GOMBURZA: Aklasan Sa Cavite Nuong 1872

BAGO mag-9 ng gabi nuong Enero 20, 1872, nilusob ng 40

manggagawa at sundalong Pilipino ang tanggulang San
Felipe sa Cavite. Panguna ang isang sargento, si La Madrid,
pinatay nila ang 7 pinunong Espaol sa tanggulan (fuerza, fort).
Saka lamang sumali sa aklasan ang mahigit 100 tauhan sa mga
barko duon, mga Pilipino rin.
Pagkaraan lamang ng isang oras, nuong ika-10 ng
gabi, pinaputoknila ang isang caon upang ipahayag sa
kabayanan ang kanilangtagumpay - naagaw na nila ang fuerza at
ang imbakan ng sandata (arsenal) ng Cavite. Tumakas ang
isang tenienteng Espaol
upangmagsumbong subalit nabihag siya ng mga taga-Cavite,
kaya kinabukasan na bago nakarating sa Manila ang balita ng
aklasan.
Pagsikat ng araw kinabukasan, mula sa mga pader (paredes,
walls) ng fuerza, hinikayat ng mga nag-aklas ang iba pang sundalo
at manggagawang Pilipino sa himpilan (guarnicion, garrison) sa
Cavite subalit tumanggi ang karamihan ng mga sundalo. Sa halip,
pinaligiran nila ang fuerza at arsenal kaya napilitang magtago sa
luob ang bandang 200 nag-aklas.
Nuong araw ding iyon, dumating ang hukbong Espaol mula sa
Manila - 2 regimientos (regiments) ng mga sundalo at
isangbrigada ng artilleria, may dalang 4 caon - na pinasugod
ni generalRafael Izquierdo, governador ng Pilipinas nuong 1871
hanggang 1873, at kung kanginong lupit ay siyang naging sanhi ng
kaguluhan.
Kasama ng mga sundalong nakapaligid sa fuerza, paulit-ulit
sumalakay ang hukbong Espaol subalit palagi silang napaurong
ng mga nag-aklas. Nang nalaman ng mga Espaol na walang
pagkain sa luob ng fuerza at arsenal, pinasiya nilang gutumin na
lamang ang mga nag-aklas, at nagbantay sa paligid ang hukbo.
Hindi nagtagal, nagwagayway ng puting watawat ang mga nag-
aklas at sumuko.
Pinabayaan silang lumabas sa fuerza, bitbit pa rin ang puting
watawat, hanggang bandang 15 hakbang nang pinagbabaril sila
ng nakapaligid na hukbo. Patay na lahat ang unang pangkat ng
sumuko nang salakayin ng mga Espaol ang luob ng fuerza.
Walang laban ang mga nag-aklas na naiwan sa luob at agad
natapos ang bakbakan. Lahat ng buhay pa ay
binihag, nilitis at binitay, maliban sa mga tauhan ng mga barko,
na hinatulang makulong nang 10 taon saMindanao.
Sa paglitis lumitaw na ayaw magbayad ng buwis ang mga nag-
aklas, buwis na mahigit 200 taon nang libre sila bilang sundalo at
tauhan ng barko ng hukbong Espaol. Si Izquierdo ang nag-utos
na pagbayarin sila ng buwis mula nuong 1972. Sa pagparusa,
dapat sana ay natapos na subalit ginamit ni Izquierdo ang aklasan
upang sugpuin ang lumalagong kalampag (campaa, agitation) ng
mga Pilipino na maituring na kapantay ng mga Espaol, at palitan
ng mga paring Pilipino ang mga frayleng Espaol.
Hindi pa napupuksa ang aklasan sa Cavite, pinadakip na
ni Izquierdoang mga tanyag na Pilipino sa Manila, sa paratang na
kasabwat sa tangkang ihiwalay ang Pilipinas sa Espaa. Kasali sa
mga dinakip ang 3 Pilipinong pari, pamuno sa kalampag na
palitan ang mga frayleng Espaol - sina Jose Burgos, Mariano
Gomez at Jacinto Zamora.
Gomez, Burgos, Zamora
NUONG panahong iyon, ang tanging pag-asa ng Pilipino na
makapantay ang Espaol ay mag-pari. Dahil sa malawak na pag-
unlad sa Europa at paglay ng Americas mula sa pagsakop ng
Espaa, unti-unting yumaman ang mga mestizo at principales sa
Pilipinas, subalit tanghal pa rin ang pagiging pari nuon dahil
matimtiman ang mga tao.
Ito ang nilandas ng 3, marurunong at nagtapos lahat ng pagka-pari
saUniversidad de Santo Tomas. Nauna si Gomez, mestizong
Intsik na 73 taon gulang at cura sa Bacoor, Cavite. Siya ang
sumulat at naglabas ng pahayagang La Verdad (Ang Totoo, The
Truth) tungkol sa karumal-dumal na kalagayan ng mga tao sa
Pilipinas. Duon din niya nilathala ang mga maka-unlad na sulat at
panawagan niPadre Burgos. Sumunod si Zamora, mestizong
Espaol na ipinanganak sa Pilipinas nuong 1835 at
naging cura ng cathedral ng Manila sa Intramuros. Pinaka-bat at
pinaka-sikat si Burgos, mestizong Espaol na isinilang sa
Pilipinas nuong 1837. Nag-aral at nagsilbi siya sa isang
matalinong Pilipinong pari, si Pedro Pelaez,
na pambat ng kalampag na palitan ng mga Pilipino ang mga
frayleng Espaol. Nang namatay si Pelaez sa lindol sa Manila
nuong 1863, si Burgos ang pumeka. Sumulat siya
ngmanifesto nuong 1864, hindi sa pangalan niya, angal sa
pagpahirap sa mga Pilipinong pari. Bilang tagapag-suri ng mga
pari sa mgaparoco (synodal examiner of parish priests)
sa cathedral ng Manila, mabisa si Burgos at maraming frayle ang
nagalit sa kanya. Ilang ulit siyang inaway ni Gregorio
Martinez, arsobispo ng Pilipinas nuong 1862 - 1875.
Nang hindi nagtagal, nagtatag ang mga principale sa Manila
ngcomisin de reforma (Lupon sa Pagbubuti), isa si Burgos sa
nagsap, at siya ang natanghal na pinuno, ng
isang sangay(subcomisin, sub-committee) para sa mga pari.
Katulong niya sinaGomez at Zamora, at sinimulan silang tawagin
ng mga Espaol sa Manila at paligid na los filibusteros (mga
naghihimagsik).
Nilitis Nang Mabilis
Kasabay ng 3 pari, ipinadakip ni Izquierdo sina Agustin
Mendoza,cura ng simbahan sa Santa Cruz, Antonio Regidor,
kilalang abogado at concejal sa Manila, Joaquin Pardo de
Tavera, isangconcejal din, Feliciano Gomez, Enrique
Paraiso, Jose Basan,Maximo Paterno, Crisanto Reyes, Ramon
Maurente at iba pang mga tanyag na pari at principales sa Manila.
Dinakip din ang lahat ng Masn sa buong kapuluan, pinarusahan
o ipinatapon. Ipinasara ang maraming masonic lodges. Sa Cebu,
natutop nang biglaan ang Logia Espaola habang nagpupulong.
Lahat ay dinakip at ihinarap sa hukuman.
Ang maraming dinakip sa Manila ay nilitis saisang hukumang
militar (court martial) sa paratang na nagsabwatan upang
magtatag ng republica sa Pilipinas. Isang pinuno ng hukbong
Espaol, si Manuel Boscaza, ang hinirang na fiscal sa paglitis na
ginanap nang madalian. Isa ring sundalo, si capitanFontivel, ang
abogado ni Padre Burgos.
Umamin ang isa sa mga nasakdal (accused), si Francisco
Saldua, na kasabwat siya sa aklasan at sa tangkang himagsikan
laban sa Espaa. Kumalat ang bulong na patatawarin siya kung ti-
testigo siya laban sa 3 pari. Tutuo man o hindi, bumaligtad
si Saldua at ipinagkanulo ang mga kasama niyang pinaratangan.
Hinayag niyang 3 ulit siyang nagdala ng sulat kay Padre
Zamora na agad nagtungo sa bahay ni Padre Burgos. Sinabi rin
daw sa kanya nisargento La Madrid, ang pinuno ng aklasan sa
Cavite, at ng isang kapatid ni Pio Basa na si Padre Burgos ang
mamumuno sa pamahalaan, at siya ang hihingi ngtulong mula sa
sandatahang dagat ng America.
Ilang sundalo ng hukbong Espaol ang nagpahayag ng narinig nila
sa ibang tao na sakaling magwagi ang himagsikan, ang magiging
pangulo ng bagong republica ay ang pari ng paroco ni San Pedro.
Ito ang tawag sa paroco ng cathedral sa Manila. Ang pari duon ay
sa Padre Burgos, sunod ang pang-2 niya, si Padre Zamora.
Isang testigo, si Enrique Genato, ang nagsabi na nagpulong nang
lihim sina Burgos, concejal Regidor, Marcelo del Pilar, Rafael
Labra, Antonio Rojas at iba pa. Pinag-usapan daw nila ang mga
frayle, himagsikan at digmaan. Ipinahayag naman ni Marina Chua
Kempo na narinig niyang pinag-usapan ng mga nasakdal ang
gagawing paglipol (massacre) sa mga Espaol, at si La
Madrid daw ang itatanghal na governador o
pinunong militar (capitan general).
Isang frayle, si Fray Norvel, ang nagsiwalat na hinihimok ng mga
meztiso (creoles, half-breeds) ang mga tao na maghimagsik laban
sa Espaa. Nakita raw niya sa Burgos na nagpamudmod ng mga
kasulatan na laban (subversive) sa pamahalaan at kaharian. Pati
ang casera ng bahay na tinirhan ni Burgos ay tumestigo. Madalas
daw mag-usap ang mga dumalaw tungkol sa baril at caon,
sumisigaw pa ng Fuera oficiales, canallas, envidiosos, malvados!
( Palayasin ang mga nanunungkulan, ang mga baboy, mga inggit,
mga masama! ) at kung minsan naman,
Viva, Filipinas libre, independiente! ( Mabuhay, Pilipinas na
malaya at nagsasarili! ) Subalit lagi raw silang sinuway
ni Burgos at pinayuhang magsikap mapagbuti ang kalagayan ng
mga tao nang walang dahas o digmaan.
Hiniling ni capitan Fontivel, ang tagapag-tanggol ni Padre
Burgos, na pawalang bisa ang mga paratang dahil walang sapat
na katibayan, subalit tumanggi si generalIzquierdo at inutos na
ipagpatuloy ang paglitis. Nais
ni Fontivel na ukilkilin ang testimonio ni Saldua subalit itinigil na
ng hukuman militar ang paglitis, may sakit daw siSaldua at hindi
na kayang tumestigo uli. Nuong ika-11 ng gabi ng Febrero 15,
1872, matapos nag-usap ang mga juzgador nang 8 oras,
hinatulang mabilanggo nang 10 taon ang ibang nasakdal. Ang iba
naman ay ipinatapon sa Guam sa tagal ng mula 2 hanggang 8
taon. Si Saldua at ang 3 paring Burgos, Gomez at Zamora ay
hinatulan nila ng bitay.
Ginarote Sa Bagumbayan
WALA kaming kasalanan! Hinarap nina Burgos at Zamora ang
mga juzgador. Wala kaming kinalaman sa aklasan sa Cavite! Wala
kahit anumang katibayan laban sa amin!
Walang kabuluhan kumuha ako ng sariling tagapag-tanggol, wika
naman ni Gomez. Ayaw nyong mga jusgadores na ipakita kung
sino ang nagparatang sa akin. Kahit na alam nyong wala akong
sala, buo na ang pasiya nyong hatulan ako, at wala akong
kapangyarihan baguhin ang inyong pag-iisip.
Ikinulong sila sa piitan ng hukbong Espaol. Hindi nakapaniwala
siZamora na papatayin siya dahil lamang nanawagan siyang
gandahan ang turing sa mga Pilipinong pari, at unti-unti siyang
nasiraan ng bait, wala nang kibo at lagi na lamang nakatitig sa
malayo.
Kinabukasan, inutos
ni general Izquierdo kay arsobispo Martinezna hubaran ng
pagka-pari (defrock) ang 3 bago mabitay, subalit tumanggi
si Martinez, hanggang makakita ng katibayan laban sa mga pari.
Sa halip, inutos niya na patunugin ang
mga kalembang(campanas, church bells) ng cathedral sa Manila
nuong araw ng bitay, Febrero 16, 1872, nang dumagsa ang
maraming tao saBagumbayan.
Nasaksihan nilang unang binitay si Saldua, nakangiti hanggang
bandang huli dahil sa maling akala niya na patatawarin siya dahil
sa kanyang testigo. Sumunod ang matandang Padre Zamora,
tas ang nu, dilt ang mga mat. Binigyan niya ng bendicin ang
mga tao na nakaluhod sa paligid. Walang dahong nalalagas kundi
sa takda ng Dis, wika niya sa frayleng Recollect na nag-
confesar sa kanya. Yari din lamang amen niyang mamatay ako
dito ngayon, mahal kong Padre, masunod ang kaluoban niya!
Si Padre Zamora ay sukdulang baliw na. Walang imik na lumapit
nang tawagin, umupo sa bitayan, at walang imik na namatay.
Huling tinawag si Padre Burgos. Napa-iyak parang bat, tinung
niya ang ulo sa mga kaibigang namatyagan niyang nakapaligid.
Pagka-akyat sa bitayan, hinayag niya kay comisario Boscaza,
Senores, pinapatawad ko kay. Naway patawarin din kayo ng
Dis!
Anong kasalanan ang nagawa ko? bulalas ni Burgos sa mga
frayle na nasa tabi niya, hinimok siya mamatay nang tahimik.
Talaga bang mamamatay ako nang ganito? Dis ko, wala bang
katarungan sa daigdig?!
Patawad po, Padre, lumuhod sa harap
ni Burgos ang verdugomatapos niyang igapos ito sa garotte,
kailangan pong patayin kita, labag man sa kaluoban ko!
Pinapatawad kita, hijo, sagot ni Burgos, tupdin mo ang iyong
tungkulin.
Pagkabitay kay Burgos, namighati ang mga tao sa paligid,
lumuhod lahat at nanaghoy nang panalangin para sa patay.
Nabalisa ang mga Espaol at mga frayle at nagkulong lahat sa
luob ng Intramuros. Sa halip na matakot ang mga tao gaya ng
tangka ni general Izquierdo, ang pagbitay sa 3 pari ay lalong
nagpalawak ng pagpuna ng mga Pilipino sa kalabisang dinaranas
nila. Nagsimulang natiklop ang hinawa ng mga karaniwang tao
sa politica de reforma ng mga Pilipinong pari at principales.
Sa udyok ng mga frayle, nagpatuloy ang pag-usig sa mga
nananawagan ng reforma, kahit na pagka-alis ni Izquierdo nuong
1873. Upang makaiwas, ilang principales ang tumakas at
nanirahan sa Hongkong at iba pang lungsod sa mga kalapit na
bayan. Ang mga maykaya ay nagtuloy sa Europa, pati sa Espaa
mismo na, dala ng walang tigil na sigasig ng mga makabagong
Espaol, ay mas mapagpalaya at maka-unlad kaysa sa Pilipinas.
Sila ang nagmana ng tinig na naudlot nuong bitayin
sina Gomez, Burgos at Zamora. Pagkaraan lamang ng 8 taon,
sumaliw sa tinig si Graciano Lopez Jaena na dumating sa
Espaa nuong 1880. Napalitan
ang politica ng reforma ngpolitica ng propaganda.
copyright 2005