarnda sk sk, ilenen gnahlarn
bilmeden yapld vurgulanmtr. Farknda olmadan yaplm bir ii ifade etmek iin de
gemi zaman art ekimi olduka msaittir:
arant toyunu lrtmz erser [aziz rahip ldrdk ise] (Sn. 26), boutlu utlular lrdmz
erser [renci kutlular ldrdk ise] (Sn. 37), ay ln []l[t]m erser [kt ameller iledim ise]
(ET. 4), tngri burxan etzinte an ntrdmz erser [Budann vcudundan kan akttk ise]
(TT IV/a 30), suwda tnllar urada kemiip lrdmz erser [sudaki canllar kurak
yere atp ldrd isek] (TT IV/b 8-9), ylan sav szledim erser [yalan sz sylediysem] (U
II/a 5-6), antal boltum erser [cellat oldum ise] (U II/b 14)
Metinlerde dikkat eken ikinci dil zellii bol miktarda hendiadyoin kullanlm olmasdr.
Hendiadyoin ayn manada yahut yakn manadaki iki kelimenin bir tek kelime gibi bir anlam
ifade etmesine (aatay 1978:29) denir. Uygurca metinlerde bol miktarda kullanlan
hendiadyoinler tvbe metinlerinin de vazgeilmez dil zellikleri arasndadr. Uygurca
metinlerde hendiadyoinlerin fazla kullanlmas eserlerin daha ok tercme din metinler
olmas olabilir. Mtercimler din metinlerdeki terimlerin bozulmasnn veya yanl
anlalmasnn nne gemek iin szcn aslyla tercmesini birlikte kullanmlardr. Bu
ekilde hem terimin asln kullanm hem de karln vererek Trkeletirip daha kolay
renilmesini salam olmaktadrlar. Hendiadyoinlerin genellikle iki sinonimden meydana
geliyor olmas (aatay 1978:29) bu dnceyi destekler niteliktedir. Dua metinleri gnmz
Trkesine aktarlrken hendiadyoinlerin geneli tek kelime olarak deerlendirilmi, szck
szck aktarma yerine serbest bir eviri tercih edilmitir. ncelediimiz dualardaki
hendiadyoinlerin bazlar unlardr:
aar tsuy ay ln Gnah (Sn. 18, T IV/a 31), arant toyun Aziz, rahip (Sn. 26),
bursang uwra/bursung uvra (T IVa/7, T IVb/24, Sn. 37-38, U II/b 18), buyan
edg xln Sevap, iyi amel (U II/b 82), ed t[a]var Mal, servet (ET. 7, U II/a 4), evrik
sars/sarsa Kaba saba (U IIa/6, U II/b 23), kng xul/ul Kul, kle (TT IV/b 16, U II/b
51), rlet- emget- Eziyet etmek, incitmek (Sn. 11-12), rtlg yaln/l Alevli (TT IV/b
25-26, U II/a 45-46, U II/b 61), tijit/tizit kanti Tvbe (Sn. 32, T IVa/33, TT IV/b 36, U
II/a 20, U II/b 73), tsuy irin Gnah (Sn. 17, TT IV/b 50, U II/b 57), wrxar sangram
Manastr (T IVa/39, U II/b 39)
Dualarn dil zellikleriyle ilgili nc dikkat ekici nokta metinlerde ok fazla paralel yap,
ortak cmle ve kalp ifadeler bulunmasdr. Bunun sebebi dualarn bireyler tarafndan kendi
iledikleri gnahlar ekseninde hazrlanan metinler olmamas, bu metinlerin belli bir kalb
olan ve bu kalbn dna klmadan yazlmas gereken metinler olarak grlmesi olabilir. Din
ve dil ilikisinde kutsallk atfedilen metinlerin orijinal ekline bal kalnmas abas her din
ve dnemde nemli bir husus olmutur.
ncelenen tvbe dualarnn tamam tek blmldr ancak kendi ierisinde gnah sralanmas,
yazdran ahs/ahslarn adlarnn getii blmler/kolofonlar ve tvbenin gerekliliinin
ilendii blmler olmak zere blm/balk altnda deerlendirmenin uygun olaca
dnlmtr. Tvbe dualarnn merkezinde gnahlarn sayp dkld blmler yer
almaktadr.

A. Gnah Sralamas
Ele alnan metinlerde yer alan tvbe dualarnn tamam dier birok dine ait tvbe dualarnda
olduu gibi gnah itiraf zerine kurulmutur. Taranan metinlerde bir kii ya da grup
tarafndan ilenen gnahlarn saylmas yerine Budist inan sisteminin gnah olarak niteledii
fiillerin sralanmas sz konusudur. Yani metinlerde sralanan gnahlarn tm duay
yazdranlar tarafndan ilenmi deildir. Taranan metinlerdeki gnahlarn Jens Peter Lautun
Maitrisimitteki gnahlar tasnifi gibi (Laut 2001) nitelikleri, ileyicileri, eylemlerden zarar
gren olup olmamas vb. gre tasnif edilmesi dnld. Ancak metinlerde yer alan
gnahlarn karmaput, anantris/anantiras, anantrissabag, kat, asanvir/asrava adlaryla gruplara
ayrlm olmas zaten metinlerde bir tasnif yapldn gstermi, bu sebeple de farkl bir
tasnife gidilmemitir. Reit Rahmeti Arat tarafndan hazrlanan Uygurlarda Istlahlara Dair
(Arat 1987) adl almann bir blmnde TT IV/ada sralanan gnahlar da verilmektedir.
TT IV/ada yer alan bu gruplandrma metinlerin tamamnda eksiksiz olarak verilmemitir.
zellikle TT IV/ada ayrntl olarak yaplan bu gruplandrma almadaki gnah
sralamasnn iskeletini oluturmutur. Bu gruplamann dnda yer alan gnahlar ayrca
maddeler halinde verilmitir. Dua metinlerinde sralanan gnahlar unlardr:

KARMAPUTLAR (=Skr. Karma-Patha)
Budist inan sisteminde gnahlarn birounu karma inancyla aklamak mmkndr.
Hinduizm, Budizm ve Caynizm gibi Hint kkenli dinlerin ortak inanc olan Karma retisi
Budist dnce sistemi ierisinde, sadece belirli bir istek ve arzu sonucu irad olarak icra
edilen ve ahlk neme sahip fizik ve zihn fiilleri ifade eder (Yitik 1996:133). Daha ok
ird insan fiilleri olarak aklanan karmann, farkl tasnifleri vardr. Bu tasniflerden
konumuzu ilgilendireni karmann ahlk nitelii gz nnde bulundurularak yaplandr. Buna
gre fiiller akusala, kusala ve avyakrita olmak zere temel gruba ayrlr (Yitik
1996:133). Akusala olarak nitelendirilen ve sonucunda ktlk ortaya kan on fiil Budist
Uygur tvbe dualarnda karmaput olarak verilir. on trlg krmaputu sp tsuy aya ln
ltmz erser (TT IV/a 67-68), bu on krmaptlar sp bozup on ay ln tkel ltm erser
(U IIa/9-10), bu on krmabut sdm erser (U II/b 26) ifadeleriyle vurgulanan karmaputlar
aadaki ekilde sralanmtr:

1. Herhangi bir canl varl incitmek veya ldrmek
ine alt yinin lt lrmek (TT IV/a 68-69, U II/b 20-21) .. ldrmek

2. Hrszlk yapmak
adnau[nung] twarn ourlamak (TT IV/a 69, U II/b 21-22) bakasnn maln almak
talp una kesip ap ap sosn skp znaa kirip a-barma tegip ban ssp
busin alp angn ykin yte ara ykin ktr nzzin (=nszin) np tavsz tap
adnlarnng ed tvar zeki isig zin zp knt etzni igidmek (U II/a 1-5) yamalayp yama
edip kap ap zincirini skp ... hazineye girip servete ulap ban zp kurbanln alp
ykn tayarak arka ykn gtrerek sessizce kp grltsz dar kp bakalarnn mal
mlk stndeki scak cann alp kendi bedenini beslemek

3. Bakasnn ei ile zina yapmak
ev[ing] yutuznga yaznma (TT IV/a 69-70, U II/a 5, U II/b 22) Bakalarnn eiyle zina
yapmak

4. Yalan sylemek
tilin ezk yalan sav szlemek (TT IV/a 70-71, U II/a 5-7, U II/b 22-23) dil ile yalan sz
sylemek

5. ftira etmek
asut yonga lma/asurma yongama (TT IV/a 70-71, U II/a 6, U II/b 23) iftira etmek

6. Kfretmek
evrik sars sav szlemek (TT IV/a 70-71, U II/b 23-24) kaba saba sz sylemek

7. Yaltaklanmak, iki yzllk yapmak
asanulama taunlama (TT IV/a 72) yaltaklanmak, iki yzllk yapmak

8. Agzllk ve kskanlk beslemek
knglin adnaunung [adn kiining] edgsinge kni san tururma (TT IV/a 72-73, U II/a
7-8, U II/b 24-25) gnl ile bakasnn malna tamah etmek

9. fke ve kin beslemek
pke/wke z boz kngl tutma (TT IV/a 73-74, U II/a 7-8, U II/b 24-25) fkeyle kin
duymak

10. Yanl gr sahibi olmak
trs tetr krm ritmek (TT IV/a 74, U II/a 8-9) yanl gr sahibi olmak

KATLAR
Bu grup sadece TT IV/ada yer almaktadr. Toplam dokuz gnah olduu ifade edilen katlarn
sekizi saylm, saylanlardan birisi ise yazmadaki okunma sorunu sebebiyle anlalamamtr.
Kat olarak adlandrlan gnahlar unlardr:
1. Manastra ait mallar almak
wrxar sanl sadl twarn alma yunglama (TT IV/a 44) manastrla ilgili (manastra) ait
mal almak harcamak

2. Rahipler topluluuna tahakkm etmek
bursong uwra ze erksinmek (TT IV/a 45) rahipler topluluuna tahakkm etmek

3. Mezbaha kurmak, et satmak
ltlk etlik itmek tururma (TT IV/a 45-46) mezbaha ve et satlan dkkn amak

4. Kurban yerleri ve mabetler yapmak
yal tengrilik itmek (TT IV/a 46) kurban yerleri ve mabetler yapmak

5. Kendini istiraka verenlere eziyet etmek
dian sana atlanta utlulara ada lma (TT IV/a 47-48) istiraka gayret gsterecek
kutlulara bask yapmak

6. Din reticilere engel olmak
nom bourlara td lma (TT IV/a 48) din reticilere engel olmak

7.
berklerde arlarda ////// idmek (TT IV/a 48-49) salamlarda temizlerde ...... gndermek

8. Rahibeleri yoldan karmak
ar smnanlar artatma (TT IV/a 49-50) saf rahibeleri yoldan karmak

9.

ASANVRLER/ASRAVALAR (=Skr. Asavara)
Bu gnahlar daha ok Budizmin sekiz dilimli yolundan birisi olan doru meslek ilkesiyle
ilgilidir. Bu ilkeye gre bir Budist kasaplk, deri ticareti, tarm ilalar ile av malzemelerinin
retimi ve sat, alkoll ve uyuturucu maddelerin retimi ve ticareti gibi ileri yapamaz
(Yitik 2007:322).

1. Koyun ldrmek, kasaplk yapmak
oyn lrgi tuji bolma (TT IV/a 55, U II/b 8) koyun ldrc kasap olmak

2. Tavuk beslemek
tau igidgi/lrgi bolma (TT IV/a 55-56, U II/b 8-9) tavuk besleyici/ldrc olmak

3. Domuz beslemek
tonguz bolma (TT IV/a 56) domuz besleyici olmak

4. Balklk yapmak
bal bolma (TT IV/a 56) balk olmak

5. Geyik avlamak
keyiki bolma (TT IV/a 56, U II/b 9-10) geyik avcs olmak

6. A ve tuzaklk yapmak
ang tuza bolma tor wa [bolma] (TT IV/a 56-57, U II/b 9-10) avc, tuzak olmak,
ac (a ile avlanan) tor kurucu olmak

7. Ku avlamak
u iteri uuma barn yorma tnllar lrgi bolma (TT IV/a 57-58, U II/b 10-11)
kuu ahinci [olup] uan ve karn zerinde yryen canllar ldrmek

8. Kpek eti satmak
it etin satu bolma (TT IV/a 58-59, U II/b 11) kpek eti satc olmak

9. Boa ylan ldrmek
aakram ylan lrgi bolma (TT IV/a 59-60, U II/b 11-12) boa ylan ldrc olmak

10. Byclk yapmak
luu ntrgi yad bolma (TT IV/a 60, U II/b 12-13) ejderha (timsah) kovalayc byc
olmak

11. Canllara ikence etmek
[tnl]lar nau boau bolma (TT IV/a 60-61, U II/b 13-14) canllara ikence edici ve
kelepeleyici olmak
[]g ang ada oul z bolm alu tnl [etz]lerin emgeklig lm amra isig [zi]n zp
lmke som ay ln []lma (ET. 1-4) anne baba karde oul kz olmu btn canl
vcutlarn zahmete sokmak deerli hayatlarn yok edip lme atan kt ameller ilemek

12. Cellatlk yapmak
kii lrgi antal bolma (TT IV/a 61-62, U II/b 14) insan ldrc cellat olmak

ANANTRSLER/ANANTRASLAR (=Skr. nantarya)
Anantris adl gnahlarn sraland iki tvbe duasnda da (Sn. 26, TT IV/a) bu grupta be
gnah olduu ifade edilmi ancak drt gnah saylmtr. Her iki metinde de durumun ayn
olmas gg ang lrmek ibaresinin anneyi ldrmek ve babay ldrmek biiminde iki
ayr gnah olmas ihtimalini dndrmektedir.
1. Anne babay ldrmek
gg ang lrmek (Sn. 25, TT IV/a 27-28) anneyi babay ldrmek

2. Arhant ve ruhbanlar ldrmek
arxant toyn lrmek (Sn. 26, TT IV/a 28) azizleri ldrmek

3. Cemaat arasna nifak sokmak
bursong uwra iki yartm lma (Sn. 26-27, TT IV/a 28-29) cemaat arasna nifak sokmak

4. ldrmek dncesiyle Budann vcudundan kan aktmak
lrmek sann tngri burxan etzinte an ntrmek (Sn. 27-29, TT IV/a 29-30) ldrmek
dncesiyle Budann vcudundan kan aktmak

5. ........


ANANTRSSABAGLAR (Skr= nantarya Sabhga)
1. Anne babayla cinsel ilikiye girmek
g ang birle atlma (Sn. 35, TT IV/a 29-30) anne baba ile cinsel ilikiye girmek

2. Bodisatvalar, rencileri, kutlular ldrmek
bodisawtlar boutlular/boutlu utlular lrmek (Sn. 36-37, TT IV/a 36-37)
Bodisatvalar rencileri ldrmek

3. Cemaatin yiyecek ieceini yiyip imek, maln sarf etmek
bursong uwralarnng aznga kirg yim iim twar yimek yunglama (Sn. 37-39, TT IV/a
37-38) rahipler cemaatinin azna girecek yiyecek iecek mallar yemek, harcamak

4. Manastr ve mabetleri bozmak ve ykmak
wrxar sangram buzuma skmek (Sn. 39-40, TT IV/a 39) manastrlar ve mabetleri bozmak,
ykmak

5. Rahibelerle Cinsel likiye Girmek (Bu gnah TT IV/ada kat olarak verilmitir)
arantanlar birle atlma (Sn. 36) rahibelerle cinsel ilikiye girmek

DER GNAHLAR
ncelenen tvbe dualarnda yukardaki tasnif dnda da gnahlar vardr. Bu gnahlarn bir
ksm aslnda yukardaki balklara dhil edilebilir ancak dualarda bu yaplmad iin, snf
belirtilmeyen dualar ayr deerlendirmenin daha doru olaca dnlmtr.

1. gke anga baxlara yazma yanglma (U II/a 16, U II/b 33-34) anneye babaya
stadlara kar gelmek, yanlmak

2. tzn yava edg knglg tnllar/kiilerig kng ul lp uuz yinik tutup emgedip
irintrmek (TTIV/b 15-17, U II/a 33-34, U II/b 51-52) asil sakin iyi gnll canllar cariye
kle yapp hafif deersiz tutup eziyet edip sefalete drmek

3. s slep yar kedip ya sanp on adp adnaunung isig zin adrma (TTIV/b 12-13)
asker gnderip zrh giyip dman mzraklayp okunu atp bakasnn scak bedenini
ayrmak
s slep yar ketip svri sngn/ya sanp yiti xln bp ya urup o atp
atnau/adnaunung isig zinte/zlerinte adrma irin yarl yazusuz tnllara oln
xzn bolulama amranta adrma (U II/a 30-31, U II/b 47-51) asker gnderip zrh
giyip sivri sng ile sngleyip keskin kl ile biip yay kurup ok atp bakasnn scak
bedeninden ayrmak sefil perian gnahsz canllarn olunu kzn kartrmak sevdiinden
ayrmak

4. atnau/adnaunung isig zn zp knt zn igdilemek (TTIV/b 10-11, U II/a 29-30, U
II/b 46-47) bakasnn scak bedenini yok edip kendi bedenini beslemek

5. k trlg tnllara insiretmek tsuy irin ay() xln xlma [u(v)ratma] (U II/a 38-
39, U II/b 56-57) ok trl canllar tedirgin etmek gnah ilemek, kt i ilemek

6. tilin szley yanma (U II/a 14, U II/b 30-31) dil ile syleyerek gnah ilemek

7. knglin sanu yanma (U II/a 14, U II/b 31) gnl ile dnerek gnah ilemek

8. ilig trg bulama/bulatma (TTIV/b 17, U II/a 34-35, U II/b 52) ili treyi bozmak

9. ulusu bal iki yartam xlu tururma (TTIV/b 19-20, U II/a 36, U II/b 54-55) memleketi
ehri iki para klmak, nifak sokmak

10. irin yrl [tnllar] yazusuzn [yazusuz kiilerning oln zn] bulatma amranta
adrma (TTIV/b 13-15, U II/a 32-33) sefil aciz canllar gnahszlar, sevdiinden ayrmak

11. baltn bala [ulustn ulusa] iltin ilke [tng saw bolup] tegrgi yorma (TTIV/b
20-22, U II/a 36-38, U II/b 55-56) ehirden ehre ilden ile [laf] tayc [dedikoducu] olmak

12. sat yulu ournta tengin tarazukin [n tsunin sinngin xavn krin kriligin] arma
yutma az birip k alma (TTIV/b 4-5, U II/a 25-26, U II/b 42-44) ticaret alveri
urunda teng ile terazi ile litre ile tsun ile kile [ki gaz tenekesi oylumunda tahl lei] ile
kav entrika ile hile ile aldatmak, kandrmak; az verip ok almak

13. yir suv ba borlu tar tarma ornta suvda tnlar urata kemiip lrmek
urada tnllar suwda kemiip lrdmz erser (TTIV/b 8-10, U II/a 27-29, U II/b
44-46) ba bahe bitki ekip bimek uruna sudaki canllar kurak yere atp [brakp]
ldrmek kuru yerdeki canllar suda brakp ldrmek

14. sevig [amra] knglin ovutsuz biligin lmau/lmaulu lnlar xlma (U II/a 23-24,
U II/b 39-41) kutlu gnl ile terbiyesiz bilgi ile yaplmayacak iler yapmak

15. vrxar sangram sanl ed tvar alp iletip yansn yantutn birmemek (U II/a 24-25)
manastra tapnaa ait mal mlk alp iletip karln bedelini vermemek
vrxar sanla sangig tavaran yimek yungalma (U II/b 41) tapnaa ait olduu bilinen
sangigi [tapnaa ait bir yemek] mal yemek harcamak
t trlg vrxar sangram stupa otm trttin sngar bursanglara maduru urm
tznler[ning] ed tavarnlap bu birmi tle unu[p og]urlap bolma (ET. 5-8) her
trl vihara sangram stupa mabedlerine konan dnyann her tarafndaki cemaatlere
verilen (madhura olarak) asillerin malk mlk halinde ihsan ettikleri emanetleri alp alp
sangha (cemaat) emlakna bulamak

16. etzin lu yanma (U II/a 13, U II/b 30) vcudu kullanarak gnah ilemek

17. az pke biligsiz bilig kni kven krm sizikte ulat odun nzwanlar ornta burxana
noma bursong dintarlara yazma yanglma (U II/a 14-16, U II/b 31-33) arzu fke
cehalet kskanlk kibir sezgi pheden baka kabahatli ihtiraslar sebebiyle Budaya dine
dindar cemaate kar gelmek, yanlmak

18. ayaa iltekke tekimlig tnllar ayasz tod uuz lmak (U II/a 18-19, U II/b 35-36)
saygya hrmete layk canllar saygsz kymetsiz hafif klmak ise


19. du xutlulara [utlu tznlerke] trs yrl yanglu san sanma (U II/b 54) yksek
rtbelilere ters laf [sylemek] kt niyet beslemek
du yanglu san sanma (TTIV/b 18-19) mukaddes kutlu azizlere kt niyet
beslemek

20. zde/zmde ulua/ululara utrunma [tudama znemek] etzte kiiglerig uuz yinig
tutma (U II/a 18) byklere kar gelmek kkleri hafif deersiz grmek

21. ba borlu tar ..ya bedk bergen at aaln top emgedip ul kngg iletmek
(TTIV/b 6-8) bahe zm ba ekin .... ya byk sopay salam krbac ortaya kp
eziyet edip kulu kleyi altrmak


Taranan dualardaki gnah saylar Sn. 11, U II/a 26, U II/b 36, T IV/a 39, T IV/b 12, ET.
2dir. Shgaito tarafndan ilenen metinde gnah saylmamtr. Sn. ve ET.de saylan
gnahlarn dierlerine oranla olduka az olduu dikkat ekmektedir. Satr saylar bakmndan
dierlerinden aa kalmamalarna ramen gnah saysnn ok dk olmas, bir duada da hi
gnah saylmam olmas akla acaba tvbe metinlerinde iki farkl ekil mi vardr sorusunu
getirmektedir.
Tvbe dualarnn en nemli blmleri olan gnahlarn saylp dklmesi birok dinin tvbe
ritelinde vardr. Budizmde tvbe iin belirli gnlerin olduu ve bu gnlerde tvbe
metinlerinin okunarak gnahlardan arnma maksatl ayinler yapld daha nce ifade
edilmiti. Bu ayinlerde dikkat eken, tvbenin rahipler nnde yaplyor olmasdr.
ncelediimiz metinlerde tvbe ayinlerinin rahipler nnde ve belirli gnlerde icra edildiini
dndrecek ifadeler vardr. U II/ada emti mn tret lm ay lnlarmn bknki bu
utlu knte knr mn bilinr mn (U II/a 40-41) ifadesindeki kutlu gn tvbe gn
olmaldr. Yine hemen her duada gnahlarn rahipler topluluu nnde yz st yatarak
aklandnn vurgulanmas tvbe ayinine ve bu ayinin ekline iaret etmektedir.
Sadece Budizmde deil baka dinlerde de gnah itiraflar yaplan zel zamanlar ve gnah
itiraf listeleri vardr. Yahudilikte zel bir gn olan Yom Kippur tvbe, af ve kefaret gn
olarak grlr. Gnah itiraf bu gnn nemli ayinlerinden biridir. Yom Kippurda dua
vakti esnasnda ikier defa itiraf yaplmaktadr. Yom Kippur ayininin sonunda da bir daha
itirafta bulunularak, liste halinde hazrlanm gnah itiraflarna katlmak gerekmektedir.
Kiinin, bu standart itiraf listesinde ilemedii gnahlar bulunsa da, listedeki itiraflarn
tmne katlmas istenmektedir (Katar 2003:74-75).
Uygur Trkleri tarafndan da kabul edilen Maniheizmde de tvbe metinlerinde gnah listesi
yer almaktadr. Uygur Maniheist yaznnn nemli rnlerinden olan 15 blmden oluan
Huastvaniftin her blmnde nce dinsel bilgi ve kurallar, sonra da bu kurallarn
inenmesiyle ilenmi olabilecek gnahlar sralanarak bunlardan kurtulmak iin yakarta
bulunulur (Tezcan 1978:303). Yahudilik ve Budizmde olduu gibi Maniheizmde de tvbe
metinlerinin okunduu ayinler vardr. Maniheizmde haftalk olarak yaplan Tvbe ve Gnah
tiraf Trenleri vardr. Tvbe ayinleri ylda bir kez de cemaat halinde yaplmaktadr (Kk
2009:136).
ran kkenli dinlerden olan ve birok dini etkileyen Zerdtlikte de tvbe dualar
bulunmaktadr. Zerdtliin tvbe duas dine kabul treninde okutulur. Dine kabul
treninden nce kutsanm su ile ykanan ve bir aklanma srecinden geirilen ocuk anne,
baba, akraba ve arkadalar eliinde ayini yneten din adamnn bulunduu odaya alnr.
Burada ocua kolayca karlabilecek bir elbise giydirilerek din adamnn nne oturtulur.
Ayini yneten din adam, nne oturtulan ocuun eline kutsal gmlei verir. Sonra tvbe
duas ezbere okunur. ocuk da duay ezbere okur (Kk 2009:150).
Hristiyanlkta da zaman zaman deiik uygulamalar olmakla birlikte tvbe iin zel bir
dnem Lent Dnemi tayin edilmitir. Bu tvbe dneminin sresi konusunda Hristiyanlar
arasnda baz ihtilaflar bulunmakta, fakat genelde bu sre krk gn olarak kabul edilmektedir.
Bu krk gnlk tvbe dneminde btn Hristiyanlarn tvbe amal ayin ve uygulamalara
itirak etmesi esas alnmaktadr (Katar 2003:180).
slamda belli bir dneme tahsis edilmi tvbe anlayndan bahsetmek mmkn deildir.
slamda da dier dinlerde olduu gibi tvbe dualar vardr ancak bu dualarda gnah listesi yer
almaz. Gnahlarn tek tek saylmas yerine genellenmesi sz konusudur.


B. AHIS ADLARININ GET BLMLER/KOLOFONLAR
Tvbe metinlerde duay yazdran ahslarn adlar nemli bir yer tutmaktadr. Kolofonlarda,
metinleri yazdran hayr sahipleri, iyi olan kazanlarn (Skr. punya) nce tanrlara, sonra
yaayan ve lm olan akrabalarna balamaktadrlar. Uygur gnah kartma metinlerinin
karakteristik zellii, hayr sahiplerine ait isimlerin belirtilmesidir. in metinlerinde ise bu
blmde sadece mou chia belirli bir ahs yazmaktadr (Shgaito 1981:163). Dualardaki
ahs adlar yalnzca kolofonlarda (sonlama) yer almaz. Sonlamalarn dnda gnahlarn sayp
dkld blmlerde de ahs adlar gemektedir. Sonlamalar dndaki ahs adlarnda
dikkat eken nokta, adn ya gnah sralamasnn ilk balad yerde ya da bir gruptaki
gnahlarn saym tamamlanp tijit kanti bolsun ibareleriyle tvbe edildikten sonra yeni bir
grup gnah sralamasna geilirken verilmesidir:

k tsuy yazularnta ozt aya lnlar ard anulayu yme men l Tzmi birle ama
dki burxanlar dinte nom erdni dinte bursong erdni dinte lm azanm tsuy aya
lnmzn kn bounu aa yada kanti tnr biz ne yme men l Tzmi birle ilkisiz
sansardaber bi ajun iinte aa tengile au knglin nzwanlar kinte midik ornta
ywla i tu tldanta bilmedin umadn k trlg tsuy irin ltmz azantmz erin (TT
IV/a 14-23)

amt knr biz bilinr biz tsuyda irinde bo bolalm tijit kanti bolzun ta yme mn l
Tzmi birle bi trlg anantrissabag atl aar tsuy aya ln ltmz erser (TT IV/a 32-35)

bu bi trlg anantrissabag atl ar tsuy irin ltmz erser amt an bara knr biz
bilinr biz tsuyda irinde bo bolalm kanti bolzun ta yme mn l Tzmi birle touz trlg
kat atl aar tsuy irin ltmz erser (TTIV/a 39-43)

bu touz trlg kat atl aar tsuy aya ln ltmz erser amt an bara knr biz bilinr
biz irinde bo bolalm tijit kanti bolzun ta yme mn l Tzmi birle ilkisizdeber iki ygrmi
trlg asanwir atl tsuy aya ln ltmz erser (TT IV/a 50-54)

bu iki ygrmi trlg asanwarukikiler iin ilegi bolup yrlansz knglin isig zlerinte
adrdmz emgetdimz lrdmz erser amt an bara knr biz yazuumuzn bilinr biz
bursong uwraa kanti tnr biz irinde bo bolalm tizit kanti bolzun ta yme mn l,
Tzmi birle on trlg krmaputu sp tsuy aya ln ltmz erser (TT IV/a 62-68)

tnllar yazusuzn bulatmz erser amranta adrdmz erser ne yme men Taz Artua birle
tzn yawa edg kiilerig kng ul lp uuz yinik tutup emgedip irintrdmz erser (TT
IV/b 14-17)

bu on krmaptlar sp bozup on ay ln tkel ltm erser emti an bara alu kn
bilin kanti lu teginr mn tsuyda yazuda bo bolayn tijit kanti bolzun ta yme mn tret
ilki ilki ajunta ne yme bu ajunta etzin lu yantm erser (U II/a 9-13)

tnllar ayasz tod uuz ltm erser emti lm uvratm alu ay lnlarmn kn
bilin kanti lu teginr mn tijit kanti bolzun ta yme mn tret ilki ajuntn baru bu ajuna
tegi (U II/a 19-22)

emti alun bara knr mn bilinr mn edg xlmadm yavz ltm emti mn tret lm ay
lnlarmn bknki bu utlu knte knr mn bilinr mn tamu erkligleri gmin
knglmin samazan tamuda rt yaln utru nmezken rtlg yirlerde ta atnmazan
emti knr mn bilinr mn (U II/a 39-43)

tnllara ayasz tot uuz ltm erser emti alu yazuumuz bilinr mn knr mn tsuyda
yazuda bo bolayn tizit kanti bolzun ta yme utlu zm Xutada birle ilki azunta baru
vrxar sangramta linta pryanta ar yirlerte sevig knglin ootsuz (=ovutsuz) biligin lmau
lnlar xltm erser (U II/b 36-41)

lrdm erser emti an bara bilinr mn knr mn yazuumta bilinr mn bursong uvraa
kanti tnr mn irinde bo bolayn tizit kanti bolzun ta yme mn utlu on ..(t)rlg
krmbut (t)suy ay ln ltm erser (U II/b 17-20)

ay ()l..n tkel ..()ltm erser an bara alunn knr mn bilinr mn yazuumta bo
bolayn tizit kanti bolzun ta yme Xutlu ilkisizdabaru ilki azunlarda ne bu azunda (U II/b
27-30)

bo bi trlg an[a]ntaraas atl[] aar tsuy ay ln ltm[]z erser amt knr biz bilinr
biz tsuyda irinde bo bolalm tijit kanti bolzun ta yme m[e]n Tar Kset birle bi trlg
anantarasasabag atl[] aar tsuy ay ln ltm[]z erser (Sn. 29-34)

Dua metinleri ierisinde TT IV/a, TT IVb, ET. ve Sn.de sonlama yoktur. TT IV/a, Sn. ve
ET. dndaki dualar Budist aments olarak nitelendirilen namo but, namo drm, namo
sang ibareleri ile son bitmektedir. Sonlamas olan dualarda bu ibareler sonlamadan nce yer
alr. U II/ada dua bitiminde Budist aments, sonlamann bitiminde ise dier dualarda
rastlamadmz sadu sadu edg iki sadu bir edg ibaresi vardr.
ncelediimiz tvbe dualarnn sonlamalarnda ve dier blmlerinde yer alan ve duay
yazdran hayr sahiplerine ait olduu anlalan kii adlar unlardr: l, Tzmi (TT IV/a), Taz,
Artua (TT IV/b), tret (U II/a), utlu ve kz Xutad (U II/b), Tar, Kset (Sn.), Almtak,
Adut, Kutluk Arslan (Shg.)

Tvbe dualarnn sonlamalar sadece duay yazdran ahsn adn deil, onun yazdrd
duann sevabn iletmek istedii lm ve yaayan yaknlarnn adlarn da ihtiva eder.
Sonlamalarda sevabn paylalmak istendii hkmdar ve bey adlar da yer almaktadr. U II/a
ve Shgun sonlamalar dier dualara oranla olduka geni, hem isim hem de sevabn
baland varlklar bakmndan zengindir. Bu iki duann sonlamalarnn ilk blmleri
dualarn yazdrlma sebeplerini aklamaktadr:

erdinike pek asz bk at szk kirtgn kngl ze erk bulm wiaki // a oxat..
upas Altma.. upasan Krkle.. zm Adut olum utlu Arslan birle.. yatu turu ine san
santmz.. bo etznng erdimligin buyanl ed tawarnng lgszin bilip uup ajuntn ajuna
ilt barulu buyan edg ln alm bolalm tip ann bo bir kuyn tsuy a[ya] lnlar
knp bounup kanti lma nom erding bitidt tegintmz.. (Shg. 24-27)

pk at szk kirtgn knglg upasan tret burxanlarr p sanp bu bizing etzg
ertimlig ermi azanm ed tvar alta ermi tip bilip uup artamasz bozulmasz ed tvar
buyan edg lnta adn yo tip ann bu alu ay lnlar artda kanti nom erdinig
bitid tegindim (U II/a 60-63)

ok salam berrak imanl gnl mmine tret, Budalar dnp bu bizim vcudumuz lml
imi kazanlm mal mlk kalacak imi diyip dnp mahvolmam bozulmam mal mlk iyi
amel iyi iten bakas yok diyip onun bu btn ilerini temizleyecek tvbe dua mcevheri [kitab]
yazdrarak yerine getirdim (U II/a 60-63)

U II/a ve Shg.da duay yazdran kiiler duann sevabn ncelikle yerde ve gkteki tanrlara,
bata tm insanlk olmak zere kendileri, yaknlar, kyleri ve memleketine balamakta,
tm insanlk iin af ve iyilikler dileyip yaad yerin belalardan uzak olmasn temenni
etmektedirler:
bu buyan edg ln ng lg avra t teginer mn stn kkdeki altn yazta tii irkek
nom al naivaziki tngrilerke yauta Tayxan Xan Kmse Xatun tngrim Man Xan ayi
Wang Beg ulat tngrilerke bu buyan edg ln kinte tngridem kleri ksnleri parivar
uvralar alp stelip itin sngar nomu sazn tatn snar ilig ulusu ky kzed
tutmalar bolzun yana bu buyan edg ln avrar mn itung Salike Aytma Taay
Tonga Sanguna bu buyan edg xln kinte kznrde igsiz bolup kininte sansar
emgekindin ozmalar bolzun anta baa bu buyan edg ln avrar mn ertmi aradn ajuna
barm onm Du Vap Sali Beg utnga l Ongurt arua Xutlu zkke atam Bay Epe
anga anam Ksetke bu buyan edg ln kinte yalngu ajunnta toma ornta yvla
xlnlara yaltp yarasz orunlarta tomlar bar erser antn . ozup stn tnri yirinte
burxanlar ulusnta tomalar bolzun sadu sadu edg iki sadu bir edg (U II/a 59-72)

bo buyan edg ln ewire tn teginrbiz. darmaxark burxan aznn ky [kzed]
tutda ez-rua xormuzta.. trt maxra ulu klg tnrilerke.. tngridem kleri ksnlri olr
yalnlr aslp stlip alatm on uyur [i]li[n]te trsin suradi dke teggine adaszn tudaszn
tuta yrlm bolzun.. ta yme bo buyan edg ln ewirer biz. iim Tonga anga ekem
Asau(?)a. // // ana. iim Alp Taa bo buyan tine ayu trlg snlarm bara btmeki
bo[lzun].. ntn ajuna b[a]rm Top ang anam utrulm /// eke[m] /// /// ekem(?) Asar..
oulum umar Arslan ekem Wirsarua.. bo buyan edg ln tinte ayu ayu teginsz
orunlarda tumlar bar erser ol orunlarda oz[up] utlurup st[n] tujt tngri yirinte
tumalar bolz[un] (Shg. 27-32)

U II/ann sonlamasnda duay yazdran tretin dnda sevabn baland on kiinin ad
yer almaktadr: Tayxan Xan, Kmse Xatun, Man Xan, ayi Wang Beg, Du Vap Sali Beg,
itung Sali, Aytm, Taay Tonga Sangun, l Ongurt aru, Xutlu zk, Bay Epe
ang, Kset (U II/a 59-72); Shgda ise duay yazdranlarn (Altma, Krkle, Adut ve
utlu Arslan) dnda sevabn baland sekiz ahs ad vardr: Tonga ang, Asau, Alp
Ta, Top ang, utrulm, Asar,. umar Arslan, Wirsaru (Shg. 29-31)

U II/byi yazdran utlu sevab kz Xutad ile birlikte olu Turma da balamaktadr.
ncelediimiz dier dualarda duay yazdranlar dnda kii ad gememektedir. U II/bnin
aadaki blmleri de duann yazdrlma sebebini aklamaktadr.

erdenike pek ata kirtgnlg intamani erdeni yrekinde tutm szk kngllg
upasan utlu zm utad olum Turm ine san sandm baya a tom kn tngri
emti sn neti tingrkie tom zmz emti sn (sn) ylmz yamz yitdi erdimlig etzm
nsar mn yine xayu kn bolay mun teg tkellig kii etzin bulum stn tngri yirinte
altn kii azunnta toulu buyan edg xln alalm tip bir kn tsunsingki bir kn alua z
birdei xuani im pusar nom bir kn kanti bititkeli tndm bu buyan edg xln xama
yz altm() tngrilerke ng l bolzun ta buyan edg xln ertmi begim yeti burxanlar
ulusnda tirzn (U II/b 75-86)

(TT IV/b 24-28)de bir yerde kii ad dier metinlerden farkl olarak gnah saymaya
balanrken ya da gnah gruplar deiirken deil tvbenin neminin aktarld blmde
verilmitir.

amtan knser biz ol yig bolay awi tamuda rtlg yalnl yirde a emgek
emgenmide knser biz ne tusu bolay an n men Taz Artua birle knrbiz bilinr biz
(TT IV/b 24-28)

C. TVBENN NEM VE GEREKLL
Metinlerin bu blmlerinde tvbe ile gnahlardan arnlaca, gemite gnah ileyenlerin
tvbe ederek arndklar, tvbe etmeden lenlerin cehennemde eitli azaplar grecekleri ve
oradaki pimanln faydasz olaca anlatlmaktadr. Ahiret inanc olmayan Budizmdeki
cehennem tasvirleri kafa kartrc olabilir ancak Budist inan sisteminde cehennem vardr.
Dnyada rezil bir yaam sren gnahkrlarn ruhlar, sularnn oranlarna gre
cehennemlerde ok eitli ikence grmek suretiyle cezalandrlrlar. Cehennemlerdeki ceza
eitleri olarak, cehennemliklerin paralanmas, kor gibi kzdrlm ateli silahlarla kesilmesi,
sulularn ezilmesi ve aalara aslp yaklmas vb. ikence trleri belirtilmitir (Harman,
1993: VII, 225).

Tvbe dualarnda Budizmde tvbe ekli hakknda ipucu niteliinde bilgiler de yer almaktadr.
Bu bilgilere gre tvbe edecek kii rahipler cemaati nnde yz st yatarak gnah itirafnda
bulunmakta ve af dilemektedir: lgsz k tsuy aya ln ltlar kin yana kntiler
erdni dinte barn yatp lm yazularn aa yada yalwaru tn kn bounu kanti
ltlar (TT IV/a 1-15).

saysz ok gnah kt iler yaptlar sonra piman oldular... mcevher (Ratna) nnde
gs zerine yatarak gnahlarn yabanclara aarak yalvararak ricada bulunarak piman
olup tvbe ederek af dilediler. (TT IV/a 1-15).

mn taznng artuanng ilkisizdinberki lm nee tsuy ay lnmz bar erser burxan nom
bursang uwra erdini dinte knr biz bilinr biz (TT IV/b 61-64)

ben Tazn Artukan ilki (balangsz, ilksiz) olmayandan beri ne kadar gnahmz var ise
Buda din rahipleri topluluu, erdini nnde piman oluruz, tvbe ederiz (TT IV/b 61-64).

Dua metinlerinde dikkat eken bir husus da tvbenin gereklilii anlatlrken cehennem
korkusunun n plana karlm olmasdr. Daha nce de ifade edildii gibi ahiret inanc
olmamasna ramen Budizmde cehennem vardr. Bu cehennem canllarn sonsuza kadar
kalaca yerler olarak grlmez. Kt amellerde bulunanlarn ruhlar, lmden sonra kt
karmalaryla uzun zaman cehennem azab grrler ve daha sonra da yeryznde yeni bir
vcutla doarlar (Sarkolu 2008:195). Tvbe dualarnda cehennemlerden ve orada
ekilecek skntlardan bahsedilmekte, orada gnahlardan dolay duyulacak pimanln fayda
vermeyecei, bu sebeple de tvbenin bu dnyadayken yaplmas gerektii ifade edilmektedir:

mn tret lm ay lnlarmn bknki bu-u utlu knte knr mn bilinr mn tamu
erkligleri gmin knglmin samazan tamuda rt yaln utru nmezken rtlg yirlerde
ta atnmazan emti knr mn bilinr mn inip burxanl angmn krr mn nomlu
yrln eidr mn bursong uvranga yme tapnur mn amtan knser ol yig bolay avi
tamu iinteki rtlg yalnl yirlerde adnmta anta ming knser tmen yrvalsar mn ne
tusu bolay

ben tret yaplm kt ileri imdiki bu kutlu gnde tvbe ederim itiraf ederim cehennem
hkmdarlar aklm gnlm yanltmazken cehennemdeki alev sebebiyle karma kmazken
alevli yerlerde dahi batmazken imdi piman olurum tvbe ederim sonra Buda babam
grrm dine uygun emrini iitirim rahipler topluluuna yine hrmet ederim imdi tvbe
etsem iyi olacak avi [en aa cehennem ad] cehennem iindeki ateli alevli yerlere
daldktan sonra orada bin [kere] piman olsa[m] on bin [kere] yalvarsam ne faydas olacak
onun iin imdi piman olurum tvbe ederim (U II/a 40-47).

emti tnr mn tamu erkligi gmin knglmin samazan tamuta rt yaln ta
nmezken rtlg yalnlarta ta aanmazan knelim inip burxan angmzn krr biz
nomn id teginr biz bursong uvran tapnur biz amtan knser ol yig bolay avi
tamuda rt yalnta aantuta anta knser ne tusu bolay an n knr mn bilinr mn

imdi tvbe ederim cehennem hkmdar aklm gnlm yanltmazken cehennemdeki ate
alev dahi ykselmezken ateli alevlere dahi dalmazken piman olalm fakat Buda babamz
grrz emrini iiterek saygyla yaparz rahipler topluluuna hrmet ederiz imdi tvbe
etse[k] o iyi olacak avi [en aa cehennem ad] cehennemdeki atee aleve batnca orada
tvbe etsek ne faydas olacak onun iin tvbe ederim (U II/b 60-66)

amtan knser biz ol yig bolay awi tamuda rtlg yalnl yirde a emgek
emgenmide knser biz ne tusu bolay an n men Taz Artua birle knrbiz bilinr biz
(TT IV/b 24-28).

imdi tvbe edersek iyi olacak avi (en aa cehennem)teki ateli alevli yerde ac eziyet
strap ektiimizde tvbe etsek ne faydas olacak (TT IV/b 24-28)

Tvbe dualarnda duay yazdrann kendisini ar gnahkr olarak grd ve gnahlarnn
saysn orijinal ifadelerle abartt grlr:
k azuntaber munulayu bilingmz uunumuz k[e]rgek erdi isig amra zmzni
dalamm[]z k[e]rgek erti adnaunung isig zin zmegmz erti adn tnl[] olann
rletmegmz emgetmegmz k[e]rgek erti biz zmzni in mengilik lal n bilmetin
umadn lgsz k tnl[]lar rletdim emgetdim[i]z isig zlerinte atrdm[]z erser ol
bizing lnm[]zn olulayu sansarbiz adavaki pianagi arulumi arinita ulat et yidei
an idei ad[a]r al[] tuml yzlg yavla yek igeklerde ta artura tsuy irin
ltm[]z erser amt ol lm aar tsuy ay ln[]m[]zn alt uru ovu sgt zeninte
rt tamtm teg knmeklig rtin rtenr biz (eksik) y[o] kim biz lmatm[]z erser
ol bizing lm azanm tsuy irinmzning san sa idi yo (Sn. 4-23).

ok dnyadan beri bunun gibi bilmemiz anlamamz gerek idi scak sevgili bedenimizden
vazgememiz gerek idi bakasnn scak bedenini paralamayacak idik baka canllarn
evlatlarn incitmememiz eziyet etmememiz gerek idi kendimizi rahat mutlu klmak iin
bilmeden dnmeden saysz ok canllar incittim eziyet ettim scak bedenlerinden ayrdm
amelimizi mlahaza ederek dnsek adavaki pianagi arulumi arinitadan baka et yiyecek
kan iecek korkun kal souk yzl kt eytan vampirlerden dahi ok gnah iledik ise
imdi o ilediimiz ar gnah kt amellerimizden dolay kuru kovuk st znde ate
yakm gibi pimanlk ateiyle yanarz (eksik) yok ki biz klmadk ise o bizim klm
kazanm [olduumuz] gnah kusurlarmzn says hesab yoktur (Sn. 4-23)

assz butad d kn kermekim ze ay lnl ar yk ydmekim ze adm klitdim
lnmn muntalar ze zeliksiz buranlarnng edglerinte lglensiz yig stnki
artularnta lg teng urup aylap tanp olarta k ay ln ltm ajun ajunta avrp
tkp szleser bolm bolmadu arangu sansar iinte men barp tomadu ama teg
birimlerig zm ymadu almad erki ay ln manga lmadu (ET. 18-28)

faydasz kark bir hayat geirmekle kt ilerin ar ykn yklenmekle hareketimi byle
eylerle doldurdum, oalttm en stn Budalarn iyiliklerine llmeyen en stn
meziyetlerine l, denk tutup, ktleyip inkr ederek lemde birok kt i yaptm olan-
olmayan tekrar tekrar ortaya dkp sylersem: karanlk samsra iinde benim gidip,
domadm bir yer, engel olmadm hibir deme ve bor, benim yapmadm gnah,
muhakkak kalmamtr (ET. 18-28).

Metinlerde yukarda da ifade edildii gibi sadece duay yazdran kimse iin ve onun adna
deil btn insanlk adna dua edilmektedir. Metinlerdeki parelellikler sadece dua
sralamasnda deil bu blmlerde de kendisini gsterir. TT IV/b, U II/a ve U II/bde yer alan
aadaki ifadeler bu parelellie rnektir:

ama dki [kang] gz iinteki um sanlg/sanna burxanlar dinte ayaa tegimlig
pintola pradwaida/pintola bardvide ulat alt ygrmi mxa arawaklar/mxsiravik/maxa
raviklar [arxantlar] dinte/skinde tujit orduda/tujit tngri yirinteki maitrita/maitri
bodistvta ulat trt yz touz on alt rki bdrklpiki-i bodistwlar dinte ama/am bi
ajun/azun tnl/lar olan [tnllar skinde] n yalwara tnr biz/mn kn bounu
kanti lur biz (TT IVb 28-34, U II/a 47-57, U II/b 66-71).

btn zamanki Ganj Nehri iindeki kum says kadar Budalar nnde hrmete layk
Pindola-Bharadvjadan baka on alt Mahsravakalar azizler nnde Tuit ehrindeki
Maitreya Bodisatvadan baka drt yz doksan alt yce Bhadrakalpika Bodisatvalar nnde
btn be dnya canllar ocuu (insanoullar) iin yalvararak tvbe ederiz (TT IVb 28-34,
U II/a 47-57, U II/b 66-71).

Tvbe dualarnda dikkat eken husus da gnahlarn bilinmeden, dnlmeden ilendiinin
vurgulanmasdr:
edg xlmatm yavz ltm bilip lmatm erin bilmetin umatn xltm (U II/b 58-59) iyi
yapmadm, kt yaptm, bilerek yapmadm phesiz; bilmeden dnmeden yaptm.

kinte midik ornta ywla i tu tldanta bilmedin umadn k trlg tsuy irin ltmz
azantmz erin (TT IV/a 21-23) htiraslarn zorundan, inanc bozuklar (cehaletler) sebebiyle
kt i arkada sebebiyle bilmeden dnmeden ok trl kabahat gnah iledik (gnah)
kazandk phesiz.

zmzni in mengilik lal n bilmetin umadn lgsz k tnl[]lar rletdim
emgetdim[i]z (Sn. 9-12) bedenimizi rahat mutlu klmak iin bilmeden dnmeden saysz
ok canllar incittim eziyet ettim


SONU
Kendisini gnahkr olarak gren ve gnahlarndan arnmak isteyen bireyler tvbe ritellerine
ve dualarna sarlrlar. Tarih boyunca birok dinin inananlar gnahlarn affettirme
dncesiyle tvbe dualarna ve gnahlarna kefaret olacak madd karlklara mracaat
etmilerdir.
Budizm, Hristiyanlk, Maniheizm, Yahudilik, Zerdtlik gibi dinlerde tvbe dualarnn
gnah listeleri biiminde dzenlenmi olmas dikkat ekicidir. Bu durumun farkl sebepleri
olabilir. Bu konuda ilk akla gelen sebepler insanln din ve gnah noktasnda ortak
dnceye sahip olmasdr. Yani insann gnahkrlk ve gnah affettirme konusunda aklna
ilk gelen gnahn aklamak ve gnahna kefaret olacak karlklar vermek olmutur. Dier
bir sebepse dinler aras etkileimdir. Bir dinin tvbe dualar ve ritelleri yakn ilikiye girdii
bir baka din ve onun tvbe ritelini etkilemi olabilir. Budist tvbe dualaryla Maniheist
tvbe dualar arasndaki etkileim bu konuda nemli rnekler olarak dikkat ekmektedir.
Dinler aras etkileim sadece tvbe ritelinde deil sevap/gnah kabul edilen fiillerinde de
olabilir. Hinduizmde btn varlklar, bilimler ve nimetler piton ylannn kucandadr
(Coomaraswamy 2000:16). Budist tvbe dualarndaki ylan ldrme yasa Hinduizmdeki
bu dnceden kaynaklanyor olabilir.
Budizmin doduu Hindistanda bilinmeyen Uygurca tvbe dualar daha ok inceden
yaplan eviriler eklindedir. Bu metinler sevap kazanmak ve gnahlarndan arnmak isteyen
halk tarafndan yazdrlan dualardr.
Uygurca tvbe dualar yazdrann ve kazanlacak sevabn verildii kiilerin adlarn iermeleri
bakmndan tercme edildikleri ince tvbe dualarndan ayrlr. ince tvbe dualarnda duay
yazdran kiinin ad yer almaz. Dolaysyla da duay yazdrann adnn belirtilmesi Uygur
tvbe dualarna zg bir niteliktir.
Dualarda sadece ilenmi gnahlar deil, ilenmesi muhtemel gnahlar da yer almaktadr. Bu
ynleriyle dualara yazdrann bireysel gnahlarn ieren metinler olarak deil, Budizmin
gnah olarak kabul ettii dnce ve eylemleri listeleyen metinler olarak bakmak daha
dorudur.

KISALTMALAR
ET. Eski Trk iiri (Arat 2007)
Shg. Ein Uigurisches Fragment eines Beichttextes (Shgaito 1981)
Sn. Ein uigurisches Sndenbekenntnis (Zieme 1969)
TS Trke Szlk (TDK)
TT IV Trkische Turfan-Texte IV (Bang 1930)
U II Uigurica II (Mller 1910)

KAYNAKA
Arat, Reit Rameti, Uygurlarda Istlahlara Dair Makaleler Cilt I, s. 364-389. (Yayna Haz.
Osman Fikri Sertkaya), Trk Kltrn Aratrma Enstits Yaynlar, Ankara, 1987.
Arat, Reit Rameti, Eski Trk iiri Trk Tarik Kurumu yaynlar, 4. Bask, Ankara, 2007.
Bang Von W., A. v. Gabain, Trkische Turfan-Texte IV, Berlin, 1930.
Bang Von W A. v. Gabain, Uigurische Studien Ungarische Jahrbcher, 10, 1930, s. 193-
210.
Coomaraswamy, Ananda, Hinduizm ve Budizm, (ev. smail Tapnar), Kakns yaynlar,
stanbul, 2000.
aatay, Saadet, Uygurcada Hendiadyoinler Trk Leheleri zerine Denemeler, DTCF
yaynlar, Ankara, 1978.
Harman, . F., Cehennem, DA, c. VII, ss. 225226. 1993.
Katar, Mehmet, Yahudilikte, Hristiyanlkta ve slmda Tvbe, Anda yaynlar, Ankara,
2003.
Klimkeit, Hans J, Trk Orta Asyasnda Budizm (ev. Mehmet T. Berbercan) Seluk
niversitesi Trkiyat Aratrmalar Enstits Trkiyat Aratrmalar Dergisi, say 26, Gz
2009, Konya
Kk, Abdurrahman, Gnay Tmer, M. Alparslan Kk, Dinler Tarihi, Berikan yaynevi,
Ankara, 2009.
Mller F. W. K., A. V. Gabain, Uigurica II, Berlin, 1910.
lmez, Mehmet, Eski Trke Budist eviri Edebiyatna Ksa Bir Bak ada Trk
Edebiyatna Eletirel Bir Bak, Nevin nberk Armaan, Ankara, 1997: 225-256
znder, Sema Barutu, Eski Trklerde Dil ve Edebiyat Trkler Ansiklopedisi C. III s.
481-501, Editrler: Hasan Celal Gzel, Prof. Dr. Kemal iek, Prof. Dr. Salim Koca, Yeni
Trkiye Yaynlar, Ankara, 2002.
Sarkolu, Ekrem, Balangtan Gnmze Dinler Tarihi, Faklte Kitabevi, Isparta,
2008.
Shgaito, Masahiro, "Ein Uigurisches Fragment eines Beichttextes", Scholia, Beitrge zur
Turkologie und Zentralasienkunde. Wiesbaden 1981: 163-169 + 1 Tafel.
Tezcan, Semih, En Eski Trk Dili ve Yazn, Bilim, Kltr ve retim Dili Olarak
Trke, s.271-323, Trk Tarih Kurumu yaynlar, Ankara, 1978.
Trke Szlk, Trk Dil Kurumu Yaynlar, Ankara, 2005.
Yavuz, evket, Gnmzdeki Budist Mezhepleri Yaayan Dnya Dinleri, s. 341-355,
Diyanet leri Bakanl yaynlar (Editr Prof. Dr. inasi Gndz), stanbul, 2007.
Yitik, Ali hsan, Hint Kkenli Dinlerde Karma nancnn Tenash nancyla likisi, Bil
Yay Vakf Ruh ve Madde yaynlar, stanbul, 1996.
Yitik, Ali hsan, Budizm Yaayan Dnya Dinleri, s. 307-341, Diyanet leri Bakanl
yaynlar (Editr Prof. Dr. inasi Gndz), stanbul, 2007.
Zieme, Peter, Ein uigurisches Sndenbekenntnis, AOH 22, 107-121, 1969.