Skripte SF-a nisu namenjene da se koriste umesto obavezne literature, ve uz nju.

Niko ne
garantuje potpunu ispravnost ovih skripti (sve podatke bi trebalo proveriti). Niko ne garantuje
pozitivan ishod na ispitu, u sluaju uenja samo iz ovih skripti. Na naem sajtu
(www.studentski-forum.org) moete nai i kompletan spisak ue i ire literature preporuene
od strane profesora.


ISTORIJA UMETNOSTI SRPSKIH ZEMALJA U
SREDNJEM VEKU 2

DANDROVA SKRIPTA ZA PRVI DEO
(Dandrove beleke sa predavanja)





DOBA STEFANA DEANSKOG


- Roen je oko 1275; Milutinov sin iz prvog braka (moda sa J elenom)
- Zna se da je 1314. bio kralj Zete
- Imao sina Konstantina sa Anom Terter iz Bugarske
- Srpski presto je trebalo da nasledi neko od Irinine (Simonidina majka ??) brae pa se
Deanski pobunio protiv oca 1314; posle se sam dobrovoljno predao pod uslovima
koji nisu bili ispotovani; tom prilikom je oslepljen u Skoplju, pa proteran u Carigrad
sa enom Teodorom (?) i Duanom i Duicom; proveo je 7 godina u manastiru
Pantokrator.
- Zahvaljujui intervenciji episkopa, Milutin mu je pred smrt oprostio, dozvolio da se
vrati u Srbiju gde mu je dodeljena i oblast
- U januaru 1321. krunisan je u Pei
- Pobedio je sina Konstantina, kao i Vladislava, Dragutinovog brata
- ena mu umire i zamalo se eni latinskom princezom, ali ipak se 1324. oenio
vizantijskom princezom Jelenom Paleolog (ili Marijom ????), unukom Teodora
Metohita (ktitora Hrista Hore)
- Bio je u dobrim odnosima sa Andronikom II Paleologom; ali kada ga 1328. je zbacio
Andronik III, dolazi u sukob sa Vizantijom
- 1330. bitka kod Velbuda gde je pobedio cara imana (??); u ovoj bici se istakao i
Duan
- 1331. Duan se pobunio protiv oca, zarobio ga i odveo u Zvean
- Stefan Deanski umire u novembru 1331; moda i ubijen od strane Duana


Hilandar








2
- Boravei u Carigradu, upoznao se sa tamonjom umetnou
- Ktitorsku delatnost zapoinje u Hilandaru
- Obnavlja neke portrete u katolikonu, trpezariju i grobljansku crkvu

Katolikon
- U najnioj zoni katolikona su muenici, u drugoj su portreti koje je Deanski dao da
budu naslikani (ovo je na istoku priprate)
- U toj drugoj zoni je Stefan Deanski i pored njega, kao savladar, Duan, koji je
krunisan ve 1323; predstavljen je kao mladi kralj sa svojim sinom Uroem (kako ako
je roen 1337. ???); Duan se uvek slika pored oca kao golobradi mladi sa dugom
kosom
- Natpis pored Deanskog
- Freske se datuju u vreme samog poetka njegove vlasti, pre 1324. jer se on te godine
oenio Jelenom Paleolog, to bi sigurno bilo istaknuto u natpisu (veze sa Vizantijom
se uvek istiu)

Trpezarija
- Uglavnom se u literaturi navodi da je ovo slikarstvo iz Milutinovog doba jer je
zapisana godina 1293; meutim, to je godina kada je trpezarija podignuta, a oslikana
je kasnije; uvek se prvo ivopie crkva pa posle ostali delovi kompleksa, a ivopis
katolikona je zavren oktobra/novembra 1321; znai trpezarija je oslikana posle
1321.
- Do XIX veka trpezarija i nametaj bili su potpuno ouvani
- Na severnom zidu, na zabatu (?) iznad igumanskog prestola u apsidi trpezarije,
pronaene su freske iz doba Deanskog; to su tri scene: Susret Avrama sa Svetom
Trojicom, Gostoljublje Avramovo (Avran u Sara slue; jedan aneo ima krstasti
nimb), rtva Avramova; iznad ovih scena bio je Hristos u poprsju (?); svi natpisi su
na grkom slikar je verovatno bio Grk; Renesansa Paleologa
- Scene iz itija Svetog Save ???

Grobljanska crkva
- Danas je posveena Blagovetenju, a nekada Svetim Apostolima
- Spratna graevina; dole kosturnica
- Jednobrodna, 3 traveja, priprata u znatnoj meri prezidana
- Oltar ima poluobliasti svod, a proskomidija i akonikon krstasti
- Juna fasada crkve ralanjena je slepim dvostrukim lucima

- Glavna apsida Sluba arhijereja, a u svodu Vaznesenje (nije sigurno?)
- Blagovesti na trijumfalnom luku, ispod Svetog Dimitrija i Svetog ora
- U donjoj zoni niz svetih monaha, prvi je Sveti Jovan Pretea sa krilima ???
- Uz oltarsku pregradu su Sveti Petar i Pavle, zbog ega se misli da je crkva bila
posveena Svetim Apostolima
- U apsidi nije sauvana predstava Bogorodice, ali na luku su dva arhanela u carskoj
odei
- U protezisu je Sveti Stefan Prvomuenik, a zatim niz svetitelja
- U akonikonu je akon Roman Melod, uveni vizantijski crkveni pesnik






3
- Uz Uspenje Bogorodice bili su naslikani Sveti Kozma i verovatno Sveti Jovan
Damaskin i ostali melodi
- Stilske analize su nedovoljne za datovanje; jedini pouzdan pokazatelj je to to je
slikarstvo katolikona zavreno pred Milutinovu smrt

Pirg Svetog Vasilija
- 1301/2. Milutin je sagradio tvravu i odbrambenu kulu na hilandarskom pristanitu
Spasov pirg ili Pirg Vaznesenja (u XIX veku jo je bila sauvana; sada samo zidovi);
bio je potrebna kao zatita od gusara; pirg je bio nezavisan od Hilandara jer su mu bila
dodeljena razna imanja
- Na vrhu pirga sagradio je i paraklis Vaznesenja
- Od 1322. ovaj pirg se pominje kao pirg Svetog Vasilija jer je Deanski podigao crkvu
Svetog Vasilija; Da li ju je sagradio ili prepravio staru??? Da li je isto na vrhu pirga???
- Saeti upisani krst
- Jednobrodna, prilino skromnih dimenzija
- Osnova slina Kraljevoj crkvi u Studenici, ali na istonoj strani su dva stuba i luk koji
nose kupolu; takoe, Priprata je odvojena punim zidom; ima spratnu konstrukciju
katihumenu
- Kupola je osmostrana
- Graena u duhu vizantijskog stila naizmeninim reanjem tesanog kamena i opeke

- Bila je ivopisana, ali je ivopis prekreen 1809.
- Jedino to je ostalo, na severnom i junom stupcu uz oltarsku pregradu, su Hristos
Pantokrator i Bogorodica Odigitrija; ovo je za sada jedini ouvani ivopis iz tog
perioda (?)
- Stilski naglaava ono to e doi polovinom XIV veka
- Datovanje vrlo uslovno, zbog predstave Deanskog datuje se u njegovo vreme
- Deanski je naslikan u povorci Nemanjia svetitelja Milutin, Stefan Nemanja,
Deanski (da li se ovo odnosi na ovu crkvu ??? izgleda da ne...)
- Poto je mala, u crkvici je mogao da bude jo samo ciklus Velikih praznika i/ili
Hristovih stradanja


Sveti Nikola Dabarski u Banji Pribojskoj oko 1326.

- Starija crkva bila je jednobrodna graevina sa 3 traveja i kupolom; podigao ju je
Nemanja, ktitori su bili i Uro i Dragutin; bila je bitno kultno sredite; stradala je u
napadu Bogumila 1326.
- Nalazi se na granici sa Bosnom tako da je esto bila na udaru Bogumila
- Obnovio je Deanski uz pomo episkopa dabarskog Nikole o emu govori jedan
portret, kao i ploa koja je iskopana u blizini crkve, a nalazila se iznad ulaza u crkvu i
govori o ovoj obnovi
- U Studenikom jevanelju takoe se pominje obnova crkve posle napada Bogumila, a
pominje se i episkop Nikola koji je uloio veliki trud u njenu obnovu
- Crkva ima oblik razvijenog upisanog krsta sa kupolom






4
- Priprata u obliku saetog upisanog krsta; prvobitno je imala i slepu kalotu, ali sada
tambur ima prozore (ako je kalota, kako ima tambur?)
- U isto vreme kao i naos i priprata, nastao je i otvoreni trem, veoma omiljen za to
vreme
- Juni paraklis posveen je Uspenju Bogorodice, ali nije sasvim sigurno iz kog je
vremena; u XIX veku je ispod oltara ovog paraklisa na dubini od oko 1,5m iskopana
veoma bogata riznica u koju su monasi pre seobe zakopali mnogo predmeta
- Fasade su bile prekreene, a zatim je imitiran rad raznobojnim mermerom kao na
fasadi Banjske

- Freske su nastale u dva navrata; datovanje: u Studenikom jevanelju pie da je crkva
obnovljena posle napada Bogumila 1328 (ili 1326 ?); pronaena je i ploa na kojoj
pie da je obnova iz 1328/9. i da su ktitori Stefan Deanski i episkop Nikola III
Dabarski
- ivopis u velikoj meri stradao
- Oko 1571. najvei deo fresaka je preslikan; neki delovi su isto oslikani, a ima i novih
scena
- Crkva je svojevremeno sluila kao turski garnizon
- U oltaru je ivopis iz XIV veka: skoro sve figure Slube arhijereja; naslikan je i
ciklus Hristovih posmrtnih javljanja (od epohe Paleologa taj ciklus se skoro
redovno slika u oltarskom prostoru)
- U akonikonu je ciklus Bogorodice
- Uz oltarsku apsidu je monumentalna predstava Svetog Nikole, posrednika u
ktitorskoj kompoziciji; Deanski sa modelom crkve i mladi kralj Duan
- Sveti Simeon Nemanja kao veliko*******, a pored je bio i sveti kralj Milutin
(gde?)
- U drugoj zoni na junom i severnom zidu sauvano je nekoliko scena iz ciklusa
Hristovih stradanja; sever: Raspee, Skidanje sa krsta, Polaganje u grob i
fragment praznog groba; jug: Tajna veera, Pranje nogu
- U zoni iznad je ivopis iz XVI veka; tu su ciklusi Svetog Nikole i sabori
- Pobeda na Milvijskom mostu jedinstvena scena za srednji vek; Konstantin Veliki
pobeuje Maksencija; Deanski je smatran novim Konstantinom; tu su i scene vezane
za asni krst; ova crkva bila je na granici sa Bosnom i bila je esto napadana;
Bogumili ne potuju krst, tako da su najverovatnije zbog toga ove scene u priprati


Sveti Nikita kod Skoplja

- Evtihije je Mihailov otac; prvo su slikali zajedno, a posle u Srbiji Mihailo slika sam;
potpisuje se kao Mihailo Evtihijev
- Datovanje: natpis iz 1454. govori o obnovi, pa se datuje po poveljama; urieva
teorija nije dobra; nema mesta za portret kralja Milutina, a nigde nema freske znai
nije pre 1321. (???)
- Zbog nekih sukoba dolo je do ****** crkava pirg se daruje nekome (?), a Srbima
se vraa Sveti Nikita







5
- Priblino u isto vreme ili malo kasnije, Deanski je odluio da podigne mauzolej;
pozvao majstore iz Kotora (1326/7 1335); najznaajniji je bio fra Vita iz Kotora
- Glavninu radova i ivopis (1337/8 1347/8) finansirao je Duan
-

Crkva Hrista Pantokratora posveena Vaznesenju ???

- Rade se i ostale manastirske zgrade


Crkva Svetog Spasa kod Velbuda Spasovica posle leta 1330.

- Podignuta posle bitke kod Velbuda (Velbud se nalazi u Bugarskoj, dananji
ustendil); pre bitke se u Starom Nagoriinu pomolio Svetom Georgiju da e ako
pobedi okovati ikonu pred kojom se molio (fresko-ikona); pronaeni su tragovi da je
bila okovana u srebro
- Zapoeta na samom kraju vladavine, verovatno ju je dovrio Duan
- Sagraena navodno na mestu sa kog je Deanski komandovao u bici
- Danas od nje skoro nita nije ostalo; osnovu rekonstruisao arhitekta Zdravkovi uz
pomo Bugara
- To je crkva saetog upisanog krsta sa pilastrima umesto stubaca
- Apsida je spolja bila trostrana; ornament u vidu meandra na spoljnoj strani
- Priprata je imala 2 kupole (moda je uzor Bogorodiina crkva u Hulandaru)
- Sve kupole bile su osmostrane sa kolonetama priljubljenim uz tambur carigradski
detalj
- Zidana je i vizantijskom maniru, naizmeninim slaganjem tesanika i opeke
- Za pripratu je uzor svakako bila Bogorodiina crkva u Hilandaru, koja takoe ima dve
kupole nad pripratom


Crkva Svetog Stefana Prvomuenika u Duljevu oko 1340.

- U Patroviima kod Budve; to je bio Deanski metoh; prvo se mislilo da je Duanova
- Jednobrodna crkva sa 3 traveja i poluobliastim svodovima
- Polukruna apsida
- Tipina primorska arhitektura
- Datovao je Vojvodi
- Po fizionomiji izgleda kao Duanove crkve; takoe, Stefan Deanski nije oznaen kao
"sveti", a tako se oznaava od 1345. (?)
- Posle zemljotresa 1979. otpao je malter i pokazao se ivopis iz XIV veka sa portretima
Stefana Deanskog i mladog kralja Duana u ktitorskoj kompoziciji


PEKI KOMPLEKS
(obnova u vreme Stefana Deanskog)







6
- U vreme Deanskog poinje obnova i proirenje Svetih Apostola po ugledu na
carigradske manastirske celine
- Uticala su dva arhiepiskopa: Nikodim (1317-1324) i Danilo II; Sava III umro je
1316; za novog arhiepiskopa izabran je Nikodim
- Nikodim je na severu od Svetih Apostola sagradio crkvu Svetog Dimitrija; za razliku
od Svetih Apostola, zidana u isto vizantijskom maniru, ali sa udnom romano-
gotikom arhitekturom kakva se negovala u primorju
- Danilo II sagradio je na jugu crkvu Bogorodice Odigitrije, paraklis Svetog Nikole i
kapelu Svetog Danila Stolpnika

Sveti Dimitrije u Pei 1322/4.

- Zadubina i mauzolej arhiepiskopa Nikodima
- Saeti upisani krst
- Zapadni travej zasveden je krstastim svodom
- Crkva je zidana slaganjem kamena i opeke
- Kupola je osmostrana, kolonete na tamburu; prozori na tamburu uokvireni su
dvostrukim lukovima est motiv
- Bogato ukraen portal
- Produen je istoni krak krsta i umetnut je travej iznad asne trpeze bema
- Iz ovog vremena potie ukraeni kameni ikonostas
- Romano-gotiki ukras na jednoj bifori i na bifori na zazidanom zidu u zapadnom
traveju (?)
- Sarkofag arhiepiskopa Nikodima nalazi se u zapadnom traveju uz severni zid i
izraen je od crvenog mermera; monumentalan, podsea na carigradske porfirne; ima
puno krstova na poklopcu i bonim stranama

Bema deo oltarskog prostora iznad asne trpeze
Pastoforije bone oltarske prostorije

- ivopis Svetog Dimitrija 1321-4. (kako ako je sagraena 1322-4. ???)
- Slikar Jovan; prvo se mislilo da je radio oko 1345, pa se pretpostavljalo da je radio i u
Deanima, ali novo datovanje to opovrgava
- 1619/20 ivopis je obnovio Georgije Mitrofanovi
- crkva je u obliku saetog upisanog krsta u ovakvim crkvama ciklus velikih
praznika se uglavnom slika na zidovima potkupolnog prostora
- u kupoli se nalazi Vaznesenje; ovo je poslednja crkva tog tipa (Sv. Apostoli takoe
imaju Vaznesenje u kupoli, sigurno nije sluajnost to je i ovde tako uraeno; takoe, i
Sv. Apostoli imaju grobni karakter)
- u tamburu su Bogorodica, aneli, apostoli
- u pandantifima su jevanelisti
- Nerukotvorene ikone su prikazane standardno, ali su umesto arhanela naslikana dva
heruvima
- poto su u tamburu kupole uesnici Vaznesenja, proroci su pomereni na potrbuja
lukova; prikazani su Isaija i Avakum, a na istonoj strani David i Solomon, koji se
dovode u vezu sa Blagovestima






7
Oltarski prostor
- ivopis prilino sveden
- u polukaloti apside nalazi se Bogorodica Znamenja; ona o pojasu ima belu maramicu
ubrus; to je motiv iz antike ikonografije, odlikuje carice i znak je dostojanstva
- ovde je pronaen potpis: "Dar Boji iz ruke Jovanove" uobiajena vizantijska
formulacija
- u nioj zoni je Priee apostola hlebom i vinom; na ovoj sceni vidi se neobina
arhitektonska konstrukcija to je Gornica na Sinaju
- ispod je Sluba arhijereja ovaj deo je iz XVII veka, ali on je najvie oteen
- u prozoru je arhangel Mihailo
Protezis
- Vizija Svetog Petra Aleksandrijskog; ispod njega niice je pao Arije Prokleti
- Na svodu oltarskog prostora je Silazak u Ad ili Skidanje sa krsta (?)
- Prikazane su i neke scene iz Bogorodiinog ciklusa Vavedenje, Roenje
Bogorodice
Naos
- Veliki praznici poinju na istoku, na trijumfalnom luku su Blagovesti
Istok: ispod Davida i Solomona je arhangel Gavrilo iz XVII veka
Jug: dalje se niu Rodjenje i Sretenje sa uobiajenom ikonografijom, s tim to je veliki
deo Roenja posveen pastirima
Zapad: dalje, na zapadnom delu potkupolnog prostora, su Krtenje i Preobraenje
jednostavne, svedene kompozicije
Sever: dalje, na severnom zidu, su Vaskrsenje Lazarevo i Ulazak u Jerusalim (ovaj deo
se obruio u zemljotresu, pa ga je preradio Georgije Mitrofanovi i ojaao zid)
- Uz oltarsku pregradu su Hristos i Bogorodica Zastupnica iz XVII veka; takoe je cela
juna strana donje zone iz XVII veka i na njoj su prikazani sveti monasi (da li je to u
ovoj crkvi ???)
Zapadni travej
- Uspenje je pomereno na juni zid zapadnog traveja; zato?
- Naspram Uspenja, na severnom zidu zapadnog traveja je Silazak Svetog Duha na
apostole, sa personifikacijama naroda i jezika
- - zapadni zid zapadnog traveja Oplakivanje Hrista i Mironosice na Hristovom
grobu
- zazidana bifora na zapadnom zidu Bogorodica Oranta i Sveti Joanikije u
zastupnikoj molitvi (na osnovu ove freske ceo ivopis je bio pogreno datovan)
- program na zapadnom zidu vezuje se za zagrobnu funkciju zapadnog traveja
- Nikodimov sarkofag od crvenog mermera nalazi se uz severni zid zapadnog traveja
- ciklus Svetog Dimitrija naslikan je u sredinjoj zoni; veoma je sveden, samo na
najbitnije scene; neke od njih su: Pobeda Svetog Nestora nad Lijem (???), Smrt
Svetog Dimitrija, Molitva solunskog arhiepiskopa Evsakija (?) nad telom Svetog
Dimitrija...
- u gornjim zonama jo neke scene u medaljonima aneli i proroci pored njih
Zaharije sa sedmokrakim svenjakom; i Danilo je bio naslikan, ali je oteen
- na potrbuju luka koji vodi iz zapadnog traveja su Mojsije i Aron
- Svod zapadnog traveja: Hristos Emanuil i 4 sabora; to su 2 vaseljenska sabora i 2
srpska sa natpisom "Bogom sazvani sabori"; na jednom srpskom saboru je Sveti






8
Sava sa ostalim arhijerejima oko njega (na osnovu Domentijanovog itija), a na
drugom Stefan Nemanja ustoliava kralja Milutina na presto
- glavni slikar bio je Grk i potpisao se u oltaru Jovan Grk; potpisao se na grkom, a
ostali natpisi su na srpskom; Jovan je radio u isto vreme kad i Mihailo i Evtihije;
vrhunski umetnik Renesanse Paleologa po kompoziciji, obradi draperija, modulaciji
lica, proporcijama...; raeno u klasicistikom maniru
(U literaturi se navodi da su radila dva slikara, ali to nije verovatno istina; dominira
jedinstven slikarski doivljaj; zografu Jovanu se pripisuje juna strana: Bogorodica
Znamenja (potpisao se), Roenje Bogorodice u oltaru, ciklus Svetog Dimitrija,
Vaseljenski sabori na svodovima; anonimnom saradniku se pripisuje: Sretenje,
Preobraenje, Oplakivanje Hrista, Mironosice na Hristovom grobu, Sretenje; navodno
su i na Prieu hlebom i vinom radila dva slikara, ali Markovi kae da je to malo
verovatno; ima razlika u boji, ali nita bitnije to bi ukazivalo na dva slikara)


Bogorodica Odigitrija
Danilo III 1324-37.

- Sagradio je arhiepiskop Danilo II
- Razvijeni upisani krst sa kupolom na slobodnim stupcima. Kupola je osmostrana,
nema kolonete ve samo stubie u vidu konzola
- Istoni krak krsta je dosta irok
- Apsida je trostrana, sa slepim niama u gornjoj zoni; jedna romano-gotika bifora
- Zidana u vizantijskom stilu, mada je jedan deo crkve bio omalterisan i oslikan
- Kupola osmostrana, ali nema kolonete, samo stubie u vidu konzola
Paraklis Svetog Nikole
- Podignut je najverovatnije u vreme Deanskog
- Jednobrodna crkva sa 2 traveja i poluobliastim svodom
- Zidana je takoe u vizantijskom stilu, kamenom i opekom; pokuaj elijastog zidanja
- Poluobliasti svodovi
Priprata
- Monumentalna; u to vreme je postojala tendencija graenja raskonih prostorija
korienih za sabore; znatno prepravljena u XVI veku
- Ima 12 traveja koji su otvoreni kao trem
- Svi traveji su krstasto zasvedeni
- U to vreme postojala je tendencija da se takva priprata gradi uz katedralne crkve ima
i kamene klupe za sedenje na zborovima
- Nad pripratom je bila katihumena koja je verovatno stradala u tursko vreme
- Prvobitno je postojala i kula-zvonik, vidi se na bakrorezu iz XVI veka, a prikazana je
i na modelu crkve u Bogorodici Odigitriji. Iskopani su temelji ispred priprate, na
mestu gde bi bilo oekivano da bude zvonik, ali Vojvodi kae da su tu temelji jako
plitki i slabi, i da je malo verovatno da je na njima bila kula-zvonik. Danilov uenik
kae da se u tom zvoniku nalazio neki paraklis.
Da li se nalazio na samoj priprati? Na bakrorezu se ne vidi jasno. Mogui uzori
Sveta Sofija u Ohridu (1314.), ia i Bogorodica Ljevika; u ii je kula ispred






9
priprate, a u Bogorodici Ljevikoj je priljubljena uz pripratu. Od dve teorije nijedna
nije potvrena. Vojvodi kae da objanjenje M. uput ne moe da se prihvati.
ta je starije, spoljna priprata ili paraklis Svetog Nikole? Logino bi bilo da je prvo nastao
paraklis, ali prof. Vojvodi kae da ne sledimo uvek logiku. U ovom sluaju prvo je
podignuta priprata, verovatno jer na zapadnom zidu Bogorodice Odigitrije ne postoji
bifora, to nam ukazuje na to da je u vreme zidanja ove crkve bilo planirano i zidanje
priprate. Meutim, na zidu izmeu Bogorodice odigitrije i paraklisa postojao je prozor koji
je naknadno zazidan zazidan je kada je podignut paraklis da ne bi smetao ivopisu. Znai
prvo je sazidana spoljna priprata.
Utvrivanje relativne hronologije ivopisa (priprata)
- Da li je Duan na Lozi Nemanjia predstavljen kao mladi kralj, kralj ili car?
- Nije prikazan Uro, sin Duanov, roen 1337.
- Danilov portret iznad ulaza u naos prikazan je mlai nego na ktitorskoj kompoziciji
iz Bogorodice odigitrije; to nam govori da je godina ivopisanja blia 1331. od kada je
Duan kralj, nego 1337. kada je Uro roen

- Bogorodica Odigitrija je oslikana blie 1337. (znamo da je za vreme Danila II, a posle
priprate)


ZADUBINE VLASTELE U VREME DEANSKOG


Crkva Vavedenja Bogorodice u Kuevitu 1321-31. (???)
(kasnije Svetog Spasa - Spasovo)

- Feudalni sloj jo uvek nije bio dovoljno bogat pa je malo toga graeno
- Nalazi se u Skopskoj Crnoj Gori; Kuevite je bilo metoh Svetog Nikite kod Skoplja
- To je jedna izuzetno raskona i monumentalna graevina, retko ouvana
- U poetku, grekom je za ktitora smatran Asen; ktitor je vlastelinka Marena/Marina,
moda ve zamonaena u trenutku gradnje crkve; naslikana je u okviru ktitorske
kompozicije sa Sv. Marinom, njenom zatitnicom; Marinin sin se zvao Radoslav, a
erka Vladislava; Vladislavin mu bio je despot Dejan Manjak, Duanov vlastelin;
naslikani su zajedno u priprati koju su njih dvoje naknadno podigli; priprata se 1348.
ustupa Duanu
- Razvijeni upisani krst, masivni stupci; pandantifi nisu pravilno izvedeni, malo su
deformisani; vrlo visok tambur
- Apsida spoljapetrostrana; bogate slepe nie je ralanjuju (carigradska odlika);
iznad je keramoplastini ukras (epirska odlika)
- akonikon odvojen punim zidom od naosa i ima spratnu konstrukciju posveenu
Svetom Nikoli
- Priprata je podignuta naknadno, ali ubrzo posle oslikavanja naosa; bilo je planirano da
bude izgraena jer su neke obavezne scene u naosu, kao Sveti Petar i Pavle, ostavljene
da budu naslikane u priprati
- Deo vrata na junom zidu vrlo stara ali verovatnije je da su iz turskog perioda, a ne
originalna






10
- Ouvano dosta crkvenog nametaja (mermerna krstionica)

- ivopis naosa zaven je oko 1331; 1874. ivopis je prekreen, ali je skoro ceo posle
ponovo otkriven (osim u kupoli)
- 25 sevastijskih muenika u prstenu kupole, to je neuobiajeno; posle e biti takvih
primera u jo nekim crkvama
- Oltar je standardno oslikan Bogorodica ira od Nebesa, ispod aneli u
medaljonima;
Istoni travej je veoma dug i u njemu su smetene 4 scene: Roenje, Sretenje,
Mironosice na Hristovom grobu i Silazak u Ad (put od Ovaploenja do
Vaskrsenja);
U gornjem delu oltara je: Silazak Svetog duha na apostole, praznik Prepolovljenje
sa Hristom Emanuilom (to je takoe neuobiajeno), Put u Emaus, Veera u
Emausu;
Priee apostola je sputeno na bone zidove ispod scena vezanih za Emaus
(u okviru Puta u Emaus je karakteristina predstava Hrista ("Hrist u drugom obliju"
ili "Hristos Prvosvetenik" jer je prinosei sebe na rtvu postao svetenik); slika se
tako samo posle Vaskrsenja; kraa brada, tonzura)
- Proskomidija: u nii je ogromna figura arhangela Gavrila koja zauzima dve zone;
ciklus Bogorodice; jedan neidentifikovani starozavetni prorok
- akonikon ima spratnu konstrukciju; u nii je Sveti Nikola i 7 arhijereja koji ga
prate; na spratu takoe Sveti Nikola
- Naos najvie zone nastavljaju se Veliki praznici; Blagovesti su na istonom zidu;
itav svod severnog kraka zauzima Vaznesenje;
Odmah ispod ovog ciklusa je ciklus Hristovih stradanja;
Nekoliko scena iz ciklusa Bogorodice: Vavedenje (manastirska slava) na junom zidu
i Roenje Bogorodice na zapadnom zidu, a iznad je Uspenje;
Ispod su medaljoni sa poprsjima, a ispod stojee figure; stojee figure Hrista, Svetog
Jovana Pretee, Svetog Nikole, Svetog Stefana Prvomuenika; zatim idu najugledniji
pustinosluitelji, sveti stolpnici;
Na zapadnom zidu Konstantin i Jelena
- Marina je naslikana na severnom zidu priprate, preko puta nje na pilastru je Sveta
Marina; Marinina deca su na junom zidu priprate Vladislava sa Dejanom
- Slabiji slikari, ali su ikonografskim novinama pokuali da nadoknade stilsku slabost;
niz narativnih epizoda kao u ilustrovanom rukopisu Sveti Jovan u Krtenju
razgovara sa narodom, Hristos u Preobraenju silazi sa gore Tavor i razgovara sa
apostolima; ubaene su i scene koje uvode u sledeu, kao na primer: pre Ulaska u
Jerusalim je Dovoenje magarice, pre Vaskrsenja lazarevog je Razgovor Hristov sa
Marijom i Martom;
Bilo je tri slikara; bili su Grci; najbolji je radio na ciklusu Hristovih stradanja, a
najslabiji u oltaru; netaan crte, loe proporcije; uzor im je slikarstvo Milutinovog
doba; delimino se oponaa rad Astrape iz Svetog Nikite

Katedrala Svetog Tripuna u Kotoru







11
- Ovde su uvane moti Svetog Tripuna; ranije je sredite kulta bilo u Frigiji; oltari su
osveeni 1166; sadanji izgled je barokni, posle brojnih zemljotresa
- Znaajni radovi u XIV veku; tada je uraen i ivopis; radovi su zapoeti 10. juna
1331. (ovo znamo po dokumentu u kome se jedna bogata porodica obavezala da e
plaati radove grkih slikara); ovaj poetak jo uvek pripada dobu Deanskog, ali
veina radova je iz Duanovog vremena
- Od tih fresaka sauvano je veoma malo, iako je bila u celini ivopisana; posle
zemljotresa iz 1979. otkriveni su ispod lukova ostaci 10 svetih ena i da arhijereja; do
tada su bile poznate samo dve scene, obe u apsidi: ostaci Raspea sa Svetim Jovanom
Jevanelistom i Longinom i Skidanje sa Krsta; verovatno pod uticajem zapada
- Krenuvi od june strane sredinjeg traveja ide niz svetih ena na lukovima Sveta
Marija Magdalena i Sveta Marta, Sveta Margarita (na istoku Sv. Marina) i Sveta
Katarina (obe bile visokog roda, prikazane sa krunama) Sveta Tekla i Sveta Agata,
Sveta Lucija i Sveta Klara (osnovale su enske monake redove kod Katolika; imena
su im etimoloki slina - svetlost);
Na severnoj strani su Sveta Anastasija i Sveta Petka (Paraskeva) (imena se dovode u
vezu zbog Raspea u petak i Vaskrsenja; Sv. Petka je insignirana kao Sv. Veneranda);
natpisi su na latinskom, izbor svetiteljki takoe delimino zapadnjaki, a ikonografija
potpuno vizantijska;
Dva poslednja poprsja arhijereja na severnoj strani sredinjeg traveja Sveti
Ambrozije i Sveti Avgustin (dvojica od etvorice najveih latinskih crkvenih otaca, ali
su bili potovani i u vizantijskom svetu; Sv. Avgustin je uenik Sv. Ambrozija; ovde
prikazani kao vizantijski arhijereji)
- Dobra odbrada inkarnata, karakteristini crveni potezi, ali sklonost ka deformsanju
likova verovatno gotiki i primorski uticaj

Crkva u selu Dii kod Ljiga

otkopana oko '92/93., pripisana Deanskom, ali verovatno nije njegova; bitna je jer
pokazuje dokle se prostirala drava
- Priprata odvojena punim zidom
- Apsida potkoviasta iznutra
- Zidana samo kamenom, lii na raniju arhitekturu s kraja XIII veka
- Jedna ploa pominje da je ktitor, monah Nikola (Vukdrag ?), umro 8. maja 1327, i
kae da spomen podie njegova ena, monahinja Ana
- Po stilu ipak vie lii na crkve pre kraja XIII

Ikona Svetog Nikole
- Posle 1325.
- Iz crkve Svetog Nikole u Bariju (u koju su prenete moti Svetog Nikole posle pada
Mire pod tursku vlast); vlastela je esto tamo slala ikone, a Stefan Deanski je poslao
ovu
- Hristos i Bogorodica vraaju Svetom Nikoli znake episkopskog dostojanstva, a u dnu
su Stefan Deanski i Duan (prvo se mislilo da su Milutin i Jelena ili Simonida)
- Bogato okovana srebrom
- Bila je preslikana, ali ne zna se zato






12

Rukopisi:

- etvorojevanelje dijaka Dabiiva
- Ikonografija nije vizantijska, raeno na pograninom podruju
- Jedna minijatura sa Svetim Jovanom Jevanelistom; nedovrena
- Pored ovoga, samo jo jedna zastavica
- Boje su crvena i zelena

- Kumaniko jevanelje
- Raeno u manastiru Kumanici u XVI veku, ali su umetnute 4 stranice iz XIV veka
- Jevanelisti sa muzama premudrosti
- Po stilskim osobenostima, daru za predstavljanje prostora, arhitekturi i detaljima
pripada Renesansi Paleologa
- Ili iz doba Milutina ili Stefana Deanskog, ali pre Deanskog (zato ?)

ARHITEKTURA DUANOVOG DOBA
1331 1355

- Vreme kada je sagraeno najvie crkava; utrkivali su se ko e podii lepu i
raskoniju; velika graditeljska aktivnost na teritoriji celog carstva
- U leto 1331. Duan je doao na vlast i nastavio izgradnju crkve Hrista Pantokratora, a
posle nekoliko godina podigao je svoj mauzolej crkvu Svetih Arhanela kod
Prizrena; zatim carica Jelena i Uro podiu crkvu ................ u Skopskoj Crnoj Gori
(podignuta je za vreme Duanovog ivota, ta god pisalo u literaturi)
- U Duanovo vreme se takoe dovrava Peki kompleks
- Zavrava i pripratu u Treskavici (?) kod Prilepa; to je bila zadubina nekog
vizantijskog velikodostojnika iz komninskog perioda
- Radio je i na Sopoanima i urevim Stupovima; u Budimlju podigao i oslikao
spoljnu pripratu

1346. srpska crkva je uzdignuta na rang patrijarije

- Vlastela takoe gradi posle 1331.
- Protosevast Krelja (?) sagradio je kulu sa manastirom negd u Bugarskoj, pa crkvu
arhangela Mihaila u tipu oko 1335.
- ? Danica sa sinovima podigla je 1334/5. crkvu na padinama Skopske Crne Gore; njen
sin Dmitar drao je Zvean, a drugi sin Vojko drao je oblasti oko Skoplja; bili su
bliski Duanu
- Jovan Oliver Lesnovo

- Sve ove crkve su tipa razvijenog upisanog krsta, zidane naizmeninim reanjem
kamena i opeke
- Vlastelini nieg ranga podizali su i crkve saetog upisanog krsta:
Monah Nikola (Dobrosav Tuti) sa enom Belom u Prizrenu 1331/2.






13
Mladen Vladojevi crkva Svetog Spasa iznad Prizrena; ipak je verovatnije da su to
podigli njegovi roditelji
Duanov brat od tetke podigao je u Makedoniji crkvu Svetog ora u Polokom
- Podizane su i jednobrodne crkve, uglavnom sa tri traveja, sa kupolom ili ....
Bogorodica u ........ oko 1340. upan Petar Brajan
upan Pribil sa snovima Petrom i Stefanom
Sveti Nikola Bolniki u Ohridu zadubina arhiepiskopa Nikole koji je bio prvi sprski
arhiepiskop u Ohridu
Sveti Kuzma i Damjan Mali Sveti Vrai
Na Kosovu ih ima nekoliko: Sveti Jovan u ....... elnik Radoslav; Sveti Nikola u selu
Velika Hoa elnik Gradoslav

DEANI
Crkva Hrista Pantokratora

- Posveena je i prazniku Vaznesenja; bila je praksa da se posveti i prazniku
- Jedan od najbolje ouvanih spomenika uopte
- Od 1227/8 1334/5 grade Stefan Deanski i Duan, koji je finansirao glavninu
radova; mauzolej Stefana Deanskog (???); na mestu koje je izabrao jo Sveti Sava
blizu Pekog kompleksa
- Sauvan natpis iznad junog portala priprate pie da je zidao fra Vita iz Kotora i da
je zidanje trajalo 8 godina; glavni saradnik fra Viti bio je arhiepiskop Danilo
- Nastavljena tradicija da se mauzolejne crkve grade u romanikoj tradiciji

- U naizgled petobrodnu baziliku ugraen je tipino raki hram sa trodelnom apsidom i
paraklisima severni posveen Svetom Dimitriju, juni Svetom Nikoli; u njima su
njihovi ciklusi
- Svi traveji su zasvedeni krstastim svodovima i ojaani lukovima i rebrima; u protezisu
i akonikonu svodovi su poluobliasti
- Crkva je zidana redovima kamena i opeke, a obloena je raskonim mermerom
smena belog i ruiastog
- Duga je skoro 40m, a kupola je na visini od 28m
- Crkva stilski pripada romanici, ali pojavljuju se tipino gotike bifore, pa krstasto-
rebrasti svodovi; skulptura je potpuno romanika
- Mase se uzdiu stepenasto; trifora na apsidi potpuno preuzeta sa Studenice
- Lukovi i svodovi uraeni sigom ili opekom, a otvori mermerom (?)
- Sauvani su vladarski i igumanski presto, s tim to je igumanski iz kasnijeg perioda
Skulptura
- Zapadni portal Hristos Pantokrator okruen anelima; saeta predstava Vaznesenja;
obrada u romanikom stilu, mada se u fizionomijama ve vidi uticaj gotike figure
- Arhivolte razliite fantastine ivotinje
- Juni portal na priprati Krtenje, Hristos i Sveti Jovan Pretea; opet romano-gotika
varijanta romanike
- Severni portal na priprati asni krst sa Golgote sa natpisom (?)
- Na figuralnim kapitelima pojavljuju se i figuralne predstave, ali i biljni motivi i slino
- Na nekom portalu, dole su dva lava, a gore grifon i lav; tipino romanika obrada






14
- Trifora skoro doslovna kopija studenike trifore; na kolonetama na apsidi se
ponavlja motiv lava i grifona; vasilisk i zmaj koji prodire ljudsku figuru
- Zapadna trifora udo Svetog Georgija Sveti Georgije, adaja i princeza
- Ukras bifora:
Juna strana naosa apstraktni biljni motivi gotika obrada
Severna strana naosa dve adaje
Zapadna bifora priprate Agnec (?)
Postoji i jedna predstava orla koji ubija zmiju
- Kapiteli u naosu su bogato ukraeni, na jednom se pojavljuje potpis "Sr Greni"
- Kapiteli u priprati su jo bogatije ukraeni grifoni
- Zapadni par kapitela 4 figure apostola Sveti Vartolomej, Toma, filip...
Manastirska trpezarija
...............................

ivopis:
- ivopis posle 1335. pa do 1347/8.
- Ktitor ivopisa bio je Duan
- Datovanje po planu:
1) 1338/9. arhiepiskop Arsenije drvena greda
2) apsida junog paraklisa Duan, Jelena i Uro pre 1345.
5) Stefan deanski uz oltarsku pregradu natpis do 1343. kada je kanonizovan
7) kralj Duan do 1343.
9) car Duan posle aprila 1346.
10) Loza Nemanjia Duan kao car
11) fresko-natpis govori o zavretku radova 1346/7.
- Slikari su bili Grci, ili iz Soluna ili iz Carigrada
- Program ivopisa skoro svi do tada slikani svetitelji, praznici i ciklusi pronali su
svoje mesto
Apsida:
- Polukalota Priee apostola
- Ispod je Bogorodica
- Ispod Poklonjenje Agnecu
- Umetnuta je i zona u kojoj su 4 scene Hristovih uda i svene Hristovih posmrtnih
javljanja
Protezis:
- Polukalota Hristos Emanuil
- Ciklus Bogorodice
- Starozavetne scene Skinija Zaveta, Jakov se rve sa anelom...
- Sluba arhijereja zasebna, ne u okviru velike
Naos:
- Potkupolni prostor Veliki praznici
- Ispod, na stupcima koji nose kupolu, je ciklus Hristovih Stradanja, jedan od
najopirnijih u vizantijskoj umetnosti
- Ispod, na stupcima Hristova delatnost na Zemlji nastavak iz oltara, a slikan je i u
paraklisu Svetog Nikole i u svodu severne pevnice; ukupno 50 scena






15
- Bogorodiin akatist juna pevnica i deo paraklisa Svetog Nikole sa zavrnom
scenom u koju su uklopljeni Duan, Jelena i Uro
- Zapadni zid Mali ciklus Uspenja
- Ciklus Stranog suda (preko 30 scena)
- Ciklus Dela apostolskih
- Starozavetne scene
Paraklis Svetog Nikole:
- Ciklus Svetog Nikole u sredinjem delu; istono Akatist Bogorodice, zapadno
Hristova delatnost na Zemlji
- U svodu je ciklus Geneze (47 scena)
- U apsidi je Sluba (arhijereja ?)
Paraklis svetog Dimitrija:
- U apsidi slue Sveti Sava i Arsenije
- Dosta slinosti sa Pekim kompleksom
Priprata:
- Najvei deo zauzima Menolog
- U tri sredinja traveja (12 polja) prikazano je 6 vaseljenskih sabora
- Severni brod priprate ciklus Svetog ora; a kao ktitor se pojavljuje jedan vlastelin
koga Sveti ore privodi Hristu; neki od lanova porodice Pepar (??)
- U paraklisu Svetog ora u apsidi Sluba Sveti Vasilije Veliki i Sveti Jovan
Zlatousti
- Najnie zone monumentalna predstava Deizisa prema kojoj su okrenute ostale
figura, a naspram je Stefan Nemanja (gde je to? Da li isto u priprati?)
- Na stupcima su ugledni sveti ratnici

Sveti Arhaneli

- 1342/3 prvi pomen Duanove namere da obnovi staro kultno sredite
- Razvijeni upisani krst
- Po planu slina Hristu Pantokratoru u Carigradu
- Visoka kupola, oko 23m; nose je monumentalni stupci; kupolice iznad proskomidije i
akonikona
- Otvoren trem; verovatno i kupola nad pripratom, moda dvanaestostrana
- Spoljanja oplata od mermera, unutra kamen i opeka; romano-gotika obrada
- Bila je bogato skulptoralno ukraena; po ostacima se vidi da je ktitorska kompozicija
bila skulptoralna
- Izuzetno raskono braen mermerni pod; tehnika opus sectilae
- U srednjem veku crkva je smatrana za jedno od najviih dostignua srpske umetnosti
- U okviru manastirskog kompleksa podignuta i crkva Svetog Nikole saeti upisani
krst

urevi Stupovi u Budimlju

- Prvobitno su postojale dve kule; sada samo jedna, sredinja, u funkciji zvonika
- Duan je sagradio pripratu sredinom XIV veka dok je jo bio kralj






16
- Skoro unitena ktitorska kompozicija Uro (mladi kralj), kraljica Jelena, pa kralj
Duan, pa Deanski i Milutin; datovano na osnovu Uroevog sauvanog portreta


Bogorodiina crkva u Treskavcu (Prilep)

- Manastir bi bitno kultno sredite
- Spoljan priprata iznad ulaza u pripratu ostao je lik kralja Duana i natpis na grkom
u kom se on pominje kao kralj svih srpskih zemalja; u XIX veku preslikano
- Duan je podigao spoljnu pripratu, a moda i paraklis na severnoj i brod na junoj
strani

Sopoani spoljanja priprata kraj 1345.

- Petobrodni otvoreni trem
- Hristos Blagosilja kralja Duana i Jelenu, i izmeu njih malog Uroa; Duan obeleen
kao "Veliki kralj"

Matei

- Jugoistona padina Skopske Crne Gore
- Jelena i Uro obnovili stariju graevinu
- Ktitorski portret Jelena i Uro; kasnije se smatralo da je crkva obnovljena nakon
Duanove smrti zbog vela na Jeleninoj glavi, meutim nije, to je u stvari oteenje
- Datuje se posle 1346. jer tada je Joanikije, koji je naslikan, doao na presto patrijarha;
posle Jelene i Uroa je Duan, tako da je pre njegove smrti 1355; ali po Uroevim
godinama (oko 15), ivopis se datuje 1348-52, a arhitektura oko 1348.
- Sredinja kupola dvanaestostrana
- Zidanje naizmeninim reanjem kamena i opeke
- Skulptoralni ukras sveden na kapitele dva stuba koji dele naos od priprate; biljni i
ivotinjski motivi


ZADUBINE KRUPNE VLASTELE

Manastir u Rili (Bugarska)

- Protosevast Hrelja, neko vreme najjai vlastelin; posle ga nadjaao despot Oliver
- Kula sa kapelom posveenom Svetom Jovanu Rilskom
- Ima ophodni brod (misli se na kapelu???)
- Kula posveena Preobraenju; u njoj je ouvan ivopis

Kuevite

- Spoljna priprata Vladislava (Marenina erka) i njen mu Dejan
- Imala gornju konstrukciju posveenu Svetom Nikoli






17

Crkve razvijenog upisanog krsta:

Sveti Arhaneli u tipu (???) pre 1355.

- Protosevast Hrelja
- Kupola poiva na 4 stupca
- Nema ivopisa
- Na istonom zidu udvojeni lukovi
- Na apsidi...???
- Reanje kamena i opeke prilino ravnomerno

Sveti Nikola u Ljubotenu na Skopskoj Crnoj Gori 1336/7.

- Vlastelinka Danica sa sinovima Bojkom (?) i Dmitrom
- Kupola na 4 stupca; jednostavno obraeni kapiteli na vrhovima stubaca
- Polukruna apsida lukovi, lezene (?)
- Kamen i opeka
- Natpis uklesan u mermer

Crkva Arhangela Mihaila u Lesnovu 1340/1.


- Najreprezentativnija vlastelinska zadubina u svakom pogledu
- Veliki vojvoda Jovan Oliver
- Natpis iznad ulaza u naos gde se Oliver navodi kao ktitor; portret (?)
- Tipina crkva razvijenog upisanog krtsa sa kupolom
- Naknadno dodata priprata zbog liturgijskih potreba; ktitor priprate je takoe Jovan
Oliver, i tu je naslikan sa enom i sinovima; ima forumu saetog upisanog krsta; neto
nia kupola od one u naosu; priprata je imala otvorene tremove dvojni otvori
- Najverovatnije carigradski ili solunski majstori
- Oliver je bio grkog porekla
- Na apsidi: prislonjene kolonete koje dele apsidalne lukove to je carigradska odlika
- ivopisanje trajalo do 1346.

Sveti Dimitrije u Suici kod Skoplja Markov manastir

- gradnju zapoeo jo kralj Vukain, a nastavio kralj Marko 1344/5 1376/7.
- Natpis u kom se pominje 1345/6. (?)
- Jedina razlika u odnosu na lesnovo je to iznad priprate ima kube, a ne kupolu (zar
nisu kupola i kube isto ako nije slepo kube???)

Sveti Nikola u Psai pre 1355.

- Sevastokrator Vlatko sa enom Pask....?
- Danas je sauvana kupola nad pripratom, ali verovatno je bila i nad naosom






18


Crkve saetog upisanog krsta:

Sveti Nikola u Prizrenu 1331/2.

- Monah Nikola, ranije Dobrosav Tuti
- Saeti upisani krst
- Jednostavna osnova
- Konzole i lukovi nose kupolu

Crkva Svetog Spasa

- Mladen Vladojevi; 1348. poklonio je crkvu Svetim Arhanelima kod Prizrena
- Konzole i lukovi nose kupolu
- Priprata
- Zidana tesanicima i opekom

Sveti ore u Polokom

- Takoe iz Duanovog vremena
- Podigao Jovan Dragain (?), Duanov brat od tetke (po majci), sa majkom Marijom;
umro je 1347. i sahranjen je u ovoj crkvi; majka je imala veu ulogu u izgradnji crkve
Marina / Marena (kako sad ona?????????????)
- Freske su prekrivene u XVII veku i tek kad su oiene otkriveno je da je ktitor
Duanov roak
- Saeti upisani krst; 4 pilastra nose osmostranu kupolu
- Apsida je spolja trostrana
- U XVI veku dodata je priprata
- Zidana preteno kamenom, mestimino ima i opeke
- Dvostruki red slepih nia na junoj i severnoj fasadi

Bela crkva u Karanima
Posveena Vavedenju Bogorodice

- Ktitor je Petar Brajan; na ktitorskoj kompoziciji sa enom Strujom, dve erke i jednim
sinom; drugi sin je verovatno bio pored kralja Duana i Jelene; nema Uroa to znai
da je crkva sagraena pre 1337.
- Jednobrodna, 3 traveja
- Saeti upisani krst; kupola na 4 pilastra
- Apsida polukruna i spolja i iznutra
- Od poetka je bila omalterisana
- Naknadno dodata priprata

Nepoznata crkva ??? 1343.







19
- upan Pribil
- Jednobrodna, bez kupole
- Poluobliasti svod
- Pribilovi sinovi Stefan i Petar sagradili pripratu
- ........ ktitorska kompozicija
- elijasti nain zidanja

Sveti Nikola u Velikoj Hoi

- jednobrodna, bez kupole
- sauvan grob sa natpisom Marta, majka elnika Gradislava
- pretpostavlja se da su je sagradili ili pomenuti Gradislav, ili njegovi roditelji za vreme
kralja Duana
- priprata
- ivopis iz kasnijeg perioda

Vavedenje Bogorodice u Lipljanima

- Nepoznat ktitor, naslikan pored Svetog Nikole; moda je Sveti Nikola bio prvobitni
patron
- Vreme Duana kao kralja do 1345.
- Pravilniji nain zidanja
- Slepe nie ralanjene uskim prozorima
- Imala je zidanu oltarsku pregradu

Crkva Svetog Jovana u Crkolezu

- Ktitor ?
- Jednobrodna, poluobliasti svodovi
- Skraeni zapadni travej
- Petostrana apsida
- Nepravilno zidanje

Bogorodiina crkva u Vaganeu

- Oslikana 1344/5; sazidana pre toga
- Ostala 3 natpisa, jedan je fresko-natpis
- Plitke nie za proskomidiju i akonikom
- Priprata je verovatno imala kulu-zvonik

Teritorije koje je Duan osvojio:

Preobraenje Hristovo u manastiru Zrze

- Severoistono od Prilepa
- Sauvan fresko-natpis koji objanjava istorijat manastira






20
- Jednobrodna crkvica

Sveti Nikola Bolniki u Ohridu

- Ktitor je ohridski arhiepiskop Nikola (prvi srpski arhiepiskop u Ohridu); Duan je
osvojio Ohrid 1334.
- Sagraena pre 1345. poto je Duan oznaen kao kralj; znai 1334-45.
- Jednobrodna crkva, trodelna apsida, poluobliasti svod
- Plitke nie proskomidije i akonikona
- Bifora na apsidi

Sveti ore u Mateiu

Sveti Jovan u tipu oko 1350.

Crkva Svetog Dimitrija u Velesu

- Iskopana u XIX veku
- Ktitor je sigurno bio neki ugledniji vlastelin; moda Radenko, zato to se pominje u
povelji Svetih Arhanela da je d.. ...... crkvu koja je tada bila posveena Svetim
Arhanelima
- Znatno pravilnije reanje kamena i opeke

Sveti Nikola u Velesu

- Jednostavna graevina
- Ima srpske natpise

Crkva u elopeku kod Tetova
Nepoznat patron

- Jednobrodna
- Priprata
- Znaajnija po freskama nego po arhitekturi

Peinske crkve:

- Crkva iznad reke Babune, poznata kao Markova peina, mada je skoro sigurno iz
Duanovog perioda

- Crkva Svetog Nikole u Dradnji (?) Markova crkva
- U natpisu se pominje neki vojvoda tuman (????) kao ktitor
- U peini dodat zapadni zid i jo poneto; boni zidovi peine iskorieni su za zidove
hrama
- Pritesani kamen







21
- Jedna crkva na podruju Albanije
- Vreme kralja Uroa
- Bojko
- Jednobrodna
- Pritesani kamen

Primorje:

- U Duanovo vreme bogata graditeljska delatnost

Ratac Crkva B - 1347.

(kapelu A smo radili u prvoj godini)
- Pavle Rueri; benediktinska crkva
- Trobrodna bazilika; duga 30m; nikad dovrena
- Glavni brod imao je poluobliasti svod, a boni krstaste
- Graena smenom belog i ruiastog mermera
- Zidovi ouvani u visini 5-6m
- Bliskost sa arhitekturom Deana

Sveta Marija u selu Danj

- Na teritoriji dananje Albanije
- Gotiki portal, gotiki prozori

Franjevaki manastir u Dubrovniku

- U jednom klausteru sahranjen je Miho iz Bara (?) kamenorezac koji je uradio taj
romano-gotiki klauster
- Klauster je zavren 1342, a on je umro 1348.
- Izmeu masivnih stubaca postavljeno je po 5 dvojnih koloneta