1

L EVRE DURUM RAPORU

HAZIRLAYAN

ARTVN VALL
EVRE VE EHRCLK L MDRL


ARTVN-2012


2

L EVRE DURUM RAPORU REHBER

NDEKLER

Sayfa

A. CORAF KAPSAM 2-21
B. DOAL KAYNAKLAR 21-142
C. HAVA (ATMOSFER VE KLM) 143-178
D. SU 179-182
E. TOPRAK VE ARAZ KULLANIMI 183-193
F. FLORA-FAUNA VE HASSAS YRELER 194-218
G. TURZM 219-303
H. TARIM VE HAYVANCILIK 304-323
. MADENCLK 323-324
J. ENERJ 324-327
K. SANAY VE TEKNOLOJ 328-334
L. ALTYAPI, ULAIM VE HABERLEME 335-342
M. YERLEM ALANLARI VE NUFUS 342-359
N. ATIKLAR 359-361
O. GRLT VE TTREM 361-361
P. AFETLER 361-370
R. SALIK VE EVRE 370-377
S. EVRE ETM 378-379
T. EVRE YNETM VE PLANLAMA 379-382
3


A. CORAF KAPSAM

A.1. Giri
Artvin ve evresi tarih ncesi devirleri cilal ta devrinden balayarak bakr-tun demir devri
olarak sras ile yaamtr. M 10 bin ile 8 bin yllarndan kalma cilal ta ana ait insan
izleri Artvinde de bu alarda insanlarn yaam olduu izlenimini vermektedir. Bulunan
madeni eyalar ise tarih ncesi devirlerin sras ile yaandn belgelemektedir.
Artvinde lk Devletler ve stilalar
Artvine egemen ilk Kavim Trklerin atalar olarak kabul gren Hurrilerdir. M 2000
tarihinden balayarak Huriler Artvin ve evresinde site devletleri kurmulardr. Hitit kral II.
Murit M 1360ten itibaren 20 yl srd seferler ile Artvini ele geirmitir.
Hurrilerin soyundan gelen Urartular, bakenti Van olan, geliri
tarm-hayvanclk-ticarete dayal doru Anadolu merkezli bir devlet
kurmulardr. Kuzey snrlarn Artvine kadar genilettiler. Ancak
doudan byk glerle gelen skitlerin basksna dayanamadlar ve
ykldlar. Artvin bu kez Kafkasya merkezli skit devletinin bat
snrnda yer ald.
Eski Yunan tarihisi Heredotun skit diye nitelendirdii bu devlet ann ncsyd.
Tekerlei icat eden, at evcilletiren, tarihte ilk beyin ameliyatn gerekletiren skitler,
Artvini ele geirerek bu alan askeri s olarak kullanmaya balamlardr.
skitler sonras Arsaklar ad verilen slale Artvine egemen oldu. amanist dini
retiye inanan bu slale MS 350li yllarda Bizans etkisinde kalarak sevi dini kabul ettiler.
Daha sonra da Bizansn tahakkm altna girdiler. 575 ylnda ran Kral I. Darivs Bizansa
saldrnca bundan istifade eden Hazar Trkleri (11) oruh boylarna egemen oldular.
Hz.Osman dneminde slam ordular kumandana Mesleme
Olu Habib Bizans yenerek avat-Ardanu-Artvini ele geirdi.
Hazar denizine ilerlemek istese de Musevi yeti kabul eden Hazarlar
tarafndan durduruldular. Emeviler dneminde Hazarlar ile birleen
Artvin halk slam ordularna kar direndi. 786da Abbasi Halifesi
Harun Reit oruh blgesini bakenti Badata balad.
8531023 Artvin Bagratlar ve Sac adl Abbasilere bal iki
beylik kuruldu. Sac emirlii yklnca Artvin tekrar Bizansn eline
geti. Bu esnada ran Merkezli kurulan Seluklu Devletinin reisi
Turul Bey Anadolu nun kefi iin 1018de kardei ar Beyi
batya gnderdi. 1040 Dandanakan Savanda Gaznelileri yenip devlet
statsne kan Seluklular 1048 Pasinler sava ile Artvin snrna
kadar geldiler.
Alparslan 1064te Grcistan seferine karak oruh boylarn ele geirir. Alparslann
lm zerine Bizanstan yardm alan Grc Kral Gorgi Artvini tekrar ele geirdi. Fakat
1081de Melik aha yenilince Melik ahn destei ile oruhuda iine alan Erzurum-
4

Bayburt Kars merkezli Saltukolu beylii kuruldu. Trk nfusunun Artvine yaylmas
hzlandr.
Byk Seluklu Devletinin ykl sonras Artvin Azerbaycan merkezli ldeniz olu
Atabeyliine baland. 1263te Kubilay Artvini ele geirerek bu yreyi lhanl topraklarna
katt. 1265te Kpak Trk olan Sark is bu yrede ldr Atabeyliini kurdu.
145814631466 yllar arasnda Akkoyunlu hkmdar Uzun Hasan oruh boylarna
sefer dzenlese de Osmanl hkmdar II. Mehmete Otlukbeli savanda yenilince
zayflama sresince girerek Safevilerin 1502de eline gemitir.
Osmanl Serhat ehri Artvin
Artvin linin Osmanl ynetimine getii evrelere ait
belgeler yeterli deildir. Bununla beraber II. Mehmetin Trabzon
Rum Devletini ykarak Karadeniz blgesinin sahil kysn Artvin
linin ky kesiminden itibaren ele geirdii bilinmektedir. Bu
esnada Artvin-Yusufeli-Ardanu-Borka ldr Atabeyliinin
elinde bulunuyordu.
I. Selim Trabzon valisiyken Grcistana yapt seferde Batumun
gneybatsnda bulunan Gney Kalesini ele geirmitir. Bu kalenin ad ile
sancak kuran I. Selim sancaa Borka-Hopa ve Artvini balamtr. aldran
seferinden 20 yl sonra Erzurum Beylerbeyi Mehmet Han Yusufeli civarna
aknlar yapmt. Ardanu Atabeyi II. Keykavus ayaklannca I. Selimin olu
padiah I.Sleyman ikinci veziri Kara Ahmet Paay isyan bastrmakla
grevlendirmitir. Kara Ahmet Paann kinci seferi ile Pert-Eekte adl ilk
Livane Sanca kuruldu. 154951 yllar arasnda avat-Yusufeli arasndaki
Ardanu blgesi iki yl kadar II. Keykavusun elinde kald. 13 Haziran 1551
gn Ardanu Kalesini de fetheden Erzurum Beylerbeyi skender Paa bu
blgeyi de Osmanl lkesine katt. II. Keykavus kaarak rana snd.
1627de Osmanl topraklarna katlan Acaristann nemli bir merkezi olan Batum
ehri ise III. Ahmet dnemi vezirlerinden Hasan Paa tarafndan 1703te kurulmutur.
Artvin ve evresi ldr eyaleti ile birlikte yaklak 250 yl Osmanl Devletinin
egemenliinde kalmtr. 1828 Osmanl Rus sava ve sava sonucu imzalanan Edirne
Anlamas ile Ahska Osmanl elinden knca ldr eyalet tekilat bozuldu. Anlama gerei
ldr eyaletinin bir ksmn Osmanl kaybetti. Buna karlk Artvin-Borka-Ardanu-avat-
Yusufeli Osmanl elinde kald.
185456 Krm Savanda Osmanl Devleti ngiltereden ald destek ile Batum
yaknlarndaki evket-l kalesine saldrd. Sava balaynca 600 kadar Artvinli gnll Kars
savunmasnda baarl savalar verdiler.
Ruslarn gneye inme ve dnya imparatorluu yaratma plan ile 187778 (93 Harbi)
Osmanl-Rus sava kt. Bu sava Artvin yresi halkna pahalya mal oldu. 24 Nisan Rusya
Kars-Ardahan-Batumu igal ettikten sonra Trk topraklarna doru ilerlemeye balad. 2
Mays 1877de 800den fazla askerimizi ehit ettiler. Ardahan dolayn ele geiren Ruslara
kar Artvin halk Ardanu ve avata dou g etmeye baladlar.
5

pka geidinde hatal hatlar kuran Sleyman Paa yznden Ruslar bu hatlar delerek
Dou Anadolu ilerine kadar ilerlediler. Osmanl bar teklifinde bulunmak zorunda kald.
3 Mart 1878de Osmanl ile Rusya arasnda 29 maddeden oluan Ayestefanos bar
imzaland.19. maddesinde yer alan 245.207.301 altn tazminatn demeyen Osmanl, Kars-
Ardahan-Batum topraklarn Rusyaya tazminat karl vermek zorunda kalmtr. Bu bar
Avrupal devletlerin karna aykr dnce 23 Aralk 1978de Berlin Bar imzaland. Bu
bar ile Elvire-i Selase denen Kars-Ardahan-Batum Rusya eline geti.
8 ubat 1879da Osmanl ile Rusya arasnda imzalanan byk Muhaide anlamas ile
Kars-Ardahan-Batumda yaayan Trkler batya doru g etmeye balamlardr. Gerek
Fransz Devriminin getirdii ulusalclk ilkesi gerekse de Ruslarn gneye inmek iin
uygulad, politikalar sonucu bir Trklerin yzyllar boyu beraber yaad, sadk millet diye
adlandrd Ermeniler I. Dnya savana kadar en kanl savalar yaptmz milletlerden bir
olmutur.
Milli Mcadele Dneminde Artvin
1917 Ekiminde Bolevikler Rusyada ynetimini ele geirerek
Ramonov hanedanln devirince yeni kurulan Sovyet Rusya I.
Dnya savandan ekilerek 18 Aralk 1917de Artvin ve avattan
ekildi. Sovyet Rusya 3 Mart1918de I. Dnya savana katlan
devletlerle imzaland Bresk-Litovsk Anlamas hkmnce Kars-
Ardahan-Batumu Osmanlya brakt. 15 Kolordunun banda bulun
Kazm Karabekir Erzurum-Erzincan-Erivan blgesine girdi. 18
Haziran 1918de Osmanl Hkmeti Grcistan Milli hkmeti ile
anlaarak Kars-Ardahan-Batum illerinde hak iddia etmelerini
engelledi.
I. Dnya savandan yenik ayrlan Osmanl Devleti adna 30 Ekim 1918de Bahriye
Nazr Rauf ORBAY Mondros Atekes Anlamasn imzalad. Bu atekesten 1 ay sonra 17
Aralk 1918de ngiltere Batumu igal etti. 18781918 aras 40 yl sren Rus igali sonras
ngiliz igali balyordu. Mondrosun 5.Maddesi gerei igale kar direnen Milislerin elinden
silahlar alnd. ngiliz generali Ravtenson Kazm Karabekire ektii telgraf ile ordusunu
terhis etmesini istese de Karabekir bunu kabul etmedi. 19 Mays 1919da Ulu nder Mustafa
Kemal Atatrk Trk yurdunun dman igalinin kurtuluu iin Samsunda ele ald meseleyi
Havza ve Amasya Genelgeleri ile tututurdu. Dou Anadoluda 23 Temmuzda toplad
Erzurum Kongresi ile yre halkn emperyalist ngilizler ve piyonu Ermenilerin niyetlerine
kar birletirdi.
1920 banda Grcistanda bulunan Grc slamaiyesi adl cemiyet Batum ve Artvinli
Grcistana katarak istiyordu. Bu olay haber alan Kazm Karabekir olay nledi. 28 Ocak
1920de son Osmanl Mebuslar Meclisinde alnan Misak- Milli kararlar ile Kars-Ardahan-
Batumda halkoylamasna gidilecei karar alnd. Bu kararn alnmasnn temel nedeni bu
topraklarda Trk nfusunun fazla olmasndan kaynaklanyordu. ngiliz igal kuvvetlerinin
Batumdan ekilmesi zerine Grcistan hkmeti 1 Temmuz 1920da Batumu igal etti.
Bu igal srasnda TBMMnin Batum Milletvekillerinden M. Edip DN ve Ahmet
Akit Beyler 1129 kiilik Milli olaylar ile igale kar stn gayretler sergilemilerdir.
TBMMnin Eyll-Aralk 1920de ay sren Ermeni savanda baarl olmas sonras M.
Kemal ATATRK Grc hkmeti ile temaslara balamtr.
6

Artvinin Kurtuluu
Grcistan sefiri Siman MDVANI 17 Ocak 1921de Ankaraya gelerek
itimatnamesini M. Kemal ATATRKE iletir. M. Kemal ATATRK Grc sefaretinden
derhal igal ettikleri topraklar boaltmalarn ister. Sefir geen gnler boyunca TBBM
Hkmetini oyalamay srdrnce Hariciye Nazr Bekir Sami Bey Grcistana sert bir nota
verdi. 23 ubat 1921de TBMM ve Grc hkmetleri arasnda Batum anlamas imzaland.
Bu tarihten itibaren Artvin-Ardanu-Borka ve avattan Grc kuvvetleri ekildi. 45
yllk esaret sona erdi. Dier yandan Trabzondan Artvine kuvvetleri ile hareket eden
Miralay kr Bey Orulu kynden Kamil Beyi Kaymakam vekili tayin ederek kendisi
Batuma geti.
7 Mart 1921den itibaren Artvinde Trk bayra dalgalanmaya balad.

Cumhuriyet Dneminde Artvin
18781918 ve 19181921 aras Rusya-
Ermeni-ngiliz-Grc idaresinde kalan Artvin-
Borka avat kazalar 7 Mart 1921den itibaren 4 ay
kadar Ardahan kazasna balanmtr.
Yeni Trk devletinin ilk Anayasas olan 20
Ocak 1921 tarihli Tekilat- Esasiyede 24 Nisan
1924te yaplan deiikler ile Liva-Sancak tekilat
kaldrlnca Artvin vilayet haline geldi.
1926 Hazirannda 877 sayl kanunla Yusufeli kazas Erzurum vilayetinden alnarak
Artvine baland. 1928de 1282 sayl kanunla Borka kazas nahiye haline getirilerek
Artvine baland. Dokuz yl Artvin vilayeti tekilat ile ynetilen bu yerler 1 Haziran 1933te
2197 sayl kanunun ikinci maddesine gre merkezi Rize olmak zere Artvin ve Rize
birletirilerek oruh vilayeti tekil edilmitir.
Arazi artlarnn zorluu, Artvin ve evresinin
vilayet merkezine olan uzakl birtakm sorunlara
yol amtr. Dnemin Babakan smet
NNNN 25 Temmuz 1935 tarihindeki Artvini
ziyaretinde durum kendisine iletilmitir. Bunun
zerine hkmet 4 Kasm 1936da kabul edilen 2885
sayl kanun ile merkezi Rize olan oruh vilayeti
kaldrld. Artvin Merkez, Hopa, Borka, avat
kazalar ile evvelce Erzuruma verilmi Yusufeli
Kazasn da alarak Artvin olan oruh li tekilat
kabul edildi.

20 yl sreyle kullanlan oruh li ad 1956 ylnda ARTVN li adna evrilmitir.

A.2. l ve le Snrlar
Merkez, Ardanu, Arhavi, Borka, Hopa, avat, Murgul ve Yusufeli olmak zere 8
lesi, Merkez bucaklar hari 13 buca ve 310 ky vardr.

7


ekil A.1. Artvin leleri ve Beldeleri.
Kaynak: Karayollar 10. Blge Mdrl


A.3. lin Corafi Durumu
limiz 40,35 ile 41,32 Kuzey enlemleri ve 41,07 ile 42,00 Dou boylamlar arasnda
yer alan,7.436 km
2
geniliinde, Dou Karadeniz Blgesinin bir ilidir.

Dousunda Ardahan, Batsnda Rize, Kuzeyinde Grcistan, Gneyinde Erzurum ile
komudur. Kuzey batsnda Karadeniz vardr. Ky uzunluu 34 kmdir.
limizin genilii Trkiye yzlmnn (783.577 km
2
) % 0,9 u kadardr.
A.4. lin Toporafyas ve Jeomorfolojik Durumu
Genelde Dou Karadeniz Blgesi, zelde Artvin yresi, morfolojik ynden
incelendiinde ana blmn varl gzlenmektedir. Bunlardan birincisi dou-bat
ynnde uzanan ve ykseklikleri 35004000 m.ye varan da silsilesinin (Kakar Dalar)
oluturduu dalk kesimdir. kinci blm, deniz ve derelerin ekillendirdii ky kesimidir.
8

nc blm ise, bu iki ana nite arasnda kalan plato alandr. Plato alan, drenaj alanlar
ok geni olmayan sk dereler, derin ve ok eimli vadilerle yarlmtr.

Bu nedenle dereler 2530 km. gibi mesafede 25003000 m. Kot fark oluturan,
eimli ve dik bir vadi iinde akmaktadrlar. Bu durum ak hzna ve tanan malzemelerin
fazlalna etki etmektedir. Hatta ou zaman, zellikle de saanak yalardan sonra dereler
adeta amur akmaktadr. Takn olaylarnda tahribatn en etkili olduu blge, ky blgesidir.
Buralarda vadiler dzlemi ve genilemitir. Yerleimin en yaygn olduu yrelerde
buralardr.

Vadiler:
Artvin ili yzey ekilleri, genellikle yeralt krlmalar ve volkanik faaliyetler
sonucunda meydana gelmitir. Vadilerin bir blm ise bu tektonik krlmalar sonucunda
meydana gelen fay ve izgilerine uyarak olumu da sralarn birbirinden ayran, dalara
paralel izgiler halindedir. lde bulunan vadileri iki ana ksma incelemek mmkndr;
1 Asl oruh Vadisi
2 oruh rma kollarnn meydana getirdii vadiler.



oruh Vadisi:
oruh rmann il snrna girdii yerden
balayp Muratl Bucanda il snrn terk ettii yere
kadar uzanan 150 km uzunluunda bir vadidir.
Genellikle ok dar ve derin V ve U eklinde boazlar halinde uzanr. Zeytinlik
Yusufeli ve Zeytinlik Muratl aras olmak zere iki blmden meydana gelir.
a)Ardanu Deresi Vadileri: Vadi taban Ardanu ilesinde nispeten genitir. le
merkezinin 7 km kuzeybatsnda bulunan Cehennem Deresi tipik bir kanyon vadidir. 500 m
uzunluunda 70 m. Geniliinde ve 6 m derinliindedir. Ardanu suyuna alr. Dnyada
sayl kanyon vadileri yer alr.
b)Ortaky Vadisi: avat ilesinin sularn boaltan irili ufakl aylarn meydana
getirmi olduu bu vadi zengin bitki rtsyle kapldr.
c)Altparmak Vadisi: Barhal Deresini takip eder. En geni yeri 3 mdir.
Murgul Vadisi:
Murgul Deresinin meydana getirdii bu vadinin taban dier vadi tabanlarna gre
daha genitir.
Dalar:
Karadeniz kysna paralel olarak uzanan Dou Karadeniz Dalarnn il snrlar
iindeki uzantlar; Kakar, Altparmak, Kkrtl, skaristi Dalar adyla snra kadar
uzanmaktadr. Bu da srasnn zerinde ok sayda da ve yksek tepeler yer alr.

9

Karadeniz kysn takip ederek batdan douya doru iki sra halinde uzanan 3937 m.
Yksekliindeki Kakar Da Karadeniz Dalarnn en yksek noktasn oluturur. Bu dan
su blm izgileri; Artvin, Rize, Erzurum il snrlarn belirler. avat ve Borka ileleri
arasnda yer alan, oruh ve Berta vadileri ile Grcistan snrna kadar uzanan Karal Da
3428 m. Ykseklii ile ilin dier nemli bir dadr.
limizin Dier nemli Dalar ve Ykseltileri:
Kakar da -3937 m., Mihrap da-2950 m.,
Karal da-3428 m., Sahara da-2799 m.,
Kkrttepe da-3348 m., Karyan da - 2790 m.,
Arsiyan da - 3164 m., Kara da - 2300 m., adr
da - 3050 m., Byk Yurt da - 2250 m., Krdevan
da - 3050 m., Genya da - 1850 m., Kartal da -
3000 m.

Yaylalar:
l topraklarnn yaklak % 51ini kaplar.
Artvinin balca yaylalar;

Yusufeli, Zeytinlik ve Ortaky Derelerinin
oluturduu izginin gneydousundaki blgede
bulunan Meeli, Kurudere, Dzenli, Kireli, Yl,
Kapik, Irmaklar, Blblan, amlca, Hanlky, Ball
ve Yoncal yaylalar,

Muratl-Borka, Artvin-Ortaky Deresi ile
Grcistan arasnda kalan blgedeki, Takpr,
Meydanck, Msrl, Oba, yaylalar,

Merkez leZeytinlik-Yusufeli lesi
izgisinin kuzey ve kuzeybatsnda kalan blgedeki
Ke olu, amlk, Maara, nekli, Kocakarl, Dikme
ve Taknlk yaylalar saylabilir.

Gller:
Artvinde, irili ufakl ok sayda gl vardr.
Bunlarn ou buzul vadilerinin diplerinde
olumutur ve genellikle Karagl adyla anlr.

nleri moren ynyla dolu olan bu gller
derindir.

ounda bol alabalk bulunan ve doa
harikas olan bu gllerin en nemlileri, avat ve
Borkada bulunan ve Karagl adyla anlan gllerdir.





10

A.5. Jeolojik Yap ve Stratigrafi
Anadolunun tektonik birliklerinden Pontidlerin dou blmnde yer alan Artvin ili snrlar
iinde Paleozoyikten gnmze kadar deiik zamanlarda olumu metamorfik, intrzif,
volkanik ve sedimanter kayalar yzeylenir.

Blgenin en eski kayalar; Artvin-Yusufeli arasnda, oruh Nehri vadisi boyunca
ortaya kan gnays, mikaist ve amfiboll gnayslardan oluan metamorfik topluluk ile gabro
ve diyabazlarla temsil edilen yan kayay kesen, deiik evreli, granitik, tonalitik, diyoritik,
dasitik, diyabazik karakterli dayk ve damarlarn oluturduu bir magmatik kompleks ve
Artvin gneydousundaki granodiyoritlerdir.

Dou Pontidlerin gney kesiminde gelimi kuzeye bindirmeli yaplar arasnda
bamsz tektonik dilimler halinde yzeye kan bu eski temellerden granodiyoritler; gneyde
oruh vadisinde dk dereceli metamorfizma etkileri tayan aklta, kumta bazik
volkanik ve rt katkl silttandan oluan, Liyas (Alt Jura) yal meta keller tarafndan
kukulu bir uyumsuzlukla stlenir.

Kuzeyde tektonik yontulma nedeniyle taban gzlenemeyen metamorfizma
geirmemi s denizel aklta, kumta ve silttalar belirli zonlarda younlam bitki
kalntldr. Yer yer granit, dasit ve diyabaz damarlar ile kesilmi meta keller ste doru
piroklastik ve rt arakatkl spilit ve bazaltlara geer. Yersel yastk yapl siyahms koyu
yeil renkli volkanik kayalar Liyas-Dogger (Orta Jura) yal bir yay magmatizmasnn
kalkalkalen-toleyitik karakterli rnleri olarak kabul edilir.

Orta Jura sonlarnda blge ykselerek kara durumuna gemitir. st Jura istifi bu
karasallamaya ve hzl anma-tanmaya iaret eden bol volkanik kaya, rt daha az
granitoyid, dasit, diyabaz, gabro, kireta ve metamorfik kaya paralarndan yaplm,
krmz-gri renkli, yelpaze deltas karakterli, karasal akl talar ile volkanik kayalar zerinde
uyumsuz olarak oturur.

Transgresif zellikli bu istifte, ste doru, st Jura ve Alt Kretase yal, s denizel
kireta resiflerine geilir. stifin st blmnde yersel kumta ve epiklastik ara katkl lav
ve piroklastikler bulunur.

Alt Kretase sonlarnda yeni bir ykselim geiren blgede st Jura-Alt Kretase kayalar
Turoniyen yal, kzl renkli, karasal-s denizel aklta, kumlu-killi kireta mercekli
kumta ile balayan st Kretase istifi tarafndan transgresif olarak rtlr.

Blgenin kuzey blmnde (Yusufeli-Artvin izgisinin kuzeyi) Turoniyen-
Koniyasiyen-Santoniyen evrelerinde gelien ada yay volkanizmasnn rn, yaygn andezit,
bazaltik andezit, bazalt, spilitik bazalt lav ve volkanoklastiklerinin kellerle ardalanmas
sonucu, Dou Pontidlerde geni alanlar kaplayan, kaln volkano-tortul istif oluur.

Volkanizmann asitik karakterli son evresinde, Dou Karadeniz Blgesinde bilinen
slfit cevherleri ile sk ilikili dasitler, riyodasitler ve granitoyitik kayalar irili-ufakl domlar
veya subvolkanik damarlar eklinde volkano tortullar iine sokulmutur.

Volkanik ve volkano-tortul kayalar Kampaniyen-Paleosen yal bir kel istifle
stlenir. Tabanda bol volkanik akll konglomera ve epiklastik kumtalar ile balayan bu
istifte trbiditik yapl epiklastik kumta, siltta, marn ardalanmasna ve mikrotrbidit yapl
11

ince kumta, kilta, kalsitrbidit ara katkl, ince tabakal, sk kayma kvrmckl, killi
mikritlere geilir.

kel istifin st seviyelerinde yer alan krmz renkli amurtalar zerine Alt Eosen
yata yeilimsi gri, sar renkli aklta, kumta ve kiltalar asal uyumsuzlukla gelir. Bu
karasal-s denizel fasiyesleri geili olarak izleyen volkaniklastiklerle ardalanmal bazaltik-
andezitik, dasitik lavlarn oluturduu st volkano-tortul istif ise Orta Eosen yandadr.

ok sayda tektono-stratigrafi birimine ayrlan blgenin, st Kretase yay
volkanizmasnn daha az etkin olduu, gney blmnde, volkanik katkl Turoniyen-
Santoniyen birimleri zerine ince bir krntl seviyesi ile gelen Kampaniyen-Orta Paleosen
yal s denizel kiretalar Orta-st Paleosen yal siltta ve marnlara geer.

Bunlar uyumsuz olarak stleyen Eosen yal s denizel keller ve volkanitler Oligo-
Miyosenin kaln aklta, kumta, siltta, kireta, ve kiltalar ile yine uyumsuz olarak
stlenir. Yer yer jips veya linyit mercekleri kapsayan bu birimler de, st Miyosen andezit,
bazalt, aglomera ve tfleri ile rtlr.


12

Stratigrafi:

ekil A.2. limiz Stratigrafik Stun Kesiti
Kaynak: MTA Dou Karadeniz Blge Mdrl

13

Metamorfik Temel

nceleme alannn kuzeyinde ve Dou Pontid kuzey zonu alt nitesi ierisinde yer alan
metamorfitler (gnays, mikaist ), gabro-meta gabro-meta diyorit-metadiyabaz ve granitler
Mesozoyik istiflerin temelini tekil etmesi dolays ile Paleozoik yal olarak kabul
edilmektedirler.

Metamorfitler (Gnays, Mikaist) (Pms)

Yusufeli ilesinin gneydousundaki Karada civarnda ve Demirkent beldesinin KD
sunda izlenir. ounlukla gnays ve mikaistlerden oluur. Hamurkesen formasyonu ile olan
dokanaklar tektoniktir. Metamorfitler gabrolarca kesilir. Bu sebeple Paleozoik temele ait en
eski birim olarak belirlenmilerdir.

Gabro- Metagabro- Metadiyorit- Metadiyabaz (<p)

Yusufeli ilesinin dousundaki Su kavuumu civar ile Demirkent beldesi yresinde
yzeylenirler. Birim, genel olarak koyu gri-yeil renk tonlarnda grlr. Gabro-diyorit-
diyabaz topluluu, kesien GB-KD dorultulu iki byk tektonik hat arasnda disk biimli bir
tektonik dilim olarak ortaya kar. Bu sebeple Hamurkesen formasyonu ile olan dokunaklar
tamamen tektoniktir. Bindirme zonlar boyunca gelien dinamometamorfizma sonucu arazide
de izlenebilen metagabro, metadiyorit ve metadiyabaz oluumlar grlr. Bu bazik kompleks
yer yer irili ufakl granitik stoklarla kesilir.

Granit ( V
1
)

Artvin ili evresinde, Narlk beldesi civarnda yzeylenen Hamurkesen
formasyonunun altnda izlenen granitler ile Demirkent beldesi civarndaki gabrolar iinde
stoklar halinde grlen granitler Paleozoyik temele ait granitler olarak kabul edilmektedir.

Granitler genellikle gri-pembemsi renkli olular ile dikkati eker ve bu grnmleri
ile Gmhane il merkezi civarnda izlenen ve Paleozoyik temeli tekil eden pembe granitler
ile byk benzerlik gsterirler. Granitler ierisinde eitli tektonik hareketlere bal olarak
gelien ok krkl, atlakl ve deforme yaplar grlr.

Paleozoyik temeli tekil eden unsurlar arasnda granitler en gen durumda bulunur.
Narlk civarnda izlenen granitler Liyas yal olarak kabul edilen Hamurkesen formasyonu ile
transgresif olarak rtlr.

Hamurkesen Formasyonu ( JLh )

Hamurkesen formasyonu adlandrmas, ilk olarak Bayburt-Demirz civarnda izlenen
Liyas yal volkano-tortul birim iin AAR1977 tarafndan kullanlmtr.

nceleme alannda da benzer litolojik zelliklere sahip bulunan volkano-tortul istif
Hamurkesen formasyonu ile denetirilerek ayn formasyon ad verilmitir.

Hamurkesen formasyonu; Yusufeli ilesinin KD sundaki Narlk beldesi civarnda,
Yusufeli-Apien ky civarnda ve Klkaya beldesi gney yrelerinde, Kakar dalar,
Altparmak dalar, Marsis tepe ve Gngrmez dalar yrelerinde yaygn olarak izlenir.

14

Formasyon bazalt-andezit lav ve piroklastlarnn kumta,amurta,siltta,radolarit ve
eyl ara tabakalaryla birlikte ardalanmasndan oluur. Birim volkano-tortul yaps ve esmer
rengi ile tipik bir grnm sergiler.

Bazalt lavlarnda yastk yaplarna ska rastlanr. En gzel yastk lav yaplar Tortum
ay ve Oltu ay Su kavuumu yaknlarnda Yusufeli-Oltu karayolunda gzlenir.

Hamurkesen formasyonu dokunaklarnn ounlukla tektonik olmas nedeniyle
tabann izleme olana son derece snrl olup, ancak Yusufeli- Narlk beldesinin GB
kesiminde grlebilir. Formasyon burada temele ait ak pembe renkli granitlar zerine
mikrokonglomeratik bir kumta ile birlikte transgresif diskordan olarak gelir.

Hamurkesen formasyonu kuzey zon alt nitesinde tortul ierikleri itibariile gney zona
oranla daha derin denizel bir ortam yanstr.Dou pontid kuzey zon nitesi ierisinde yer alan
bindirmeler kuzey-gney alt nitelerini ayran byk bindirme hatt zerinde birbiriyle
kesilen mekik ekilde bir bindirmeler zinciri oluturur.Mekik ekilli bindirmelerin etki alan
zerinde yaygn olarak dinamometamorfizma etkileri grlr.

Paleozoyik temele ait olduu kabul edilen gabrolarda meta-gabro
oluumu,Hamurkesen formasyonu ierisinde yer alan eyl araseviyelerinde meta-eyl ve
bazalt lavlarnda da meta bazalt oluumlar bindirme hatlar zerinde dinamometamorfizma
olaylarna bal olarak gelien metamorfitlere tipik rnekler tekil eder .

nceleme alannn kuzey zon alt nitesinde Hamurkesen formasyonu genellikle kmr
ieren s denizel kellerden oluan ve GVEN-1993 tarafindan madenler formasyonu
olarak tanmlanan birim ile uyumlu olarak stlenir.

Krmz-mor rengi ile dikkat ekici olan Madenler formasyonu gney zonda
grlmez. Buna edeer olabilecek esmer renkli Oltu tal seviyeler izlenir. Ancak bu tortul
seviyeler haritalaamamtr. Bu sebeple gney zonda Hamurkesen formasyonu
yaygn olarak pelajik karbonatlardan oluan Berdiga formasyonu ile uyumlu olarak
rtlr.

Hamurkesen formasyonunun dokunaklar ounlukla tektonik olduundan
Formasyonun gerek kalnln saptayabilme olana yoktur. Ancak grlebildii kadar
ile 1400 m.yi aan bir kalnlktan bahsedilebilir.

Formasyonun yana ilikin olarak zellikle eyl ara seviyeleri iinde yer yer
makrofosil kalplar (Brakiopodlar, bozulmu ammonitler, hegzagonal kesitli krinoid
saplar , ok kk yaprak kalplar ) tespit edilmi , ancak bu fosillerin bozulmu olmas
ve salkl sonu vermemesi dolaysyla kesin bir ya verilememitir.

Buna ramen BAYDAR - 1969 tarafndan birimin ya Liyas olarak
benimsenmitir. Dogger ya veren Madenler formasyonu ile Malm- Alt Kretase ya veren
Berdiga formasyonunun bu volkano tortul birim zerinde uyumlu olarak izlenmesi,
ayrca Bayburt civarnda AAR - 1977 tarafndan Liyas yal olarak belirlenen litolojik
istifle . litolojik ve stratigrafik benzerlikleri dolaysyla GVEN-1993 tarafndan da
Liyas yal olarak kabullenilmitir.

ataksu Formasyonu (Jd )

15

Formasyon, Erzurum ili Olur ilesi ataksu beldesi civarnda tipik olarak izlendiinden
GVEN - 1993 tarafndan ataksu formasyonu olarak tanmlanmtr. alma alannda
Yusufeli ilesine bal Morkaya ve Darca beldeleri yrelerinde yzeyledir.

Formasyon siyah sleytler , kumlu - killi trbiditlerle karakteristiktir.
Tektonizmadan etkilenen blmlerde , dk dereceli metamorfizma izlenir. Birim
ierisinde yer yer altere volkanitler ve volkano klastik krntlarn elik ettii
toleyitik karakterli bazaltlar izlenmektedir. Birim, volkano-tortul karakterli Hamurkesen
formasyonunun zerine uyumlu olarak gelmekte ve genellikle mor renkli konglomera,
kumta litolojilerinden olumu Madenler formasyonu ile yanal geilidir. Formasyon s
denizel karbonatlardan oluan Berdiga formasyonu tarafndan uyumlu olarak stlenir. Birimin
kalnl yaklak 200 m.olup, kapsad mikrofosillere dayanlarak GVEN-1993 tarafndan
ya Dogger olarak saptanmtr.

Madenler Formasyonu (Jdm )

Madenler formasyonu inceleme alannda Aa Madenler ky civarnda tipik
yzeylenmeleri izlendiinden GVEN-1993 tarafndan bu isimle tanmlanmtr. Dou
Pontid kuzey zonu alt nitesi ierisinde bulunan Madenler formasyonuna ait yzeylenmeler;
Artvin ili bats, Zeytinlik ky bats, Yusufeli-dem-Morkaya-Apien ky GD su
(Tortum yolu zeri ) ve Demirkent beldesinin KDsunda Erenler ky civarnda izlenir.

Madenler formasyonu eitli kalnlklarda ( 0.3 50 m. arasnda ) resifal kireta ara
tabakalaryla yer yer bazalt lav ve proklastlar da ieren ounlukla krmz-mor renkli
konglomera ve kumtalarndan oluur. Formasyon volkano-tortul bir istif yapsndan oluan
Hamurkesen formasyonunun zerine uyumlu olarak oturur. Krmz kongloromeralar zerinde
yaplan incelemelerde, akllarn ounlukla yuvarlanm, elipsoidal ve keli ekilli olduu
ve ounlukla da granit, dasit, bazalt ve metamorfitlerden olutuu grlmektedir. Ayrca
daha az oranda gri-beyaz renkli keli kireta akllar da izlenir. akllar 1-2 cm. ile 10-
15cm.arasnda deien aplarda olup, krmz-morumsu renkli bir imento malzemesi ile
skca tutturulmutur. Madenler ky ve Erenler ky arasnda bu konglomeralar ierisinde
GGB-KKD dorultulu ve D ya eimli gri-beyaz renkli resifal kiretalar izlenir. Bu ara
tabakalar genel istiflenmeye uygundur. Ayrca bazalt lav akntlar ve aglomeralar da
izlenmitir. Madenler formasyonunun Yusufeli-Kmrl ky ve Yusufeli-Karada
yresindeki yzeylenmeleri iinde kmr oluumlar mevcuttur. Bu zuhurlar kk mercekler
eklinde olup, genellikle konglomeralarn taban kesiminde yer alrlar. Madenler
formasyonunun bu litolojik zellikleri irdelendiinde; inceleme alannn Dou Pontid kuzey
zonu alt nitesinde Hamurkesen formasyonunu takiben denizin slat, zaman zaman ksa
sreli ve snrl karalama dnemleri geirdii sylenebilir. Formasyon gri-beyaz renkli resifal
kiretalarndan oluan, Malm-Alt Kretase yal Berdiga formasyonu ile uyumlu olarak
stlenir. Kalnlk deiken olup, azami 200 m. kadardr. Madenler formasyonunda kesin bir
ya verebilecek paleontolojik veriler saptanamamtr. Derlenen baz kireta rneklerinde ;
-Ammobaculites sp.
-Reophax sp.
-Litoulidae sp.
-Pseudocylammina sp.
Fosilleri saptanm ve formasyon iin muhtemelen Dogger ya nerilmitir.

Berdiga Formasyonu ( JKr )

16

Giresun-Alurca ilesinin gneyindeki Berdiga dalarnda izlenen st Jura-Alt Kretase
yal kiretalar, ilk olarak PELN-1977 tarafndan Berdiga formasyonu olarak
tanmlanmtr. Dou Pontidlerin gerek gney ve gerekse kuzey zonunda birok yerde
yzeylenen st Jura- Alt Kretase kiretalar ok az fasiyes fakllklar gstermekle beraber
belli bir stratigrafik horizonda izlenmeleri nedeniyle blge genelinde bu isim altnda
toplanmlardr. Bu nedenle alma alannda izlenen st Jura-Alt Kretase yal kiretalar
Berdiga formasyonu olarak isimlendirilmitir.

Berdiga formasyonu inceleme alannn ounlukla gney zonunda; Artvin-Narlk
beldesi dousu, Tortum gl civar, Yusufeli-Apien ky ( Oltu yolu ) Yusufeli-Gnyayla
GBs, Yusufeli-Morkaya ky GDsunda yzeylenir. Formasyon gri-beyaz ve krem renkli
resifal kiretalar, orta kalnlkta tabakalanmal killi kireta ve sileks yumrulu
kiretalarndan oluur.

Berdiga formasyonu, esmer renkli bazik volkano-tortul bir istif yapsndan oluan
Hamurkesen formasyonunun zerine uyumlu olarak gelir. Dou Pontid kuzey-gney zonu alt
nitelerini ayran GB-KD dorultulu byk bindirme hattnn yakn evresinde kompresyon
kuvvetlerinin etkisiyle bu formasyon iinde ok gzel kvrml yaplar gzlenir. rnein;
Yusufeli-Apien sapandan itibaren Tortum yolu zerinde bu ender rastlanabilecek
gzellikte kvrmlar izlemek mmkndr.

Berdiga formasyonu inceleme alannn Dou Pontid kuzey zonu alt nitesinde bazik
volkano-tortul bir istiften oluan Troniyen-Santoniyen yal atak formasyonu ile, buna
karn gney zonu alt nitesinde ise fli karakterli tortullardan oluan st Kretase Paleosen
yal Mescitli formasyonu ile uyumlu olarak izlenir. Ayrca inceleme alannn gney
kesiminde ofiyolitik melanj ile tektonik bir dokunak oluturur. Formasyonun kalnl;
inceleme alannn ( Kuzey zon alt nitesi ) 100300 m. arasnda olduu halde, gney zon alt
nitesinde 900 m. kadardr.

atak Formasyonu ( Kr 1 )

Trabzon ili Maka ilesinin atak mevkiinde izlenen st Kretase (Troniyen-
Santaniyen ) yal bazik volkano-tortul bir istif ilk olarak GVEN-1993 tarafndan atak
formasyonu olarak tanmlanmtr.

atak formasyonu Dou Pontid kuzey zonunda st Jura-Alt Kretase yal resifal
kiretalarnn zerine gelen st Kretase yal volkano-tortul istiflerin alt horizonunu tekil
eden bazik volkano-tortul karakterli bir birim olarak da tarif edilebilir. nceleme alannn KB
ve KD kesimlerinde st Jura-Alt Kretase yal kireta horizonunun zerinde izlenen bazik
volkano-tortul istif litostratigrafik zellikleri bakmndan atak formasyonu ile denetirilmi
ve ayn formasyon ad verilmitir.

atak formasyonu Yusufeli Sargl yol gzergh ile Yusufeli-spir yol gzergh
zerinde oruh vadisi boyunca ve ayrca Artvin Aa Madenler ( Hot ) civarnda, Narlk
beldesi dousunda, Artvin Murgul ilesi gney yreleri, Artvin ili Ortaky yresi ile gney
yreleri, Yusufeli ilesi bat, kuzey ve gney yreleri, Artvin avat yolu zerinde Prnall
kynn bat ve gneydousunda yzeyleir.

atak formasyonu gri yeil renkli andezit, andezitik bazalt lav ve
piroklastlar ile ara tabakal bulunan krmz bordo renkli amurta , siltta , gri renkli
17

marn ve kumtalarndan oluur . Formasyon tortul ara seviyeler iermesi nedeniyle
tabakal bir yap grnm sergiler. Bazalt lavlarn yer yer yastk yaplar grlr.

atak formasyonu Malm Alt Kretase yal kiretalarnn ( Berdiga
formasyonu ) zerine uyumlu olarak bulunur ve riyodasit dasitik lav ve
piroklastlarndan oluan Kzlkaya formasyonu ile de uyumlu olarak stlenir. Formasyonun
kalnl yaklak 1400 m. kadardr.

Kzlkaya Formasyonu ( Kr 2 )

Giresun ili Espiye ilesinin gneyinde yer alan Kzlkaya yresinde tipik olarak
yzeylenen riyodasit-dasitik lav ve proklastlar ilk olarak GVEN1993 tarafndan Kzlkaya
formasyonu olarak tanmlanmtr. Dou Karadeniz Blgesinin 1 / 250 000 lekli
kompilasyonunda ilk olarak bu formasyon adlandrlmas uygulanmtr.

Kzlkaya formasyonu Aa Madenler in dousunda ve yaklak K-G dorultusu
boyunca izlenir. Formasyon gri beyaz renkli riyodasitik-dasitik karakterli lav ve
proklastlarndan oluur. Lavlarda yer yer kolonlu yaplar ve yer yer de akntl (flvdal)
yaplar gzlenir. Hidrotermal gelimler sonucu slfrl mineralizasyon oluumlar ve buna
bal olarak da yan kayalarda yer yer hidrotermal ayrmalar (silisleme,serizitleme ve
killeme ) mevcuttur.

Kzlkaya formasyonu bazik volkano-tortul karakterli atak formasyonunun zerine
uyumlu olup, yine bazik volkano-tortul karakterli alayan formasyonu ile de uyumlu olarak
stlenir. Formasyonun kalnl yaklak 400 m. kadardr. Formasyonun iinde fosil ierir
tortul seviye bulunmadndan formasyonun ya greceli olarak belirlenmeye allmtr.

Kzlkaya formasyonu Troniyen Santoniyen yal atak formasyonunun zerinde
uyumlu ve Kampaniyen-Mestritiyen yal alayan formasyonu ile de uyumlu olarak
stlendiinden ya greceli olarak Santoniyen-Kampaniyen olarak nerilmitir. Artvin ili
kuzeyi, bats GD ve GB yreleri ile Orta kyn kuzeyinde, Zeytinlik beldesiGd sunda,
Narlk beldesi GD sunda, Murgul ilesinin dou, GD ve GB yrelerinde, Prnall kynn
KB ve GD yrelerinde izlenir.

alayan Formasyonu ( Kr 3 )

Trabzon ili merkezine bal alayan beldesi civarnda tipik yzeylemeleri izlenen
Kampaniyen-Mestritiyen yal bazik volkano-tortul bir istif ilk olarak GVEN1993
tarafndan alayan formasyonu olarak tanmlanmtr. nceleme alannda da benzer
litostratigrafik zellikler gsteren bazik volkano - tortul istif alayan formasyonu ile
denetirilerek ayn formasyon ad verilmitir.

alayan formasyonu, inceleme alannn KD kesiminde Yukar Madenky civarnda
yaygndr. Formasyon genellikle gri - yeil renkli andezitik bazalt, bazalt lav ve
piroklastlar ile birlikte ara tabakal olarak bulunan krmz bordo renkli amurta , gri
renkli marn ve kumtalarndan oluur. Formasyon iindeki tabakalarda gney dokunaktaki
bindirmenin etkisiyle gelimi, dalgal kvrm yaplar grlr. Bazaltlarda yastk lav yaplar
gelimitir.

alayan formasyonu riyodasit dasitik lav ve piroklastlarndan oluan Kzlkaya
formasyonu zerinde uyumlu olarak bulunur.
18


Formasyonun inceleme alan ierisinde izlenebilen kalnlnn yaklak 1000 m .
olduu sylenebilir.

Formasyon Artvin ili bat, GD ve GB yrelerinde, Murgul ilesi B , D ve GD
yreleri , Arhavi ilesinde G ve GD yrelerinde , Hopa ilesi GD ve GB yrelerinde ,
Ardanu ilesinin G ve GD yreleri , Ardanu ilesi Aa rmaklar buca ile avat ilesi
Meydanck beldesi arasndaki alanda grlr.

ayr ba Formasyonu ( Kr 4b )

Trabzon ili Dz ky ilesi ayr ba buca yresinde grld iin GVEN-1993
tarafndan ayr ba formasyonu olarak adlandrlmtr. Bu birim fazla yaygn olmayan
fiyolit ve riyodasitik karakterli lav ve piroklastlarndan meydana gelmitir.

Volkanojenik dom yaplar iyi gelimitir. Lavlarda prizmatik kolon yaplar ve
akkan ( flvdal ) yaplar grlr.

ayr ba formasyonunun zerinde birbirleriyle yanal geili olarak Bakrky ve
Allar formasyonlar uyumlu olarak bulunurlar.

ayr ba formasyonu, Tirebolu-Espiye arasnda trakiandezitik lav ve piroklastlarna
dnm gsterir. Formasyonun kalnl yaklak 400 m. kadardr.

ayr ba formasyonunun iinde ya verebilecek tortul seviyeler mevcut deildir.

Ancak, Kampaniyen-Mestritiyen yal alayan formasyonunun zerinde uyumlu
olarak yer almas ve Mestritiyen-Paleosen yal Allar ve Bakrky formasyonlar ile de
uyumlu olarak rtlmesi dolaysyla formasyonun ya Mestritiyen olarak kabul edilmitir.

Bakrky Formasyonu ( Kr 5a )

Artvin ilinin Bakrky ( Kuvarshan ) yresinde izlenen Mestritiyen-Paleosen yal
trbiditik karakterli bir istif GVEN-1993 tarafndan Bakrky formasyonu olarak
tanmlanmtr.

nceleme alannda; Hopa ilesi D ve GD yreleri, Artvin ili Bakrky yresi, Murgul
ilesi KD ve GB yreleri, Borka ilesi Cankurtaran geidi yrelerinde izlenen trbiditik
karakterli birim de Bakrky formasyonu ile benzer litoloji ve stratigrafik konuma sahip
bulunmaktadr. Bu nedenle birime Bakrky formasyonu ad verilmitir.

Formasyon genellikle killi kireta, eyl ve az oranda da kumtalarndan olumutur.
Bu formasyon Trabzon-Tonya ilesi yresinde kumlu kireta ve resifal kiretalarndan
oluan Allar formasyonu ile yanal geilidir.
Formasyonun kalnl yaklak 200 m. kadardr. Ya ise Mestritiyen-Paleosen
olarak belirlenmitir.

Allar Formasyonu ( Kr 5b )

Artvin ili Zeytinlik (Sirya) beldesinin gneydousunda izlenen bazik volkano-tortul
karakterli alayan formasyonunun zerinde uyumlu olarak bulunan Mestritiyen-Paleosen
19

yal kumlu ve resifal karakterdeki kiretalar Allar ky civarnda en iyi ekilde
izlendiinden GVEN1993 tarafndan Allar formasyonu olarak isimlendirilmitir.

nceleme alannda, Artvin ili Allar ky yresinde, Murgul ilesi GD sunda,
Ardanu ilesi GD yrelerinde, avat ilesi Okular ky, Meydanck beldesi GB snda
izlenen benzer litolojik konuma sahip bulunan kiretalarna Allar formasyonu ile korele
edilerek ayn isim verilmitir.

Birim gri-beyaz renkli kumlu ve resifal kiretalarndan oluur.Bakrky formasyonu
ile ayn stratigrafik konumda yer alan Allar formasyonu, Tonya ilesinin GD sunda
birbiriyle yanal geili olarak izlenmektedir.

Formasyonun kalnl 200 m. olup ya, Mestritiyen-Paleosen olarak saptanmtr.

Mescitli Formasyonu (Krt )

Bu formasyon Dou Pontid gney zonunda st Kretase dnemini temsil eden fli
karakterli bir formasyondur.Malm-Alt Kretase-Senomaniyen yal kiretalarnn (Berdiga
formasyonu ) zerinde uyumlu olarak bulunur. Birim krmz-bordo renkli killi kiretalaryla
balayp, gri renkli marn, eyl, killi kireta ve kumta ardalanmas ile devam eden bir istif
oluturur.

Mescitli formasyonu, Dou Pontid kuzey zonunda st Kretase dnemini kapsayan;
atak, Kzlkaya, alayan, ayrba, Bakrky / Allar formasyonlarna karlk
gelmektedir. Birimin kalnl 600 m. kadardr.

Ya ise Troniyen-Kampaniyen-Mestritiyen-Paleosen zaman aral olarak
belirlenmitir.

Kzlck Formasyonu ( Paf )

alma alannda Ardanu ilesi Kzlck ky nn kuzey ve kuzeybat yrelerinde
yzeylenir. Ardanu yresindeki Eosen yal krntl kayalar ZSAYAR-1980 tarafndan
Kzlck formasyonu olarak isimlendirilmitir. Fakat YILMAZ ve Di.-1998 Karal dalar ve
Ardanu ilesi yresinde izledikleri ayn krntl kayalarn yan Paleosen ve erken Eosen
olarak saptamlardr.

Formasyon; yeilimsi ve gri renkli, orta-ince tabakal karasal krntl kayalar,
kumta ve marnlardan olumutur. Alt seviyelerde kilta ve marnlar, orta seviyelerde
epiklastik volkanik kayalar, st seviyelerde kumta ve konglomeralardan oluan regresif bir
sekans izlenmektedir.

Kzlck formasyonu, Paleosen-Alt Eosen yal Bakrky ve Allar formasyonunu
uyumlu olarak stler ve Kaba ky formasyonu tarafndan da uyumsuz olarak stlenir.
Birimin kalnl yaklak 600 m. civarnda olup, ya Paleosen-Alt Eosen olarak saptanmtr.

Porfiri Andezit ( Ap )

alma alannda Artvin il merkezinin KD sunda yzeylenir. Andezitik kayalar gri-
beyaz renkli az atlakldr.

20

Makroskobik olarak ubukumsu iri hornblend ve plajioklas kristalleri gzlenmektedir.
Yer yer iri taneler halinde kuvars kristalleri de izlenebilir.

Artvin ili Fstkl ky yresinde porfiri zellikte olup, Mo mineralleri ve sanml
halde pirit kristalleri ierir. Burada yer yer youn sililemeler de izlenmektedir.

Porfiri andezitler Paleosen yal birimleri kestiinden Alt Eosen yal olarak kabul
edilebilir.

Kakar Granitoyidleri I, II ( Y2, Y3 )

Kakar granitoyidleri alma alan iinde yer alan Kakar Dalar civarnda tipik
olarak izlenir. Bu nedenle Kakar Granitoyidleri olarak tanmlandrlmtr.(GVEN 1993)

Kakar Granitoyidleri fakl mamasal evrelerde Mesozoyik ve Senozoyik yal
volkano-tortul istiflere sokulum yapmtr.

Liyas volkanitleri ( Hamurkesen for.) ile st Kretase volkanitlerinin (atak for.) iine
sokulum yapan granitoyidler Kakar Granitoyidi I (Y2), Eosen volkanitlerinin (Kabaky for.)
iine sokulum yapan granitoyidler ise Kakar Granitoyidi II (Y3) olarak adlandrlmaktadr.

Kakar Granitoyidi I (Y2) inceleme alannda yaygn ekilde izlenmektedir.
Hamurkesen ve atak formasyonlar ile olan dokanaklar boyunca kontakt metamorfizma
etkileri grlr.

Kakar Granitoyidi II (Y3), Ardanu ilesine bal Hamurlu ky dousunda st
Kretase ve Eosen yal birimleri kesmi olarak izlenmektedir.

nceleme alannda ortaya kan Granitoyidlerin Jura ncesi (muhtemelen Paleozoyik
?), st Kretase-Paleosen ve Eosen dnemlerinde olmak zere mamasal evrede
yerletikleri anlalmaktadr.

Kakar Granitoyidleri yredeki birok cevherlemelere vcut vermi olmas
bakmndan nem arz eder.

Bu kapsamda; Yusufeli-Sargl GB snda Kakar Granitoyidi I (Y2) iinde nemli
olabilecek porfiri tipte Cu-Mo mineralizasyonlar bulunmaktadr.

avat ilesi yresindeki damar tip Cu-Pb-Zn mineralizasyonlar ile yine Yusufeli-
amkerten yresindeki Cu-Pb-Zn damarlar ve Epitermal altn mineralizasyonlar bu kayalar
ile ilintili cevherlemelerdir.

Kaba ky Formasyonu ( Ev )

Gmhane ilinin GD sunda yer alan Kabaky evresinde tipik olarak yzeylenen
Eosen yal ve andezitik karakterli volkano-tortul birim GVEN-1993 tarafndan Kabaky
formasyonu olarak tanmlanmtr.

Dou Pontidlerde ok etkin ve belirgin bir stratigrafik horizon tekil eden Eosen
volkanitleri, zellikle kuzey zon ardnda ve gney snr boyunca Niksar-ebinkarahisar-
Alurca-Gmhane-spir ve Yusufeli (Klkaya) hatt zerinde ve yaklak D-B
21

dorultusunda ilgin bir kuak oluturur.alma alannda ; Hopa ilesi, Kemalpaa, Borka
yresi ve Muratl-Camili yreleri, avat ilesi Meydanck ve Veliky yreleri ile Ardanu
ilesi Aarmaklar yreleri ve Yusufeli Klkaya beldesi ile Avclar ky yrelerinde
yzeylenir.

Kabaky formasyonu bazik volkano-tortul bir seriden oluan alayan
formasyonunun zerine transgresif diskordan olarak gelmektedir. Formasyon krmz bir
imento matriksi ile tutturulmu iri akll konglomera seviyesi ile balar. akllar ounlukla
bazalt, dasit ve granitten oluur. Konglomera seviyesinin zerine kumta ve bol nummilitli
kiretalar gelir. Toplam olarak 20-30 m. kadar bir kalnlk gsteren bu taban seviyesi
zerinde kumta, kumlu kireta ve marn aratabakal andezit lav ve piroklastlar yer alr.

Kabaky formasyonunun gney dokana tektonik olup, Liyas volkanitleri
(Hamurkesen for.) bu formasyona bindirmilerdir. Formasyonun inceleme alanndaki
grnen kalnl yaklak 1000 m. kadardr. Ya ise Alt ve Orta Eosen dir.

ebinkarahisar Formasyonu ( Olgmj )

Dou Pontidlerin gneyinde yzeylenen Oligo-Miyosen yal jipsli serilerden bazlar
YILMAZ-1985 tarafndan ebinkarahisar formasyonu olarak tanmlanmtr.Bu formasyona
ait yzeylenmeler inceleme alannda avat ilesi Veliky beldesinin kuzey yrelerinde
izlenmektedir. ( YILMAZ ve Di.-1992 )

ebinkarahisar formasyonu Orta Eosen yal Kabaky formasyonu ile bu formasyonu
kesen Kakar Granitoyidi II ( Y3) stoku zerine asal uyumsuzlukla oturur. Formasyon
genellikle kzl renkli konglomera, jipsli kumta, amurta, siltta ve kmrl eyllerden
oluur. Konglomeralar iinde bol miktarda granitoyid akllar grlr. Krmz kumtalar ve
jips oluumu evaporitik bir ortama iarettir.

Formasyonun kalnl yaklak 200 m. kadardr. Formasyon iinde ya verebilecek
fosil saptanamamtr. YILMAZ-1985 tarafndan nerilen Oligo-Miyosen ya aynen
benimsenmitir.


Blblan Yayla Volkanitleri (Plv)

alma alannda Blblan Yayla kuzeyi, atalkpr ve avat-Veliky yrelerinde
yzeylenmektedir. Formasyon ebinkarahisar ve Kabaky formasyonlar zerine asal
uyumsuzlukla oturmaktadr.

Karasal volkanizma rn olan bu birim iki seviyeden olumaktadr. stifin alt
seviyeleri AKTMUR ve Di.-1992 tarafndan Kura volkanitleri olarak tanmlanmtr. Bu
volkanitler farkl tf ardalanmalar ile tf-bre ve yer yer konglomeralardan olumaktadr.

Birimin st seviyeleri ise ayn almaclar tarafndan Dumanlda volkanitleri
olarak isimlendirilmilerdir. Bu volkanitler ise bantl ve yer yer laminalam dasit ve andezit
lavlar ile daha stte yer alan bazaltik lavlar ve volkanoklastiklerden olumaktadr.
almaclar formasyonun alt seviyelerinin yan st miyosen olarak yorumlamlardr. st
seviyeleri ise pliyosen yal olarak ayrtlamlardr.

Formasyonun toplam kalnl yaklak 700 m. kadardr.
22


Alvyonlar (Aly)

Kakar Dalarnn kuzey eteklerinde Hopa ve Kabisre ay vadilerinde gney
eteklerinde KD GB ynnde Karadeniz e akan oruh nehri vadisinin geniliinde dzlk
alanlarda kum ve akl ynlardan oluan gncel oluuklardr. Bu oluuklar daha gneyde
Yusufeli ilesi ile Klkaya arasndaki amkerten yresinde de izlenmektedir. Bu
oluuklardan stabilize ve inaat malzemesi olarak yararlanlmaktadr.

A.5.1. Metamorfizma ve Mamatizma

A.5.2. Tektonik ve Paleocorafya
nceleme alan Dou Pontid tektonik birlii ierisinde yer alr. Ett sahasndaki kaya
birimleri Alp Orojenezinin etkisi altnda kalmtr. Bu Orojenik faaliyetlere bal olarak st
Kimmerik, Anadolu, Pireneik ve Attik fazlar etkili olmutur. Ad geen da oluum
hareketleri sonucunda yrede; uyumsuzluklar (diskordanslar ), kvrml ve krkl yaplar, blok
faylanmalar ve bindirmeler ( ters faylar ) olumutur. Paleozoyik ile Jura, Jura ile st Kretase,
Paleosen ile Eosen, Eosen ile Miyosen, Miyosen ile Pliyosen arasnda diskordans (
uyumsuzluk ) vardr.

nceleme sahasnda etkili olan Alp Orojenezi nedeniyle, kvrm ve krk tektonii iyi
gelimitir. Sahada kvrml yaplar Paleosen yal flilerde ve Eosen yal volkano-tortul
kayalarda belirgin olarak izlenmektedir. Yine ayn kuvvetlerin etkisiyle formasyonlar
krlm ve faylanmlardr. nceleme alannda baz yrelerde izlenen bindiemeler ( dk
eimli ters faylar ) blgenin bir skma etkisi altnda kaldn gstermektedir.

alma alannda gzlenen bindirmeler; Artvin ili kuzeyi ile gneyinden geen ve
Yusufeli ilesi dousundan Morkaya ya ulaan bindirme, Ardanu ilesinden GB ye doru
Yusufeli, Demirkent ve Morkaya ya ulaan bindirme, avat ilesi GB ya doru Yusufeli-
Klkaya gneyine uzanan byk bindirmeler eklinde olup dorultular genellikle KB-GB
dir. Ett alannda krlmalarn daha ok yaygn olduu hemen her tr kayata krk ve
atlaklarn gelimesi ile belirgindir. Bu krk ve atlaklarn genel dorultusu KB-GD ve D-B
dr. Ayrca daha az olarak KD-GB ve K-G dorultusunda gelimi krklar da izlenmektedir.

Sahada mevcut tm cevherli damarlar genellikle KB-GD ve daha az olarak KD-GB ile
D-B ynndeki krklarda gelimilerdir. (YILMAZ ve Di.-1992 )

Tabakalamalar tortul kayalarda ve zellikle flilerde belirgindir. Bunlarn dorultu
ve eimleri belli ynlerle snrl deildir. Ancak bir genelleme yapmak gerekirse;
dorultularn KB-GD ve KD-GB ynlerinde, eimlerin ise 2060 derece arasnda K-G
ynnde olduu sylenebilir.

B. DOAL KAYNAKLAR

B.1. Enerji Kaynaklar

B.1.1. Gne

limizde gne enerjisi su stmada kullanlmaktadr. Son yllarda yaplan konutlarda
gn s denilen ve gnlk ihtiya iin scak su elde etmekte kullanlan stma sitemi vardr.
23

limiz merkezinde gnelenme sreleri ile ilgili lmler yaplmaktadr. limizin aylk
ortalama gnelenme sresi en fazla Temmuz aynda 7,28 saat, en az ise ubat aynda 1,58
saat olarak tespit edilmitir.

Tablo B.1 limiz Gnelenme Sresi Aylk Ortalamas (Saat, Dakika)

stasyon 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Yll
k
ARTV
N
3,0
7
1,5
8
4,0
9
6,0
2
4,5
2
7,0
0
7,2
8
6,5
1
6,3
7
5,2
4
3,0
6
2,0
1
4,53
Kaynak: Artvin Meteoroloji stasyon Mdrl

Tablo B.2 limiz Gnelenme Inm iddetinin Aylk Ortalamas ( cal / cm
2
.dak.)

stasyon Ocak ubat Mart Nisan Mays Haziran YILLIK
147.27 162.26 300.17 385.22 381.55 488.06 303.80
ARTVN Temmuz Austos Eyll Ekim Kasm Aralk
490.52 412.39 358.40 248.73 151.82 119.21
Kaynak: Artvin Meteoroloji stasyon Mdrl


B.1.2. Su Gc

limizde su enerjisinden Hidroelektrik enerji olarak faydalanlmaktadr. oruh Nehri,
DS 26. Blge Mdrl snrlar iinde yer alan akarsu havzasn oluturur. Havzann
yzlm ile DS 26. Blge Mdrl snrndan ayrld yerdeki yllk ortalama akm ise
yledir:

HAVZA ADI YZLM (km
2
) YILLIK ORTALAMA AKIM( milyon m
3
)
ORUH 10.140 6.300

(Yaklak 5.000 km
2
si Artvin ilinde)

Artvin limizle zdelemi olan oruh Nehri, yllk ortalama 6,3 Milyar m
3
lk ak
hacmine sahip olup, Nehrin toplam uzunluu 431 km. dir. oruh Nehri nin 410 km. lik ksm
lkemiz snrlar ierisinde, 21 km. lik ksm ise Grcistan snrlar ierisindedir. Bayburt
lindeki Mescit dalarndan doup Grcistan n Batum linden Karadenize dklen oruh
Nehri, ylda 5,8 milyon m
3
rusubat tamaktadr. Trkiye de en fazla erozyona maruz kalan
havzalardan biridir.

Enerji retilebilecek toplam d 1.420 m. olup, lkemizin en hzl akan Nehridir.
Trkiye nin gelecei iin ok nemli projeler demetini oluturan ORUH VADS ana
kolu zerinde, E..E. tarafndan 1962 ylnda balayan ett almalar sonucu, 10 adet Baraj
ve yan kollar zerinde 17 adet Baraj ve Nehir tipi H.E.S. Tesisleri naat planlanm olup,
toplam 27 adet tesisten ylda 10,3 Milyar KWh yllk enerji retimi gerekletirilecektir. Bu
da Trkiye de retilen toplam enerjinin (151 Milyar KWh) % 7 si, Hidroelektrik enerjinin
ise (2004 yl retimi 47 Milyar KWh) % 22 sidir.

Artvin ili snrlar ierisinde, oruh Nehri ana kolu zerinde 5 adet baraj projesi olup,
mansaptan membaa doru Muratl, Borka, Deriner, Artvin ve Yusufeli Baraj ve H.E.S.
Tesisleridir. Berta ay kolu zerinde ise Bayram ve Balk Barajlar yer almaktadr. Yatrm
24

ve uygulama programnda yer alan 6 adet barajn bitirilmesi sonucunda retilecek olan enerji
5,81 Milyar KWh tir. Bu da oruh havzasnda retilecek enerjinin % 56 s, Trkiyede
retilen Hidroelektrik enerjinin % 12 si, toplam enerjinin ise % 4 dr.

B.1.3. Kmr
limiz snrlar iinde kmr rezervleri Yusufeli ve Ardanu yrelerinde ekonomik
ynden nem tamayan zuhurlar olarak bulunmaktadr.

Yaplan almalar sonucu 12 adet kmr zuhuru tespit edilmitir. Kmr zuhurlar
Yusufeli ilesinin gneyi ile Ardanu ilesi evresinde yer almaktadr.

Bu kmr zuhurlar iin bir rezerv hesab yaplmamtr. Kk boyutlu olan bu
kmrlerin bir ksm eski yllarda iletilmitir. ki tanesinde zaman zaman retim
yaplmaktadr.

B.1.4. Doalgaz

limiz snrlar ierisinde doal gaz rezervleri bulunmamaktadr.

B.1.5. Rzgar

Tablo B.3 limizin Rzgr (Hz, Yn, Gn) Aylk Ortalamas ( m/s )

Aylar 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Yllk
Ortalama
Rzgr
Hz.
1.8 1.8 2.3 1.5 2.1 2.4 2.7 2.5 2.0 1.7 1.8 1.2 2.0
En
Kuvvetli
Rzgr
Yn.
NE ENE WSW SW SW SW SW W W SE E WSW E
En
Kuvvetli
Rzgr
Hz.
14.3 11.9 17.8 13.1 12.6 15.6 15.7 15.9 15.6 15.2 18.2 11.1 18.2
En
Kuvvetli
Rzgr
Gn.
8.0 3.0 9.0 5.0 6.0 13.0 22.0 19.0 8.0 5.0 4.0 1.0 103.0
Kaynak: Artvin Meteoroloji stasyon Mdrl
B.1.6. Biyoktle

limiz snrlar ierisinde Biyogaz-Biyomas enerjisi retimi yoktur.

B.1.7. Petrol

limiz snrlar ierisinde petrol rezervleri bulunmamaktadr.

B.1.8. Jeotermal Sahalar

Tablo B.4 limizin Jeotermal Su Kaynaklar ve Kullanm Amalar.
25


TERMAL KAYNAIN BULUNDUU
YER
KULLANIM AMAI
(HANG HASTALIA Y GELD)
Artvin Kafkasr Romatizmal Hastalklar
Artvin Genya Yaylas Bilinmiyor
Artvin Zeytinlik Sant Mevkii Mide ikyetleri
Artvin Merkez ehitlik Ky Hemoroit Romatizmal Hastalklar
Ardanu Gle Ky Romatizma Arlar
Ardanu Ball Ky Romatizma Arlar
Ardanu Bulank Ky Romatizma Arlar
Ardanu Tepe Dz Ky Romatizma Arlar
Ardanu Torbal Ky Romatizma Arlar
Ardanu Sakarya Ky Romatizma Arlar
Ardanu Kap Ky Mide Arlar
Borka Kar Ky Mevkii Bbrek ve Mide ikyetleri
Borka Balc Ky Karn Arlar
Borka Otingo ermii Romatizma
Murgul Korucular Ky Mide ve Bbrek Arlar
avat Maden Ky Bilinmiyor
avat ermik Ky Goriyet Mevkii Romatizma Arlar
avat Koca Bey Ky Laet Mevkii Romatizma Arlar
avat Meeli Ky Agara Mevkii Romatizma Arlar
avat Cirit Dz Ky Beleet Mevkii Eklem Arlar
avat Yavuz Ky Cerma Mevkii Prostat ve Bbrek Arlar
avat Ilca Ky Sakat Mevkii Egzama Arlar
avat Ilca Ky Karapnar Mevkii Bel Arlar
avat Veli Ky iinet Mevkii Kant
avat Karaaa Ky Civlik Mevkii Kant
avat Tepe Ky Jejeta Mevkii Romatizma Arlar
avat en Ky Kargabazar Mevkii Gz Hastalklar
avat Kirazl Ky Kpr Mevkii Romatizma Arlar
avat amlca Ky Handeresi Mevkii Romatizma Arlar
Yusufeli Sar Gl Sarsular Mevkii Romatizma ve Mide Arlar
Kaynak: Artvin l Geliim Plan ( l Salk Mdrl )




B.2. Biyolojik eitlilik
B.2.1. Ormanlar
l snrlar iinde 399075,4 ha. Ormanlk alan vardr. lgili harita ektedir.
limiz dalk ve ok engebeli bir arazi yapsna sahiptir. Bu alan genellikle ormanlarla
kapldr. Orman alanlar 399075,4 ha lk bir alan kaplar. Bu toplam alann % 54,8 ini
oluturur. Aklk alanlar ise, 322 442 Ha. olup, toplam alann %45.2 sini kapsar. Ormanlarn
% 33.6 s normal koru, % 37.3 bozuk koru, % 1.7 si normal baltalk, % 27.4 ise bozuk
baltalk vasfndadr.

26

limizdeki ormanlarn serveti toplam 41 276 504 m
3
olup, bunun 27 820 399 m
3

ibreli, 12 006 054 m
3
yaprakl, 1 450 051 m
3
de kark ormandr. Ayrca 14 910 423 ster
de baltalk orman serveti mevcuttur.

1985 ylnda yenilenen Amenajman Plan verilerine gre Artvin ili ormanlarnn yllk
ortalama ETAs 297 580 m3 ibreli, 106 975 m3 yaprakl ve 10 198 m3 kark olmak zere
toplam 414 753 m3tr. Her ne kadar plan verisi bu ise de, ormanlarn ancak bu miktarn %
40nn alnmasna tahamml vardr. Yllk ortalama cari artm ise 775 482 m3tr.

limiz ormanlar; ladin, kknar, saram, kayn, mee, grgen, kzlaa, hlamur,
kestane, akaa, dibudak, kayack, fstkam, karaaa, hu, ard, imir, sandal, taksus
(porsuk), orman gl gibi trlerle kapldr.

Dou Karadeniz Blgesinde aalandrmaya konu orman alanlar orman blge
mdrlkleri itibaryla Giresunda 268015 Ha, Trabzonda 381849 Ha, Artvinde 153915 Ha
olup toplam miktar 803779 hektardr.

Tablo B.5 limizin Aalandrma ve Erozyon Kontrol alma Alanlarnn Dalm

AGM Mhendislii Aalandrma ve Erozyon Kontrol alma Alanlar
Ha %
Merkez 40499.0 26.3
Ardanu 19990.5 13.0
Arhavi 11727.0 7.6
Borka 6569.5 4.3
Murgul 11708.5 7.6
avat 27584.5 17.9
Yusufeli 35836.0 23.3
Toplam 153915.0 100.0
Kaynak: Artvin l Geliim Plan ( l evre ve Orman Mdrl,2004 )



Tablo B.6 limizin Orman Alanlar ve Nitelikleri

Orman Alannn Bulunduu Yerleim Merkezinin Kaybedilen Orman Alannn

Yl

Ad
Toplam
Orman
Alan
(ha)
Otlatma Basks
Altnda Bulunan
Orman Alan
(ha)

Miktar
(ha)

Aa
Tr *
Aa Says
(Bin)

Nedeni *
27

2002















2003



















2004












Tepeba
Akdamla

Meydanck

Yusufeli
Artvin
Madenler


Ortaky

Sainka
Zeytinlik


Veliky
Tepeba

Akdamla

Meydanck


Yusufeli

Ortaky

Sainka
Zeytinlik

Baky

Karky


Tepeba
Yusufeli

Ortaky

Ttncler
Zeytinlik
Borka

Kaynarca

Kabaca

17.164
9641

8897,5

48215,5
4249.0
17.729,5


15.998,5

11.177,5
14.407,5


6675
17.164

9641

8897,5


48211,5

15998,5

11177,5
14407,5

6062,0

14137,0


17164
48215,5

15998,5

7513,0
14407,5
8212,5

3113,5

7388,5
5200,0
2500,0

2000,0

-
1000,0
1500,0


3000,0

5000,0
1077,0


2000,0
5200,0

2500,0

2000,0


-

3000,0

5000,0
1077,0

200,0

-


5200,0
-

3000,0

-
1077,0
-

500,0

200,0
0,5
0,5

0,2

0,39
1,1
4,5


5,0

0,4
0,7


04
0,3

3,1

7,7


0,0063
8,5
2,0

0,4
1,8

0,2
0,2
1,5
2,0

9,0
0,0566
13,4
3,0

56,0
0,6
0,1203

-

5,0
L
s,
G
G
L
Ar, M
-
L
G
s
L
G
L,G
s


L
G
L
G
L
G
L
s
M
L,G,s,
M
L
G
L
L
s
L
Kn
Kn,Kz
Kn,Kz,
Ks

G
L,G,s
L,G,s,
M
L
G
,M,G
L
s
M
s
M
Kz

02
01
02
01
01
003
-
005
011
046
06
03
003
010


0,1
0,2
0,1
0,5
0,1
1,6
0,2
0,1
0,005
4,5
0,06
0,12
0,022
0,20
0,40
0,100
0,300
-
-

0,3
0,040
5,0
0,02
0,06
4,60
0,02
1,850
0,820
0,300
0,100
0,500
Yol Yapm
Yol Yapm
Yol Yapm
Yol Yapm
Yol Yapm
Ama, gal,
Faydalanma
Yol Yapm
Yol Yapm
Yol Yapm
Yol Yapm
Yol Yapm
Yol Yapm
Yol Yapm


Yol Yapm
Yol Yapm
Yol Yapm
Yol Yapm
Yol Yapm
Yol Yapm
Yol Yapm
Yol Yapm
Yol Yapm
gal,
Faydalanma
Yol Yapm
Yol Yapm
Yol Yapm
Yol Yapm
Yol Yapm
Yol Yapm
Yol Yapm
Yol Yapm
Yol Yapm

Yol Yapm
Yol Yapm
gal,
Faydalanma
Yol Yapm
Yol Yapm
Yol Yapm
Yol Yapm
Baraj naat
Baraj naat
Yol Yapm
Yol Yapm
Yol Yapm

Kaynak: Artvin Orman Blge Mdrl

* L: Ladin, s: Saram, M: Mee, Kn: Kayn, G: Gknar, Kz: Kzlaa, Ks: Kzlam
* Tarla ama, yangn, yerleim alan, sanayi alan, yol yapm, maden arama/iletme, turizm, eta (Orman letme
eflii tarafndan bcek, mantar vb. nedenlerle meydana gelen ya da nedeni bilinmeyen kurumalar sonucu
gerekletirilen olaan d aa kesimi)...gibi.


28

B.2.1.1. Odun retimine Ayrlan Tarm Alanlar
l snrlar iinde Blge Mdrlmz kaytlarnda Odun retimine ayrlm tarm
alan yoktur.
B.2.2. ayr ve Mera:

limizin toplam kltr arazisinin % 17.01i ayr (280.292 da), % 62.39u Mera
(1.027.823 da), % 3.55i Hububat (58.505 da), % 1.81i Yem bitkileri (29.857 da), % 1.60
Bahe (26366,52 da), % 1.27si Sebze (20905,2 da), % 0,40 Ba (6511,8 da), % 5.38i ay
(88663,182 da), %0.26s Zeytin (4.240 da), % 2.19u Fndk (36208,7 da ), % 2.97si Tarla
rnleri (48942 da),% 1.11i Vasfsz ayrlar ( 18295,5 da) ve % 0.05 i Nadas (720 da)
alanlardr.

Tablo B.7 limizin Kltr Arazisi Dalm (Dekar, %)

Kltr Arazisi Alan ( Dekar ) %
ayr 280.292 17.01
Mera 1.027.823 62.39
Hububat 58.505 3.55
Yem Bitkileri 29.857 1.81
Bahe 26366.52 1.60
Sebze 20905.2 1.27
Ba 6511.8 0.40
ay 88663.182 5.38
Zeytin 4.240 0.26
Fndk 36208.7 2.20
Tarla rnleri 48942 2.97
Vasfsz ayrlar 18295.5 1.11
Nadas Alanlar 720 0.05
TOPLAM 1.647.330
Kaynak: Artvin l Geliim Plan ( l evre ve Orman Mdrl )

E.3.1.2. Kullanm Durumu

Tarm
Alan
Orman
Alan
Mera
Alan
Milli
Parklar
Yerleim
Yerleri
Askeri
Alanlar
Alan (ha) 78889,9 399075,4 59697,5 20502,6 12661,4 -
Tm alana
gre %
11,0 56,0 8,3 2,8 1,7 -

E.3.2. Arazi Problemleri

Toprak
Sl
Tallk Kayalk Drenaj Tuzluluk Erozyon
Alan (ha) - 126938,7 - - - 11509,5
Tm alana
gre %
17,8 1,6
29

Not: Kayalk alanlar kaytlarmza gre talk olarak gemektedir. Talk ev erozyon alanlar
zerinde yer yer orman rts bulunmaktadr (BL-T, Lc1-T gibi )
B.2.2. ayr ve Mera

B.2.3. Sulak Alanlar

limiz snrlar ierisinde sulak alan bulunmamaktadr.

B.2.4. Flora ( Endemik Bitkiler):

Habitat ve Topluluklar

Pseudomaki, orman, alpin, subalpin, kaya ve sucul olmak zere 6 vejetasyon
tipimevcuttur. En byk alan Orman vejetasyonu kaplamaktadr (Eminaaolu ve Eren Bak,
2009).
Hatila vadisinin oruh Nehrine baland Fstkl Ky (Naviye) kesimde 200-600
(750) m. ykseltiler arasnda yer alan Pseudomaki vejetasyonu ierisinde Karadenizkkenli
bitkilerle birlikte ok sayda Akdeniz kkenli (Meditterranean enklav) bitki dankve kk
gruplar halinde bulunmakatadr. Bu alann asli aa tr, kapall dkolmakla birlikte yer
yer mecereler oluturan Pinus pinea L.' dir. Pseudomaki toplumuiinde Trachomitum
venetum (L.) Woodson subsp. sarmatiense (Woodson) Avet. (Apocynaceae), Cistus creticus
L., C. salviifolius L. (Cistaceae), Olea europaea L. var. sylvestris (Mill.) Lehr ve Jasminum
fruticans L. (Oleaceae) gibi birok Akdeniz kkenli bitki bulunmaktadr (Anin vd., 1997;
Anin vd., 2000).
Orman vejetasyonu Abies nordmanniana (Stev.) Spach. subsp. nordmanniana, Picea
orientalis (L.) Link, Pinus sylvestris L., Taxus baccata L., Ulmus glabra Huds., Castanea
sativa Mill., Fagus orientalis Lipsky, Quercus petraea, (Matt.) Liebl. subsp. iberica (Steven ex
M.Bieb.) Krassiln., Populus tremula L., Salix caucasica Andersson, Carpinus betulus L.,
Corylus avellana L., Ostrya carpinifolia Scop., Rhododendron luteum Sweet, R. ponticum L.,
Laurocerasus officinalis Roem., Rubus platyphyllos C.Koch, 1080 Crataegus microphylla
C.Koch, C. monogyna Jacq. subsp. monogyna, Ilex colchica Pojark., Acer campestre L. var.
campestre, Fraxinus angustifolia Vahl. subsp. Oxycarpa (M.Bieb. ex Willd.) Franco & Rocha
Afonso, Sambucus nigra L., Tilia rubra DC. subsp. caucasica (Rupr.) V.Eng., Hedera helix L.,
H. colchica (C.Koch) C.Koch., Sanicula europaea L., Sedum stoloniferum C.C.Gmel., Silene
compacta Fisch., Rumex acetocella L., Hypericum bupleuroides Gris., Alliaria petiolata
(M.Bieb.) Cavara & Grande, Fragaria vesca L., Lathyrus laxiflorus (Desf.) O.Kuntze subsp.
laxiflorus, Circea lutetiana L., Oxalis acetosella L., Geranium robertianum L., G. purpureum
Vill., ve Monotropa hypopithys L. gibi trler iermektedir.
Subalpin vejetasyonda ise Betula medwediewii Regel, B. recurvata (I.V.Vassil.)
A.V.Vassil., B. litwinowii Doluch., Quercus pontica C.Koch, Rhododendron caucasicum
Pall., Juniperus communis L. subsp. saxatilis Pall., Vaccinium myrtillus L., Daphne glomerata
Lam., Acer trautvetteri Medw., Sorbus aucuparia L., Ribes biebersteinii Berl. Ex DC., Rubus
idaeus L., Sorbus umbellata (Desf.) Fritsch. var. cretica (Lindl.) Schneid., Lonicera caucasica
Pall. subsp. caucasica, Viburnum lantana L. ve Empetrum nigrum L. subsp. Hermaphroditum
(Hagerup) Bocher, Silene alba (Mill.) Krause subsp. Divaricata (Rchb.) Walters, Gentiana
septenfida Pall., Scutellaria pontica C.Koch, Stachys macrantha (C.Koch) Stearn, Veronica
peduncularis M.Bieb., Scilla siberica Haw. subsp. Armena (Grossh.) Mordak ve Anemone
narcissiflora L. subsp. narcissiflora gibi trlere rastlamak mmkndr.

30

Alpin vejetasyonun karakteristik trleri ise Sibbaldia parviflora Willd. var. parviflora,
Stachys macrantha (C.Koch) Stearn, Thymus praecox Opiz subsp. grossheimii (Ronniger)
Jalas var. grossheimii, Veronica gentianoides Vahl., Polygonum bistorta L. subsp. Carneum
(Koch) Coode & Cullen, Taraxacum crepidiforme DC. subsp. crepidiforme, Aconitum
anthora L., Agrostis planifolia C.Koch, Alchemilla caucasica Buser, A. retinervis Buser,
Anthemis marschalliana Willd. subsp. pectinata (Boiss.) Grierson, Aster alpinus L.,
Calamagrostis arundinaceae (L.) Roth, Campanula collina Sims, Carex atrata L. subsp. atrata,
Coronilla orientalis Mill. var. balansae (Boiss.) Hrabetova, Cruciata taurica (Pall. ex Willd.)
Ehrend., Deschampsia caespitosa (L.) P.Beauv., Erigeron caucasicus Stev. subsp. caucasicus,
Gentiana septemfida Pall., G. verna L. subsp. pontica (Soltok.) Hayek, Gentianella caucasea
(Lodd. ex Sims) Holub, Myosotis sylvatica Ehrh. ex Hoffm. subsp. cyanea Vestergr.,
Pedicularis nordmanniana Bunge, Phleum alpinum L., Poa bulbosa L., P. longifolia Trin.,
Scabiosa caucasica M.Bieb., Tripleurospermum caucasicum (Willd.) Hayek ve Veratrum
album L.
Dere ve Gl kenarlarnda bulunan sucul vejetasyonun karakteristik trleri ise Alnus
glutinosa (L.) Gaertn. subsp. barbata (C.A.Mey.) Yalt., Salix alba L., Tamarix tetrandra Pall.
Ex Bieb., Oplismenus undulatifolius (Ard.) P.Beauv., Thelipteris limbosperma (All.)
H.P.Fuchs, Petasites hybridus (L.) Gaertn., P. albus (L.) Gaertn., Impatiens noli-tangere L.,
Mentha longifolia (L.) Huds. subsp. longifolia, Lythrum salicaria L., Polygonum amphibium
L., Myriophyllum spicatum L., Alisma plantago-aquatica L., Veronica anagalisaquatica L.,
Rhynhocorys stricta (C.Koch) Albov, Caltha polypetala Hoschst. ex Lorent, Cardamine
raphanifolia Pourr. subsp. acris (Gris.) O.E.Schultz, Primula auriculata Lam., and Equisetum
ramosissimum Desf. Rhodothamnus sessilifolius P.H.Davis, Rhamnus microcarpus Boiss.,
Sedum album L., S. gracile C.A.Mey., Centranthus longiflorus Stev. subsp. longiflorus,
Potentilla oweriniana Rupr. ex Boiss., Scrophularia chrysantha Jaub. & Spach, Asphodeline
lutea (L.) Reichb. ve Campanula aucheri A.DC. taksonlar ise ounlukla kaya vejetasyonunu
oluturan trlerdir (Eminaaolu vd., 2007).

oruh Vadisi nemli Bitki Alan(BA): Vadinin iklimi tipik olarak Karadeniz,
Akdeniz ve ounlukla da Anadolu Blgelerinin zelliklerini gsterir. klimdeki bu
eitlilik doal olarak ok eitli bitki rts tipleri ve zengin bir florann gelimesine neden
olmutur.
Nehrin aa kesimlerinde, zellikle Borka yaknlarnda, dou kaynnn (Fagus orientalis)
arlkta olduu kark geni yaprakl orman topluluu, nemli tipik Karadeniz orman
karakterindedir. Nehrin yukar blmlerinde, Fstkl Ky yaknlarnda ve Artvine yaklak
5 km uzaklktaki Hatila Vadisinde, kopuk bir Akdeniz anklavnda relikt fstk am (Pinus
pinea) poplasyonlarna rastlanr. Bu poplasyonlar, yalnz buraya zg Pinus pinea-
Crudanella pontica birlii olarak tanmlanan bir bitki rtsne dahildir. Akdeniz Blgesi
karakterini tayan psdomaki bitki rtsnn, bir zamanlar geni alanlar kaplayan ve kesim,
otlatma ve yangn gibi nedenlerle azalan Fstk am ormanlarnn yerini ald tahmin
edilmektedir. Psdomaki topluluklar Yusufeli ve Borka arasnda uzanan vadi boyunca (300-
850 m) olduka yaygndr.
Bu topluluklarda bulunan karakteristik taksonlar arasnda; Arbutus andrachne, Cistus
creticus, Cistus salviifolius, Cotinus coggygria, Ficus canca ssp. canca, Jasminum fruticans,
Olea europea var. sylvestris, Phillyrea latifalia, Pistachia terebinthus ssp. palaestina, Quercus
infectoria ssp. infectoria ve Thymbra spicata var. spicata saylabilir. BA iinde baz
blmlerde insan etkinlikleri sonucu orman ve psdomaki topluluklarnn yerine
Acantholimon acerosum var. acerosum, Astragalus microcephalus ve Stipa ehrenbergiana ile
karakterize edilen agk step bitki rts gelimitir. oruh Vadisinin sahip olduu
zellikler, barndrd eitli sulak alan bitki rts tipleriyle daha da zenginleir. oruh
Nehri ve kollarnn kysnda gelimi bitki rtsnde (100-350 m), Elaeagnus
31

angustifolia, Periploca graeca var. graeca, Tamam smyrnensis ve Vitex agnus-castus
baskndr. Vadi kylar boyunca lokal olarak grlen kk su szntlarnda ise agk
Adiantum capillus-veneris-Schoenus nigricans topluluklan ve yaygn olarak Epipactis
veratrifalia yer alr.
oruh Vadisi, olaanst ve zengin bir floraya sahiptir. Yaklak 750 takson ieren BA
florasnda baz familyalar olduka yksek oranlarda temsil edilir: Compositae 77 takson;
Leguminosae 70 takson ve Labiatae 65 takson. Bu taksonlardan yaklak 104nn lke
apnda nadir olarak bulunduu bilinmektedir. Alann lke apnda nadir ok fazla takson
iermesi, tek bir nehir vadisinde pek rastlanmayan bir durumdur.

KRESEL LEKTE TEHLKE ALTINDAK TRLER [6 takson]: Acer cappadocicum
var. stenocarpum [E], Acer divergens var. divergens [E], Acer divergens var. trilobum [E],
Clypeola raddeana [E], Gagea tenuissima [E], Paracaryum leptophyllum [E]

AVRUPA LENDE TEHLKE ALTINDAK TRLER [61 takson]: Allium
koenigianum [E], Allium oltense [E], Allium sosnov/skyanum [E], Alyssum artvinense
[E], Anthemis calcarea var. calcarea [E], Anthemis calcarea var. discoidea [E], Asperula
virgata [E], Asperula woronowii [E], Astragalus acmophylloides [E], Astragalus czorochensis
(--) [E], Astragalus imbricatus [E], Astragalus taochius [E], Astragalus voronvianus [E],
Ballota rotundifolia [E], Bupleurum brachiatum [E], Campanula choruhensis [E], Campanula
seraglio [E], Campanula troegerae [E], Caragana grandiflora [R], Centaurea hedgei [E],
Centaurea leptophylla [E], Centaurea pecho [E], Centaurea straminocephala [E], Centaurea
wo-ronowii [E], Cephalaria anatolica [E], Chesneya elegans [E], Cousinia woronowii [E],
Crocus biflorus ssp. artvinensis [E], Dianthus recognitus [E], Elymus lazicus ssp. lazicus [E],
Eminium koenenianum [E], Ferulago latiloba [E], Galium basalticum [E], Galium tortumense
[E], Galium xylorrhizum [E], Gypsophila simulatrix [E], Hieracium floccicomatum [E],
Hieracium subhastulatum [E], Hypericum fissurale [E], Hypericum marginatum [E], Iris
taochia [E], Lathyrus woronowii [E], Linaria genistifolia ssp. artvinensis [E], Melampyrum
arvense var. elatius [E], Micromeria elliptica [E], Onobrychis huetiana [E], Onosma
circinnatum [E], Ornithogalum alpigenum [E], Paracaryum artvinense [E], Salvia divaricata
[E], Salvia huberi [E], Saponaria picta [E], Scutellaria orientalis ssp. tortumensis [E],
Sempervivum davisii, Sempervivum glabrifolium [E], Sempervivum staintonii [E], Seseli
andronakii [E], Stachys choruhensis [E], Tripleurospermum fissurale [E], Verbascum
artvinense [E], Veronica oltensis [E]

ULUSAL LEKTE NADR DER TRLER [37 takson]: Aethusa cynapium, Allium
asperiflorum, Allium charaulicum, Allium rollovii, Astragalus bachmarenisis, Astragalus
caucasicus, Astragalus lasioglottis, Campanula pontica, Cephalaria media, Chenopodium
album ssp. album var. microphyllum, Cirsium rigidum, Cotoneaster morulus, Eryngium
caeruleum, Galanthus caucasicus, Galanthus woronowii, Galanthus krasnovii, Gypsophila
bicolor, Hedysarum huetii, Iris caucasica ssp. caucasica, Nonea flavescens, Nonea intermedia,
Nonea lutea, Origanum rotundifolium, Oxytropis karjaginii, Oxytropis pallasii, Oxytropis
pilosa, Polygonatum glaberrimum, Rosa elymaitica, Ruscus aculeatus var. aculeatus,
Saponaria cerastioides, Scabiosa velenovskiana, Scorzonera latifolia var. angustifolia,
Scrophularia sosnowskyi, Senecio pandurifolius, Serratula radiata ssp. radiata, Stipa caragana,
Veronica liwanensis.

Karal Dalar nemli Bitki Alan (BA), nsan yerleiminin ok az bulunduu
Camili Havzas, ounlukla bozulmadan kalm, olaanst nemli lman iklim kua
yamur ormanlaryla kapldr. BAnn byk bir ksmnda orman bitki rts (kapallk
32

oran yaklak %100) hakimdir. Biraz daha alak kesimlerde (400-1.000 m) yapran dken
kark ormanlar arlktadr: Odunsu bitkiler bakmndan olaanst zengin bu orman bitki
rtsnde akaaa (Acer cappadocicum var. cappadocicum ve Acer trautvetteri), adi grgen
(Carpinus betulus), kestane (Castanea sativa), fndk (Corylus avellana), karayemi
(Laurocerasus officinalis), komar (Rhododendron ponticum), sapsz mee (Quercus petraea)
ve Kafkas hlamuru (Tilia rubra ssp. caucasica) saf ya da kark topluluklar halinde yer alr.
1.000-2.000 m arasnda Dou Karadeniz gknar (Abies nordmanniana ssp.
nordmanniana), adi grgen (Carpinus betulus), dou kayn (Fagus orientalis), dou ladini
(Picea orientalis), saram (Pinus sylvestris), geni yaprakl hlamur (Tilia platyphyllos) ve
da karaaac (Ulmus glabra) gibi odunsu trlerin baskn olduu geni ormanlar yer alr.
Nemli orman topluluklar alt florasnda ise Rhododendron smimovii, Rhododendron ungemii
ve Vaccinium arctostaphylos gibi Ericaceae familyasna ait trler arlktadr. Orman bitki
rtsnde, akarsu kenarlarnda zengin kzlaa (Alnus glutinosa ssp. barbata) topluluklarna
rastlanr. Aa snr yaknlarnda (2.200-2.500 m) boylu al topluluktan yer alr. Bu bitki
rts Betula medwediewii, Quercus pontica, Rhododendron luteum, Rhododendron ungemii
ve Vaccinium arctostaphylos gibi lokal bitki trleri bakmndan zengindir. Karal Dalarnn
alpin kuanda (2.200-3.415 m) bodur allar ve otsu bitkiler arlktadr. Otsu bitkiler
arasnda Alchemilla caucasica, Alchemilla retinervis, Anthemis marshcalliana, Anthoxanthum
odoratum, Minuartia circassica, Nardus stricta, Potentilla crantzii, Primula elatior, Ranunculus
brachylobus ssp. brachylobus, Rhododendron caucasicum, Sibbaldia parviflora var. parviflora
ve Stachys macrantha gibi taksonlar yaygndr. Alpin kuakta sarp kayalk bitki topluluu
zerinde aynntl bir aratrma yaplmamtr. Bununla birlikte alak kesimlerin dou ve
gney blmlerinde yzeye kan kayalarn, ierdii Acer divergens, Alyssum artvinense,
Clypeola raddeana, Dianthus andronakii ve Paracaryum artvinense gibi nadir bitki
poplasyonlan nedeniyle nemli olduu bilinmektedir. Bunlarn hepsi oruh Vadisine zg
bitki trleridir.
Karal Dalarnda imdiye kadar Trkiyeye endemik yaklak 25 takson kaydedilmitir.
Grcistan snrna bu kadar yakn olmasna karn BAnn olduka yksek oranda endemik
bitki iermesi ilgintir. Buna ek olarak alanda lke apnda nadir yaklak 61 taksonun
bulunduu da bilinmektedir.

KRESEL LEKTE TEHLKE ALTINDAK TRLER [3 TAKSON]: Acer divergens var.
divergens [E], Clypeola raddeana [E], Dianthus andronakii [E].

AVRUPA LENDE TEHLKE ALTINDAK TRLER [17 TAKSON]: Alyssum
artvinense [E], Astragalus czorochensis [E], Barbamine procumbens [E], Centaurea
woronowii [E], Heracleum sphondylium ssp. artvinense [E], Hieracium artvinense [E],
Hieracium diaphanoidiceps [E], Hieracium foliosissimum [E], Lonicera caucasica ssp.
orientalis [E], Micromeria elliptica [E], Orobanche armena [E], Saxifraga artvinensis [E],
Sempervivum glabrifolium [E], Sese/; andronakii [E], Silene scythidna [E], Symphytum
longipetiolatum [E], Vaccinium arctostaphylos.

ULUSAL LEKTE NADR DER TRLER [41 TAKSON]: Betula medwediewii, Briza
markowiczii, Carlina biebersteinii, Chaerophyllum astrantiae, Circaea alpina, Cirsium
adjaricum, Cirsium obvallatum, Lpseudopersonata ssp. kusnezowianum, Colutea armena,
Doronicum balansae [E], Drosera rotundifolia, Epigaea gaultherioides, Euphorbia wittmannii,
Festuca woronowii ssp. woronowii, Galanthus woronowii, Gypsophila tenuifolia, Heracleum
sosnowskyi, Heracleum trachyloma, Hypericum bupleuroides, Koeleria eriostachya, Lathyrus
sylvestris, Lilium monodelphum var. armenum, Narthedum balansae, Origanum
rotundifolium, Paris incompleta, Pedicularis atropurpurea, Prenanthes abietina, Prenanthes
purpurea, Quercus pontica, Rhododendron ungernii, Ruscus colchicus, Salix caucasica,
33

Sempervivum artvinense, Sempervivum transcaucasicum, Senedo platyphyllus var.
platyphyllus, Sigesbeckia orientalis, Sorbus subfusca, Tanacetum cocdneum ssp.
chamaemelifolium, Tanacetum macrophyllum, Teucrium hircanicum, Veratrum album.

Trler ve Populasyonlar
Artvin line ait Bitkilerin Endemizlik durumuyla ilgili bilgi Flora bal altnda ve Tablo
B.8de verilmitir.

TAKSON ADI ENDEMKLK
FAMLYA : ACERACEAE
TR-1 : Acer cappadocicum var. stenocarpum Endemik


TR-2 : Acer divergens var. divergens Endemik


TR-3 : Acer divergens var. trilobum Endemik

34


FAMLYA : AMARYLLDACEAE
TR-4 : Galanthus caucasicus Endemik Deil


TR-5 : Galanthus krasnovii Endemik Deil


FAMLYA : APACEAE
TR-6 : Bupleurum brachiatum Endemik
TR-7 : Bupleurum schistosum Endemik
TR-8 : Ferula mervynii Endemik
TR-9 : Ferulago latiloba Endemik
TR-10 : Heracleum sphondylium subsp. artvinense Endemik
TR-11 : Peucedanum palimbioides Endemik
TR-12 : Pimpinella anthriscoides var. cruciata Endemik
TR-13 : Seseli andronakii Endemik
TR-14 : Peucedanum carvifolium Endemik Deil
35



TR-15 : Seseli foliosum Endemik Deil
FAMLYA : ARACEAE
TR-16 : Eminium koenenianum Endemik
FAMLYA : ARSTOLOCHACEAE
TR-17 : Aristolochia iberica Endemik Deil


FAMLYA : ASCLEPADACEAE
TR-18 : Vincetoxicum funebre Endemik Deil


FAMLYA : ASTERACEAE
TR-19 : Anthemis calcarea var. calcarea Endemik
TR-20 : Anthemis calcarea var. discoidea Endemik
TR-21 : Anthemis melanoloma subsp. trapezuntica Endemik
TR-22 : Centaurea appendicigera Endemik
36




TR-23 : Centaurea armena Endemik



TR-24 : Centaurea hedgei Endemik
TR-25 : Centaurea leptophylla Endemik
TR-26 : Centaurea pecho Endemik
TR-27 : Centaurea pulcherrima var. freynii Endemik
TR-28 : Centaurea sessilis Endemik
TR-29 : Centaurea straminicephala Endemik
TR-30 : Centaurea woronowii Endemik
TR-31 : Cirsium lappaceum subsp. tenuilobum Endemik
TR-32 : Cirsium pseudopersonata subsp. pseudopersonata Endemik



TR-33 : Cirsium trachylepis Endemik
37




TR-34 : Cousinia woronowii Endemik
TR-35 : Doronicum balansae Endemik



TR-36 : Doronicum macrolepis Endemik
TR-37 : Helichrysum artvinense Endemik



TR-38 : Hieracium artvinense Endemik
TR-39 : Hieracium bornmuelleri Endemik
TR-40 : Hieracium cinereostriatum Endemik
TR-41 : Hieracium debilescens Endemik
TR-42 : Hieracium diaphanoidiceps Endemik
TR-43 : Hieracium floccicomatum Endemik
TR-44 : Hieracium foliosissimum Endemik
TR-45 : Hieracium gentiliforme Endemik
TR-46 : Hieracium insolitum Endemik
TR-47 : Hieracium karagoellense Endemik
TR-48 : Hieracium leptogrammoides Endemik
TR-49 : Hieracium ovalifrons Endemik
TR-50 : Hieracium radiatellum Endemik
38

TR-51 : Hieracium subartvinense Endemik
TR-52 : Hieracium subhastulatum Endemik
TR-53 : Hieracium tamderense Endemik
TR-54 : Hieracium virosiforme Endemik
TR-55 : Inula helenium subsp. orgyalis Endemik
TR-56 : Scorzonera tomentosa Endemik



TR-57 : Senecio platyphyllus var. glandulosus Endemik
TR-58 : Taraxacum turcicum Endemik



TR-59 : Tripleurospermum fissurale Endemik
TR-60 : Uechtritzia armena Endemik



TR-61 : Centaurea aggregata subsp. albida Endemik Deil
TR-62 : Centaurea cheiranthifolia var. purpurascens Endemik Deil
TR-63 : Centaurea macrocephala Endemik Deil
39



TR-64 : Cirsium adjaricum Endemik Deil
TR-65 : Cirsium caucasicum Endemik Deil
TR-66 : Cirsium kosmelii Endemik Deil
TR-67 : Cirsium obvallatum Endemik Deil



TR-68 : Cirsium pseudopersonata subsp. kusnezowianum Endemik Deil
TR-69 : Doronicum macrophyllum Endemik Deil



TR-70 : Hieracium chloroprenanthes Endemik Deil
TR-71 : Hieracium valdefrondosum Endemik Deil
TR-72 : Scorzonera sosnowskyi Endemik Deil
TR-73 : Tanacetum argyrophyllum var. polycephalum Endemik Deil
TR-74 : Tanacetum coccineum subsp. chamaemelifolium Endemik Deil
FAMLYA : BETULACEAE
TR-75 : Betula browiczana Endemik
TR-76 : Betula medwediewii Endemik Deil
40




FAMLYA : BORAGNACEAE
TR-77 : Alkanna cordifolia Endemik
TR-78 : Onosma bornmuelleri Endemik
TR-79 : Onosma circinnatum Endemik
TR-80 : Onosma isauricum Endemik
TR-81 : Paracaryum artvinense Endemik
TR-82 : Paracaryum lithospermifolium subsp. cariense Endemik
TR-83 : Symphytum longipetiolatum Endemik
TR-84 : Symphytum savvalense Endemik
TR-85 : Symphytum sylvaticum subsp. sepulcrale Endemik
TR-86 : Brunnera macrophylla Endemik Deil
TR-87 : Cynoglossum holosericeum Endemik Deil
TR-88 : Myosotis amoena Endemik Deil
TR-89 : Myosotis lazica Endemik Deil
TR-90 : Nonea flavescens Endemik Deil


TR-91 : Nonea intermedia Endemik Deil

41


TR-92 : Symphytum asperum var. armeniacum Endemik Deil
FAMLYA : BRASSCACEAE
TR-93 : Aethionema caespitosum Endemik
TR-94 : Alyssum artvinense Endemik


TR-95 : Alyssum praecox var. praecox Endemik
TR-96 : Barbamine procumbens Endemik
TR-97 : Barbarea lutea Endemik
TR-98 : Clypeola raddeana Endemik
TR-99 : Draba bruniifolia subsp. armeniaca Endemik
TR-100 : Hesperis buschiana Endemik
TR-101 : Tchihatchewia isatidea Endemik
FAMLYA : CAMPANULACEAE
TR-102 : Campanula betulifolia Endemik


TR-103 : Campanula choruhensis Endemik
TR-104 : Campanula seraglio Endemik
42

TR-105 : Campanula troegerae Endemik



FAMLYA : CAPRFOLACEAE
TR-106 : Gypsophila tenuifolia Endemik Deil


FAMLYA : CARYOPHYLLACEAE
TR-107 : Cerastium armeniacum Endemik
TR-108 : Cerastium gnaphalodes Endemik
TR-109 : Dianthus andronakii Endemik
TR-110 : Dianthus artwinensis Endemik



TR-111 : Dianthus recognitus Endemik
TR-112 : Gypsophila glandulosa Endemik
TR-113 : Gypsophila simulatrix Endemik
TR-114 : Saponaria picta Endemik
TR-115 : Silene scythicina Endemik
FAMLYA : CONVOLVULACEAE
TR-116 : Convolvulus galaticus Endemik
TR-117 : Convolvulus pseudoscammonia Endemik
43

FAMLYA : CRASSULACEAE
TR-118 : Sedum euxinum Endemik
TR-119 : Sempervivum glabrifolium Endemik
TR-120 : Sempervivum minus var. glabrum Endemik
TR-121 : Sempervivum staintonii Endemik
FAMLYA : CYPERACEAE
TR-122 : Bulbostylis tenerrima Endemik Deil
TR-123 : Bulbostylis woronowii Endemik Deil
FAMLYA : DPSACACEAE
TR-124 : Knautia montana Endemik Deil
TR-125 : Scabiosa velenovskiana Endemik Deil


FAMLYA : DROSERACEAE
TR-126 : Drosera rotundifolia Endemik Deil


FAMLYA : ERCACEAE
TR-127 : Rhodothamnus sessilifolius Endemik

44


TR-128 : Epigaea gaultherioides Endemik Deil


TR-129 : Rhododendron smirnovii Endemik Deil


TR-130 : Rhododendron ungernii Endemik Deil


FAMLYA : FABACEAE
45

TR-131 : Astragalus acmophylloides Endemik
TR-132 : Astragalus czorochensis Endemik
TR-133 : Astragalus fumosus Endemik
TR-134 : Astragalus imbricatus Endemik
TR-135 : Astragalus olurensis Endemik
TR-136 : Astragalus viridissimus Endemik
TR-137 : Chesneya elegans Endemik



TR-138 : Geranium platypetalum var. albipetalum Endemik
TR-139 : Lathyrus woronowii Endemik
TR-140 : Onobrychis huetiana Endemik
TR-141 : Vicia alpestris subsp. hypoleuca Endemik
TR-142 : Astragalus bachmarensis Endemik Deil
TR-143 : Astragalus caucasicus Endemik Deil



TR-144 : Astragalus flaccidus Endemik Deil







TR-145 : Astragalus lasioglottis Endemik Deil
TR-146 : Astragalus sommieri Endemik Deil
46

TR-147 : Astragalus voronovianus Endemik Deil
TR-148 : Astragalus woronowii Endemik Deil



TR-149 : Oxytropis karjaginii Endemik Deil
TR-150 : Oxytropis pallasii Endemik Deil


TR-151 : Oxytropis pilosa Endemik Deil


FAMLYA : FAGACEAE
TR-152 : Quercus pontica Endemik Deil
47



FAMLYA : GERANACEAE
TR-153 : Geranium asphodeloides subsp. sintenisii Endemik
FAMLYA : GRAMNEAE
TR-154 : Poa caucasica Endemik Deil
FAMLYA : GUTTFERAE
TR-155 : Hypericum fissurale Endemik
TR-156 : Hypericum marginatum Endemik
TR-157 : Hypericum nummularioides Endemik Deil



FAMLYA : IRDACEAE
TR-158 : Crocus biflorus subsp. artvinensis Endemik
TR-159 : Crocus biflorus subsp. fibroannulatus Endemik
TR-160 : Iris caucasica subsp. caucasica Endemik Deil
FAMLYA : LAMACEAE
TR-161 : Lamium tschorochense Endemik
TR-162 : Lamium vremanii Endemik
TR-163 : Micromeria elliptica Endemik
TR-164 : Origanum acutidens Endemik
48




TR-165 : Phlomis armeniaca Endemik


TR-166 : Salvia divaricata Endemik
TR-167 : Salvia huberi Endemik



TR-168 : Salvia rosifolia Endemik



TR-169 : Stachys choruhensis Endemik
TR-170 : Stachys viscosa var. odontophylla Endemik
TR-171 : Mentha longifolia subsp. noeana Endemik Deil
49

TR-172 : Teucrium hircanicum Endemik Deil


TR-173 : Thymus praecox subsp. caucasicus Endemik Deil



FAMLYA : LLACEAE
TR-174 : Allium djimilense Endemik
TR-175 : Allium koenigianum Endemik
TR-176 : Allium oltense Endemik
TR-177 : Allium rollovii Endemik
TR-178 : Allium sosnowskyanum Endemik
TR-179 : Colchicum leptanthum Endemik
TR-180 : Gagea tenuissima Endemik
TR-181 : Helictotrichon argaeum Endemik
TR-182 : Lilium carniolicum subsp. ponticum var. artvinense Endemik
TR-183 : Muscari coeleste Endemik
TR-184 :

Allium asperiflorum Endemik Deil



TR-185 : Allium charaulicum Endemik Deil
50

TR-186 : Allium gramineum Endemik Deil



TR-187 : Allium rollovii Endemik Deil
TR-188 : Lilium carniolicum subsp. ponticum Endemik Deil



TR-189 : Lilium kesselringianum Endemik Deil
TR-190 : Lilium monadelphum var. szovitsianum Endemik Deil
TR-191 : Narthecium balansae Endemik Deil
TR-192 : Polygonatum glaberrimum Endemik Deil


FAMLYA : LYTHRACEAE
TR-193 : Ammannia auriculata var. arenaria Endemik Deil
FAMLYA : MALVACEAE
TR-194 : Alcea calvertii Endemik
FAMLYA : MORNACEAE
TR-195 : Morina persica var. decussatifolia Endemik
FAMLYA : OLEACEAE
TR-196 : Osmanthus decorus Endemik Deil
51



FAMLYA : ONAGRACEAE
TR-197 : Epilobium alpestre Endemik Deil


FAMLYA : OROBANCHACEAE
TR-198 : Orobanche armena Endemik
FAMLYA : PAPAVERACEAE
TR-199 : Papaver lateritium Endemik
FAMLYA : POACEAE
TR-200 : Elymus lazicus subsp. lazicus Endemik
TR-201 : Festuca amethystina subsp. orientalis Endemik
TR-202 : Festuca lazistanica subsp. lazistanica Endemik
TR-203 : Festuca djimilensis Endemik Deil
TR-204 : Festuca woronowi subsp. woronowi Endemik Deil
TR-205 : Paracolpodium colchicum Endemik Deil
FAMLYA : PRMULACEAE
TR-206 : Androsace armeniaca var. macrantha Endemik
TR-207 : Cyclamen parviflorum Endemik
52




TR-208 : Primula longipes Endemik
TR-209 : Primula elatior subsp. pseudoelatior Endemik Deil
TR-210 : Primula megaseifolia Endemik Deil


FAMLYA : RANUNCULACEAE
TR-211 : Anemone caucasica Endemik Deil


FAMLYA : RHAMNACEAE
TR-212 : Rhamnus depressus Endemik Deil
FAMLYA : ROSACEAE
TR-213 : Alchemilla tiryalensis Endemik
TR-214 : Crataegus turcica Endemik
TR-215 : Potentilla doddsii Endemik
TR-216 : Potentilla savvalensis Endemik
TR-217 : Sorbus caucasica var. yaltirikii Endemik
TR-218 : Alchemilla plicatissima Endemik Deil
TR-219 : Potentilla adscharica Endemik Deil
53

TR-220 : Potentilla orbiculata Endemik Deil
TR-221 : Potentilla oweriniana Endemik Deil
TR-222 : Rosa hirtissima Endemik Deil
FAMLYA : RUBACEAE
TR-223 : Asperula virgata Endemik



TR-224 : Asperula woronowii Endemik
TR-225 : Galium fissurense Endemik
TR-226 : Galium articulatum Endemik Deil
FAMLYA : RUTACEAE
TR-227 : Haplophyllum armenum Endemik
FAMLYA : SALCACEAE
TR-228 : Salix caucasica Endemik Deil
FAMLYA : SAXFRAGACEAE
TR-229 : Saxifraga artvinensis Endemik
TR-230 : Saxifraga kolenatiana Endemik Deil



FAMLYA : SCROPHULARACEAE
TR-231 : Linaria genistifolia subsp. artvinensis Endemik
TR-232 : Verbascum artvinense Endemik
TR-233 : Verbascum decursivum Endemik
TR-234 : Verbascum drymophilum Endemik
TR-235 : Verbascum gracilescens Endemik
TR-236 : Verbascum natolicum Endemik
TR-237 : Verbascum oreophilum var. oreophilum Endemik
TR-238 : Veronica oltensis Endemik
TR-239 : Pedicularis atropurpurea Endemik Deil
54



TR-240 : Scrophularia sosnowskyi Endemik Deil
TR-241 : Veronica ceratocarpa Endemik Deil
TR-242 : Veronica liwanensis Endemik Deil


FAMLYA : VOLACEAE
TR-243 : Viola yuzufeliensis Endemik

55

Artvin lindeki baz dier bitki tr resimleri unlardr:





56













57





B.2.5. Fauna ( Endemik Hayvanlar ):

Habitat ve Topluluklar

Trkiyenin kuzeybat kesinde yer alan Artvin ili, bulunduu yer ve blgenin
kendine has yapsndan dolay ok deiik zelliklere sahiptir. nk Kafkaslarda yaylm
olan baz trlerin yaadklar alanlar Artvin iline de ulamaktadr. Ayrca Karadenizin
batsndaki Balkan lkelerinde bulunan baz trlerin yayl alanlar ad geen deniz kys
boyunca Artvin ili snrlarna kadar devam etmektedir.

Memeliler: Artvin, memeli faunasn oluturan trler, says ve trlerin nitelii
bakmndan olduka nemli bir ldir. lde 46 adet memeli tr mevcuttur. Artvin bozay,
yaban domuzu, kurt, akal, tilki, vaak, yaban kedisi, su samuru, aa sansar, kaya sansar,
porsuk gibi nemli memeli varlna sahiptir. zellikle yaban domuzu populasyonu sayca
58

yksektir. Nehir evresindeki alanlar, boz ay, da keisi, engel boynuzlu kei, yaban
domuzu, kurt, akal, tilki, porsuk, sansar, su samuru, tavan mevcuttur.
Kular: Artvin ku gleri ynnden nemli bir konuma sahiptir. Blgede bulunan iki
nemli ku alanndan biri Artvini de kapsamaktadr. nemli Ku Alanlar (KA) kularn
korunmas iin uluslar aras dzeyde nem tayan ekosistemlerdir. Dou Karadeniz
Blgesinde iki tane bulunan KAdan birisi de Artvin snrlar iinde yer almaktadr. Dou
Karadeniz Blgesi nemli Ku alan, yrtc kularn g ederken getikleri boazlar (yrtc
kularn sradalar gemek iin kullandklar oruh vadisi ve dier vadiler) ve byk
srada (Soanl, Kakar ve Karal Dalar) kapsamaktadr. Bu alanlar, geni ormanlar ve
alpin habitatlar (Avrasya yksek da habitatn temsil eden rnekler) asndan nem
tamaktadr.

Balklar: oruh Vadisi kaynan 3.000 m. ykseklikteki dalardan alr. Kaynaktan
Grcistan snrlar ierisindeki Batumda denize dkld yere kadar olan uzunluu 376
km.dir. Bunun yaklak 350 km.lik blm Trkiye snrlar ierisindedir. 3.000 m.lik
ykseklikten deniz seviyesine dnceye kadar 376 km.lik bir mesafe katetmesi oruh
Nehrinin ne kadar hzl aktnn bir ifadesidir. Bu zellii nedeniyle zellikle yal
mevsimlerde bulank akar. Gerek ok hzl ve gerekse belli dnemlerde bulank olmas
nedeniyle sahip olduu balk tr says olduka snrldr. oruh Nehri ve kollarnda toplam
12 tr ve alttr yaar.

Tatlsu Kefali (Leuciscus cephalus orientalis): oruh Nehrinin her tarafnda bulunur. Boylar
45 cm. kadar olabilmektedir. Pullar byk, etleri klkldr. Ancak spor amacyla
avlanmaktadr.
Karaburun (Chondrostoma colchicum): oruh Nehrinin hzl akan ksmlarnda yaygndr.
Boylar 30 cm. kadar olabilmektedir. Etleri klkldr.
ki Bykl Siraz Bal (Capoeta capoeta sieboldi): oruh Nehrinin durgun akan ksmlarnda
yaar. Boylar 45 cm. kadar olabilmektedir. Pullar kk, etleri klkldr. Azn her bir
yannda bir byk uzants vardr.
Drt Bykl Siraz Bal (Capoeta tinca): oruh Nehrinin durgun akan ksmlarnda yaar.
Boylar 35 cm. kadar olabilmektedir. Pullar kk, etleri klkldr. Azn her bir yannda
iki byk uzants vardr.
Bykl Balk = Sar Balk (Barbus tauricus escherichi): oruh Nehrinin hzl akan
ksmlarnda yaar. Boylar 30 cm. kadar olabilmektedir. Eti nispeten lezzetlidir, yumurtas
zehirli olduu iin yenmez.
Kaln Dudakl Bykl Balk (Barbus capito capito): oruh Nehrinin hzl akan kollarnda
yaar. Boylar 40 cm. kadar olabilmektedir. Etleri nispeten lezzetlidir. Yumurtalar zehirli
olduu iin yenmez.
Tatlsu Kolyozu (Chalcalburnus chalcoides): oruh Nehrinin hzl akan ksmlarnda yaar.
Boylar 15 cm. kadar olabilmektedir. Etleri klkl olmasna karn nispeten lezzetlidir.
Noktal nci Bal (Alburnoides bipunctatus): oruh Nehrinin s ve durgun akan
ksmlarnda yaar. Boylar 10 cm. kadardr. Ekonomik deeri yoktur, eti yenmez. p
Bal (Orthrias sp.): oruh Nehrinin taban akll olan ky ksmlarnda yaar. Boylar 8
cm. kadar olabilmektedir. Ban her bir yannda er tane olmak zere toplam alt byklar
vardr. Etleri yenmez.
59

Da Alas (Salmo trutta macrostigma): oruh Nehrine dklen Barhal ay, Doruk Suyu
(spir Deresi), iftekpr Suyu ve Tortumkale Suyu gibi hzl akan ve oksijeni bol olan
akarsularda yaar. Boylar 50 cm. kadar olabilmektedir. zerinde krmz lekeler bulunur. Eti
ok lezzetlidir. Youn avlanma nedeniyle soyu yok olma tehlikesiyle kar karyadr.
Ayrca doal yetime ortamnda olmayp, avat lesinde mevcut Karagle sonradan
yetitirilmesi iin braklm sazangillerden Carrasius auratus(Japon bal) yaamn
srdrmektedir.

Amfibi ve Srngenler: Amfibiler ve Srngenler ounlukla kurumu olan nehir
yataklarnda, dere kenarlarnda, orman ilerinde kayalk ve tal alanlarda yaarlar. Trkiyede
yaayan amfibi ve srngen trleri toplamnn yaklak 0.25inin Artvin ilinde bulunmaktadr.
Trkiye herpetofaunasna dahil yaklak 130 amfibi ve srngen trnden 32 tanesinin dal
sahas ierisinde Artvin ili de bulunmaktadr. Belirlenen bu trlerden 3 kuyruklu kurbaa, 8
tanesi kuyruksuz kurbaa, 13 tanesi kertenkele ve 8 tanesi de ylandr. Verilen tr
saylarndan Artvin ilinin amfibi ve srngen trleri bakmndan olduka zengin olduu
grlmektedir.

Kelebekler: Artvin, 210a yakn tr ile (Trkiyede yaayan kelebeklerin yaklak
yzde 60) kelebek eitlilii asndan Trkiyenin en zengin illerinden biridir. Yaz
aylarnda, ilin her ilesindeki kylerde, yaylalarda, meralarda, bahe ve bostanlarnda ok
sayda kelebek grlebilir. Bununla birlikte, kelebek younluu zellikle Kakar Dalarnn
gney eteklerindeki ak ayrlarda, Barhal ay boyunca, Yusufeli-Klkaya arasnda oruh
Vadisinde en yksek dzeyine ular. Yusufeli ilesinin Yaylalar ky, yalnz kelebek
eitlilii ve younluu asndan deil, Avrupada nesli tehdit altnda olan baz ender trleri
barndrmas asndan da, Trkiyenin en nemli kelebek alanlarndan biridir.
Trkiyenin endemik trlerinden Merhaba okgzl (Polyommatus merhaba) oruh
Vadisinde, Hopferin okgzls (Polyommatus hoppferi) ilin gney yarsnda, okgzl
Trk Mavisi (Polyommatus turcicus) Kakarlarn eteklerindeki yksek ayrlarda, okgzl
Byk Turan Mavisi (Polyommatus aedon) ise ilin gneybat blgesinde, zellikle Yusufeli
ilesinde, kolaylkla grlebilecek trler arasndadr.
Ama Artvini kelebek faunas asndan nemli klan en byk zellik, 1998de
yaymlanan Avrupa Kelebeklerinin Krmz Kitabna gre Avrupada nesli ciddi olarak
tkenme tehlikesi altnda olan en az bir dzine trn bu ilde yayor olmalar gereidir. Ad
geen trler arasnda en iyi bilinen kelebeklerden Apollo (Parnassius apollo), Byk
Korubeni (Glaucopsyche arion), Orman Gzelesmeri (Erebia medusa) ve Nazuum
(Euphydryas aurina) dnda Sar Ayakl Nimfalis (Nymphalis xanthomelas), okgzl
Poseydon (Polyommatus poseidon), Beparmakotu Zpzp (Pyrgus cirsii) ve Turuncu Ssl
Dou Kelebei (Anthocharis damone) gibi ender grlen trler, Himalaya Mavi Kelebei
(Pseudophilotes vicrama), Bavius (Pseudophilotes bavius), Karagzl Mavi Kelebek
(Glaucopsyche alexis), Esmer Korubeni (Glaucopsyche nausithous) gibi mavi kelebekler
bulunur. Bu trlerin bazlarnn nesli birok Avrupa lkesinde tkenmitir ya da tkenme
eiindedir. Artvinin tarmsal faaliyet, baraj, yol ve bina yapm ve ar tarm ilac kullanm
sonucunda henz bozuklua uramam birok gzel doal koesinde bu kelebekler henz
yaamlarn srdrmektedir. Ancak Yusufelinde gerekletirilmesi planlanan byk baraj
inas gibi projelerinin sadece kltrel deil, kelebekler dahil tm doal mirasmz da
olumsuz etkileyecei bir gerektir.
Ayrca, lkemize endemik ya da nesli tkenme tehlikesi altnda olmasa da, bir ka tr
kelebek yurdumuzda sadece Artvin ilinde gzlenmitir. rnein, Kuzey Avrupa ve Kuzey
Amerikann yaygn trlerinden Yalanc Virgl (Nymphlis vaualbum) son yz yl iinde
Trkiyede yalnzca Artvin ilinde Meydanck yaknlarnda grlmtr. 1999 ylnda ise
60

Grcistan Yalanc Cads (Psuedohazra gruensis) adl trn Trkiyedeki ilk kayd Kakar
Dalarnn eteklerinde Yaylalar Kynde 2400 metrede gereklemitir.

Trler ve Populasyonlar

MEMELLER

A- TAKIM : INSECTIVORA (BCEKLLER)
ALT TAKIM : INSECTOVORA
FAMLYA : ERNACEDAE (KRPLER)
ALT FAMLYA : -----
TR ADI-1 : Erinaceus europaeus (Kirpi)


( Erinaceus europaeus )

FAMLYA : SORCDAE (SVR FARELER)
ALT FAMLYA : SORCNAE
TR ADI-1 : Sorex caucasicus (Kafkasya Sivri Burunlu Faresi)


( Sorex caucasicus )





TR ADI-2 : Neomys fodiens
(Sivri Burunlu Su Faresi)


61



( Neomys fodiens )

ALT FAMLYA : CROCCDURNAE
TR ADI-1 : Crocidura lasia (Sivri Burunlu Byk Tarlafaresi)

( Crocidura lasia )

FAMLYA : TALPDAE (KSTEBEKLER)
TR ADI-1 : Talpa caucasica (Kafkas Kstebei)


( Talpa caucasica )

TAKIM : CHIROPTERA (YARASALAR)
62

ALT TAKIM : MICROCHIROPTERA (BCEK YYEN YARASALAR)
FAMLYA : RHNOLOPHDAE (NAL BURUNLU YARASALAR)
TR ADI-1 : Rhinolophus hipposideros (Kk Nal Burunlu Yarasa)



( Rhinolophus hipposideros )

FAMLYA : VESPERTLNONDAE (DZ BURUNLU YARASALAR)
TR ADI-1 : Myotis nattereri (Saakl Yarasa)

( Myotis nattereri )

TR ADI-2 : Myotis bechsteini (Byk Kulakl Yarasa)


( Myotis bechsteini )
63



TR ADI-3 : Eptesicus serotinos (Geni Kanatl Yarasa)

( Eptesicus serotinos )




TR ADI-4






:






Pipistrelluss(=Hypsugo) savii






(Cce Yarasa)
64



( Pipistrelluss(=Hypsugo) savii )

TR ADI-5 : Barbastella barbastellus (Sakall Yarasa)

( Barbastella barbastellus )

TR ADI-6 : Miniopterus schreibersi ( Uzunkanatl Yarasa)


( Miniopterus schreibersi )


65



FAMLYA


:


MOLOSSDAE


(KUYRUKLU YARASALAR)
TR ADI-1 : Tadarida teniotis (Kuyruklu Yarasa)


( Tadarida teniotis )

C- TAKIM : LAGOMORPHA (TAVANLAR)
FAMLYA : LOPERDAE (TAVANLAR)
TR ADI-1 : Leptis europacus(=Lepus capensis) (Yabani Tavan)


( Leptis europacus(=Lepus capensis))

D- TAKIM : RODENTIA (KEMRCLER)
ALT TAKIM : SCIUROMORPHA (SNCAPLAR)
FAMLYA : SCURDAE (SNCAPLAR)
TR ADI-1 : Sciurus vulgaris (Sincap)
66




( Sciurus vulgaris )


ALT TAKIM : MYOMORPHA (FARE BENZER SNCAPLAR)
FAMLYA : MURDAE (FARELER+SIANLAR)
TR ADI-1 : Apodemus sylvaticus (Orman Faresi)


( Apodemus sylvaticus )


TR ADI-2 : Mus musculus (Ev Faresi)


( Mus musculus )

67

D- TAKIM : CARNIVORA (YIRTICI MEMEL)
FAMLYA : CANDAE (KPEKLER)
TR ADI-1 : Canis lupus (Gri Kurt)

( Canis lupus )




TR ADI-2


:


Canis aureus


(akal)


( Canis aureus )

TR ADI-3 : Canis vulpes(=Vulpes vulpes) (Kzl Tilki)
68



( Canis vulpes(=Vulpes vulpes) )

FAMLYA : MUSTALDAE (SANSARLAR)
TR ADI-1 : Mustela nivalis (Gelincik)


( Mustela nivalis )



TR ADI-2

:

Mustela arminea

(Byk Gelincik - Kakm)


( Mustela arminea )
69


TR ADI-3 : Mustela putorius (Kokarca)


( Mustela putorius )


TR ADI-4 : Mustela martes (Aa Sansar)



( Mustela martes )






TR ADI-5






:


Martes foina






(Kaya Sansar)
70



( Martes foina )

TR ADI-6 : Meles meles (Porsuk)


( Meles meles )

TR ADI-7 : Lutra lutra (Su Samuru-Su ti Kunduz)


( Lutra lutra )

FAMLYA
71





:




URSDAE




(AYILAR)
TR ADI-1 : Ursus arctos (Boz Ay-Anadolu Ays)



( Ursus arctos )

FAMLYA : FELDAE (KEDLER)
TR ADI-1 : Felis lynix(=Lynix lynix) (Vaak-ek)


( Felis lynix = Lynix lynix )

TR ADI-2 : Felis silvestris (Yaban Kedisi)
72



( Felis silvestris )



E-


TAKIM


:


ARTIODACTYLA


(FTTOYNAKLILAR)
ALT TAKIM : NONRUMINANTIA (GEV GETRMEYENLER)
FAMLYA : SUDAE (ESK DNYA DOMUZLARI)
TR ADI-1 : Sus scrofa (Yaban Domuzu)


( Sus scrofa )

ALT TAKIM : RUMNATJTRA (GEV GETRENLER)
FAMLYA : CERVDAE (GEYKLER)
TR ADI-1 : Capreolus capreolus (Karaca-Elik)
73



















( Capreolus capreolus )




FAMLYA


:


BOVDAE


(KOYUNLAR)
ALT FAMLYA : CAPRNAE (KELER)
TR ADI-1 : Capra aegagrus (Yaban Keisi-Kzl Kei)


( Capra aegagrus )

TR ADI-2 : Rupicapra rupicapra (engel Boynuzlu Da Keisi)



( Rupicapra rupicapra )
74


KU TRLER

A- TAKIM : CICONIIFORMES (LEYLEKGLLER)
FAMLYA : ARDEDAE (BALIKILLAR)
TR ADI-1 : Ixobrychus minutus (Cce Balaban)


( Ixobrychus minutus )

TR ADI-2 : Botaurus stellaris (Balaban)




( Botaurus stellaris )
FAMLYA : CCONDAE (LEYLEKLER)
TR ADI-1 : Ciconia ciconia (Beyaz Leylek)
75




( Ciconia ciconia )
B- TAKIM : ANSERIFORMES (RDEKLER)
FAMLYA : ANATDAE (RDEKLER)
TR ADI-1 : Anas platyrhynchos (Yeilba rdek)



( Anas platyrhynchos )

C-

TAKIM

:

GUIFORMES

(TURNALAR)
FAMLYA : RALLDAE (YELVELER)
TR ADI-1 : Rallus aquaticus (Su Tavuu - Su Yelvesi)
76




( Rallus aquaticus )
D- TAKIM : CHARADRIIFORMES (YAMUR KULARI)
FAMLYA : CHAMADRDAE (YAMUR KULARI)
TR ADI-1 : Vanellus vanellus (Kz Kuu)



( Vanellus vanellus )
FAMLYA : SCOLOPACDAE (ULLUKLAR)
TR ADI-1 : Scolopax rusticola (ulluk)



( Scolopax rusticola )
77


E- TAKIM : GALLIFORMES (TAVUKGLLER)
FAMLYA : PHASANDAE (SLNLER)
TR ADI-1 : Alectoris chukar (Knal Keklik)



(Alectoris chukar)


TR ADI-2 : Coturnix coturnix (Bldrcn)

( Coturnix coturnix )
TR ADI-3 : Lyrurus mlokosiewiczi
(Da Horozu,Orman Tavuu,Hu
Horozu)
78




( Lyrurus mlokosiewiczi )


TR ADI-4

:

Tetraogallus caspius

(Urkeklik)



( Tetraogallus caspius )
TR ADI-5 : Tetraogallus caucasicus (Kafkas Urkeklii)



( Tetraogallus caucasicus )
79

F- TAKIM : FALCONFORMES (GNDZ YIRTICI KULARI)
FAMLYA : ACCPTRDAE (ATMACALAR)
TR ADI-1 : Milvus migrans (Kara aylak)



( Milvus migrans )




TR ADI-2



:



Circaetus gallicus



(Ylan Kartal)



( Circaetus gallicus )
TR ADI-3 : Accipiter nisus (Dou Atmacas)
80




( Accipiter nisus )
TR ADI-4 : Buteo buteo (ahin)



( Buteo buteo )






TR ADI-5





:





Aquila heliaca





(mparator Kartal)
81




( Aquila heliaca )
TR ADI-6 : Gyps fulvus (Kzl Akbaba)





( Gyps fulvus )
TR ADI-7 : Circus cyaneus (Mavi Doan, Gk Delice)




( Circus cyaneus )
G- TAKIM : CUCULIFORMES (GUGUKKULARI)
82

FAMLYA : CUCULDAE (GUGUKLAR)
TR ADI-1 : Cuculus canorus (Guguk Kuu)





( Cuculus canorus )
H- TAKIM : COLUMBIFORMES (GVERCNLER)
FAMLYA : COLUMBDAE (GVERCNLER)
TR ADI-1 : Columba palumbus (Tahtal)





( Columba palumbus )
TR ADI-2 : Columba oenas (Gke Gvercin)
83





( Columba oenas )





TR ADI-3




:




Streptopelia turtur




( veyik Kuu )





( Streptopelia turtur )
I- TAKIM : STRIGIFORMES
FAMLYA : STRGDAE
TR ADI-1 : Bubo bubo ( Puhu Kuu )
84





( Bubo bubo )
TR ADI-2 : Athene noctua (Kukumav Kuu )




( Athene noctua )


-


TAKIM


:


CAPRIMULGIFORMES
FAMLYA : CAPRMULGDAE
TR ADI-1 : Caprimulgus europaeus (oban Aldatan)
85




( Caprimulgus europaeus )
J- TAKIM : APODIFORMES
FAMLYA : APODDAE
TR ADI-1 : Apus apus



( Apus apus )
K- TAKIM : CORACIFORMES
FAMLYA : ALECEDNDAE
TR ADI-1 : Alcedo atthis
86




( Alcedo atthis )

FAMLYA : CORACDAE (MAVKUZGUNLAR)
TR ADI-1 : Coracias garrulus (Gk Kuzgun)

( Coracias garrulus )
FAMLYA : MEROPDAE (ARIKULARI)
TR ADI-1 : Merops apiaster (Arkuu)



( Merops apiaster )
FAMLYA : UPUPDAE (AVUKULARI-HTHTLER)
87

TR ADI-1 : Upupa epops (bibik-avukuu-Htht)



( Upupa epops )
L- TAKIM : PICIFORMES (AAKAKANLAR)
FAMLYA : PCDAE (AAKAKANLAR)
TR ADI-1 : Dendrocopus major (Byk Aakakan)



( Dendrocopus major )
TR ADI-2 : Piscus vinidis (Yeil Aakakan)



88

( Piscus vinidis )
M- TAKIM : PASSERIFORMES (TC KULAR)
FAMLYA : ALUDAE (TARLAKULARI)
TR ADI-1 : Lullula arborea (Orman Toygar)

( Lullula arborea )
TR ADI-2 : Galerida cristata (Tepeli Toygar-Tepeli Tarlakuu)



( Galerida cristata )
FAMLYA : HRUNDNDAE (KIRLANILAR)
TR ADI-1 : Ptyonoprogne rupestris (Kaya Krlangc)



( Ptyonoprogne rupestris )
TR ADI-2 : Riparia riparia (Kum Krlangc)
89




( Riparia riparia )





FAMLYA




:




TURDDAE




(KARATAVUKLAR)
TR ADI-1 : Turdus merula (Karatavuk)



( Turdus merula )
TR ADI-2 : Turdus Philomelos (Sarkc Ard kuu)
90




( Turdus Philomelos )
TR ADI-3 : Luscinia megarhynchos (Blbl)



( Luscinia megarhynchos )
TR ADI-4 : Phoenicurus phoenicurus (Bahe Kzlkuyruu)



( Phoenicurus phoenicurus )
TR ADI-5 : Erithacus rubecula (Nar Blbl)
91





( Erithacus rubecula )
TR ADI-6 : Oenanthe oenanthe (Kuyrukkakan)



( Oenanthe oenanthe )







TR ADI-7






:






Monticola saxatilis






(Ta Kzl-Kaya Ardc)
92




( Monticola saxatilis )
FAMLYA : SYLVDAE (TLEENLER)
TR ADI-1 : Hippolais pallida (Akmuktalit)



( Hippolais pallida )
TR ADI-2 : Regulus regulus (alkuu)



( Regulus regulus )
93






FAMLYA




:




PRUNELLDAE




(SEREMSLER-BOZBOAZLAR)
TR ADI-1 : Prunella modularis (it Seresi-Da Blbl)



( Prunella modularis )
FAMLYA : MOTACLLDAE (KUYRUKSALLAYANLAR)
TR ADI-1 : Anthus trivialis (Aa ncir Kuu)



( Anthus trivialis )
TR ADI-2 : Anthus campestris (Kr ncir Kuu)
94




( Anthus campestris )




TR ADI-3



:



Motacilla alba



(Ak Kuyruk Sallayan)





( Anthus campestris )




TR ADI-3



:



Motacilla alba



(Ak Kuyruk Sallayan)

95




( Motacilla alba )
TR ADI-4 : Motacilla cinerea (Da Kuyruk Sallayan)

( Motacilla cinerea )
TR ADI-5 : Motacilla flava (Sar Kuyruk sallayan)



( Motacilla flava )









96




FAMLYA



:



CORVDAE



(KARGALAR)
TR ADI-1 : Garrulus glandarius (Kestane Kargas)



( Garrulus glandarius )
TR ADI-2 : Pica pica (Saksaan)



( Pica pica )
TR ADI-3 : Corvus frugilegus (Ekin Kargas)
97




( Corvus frugilegus )





TR ADI-4




:




Corvus cornix




(Le Kargas)



( Corvus cornix )
FAMLYA : OROLDAE (SARIASMALAR)
TR ADI-1 : Oriolus oriolus (Sarasma)
98




( Oriolus oriolus )
FAMLYA : STURNDAE (SIIRCIKLAR)
TR ADI-1 : Sturnus vulgaris (Srck)



( Sturnus vulgaris )




TR ADI-2



:



Sturnus roseus



(Pempe Srck)
99




( Sturnus roseus )
FAMLYA : FRNGLLDAE (SPNOZLAR)
TR ADI-1 : Fringilla coelebs (spinoz)



( Fringilla coelebs )
TR ADI-2 : Carduelis carduelis (Saka Kuu)



( Carduelis carduelis )
100






TR ADI-3




:




Carduelis spinus




(skete)

( Carduelis spinus )
TR ADI-4 : Carduelis chloris (Florya)




( Carduelis chloris )
TR ADI-5 : Pyrrhula pyrrhula (akrak Kuu)



101


( Pyrrhula pyrrhula )







TR ADI-6






:






Loxia curvirostra






(aprazgaga)



( Loxia curvirostra )
FAMLYA : PASSERDAE (SERELER)
TR ADI-1 : Passer domesticus (Sere, Adi Sere, Ev Sercesi)
102




( Passer domesticus )
TR ADI-2 : Passer montanus (Da Seresi)



( Passer montanus )




BALIKLAR

A- TAKIM : SALMONIFORMES (ALABALIKLAR)
FAMLYA : SALMONIDEA (ALABALIKLAR)
TR ADI-1 : Salmo trutta macrostigma (Da Alas-Krmz Benekli)
103





TR ADI-2 : Salmo trutta labrax (Deniz Alas)




B- TAKIM : SILURIFORMES (YAYINGLLER)
FAMLYA : SLURDAE (ESAS YAYINLAR)
TR ADI-1 : Silurus glanis (Yayn Bal)




C- TAKIM : CYPRINIFORMES (SAZANGLLER)
FAMLYA : CYPRNDAE (SAZANLAR)
TR ADI-1 : Cyprinus carpio (Aynal Sazan)
104





TR ADI-2 : Carrasius auratus (Japon Bal)




TR ADI-3 : Leuciscus cephalus orientalis (Tatlsu Kefali)




TR ADI-4 Chondrostoma colchicum (Karaburun)
105





TR ADI-5 Capoeta capoeta sieboldi (n Bal-Karabalk)



SRNGENLER

A- TAKIM : URODELA (KUYRUKLU KURBAALAR)
FAMLYA : SALAMANDRDAE (SEMENDERLER)
TR ADI-1 : Mertensiella caucasica (Kafkas Semenderi)




TR ADI-2 : Triturus vittatus (eritli Semender )




TR ADI-3 : Triturus karelinii (Prtkl Semender )
106





B- TAKIM : ANURA
(KUYRUKSUZ
KURBAALAR)
FAMLYA : BUFONIDAE (KARA KURBAALARI)
TR ADI-4 : Bufo bufo (Siilli Kurbaa )




TR ADI-5 : Bufo viridis (Gece Kurbaas )




FAMLYA : HYLIDAE (YAPRAK KURBAALARI)
TR ADI-6 : Hyla arborea (Aa Kurbaas )
107





FAMLYA : PELOBATIDAE
(SARMISAKLI
KURBAALAR)
TR ADI-7 : Pelobates syriacus (Toprak Kurbaas )




FAMLYA : PELODYTIDAE
TR ADI-8 : Pelodytes caucasicus (Kafkas Kurbaas )




FAMLYA : RANIDAE (SU KURBAALARI)
TR ADI-9 : Rana dalmatina (evik Kurbaa )
108





TR ADI-10 : Rana macrocnemis (Uluda Kurbaas )




TR ADI-11 : Rana ridibunda (Ova Kurbaas)




C- TAKIM : SQUAMATA (PULLU SRNGENLER)
FAMLYA : ANGUINIDAE
(YILANIMSI
KERTENKELELER)
TR ADI-12 : Anguis fragilis (Ylan Kertenkelesi )
109





TR ADI-13 : Pseudopus apodus (Oluklu Kertenkele )




FAMLYA : GEKKONIDAE (EV KELERLER)
TR ADI-14 : Cyrtopodion kotschyi (nce Parmakl Keler )




TR ADI-15 : Hemidactylus turcicus (Geni Parmakl Keler )




110


FAMLYA : LACERTDAE (HAKK KERTENKELELER)
TR ADI-16 : Darevskia clarkorum (Klark Kertenkelesi )






TR ADI-17 : Darevskia bendimahiensis (Hemin Kertenkelesi )




TR ADI-18 : Darevskia derjugini (Artvin Kertenkelesi )




TR ADI-19 : Lacerta parvula (Grc Kertenkelesi)
111





TR ADI-20 : Darevskia mixta (Melez Kertenkele )




TR ADI-21 : Darevskia rudis (Trabzon Kertenkelesi)




TR ADI-22 : Darevskia valentini (Valentin Kertenkelesi )



112


TR ADI-23 : Lacerta agilis (Kars Kertenkelesi )




TR ADI-24 : Lacerta trilineata (ri Yeil Kertenkele )




D- TAKIM : SERPENTES (YILANLAR)
FAMLYA : COLUBRDAE
TR ADI-25 : Coronella austriaca (Avusturya Ylan )




TR ADI-26 : Zamenis longissimus (Esklap Ylan )
113





TR ADI-27 : Elaphe situla (Ev Ylan )




TR ADI-28 : Natrix natrix (Kpeli Su Ylan )




TR ADI-29 : Natrix tessellata (Su Ylan )




FAMLYA : VIPERIDAE (ENGEREKLER)
114

TR ADI-29 : Vipera kaznakovi (Hopa Engerei )






KELEBEKLER

TAKSON ADI TRKE ADI
SINIF : INSECTA (BCEKLER)
TAKIM : LEPIDOPTERA (KELEBEKLER)

FAMLYA : Hesperiidae
ALT FAMLYA : Hesperiinae
TR-1 : Eogenes alcides (Alsides Zpzp)



TR-2 : Thymelicus lienola (Siyah Antenli Zpzp)
TR-3 : Thymelicus sylvestris (Sar Antenli Zpzp)
TR-4 : Thymelicus hyrax (Levantin Zpzp)
TR-5 : Hesperia comma (Gm Benekli Zpzp)
115




TR-6 : Ochlodes sylvanus (Orman Zpzp)



ALT FAMLYA : Pyrginae
TR-1 : Erynnis tages (Pasl Zpzp)
TR-2 : Erynnis marloyi (Kara Zpzp)

TR-3 : Carcharodus alcea (Ebegmeci Zpzp)
TR-4 : Carcharodus lavatherae (Mermer Zpzp)




TR-5 : Carcharodus flocciferus (Tyl Zpzp)

TR-6 : Carcharodus orientalis (Oriyental Zpzp)
TR-7 : Spialia phlomidis (Acem Zpzp)
TR-8 : Spialia orbifer (Kzl Zpzp)
TR-9 : Muschampia proteides (Anadolu Zpzp)
TR-10 : Muschampia tessellum (Mozayik Zpzp)
116


TR-11 : Pyrgus sidae (Sarbantl Zpzp)
TR-12 : Pyrgus melotis (Ege Zpzp)
TR-13 : Pyrgus serratulae (Zeytuni Zpzp)
TR-14 : Pyrgus cirsii (Beparmakotu Zpzp)
TR-15 : Pyrgus cinarae (Gzel Zpzp)

TR-16 : Pyrgus armoricanus (spanyol Zpzp)

TR-17 : Pyrgus alveus (Byk Boz Zpzp)
TR-18 : Pyrgus jupei (Kafkasya Zpzp)

FAMLYA : Lycaenidae
ALT FAMLYA : Lyceaninae
TR-1 : Lycaena phlaeas (Benekli Bakr Kelebei)
TR-2 : Lycanea virgaureae (Orman Bakr Kelebei)

TR-3 : Lycanea tityrus (sli Bakr Kelebei)

TR-4 : Lycanea alciphron (Byk Mor Bakr Kelebei)
TR-5 : Lycanea candens (Ate Rengi Kelebek)
TR-6 : Lycanea thersamon (Kk Ate Kelebei)
TR-7 : Lycanea thetis (Da Atei)



TR-8 : Lycanea asabinus (Anadolu Ate Kelebei)
TR-9 : Lycanea ochimus (Alevli Ate Kelebei)



117


TR-10 : Thecla betulae (Hu Kelebei)

TR-11 : Favonius quercus (Mor Mee Kelebei)
TR-12 : Callophrys rubi (Zmrt)
TR-13 : Callophrys chalybeitincta (Kafkasya Zmrt)
TR-14 : Satyrium w-album (Karaaa Sevbeni)

TR-15 : Satyrium spini (Gzel Sevbeni)

TR-16 : Satyrium ilicis (Byk Sevbeni)
TR-17 : Satyrium acaciae (Minik Sevbeni)
TR-18 : Satyrium abdominalis (Sevbeni)
TR-19 : Satyrium myrtale (Mavi Sevbeni)
TR-20 : Satyrium ledereri (Kk Benekli Sevbeni)

TR-21 : Satyrium hyrcanicum (Byk Benekli Sevbeni)
TR-22 : Lampides boeticus (Lampides)
TR-23 : Tarucus balkanicus (Balkan Kaplan)
TR-24 : Cupido osiris (Mavi Osiris)
TR-25 : Cupido argiades (Everes)




TR-26 : Celestrina argiolus (Kutsal Mavi)
TR-27 : Pseudophilotes vicrama (Himalaya Mavi Kelebei)




TR-28 : Pseudophilotes bavius (Bavius)
118

TR-29 : Scolitantides orion (Karamavi)
TR-30 : Glaucopsyche alexis (Karagzl Mavi Kelebek)




TR-31 : Glaucopsyche iolas (Dev Mavi Kelebek)
TR-32 : Glaucopsyche alcon
TR-33 : Glaucopsyche arion (Byk Korubeni)
TR-34 : Glaucopsyche nausithous (Esmer Korubeni)

TR-35 : Turanana endymion (Anadolu Turan Mavisi)

TR-36 : Chilades trochylus (Mcevher Kelebei)
TR-37 : Plebeius pylaon
TR-38 : Plebeius argus (Gm Lekeli Esmergz)
TR-39 : Plebeius idas (Esmergz)

TR-40 : Plebeius argyrognomon (Avrupal Esmergz)

TR-41 : Plebeius alcedo (Acem okgzls)
TR-42 : Plebeius loewii (okgzl Gmmavi)
TR-43 : Plebeius eurypilus (Doulu Esmergz)
TR-44 : Plebeius pyrenaicus (Pirene okgzls)
TR-45 : Plebeius eumedon (Geranyum okgzls)

TR-46 : Plebeius agestis (okgzl Esmer)
TR-47 : Plebeius artaxerxes (okgzl Orman Esmeri)
TR-48 : Plebeius anteros (okgzl Balkan Mavisi)
TR-49 : Polyommatus semiargus (okgzl Gzel Mavi)
TR-50 : Polyommatus coelestinus (okgzl Rus Mavisi)

TR-51 : Polyommatus dorylas (okgzl Turkuvaz Mavisi)
119





TR-52 : Polyommatus amandus (okgzl Amanda)

TR-53 : Polyommatus thersites (okgzl Meneke Mavisi)
TR-54 : Polyommatus aedon
(okgzl Byk Turan
Mavisi)




TR-55 : Polyommatus eros (okgzl Eros)
TR-56 : Polyommatus icarus (okgzl Mavi)
TR-57 : Polyommatus daphnis (okgzl Dafnis)
TR-58 : Polyommatus bellargus (okgzl Gk Mavisi)
TR-59 : Polyommatus corydonius (okgzl Yalanc illi)

TR-60 : Polyommatus admetus (Anormal okgzl)

TR-61 : Polyommatus ripartii
(Ripartin Anormal
okgzls)
TR-62 : Polyommatus mithridates (okgzl Amasya Esmeri)
TR-63 : Polyommatus hoppferi (Hopfer'in okgzls)
120




TR-64 : Polyommatus poseidon (okgzl poseydon)
TR-65 : Polyommatus wagneri (Wagnerin okgzls)

TR-66 : Polyommatus altivagans (Lacivert Azeri okgzls)
TR-67 : Polyommatus firdussii (Firdevskinin okgzls)
TR-68 : Polyommatus ninae (Ninann okgzls)
TR-69 : Polyommatus aserbeidschanus (Azeri okgzls)
TR-70 : Polyommatus merhaba (Merhaba okgzl)




TR-71 : Polyommatus turcicus (okgzl Trk Mavisi)




TR-72 : Polyommatus huberti (Hubertin okgzls)
TR-73 : Polyommatus carmon (Gerhardn okgzls)
TR-74 : Polyommatus iphigenia (okgzl figenya)
TR-75 : Polyommatus damon (okgzl Damon)

: Polyommatus phyllis (okgzl ran Mavisi)
121

TR-76

FAMLYA : Nymphalidae

ALT FAMLYA : Libytheinae
TR-1 : Libythea celtis (itlenbik Kelebei)
ALT FAMLYA : Apaturinae
TR-1 : Thaleropis ionia (Anadolu ehzadesi)
ALT FAMLYA : Limenitidinae

TR-1 : Limenitis camilla (Hanmeli Kelebei)
TR-2 : Limenitis reducta (Akdeniz Hanmeli Kelebei)
ALT FAMLYA : Nymphalinae
TR-1 : Vanessa atalanta (Atalanta)
TR-2 : Vanessa cardui (Diken Kelebei)

TR-3 : Inachis io (Tavus Kelebei)

TR-4 : Aglais urticae (Aglais)
TR-5 : Polygonia c-album (Yrtk Prtk)
TR-6 : Polygonia egea (Anadolu Yrtk Prt)
TR-7 : Nymphalis vaualbum (Yalanc Virgl)




TR-8 : Nymphalis polychloros (Karaaa Nimfalisi)
TR-9 : Nymphalis xanthomelas (Sarayakl Nimfalis)
TR-10 : Nymphalis antiopa (Sarbantl Kadife)

TR-11 : Euphydryas aurinia (Nazuum)
122





TR-12 : Melitaea cinxia (parhan)
TR-13 : Melitaea phoebe (Byk parhan)

TR-14 : Melitaea punica (Cezayirli parhan)
TR-15 : Melitaea trivia (Gzel parhan)
TR-16 : Melitaea didyma (Benekli parhan)
TR-17 : Melitaea interrupta (Kafkasyal parhan)


TR-18 : Melitaea diamina (Funda parhan)

TR-19 : Melitaea aurelia (Gzel Amannisa)
TR-20 : Melitaea athalia (Amannisa)




ALT FAMLYA : Heliconiinae
TR-1 : Argynnis paphia (Cengaver)
TR-2 : Argynnis pandora (Bahadr)
123





TR-3 : Argynnis aglaja (Gzel nci)
TR-4 : Argynnis adippe(=Fabriciana adippe) (Byk nci)



TR-5 : Argynnis niobe (Niyobe)
TR-6 : Issoria lathonia (spanyol Kraliesi)
TR-7 : Brenthis daphne (Brtlen Brentisi)

TR-8 : Brenthis hecate (ift Noktal Brentis)

TR-9 : Boloria euphrosyne (Beyaz nci)
TR-10 : Boloria dia (Mor nci)
TR-11 : Boloria caucasica (Kafkas Meneke Kelebei)
ALT FAMLYA : Satyrinae

TR-1 : Kirina roxelana (Aa Esmeri)

TR-2 : Esperarge climene (Kaya Esmeri)
TR-3 : Pararge aegeria (Karanlk Orman Esmeri)
TR-4 : Lasiommata megera (Kk Esmer Boncuk)
TR-5 : Lasiommata petropolitana (Orman Esmer Boncuk)
TR-6 : Lasiommata maera (Esmer Boncuk)
124





TR-7 : Coenonympha arcania (Funda Zpzp Perisi)
TR-8 : Coenonympha glycerion (Orman Zpzp Perisi)
TR-9 : Coenonympha leander (Rus Zpzp Perisi)
TR-10 : Coenonympha symphyta (Kafkasya Zpzp Perisi)
TR-11 : Coenonympha pamphilus (Kk Zpzp Perisi)

TR-12 : Maniola jurtina (ayr Esmeri)

TR-13 : Hyponephele lycaon (Kk Esmer Peri)
TR-14 : Hyponephele lupina (Esmer Peri)
TR-15 : Erebia aethiops (sko Gzelesmeri)
TR-16 : Erebia medusa (Orman Gzelesmeri)

TR-17 : Erebia hewitsonii (Laz Gzelesmeri)

TR-18 : Erebia graucasica (Kafkas Gzelesmeri)
TR-19 : Erebia melancholica (Mecnun Gzelesmer)




TR-20 : Melanargia galathea (Melike)
TR-21 : Melanargia larissa (Anadolu Melikesi)
TR-22 : Satyrus favonius (Anadolu Piri Reisi)

TR-23 : Satyrus amasinus (Beyaz Damarl Piri Reis)

TR-24 : Minois dryas (Kara Hayalet)
TR-25 : Hipparchia syriaca (Byk Karamelek)
TR-26 : Hipparchia pellucida (Anadolu Kzlmelei)
TR-27 : Hipparchia statilinus (Aa Karamelei)
: Hipparchia fatua (Anadolu Karamelei)
125

TR-28

TR-29 : Hipparchia parisatis (Beyaz Kenarl Karamelek)




TR-30 : Arethusana arethusa (Seyit)
TR-31 : Brentesia circe (Kara Murat)

TR-32 : Chazara briseis (Cad)
TR-33 : Chazara bischoffii (Kzl Cad)
TR-34 : Pseudochazara beroe (Da Yalanc Cads)
TR-35 : Pseudochazara geyeri (Geyerin Yalanc Cads)




TR-36 : Pseudochazara mamurra (Osmanl Yalanc Cads)

TR-37 : Pseudochazara anthelea (Anadolu Yalanc Cads)


FAMLYA : Papilionidae

ALT FAMLYA : Parnassiinae
TR-1 : Parnassius mnemosyne (Dumanl Apollo)
TR-2 : Parnassius apollo (Apollo)
126




TR-3 : Parnassius nordmanni (Kafkas Apollosu)
ALT FAMLYA : Papilioninae
TR-1 : Iphiclides podalirus (Erik Krlangkuyruu)




TR-2 : Papilio machaon (Krlangkuyruk)
TR-3 : Papilio alexanor (Kaplan Krlangkuyruk)

FAMLYA : Pieridae
ALT FAMLYA : Dismorphiinae
TR-1 : Leptidea sinapis (Narin Orman Beyaz)



TR-2 : Leptidea duponcheli (Doulu Narin Orman Beyaz)
ALT FAMLYA : Coliadinae
TR-1 : Colias croceus (Sar Azamet)
127




TR-2 : Colias aurorina (Anadolu Azameti)
TR-3 : Colias caucasica (Kafkasya Azameti)



TR-4 : Colias thisoa (Turan Azameti)
TR-5 : Colias hyale (Orman Azameti)
TR-6 : Colias alfacariensis (Trkistan Azameti)
TR-7 : Gonepteryx rhamni (Orakkanat)
TR-8 : Gonepteryx farinosa (Anadolu Orakkanad)
ALT FAMLYA : Pierinae
TR-1 : Anthocharis cardamines (Turuncu Ssl Kelebek)
TR-2 : Anthocharis damone
(Turuncu Ssl Dou
Kelebei)



TR-3 : Aporia crataegi (Alkelebei)
TR-4 : Pieris brassicae (Byk Beyaz Melek)
TR-5 : Pieris krueperi (Kruperin Beyaz Melei)
128

TR-6 : Pieris mannii (Mannn Beyaz Melei)



TR-7 : Pieris rapae (Kk Beyaz Melek)
TR-8 : Pieris ergane (Da Kk Beyaz Melei)
TR-9 : Pieris napi (Yalanc Beyaz Kelebek)
TR-10 : Pieris bryoniae (Da Beyaz Melei)
TR-11 : Pieris bowdeni (Bowdenin Beyaz Melei)
TR-12 : Pontia callidice (Doruklarn Beyaz Melei)
TR-13 : Pontia edusa (Yeni Benekli Melek)
TR-14 : Pontia chloridice (Kk Benekli Melek)









B.2.6. Milli Parklar,Tabiat Parklar, Tabiat Ant, Tabiat Koruma Alanlar ve Dier
Hassas Yreler

Karagl-Sahara Milli Park
Karagl Sahara Milli Park Karagl ve Sahara Yaylas olmak zere iki ayr sahadan
olumaktadr. Karagl ve evresinde genel olarak paleojen ve neojen arazileri yer alr.
Karagl kayan ktlenin gerisindeki anakta biriken sularn meydana getirdii bir heyelan
gldr. Gl evresi ladin ve amlarn meydana getirdii youn ormanlarla kapl ender
manzara gzelliklerine sahiptir. Sahara yaylas ise; yrede eim deerlerinin olduka yksek
olduu arazide, 17001800 m.lerde yer alan snrl dzlklerden biridir. Jeolojik formasyon
ynnden ilgin yapya sahiptir. turizm asndan Sahara Pancar enlikleriyle ekonomik
katk salamaktadr. Sahann 3766 hektarlk ksm 1994 ylnda Milli Park kapsamna
alnmtr.

129

Artvin-Hatila Vadisi Milli Park

Milli Park, oruh nehrinin ana kollarndan birisi olan Hatila Vadisi ve birok yan
derelerini iermektedir. Hatila Vadisinin genel karakteri; V tipi, dar tabanl, gen vadi
zelliindedir. Vadi boyunca litolojik farkllklardan kaynaklanan eim krklar ortaya
kmtr. Bu eim krklar akarsuda elalelerin oluumunu salamtr. Vadi yatann derine
anmasnn, yana doru almnda daha kuvvetli olmasndan dolay vadi yamalarnn eimi
%80 hatta baz kesimlerde %100e ulamtr. Yamalarn gerek fiziksel paralanma ve ktle
hareketleri gerekse yan dere ve heyelanlarla ilenmesi sonucu vadide, ok hain bir
topografya ortaya kmtr. Bu topografya, vadinin orta kesimlerinde kanyon ve boaz
oluumunu salamtr. Vadinin orta ve yukar aznda ok zengin ve youn olan vejetatif
rt; bnyesinde ok eitli bitki trlerini barndrmaktadr. Bu trler ierisinde dikkati eken
belirgin zellik bitki rts aa vadide genel olarak Akdeniz iklim karakterini yanstmasdr.
Dolaysyla buradaki bitki rts relikt bir zellik gstermektedir. Hatila Vadisi zengin bir
fauna da iermektedir. Hatila Vadisinin gerek ilgin jeolojik ve jeomorfolojik yaps ve
gerekse zgn bitki topluluklar yreye lkemizde nadir rastlanan bir alan zellii
vermektedir.

amburnu Tabiat Koruma Alan,

Saramn deniz kysna indii nadir yerlerden biridir. Ayrca kuzeyden gelen gmen
kularn Dou Karadeniz dalarna ulat ilk yerdir.

Macahel Gorgit- Efeler Tabiat Koruma Alan,

Borka ilesinden yreye ulamn 30 km'si asfalt, 20 km'si stabilize olmak zere 50
km'lik bir karayolu ile salanmaktadr. Ormanlar, sadece Trkiye'nin deil neredeyse
Avrupa'nn insan eli dememi ve her biri ant zelliine sahip aalardan olumu orman eko
sistemidir. Camili havzas yrtc kularn g yollar zerinde bulunmas sebebiyle uygun ku
gzetleme alanlarna sahiptir. Yre, derelerindeki krmz pullu alabal ve saf kafkas
arlaryla retilen Macahel bal ile de ilgi ekmektedir. Camili havzasnn bir blm "Gorgit
ve Efeler Tabiat Koruma Alan" olarak koruma altna alnmtr.
Doal yal orman, her biri ant olma zelliine sahip aalar bnyesinde barndran
ve dnya doal koruma kriterlerinden son derece nemli parametre olan Doal Eski
Ormanlardandr. 3200mm. Yllk ya ve srekli yksek bal nemin egemenlii altnda
derin vadiler boyunca ykselen bakir bitki rts ile bir Yamur Orman Ekosistemi
zelliine sahiptir.

Kafkasr Orman i Dinlenme Yeri,

am ormanlar ile kapl olan bu mesire yerinin Artvin l merkezine uzakl 8 km.dir.
Burada her yl Haziran aynda Kafkasr Festivali dzenlenmektir. Bu festivalde; geleneksel
boa greleri ve karakucak greleri yaplmaktadr.


Balkl-Maden Yaban Hayat Koruma Sahas,

Bu saha Merkez Av komisyonunca Yaban Horozunun korunmas ve retilmesi
amacyla korunmaya alnmtr.

130

Ayrca, oruh Vadisi Yaban Hayat Koruma Sahas ve Aa ayr Orman i
Dinlenme Yeri ilgi ekici yerlerdendir.





ekil B.1. limiz Mili Park, Tabiat Park, Turistik Yre ve Dier Hassas Yreleri.
Kaynak: l evre ve Orman Mdrl evre Ynetimi ED ube Mdrl
131

B.3. Toprak

limizdeki toprak gruplar genel olarak Bazaltik topraklar, Krmz-Sar topraklar,
Kahverengi Orman topraklar ve Kalkersiz Kahverengi Orman topraklarndan olumaktadr.

Toplam arazi varl 7.436.000 dekar olup, mevcut arazinin % 24.72'si olan 1.838.179
dekar Kltr d arazi % 52,45'i olan 3.900.182 dekar, orman arazisi ve % 22.83' olan
1.697.639 dekar da kltr arazisidir. Kltr arazilerinin 340.000 dekar sulanabilir arazidir.

Toplam kltr arazisinin % 15'i ayr (256.334 da.), % 60' Mera (1.027.813 da.),
% 9'u Hububat (154.100 da.), % 1.58'i Yem bitkileri (26.940 da.), % 3.1'de Bahe
(52.970 da.), % 0.42'si Ba (7.190 da.), % 5'i ay (85.927 da.), % 2.18'i Fndk (37.084 da.),
% 0.28'i Zeytin (4.900 da) ve %2.6's (44.381 da.) Sebze alandr.

limiz topraklarnn genel problemleri; Dik eim, Erozyon, Toprak sl, Tallk,
Drenaj yetersizlii, Tuzluluk ve Sodikliktir.

B.4. Su Kaynaklar

B.4.1. me Suyu Kaynaklar ve Barajlar

limizle zdelemi olan oruh Nehri, Trkiye'deki Nehir havzalar ierisinde yllk ortalama
6,3 Milyar m3 ak hacmine sahip olup, nehrin toplam uzunluu 431 km'dir. oruh
Havzasnda oruh Nehri zerinde enerji amal barajlar yaplanmaktadr.

oruh Nehri'nin 410 km'lik ksm lkemiz snrlar ierisinde, 21 km. lik ksm ise
Grcistan snrlar ierisindedir.

Bayburt ilindeki Mescit dalarndan doup Grcistan'n Batum ilinden Karadeniz'e
dklen oruh Nehri, ylda 5,8 milyon m3 rusubat tamaktadr. Trkiye'de en fazla erozyona
maruz kalan havzalardan biridir.

Enerji retilebilecek toplam d 1.420 m. olup, lkemizdeki en hzl akan Nehir
unvan tamaktadr.

Trkiye'nin gelecei iin ok nemli projeler demetini oluturan "ORUH VADS"
ana kolu zerinde, E..E. tarafndan 1962 ylnda balayan ett almalar sonucu 10 adet
Baraj ve yan kollar zerinde 17 adet baraj ve Nehir tipi H.E.S. Tesisleri inaat planlanm
olup, toplam 27 adet tesisten ylda 10,3 milyar kWh yllk enerji retimi gerekletirilecektir.

Bu da Trkiye'de retilen toplam enerjinin ( 127 milyar kWh ) %8'ini, hidroelektrik
enerjinin ise ( 1998 yl retimi 42 milyar kWh ) %25 ' dir.

Artvin ili snrlar ierisinde, oruh Nehri ana kolu zerinde 5 adet baraj projesi olup,
mansaptan menbaya doru Muratl, Borka, Deriner, Artvin ve Yusufeli Baraj ve H.E.S.
Tesisleridir. Berta ay kolu zerinde ise Bayram ve Balk Barajlar yer almaktadr.

Yatrm ve uygulama programnda yer alan 7 adet barajn bitirilmesi sonucunda
retilecek olan enerji 6,3 milyar kWh tir. Bu da oruh havzasnda retilecek enerjinin %61'i,
Trkiye'de retilen Hidroelektrik enerjinin %15'i, toplam enerjinin ise %5'i dir. Bu
132

projelerden Muratl, Borka ve Deriner Barajlarnn inaatlarna balanm olup, yapm
almalar hzla devam etmektedir.

Yusufeli Baraj HES naatnn kredi grmelerinin 2003 yl iinde tamamlanmas
beklenmekte olup, ayn yl inaatna balanmas planlanmaktadr. Artvin Baraj szleme
grmeleri de srmektedir.

Ayrca Bayram ve Balk Barajlarnn Szleme ve kredi grmeleri devam etmekte
olup, 2003 yl iinde bu grmelerin sonulandrlmas beklenmektedir.

MURATLI BARAJI VE HDROELEKTRK SANTRALI NAATI

PROJENN YER: Muratl kynn 2 km. menbasnda, Borka ilesinin 17 km.
menbasnda bulunmakta olup, Artvin ilinin takriben 44 km. kuzeybatsndadr.

PROJENN AMACI: Enerji ( 115 MW, 444 GWh/yl )

PROJENN KARAKTERSTKLER:
Tipi : n yz asfalt kaplamal
Kret kotu : 100 m.
Kret uzunluu : 240 m.
Ykseklii (talvegden) : 44 m.
Toplam dolgu hacmi : 1,98 hm3
Derivasyon tneli T1 : 244,50 m.
Derivasyon tneli T2 : 326 m.
Derivasyon kapasitesi : 1.725 m3/s
Dolu savak tipi : stten amal kontroll
Dolu savak kapasitesi : 10.961 m3/s
Ya alan : 19.748 km2
Yllk ortalama su : 6.000 hm3
Maksimum su seviyesi : 96 m.
Toplam gl hacmi : 74,8hm3

01.09.1999 tarihinde yer teslimi yaplarak inaatna balanlan Muratl Baraj ve HES
Tesisleri inaatnn bitim tarihi 01.06.2005 olup, (toplam 69 ay) szleme bedeli, 216 milyon
USD'dr. oruh Nehri zerinde Trkiye snrlar ierisindeki en son proje olan Muratl Baraj,
Trkiye'deki n yz asfalt kaplama olan ilk baraj zelliini tamaktadr.

Talvegden ykseklii 44m. olan barajn toplam gvde dolgu hacmi 1.98 milyon m3
olup, geirimsizlii, n yzeyinde kapl olan asfalt ve 70 m. derinliindeki alvyon ierisinde
yaplacak olan geirimsiz beton duvar (cut-off wall) ile salanacaktr.

ki adet derivasyon tnelinin sa sahile yerletirildii projede dier yaplar sol sahilde
bulunmaktadr. Muratl Baraj ve HES Tesisleri inaat yapm sresi toplam 69 aydr. 12.746
m'lik Borka - Kar ky yolunun kaz almalar tamamlanm olup, teras man almalar
devam etmektedir. 4.345 m'lik Kar ky - Muratl 3.800 m'lik ksmnn kazs
tamamlanmtr. Sanat yaplarndaki almalar devam etmektedir.1. ve 2. Ksa yol tnel
almalar tamamlanmtr. Menba, Mansap ve Kar ky kprleri tamamlanmtr. Nehir
derivasyonu 09.01.2003 tarihinde yaplmtr. Baraj gvdesi kaz ve dolgu almalar
22.07.2002 tarihinde balamtr. Batar donun yaklak %35'lik ksm tamamlanmtr. Baraj
gvde dolgusunda filtre ve kaya dolguda 71,50 m kotuna ulalmtr. Toplam 416.000 m3'lk
133

nehir yata kazsnn 220.000 m3'lk ksm tamamlanmtr. Menba batar dosunun
bitirilmesinde sonra devam edilecek olan geirimsizlik duvar inaatnn 50 m'lik ksm
tamamlanmtr.

Enerji su alma yapsnn kaz almalar tamamlanmtr. Beton dkmleri
balamtr. Toplam cebri boru imalat 999.676 ton olup, kesilmesi gereken 918 tonunun %85
'lik ksm kesilerek kaynak az alm, %61'i bklm ve genel olarak %52'sinin imalat
tamamlanmtr. Toplam 4.000.000 m3 olan dolu savak yapsnn kazs tamamlanm olup,
beton almalar devam etmektedir. Santral ve kontrol binasnn toplam 320.000 m3 olan
kazs tamamlanm olup, beton dkm almalar devam etmektedir. alt sahas dolgu
almalar devam etmektedir. Muratl Baraj ve HES Tesisleri inaat fiziki gerekleme,
Ocak 2003 itibar ile yaklak % 52'dir.

BORKA BARAJI VE HDROELEKTRK SANTRALI NAATI

PROJENN YER : Borka ilesine 2,5 km. mesafededir.

PROJENN AMACI : Enerji ( 300 MW, 1.039 GWh/yl )

PROJENN KARAKTERSTKLER:
Tipi : Kil ekirdekli zonlu doku.
Kret kotu : 189 m.
Kret uzunluu : 557 m.
Ykseklii (talvegden) : 86 m.
Ykseklii (temelden) : 146 m. 86+60)
Toplam dolgu hacmi : 7,79 hm3
Derivasyo tneli T1 : 355 m.
Derivasyon tneli T2 : 351 m.
Derivasyon kapasitesi : 1.820 m3/s
Dolu savak tipi : Radyal kapakl
Dolu savak kapasitesi : 10.639 m3/s
Ya alan : 19.255 km2
Yllk ortalama su : 5.644,62 hm3
Maksimum iletme kotu : 185 m.
Toplam gl hacmi : 418,98 hm3

01.09.1999 tarihinde yer teslimi yaplarak inaatna balanlan Borka Baraj ve HES
Tesisleri inaatnn bitim tarihi 01.06.2005 olup, (toplam 69 aydr.) szleme bedeli 332
milyon USD'dr.

Talvegden ykseklii 86 m. olan barajn geirimsizlii, dolgu ierisinde kil ve 60 m.
derinliindeki alvyonda, geirimsiz beton duvar (cut-off wal) ile salanacaktr.

Btn yaplar sol sahilde yer alan projede iki adet derivasyonu tneli bulunmaktadr.
Drt aklkl radyal kapakl dolu savak, enerji krc havuzludur. ki blmeli enerji su alma
yaps ile alnan su, akta yer alan cebri borularla santrala iletilip, 89 m. brt d ile enerji
retilecektir.

Borka baraj ve HES Tesisleri inaat yapm sresi toplam 69 aydr. almalara
01.09.1999 tarihinde balanmtr. antiye Site tesisleri tamamlanm ve hizmete alm
durumdadr. 955 m. uzunluundaki Borka - Murgul yol tneli tamamlanmtr. 7220 m.
134

uzunluundaki Borka - Murgul yolunun kamulatrlmas yaplabilen 2500 m. lik ksm
tamamlanmtr.9624 m. uzunluundaki Borka - Artvin yolu tamamlanarak trafie almtr.

Baraj sahasndan gemekte olan Borka Belediyesi ime suyu hatt relokasyonu
tamamlanmtr.
2.029.000 m3'lk nehir taramasnn 1.000.000 m3'lk ksm, menba batardosu, baraj
gvde dolgusu kilde 113 m, kaya dolguda 118 m. kotuna kadar ve tm enjeksiyon
almalarnn %85'i tamamlanmtr.

Santral binas kaz almalar tamamlanm, beton dkm devam etmektedir. Borka
Baraj ve HES tesisleri inaat fiziki gerekleme, Ocak 2003 itibari ile yaklak %50 dir.

DERNER BARAJI VE HDROELEKTRK SANTRALI NAATI

PROJENN YER : Artvin ilinin 5 km. menbasnda oruh nehri zerinde.

PROJENN AMACI : Enerji ( 670 MW, 2.118 GWh/yl )

PROJENN KARAKTERSTKLER:
Tipi : ki erilikli ince beton kemer.
Kret kotu : 397m.
Kret uzunluu : 720 m.
Ykseklii (talvegden) : 207 m.
Ykseklii (temelden) : 252 m.
Toplam dolgu hacmi : 3,5 hm3
Derivasyo tneli : 937 m.
Derivasyon kapasitesi : 1.804 m3/s
Kret genilii : 18.00 (barajn orta ksmnda anahtarda)
Taban genilii : 49.00 m.(barajn en derin ksmnda)
Dolu savak tipi : stten amal dolu savak (iki adet)
Dolu savak kapasitesi : 9.250 m3/s(2.250+7.000)
Dip savak kapasitesi : 7000 m3/s
Ya alan : 18.389 km2
Yllk ortalama su : 4.847 hm3
Maksimum su seviyesi : 395 m.
Toplam gl hacmi : 1.969 hm3
Temel geirimsizlik perdesi : Perde enjeksiyonu

08.01.1998 tarihinde yapmna balanlan Deriner baraj ve HES tesisleri inaat
28.08.2006 tarihinde bitirilecektir. Szleme bedeli 711 milyon USD olup, %30 keif art
oluru ile toplam yapm bedeli 924 milyon USD'dr. antiye ierisinden gemekte olan Artvin -
Erzurum ve Artvin - Kars - Ardahan karayolu trafiini antiye dna tayan 23.5 km.
uzunluundaki By-Pass yolu inaat 2000 yl ekim aynda tamamlanarak hizmete alm,
Mart 2002 de Karayollar Genel Mdrl tarafndan geici kabul yaplmtr. antiye ii
ulam yollarnn byk bir ksm tamamlanmtr. Nehrin derivasyonu 06.11.2001 tarihinde,
menba batardosu 31.12.2001 tarihinde tamamlanmtr.

Nehir tarama almas 20.05.2001 tarihinde balam, 01.08.2001 tarihinde oruh
nehri geici derivasyonu kanalna alnm ve tarama, evlerin tahkimat ii 06.11.2001 gn
tamamlanmtr.

135

Enerji santral kazlar tamamlanm olup, beton imalatna 2003 ubat aynda
balanmas planlanmaktadr. Baraj sa ve sol sahil gvde kazs %80 orannda bitirilmi olup,
i programna gre 2003 Nisan aynda temel seviyesine kadar kaznn tamamlanmas
planlanmaktadr. Baraj sa ve sol sahil gvde kazs bitiminde baraj gvdesi temel kazsna
balanlacaktr. Baraj gvde temel kazsnn yaklak 6 ay ierisinde bitirilmesi
planlanmaktadr. Bu almay mteakip ise baraj gvde betonunun dkmne
balanlacaktr. Bu alma sresi yaklak 3 yl srecektir.



ekil B.2. limizde Bulunan Barajlarn Yapm Aamasndaki almalar.
Kaynak: D.S. oruh Projeleri 26. Blge Mdrl

B.4.2. Yeralt Su Kaynaklar
B.4.3. Akarsular

ORUH NEHR: limizin en byk akarsuyu olan oruh Nehri, Mescit Dalarndan
kaynan alarak, Bayburtu getikten sonra Yusufeli ilesinin Yokulu Kynn mevkiinde il
snrna girer. Su kavuumu denilen yerde Oltu suyu ile birleir. Yusufeli yaknlarnda Barhal
deresiyle birleen oruh Nehri kuzeybat ynne girer. Artvin yaknlarnda Orta ky suyunu,
Borkada Murgul suyunu - kale suyunu ve Kaynarca suyunu alarak Muratl Bucan
geerek, Batumun gneybatsnda Karadenize dklr. oruh Nehrinin uzunluu 376 km
olup, 354 kmsi snrlarmz ierisindedir.

OLTU ve TORTUM AYI : Karga pazar Dalarndan kaynaklarn alrlar. Tortum
ay adn ald Tortum Gl'ne girip ktktan sonra Oltu ay ile Yusufeli yaknlarnda
birleerek Gr alp kayas denilen yerde oruh Irmana kavuur.

BARHAL AYI : Kakar Dalarndan kaynan alr. Erzincan, Yncler, evreli
ve Drt Kilise derelerini alarak oruh Nehrine karr.

136

AVAT SUYU : avat, irili ufakl 13 deresi bulunmas ile su zenginliine sahip bir
ilemizdir. avat deresi Orta ky deresinin kayna olup Ardanu deresiyle birleerek oruh
Nehrine kavuur. Kaynan Sahara dalarndan alarak avat suyuna birleir.

B.4.4. Gller ve Gletler

Tablo B.9 limiz Glleri.
Sra
No
Gl Ad Bulunduu
le
Yzlm
(Km
2
)
l inde Kalan Ksmnn
Yzlm (Km
2
)
Derinlii
(M)
1 Ak gl AVAT 0.06 0.06 ----
2 Bakaya Gl AVAT 0.01 0.10 ----
3 Byk Agora Gl AVAT 0.01 0.01 ----
4 Byk Gl YUSUFEL 0.03 0.03 ----
5 Byk Hevenk Gl YUSUFEL 0.02 0.02 ----
6 Deniz Gl YUSUFEL 0.10 0.10 ----
7 Kara Gl YUSUFEL 0.01 0.01 ----
8 Kara Gl YUSUFEL 0.02 0.02 ----
9 Kara Gl YUSUFEL 0.03 0.03 ----
10 Kara Gl ARDANU 0.12 0.12 ----
11 Kara Gl AVAT 0.04 0.04 ----
12 Kara Gl MURGUL 0.03 0.03 ----
13 Kara Gl (Ardanu) ARDANU 0.05 0.05 ----
14 Kara Gller BORKA 0.17 0.17 ----
15 Kazan Glleri ARDANU 0.01 0.01 ----
16 Kz Gl AVAT 0.01 0.01 ----
17 Kt Gl AVAT 0.01 0.01 ----
18 Libler Gl YUSUFEL 0.02 0.02 ----
19 kz Gl YUSUFEL 0.02 0.02 ----
20 Yeil Gller YUSUFEL 0.01 0.01 ----
21 Yldz Gl BORKA 0.05 0.05 ----
TOPLAM 0.83 0.92 ----



B.5. Mineral Kaynaklar
B.5.1. Sanayi Madenleri

limiz endstriyel hammadde asndan nemli bir potansiyele sahip deildir. Sadece
imento ve kire hammaddesi olarak kireta ile granit-mermer yatak ve zuhurlar nemli
rezervler olutururlar. MTA nn bugne kadar yapt arama almalar sonucunda, 2 adet
Seramik sanayiinde, 6 adet naat sanayiinde ve 1 adet Kimya sanayiinde kullanlabilecek
toplam 9 adet yatak ve zuhur saptanmtr.

Seramik sanayii hammaddelerinden feldispat ve kil yata Artvin evresinde yer alr.

naat sanayii hammaddelerinden kireta yataklar; Hopa-Cankurtaran ve Ardanu
evresinde, mermer ve granit-mermer yataklar ise; avat-Karaldere ve Yusufeli-Sargl
yresindedir.

Kimya sanayii hammaddelerinden grafit ise; Artvin-Narlk yresinde yer alr.
137


limizde yer alan seramik sanayii hammaddelerinden feldispat yatanda milyonlarca
ton rezerv mevcuttur. Kil yatann rezervi ise 875.000 ton (Muhtemel) dur. Bu
hammaddelerden feldispatlar karo-fayans yapmnda, kil ise renkli karo-fayans yapmnda
kullanlabilir niteliktedir.

limizde yer alan inaat sanayii hammaddelerinden mermerlerin toplam rezervi
625.000 m
3
(Muhtemel) dolayndadr. Ayrca milyonlarca ton kireta ve milyonlarca m
3

granit-mermer rezervi mevcuttur. Bu hammaddelerden mermerler mozaik yapm iin,
kiretalar ise kire ve imento hammaddesi olarak kullanlabilir niteliktedir.

Artvin-Narlk grafit yatanda ise 1200 ton (Muhtemel) rezerv tespit edilmitir. Bu
grafitler, ancak zenginletirildikten sonra dkmclkte kullanlabilir niteliktedir.

B.5.2. Metalik Madenler

limizin doal kaynaklar; metalik madenler, endstriyel hammaddeler ve enerji
hammaddeleri balklar altnda incelenmitir. l zellikle metalik madenler ynnden
zengindir. Bu blmdeki bilgiler MTA Genel Mdrlnn almalarndan derlenmitir.
Dou Karadeniz Metalojenik provensinin dousunda yer alan Artvin ili metalik madenler
asndan 1. derecede neme sahiptir.

MTA ve zel kurulularn bugne kadar limiz snrlar iinde yapm olduklar eitli
jeoloji ve madencilik almalar sonucunda kayda deer 44 adet bakr-kurun-inko, 1 adet
demir, 17 adet manganez, 5 adet bakr-molibden ve 5 adet altn yatak ve zuhuru olmak zere
toplam 72 adet metalik maden yatak ve zuhuru belirlenmitir. Bunlarn dnda bir ok
nemsiz zuhur vardr. Bunlar yaplan detay almalarda belirtilmitir. Metalik madenler,
olutuklar yatak tipine gre alt gruplara ayrlabilir. Bunlardan masif tip bakr-kurun-inko
yatak ve zuhurlar; Hopa-Arhavi-Borka-Artvin yrelerinde, damar tip yatak ve zuhurlar;
avat ilesi KBsnda, Yusufeli yresinde yer alr. Yusufeli Pohrenk mezras demir zuhuru
bu tipe tek rnektir. Manganez yatak ve zuhurlar; Murgul-Borka, Ardanu-avat
yrelerinde younlamtr. Porfiri tip bakr-molibden zuhurlar Yusufeli ilesinin kuzeyinde
yer alr. Altn yatak ve zuhurlar ise; Yusufeli yresi ve Artvin ili Cerattepede yer alr.

lde yer alan 16 adet masif slfid yatandan 13 detinde rezerv hesaplamalar
yaplm ve iletilebilir tenrde, 68.689.712 ton (grnr+muhtemel) rezerv saptanmtr. Bu
yataklarn byk ounluunda faydal element bakrdr.

Bu yataklardan Murgul-Ana yatak ve akmak kaya yataklar Karadeniz Bakr
letmeleri (KB) tarafndan iletilmektedir. Artvin-Kafkasr-Cerattepe bakr-altn yata ise
Cominco A.. tarafndan iletmeye hazrlanmaktadr. Yusufeli-Ta ba kurun yata zel bir
irket tarafndan zaman zaman iletilmektedir.

lde yer alan 28 adet damar tip bakr-kurun-inko yatak ve zuhurlarndan 10 detinde
rezerv hesaplamalar yaplm ve iletilebilir tenrde toplam 282.422 ton (grnr+muhtemel)
rezerv saptanmtr. Bunlar dnda avat-Meydanck-Dere ii yrelerinde birok zuhur
vardr. Bu yredeki damar tip yataklardan bir ksm 1970 li yllarda BAMA irketi
tarafndan iletilmitir.

lde yer alan 17 adet manganez yatak ve zuhurundan 12 detinde rezerv hesaplamas
yaplm ve toplam 270 000 ton (grnr+muhtemel) rezerv tespit edilmitir. Bu yataklarn
138

birounda eski yllarda iletildiklerine dair izler belirlenmitir. Yrede belirlenenlerin
dnda yer alan nemsiz manganez zuhurlarndan detay ettlerde bahsedilmitir. Porfiri tip
bakr-molibden zuhurlarnda bakr ve molibden tenrlerinin dk olmas nedeniyle rezerv
hesaplamalar yaplmamtr.

Altn yataklarndan iki detinde (Cerattepe, Gmhane ky) rezerv hesaplamalar
yaplm ve 81 milyon ton (grnr+muhtemel) rezerv saptanmtr. zel sektr tarafndan
aratrlan Yusufeli-evreli-amkerten-Tekkale zuhurlarna ait rezerv ve tenrler
bilinmemektedir.

Artvin eskiden olduu gibi gnmzde de nemli bir madencilik potansiyeline
sahiptir. Yrede zellikle MTA ve gerekse yerli ve yabanc zel madencilik irketleri arama
almalarna devam etmektedir. Yre, masif tip bakr-kurun-inko ve altn aramalar
ynnden ncelik arz etmektedir.

limizde bulunan Eti Bakr letmeleri Murgul letme Mdrlnn retim Prosesi;
letmede retim u aamalarda olumaktadr.

1- Delme patlatma-ara tama-krma
2- tme ve boyut snflandrma
3- Flotasyon (Yzdrme)
3.1- Bulk Flotasyon (Toplu yzdrme)
3.2- Bakr Flotasyonu (Selektif flotasyon)
3.3- Konsantrelerin Hopa tesislerine nakli

Tesiste; halen K.B.. Murgul letme Mdrl Ruhsat sahas snrlar iinde olan
Damar, akmak kaya ve ark ba maden sahalarnda ak iletme yntemiyle cevher retimi
yaplmaktadr. Yaplan dekupajla zeri alan Kalkopiritli cevher, retim konusunu tekil
eder.
Basamak ykseklikleri dekupajda 15 m. Cevherde ise 12 m.dir. Hazrlana atm
gruplarnn patlatlmasyla elde edilen cevher yn halatl ekskavatrler ve 988 loderler ile
35 ton tama kapasiteli kaya kamyonlarna yklenir. Kamyonlar tadklar cevheri her biri
640 ton/saat dieri 430 ton/saat kapasiteli olan krclarn silolarna boaltr. Tek kademe
krma ilemi yaplan eneli krclarda 30 cm. boyutunda krlan cevher bant konveyrler
vastasyla yaklak 100.000 ton kapasiteli stok sahasna dklr. Bylece cevher konsantratr
tesisine beslenir hale getirilmi olur.
Rezerv durumu ve trleri: letme bu gne kadar yaklak olarak 66.000.000 ton
cevher retimi gerekletirmi buna karlk ta 50.000.000 m
3
dekupaj yapmtr. 01.01.2003
tarihi itibaryla yeniden yaplan rezerv hesaplarna gre bakiye iletilebilir rezerv miktar
%1,050 Cu tenrl 2.089.126 ton olarak hesaplanmtr.

Bu miktar cevheri retebilmek iin yaplmas gereken dekapaj miktar ise 1.067.093
m
3
tr. letmede Bakr ve Pirit konsantre retimi yaplmakta olup her iki nihai rnn de
hammaddesi yukarda rezerv miktar belirtilen Kalkopiritli (CuFeS2) cevherdir.

alan i ve Ruhsat Durumu: 01.01.2003 tarihi itibariyle iletme mevcudumuz; 42
kapsam d, 32 gvenlik grevlisi, 6 devlet memuru (657 sayl yasaya tabi) ve 613 sendikal
personel olmak zere toplam 693 kiidir. letme retim faaliyeti yapt tm sahalar Maden
Dairesinden ald R 5154 nolu ruhsat ile tek ruhsat altnda birletirmitir.

Bakr Konsantre : 21,191,378,857,140 TL
139

Pirit Konsantre : 148,792,748,342 TL
Silis Kumu : 23.291.468.856 TL
Elektrik Enerjisi : 632,457,371,657 TL

Tablo B.10 limiz Metalik Maden Yatak ve Zuhurlar.

Oluum
Tipi
Harita
No
Madenin
Cinsi
Bulunduu Yer Tenr % Rezerv letme
Durumu
SKARN
TP
1 Fe Yusufeli-Pohrenk 41.90 Fe 22.74 SiO2 --------- ---------


M


A


N


G


A


N


E


Z

1 Mn Ardanu-Kontromta 38.59 Mn 1.38 SiO2 9.400 G+M ----------
2 Mn Ardanu-Kap ky 27.56 Mn 8.72 SiO2 6.000 G+M ----------
3 Mn Ardanu-Paalk Yay. 20.89 Mn 19.04 SiO2 8.000 G+M ----------
4 Mn Ardanu-Demirci 20-25 Mn 200 G+M ----------
5 Mn Ardanu-Ustalar 35 Mn 1.000 G+M ----------
6 Mn Ardanu-Ttnl 53.17 Mn 1.83 SiO2 -------- ----------
7 Mn avat-avdarl 31.78 Mn 10.28 SiO2 30.000 G+M ----------
8 Mn avat-Cevizli 23.50 Mn 30.10 SiO2 57.600 G+M ----------
9 Mn avat-atal kaya 35.24 Mn 8.67 SiO2 --------- ----------
10 Mn Artvin-Seyitler --------- --------- ----------
11 Mn Artvin-Zorlu ky 25.79 Mn 25 SiO2 -------- ----------
12 Mn Artvin-Sar budak 24.29 Mn 23.57 SiO2 25.000 G+M ----------
13 Mn Borka-Ttncler 28.01 Mn 40.35 SiO2 45.000 G+M ----------
14 Mn Borka-Sekyat 34.69 Mn 21.51 SiO2 28.800 G+M ----------
15 Mn Borka-Korucular 22.89 Mn 42.80 SiO2 39.000 G+M ----------
16 Mn Borka-Balc 41.17 Mn 9.98 SiO2 20.000 G+M ----------
17 Mn Hopa-aml ky ---------- ----------
P
O
R
F

P

1 Cu-Mo Yusufeli-Balcl Edeer Cu 0.04 --------- --------
2 Cu-Mo Yusufeli-Altparmak 0.1 Cu 0.004 Mo ---------- ---------
3 Cu-Mo Yusufeli-Ta kran 0.1 Cu 0.006 Mo --------- ---------
4 Cu-Mo Yusufeli-Pohrenk 0.1 Cu 0.006 Mo --------- ---------
5 Cu-Mo Arhavi-Yolgeen 0.3 Cu (Max) --------- ---------

A
L
T
I
N

1 Au Artvin-Cerattepe 3 gr/tAu 150 gr/tAg 1.000.000 G ---------
2 Au Artvin-
Gmhaneky
0.5 gr/tAu+Cu 80.000.000 G+M ---------
3 Au Yusufeli-evreli ---------- ---------- ---------
4 Au Yusufeli-am kerten --------- --------- ---------
5 Au Yusufeli-Tek kale --------- --------- ---------
G (Grnr), M (Muhtemel), Mm (Mmkn), P (Potansiyel)
Kaynak: M.T.A Dou Karadeniz Blge Mdrl
Tablo B.11 limiz Metalik Maden Yatak ve Zuhurlar.

Tipi Harita
No
Madenin
Cinsi
Bulunduu Yer Tenr % Rezerv letme
Durumu
M


A


S

F







T

P

1 Cu-Au Artvin-Cerattepe 10 Cu,
2.1 Cu
3 gr/t Au 150 gr/tAg
1.200.000 G
3.300.000 G
1.000.000 G
H
2 Cu-Zn Artvin-Seyitler 1.68 Cu
2.51 Zn
1.749.110 G+M
1.064.264 G+M
-----
3 Cu-Zn Artvin-Erenler 0.63 Cu 4.7 Zn 1.99 Pb 658.688 G+M -----
4 Cu Artvin-Kuvars han 4.5 Cu 350 000 M -----
5 Cu Artvin-Be al ---------- ------------ -----
6 Cu Artvin-Sinkot 0.39 Cu 5.100.000 G+M -----
7 Cu Murgul-Ana yatak 1.594 Cu 18.000.000 G
140

8 Cu Murgul-akmak kaya 0.994 Cu 31.671.650 G
9 Cu Murgul-ark ba 0.35 Cu 1.289.365 G+M -----
10 Cu Murgul-Kzl kaya 1.09 Cu 1.894.664 G+M -----
11 Cu Murgul-Akar en 3 Cu 4 Zn 1.5 G+M -----
12 Cu Murgul-Hahursrt 2.5 Cu 236.250 G+M -----
13 Cu Murgul-amurlu yayla ---------- ---------- -----
14 Cu-Zn Hopa-Peronit 1.4 Cu 0.38 Pb 1.6 Zn 1.012.500 M -----
15 Cu-Zn Arhavi-Kutunit 3 Cu 14 Zn 0.8 Pb 1.360 G+M -----
16 Cu Hopa-Sivri kaya 3.56 Cu 7.93 Zn ---------- -----
D


A


M


A


R




T

P

1 Cu-Zn Artvin-Melo 4 gr/t Au 66 gr/t Ag ----------- -----
2 Cu Artvin-Hotmaden --------------- ------------ -----
3 Cu-Pb-Zn Artvin-Berta 1-65 gr/tAu 44-36 gr/tAg ------------ -----
4 Cu-Zn Murgul-Ba ky 3.18 Cu 1.24 Zn 83.500 G+M -----
5 Cu Murgul-Kilise tepe ------------ -------------- -----
6 Pb-Zn-Cu Yusufeli-am kerten 4.77 Cu 0.07 Pb 9.7 Zn ------------- -----
7 Cu-Pb-Zn Yusufeli-evreli ------------ ------------- -----
8 Cu-Pb-Zn Yusufeli-Tek kale ----------- -------------- -----
9 Cu-Zn Yusufeli-Esen dal ----------- -------------- -----
10 Pb Yusufeli-Ta ba 40 Pb 10.000 G+M
11 Cu Ardanu-Anal ---------- ----------- -----
12 Cu-Pb-Zn avat-Ta ucu ---------- ----------- -----
13 Cu-Pb-Zn avat-zml yayla 16 Zn 5 Cu 5.000 G+M -----
14 Cu-Pb-Zn avat-Maden ky 2.7 Cu 28 Pb 3.000 G+M -----
15 Cu-Pb avat-ukur dere ----------- ---------- -----
16 Cu-Pb-Zn avat-Okular ----------- ------------ -----
17 Cu avat-Kpek dere ---------- ------------ -----
18 Cu-Pb-Zn avat-Gaziler ----------- ------------ -----
19 Cu-Zn avat-Talatn Madeni 2.68 Zn 0.37 Pb 0.15 Cu 10.000 G+M
20 Cu-Zn avat-Muzooca ---------- --------- -----
21 Cu-Zn avat-Yeni amas 2 Cu 10.000 G+M -----
22 Cu-Zn avat-Kayann Madeni 3.28 Cu 0.34 Zn 0.04 Pb 103.400 G+M -----
23 Cu-Zn avat-Binekta 1.2 Cu 4.48 Zn 0.44 Pb 21.005 G+M -----
24 Cu-Zn avat-Fikrinin Madeni 0.3 Cu 15 Zn 0.4 Pb 25.717 G+M -----
25 Cu-Zn avat-Hasan Amas 2 Cu 1 Zn 10.000 G+M -----
26 Cu-Zn Arhavi-Konakl 0.53 Cu 5.08 Zn ---------- -----
27 Cu-Zn Arhavi-Gneli-1 7.80 Zn 1.40 Cu --------- -----
28 Cu-Zn Arhavi-Gnei-2 1.1 Cu 0.5 Zn --------- -----
G (Grnr),M (Muhtemel), Mm (Mmkn), P (Potansiyel), (letiliyor), H (letmeye Hazrlanyor)
Kaynak: M.T.A Dou Karadeniz Blge Mdrl
Tablo B.12 limiz Endstriyel Hammadde Yatak ve Zuhurlar.

Hammadde
grubu
Harita
no
Hammadde cinsi Bulunduu yer Tenr (%) kalite Rezerv(ton) letme
durumu
SERAMK 1 Feldispat avat-Karaldere Karo-Fayans Milyon. Ton ------
2 Kil Artvin-Derin ky Karo-Fayans 875.000 M ------

A

A

T


1 Kireta Hopa-Cankurtaran 75CaCO3 20Sio2
imento hammaddesi
Milyon. Ton ------
2 Kireta Artvin-Ardanu imento-Kire
hammaddesi
Milyon. Ton ------
3 Kireta-Mermer Artvin-Orulu Mozaik ta 250 000 M ------
4

Kireta-Mermer Artvin
Gmhane ky
Mermer hammaddesi 375 000 M ------
5 Granit-Mermer avat-Karaldere Mermer hammaddesi Milyon. m
3
-------
6 Granit-Mermer Yusufeli-Sargl Mermer hammaddesi -------- -------
K M Y A 1 Grafit Artvin-Narlk 40 C 1.200 M -------
141

G (Grnr), M (Muhtemel), Mm (Mmkn), P (Potansiyel)
Kaynak: M.T.A Dou Karadeniz Blge Mdrl

B.5.3. Enerji Madenleri

Artvin ilinin jeolojik yaps genellikle volkanik ve intrzif kayalardan olumutur. Bu
nedenle enerji hammaddelerinin oluumu ynnden uygun ortam oluturmaz. Sadece
Yusufeli ve Ardanu yrelerinde ekonomik ynden nem tamayan kmr zuhurlar vardr.
Yaplan almalar sonucu 12 adet kmr zuhuru, 1 adet radyoaktif mineral (uranyum)
zuhuru, 2 adet scak su ve 9 adet maden suyu kayna tespit edilmitir.
Kmr zuhurlar Yusufeli ilesinin gneyi ile Ardanu evresinde, Uranyum zuhuru
ise avat ilesinin Gney Dousunda Pnarl yayla yresinde yer alr. Artvin ilinde yer alan
kmr zuhurlar iin bir rezerv hesab yaplmamtr. Kk boyutlu olan bu kmrlerin bir
ksm eski yllarda kk apta iletilmitir. Halen iki tanesinde zaman zaman retim
yaplmaktadr.

Tablo B.13 limiz Enerji Hammadde Yatak ve Zuhurlar.

Maden Grubu Harita
No
Madenin
cinsi
Bulunduu yer Tenr
(%)
Rezerv
(ton)
letme
durumu

K

R

1 Kmr Yusufeli-Kmrl ------ ------ ------
2 Kmr Yusufeli-dem ------ ------ ------
3 Kmr Yusufeli-Bakaratyayla ------ ------ ------
4 Kmr Yusufeli-Bykcingarayayla ------ ------ ------
5 Kmr Yusufeli-Kkcingarayayla ------ ------ ------
6 Kmr Yusufeli-Kprgren ------ ------ ------
7 Kmr Yusufeli-Muzratyayla ------ ------ ------
8 Kmr Yusufeli-Yokulu ------ ------ ------
9 Kmr Ardanu-Aydn ------ ------ ------
10 Kmr Ardanu-Aarmaklar ------ ------ ------
11 Kmr Ardanu-Beratl ------ ------ ------
12 Kmr avat-Kurudere ------ ------ ------
RADYOAKTF
MNERALLER
1 Uranyum avat-Pnarl ------ ------ ------

Kaynak: M.T.A Dou Karadeniz Blge Mdrl


Scak su ve maden suyu kaynaklarndan ise bugn iletilen yoktur.

Tablo B.14 limiz Scak su ve Madensuyu Kaynaklar.

No Cinsi le Ky Mevkii Scak
(C)
Debi
(L/sn)
Dier zellikler
1 M.S Merkez

---- Kafkasr 8 0.03 Maden suyu tadnda. Demir keltisi
var. Tesis ve kaptaj yok. nemsiz.
2 M.S Merkez

Zeytinlik ermik Mah. 15 0.1 ok az demirli,madensuyu tadnda,
etrafta demir keltisi var. Tesis ve
kaptaj yok.
3 M.S Merkez

Orulu Havat Alan
ermik Dere
6 1 ok az demirli ve az maden suyu
zelliinde, etrafta demir keltisi
142

var. Tesis ve kaptaj yok.
4 S:S Borka

Balc Otingo Mah.
ermik Dere
32 1 Renksiz,kokusuz, ime suyu tadnda,
borularla ilkel hamama
tanmaktadr. Gelitirilmelidir.
5 M.S Murgul

Korucula
r
Kvabikar
Mah.
Kokolet Dere
13 0.3 Renksiz,kokusuz, kuvvetli
madensuyu zelliinde,demirli
olduundan kaynakta iilmelidir.
6 M.S avat

Koca bey Laet Kap
Dere i
11 0.07 Demirli, ok az madensuyu
zelliinde, demir keltisi var.
Tesis ve kaptaj yok. nemsiz.
7 M.S avat

Meeli akrl Mah.
Dere i
12
.a
Demirli ve demir keltili. Az
madensuyu zellii var. Tesis ve
kaptaj yok. nemsiz.
8 M.S avat

Cirit
dz
Ky Yolu
Altnda
14 0.03 Madensuyu tadnda ok az demir
keltili ve rk yumurta kokulu.
Tesis ve kaptaj yok.
9 S.S avat

orakl Be kaya Mah.
ermik Dere
i
36
.y
Scak su kaynann zerinde ilkel
bir hamam tesisi olduundan debi
llemedi. Etrafta traversten
oluuumu var. Yksek deerli
madensuyu tadnda.
10 M.S avat

orakl Be kaya Mah.
ermik
15 0.03 Tortusuz hafif madensuyu tadnda.
Tesis ve kaptaj yok. Muhtemelen su
karm mevcut.
11 M.S avat

Ilca ky Nakit Mevkii
Tonela Y. Et.
19
.a
Kaynan k yeri ok kirli, pis ve
balk kapl. Tesis ve kaptaj yok.
nemsiz.
M.S ( Maden suyu ), S.S ( Scak su ), .a ( ok az ), .y ( lm yok )
Kaynak: M.T.A Dou Karadeniz Blge Mdrl

B.5.4. Ta Ocaklar Nizamnamesine Tabi Olan Doal Malzemeler

limizde 11 adet mevcut kum-akl oca bulunmaktadr. Ancak dier Karadeniz illeri
gibi kum ve akl malzemesi asndan olduka yetersiz alanlara sahiptir.

Yaplan aratrmalar erevesinde Yusufeli, avat ve Merkez ilede 1'er adet,
Borkada 2 olmak zere toplam 5 adet potansiyel kum-akl oca tespit edilmitir.

Tespit edilen kum-akl ocaklarnn grnr rezervi 4.200.000 m
3
iken mmkn
rezervi 5.050.000 m
3
tr. Sz konusu ocaklarn evreye zarar verilmeden iletilmesi halinde
2.900.000 m
3
malzeme alnabilecektir.

Bu ocaklarn toplam grnr rezervi 5.085.600 m
3
, mmkn rezervi 6.089.500 m
3
ve
evreye zarar vermeden iletilebilecek rezerv miktar 3.438.000 m
3
tr. Konut iin ihtiya
duyulan malzeme miktar 1.764.000 m
3
, kamu yatrmlar iin ihtiya duyulan malzeme
miktar ise 22.000.000 m
3
tr. Dolaysyla kum-akl miktar talebi karlayamamaktadr.

limiz genelinde toplam 5 adet potansiyel ta oca tespit edilmi olup, bunlar Arhavi,
Borka, Ardanu, avat ve Yusufeli ilelerinde 1er adet olarak tespit edilmitir.
Bu ta ocaklarnn grnr rezervi 2.504.000.000 m
3
iken mmkn rezervi
2.750.000.000 m
3
tr.Sz konusu ocaklarn evreye zarar verilmeden iletilmesi halinde
1.200.000.000 m
3
malzeme alnabilecektir. limizde 5 adet potansiyel ta ocann yan sra
3 adet mevcut ta oca bulunmaktadr.
143


limizde Kum-akl ve Ta Ocaklarnn mevcut ve potansiyel rezerv deerleri toplam
aada verilmitir.

Tablo B.15 limiz Potansiyel Kum-akl Ocaklar.

SAHANIN YER MALZEME ZELL MALZEMENN REZERV (m
3
)

le

Ky-
Mevkii

Kullanm
zellii

Cinsi

Kullanm Yeri

G

Mm

M
ev. Zarar
Verilmeden
lt. Rezerv.

Yusufeli
Tortum-
Oltu Su
kavuum
Kum-
akl
Oca
Kum
akl
Beton agregas
ve dolgu malz.

480.000

500.000

600.000

400.000

Borka

Erenler
Kum-
akl
Oca
Kum
akl
Beton agregas
ve dolgu malz.

1.500.000

1.750.000

2.000.000

1.000.000

Merkez

Smbll

Kum-
akl
Oca
Kum
akl
Beton agregas
ve dolgu malz.

1.200.000

1.500.000

2.000.000

500.000

Borka

Muratl
Kum-
akl
Oca
Kum
akl
Beton agregas
ve dolgu malz.

600.000

800.000

1.000.000

600.000

avat

ertl
Kum-
akl
Oca
Kum
akl
Beton agregas
ve dolgu malz.

420.000

500.000

600.000

400.000
G ( Grnr ), M ( Muhtemel ), Mm ( Mmkn )
Kaynak: M.T.A Dou Karadeniz Blge Mdrl





Tablo B.16 limiz Kum-akl Ocaklar Miktar ve Rezervi.



DURUMU


OCAK SAYISI
REZERV DURUMU (m
3
)

G

Mm
ev.Zarar.Veri
lmeden
lt.Rezerv.
Mevcut Kum-akl Oca 11 885.600 1.039.500 538.000
Potansiyel Kum-akl Oca 5 4.200.000 5.050.000 2.900.000
Toplam 16 5.085.600 6.089.500 3.438.000
G ( Grnr ), Mm ( Mmkn )
Kaynak: M.T.A Dou Karadeniz Blge Mdrl


Tablo B.17 limiz Potansiyel Ta Ocaklar.

SAHANIN YER MALZEME ZELL MALZEMENN REZERV (m
3
)

le
Ky
Mevkii
Kullanm
zellii

Cinsi
Kullan
m Yeri

G

Mm

M
ev. Zarar
Verilmeden.
144

lt. Rezerv.

Borka

brikli
Ky

Ta Oca

Bazalt
Alt-st
Temel,
Asfalt
yapm

562.000.000

600.000.000

750.000.000

250.000.000


avat


Kplce


Ta Oca


Kalker-
Bazalt
Alt-st
Temel,
Asfalt
yapm
Beton
Agregas


462.000.000


500.000.000


600.000.000


200.000.000


Yusufeli


Eli


Ta Oca


Granit-
Granodi
orit
Alt-st
Temel,
Asfalt
yapm
Beton
Agregas


400.000.000


450.000.000


500.000.000


150.000.000


Ardanu


Harman
srt


Ta Oca


Kalker
Alt-st
Temel,
Asfalt
yapm
Beton
Agregas


900.000.000


1.000.000.000


1.750.000.000


500.000.000


Arhavi


Grgencik


Ta Oca


Bazalt
Alt-st
Temel,
Asfalt
yapm
Beton
Agregas


180.000.000


200.000.000


220.000.000


100.000.000
G ( Grnr ), M ( Muhtemel ), Mm ( Mmkn )
Kaynak: M.T.A Dou Karadeniz Blge Mdrl

Tablo B.18 limiz Ta Ocaklar Miktar ve Rezervi.



DURUMU


OCAK SAYISI
REZERV DURUMU (m
3
)

G

Mm
ev.Zarar
Verilmeden.
lt. Rezerv.
Mevcut Ta Oca 3 54.400.000 64.750.000 11.750.000
Potansiyel Ta Oca 5 2.504.000.000 2.750.000.000 1.200.000.000
Toplam 8 2.556.400.000 2.814.750.000 1.211.750.000
G ( Grnr ), Mm ( Mmkn )
Kaynak: M.T.A Dou Karadeniz Blge Mdrl








145

C. HAVA (ATMOSFER VE KLM)

C.1. klim ve Hava
klim, atmosferin alt katlarnda dnya yzeyi yaknnda herhangi bir blgede hkm
sren atmosfer artlarn kapsar. Herhangi bir yerde yllk ve mevsimlik hava artlarnn uzun
gzlemler sonucu belirlenen ortalama durumuna iklim denir.
klim unsurlar; ya, radyasyon, scaklk, rzgar, bal nem, buharlama gibi
atmosfer koullarndan olumaktadr.
klim snflandrmas ise iklim unsurlarndan scaklk, ya, hava ktlesi gibi birini ya
da birkan dikkate alarak yaplan snflandrmadr. klim snflandrmas alansal ve dnya
lsnde olmak zere iki ana snfa ayrlr.
I. Alan lsne gre iklim snflandrmas
Herhangi bir blgede toporafya zelliklerini oluturan dalarn uzan yn, da
yamalarnn bakt yn, ykselti, arazinin engebelilik durumu bir iklim blgesinde birden
fazla iklim koullarnn hkm srmesine neden olur. Bu snflandrma, iklimin etkili olduu
alann boyutuna gre yaplr.
a) Mikroiklim: Bir aalk ve bir ukur alan, bir binann evresi gibi yatay ynde 1 m.
ile 100 m. arasnda ve dikey ynde 100 m. ykseklie kadar olan sahada hkm sren
iklimdir. Milroiklimin hkm srd yerlerde zemin ile 1 m. ykseklik arasnda gnlk
scaklk deiimleri grlr. Nem bakmndan zengin yerlerde gece havann soumasyla iy
oluur. Zeminin dz olduu yerlerde tabakalar halinde olan hava akm, przl yerlerde
trblansl bir durum alr. Zeminin rengi, nemi ve przll snma-souma olaylarnda
etkilidir. Bir tarlann geni bir yzey oluturan srlm kesiminde scaklk ykselmesi ve
tohumlarn imlenmesi, srlmemi olan blmne gre daha abuk grlr. Aalk
alanlarda dikey ynde havann nem ve scaklnda deimeler grlr. Zeminde dk olan
scaklk, aacn ta kesimine doru artar. Sk aalarn olduu yerde zeminde yksek olan
nemlilik ste doru azalr, gnlk scaklk deimeleri der. Toporafyann etkisine bal
olarak gneye bakan tmsek ya da yamalar, kuzeye bakan blmlere gre daha fazla snr.
Etraf dalarla evrili olan ukur alanlarda scaklk terselmesi oluur.
b) Yerel (lokal) iklim: Yatay ynde 100- 20.000 m. arasnda, dikey ynde 1.000 m.
olan bir orman alan, bir vadi iinde ve bir kentte etkili olan iklimdir. Bir orman alannda
scaklk, ak alana gre dk, nem ise yksektir. Orman alanndan ak alana doru, uzun
dalga boylu yer radyasyonunun artmasyla gece souma hzlanr. Ormann dnda yksek
olan rzgar hz, ormann iine doru gittike azalr. Kent alanlarnda albedosu dk asfalt
yollar ve binalar, radyasyonu daha fazla tutarak zellikle yaz aylarnda bir scaklk adas
oluturur.
c) Mesoiklim: Yatay ynde 100-20.000 m. arasnda, dikey ynde 6.000 m.ye kadar
etkili olan bir da yamac, geni tabanl ve uzun bir vadi gibi yerlerde hkm sren iklimdir.
Byk bir dan kuzeye bakan yamalarnda nemcil ve scaklk istei az olan
ormanlar, gneye bakan yamalarnda scaklk istei fazla kurakl ormanlar grlr. rnein
bir mesoiklim blgesi olan Kuzey Anadolu dalarnn kuzeye bakan alt yamalarnda
nemlilman
iklim ve geni yaprakl ormanlar, ykseklerde souk-nemli iklim ve ine yaprakl
ormanlar bir yerel iklim alan, dar ve derin olan oruh vadisinin taban kesimi bir mikroiklim
alan olarak ayrt edilebilir.
d) Makroiklim: Yatay ynde 20.000 m., dikey ynde 6.000 m.yi aan byk kara
alanlar, deniz kenarlar gibi yerlerde etkili olan iklimdir.
II Dnya lsnde klim Snflandrmas
Bu snflandrmada bir ya da birden fazla iklim eleman dikkate alnmtr. Net
radyasyon esasna gre, dnyada enerji fazlal ve azl olan yerler belirtilmi, bunun
bitkisel verimlilik asndan nemi vurgulanmtr. Scaklk esasna gre alak enlemlerin k
146

olmayan iklimi, yaz ve k mevsimleri olan orta enlemlerin iklimi ve yaz mevsimi olmayan
yksek enlemlerin iklimi eklinde snflandrma yaplmtr. Ya esasna gre yllk
ortalama yan 2.000 mm.nin zerinde, 1.500-2.000 mm., 1.000-1.500 mm., 1.000-500 mm.
arasnda ve 250 mm.nin altnda olan alanlar ayrt edilerek snflandrma yaplmtr. Ayrca;
toprak nemi ve bitki rtsnn dal da dikkate alnarak yaplan iklim snflandrmalarna
da rastlanr.
III Balca iklim snflandrmalar: Halen dnyann herhangi bir blgesinin iklim
snflandrlmasnda kullanlan ve iklim snflandrmasna rnek olarak verilenler unlardr:
a) Kppenin snflandrma sistemi: Bu snflandrma, aylk ve yllk ortalama scaklk
ve ya ile bunlarn dikte ettii bitki kuaklarna gre yaplmtr. Buna gre belirlenen iklim
tipleri unlardr:
1- Tropikal yamurlu iklimler,
2- Kurak iklimler,
3- K lk orta enlem iklimleri,
4- K olmayan orta enlem iklimleri,
5- Polar (souk) iklimler,
6- Yksek saha iklimleri.
b) Thorntwaitein snflandrma sistemi: Ya ve scaklk durumuna bal olarak bir
yerin nemlilik ya da kuraklk (ya etkenlii) esasnda gre yaplan snflandrmadr.
c) Genetik snflandrma sistemi: Hava ktlesinin hakimiyetine bal olarak yaplan
iklim snflandrmasdr. Gne enerjisinin mevsimlik dal ve ya verileri temel alnarak
dnya zerinde dokuz iklim blgesi tespit edilmitir:
1- Ekvatoral scak ve nemli hava ktlesinin etkisi altnda olan ekvatoral blgede yl
boyunca yalarn olduu nemli iklim,
2- Yarm krelere gre yaz mevsiminde nemli havann ekvatorun kuzeyine
ilerlemesiyle oluan bir mevsimi yal bir mevsimi kurak olan iklim (savan ve muson
iklimi),
3- Devaml subtropikal blgelerde yksek basncn etkisinde kalan kurak l iklimi,
4- Maritime polar (mP) ve maritime tropikal (mT) hava ktlelerinin etkisinde orta
kuakta ktalarn bat kesimindeki nemli iklim (okyanussal iklim),
5- Maritime polar (mP), karasal polar (cP) hava ktleleriyle maritime tropikal (mT) ve
karasal tropikal (cT) hava ktleleri etkisi altnda olan ve k mevsimi yal geen Akdeniz
iklimi,
6- Karasal tropikal ve karasal polar hava ktlerlerinin etkisinde olan orta kuan l
blgelerinde grlen kurak iklim,
7- Kuzey ve Gney Yarm krelerin yksek enlemlerinde maritime polar hava
ktlesinin etkisinde olan souk-serin iklim,
8- Maritime polar ve karasal polar hava ktlelerinin etkisinde kalan yaz mevsiminde
yal olan iklim,
9- Kutuplar civarnda yksek basn koullar oluturan karasal polar hava ktlesinin
etkisinde olan souk iklim.
IV Trkiyenin klim Tipleri
Yukarda belirtildii gibi iklim tipleri eitli ltlere gre belirlenir. Trkiyenin
iklimi, hem Thorntwaite, Kppen ve Martonne gibi klimatologlarn iklim snflandrmalarna
gre hem de lkemizin kendine zg ya, scaklk, ya etkenlii gibi hususlar dikkate
alnarak snflandrlmtr (Erin, Koman, iek). Burada yaplan iklim snflandrmasnda
Trkiyenin ya, scaklk, bal nem, bulutluluk gibi meteorolojik verileri yannda, bitki
rts ve toprak gibi ekosistem zellikleri de gz nne alnmtr. Bilindii gibi bitki
topluluklar ve toprak tipleri, herhangi bir alanda binlerce yldan beri hkm sren iklim
koullarn belirten unsurlardr.
147

Ya, scaklk, bal nem vb. ile toprak, bitki rts ve toporafya durumlarn
kapsayan biyoklimatik zelliklere gre Trkiyede etkili olan balca ana ve alt tipleri
yledir:
a) Karadeniz klimi
a) Nemli-Ilman Karadeniz Ky Kua klimi,
b) Nemli Souk Karadeniz Da klimi,
c) Karadeniz Ard Yar nemli-Yar kurak klimi,
b) Akdeniz klimi
a) Asl Akdeniz klimi,
b) Yar nemli-Nemli Akdeniz Da klimi,
c) Karasal klim
a) Anadolu ve Trakya Yar kurak klimi,
b) Dou Anadolu Yar kurak Souk klimi,
c) Gneydou Anadolu Yar kurak Scak klimi,
d) Gei klimleri
a) Marmara Gei klimi,
b) Akdeniz Ard klimi.
a) Karadeniz klimi
Karadeniz corafi blgesini ve Trakyada Karadeniz ky blmn kapsayan alanda
etkilidir. Bu iklimin genel zellikleri, yl boyunca yal olmas, ky kesiminin lman,
yksek kesimlerin ise souk gemesidir. Bitki rts koullarnn dikte ettii nemlilik ve
scaklk zelliklerine gre Karadeniz iklimi alt tipe ayrlr:
1- Nemli-Ilman Karadeniz Ky Kua klimi
Bu iklim, Karadeniz ky dalarnn Karadenize bakan ortalama 1.000 m.ye kadar
ykselen kuzey yamalarnda etkilidir. Burada yllk ortalama ya 600-2.300 mm. Arasnda
deiir. En fazla sonbahar olmak zere yl boyunca yal olan ky kesiminde bal nem ve
bulutluluk yksektir. Buharlamann dk ve yan fazla olmas, nemcil bitkilerin
yetimesini salar. Yllk ortalama scaklk deniz kys ile 1.000 m. arasnda 11 - 13 C ile 6 -
8 C arasnda deiir. Ky kesiminde 5-6C olan Ocak ay ortalama scakl, 1.000 m.
dolaylarnda 0Cye yaklar. Ky kesimlerinde 22-24 C olan Temmuz ay ortalama
scakl, 1.000 m. civarnda havann bal neminin yksek olmasndan dolay 20 Cye iner.
Bu koullara bal olarak Karadeniz ky kuanda kayn, kestane, hlamur, mee
topluluklarnn hakim olduu ve akarsu boylarnda kzlaalarn yaygnlat nemli-lman
ormanlar yer alr. Fazla yatan dolay topraktan potasyum, demir, sodyum gibi katyonlarn
ve karbonatlarn topraktan ykanarak uzaklat ve buna bal olarak hidrojen iyon
konsantrasyonunun artt asit reaksiyonlu topraklar yaygndr. Gr bitki rtsnden dolay,
st toprak kat organik madde bakmndan zengin kahverengimsi topraklar grlr. Balca
tarm rnlerini ay, fndk ile geleneksel olarak yetitirilen msr, fasulye, kara lahana
oluturur.
2- Nemli Souk Karadeniz Da klimi
Karadeniz ky sradalar ve gerisindeki da kuaklarnda 1.000 m.den sonra etkili
olan iklimdir. Bu iklimin olumasn Kuzey Anadolu sradalar kapsamndaki Kre, Giresun,
Dou Karadeniz dalar, gneydeki Krolu ve Aladalar salamtr. Buralarda genellikle
1.000 m.nin zerinde yllk ortalama yan byk bir blm kar eklinde der. Yazn
oluan orografik yalar, ky kesimine gre fazladr. Dou Karadeniz Blmnn yksek
kesimleri, yaz boyunca youn sislerle kapldr. Yllk ortalama scaklk 1.000-2.000 m.
arasnda 12-6 C dolayndadr. Yazn 20 Cye ulaan scaklk, kn 0 Cnin altna der.
Yukarda belirtilen koullara bal olarak dalarn sis alan yksek yamalarnda Dou
Karadeniz Blmnde ldin ve kknar, Orta ve Bat Karadenizde kknar ormanlar
yaygndr. Dalarn gneye bakan ve dorudan radyasyon alan yksek yamalarnda saram,
alt kesimlerde karaam ormanlar yaygndr. Baka bir anlatmla bu iklimde ine yaprakl
148

ormanlar hakimdir. 2.000 m.nin zerinde ise vejetasyon devresinin ksa olmasndan dolay
alpin ayrlar yetiir.
Bu iklim blgesinde scaklk yetersizliinden dolay organik madde az ayrtndan
gerek orman altnda gerekse alpin ayrlarda toprak yzeyinde organik madde birikimi artar,
kiresiz ve asit reaksiyonlu topraklar baskn duruma geer. Ana tarm rnleri; yaylalarda
yetitirilen lahana, fasulye ve patates gibi sebzeler, yem bitkileridir.
3- Karadeniz Ard Yar nemli- Yar kurak klimi
Bu iklim, Karadeniz ardndaki Kastamonu platosu, Krolu ve Aladalar ile Kuzey
Anadolu sradalarnn arasnda uzanan tektonik kkenli oluklar ve derin ve geni akarsu
vadileri boyunca hkm srer. Yksek kesimlerde 500-800mm. olan yllk ortalama ya,
yamur glgesinde kalan oruh ve Kelkit vadileri, Erbaa-Niksar oluu, Amasya evresinde
Kzlrmak ile bu rman Devrez ve Gkrmak kollar ile Nallhan civarndaki Sakarya vadisi
boyunca 500 mm.nin altna iner. Karadeniz ky kesimine gre yaz aylar birka derece scak,
k aylar souk geer. Ancak; kaylarnda alak alanlarda ortalama scaklk 0Cnin
zerindedir. Yan dk, scakln yksek olmasndan dolay, sz edilen alanlarda yar
nemli-yar kurak bir iklim hkm srer. Platolarda 10-6 C olan yllk ortalama scaklk,
oluklarn taban kesimlerinde 12Cyi aar. Dorudan gelen radyasyon, Karadeniz ky
kuana gre daha yksektir, oluklarda ise daha da artar. Bal nem ve bulutluluk oran
dktr. Genel bir ifadeyle plato ve Karadeniz ard dalarnda yar nemli olan iklim,
oluklarda yar kurak koullara dnr.
Karadeniz ard dalarn alak yerlerinde karaam, yksek alanlarnda saram ve sis
alan kuzeye bakan yamalarnda kknar ormanlar yetiir. Scakln yksek olduu Nallhan
civarndaki Sakarya, Devrez ve Gkrmak vadilerinin taban ile Amasya ve Erbaa-Niksar
oluunda kzlam-mee ile bunlarn tahrip edildii yerlerde maki topluluklar yaygndr.
oruh havzasnda Artvin-spir arasnda al karakterinde kurakl Akdeniz bitkileri grlr.
Scakln biraz dt Kastamonu platosunda karaam, oluklarn kenarlarnda
karaammee ormanlar, vadi tabanlarnda ard topluluklar yaygndr.
Yksek kesimlerde genellikle hafif asit ve ntral zellikte olan kiresiz ve ok az
kireli topraklar yaygndr. Vadi tabanlar ve oluklarda yan dk olmasndan dolay alt
toprak katnda karbonatlarn biriktii kestane ve kireli orman topraklar yaygndr.
Karadeniz ard iklim blgesinde Sakarya, Gkrmak ve Devrez vadilerinde pirin,
eker pancar, eitli sebze ve meyve; platolarda buday, arpa ve yem bitkileri yetiir.

V Hava Ktleleri

Scaklk ve nem bakmndan iyi belirmi fiziksel zelliklere sahip olan ve bu
zellikleri yatay ynde ve geni alanlarda hemen hemen ayn kalan atmosfer paralarna
Hava Ktlesi denir.
Bir hava ktlesinin ayn seviyede, ayn nem ve scaklk zelliklerine sahip olabilmesi
iin, homojen yeryz koullar gsteren bir yzey zerinde bir sre kalmas gerekir.
Yukardaki aklamalardan anlalaca gibi bir hava ktlesinin oluabilmesi iin genel
olarak iki ana koulun gereklemesi gerekir:
a) Homojen bir yapya sahip yeryz (geni kara paralar veya okyanus yzeyleri),
b) Atmosfer parasnn zerinde durduu yzeyin fiziksel zelliklerini alabilmesi iin
yeterli bir sre.
Hava ktleleri asndan ele alndnda Trkiye; herhangi bir hava ktlesinin kaynak
sahas deildir ve mevsimlere gre baka blgelerden gelen farkl hava ktlelerinin etkisi
altna girer. Ancak; bu hava ktleleri, kaynak sahasndan Trkiye zerine gelene kadar sahip
olduklar ana zelliklerde nemli deiikliklere urar. Trkiye; yazn gneyden sokulan
tropikal hava ktlesinin, kn ise kuzeyden sokulan polar hava ktlesinin etkisi altnda kalr.
Trkiyeyi etkileyen hava ktleleri unlardr:
149

a) Sibirya zerinden gelen karasal polar (cP) hava ktlesi; karasal karakterli, souk ve
kurudur. K aylarnda sis ve ayaza neden olur. Karadenizi geerken alttan nem kazanarak
orografik yalara neden olur.
b) Atlas Okyanusundan gelen Maritime polar (mP) hava ktlesi, Avrupa lkeleri ve
Balkanlar geerek lkemizi etkiler. Yer seviyesinde belirgin olmayan alak basn sistemleri
ile gelmedikleri iin kararszlk yalar yapar. Karadeniz sahilinde yamur, i kesimlerde
kar yana neden olabilir. Akdeniz zerinden geldiinde daha fazla etkili olur ve her trl
ya brakr.
c) Maritime Tropikal (mT) hava ktlesi scak ve nemli olduu iin bat blgelerimizde
olduka fazla ya brakr.
d) Karasal Tropikal (cT) hava ktlesi Kuzey Afrika zerinden gelir. Karasal, scak ve
kurudur. Kuzey sistemleriyle karlarsa Akdeniz cephesini oluturup ya brakabilir. Dier
taraftan; Akdenizden geerken yeterli lde nem kazand takdirde yine ya yapmas sz
konusudur.
Yukarda yaplan aklamalara gre Artvin ilimiz; nemli-yar nemli, klar serin,
yazlar lk, su noksan yaz mevsiminde ve orta derecede, deniz tesirine yakn bir iklime
sahiptir. Arhavi, Borka ve Hopa ileleri; nemli-lman Karadeniz ky kua iklimine, avat
ilesi; nemli-souk Karadeniz da iklimine, Yusufeli ilesi de Karadeniz ard yar nemli- yar
kurak iklimine sahiptir.
l baznda ortalama scaklk; 10-14C arasnda, ortalama ya miktar da 275-2.246
mm. arasndadr. En yksek scaklk deeri; 30/07/2000 tarihinde 45,5C olarak Ardanu
istasyonunda kaydedilmitir. Artvin merkezde en yksek scaklk deeri de 28/07/1981
tarihinde 41,6C olarak kaydedilmitir. En dk scaklk deerleri de 24/02/1985 tarihinde
avat istasyonunda 19,9C, 31/01/1980 tarihinde 11,9C olarak il merkezinde
kaydedilmitir. Donlu gnler says uzun yllar ortalamas; 54,9 gn, karla rtl gnler says
50,5 gndr. Artvinde en yksek kar ykseklii 03/02/1989 tarihinde 142 cm. olarak
kaydedilmitir. Artvin ilinde en yksek rzgar hz 24,2 m/sn (87,1km/sa) olarak llmtr.
Artvin istasyonunun denizden ykseklii 628 m.dir. Artvin ile istasyonlarnn
denizden ykseklikleri de Hopa; 33 m., avat; 1.100 m., Ardanu; 520 m., Yusufeli 1.150
m.dir.
Tablolarda kullandmz ortalama veriler; Artvin, Hopa ve Ardanu istasyonlar iin
01/01/1975-31/12/2009 tarihlerini kapsayan verilerdir.
Meteoroloji stasyonlar ve eitleri

Sinopik Meteoroloji
stasyonlar
Otomatik Meteoroloji
Gzlem stasyonlar (OMG)
Klimatoloji
stasyonlar (Meteoroloji
stasyon Memurluklar)
Artvin Artvin Artvin
Hopa Hopa Hopa
- Ardanu(*) Arhavi(**)
- avat(*) Ardanu(**)
- Yusufeli(*) Borka(**)
- - avat(**)
- - Yusufeli(**)

(*) Otomatik Meteoroloji Gzlem stasyonlarnn (OMG) kurulumu; DM Genel
Mdrl 2010 Yl kinci 6 Ay ve Sonras Eylem Planna dahil edilmitir.
(**) Meteoroloji stasyon Memurluu; memurun emekli olmas/istifa etmesi nedeniyle
DM Genel Mdrl tarafndan kapatlmtr.

150

C.1.1. Doal Deikenler
C.1.1.1. Rzgar
Uzun yllar ortalamalarna bakldnda en ok esen rzgarlarn Artvinde; WNW
(Batkuzeybat), 2. srada W (Bat), 3. srada NW (Kuzeybat) ynlerden, Hopada; E (Dou),
2. srada ESE Dougneydou), 3. srada WNW (Batkuzeybat) ynlerden, Ardanuta ise W
(Bat) 2. srada N (Kuzey), 3. srada SW Gneybat) ynlerinden olduu grlmektedir.
2009 ylna gre rzgar esme ynleri karlatrldnda ise Artvinde WSW
(Batgneybat), 2. srada W (Bat), 3. srada WNW (Batkuzeybat) ynlerden, Hopada; ESE
(Dougneydou), 2 srada WNW (Batkuzeybat), 3. srada E (Dou) ynlerden, Ardanuta
W (Bat), 2.srada SW (Gneybat), 3. srada SE (Gneydou) ynlerinden olduu
grlmektedir.

2009
Uzun Yllar
Grafik A.1.1.1.1.:Artvin Rzgar Frekans Gl

Uzun yllara gre kuvvetli rzgarlarn grld aylar, Artvinde; Kasm (24,2 m/sn),
Hopada; Nisan (35,0 m/sn), Ardanuta ise Temmuz (12,3 m/sn) aylardr. 2009 ylna gre
kuvvetli rzgarlarn grld aylar karlatrldnda ise Artvinde; Mart (18,3 m/sn),
Hopada; Haziran (24,1 m/sn), Ardanuta ise ubat, Mart ve Haziran (6,7 m/sn) aylar
olduu grlmektedir

Uzun Yllar Ortalamas ve 2009 Yl Aylk Maksimum Rzgar Hz (m/sn) ve Yn
Ocak ubat Mart Nisan Mays Haziran Temmuz Austos Eyll Ekim Kasm Aralk Yllk

Ortalama 21,9
SE
22.1
SSE
21,4
W
22,0
SW
18,8
NW
21,5
SSW
17,9
WNW
17,3
W
19,3
SSE
16,4
ESE
24,2
NW
23,0
SE
24,2
NW
2009
Yl
15.0
E
11.5
SE
18.3
SE
14.5
W
14.0
W
12.9
W
14.2
WSW
14.1
W
12.9
WSW
9.9
W
10.9
W
13.2
WSW
18.3
SE

Uzun Yllar Ortalamas ve 2009 Yl Aylk Maksimum Rzgar Hz (m/sn) ve Yn
Ocak ubat Mart Nisan Mays Haziran Temmuz Austos Eyll Ekim Kasm Aralk Yllk

Ortalama 26,0
ESE
27,1
E
30,0
ESE
35,0
ESE
30,0
WNW
26,0
ESE
26,6
W
17,8
SSE
29,8
WSW
29,0
NW
29,0
W
29,6
ESE
35,0
ESE
2009
Yl
19,4
ESE
19.4
ESE
19.6
ESE
17.2
E
12.2
WNW
24.1
NW
8.0
ENE
11.8
E
17.6
WNW
13.1
ESE
20.3
ESE
17.9
ESE
24.1
NW


151

Uzun Yllar Ortalamas ve 2009 Yl Aylk Maksimum Rzgar Hz (m/sn) ve Yn
Ocak ubat Mart Nisan Mays Haziran Temmuz Austos Eyll Ekim Kasm Aralk Yllk

Ortalama 9,47
SE

6,7
NW
9,4
N
9,4
N
9,4
N
9,4
NW
12,3
N
9,4
NW
9,4
W
9,4
NW
9,4
SW
9,4
NW
12,3
N
2009
Yl
4.4
SW
6.7
W
6.7
SW
4.4
W
4.4
N
6.7
SW
4.4
NE
4.4
SW
4.4
S
4.4
SW
4.4
W
4.4
NE
6.7
W
6.7
SW

Uzun yllara gre ortalama rzgar hzlar Artvinde 1,6 m/sn, Hopada 2,5 m/sn,
Ardanuta 1,7 m/sn.dir. 2009 ylna gre ortalama rzgar hzlar da Artvinde 1,9 m/sn,
Hopada 2,5 m/sn, Ardanuta 2,7 m/sn. olduu grlmektedir

Uzun Yllar Ortalamas ve 2009 Yl Aylk Maksimum Rzgar Hz (m/sn)
Ocak ubat Mart Nisan Mays Haziran Temmuz Austos Eyll Ekim Kasm Aralk Yllk

Ortalama 1,4 1,5 1,8 1,7 1,6 1,9 2,1 2,0 1,7 1,2 1,3 1,3 1,6
2009
Yl
1,6 2,0 2,1 2,2 1,9 2,1 2,2 2,2 1,7 1,2 1,6 1,4 1,9


Uzun Yllar Ortalamas ve 2009 Yl Aylk Maksimum Rzgar Hz (m/sn)
Ocak ubat Mart Nisan Mays Haziran Temmuz Austos Eyll Ekim Kasm Aralk Yllk

Ortalama 3,8 3,3 2,5 2,0 1,5 1,6 1,7 1,8 2,1 2,3 3,0 3,9 2,5
2009
Yl
4,2 3,7 3,0 1,5 1,4 1,3 1,6 1,8 2,6 2,3 2,9 4,2 2,5


Uzun Yllar Ortalamas ve 2009 Yl Aylk Maksimum Rzgar Hz (m/sn)
Ocak ubat Mart Nisan Mays Haziran Temmuz Austos Eyll Ekim Kasm Aralk Yllk

Ortalama 1,3 1,5 1,8 1,9 1,9 2,1 2,1 2,2 1,8 1,3 1,2 1,2 1,7
2009
Yl
2,6 2,7 2,8 3,2 3,0 3,2 3,4 3,2 2,8 2,0 1,6 1,8 2,7
Rzgarlarn gnlk hareketi incelendiinde da ve vadi meltemi sistemi ve deniz ve kara
meltemi sistemlerinin mevcut olduu grlmektedir.

C.1.1.2. Basn
Artvinde basn, yl iinde etkili olan hava ktlelerinin zelliklerine bal olarak
deiir. K aylarnda genellikle yksek basnl karasal polar (cP) ve alak basnl maritime
polar (mP) hava ktleleri etkili olurken, yaaz aylarnda ise alak basnl karasal tropikal (cT)
ve yksek basnl maritime tropikal (mT) hava ktleleri etkili olur.
Artvinin uzun yllar ortalama basnc 944,2 hPa iken, 2009 ylnda 943,1 hPa olarak
grlmtr (Tablo C.1.1.2.1.). Dier taraftan; uzun yllara ait ekstrem deerleri
incelediimizde en yksek basn deeri 964,2 hPa, en dk basn deeri de 923,8 hPa
olarak kaydedilmi olup, 2009 ylna ait ekstrem deerler ise en yksek basn 961,4 hPa ve
en dk basn 930,3 hPa olarak kaydedilmitir (Tablo C.1.1.2.2., Tablo C.1.1.2.3.).




152

Tablo C.1.1.2.1 Uzun Yllar Ortalamas ve 2009 Yl Aylk Ortalama Basn (hPa)

Ocak ubat Mart Nisan Mays Haziran Temmuz Austos Eyll Ekim Kasm Aralk Yllk

Ortalama 946,6 945,3 944,0 942,4 942,9 942,0 940,7 941,5 944,2 946,7 947,2 947,0 944,2
2009
Yl
946,4 940,7 941,6 943,1 944,0 942,2 939,3 942,8 943,0 945,5 945,5 943,1 943,1

Tablo C.1.1.2.2 Uzun Yllar Ortalamas ve 2009 Yl Aylk Maksimum Basn (hPa)

Ocak ubat Mart Nisan Mays Haziran Temmuz Austos Eyll Ekim Kasm Aralk Yllk

Uzun
Yllar
964,2 960,2 963,9 957,6 957,4 951,8 950,6 954,2 957,5 960,7 960,3 961,6 964,2
2009
Yl
961,4 951,3 951,6 948,9 948,9 948,9 945,4 946,0 950,8 950,0 951,4 953,0 961,4

Tablo C.1.1.2.3 Uzun Yllar Ortalamas ve 2009 Yl Aylk Minimum Basn (hPa)

Ocak ubat Mart Nisan Mays Haziran Temmuz Austos Eyll Ekim Kasm Aralk Yllk

Uzun
Yllar
923,8 924,5 926,9 929,0 930,1 929,8 927,3 931,8 932,0 933,9 929,6 930,6 923,8
2009
Yl
936,2 930,3 930,3 932,0 933,0 937,7 933,5 936,2 938,0 939,7 934,4 933,7 930,3


Artvinin uzun yllar ortalama buhar basnc 9,8 hPa iken, 2009 ylnda 9,4 hPa olarak
Hopada da uzun yllar ortalama buhar basnc 12,9 hPa iken, 2009 ylnda ise 13,0 hPa
olarakgrlmektedir (Tablo C.1.1.2.4., Tablo C.1.1.2.5.).

Tablo C.1.1.2.4 Uzun Yllar Ortalamas ve 2009 Yl Aylk Ortalama Buhar Basnc (hPa)

Ocak ubat Mart Nisan Mays Haziran Temmuz Austos Eyll Ekim Kasm Aralk Yllk

Ortalama 4,5 4,7 5,7 7,9 10,8 13,9 16,8 17,1 13,6 10,1 7,0 5,2 9,8
2009
Yl
4,6 5,6 5,2 6,3 9,5 13,8 16,2 14,6 13,8 9,7 7,1 5,8 9,4


Tablo C.1.1.2.5 Uzun Yllar Ortalamas ve 2009 Yl Aylk Ortalama Buhar Basnc (hPa)

Ocak ubat Mart Nisan Mays Haziran Temmuz Austos Eyll Ekim Kasm Aralk Yllk

Ortalama 6,0 6,3 7,7 10,4 14,0 18,4 21,9 22,3 17,7 13,6 9,2 6,7 12,9
2009
Yl
5,5 6,8 6,8 9,0 13,5 21,3 22,2 19,6 17,9 15,3 10,0 7,5 13,0




153


C.1.1.3. Nem
Artvinde uzun yllara gre aylk ortalama bal nem %64,8 iken, 2009 ylnda bu
deer % 60,0 olarak grlmektedir. Hopada ise uzun yllar aylk ortalama bal nem % 71,6
iken 2009 ylnda % 69,5 olarak gereklemitir (Tablo C.1.1.3.1., Tablo C.1.1.3.2.). Dier
taraftan; aylk en dk bal nem deerleri de uzun yllara gre Artvinde % 4, Hopada % 5
olarak kaydedilirken, 2009 ylnda ise Artvinde % 7, Hopada % 13 olarak kaydedilmitir
(Tablo C.1.1.3.3., Tablo C.1.1.3.4.).


Tablo C.1.1.3.1 Uzun Yllar Ortalamas ve 2009 Yl Aylk Ortalama Bal Nem (%)

Ocak ubat Mart Nisan Mays Haziran Temmuz Austos Eyll Ekim Kasm Aralk Yllk

Ortalama 63,1 62,6 60,2 59,9 63,6 66,6 70,2 70,5 67,7 65,5 64,0 64,0 64,8
2009
Yl
58,9 58,6 54,6 55,2 56,9 57,0 64,8 66,9 70,9 52,8 63,1 59,8 60,0


Tablo C.1.1.3.2 Uzun Yllar Ortalamas ve 2009 Yl Aylk Ortalama Bal Nem (%)

Ocak ubat Mart Nisan Mays Haziran Temmuz Austos Eyll Ekim Kasm Aralk Yllk

Ortalama 61,6 65,2 69,9 73,4 76,8 76,4 78,4 78,7 76,9 74,6 66,6 60,1 71,6
2009
Yl
58,9 62,8 66,9 78,0 73,6 75,1 75,6 73,5 75,7 72,6 66,4 54,8 69,5

Tablo C.1.1.3.3 Uzun Yllar Ortalamas ve 2009 Yl Aylk Minimum Bal Nem (%)

Ocak ubat Mart Nisan Mays Haziran Temmuz Austos Eyll Ekim Kasm Aralk Yllk

Uzun
Yllar
13 10 5 7 5 7 7 8 8 4 12 18 4
2009
Yl
23 18 14 7 14 17 18 35 19 14 30 20 7

Tablo C.1.1.3.4 Uzun Yllar Ortalamas ve 2009 Yl Aylk Minimum Bal Nem (%)

Ocak ubat Mart Nisan Mays Haziran Temmuz Austos Eyll Ekim Kasm Aralk Yllk

Uzun
Yllar
8 5 9 5 8 15 15 29 13 8 5 4 5
2009
Yl
13 26 21 30 37 48 52 47 51 25 26 13 13

C.1.1.4. Scaklk
Aylk uzun yllar ortalama scakln 11,9C olduu ilimizde 2009 ylnda bu deer;
12,8C olarak grlmektedir. limizde uzun yllar en yksek scaklk deeri; 28/07/1981
tarihinde 41,6C ve en dk scaklk deeri de 31/01/1980 tarihinde -11,9C olarak
kaydedilmitir. 2009 ylna ait ekstrem deerler de 26/06/2009 tarihinde 36,4C en yksek
scaklk, 11/01/2009 tarihinde de -6,7C en dk scaklk olarak kaydedilmitir. Dier
taraftan; ilimizde uzun yllar en yksek scaklk fark; 22,9C ve 2009 ylnda ise 18,3C
olarak gereklemitir (Tablo C.1.1.4.1. Tablo C.1.1.4.2.. Tablo C.1.1.4.3. Tablo C.1.1.4.4.).
154


Tablo C.1.1.4.1 Uzun Yllar Ortalamas ve 2009 Yl Aylk Ortalama Scaklk (
0
C)

Ocak ubat Mart Nisan Mays Haziran Temmuz Austos Eyll Ekim Kasm Aralk Yllk

Ortalama 2,3 3,3 6,8 11,7 15,4 18,4 20,5 20,7 17,8 13,8 8,5 4,0 11,9
2009
Yl
3,7 7,0 7,1 9,6 15,2 21,2 21,2 18,9 17,0 16,9 9,0 6,7 12,8


Tablo C.1.1.4.2 Uzun Yllar Ortalamas ve 2009 Yl Aylk Maksimum Scaklk (
0
C) (Deer/Gn/Yl)

Ocak ubat Mart Nisan Mays Haziran Temmuz Austos Eyll Ekim Kasm Aralk Yllk

Scaklk 15,6 21,0 27,1 31,5 36,0 37,0 41,6 39,5 37,6 33,0 23,5 20,9 41,6
Gn 30 18 24 30
23
23 28 28 23 1 1 6 6 28/7
Yl

1999 1977 2008 1979
2008
1995 1980 1981 1977 1992 1999
2009
Yl
13,5 17,4 19,2 26,6 29,0 36,4 34,7 28,1 32,7 27,3 19,4 14,4 36,4
30 15 31 30 18 26 12 6 9 4
18
19
8 21 26/6


Tablo C.1.1.4.3 Uzun Yllar Ortalamas ve 2009 Yl Aylk Minimum Scaklk (
0
C) (Deer/Gn/Yl)

Ocak ubat Mart Nisan Mays Haziran Temmuz Austos Eyll Ekim Kasm Aralk Yllk

Scaklk -11,9 -11,2 -9,8 -7,1 -0,6 5,2 9,5 9,5 5,5 -1,6 -4,0 -10,8 -11,9
Gn 31 24 3 5 2 3 11 19 23 23 15 6 31/1

Yl

1980 1985 1985 2004 1981 1978 1992 1987 1987 1977 1988 1982 1980
2009
Yl
-6,7 -0,7 -3,5 0,7 7,8 9,7 12,8 12,1 6,2 9,6 -0,3 -0,7 -6,7
11 19 4 12
13
10
11
1 29 13
24
28 2 21 16 11/1

Tablo C.1.1.4.4 Uzun Yllar ve 2009 Yl Gnlk Maksimum Scaklk Fark (
0
C)

Ocak ubat Mart Nisan Mays Haziran Temmuz Austos Eyll Ekim Kasm Aralk Yllk

Uzun
Yllar
17,7 16,5 19,6 22,9 20,3 22,1 21,4 21,9 19,7 17,9 14,0 17,9 22,9
2009
Yl
9,6 11,9 16,7 18,3 15,0 18,0 15,9 12,4 16,2 14,4 11,3 12,6 18,3

Hopa istasyonunda aylk uzun yllar ortalama scaklk 14,3C, 2009 ylnda bu deer;
14,8C olarak grlmektedir. Hopada uzun yllar en yksek scaklk deeri; 17/05/1988
tarihinde 39,8C ve en dk scaklk deeri de 22/01/2006 tarihinde -7,5C olarak
kaydedilmitir. 2009 ylna ait ekstrem deerler de 04/06/2009 tarihinde 37,0C en yksek
scaklk, 01/01/2009 tarihinde de -5,5C en dk scaklk olarak kaydedilmitir.Dier
taraftan; Hopa istasyonunda uzun yllar en yksek scaklk fark; 26,3C ve 2009 ylnda ise
155

24,0C olarak gereklemitir (Tablo C.1.1.4.5. Tablo C.1.1.4.6.. Tablo C.1.1.4.7. Tablo
C.1.1.4.8.).


Tablo C.1.1.4.5 Uzun Yllar Ortalamas ve 2009 Yl Aylk Ortalama Scaklk (
0
C)

Ocak ubat Mart Nisan Mays Haziran Temmuz Austos Eyll Ekim Kasm Aralk Yllk

Ortalama 6,9 6,9 8,5 12,1 15,8 20,0 22,5 22,8 19,4 15,6 11,7 8,9 14,3
2009
Yl
6,6 8,7 7,6 8,8 15,7 22,7 23,3 21,7 19,5 18,4 12,7 12,0 14,8

Tablo C.1.1.4.6. Uzun Yllar Ortalamas ve 2009 Yl Aylk Maksimum Scaklk (
0
C) (Deer/Gn/Yl)

Ocak ubat Mart Nisan Mays Haziran Temmuz Austos Eyll Ekim Kasm Aralk Yllk

Scaklk 24,0 27,3 37,0 38,6 39,9 39,1 39,0 36,2 37,0 35,5 29,9 27,9 39,8
Gn 31

24 24 23 17 6 31 25 24 9 1 5 17/5
Yl

2001 1996 2008 2008 1988 1994 2000 2008 2002 2003 1979 1980 1988
2009
Yl
20,2 23,0 26,0 25,0 28,0 37,0 32,0 30,0 29,2 32,0 27,0 23,0 37,0
23 15 8 14 17 4 12 6 5 13
14
9
11
21 4/6


Tablo C.1.1.4.7. Uzun Yllar Ortalamas ve 2009 Yl Aylk Minimum Scaklk (
0
C) (Deer/Gn/Yl)

Ocak ubat Mart Nisan Mays Haziran Temmuz Austos Eyll Ekim Kasm Aralk Yllk

Scaklk -7,5 -6,0 -5,0 -6,0 4,4 8,0 12,6 12,8 7,1 2,8 -2,8 -6,0 -7,5
Gn 22

17 8
9
5 1 4 6 14 28
29
26 30 28 22/1
Yl

2006 2006 2004 2004 2002 1997 1976 1995 2009 2001 2007 2006 2006
2009
Yl
-5,5 -1,1 -3,0 0,0 7,3 11,8 16,0 14,1 7,1 11,6 5,0 2,6 -5,5
1 23 4
5
12
13
10 1 29 11 28
29
1 28 15 1/1

Tablo C.1.1.4.8 Uzun Yllar Ortalamas ve 2009 Yl Gnlk Maksimum Scaklk Fark (
0
C)

Ocak ubat Mart Nisan Mays Haziran Temmuz Austos Eyll Ekim Kasm Aralk Yllk

Uzun
Yllar
22,3 21,3 26,3 24,9 25,0 24,3 19,2 16,7 22,8 20,2 18,9 20,0 26,3
2009
Yl
13,0 16,5 21,2 24,0 16,4 19,0 12,0 10,9 13,3 16,2 16,0 14,7 24,0

Ardanu istasyonunda aylk uzun yllar ortalama scaklk 12,9C, 2009 ylnda bu
deer; 13,3C olarak grlmektedir. Ardanuta uzun yllar en yksek scaklk deeri;
30/07/2000 tarihinde 45,5C ve en dk scaklk deeri de 24/02/1985 tarihinde -18,5C
olarak kaydedilmitir. 2009 ylna ait ekstrem deerler de 24/06/2009 tarihinde 39,3C en
yksek scaklk, 04/01/2009 tarihinde de -7,3C en dk scaklk olarak kaydedilmitir.
156

Dier taraftan; Ardanu istasyonunda uzun yllar en yksek scaklk fark; 30,0C ve 2009
ylnda ise 26,3C olarak gereklemitir (Tablo C.1.1.4.9. Tablo C.1.1.4.10.. Tablo
C.1.1.4.11. Tablo C.1.1.4.12.).

Tablo C.1.1.4.9 Uzun Yllar Ortalamas ve 2009 Yl Aylk Ortalama Scaklk (
0
C)

Ocak ubat Mart Nisan Mays Haziran Temmuz Austos Eyll Ekim Kasm Aralk Yllk

Ortalama 1,5 3,1 7,7 12,9 16,9 20,2 24,0 24,2 19,7 14,1 7,6 3,0 12,9
2009
Yl
3,4 7,7 10,0 11,9 16,3 20,1 23,7 23,4 16,3 15,4 7,6 3,8 13,3

Tablo C.1.1.4.10 Uzun Yllar Ortalamas ve 2009 Yl Aylk Maksimum Scaklk (
0
C)(Deer/Gn/Yl)

Ocak ubat Mart Nisan Mays Haziran Temmuz Austos Eyll Ekim Kasm Aralk Yllk

Scaklk 18,5 20,6 30,5 33,5 36,5 40,5 45,5 43,7 40,0 36,7 24,7 21,7 45,5
Gn 29 28 23 30 29
31
28
21
30 13 2 2 1 6 30/7
Yl

1979 2001 2007 1979 1980 1980
2001
2000 2001 1980 1981 2004 1980 2000
2009
Yl
16,6 17,2 22,6 26,8 35,3 39,3 37,4 35,6 33,6 31,2 20,4 13,7 39,3
8 20 31 30 20 24 13 2
15
8 18 11 25 24/6

Tablo C.1.1.4.11. Uzun Yllar Ortalamas ve 2009 Yl Aylk Minimum Scaklk (
0
C) (Deer/Gn/Yl)

Ocak ubat Mart Nisan Mays Haziran Temmuz Austos Eyll Ekim Kasm Aralk Yllk

Scaklk -17,0 -18,5 -
15,0
-6,7 0,5 5,4 7,9 7,2 3,4 -4,0 -5,9 -17,8 -18,8
Gn 6
8
24 4 5 2 3 5 17 27 23 30 28 24/2
Yl

1983 1985 1985 2004 1981 1997 1996 1975 1983 1977 1982 2002 1985
2009
Yl
-7,3 -0,4 -2,2 -0,8 6,0 8,1 13,5 10,0 5,5 5,4 -1,8 -3,5 -7,3
4 5 17 11 26 7 4 31 30 2 25 11 4/1

Tablo C.1.1.4.12 Uzun Yllar Ortalamas ve 2009 Yl Gnlk Maksimum Scaklk Fark (
0
C)

Ocak ubat Mart Nisan Mays Haziran Temmuz Austos Eyll Ekim Kasm Aralk Yllk

Uzun
Yllar
20,0 23,5 25,9 26,6 27,0 28,5 27,3 30,0 29,0 27,9 23,3 22,1 30,0
2009
Yl
19,7 13,7 22,7 20,7 22,0 26,3 22,6 23,0 22,9 24,2 14,4 16,2 26,3






157

Kapatlm olan istasyonlarmzn uzun yllara gre aylk en dk scaklklar tabloda
grlmektedir. (Tablo C.1.1.4.13.).

Tablo C.1.1.4.13.:Uzun Yllar Aylk Minimum Scaklk (C)
UZUN YILLAR AYLIK MNMUM SICAKLIK (C)
STASYON
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
ARHAV
-5.2 -9.1 -5.9 -2.9 1.4 7.4 8.8 9.1 3.2 3.2 -0.8 -4.8
BORKA
-8.2 -9.8 -7.8 -0.1 3.8 7.5 10.8 10.1 6.7 1.7 -0.6 -8.6
AVAT
-18.0 -19.9 -18.1 -8.5 -4.6 1.0 3.1 5.0 0.5 -7.5 -10.5 -16.0
YUSUFEL
-16.5 -12.5 -13.3 0.3 2.7 9.0 10.8 12.3 7.6 0.0 -5.8 -11.0


C.1.1.5. Buharlama
Tabiatta suyun hidrolojik evriminin nemli bir unsurunu tekil eden buharlama,
yeryznde sv ve kat halde deiik ekil ve artlarda bulunan suyun meteorolojik faktrler
etkisiyle atmosfere gaz halinde dn olarak tarif edilir.Yeryznde suyu ihtiva eden her
yzey, atmosferdeki su buharnn kaynadr.Denizler, gller, akarsular, nemli topraklar, karla
rtl veya buzla kapl yzeyler, ormanlar, bitki rtsne sahip araziler zerinde devaml
buharlama meydana gelmektedir. Su yzeyinde meydana gelen su kayplarna buharlama
(evaporasyon), bitkilerden meydana gelen su kaybna terleme (transprasyon) denir.
Bitkilerden ve civarndaki topraktan meydana gelen su kaybna ise evapotransprasyon ad
verilir.
I- Buharlamaya Etki Eden Faktrler
Su yzeyi ve slak yzeylerde meydana gelen buharlama devaml bir harekettir. Su
yzeyini terk eden su buhar miktar, birim saha zerindeki havann zelliklerine
(meteorolojik artlar), suyun ve evrenin zelliklerine gre deiim gsterir. Suda meydana
gelen bu deiiklik bir enerji etkisiyle olmaktadr. 1 gram suyun buhar haline gelebilmesi iin
539-597 kalorilik sya ihtiya vardr.
Buharlama; difzyon, konveksiyon veya rzgar tesiriyle meydana gelir. Havann
buhar basnc, su scaklna paralel olarak doymu buhar basncnn altna dnceye kadar
difzyon olay devam eder. Su havadan daha scak olduu zaman konveksiyon (dikey ynde
hareket) hareketi balar. Bu deerlendirmenin altnda buharlamaya etki eden faktrleri
aadaki ekilde sralayabiliriz.

1- Meteorolojik Faktrler
Gne radyasyonu, hava buhar basnc, scaklk, basn ve rzgar buharlamay
etkileyen nemli meteorolojik faktrler arasndadr.

a) Gne Radyasyonu:
Isnn balca kayna gneten gelen radyasyondur. Azalan veya artan s deiimleri,
buharlama miktar iin nemli bir faktrdr. Gneten gelen enerji miktar mevsime, gnn
saatine ve havann bulutlu veya ak olmasna gre deiir. Radyasyon enerjisi, ayn zamanda
enlem, ykseklik ve yne gre de deiiklik gsterir.
b) Hava Buhar Basnc:
Buharlama, su yzeyindeki buhar basnc ile suyun stndeki buhar basncnn
arasndaki fark ile orantldr. Sudaki buhar basnc (ew), havadaki buhar basncndan (ea)
byk olduu mddete buharlama devam eder ve ew= ea olunca buharlama durur.Buna
gre hava buhar basnc arttka buharlama miktar azalr.


158

c) Scaklk:
Doymu buhar basnc scakla bal olduundan buharlama oran, hava ve su
scaklklarndan byk miktarda etkilenir. Buharlamann gnlk ve yllk deimeleri,
scakln gnlk ve yllk deimelerine ok benzer. Gn esnasnda buharlama sabah
saatlerinde minimum, leden sonra 1200-1500 saatleri arasnda ise maksimum deerine
ular. Yine scaklkla ilgili olarak buharlama souk mevsimde az, scak mevsimde fazladr.
d) Rzgar:
Buharlamann devam etmesi iin difzyon ve konveksiyon ile su buharnn su
yzeyinden uzaklamas gerekir. Bu durum havann hareketi (rzgar) ile mmkndr. Rzgar
hz ne kadar fazla olursa buharlama o kadar fazla olur.
e) Basn:
Hava basnc arttka birim hacimdeki molekl says artar ve sudan havaya srayan
molekllerin hava molekllerine arpp yeniden suya dnmeleri ihtimali ykselmi
olacandan buharlama azalr. Ancak bu etki dierlerinin yannda nemsizdir. Ykseklikle
basn azaldndan, yksek yerlerde buharlama fazlalar.
2- Corafik ve Toporafik Faktrler
Buharlama olaynda buharlamann gerekleecei blgenin, orafik konumu ve
gnee kar konumu nemli yer tutmaktadr.

a) Enlem:
zellikle serbest su yzeylerinden meydana gelen buharlama miktarnn enlem
derecelerine gre deimekte olduu tespit edilmitir.Farkl enlem derecelerine sahip
blgelerde ak su yzeyinde meydana gelen yllk ortalama buharlama miktarlar aadaki
tabloda verilmitir (Tablo C.1.1.5.1.).

Enlem Derecesi Ortalama Buharlama (mm/yl)
0- 10 ( Ekvator Blgesi ) 1150
10- 30 ( Alize Blgesinde ) 2250
30 - 40 aras 1600
40 - 50 aras 1000
50 - 60 aras 450

b) Ykseklik:
Dier faktrler deimedii taktirde ykseklik arttka buharlama miktar artar.nk
ykseldike hava basnc azalr.Dier taraftan ykseldike havann scakl azalacandan
buharlama miktar da azalr.Fakat bu azalma hava basncndan ileri gelen oalmay telafi
edemediinden ykseldike buharlamann az bir miktar artt kabul edilir.
c) Bak:
Gneye ve Batya bakan yamalardaki sular gne nlarna daha ok maruz
olduklarndan buharlama Kuzey ve Douya bakan yamalara gre daha fazla olur.
3-Suyun Kalitesi ve Bulunduu ortam
Su ktlesinin bykl, tuzluluk durumu, bulankll ve hareketlilii buharlama
miktar zerinde etkilidir.
a) Su Ktlesinin Bykl:
Derin su ktleleri hava scaklndaki deiimlere ge uyarlar. Bu sebeple derin
sularda buharlama, s su ktlelerine gre yazn daha az, kn daha ok olur.
b) Tuz Durumu:
Tuzlu sular, tatl sulara gre daha az buharlar.nk suda erimi tuzlar buhar
basncn azaltr.

159

c) Kirlenme:
Durgun su yzeyinde biriken yabanc maddeler toz veya ya tabakalar, buharlama
oranna olumsuz etki yapar.
d) Dalgal ve hareket halindeki su:
Akan sulardaki buharlamann durgun sulardaki buharlamadan %7 ile %9 orannda
yksek olduu aratrmalarla bulunmutur. Buharlama miktarlar direkt olarak aletlerle
llr veya ampirik formller kullanlarak hesaplanr.Don mevsimi boyunca buharlama
lm aletlerinin kullanlamamas nedeniyle, bu mevsimdeki buharlama miktarlarnn
bulunmasnda ampirik formllerden faydalanlr. ok sayda ampirik forml bulunmasna
ramen, en ok kullanlan ampirik metotlar, Penman, Thornwait, Blaney-Criddle,
formlleridir.
Buharlama rasatlar lkemizde sadece byk klima istasyonlarnda yaplmakta olup,
glgede ve ak su yzeyinde olmak zere iki ekilde lm yaplmaktadr.
Hidrometeorolojik ve hidrolojik adan ak su yzeyinde yaplan buharlama
lmleri nemli olduu iin bu almamzda serbest su yzeylerinden buharlama konusu
incelenecektir. Ak su yzeyindeki buharlama miktar lmnde, bu rasad yapan
istasyonlarmzn tmnde Class A Pan tipi yuvarlak buharlama havuzlar kullanlmaktadr.
Galvaniz sac veya paslanmaz elikten yaplm, silindir biimindeki yuvarlak
buharlama havuzlardr.aplar 112.9 cm veya 120.7 cm olup, 25.4 cm derinlie sahiptirler.
Buharlama havuzlar rasat parklarnn ya, rzgar ve gne almaya msait yerlerine
kurulur.
limizde ve Hopa istasyonunda buharlama rasatlar siper iindeki piche
evaporimetresi ile yaplmaktadr. Artvinde uzun yllar toplam buharlama deeri 878,4 mm.,
2009 yl toplam buharlama deeri de 1002,3 mm. olarak gereklemitir (Tablo C.1.1.5.2.).
limizde uzun yllar en yksek buharlama deeri Haziran aynda 8,2 mm., 2009 ylnda da
yine Haziran aynda 11,4 mm. olarak kaydedilmitir (Tablo C.1.1.5.3.).


Tablo C.1.1.5.2.:Uzun Yllar 2009 Yl Aylk Toplam Buharlama (Piche evapotranspirasyon)
(mm)

Ocak ubat Mart Nisan Mays Haziran Temmuz Austos Eyll Ekim Kasm Aralk Yllk

Ortalama - - -
108,4

125,9

132,9

132,0

130,0 121,9 95,5 31,8
-
878,4

2009
Yl
- - -
129,9 150,2 177,0 139,0 125,5 87,3 130,4 63,0
-
1002,3

Tablo C.1.1.5.3.:Uzun Yllar 2009 Yl Aylk Maksimum Buharlama (Piche
evapotranspirasyon) (mm)

Ocak ubat Mart Nisan Mays Haziran Temmuz Austos Eyll Ekim Kasm Aralk Yllk

Ortalama - - -
6,9 8,0 8,2 7,8 7,8 7,7 6,5 1,9
-
8,2
2009
Yl
- - -
8,0 10,0 11,4 9,1 5,9 5,9 7,1
- -
11,4

Hopada uzun yllar toplam buharlama deeri 830,1 mm., 2009 yl toplam
buharlama deeri de 396,2 mm. olarak gereklemitir (Tablo C.1.1.5.4.). Hopada uzun
yllar en yksek buharlama deeri Kasm aynda 14,6 mm., 2009 ylnda da Ekim aynda
20,8 mm. olarak kaydedilmitir (Tablo C.1.1.5.5.).
160


Tablo C.1.1.5.4.:Uzun Yllar 2009 Yl Aylk Toplam Buharlama (Piche evapotranspirasyon)
(mm)

Ocak ubat Mart Nisan Mays Haziran Temmuz Austos Eyll Ekim Kasm Aralk Yllk

Ortalama 46,8 12,7 26,1 101,1 64,8 67,4 65,5 64,3 68,3 77,9 124,8 110,4 830,1

2009
Yl
- - - 46,1 50,0 28,6 49,5 51,7 43,6 64,7 62,0 - 396,2



Tablo C.1.1.5.5.:Uzun Yllar 2009 Yl Aylk Maksimum Buharlama (Piche
evapotranspirasyon) (mm)

Ocak ubat Mart Nisan Mays Haziran Temmuz Austos Eyll Ekim Kasm Aralk Yllk

Ortalama 4,9 1,5 3,9 14,1 8,5 6,0 3,9 3,8 6,4 9,8 14,6 10,7 14,6

2009
Yl
- - - 7,2 4,9 2,6 3,8 5,0 3,9 20,8 - - 20,8


C.1.1.6. Yalar
C.1.1.6.1 Yamur
klim asndan nemli parametrelerden biri de yatr. Artvinde en ok ya, uzun
yllar ortalamasna gre Ocak aynda grlmektedir. Gnlk en yksek ya miktar da Ocak
aynda gereklemitir. Uzun yllar yllk toplam ya miktar ortalamas 724,6 mm. olup,
2009 ylnda bu deer %18lik bir artla 887,6 mm. olarak kaydedilmitir. Artvinde uzun
yllar deerlendirmelerine gre gnlk en yksek toplam ya miktar 93,4 mm. Olarak
grlm olup, 2009 ylnda ise gnlk en yksek toplam ya miktar 57,5 mm. ile Kasm
aynda kaydedilmitir (Tablo C.1.1.6.1.1., Tablo C.1.1.6.1.2.).

Tablo C.1.1.6.1.1:Uzun Yllar Ortalamas ve 2009 Yl Aylk Ya Miktarlar (mm)

Ocak ubat Mart Nisan Mays Haziran Temmuz Austos Eyll Ekim Kasm Aralk Yllk

Ortalama 96,8 73,2 59,9 57,5 53,3 49,4 32,7 29,0 34,7 62,5 81,6 94,0 724,6

2009
Yl
81,7 95,0 91,6 47,1 48,1 37,6 61,4 18,1 111,6 25,3 182,9 87,2 887,6




Tablo C.1.1.6.1.2:Uzun Yllar ve 2009 Yl Gnlk Maksimum Ya Miktarlar (mm)

Ocak ubat Mart Nisan Mays Haziran Temmuz Austos Eyll Ekim Kasm Aralk Yllk

Ortalama 93,4 50,5 61,8 38,1 49,9 26,0 27,2 47,8 25,6 50,0 60,5 73,4 93,4

2009
Yl
32,1 32,0 18,6 18,5 8,9 12,4 15,3 9,0 24,4 8,8 57,5 38,3 57,5





161

Hopada en ok ya, uzun yllar ortalamasna gre Ekim aynda grlmektedir.
Gnlk en yksek ya miktar da Austos aynda gereklemitir. Uzun yllar yllk toplam
ya miktar ortalamas 2246,6 mm. olup, 2009 ylnda bu deer 2389,6 mm. Olarak
kaydedilmitir. Hopada uzun yllar deerlendirmelerine gre gnlk en yksek toplam ya
miktar 209,8 mm. olarak grlm olup, 2009 ylnda ise gnlk en yksek toplam ya
miktar 111,7 mm. ile Austos aynda kaydedilmitir (Tablo C.1.1.6.1.3., Tablo C.1.1.6.1.4.)

Tablo C.1.1.6.1.3:Uzun Yllar Ortalamas ve 2009 Yl Aylk Ya Miktarlar (mm)

Ocak ubat Mart Nisan Mays Haziran Temmuz Austos Eyll Ekim Kasm Aralk Yllk

Ortalama 199,1 164,4 136,6 88,6 92,5 158,5 149,2 180,7 270,4 308,2 264,0 234,4 2246,6

2009
Yl
162,3 134,6 166,4 123,9 74,7 66,9 332,2 263,3 470,4 99,5 286,3 209,1 2389,6




Tablo C.1.1.6.1.4:Uzun Yllar ve 2009 Yl Gnlk Maksimum Ya Miktarlar (mm)

Ocak ubat Mart Nisan Mays Haziran Temmuz Austos Eyll Ekim Kasm Aralk Yllk

Ortalama 76,7 67,3 57,7 52,7 64,2 156,3 170,4 209,8 153,5 149,9 142,3 88,9 209,8

2009
Yl
35,8 50,0 57,7 38,6 19,2 29,7 60,2 111,7 105,4 41,7 83,4 42,9 111,7


Ardanuta en ok ya, uzun yllar ortalamasna gre Kasm aynda grlmektedir.
Gnlk en yksek ya miktar da Temmuz aynda gereklemitir. Uzun yllar yllk toplam
ya miktar ortalamas 450,5 mm. olup, 2009 ylnda bu deer 566,7 mm. olarak
kaydedilmitir. Ardanuta uzun yllar deerlendirmelerine gre gnlk en yksek toplam
ya miktar 90,0 mm. olarak grlm olup, 2009 ylnda ise gnlk en yksek toplam ya
miktar 45,7 mm. ile Kasm aynda kaydedilmitir (Tablo C.1.1.6.1.5., Tablo C.1.1.6.1.6.).


Tablo C.1.1.6.1.5:Uzun Yllar Ortalamas ve 2009 Yl Aylk Ya Miktarlar (mm)

Ocak ubat Mart Nisan Mays Haziran Temmuz Austos Eyll Ekim Kasm Aralk Yllk

Ortalama 32,3 35,3 36,4 40,8 40,6 48,4 36,1 18,6 24,8 43,8 52,0 41,4 450,5
2009
Yl
24,3 43,5 56,8 52,9 37,7 22,5 51,3 17,8 69,5 24,7 124,7 41,0 566,7




Tablo C.1.1.6.1.6:Uzun Yllar Ortalamas ve 2009 Yl Gnlk Maksimum Ya Miktarlar
(mm)

Ocak ubat Mart Nisan Mays Haziran Temmuz Austos Eyll Ekim Kasm Aralk Yllk

Ortalama 38,3 30,4 45,7 20,7 38,3 47,4 90,0 19,8 26,9 51,3 45,7 65,5 90,0

2009
Yl
7,4 13,6 14,6 12,6 9,7 4,3 22,3 9,8 12,5 14,8 45,7 14,9 45,7



162

Artvinde uzun yllar ortalamalarna gre yan mevsimlere gre dal u
ekildedir: En ok ya % 36 ile k mevsiminde grlmekte olup, en az ya da % 15
oranla yaz mevsiminde grlmektedir. 2009 ylnda yan mevsimlere gre dal da % 36
ile sonbahar mevsiminde olup, en az ya % 13 ile yaz mevsiminde grlmtr.
(Grafik C.1.1.6.1.1).


Hopada uzun yllar ortalamalarna gre yan mevsimlere gre dal u
ekildedir: En ok ya % 37 ile sonbahar mevsiminde grlmekte olup, en az ya da % 14
oranla ilkbahar mevsiminde grlmektedir. 2009 ylnda yan mevsimlere gre dal da
% 36 ile sonbahar mevsiminde olup, en az ya % 14 ile ilkbahar mevsiminde grlmtr
(Grafik C.1.1.6.1.2).

Ardanuta ise uzun yllar ortalamalarna gre yan mevsimlere gre dal hemen
hemen ayn oranlardadr. En ok ya % 26 ile ilkbahar ve sonbahar mevsimlerinde
grlmekte olup, yaz ve k mevsimlerinde de % 24lk oran grlmektedir. 2009 ylnda
yan mevsimlere gre dal da % 39 ile sonbahar mevsiminde olup, en az ya % 16 ile
yaz mevsiminde grlmtr (Grafik C.1.1.6.1.3).
163



C.1.1.6.2. Kar, Dolu, Sis ve Kra
Artvinde uzun yllar ortalamas 31,3 olan kar yal gn says 2009 ylnda 21 gn
olarak gereklemitir. Keza karla rtl gn says ise uzun yllar ortalamas 50,5 gn olup
2009 ylnda 21 gn olarak kaydedilmitir. En yksek kar ykseklii uzun yllar deeri 1452
cm. olup 2009 ylnda 47 cm. olarak gereklemitir (Tablo c.1.1.6.2.1. Tablo c.1.1.6.2.2.
Tablo C.1.1.6.2.3.).

Tablo C.1.1.6.2.1:Uzun Yllar Ortalamas ve 2009 Yl Kar Yal Gn Says

Ocak ubat Mart Nisan Mays Haziran Temmuz Austos Eyll Ekim Kasm Aralk Yllk

Ortalama 9,3 8,3 5,3 0,8
-
- - - - 0,1 1,3 6,2 31,3

2009
Yl
7 5 6 - - - - - - - 2 1 21




Tablo C.1.1.6.2.2:Uzun Yllar Ortalamas ve 2009 Yl Karla rtl Gn Says

Ocak ubat Mart Nisan Mays Haziran Temmuz Austos Eyll Ekim Kasm Aralk Yllk

Ortalama 17,8 15,5 6,2 0,2
-
- - - - 0,0 1,3 9,5 50,5

2009
Yl
17 1 2 - - - - - - - 1 21


Tablo C.1.1.6.2.3:Uzun Yllar Ortalamas ve 2009 Yl Maksimum Kar rts Kalnl (cm)

Ocak ubat Mart Nisan Mays Haziran Temmuz Austos Eyll Ekim Kasm Aralk Yllk

Uzun
Yllar
125 142 84 17
-
- - - - 3 44 86 142

2009
Yl
47 1 6 - - - - - - - 4 LEKE 47



164

Artvinde sisli gnler uzun yllar ortalamas 11,3 gn olup, 2009 ylnda 3 gn olarak
kaydedilmitir (Tablo C.1.1.6.2.4.).

Tablo C.1.1.6.2.4:Uzun Yllar Ortalamas ve 2009 Yl Sisli Gn Says

Ocak ubat Mart Nisan Mays Haziran Temmuz Austos Eyll Ekim Kasm Aralk Yllk

Ortalama 0,7 0,7 1,1 0,9 0,9 0,9 0,7 0,8 0,7 1,2 1,5 1,2 11,3

2009
Yl
- - - - - - - - 1

2 - - 3

Artvinde dolulu gnler uzun yllar ortalamas 0,3 gn olup, 2009 ylnda dolu hadisesi
kaydedilmemitir (Tablo C.1.1.6.2.5.).



Tablo C.1.1.6.2.5:Uzun Yllar Ortalamas ve 2009 Yl Dolulu Gn Says

Ocak ubat Mart Nisan Mays Haziran Temmuz Austos Eyll Ekim Kasm Aralk Yllk

Ortalama - - - 0,0 0,1 0,1 - 0,1 - 0,0 - - 0,3

2009
Yl
- - - - - - - - - - - - -

Artvinde donlu gnler uzun yllar ortalamas 54,9 gn olup, 2009 ylnda 23 gn
olarak kaydedilmitir (Tablo A.1.1.6.2.6.).

Tablo C.1.1.6.2.6:Uzun Yllar Ortalamas ve 2009 Yl Donlu Gn Says

Ocak ubat Mart Nisan Mays Haziran Temmuz Austos Eyll Ekim Kasm Aralk Yllk

Ortalama 18,2 14,7 7,5 0,8 0,0 - - - - 0,1 2,1 11,5 54,9
2009
Yl
11 3 6 - - - - - - - 1 2 23



C.1.1.7. Seller
Su baskn, blgenin meteorolojik, toporafik, arazi kullanm zelliklerine ve insan
giriimlerine bal olarak gelien bir olaydr. lde, arazi artlarndan dolay ar yalar
sonucu takn olaylar yaanabilmektedir.

C.1.1.8. Kuraklk
I Kuraklk ve Snflandrmas
1. Kuraklk
Kuraklk "Yalarn, kaydedilen normal seviyelerinin nemli lde altna dmesi
sonucu, arazi ve su kaynaklarnn olumsuz etkilenmesine ve hidrolojik dengenin bozulmasna
sebep olan doal olay" olarak tanmlanabilir (BMMS1 , 1997).

Kurakln niteliklerini aadaki gibi sralayabiliriz:
Frekans
iddet
Sre
Etki Alan
165


Kurakln nemli zellikleri ise u ekilde sralanabilir:
Balang ve bitiinin belirsiz oluu
Kmlatif artmas
Ayn anda birden fazla kaynaa etkisi
Ekonomik boyutunun yksek olmas

Trkiye'de kurakla etki eden belli bal faktrler arasnda atmosferik koullar, fiziki
corafya faktrleri ve iklim koullar yer almaktadr. Yeryznde iklim zelliklerinin
meydana geliinde fiziki corafya faktrlerinin nemli etkileri vardr. Bunlar denize
yaknlkuzaklk (karasallk derecesi), ykselti ve orografik zelliklerdir. Trkiye yksek bir
lkedir ve ortalama ykseltisi 1100 m den fazladr. rnek olarak, lkemizin deniz seviyesi ile
500 m arasnda kalan alak alanlar ancak % 17,5 kadar iken, 1000 m den daha yksek
alanlar lke yzlmnn % 55 den fazlasn meydana getirir. Bu durumun Trkiye'nin
iklim koullar zerinde ok nemli etkiler yapaca aktr.

2. Kuraklk eitleri
Kurakln literatrde tanmlanan birok eidi olmakla belirgin kuraklk tipi vardr
(Wilhite and Glantz 1987). Bunlar;
Meteorolojik Kuraklk,
Tarmsal Kuraklk,
Hidrolojik Kuraklk





166









167

















168

















169















170






AIKLAMALAR:
Bu veriler genel bilgilendirme amaldr. Referans olarak kullanlamaz.
Sistem, uluslararas SPI (Standardized Precipitation Index) yntemiyle almaktadr.
En az 30 yllk veri seti olan istasyonlar deerlendirmeye alnmtr.
Bu veriler her ay sonunda gncellenmektedir.

a) Meteorolojik Kuraklk
Belirli bir zaman periyoduna ait normallerden (genellikle en az 30 yllk) meydana
gelen sapma olarak tanmlanr. Bu tanmlamalar genellikle blgeseldir ve tahminen blgesel
klimatolojinin tam olarak anlalmas temeline oturur. Normal olarak meteorolojik lmler
kurakl ifade etmede bata gelen gstergelerdir. Devam eden bir meteorolojik kuraklk olay
171

hzl bir ekilde kuvvetlenebilir veya aniden sona erebilir. Kuraklk periyotlar genellikle,
belirlenen eik deerlerinin altnda yal olan gnlerin says olarak tanmlanmtr.
b) Tarmsal kuraklk
Bitkinin kk blgesinde, byyp gelimesi iin yeterli nem bulunmamas durumu
olarak ifade edilir. Byme periyodu boyunca, belirli bir bitkinin suya ihtiya duyduu belirli
bir kritik dneminde yeterli toprak nemi olmad zaman tarmsal kuraklk meydana gelir.
Tarmsal kuraklk meteorolojik kuraklktan sonra ve hidrolojik kuraklktan nce ortaya kan
tipik bir durumdur. Tarmsal kuraklk, topran derinlikleri doymu halde olsa bile rn
verimlerini ciddi oranda drebilir. Yksek scaklklar, dk nispi nem ve kurutucu
rzgarlar ya azlnn etkilerinin katlanmasna sebep olur.
c) Hidrolojik Kuraklk
Hidrolojik kuraklk, uzun sre devam eden ya eksiklii neticesinde ortaya kan
yeryz ve yer alt sularndaki azalma ve eksiklikleri ifade eder. Nehir akm lmleri ve gl,
rezervuar, yer alt su seviyesi lmleri ile takip edilebilir. Yamur eksiklii ile akarsu, dere
ve rezervuarlardaki su eksiklii arasnda bir zaman aral olduundan dolay hidrolojik
lmler kurakln ilk gstergelerinden deildir. Meteorolojik kuraklk sona erdikten uzun
sre sonra dahi hidrolojik kuraklk varln srdrebilir.

1. 1 Birlemi Milletler llemeyle Mcadele Szlemesi. Haziran 1992 tarihinde Rio de Jenerio'
da dzenlenen BM evre ve Kalknma Konferans' nda alnan kararlar erevesinde kurulan
Hkmetler aras Mzakere Komitesince lleme ile Mcadele Szlemesi hazrlanm ve
17 Haziran 1994 tarihinde kabul edilmitir. Trkiye 1998 ylnda resmen taraf olmutur.

Kuraklk ndeksleri
Aydeniz Metodu
Prof. Dr. Akgn AYDENZ in 1973 ylnda gelitirmi olduu formle
dayanmaktadr. Aydeniz (1985), zellikle kurak dnemlerin ve indislerin belirlenmesinde,
sadece ya ve scaklk parametrelerinin kullanmnn yetersiz olduunu ve geree yakn
deerlerin elde edilmesinde nem-ya ilikisi ile scaklk-gnelenme sresi ilikilerinin gz
nnde bulundurulmasnn daha uygun sonular vereceini bildirmitir. Aydeniz formlnde
yer alan parametreler ortalama scaklk, ya, ortalama nem yzdesi, ortalama gnelenme
yzdesidir.



Aylk

Nks=YN12/SGs+15 Kks=1/Nks

Nks: Nemlilik katsays
Y: Aylk toplam ya (cm)
S: Aylk ortalama scaklk (C)
Gs: Gnelenme sresi (%)
N: Aylk ortalama nem (%)
15: Sabite
Kks: Kuraklk katsays






172

Yllk

Nks=YN/SGs+15xNp Kks=1/Nks

Nks: Nemlilik katsays
Y: Yllk toplam ya (cm)
S: Yllk ortalama scaklk (C)
Gs: Yllk gnelenme sresi yzdesi
N: Yllk ortalama nem (%)
15: Sabite
Np: Nemli periyot yzdesi
Kks: Kuraklk katsays
Np : 12 aya ait Nks deerleri bulunur ve 0.40dan az olanlarn says 12 den karlr. Kalan
ay says 12 ye blnp Np deeri elde edilir.

izelge 1. Aydeniz metoduna gre indis deerleri
Nks Kks ndis

<0.40 >2.50 l

0.40-0.67 1.50-2.50 ok kurak

0.67-1.00 1.00-1.50 Kurak

1.00-1.33 0.75-1.00 Kuraka

1.33-2.00 0.50-0.75 Nemlice

2.00-4.00 0.25-0.50 Nemli

>4.00 <0.25 Islak


k
Kaynak: Bozkurt, . 1996. Aydeniz Metodu'nun Trkiye'ye uyarlanmas [Adaptation of
Aydeniz Method in Trkiye]. Yksek Lisans tezi, A.. Sosyal Bilimler Enstits, Ankara.


2. Standart Ya ndeksi (Standardized Precipitation Index - SPI)
Standart Ya ndeksi (SPI) esas olarak belirlenen zaman dilimi iinde yan
ortalamadan olan farknn standart sapmaya blnmesi ile elde edilir (McKee ve ark. 1993).
SPI metodu ile kuraklk deiimleri analizi yaplabileceine rnek olmas asndan Delphi V
programlama dilinde SPI uygulama yazlm gelitirilmitir. Bu yazlm sayesinde tek yada
oklu istasyon seenei ile aylk toplam ya verileri kullanlarak gemi yllara ait kuraklk
analizi yaplabilecei gibi, ileriye dnk kuraklk tahmini de yaplabilmekte ve farkl
kategorilerde kuraklk oluumlarn salayan kritik ya deerleri elde edilebilmektedir.
Program istenilen istasyon iin 3, 6, 12 ve 24 ay baznda bunlarn herhangi bir kombinasyonu
iin kuraklk indeksinin zaman ve yzde oluumunu hesaplayabilmekte ve ayn zamanda
farkl kuraklk iddeti kategorilerinde analize imkan vermektedir (Km ve ark. 1999,
2000).
173

SPI: Standart Ya ndeksi
SPI deerleri dikkate alnarak yaplan bir kuraklk deerlendirmesinde indeksin srekli olarak
negatif olduu zaman periyodu kurak dnem olarak tanmlanr. ndeksin sfrn altna ilk
dt dnem kurakln balangc olarak kabul edilirken, indeksin pozitif deere
ykseldii ay kurakln bitimi olarak deerlendirilir (McKee ve ark. 1994). SPI metoduna
gre yaplan snflandrma izelge 2de verilmitir.

izelge 2. SPI metoduna gre indeks deerleri ve snflandrma




Kaynak: http://www.ncdc.noaa.gov/oa/climate/research/prelim/drought/spi.html
3. Normalin Yzdesi ndeksi (Percent of Normal Index - PNI)
Normalin yzdesi indeksi kuraklk indeksleri arasnda en basitidir ve esas olarak
elirlenen zaman dilimi iinde ya miktarnn ortalamasna blnmesiyle yzdelik halinde
elde edilir. PNInn hesaplanmasnda yan 12 ay ve daha az periyotlar da kullanlabilir
Willeke ve ark. 1994).

PNI: (Pi / Pi)x100 Eitlikte


PNI : Normalin Yzdesi ndeksi
Pi Aktel ya miktar
Pi Ortalama ya miktar

PNI deerleri dikkate alnarak yaplan bir kuraklk deerlendirmesinde indeksin
srekli olarak eikten kk olduu zaman periyodu kurak dnem olarak tanmlanr. Eiin
altna ilk dt deer kurakln balangc olarak kabul edilirken indeksin eikten
ykseldii deer ise kurakln bitimi olarak deerlendirilir. Bu yntemle kuraklk iddeti
kategorilere gre snflandrlr.
174


izelge 3. PNI metoduna gre indeks deerleri ve snflandrma
PERYOT NORMAL VE
ZER
(Risk Yok)

HAFF KURAK
(zlemeye Bala)

ORTA
DDETTE
KURAK
(Uyar)
DDETL
KURAK (ACL
DURUM)
1 %75'den byk %65 %75 %55 %65 %55den kk

3 %75'den byk %65 %75 %55 %65 %55den kk

6 %80'den byk %70 %80 %60 %70 %60den kk

9 %83,5'den
byk
%73,5 %83,5 %63,5 %73,5 %63,5den
kk
12 %85'den byk %75 %85 %65 %75

%65den kk
65'den kk
Kaynak: Maryland Drought Information, Maryland Department of the Environment



C.1.1.9. Mikroklima
l snrlar iinde oruh Nehri ve oruh Vadisi ve ormanlar vb. nedeniyle mikroklima
alanlar mevcuttur.

Gne
Artvin ilinin gnelenme sresi tabloda gsterilmitir.

Uzun Yllar Ortalamas ve 2009 Yl Aylk Ortalama Gnlk Toplam Gnelenme Sresi (saat/yl)
Ocak ubat Mart Nisan Mays Haziran Temmuz Austos Eyll Ekim Kasm Aralk Yllk

Ortalama 2,27 3,18 4,26 5,19 6,34 7,11 6,44 6,51 6,27 4,47 3,04 2,05 4,8

2009
Yl
36,4 65,4 137,9 145,1 187,8 184,4 178,4 167,3 137,9 177,8 82,6 74,0 1575,0


C.1.2. Yapay Etmenler
C.1.2.1. Plansz Kentleme

Artvin ehir merkezi krk arazi zerine kurulmutur. Bu nedenle ehir, dzenli ve
planl yaplamaya sahip deildir. l merkezi, mevcut yaps ile toplu konut alan retimi
asndan snrl imkanlar sunmaktadr. Baraj inaatlarndan etkilenecek yerleim birimlerinin
neden olabilecei yeni konut ihtiyacnn karlanabilmesine ynelik olarak ehir merkezi imar
plannda yaplan tadilatla toplu konut alanlar almtr. Isnma tesislerinin yetersiz oluu
hava kirlenmesini olumsuz ynde etkilemektedir, k aylarnda hava kirlilii artmaktadr.

C.1.2.2. Yeil Alanlar

lde toplam 366 ha yeil alan bulunmaktadr. Bunun yaklak 40 ha aktif yeil alan
olarak deerlendirilebilir. mar plannda nerilen bu 40 ha lk yeil alann yalnzca 2 ha lk bir
ksm uygulanarak oluturulmutur. Bu verilere gre kii bana den aktif yeil alan oran 18
m/kii dir.
175


C.1.2.3. Isnmada Kullanlan Yaktlar

Isnmadan Kaynaklanan Hava Kirliliinin Kontrol Ynetmeliinin 28. Maddesi
erevesinde yaplan l ve lelerin Kirlilik derecelendirmesine gre limiz; Snr Deerlerin
Almad l ve leler (EK-II)de yani II. Grup kirli iller snfnda olup; 2005-2006 yl K
sezonunda limiz snrlar dahilinde uygulanacak yakt program yeniden dzenlenerek
aadaki kararlar alnmtr.

a) limiz snrlar dahilinde petrokok yaktnn kullanlmas, satlmas ve depolanmasnn
yasaklanmasna,

b) Sanayi amal ve Isnma amal thal Kmr ve Yerli Kmr Analiz deerleri, Isnmadan
Kaynaklanan Hava Kirliliinin Kontrol Ynetmeliindeki Analiz deerlerini salamal,

c) Sanayicilerin tesislerinde kullanacaklar kmrn zelliklerini Valiliimize bildirmelerine,
tozumay nleyici her trl tedbirin kmr satan, tayan ve sanayi tesisi sahibi tarafndan
ilgili mevzuata gre alnmas koulu ile sanayi amal tketiciler yerli ve ithal kmrlerin
torbalanmamasnda bir saknca olmayacana,

d) TPRA tarafndan retilen yksek kkrt ieren 6 nolu fuel-oilin, kkrtdioksit
emisyonunu Endstriyel Kaynakl Hava Kirliliinin Kontrol Ynetmeliinde belirtilen snr
deerleri uygun olarak artan baca artm tesisine / teknolojisine sahip sanayi tesislerinde
kullanlmasna karar verilmitir.



C.1.2.4. Endstriyel Emisyonlar

limizde sanayi tesislerinin saysnn az olmas, bacal sanayiden kaynaklanan gaz ve
toz emisyonlarnn nemli boyuta ulamadan kontrolnde kolaylklar salamaktadr. Ayrca 2
Kasm 1986 tarih 19269 sayl Hava Kalitesi Korunmas Ynetmelii gaz ve toz emisyonlar
yayan ve hava kalitesinin korunmas iin nem arz eden tesislerin Emisyon zin Belgesi
almas zorunluluu getirilmi olup bu durum sanayi tesislerinden kaynaklanan emisyonlarn
ilgili standartlara uyulmasn salamas asndan kontrolleri etkili hale getirmitir.


C.1.2.5. Trafikten Kaynaklanan Emisyonlar

Motorlu kara tatlar motorlar benzin ve dizel olmak zere iki yakt tipinde ele
alnabilir. Benzinli motorlar genel olarak yanma sonucunda CO, HC ve NO
x
, Dizel motorlar
ise HC, NO
x
ve PM gibi emisyonlar retirler. Emisyonlarn belirli bir miktarn zerinde
olmas atmosferdeki dnm iin daha uzun bir zaman gerektirmektedir. Tatlarda emisyon
oluumunun ar art genelde motor ayar ve periyodik bakmn zamannda
yaplmamasndan kaynaklanmaktadr. Ayrca evre artlar, motor tipi, yakt tipi ve kalitesi,
tat hz ve motorun performans da emisyonu artran faktrlerdir. Trafikten kaynaklanan
hava kirliliinin nlenebilmesi iin limiz snrlar ierisinde aralarn egzoz emisyonlarnn
lmleri esnasnda lm sonular standartlarn zerinde kan aralara egzoz pulu
verilmemekte, ara sahiplerinden aralarnn gereken bakm yaptrmalar istenmektedir.
limizde 24084 adet motorlu kara tat bulunmaktadr.
176


C.2. Havay Kirletici Gazlar ve Kaynaklar
C.2.1. Kkrtdioksit Konsantrasyonu ve Duman

Hava kirleticilerinin en yaygn olan kkrtdioksittir. Her yl tonlarca SO
2
eitli
kaynaklardan yaylarak atmosfere karmaktadr. Bu emisyonlarn en nemli blm elektrik
retmek amac ile ok byk miktarda kkrtl kat ve sv yaktlar yakan termik
santrallerden meydana gelmektedir.Dnya Salk rgt (WHO) ye lkelere insan sal
iin yllk ortalama olarak gemite 80mg/m
3
snrn nerdii halde, gnmzde 60mg/m
3
snrnn almamasn nermektedir.

Hava Kalitesinin Korunmas Ynetmeliinde Mahalli evre Birimlerine uzun vadeli
maksimum SO
2
snr deerlerini,
Yllk Ortalama : 60 mg/m
3

K mevsimi ortalama :120 mg/m
3

1 saatlik ortalama :450 mg/m
3
olarak belirtmektedir. limizde hava kalitesi
lmleri yaplmamaktadr.


C.2.2. Partikl Madde (PM) Emisyonlar

limizde Partikl Madde (PM) Emisyonlar lmleri yaplmamaktadr.

C.2.3. Karbonmonoksit Emisyonlar

limizde atmosferik CO lm almalar yaplmamtr. Ancak evre Koruma Vakf
tarafndan egzoz emisyon gaz lmlerinde CO lm yaplmaktadr.

C.2.4. Azot Oksit (NOx) Emisyonlar

limizde Nitrojenoksit lm almalar yaplmamtr.

C.2.5. Hidrokarbon ve Kurun Emisyonlar

limizde Karbonmonoksit , Nitrojenoksitleri, Hidrokarbon ve Kurun emisyonlar
lm almalar yaplmamaktadr.


C.3. Atmosferik Kirlilik
C.3.1. Ozon Tabakasnn ncelmesinin Etkileri

nsanlk tarihinde teknoloji ilerledike doal tahribat sonucu hava kirlilii de
giderek artmaktadr. Bunun sonucu olarak doal kaynaklar da azalmakta ve insanlar bu
kirlilik ierisinde boulmaktadrlar. Bu tarihi sre ve evrenin hoyrata kullanlmas
sonucunda yatay ve dikey istikametlerde kirlenen hava, doal konsantrasyonunu
yitirdiinden ozon tabakasnn delinmesi olayn gndeme getirmitir. Konu ile ilgilenen
uluslararas bilim evreleri ozon tabakasnn korunmas mrnn arttrlmas iin bir dizi
tedbir alnmas ynnde ilkeler belirleyip nermilerdir. Konunun asl sebebinin Cloro Floro
Carbonun (CFC) disiplin ve kontrol altna alnmasn n are olarak kabul etmilerdir. Bu
177

nedenle ilgili sanayi kurulular zerinde bask kurularak planl olarak retimin azaltlmasn,
bu hususta bir limit oluturulmas ynnde yaptrma gidilmesini tavsiye etmilerdir.

Artvin ilinde gerek resmi kurumlarda gerekse zel kurumlarda ozon tabakasnn
incelmesi ile ilgili ciddi bir alma yaplmamaktadr. Ozon tabakasnn incelmesi konusu ile
ilgili dnyada ve lkemizde kabul edilmi olan kurallar ilde uygulanmaktadr. lde ozon
tabakasnn incelmesine bal olarak insan ve evre salnn etkilenmesi konusunda
herhangi bir alma yaplmamtr.

C.3.2. Asit Yalarnn Etkileri

Toprak kirliliinde en nemli faktr, toprak reaksiyonunun asitlemesidir.
Asitlemeye neden olan faktrler:
-Hava kirliliinden meydana gelen asit yamurlar

-Sis, kar vb ya trleri
-SO
2
, NO
X
, Cl, F hava kirliliinde, dolaysyla asit yamurlarnn olumasnda etkilidir.
-SO
2
gaznn havadaki su buhar veya yamurlarla birletiinde birincil, ikincil (primer-
sekonder) reaksiyonlara girmek suretiyle slfuroz asit ve duruma gre slfirik asite
dnt bilinmektedir.
-SO
2
nin asl kayna kmr madeninin (kmr ocaklarnn) bulunduu katmanla, bakr,
slfr tesislerinin bulunduu vb bir ok sanayinin iletme btndr.
-Kkrde bal olarak oluan slfuroz asit ve slfrik asit yakc ve tahrip edicidir.

Bulunduu sanayi ortamndan havaya kansan gazlar rzgar ve hava hareketleri ile
ok uzun mesafelere ular. Buna uzun menzilli hava kirlilii denir. Getii yerlerdeki yeil
alanlar kurutur.Ya etkisi ile ormanlk alanlarda aalarn yapraklan zerine ok
miktardaki parack yaparak, kimyasal zellii nedeni ile yapraklan yakar. Yapraklar
ilevini yerine getiremez ve zmleme yaplamaz. Dolaysyla hayatn devam ettiremeyerek
kurur. Konu ile ilgili olarak, Kuzey rzgarlar ile srklenen asit yamurlarnn Belgrat
ormanlar zerinde yapt tahribat nemli bir rnek olarak hatrlamamz mmkndr.
limiz genelinde ve evresinde fazla miktarda sanayi kuruluu olmad ndan, nemli
derecede asit yamurlarndan sz edilemez.

C.3.3 Sera Etkisi

CO
2
gibi atmosferik gazlar sera etkisi yaratrlar. Buna bal olarak s art meydana
gelir Sera etkisinin olumasnn nedeni sanayileme ve fosil yakt kullanmdr. Sera olaynn
en nemi etkisi iklim deiiklikleridir. Sera gaz birikmesinin Trkiye'de beklenen etkileri
unlardr:
Tarmsal retim potansiyelinde deiim.
-Scak ve kurak devrenin uzamas ve yangnlarn artmas.
-Scak ve kurak bir iklim kuann olumas buna bal olarak flora ve faunann yok
olmas.
-Zararllar ve hastalklardaki art sonucu, doal karasal ekosistemde, tarmsal retimde
azalma olmas.
-Hassas yrelerde insan basksnn artmas.
-lleme, tuzlama ve erozyonun desteklenmesi.


178

C.4. Hava Kirleticilerinin evreye Olan Etkileri
C.4.1. Doal evreye Etkileri
C.4.1.1. Su zerindeki Etkileri

Hava kirleticileri, yamur suyu ile birlikte yer yzne inmekte ve kirlilik yknde
byk bir art meydana getirmektedir. Su kirliliinin artmasndaki en byk etkenler evsel ve
endstriyel atklarn artlmadan alc ortama verilmesi, bilinsizce kullanlan zirai ilalar, ak
alana braklan plerdir. Deterjan gibi biyolojik olarak paralanmaya dayankl bileikler,
yeralt suyuna kararak zellikle ime suyunda byk sorun yaratmaktadr. lde nemli
lde hava kirlilii olumadndan hava kirleticilerin su kirliliine etkisinden sz etmek
mmkn deildir.

C.4.1.2. Toprak zerine Etkileri

Hava kirleticilerinin toprak zerine olan etkileri konusuna C.3.2 Asit
Yamurlarnn Etkileri bal altnda deinilmitir.

C.4.1.3. Flora ve Fauna zerindeki Etkileri

Kirleticilerin Floraya Etkileri:

Hava kirleticileri Flora zerine genel olarak ekilde tesir eder:
1)Yaprak dokularnn harap olmas
2) Yaprak dokularnn sararmas veya baka renklere deierek yeilliini kaybetmesi.
3) Bymenin yavalamas.

Hava kirlenmesinden yem bitkileri, ss bitkileri ve yenilebilen sebzeler byk lde
etkilenebilir. Byme yavalar, meyveler klr ve besin deeri der, iekler tahrip edilir.
Bitkiler zerinde en tehlikeli etki civardaki fabrikalardan atmosfere verilen kkrtdioksit
tarafndan meydana getirilir. Civardaki maden iletmelerindeki kkrtdioksit:
2 CuS+3O
2
2CuO+2SO
2
denklemine gre aa kar.

Kkrtdioksit, yonca, pamuk, buday ve elma trlerine ok tesir eder. 0,3 ppm
konsantrasyonuna 8 saat maruz kalan bu bitkiler byk hasar grrler. ayr ve am
kozalarna, florurler ok tesir etmektedir. Ozon 0,15 ppm konsantrasyonunda domates,
patates, ttn benekli fasulye ve spanak gibi bitkilere zarar vermektedir. PAN sebze
yapraklarn bronzlatrmaktadr. 0,01 ppm konsantrasyonunda PAN'a 6 saat maruz kalan
lahana ve benekli fasulye byk hasara urar.

Kirleticilerin Fauna zerindeki Etkileri:

Bilindii gibi,hava kirlenmesi insanlarn yan sra hayvanlarnda salna tesir etmektedir.
Gemite meydana gelen byk hava kirlenmeleri kirleticilerin hayvanlar ldreceini
dorulamtr. Kronik zehirlenmeler genel olarak yem bitkilerinde adsorbe edilen
kirleticilerden ileri gelmektedir. Bu tip zehirlenmelere sebep olan ar metaller, arsenik.
kurun, ve molibdendir. iftlik hayvanlarna en ok tesir eden ve teden beri bilinen bir dier
kirleticide florrlerdir. iftlik hayvanlarndan zellikle srlar ve koyunlar florrlerden ok
etkilenmektedir. Bu etki hayvanlarda zellikle di hastalklar eklinde grlmektedir.

C.4.1.4. nsan Sal zerindeki Etkileri
179


Partikl Halindeki Kirleticiler:

Partikllerin solunum organlarndaki birikme yerleri ve buradaki kalma sreleri bir takm
fiziksel faktrlere ve bilhassa zerreciklerin byklne baldr. Kirleticilerin, akcierlerin
"Alvoellerin" (hava torbalarnn bulunduu blge) blgesinde ki birikmesi zellikle
nemlidir. nk bu blgede partiklleri uzaklatrmaya yarayan ve "Titrek tyler" ad
verilen tyckler mevcut deildir. Bunun iin zerrecikler bu blgede izafi olarak uzun sre
kalabilir. 0.1 mikrondan daha kk apl olan zerrecikler, Brownian hareketi sayesinde
akcierlerin hava torbacklarna kadar gitmekte ve buradaki "Alveoli" denilen ukurlara
yerlemektedir. ri zerrecikler ancak teneffs yollarnda ki tyckler tarafndan
yakalanmadklar takdirde akcierlerin bu blgelerine kadar gelebilir. Genel olarak 1
mikrondan byk zerrecikler bu blgeye ulamadan tutulur.

Zerreciklerin akcierlerde birikme miktarn etkileyen dier faktrler, nefes alma
skl ve nefes alp verme esnasnda akcierlerin hacminde meydana gelen deimenin
bykldr. Dk nefes alma skl neticesinde birikme yzdesi hayli yksek olmaktadr.
Bunun sebebi dk nefes alma sklnda partikllerin kalma sresinin artm olmasdr.
Nefes alma srasnda cier hacminde ki deiikliin byk olmas, ok miktarda havann ieri
ekilmesinin gerektirdiinden hava ile birlikte ieri giren zerreciklerin miktar da ok olmakta
ve birikme yzdesi artmaktadr.

Partikllerin akcierlerde birikmesinden sonra bunlarn da atlmas deiik
yollarla olabilir. Bunlardan biri "Titrek tylerin" faaliyetleri ile paracklarn balgamla
birlikte teneffs yollarndan dar atlmasdr. Bir dier yol aksrmak ve ksrmek suretiyle
zerreciklerin vcudu terk etmesidir. Bu arada akciere kadar gitmi olan zerreciklerden
znebilir karakterde olanlarn kana kart unutulmamaldr.

Kirlenmi havada insanlar iin en tehlikeli olan zerreciklerden biri slfirik asittir
(H
2
SO
4
). Slfirik asidin tesiri esas itibari ile bileiminde ki kkrtdioksitin, st teneffs
yollarnn ve balgam karmaya yarayan dokularn tahri edilmesi ve bronlarn daraltlmas
eklinde olmaktadr. Esas ilgi ekici olan husus, slfirik asit ile kkrtdioksit, molekl-
molekl karlat zaman slfirik asidin fizyolojik etkisinin 4-20 misli daha byk
olmasdr.

Hava kirleticileri arasnda en ok bilinen bir dier partiklde kurun
zerrecikleridir. Atmosferde ki kurun zerrecikleri esas olarak benzine ilave edilen kurundan
ileri gelmektedir. Aratrmalar, kurun zerreciklerinin krmz kan hcrelerinin gelimesi ve
olgunlamasna tesir ettiini gstermitir. Kurun zerrecikleri kanda idrarda birikmektedir.

Aratrmalar, ehirlerde yaayan kimselerin kan ve idrardaki kurun miktarnn, kr
yerleimlerine nazaran daha yksek olduunu gstermitir. Ayrca sigara tiryakilerindeki
kurun miktarn sigara imeyenlere nazaran yksek olduu grlmtr. Ancak, insan
vcudundaki kurunun sadece atmosferden deil iilen su ve alman gda ile de vcuda
girecei aklda tutulmaldr.

Dier bir kirleticide Berilyum elementidir. 0.1 mg/m
3
konsantrasyonunda zehirli
olduu grlmtr. Gazlarn akcierlerden kana karmasn kolaylatrr. Belirtileri,
hastann kilo kaybetmesi, nefes darl, ksrk ve bazen de kemik dokularnda deiiklik
yapmasdr. Berilyuma kanda idrarda rastlanabilir.

180

Gaz Halindeki Kirleticiler:

Kkrtdioksit (SO2), suda ve dolaysyla vcut svsnda(kanda) byk lde zlebilen
bir gazdr. Bunun en nemli tesiri st teneffs yollarnn cidarlarn zedeleyerek neticede
hava akna olan mukavemetini azaltmasdr. Aratrmalar kkrtdioksitin, sodyum klorur
gibi aerosol (gaz ortamda ask halinde bulunan ok kk zerrecikler) ile birlikte bulunmas
halinde ok daha tehlikeli olduunu gstermitir. SCVnin tesiri kronik olmaktan ziyade
akut olarak meydana gelmektedir. Kkrtdioksit ayn zamanda solunum sisteminin
koruyucusu olan tycklere de zarar vermektedir. Akcierlere tesir eden bir dier kirleticide
NCVdir. Kanamalara sebep olur. Azotdioksitler hemoglobin ile birleerek kararl bir formda
azotdioksit-hemoglobin yapmakta ise de zararl bir tesiri mahede edilmemitir. Ozon
cierlerde kanama ve tkanmalara yol aar. Karbonmonoksit (CO) kandaki hemoglobin (Hb)
ile birleerek karboksihemoglobin (COHb) yapar. nsan kannda ki hemoglobin CO ile
birlemeye kar, oksijene nazaran 210 defa daha fazla ilgi duyduundan, kanda oksijen
tanmas sekteye urar. Karboksihemoglobin teekkl hcrelere O2 tayan hemoglobini
byk lde azaltr ve oksijen eksikliinden lmler meydana gelir. Ayrca CO,
oksihemoglobin teekkln geciktirerek oksijenin kanda ki znrln azaltr.
Karbosihemoglobin iki ynl reaksiyona urayabildii iin, kandan temizlenmesi iin birka
saatlik ak havada kalmak kafi gelebilir.

Tablo C.14. Karbonmonoksit (CO ) Miktarlar Tesirleri

CO KONSANTRASYONU (PPM) TESRLER
50 Fiziksel tesirlerin seilmemesi
100 Kalp ve akcier fonksiyonlarnda deime
250 uurun kaybolmas
750 lm


Tablo C.15. Hava Kirleticilerin Sala Etkileri.

KRLETC
FAZLA LM VE
HASTANEYE
MR.ACAAT
AKCER HAST. LE
SALIK BOZULMASI
SOLUNUM
SSTEM
BOZUKLUU
NSANLARI RAHATSIZ
EDC DUMANLAR
so
2
500 mg/m
J
(gnlk
ort.)
250-500 mg/nr*
(gnlk ort.)
100 mg/m
J
(yl A ort.)
80 mg/m
J
(yl .geo. ort.)
Duman
500 mg/m
J
(gnlk
ort.)
250 mg/nr*
(gnlk ort.)
100 mg/nr*
(yl A ort.)
80 mg/m
J
(yl .geo. ort.)
Kaynak: l evre ve Orman Mdrl evre Ynetimi ED ube Mdrl

C.4.2. Yapay evreye (Grnt Kirlilii zerine) Etkileri

Hava kirlenmesinin eyalar zerinde ki en ok bilinen etkisi bina cephelerinde, kuma
ve dier eyalar zerinde lekeler meydana gelmektedir. Yzeyler zerine 0.3 mikron
byklndeki smoglann birikmesi neticesi sz konusu bozulmalar ve lekeler meydana
gelmektedir. Zamanla bu birikme, yzeyi tahrip ederek rengini deitirerek kendini belli
eder. Hava kirlenmesinin malzemelere olan bir dier tesiri korozyonu hzlandrmaktr.
Ozon kauuk ve lastik malzeme zerine son derece zararl tesir yapmaktadr. Nemli
havalarda kurunla reaksiyona girerek kurun slfr yapmaktadr. Hava kirleticileri ayn
181

zamanda gr mesafesini azaltrlar. aplan 0.3-0.6 mikron aras olan partikller gr son
derece gletirmektedir.

D. SU

D.1. Su Kaynaklarnn Kullanm
D.1.1. Yeralt Sular

Artvin limizle zdelemi olan oruh Nehri, yllk ortalama 6,3 Milyar m
3
lk ak
hacmine sahip olup, Nehrin toplam uzunluu 431 km. dir.

oruh Nehri nin 410 km. lik ksm lkemiz snrlar ierisinde, 21 km. lik ksm ise
Grcistan snrlar ierisindedir.

Bayburt lindeki Mescit dalarndan doup Grcistan n Batum linden Karadenize
dklen oruh Nehri, ylda 5,8 milyon m
3
rusubat tamaktadr. Trkiye de en fazla
erozyona maruz kalan havzalardan biridir.

Enerji retilebilecek toplam d 1.420 m. olup, lkemizin en hzl akan Nehridir.

Trkiye nin gelecei iin ok nemli projeler demetini oluturan ORUH VADS
ana kolu zerinde, E..E. tarafndan 1962 ylnda balayan ett almalar sonucu, 10 adet
Baraj ve yan kollar zerinde 17 adet Baraj ve Nehir tipi H.E.S. Tesisleri naat planlanm
olup, toplam 27 adet tesisten ylda 10,3 Milyar KWh yllk enerji retimi
gerekletirilecektir. Bu da Trkiye de retilen toplam enerjinin (151 Milyar KWh) % 7 si,
Hidroelektrik enerjinin ise (2004 yl retimi 47 Milyar KWh) % 22 sidir.

Artvin ili snrlar ierisinde, oruh Nehri ana kolu zerinde 5 adet baraj projesi olup,
mansaptan membaya doru Muratl, Borka, Deriner, Artvin ve Yusufeli Baraj ve H.E.S.
Tesisleridir. Berta ay kolu zerinde ise Bayram ve Balk Barajlar yer almaktadr.

Yatrm ve uygulama programnda yer alan 6 adet barajn bitirilmesi sonucunda
retilecek olan enerji 5,81 Milyar KWh tir. Bu da oruh havzasnda retilecek enerjinin %
56 s, Trkiyede retilen Hidroelektrik enerjinin % 12 si, toplam enerjinin ise % 4 dr.

Tablo D.3. limizdeki Akarsularn Takn Debileri

Sra
No
Akarsuyun Ad Akarsuyun Yeri Akarsu Debileri
Q10 (m3/sn) Q 100 (m3/sn) Q 500 (m3/sn)
1 oruh Nehri Artvin 1350 2030 2500
2 Oltu ay Yusufeli 450 635 907
3 Tortum ay Yusufeli 161 316 437
4 Barhal ay Yusufeli 199,5 285,6 397
5 orgens Deresi Yusufeli 23,4 46,1 61,7
6 Alanba Deresi Yusufeli 34,5 51 62,3
7 Dokumaclar Deresi Yusufeli 15,7 46,3 67,5
8 Arcvan Deresi Yusufeli 62,7 89,2 107,4
9 Takran Deresi Yusufeli 18 35 47
10 Darca Deresi Yusufeli 38 93 131
11 Vanat (Esenyaka) D. Yusufeli 6,6 13,5 25,4
182

12 Erenky Deresi Yusufeli 32 50 71
13 Haviskar (Narlk) D. Yusufeli 16 42 60
14 Maden (Hod) Deresi Artvin 23 36 45
15 Berta (Ortaky) D. Artvin 31 53 68
16 ehirii (Artvin) D. Artvin 4,1 7,9 10,5
17 Bulank Deresi Ardanu 57 150 214
18 avat ay avat 62,5 109 191,4
19 Meydanck ay avat 47,3 113,2 158,4
20 Veliky Deresi avat 31,2 66,9 91,4
21 Mansurat Deresi avat 45,5 86,1 114
22 Deviskel Deresi Borka 108,9 230 312,6
23 Chala (kale) Dere Borka 75,2 126,9 185,1
24 Karky Deresi Borka 56,5 103,2 135,4
25 Green Deresi Borka 68,2 130,9 174
26 Sugren Deresi Hopa 21 48 66,6
27 Boluca (Muratl) D. Borka 30,1 66,1 90,8
28 Sundura Deresi Hopa 107 200 255,6
29 Balkl Deresi Hopa 63 115 151
30 Karaosmaniye Dere Hopa 57 120 164
31 am Deresi Hopa 76 159 217
32 Kapistre Deresi Arhavi 480 757 947
33 Sidere (Konakl) D. Arhavi 185,5 304,4 385,9
Kaynak: D.S. oruh Projeleri 26. Blge Mdrl





Yeralt Suyu (ldeki toplam emniyetli rezerv)

:

25,00

hm
3
/yl
Kaynak: D.S. oruh Projeleri 26. Blge Mdrl.

D.1.2. Jeotermal Kaynaklar

D.1.3. Akarsular
ORUH NEHR: limizin en byk akarsuyu olan oruh Nehri, Mescit Dalarndan
kaynan alarak, Bayburtu getikten sonra Yusufeli ilesinin Yokulu Kynn mevkiinde il
snrna girer. Su kavuumu denilen yerde Oltu suyu ile birleir. Yusufeli yaknlarnda Barhal
deresiyle birleen oruh Nehri kuzeybat ynne girer. Artvin yaknlarnda Orta ky suyunu,
Borkada Murgul suyunu - kale suyunu ve Kaynarca suyunu alarak Muratl Kyn
geerek, Batumun gneybatsnda Karadenize dklr. oruh Nehrinin uzunluu 376 km
olup, 354 kmsi snrlarmz ierisindedir.

OLTU ve TORTUM AYI : Karga pazar Dalarndan kaynaklarn alrlar. Tortum
ay adn ald Tortum Gl'ne girip ktktan sonra Oltu ay ile Yusufeli yaknlarnda
birleerek Gr alp kayas denilen yerde oruh Nehrine kavuur.

BARHAL AYI : Kakar Dalarndan kaynan alr. Erzincan, Yncler, evreli ve
Drt Kilise derelerini alarak oruh Nehrine karr.

AVAT AYI : avat, irili ufakl 13 deresi bulunmas ile su zenginliine sahip bir
ilemizdir. avat deresi Orta ky deresinin kayna olup Ardanu deresiyle birleerek oruh
Nehrine kavuur. Kaynan Sahara dalarndan alarak oruh Nehri ile birleir
183


D.2. Doal Drenaj Sistemleri
D.3. Su Kaynaklarnn Kirlilii ve evreye Etkileri
D.3.1.Yer alt Sular ve Kirlilik
Su Kirlilii Kontrol Ynetmeliine gre yeralt sular numune alma noktalarnn
snflandrlmasnda, yalnzca snf gz nne alnr.
Snf Yas I : Yksek kaliteli yeralt sular
Snf Yas II : Orta kaliteli yeralt sular
Snf Yas III : Dk kaliteli yeralt sular

Snf Yas I sular, ime suyunda ve gda sanayinde kullanlabilen yeralt sulardr. Yas
II sular ise bir artma ileminden sonra ime suyu olarak kullanlabilecek sulardr. Bu snfa
giren sular tarmsal su ve hayvan sulama suyu veya sanayide soutma suyu olarak artma
ilemi grmeden kullanlabilir. Artvin ilinde yeralt suyundan elde edilen sular klorlama hari
hibir artm yaplmadan kullanlmaktadr.

D.3.2. Akarsularda Kirlilik

Artvin ili su kaynaklar bakmndan olduka zengindir. lde debileri ok yksek
olmamakla birlikte, ok sayda kaynak ve yaz-k kurumayan akarsular vardr. Bunlardan
Murgul yresinde en fazla kirlenme Damar derede olup, bu kirlenme oruh nehrine kadar
izlenebilmektedir. Kirlilik konsantre tesislerinin ve Kumlu tepede yer alan tumbadan
kaynaklanan malzemelerin Damar dereye braklmasndan ileri gelmektedir. Kirlilik,
znm ar elementler ve sspansiyon halinde tanan malzemeye baldr. Damar dere
ierisinden alnan su rneklerinde yaklak %30 orannda ounluu piritten oluan askda
tortu bulunmaktadr. Bu tortu suyun PH alkalen koullarda olmaktadr. Oysa kirliliin
olmad dere sular, kaynak sular ve ebeke sularndan alnan su rneklerinde PH:78
arasnda llmtr.

Murgul evresinden toplanan su rneklerinde yaplan kimyasal analizler sonucunda;
bakrn 0.0010.15 mg/lt, kurunun 0.024.37 mg/lt, inkonun 0.034.76 mg/lt, kadmiyumun
289 mg/lt, demirin 0.010.90 mg/lt oranlarnda deitii belirlenmitir. Bu lmler temiz
su rnekleri ile karlatrldnda, kirlenme sonucu; bakr 300 kat, kurun 200 kat, inko 400
kat ve kadmiyum 45 kat artmtr. Ancak ime amal kullanlan sular temiz olduu
belirlenmitir.

D.3.3. Gller, Gletler ve Rezervuarlar da Kirlilik
D.3.4. Denizlerde Kirlilik

Karadeniz de kirlenme daha ziyade hzl kentleme ve sanayilemenin grld
blgeler etrafnda younlamaktadr. Blgede bulunan sanayi tesisleri ve belediyeler atklarn
artma yapmakszn denize vermektedirler. Hatta kat atklarn dahi denize dkmektedirler.
Ayrca tarmsal ilalar yamur sular ile derelere ve oradan denize tanmaktadr.


D.4. Su ve Ky Ynetimi, Strateji ve Politikalar

Artvin ili ky ynetiminde etkin rol Karadeniz kys boyunca yer alan ile ve belde
belediyeleri oynamaktadr. Bu alanlarda yetki ve sorumluluk belediye bakanlarnda olduu
184

halde, ky kanununa ramen kylarda hzl bir yaplama olmutur. Mevcut yerleim
yerlerinde ise hibir artma yaplmadan evsel atklarn en yakn alc ortam olan denize
braklmas sahilde nemli kirlenmelere neden olmaktadr.

lde karlalan dier bir problem, 1993 ylnda kan ED Ynetmeliinden nce
uygulamaya konulan deniz dolgu sahalardr. Yeterli tahkimat yaplmadan bu alanlara
boaltlan hafriyat atklar ve topraklar, suyun ve dalgalarn etkisiyle denizde bulankla
sebep olmakta ve deniz ekolojisini kt ynde etkilemektedir. Bu yanl uygulama ayn
zamanda kk balk barnaklarnn dolmasna da neden olmaktadr.

Yrenin ok ya almas ve arazinin yksek eimi nedeni ile yaplan suni gbreleme
ok kolay bir ekilde ykanarak hem milli servet kaybna neden olmakta, hem de akarsu,
yeralt suyu ve deniz kirliliine sebep olmaktadr. Bu sebepten dolay yre iftilerinin zirai
gbreleme ve ilalamann zaman ve miktar asndan ok iyi bilinlendirilmesi
gerekmektedir.

Yukarda deinilen ve kirlilie sebep olan olumsuzluklar ancak kamuoyunun
eitilmesi ve bilinlendirilmesi, mevcut yasalarn eksiksiz ve kurumlar aras koordinasyon
iinde uygulanmas, kirletici faaliyetlere teknolojik olarak en uygun ve ekonomik alternatifi
verecek teknik sektrn varl, etkin kontrol ve denetlemeler ile mmkndr. zellikle ky
eridinde bulunan belediyelerin ve bunlarn mcavir alanlar ve bunlarn dnda kalan, mlki
amire ait olan tm ky kuanda ayn uygulamann gereklemesini salayacak yerel ky
ynetim stratejilerinin oluturulmas gerekmektedir.

D.5. Su Kaynaklarnda Kirlilik Etkenleri

Bu blm ile ilgili alt balklarda belirtilen parametreler iin bir analiz sonucu
bulunmamaktadr.

D.5.1. Tuzluluk
D.5.2. Zehirli Gazlar
D.5.3. Azot ve Fosforun Yol At Kirlilik
D.5.4. Ar Metaller ve z Elementler
D.5.5. Zehirli Organik Bileikler
D.5.5.1. Siyanrler
D.5.5.2. Petrol ve Trevleri
D.5.5.3. Polikloro Naftalinler ve Bifeniller
D.5.5.4. Pestisitler ve Su Kirlilii
D.5.5.5. Gbreler ve Su Kirlilii
D.5.5.6. Deterjanlar ve Su Kirlilii
D.5.6. znm Organik Maddeler
D.5.7. Patojenler
D.5.8. Askda Kat Maddeler
D.5.9. Radyoaktif Kirleticiler ve Su Kirlilii




185

E. TOPRAK VE ARAZ KULLANIMI

E.1. Genel Toprak Yaps

Artvin, Kuzey Anadolu orojenik kua dahilinde yer almaktadr. Blgenin en eski
arazisini meydana getiren metamorfik seri, oruh Nehrinin aa kesimlerinden balayarak
Sirya zerinden kuzeydouya doru yaylmaktadr. Seri ierisinde kuvars, piritli siyah ist,
metamorfoze olmu lavlar, mikaistler, kloritli, biyotitli ve feldspatl istler, kloritli ve
biyotitli gnayslar ve bunlarn iine sokulmu iri taneli, pembe renkli granit ve granodioritler
bulunmaktadr. Metamorfik serinin stne gelen Jura alt kretase serisi gelmektedir. Bu seri alt
ksmlarnda koyu renkli diabaz, serpantin, andezit, marnl ve tfl kalkerlerden meydana
gelmektedir. Artvin l merkezinde grlen krmz renkli tabakalar bu seriye aittir. Serideki
konglomeralar st ksmlarda krmz ve ince taneli gre haline dnmektedir. Konglomerann
akllar arasnda, koyu renkli bazik lavlar, krmz radyolarit marn paralar ve gri renkli
kalkerler yer almaktadr. Artvin ve yresinin en byk jeolojik nitesi st kretase volkanik
serisi ve volkano-sedimanter serisidir. Bu seri, asit ve ntr lavlarla bunlara ait anglomera ve
tflerden, bunlar arasnda ince yataklar halinde yer alan ve ounluu krmz renkli olan
marn ve kalker tabakalarndan meydana gelmektedir. Lav serisi ierisinde dasit, andezit,
kiparit, kuvarsporfirler bulunmaktadr. Artvin linde yaylan topraklar alt grupta
toplanmaktadr. Bunlar, kahverengi ve kiresiz kahverengi orman topra, krmz topraklar,
sar podzolik topraklar, yksek da ayr topraklar, alviyal ve koluviyal topraklardr.




Tablo E.1 limiz Genel Toprak Yaps Dalm.

Toprak Gruplar Yzlm (hektar) %
Kahverengi Orman Topraklar 131263 17,7
Kiresiz Kahverengi Orman
Topraklar
316980 42,6
Krmz sar Podzolik
Topraklar
130346 17,5
Yksek Da ayr Topraklar 91268 12,3
Alvyal Topraklar 2275 0,3
Kolvyal Topraklar 353 0,0
eitli Araziler ve Su
Yzeyleri
71159 9,6
Kaynak: l Tarm Mdrl



Kahverengi Orman Topraklar:
Toprak profili ierisinde horizonlarn dalm A-B-C eklindedir. Baz durumlarda
profil ierisinde B horizonuna rastlanmayabilir. Genellikle A horizonu iyi gelimi, koyu
kahve renkli ve krntl bir yapdadr. Horizonlar arasndaki gei tedricidir. B horizonu
ak kahve renkli, bazen krmzmtrak kahverenginde yuvarlak veya keli blok yapdadr.
B horizonunun alt ksmlarnda ksmen kire birikmelerine rastlanabilir. Bu topraklar genel
186

olarak yaprakl aalarnda altnda geliir. Toprak tepkimesi hafif asit veya ntr
zelliktedir. ldeki topraklarn % 17.7 (131263 ha) kahverengi orman topradr (ekil
E.1).
Kiresiz Kahverengi Orman Topra:
Toprak profili ierisinde horizonlarn dalm A-B-C eklindedir. Baz durumlarda
profil ierisinde B horizonuna rastlanmayabilir. A horizonun geliimi olduka iyidir. A
horizonu gzenekli ve krntl bir yapdadr. B horizonundaki geliim A horizonu kadar
belirgin deildir ve zayf bir geliim gsterir. Genel olarak bu horizonda kil birikimi
olduka azdr veya hi olmayabilir. Horizonlar arasndaki gei tedricidir.
Genel olarak bu topraklar yaprakl orman aalarnn altnda geliir. ldeki
topraklarn % 42,6s (316980 ha) kiresiz kahverengi orman topraklarndan olumaktadr.
(ekil E.1)

ekil E.1. limiz Topraklarnn Alansal Dalm (%)


Alviyal Topraklar:

Havza iindeki akarsularn tayarak mansaba yakn yerde depoladklar materyal
zerinde oluan, nadiren A-C horizonlarna sahip gen topraklardr. Mineral bileimleri
akarsu havzasnn litolojik bileimi ile jeolojik periyotlarda yer alan toprak geliimi
srasndaki tanma ve birikme dnemlerine bal olup, heterojen bir yapya sahiptir. Alviyal
alanlarda, st toprak alt topraa belirsiz olarak gei yapar. nce tekstrl ve taban suyu
yksek alanlarda dey yndeki geirgenlik oran az, yzeyi nemli ve organik maddece
zengindir. Kaba tekstrl topraklar iyi drene olduklarndan yzeyi abuk kurumaktadr.
Topraklarn zerindeki bitki rts mevcut iklime baldr. Bulunduklar iklime uyabilen her
trl kltr bitkilerinin yetitirilmesine elverili retken topraklardr. ldeki topraklarn %
0.3 (2275 ha) alviyal topraklardr (ekil E.1).

Koluviyal Topraklar:

ounlukla dik eimli yamalarn etek ksmlarnda veya vadinin mansaba yakn
ksmlarnda bulunurlar. Yerekimi, toprak kaymas, yzey ak ve yan dereler vastasyla
tanarak etek ksmlarda biriken materyaller zerinde oluurlar. A-C horizonlarna sahip gen
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
Kiresiz
Kahverengi
Kahverengi
Orman
Krmz Sar
Podzolik
Yksek Da-
ayr
eitli
Araziler ve
Su Yz
Alviyal
Topraklar
Kolluviyal
Topraklar
A
l
a
n

(
%
)

Byk Toprak Tipleri
Artvin lindeki Topraklarn Alansal Dalm (%)
187

topraklardr. Profil kesiti boyunca, yzeysel akn younluuna ve eim derecesine gre
farkl byklkteki paralar ieren katlara rastlanmaktadr. Bu katlar alviyal topraklardaki
gibi birbirine paralel olmayp dzensiz dalmldr. ldeki topraklarn 353 hektar (% 0,0001)
koluviyal topraklardr (ekil E.1).

Krmz Sar Podzolik Topraklar:

Toprak profili boyunca A-B ve C horizonlarna sahip olduklar iin zonal topraklar
olarak adlandrlrlar. A
1
horizonu nispeten ince olup koyu renklidir. Karakteristik zellii, B
horizonunun koyu krmzdan-koyu sarya doru deien renkte ve yuvarlak keli ve blok
yapda olmasdr. Renklenmedeki bu deiiklik demirin oksitlenmesi ve hidratlanmasndan
meydana gelmektedir. Profil ierisinde A
2
ve B horizonu arasndaki snr belirgindir. A
horizonundan ykanarak gelen kil, demir, alminyum ve organik madde B horizonunda
birikir. Profilin alt ksmlarnda renk lekelenmeleri ve demir konkresyonlarna rastlanabilir.
ldeki topraklarn % 17.5i (130346 ha) krmz-sar podzolik topraklardr (ekil E.1).

Yksek Daayr Topraklar:
Genel olarak yksek rakmlarda ve orman snrnn daha yukar ksmlarndaki
sahalarda yer alan bu topraklar, yl iindeki toprak oluum sresinin ksa olmas sebebiyle
profil oluumu gelimemi, ou kez A-C horizonlarna sahip olan intrazonal topraklardr.
Bu toprak tipinde. st toprak koyu kahverengi veya grimsi kahverenginden siyaha kadar
deimektedir. ounlukla s ve tal olan bu topraklarda, bazen alt toprak mevcut olup,
bunlarn iinde sar pas veya gri renkli dzensiz izgiler veya lekeler bulunmaktadr.
Organik madde ayrmas, paralanmas yeter derecede olmadndan, topraklar
organik madde ynnden zengindir. ldeki topraklarn % 12,3 (91268 ha) yksek da-
ayr topraklar ile kapldr.
Arazi kabiliyet snflandrmasnda gre yksek da-ayr topraklar bata olmak
zere yredeki topraklarn ok byk bir blm V, VI ve VII. snf araziler zerindedir.
(ekil E.2).
ekil E.2. limizde Arazi Kabiliyet Snflarnn Dalm (%)


0
10
20
30
40
50
60
70
I II III IV VI VII VIII
(%) 0,1 0,211 0,254 3,3 19,34 63,48 13,41
A
l
a
n

(
%
)

Arazi Kabiliyet Snflar
188

E.2. Toprak Kirlilii

Toprak kirlilii, balca; sanayi, tarmsal ilalama ve gbre kullanm sonucunda
ortaya kmaktadr. Ancak bazen ya ile akarsu tamas ve andrma sonucu kayalarn
ayrmas ile de doal kirlenme sz konusu olmaktadr.
Artvin ilinde Murgul Bakr letmesi dnda kirlilik yapabilecek byk bir kurulu yoktur. Bu
nedenle toprak kirlilii konusunda herhangi bir alma yaplmamtr.

Murgul yresindeki toprak kirlilii, yrenin bitki rtsnn yok oluu ile belirgindir.
Oluan asit yamurlar Murgul ilesinin de yer ald vadide bitki rtsnn tamamen tahrip
olmasna neden olmutur.

Artvin il merkezinin batsnda Kafkasr Orman ii dinlenme alan iinde kalan
Cerattepe altnl bakr yatann iletmeye almas durumunda, iletmenin oluturabilecei
kirliliin saptanabilmesi iin ilksel konumun bilinmesi ok nemlidir. Bu nedenle toprak ve
su rnekleri alnarak detay bir almayla ilksel durum belirlenmelidir.

E.2.1. Kimyasal Kirlenme

limizde topraklarn kimyasal olarak kirlenmesine neden olan en nemli kaynaklar,
evsel ve endstriyel atk sularn artlmadan alc ortama verilmesi ve/veya tarmsal sulamada
kullanlmas, pestisitler, ar gbre kullanm mevzuata uygun olmadan bertaraf edilen atklar
(tehlikeli atk, tbbi atk, v.s.) ve karayollarnda seyreden tatlarn meydana getirdii ar
metal kirliliidir.

l snrlar ierisinde topraktaki pestisit birikimini tespit etmek amacyla analiz
yaplamamtr. Ticari gbrelerin yanl kullanm sonucu toprak kalitesinde bozulma olup
olmad konusunda bir alma yaplmamtr.


E.2.1.1. Atmosferik Kirlenme

Bu konuda Artvin linde yaplan herhangi bir alma bulunmamaktadr


E.2.1.2. Atklardan Kirlenme

Bu konuda Artvin linde yaplan herhangi bir alma bulunmamaktadr.


E.2.2. Mikrobiyal Kirlenme

Bu konu ile ilgili bir aratrma yaplmamtr.





E.3. Arazi
189


E.3.1. Arazi Varl

Artvin linde orman arazisi olarak nitelendirilen ve ilin %59,1ini oluturan 439803
hektarlk araziler kereste ve dier orman rnleri retimine elverili aalarn sk veya seyrek
olarak bulunduu alanlardr.

Kereste retimine elverili olmayan, ancak bodur aa ve allardan ibaret olan ve
fundalk olarak nitelendirilen araziler ise 40447 hektarlk alanlar ile il yzlmnn
%5,4n tekil etmektedir. Bylece orman ve fundalklar ilin %64,5ini, yani yaklak 2/3
oluturmaktadr.(Tablo E.2 )

l iinde meralarn yzlm 102393 hektar ve oran %13,8dir. ayr hemen hemen
hi yoktur. (sadece 87 ha.) plak kaya ve molozlar ve rmak takn yataklar gibi toprak
rtsnn bulunmad hali araziler 68871 hektar alan ile %9,3lk bir oran tekil etmektedir.
Oran %0,3 olan yerleim alanlarnn yzlm 2376 hektardr. Gl ve akarsu gibi ak su
yzeylerinin yzlm sadece 95 hektardr.

lde eitli tarm uygulamas yaplan arazi 89659 hektar tutmakta ve %12,1lik bir
oran tekil etmektedir ki bu oran Hakkriden sonra en dk tarm arazisi orandr. Bu
arazilerin il yzlmnn 56,0sn tekil eden 44486 hektarlk ksm kuru tarma ayrlmtr.

Sulanan araziler 16375 hektar ile %2,2lik bir orana sahiptir. 8852 hektar tutan ba ve
baheler %1,2lik bir oran tekil etmektedir. ay zeytin ve fndk alanlar olarak ilin %2,7sini
oluturmaktadr.


Tablo E.2. limiz Arazi Varl ve Arazi Kullanma Durumu.
Arazi kullanma durumu Alan (hektar) %
Orman 439803 59,1
ayr-mera 102393 13,8
Hali arazi 68871 9,3
Kuru tarm 44486 6,0
Fundalk 40447 5,4
zel rn 19946 2,7
Sulu tarm 16375 2,2
Ba-bahe 8852 1,2
Yerleim alan 2376 0,3
Su yzeyleri 95 0,0
Kaynak: l Tarm Mdrl







E.3.1.1. Arazi Snflar
190


ekil E.3. limizde Arazi Kabiliyetleri Snflar ve Dalm (Da)


SINIF I:

Artvin linde I. Snf araziler sadece 83 hektarlk yzlmne sahiptir ki bu miktar il
toplamnn %0,01i kadardr ve bunun hepsi Borka ilesinde tespit edilmitir. Bu snf
arazilerin hepsini Alvyal topraklar oluturmaktadr. Bu topraklar dz ve derindir. Fndk, ay
ve eitli tarla bitkileri retiminde kullanlmaktadr.(Tablo E.4. , E.5, E,6)

SINIF II:

Artvin linde II. Snf araziler 2138 hektarlk yzlmleri ile %0,3lk bir oran tekil
etmektedir. Bu arazilerin %50den fazlas Yusufeli evresinde grlmektedir. Bu snfn
%97,8ini Alvyal ve kalann Kolvyal topraklar oluturmaktadr. Bu arazilerin %97.8 inde
eim %0-2 ve toprak derindir. Kalan %2-6 eimli, orta derin ve erozyondan orta derecede
etkilenmitir. II. Snf arazilerin 5 hektar ky yerleim yeridir. Kalann tamam tarmda
kullanlmakta ve byk ounluu sulanmaktadr. Bu arazilerde bahe kullanm arlkldr.

SINIF III:

III. Snf araziler ilde %0,6 orannda bulunmaktadr ve yzlm 4768 hektardr.
ou avat ve Ardanu ilelerinde ve birazda Yusufeli ve Merkez ilelerinde grlen III.
Snf arazilerin %95,9unu Kahverengi orman topraklar kalann yar yarya Alvyal ve
Kolvyal topraklar oluturmaktadr. III. Snf arazilerin % 97.9 u orta eimli ve orta derin
topraklar geriye kalan ksm ise dz ve derindir. Topraklarn byk ounluu erozyondan
etkilenmitir. Bu arazilerin 931 ha (%19.5) kuru tarmda, 3580 ha (%75.1) sulu tarmda ve
2570 ha (%5.4) sulu bahe olarak kullanlmaktadr.


SINIF IV:
0,01% 0,29%
0,64%
3,66%
20,85%
64,98%
9,55%
0,01%
Arazi Snflar
v v v v su yzeyi
191


Artvin linde IV. Snf araziler 27222 hektar yzlmne ve %3,7lik bir orana
sahiptir. Bu araziler en ok avat ilesinde, daha az miktarda Ardanu ve Yusufeli
ilelerinde ve birazda dier ilelerde grlmektedir. Bu snfn %89,5ini Kahverengi orman
topraklar tekil etmektedir. Krmz-Sar Podzolik topraklar %7,3, Kiresiz-Kahverengi
Orman topraklar %2,3 ve Kolvyaller %0,8lik bir orana sahiptir.

Bu snf arazilerin %99.2 sinde eim %12 nin zerindedir ve sadece %0.8 de eim
%2-6 arasdr. Topraklarn %97,2 si orta derin %2.5 i s ve %0.4 derindir. Bu topraklarn
byk ounluu erozyondan orta derecede etkilenmitir.

Bu arazilerin %38,3 nde nadas uygulamasz kuru tarm %39,7 sinde sulu tarla tarm
ve %2,5 inde ay tarm yaplmaktadr. Arazilerin %15,5 inde bahe %1,9 unda fndklk ve
%0,1 inde ba tesis edilmitir. Bahelerin ok byk bir ksm ve balar sulanmaktadr. bu
snfn %2.0 ormanlk alandr.

SINIF V:

Artvin ilinde V. Snf arazi tespit edilememitir.

SINIF VI:

Artvin ilinde 155089 hektar ile %20,9luk bir orana sahip olan VI. Snf araziler btn
ilelerde grlmekle birlikte en ok avat Yusufeli ve Ardanuta bulunmaktadr. Bu
arazilerin %58,8ini Yksek Da ayr, %19,0unu Kahverengi Orman, %0,9unu Kiresiz
Kahverengi Orman topraklar ve %13,2sini Krmz-Sar Podzolik topraklar oluturmaktadr.
Bu arazilerin 93249 ha (%60.2) mera rts ile kapldr. ayr sadece 87 hektardr. Tarmda
kullanlan 43999 hektarn ounda nadasl kuru tarm yaplmakta geriye kalan 17124 hektarda
deiik tarm uygulanmakta ve bir ksm arazi sulanmaktadr. Orman ve fundalklarn oran
%11.4 tr ve bunun iinde fundalklarn pay azdr. Ky yerleim yerleri 146 hektardr.

SINIF VII:

VII. Snf araziler lde %65,0lik bir orana sahip ve 483185 hektarlk yzlmne
sahiptir. En ok bulunduklar ileler srasyla Yusufeli, Borka, Merkez ve avattr. Bu
snfn %62,6sn Kiresiz Kahverengi Orman, %15,1ini Kahverengi Orman topraklar ve
%22,3n Krmz- Sar Podzolik topraklar oluturmaktadr. VII. Snf arazilerin %1.2 si
nadassz kuru tarm, %0.5 i ay, %0.8 i fndk, %1.9 u mera, %87.6 s orman, %8 i fundalk
ve 980 dekar nadasl kuru tarm alan olarak kullanlmakta ve 32 hektar ky yerleim yeridir.


SINIF VIII:

VIII. Snf araziler ilde 71064 hektar yzlm ve %9,6lk bir oran tekil
etmektedir. En fazla yaylm Yusufelinde, daha az olarak avat, Borka, Merkez ve
Ardanuta ve en az Arhavi ve Hopa da grlen bu arazilerin 68871 hektar hali arazidir ki
bunun 67886 hektar plak kayalk ve 985 hektar rmak takn yata eklindedir. Geriye
kalan 2193 hektar youn yerleim yeridir. Btn bu arazilerin dnda Artvin linde 95 hektar
su yzeyi bulunmaktadr.

E.3.1.2. Kullanma Durumu
192


Artvin ilinin yzlm 736.700 ha.

olup, mevcut arazinin 390.018 hektar orman,
181.949 hektar kltr d, 100.533 hektar ayr-mera ve 64.200 hektar da tarm arazisidir.
l yzlmnn % 9 tarm arazileri, %13 de ayr-mera arazilerinden olumaktadr.


Tablo E.3. limiz Arazi Kullanma Durumu.
Cinsi Miktar ( ha) %
Orman 399075,4 56,0
Milli Parklar 20502,6 2,8
Mera 100.533 8,3
Tarm 78889,9 11,0
Yerleim Yerleri 12661,4 1,7
Kaynak: Orman Blge Mdrl


ekil E.4. Arazi mlkiyeti metrekarelerle ifade edilen limizde
letme byklklerine gre (da) olarak arazi dalm


limizde 26.700 tarmsal iletme vardr. Bunlarn %78i sahip olduu arazi miktar
bakmndan 20 dan altndadr. 50 da ve zerinde araziye sahip iletmelerin says ise ancak
% 3 tr.

E.3.2. Arazi Problemleri

Artvin linde eitli tarm ekillerini kstlayan baz problemler bulunmaktadr. Bunlar
Erozyon, Toprak Sl, Tallk, Kayallk ve Drenaj bozukluudur.


Toprak
Sl
Tallk Kayalk Drenaj Tuzluluk Erozyon
Alan (ha) - 126938,7 - - - 11509,5
Tm alana
gre %
17,8 1,6
Not: Kayalk alanlar kaytlarmza gre talk olarak gemektedir. Talk ev erozyon alanlar
zerinde yer yer orman rts bulunmaktadr (BL-T, Lc1-T gibi )
0
1000
2000
3000
4000
5000
6000
7000
8000
6
.
5
9
5

7
.
0
5
8

7
.
2
2
5

5
.
0
0
0

7
6
8

5
4

193

E.3.2.1. Erozyon

Erozyon Artvin ilinde ciddi bir problemdir. Su erozyonu, taban araziler hari, hemen
her yerde az veya ok kendini gstermektedir. l iinde plak kayalklar, rmak takn
yataklar, youn yerleim yerleri ve su yzeylerinin dnda kalan alanlardaki (672485 hektar)
topraklarn sadece 2275 hektar erozyona maruz kalmamtr. Bunlar dz ve derin
topraklardr. Hafif erozyona uram 364 hektarda eim dik ve toprak orta derindir. Erozyona
uramam veya hafif anm topraklar, 5 hektar hari, eitli tarm ekillerinde
kullanlmaktadr. Orta derecede erozyona uram topraklar 186373 hektar ile %2,7lik bir
oran tekil etmektedir. Bu derecede erozyona maruz kalm kuru tarm alanlarnn miktar
38093 hektardr. Bunlar daha ok IV. ve VI. Snflarda yer alan arazilerdir. Sulu tarm
alanlarnn 15704 hektar orta erozyondan etkilenmitir. Ba bahe ve fndklklarn ounda
etkili olan bu derece erozyon zeytinliklerin tmn etkilemitir.

Orta derecede erozyona maruz kalm dier araziler mera, orman, fundalk ve yerleim
yerleridir. lde topraklarn %70,0ini oluturan 473190 hektarlk ksmda iddetli erozyon
tespit edilmitir. iddetli erozyona uram kuru tarm arazilerinin miktar 6074 hektardr.

iddetli erozyona uram olarak haritalanan ay ve fndk arazilerinin miktar 6205,
meralarnki 2845, orman ve fundalklarnki 454667 ve dier kullanmlardaki 32 hektardr.
Doal rtnn iyice tahrip olduu mera, orman ve fundalklarda erozyon ok iddetlidir. Bu
ksmlar 10283 hektar ile topraklarn %1,5ini tekil etmektedir. Bunlarn hepsi VII. Snftr.


E.3.2.2. Toprak Sl

Topraklarda bitki kklerinin gelitii ve besin maddelerini temin ettii blgenin
derinlii nemlidir. Bu blge derin olursa, topraklarn bulunduu iklime adapte olabilen her
trl kltr bitkisini yetitirmek mmkn olur. Hlbuki l topraklarnn %84,0 byle bir
derinlikten yoksundur.

Artvin ilimde topraklarn sadece %0,4 (2371 Hektar) 90 cm.den daha fazla bir
derinlie sahiptir. Bu topraklar I. II. Veya III. Snftr ve pek ou tarmda kullanlmaktadr.
Yzlm 105132 hektar olan orta derin topraklar %15,6lk bir oran oluturmakta olup
ortadan sarpa kadar eimlerde bulunmaktadr. Bu topraklar eitli ekillerde kullanlmakta ve
daha ok IV. Ve VI. Snflarda yer almaktadr. l iinde 270943 hektar ile %40,3lk bir
yaylm gsteren s topraklar hafif eimde grlmekte ise de asl dik ve yukar eimlerde
bulunmaktadr.

Kuru tarm alanlarnn %17,6s, sulu tarm alanlarnn %2,0si, ay ve fndk
alanlarnn %2,9u, meralarn %21,7si, orman ve fundalklarn %48,9u s topraklardr.
Arazi Snf IV. VI. veya VII.dir. %43,7lik orana sahip ok s topraklar genellikle sarp
eimlerde yer almaktadr ve ounlukla iddetli erozyona uramtr. Arazi Snf VI. veya
VII.dir. Tarmda kullanlan ok s toprak ok azdr. Kullanm byk ounlukla orman ve
fundalk, daha az olarak da meradr. Topraklardaki bu sln nedenleri, fazla eim ve
iddetli erozyondur.


E.3.2.3. Tallk Kayallk

194

Artvin linde toprak ileme ve bitki gelimesine zarar verecek derecede tallk veya
kayallk ihtiva eden topraklar 389649 hektar tutmaktadr. Bu miktar topraklarn %57,9u
demektir. l iinde kayallk sadece sarp eimlerde grlrken, tallk en ok sarp eimde ve
ok daha az olarak hafif, dik ve ok dik eimlerde bulunmaktadr. Derin topraklarda bu
problem yoktur. Orta derin topraklarn %4,6s taldr. S topraklarda %12,0 tal ve %35,2
kayaldr. ok s topraklarda bu oranlar srasyla %19,0 ve %68,4tr.

E.3.2.4. Drenaj

Artvinde 2030 hektar toprakta drenaj bozukluu tespit edilmitir. Bunlarn hepsi
Alvyal topraktr ve yetersiz drenajldr. ounlukla ince bnyeli olan bu topraklar derindir. 5
hektarlk yerleim alan hari, bu topraklarn hepsi tarmda kullanlmaktadr. Drenaj problemli
topraklarda taban suyu, daha yukardaki arazilerden szma sonucu ykselerek tarm
etkilemektedir.

Tablo E.4. Arazi Varl (Arazi Kullanma ekillerinin Kabiliyet Snflarna Dalm )

Kaynak: l Tarm Mdrl

Tablo E.5. Arazi Snflar Kullanma Kabiliyeti Snflarna Gre Kabiliyet Alt Snflar
Kullanma
ekli
Arazi Kullanma Kabiliyet Snflar (Hektar)
Toplam
I II III IV Toplam V VI VII Toplam VIII
Tarm
Arazileri
83 2133 4768 26685 33669 - 43999 11991 55590 - 89659
Kuru T.
(nadasl)
- - - - - - - 98 98 - 98
Kuru T.
(nadassz)
16 181 931 10438 11566 - 26875 5947 32822 44388
Sulu tarm 569 3580 10798 14947 - 1428 - 1428 16375
Ba(sulu) 18 18 38 38 - 56
Bahe (kuru) 34 34 34
Bahe (sulu) 1123 257 4191 5571 3191 3191 8762
ay 17 117 679 813 6928 2318 9246 10059
Zeytin 40 40 40
Fndk 50 143 527 720 5499 3628 9127 9847
ayr-mera 93336 9057 102393 102393
ayr arazisi 87 87 87
Mera arazisi 93249 9057 102306 102306
Orman
funda
537 537 17608 462105 479713 480250
Orman
Arazisi
537 537 15981 423285 439266 439803
Fundalk
Arazi
1627 38820 40447 40447
Tarm D
Arazi
5 5 146 32 178 2193 2376
Yerleim(yo
un)
2193 2193
Yerleim (az
Youn)
5 5 146 32 178 183
Hali araziler 68871 6871
Su Yzeyi 95 95
Toplam 83 2138 4768 27222 34211 - 155089 483185 638274 71159 743644
195


Snflar Alt Snflar (hektar) Toplam
e es s se sw w -
I 83 83
II 48 162 1928 2138
III 4666 102 4768
IV 26450 560 212 27222
V
VI 59723 4098 91268 155089
VII 472902 10283 483185
VIII 71064 71064
Toplam 90887 477560 162 10495 91370 1928 71147 743549
e:Erozyon zarar w:Yalk s:Bitki kk Blgesindeki Toprak Snrlandrmalar
Kaynak: l Tarm Mdrl





Tablo E.6. Artvin Merkez ve lelere Gre Arazi Kullanma ekillerinin Dalm


Kaynak: l Tarm Mdrl





F. FLORA-FAUNA VE HASSAS YRELER

Kullanma ekli
LELER
Toplam Merkez Ardanu Arhavi Borka Hopa avat Yusufeli
Kuru T. (nadasl) - - - - - - 98 98
Kuru T. (nadassz) 2440 7130 1347 8913 2104 15473 6981 44388
Sulu tarm 888 5751 102 322 8131 1181 16375
Ba(sulu) 38 18 56
Bahe (kuru) 34 34
Bahe (sulu) 1453 263 1518 5528 8762
ay 3323 1826 4910 10059
Zeytin 40 40
Fndk 3675 2223 3949 9847
ayr 87 87
Mera 7656 18426 3350 5809 1270 31154 34641 102306
Orman 83532 42594 20148 89887 17207 70728 115707 439803
Fundalk 6029 4617 1358 3770 24673 40447
Yerleim (Youn) 434 349 147 309 242 261 451 2193
Yerleim
(Az Youn)
21 48 95 14 5 183
Hali araziler 4354 4382 5030 238 10942 43925 68871
Su Yzeyi 3 10 21 35 26 95
Toplam 106824 83570 32048 115573 30256 142012 233361 743644
196

F.1. Ekosistem Tipleri
F.1.1. Ormanlar

Artvin ili dalk ve ok engebeli bir arazi yapsna sahiptir.Bu alan genellikle
ormanlarla kapldr. Orman alanlar 390471 Ha.lk bir alan kaplar. Bu toplam alann
%54,8ini oluturur. Aklk alanlar ise 322442 Ha. olup toplam alann %45,2sini kapsar.
Ormanlarn %33,6s normal koru, %37,3 bozuk koru, %1,7 si normal baltalk, %27,4 ise
bozuk baltalk vasfndadr.

Artvin lindeki ormanlarn serveti toplam 41276504 m
3
olup, bunun 27820399 m
3

ibreli, 12006054 m
3
yaprakl, 1450051 m
3
de kark ormandr. Ayrca 14910423 ster de
baltalk orman serveti mevcuttur.

1985 ylnda yenilenen Amenajman Plan verilerine gre Artvin li ormanlarnn yllk
ortalama ETA s 297580 m
3
ibreli, 106975 m
3
yaprakl ve 10198 m
3
kark olmak zere
toplam 414753 m
3
tr. Her ne kadar plan veisi bu ise de ormanlarn ancak bu miktarn
%40nn alnmasna tahamml vardr. Yllk ortalama cari artm ise 775482 m
3
tr.

1992-1998 yllar arasnda Aalandrma ve Erozyon Kontrol Genel Mdrlnce
942 Ha. orman ii aalandrma, 6544 Ha. sahada da erozyon kontrol almas yaplmtr.
Orman Genel Mdrlnce ise 3512 Ha. sahada orman ii aalandrma, 1899 Ha. sahada
ise erozyon kontrol almas yaplmtr. Ayrca 591 Ha. saha tabi yolla, 3641 Ha. sahada
suni yolla genletirilmitir.

Artvin ormanlar; ladin, gknar, saram, kayn, mee, grgen, kzlaa, hlamur,
kestane, akaa, dibudak, kayack, fstkam, karaaa, hu, ard, imir, sandal, taksus
(porsuk), orman gl gibi trlerle kapldr.

F.1.1.1. Ormanlarn Ekolojik Yaps

Orman alanlarnn topografik yaps; dalk,yksek meyilli ve engebeli. klim; Klar
yal ve serin yazlar scak ve az yaldr. Yllk ortalama ya 661 mm dir. l snrlar
iinde en ok yayl gsteren aa trleri; Dou Karadeniz Gknar, Dou Ladini, Saram,
Kayn, Grgen, Kestane, Hu, Kzlaa, Dbudak, Kavakdr. Bu aa trlerinin geneline
baktmzda iklim olarak yal ve nemli ortamlarda daha iyi bir gelime salamaktadr.
klimin yal ve rutubetli olmas zellikle geni yaprakl aa trlerinin kaplad orman
alanlarnda art olmaktadr.
Doal kaynaklar iinde zel bir yeri olan ormanlarn, btn dnyada artan bir hzla
azald hepimiz tarafndan bilinmektedir. te yandan, saylamayacak kadar ok ynl
yararlar salayan bu doal varln nemi anlatla anlatla bitirilememekte, hakknda ciltler
dolusu kitaplar yazlm bulunmaktadr. Hi kukusuz 6000 eit kullanma yeri olduu
sylenen odun hammaddesi byk deer tamaktadr. Fakat evre sorunlar artp, bu
sorunlarn zmnde ormanlarn fonksiyonel deerinin ok nemli rol oynad anlalnca
orman kavramnda anlay deiiklii olmutur. Bulunduumuz yzyl ierisinde birok
teknolojik olanak insanln hizmetine sunulmakla birlikte, sanayileme, ehirleme, ar
nfus art ve bunun sonucu olarak birim alandan fazla rn almak iin organik maddelerin
bilinsiz ekilde kullanlmas ve evrenin baz yerlerde yaanamayacak kadar ok kirlenmi
olmas, birtakm uluslararas anlamalara ramen, henz halledilmi deildir. Bu sebeple
insanln gelecei byk tehlike altnda bulunmaktadr. Doal bitki rts, zellikle orman
197

ekosistemi, uzun yllar boyunca bulunduu yerde oluturduu denge ile erozyona kar
topra en iyi koruyan ve su rejimini dzenleyen en iyi aratr. Ormanlar yok edildiinde
ya hibir engelle karlamakszn dorudan topraa ulamakta, erozyon ve sellere neden
olmaktadr .

Ormanlar, odun hammaddesinin ve birtakm yan rnlerin kayna olarak ekonomik
nitelikte faydalar saladklar gibi, bunun yan sra topra korumak, akarsularn rejimini
dzenlemek, iklim ve salk zerinde olumlu etkiler yapmak, i olanaklar yaratmak, estetik,
turistik ve stratejik ynlerden rol oynamak suretiyle sosyal ve kltrel hizmetler de grrler.
Yeteri kadar ormana sahip bulunmayan veya mevcut ormanlar eitli nedenlerle (yangn,
hayvan otlatmas, silvikltr tekniine ve yasalara aykr usulsz kesimler vs.) tahrip edilmi,
plaklam ve verimsiz hale gelmi lkeler, orman alanlarn geniletmek ve doal yolla
verimli hale getirilmeleri glemi veya tamamen olanakszlam olan orman alanlarn
yeniden imar ve slah etmek iin ok eski tarihlerden beri geni lde aalandrma
almalarna girimilerdir .

Bugn Trkiye'de var olan 20.7 milyon ha orman alannn % 51.9'u (10.7 milyon ha)
son derece verimsiz, ilk planda aalandrmalarla verimli hale sokulmay bekleyen bozuk
orman alan durumundadr . Yaplan hesaplamalara gre, bir lkede toplumun ormandan olan
beklentilerinin salkl bir ekilde karlanabilmesi iin, o lkenin en az % 30'unun verimli
ormanlarla kapl olmas gerekmektedir .

Trkiye ormanlar uzun sreler boyunca yangnlar, ar hayvan otlatmalar, tarla
amalar, usulsz ve ar kesimler sebebiyle tahrip edilmi ve yer yer de orman rtsn
kaybederek plaklamtr. Dalk ve ormanlk blgelerde yaayan halk, geim skntsn
hafifletmek iin ormanlara eitli mdahalelerde bulunmaktadr . Dou Karadeniz Blgesinde
dank yerleim nedeniyle halk-orman i ie yaamaktadr. Bu durum da orman tahribini
hzlandrmaktadr .

Bu almada, Dou Karadeniz Blgesinin dousunda yer alan Artvin Yresi, iklim,
jeolojik yap, toprak zellikleri bakmndan genel olarak tantlm, ormanlar ve yaplan
ormanclk almalar ksaca deerlendirilmitir. Bylesine gzel bir doal yapya sahip
Artvin Yresi ormanlarnn, srdrlebilir ormanclk anlayndan hareketle, odun
retiminden ok fonksiyonel deerlerinin n plana karlabilmesi iin baz nerilerde
bulunulmutur.


F.1.1.2. lin Orman Envanteri
Artvin yresindeki ormanlar Dou Karadeniz klim Kua ile Dou Anadolu klim
Kua olmak zere iki farkl zonda yaylmaktadr. Artvin Orman Blge Mdrl
390483 ha ormanlk alana sahiptir. Toplam arazinin % 54.7si ormanlarla kapldr. Orman
alanlarnn % 70.91i koru orman, % 29.09u baltalk ormanlarla kapldr (Tablo F.1, ekil
F.1, ekil F.2 ).

Orman alanlarndaki toplam servet 41276504 m
3
, 14910423 sterdir. Ormanlardaki
genel artm 775483 m
3
ve 21027 ster; genel ortalama yllk eta ise 274824m
3
ve 4325 sterdir
(Tablo 5, 6). Artvin ormanlar Karadeniz Blgesi ormanlarnn % 7.92 ve lke ormanlarnn
% 1.88ini oluturmaktadr.

198

Yllk ortalama cari artm itibariyle Artvin ormanlar lkemiz ormanlarnn % 2.28 ve
eta itibariyle % 0.76sn oluturmaktadr.

l snrlar iindeki ormanlarn hakim aa trlerine gre dalm
Kayn Kestane Fstkam Mee Saram Ladin Gknar Ard Dier
50623,7 26690 125,3 47604,7 60384,2 83650,8 41115,6 13402,2 75478,9

Mlkiyetlerine Gre Ormanlar
Devlet orman zel Orman Ky Ormanlar
399073.7 1,7 -

Nitelik ve letme ekillerine Gre Ormanlar
Koru Orman Baltalk Orman
Verimli Verimsiz Verimli Verimsiz
216315.5 114137.9 2798 65824


Devlet Ormanlarnda retilip kullanma sunulan belli bal orman rnleri ortalama olarak (m3)
Tomruk Maden Direi Sanayi Odunu Katlk Odun Yakacak Odun (ster)
70000 500 1000 33000 135000
2009 ylnda 5000 kg iek soan retimi gereklemitir.
Tablo F.1. Artvindeki Orman Varlnn Orman letme Mdrlklerine Gre Dalm.

letme
Mdrl
Koru Orman
(ha)
Baltalk
(ha)
Ormanlk
Alan (ha)
Ormanlk
Alan (%)
Toplam
Alan (ha)

Artvin
Normal Bozuk Normal Bozuk
80316

74.00

108537 35178 15203 4026 25909
Ardanu 14295 7004 2462 14529 38290 50.02 76548
Arhavi 66040 20270 ------- 686 27560 56.21 49029
Borka 26512 24831 248 3248 54839 68.81 79700
Murgul 9118 15518 ------- 433 25069 62.69 39991
avat 19444 26959 ------- 13025 59428 44.24 134336
Yusufeli 20171 35780 ------- 49018 104969 46.70 224772
Genel
Toplam
131322 145565 6736 106848 390471 54.77 712913
Kaynak: l evre ve Orman Mdrl


199


ekil F.1. Artvin Orman Blge Mdrlndeki Normal ve Bozuk Koru Ormanlarnn
Orman letme Mdrlklerine Gre Dalm



ekil F.2. Artvindeki Normal ve Bozuk Koru Ormanlarn Servet tibariyle Orman letme
Mdrlklerine Gre Dalm




F.1.1.3. Orman Varlnn Yararlar
Artvin ilinde 15 adet Orman i Dinlenme yeri ve 1 adet Kent orman mevcuttur
li LE
KENT ORMANI
ALANI
(Ha)
Aa Trleri
Artvin
Artvin/Mer
kez
38.0
Ladin, Gknar,
Saram, Dier Yaprakl

0
10000
20000
30000
40000
50000
60000
70000
Artvin Ardanu Arhavi Borka Murgul avat Yusufeli
A
l
a
n

(
h
a
)

Orman letme Mdrlkleri
Normal Koru
Bozuk Koru
0
50000
100000
150000
200000
250000
Artvin Ardanu Arhavi Borka Murgul avat Yusufeli
O
r
m
a
n

S
e
r
v
e
t
i

(
m
3
)

letme Mdrlkleri
breli (m3)
Yaprakl (m3)
Kark (m3)
200

li
letme
Md
Saha Ad
Alan
(M2)
Aa Trleri
Artvin avat Cuvar 900 Ladin
Artvin Artvin
125. Yl Atatrk
emesi
2,000
Ihlamur, nar,
Sedir, Yalanc
Akasya
Artvin Borka Cankurtaran 10,000
Kestane,
Kzlaa,
Grgen
Artvin Borka Baraj Gl 10,000
Yalanc Akasya,
Sedir
Artvin Artvin Fatih 40,000 Mee
Artvin Yusufeli Kplce 9,070 Ladin, Saram
Artvin avat Pnarl Balk Gl 30,000 Ladin. Gknar
Artvin avat Yavuzky 30,000 Ladin
Artvin Borka Maral elalesi 10,000 Kayn, Ladin
Artvin Borka Camili Srt 10,000 Ladin
Artvin Yusufeli Klkaya 62,000 Ladin
Artvin Arhavi sina Da 30,000 Kzlaa
Artvin Ardanu Mehmet Akif Ersoy 11,000 Mee
Artvin Ardanu Ac Elma 170,000
Ladin, Saram,
Mee
Artvin Artvin Salkml 4,000 Mee, Grgen

LKAPA PROJES
Ormanlar zerindeki basknn ve kyden kente gn azaltlmas, yaban mersini yetitirmeye
uygun bo tarm alanlarnn ekonomiye kazandrlmas ve bu sayede blge ekonomisine katk
salanmas amacyla Artvinde Yaban Mersini (Likapa) Yetitiricilii Eitimi isimli AB
projesi yapld. 100 kiiye toprak, ekoloji ve fidan yetitirme teknikleri ve dikim konusunda
uzmanlar tarafndan eitim verildi.
ARTVNDE AKDENZ YENDEN YELLENYOR
Karadeniz Blgesinde olmasna ramen Akdeniz klim zellikleri tayan Artvin li Yusufeli
ilesinde; leriye ynelik bilgi amal ve rnek tekil etmesi asndan Akdeniz klim tipine
uygun aalandrma almas yapmak ve ayrca baraj altnda kalacak kyllere ileride gelir
elde etmeleri iin meyve aalarnn retilmesi ynnde gsterge olmak amacyla proje
yaplmtr
201

Artvin Yresinin iklim zellikleri ve arazi yaps dikkate alndnda, yredeki
ormanlarn pek ounda odun retiminin asli ama olmamas gerektii hemen grlecektir.
Arazi koullarnn elverisizlii, ou yerde dik, sarp ve pek sarp eimli olmas nedeniyle
retim masraflar artmakta ve piyasaya sunulan tomruk maliyetinin yksek kmasna neden
olmaktadr. Alnan etann bir ksm retim, nakliye ve depolama srasnda zarar grmekte ve
piyasaya arz edilen rnde kalite kayb olmaktadr.
Artvin lindeki toprak tiplerinin alansal dalmna bakldnda kiresiz kahverengi
orman topraklar ve kahverengi orman topraklarnn ounlukta olduu grlmektedir.
Arazi kabiliyet snflarnn dalm incelendiinde V, VI ve VII. snf araziler, genel alann %
96.23n oluturmaktadr.
Artvin yresinin arazi yaps, floristik ve faunistik zenginlii ve dier kltrel miras
birletirildiinde, karmza ormanclk aktivitelerinin dier bir sosyal boyutu olan eko-turizm
kavram kmaktadr.
Ayrca Artvin Yresinde biyolojik eitlilik bakmndan ok nemli alanlar (Camili
Yresi, Karal Dalar, Hatila Vadisi Milli Park ve avat Karagl-Sahara Milli Park)
bulunmaktadr.

F.1.1.4. Orman Kadastro ve Mlkiyet Konular

limiz, le Orman letme Mdrlklerinde konu itibaryla;

Arhavi Orman letme Mdrlmze bal Arhavi ve Hopa lelerimizde 2005 yl
ierisinde amlky ve Sugren kyleri olmak zere 2 adet kyde orman kadastro almas
yaplmas planlanm olup almalarn % 90 bitirilmi durumdadr.Yl ierisinde 2/B ile
orman snr dna karlan orman alan yoktur.

imdiye kadar 2/B ile orman snr dna karlan orman alan yoktur. Tescili
yaplm ve tahsise alnan orman alan miktar 862,28 ha.dr. Yl ierisinde tapulu kesim iin
11 adet bavuru yaplm olup 9 adetine olumlu cevap verilmitir. zel orman
bulunmamaktadr. 6831 Sayl Kanunun 16,17 ve 18. maddelere gre ormanlk sahalardan 29
adet izin verilmi olup alan olarak 2,21 hadr.

Borka Orman letme Mdrlmze bal Borka lemizde 1 kynn
tamamndan 3402 ye gre kadastro yaplmtr. 9 adet kyde ise 3402 ye gre ksmi kadastro
yaplmtr. 1 adet kyde ise 766 ya gre kadastro yaplmtr. Bu kadastro yaplan alanlarda
orman alan olarak 484,59 hektarnn tescili yaplmtr. 2/B ye gre de tescili yaplan alan
bulunmamaktadr.

Murgul ilesinde ise 5 adet kyde 6831 sayl kanuna gre orman kadastrosu
gemitir.11 adet kyde ise 766 ya gre kadastro almas yaplmtr. Bu kadastro almas
yaplan alanlardan orman alan olarak 566,13 hektarnn tesili yaplm, 11.902,21 hektarnn
tescili yaplmamtr. 2/B ye gre de 23,75 hektar tescil yaplmayan alan bulunmamaktadr.
Yl ierisinde yaplacak olan kadastro almalaryla ilgili programa alnan ky adedi isimleri
ve gerekleme miktar
SIRA NO
2010 YILI ORMAN KADASTRO
PROGRAMI (BRMLER)
ALIMA DURUMU
1 ARTVN/BORKA/ALACA DEVAM EDYOR
2 ARTVN/BORKA/ARALIK DEVAM EDYOR
3 ARTVN/BORKA/ARKAKY DEVAM EDYOR
202

4 ARTVN/BORKA/ATANOLU DEVAM EDYOR
5 ARTVN/BORKA/BALCI DEVAM EDYOR
6 ARTVN/BORKA/CAML DEVAM EDYOR
7 ARTVN/BORKA/AVULU DEVAM EDYOR
8 ARTVN/BORKA/AYLIKY DEVAM EDYOR
9 ARTVN/BORKA/FTEKPR DEVAM EDYOR
10 ARTVN/BORKA/DEMRCLER DEVAM EDYOR
11 ARTVN/BORKA/DZENL DEVAM EDYOR
12 ARTVN/BORKA/DZKY DEVAM EDYOR
13 ARTVN/BORKA/EFELER DEVAM EDYOR
14 ARTVN/BORKA/FINDIKLI DEVAM EDYOR
15 ARTVN/BORKA/GZELYURT DEVAM EDYOR
16 ARTVN/BORKA/GNEL DEVAM EDYOR
17 ARTVN/BORKA/BRKL DEVAM EDYOR
18 ARTVN/BORKA/KALE DEVAM EDYOR
19 ARTVN/BORKA/KAYNARCA DEVAM EDYOR
20 ARTVN/BORKA/KAYALAR DEVAM EDYOR
21 ARTVN/BORKA/KAYADB DEVAM EDYOR
22 ARTVN/BORKA/MARALKY DEVAM EDYOR
23 ARTVN/BORKA/RCLER DEVAM EDYOR
24 ARTVN/BORKA/EREFYE DEVAM EDYOR
25 ARTVN/BORKA/UURKY DEVAM EDYOR
26 ARTVN/BORKA/YELKY DEVAM EDYOR
27 ARTVN/MERKEZ/HAMAMLI DEVAM EDYOR
28 ARTVN/MERKEZ/KSELER DEVAM EDYOR
29 ARTVN/MERKEZ/TALICA DEVAM EDYOR
30 ARTVN/MERKEZ/YUKARI MAH. DEVAM EDYOR
31 ARTVN/ARDANU/BERATLI DEVAM EDYOR
32 ARTVN/ARDANU/IRALAR DEVAM EDYOR
33 ARTVN/ARDANU/GKE DEVAM EDYOR
34 ARTVN/ARDANU/GLE DEVAM EDYOR
35 ARTVN/ARDANU/HAMURLU DEVAM EDYOR
36 ARTVN/ARDANU/TTNL DEVAM EDYOR
37 ARTVN/AVAT/ALIPINAR DEVAM EDYOR
38 ARTVN/AVAT/DERE DEVAM EDYOR
39 ARTVN/AVAT/KREL DEVAM EDYOR
40 ARTVN/YUSUFEL/BADEMKAYA DEVAM EDYOR
41 ARTVN/YUSUFEL/BALCILI DEVAM EDYOR
42 ARTVN/YUSUFEL/BIAKILAR DEVAM EDYOR
43 ARTVN/YUSUFEL/BOSTANCI DEVAM EDYOR
44 ARTVN/YUSUFEL/BOYALI DEVAM EDYOR
45 ARTVN/YUSUFEL/CEVZLK DEVAM EDYOR
46 ARTVN/YUSUFEL/AMLICA DEVAM EDYOR
203

47 ARTVN/YUSUFEL/DEMRKY DEVAM EDYOR
48 ARTVN/YUSUFEL/NANLI DEVAM EDYOR
49 ARTVN/YUSUFEL/NARLIK DEVAM EDYOR
50 ARTVN/YUSUFEL/SEBZECLER DEVAM EDYOR
51 ARTVN/YUSUFEL/STLCE DEVAM EDYOR
52 ARTVN/YUSUFEL/ZGVEN DEVAM EDYOR
53 ARTVN/YUSUFEL/YACILAR DEVAM EDYOR
54 ARTVN/YUSUFEL/YAMAZT DEVAM EDYOR
55 ARTVN/YUSUFEL/IRALI DEVAM EDYOR
56 ARTVN/YUSUFEL/MUTLUGN DEVAM EDYOR
57 ARTVN/YUSUFEL/ESENYAKA DEVAM EDYOR
58 ARTVN/YUSUFEL/HAVUZLU DEVAM EDYOR
59 ARTVN/YUSUFEL/DEM DEVAM EDYOR
60 ARTVN/YUSUFEL/TAKIRAN DEVAM EDYOR
61 ARTVN/YUSUFEL/DEMRDVEN DEVAM EDYOR

-Kadastrosu tamamlanm orman alan 254683,79 ha
-Yl ierisinde 2/B ile orman snr dna karlan miktar 37,54 ha
-imdiye kadar 2/B ile orman snr dna karlan miktar 76,73 ha
-Tescili yaplm ve tahsise alnana orman alan 139097 ha
-Yl ierisinde yaplan tapulu kesim miktar 28,52 ha
-Mevcut zel orman miktar 1,72 ha ve %6 lk yaplama izni mevcut deil.
-6831 Sayl Orman Kanununun 16., 17., ve 18. Maddelere gre ormanlk sahalardan verilen
izin adedi miktar ve alanlar
16. madde 153 adet ve 283,60 ha
17. madde 740 adet ve 7414,47 ha
18. madde su rnleri izinleri 12 adet ve3,96 ha. Hzar erit atlyeleri 385 adet
Ardanu Orman letme Mdrlmze bal Ardanu lemizde 3402 sayl kanuna
gre kadastrosu tamamlanm 300 ha saha vardr. 2B olarak orman dna karlan saha
yoktur. zin Sahalar adedi ve alan
letme Mdrl zin Adedi zin Alan (M2)
Ardanu 27 687,340.00
avat Orman letme Mdrlmze bal avat lemizde
Yap.Tap.Kes.Mik.:1620 m2, Kadastrosu Yaplan Alan:5288,34 Ha, 2/B Alan:3,94 Ha, 6831
Sayl Kanunun 18. Maddeye:109 Adet izin verilmitir. Yol zni 26 adet 944.891 M2, Enerji
Hatt 4 adet 776 039 m2, Balk Tesisi 2 adet 2350 m2, Sulama Kanal 2 Adet 6000 m2dir.

Yusufeli Orman letme Mdrlmz Bal Yusufeli lemizde 2005 ylnda, daha
nceden programa alnm kylerden bazlarnda almalar balam olup bu kylerin
bazlarnda ise sona yaklalmtr.

204

2005 ylnda alma yaplan kyler unlardr: Baheli, Takran, Tekkale, Dereii,
eltikdz, ral, Demirkent, Taraklar, Esenyaka, Havuzlu ve dem Kyleridir.

2005 ylna kadar kadastro almas yaplarak orman alan olarak belirlenen alann
bykl 12693.5 ha olup, 2/B ile orman dna karlan alan bulunmamaktadr.

Yl ierisinde yaplan tapulu kesim muamelesi 4 adet olup 148.666 M3 dikili hacimde
aacn(tamam ceviz aac) kesimine izin verilmitir.

6831 sayl Orman Kanununun 16. ve 17. maddelerine gre ormanlk sahalardan
verilen izin adedi 53 olup toplam 1,281,316.67 m2 alanda izin verilmitir.


F.1.2. ayr ve Meralar

limiz Merkez, Ardanu, Arhavi, Hopa, avat ve Yusufeli ilelerinde 4342 sayl
mera kanunu ve Tarm ve Kyileri Bakanlnn talimatlar dorultusunda 1999 ylndan
itibaren toplam 114 kyde tespit ilemi tamamlanm ve bu kylerin 93nde 45.298 ha
alanda tespit edilmitir. Tahdit ilemleri ise 32 kyde 13.640 ha alanda tamamlanmtr.

2005 yl ierisinde 3 kyde 1824.407 da alanda Mera Islah ve Amenajman projesi
uygulanacaktr.

Proje kapsamnda 3 adet oban barna, 3 adet basit hayvan barna, 12 adet svat, 12
adet tuzluk merann eitli yerlerine otlatmay dzenlemek amacyla yaplmtr.

Gbreleme ve yem bitkileri retimi yapmak amacyla; 25 ton TSP gbresi, 30 ton
Amonyum nitrat alnacaktr.

Ayrca geen yl slah almalarnn uyguland Yamast meralarnda kullanlmak
zere 24 ton TSP gbresi, 15 ton Amonyum nitrat, 3 ton yem bitkisi tohumu alnacaktr.

Tablo F.2. limiz Merkez ve lelerindeki Mera Kanunu uygulamalar.


le Ad

Toplam Ky
Says

Tespit Yaplan
Ky Says

Tespit Yaplan
Alan ( ha)

Tahdit Yaplan
Alan (ha)
Merkez 36
16
3.319 -
Ardanu 49
19
9.228 7.691
Arhavi 30
15
3.424 -
Borka 35
11
7.544 -
Hopa 29
3
0 -
Murgul 10
2
2.270 -
avat 62
11
5.644 2.436
Yusufeli 59
16
13.869 3.513
Toplam 310 93 45.298 13.640
Kaynak: l Tarm Mdrl

205


Tablo F.3. limiz Merkez ve lelerinde Yllar itibariyle Yaplan Mera Tespit ve Tahdit
almalar


Yllar

Tespiti Yaplan
Ky Says

Tespit Edilen
Alan

Tahdidi Yaplan
Ky Says

Tahdidi Yaplan
Alan
2001 18
6.421
18 6.669
2002 14
8.227
14 6.971
2003 33
17.506
0 0
2004 28 13.144 0 0
2005 21 * 0 0
Toplam 114 45.298 32 13.640
* Alanlar henz tespit edilmemitir.
Kaynak: l Tarm Mdrl


F.1.3. Sulak Alanlar

limiz snrlar ierisinde Sulak Alan bulunmamaktadr.

F.1.4. Dier Alanlar (Stepler vb.)

limiz snrlar ierisinde Stepler vb. dier alanlar bulunmamaktadr.

F.2. Flora (B.2.4 Flora Blmnde ncelenmitir.)
F.2.1. Habitat ve Topluluklar
F.2.2. Trler ve Populasyonlar
F.3. Fauna (B.2.5 Fauna Blmnde ncelenmitir.)
F.3.1. Habitat ve Topluluklar
F.3.2. Trler ve Populasyonlar

F.3.3. Hayvan Yaama Haklar
5199 Sayl Hayvanlar Koruma Koruma Kanununun 5. Maddesi kapsamnda ;
a) Hayvanlarn korunmas ve refahnn salanmas ile ilgili olarak kurum kurulularn
il dzeyindeki faaliyetlerini izlemekle, ynlendirmekle ve bu konuda gerekli koordinasyonu
salamakla,
b) Yerel hayvan koruma grevlileri ve gnll kurulular ile ibirlii yaparak sahipsiz
hayvanlarn kontroln takip etmekle,
c) Yerel hayvan kopruma grevlilerinin mracaatlarn deerlendirmekle ve bu
grevlilerin hayvan refah konusunda gerekli eitimi almalarn salamakla, yerel hayvan
koruma grevlisi adaylarn il hayvan koruma kurullarna bildirmekle,
) Olumsuz faaliyetleri tespit edilen yerel hayvan koruma grevlileri ile ilgili olarak il
hayvan koruma kuruluna belgelerinin iptali iin talepte bulunmakla,
d) l hayvan koruma kurulunun almaarna katlmakla,
e) Sahipsiz hayvanlarn kayt altna alnmas ile ilgili faaliyetleri, belediyelerle ve
gnll kurulularla egdm salayarak yaptrmakla,
206

f) Hayvan sevgisi, korunmas ve yaatlmas ile ilgili eitici faaliyetleri belediye,
gnll kurulu ve yerel hayvan koruma grevlileri ile koordineli olarak dzenlemekle,
g) Sahipsiz ve gten dm hayvanlar ile ilgili olarak belediyelerce geici
bakmevlerinin oluturulmasn salamakla,
) Bu ynetmeliin uygulanmasn salamak iin gerekli denetimleri yapmakla ve
denetim sonucunda bu Ynetmelik hkmlerine aykr davranan 5199 sayl Kanunun ilgili
maddesinde geen hkmleri uygulamakla,
h) Denetim elemanlarnca, hayvanlarna eziyet veren hayvan sahiplerine gerekli yasal
ilemleri yapmak suretiyle hayvanlarna el koymakla, uygun bir geici bakmevine
gnderilmesini salayarak koruma altna almakla yada sahiplenilmesini salamakla,
) Herhangi bir sebeple kapatlmak istenilen geici zel bakmevlerinin mracaatlarn
kabul ederek, hayvanlarn uygun bir geici bakmevine aktarlmasn salamakla,
i) Bu Ynetmelik hkmlerine gre, geici bakmevi ve zel geici bakmevi amak
isteyenler ile mobil ksrlatrma nitelerini amak isteyenlerin mracaatlarn deerlendirerek
izin vermekle grevli ve sorumlu olup, grev ve sorumluluklarn yerine getirmektedir.

F.3.3.1. Evcil Hayvanlar
Artvin Valilii l Hayvanlar Koruma Kurulunda l Mdrlmz sekreterya grevini
yrtmekle sorumlu olup, ilgili belediyeler ile almalar takip etmektedir.

F.3.3.1.1. Sahipli Hayvanlar
Sahipli hayvanlarla ilgili bilgi envanterleri 5199 sayl Hayvanlar Koruma Kanunu,
ilgili ynetmelikler kapsamnda kayt altna alnmakta olup, l, le ve Belde
Belediyelerimizde bulunmaktadr.

F.3.3.1.2. Sahipsiz Hayvanlar
Sahipsiz hayvanlarla ilgili bilgi envanteri 5199 sayl Hayvanlar Koruma Kanunu,
ilgili ynetmelikler kapsamnda kayt altna alnmakta olup, l, le ve Belde
Belediyelerimizde bulunmaktadr.
Sahipli ve sahipsiz sokak hayvanlar ile ilgili belediye bakanlklarnca yaplan ve her
yln (Ocak-Haziran, Temmuz-Aralk)olmak zere iki dnem sonunda, l Mdrlmze
Artvin Belediyesi, le ve Belde belediye bakanlklarnca bilgi envanteri gelmektedir.
l Mdrlmz ilgili belediyeler tarafndan yaplmas planlanan geici bakm evleri
ve barnak yapm inas iin proje teminini yapmaktadr. avat Belediyesi 2010 ylnda
Geici Kpek Barnan yapm ve faaliyetini srdrmektedir.
Artvin Belediyesi, le ve Belde Belediyeleri tarafndan 2010 yl ikinci dnem
(Temmuz-Aralk) iin yaplan poplasyon ile ilgili bilgi envanteri listesi aadadr.



Belediye
(l/le)
Bakmevi
Kapasitesi
(Hayvan
says)
Bakmevinde
Sahiplendirilen
Hayvan Says
Ksrlatrl
an Hayvan
Says
Alanan
Hayvan Says
aretlenen
Hayvan
Says
Alnd
Ortama
Braklan
Hayvan
Says
Belediye
Snrlar
Dahilindeki
Tahmini
aretlenmemi
Sokak
Hayvan Says
Di
i
Erkek Kuduz Karma
A
Artvin
Belediyesi
----- ---- ---
-
---- ---- ---- ---- ---- 45
avat
Belediyesi
40 20 ---
-
---- 15 5 20 ---- 15
Murgul
Belediyesi
----- ---- ---
-
---- ---- ---- ---- ---- 2
207

F.3.3.2. Nesli Tehlike Altnda Olan ve Olmas Muhtemel Evcil ve Yaban Hayvanlar
Artvin lindeki Nesli Tehlike Altnda Olan ve Olmas Muhtemel Evcil ve Yaban
Hayvanlarndan Bazlar:
TR-1: Capraaegagrus.Yaban Keisi
TR-2: Ursus ArctosBoz Ay
TR-3: PantherapardussubspLeopar
TR-4: Rhinolophushipposideros.Kk Nalburunlu Yarasa
TR-5: Martesfoina...Kaya Sansar
TR-6: Lepusauropaus..Yabani Tavan
TR-7: AllactagawilliamsiArap Tavan
TR-8: Aquilaheliacamparator Kartal
TR-9: Aquilacalanga...Byk Orman Kartal
TR-10: Falconaumanni ...Kk Kerkenez
TR-11: Crexcrex..Bldrcn Klavuzu
TR-12: Spermophiluscitellus..Tarla Sincab
TR-13: Salmotruttamacrostigma.Da Alas
TR-14: CyprinuscarpioSazan Bal
TR-15: Viperakaznakovi.Kafkas Engerei
TR-16: Viperapontica.oruh Engerei

F.3.3.3. Hayvan Haklar hlalleri
Hayvan Haklarn hlal etme durumlarna ilikin tedbirler Artvin Valilii ve l
Mdrlmz tarafndan l, le ve Beldelerde Yerel Hayvanlar Koruma Grevlilerinin
oluturulmas iin faaliyet almalar srdrlmektedir.

F.3.3.4. Valilikler, Belediyeler ve Gnll Kurulularla birlii
Artvin Valilii tarafndan l Hayvanlar Koruma Kurulu toplantlarnda ilgili kurum,
kurulular ve Sivil Toplum Kurulular ile ibirlii ierisinde yrtlmektedir.

F.4. Hassas Yreler Kapsamnda Olup (*) Blmndeki Bilgilerin stenecei Alanlar
F.4.1. lkemiz Mevzuat Uyarnca Korunmas Gerekli Alanlar
F.4.1.1. 2873 Sayl Milli Parklar Kanununun 2. Maddesinde Tanmlanan ve Bu Kanunun 3.
Maddesi Uyarnca Belirlenen Milli Parklar, Tabiat Parklar, Tabiat Antlar ve
Tabiat Koruma Alanlar

MLL PARKLAR
Alann Bulunduu l : ARTVN

Alann Resmi Ad : HATLA VADS MLL PARKI

Corafi Konumu : 41 03 00/41 14 00 Kuzey enlemleri ve 41
3130/414700
Dou Boylamlar arasnda yer almaktadr.

Alan : 17104,0 Ha.

Toplam Alan (km) : 171,04 Km2

Kara Yzeyi (km) : 171,04 Km2

208

Su Yzeyi (km) : --

Ky Ykseklii (m) : En Dk; 170 m, En Yksek; 3224 m

Yasal Konum : Alan 31 Austos 1994 tarih ve 22037 Sayl Resmi Gazetede
yaynlanan Bakanlar Kurulunun 94/5841 Sayl Karar ile 2873
Sayl Milli Parklar Kanununa gre Milli Park olarak ilan
edilmitir.

nsan Nufusu : Milli Park iinde sadece Talca Ky bulunmaktadr.

Ulam ve Altyap : Alann Artvin ehir merkezine uzakl 10 km dir. Yol
stabilizedir.Su ebekesi vardr, kanalizasyon ebekesi yoktur.

Flora ve Fauna : Sahada relik ve endemik klarakterdeki bitki rts, ilgin
jeolojik ve jeomorfolojik yaps, esiz peyzaj gzellikleri, zengin
faunas ve rekreasyonel potansiyeli mevcuttur. Sahada 530 eit
bitki tr mevcuttur. Bunlardan 85 adedi relik-endemik trdr.
Bitki trlerinden 50 civarndaki trler ila sanayinde kullanlan
bitkilerdir. Sahada bulunan bitki trlerinden bazlar, aa
olarak; Ladin, Gknar, Saram, Kayn, Grgen, Kzlaa,
Mee, Al, Karaaa, Akaaa, Kavak, Kestane, Porsuk, ve
Ihlamur, aack olarak; Orman Gl, Fndk, imir, Kara
Yemi, vez, al olarak; Yaban Gl, Brtlen, Ay zm,
Otsu bitkiler olarak; oban Pskl, ilek, Erelti Otu, Kekik,
Mrver, ve srgan trleri bulunmaktadr.
Hayvan trleri olarak; memeli hayvanlardan; Da Keisi,
Sincap, Sansar, Ay, Domuz, Kurt, Tilki, Tavan, akal, Ceylan,
ku trlerinden; Keklik, See, Aakakan, Karatavuk, Atmaca,
Bldrcn, Doan, balk trlerinden; Alabalk, srngenlerden;
Kertenkele, yln ve Kaplumbaa trleri bulunmaktadr.

Alann Kullanm Amalar : Rekrasyon, turizm ve aratrma amal deerlendirilebilir.
Mevcut Sorunlar : Ladin aalarna zarar veren kabuk bcekleri ile ilgili
sorunlarla biyolojik mcadele devam etmekte, ayrca alan ile
ilgili master plan yaplmad iin eitli sorunlar
yaanmaktadr.

Alann Bulunduu l : ARTVN

Alann Resmi Ad : KARAGL-SAHARA MLL PARKI

Corafi Konumu : 41 11 00/42 20 00 Kuzey enlemleri ve 42
2500/423000
Dou Boylamlar arasnda yer almaktadr.

Alan : 3.304,00 Ha.

Toplam Alan (km) : 33,04 Km2

209

Kara Yzeyi (km) : 32,99 Km2

Su Yzeyi (km) : 0.05 Km2

Ky Ykseklii (m) : En Dk; 1140 m, En Yksek; 2616 m

Yasal Konum : Alan 31 Austos 1994 tarih ve 22037 Sayl Resmi Gazetede
yaynlanan Bakanlar Kurulunun 94/5841 Sayl Karar ile 2873
Sayl Milli Parklar Kanununa gre Milli Park olarak ilan
edilmitir.

nsan Nufusu : --

Ulam ve Altyap : avata Sahara blm 8 km, Karagl blm 19 km dir.
Artvine 80 km. Ardahana 45 km.dir.

Flora ve fauna:Ender manzara gzellikleri, kltrel, rekreaksyonel ve turistik potansiyeli
olan sahada Bitki trlerinden; Aa olarak; Ladin saram, Ahlat, Aak olarak; Orman
gl, Kzlck, Fndk, al olarak; Orman ilei, Brtlen ve Otsu Bitkiler olarakta; Erelti
ve ayr otlar bulunmaktadr.

Hayvan Trlerinden; Memeli Hayvanlardan; Ay, Kurt, Tavan, Domuz, Porsuk, Tilki,
Sincap, Vaak, Kulardan; Keklik, Doan, Yabani Gvercin, Karga, Saksaan, Srck,
Alakarga, Balklardan; Alabalk ve Sazan, Srngenlerden ise Ylan, Kertenkele ve
Kaplumbaa bulunmaktadr.

Alann Kullanm Amalar: Rekreasyon, eitim ve aratrma amal kullanlabilir.Sahada 15
Yatak kapasiteli bir konaklama tesisi bulunmaktadr. Sahada manzara seyri bulunan bir gl
bulunmaktadr.

Mevcut Sorunlar: Milli Park ierine birok yollardan giri-k yaplmasndan dolay
giri-klarnkontrol edilememektedir,karagl blmnde gln alt tarafnda bulunan
arazi zerinde toprak kaymalarnn olmas, kadastro yaplmad iin kaak yaplama
mevcut.Alana ait 2008 ylnda Uzun Devreli Geliim Plan yaplm olup, faaliyetleri
devam etmektedir.











210

TABAT PARKLARI

Alann Bulunduu l: ARTVN

Alann Resmi Ad :BORKA-KARAGL TABAT PARKI

Corafi Konumu:Tabiat Park 41 52' 30" Kuzey boylamlar ve 41 52' 40" enlemleri
arasnda bulunmaktadr. Karagl, Kuzey Anadolu Dalarnn devam niteliinde olan Karal
Dalarnn (3415 m) kuzeybatsnda yer almaktadr. Borka-Karagl Tabiat Park 1370
metreden balayarak Heba Yaylasna (2150 m.) dein uzanmakta, Borka ilesi snrlar
dahilinde yer almaktadr. Borka-Karagl Tabiat Park, Aralk Ky (Tarlaba, Korucuk,
Yazlar, Zinzigal, Demirci, Konuklar,
Dz, Bardakl, Takpr, Derekent,
Takarolu, Sargl Mahalleleri) ve
Atanolu Ky (atak, Girgevli,
Kovucuk ve elibiolu Mahalleri) ile
Heba Yaylasn (2270 m) evreleyen
alann alt ksmnda kalmaktadr. Tabiat
parknda avu Da (2100 m),
Kkkaya Tepe (2152 m), Sakugune
Tepe (1983 m), Suvazvare Tepe (1901
m) bulunmaktadr. Bir heyelanla
meydana gelen gl, deniz seviyesinden
1450-1480 metre ykseklik aralnda
yer alr. Tabiat Park alannda bulunan
Karagl (1450 m) 10,6 hektarlk bir
alana sahiptir. Borka- Karagl Havzas;
oruh nehrinden balayarak, Aralk ve
Atanolu kylerinden Karal Dalarna
kadar (eski ismiyle Klaskur olarak
adlandrlan blge) uzanmaktadr.


Alan :368 Ha.

Toplam Alan (km): 3,68 Km
2

211


Kara Yzeyi (km) : 3,28 Km
2

Su Yzeyi (km) : 0,4 Km
2

Ky Ykseklii (m) :En dk; 1370m En yksek; 2150m

Yasal Konum : Artvin ili Borka ilesi snrlar dahilinde bulunan 368 Halik blm
Bakanlk Makamnn 14/08/2002 tarih ve 438 sayl Olurlar ile Borka-Karagl Tabiat Park
olarak koruma altna alnmtr.

nsan Nfusu: -

Ulam ve Altyap: Alann Artvin ehir merkezine uzakl 62 Kmdir.Yol Stabilizedir.

Flora ve fauna:Gl ierisinde alabalk ve tatl su levrei bulunmaktadr, flora ve fauna
asndan tr eitlilii zengin kaynak deerleri bulunmaktadr. Bitki peyzaj deeri olduka
n planda bulunmaktadr. ( Flora ve faunaalmalar dier konu balklarnda ayrntl olarak
verilmitir.)

Alann Kullanm Amalar: Rekreasyon, peyzaj, turizm ve eitim amal.

Mevcut Sorunlar: Erozyon nedeniyle gl dolma tehlkesiyle kar karyadr.



TABAT ANITLARI

Artvin limizde Tabiat Ant bulunmamaktadr.



TABATI KORUMA ALANLARI

Alann Bulunduu l: ARTVN

Alann Resmi Ad : AMBURNU TABATI KORUMA ALANI

Corafik Konumu : 4121 30-41 2230 Kuzey enlemleri ve 41 20 00-41
22 00 Dou boylamlar aras

Alan :191.0 Ha

Toplam Alan (km) : 1,91 Km
2

212


Kara Yzeyi (km) : -

Su Yzeyi (km) : -

Ky Ykseklii (km) : En dk ; 0 m En yksek; 470 m

Yasal Konum : Genel Mdrlmzn 31.12.1993 tarih ve MPG.MP.2. B.01-126 sayl
emirleri ile 2873 Sayl Milli Parklar Kanunun 3nc Maddesi 2inci Paragrafna istinaden
Tabiat Koruma Alan olarak tefrik ve tesis edilmitir.

nsan Nfusu: -

Ulam ve Altyap: Tabiat Koruma Alan snr Artvin'in merkezine 65 km uzaklkta olup, yol
asfalttr. Arhavi ilesine 3 km. uzaklktadr. Artvin-Hopa- Arhavi Devlet Karayolu ile
ulalmaktadr.

Flora ve fauna:Sahann en belirgin zellii, saramn deniz kysna indii nadir yerlerden
biridir. Ayrca Kuzeyden gelen gmen kularn Dou Karadeniz kylarna ulat ilk yerdir.
Sahada bitki trlerinden Aa olarak; Saram, Kzlaa, Ladin, Kayn, Akaaa, Grgen ve
Karaaa, Aak olarak; Orman gl, imir, Karayemi, Mumula, Kzlck, Fndk ve
vez, al olarak; Yaban gl, Karaal, Brtlen ve Ate dikeni, Otsu Bitkiler-den de ;
Yonca, Erelti, Stleen,Isrgan, Hanmeli ve oban psgl trleri bulunmaktadr.

Hayvan trlerinden; Memeli hayvanlardan; Ay ,Yaban Domuzu,Tilki, Tavan ve
Kurt, Kulardan; Atmaca, Mart ve Seregiller ve Srngenlerden Ylan ve Kertenkele
bulunmaktadr.

Alann Kullanm Amalar: Eitim, turizm ve aratrma.

Mevcut Sorunlar:Alan ierisinde zel mlkiyete konu arazilerin bulunmas.



Alann Bulunduu l: ARTVN

Alann Resmi Ad : CAML GORGT TABATI KORUMA ALANI

Corafi Konumu : 41 2500Kuzey,41 5630Dou

Alan : 490,5 Ha

Toplam Alan (km) : 4,905 Km
2

Kara Yzeyi (km) : -

Su Yzeyi (km) : -

Ky Ykseklii (km) : En Yksek; 2083 m. En Dk; 980m.
213


Alann Aklamal Tantm:Avrupa ve Orta Asyay iine alan geni corafyada ki en
byk doal yal orman ekosistemlerine burada rastlanmaktadr. Bundan dolay ileride
ekoturizm alan olarak deerlendirilebilir. Organik sertifikal tarm iin byk ekonomik
kalknma potansiyeli tamaktadr. Saf Kafkas Ar Irk iin gen koruma havzasdr. Zengin
flora ve fauna havzasdr. Biyoeitlilik asndan zengin kaynak deerlerine sahiptir.Camili
alannda UNESCO ve evre ve Orman Bakanlmz tarafndan GEF II Projesi uygulanm
ve l Mdrlmz tarafndan srdrlebilirlik faaliyetleri devam etmektedir.

Yasal Konum : 2873 Sayl Milli Parklar Kanunun 3. Maddesi, 2.Paragrafna istinaden
Bakanlk Makamnn 24.03.1998 tarih ve 148 sayl Olurlar ile Camili-Gorgit Tabiat
Koruma alan olarak ilan edilmitir.

nsan Nfusu:-

Ulam ve Altyap:Artvin iline 100 km, Borka ilesine 50 km uzaklktadr.

Flora ve fauna:Her biri ant olma zelliine sahip aalar bnyesinde bulunduran ve dnya
doa koruma kriterlerinde son derece nemli parametre olan Doal Eski Yal Ormanlardr.

Alann Kullanm Amalar: Turizm, peyzaj, eitim ve aratrma.

Mevcut Sorunlar: -



Alann Bulunduu l: ARTVN

Alann Resmi Ad : CAML EFELER TABATI KORUMA ALANI

Corafik Konumu : 41 2500 Kuzey, 41 5630Dou

Alan: 1453,0 Ha

Toplam Alan (km) : 14,53Km
2

Kara Yzeyi (km) : 14,53Km
2


Su Yzeyi (km) :-

Ky Ykseklii (km) :En Dk; 850m En Yksek : 3094 m

Alann Aklamal Tantm: Ilman kuak yamur orman tipinin orijinal vasflarn tayan
bir alandr. Flora ve fauna bakmndan zengin olmas sebebiyle aratrma konusudur ve
bilimsel deere sahiptir. Camili alannda UNESCO ve evre ve Orman Bakanlmz
tarafndan GEF II Projesi uygulanm ve l Mdrlmz tarafndan srdrlebilirlik
faaliyetleri devam etmektedir.

214

Yasal Konum : 2873 Sayl Milli Parklar Kanunun 3. Maddesi 2. Paragrafna istinaden
Bakanlk Makamnn 24.03.1998 tarih ve 273 sayl Olurlar ile Camili Efeler Tabiat
Koruma Alan olarak ilan edilmitir.

nsan Nfusu: -

Ulam ve Altyap: Borka ilesine 53 km mesafede olup, yolun 27 km.si asfalt 26 km.si
stabilizedir.

Flora ve fauna:3200 mm/ yllk ya ve srekli yksek bal nemin egemenlii altnda
derin vadiler boyunca ykselen bakir bitki rts ile bir Yamur Orman ekosistemi
zelliine sahiptir.

Alann Kullanm Amalar:Turizm, peyzaj, eitim ve aratrma.

Mevcut Sorunlar: -


F.4.1.2. 3167 Sayl Kara Avcl Kanunu Uyarnca evre ve Orman Bakanlnca
Belirlenen Yaban Hayat Koruma Sahalar ve Yaban Hayvan Yerletirme
Alanlar



YABAN HAYATI KORUMA SAHALARI

Alann Bulunduu l: ARTVN

Alann Resmi Ad : ORUH VADS YABAN HAYATI KORUMA SAHASI

Corafik Konumu : 40 4609/40 5200 Kuzey enlemleri 41 3408/41 4259Dou
boylamlar arasndadr.

Alan : 23.500 Ha

Toplam Alan (km) : 235 Km
2


Kara Yzeyi (km) :234,325Km
2


Su Yzeyi (km) :0,675 Km
2


Ky Ykseklii (km) : En dk; 245m En Yksek; 2354 m

Yasal Konum : 25.11.2002 tarih ve MPGAYDH.2 /Olur-246 sayl Bakanlk oluru ile tescil
edildi.

nsan Nfusu: -

215

Ulam ve Altyap:Artvine en yakn yeri86 km, Yusufeline en yakn yeri3 km, Erzuruma
en yakn yeri 46 kmdir.Artvin Erzurum karayolunun 40 kmlik ksm yaban hayat
gelitirme sahsnn ierisinde bulunmaktadr

Flora ve fauna:Yaban Keisinin Artvinde en optimum yaama alan olmas nedeni ile bu
sahada bu yaban hayvannn remesi ve oalmas amacyla Yaban Hayat Koruma Sahas
olarak ilan edilmitir.

Alann Kullanm Amalar: Aratrma, eitim ve av turizmi amal.

Mevcut Sorunlar: Youn av basksndan doan kaak avlanma , barajyapm faaliyetleri ve
buna bal olarak yaplacak olan yol yapm ve tadilat almalar.



Alann Bulunduu l: ARTVN

Alann Resmi Ad : BALIKLI MADEN YABAN HAYATI KORUMA SAHASI

Corafik Konumu : -

Alan :3491.5 Ha

Toplam Alan (km) : 350 Km
2


Kara Yzeyi (km) : 247,7Km
2

Su Yzeyi (km) : 2,3 Km
2

Ky Ykseklii (km) : -

Yasal Konum : -

nsan Nfusu: -

Ulam ve Altyap: avat lesine 45 Km uzaklktadr.

Flora ve fauna:Alanda nesli tehlike altnda olan yaban horozu yaamaktadr. Bu nedenle
koruma stats verilmitir.

Alann Kullanm Amalar: -

Mevcut Sorunlar: -

KAYNAKLAR: Flora, fauna, korunan alanlar, hayvan haklar ve hayvan saln
kapsayan bilgiler iin, Artvin Doa Koruma ve Milli Parklar ube mdrl, Artvin evre
Ynetimi ED ve Planlama ube Mdrl, 5199 Hayvanlar koruma Kanunu ilgili
Ynetmelii, Artvin oruh niversitesi Doc. Dr. zgr Eminaaolu, Trkiye Btkileri
216

Krmz Kitab, Trkiyenin 122 nemli Bitki Alan Kitab, artvinansiklopedisi, naturephoto-
cz.eu kaynaklarndan faydalanlmtr.


F.4.1.3. 2863 Sayl Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Kanununun 2. Maddesinin
a - Tanmlar Bendinin 1.,2.,3. ve 5. Alt Bentlerinde Kltr Varlklar,
Tabiat Varlklar, Sit ve Koruma Alan Olarak Tanmlanan ve Ayn
Kanun ile 3386 Sayl Kanunun (2863 Sayl Kltr ve Tabiat Varlklarn
Koruma Kanununun Baz Maddelerinin Deitirilmesi ve Bu Kanuna Baz
Maddelerin Eklenmesi Hakknda Kanun) lgili Maddeleri Uyarnca Tespiti ve
Tescili Yaplan Alanlar

(G.1.2 Kltrel Deerler Blmnde Bahsedilmitir.)

F.4.1.4. 1380 Sayl Su rnleri Kanunu Kapsamnda Olan Su rnleri stihsal ve
reme Sahalar
2005 yl rakamlar itibariyle ilimizde su rnleri avcl yapan ruhsatl gerek kii
says 894 ve tekne says 217 adet olup Karadeniz aklarnda avlanmaktadrlar. limizde 2
adet Su rnleri Kooperatifi bulunmakta olup bunlarn ye says 229 dur. Mevcut
kooperatifler ve yeleri deniz balkl zerine faaliyet gstermektedir.

sularda yetitiricilik yoluyla retim yapan reticiler herhangi bir yap altnda bir
araya gelmemitir. Ancak l Tarm Mdrlmz reticilerle bire bir grerek birlik ats
altnda toplanma konusunda almalarn srdrmektedir. limizde i sularda ticari anlamda
su rnleri avcl yaplmamaktadr.

limiz su rnleri yetitiricilii asndan ok byk potansiyellere sahiptir. Bunlarn
en banda kirlenme unsurunun olmad temiz akarsular ve kaynak sular yer almaktadr.

Ayrca ilimizde yaplan barajlarda 85.487da yzey alanyla gelecee ynelik byk bir
retim potansiyelini bnyesinde barndrmaktadr. Bu da ilimizde olmayan kafes balkl
retiminin bundan sonraki yllarda gerekleebileceini gstermektedir.

Tablo F.7.limizde bulunan Kltr Balkl retim Tesisleri

Tesisin Ad Tesis Sahibi Adres Balk
Tr
Proje
(Kapasite)
retim
(Ton)
Kameni * Tuncer MERTTRK Dz Ky-Borka G-A 10 20
Pnarl * Cahit DURAK Pnarl Ky-avat G-A 10 5
htiyarolu* Muammer HTYAROLU Kplce Ky-Yusufeli G-A 10 10
Talca * O.Nuri MEROLU Talca Ky G-A 13 13
Papila -2 * Ay-Pa Makina Ortacalar Ky-Arhavi G-A 125 125
Maviay* Bekir HACIBRAHMOLU Dz Ky-Borka G-A 59 45
Karal* Cengiz ZDEMR Alabalk Ky G-A 40 40
alayan -1* Hayrettin EMNOLU alayan Ky-Borka G-A 10 10
alayan -2* Hayrettin EMNOLU Akanta Ky-Murgul G-A 15 15
Gltekin * Fatih GLTEKN Varlk Ky G-A 10 10
Papila -1 * Ay-Pa Makina Esenky Ky-Hopa G-A 20 20
Pnar * sa ERKAN Kavak Ky-Arhavi G-A 30 30
Sidere* Gnay VURAL Derecik Ky-Arhavi G-A 3 3
Kurt * Hasan KURT Bostanc Ky-Yusufeli G-A 20 20
Ykr. Maden* Mehmet YARIM Yukar Maden Ky G-A 9 9
217

Dereboyu* ahamettin ASLANER Dere Mah. G-A 3 3
Gezer * brahim GEZER Kaynarca Ky-Borka G-A 3 3
Kk * A.Kemal KK Esenky Ky-Hopa G-A 3 2
Balta * Fethi BALTA Yncler Ky-Yusufeli G-A 3 3
abanolu * Erol ABANOLU Damar-Murgul G-A 3 3
Laet* Metecem ELK Kocabey Ky-avat G-A 3 3
Kamaz * Mehmet KAMAZ Tekkale Ky-Yusufeli G-A 3 3
Soysal * Necmi SOYSAL Dere Mah. G-A 3 3
Beli * Asm BEL Deirmendere Mah-
Hopa
G-A 3 3
Cengiz * Hasan CENGZ Kavak Ky-Arhavi G-A 3 3
*Alabalk Tesisi / G-AGkkua Alabal
Kaynak:l Tarm Mdrl

F.4.1.5. 4/9/1988 Tarihli ve 19919 Sayl Resmi Gazetede Yaymlanan Su Kirlilii
Kontrol Ynetmeliinin 17 nci ve 1/7/1999 Tarihli ve 23742 Sayl Resmi
Gazetede Yaymlanan Ynetmelikle Deiik 18.,19. ve 20. Maddelerinde
Tanmlanan Alanlar
Konu ile ilgili bir alma bulunmamaktadr.

F.4.1.6. 2/11/1986 Tarihli ve 19269 Sayl Resmi Gazetede Yaymlanan Hava Kalitesinin
Korunmas Ynetmeliinin 49. Maddesinde Tanmlanan Hassas Kirlenme
Blgeleri
Konu ile ilgili bir alma bulunmamaktadr.

F.4.1.7. 2872 Sayl evre Kanununun 9. Maddesi Uyarnca Bakanlar Kurulu
Tarafndan zel evre Koruma Blgeleri Olarak Tespit ve lan Edilen
Alanlar
limizde zel evre Koruma Blgeleri vb.Alanlar bulunmamaktadr.

F.4.1.8. 2960 Sayl Boazii Kanununa Gre Koruma Altna Alnan Alanlar
limizde 2960 Sayl Kanuna gre Koruma Altna Alnm Alanlar bulunmamaktadr.

F.4.1.9. 6831 Sayl Orman Kanunu Gereince Orman Alan Saylan Yerler
Konuyla lgili Ayrntl Bilgi F.1.1.2. ve F.1.1.4. Balklar Altnda Verilmitir.

F.4.1.10. 3621 Sayl Ky Kanunu Gereince Yap Yasa Getirilen Alanlar
limizde 3621 Sayl Kanuna gre Yap Yasa Getirilmi Alanlar bulunmamaktadr.

F.4.1.11. 3573 Sayl Zeytinciliin Islah ve Yabanilerinin Alattrlmas Hakknda
Kanunda Belirtilen Alanlar
limizde 3573 Sayl Kanunda Belirtilen Alanlar bulunmamaktadr.

F.4.1.12. 4342 Sayl Mera Kanununda Belirtilen Alanlar
Konuyla lgili Ayrntl Bilgi F.1.2. Bal Altnda Verilmitir.

F.4.1.13. 30.01.2002 Tarih ve 24656 Sayl Resmi Gazetede Yaymlanarak Yrrle
Giren Sulak Alanlarn Korunmas Ynetmeliinde Belirtilen Alanlar
limizde Sulak Alanlar bulunmamaktadr.
218


F.4.2. lkemizin Taraf Olduu Uluslararas Szlemeler Uyarnca Korunmas Gerekli
Alanlar
limizde Konuyla lgili Korunmas Gerekli Alanlar bulunmamaktadr.

F.4.2.1. 20/2/1984 Tarih ve 18318 Sayl Resmi Gazetede Yaymlanarak Yrrle
Giren Avrupann Yaban Hayat ve Yaama Ortamlarn Koruma Szlemesi
(BERN Szlemesi) Uyarnca Koruma Altna Alnm Alanlardan nemli
Deniz Kaplumbaas reme Alanlarnda Belirtilen I. ve II. Koruma Blgeleri,
Akdeniz Foku Yaama ve reme Alanlar
limizde Konuyla lgili Korunma Altna Alnm Alanlar bulunmamaktadr.

F.4.2.2. 12/6/1981 Tarih ve 17368 Sayl Resmi Gazetede Yaymlanarak Yrrle
Giren Akdenizin Kirlenmeye Kar Korunmas Szlemesi (Barcelona
Szlemesi) Uyarnca Korumaya Alnan Alanlar
limizde Konuyla lgili Korunma Altna Alnm Alanlar bulunmamaktadr.

F.4.2.2.1. 23/10/1988 Tarihli ve 19968 Sayl Resmi Gazetede Yaymlanan Akdenizde
zel Koruma Alanlarnn Korunmasna Ait Protokol Gerei lkemizde
zel Koruma Alan Olarak Belirlenmi Alanlar
limizde Konuyla lgili Belirlenmi zel Koruma Alanlar bulunmamaktadr.

F.4.2.2.2. 13/9/1985 Tarihli Cenova Bildirgesi Gerei Seilmi Birlemi Milletler evre
Program Tarafndan Yaymlanm Olan Akdenizde Ortak neme Sahip
100 Kysal Tarihi Sit Listesinde Yer Alan Alanlar
limizde Konuyla lgili Belirlenmi Alanlar bulunmamaktadr.

F.4.2.2.3. Cenova Deklerasyonunun 17. Maddesinde Yer Alan Akdenize Has Nesli
Tehlikede Olan Deniz Trlerinin Yaama ve Beslenme Ortam Olan Kysal
Alanlar
limizde Bahse Konu Deniz Trlerinin Yaama ve Beslenme Ortam Olarak
Belirlenmi Kysal Alanlar bulunmamaktadr.

F.4.2.3. 14/2/1983 Tarih ve 17959 Sayl Resmi Gazetede Yaymlanarak Yrrle
Giren Dnya Kltr ve Tabiat Mirasnn Korunmas Szlemesi nin 1. ve 2.
Maddeleri Gereince Kltr ve Turizm Bakanl Tarafndan Koruma Altna
Alnan Kltrel Miras ve Doal Miras Stats Verilen Kltrel, Tarihi ve
Doal Alanlar
limizde Kltrel ve Doal Miras Stats Verilmi Alanlar bulunmamaktadr.

F.4.2.4. 17/05/1994 Tarih ve 21937 Sayl Resmi Gazetede Yaymlanarak Yrrle
Giren zellikle Su Kular Yaama Ortam Olarak Uluslararas neme Sahip
Sulak Alanlarn Korunmas Szlemesi (RAMSAR Szlemesi) Uyarnca
Koruma Altna Alnm Alanlar
limiz Snrlar erisinde Sulak Alanlar bulunmamaktadr.


219

F.4.3. Korunmas Gereken Alanlar
F.4.3.1. Onayl evre Dzeni Planlarnda, Mevcut zellikleri Korunacak Alan Olarak
Tesbit Edilen ve Yaplama Yasa Getirilen Alanlar (Tabii Karakteri
Korunacak Alan, Biogenetik Rezerv Alanlar, Jeotermal Alanlar vb.)
limize ait Onayl evre Dzeni Plan bulunmaktadr.

F.4.3.2. Tarm Alanlar: Tarmsal Kalknma Alanlar, Sulanan, Sulanmas Mmkn ve
Arazi Kullanma Kabiliyet Snflar I, II, III ve IV Olan Alanlar, Yaa Bal
Tarmda Kullanlan I. ve II. Snf ile, zel Mahsul Plantasyon Alanlarnn
Tamam
limizde Konularla lgili Ayrntl Bilgiler E.3.1. Arazi Varl, E.3.1.1. Arazi
Snflar, E.3.1.2. Kullanm Durumu Balklar Altnda Verilmitir.

F.4.3.3. Sulak Alanlar: Doal veya Yapay, Devaml veya Geici, Sularn Durgun veya
Akntl, Tatl, Ac veya Tuzlu, Denizlerin Gel-Git Hareketinin ekilme
Devresinde 6 Metreyi Gemeyen Derinlikleri Kapsayan, Bata Su Kular
Olmak zere Canllarn Yaama Ortam Olarak nem Tayan Btn Sular,
Bataklk Sazlk ve Turbiyeler ile Bu Alanlarn Ky Kenar izgisinden tibaren
Kara Tarafna Doru Ekolojik Adan Sulak Alan Kalan Yerler
limiz Snrlar erisinde Sulak Alanlar bulunmamaktadr.

F.4.3.4. Gller, Akarsular, Yeraltsuyu letme Sahalar
limizde Konularla lgili Ayrntl Bilgiler Gller B.4.4., Akarsular B.4.3., Yeralt Su
letme Sahalar Tablo B.14. Balklar Altnda Verilmitir.

F.4.3.5. Bilimsel Aratrmalar in nem Arzeden ve/veya Nesli Tehlikeye Dm veya
Debilir Trler ve lkemiz in Endemik Olan Trlerin Yaama Ortam Olan
Alanlar, Biyosfer Rezervi, Biyotoplar, Biyogenetik Rezerv Alanlar, Benzersiz
zelliklerdeki Jeolojik ve Jeomorfolojik Oluumlarn Bulunduu Alanlar
limizde Konuyla lgili Belirlenmi Alanlar bulunmamaktadr.

F.4.3.6. Mesire Yerleri; 6831 Sayl Orman Kanununa Tabi Alanlarda Halkn
Rekrasyonel Kullanmn Dzenleyip, Kullanmnn Doal Yapnn Tahribine
Neden Olmadan Ynlendirilmesini Salamak zere Ayrlan Alanlar

ORMAN DNLENME YERLER


Alann Bulunduu l: ARTVN

Alann Resmi Ad : KAFKASR ORMAN DNLENME YER

Corafi Konumu: Artvin Merkeze bal Kafkasr mevkiinde

Alan : 10Ha.

Toplam Alan (km) :0.1 Km.2

Kara Yzeyi (km) : -
220


Su Yzeyi (km) :-

Ky Ykseklii (km) : -


Yasal Konum : Genel Mdrlmzn 05.10.1995 tarih ve 1.ART-03/509/3056 Sayl
emirleri ile (B) tipi Orman i Dinlenme Yeri olarak tescil edilmitir.

nsan Nfusu: -

Ulam ve Altyap: Saha Artvin ehir Merkezine 7 Km. uzaklkta olup, yolu tamamen
asfalttr.

Flora ve fauna: (B) tipi Orman i Dinlenme Yeri olup, sahada hayvan tr yoktur. Aa
trlerinden, ladin, Gknar ve Saram mevcuttur.

Alann Kullanm Amalar: Saha Turistik ve gnbirlik kullanm amal olduu iin sahada
kamelyalar, sat bfesi, adr, kamp yeri ve manzara seyir teraslar bulunmaktadr.

Mevcut Sorunlar: -

Alann Bulunduu l: ARTVN

Alann Resmi Ad : AAAYIRI ORMAN DNLENME YER

Corafik Konumu : Artvin li Merkez Kylerinden Ahlat Ky mlki snrlar iinde

Alan :5.0 Ha

Toplam Alan (km) : 0,5 Km
2

Kara Yzeyi (km) : -

Su Yzeyi (km) : -

Ky Ykseklii (km) : 1,250 Km.

Yasal Konum : Genel Mdrlmz tarafndan 06.19.1996 tarihinde (B) tipi Orman i
Dinlenme Yeri olarak tescil edilmitir.

nsan Nfusu: -

Ulam ve Altyap: Artvin ehir Merkezine 19 Km. uzaklktadr. Yolun 8 Kmsi asfalt, 11
Kmsi sabilizedir.

Flora ve fauna:5.0 Ha byklndeki sahada Aa tr olarak Ladin ve Gknar aalar
mevcut olup, hayvan tr yoktur.
221


Alann Kullanm Amalar: Saha gnbirlik kullanma uygun olduu dnlmekte olup,
yre insan rekreasyon ihtiyacn sahada piknik ve ksa mesafeli doa yry yaparak
giderilebilir. Sahann manzara seyir potansiyeli vardr.

Mevcut Sorunlar: Sahann iinde mevcut tesis yoktur.

G. TURZM
G.1. Yrenin Turistik Deerleri

Dnyada ve lkemizde deien turizm talep yaps ierisinde, genelde lkemiz, zelde
ise Artvin li, sahip olduu alternatif turizm rn kaynaklar asndan n plana kmaktadr.

nk; Artvin li, Dalaryla, Yaylalaryla, Glleriyle, Nehirleriyle, Kilise ve
Manastrlaryla, Camileriyle ve Kaleleriyle; Eitim, Macera ve Heyecan boyutu olan
destinasyonlaryla, btn bunlarn yannda, lde yaplmakta olan barajlarn blgeye
getirecei yapay baraj-gl rekreatif alanlaryla, nmzdeki yllara damgasn vurabilecek,
her trl argumanlar bnyesinde barndrmaktadr.

Yrenin folklorik ve kltrel zenginlii, krsalda yaamakta olan yerel halkn, turizm
yapma dncesini giderek motive etmektedir. nk, krsalda yaayanlar, kendi rf, adet ve
geleneklerini koruyarak, yine, geleneksel mimari zellikleri olan evlerinde, pansiyonculuk
yapmak istemektedirler. Kitle turizminde yaanmakta olan sorunlar karsnda, Artvin li,
planlama, altyap ve blge mimarisini n planda tutacak olan uygulamalar ile, nmzdeki
yllarda lkemizde yldz giderek ykselen llerin banda yer almas srpriz olmayacaktr.

nk; kitle turizminde kaynaklarn azalmas, youn evresel sorunlar nedeniyle,
dier alternatif rnlere doru bir ynelmenin olduu bilinmektedir. Srdrlebilir alternatif
turizm, blgenin biyolojik ve sosyolojik tama kapasitesi hesaplanarak, bir planlama
yaplmasn zorunlu klmaktadr. Ayrca, turizmin mevsimsellie bal bir alanda
younlamas yerine, yln her mevsiminde yaplabilir olmas gibi dnceleri de
iermektedir.

Kk gzeldir, mantndan hareketle, yerel ynetimler ve halkn bu konuda istekli
olmas, Artvinde daha planl, srdrlebilir ve denetlenebilir sistemlerin kurulacann en
byk gstergesi olarak deerlendirilmelidir.

G.1.1. Yrenin Doal Deerleri

Gemite oroksi, orok, Kollehis ve Klarceti, Osmanl Dneminde ise Livane olarak
bilinen Artvinin bu ismini nereden ald ve hangi tarihten itibaren kullanld tam olarak
bilinmemektedir. lk adlar oruh Irma ile ilikin olduu anlalmaktadr.

Artvinin tarihsel gemii avatn Meeli ve Yusufelinin Demirky yaknlarnda
bulunan bakr baltalara dayandrlarak M.. 3000li yllara Tun a na indirgenmektedir.
M..4. Yzylda blgeden geen Ksenophona gre Artvin ve evresinde Kolkhlar,
Makaronlar ve Taoklar gibi birok kavimlerin yaad dorulanmaktadr. M..1.Y.Y.'da
yaayan Corafyac Strabon; Romann Anadoludaki hakimiyeti srasnda Artvin ve
yresinin yerel krallklar hakimiyetinde olduunu belirtmektedir. Bundan sonra Arsakl ve
Sasan ynetiminde kalan Artvin, Ortaa dnemi ile birlikte (6 ve 7. Y.Y.) Bizansn
222

himayesinde Bagratl Krallnn ynetiminde kalmtr. 1015 tarihi itibari ile balayan
Seluklu Seferleri 12.Y.Y.'da Saltuklularla pekitirilmeye allmtr. Mool istilasnn
ardndan lhanllarn kontrolnde ldr Atabeklerinin ynetiminde Timur, Karakoyunlu,
Akkoyunlu ve Safevi gibi Trk devletlerinin himayesinde bulunmutur.

Yavuz Sultan Selim zamannda balayan Osmanl Egemenlii, Kanuni Sultan
Sleyman dnemi Erzurum Beylerinden skender Paann 1551de Atabeklerin bakenti
durumundaki Ardanu Kalesini fethetmesi ile tamamlanmtr. Osmanl dneminde Hopa ve
Borka; Trabzona, Artvin, Ardanu ve Yusufeli; merkezi Ahska olan ldr Eyaletine bal
olarak ynetilmitir. 1828de Osmanllarn Ruslara yenilmesi sonucu ldr kaybedilince
buraya bal birimler Erzurum Eyaletine dahil edilmitir. 1877-1878 Sava sonucunda 3
Mart 1878de imzalanan Ayastafanos Anlamas gerei o zaman Batum Livasna bal
Artvin, Ardanu, Borka, avat ve Hopann Kemalpaa buca sava tazminat olarak
Ruslara terkedilmitir. 3 Mart 1918de imzalanan Brest-Litovsk Antlamas gereince
Ruslar Artvin topraklarndan ekilmilerdir. Peine ngilizlerin ve Grclerin geici
igalleri olmusa da T.B.M.M.nin giriimleri sonucu 23 ubat 1921de Artvin Anavatana
kavumutur. 16 Mart 1921de imzalanan Moskova Antlamas ile bu durum kesinlik
kazanmtr.

7 temmuz 1921de sancak olarak kurulan Artvin, 24 Nisan 1924de le dnmtr.
l merkezi; Osmanl Devleti snrlar dahilinde olduu 1878 ylna kadar Trabzon vilayetine
bal Batum Sancann Livana Kazas merkezi olarak kalmtr. Merkez ileye bal 36
ky bulunmaktadr.

G.1.1.1. Konum

CORAF YAPI
Dou Karadeniz Blgesinde yer alan Artvin, dar bir alan iinde engebeli arazi zerine
yerletirilmitir. l topraklar 40-35 sn. ve 41 C 32 sn. kuzey enlemleri ile 41 C 7 sn. ve 42 C
sn. dou boylamlar arasnda yer alr. Yzlm 7.436 km2 olan ilin Karadeniz'e 34 km'lik
ky uzunluu; Grcistan Cumhuriyeti ile de 109 km'lik snr uzunluu bulunmaktadr.

Yzlm 7.436 km2 olan ilin Karadeniz'e 34 km'lik ky uzunluu; Grcistan
Cumhuriyeti ile de 109 km'lik snr uzunluu bulunmaktadr.

lin Merkez ile dahil 8 ilesi ve 308 ky bulunmaktadr. Mevcut 308 kyn 298i
Orman Ky nitelii tamaktadr. lde 8 i le Belediyesi olmak zere toplam 12 Belediye
bulunmaktadr.
l topraklarnn yaklak %53.05i ormanlarla kapldr. Orman ve aa trleri
bakmndan Trkiyenin en zengin yrelerinden biridir. Artvin topraklarnn byk bir
blm sarp ve geit vermeyen dalarla kaplanm, bu dalar kimi yerde daralp kimi yerde
de genileyerek uzanan oruh vadisi ile iki blme ayrlmtr. Mevcut yzey ekillerinden
dolay ova olarak nitelendirilebilecek dzlkler grlmezken, yrede Karagl adyla
anlan kk gllere ska rastlanr. Bu gllerin ekseriyeti buzul vadilerin diplerinde
olumu mren, buzul ve set glleridir.

KLM
Artvin'de iklim, yeryz ekillerinin zellikleri nedeniyle blgelere gre eitlilik
gstermektedir. Ky kesimlerinde lk ve yal bir iklim tipi egemendir. Buna karn, il'in i
blgelerine doru, yksek kesimlerde klar srekli ve bol karl, yazlar serin geer. oruh
223

Vadisinin derin tabannda, kyya oranla daha az yal, klar sert olmayan bir iklim tipi
vardr.

NFUS
Artvin ilinde 2000 nfus saymna gre 191.934 kii yaamaktadr. Artvin ehir
merkezinin nfusu 23.157 kii, merkez kylerinin nfusu ise 11.415 kiidir.

2000 Nfus Saymna Gre Artvin li Nfusu

LELER

EHR

KY

TOPLAM
NFUS ARTI
HIZI (%)
ARTVN MERKEZ 23.157 11.415 34.572 1.03

ARDANU

5.278

9.199

14.477

-20.56

ARHAV

14.079

5.268

19.347

5.28

BORKA

9.008

18.646

27.654

-9.23

HOPA

15.445

17.139

32.584

5.43

MURGUL

3.801

4.742

8.543

-33.56

AVAT

7.325

18.299

25.624

-23.08

YUSUFEL

6.105

23.028

29.133

-24.06

TOPLAM

84.198

107.736

191.934

-10.33

ETM
ldeki arazinin engebeli bir yapya sahip olmas nedeniyle, halkn tarm yapabilmesine
elverili arazi paralar, nfus younluuna gre az miktarda bulunmaktadr. Bu nedenlerden
dolay, gerek kent merkezinde, gerek krsal alanlarda okuma-yazma oran yksek olup,
eitimlerini tamamlayanlarn byk bir ounluu kent dnda bulunan illerde Kamu da ve
zel sektrde grev almlardr.

LDEK OKUL SAYILARI LDEK RENC SAYILARI
ANAOKULU 3 OKUL NCES 1.777
BSO SAYISI 93 LKRETM 23.210
5 SINIFLI LKRETM OKULU 5 ORTARETM 8.256
8 SINIFLI LKRETM OKULU 64 AIK LKRETM OKULU 434
YBO 5 AIKRETM LSES 1.732
PO 5 YAYGIN ETM 8.704
ORTAGRETM OKULU 32
FAKLTE 2
YKSEKOKUL (2 YILLIK) 2
TOPLAM 211 44.113
224


ULAIM
Deniz Yolu; Artvin linin Karadenize sahil Hopa ilesinde Liman bulunmakta olup bu
limanda yk tamacl yaplmaktadr.
Adres : Liman Bakanl Hopa /ARTVN. Tel. 0(466) 351 40 67

Hava Yolu; En yakn havaalan Erzurum (226 km.) , Kars (202 km.) ve Trabzon (234 km.)
illerinde bulunmaktadr.
Artvin linin baz il merkezlerine uzakl;
stanbul 1.317 km.
zmir 1.570 km.
Ankara 999 km.
Antalya 1.506 km.
Samsun 964 km.
Trabzon 234 km.
Rize 159 km.
Erzurum 226 km.
Kars 202 km.
Ardahan 117 km.

Artvin'in lelerine olan uzakl;
Ardanu 34 km.
Arhavi 77 km.
Borka 32 km.
Hopa 67 km.
Murgul 50 km.
avat 71 km.
Yusufeli 103 km.


G.1.1.2. Fiziki zellikler

Artvin yresi salk turizmi asndan ideal alanlardan biridir. 800-2000 m aras
ykseltiler "salkl iklim kua" kabul edilir. Artvin'de kyler, mezralar ve yaylalar adeta
bu zellik hesaplanarak dzenlenmitir. lde bulunan termal kaynaklarda nemli yer
tutmaktadr.

LDEK TERMAL KAYNAKLAR

TERMAL KAYNAIN BULUNDUU
YER
HANG HASTALIA Y GELD (
Halk arasnda sylenen)
Artvin-Kafkasr Romatzmal hastalklar
Artvin-Genya Yaylas Bilinmiyor
Artvin-Zeytinlik Sant Mevkii Mide ikayetleri
Artvin-Merkez ehitlik Ky Hemoroit+Romatzmal hastalklar
Ardanu Gle Ky Romatizma arlar
Ardanu Ball Ky Romatizma arlar
Ardanu Bulank Ky Romatizma arlar
Ardanu Tepedz Ky Romatizma arlar
Ardanu Torbal Ky Romatizma arlar
225

Ardanu Sakarya Ky Romatizma arlar
Ardanu Kap Ky Mide arlar
Borka Karky Mevkii Bbrek ve mide ikayetleri
Borka Balc Ky Karn arlar
Murgul Korucular Ky Mide ve bbrek arlar
avat Maden Ky Bilinmiyor
avat ermik Ky Goriyet Mevkii Romatizma arlar
avat Kocabey Ky Laet Mevkii Romatizma arlar
avat Meeli Ky Agara Mevkii Romatizma arlar
avat Ciritdz Ky Beleet Mevkii Eklem arlar
avat Yavuz Ky Cerma Mevkii Prostat ve bbrek arlar
avat Ilca Ky Sakat Mevkii Egzama arlar
avat Ilca Ky Karapnar Mevkii Bel arlar
avat Veliky iinet Mevkii Kant
avat Karaaa Ky Civlik Mevkii Kant
avat Tepeky Jejeta Mevkii Romatizma arlar
avat enky Kargabazar Mevkii Gz hastalklar
avat Kirazl Ky Kpr Mevkii Romatizma arlar
Yusufeli Sargl Sarsular Mevkii Romatizma ve Mide arlar
avat amlca Ky Handeresi Mevkii Romatizma arlar
Borka Otingo ermii Romatizma

G.1.2. Kltrel Deerler
KORUNAN ALANLAR

a- Karagl-Sahara Milli Park
Karagl Sahara Milli Park Karagl ve Sahara Yaylas olmak zere iki ayr sahadan
olumaktadr. Karagl ve evresinde genel olarak paleojen ve neojen arazileri yer alr.
Karagl kayan ktlenin gerisindeki anakta biriken sularn meydana getirdii bir heyelan
gldr. Gl evresi ladin ve amlarn meydana getirdii youn ormanlarla kapl ender
manzara gzelliklerine sahiptir. Sahara yaylas ise; yrede eim deerlerinin olduka
yksek olduu arazide, 1700-1800 m.lerde yer alan snrl dzlklerden biridir. Jeolojik
formasyon ynnden ilgin yapya sahiptir. turizm asndan Sahara Pancar
enlikleriyle ekonomik katk salamaktadr. Sahann 3766 hektarlk ksm 1994 ylnda
Milli Park kapsamna alnmtr.
b-Artvin - Hatila Vadisi Milli Park

226

Milli Park, oruh nehrinin ana kollarndan birisi olan Hatila Vadisi ve birok yan
derelerini iermektedir. Hatila Vadisinin genel karakteri; V tipi, dar tabanl, gen vadi
zelliindedir. Vadi boyunca litolojik farkllklardan kaynaklanan eim krklar ortaya
kmtr. Bu eim krklar, akarsuda elalelerin oluumunu salamtr. Vadi yatann
derine anmasnn, yana doru almndan daha kuvvetli olmasndan dolay vadi
yamalarnn eimi %80 hatta baz kesimlerde %100 'e ulamtr. Yamalarn gerek fiziksel
paralanma ve ktle hareketleri gerekse yan dere ve heyelanlarla ilenmesi sonucu vadide,
ok hain bir topografya ortaya kmtr. Bu topografya , vadinin orta kesimlerinde kanyon
ve boaz oluumunu salamtr. Vadinin orta ve yukar aznda ok zengin ve youn olan
vejetatif rt ; bnyesinde ok eitli bitki trlerini barndrmaktadr. Bu trler ierisinde
dikkati eken belirgin zellik bitki rts aa vadide genel olarak Akdeniz iklim karakterini
yanstmasdr. Dolaysyla buradaki bitki rts relikt bir zellik gstermektedir. Hatila
Vadisi zengin bir fauna da iermektedir. Hatila Vadisinin gerek ilgin jeolojik ve
jeomorfolojik yaps ve gerekse zgn bitki topluluklar yreye lkemizde nadir rastlanan bir
alan zellii vermektedir.
c-amburnu Tabiat Koruma Alan,
Saramn deniz kysna indii nadir yerlerden biridir. Ayrca kuzeyden gelen gmen
kularn Dou Karadeniz dalarna ulat ilk yerdir.

d-Maahel Gorgit Tabiat Koruma Alan,
Doal yal orman, her biri ant olma zelliine sahip aalar bnyesinde barndran
ve dnya doal koruma kriterlerinden son derece nemli parametre olan Doal Eski
Ormanlardandr.

e-Maahel Efeler Tabiat Koruma Alan,
3200mm. Yllk ya ve srekli yksek bal nemin egemenlii altnda derin vadiler
boyunca ykselen bakir bitki rts ile bir Yamur Orman Ekosistemi zelliine sahiptir.

f- Kafkasr Orman i Dinlenme Yeri,
am ormanlar ile kapl olan bu mesire yerinin Artvin l merkezine uzakl 8 km.dir.
Burada her yl Haziran aynda Kafkasr Festivali dzenlenmektir. Bu festivalde; geleneksel
boa greleri ve karakucak greleri yaplmaktadr.

g- Balkl-Maden Yaban Hayat Koruma Sahas,
Bu saha Merkez Av komisyonunca Yaban Horozunun korunmas ve retilmesi
amacyla korunmaya alnmtr.
Ayrca, oruh Vadisi Yaban Hayat Koruma Sahas ve Aaayr Orman i Dinlenme
Yeri ilgi ekici yerlerdendir.

KLTR TURZM










227

Artvin li Kltrel Turizm Kaynaklar Envanteri

TARH DEERLER MERKEZ ARDANU ARHAV BORKA HOPA AVAT YUSUFEL MURGUL

* Arkeolojik
Kalntlar (Kale,
hamam,eme,
kpr,maara vb.)
-Artvin Kalesi
-Sarbudak Kalesi
-Berta Kprs
-Salih bey emesi
-Gevhernik Kalesi
-Ferhatl Kalesi
-Kutlu Ky Kalesi
-Aydn Ky Kalesi
-Klarcet Kalesi
-Sakarya Ky Bal
Maaras
-Kplce Maaras
-Salet Kprs
-Avclar Kprs
-Kale Mahallesi
Hamam

-Cia Kalesi
-ifte Kprler
-Derecik Kprs
-Ortacalar ifte
Kpr
-Dzky
-Vaniti ve Han
Kprleri
-Demirciler Ky
Kprs
- Gz
Kprs
-Ciha
Kalesi
Kemalpaa,
Osmaniye
ve Alba
Kprleri
-Satlel
Kalesi
Civarhisar
Kalesi
-Parih
Kalesi
-Otluca
Ky
Mahzeni
-Demirkent
Kalesi
-Kprgren
Kalesi
-Esbeki Kalesi
-Bostanc Ky
Kalesi
-Bakrtepe
Ky Savangin
Maaras
-Murgul
Kprs

* Dini Yaplar (Cami,
trbe, kilise, apel
vb.)
-Balcolu Camii
-Merkez Camii
-Salihbey Camii
-Aamaden Camii
-Orulu Camii
-Zeytinlik Camii
-Merkez Zeytinlik Aa
veYukar Trbeler
-Dolishane Kilisesi
-Porta Kilisesi
(Manastr)
-Opiza Manastr
-skender Paa Camii
-Aydn Ky Camii
-Bereket Ky Camii
-Yeni Rabat Kilisesi
-Dikyama Ky
Camii
-Ulukent Ky
Camii
-Muratl Camii
-Yeniyol Camii
-Dzky Camii
-brikli apeli
-Aralk Ky
apeli
-Kocabey
Camii
-Stl
Camii
-Kprl
Camii
-Cevizli
Kilisesi

-Bakrtepe
Camii
-Yaylalar Camii
-nanl Ky
Camii
- Barhal Kilisesi
-han Kilisesi
-Drt Kilise
((Manastr)
-Aslanl
Camii
* Geleneksel Mimari Ahap ve ta malzeme yre mimarisinin zgn karakterini oluturmaktadr.

228

KLSE-MANASTIR-APEL

han Kilisesi Barhal Kilisesi
a- Barhal (Altparmak) Kilisesi:
Yusufeli ilesi Sargl buca Altparmak kyndedir. Kilise, 9 ncu Y.Y.da
Kral David Magistros zamannda yaplarak Vaftizci Yahya ya adand yazl kaynaklardan
anlalmaktadr. 1677 ylnda Hac erif Efendi tarafndan onartlarak camiye evrilmitir.
Kilise, yontma ta ve kesme tatan yaplan kiremitlerden ats balanm, harsz bir zemine
dayanmadan Lambal denilen planda yaplmtr. Yap, dtan 28.40X18.65 cm.
boyutlarnda, nefli bazilikaldir. Gri renkli dzgn kesilmi talarla rtlm cepheler
gney ve kuzeyde e boyutlu, dou ve batda ortadan yanlara doru alan kre kemerlerle
hareketlendirilmitir. Pencere stndeki alak kabartma tekniinde yaplm bitkisel figrl
sslemeler iyi durumdadr. Yusufeli ilesinden 30 km.lik yolla gidilmektedir.

b- han (Dayolu) Manastr Kilisesi:
Yusufeli ilesine bal han ky ierisindedir. Kiliseye Oltu gzergah
zerinden Artvin-Erzurum balantl Devlet Karayolunun 92. km.sinden kuzey ynne
ayrlan 7 km.lik yol ile gidilmektedir. 951 tarihli el yazmasna gre Kilise; Rahip
Khandzdann (759-861) yeeni ve rencisi Rahip Seba tarafndan, Kral Andernesenin
destei ve maddi katks ile yaptrlmtr. Manastrn yapmna 955 ylnda Grc Kral David
zamannda balanm, 1027 ylnda Bagratl Kral Magistros tarafndan bitirilmitir.
Gneybatda Meryem Ana apeli bulunmaktadr. 35 m. uzunluunda 20.75 cm. geniliinde
olan yap, kubbeli bazilikal plan tipindedir.

b- Drtkilise(Tekkale):
Yusufeli ilesinin 4 km. gneybatsnda Tekkale kynde olup kyden 7 km.
sonra mezra yolu zerinde bulunmaktadr. Manastrn 9 ncu Y.Y.da Grc Kral David
tarafndan yaptrld, yap topluluuna bakldnda bir Rahibe Okulu olduu
anlalmaktadr. Manastr; an kulesi, yemekhane, seminer odas ve apelden olumaktadr.
Kilise, plan asndan Barhal Kilisesine benzemektedir. Yredeki Ortaa dnemi manastr
oluumunu en iyi biimde yanstmaktadr.

d- Dolishane (Hamaml) Kilisesi:
Merkez ileye bal Hamal kynde bulunmaktadr. Artvin-avat
karayolunun Berta kprs mevkiinden kuzeybat ynne doru 6 km.lik yol ile
gidilmektedir. Kilise; 10. Y.Y. ortalarnda Bagratl Kral Sumbath tarafndan ina edilmitir.
Gney cephesinde bulunan Gne Saati nik olup dnemin zelliini yanstmaktadr. 17.
Y.Y. sonlarnda camiye evrilmi ve bir sre cami olarak kullanlmtr.

e- Porta (Prnall) Manastr Kilisesi:
Artvin Merkez ileye bal Prnall kynn Balk mevkiinde
bulunmaktadr. Kral 1.Aotun torunu Prens Khaouli tarafndan896-918 tarihleri arasnda
229

yaptrlm, Kral Grgen (918-941)in saltanat yllarnda son eklini alm olduu kabul
edilmektedir. Bir an kulesi, bir apel ve bir emeden olumaktadr.

Manastrn yerleim planna bakldnda, Tao Klarjheti blgesinin o dnemlerdeki en
nemli kltr ve dini merkezi olduu anlalmaktadr.

f- Opiza (Baclar) Manastr:
Artvin Merkez leye bal Baclar kynde bulunmaktadr. Yazl
kaynaklardan edinilen bilgiye gre buradaki yaplar ilk kez, Ardanu Kalesini berya Krall
merkezi haline getiren Kral Vahtang Gorgaslan (449-499) tarafndan kurulur. VII. Yzylda
tahrip edilen yap, Rahip Grigor Kandza tarafndan, Bagratl Krallarndan I. Aotun (786-
830) yardmlar ile yeniden onartlarak, XVII. Y.Y.a kadar ilevinin srdrr.

f- Tibeti (Cevizli) Kilisesi :
avat lesi Cevizli kynde olup le merkezine 14 km. uzaklktadr. Yazl
kaynaklara gre yap, 899-914 yllar arasnda blgeye hakim olan Bagratl Prenslerinden
Aot Koukhi dneminde yaptrld anlalmaktadr. Yontma tatan yaplm drt yzeyden
ibaret olan atsnn her yzeyinde Ko heykeli bulunmaktadr. mekanda Havari
figrleri mevcuttur. Dzgn ta iilii ve bitkisel plastik sslemeleri ile dikkat ekmektedir.

g- Yeni Rabat Kilisesi :
Ardanu lesine bal 17 km. mesafedeki Bulank ky, amlk
(Rabat)mahallesinde bulunmaktadr. Yap yredeki Kiliselerle benzerlik gstermektedir.
Ortaa dneminde blgeye hakim olan Bagratl Krallnca yaptrld tahmin edilmektedir.
Ortaa mimarisinde zellikle iteki plan da yanstan gen niler kullanlmtr. gen
niler blge mimarisinde ok ender olarak kubbe kasnanda kullanlr. Nilerin saylarnn
pencere aklarndan fazla olmasna bu kilisede rastlanr. Her iki cephesinde kabartma bitki
motifi bezeli kesme talar bulunmaktadr.

h- Ebriga (brikli) apeli :
Borka lesine20 km. mesafedeki brikli kyndedir. 4.50x4.40 boyutlarnda
kubbeli bir yapdr. Cepheler dzgn kesilmi , i beden duvarlar ise kaba ilenmi talarla
rtldr. Kubbedeki pandantiflerde ve beden duvarnn st blmelerinde freskolarn farkl
dnemlerde yapldklar veya farkl ustalarn eseri olduklar sanlmaktadr.

LMZDEK TESCLL KLSELER
Sra
No
PAFTA ADA
PARSEL
TARH ESER HK. BLG YER TESCL TARH
1 Yusufeli lesi Tekkale Kilisesi Tekkale Ky 20.03.1987/3058
2 Yusufeli lesi han Kilisesi han Ky 20.03.1987/3058
3 Yusufeli lesi Altparmak Kilisesi Altparmak Ky 20.03.1987/3058
4 Hopa lesi Kemalpaa Beldesindeki
Kilise kalnts
Kemalpaa 07.08.1995/2142
5 avat lesi Cevizli Kilisesi Cevizli Ky 27.10.1988/190
6 avat lesi Satlel Kynde bulunan
Kilise, ato ve mezarlk Alan
Satlel Ky 08.03.1996/2414
7 Hamaml Ky Kilisesi Merkez Hamaml
Ky
20.03.1987/3058
8 avat lesi,Satlel Ky, Stl
Mahallesindeki Kilise ve ato ile ve
mezarlk Alan
Stl Mah. 08.03.1996/2414
9 101 ada-6
parsel
Borka lesi,Aralk Ky, Tepeba
Mahallesinde bulunan apel (Tescil
edildi)
Aralk ky 26.07.2002/4497
230

10 Borka lesi brikli Ky brikli
Ebrika) Kilisesi (Tescil Edildi)
brikli Ky 23.11.2001/4320
11 207 44,45 ve 80 Parsellerin (sit alan dnda) krokide
belirtilen ekilde tevhit ve ifraznn
yaplmas hakknda karar
avat lesi,
Stl Mahallesi
01.11.2002/4571
12 han Ky Subbeci ve Baz
Mahallesi Hamzet Kilisesi

han Ky 21.03.2003/4660
13 1710-5805 sayl yasalar uyarnca
tescil edilmitir.


Ardanu lesi-
Bulank Kyndeki
Rabat Kilisesi
10.02.1983/4158

KALELER
Artvin'e kaleler diyar dense yeridir. Antik dnemde, iletiim unsuru olarak
kullanlmakta olan kaleler, yksek tepelerden balayarak, oruh Vadisi boyunca birbirleriyle
irtibatlanm ok sayda kale bulunmaktadr.

a- Artvin (Livane) Kalesi:

Artvin Kprba mevkiinde bulunmakta olup, X.Y.Y.'da ina edildii
tahmin edilmektedir. Osmanllar dneminde de kullanlan kale gnmze salam olarak
ulam olup, iinde su deposu (sarn) ve kk kilise (apel) bulunmaktadr.

b- Sarbudak (Melo) Kalesi
Yapl tarihi kesin olarak bilinmemekle beraber Baratllar dneminde yapld
tahmin edilmektedir. limiz Merkez le Sarbudak kynde bulunmamaktadr.

c- Ardanu Gevhernik Kalesi:
231


Ardanu lesi, Adakale mevkiinde yer almaktadr. Kalenin ilk yaplamas M..ki
dnemlerde balamtr. Bagratl Krall, ldr Atabekleri ve Osmanllarn ynetim yeri
olarak kullanlmtr. Yredeki en nemli kalelerden birisi olup, i kalesi ve etraf surlarla
evrili ehir yaps ile tek rnektir. Gemi dnemlere ait eitli kalntlarn yansra Kanuni
Sultan Sleymana ait kitabesi ile de dikkat ekmektedir. Ardanu Adakale mevkii,
Gevhernik Kalesi, skenderpaa Camii ve Trbeleri ile tarihi bir mekandr.
d- Ardanu Ferhatl Kalesi,
Ardanu ilesine 5 km. mesafede bulunan kale berya Kral Vahtang
tarafndan V. Y.Y.da yaptrlmtr. Yap Ardanu ilesine kmadan Ardanu suyunun
kenarnda, vadi paralelinde ykselen anakaya zerine ina edilmitir.
e- avat (Satlel) Kalesi,
avat lesi Stl Mahallesinde bulunmaktadr. IX. Y.Y da Bagratl
Krallnca ina edilmi olup, Osmanllar tarafndan da kullanlmtr. Gnmzde
terkedilmi olan kalenin sur duvarlarnn byk bir blm ayaktadr.



f- Hanl-Karaaa Kalesi
232

Ortaada Bagratllarca ina edilmitir. avat lesi Hanl Ky ile Karaaa kyn
birbirinden ayran tepe zerinde bulunmaktadr. Ykseke kulesi ksmen ayakta olup en
nemli yan, Hanl Ky tarafndan alan, anaka iinden yaplm tnel eklinde gizli yolu
vardr.
g- Kprgren Kalesi
Yusufeli lesi Kprgren kynde bulunan kalenin kitabesi bulunmayp yap
muhtemelen Ortaada ina edilmitir. Keleri dzgn ta, cepheleri moloz ta rgldr.
st ksm yklmtr.
h- Arhavi Cia Tepesi Kalesi
Arhavi lesinin zirvesinde bulunan kalenin etraf geilemeyecek ekilde orman
aalaryla kaplanmtr. Anakayann zerinde bulunan kaleden gnmze sur kalntlar
ulamtr.
LMZDEK TESCLL KALELER

Sra
No
PAFTA ADA
PARSEL
TARH ESER HK.
BLG
YER TESCL
TARH
1
avat lesi Eski kale Ky
Bakale Mah. Bulunan Kale
ant eser olarak tescil edildi.
Eskikale
Ky
08.03.1996/2413
2
avat lesi Civarhisar
Kalesi
avat 20.03.1987/3058
3 avat lesi Satlel Kalesi avat 20.03.1987/3058
4 avat lesi Parih Kalesi avat 20.03.1987/3058
5
Yusufeli lesi Demirkent
Kalesi
Demirkent
Ky
20.03.1987/3058
6

Yusufeli lesi Kprgren
Kalesi
Kprgren
Ky
20.03.1987/3058
7
Ardanu lesi Ferhatl
Kalesi
Ardanu 20.03.1987/3058
8 Ardanu Kalesi Ardanu 20.03.1987/3058
9
Merkez Sarbudak Kalesi Sarbudak
Ky
20.03.1987/3058
10
Ardanu lesi Kutlu
Kyndeki Balar
Mevkiindeki Kale
Kutlu Ky 08.03.1996/2414
11
Ardanu lesi Aydn Ky
Kale dibi mevkiindeki Kale
Aydn Ky 08.03.1998/2416
12
Artvin Kalesi Artvin-
Merkez
21.06.1989/342
13
Ardanu lesi Bereket Ky
Kilarcet Kalesi
Bereket
Ky
26.07.2002/4499
14
Yusufeli lesi,Darca Ky,
Havuzlu Mahallesinde
bulunan Esbeki
Kalesi,apel, Gzetleme
Kulesi ve Surlar (Tescil
edildi)
Darca Ky 23.11.2001/4324
15 Yusufeli lesi Bostanc
Ky Kalesi (Tescil edildi)
Bostanc
Ky
23.11.2001/4327
233



KPRLER
a- Arhavi Ortacalar ifte Kpr

Arhavi ilesi Ortacalar Bucana 25 km. kala Arl ve Kkky yol ayrmnda
bulunmaktadr. Birbirine dik gelecek ekilde planlanan iki kprden meydana gelmektedir.
Her ikisi de tek gzl ve yolunun eimli olduu ta kprler grubuna girmektedir. Gnmze
salam olarak ulamlardr.

d- Berta Kprs

Eski Ardanu-avat yol ayrmnda bulunmaktadr. Osmanl-lar tarafndan yaptrlm
olup uzunluu 64 m.dir. gzl ve yolunun dz olduu kprler snfndadr. Gnmze
salam olarak gelmitir.

e- Borka Demirciler Kprs
Kstencede Valilik yapm Osman Paa tarafndan muhtemelen 18. Y.Y. da
yaplmtr. Borka ilesi Handz Mahallesinde bulunmaktadr. Yap, tek gzl ve yolunun
eimli olduu kprler grubuna girmekte olup sivri kemerlerle belirlenmitir.

f- Borka Dzky Kprs
234

Yap, Borka-Hopa karayolu zerinde Hopa ynnden gelen derenin zerinde
bulunmakta olup, tek gzl ve yolunun eimli olduu kprler grubuna girmektedir.



LMZDEK TESCLL KPRLER
Sra
No
TARH ESER HK. BLG YER TESCL
TARH
1 Hopa-Kemalpaa lesindeki 2Osmaniye ve
Alba Kprleri
Kemalpaa 07.08.1995/2142
2 Borka-Dzky Vaniti ve Han Kprleri Dzky 20.06.1987/3430
3 Borka-Demirciler Ky Ta Kprnn
rleve projesine uygun olarak onarlmas
.22.5.1996/2473
Demirciler
Ky
19.04.1996/430
4 Arhavi lesi, Orki Deresi Kprsnn tescili
ve onarm Hk.
08.03.1996/2418 (Onarm Karar)
Arhavi 17.08.1991/1155
5 Arhavi lesi ifte Kprler Arhavi 30.09.1997/2933
6 Arhavi lesi Derecik Kyndeki Ta
Kprnn onarm ve tescili
Arhavi 08.03.1996/2418
7 Ardanu lesi Avclar ky , avlet Mah.
Kemer Kpr ve Avclar Ky giriinin
kuzeyindeki Ta Kpr
Avclar Ky 26.07.2002/4504
8 Berta Kprs avat
karayolu
zeri
26.07.2002/4504
9 Arhavi lesi, Kkky-Ortacalar
mahallesindeki ifte Kprlerin sunulan
rleve ve restorasyon projesine gre onarm
Hk.
Arhavi 23.03.2002/4366
10 Borka lesi, Aksu Mah.bulunan gzl
kesme ta kpr (tescil)
Borka 26.07.2002/4497
11 Murgul Deresi zerindeki Kprnn tescil
edilmesi Hk.
Korucular-
Akanta
Kyleri
arasnda
01.11.2002/4592

CAMLER
a- ar Merkez Camii
Byk bir blm batan sona kadar yenilenen ve eitli onarmlar geiren cami, ilk
olarak Hicri 1277-1278 (M.1860-1861) tarihinde, Artvin halk tarafndan ina edilmitir. 1954
ylnda temele kadar yklarak 1957-1958 yllar arasnda ayn yerde bu gnk cami ibadete
almtr.

b- Salihbey (ayaz) Camii
Osmanlca olan Kitabesine gre cami, Hicri 1207 (M.1792) tarihinde Livana
Sancakbeylerinden Salip Bey tarafndan yaptrlmtr. Yap, 1980li yllarda, Cami Yaptrma
Derneince restore edilmi olup gnmzde ilevini srdrmektedir.


235

c- Zeytinlik Camii ve Trbeleri
Yap, kitabesine gre Hicri 1272 (M.1857) tarihinde Saliha Hanm tarafndan
yaptrlmtr. Kuzey ynndeki rzgarla yklan ve ayn zamanda minare olarak da
kullanld sylenen narn ardndan, kuzeydou kesine bu gnk minare eklenmitir.
Yakn zamanda herhangi bir onarm grmeyen yap, orijinalliini muhafaza ederek ilevini
srdrmektedir.

d- Orulu Camii
Hicri 1325 (M.1907) tarihinde Ali Hamza olu smail oruh tarafndan yaptrlmtr.
Cami halen tamirat geirmeden ilevini srdrmektedir.

e-skenderpaa Camii ve Trbeleri
Ardanu ilesi, Adakale mevkiinde bulunmaktadr. lk yapm Hz.Osman (644-656)
dneminde yaplm, 1553 ylnda Osmanllar dneminde tamir edilerek tekrar ibadete
almtr. Yannda Osmanl dnemine ait Hatice Hanm, Ali Paa ve Sleyman Paaya ait
trbeler bulunmaktadr. Yrenin ilk camisi olmas asndan nem tamakta olup gnmze
salam olarak gelmitir.

f-Arhavi Ortacalar Merkez Camii
Kapnn zerinde bulunan kitabesine gre yap, Hicri 1170 (M.1757) tarihinde
yaplmtr. 1908 ylnda ahap tavanla birlikte ahap minberi yaplmtr. 1955te minaresi
eklenmitir. Ksmen onarm geiren cami ibadete aktr.

g-Borka Muratl Camii
Kapnn zerindeki kitabeye gre yap muhtemelen Hicri 1262 (M.1846) ylnda
Ahmet Usta tarafndan ina edilmitir. eitli onarmlar dnda halkn katklaryla ksmi
onarmdan geirilerek ibadete ak tutulmaktadr.

h-Ortahopa Camii
Yap, Muhtemelen 19. Y.Y. sonlarnda ina edilmitir. Deniz kysna yakn dz bir
alan zerinde bulunan yapnn dou, kuzey ve gney ynde haziresi, bat cephesinin kuzey
kesinde minaresi yer almaktadr.
-avat Kocabey Camii
Harime giri salayan kap zerinde bulunan kitabesine gre cami, Hicri 1318
(M.1890) ylnda Kani olu Ali Usta, Torunolu Hasan Usta ve Pirolu Ali Usta tarafndan
ina edilmitir. Ksmi onarmlar geiren cami, ibadete aktr.

j-Yusufeli Demirkent Camii
Kitabesi bulunmayan yapnn, 19. Y.Y. da kiliseden camiye evrildii tahmin
edilmektedir. Yap, kyn merkezinde bulunmaktadr. Tavan dz ahap olup, orta yerinde
sslemeli gbei bulunmaktadr. Ahap minberi bata olmak zere i mekann tm ahap
birimleri zengin aa oymaclna sahiptir. Gnmzde ibadete aktr.
TARH EVLER-KONUTLAR

LMZDEK TESCLL KONUTLAR
Sra
No
PAFTA ADA
PARSEL
TARH ESER HK.
BLG
YER TESCL
TARH
1 27-30 R/C 55/1 Konut ar Mah. 17.7.1987/3512
236

2 27-30 R/C 57/1 Konut: Tescil Kaydnn
devamna
Dik Sokak
No:8
17.08.1991/1149
3 27-30 R/C 58/1 Konut:Proje dorultusunda
onarm Hk. 21.06.1989/338
Dik Sokak
N0:9
17.7.1987/3512
4 27-30 R/C 65/10 Konut Dik Sokak
N0:12
17.7.1987/3512
5 27-30 R/C 70/1 Konut: Tescilinin devam ve
rleve dorultusunda
onarm Hk.
23.11.1985/2295
Yavuz
Sok.N0:3
17.7.1987/3512
6 27-30 R/C 81/8 Konut Yurt
Sok.N0:24
17.7.1987/3512
7 27-30 R/C 80/15 Konut Adliye Sok
N0:31
17.7.1987/3512
8 27-30 R/C 75/2 Konut: projeye uyun olarak
onarlmas Hk.
23.07.1990/791
Adliye Sok
N0:8
17.7.1987/3512
9 27-30 R/C 90/16 Konut: Tescilinin devam
Hk.
17.08.1981/1146
Konak
Sok.N0:8
17.7.1987/3512
10 27-30 R/C 92/12 Konut: Kz Meslek Lisesi Konak Sokak 17.7.1987/3512
11 27-30 R/C 157/2 Konut:01.11.2002/4591
rlevesinin karlarak ayn
tavan alan, gabari ve orijinal
malzeme kullanlarak
yaplmas Hk.
ar
Mah.No:30
17.7.1987/3512
12 27-30 R/C 42/1 Konut Akay
Sok.N0:13
17.7.1987/3512
13 Konut Hatitpaa
Cad.
N0:27
17.7.1987/3512
14 Konut -44- Ahmet avu
Sok. No: 1
17.7.1987/3512

15

27-30 R/C

59/9

Konut:Askerlik ubesi
01/07/1991/1147 sayl karar
ile Bakanlmza devri
yapld.04.06.1997/584

Hrriyet Sok
N0:22

17.7.1987/3512
16 27-30 V-B 85/7 Konut Tekel Sok
N0:9
17.7.1987/3512
17 27-30 V-B 85/10 Konut Tekel sok.
N0:10
17.7.1987/3512
18 27-30 R/C 59/7 Konut: Rleve projesine
gre ilem grecek.
15.07.1997/2888
Trkoca
Sok.
N0: 27
17.7.1987/3512
19 27-30 R/C 326/1-2 Konut. Rlevesine gre
tescil.ine karar verildi.
29.5.1997/2841
Persel 1 in Tescil kaydnn
devamna karar verildi.
Hrriyet
sokak
N0:17
17.7.1987/3512
237

13.11.2003/4832
Parsel 2 nin hazrlanacak
projenin kurula
sunulmasndan sonra
yeniden deerlendirileceine
karar verildi.
13.11.2003/4832
20 27-30 R/C 65/11 Konut Dik
Sok.N0:15
17.7.1987/3512
21 27-30 R/C 81/7 Konut Yurt Sok
N0:6
17.7.1987/3512
22 27-30 R/C 220/1 Konut Orta Mah. 17.8.1991/1145
23 27-30 R/C 70/2 Konut ar Mah. 23.11.1995/2295
24 27-30 R/C 70/8 70 Ada 1.2 ve 8 nolu
parseldeki tanmazn
rlevesine gre yaplmas
Hk.12.01.1997/2841
ar Mah. 23.11.1995/2295
25 27-30 R/C 75/31 Konut. Uygulama projesi
isteniyor.
ar Mah.
Adliye Sok.
15.07.1997/3512
26 27-30 R/C 292/2 Konut. Tescilinin devam
Hk.
Hitatpaa
Cad. N0:27
17.07.1997/3512
27 27-30 R/C 295/12 Konut. Tescilinin devam
Hk.
Ahmet avu
Sok. No:1
17.07.1997/3512
28 27-30 R/C 264/13 Konut. Tescilinin devam
Hk.
Dere Mah.
Balcolu
Sok.
06.02.1982/3301
29 27-30 R/C 75/3,4,5,67
Parsel
Adliye binas yanndaki ek
Adliye binasnn yapm Hk.
Adliye Sok. 27.10.1988/184
30 27-30 R/C 56/3,4 Konut: Projeye uygun olarak
yap.
ar Mah. 06.03.1996/2358
31 264 ada-13
parsel
Kurulca oluturulacak
komisyonun yerinde grerek
incelemesinden sonra konu
hakknda sonuca
varlabileceini karar verildi.
Merkez Dere
Mahallesi
Orhan
SOYSAL
Evi
13.11.2003/4857
31 27-30 Rc
Patta
25 Ada
11 Parsel
Yeni yaplanma isteinin
reddine, Hamamn ve
evresindeki dokunun ktle,
gabari, yap oturum alan,
cephe zelliinin ve
Hamamn restorasyonu
sonrasnda adada ortaya
kacak dokunun gz nnde
bulundurulduu ve vaziyet
plannn da ilendii
projesinin hazrlanarak
iletilmesi durumunda
konunun yeniden
deerlendirilecei hakknda
karar.
ar Mah.
Hamak Sok.
ARTVN
26.12.2003/4916
238


LMZDEK TESCLL HASTANE BNALARI
Sra
No
PAFTA ADA
PARSEL
TARH ESER HK.
BLG
YER TESCL
TARH
1 27-30 R-C 69/1,2 Konut: Hastane binasnn
alan projesine gre
yaplmas Hk.
Hastane Cad. 01.01.1987/35
12
2 27-30 R-C 69/4 Konut: Hastane binasnn
alan projesine gre
yaplmas Hk.
Hastane Cad. 01.01.1987/35
12
3 27-30 R-C 69/2 Konut: Hastane binasnn
alan projesine gre
yaplmas Hk.
Hastane Cad. 01.01.1987/35
12






LELER
ESERN CNS
K
O
N
U
T

C
A
M

R
E
S
M

N
A

M
E

H
A
M
A
M

K
A
L
E

Y
E

L

A
L
A
N

E
H

T
L

K

M
E
Z
A
R
L
I
K

K
O
R
U
M
A

A
L
A
N
I

T

R
B
E

K

S
E

A
N
I
T

A

A
T
O

M
A
N
A
S
T
I
R

K

P
R

M
A

A
R
A

M
A
H
S
E
N





TOPLAM
MERKEZ 26 5 4 2 1 2 1 1 1 1 2 1 1 48
ARDANU 4 1 1 5 9 3 3 1 2 1 30
ARHAV 2 4 6
BORKA 3 2 1 2 6 14
HOPA 2 1 1 2 6
MURGUL 1 1 2
AVAT 1 3 4 1 1 3 1 1 1 1 17
YUSUFEL 2 5 3 1 1 12
TOPLAM 27 22 5 3 1 16 1 3 12 4 4 12 3 1 1 17 2 1 135
Kaynak:l Kltr ve Turizm Mdrl











239

1-Fuat Ersz Evi-Artvin Kltr Evi

kinci katn odasndaki ocak zerinde bulunan kitabesine gre yap, Hicri 1263 (M..
1847) ylnda ina edilmitir. Krma at alaturka kiremite sahiptir. kinci kattaki odalarda ve
balkondaki tavan sslemeleri ile balkonundaki aa oymacl ile dikkat ekmektedir. Yap,
2000 ylnda kamulatrlarak 2004 ylnda restorasyonuna balanmtr.











240

FOLKLORK DEERLER

Folklorik Deerler Envanteri
FOLKLORK
DEERLER
MERKEZ ARDANU ARHAV BORKA HOPA AVAT YUSUFEL MURGUL

Halk Oyunlar
Halay, bar ve horon
El Sanatlar -Ehram rmecilii
-Aa Oymacl
(Hediyelik
Eya)
-Yn orap
rmecilii
-Yresel Kilim
rme

-Sepet rme
-Sandalye rme
-Topraktan
anak
mlek ve
hediyelik
eya
yapmcl
-Sepet ve
Sandalye
rme
-Yn orab
-Hemin
Kilimi
-YreselHal ve
KilimDokumacl
-al Dokumacl
(Yn Pantolon)
-Bez Bebek
-Ehram
Dokumacl
-Yresel Hal
ve Kilim
Dokumacl
-Aatan
Baston
Yapmcl

Gastronomi (Yemek
Kltr)

-Puuko
-Lahana Sarmas
Asma sarmas
-Hinkal
-Kaysefe
-Erite
-Hinkal
-Kaysefe
-Laz brei
-Kaysefe
-Kaysefe -Laz Brei
-Kara
Lahana
-Kaysefe
-Katmer ketesi
-Kaysefe
-a kebab
-Kaysefe

Festival ve enlikler -Kafkasr Kltr,
Turizm ve Sanat
Festivali

-Karakucak Greleri
ve Efkari Aklar
enlii ve urusbil
enlii
-Aydn Ky Yayla
enlii


-Arhavi Kltr ve
Sanat Festivali

-Maahel
Kafkas
Arc ve
Eko Turizm
enlii

-Hopa
Kltr Sanat
ve Deniz
Festivali

-avat Sahara
Pancarc Festivali
-Meydanck
Satave Gevrek
enlii
-Karst
Karakucak
Greleri
-Geleneksel
Karakucak
Greleri
enlikleri
-Geleneksel
Boa Greleri
-Klkaya
Aros
Yayla
enlikleri
-Boa
Greleri
enlikleri
241


a- Halk Oyunlar



Artvin'de doa ile giriilen mcadele her zaman iin zor olmutur. Yre insan
mcadeleci, evik, alkan ve iten bir karakter tar. Bununla birlikte Artvin, stratejik
konumu itibar ile de kltr sirklasyonunun yaand bir ildir. Artvin yresi halk oyunlar;
Karadeniz, Kafkas ve Dou Anadolu' ya has oyun karakteri gsteren bir zelliktedir.

Artvin ve yresinde oynanan oyunlarn doa, ak ve btn blgelerde olduu gibi
insanlarn gruplar halinde, duygularn kalplar ierisinde zdeletirmitir. Dik yamal
dalarla ve dalarn yreyi ember biiminde evrelemesinden oluan yzey ekillerine
benzetilmesi, ayrca Azeri kaynakl oyunlarn ferdi olarak oynanmas, Kafkas ve sava dans
olan Horon ve Grc oyunlarndan Acara Horonu, bu yrede halkn eitli kltrel iletiimle
yaay tarzna uram, Artvin oyunlar ad altnda eitli halk oyunlar meydana kmtr.

Artvin horonlarnda, genellikle erkek oyunlarnda sertlik ve tatl sertlik gzle
grlr temalardr. Oyunlarn sertlik ve abukluk biiminde oynanmas yrenin corafi
konumu ile badalatrlr. Kadn oyunlarnda ise, genelde bolluk, bereket, zerafet, nezaket
ve beceri gibi temalar konu alr.

Belli bal Artvin Halk Oyunlar; Artvin Bar (Ata Bar), Deli Horon, Ar Bar,
Hemin Horonu, Arhavi canls, Borka Horonu, Deli Kz, Cilveloy, Karaba, Kobak, Koari,
Livane, Sar iek, Tavuk Bar, Tei. Ondrtl vb. saylabilir.

Atabar: 1936-1937 yllarnda Artvin oyun ekibi, Byk Atann istei ile Balkan
Festivaline arlr. Artvin'en yola kan ekip 20 gnde Tophaneye ular. Artvin oyun ekibi
o geceki programn sunucusudur. Sra Artvin Barna gelince salon nlad. Atamz, bu durum
karsnda heyecanlanarak oyuncularn arasna girdi, normal sresi 5 dakika olan gsteri
Atann katlmyla 20 dakika srd ve bu oyunu ok sevdiini ifade etti. Daha sonra Artvin
242

Barnn Ataya atfen Atabar olmas iin teklifte bulunulmu ve Atamz tarafndan
Muvafktr yant alnarak o gnden sonra Artvin Bar Atabar adyla oynanmaya balad.

ERKEK GYSLER :
Genellikle Artvin ve civarlarnda erkeklerin giymi olduklar giysiler, halk etelerinin
giymi olduklar giysilerdir. Giysilerde hakim renk siyahtr. Siyah rengin tercih edilmesi ise
askeri adan Kamufle yani koruma amacyla tercih edildii gzlenmektedir.

Bu giysilerin zerinde, genellikle ste giyilen cepken yrenin corafi konumunu
tanmlayan, sar sim srmalarla ekiller izili olup,ayrca ete kyafeti olduu iin n sa ve
sol gsnde fieklik yerleri vardr. Kol boylarnda ise mermi izmeleri bulunmaktadr.

1- KABALAK (Baa giyilen) :
Baa eitli biimlerde balanan siyah renkte olup,etraf sar srma ilemelidir.Bu gn
giyilmekte olan bir nevi kakol grevini stlenen bir eit balktr. Giysilerin bir paras
olarak, zaman, zaman boyuna balanarak aksesuar olarak ta kullanlmaktadr.

2- GMLEK-KYNEK ( e giyilen) :
Beyaz renkli olup, hakim yakal,uzun kollu, yakalar ve kol manetleri siyah srma ile
ilenmi bugnk gmlekle ayn ileri ileri stlenen bir giysidir.

3- CEPKEN-AKA-COKA (ste giyilen):
Siyah kumatan dikilen, yakalksz, dz olarak belli iple sarl, bir nevi cekettir. Cepleri
fieklik; kol ular, kol boylar ve arka ksm sar srma ile yrenin corafi izgilerini
yanstan ve svari tipinde dikilen ok amal kullanlan giysidir.

4- ALTUMAN-POTUR (Alta giyilen):
Beli ukurlu, bzmeli arka taraf geni, potur eklinde bzgl olup,bacak ksmlar ise
dar ve yan dikileri srmaldr. Geni, rahat bir nevi pantolondur. Ayrca bu yrede ngiliz
Kilot denilen stten yanlara geni,nden fileli, paalar dar ve yrtmal olan bu tr
pantolonlarda giyilmektedir.

5- SAKO-ABA (En ste giyilen):
Kn mevcut elbiselerin stne giyilen el tezgahlarnda genellikle yn veya kldan
dokunan, bugnk palto grevi yapan kuamdr.(Oyun giysisi olarak kullanlamaz).

6-ORAP :
Ynden rl,dz veya ilemeli olur. Ayaa izme giyildiinde, ksa boazl oraplar
giyilir. Ayaa ark giyildiinde ise diz boyuna kadar uzanan tozluklar giyilir.

7-ZME :
Genellikle izme, ksele ve deriden yaplar. Dizlere kadar uzanan boylar vardr.
Boaz ksmlar dz olan eitleri ile, ayrca boaz ksmlarnn krkl olan eitleri de
vardr. Renk olarak kesinlikle siyahtr. Yaplm biimleri ise, boazdan dz boyuna kadar
dz olduu gibi nden veya yandan backl olanlar da kullanlmaktadr. Bu gibi eitlilik
tayan izmeler, kiilerin varlk durumuna gre giyilebilir.

8- KEMER :
Kaln mein ve deriden yaplar. eitli sslemeleri olup,sa ve sol yandan saakldr.
Delik ksmlar ve saaklar gm gibi sslemelerle sslenir. Kl,kama gibi silahlarn
kemere tutturulup tanmasn salar.
243


9-FEKLK-KTKLK (ste giyilen tak):
Deri ve meinden yaplr. Omuzdan omuza, bele apraz, arkadan balanacak ekilde
olur. Ayrca bele de sarlarak,tamamen vcudu kavrayp her birine en az yirmi mermi
olacak ekilde mermilikler yaplr. Fieklerin,yani mermilerin daha rahat tanabilmesi ve
kullanlmas iin giyilir.

Yrede erkek giysilerinde siyah renk hakimiyeti olup,ounlukla el tezgahlarnda
rlm yn kumalardan yaplr. zellikle kuzu ynnden yaplanlar tercih edilir. Daha
varlkl olanlar ise uha diye tabir edilen kumalardan yaplm elbiseler yerler.
Gnmzde bu tezgahlarn yok denilecek kadar azalmas ile bu giysiler,elbisenin biimsel
zelliini yitirmeden yerini,gnmz kumalarna brakmtr.

KADIN GYSLERMZ
Artvin ve civarlarnda kadn giysiler, blgesel olarak bol eitlilik arz etmektedir.
Sahil ve i kesimler,yredeki yaayan deiik kltr zelliklerinden etkilenmi,kadn
giysilerimizde farkllklar ortaya kmtr.
Ayrca Artvin ve evresinde kadn giysilerinde,giyim ve kuamdaki yre kadnn
sosyal yaants ve bulunduu ortam simgeleyen birka rnekleri vardr. Bunlar dul
kadn,gen kz ve bunlar gibi,yine blgemizde bir ok rneklerine rastlamak mmkndr.
Kadn giysilerimizde,yrenin corafi ve iklim artlarna gre,mevsimlik,i,dn,bayram gibi
gnlerde de giyilir. Konumlarna gre renklerde de farkllk gsterir. Yremiz kadnlarnda
giyim kuam btn
alanlarda ailenin varlk durumuna gre de farkllk arz eder. Gnmzde,daha ok halk
oyunlar topluluklarnda giyilen elbiseler ise,varlkl bir ailenin gen kz giysidir.

Kadn giysilerimizde; gz alc renkler hakim olup, genelde krmz ,beyaz ve yeil
kanlmazdr. Giyim kuamdaki kumalar ise kadife,saten,ipek dokuma,yn dokuma,
pamuklu dokuma gibi kumalar,yer ve mevsimlere gre kullanlmaktadr.

1. BALIK :
Kadnlarmzda baa yazma,leek, merme, earp, ehram, it gibi isimlerle
adlandrlan giysiler giyilir .Bunlar dz, beyaz, renkli, ilemeli, oyal ve desenli de olabilir.
Yredeki kadnlarmz baa giydiklerini balan biimleri ile yalarn ve yaslarn ifade
eder ekilde giyerler. Bir de baa giyilenlerin stne ba erit olarak sara bilen Pou ile
sararlar. Bu da renkleri ile kadnn iinde bulunduu ortam ifade eder.

Varlkl aile ve gen kzlarmzda veya belli kesimlerde baa, tepesi dz krmz fes
giyerler. Bunun zerine renkli yazma rterler; yine fesi tepeden erit gibi saran renge renk
pou ile balarlar. Fesin alt tarafna, n ksmna gen kadnlar Mahmudiye denen para
takarlar.

2. ETEK-FSTAN ( e giyilen):
Bu giysi, omuzdan diz altna kadar inen yakasz, yakal, uzun entaridir. Beli lastikli,
alt etekleri ise frfrl ve dz olanlar vardr. Genelde beyaz olan kumalardan dikilir.
alvarn zerine giyilir.
3. ETEK ( ste giyilen):
Entarinin zerine giyilen, genelde krmz olan etek,desenli veya dz
kumalardan dikilir. Dz kumalardan dikilenlere, etek ksmlarna ve srtna eitli motifler
ilenir. etek,boazdan topuk boyuna kadar inene elbisedir. Belden yukar olan ksm
kapal; kollar uzun,yakalar hakim ve dz olanlar da olur. n ksm bele kadar ak,belden
244

aa ise arka bir btn,yanlardan da iki para olmak zere paradan oluur. Genelde dz
kumalardan yaplanlarn etek ksmlarnn etraf srmalarla ilenir.
4. SIKMA-CEPKEN ( ste giyilen):
Genellikle Skma, etek zerine giyilen bir nevi yelek olarak kullanlan giysidir.
Skma,daha ok souk havalarda, k gnlerinde giyilir.

Bu giysi, uzun kollu,belden yukar giyilen,kol boylar ve arkasnda n gs
ksmlarnda eitli motiflerle ilenmi olan genellikle kadifeden ve benzeri kumalardan
yaplan giysidir. Renk olarak, genelde siyah hakimiyeti olup, krmz, yeil ve bordo renkler
kullanlr. Skma; uzun kollu, yakasz, n ak, vcudu tam sararak, n alt ksmnda sadece
dme veya agrafla tutturulur.

5. ALVAR-DZLK ( Alta Giyilen):
alvar, belden topua kadar inen,geni,beli lastikli, paalar lastikli veya ayak
topuundan manetli olup, her iki trde de dikilip giyile bilir.

Genellikle ince dokuma kumalardan yaplr. Mevsimler veya i gnlerine
gre,renge renk,ok eitli desenli veya sade kumalardan yaplr.

6. KEMER ( Bele taklan):
Gen kadnlarmzda bele gm kemer taklr, ailelerin varlk durumlarna gre
gm kemerin yerini,buna benzer pirin ve benzeri kemerler almaktadr.
te,gte yani i gnlerinde genelde belde Petamal denilen belden backl, n
taraftan tek para olan, meyve ve sebzelerin kucaa toplanmasnda kullanlan,ayrca i
elbiseyi koruma amacyla da bele taklan giysidir. Genellikle yal kadlar ise bele kuak
sararlar. Buna gre,dn ve bayram gnlerinde kadnlarmzda bele kemer veya pirin
kemer gibi taklar taklp i gnlerinde ise, kadnlarmzn daha ok ile gce yarayan giysi
ve taklarn giymeleri grlmektedir.

7. ORAP :
Genellikle ynden yaplan,beyaz ve eitli motiflerle ilenmi,siyah ve kahve rengi
renkleri bulunan bir giysidir.
orap; diz boyu, topuk boyu, ayrca patik eklinde de rlp giyilmektedir. Kuzu
ynnden olanlar tercih edilir.

8. ARIK-APULA-YEMEN ( ayaa giyilen):
ark ve apula, ilenmi hayvan derisinden yaplan topuksuz ve yumuak hasl
edilmi ayakkabdr. ark, nden backl olup, backlar diz boyuna kadar, orabnda
stnden sarlarak tutturulur.
apula, daha ok ev ve civarlarnda giyilen mest trnde olan ayakkabdr. Yemeni
ise, daha ok grkemli gnlerde giyilen st deri, alt ksele, zarafetli bir ayakkabdr.

9. PENEZ ( boyuna taklan):
Altn veya gm liralarn sra ile dizilip,kurdeleye balanp boyuna taklan,ayrca
bazen de ortasnda en by olan ( Bei birli) bei bir yerde ad ile taklan, takdr. ift sra
olanlar da vardr. Genellikle ynden yaplan,beyaz ve eitli motiflerle ilenmi,siyah ve
kahverengi renkleri bulunan bir giysidir.
orap, diz boyu, topuk boyu, ayrca patik eklinde de rlp giyilmektedir. Kuzu
ynnden olanlar tercih edilir.


245

YREMZDE YETEN HALK OZANLARI
Ak Efkari:
Ak Efkari, babasnn doum tarihinin Kuran- Kerim kabna 28 Haziran 1316
(1900) olarak Efkarnn azndan 76 ya, 56. sanat yl dolaysyla btn ynleriyle
Ardanulu Ak Efkari kitabnda aklamtr.
Ardanuun Basa (Yol st Kynde) Hicri 1316 (Miladi 1900) ylnda domutur.
Anasn 8 yanda iken kaybetmitir. Babas evrenin nl pehlivanlarndan Yusuf Aa dr.
Babas 1915 ylnda Fndkl kasabasnda vefat etmitir. O dnemde Umumi Harp ktndan,
muhacir olup, Merzifona kadar gitmitir. Daha sonra Almanlarn Lejyon alayna mzkac
olarak seilmi olup, Berline gtrlmtr. Orada 5-6 ay talim yaptktan sonra Tiflise
gtrlmtr. Tifliste Trk Alay emrinde bir mddet kalm olup, Almanlarn ekilmesi
zerine, Ardanua, Kyne geri dnmtr. O sralarda 19 yanda olan Efkari; hastalanm
ve ryasnda bir ihtiyar, elinin iini ptrerek; merak etme sana, elimin iinden marifetler
veriyorum, demitir. Daha sonra Efkariyi alp, Ak hretinin olu Cizminin yatt ve
orada bade alp ak olduu mezarn yanndaki byk pelit aacnn dibine gtrmtr. Ak
Efkarinin kendi yazd kitabnda; Pirilerden birinin yanna gelerek, buna kara erbet
iirdikleri ve eline bir defter verdiklerini ve bu defteri amas sylenerek, defterin 9.
sayfasnn alp, bu sayfada nce airin kendi ad Efkari ve daha sonra kzn ad Nazmiye
Sultan olarak yazld belirtilmektedir.
Ak radi:
Artvinin Vezir Kyndendir. Ad Mustafa olup, 1860 ylnda domu ve 1938
ylnda kendi Kynde vefat etmitir.
Ak Muhibbi:
Ad Kaya Salih olan air, 1823 ylnda Yusufeli lesinin Demirkent (Erkinis)
Kynde domu ve 1868 ylnda ayn kyde vefat etmitir.
Ak Zihni:
Yusufeli lesinin Zor (Esenyaka) Kynde 1856 ylnda domu olup, 1928 ylnda
muhacirlikte gittii Merzifon-Sarayck Kynde vefat etmitir.
Ak Zuhuri:
1887 ylnda, Yusufeli lesinin Zor (Esenyaka) Kynde domutur. Ak Zihninin
oludur. 1948 ylnda, Muhacirlie gittii Merzifon lesinin Trnk Kynde vefat
etmitir.
Ak Huzuri:
Ad Ali Cokundur. 1886 ylnda Yusufeli lesinin Zor (Esenyaka) Kynde
domu olup, 1951 ylnda Artvin Devlet Hastanesinde lmtr.
Ak Muhibbi:
Yusufeli lesinin Demirkent (Erkinis) Kynde yaamtr. Kyn eski
Genalioullar ailesinden olup, Ad Kaya Salih, babasnn ad ise Alidir. Kendi
deyilerindeki kaytlara gre, 1823 ylnda domu ve 1840 ylnda ak olmutur. Maukas,
ayn Kydeki (Demirkent Ky) mamn kz Esmadr. Maukas ile evlenmesini Oltu
Mutasarrf Sleyman Paa salamtr. 1868 ylnda vefat etmitir.


246

Esmahan:
Demirkentli Ak Muhibbinin maukas olup, daha sonra hayat arkada olan kadn
aklarmzdandr. Esmahan, Ak Muhibbiden nce, yaad kyde (Demirkent) vefat
etmitir.
Ak Mahiri:
1850 ylnda Yusufeli lesinin phan (nanl) Kynde domu olup, 1914 ylnda
Oltu lesinin Otha Kynde vefat etmitir.
Ak Sdk:
1768 ylnda Ardanu lesinin Petekli Kynde domu, 1835 ylnda yaad
kyde vefat etmi olup, hretinin babas, Cesiminin dedesidir.
Ak hreti:
Ak Sdknin olu, Cesiminin babasdr. 1810 ylnda Ardanu lesinin Petekli
Kynde domu olup, 1870 ylnda doduu kyde vefat etmitir.

HAYATTA OLAN HALK OZANLARI
Ak Kara:
Asl ad brahim KARA olan airimiz, 1927 ylnda avat lesinin Meeli Kynde
domutur. Asl meslei iftilik olan airin, eitli dergilerde iirleri yaymlanmtr.
Koma, Destan ve At trnde iir ve trkleri vardr. Hem alar hem syler.
Ak Dervian:
Asl ad Hasan YAZICIdr. 1930 ylnda Ardanu lesinin Avclar Kynde
domutur. Ak Efkari ve Adil ZER ustalardr. Koma, destan ve at tarznda iir
yazmaktadr. Evli ve 2 ocuk babasdr.
Ak Yoramolu:
Asl ad Ahmet YARAN dr. 1955 ylnda avat lesinin Cevizi Kynde dodu.
14-15 yandan itibaren hem saz alm hem de iir yazmaya balamtr. Gnlden
Gelenler adl kitab yaymlanm olup, Kltr ve Turizm Bakanlnca yaymlanan Halk
Ozanlar Dergisinde iirleri yaymlanmtr. Evli ve 2 ocuk babas olan air, halen Sper
Lisede retmenlik yapmaktadr.
Ak Sevdai:
Asl ad Ali YAZICIdr. 1922 ylnda Artvinin Merkez Sakalar Kynde domutur.
airlik mesleinin dnda iftilikle uramaktadr. Koma, destan ve at tarznda iirleri
vardr.
Ak Glhani:
Asl ad Kasm OKALdr. 1947 ylnda limize bal Ortaky Kynde domutur.
Ky Hizmetleri l Mdrlnde ii olarak almakta iken emekli olmutur. Evli ve 7
ocuk babasdr. Kk yatan itibaren saz almakta iken; Babasnn sazn krmasndan
dolay, sadece sylemektedir. Basl bir adet kitab bulunmaktadr.
Ak Engini:
Asl ad Yaar KKSALdr. limize bal Ardanu lesi, Aydn Kynde
domutur.
247

msak Kl:
1956 ylnda avat lesinin alc Kynde domutur. Artvin Milli Eitim
Mdrl emrinde memur olarak alm ve emekliye ayrlmtr. Baz iir yarmalarnda
dereceleri vardr. Beni Tanyamazsn adl iir kitab yaynlanm olup, ayn zamanda tiyatro
yazardr. Bursa line g etmitir.

b- ADET VE GELENEKLER

DN ADETLER:
Her ailenin nem verdii bir gelenektir. Bilhassa kylerde baba ve anne oullar
isteyecek kzlar seerler. Son zamanlarda kz ve erkek, birbirini beenip, anlap ondan sonra
ailesine sylerler. Bylece, kz seimi yapldktan sonra, soyu, ailesinin nasl olduu, zellikle
annesinin becerikli olup olmadna dikkat edilir.

Allahn emri ile kz babasndan isteyecek olan eli evreye gre nfuzlu, hatr
saylr bir kii olmas gerekir. Eli gitmeden nce kz evine hangi amala, kimlerin misafirlie
gelecei haber verilir. Verilecek cevaba gre hazrlk yaplr. lk gidite hemen cevap
verilmez; mddeti istenir. Bu arada kza sorulur. Erkek hakknda aratrma yaplr. (Eer
erkek tandk birisi ise buna gerek yoktur.) Elinin ikinci gidiinde evet denirse, kz
babasnn rzas ile yzkler taklr. Bu kk nian saylr. Bu nian nikah ve dn takip
eder. Fakat niandan sonra yaplan gelin grme adeti hala devam etmektedir. Gelin
grmeye, damat tarafndan kadnlar gider. Gelin hazrlanr, gelinlik giydirilir, elenilir.
Trkler sylenerek oyunlar oynanr. Gelin, bata kaynana ve bykler olmak zere herkesle
tokalar, ellerini per. Hediyeler verilir. Tepsi dolandrlr, herkes gnlnden ne koparsa,
durumu neyi elveriyorsa, tepsiye atar. Bunlar. Para, tlbent, tencere vb...eyalardr.

ki taraf geline yaplacak tak ve eyalar zerinde anlar. Dn gn kararlatrlr.
Dn genellikle gn srer. Cuma gn lede (yani ilk gn) balar. Damat evinde davul-
zurna alnr, kz tarafna, gelin almaya gidecek makarn toplanmas beklenir. Makarn en
nemli kiileri, damat babas tarafndan grevlendirilen sad ve olan yengesidir. Bunlarn
dnde byk rol vardr.

Kz taraf iin erkek tarafnn ald hediyeler yolluk, kzn annesi iin alnana st
hakk denir. Dnn bandan sonuna kadar damad temsil eden kadna olan yengesi,
gelini temsil eden kadna kz yengesidenir. Kaynatay, damad, yani erkek tarafn ise,
sad temsil eder. Bunlar, dn idare edecek kiilerdir.

Dn alay kz alma iin yola kar. Kz evine yaklaldnda, geline, makardan
birka kii saymas sylenir. (ocuklarnn ok olmas iin). Kz taraf, olan tarafna hizmet
etmekle ykmldr. Bir mddet dinlenip tatllk erbeti iildikten sonra, dnn kz
evindeki blm balar, buna kna gecesi denir. Bir tarafta kadnlar, bir tarafta erkekler
elenir. Gelin, kimseye grnmeden odasnda yakn arkada ile oturur.

Bu arada, yeme iin uzun bir masa hazrlanmtr. Bu masada, sra ile herkese yemek
verilir. Yemekten sonra olan yengesi gelini ister. Gelin iin getirdiklerini verir. Gelini en
yakn arkadalar yada zel bir kii bezetir. Bu srada knas ezilir. Geline kahkl kesmek iin
makas istenir. Makas kesmiyor diye yengeden bahi alnr. Bu ileri olan yengesi
karlamak zorundadr. Nihayet gelin hazrlanr. nde oynayan birka kii pasta ve ereze
gre tepsi etrafnda mumlar yanmak suretiyle, biri gelinin nnde, dierleri yannda ve
248

arkasnda olmak zere arkada tarafndan balar stnde tanr. Ortadaki tepsi gelinin
ba stnde tutulur.

Gelin, yengenin yanna karlr. Yenge ve dier misafirlerle gelin grr. Tepsilerde
olan erez ve pasta, orada bulunanlara datlr. Mumlar bir kenara yanmaya braklr. ki
mum ise,zel bir yerde, bitene kadar yaklr. Bunlar, gelin ve damat olarak tasavvur edilir.
Hangisi erken sner yada biterse, onun, dierinden erken leceine inanlr. Kna gecesi, ge
saatlere kadar srer,kna yaklrken trkler sylenir.

Trkler genellikle birka maninin arka arkaya sylenmesiyle meydana gelmitir.
Knay getir ana,
Parman batr ana.
Bu gece misafirim,
Koynunda yatr ana.
Knay getirmiim,
Parman batrmam,
Bu gece misafirsin,
Koynumda yatrmam.

Davul, zurna ve trkl oyunlardan sonra kna gecesi sona erer. Sabah yine kz evinde, bir
sre oyunlar oynanr. Bu srada gelinde hazrlanr. Gelinin eyas saylr. Muhtar ve ki
ahs huzurunda bir tutanak tutulur. Daha sonra davul zurna eliinde gelin, damat evine
gtrlmek zere, evinden karlr. Gelinin evden ktn haber alan damat, evine haber
getiren kiiye papah denir. Damat, gelini bacadan silah atarak karlar. Gelinin bana ve
evresindekilere eker ve erez atlr. Erkek taraf da, gelin tarafndan gelenlere yiyecek.,
erbet ve kahve ikram edilir.

Kz Ve Olan Evlendirme Adetleri:
Eskiden uygulanan ve imdiden bir ok kyde ksmen yaanan dn, adet ve
gelenekleri ksaca yledir:

Her delikanl ve gen kz, evlenme arzularn eitli ekillerde ve dolayl olarak ortaya
koyarlar. Evin delikanls, sofrada pilavn ortasna kak saplamsa, itahsz ve dalgn
grnyorsa veya aksine uykusuzluk ve sinirlilik alametleri, yada d kapnn eiine eski bir
ayakkab aklmsa , bu demektir ki, delikanl evlenmeyi arzu ediyor.

Delikanlnn kendisi aile bykleri tarafndan grlp beenilen kz, nce aratrlr.
Buna Kz Saraflama denir. Kzn beenilmesi durumunda, sra ailesinden istemeye
gelmitir. Kz istemek iin en az 4-5 kii kz evine gider. Kz evi, nceden haberdar edildii
iin, hazrdr. Sz hemen almaz, havadan sudan bahsedilir. Sonra Allahn emri,
Peygamberin kavli ile kz, istenir. Kz evi naz evi olduu iin, Kz, babasnn da razl olsa
bile, birinci defa verilmez. Bizimde eimiz, dostumuz var, onlara danalm, Allahn emri var
ise olur, diyerek misafirleri geri evirirler. kinci defa kesin sz verilir, veya vaktinizi
tazeleyin, denilerek, nc ziyarette kesin sz verilir.

ayet kz verilmek istenmiyorsa, kaybnz baka yerde arayn, her halde Allahn nasibi
yoktur diyerek hoa yolcu edilir. Genellikle ziyaretilere kahve ikram edilmesi, ikrardan
saylr.


249

c- Halk Takvimi:
Gnmzde kullanlan, bildiimiz takvimlerin yan sra halk arasnda yaygn olan
genellikle insan-doa ilikilerine gre belirlenen halk takvimleri vardr. Halk aylar, doann
ekline ve doa ilikisine gre adlandrmtr.

Ocak (Zemheri):
Ocak ayna verilen addr. Ky hayatnn, kyn sosyal evre ile ilikilerinin
zayflad, doal etkenlerle durgunlatn simgeler. Zemheri ay, kn en iddetli, zor ve
souk getii ay olup, bu aya Zemheri ayda denilmektedir.

ubat (Gck):
Bu ayn adlandrlmasnda halkmz genellikle birleir.(Kk ay, Gck Ay gibi).Bu
ayn 28 yada 29 ekmesi Kk Ay gibi bir yaktrma gerektirmitir.

Mart (Dert Ay):
Bu ay, birikmi olan ihtiyalarn uzun k gecelerinde bitirilmesiyle; yiyecek ve
ieceklerin azalmas ve tkenmesi ile balantldr.

Nisan (Abril):
Abril Ay, halk arasnda frtna ay olarak ta geer. Halk arasnda bir deyi vardr:
Korkma karakn kndan, kork abrilin beinden, kz ayrr einden. Bu ayda karak ve
frtna oluu nedeniyle, zaman zaman kkba hayvanlardan ve mahsullerden zarar-ziyan
edildii sylenmektedir.

Mays (Kiraz Ay):
Halk takvimine gre mays ve haziran ay kiraz ay olarak geer. Bu blgede kiraz
ay olmasnn sebebi, mays+haziran ay ierisinde ilk yetien meyve kiraz ve dut olduundan,
kiraz ay olarak yaktrlmtr.

Haziran (Orak Ay):
Halk arasnda orak ay olarak ifade edilmesi, bu ayda ayr biiminde kullanlan aracn
isminin orak olmasndandr. Daha ok trpann girmedii ky bucak yerlerde kullanlan
aratr.
Temmuz (rk Ay):
rk ay anlamnda ise; bu ayda hava artlarnn karmak olmas. Scak, souk,
yamur ve rzgarn bir gnde rastlayaca gibi zarar verici olduundandr.

Austos (Harman Ay):
Tarlada, hasattan sonra buday ve arpagillerin, bu ayda, harmanda gem denilen ve alt
ta olan tahta ile saman haline getirdii iin, harman ay adn almtr.

Eyll (Sultan):
Sultan ay, yayladan kye g halidir. Yazn bitiini, yaylalarn iniini ve yeni bir k
hazrlna balama aydr.


250

Ekim (Kaus):
Yine halk tarafndan kaus, ba bozumu ay olarak ve daha ok zm ve erbetli
meyvelerden ralarn ve araplarn yapld aydr.
Kasm ( Ko Ay):
sminden de anlalaca gibi bu ay, hayvan ilikisi ile ortaya kp, adn almtr. Ko
ay, belli aamalar ierisinde beslenen, damzlk kolarn srye katlmasyla adn almtr.
Aralk (Karak):
Karak, ifadesinden de anlalaca gibi kar-k anlamnda, halk arasnda kara k
denilmektedir. Ayrca kara , kt anlamnda, kt ve ac gnler iin kullanlan bir deyimdir.
d- Yresel Mutfak,
Artvin yresinde, mutfak gelenei ok zengindir.

St ve st rnlerinden yaplan yemekler; peynir kuyma ve kaymak kuyma.

Sebzelerden ve kr otlarndan yaplan yemekler; da pancar, ku yemei, gm,
yaban semiz otu, ebegmeci baz otlardan yemek yaplmaktadr. Taze asma yapra ve
lahanadan sarma ve yemekler rnek verilebilir. Taze fasulyenin kurutulmuundan yaplan
Puuko zel sebze yemeidir.

Hamur ileri; Laz Brei, katmer, erite, hinkal, silor, ergebaz, bii, lokum,
hamur ilerindendir.

Etli Yemekler; Klk kavurma, aa ilerde yaplan kebaplar etli yemeklerin
yreye zglerindendir.

Tanelilerden Yaplan Yemekler; Kekek, gendima, herisa, ve ilav gibi yemekler
tanelilerden yaplan yemeklerdendir.

Tatllar; Hasuta, kaysefe, zurbiyet ve ball lokum tatllardandr.

orbalar; Puruk orbas, ayran orbas, tutma orbas, soan harosu, inar
orbas yreye zgn orbalardandr.

BAZI MAHALL YEMEK TARFLER;
Puuko:


251


Kurutulan taze fasulye, krlp halanr. Sonra szlerek bir kaba alnr. Tencerede
soan, ya ve domates kzartlr. zerine halanan fasulye eklenerek gzelce harmanlanr.
Yeterince scak su ilave edilerek, zerine bulgur konur. Bulgur konulduktan sonra kaynamaya
braklr. Yiyecek duruma gelinceye kadar piirilerek, zerine bol maydanoz eklenerek servise
hazr olur.
algam Yemei:



Bu yemek; etli yada etsiz olarak yaplabilir. algam kp eklinde doranp
kavrulur.Et baka bir kapta halanarak, 1,5 yemek ka sala ilave edilir. Daha nce
kavrulan algamlar ve et, ilave edilip kartrlr. Daha sonra bulgur ilave edilerek yeteri
derecede su konup, pimeye braklr. Pime ii tamlandktan sonra servise hazr olur.
inar (Isrgan) orbas:
Toplanan inar (srgan otu) , ykandktan sonra, ince ince kylr. Daha sonra tekrar
ykanarak halanr. Halanm cincara, un katlarak terbiye edilir. Terbiye edilmi malzemeye
yeter miktarda su ilave edilip 10-15 dakika Orta atete kaynatlarak hazrlanr.
Kavut orbas:
Kavut dediimiz karma ( Lorun szlm hali) st ilave edilir. lave edilen stn
ierisine ar ar un dklerek ( unun bir arada toplanmamas iin) , srekli kepe ile
kartrlr. 10-15 dakika Kaynatlmak suretiyle hazr hale gelir.
Laz Brei:

252

2 adet yumurta, 3 yemek ka yourt, 600 gr. Un ve 1 su barda st, kartrlarak
hazrlanr. 12 adet ince yufka alr. 1 tatl ka karabiber ile 2 kg st, tencereye konarak
hafif atete, koyulancaya kadar kaynatlr. Kaynatldktan sonra 5 dakika kartrlarak
soumaya braklr. 1 su barda eker ile 1 su barda su, koyulancaya kadar atete
kaynatlr. Hazrlanan yufkalardan 6 tanesi orta boy tepsiye denir. Hazrlanan mahallebi,
zerine dklr. Kalan 6 yufka, mahallebinin zerine serilir. Kareler eklinde kesilip, zerine
250 gr eritilmi tereya dklerek, frna verilir. Pitikten sonra urup zerine dklr.
Tepsideki tatl, arzuya gre, scak veya souk olarak yenilebilir.
Zeytin Yal Asma Yapra:
Bir tencereye ya konup, ierisine doranm soan ilave edilerek, pembeleinceye
kadar kzartlr. erisine sala, pirin, su ve btn malzemelerin karm ilave edilerek bir
mddet atein zerinde bekletilir. Sonra indirilerek, 10-15 dakika bekletip, asma yaprana
sarlr. Tencereye dizip, zerine 1 bardak su konup, yarm saat kaynatlmak suretiyle
hazrlanr.

e- EL SANATLARI ,
limizin, ormanlarla kapl bulunmas, aa iiliine dayal el sanatlarnn
gelimesinde en byk etken olmutur. Tarmdan dokumaya; kzaktan, masa ve beie kadar
her alanda yaplan aa ileri, yrede kullanld gibi evre illerde de satlmaktadr. Bu
alanda sele, sepet, atan, gidela, gelberi, kalbur, edre, ta gzen gibi aa ellyaf, filiz dal ve
kabuundan rlen aralar, blgede nemli yer tutar. Ancak, hayvan srtnda kullanlan
semer, eher, heybe, tarm tarm alannda ise ift, ubuk ve boyunduruk yapm gibi el sanatlar
mevcuttur. Yremizde hasat almnda yine aa ii olarak yaba, trmk, el deirmeni, krk ve
gnlk kullanmlar iin atal, kak, kepe, kevgir, klek kolopa, aa iinden yaplan el
sanatlarmzdr.
Toprak iinden (Seramik) anak, mlek, kp, gve ve pileki gibi eyalar yaplmakta
olup, yine kuy denilen yerli tezgahlarda dokunan eitli yn giysiler, kuma, kilim, hal,
seccade, aba, sako, orap, tozluk, papak, kakol, eldiven, kee ve cecimler, el tezgahlarnda
dokunup yre zelliini tamaktadr.
Eskiden gnmze kadar gelen, tamamen kkten elde edilen boyalar ise, el
tezgahlarnda dokunan kumalarmzda halen kullanlmaktadr. Kldan dokunan ip (Urgan),
uval ve sergilerde Maznan denilen sanatkarlar tarafndan dokunur. Sergiler, adrclkta
kullanlmakta ve ok salam olmas ile dikkat ekmektedir.
Blgede eskiden yaygn olarak kullanlan apula, yemeni, krkl izme dikilmesine
ramen, gnmzde pek az kullanlmakta ve rastlanmaktadr.
Gerek evrenin folklorik elerini ve gerekse i gcn deerlendirmek amac ile baz
kurum ve kurulularn el sanatlarnn kaybolmamas ve yaygnlatrlmas amacyla am
olduklar, beceri ve gelitirme kurslarnda nemli mesafeler alnm olup, yresel el
sanatlarmz koruma durumundadr.
Ahap; bir orman yurdu olan Artvin'de ahap ileri ok gelimitir. Yredeki,
geleneksel mimari, tarmsal ve gnlk ilerde kullanlan ara/gereler de ahaptandr.
253

Dokumaclk; Yrede "al" dokumacl bata olmak zere, ehram ve kilim
dokumacl yaplmaktadr
Ehram;

Hammaddesi: Kuzu Yn

Yapl : Bu dokumada kullanlan ynn, kuzu yn olmas gerekir. Kuzu yn,
ince olmas sebebiyle tercih edilmektedir. Yn, ykanp kurutulduktan sonra, yn tarama
taranda
taranr, i ile ok ince bir ekilde erilip, iplik haline getirilir. Erilen ipler, daha salam
olmas iin, krk denilen bir aletle bklr. Ehram ne kadar olacaksa, o uzunlukta uzatlarak,
taraa ( kuji) alnr.Daha sonra kuy denilen dokuma tezgahlarnda, dz veya desenli olarak
dokunur.
Kullanm: limiz Yusufeli lesinde dokunmaktayd. ok nceleri dokunmasna
ramen, gnmzde krk-elli ya grubu kadnlarn sandklarnda bir veya iki adet
bulunmaktadr. Yrede hanmeliar olarak bilinmektedir. Genelde kadnlar tarafndan,
zel gnlerde rt olarak kullanldndan, rtnn gzellii, rtnen insana bir stat ve de
saygnlk salamakta, bu da, iiliinin daha bir itinal olmasn salamaktadr.







254

YEREL ETKNLKLER TAKVM

SIRA
NO
ETKNLN ADI YER TARH DZENLEYEN
KURULU
KA YILDAN
BER
DZENLEND
1 Kafkasr Kltr Turizm ve Sanat Festivali Artvin Merkez Kafkasr Mevkii Temmuz 2.Hafta Sonu Artvin Belediye Bk. 23 YIL
2 Murgul Boa Greleri Murgul Maysn 1. Hafta Sonu Murgul Belediye Bk. 9 YIL
3 Aydn Ky St Dz Yayla en. Ve Karakucak Greleri Ardanu-Aydn Ky Temmuz 1. Hafta Sonu Aydn Ky Muhtarl 9 YIL
4 Arhavi Kltr ve sanat Festivali Arhavi Austos 3. Hafta Sonu Arhavi Belediye Bk. 31 YIL
5 Ardanu Efkari Aklar enlii, urisbil enlii ve Karakucak
Greleri
Ardanu Temmuz 3. Hafta Sonu Ardanu Belediye Bk. 15 YIL
6 avat Sahara Pancarc Festivali avat Temmuz 4. Hafta Sonu avat Belediye Bk. 15 YIL
7 Meydanck Satave Gevrek enlii avat-Meydanck Austos 1. Hafta Sonu Meydanck Belediye Bk. 8 YIL
8 Macahel Kafkas Arcl ve Eko Turizmi enlii Borka Austos 3. Hafta Sonu Camili evre Koruma
Dernei
4 YIL
9 Yusufeli Geleneksel Karakucak ve Boa Greleri Yusufeli-Alanba Ky 26-27 Nisan Alanba Muhtarl 3 YIL
10 30 Austos Kakar Da Dostluk ve Sevgi Yry Yusufeli 27-Austos-2 Eyll Yusufeli Rafting ve
Daclk Dernei
4 YIL
11 Hopa Kltr, Sanat ve Deniz Festivali Hopa 01-05 Temmuz Hopa Belediye Bk. 3 YIL
12 Geleneksel Kar st Karakucak Greleri avat-Veliky ubat 3. Hafta Sonu Veliky Muhtarl 7 YIL
13 Geleneksel Marant Boa Greleri Klkaya 24-25 Mays Klkaya Belediye Bk. 4 YIL
14 Yayla G ve Karakucak Greleri Yusufeli-Tekkale 19 Temmuz Tekkale Ky Muhtarl
15 Dalaet Yayla enlikleri ve Karakucak Greleri Ardanu-Bereket Ky Austos 1. Hafta Sonu Bereket Ky Muhtarl 30 YIL
16 Aros Yayla Festivali Yusufeli-Klkaya 18-19-20 Temmuz Klkaya Kl. Yar.ve
Dayanma .Dernei
5 YIL
17 Salikvan Yayla enlikleri Yusufeli Austos 1. Hafta Sonu Yusufeli Da.Tur. ve
Yay. en. Dernei
11 YIL
18 Sidere enlii Arhavi Austosun 2. Pazar Derecik Ky Muhtarl 4 YIL
19 Artvin-Batum Su le Giden Kltr Rafting enlii Artvin-Batum Haziran 3. Hafta Yusufeli Rafting ve
Daclk Dernei
3 YIL
Not: Festival Tarihleri her yl Festival Komiteleri tarafndan hava artlar gz nne alnarak deitirilebilmektedir.
255



Kafkasr Kltr ve Sanat Festivali,



Her yl Temmuz aynn 2. Haftas boyunca geleneksel olarak dzenlenen festivalin
ilgin yan Boa Greleridir. lin her yanndan getirilen boalar boyun kalnlna gre
snflandrlp gretirilir.
Bu greler yapld tarihten itibaren, boalarn zarar grmemesi ve herhangi bir
ekilde eziyete uramamalar iin dikkat edilmekte ve belirli kurallar uygulanmaktadr. Gre
srasnda gsz grlen boa arenadan ekilmesi halinde yenik kabul edilir, gre
meydannda ayrlan blmden ilgililerce uzaklatrlr. Bylece Kafkasr Boa Greleri,
kendi kurallar iinde g gsterisi olarak bir spor ve enlik ortamna dnr.
Dnyada bir einin daha grlmedii ve duyulmad bu gre tr, yreye zg kalc
zellikleri de beraberinde getirmektedir.

G.2. Turizm eitleri

ARTVN LNDE YAPILABLECEK
ALTERNETF/KTLE (DENZ) TURZM RN KAYNAKLARI
(Ekoturizm/Srdrlebilir Turizm)






256



A- EKOTURZM (SOFT)
B- KLTR TURZM C- KTLE (DENZ)
TURZM

1- Rafting/Kano

1- Kilise ve Manastrlar

1- Arhavi Hopa/
Kemalpaa
2- Doa Yry (Trekking) 2- Kaleler Beldesi Halk Plajlar
3- Yaylaclk 3- Kprler
4- Kanyoning 4- Camiler
5- Sportif Olta Balkl 5- Tarihi Evler-Konutlar
6- Atl Doa Yry 6- Folklorik Deerler
7- Ku ve Kelebek
Gzlemcilii
7- Yerel Etkinlikler
8- Kamp ve Karavan
9- Jeep Safari
10- Av Turizmi
11- Botanik ve Bitki nceleme
12- Salk Turizmi
13- Foto Safari
14- Doal Gzellikler
A- EKOTURZM

1- RAFTNG/KANO/KATAMARA




257


TAS Faaliyetleri Ynetmelii gerei belirlenen rafting parkur alanlar;

PARKUR SM : BALANGI NOKTASI : BT NOKTASI : FAALYET TR:
Barhal ay Sargl Yusufeli Rafting-Kano
oruh I amlkaya Alanba Rafting-Katamara-Kano
oruh II Alanba evreli
oruh III evreli Tekkale
oruh IV Tekkale Yusufeli
oruh V Yusufeli Sebzeciler
oruh VI Sebzeciler Zeytinlik
oruh VII Zeytinlik Orulu
oruh VIII Orulu Artvin


oruh Nehri: Bu gn Trkiyede rafting ve kano sporlarnn yapld nehirlerin en
nemlisidir. oruh Nehri, 3255 m. ykseklikte bulunan Mescit Dalarndan kaynan alarak,
Bayburt, Yusufeli, Artvin ve Borka lelerinden geerek, Grcistan zerinden Batumda
Karadenize dklmektedir. Uzunluu 376 km. olup 345 km.si Trkiye snrlar ierisinde yer
almaktadr. Dnyann en hzl akan nehirlerinden olup, 1993 ylnda Dnya Rafting
ampiyonas bu nehir zerinde yaplmtr. Nehrin akna gre zorluk dereceleri 1 ila 6
arasnda deikenlik gstermektedir.

258




oruh nehrini barndran Artvin ilinin topraklarnn byk bir blmn sarp ve geit
vermeyen dalar kaplamtr. oruh nehri, bu dalk blgelerin arasndan geerek
Karadeniz'e ulamaktadr. oruh'un Artvin snrlar ierisindeki uzunluu yaklak 150
kilometreyi bulur.
Yre, her yl dnyann her tarafndan gelen, rafting, kano ve nehir kaya gibi akarsu
sporlarn yapan yerli ve yabanc sporcular arlamaktadr.

oruh nehri evresi, pek ok turizm aktivitesini de barndrmaktadr. Kakar
dalarnda zirve yapmak iin en uygun rota, yre yaknndaki Yaylalar ky zerindendir.
Yreden yerel rehberler ve eyalar tayacak katr bulmak mmkndr.

Zengin flora ve faunaya sahip oruh nehri, doal zelliini koruyan nehirlerimizden
birisidir. Nehrin evresindeki baz kayalklarda nesli tkenmekte olan kzl akbaba tr
koloniler halinde yaamaktadr. Ayrca oruh vadisi boyunca boz ay, engel boynuzlu da
keisi, yaban domuzu, kurt, akal, tilki, porsuk, sansar, su samuru, tavan, ur keklik, keklik,
yaban horozu, ulluk, yaban rdei, veyik, sarasma, sarsandal, ard kuu, gvercin, tahtal
kuu ve eitli yaban hayvan trleri bulunmaktadr.
Parkurlar;
Bayburt'tan balayp, spir ve Yusufeli'ni takip ederek, Artvin'e kadar yaklak 260
km. uzunluundaki nehirde, 4 farkl etapta rafting yaplmaktadr.

Bayburt-spir: 0-106 km
Bayburt'tan oruh nehrini takip ederek Dikmeta kprsne ulaldnda, kprnn
her iki yakasnda kamp kurulabilecek yerler mevcut olup parkura buradan balanabilir, ikinci
kampn yeri Aslandede veya Laleli olabilir.
Bayburt-spir arasndaki parkur 2-3 zorluk derecesindedir. Bu parkur ortalama 3 gnde
alnabilir. spir'e gelmeden hemen nce (yaklak 3 km.) sol tarafta kamp yapma imkan
mevcuttur. Kamp yerinin yaknndaki benzin istasyonundan ve alveri iin spir'den
yararlanlabilinir.

259

spir-amlkaya: 106-134 km
spir-amlkaya aras 3-4-5 zorluk derecesinde bir parkurdur. spir balang
noktasndan (stabilize yol girii km:0) 3.; 6,6.; 6,8.; 7,4. km, 8. kilometrelerdeki su ak iyi
incelenmelidir. 28. kilometrede amlkaya'ya ayrlan yola gelmeden nce, nehrin sol yakasna
kamp kurulabilir. ecek suyu 200 m. ileride yolun sol tarafnda dalardan gelen dereden veya
amlkaya yol ayrmndaki beton kpry geince trafonun bulunduu yerdeki direin sa alt
tarafndaki pnardan temin etmek mmkndr. Yiyecek imkanlar amlkaya'dan (yol
ayrmndan 4 km mesafede) salanabilir.

amlkaya-Tekkale: 134-178 km
amlkaya'dan itibaren oruh takip edildiinde pirin tarlalar, sebze ve meyve
baheleri en ok karlalan grntler olacaktr. 48. kilometrede Kprgren ky
geilerek, 54. kilometrede Alanba kyne ulalacaktr. Kamp, Alanba kyne gelmeden
sol tarafta oruh'a karan derenin hemen yanna kurulabilir. Araba ile yakndan takip etmek
mmkndr.
Bu parkurda, beton kpr geii sonras zorluk derecesi 3-4-5 olup, talk yerlere dikkat
edilmelidir. evreli kyne gelmeden nce tarihi bir gzetleme kulesi ilgi ekicidir. 65.
kilometrede beton kpry geer gemez sa taraftan kp evreli Ky ierisindeki
ilkokulun nndeki bahede veya 7 km. daha ileride Tekkale kynde kamp yapma imkan
vardr. Tekkale'den temin edilebilecek yerel rehberlerle tarihi Drtkilise'ye yry
yaplabilir. Kilisenin yanbanda akan derede alabalk tutulabilir.

Tekkale-Artvin:178-261km
Tekkale'den parkura devam edildiinde 6 km. sonra Yusufeli'ne ulalr. Yusufeli'nde
konaklama ve yeme - ime imkan mevcuttur. Altparmak (Barhal) ay, oruh'un en nemli
kollarndan biri olup Yusufeli yresinde oruh'a karr. Suyun debisinin daha da artt bu
blmde zorluk derecesi 3-4-5 dir.

Yusufeli'nden 9 km. ileride Artvin-Erzurum karayolu balantsnda, beton kprnn
arka tarafnda Oltu ay oruh'a karmaktadr. Yusufeli'nden 22 km. ileride, suyun ak hz
ve debisinin yksek olduu aylarda oruh olduka hrnlar. ri ve keskin kayalarn da
bulunduu parkurun 100 metrelik bu blmne, zorluu belirtmek iin 'King - Kong'
denmektedir. Zorluk derecesi 5.9 olan bu blm gemek, ancak oruh'un suyunun azald
aylarda mmkndr.

Zeytincik kynden nce 33. Kilometrede kamp kurulabilecek bir alan mevcut olup
kyden alveri yaplabilir. 43. Kilometrede dar bir kanyona girilmektedir. Yaklak 3 km.
uzunluundaki bu kanyonda parkur 3 4 zorluk derecesindedir. 57. Kilometredeki Orulu
kynn bulunduu yerdeki benzin istasyonunda botlar kyya ekilerek parkur
tamamlanabilir. Benzin istasyonunda yeme, ime ve konaklama hizmeti verilmektedir. Orulu
kynden Artvin 20 km. uzaklkta ve zorluk derecesi 1 2dir. Baz gruplar parkuru Artvine
kadar uzatmaktadrlar.

Artvin Altparmak (Barhal) ay ;

260



Artvin li snrlar iinde yer alan Altparmak (Barhal) ay, Kakar dalarnn gney
yamalarndan doar, yaklak 40 kilometrelik bir mesafe kat ettikten sonra Yusufeli'nin 2
km. gneyinde oruh nehrine karr. Altparmak ay, kano ve nehir kaya iin elverili
olup yksek dalarla evrili son derece gzel ve etkileyici bir vadi iinden akmaktadr.
Dalardaki karlarn btn yaz boyunca erimesi nedeniyle Eyll ayna kadar suyun debisi
yksektir. Vadi, yaban hayat asndan da ok zengin bir gzellie sahiptir.

Altparmak ay havzasna Artvin veya Erzurum zerinden Yusufeli'ne gelerek
ulalabilir. Yusufeli'nden itibaren 6. kilometrede dem deresi, Altparmak ayna
karmaktadr.

Yusufeli'nden yaklak 19 km. uzaklktaki Sargl beldesinin Deftise mahallesi,
Karadeniz yresinin zgn mimari anlayyla yaplm olan evleri ile dikkati ekmektedir.
Kakar dalarnn sisli zirvesi ile dan eteklerinde yer alan bu yerleim yeri blgede
grlmeye deer yerlerdendir. Sargl beldesine 12 km. uzaklktaki Altparmak (Barhal)
ky, Kakar dana trman rotas zerinde ana kamp yerlerinden biridir. Kyde konaklama
ve yeme ime imkanlar bulunmaktadr. Altparmak kynden, 24 km. ileride Yaylalar
kyne stabilize bir yolla ulalmaktadr. Yaylalar kynn batsnda Kakar dalarnn bir
blmn kapsayan "Artvin Kakar Turizm Merkezi " yer almaktadr.

Parkurlar;
Altparmak ay zerinde kano ve nehir kayann balangc iin en elverili nokta,
Sargl'n kuzeyindeki Deftise mahallesidir. Balang noktas ile Altparmak aynn oruh
nehri'ne ulat nokta arasndaki parkur uzunluu yaklak 22 kilometredir. Yer yer 3 - 4
zorluk derecesinde olan parkur boyunca ay yata talk ve kayalk olup, zellikle suyun
debisinin dk olduu dnemlerde ok dikkat edilmelidir.


Deftise'den hareket edildikten sonra 1.5 km. uzaklktaki Sargl beldesine ulalr.
Sargl'den yaklak 3 km. ileride kayalar zerinde tarihi bir kale bulunmaktadr. dem
deresinin Altparmak ayna kart yerin yaknndaki beton kpry getikten sonra
Yusufeli'ne gelmeden nce sa tarafta, kayalar zerindeki Baheli kalesi dikkati eker.
Parkur, Yusufeli'nde bitirilebilecei gibi, 2 km. ileride Altparmak ay, oruh nehri'ne
karmadan nce de parkuru tamamlamak mmkndr.
Kano ve nehir kaya iin en uygun zaman, Mays-Austos aylar arasdr.
261


2- DOA YRY (TREKKNG)




Gnmz turizm anlaynda, bir doa sporu veya hobi faaliyeti olarak
adlandrlmaktadr. Dacln bir alt bran olarak bilinmekte olup bir blgenin dalk
kesimlerinde daclk teknii gerektirmeden, zor ve sarp yerlere girmeden kk patikalarn
takip edildii, belirli zorluklar ve zellikler gsteren doa koullarnda, eitli ya gruplarna
uygun ve zamanla snrl veya snrsz olarak dzenlenen uzun sreli yryler olarak
adlandrlmaktadr. limizde Kakar Dalar, Altparmak Dalar ve Borka Karal Dalarnda
eitli yry yollar bulunmaktadr.

TAS Faaliyetleri Ynetmelii gerei belirlenen trekking parkur alanlar;
NO PARKUR SM

FAALYET
TR

1 Yaylalar Ky-Dilberdz-Kakar Da Zirve(Da Trman) Trekking
2 Yaylalar Ky-Dbe Yaylas-Yukar Kavron Yaylas(amlhemin) Trekking
3 Yksekoba Ky-Salikvan Yaylas-amlk Yaylas-atak-
Grcdz (Fndkl)
Trekking
4 Altpaarmak Ky-Sarbulut-Bayayla-Aver Yaylas-Ayder Trekking
5 Hatila Vadisi Milli Park Trekking
6 Borka Karagl-Klaskur Yaylas-brikli Yaylas-Karal Da Zirve
(Da Trman)
Trekking
7 Otingo Yaylas-Balc-Kaynarca-brikli Yaylalar-Gorgit Yaylas Trekking
262

Camili (Maahel)
8 Cankurtaran-Sultanselim-Kemalpaa Trekking
9 Meydanck Papart-Merata Yaylas-Sitolop Yaylas-Fndkl Yaylas-
Camili
Trekking


Daclk;
Kakar Sradalar (3.937 m.)




Rize ve Hopa arasnda yer alan yl boyunda gzlenebilen keskin buzullar, masmavi
glleri, yeilin her tonuna sahip ormanlar, cokulu dereleri, bin bir eit bitkileri ve
hayvanlar ile doal bir park grnmnde olan Kakar sradalarnn en yksek tepeleri
Altparmak (3480 m.), Kavran (3932 m.) ve Verenik (3710 m.) dir.
Gney rotasndan k kolay olan Kaarlar her yl yzlerce dac da ziyaret
etmektedir. Eer sis yoksa Dou Karadeniz dalarnn muhteem grntsn izleyebilirsiniz.
Kuzey rotasn ise daha ok deneyimli daclar tercih ederler ve kuzeyden zirve yapmann
baka bir avantaj geri dnte Ayder yaylasnda kaplcalara urayabilmenizdir.

Daa yaz aylarnda trmanmak ne kadar kolay ise k aylarnda trmanmak o kadar
zordur. K aylarnda kar vadileri doldurur, yaylalar rter ve evler yok olur. Ayrca buzullarn
eimi her zaman dmesine uygundur.

Ykseklik 3937 m.
Konumu Dou Karadeniz de, Rize-Hopa kylarnda paralel olarak uzanr.
Trmanma Zaman Yaz Trmanlar iin en uygun zaman Austos ve Eyll aylar,
K Trmanlar iin en uygun zaman ubat ve Mart aylar,
263


En yksek doruk olan Kakar(Kavran), (3937 m.)kamp yerinin
gneyinde ykselir. Kuzeyden 7-9 saatlik trmanla dorua varlr.
Trman
(Gneyden)
Yusufeli, Barhal, Yaylalar (Hevek), Olgunlar, Meretet rotas takip
edilerek trmanlr. Erzurum'dan Yusufeli Olgunlar'a ulam yrenin
aralar ile yaplmaktadr. Ayrca istenildiinde Yusufeli'nden her an
ara kiralamak mmkndr. Son hazrlklar Yusufeli'nde yaplr.
Beslenme konusunda , kalan eksikler Yaylalar (Hevek) kynden temin
edilebilir. Bu blgede barnmak iin pansiyonlarda mevcuttur. Olgunlar
mahallesine kadar araba gitmektedir. Bu blgede adr kurmak iin
kamp yerleri de bulunur. Ayrca malzeme tamak iin hayvan kiralama
imkan mevcuttur.

Yaylalar kynden ana kamp yeri olan Dilberdz mevkiine 5 saatlik
yryle ok rahat gidilir. Ana kampn evresinde gn birlik gezi ve
trmanlar yaplacak doruklar mevcut olup kamp yerinden Kakar Da
doruuna deiik rotalardan trmanlmaktadr. 9-10 saatlik bir
trmanla dorua trmanlp kamp yerine varlr. Austos ve Eyll
aylarnda krampon, kazmaya ihtiya yoktur. Kakar doruu kamp yeri
olan Dilberz'nn (Byk da dz) kuzeyinde kalr. Doruk kamp
yerinden grlmez. Doruu grebilmek iin kamp yerinin gneyinde ve
gneybatsndaki tepelere 30 dakika trmanmak gerekir. Kamp yerinin
ykseklii 3000 metredir. Her iki rotadan da gei mmkndr. Gney
rotasndan Altparmak dalarna gitme imkan vardr.
Altparmak
Dalarna Trman
Trmana kuzeyden balandnda Ayder ve Dutha yaylas geilir.
Agveur, Kakar ve Zigam yaylarndan kamplar kurularak Karata
(3492 m.) ve Altparmak (3480 m) doruklarna klr. Trmana
gneyden balayanlar otomobil ile Erzurum'dan Altparmak Barhal
kyne gelirler. Buradan 5 saatte yaya olarak Karagl kamp yerine
ularlar. Kamp yerinden her dac, kendi tekniine gre istedii dorua
ular.

264




265

3- YAYLACILIK



Bilindii gibi doal alanlara yaplmakta olan turizm eitleri arasnda yayla turizmi en
Fazla ilgi gren destinasyonlardan biridir. Artvin linde bulunan yaylalar doal gzellikleri
yannda, etnolojik, folklorik ve yre insan iin sosyal yaamn bir parasdr. Artvin
ilelerinde bulunan yaylalarn mimari yap rneklerini, lkemizin baka bir blgesinde grme
imkan bulunmamaktadr. Tamamen ahap malzemeden imal edilerek, baka hibir yaltm
malzemesi kullanlmadan ikiyz seneden fazla kullanlabilmektedir. Yayla evleri blgenin
zgn mimari yaplarnn banda yer almaktadr.

Artvin Halk kltrnde yaylacln nemli bir yeri vardr. lkemizde yeni gelimekte olan
bu turizm eidi iin, ilimizin ilelerinde, deiik kltr ve flora ynnden olduka eitli
yaylalar bulunmaktadr. Haziran-Eyll aylarnda, ekonomik ve sosyal nedenlerden dolay,
yaylaclk yaylaya kmak gelenei, btn canll ile halen devam etmektedir.

Artvin yaylalar ormanlarla kapl dalar zerinde, gr su kaynaklarna sahip, yemyeil
dzlklere yaylmtr. Bu yaylalarn tmnde adr/kamp imkanlar mevcut iken bazlarnda
da pansiyonlar bulunmaktadr.

Yaylalar;1-)Karchal Yaylalar; a) Beyazsu Yaylas, b)Gorgit Yaylas, c)Klaskur
Yaylas
2-avat Yaylalar; a)Sahara Yaylas, b) Sateve Yaylas, c)Arsiyan Yaylalar, d)Bilbilan
Yaylalar.
3-)Ardanu Yaylalar;a)urusbil Yaylas, b)Danzot Yaylas. 4-)Yusufeli Yaylalar;
a)Salikvan Yaylas,b)Dbe Yaylas, c)Aros Yaylas, d)Yaylalar Ky.
266


Artvin Yaylalar

Yusufeli-Kakar Turizm Merkezi-Yaylalar Ky

Ulam: Yaylalar ky,Yusufeli ilesinin 53 km. batsndadr. Yusufeli - Sargl
beldesi aras 20 kilometrelik stabilize yolda ticari aralarla yolcu tamacl yaplmaktadr.
Sargl - Yaylalar ky aras 33 km. olup, toprak yoldan zel ya da kiralanabilir aralarla
Yaylalar kyne gidilebilir. Yaylalar ky - Dilberdz kamp yeri aras 10 km. patika yoldan
yryerek gidilebilir.

zellikler: 3. 200 m. ykseklikteki Yaylalar ky eme, elektrik, salk oca gibi
altyapya sahiptir. Kyde bakkal, kr kahvesi, lokanta, frn ve kasap bulunmaktadr.

Yaylalar ky, Kakar dana trmanmak steyenlerin ara konaklama merkezi
konumundadr. Trmantan nce kyden yeme ime malzemeleri satn alnabilir, yk
tama iin katr kiralanabilir. 3. 328 m. ykseklikteki Dilberdz, Kakar dalar zirvesine
en yakn kamp yeridir. Bol souk suyu bulunan Dilberdz'nde altyap bulunmamaktadr.
Dilberdz'nden itibaren 3. 932 m. rakml Kakar dalarna rehbersiz kmak tehlikelidir.
Blgede vaak, ay, yaban keisi, kurt, akal, tilki gibi yaban hayvanlar izlenip,
grntlenebilir.
Yaylalar Ky yolu zerinde Altparmak kynde, Altparmak (Borhal) kilisesi ziyaret
edilebilir. Kyde dokunan ipek hallardan satn alnabilir.

Konaklama-Yeme-me: Konaklama iin pek ok pansiyonun bulunduu Sargl
Beldesi'nde kalnabilir. Sargl'de PTT, WC elektrik gibi altyap mevcut olup, bakkal, kr
kahvesi, frn, lokanta, kasap hizmet vermektedir.


Kakarlar
267



Kafkasr Turizm Merkezi (Kafkasr Yaylas)
Ulam: Artvin'in gney-batsndaki yaylaya 10 km. toprak yolla ulalmaktadr.

zellikler: 1. 250 m. ykseklikteki yayla grlmeye deer gzelliktedir. Alt yap
hizmeti gtrlm olan yaylada belediye tarafndan yaptrlan 10 adet 80 yatak kapasiteli
bungalovlar bulunmaktadr. Her yl Haziran aynn son haftasnda dzenlenen ve 3 gn sren
boa greleri etkinlikleri, yre halk tarafndan youn ilgi grmekte, festival havasnda
gemektedir. Yaylada Cskaro, Yalnzhasan ve Acsu diye adlandrlan ifal sular
bulunmaktadr.

Konaklama-Yeme-me: Konaklama iin, nceden rezervasyon yaptrmak kaydyla
yayladaki bungalovlardan faydalanlabilir. Temel ihtiya malzemeleri getirilmelidir. Boa
greleri etkinliklerinde gnbirlik sat yerleri kurulmaktadr.





268

Borka-Karagl


Ulam: lk 7 kilometresi asfalt olan Borka-Camili yolunun 27 kilometresinden
douya ayrlan toprak yoldan 20 km. giderek Karagl'e ulalr.

zellikler: Gl evresi ormanlarda, vaak, boz ay, engel boynuzlu da keisi, da
tavuu, yrtc kular izlenebilir, glde alabalk avlamak mmkndr. Henz btn altyap
sorunlar giderilmemitir. Gl evresinde WC, piknik masalar, eme, Orman letmesi'nin
misafirhanesi bulunmaktadr.

Konaklama-Yeme-me: Konaklama iin kamp malzemeleri ve temel ihtiya
malzemeleri getirilmelidir.

avat- Karagl
Ulam: avat ilesinin kuzey dousunda 8-10 hektar byklkteki Karagl'e 30 km.
toprak yolla, zel veya kiralanacak aralarla ulalabilir.

zellikler: Karagl'de elektrik, eme, WC, Orman Blge Mdrl'nn dinlenme
binas ve telsizi hizmet vermektedir. avat ve civarnda Borka Karagl'de de olduu gibi
yaban hayvanlar yaamaktadr.
Konaklama-Yeme-me: Konaklama iin kamp malzemeleri ve temel ihtiya
malzemeleri getirilmelidir.

Ardanu-Bilbilan Yaylas
Ulam: Ardanu ilesinden douya 51 km. ham toprak yolla ulamak mmkndr.

zellikler: Yol ve su hari altyap hizmetleri bulunmayan yaylada her hafta cumartesi
gnleri pazar kurulmaktadr. Kurulan bu pazarda hayvanlarn satanlar, gda ve ihtiya
maddeleri satn almakta ve canl hayvan borsas ve panayr andran grnmler
oluturmaktadr.

269

Konaklama-Yeme-me: Konaklama iin kamp malzemeleri ve temel ihtiya
malzemeleri getirilmelidir. Cumartesi ve pazar gnleri yayladan yiyecek satn alnabilir.

4- KANYONNG

Ardanu Cehennem Deresi Kanyonu,



oruh Nehrinin kollarndan olan Ardanu suyunun at dar ve derin vadi olan
Ardanu Cehennem Deresinin yama eimi 90 dereceyi bulur. Dik bir duvar andran ve 200
metreyi aan ykseltisiyle olduka dikkat eker ve birka kilometre boyunca zelliini korur.
Ardanu Cehennem deresi ierisinde bulunan ve Artvin-Ardanu karayolunun 25 nci km.
sinde yer alan Kanyon, ilgi ekici doal yaps ile ilimizdeki grlmeye deer yerlerdendir.

5- SPORTF OLTA BALIKILII
l genelinde yer alan akarsu ve gllerde zellikle Barhal ay'nda, Hatila deresi'nde,
Borka Camili derelerinde ve Arhavi Ortacalar deresinde; ayrca yksek kesimlerde yer alan
gllerde olta balkl yaplmaktadr.
270



6- ATLI DOA YRY


Bata avat, Ardanu ve Yusufeli kyleri olmak zere; Kakar ve Karal Dalarnn
eteklerindeki yaylalarda "atl doa yry" iin ideal alanlar mevcuttur.

7- KU VE KELEBEK GZLEMCL

8- KU VE KELEBEK GZLEMCL

271



Artvin, Kemalpaa, Murgul, Borkann yksek tepeleri kularn geit yollar
zerinde bulunmalar nedeni ile Mart-Kasm aylar arasnda ku ve kelebek merakllar iin
uygun gzetleme yerlerine sahiptirler.

Dou karadeniz dalar, Trkiye'de Avrasya yksek dalk (alpin) biyomunu temsil
etmesi dolaysyla nemli ku alanlar stats kazanan tek alandr.

Ku Trleri: Sakall akbaba (20 ift), kzl akbaba (20 ift), kara akbaba (10 ift),
kaya kartal (10 ift), hu tavuu (tm Trkiye poplasyonu bu nemli ku anlar iinde
bulunur) ve rkeklik poplasyonlaryla nemli ku alanlar stats kazanr. 1993 ylnda
yaplan bir aratrmada nemli ku alanlar snrlar iinde kalan yedi blge incelenmi,
bunlarn altsnda toplam 134 erikin erkek hu tavuu tespit edilmitir. Aratrma yaplan
alann darl ve uygun yaam ortamlarnn genilii gz nnde bulundurulduunda, nemli
ku alanlarndaki toplam hu tavuu poplasyonunun 1000 ifti at varsaylabilir. Ancak
272

geen yllar ierisinde birok nemli yeni g vadisinin kefedilmesi, bu rakamlarn ok daha
yksek olabileceini gstermektedir. Dou Karadeniz Dalar, Trkiye'de Avrasya Yksek
Dalk (Alpin) biyomunu temsil etmesi dolaysyla nemli ku alanlar stats kazanan tek
alandr.

Uyduu Kriterler: A1, A3, A4iv, B1ii, B1iv, B2



Doay, kularn dnyasndan tanmay salayan bir gzlem turizmidir. Trkiye
Dnya zerindeki esiz konumu nedeniyle Avrupa, Asya ve Afrika ktalarn birletiren bir
kpr durumundadr. Gmen kularn ve yrtc kularn % 80 i Trkiyeden gemektedir.
Bu denenle yrtc kular bakmndan ok deerli olup tm Dnya gzlemcileri Trkiyeyi
izlemektedir.

Gmen kular ve yrtc kular Trkiye zerinden; Marmara Blgesinden, Sinop
evresinden sonra Hopa evresinden olmak zere ana g yolunu kullanr. Marmara ve
Sinop evresinden yaplan gler dank ekilde geni bir alana ayrld iin gzlem
yaplmasna elverili deildir. Hopa evresindeki g yolunun nemi yle aklanabilir.
Gmen kular ve yrtc kular Rusya ve Kafkas Dalar eteklerinden Karadenizi direk
denizden gemeyi tercih etmeyip Dou Karadenizin en dousundaki kara alanlarn takip
ederek blgenin corafi yapsnn etkisiyle de toplanarak
lkemize giri yaparlar. Hopa ve evresindeki yresel rzgarlarnda (kala) etkisiyle dar
vadilere







273

skarak topluca g yaparlar. Bu gler zellikle Kemalpaa Beldesinin Cefuka Tepesi,
Frn Dz ve Sultan Selim Tepesinden 10 kmlik yatay bir a ile kuba 10 kmlik bir
uzunluktan rahat bir ekilde gzlem yaplmas mmkndr.

Her yl Austos-15, Kasm-15 arasnda g hareketleri izlenebilir. Gndz ve gece
yrtc ku trnn 30a yakn eidini; ayrca nesli tkenmekte olan ah Kartal ve 70 eit
dier gmen ku trleri belirtilen aylarda g ederler.

Artvin linde, Cefuka, Frn Dz ve Sultan Selim Tepesine yaplacak ku gzlem
istasyonlarndan teleskoplarla veya plak gzle g yolundan geen kularn % 60nn
izlenmesi mmkndr. Halen Frn Dz mevkiinde Hopa Avclar Dernei tarafndan
yaptrlan Ku Gzlem Merkezi iin 15 yatakl konaklama evi bulunmaktadr. Bu turizm
trnn, Dnya genelinde 25 milyar dolarlk bir turizm girdisine sahip olduu bilinmektedir.

Artvin'de zellikle Kakar, Altparmak ve Karal Dalarnn eteklerinde bulunana,
bazlar da endemik olan zengin flora varl kelebek eitliliini de beraberinde getirmekte ,
bu da kelebek merakllarn yreye ekmektedir.

9- KAMP VE KARAVAN



limiz sahil eridinde bulunan plajlarda, orman ii dinlenme yerlerinde, Milli
Parklarda kamp ve karavan turizmi iin uygun alanlar mevcuttur.Bu kamp yerlerinin ounda
alt yap sorunlar yoktur. Ayrca Yusufeli ilesi evreli Kynde Rafting Kamp Alan
bulunmaktadr.

Kamp ve Karavan Turizmi iin uygun yerler; Kemalpaa plaj ve evresi ,
Kafkasr Orman ii dinlenme Yeri, Borka Karagl , avat Karagl, Hatila Vadisi, Sahara
Yaylas, urusbil Yaylas, Klkaya Aros Yaylas, Yusufeli Kakar Turizm Merkezi ve
Yusufeli evreli Ky Rafting Kamp Merkezidir.



274

10- JEEP SAFAR

Hopa lesinde alt yaps tamamlanan 67 kmlik Jeep Safari Parkuru ayn zamanda
2 gnlk bisiklet yolu, 3 gnlk doa yry parkuru olarak da planlanmtr. Esiz doal
gzellikleriyle Artvin ve civar Jeep Safari merakllar iin uygun alan ve parkurlara sahiptir.

11- AV TURZM

l Topraklarnn %53 nn ormanlarla kapl olmas yannda, corafi yaps ve bitki
rtsnden kaynaklanan eitlilikten dolay av turizminin geliimine elverili bir ortam
bulunmaktadr. Bu avlaklar arasnda; ay, da keisi, yaban domuzu,kurt, tilki, akal, keklik,
bldrcn ve doal alabalk gibi av hayvanlar nemli bir potansiyel tekil etmektedir.

275

12- BOTANK VE BTK NCELEME


Artvin
Crocus Artvinensis,
Lilium Artvinense,
Dianthus Artvinensis
Artvin idemi,
Artvin zamba,
Artvin karanfili


Artvin li doal yaps nedeniyle endemik bitki topluluklarnn bulunduu bir
blgedir. Ilman bir iklim ve dzenli bir ya rejiminin etkisi altnda bulunan Karadeniz bitki
topluluu, btn Karadeniz blgesinde hakim bitki rts ormandr. Karadeniz bitki
topluluunda, zellikle dou kesiminde fndk ve grgen trlerinin hakim olduu alanlarda,
mee, dibudak, kestane, hlamur, akaaa, kzlaa, karaaa, mumula,tatlan, kzlck,
yabani erik, yabani vine, yabani kiraz, defne ve mrver aalaryla zenginleen bir orman
dokusu yer alr. Sahil kesimlerinden itibaren
700 - 900 metre ykseklie kan bitki dokusu alt seviyelerde ormangl, brtlen,
kurtbar, atedikeni, yabangl, hanmeli, imir gibi aak ve, allara dnr.

Bu blgeye has olan bitkiler, Akdeniz'dekilerin aksine, bol su kullanan trlerdir.
Yetikin bir kayn aac, terleme yoluyla atmosfere bir gnde yarm ton su vermektedir. Bir
kayn orman iin bu miktar milyonlarca tonu ulamaktadr. Bu bitki topluluunun st
seviyelerinde 600 - 700 metre ykseklikten itibaren kayn aalar grlr. Daha ykseklerde
1. 100 - 1. 300 metrelerde kayn-kknar karm balar ve 1. 800 - 2. 000 metrelere kadar
ykselir. Bu bitki topluluu iinde mee, grgen,karaam, porsuk aalar da yer alr. Ayrca
Karadeniz'in dou ucunda kknar aalar yerlerini orman iinde 2. 300 - 2. 400 metrelere
kadar ykselebilen ve yksek irtifalarda yaamay baarabilen ldin aalarna brakr.
Yksek seviyelerin daha az nemli blgelerinde saram ormanlar, gneye bakan yamalarda
orta seviyelerde mee ormanlar geni yer kaplamaktadr.

276

Anavatan Trkiye olan bitki trlerimiz arasnda iekli bitkilerin yansra tarm
yaplan kltr bitkilerimiz de bulunmaktadr. Artvin ilinde doal ortamda yetien ve estetik
amal yararlanlabilecek zgn bitki trleriyle ilgili rnekler aadaki tabloda gsterilmitir:


13- FOTO SAFAR
Artvin l snrlar ierisinde bulunan nehir, dalar, krater glleri ve dier doal
gzelliklerinden dolay olaanst gzellikler sunmaktadr. lkemizdeki fotoraf sanatlar
ve eitli bu konumdaki dernekler Artvine gelerek buradaki doal gzellikleri ulusal ve
uluslar aras alanlara tamaktadrlar.










G.3. Turistik Altyap
277


278

Artvin li Doal Turizm Kaynaklar Envanteri
MERKEZ ARDANU ARHAV BORKA HOPA AVAT YUSUFEL MURGUL

Dalar
-Artvin Da -Krdevan
Da

-Karadeniz Dalar -Karal Dalar -Sultanselim
Da
-Arsiyan Da -Kakar ve
Altparmak
Dalar
-Gkta Da
Gller
-Deriner Baraj Gl -Karagl -Karagl
-Borka Baraj Gl
-Muratl Baraj Gl
-avat Meeli
Karagl
-Arsiyan Karagl
-Bilbilan karagl
-Boa ve Kz
Glleri
Kakar
Krater Gller
-Karagl

-Maden
Karagl
Nehir ve
Akarsular
-oruh Nehri
-Berta Deresi
-Karal Suyu
-Hatila Deresi
-Melo Deresi
-Ardanu Deresi
-Bulank Deresi
-Arhavi Deresi
-Kkky
elalesi
Klaskur Suyu
-Devuskel Deresi
-Chala Deresi
Sundura Deresi
-Kemalpaa
amurlu Deresi
-Kemalpaa
Dereii Deresi
-avat Suyu -spir ay
-Barhal ay

-Kavarcet
Deresi
-Baky
Deresi

Yaylalar
-Merkez Erenler Ky
Yaylas
-Beal Yaylas
-Berta Yaylalar
-Kuvarsan Yaylas
-Bahatila Yaylas
-Danzot
Yaylas
-urisbil
Yaylas



-Srtyayla
-Alacagl Yaylas
-Dikme Yaylas
-Karal Yaylalar (Beyazsu,
Gorgit,Aralk,
Adagl , Kaynarca, Balc,
Lekoban, Mereta ve
Yaylas)

-Arsiyan
Yaylas
-Sahara Yaylas
-Sateve Yaylas
-Meydanck
Yaylalar
- Bilbilan
yaylas
-Yaylalar
Ky Yaylas
-Salikvan
Yaylas
-Dbe Yaylas
-Aros Yaylas

Doal
Gzellikler ve
Koruma
Alanlar
-Hatila Vadisi Milli Park
-Kafkasr Turizm Merk.
-oruh Vadisi Koruma Alan
-Sainka Kayak Merkezi
-Cehennem
Deresi
Kanyonu
-Macahel Gorgit Tabiat
Koruma Alan
-Macahel Efeler Tabiat
Koruma Alan
-amburnu
Tabiat Koruma
Alan
-avat
Karagl-Sahara
Milli Park

Kakar Turizm
Merkezi

Kumsallar ve
Plajlar
-Arhavi Plaj

-Kemalpaa
Plaj
(Mavi Bayrak)
-Kopmu Plaj

Yaban Hayat
-Boz Ay
-Karaca
-engel Boynuzlu Da
Keici
-Kurt
-Tilki
-akal
-Boz Ay
-Kurt
-akal
-Tilki
-Knal Keklik
-Sazlk Ku
Gzlem
-Boz Ay
-Karaca
-Boz Ay
-Karaca
-Kurt
-akal
-Tilki
-Frndz
Cefuka Sultan
Selim Yrtc
Ku
Gzlemcilii
Merkezi
-Kafkas
Engerei
Balkl-Maden
Yaban Hayat
Koruma Sahas
-Boz Ay
-Kurt
-akal
-Tilki
-Knal Keklik
-Da Horozu
-Da Keisi
-Boz Ay
-Kurt
-Tilki
-akal
-Ur Keklii
-Da Horozu
-Knal Keklik
-engel
Boynuzlu Da
Keisi
-Karaca
-Ur Keklii
Kurt
-akal
-Tilki
279

a-Borka Karagller



Borka-Camili karayolu zerinde olup, Borka ilesine 27 km. uzaklktadr.1800 l
yllarda bugnk Klaskur yaylasnn yaknnda bulunan bir tepenin toprak kaymas sonucu
Klaskur deresinin nn kapatmas ile olumu gllerdir. Zengin orman rts ve flora
eitlilii ile ilgi ekmekte olup kamp turizmi iin limizdeki sayl yerlerdendir. Ayrca yre
halk tarafndan mesire yeri olarak kullanlmaktadr.

b-avat Karagl,


avat ilesine 25 km. uzaklkta olup, Sahara Karagl Milli Park iindedir. Kamp ve
Karavan Turizmi iin ilimizdeki en uygun yerlerdendir. Gl kenarnda zel sektr tarafndan
iletilen 20 kiilik konaklama tesisi bulunmaktadr.

c- Baraj Glleri: limizde inaatlar devam eden barajlardan Borka, Deriner ve
Muratl Barajlar tamamlandktan sonra oluacak suyun, yzey lleri ve uzunluklar.
280


Oluacak gl suyunun yzeyi Vadi boyunca uzunluu
Borka Baraj 1084 Hektar 30.5 km
Deriner Baraj 2640 Hektar 70 km
Muratl baraj 411 Hektar 18 km

d- Borka-Camili (Maahel) Havzas,
Borka ilesinden yreye ulamn 30 km'si asfalt, 20 km'si stabilize olmak zere 50
km'lik bir karayolu ile salanmaktadr. Ormanlar, sadece Trkiye'nin deil neredeyse
Avrupa'nn insan eli dememi ve her biri ant zelliine sahip aalardan olumu orman
eko sistemidir. Camili havzas yrtc kularn g yollar zerinde bulunmas sebebiyle
uygun ku gzetleme alanlarna sahiptir. Yre, derelerindeki krmz pullu alabal ve saf
kafkas arlaryla retilen Macahel bal ile de ilgi ekmektedir. Camili havzasnn bir
blm "Gorgit ve Efeler Tabiat Koruma Alan" olarak koruma altna alnmtr.

e- oruh Vadisi,

Zengin, fstk am ve dier Akdeniz ikliminde yetien bitki rtsn iinde barndran
Vadi, ilgi ekici doal yaps ve deiik iklim zellikleri ile grlmeye deer yerlerdendir.

-eitli yerlerde kaynaklar olup, oruh Nehrine Birleen Akarsular

Oltu ay, Barhal ay, avat suyu-Tigrat Deresi, Kemer Kpr Deresi, Mansurat
Deresi, Mirya Deresi, Carat Deresi, Han Suyu, merhev Deresi, Bilev Deresi, Karal
Deresi, Berta Deresi, Ardanu Deresi, Murgul Deresi, Kale Suyu, Devisker Suyu, Hatila
Deresi.
281

f- Kafkasr Turizm Merkezi,

Artvin il merkezine 8 km. uzaklkta olup, her yl temmuz aynn 2. haftasnda
Kafkasr Kltr ve Sanat Festivali bu yaylada dzenlenmektedir. Ayrca yre halk tarafndan
mesire yeri olarak kullanlmaktadr.
Bakanlar Kurulunun 07.02.1991 tarih ve 91/1514 sayl kararnamesi ile Turizm Merkezi
olarak ilan edilmitir
g- Kakar Turizm Merkezi
Kakar Turizm Merkezi-Yaylalar Ky, Kakar Dana gneyden yaplan trmanlarn ve
tur programlarnn ara konaklama merkezi durumundadr. Doal deerler zengin olan Turizm
Merkezinde pansiyonculuk gelimi ve altyaps ksmen tamamlanm durumdadr. Bakanlar
Kurulunun 07.02.1991 tarih ve 91/1514 sayl kararnamesi ile turizm Merkezi olarak ilan
edilmitir.

282

h-avat Kocabey Klas,



avat ilesine 15 km. uzaklkta olup, Sahara Karagl Milli Park snrlar iinde
bulunmaktadr. Kocabey Kla Evleri kendine zg ahap mimari zellikleri ile ilgi
ekmektedir. Bu yrede her yl Temmuz aynn 4 nc haftasnda Sahara Pancarc Festivali
dzenlenmektedir. Klada Kamp ve Karavan turizmi yaplabilmektedir.


- Kakar ve Altparmak Dalar (3.937 m.),


Dou Karadeniz Blgesinin en yksek sra dalarndan olan bu dalarda Haziran-
Ekim aylar arasnda doa yryleri yaplmaktadr. Kakar dalarnn eteklerinde bulunan
283

Yaylalar Ky ve Altparmak kylerinde kyller tarafndan iletilen Pansiyonlar
bulunmaktadr.
j- Karal Dalar,
Trkiye ile Grcistan arasnda yer alan bu dalar, geit kularnn g yollar zerinde
bulunmas, endemik bitki eitlilii ve uygun trekking parkurlar ile ilimizdeki grlebilecek
yerlerdendir. Karal Sradalarndaki ykseklikler;
Gngrmez Da (3531 m)
Dedegl Da (3500 m)
Kkrt Da (3348 m)
Arsiyan Da (3164 m)
Krdevan Da (3050 m)
Davut Da (3000 m)
Dudube Da (3000 m)

k-Meydanck (merhev),

Doayla i ie bir yerleme rnei sunan Meydanck yresinde zellikle Maden
Ky'nn muhteem doal gzellikleri grlmeye deer zelliktedir. Belde, zgn ahap
mimari ve yerel kltr ile bir doa mirasdr.
l- Arhavi Kkky elalesi,
284



Arhavi ilesine 17 km. uzaklkta Kkky Kamilet mezras mevkiindedir. elaleye,
ara yolundan ayrldktan sonra 1 saatlik patika yolla ulalmaktadr.

- KTLE TURZM (DENZ TURZM)
35 KM. ky band bulunan Arhavi ve Hopa ilelerinde, yazn deniz turizmi youn
bir ekilde yaanmaktadr. zellikle 2 km.lik plaj bulunan Hopa/Kemalpaa Beldesinin,
Dou Karadeniz Blgesinin en gzel plajlarna sahip olmas nedeniyle, bir ekim merkezi
konumundadr.



G.4. Turist Says
285

LDEK YERL VE YABANCI TURST HAREKETLER
lde turizm sektr, ciddi anlamda 1990l yllarn ortalarnda gelime gstermitir. Bu
tarihten nce yabanc turist gruplar turlar aracl ile veya bamsz olarak gelmilerdir.
Ancak bu say nemli yatrmlar gerektirecek ounlua ulaamamtr. Blgeye youn
yabanc ziyareti akm ilk olarak Sovyetler Birliinin dalma srecini takiben 1990l
yllarn banda olmutur. Bu lkelerden gelenlerin byk blm i amal gelmeleri ile
bavul ticareti denilen hareketlilie neden olmulardr.

Bu tarihlerden sonra lde nceleri kk lekli belediye belgeli konaklama ve yeme-
ime tesisleri hzla iletmeye almtr. 1994 ylndan itibaren ise daha byk lekli tesisler
hizmete sunulmaya balanmtr.

Bakanlk Belgeli Tesislerde Giri ve Gecelemeler
YILLAR G R TOPLAM

G E C E L E ME TOPLAM
YERL YABANCI YERL YABANCI
2001 33.801 13.986 47.697 39.809 17.448 57.257
2002 41.123 12.759 53.882 58.759 20.612 79.371
2003 43.338 8.323 51.661 56.004 18.918 74.922
2004 52.022 8.808 60.830 66.627 22.191 88.818

Mahalli Belgeli Tesislerde Giri ve Gecelemeler
YILLAR
G R TOPLAM

G E C E L E ME TOPLAM
YERL YABANCI YERL YABANCI
2001 71.732 13.920 85.662 89.845 27.270 117.115
2002 88.478 17.418 105.888 119.503 38.520 158.023
2003 100.587 13.419 114.006 127.567 27.639 155.206
2004 135.576 34.287 169.763 161.395 51.783 213.178

2004 yl ierisinde, 43 lkeden gelen yabanc turist says 43.095 olup, toplam 83.974
geceleme yapmtr.
Hopa -Sarp Snr Kapsndan Giri - k Yapan Turist Saylar
YILLAR GR IKI
1988 356 452
1989 11.018 10.506
1990 143.152 143.355
1991 532.466 497.714
1992 818.030 582.167
1993 553.207 420.241
1994 352.977 297.287
1995 264.884 234.799
1996 244.764 247.731
1997 226.357 240.960
1998 272.515 266.323
1999 249.234 227.512
2000 223.687 207.023
2001 184.891 168.998
2002 180.013 178.222
2003 178.945 184.289
2004 205.805 217.372
286

Sarp Snr Kaps 31 Austos 1988 tarihinde almtr. 1990 tarihine kadar giri
klarda nemli bir art olmamtr. Eski SSCB vatandalarnn idare sistemlerinden
kaynaklanan bir tedirginlik yaamalar nedeniyle, bu tarihlerden sonra vatandalarnn eski
tedirginliklerini zerlerinden atmalar ve Bavul Ticaretinin birdenbire ykseli gstermesi,
1992 tarihinde giri klarda ok byk artlar olmasna neden olmutur.


LELERMZ
ARDANU,
M.. 8. Y.Y. yrede Urartulular , M.. 7. Y.Y. da Saka ve skit Trkleri hkm srm,
M. S. 75 ylnda Ouz kollarndan olan Hazarlar ve Barseller blgeye yerlemilerdir.
810lu yllarda Grclerin himayesine giren ile , Kanuni Sultan Sleyman dneminde ;
Erzurum Beylerbeyi skender Paa tarafndan 1551 ylnda Osmanl mparatorluu
snrlarna dahil edilmi, ayn tarihte Ardanu Sanca adyla anlmaya balamtr.

7 Mart 19212de bugnk Msak- Milli snrlar ierisinde yerini alan Ardanu,
Artvinin bal sanca iken 1945 ylnda le olmutur. lenin yzlm 969 km. olup
rakm 500 m.dir . Tipik karasal iklimi olan ilenin 49 ky mevcuttur. Artvine uzakl 35
km. olup Artvin-Gle Ardahan yolu ile merkezinden gemektedir. Hayvanclk yaygn
olduu gibi ttn ve tahl tarm da yaplmaktadr.


ARHAV,
le; 1877 ylndan nce Batum ve havalisinin Trklerin elinde bulunduu zamanlarda
Gnye Mutasarrflna balanmtr. 1 Haziran 1954 ylnda tekrar ile haline gelmitir. 314
km.2 yzlme sahip olan le, 30 ky ve 7 yerleim biriminden olumaktadr. 1997 nfus
saymna gre ilede 17.891 kii yaamaktadr.

Engebeli arazi zerinde kurulmu, iki vadi eteklerinde yerleimi vardr. Kylerin ou
vadi eteklerinde ve bu vadinin meydana getirdii kk dzlklerde kurulmutur. lede 500-
600 metre ykseklie kadar yerleim yaplmaktadr. En yksek yeri Yusufeli-Arhavi- Fndkl
hududunu tekil eden Marsis tepesidir. lenin 2800 metre yksekliinde iki krater gl
(Gle ve Karagle) ve Dikmen evresinde de adet kk gl vardr. le, Artvinin
Karadenize ky 2 ileden birisi olup ky uzunluu 14 km.dir. Dalarn dik ve yamal oluu
tarm alann da snrlam, 1950 ylndan sonra ay tarm yaplmaya balanmtr. Az
miktarda Narenciye yetitirilmektedir.

BORKA,
Borka ve evresine yerleenlerin Orta Asyadan gelen Hurriler olduu, daha sonra
srasyla Kimmerler, Sakalar, Arsakllar, Bizansllar, Araplar, Hazar Trkleri, Seluklularn
egemen olduklar, Osmanl topraklarna da Yavuz Sultan Selimin ehzadelii zamannda
dahil edildii grlmektedir.1877-1878 Osmanl-Rus sava sonrasnda Ruslara braklm, 1.
Dnya savandan sonra da srasyla nce ngilizlerin daha sonra Grclerin gali altnda
kalan ile 7 Mart 1921 ylnda Osmanl topraklarna katlarak Bucak olmu ve 28 Mays 1928
tarihinde de le olmutur.

le; yer itibar ile Artvin-Hopa arasnda yer almakta olup , l merkezine 30 km., Hopa
ilesine de 36 km. dir. Borkann 36 ky bulunmaktadr. Rakm 125 m.dir. Alan 762
km2 olan ilenin topraklarnn tamamna yakn dalarla ve ormanlarla kapldr. zellikle
287

Camili-Maahel Vadisindeki ormanlarda her biri Ant olma zelliine sahip aalar
bnyesinde barndrmaktadr.

Arazinin engebeli olmas nedeniyle ilede tarm arazisinin azl insanlar okumaya
zorlamtr. lede az miktarda ay ve fndk retimi yaplmaktadr.

HOPA,
le; 1471 ylnda Yavuz Sultan Selim Hopa ve yresini Osmanl topraklarna katarak
buradaki Pontus-Rum Hkmranlna son vermi ve Batumdaki Gnye Sancana
balamtr. le, 1936 ylna kadar Rize iline bal iken bu tarihten sonra Artvine
balanmtr.

Dalarn denize dik geldii ky eridi zerinde kurulan lenin, dousunda Grcistan
Cumhuriyeti, batsnda Arhavi, gneyinde Borka ve kuzeyinde Karadeniz bulunmaktadr.
Deniz seviyesinden 10 m ykseklikte olup en yksek noktas 1513 m. ile Yavuz Sultan
Selim Tepesidir.

l Merkezine 65 km, en yakn ilesi olan Arhaviye de 9 km. uzaklktadr. lenin denize
olan kys 20 km., yzlm de 289 km2 dir. Nem orannn yksek ve havann yal
olmas bitki rtsn gr ve eitli klmtr. Kydan 400-600 m. ykseklie kadar olan
yerlerde fndk ve ay baheleri bulunmaktadr.

le Sarp Snr Kapsna 18 km., il merkezine 65 km., Arhavi ilesine 10 km., Borka
ilesine de 36 km. uzaklktadr.

MURGUL,
lenin tarihesi hakknda detayl bilgi mevcut olmamakla birlikte; 1050li yllarda
Seluklularn fethine kadar, Pontus-Rum, Bizansllar ve ranllar hakimiyetinde olduu
bilinmektedir. Yavuz Selim dneminde Osmanl Devleti topraklarna katlmtr.

le Merkezi 1935-1950 yllar arasnda Damar iken daha sonra Murgul le Merkezi
olmutur. 1987 ylnda Murgul adyla le olmutur.

Yzlm 406 km2 olan lenin l Merkezinden uzakl 48 km. olup genelde dalk
yapya sahiptir. Dousunda Artvin, Batsnda Arhavi ilesi, Kuzeyde Borka lesi,
Gneyinde Yusufeli ilesi bulunmaktadr. lenin %50si orman, %45i ayr, mera,
kayalk, talk,% 5ide tarm alandr. lenin 1i Merkez dieri Damar olmak zere 2
Belediyesi , 10 ky bulunmaktadr.

ledeki halk arlkl olarak Damar beldesindeki Karadeniz Bakr letmelerinin Murgul
Fabrikasnda alarak, birazda tarm, hayvanclk ve ormanclktan geimlerini
salamaktadr. Tarm arazisinin azl insanlar okumaya zorlam ve bylece insanlarn
kltrel dzeylerinin ykselmesine sebep olmutur. lede Karadeniz iklimi hakimdir.

AVAT,
Tarih kaynaklarna gre avat ve civarnda M.. 950-650 yllar arasnda Urartu ve
Kimmer Kabileleri yaamlardr. Daha sonra blge Saka Trkleri, Romallar ve
Sasanilerin elinde kalmtr. Yavuz Sultan Selimin Trabzon Valilii srasnda Rize ilinin
Osmanl topraklarna katld zaman Artvin-avat-Ardanu fethedilerek birer Sancak
haline gelmitir. 1877-1878 Osmanl-Rus Sava neticesinde Artvin-Ardanu-Borka ve
288

avat Anavatandan koparlmtr. Daha sonra 1921 ylnda Trk Ordusu Sahara Dan
aarak avat, Ardanu ve Artvin ile Borkay geri alarak Anavatana dahil etti.

lenin dousunda Ardahan ili , gneyinde Ardanu ilesi , batsnda Artvin ,
kuzeyinde Grcistan Cumhuriyeti bulunmaktadr. 1.317 km.2 dalk ve engebeli bir arazi
zerine yaylm ile merkezinin rakm 1100 m. olup ilenin byk bir blm zengin
ormanlarla kapldr. lede Karadeniz iklimi ve kara iklimi arasnda bir gei iklimi
hakimdir.

le, Artvin il Merkezine 71 km. , Ardahan iline 46 km. mesafede bulmaktadr.
Artvin-avat- Ardahan yolu; Karadeniz'i Grbulak ve Trkgz kaplarna balayan en
ksa yoldur. lenin 1i belde ve 1ide Merkez olmak zere 2 belediyesi vardr.



LEDEK EL SANATLARI

AL (YN KUMA )
al dokuma iinin limiz avat lesinde ne zaman balad ve nereden geldii kesin
olarak bilinmemektedir. Ancak; bunun, bir ihtiyatan ileri geldii sanlmaktadr. ok eski
yllara gidildiinde bu gnk gibi kuman veya hazr elbisenin olmad gibi, insanlarn alm
gc de yoktu. Bu ihtiyatan dolaydr ki; cefakar ve fedakar Anadolu halknn bir paras
olan avat halk da btn ihtiyalarn retip, yapt gibi, giyecek kuman, elbiselik ipeini
ve orabn dahi, kendisi retmitir. Bunlarn bir paras olarak da avat lemize ait saf
koyun ynnden (yrede al Denilen) kuma dokunmutur.
Yre koyunlarnn, zel seilmi yn alnarak, ykanp kurutulur. Elde, ile erilerek iplik
haline getirilir. Ancak, bu iler ok zen ve itina ile yaplmaldr. zellikli yn, ok ince
eirilir. Erilen iplikler, kolay kopmamas iin, krkta bklr. Daha sonra ne kadar kuma
dokunacaksa, o kadar uzatlr. Kc taraa alnr ve kuy denilen dokuma tezgahna
aktarlr. Geirmelik iplii de erilip hazrlanarak, bu tezgahta dokunur. (Kc-Tarak, aln
tezgahnda dokunmasna yarayan bir dzenektir.) Dokuma ilemi biten al, tezgahtan alnp
dz (Salma) dokunmusa zel boya ve (Moran) kzl aa kabuu kaynatlarak hazrlanan
boya ile boyanr. Dz allar siyaha boyanr. Dokunan al ( (rmak-Kugz) dokunmusa bu
kuma kendinden doal siyah ve beyaz ynden dokunmutur, boyanmaz. Yani yrede, al
kuma rmak ve Salmak olmak zere iki eit dokunur. Dokunup tezgahtan alnan al,
Rakuna denen zel yaplm bir tezgahta, yani banda bol miktarda kaynatlan su ile
slatlarak tepilir, dzeltilir ve dikime hazrlanr. Bu kumalarn zellikle, siyah ve dz
olanlarndan kadnlar petamal, erkekler ise iki eidinde de takm elbise, pantolon ve ceket
diktirerek giyerlerdi.
Bu yremizde dokunan ve retimi gnmzde yok olmaya yz tutmu bu kumalar, saf
koyun ynnden yaplmtr. ok ge slanr, erken kurur, ok scak tutar. En ar k
artlarnda dahi paltosuz bile giyilebilir. zellikle romatizma hastalar tarafndan tercih
edilen bu giyecek, dnyada eine rastlanmayan ok zel bir kumatr.

KUAK
Genellikle avat lesinin Meydanck yresinde dokunur. al kuma retiminde
olduu gibi koyun ynleri, zel iplik haline getirilerek hazrlanan iplikler, istee gre zel
boyalarla boyanr. Daha sonra tezgahlarda desenli olarak dokunur.

289

YN ORAP
Saf koyun yn alnarak, erilip iplik haline getirilen ipler, bklerek (a) denilen
ince ilerle zen ve itina ile dokunur. Siyah ve beyaz olarak sade bir ekilde dokunur. nce
olmasna ok dikkat edilir. Hatta dokunan oraplarn, yzkten geirilmesi ok ince ve gzel
yapldn gsterir. Katksz saf ynden olup, ok scak tutar, ge slanr, erken kurur.

KLM DOKUMACILII

Kilim dokuma ii, al dokumacl gibi nereden geldii, ne zaman balad bilinmemektedir.
Ancak, btn ihtiyalarn kendisi reten avat halk, kilim dokumacln da ihtiyatan
dolay dokuduu kesindir. Odalarn (Kedel) duvarlarn sslemek ve tabanlarna sedir sermek
iin kulland kilimlerini, yre koyununun ynnden, desen desen dokumutur.

Bu koyunlarn, zel seilmi ynleri alnarak, ykanp kurutulduktan sonra zel yaplm
demir yn tarama tarana taklarak iplik olacak iyi ksmlar ayklanr. Taranan ynler, ile
erilerek krkta bklr. Dokunacak kilimin desenine gre hazrlanan kelefler zel
boyalarla, (doal kk boyalar) boyanr. Ayrca uzatma iin hazrlanan ipliklerde bkldkten
sonra, kilim tezgahna uzatlr. Geirlemik boyanan iplikler, elle, kk kk kelefler (ip)
sarlr. Tasarlanan desende kilim dokunur. Atlan ilmikler kirkit vurularak sktrlmak
suretiyle kilim dokuma ilemi tamamlanr.

Bu yrede dokunan kilimlerin desenlerinin ayr ayr isimleri vardr. Bunlardan bazlar
yledir: Musa Beg, Yedi Bela, Mendil Alacas, Gbekli, Yaprakl, arhl Kilim, Veysel
Nak, Kalata Nak, Hal Alacas gibi.

CECM DOKUMACILII
Cecim dokumas iin, kilim dokumas iplikleri gibi koyun ynleri alnr. Ykanp,
kurutulduktan sonra taranr. le erilen iplikler, krkla bkldkten sonra, desenine gre
boyanr. Ka metre dokunacaksa, yerde veya dola ta ona gre uzatlr. Kc taraa alnarak
dokuma tezgah (kuy) na aktarlr.Geirmelik iplikler, mekie (Mako) sarlp dokunur.
290


P BKME
Keilerin kl alnr. Ykanp kurutulduktan sonra, yn tarama taranda taranr.
Hazrlanan kl, ustas mazmandenen bir aletle bker. pler, istenilen kalnlk ve uzunlukta
ok iyi sklmak suretiyle ip dokunmu olur.

DEMRCLK
Demirci ustalar, yre halknn kulland bak, cezve, di ekme kerpeti, balta,
kazma, soba ve soba borusu, deirmen demir aksamlar, hayvan nal ve ivisi gibi malzemeler
yapmakta iken, bu el sanatlar da yok olmaya balamtr.

MLEKLK
Topraktan ekmeini piirdii pilekisini, yemeini piirdii gvecini, su kab olarak
kulland ibriini (kuza), yiyeceklerini saklad, turusunu koyduu kp, derk, pil vb.
topraktan yaplan ara ve gereler de tamamen yok olmu durumdadr.
Bunlarn yannda yok olan el sanatlarmzdan aa ileri, marangozluk, kalayclk,
aa ilerinde sepet rme, karasaban, kzak, kan, dokuma tezgah, aa krek, klek,
kolopa, kalbur, elek ve kandra gibi bir ok el sanatlar da yok olmaktadr.

AVAT EV
Tanm: Barnaktan te, olabildiince yaln (sslemeden uzak) . zgn karakterli, ky
yerleim leine de ilkeli ve uyumlu, bir elden yaplmasna birbirleriyle benzerlik tayan,
ahap tomruk ve kalastan , yma teknii ile yaplm, avat blgesine zg ev tipidir.

zellikleri: Planda dikdrtgen bir tabana oturmaktadr. Alt katta ahap tomruktan ahr
ve alt ev bulunur. Binann uzun kenar eim istikametine paralel konduu iin, binann alt kat
ksmen topraa gmlr. Bina girileri uzun kenarldr. Manzara cephesi vadiye bakan kkl
cephedir. Katlar aras irtibat dtan takma merdivenlerle salanmtr. at iki eilimli beik
atdr. Evliye elebinin Trk Evini tarifindeki gibi drt kesinde drt oda, ortada sofrada
sofraldr. Binann topraa giren cephesindeki odalarda stma ve piirme ilevini gren
ocaklar vardr. Odalarda yatak, salonda oturma fonksiyonu sedirle salanmtr. Evin st
katnda cepheyi saran direkli ayvan vardr. Tuvaletler genelde ayvana asl olarak
yaplmtr.

Ksaca tanmladmz bu deerli varlklarmz, eskimenin ve deien yaam koullar
yznden bugn yeterince kullanlamamakta ve korunamamaktadr.


YUSUFEL,
Tarihi kaynaklardan Yusufeli ve evresine srasyla Kimmerler , Sakalar, Arsakllarn
slam hakimiyetine kadar hkm srd anlalmaktadr. 645 ylnda Mekkeli mesleme olu
Habib kumandasndaki slam ordusu bu blgedeki Bizansllar yenerek blgeyi slam
Ordusuna balad. Daha sonra blge , Seluklu Aknlarna sahne olmu ve 1. Alaaddin
zamannda avat-Artvin-Yusufeli kesimleri Anadolu Seluklu Devletine katld.

lk ile tekilat Erzurum iline bal olarak 1879 ylnda Kiskim kazas ad ile kuruldu.
Kazann resmi ad ise Kiskim beyleri torunlarnn zorlamalar ile kabul edilmitir. Kaza ilk
merkezi olan demde 10 yl kalabildi. 1889 ylndan sonra merkezi Ersis oldu. 1912 ylnda
ilenin Kiskim olan ad Yusufeli olarak deitirildi. 1915 ylnda Rusya gali balaynca ,

291

1916da tedbir iin kaytlar Bayburta tand ve 1918de Ruslar geri ekilince Ersise geri
getirildi. Ersis, 1926ya kadar ile merkezi olmaya devam eder. 1926da ile merkezi tekrar
deme nakledilerek Erzurumdan alnp ilk defa Artvine baland. 7 yl Artvine bal
kaldktan sonra 1933 ylnda Rize Merkezli oruh vilayeti kurulup Artvinde bu Vilayetin
ilesi olunca Yusufeli bu sefer kyleri ile birlikte Erzuruma baland. 1936 ylnda Rize
Merkezli oruh Vilayeti kaldrlarak, merkezi Artvin olmak zere yeni oruh vilayeti
kurulunca, Yusufelide Erzurumdan alnarak Artvine baland. 1950 dede imdiki yerine
tanr


G.5. Turizm Ekonomisi
ARTVN L TURZM SEKTRNN SORUNLARI

Dnyada giderek deien talep yaps ierisinde macera, eitim ve elence boyutu olan
destinasyonlarn nem kazanmakta olduu bilinmektedir. Bu dorultuda, kitle turizmi dnda
dier farkl rn gruplarn bnyesinde barndran Artvin l genelinde, bu gne kadar turizmin
arzu edilen seviyeye gelmemesinde, lkemizde yaanmakta olan genel sorunlarn yannda,
bulunduu corafyadan kaynaklanan kendine zg sorunlar da bulunmaktadr. Bunlar ksa
ve zetle;

1- Planlama
2- Altyap
3- Yatrm
4- Tantm ve Pazarlama
5- Eitim
6- zsermaye Eksiklii
7- Bakanlk Belgeli Tesisler
8- Dier Sorunlar

1- Planlama Sorunu
Artvin li, ky ve i kesimlerinde, blgelerin potansiyeli, rn kaynaklar ve bu
kaynaklarn kullanma ve koruma hususlar gz nne alnarak, bir planlama yaplmamtr.
Bundan byle, yaplacak planlamann, programlanan ve biten baraj glleri de dikkate
alnarak, blgenin geleneksel ahap ve ta olan mimari tarzndan dn verilmeden
srdrlebilirlik ilkeleri ierisinde, planlama yaplmas gerekmektedir.

2- Altyap Sorunlar
lde ulam nemli bir sorundur. Corafi koullardan dolay ulam, dk vasfl
karayolu yada toprak yollarla glkle salanmaktadr. Tarihi ve kltrel deerlerin
bulunduu mekanlara gidilen yollarn dar ve ok virajl oluu, ulamda en byk engeldir.
Artvin-avat-Ardahan, avat-Meydanck, avat-Veliky, Ardanu-Geitli-Bilbilan
yollarnn iyiletirilmesi gerekmektedir. Hopa Liman ile Batum arasnda deniz ulam
salanmaldr.

Ayrca, Artvin li genelinde, kat ve evsel atklarn, hibir ileme tabi tutulmadan,
dorudan ak alanlara ve oruh nehrine boaltlmas ileride zm g yeni problemlere
neden olabilecektir.

292

3- Yatrm Sorunlar
Artvin linde Hopa ilesi dnda, nitelikli konaklama tesisi bulunmamaktadr. Sarp
Snr Kapsnn ticari, ekonomik ve sosyal etkilerinden dolay, konaklama tesisleri ky
bandnda toplanmtr.

Bilindii gibi, turizm yatrmlar sermaye/hasla oran yksek, dnyadaki
ekonomik, doal ve sosyal olaylardan dorudan etkilenmektedir. Artvin line yatrm yapacak
olanlarn, Dnyadaki Ekonomik, Sosyal vb. ilikilerin, blgelerini dorudan nasl
etkileyeceklerini bilmek durumundadrlar.Yusufeli Barhal Vadisinde pansiyon olarak hizmet
veren birka iletmenin dnda baka ilelerde, taleplere cevap verebilecek, nitelikli
iletmeler bulunmamaktadr.
4- Tantm Ve Pazarlama Yetersizlii

- Uzun vadede srdrlebilir turizmin gereklemesi iin, Artvin linin tantm ve
pazarlamasnda; yaylalar ve krsal alanlarn, tarihi ve kltrel eserlerin, festival ve
enliklerin, doal gzelliklerin tantmna ncelik verilmelidir.
- lin tantm bu gne kadar, baz bror ve afilerle desteklenmitir. Yaplan tantmlar,
effektif talebe deil, potansiyel talebe ynelik olmaldr. lin alternatif rn gruplarn
ieren Mdrle ait bir Web sayfas acilen yaplmaldr.

- Ulusal ve uluslar aras turizm fuarlarna her yl planl bir ekilde itirak edilmesi
gerekmektedir.
- Mdrlk, ldeki turistik rn deerlerinin tantlmasnda kullanlmak zere,
teknik altyapya kavuturulmaldr.
- Doal, Tarihi ve Kltrel varlklarn tantld, eitli tantm CDleri
yaplmaldr.

5- Turizm Eitiminin Zayf Olmas

Turizm eitimi konusunda, lde yetimi uzman eleman says yok denecek kadar
azdr. Hizmette kaliteyi arttrc eitim programlar bulunmamaktadr. Turizm konusundaki
eitim eksiklii nedeniyle, uygulama konusunda yetersiz kalnmaktadr. Yeme-ime ve
konaklama sektrnde alanlarn mutlaka Tuizm hizmet ii eitimi almalar salanmaldr.

6- zsermaye Eksiklii
Turizm yatrm maliyetlerinin yksek oluu nedeniyle, bu sektre yatrm yapacak
olanlarn, Artvinde turizm sektrnn gelecei hakknda, yeterli bilgiye sahip olamamalar
nedeniyle yatrm yapmamlardr. Dnyadaki deien talep dorultusunda, Artvinde nasl
bir turizm yaplmas gerektii ve lin bu konumdaki potansiyeli yatrm yapacak olanlar
tarafndan bilinmesinde fayda grlmektedir. zellikle, ekoturizm yapacak olan krsalda
yaayan halkn, eitli teviklerle desteklenmesi gerekmektedir.
7- Bakanlk Belgeli Tesislerin Ayn Merkezlerde Bulunmas
Hopa ilesinde belgeli tesislerin yeterli olmasna ramen, l merkezi ve dier
lelerde nitelikli konaklama tesisi bulunmamas, nemli bir sorun tekil etmektedir. Bu sorun
en ok Yusufeli ve avat lelerinde grlmektedir.

8- Dier Sorunlar
- Tarihi ve kltrel nemi bulunan Kilise ve Manastrlar evresinde kaak kazlar
ve yine bu yerlerin evre dzenlemelerinin olmay yannda, yollarnn bozuk ve ulamda
293

eitli sorunlar bulunmas, yabanc turistlerin gelmelerinde en byk engel olarak
grlmektedir.

- Yaylalarda beton yaplamalar, ekolojik sisteme zarar vermektedir.
- Doal alanlara yaplmakta olan eitli basklar azaltlmaldr.

L TURZMNN KUVVETL VE ZAYIF YNLER,
FIRSATLAR VE TEHDTLER (SWOT ANALZ)

l turizminin gelimesi iin SWOT analizinin yaplmas gerekmektedir. Bu amala
Artvinde turizm sektrnn gl ve zayf ynleri ile kar karya bulunduu tehdit ve
frsatlar aada gsterilmitir.

SWOT ANALZ
KUVVETL YNLER ZAYIF YNLER
-Alternatif turizmde rn eitlilii-zenginlii,

-Ekoturizm yaplabilmesine uygun corafi deerler
ve bu deerlerin yannda istekli bir yerel halk,

-Dou Karadeniz Blgesinde, dier illere gre,
rn yelpaze genilii ve bozulmam doal
ortamlar,

-BDTna alan nemli bir snr kapsna sahip
olmas ve blgenin nemli bir transit yol gzergahi
zerinde bulunmas,

-Zengin yresel folklorik deerler ve eitlilii,

-Tarihi kltr deerlerinin zenginlii

-Bitki ve hayvan tr bakmndan zenginlii
-Byk metropol ve merkezlere uzak
ve ulam kolaylnn olmamas
nedeniyle, yatrm maliyetlerinin
yksek olmas,

-Genel veya zel turizm eitimi alm
sektrn olmamas, buna paralel
konaklama/yeme-ime, ulam ve
elence sektrnde alan elemanlarn
bir eitim srecinden gememi
olmalar,

-l genelinde turistik rnleri ulusal ve
uluslar aras alanda pazarlayacak, 1618
sayl Trkiye Seyahat Acentalar
Yasas kapsamnda kurulmu olan
yerel seyahat acentalarnn
bulunmamas,

-oruh Vadisi, yol gzergahlar
zerinde bulunan, dinlenme-yeme/ime
tesislerinin fiziki biimlerinin olduka
irkin ve verilmekte olan hizmetlerin
hijyenik koullarda bulunmamas,
FIRSATLAR TEHDTLER
294

-DTO verileri ile lkemiz kitle turizmindeki
gelimeler dikkatli ve salkl bir ekilde ince-
lendiinde; kitle turizminde kullanlmakta olan
kaynaklarn azalmas ve niteliklerinin bozulma-
s nedeniyle, insanlar farkl destinasyonlara
ynelmektedirler,

-Gnmzde Turizmi mevsimsellie bal sadece
alanda yaanan bir konsantrasyon olmaktan karp,
4 mevsim, 12 ay turizm yaplabilir olmasnn
dnlmesi ve planlan-
mas, Artvin ilini bu anlamda zel bir konuma
getirmektedir,

- nmzdeki 20 yla damgasn vuracak olan
alternatif turizm, srdrlebilir turizm veya
ekoturizm kavram ve uygulamalar ile rtebilen
dncelerin il genelinde egemen konuma gelmesi,

- Turizm, evre ve srdrlebilirlik arasnda
dorudan bir iliki bulunmaktadr. Bozulmam
doal evre, turist ekiminde birinci derecede ve
dorudan etkilidir. Bu anlamda, Artvin ili doal
kaynak deerleri asndan nmzdeki yllarda
nemli bir alternatif destinasyon merkezi olacan
gstermektedir,

-Blgede doal yal ormanlarn bulunmas,

-Ekonomik bitki eitlilii ve zengin floras,
-Dnyada yeil turizme artan talepleri karlayacak
potansiyele sahip olmas,
-Artvinde ortak bir gr, nmzdeki
20 yl ierisinde, ilin kalknmasnda en
nemli sektrn turizm olaca
eklindedir. Barajlarnda sebep
olabilecei yer deitirme hareketlilii,
kitle turizm anlay ierisinde bir
planlama ve alt yapnn oluabilecei
olasldr. Artabilecek youn turizm
hareketlilii sonucu, atk ve artma gibi
altyap sistemleri-
nin kurulamayacak olmas sonucu
meydana gelebilecek youn evresel
sorunlar,

-Yaylalarda yaplabilecek plansz bir
yaplama ve doal ahap mimarinin
yok olma riski,

-Artabilecek youn turizm
hareketlerinin etkisiyle altyap ve atk
tesislerinin olmamas ve beraberinde
getirecei sorunla,r

-Baraj inaatlarnn bitiminden sonra
sularn tutulmasyla ani ve etkili iklim
deiikliinde evrenin uyum sorunu,

-Zamannda restorasyonu yaplmayan
tarihi eserlerin yklma riski,
VZYON, GELME STRATEJS VE YATIRIM PROJE KONULARI
TURZM VZYONU

Artvin li, turistik rn deerleri asndan olduka zengindir. Bu zengin deerlerin
korunmas ve kullanlarak bir deere dnmesi, ancak turizm ile mmkn olabilmektedir.
Doal ve kltrel zenginliklerin, gelecek kuaklara, bozulmadan ve kaybolmadan tanmas
iin, nasl bir turizm rn hazrlanmas gerektii konusunda, bak as ve uygulanabilir
stratejiler gelitirilmesi gerekmektedir.

GELME STRATEJLER
Artvin, dnya turizm pazarnda, hak ettii pay ayabilmesi iin, en uygun gelime
planlarn ve stratejilerini, potansiyel kaynaklara gre belirlemesi gerekmektedir. Bu anlay
dorultusunda, DPT-JICA nn DOKAP Projesi kapsamnda, blgemizde, turizm sektrnn
gelime stratejileri ve Mdrlmzn bu konudaki almalar ile ilgili grleri gz
nnde tutularak aada ayrntl bir ekilde aklanmaktadr;

295

STRATEJ-1: Artvindeki Turistik rnlere Ait Bir maj Yaratlmas, -
Artvin, corafi koullarndan dolay, sahip olduu turistik rn kaynaklar, dier blgelerde
zor bulunan veya bulunmayan rnlerdir. Bu nedenle; Alternatif Turizmde Alternatifsiz
l olma zelliine sahiptir. Artvinle ilgili btn turistik tantm enstrmanlarnda bu imaj
(ifade) kullanlmaldr.

STRATEJ-2: Ziyareti Memnuniyetini Artrmak,
- Blgenin ziyaret edilmesinde, tavsiyelerin nemli bir rol olduu yaplan aratrmalardan
anlalmaktadr.
- Eylem alan olarak; l genelinde bulunan yeme-ime ve konaklama tesislerinde hizmet
standardnn ykseltilmesi, yresel yemek ve dier aktivitelerin n planda tutulmas, yabanc
turist alan blgelerde zellikle avat ve Yusufeli ilelerinde, Belediyeler tarafndan
enformasyon hizmetleri sunan Danma brolarnn kurulmas gerekmektedir.

STRATEJ-3: Artvin l genelinde, turistik rnleri pazarlayacak seyahat acentesi
bulunmamaktadr. Kitle turizminden farkl bir uygulama ekli olan, Artvin lindeki turistik
rnleri ulusal ve uluslar aras alanlarda pazarlayabilecek bir seyahat acentesinin kurulmas
gerekir.

STRATEJ-4: lin corafi yaps ve turizm potansiyeli, farkl turizm akslarnn ya da
koridorlarnn olumasna olanak tanmaktadr. DPT-JICA tarafndan blgede yaptrlan
turizmin gelitirilmesine ynelik kalknma almasnda; lde iki ana turizm koridoru
belirlenmitir. Bunlar; Kitle Turizmi ve Snr Kaps ticaretinin yapld, Ky Koridoru ve
Gney Koridorudur. Gney Koridoru da, corafi koullardan dolay kendi iinde alt
koridorlara ayrlmaktadr.

a- Ky Koridoru;
- Rize l snrndan, Sarp Snr Kapsna kadar 35 km. uzunluunda, Arhavi ve
Hopa
ilelerinin ky band bulunmaktadr. Bu ky band zerinde; mevsimsellie bal, Deniz
turizmi yaplmaktadr. zellikle, Hopa ilesine bal, Kemalpaa Beldesinde, Belediye
tarafndan dzenlenmi 2 km. uzunluunda plaj bulunmaktadr.
- BDTna alan, stratejik neme haiz sarp snr Kapsnn da burada olduu gz nne
alnarak, sz konusu Kemalpaa Plajnda, evre dzenlemesi ve standard yksek sosyal
donatlara kavuturulmaldr.
- Yine Batum ile snr yaknlnn, turizm yapmaya dntrlmesi ve her iki
blgenin de bundan daha krl kmas iin, 72 saatlik karlkl vizesiz geilerin, her iki
blge tarafndan Bir Tatil ki lke sloganyla, ulusal ve uluslar aras alanlarda
tantmlarnn yaplmas halinde, blgeye olan ilginin giderek artmasna neden olabilecektir.
- Batun zerk Acara Cumhuriyetinin Batum Havaalannn ortak
kullanm ynnde, teknik almalar yaplmaldr.
- Yine Hopa-Batum Liman arasnda deniz ulam salanmaldr.
- Arhavi Ortacalar tarihi ifte Kprler etrafnda, evre dzenlemesi ve rekreasyon
alanlar yaplmaldr.
- Arhavi ve Hopa ehir klarnda, Artvin Merkez ve i kesimlerde bulunan, tarihi
ve kltrel Vanlklar gsteren (Kale-kilise vb.) ynlendirici ve bilgilendirici levhalar
konulmaldr.
- Kapasite ve aktivite itibariyle olanakl bulunan Hopadaki oteller, Artvin-Gney
aksnda bulunan tarihi ve kltrel deerleri gz nne alarak, Kongre ve Kltr Turizmine
arlk verilmelidir. Otel lobi ve salonlarnda, Artvin-Gney aksnda bulunan kltrel
deerleri gsteren enformatik bilgiler verilmelidir.
296


- Hopa Sultan Murat Tepesi, yrtc ku g yollar zerinde olmas
nedeniyle, yolunda dzenlemeler yaplmaldr.

b-Gney Koridoru:
Hopa ile merkezinden i kesimlere uzanan ve Artvin Kent merkezinden geen
karayolu boyunca ilerleyip, Erzurum ve Ardahan l snrna kadar uzanan 180 km.
uzunluunda bir banttr. Gney koridoru zerinde drt alt koridor bulunmaktadr. Bunlar;

1- Artvin-Gney-Camili ve Borka Karagl Alt Koridoru
2- Artvin-Gney-Kafkasr-Genya-Sainka-Hatila Alt Koridoru
3- Artvin-Gney-avat-Ardanu Alt Koridoru
4- Artvin-Gney-Yusufeli-Kakarlar Alt *Koridoru

1- Artvin-Gney-Camili ve Borka Karagl Alt Koridoru;
Bozulmam ekosistemlerin, esiz doal oluumlarn, kltrel ve folklorik
deerlerin ne kt, alternatif turizm potansiyelleri, koridorun zelliini oluturmaktadr.
Burada bulunan Ana Turizm rnleri;
- Karagl Tabiat Koruma Alan,
- Camili-Efeler Tabiat Koruma Alan,
- Gorgit Tabiat Koruma Alan,
- zgn Doal Yap,
- Akarsu ve Da Sporlar mkan,
- Yaban Hayat zleme, Ant Aalar,
- Botanik ve Yaban Hayat Turizmi
- Folklorik Deerler,
- Borka-Maahel Kafkas Arcl ve Ekoturizm enlii.
Turizm Kaynaklar ve Konumu: Dk rakml ksmlarda, yar tropik iklime
yaknlaan iklimi ve yamur ormanlarn andran bitki rts ile grlmeye aratrlmaya
deer bir koridordur. Koridorun, en nemli zellii, Trkiyenin en az insan etkisinde kalm
ve bakir zellie yakn nitelikteki doal yal ormanlarn barndrmasdr.

Borka-Karagl, zellikle ilkbahar ve sonbahardaki, renklenmeleri izlemek ve esiz
gzellikteki gl manzarasn seyretmek iin ideal bir mesire yeridir.

Koridorun gelimesi iin yaplmas gerekenler;
- Koridoru tantc brorler baslmal ve bunlar Milli Park girilerinde ve otellerde
dk cretlerle satlmaldr.
- Borka-Karagl yolunun, dzgn stabilize veya tek erit asfalt olmas, alana ulam
gln ortadan kaldracaktr.
- Alanlarda, betonarme yaplama, olabildiince azaltlmal, yresel ahap mimari
tevik edilmelidir.
- Camili, krsal kalknma ve turizm gelitirme birlii kurulmaldr.
- Koridorda rehberlik faaliyetlerinde bulunacak kiiler ve turizm faaliyetlerinde
alanlar, turizm konusunda, ksa kurslara tabi tutulmaldr. (zellikle ekoturizm)
- Ev pansiyonculuu gelitirilmelidir.
- Alann floristik ve fauna zellikleri incelenerek, potansiyeli ortaya konulmaldr.

2- Artvin-Gney-Kafkasr-Genya-Sainka-Hatila Alt Koridoru;
Doa tanma, kamp yapma, bitki ve yaban hayat inceleme, yry, foto
safari, trekking, Kafkasr Festivali ve Sainkada kayak yapabilme imkanlar.
297


Ana Turizm rnleri;
- Hatila Vadisi Milli Park,
- Kafkasr Festivali,
- Artvin Kent Merkezi, Tarihi ve Kltrel Deerler,
- Artvine zg, endemik tr olan Artvin Zamba ve da gl,
- Artvin Kalesi,
- Dolishane Kilisesi,
- Opiza Manastr,
- Porta Manastr,
- nmzdeki yllarda, oluacak Borka ve Deriner Baraj Gl
evresindeki rekreatif alanlar.
- Sainka Kayak Merkezinin, Turizm Blgesi ilan edilerek,
yatrmclara almas,
- Doal yal ormanlar,
- Ant Ladin ve Kestane Aalar,

Turizm Kaynaklar ve Konumu: Doal manzara teraslar, esiz doal yal
ormanlar, ok iddetli sanaklardan sonra bile duru kalabilen cokun Hatila deresi ile
grlmeye deer gzergahlardan biridir.

Artvinin 10 km. gneybatsnda yer alan Kafkasr mevkii, toporafik yap
asndan tepe, vadi, srt ve dzlklerle deien morfolojik yaps nedeniyle peyzaj potansiyeli
yksek bir deere sahiptir. Alan 2634 sayl Turizm Tevik Kanununa gre Turizm Alan
olarak ilan edilmitir. Koridor, Avrupa-Sibirya blgesinin Kolik kesimi iinde kalmaktadr.
Relikt ve endemik bitkiler bulunmaktadr. Bu koridorun l merkezine yakn olmas,
ekiciliini artrmaktadr.
Koridorun gelimesi iin yaplmas gerekenler;
- Hatila, Genya ve Sainka yollarnn, dzgn stabilize veya tek erit asfalt
olmas, ulam gln ortadan kaldracaktr.

- Sainka kayak merkezinin, Turizm merkezi ilan edilerek, Dou Karadeniz
blgesinde, k sporlarnn yaplabildii tek yer olma zelliinden dolay, kente olan talebin
artrlmas salanmaldr.

- Alanlarda betonarme yaplama olabildiince azaltlmal ve yresel ahap
mimari tevik edilmelidir.

- Koridorda, rehberlik faaliyetlerinde bulunacak kiiler ve turizm
faaliyetlerinde alanlar, zellikle ekoturizm konusunda ksa kurslara tabi tutulmaldr.

- Koridoru tantc brorler baslmaldr.

3- Artvin-Gney-avat-Ardanu Alt Koridoru;
Koridor zerinde kalan nemli yerleim alanlar, avat ve Ardanu
ileleridir. Bu lelerde, doal, tarihi ve kltrel anlamda ok nemli varlklar bulunmaktadr.
avat ve Ardanu lelerinde, Yaylaclk Kltrnn youn bir ekilde yaand
blgelerdir.

Koridorda bulunan turistik rnler ve zel enlikler;
- Ardanu Cehennem Deresi Kanyonu,
298

- Ardanu skender Paa Camii,
- Ardanu Ferhatl Kalesi,
- Ardanu Gevhernik Kalesi,
- Ardanu urisbil Yaylas Aklar enlii,
- avat Cevizli Kilisesi,
- avat Satlel Kalesi,
- avat Sahara Pancarc enlii,
- avat Karagl Sahara Milli Park,
- avat Kocabey Klas,
- Bilbilan Yaylas,

Turizm Kaynaklar ve Konumu; Koridorun, nemli zelliklerinden biri,
Artvin-Ardanu yolu zerinde bulunan Cehennem deresidir. Kanyon, potansiyel olarak ilgi
ekici yerlerdendir.
Bu koridorun bir dier nemli zellii, avat lesinin, Ardahan line snr
olmasdr. Ulalabilirlik bakmndan nemlidir. Ayrca avat lesi, turizm bakmndan
potansiyel bir alandr. lede, geleneksel yaam tarzn devam ettiren kyler bulunmaktadr.

avat lesi, Meydanck Beldesi, Maden ky, Kocabey ve Meeli kylerinde
Ev pansiyonculuu gelitirilmelidir. Yaylalar ve Gller lesi olan avat, doal
gzellikleriyle, her yl yerli ve yabanc turistlerin ekim alandr.

Sahara Milli Park, Karagl, Arsiyan Yaylas (bu yaylada irili ufakl 12 gl
bulunmaktadr), Sahara Yaylas ve Sahara Pancarc Festivali, Cancr Yaylas, Velat Yaylas
doal gazellikleri, rekreatif alanlar, halkn yaylalardaki geleneksel kltr yaam tarz ve
kamp-karavan olanaklar bulunmaktadr.

Bu koridorda bulunan, kiliseler, camiler tarihi deer olarak ziyaret edilebilecek
deerlerdir.
Koridorun gelimesi iin yaplmas gerekenler;
- zellikle; Gevhernik Kalesi ve skender Paa Camii evresinde, evre
dzenleme plan yaplmas ve orada bulunan tarihi dokunun turizme kazandrlmas
gerekmektedir.
- avat Satlel Kalesi ve Cevizli (Tibeti) kilisesinin evresel dzenlemeleri
yaplmaldr.

- Sahara Milli Park ve Buna bal avat Karagl, bal bana bir turistik
destinasyon olarak seilmeli, Milli Park Master Plan erevesinde, buraya zgn ve
geleneksel mimariyi n plana alan, konaklama, yeme-ime tesisleri kurulmaldr.

- Meydanck ve Maden ky ahap mimari ve doal gzellikleri itibariyle, ayr
bir turistik rn olarak seilerek, bu dorultuda tantmlar yaplmaldr.

- Koridoru tantc brorler baslmal ve datlmaldr.
- Altyap, kanalizasyon hizmetleri dzenlenmeli.
- Yresel ahap mimari yaplarn koruma altna alnmas gerekmektedir.
- Tarihi eserlerin, evre dzenlemesi yaplmaldr.

4- Artvin-Gney-Yusufeli-Kakarlar Alt Koridoru;
Su ve ya andrmas sonucu, ortaya km esiz doal oluumlarn ve
kltrel-folklorik deerlerin ne kt, doa yry, yayla ve kamp turizmi, rafting
299

koridoru, alternatif turizm potansiyelleri karakteristiini oluturmaktadr. Barajlarn
tamamlanmas ile, bu koridor zerinde, birbirini izleyen baraj gl manzaralar oluacaktr.

Turizm Kaynaklar ve Konumu; Doal kanyonlar, zengin tarihi-kltrel ve
folklorik deerleri yksek ekoturizm potansiyeli olan bir gzergahtr. Kakarlarn gney
rotas, Yusufeli merkezlidir. Bu koridorda bulunan Kakar Turizm Merkezi, Kakarlara
yaplan trmanlarn ve tur programlarnn ara konaklama merkezidir. Yakn evresinde tarihi
ve kltrel yaplar yer almaktadr.

Artvin ilinin, ulusal ve uluslar aras alanda tannmasna neden olan en nemli
koridordur. nk; Dnyann en hzl akan nehirlerinden olan oruh, bu lemiz snrlar
ierisinden geip, dier kollarla birleerek oruh adn almakta, Rafting ve Kano gibi Su
Sporlarnn yaplabildii uzun bir alan bulunmaktadr.

Yine Barhal Vadisi ve buradan Kakarlara yaplan Jeep Safari, trekking, kamp
karavan ve yayla turizmi gibi aktiviteler, bu blgenin uluslar aras alanda tannmasnda en
nemli destinasyondur.

Koridorun gelimesi iin yaplmas gerekenler;
- Altparmak, Drt Kilise ve han Kiliseleri gibi 10. Y.Y. da yaplm olan
kiliselerin evre dzenlemeleri ve orta vadede han Kilisesinin restorasyonu yaplmaldr.
- Altparmak, Olgunlar ve yaylalar kylerinin altyap sistemleri tamamlanmal,
mevcut konaklama tesisleri iyiletirilmelidir.
- Yusufeli lesinin yeni yerleim merkezi bir an nce belirlenmeli, yeni
merkezin, kentsel planlama ilkelerine gre dzenlenmesi yaplmaldr.
- oruh nehri zerine yaplan baraj glleri, su sporlar, turizm ve dinlence
amal kullanlmaldr. Altyap sistem ve tesisleri ile kentsel donatlar gelitirilmelidir.


STRATEJ-5: - Artvin ehir merkezinde ve l genelinde, potansiyeli yksek baz
turizm trleri bulunmaktadr. Bu turizm trlerini, zel rn olarak ulusal ve uluslar aras
piyasaya sunmak gerekmektedir. Artvin ehir merkezinde, tarihi evler, rnek olarak; rlevesi
ve restorasyonu yaplmakta olan Fuat Ersz Evi, gelecekte bu evde, lin folklorik ve
etnorafik yaam kesitleri sergilenerek, kent merkezinde yerli ve yabanc turistler iin nemli
bir var yeri olabilecektir.

- Yine, l Merkezine 10 km. mesafede bulunan Hatila Milli Parknn, olaanst
manzara gzellii, rekreatif alanlar, floras, faunas ve vadi ierisinde yaayan halkn sosyal
yaam ve Dnyada sadece iki tr bulunan Da Gl ve Artvin Zamba, kamplk, foto
safari olanaklar ile Hatila Vadisi, bal bana bir turistik rn olarak sunulmaldr.

- lin corafyasna bal yerleim yerlerinde, tarmsal retimlerin farkllamas,
yerleik halkn sosyal yaamn da etkilemitir. kesimler, zellikle krsalda yaylaclk, buna
bal sosyal yaam tarz, ky kesimlerinde, ay, fndk, balklk ve buna ait sosyal yaam,
yine i kesimlerde, hayvanclk, buna ait sosyal yaam tarznn sonularn dourmutur. te
bu farkllklarn, fark ettirilmesi iin, le merkezlerinde bir takm yapay atraksiyonlar
gereklemelidir. (Bunlar; yaylalardaki sosyal hayat, avclk zerine mzeler, botanik
baheleri olarak ifade edilebilir)

STRATEJ-6: Kltrel ve Tarihi Mirasn Korunmas ve Gelitirilmesine nem
Verilmesi;
300

Yresel imkanlarla yaplan, dokumaclk ve aa oymacl alannda,
Halk Eitim merkezleri ile i birlii yaplarak kurslar almal, uzman reticiler
yetitirilmelidir. Uygulamalarn uzun vadeli olabilmesi iin bu kurslara sreklilik
kazandrlmaldr. Her le merkezinde ve kylerde yaplan bu el sanatlarnn tehir edildii
ve satlabildii merkezler almaldr. l merkezinde de, le merkezlerinde sata sunulan el
sanatlarnn sergilenecei yerler almaldr.

lde bulunan, tarihi eserlerden bir ounun acil restorasyon ihtiyac
bulunmaktadr. Bu konu, lde yaplmas gerekenler hususunda ilk sray alacak neme
sahiptir. ldeki bir ok kilise ve kalenin acil onarma ihtiyac vardr. Barajlar nedeniyle su
altnda kalabilecek tarihi ve kltrel deerlerin korunmas iin program gelitirilmelidir.

Yaylalarda bulunan ahap mimarinin betonarme yaplara dnmesinin
engellenmesi gerekmektedir. Bu amala, buralarda ev yapmak isteyen vatandalara Orman
Bakanl tarafndan ucuz kereste yardm yaplmaldr.

STRATEJ-7: ldeki Doal Yapnn, Bozulmadan, turist ekebilecek Yapay
Atraksiyonlarla, l Turizminin Desteklenmesi;
Bu balamda, flora ve fauna bakmndan son derece zengin olan lde,
bir Botanik Bahesi ve Av Mzesi oluturularak, turizmin hizmetine sunulmaldr. Kafkas
florasnn en gzel rneklerini sunan ve ku g yolu zerinde bulunan lin, bu zenginliinin
bir mzede son derece etkileyici olacaktr.

STRATEJ-8: Sektrde, Denetleme ve Deerlendirmenin Dzenli Olarak Yaplmas;
Gelime senaryolarnn ilk yllarnda, rnek alann ve pilot blge
uygulamalarnn sonu deerlendirmeleri yaplmaldr. Hareketli turizm alanlar ile
geliebilecek turizm alanlar ayr ayr deerlendirilerek aralarnda ba kurulmaya
allmaldr. Sektr Kendi haline braklmamal, fiyat istikrar, koullarn hijyen olup
olmad, dzenli aralklarla denetlenmelidir. Hazrlanan turizm geliim planlar, 5 ylda bir
revize edilmeli ve 10-20 ylda bir yenilenmelidir.
Koridorlarn Pazarlanmas in Yaplmas Gerekenler;
- Akslarn tantm, her trl tantm olanandan yararlanlarak; rnein kitap, bror,
CD hazrlanmas ve datm, fuarlara katlm, e-turizm gibi olanaklar kullanlarak
gerekletirilmelidir.

- Blgede, yerel turizm acenteleri kurularak, kendi aralarnda bir rgtlenmeye
gidilmesi, konaklama tesisleri ile turizm acenteleri arasnda koordinasyonun salanmas
gerekmektedir.

- Yurt ii ve d, doa ve kltr turizmi zerine turlar dzenleyen byk kurulu ve
acentelerle ilikiye geilmesi gerekmektedir.

- Doa sporlar ile ilgilenen amatr grup, dernek ya da oluumlarla ibirliine giderek
koridorlarn, alternatif turizm ve doa sporlar ile ilgili imkanlar tantlmaldr.

- Yurt ii ve yurt dnda, byk tur organizatrleriyle koordineli tantm birimleri
kurulmaldr.



301

Turizm Koridorlarnda Yaplmas Gereken Kurumsal Dzenlemeler:
- Kurumlar arasnda ibirlii ve egdm salanmaldr. Koridorlarda, her bir kurumun
yapmas gerekenler net olarak ortaya konmaldr.

- ldeki, turizmle ilgili sivil toplum rgtlerinin, belediyelerin ve ilgili dier
kurumlarn katlmyla, bir Altyap ve Turizm Gelitirme Birlii veya benzer baka bir
oluumu kurmalar ve birlik sayesinde denetim ve i paylam yapmalar yararl olacaktr.

Turizm Koridorlar Sakinleri in evre ve Turizm Eitim Programlar:
- ldeki turizm atlmnn gereklemesi iin ilk art, turizmle ilgili yaplmas
gerekenler konusunda, ldeki ortaklar arasnda fikir birliinin salanmasdr. Ayrca, ldeki
turizm deerlerinin, srdrlebilir kullanm asndan, evre eitimi kanlmazdr. Bu
nedenlerden dolay, lde, bata turizm konusundaki ortaklar olmak zere, evre ve turizm
konusunda eitim verilmesi faydal olacaktr.

- zellikle evre eitimi ve eko turizm gibi evre odakl, turizm eitlerinde, ziyareti
memnuniyeti asndan son derece nemlidir.

- Artvin li, turizmde kullanabilecei bir ok evresel deerlere (ant aalar, endemik
bitki ve hayvan trleri, doal yal ormanlar) sahip olmasna ramen, bunlar rehberler ve
seyahat acenteleri tarafndan pek bilinmemektedir.

- Bu konuda verilecek eitim kurslarnda, mutlaka yreyi ve konuyu ok iyi bilen
uzmanlardan faydalanlmaldr. Yreyi bilmeyen uzmanlarn, verecei kurslar, ortaklar
zerinde etkili olamamakta ve eitimin faydal olaca inancn yok etmektedir.

Yeni Turizm Alanlarnda Yaplmas Gereken Kurumsal Dzenlemeler ve
Motivasyon Programlar:
Yeni turizm trlerinin gelimesi, toplumsal kabule baldr. Bu kabul, kendini
kurumsallama olarak da gstermelidir. Bu balamda; merkezi hkmete, yerel ynetimlere
ve sivil oluumlara grevler dmektedir. Bunlar;

- Merkezi hkmet, bu tr etkinlikleri zendirici nlemler almaldr. Bu nlemler,
uygun proje destei, ayni yardmlar, yaygn insan gc gelitirme programlar ve etkin tantm
biiminde gerekleebilecektir.
- l zel dareleri de dahil tm yerel ynetimlerin, belediye ve muhtarlklarn katklar,
baarda belirleyici olacaktr. Baz yerel fonlarn bu amala kullanm, fiziki dzenlemelerde,
altyap ve sosyal donat sunumlarnda, ncelik tanma gibi katklar gerekmektedir.
- Yredeki sivil toplum kurulular, bu yeni turizmin en byk destekleyicileri
olmaldr. Yeni ve alternatif turizm; ancak giriimcilere toplumsal destein verilmesiyle
salanabilecektir.

- Akademik evrelerin; yeni turizm faaliyetlerine katklar, dzenleyecekleri meslek ii
eitim programlar ve kurslarla olaca gibi dier konular da kapsayacaktr.
- Nihayet, zel sektr yeni geliecek turizm trlerine, zellikle finansman ve yatrm
yaparak katk salayacaktr. zellikle, Blge dnda yaayan iadamlarnn sektre ilgi
duymalar gerekmektedir. Bu tr turizmin gelitii yrelerde, ilk yatrm ve katklar zel
sektrden gelmitir.



302

l Turizminin Gelime Stratejileri
lde, turizmin hzl bymesi ve srdrlebilirlik ilkesi erevesinde gelimesi iin
gelime senaryolar aada aklanmtr.

l Turizminin Gelime Senaryolar
2005-2006 sektrn gelimesinin
nndeki engellerin kaldrlmas,
tantm ve pazarlama
2007-2009 yeni yatrmlarla
pazar payn artrma
2010-2020 rekabet gc
yksek srdrebilir turizm
-Turizm Gelitirme Kurulu ve
Yerel Tantm Btesi
Oluturulmas,

-Sektre engel olan sorunlarn
zm ve sektre destek
salanmas,

-En etkili iletiim aralar ile
tantm ata,

-Halkn turizm bilincinin
gelitirilmesi,

-Turizmde istihdam edilecek
personelin yetitirilmesi iin
pratik zmler bulunmas,

-Geliim Planlarnn hazrlanmas.
-Sektrde maliyeti dk
fakat getirisi yksek olan
projelere nem verilmesi ile
yreye gelen turist saysnn
geceleme saylarnn
artrlmas.

-Sektrdeki KOBlerin
Devlet yardm ve
desteklerinden
yararlandrlmas.

-Altyap sorunlarnn
zlmesi.

-Konaklama tesis
yetersizliinin kylerde ve
yaylalarda mevcut yaplarn
iyiletirilmesi ile zm
getirilmesi.

Baraj evresinin cazibe
merkezi haline getirilmesi.

-Yerli-Yabanc tur
operatrleri ile byk
medya kurulularnn
blgeye davet edilmesi.

-nan turizminde nemli
merkez haline gelmesi.

-Ekoturizmde;blgede,
Trkiyede hatta Dnyada
nemli bir turizm kenti
olmas.

-Doa-tarih ve kltr ile
yaanlan srdrlebilir
turizmin
gerekletirilebilecei ekim
merkezi haline gelmesi.











303

Turizm Yatrm Proje Konular
lde turizmin gelitirilmesine ynelik alt stratejiler ve uygun yatrm konular aada
aklanmtr.
Gelitirilecek alt stratejiler.lin turizm potansiyelini artrmaya ynelik proje/program nerileri
Konu Durum Alt Strateji/Program/Proje


Artvin-
Merkez

























Yusufeli








avat





Hopa




Baraj Glleri


Kentsel Donatlar




Tantm Ofislerinin
Kurulmas




Kafkasr Turizm Merkezi



Kurumsal Dzenlemeler
ve Motivasyon
Programlar




leye bal kylerde 9.yy
ve 10.yy dan kalma kilise
ve manastrlar
bulunmaktadr.





Byk am ormanlar
nedeniyle yaban
domuzunun remesine ve
avlanmasna elverili
arazi yaps



Dnyada yrtc kularn

*Baraj evresinde uygun yerlerde yaplacak
tesislerde su sporlarnn yaplabilirliinin
aratrlmas, Kamp balkl ve kamping
yerlerinin belirlenmesi iin projelerin
gelitirilmesi, turizm ve rekreasyon amal
kullanmlarn dzenlenmesi.

*Kentsel donatlarn gelitirilmesi, yaya
mekanlarnn dzenlenmesi, turizm ekim
noktalarnda tantm panolar ve ynlendirme
panolarnn konulmas.

*Turistlerin bilgilendirilmesi amacyla ara
kiralayabilecei, bilgi alabilecei CD ler,
brorler, afiler hazrlanmas. Festivallere katlm
iin yurt ii-yurt d turizm acenteleriyle iliki
kurulmas ve turlar iin haritalar hazrlanmas.

*Yaplan festivalin organize ekilde
dzenlenmesi ve tantmn iyi yaplmas. Youn
kulanm alan olmas nedeniyle koruma ve
kullanm dengesinin iyi salanmas.

*Merkezi ve merkeze bal tara tekilatlarnn
(DPT, Kltr ve Turizm Bakanl vb.), yerel
ynetimin (Belediye, Ky Tzel Kiilikleri ve l
zel dare), sivil toplum rgtlerinin, yerel halkn
organize ekilde almas.

*nc turizmcilere, parasal destek salanmas,
eitim verilmesi, motive edilmesi.

*han Kynde ev pansiyonculuunun
gelitirilmesi, kltr evi oluturulmas, tarm
turizmi ve krsal turizm projelerinin tmn rnek
ky ve pilot blge olarak uygulamaya konulmas.

*Barhal Kynde ev pansiyonculuunun
gelitirilmesi. Kltr evi tarm turizmi ve krsal
turizm projelerinin uygulanmas. Ayrca mevcut
pansiyonlardan faydalanlmas. Sportif olta
balklnn gelitirilmesi. Meeli ve Velikyde
orman ii evreye uygun konaklama tesislerinin
yaplmas ve buralarda k sezonu yaban domuzu
avcl organizasyonlarnn uygulanmas. Yaz

304








Borka





Ardanu



% 80 i Trkiye zerinden
gemektedir. Marmara,
Sinop ve Hopa olmak
zere ana koldan g
yapmaktadrlar.

Sahil Dzenlemesi




Borka baraj inaat
tamamlandktan sonra
evresindeki dzlk
alanlarn korunmas


Bilbilan Yaylas

dnemi bu konaklama tesislerinden orman ii
doa yry parkurlarnn belirlenerek
uygulamaya konulmas. Ayrca Krsal Turizm ve
Tarm Turizmi Projesi gelitirilmesi.
*Av turizmi
*Ev pansiyonculuu

*Kemalpaa Beldesinde younlaan yrtc ku gleri
ile ilgili gzlem istasyonlarnn yer tespiti ve yn
levhalar konulmutur. Buralara projesi yaplan ku
gzlem istasyonlarnn yaplmas.

*Ayn blgede 67 km lik Jeep Safari Parkuru, bisiklet
yolu ve doa yry parkurlar belirlenmitir. Mola
istasyonu yaplmal.

*Jeep Safari, bisiklet yolu ve doa yry parkurlar
belirlenmesi ile yol iaretlemelerinin yaplmas.
Ayn uygulama Hatila Milli Parknda yaplmal.
*Kentsel donat standartlarnn ykseltilmesi, yat
yanama ve ekek yerlerinin krsal dokuya uygun ina
edilmesi.

*Yayla evlerinin dzenlenip buradan Karagle ,
Karanlk Meeye ve Ardahan evresine doa
yry parkurlarnn dzenlenmesi.
*Baraj gl etrafnda mesire yerlerinin belirlenmesi
*Baraj gl ve evresinin master plannn yaplmas

Artvin linde ekolojik turizm (eko-turizm) kalknmann nc sektrlerinden biridir.
lin doal ve kltrel kaynaklarn koruyarak, koruma-kullanma dengesinde
srdrlebilirliini salamak amatr. Eko-turizmle dk gelirli yre halkna ekonomik
destek salanmas da amalanmaktadr. Eko-turizm; doal deerlerle birlikte, kltrel
deerlerin korunduu ve ziyaretilerin, yre halknn yaam deerlerini geleneksel yaam
tarzn grmek ve onlara katlmak iin gerekletirdii turizm eklidir. Artvin li eko-
turizm asndan ok yksek potansiyele sahiptir. Ancak bu turizmin uygulanmasnda
hassas deerlere sahip lin zarar grmemesi iin, eko-turizmin etap etap uygulanmas
salanmaldr. ncelikle yre halkna turizmin ve evrenin neminin anlatlmas ve
kltrel yaam tarznn, doal kaynaklarn korunmasnn nemi aktarlmaldr. Geleneksel
dokunun ve mimari tarzn korunmu olmas, geleneksel faaliyetlerin rnein el sanatlarnn
devam etmesi kltr turizminin salanmas asndan nemlidir. Daha sonra yaplacak
projelerin amacna gre, bilgilendirme ve eitimin yaplmas nemlidir.
K A Y N A K L A R
Artvin l Yll 1973, Artvin Valilii
Ortaadan Osmanl Dnemi Sonuna Kadar Artvindeki Mimari Eserler, Yrd.Do.Dr.Osman AYTEKN, Kltr Bakanl
Yaynlar, 1999/ANKARA
Artvin Tarihi 2. Bask, Halit ZDEMR, Egemen Matbaaclk/ANKARA
oruh Havzas ve Artvin, Ali GNDZ, Dizayn Ofset, 2001/ANKARA
Artvin Yresi Folkloru ve Halk Kltr Aratrmas, R.AHN, Z.AHN, Z.AKALIN, Mays 1997
l Kltr ve Turizm Mdrl Arivi
L Turizm Envanteri 2004
l Geliim Plan
305

G.6. Turizm-evre likisi

Her trl doal kaynan kullanlmasnda temel ilke doada koruma kullanma
dengesinin salanmasdr. inde yaadmz yzylda doal kaynaklarn ar ve dzensiz
kullanm sonucu yaratlan evre sorunlarnn ve tahribatn insanlar dhil dnyadaki her trl
canlnn yaamn tehdit eden boyutlara ulat bugn artk herkese bilinmekte ve bilimsel
aratrmalarla ortaya konulmaktadr.

Doal ve tarihi zenginliklere sahip lkelerin banda lkemiz gelmektedir. Bu durum
lkemiz ekonomisine nemli bir avantaj salamaktadr. Ancak bu avantajlar tersine
evirmemek iin mevcut doal tarihi ve kltrel zenginliklerimizi tahrip etmemeye zen
gstermek zorundayz.

Dnya temelleri evre kirliliine dayanan pek ok evre sorununa sahne olmaktadr.
Bunlar zetle: enerji kaynaklarnn azalmas, tarm alanlarnn zarar grmesi ve dolaysyla
beslenme olanaklarnn azalmas, hzl nfus art, hzl ehirleme, ormanlarn tahrip olmas,
sularn hzla kirlenmesi, toprak erozyonu ve hava kirlilii, yeryzndeki eitli bitki ve
hayvan trlerinin eksilmesi veya yok olmas, ozon tabakasnn delinmesi sonucu havalarn
sera etkisiyle snmas eklinde gruplandrlabilir.

lkemiz uluslar aras turizm pazarnda sahip olduu bozulmam doay, kirlenmemi
kylar, zengin tarih ve kltr imajn giderek kaybetme tehlikesi ile kar karyadr.

Turizm pazarlamasnda en nemli unsurlardan bir tanesi evre temizliidir. Bu
dorultuda yaplabilecekler aada sralanmtr.

Turistik tesisin yerleim alannn doal gzellikleri bozulmadan ve doaya uyum
iinde planlanmas,

Turistik tesisin alt yap tesislerinin tam ve mkemmel bir ekilde ilemesi yani
kanalizasyon sisteminin kirlenme yaratmayacak ekilde kurulmas iletilmesi,

Turistik tesisin yresinde kat atklarn kirlenmeye neden olmayacak ekilde
toplanmas ve depolanmas,

Turistik tesislerin blgesinde ve sahillerinde denizlerin kirlenmesinin nlenmesi ve
kumlarn sahillerin temiz tutulmas,

-Turistik tesisi iletmelerinde yiyecek ve iecek servislerinde hijyen konusuna nem
verilmesi ve doann yok etme zellii olmayan kap, ie gibi malzemelerin kullanlmamas,

Turistik tesislerin evrelerinde grlt kontrolnn salanmas.








306

H. TARIM VE HAYVANCILIK

H.1. Genel Tarmsal Yap

limiz yzlmnn %9 u tarm arazisidir. Bunun da byk bir blm engebeli ve
paral arazi yapsdr. limizde tarm iletmeleri kk lekli aile iletmecilii eklinde
srdrlmektedir. retilen rnler aile tketiminin yan sra mahalli pazarlar ve evre illerin
pazarlarna gnderilmektedir. Tarmsal retimde tamamen insan gcne dayal retim
yaplmakta ve makineli tarm yok denecek kadar azdr. Bitkisel retim oruh nehri ve
kollarnn oluturmu olduu vadi tabannda bulunan tarmsal arazilerde yaplmasna karn,
hayvansal retim yksek kesimlerde yaplmaktadr. Gbre ve zirai ila kullanm yok
denebilecek kadar azdr. Ayrca ilimiz yz lmnn %15 mera arazileriyle kapl olup, bu
zelliiyle koyunculuk ve besi srcl asnda avantaj salamaktadr.
Fndk retimi, Arhavi, Hopa, Borka ve Murgul ilelerinde yaplmaktadr. retim
elikle ocak usul yaplmakta olup, 90.815 da fndk arazisinden 6.298 ton fndk elde
edilmektedir.
limizde tarm geleneksel anlamda yaplmakta olup, retilen rnler aile tketiminin
yan sra mahalli pazarlar ve evre illerin pazarlarna gnderilmektedir. Tarmsal retimde
tamamen insan gcne dayal retim modeli sz konusu olup makineli tarm hi yok denecek
kadar azdr. Bitkisel retim ounlukla oruh nehri ve kollarnn oluturmu olduu vadi
tabannda bulunan tarmsal arazilerde yaplmasna karlk hayvansal retim i ve yksek
kesimlerde yaplmaktadr. limizdeki tarmsal iletmeler kk aile iletmelerinden
olumaktadr, bu nedenle gbre ve zirai ila kullanm yok denecek kadar azdr.
limizde uygulanmakta olan oruh Projeleri kapsamnda yaplacak barajlarla birlikte
vadi tabannda bulunan tarm arazilerinin tamam su altnda kalmaktadr. zellikle oruh
vadisi boyunca kurulan ve Yusufeli ilesinde younlaan rt alt sebze yetitiriciliinde
domates, hyar, patlcan, kavun, spanak, marul, maydanoz gibi rnler retilmekte olup bu
rnler ounlukla Erzurum sebze hali bata olmak zere dier komu illerin pazarlarna
sunulmaktadr.

H.2. Tarmsal retim
Artvin ilinin yzlm 7.513.000 da.

olup, mevcut arazinin % 26,16s olan
1.965.092 dekar kltr d arazi, % 51,91i olan 3.900.182 dekar orman arazisi ve %21,93
olan 1.647.330 dekar da kltr arazisidir. lke geneli ile karlatrldnda Artvin ili
arazi varlnn byk bir ksmn orman arazilerinin oluturduu grlmektedir. 1997 yl
ky envanterine gre; Artvin ilinde toplam 311 ky ve 26.899 tarmsal iletme ( hane)
mevcuttur. Bu iletmelerin 21.484 ( % 79,87) bitkisel ve hayvansal retim; 5.215i ( %
19,39) yalnz bitkisel retim; 186s ( % 0,69) yalnz hayvansal retim; 4 ( %0,015) su
rnleri retimi ile uramakta, 953 aile ise herhangi bir tarmsal faaliyette bulunmamaktadr.

Grafik H.1. limiz Tarmsal retim letme Mevcutlar
79,87%
19,39%
0,69%
0,015%
Artvin li letme Mevcutlar
Bitkisel ve Hayvansal retim Bitkisel retim Hayvansal retim Su rnleri
307


letme byklklerine gre dalma bakldnda ise 7.225 iletmenin 11-20 dekar,
7058 iletmenin 6-10 dekar, 6595 iletmenin 0-5 dekar, 5000 ailenin 21-50 dekar, 768
iletmenin 51-100 dekar, 54 ailenin ise 100 dekardan daha fazla araziye sahip olduu grlr.
Bu arazilerin alt blgelere gre dalm Grafik-2de verilmitir. letmelerin % 27,05i 11-20
dekar araziye sahiptir.


Grafik H.2. letmelerin Sahip Olduu Arazi Varl
1997 ky envanterine gre mevcut iletmelerin kulland toplam alan 444.814 dekar,
para says ise 611.293tr. Mevcut iletmelerin kullandklar arazi miktarlarna bakldnda,
kullanlan arazilerin % 6,4 0-5 dekar; % 13,87 si 6-10 dekar; % 26,94 11-20 dekar;
% 38,46 s 21-50 dekar; % 12,21 i 51-100 dekar ve % 2,08 i 100 dekardan byk
arazilerdir. Her ne kadar kullanlan arazi bykl bakmndan arazilerin byk ounluu
( 171.083 dekar ) 21- 50 dekar arasnda grnyor ise de; bu byklkte arazi miktarna sahip
iletme says 5.000dir. letme sahiplerinin % 53,49 u ( 14.283 iletme) 6- 20 dekar aras
araziye sahiptir. 2002 ylna gelindiinde miras, satn alma veya elden karma ilemleri gz
nne alndnda, arazi para saylarnn ve miktarlarnn daha da klecei bir gerektir.
Buradan da anlalaca zere ilin genelinde tarmsal retim yaplan araziler kk ve
paraldr. Bu byklkte ki tarmsal arazilerde ekonomik anlamda ticari bir iletmenin
kurulmas olduka zordur. Ancak nerilebilecek projelerin uygulanabilirlilii, ky baznda
iletmelerin bir araya gelmesi ile mmkn olabilecektir.

0
10000
20000
30000
40000
50000
60000
70000
0-5 6-10 11-20 21-50 51-100 100>
iletmelerin sahip olduklar arazi varl
I.ALT BLGE lt.Says I.ALT BLGE Arazi II.ALT BLGE lt.Says
II.ALT BLGE Arazi III.ALT BLGE lt.Says III.ALT BLGE Arazi
IV.ALT BLGE lt.Says IV.ALT BLGE Arazi
308


Grafik H.3. limiz Arazi Varl Dalm
1.647.330 dekar toplam kltr arazisinin 274.784,5 dekar ekim dikim yaplan kltr
arazisi miktar olup; il yzlmnn % 3,66 s kadardr. Toplam kltr arazisinin % 20,64
olan 340.000 dekar arazi ise sulanabilir arazilerdir.

Tablo H.1. limiz Merkez ve lelerinin Kltre Elverili Arazi Dalm (Da)

LELER MERKEZ ARDANU ARHAV BORKA HOPA MURGUL AVAT YUSUFEL
TOPLAM
ayr
5.022 95.269 8.843 12.098 14.157 5.135 114.485 25.283 280.292
Mera 110.175 273.201 14.694 24339 24.521 14225 340.807 225.851 1.027.813
Hububat 470 7000 - - - - 935 50100 58.505
Yem
Bitkileri
2200 1057 - 670 - - 8830 17100 29.857
Bahe 2587 3374,7 1578.12 3861 5516 3013 1580 4856,7 26.366,52
Sebze 882,7 2421 2000 680,5 493 2000 3511 8917 20.905,2
Ba 2860 410 49.88 170 - 22 - 3000 6.511,88
ay - - 30000 17205 41458 - - - 88.663
Zeytin 1440 800 - - - - - 2000 4.240
Fndk 320 9 9000 23200 2670 1000 - 9,7 36.208,7
Tarla
rnleri
10002 3810 7750 8080 5000 2600 4870 6830 48.942
Kaynak: l Tarm Mdrl

H.2.1.Bitkisel retim

limizde tr ve eit baznda olduka geni bitkisel retim potansiyeli mevcuttur.
Birok bitkinin gen kayna olan ilimizde son yllarda bu potansiyel deerlendirilerek yksek
verimli tohumluklar ve fidanlar getirilerek iftilerimize rnek baheler tesis edilmitir. Kalite
ve kant itenin artrlmas ile pazarda aranan eitlerin retimine ncelik verilmi, bu arada
yerli eitlerin de seleksiyonu iin gerekli olan bakm, budama, alama ve gbreleme gibi
kltrel ilemler rnek bahelerde iftilere tehir edilmitir. Son yllardaki bu almalar
verim ve kaliteyi artrmtr. ilimizde entansif (sermaye youn) tarm anlay son 7-8 ylda
art gstermitir. Bu hususta Tarm il Mdrlnce seraclk, alabalk yetitiricilii,
tavukuluk, besicilik, arclk ve ana ar retimi, kivi, ceviz, Trabzon hurmas, kapari gibi
meyvelerle yonca, korunga, yem pancar, fasulye ve msr gibi bitkilerin ekim, dikim ve
retimlerinin artrlmas iin snrl kaynaklar seferber edilerek yksek verimli hibrid
tohumluklar, sertifikal fidanlar getirilmi ve iftilerimize datm yaplmtr.
26,16%
51,90%
21,93%
Artvin li Arazi Varl Dalm
Kltr D Arazi Orman Arazisi Kltr Arazisi
3
309

Toplam kltr arazisinin % 17,01i ayr (280.292 da), % 62,39 u mera (1.027.823
da), % 3,55i hububat (58.505 da), % 1,82' i yem bitkileri (29.857 da) , % 1,60 bahe
(26.366,52 da) , % 1,27si sebze ( 20.905,2 da), % 0,4 ba (6.511,88 da) , % 5,38i ay
(88.663,182 da) , % 0.26s zeytin (4.240 da) ve % 2,19u fndk (36.208,7 da) ve % 2,97 si
tarla rnleri (48.942 da), % 1,11 i vasfsz ayrlar (18.295,518 da) ve % 0,05 i nadas (720
da) alanlardr.


Grafik H.4. limiz Kltr Arazisi Dalm

Tablo H.2. limiz Kltr Arazisi Dalm

KLTR ARAZS DEKAR
ayr 280.292
Mera 1.027.823
Hububat 58.505
Yem Bitkileri 29.857
Bahe 26.366,52
Sebze 20.905,2
Ba 6.511,88
ay
88.663,182
Zeytin 4.240
Fndk 36.208,7
Tarla rnleri 48.942
Vasfsz ayrlar 18.295,518
Nadas Alanlar 720
TOPLAM 1.647.330
Kaynak: l Tarm Mdrl

limizde 2002 yl itibaryla meyve retimi toplam 28.436,5 tondur. Endstri
bitkilerinden ya ay retimi 67.936,416 ton, kuru ay retimi 11.092,522 ton, ttn retimi
35,5 ton, turungil retimi 1129 ton, hububat retimi 25.113,5 ton, yem bitkileri retimi
220.313,855 ton, sebze rnleri retimi 12.691,94 ve nemli tarla rnleri retimi 23.078,8
tondur.
17,01%
62,39%
3,55%
1,82%
1,60%
1,27%
0,40%
5,38%
0,26%
2,19%
2,97%
1,11%
0,05%
Kltr Arazisi Dalm
ayr Mera Hububat Yem Bitkileri
Bahe Sebze Ba ay
Zeytin Fndk Tarla rnleri Vasfsz ayrlar
Nadas Alan
310

H.2.1.1. Tarla Bitkileri

H.2.1.1.1. Budaygiller

limiz budaygil ekim alanlar ve retim miktarlar aada toplada belirtilmitir.

Ekim Alan (da) retim Miktar (ton)
Buday 7177,5 1973
Arpa 7986 1966,5
avdar 12 3
Yulaf 12 2,4

Elle serpe ekim yaplmaktadr. Hayvan yemi olarak ve kendi ihtiyalarn karlamak
eklinde rnler deerlendirilmektedir.

Tablo H.3. limiz Merkez ve lelerinin Hububat rnleri Verim ve retim Durumu

LELER BUDAY ARPA AVDAR ELTK MISIR PRN
Alan
(Da)
ret.
(ton)
Alan
(Da)
ret.
(ton)
Alan
(Da)
ret.
(ton)
Alan
(Da)
ret.
(ton)
Alan
(Da)
ret.
(ton)
ret.
(ton)
MERKEZ 400 75 70 10,5 - - - - 4000 1300 -
ARDANU 4500 675 2500 415 - - - - 1050 262,5 -
ARHAV - - - - - - - - 6440 2100 -
BORKA - - - - - - - - 7000 2450 -
HOPA - - - - - - - - 5000 150 -
MURGUL - - - - - - - - 2000 500 -
AVAT 570 96,9 365 51,1 - - - - 1250 437,5 -
YUSUFEL 34000 6800 14500 2900 150 20 1450 435 1230 365 385
TOPLAM 39470 7646,9 17435 3376,6 150 20 1450 435 27970 7565 385
Kaynak: l Tarm Mdrl


H.2.1.1.2. Baklagiller

limiz tarmsal retimi iinde ekonomik neme sahip baklagillerden fasulye
bulunmaktadr. Yeil fasulye 7.305 da ekim alanna sahip olup, 10.786 ton retim
yaplmaktadr. Kuru fasulye ise 5.230 da ekim alanna sahip ve 1.251 ton retim
yaplmaktadr. Fasulye retimi ocak usuldr. retimi yaplan rnler aile tketiminin
yan sra mahalli pazarlar ve evre illerin pazarlarna gnderilmektedir. Toplam 12.535 da
alanda retim yaplmaktadr.

H.2.1.1.3. Yem Bitkileri

Blgede yonca, korunga, fi ve silajlk msr retimi yaplmaktadr. limizde 322 da
yonca, 231 da korunga, 395 da fi ve 1 da silajlk msr olmak zere toplam 949 da alanda
yem bitkisi ekilii yaplmtr. Ekim elle serme ekim olarak, hasat ise insan gcyle otlarn
biilmesi eklinde yaplmaktadr. Mahsuln byk bir ksm hasattan sonra otlarn
depolanarak hayvanlara klk yiyecek olarak kullanmak sureti ile deerlendirilmekte olup,
ok az bir miktar da gelecek yl retim iin tohumluk olarak saklanmaktadr.
311

2000/467 sayl hayvancln desteklenmesi hakkndaki Bakanlar Kurulu karar gerei
ilimiz merkez ve bal ilelerinde yrtlmekte olan yem bitkileri retimini gelitirme ve
destekleme projesi kapsamnda 4 ilede 42 adet iftiye proje yaplm; 601,59 da alanda
toplam 24.813.602.051.- TL. Yem bitkileri destekleme demesi yaplmtr. 2002 ylnda
Ardanu ilemizde 351,8 ton msr silaj yaplm olup; yem bitkileri ekililerinin 2003
ylnda % 10- 15 arttrlmas hedeflenmitir. bu dorultuda yaym ve proje almalarna
balanmtr.

AYIR- MERA, YEM BTKLER PROJES: 1994 ylndan itibaren uygulanan bu
proje ile 4 ilemizdeki 9 kyde almalar devam etmektedir. Bu projenin uyguland
yerlerde 2002 yl sonu itibariyle 5 adet svat yaplmtr. Proje kapsamnda 2002 ylnda
yonca retimini gelitirmede 342 da (%114lk gerekleme), korunga retimini gelitirmede
308 da ( % 102lik gerekleme) , fi retimini gelitirmede 25 da ( % 25lik gerekleme) ,
silajlk msr retimini gelitirmede 247 da ( % 98lik gerekleme) alanda retim yaplm
olup; il genelinde toplam 351,8 ton ( % 70,4lk gerekleme) silaj retimi gereklemitir.


H.2.1.1.4. Endstriyel Bitkiler

Blgede retimi yaplan endstriyel bitkiler ay ve fndktr.
ay retimi, Arhavi, Hopa ve Borka ilelerinde yaplmaktadr. retim tohumla ocak usul
yaplmakta olup, 85.963 dekar aylk araziden 95.510 ton ay elde edilmektedir. ay satlar
devlet fabrikalar ile zel sektr fabrikalarna yaplmaktadr.
Fndk retimi, Arhavi, Hopa, Borka ve Murgul ilelerinde yaplmaktadr. retim
elikle ocak usul yaplmakta olup, 90.815 da fndk arazisinden 6.298 ton fndk elde
edilmektedir.

H.2.1.2. Bahe Bitkileri
H.2.1.2.1. Meyve retimi
Blgede retimi yaplan meyvelerin isimleri, dikim alanlar ve retim miktarlar
aada tabloda karlmtr.
retilen Meyve Dikim Alan (da) retim Miktar (Ton)
Armut 3.830 2.964
Elma 3.205 4.511
Ceviz 3.809 2.188
Erik 781 539
eftali 600 1.528
Kivi 480 67
zm 792 356
Portakal 500 375
Mandalina 1.105 1025








312

Tablo H.4. limiz Yumuak ekirdekli ve zms Meyve retimi

LELER
ARMUT AYVA ELMA
AA SAYISI retim
(Ton)

AA SAYISI retim
(Ton)

AA SAYISI retim
(Ton)
*

* *

*

* *

*

* *
MERKEZ
19200 2700 576 9000 200 216 24300 6600 486
ARDANU
7600 3600 266 2300 3250 69 10000 10250 350
ARHAV
8000 739 320 200 70 2 11662 1203 466
BORKA
8579 1649 737 639 219 62,6 17288 2604 1383
HOPA
10000 2000 200 300 50 12 8000 2000 280
MURGUL
3000 300 60 800 150 8 5120 325 60,4
AVAT
45000 3700 585 14000 500 84 84000 26000 840
YUSUFEL
10000 3600 300 7200 5900 129,6 32000 4000 1072
TOPLAM
111379 18288 3044 34439 10339 583,2 192370 52982 4937,4
* Meyve Veren Aa * * Meyve Vermeyen Aa
Kaynak: l Tarm Mdrl

Tablo H.5. limiz Yumuak ekirdekli ve zms Meyve retimi

LELER
DUT NCR TRABZON HURMASI
AA SAYISI retim
(Ton)

AA SAYISI retim
(Ton)

AA SAYISI retim
(Ton)
*

* *

*

* *

*

* *
MERKEZ
12600 970 1318,6 9700 -- 87 4900 117 102,9
ARDANU
3550 2700 106,5 -- -- -- 2300 1000 80,5
ARHAV
240 50 9,6 1526 135 30 2036 350 71
BORKA
2020 220 30 3000 174 60 305 35 7
HOPA
1000 200 20 2500 500 25 1800 200 81
MURGUL
350 121 3,5 200 19 3,2 250 60 5
AVAT
15500 9000 620 -- -- -- -- -- --
YUSUFEL
16500 5000 495 5600 650 56 1700 150 32,3
TOPLAM
51760 16261 1423,2 22526 1478 261,2 13291 1912 379,7
* Meyve Veren Aa * * Meyve Vermeyen Aa
Kaynak: l Tarm Mdrl

Tablo H.6. limiz Yumuak ekirdekli ve zms Meyve retimi

LELER
ZM NAR KV
AA SAYISI retim
(Ton)

AA SAYISI retim
(Ton)

AA SAYISI retim
(Ton)
*

* *

*

* *

*

* *
MERKEZ
2800 60 1756 3275 63 62 -- -- --
ARDANU
390 20 195 2150 660 43 -- -- --
ARHAV
49,88 -- 26,19 -- -- -- 20000 7500 20
BORKA
170 -- 187 -- -- -- 1400 600 33,6
HOPA
50 -- 350 -- -- -- 3000 2000 150
MURGUL
20 2 6 -- -- -- -- 250 --
AVAT
2 2 48 -- -- -- -- -- --
313

YUSUFEL
3000 -- 3960 3600 1000 136,8 -- -- --
TOPLAM
6481,88 84 6528,19 9025 1723 241,8 24400 10350 203,6
* Meyve Veren Aa * * Meyve Vermeyen Aa
Kaynak: l Tarm Mdrl

Tablo H.7. limiz Sert ekirdekli Meyve retimi

LELER
MUMULA YENDNYA ZERDAL
AA SAYISI retim
(Ton)

AA SAYISI retim
(Ton)

AA SAYISI retim
(Ton)
*

* *

*

* *

*

* *
MERKEZ
-- -- -- 180 -- 1,3 1700 -- 25,5
ARDANU
-- -- -- -- -- -- -- -- --
ARHAV
-- -- -- -- -- -- -- -- --
BORKA
-- -- -- -- -- -- -- -- --
HOPA
170 30 3,4 400 100 10 -- -- --
MURGUL
-- -- -- -- -- -- -- -- --
AVAT
-- -- -- -- -- -- -- -- --
YUSUFEL
3000 150 30 -- -- -- 300 -- 2,4
TOPLAM
3170 180 33,4 5180 100 11,3 2000 -- 27,9
* Meyve Veren Aa * * Meyve Vermeyen Aa
Kaynak: l Tarm Mdrl

Tablo H.8. limiz Sert ekirdekli Meyve retimi

LELER
ERK KAYISI KRAZ
AA SAYISI retim
(Ton)

AA SAYISI retim
(Ton)

AA SAYISI retim
(Ton)
*

* *

*

* *

*

* *
MERKEZ
16000 300 240 6000 2210 90 17950 750 215
ARDANU
5400 4200 172.8 -- -- -- 3750 2450 101,2
ARHAV
700 96 21 -- -- -- 1000 203 35
BORKA
1590 268 71 -- -- -- 1096 113 43
HOPA
4500 300 160 -- -- -- 1200 400 48
MURGUL
2300 300 20,7 -- -- -- 800 400 8,8
AVAT
24500 810 147 -- -- -- 69200 26610 1660
YUSUFEL
10500 1400 262,5 10200 900 159,12 14700 1100 661,5
TOPLAM
65490 7674 1095 16200 3110 249,12 109696 33025 2772,5
* Meyve Veren Aa * * Meyve Vermeyen Aa
Kaynak: l Tarm Mdrl



Tablo H.9. limiz Sert ekirdekli Meyve retimi

LELER
EFTAL VNE KIZILCIK
AA SAYISI retim
(Ton)

AA SAYISI retim
(Ton)

AA SAYISI retim
(Ton)
*

* *

*

* *

*

* *
MERKEZ
11500 270 195,5 3500 20 26,3 4900 -- 34,3
314

ARDANU
4200 1600 147 -- -- -- 7650 600 76,05
ARHAV
-- -- -- -- -- -- -- -- --
BORKA
533 110 26 -- -- -- -- -- --
HOPA
300 50 6 -- -- -- -- -- --
MURGUL
35 60 0,17 30 50 0,15 -- -- --
AVAT
6500 1710 39 8500 3000 34 12000 6000 96
YUSUFEL
14500 3100 319 7500 2200 150 12500 2000 125
TOPLAM
37568 6900 732,67 19530 5270 214,5 36750 8900 331,8
* Meyve Veren Aa * * Meyve Vermeyen Aa
Kaynak: l Tarm Mdrl

ZEYTN RETM:
Merkez: Meyve Veren Aa: 55200 Meyve Vermeyen Aa: 880 Sofra:500 Ya:52
Ardanu: Meyve Veren Aa: 4900 Meyve Vermeyen Aa: 3000 Sofra:50 Ya:8
Yusufeli: Meyve Veren Aa: 83000 Meyve Vermeyen Aa: 19750 Sofra:370 Ya:30
Toplam: Meyve Veren Aa: 143100 Meyve Vermeyen Aa: 23630 Sofra:920 Ya:90
Tablo H.10. limiz Sert Kabuklu Meyve retimi

LELER
CEVZ FINDIK KESTANE
AA SAYISI retim
(Ton)

AA SAYISI retim
(Ton)

AA SAYISI retim
(Ton)
*

* *

*

* *

*

* *
MERKEZ
7200 350 43 22600 -- 27,1 5600 70 44,8
ARDANU
10200 4986 306 540 -- 1,08 -- -- --
ARHAV
3320 350 33,2 361179 -- 900 400 -- 12
BORKA
7031 90 421
1695000
32996 3250 2540 120 27
HOPA
3200 300 160 160000 -- 480 2400 100 96
MURGUL
2200 310 33 200500 20500 200,5 -- -- --
AVAT
44000 34530 440 -- -- -- -- -- --
YUSUFEL
20000 3000 350 3700 1000 7,4 -- -- --
TOPLAM
97151 43916 1786,2 2443519
54496 4866,08 10940 290 179,8
* Meyve Veren Aa * * Meyve Vermeyen Aa
Kaynak: l Tarm Mdrl

Tablo H.11. limiz Turungil Meyve retimi

LELER
MANDALNA LMON PORTAKAL
AA SAYISI retim
(Ton)

AA SAYISI retim
(Ton)

AA SAYISI retim
(Ton)
*

* *

*

* *

*

* *
MERKEZ
400 20 40 -- -- -- -- -- --
ARDANU
-- -- -- -- -- -- -- -- --
ARHAV
14000 2000 140 950 200 7,6 5000 500 50
BORKA
-- -- -- -- -- -- -- -- --
HOPA
35000 5000 600 900 200 7 10000 500 285
MURGUL
-- -- -- -- -- -- -- -- --
AVAT
-- -- -- -- -- -- -- -- --
YUSUFEL
-- -- -- -- -- -- -- -- --
TOPLAM
49400 7020 780 1850 400 14,6 15000 1000 335
315

* Meyve Veren Aa * * Meyve Vermeyen Aa
Kaynak: l Tarm Mdrl

retimleri fidanla sraya dikim eklindedir. retimi yaplan rnler aile tketiminin
yan sra mahalli pazarlar ve evre illerin pazarlarna gnderilmektedir.

H.2.1.2.2. Sebze retimi

Blgemizde sebze retimi kk apl aile iletmeleri eklinde olup, retim tohum ve
fide ile yaplmaktadr. retimi yaplan rnler aile tketiminin yan sra mahalli pazarlar ve
evre illerin pazarlarna gnderilmektedir.
Blgede retimi yaplan sebzelerin isimleri, retim ekilleri ve retim miktarlar
aada tabloda karlmtr.

retilen Sebze retim alan (da) retim Miktar (ton)
Balkaba 2.715 4.343
Biber (Dolmalk) 180 314
Biber (Salalk) 35 93
Biber(Sivri) 163 228
Domates (Salalk) 387 1.812
Domates (Sofralk) 1.233 4.521
Hyar (Sofralk) 1.590 5.850
Hyar (Turuluk) 85 255
Lahana ( Beyaz) 67 133
Lahana (Kara Yaprak) 2.865 3.181
Marul (Gbekli) 138 372
Marul (Kvrck) 204 143
Maydonoz 96 22
Patlcan 164 445
Soan (Taze) 245 301
Turp 33 49
Ispanak 27 39

retilen Meyve Dikim Alan (da) retim Miktar (Ton)
Armut 3.830 2.964
Elma 3.205 4.511
Ceviz 3.809 2.188
Erik 781 539
eftali 600 1.528
Kivi 480 67
zm 792 356
Portakal 500 375
Mandalina 1.105 1025
retimleri fidanla sraya dikim eklindedir. retimi yaplan rnler aile tketiminin
yan sra mahalli pazarlar ve evre illerin pazarlarna gnderilmektedir.

316


Tablo H.12. limiz Sebze rnleri retim Durumu
LELER HIYAR PATLICAN DOMATES BBER
(DOLMALIK)
Alan
(Da)
retim
(ton)
Alan
(Da)
retim
(ton)
Alan
(Da)
retim
(ton)
Alan
(Da)
retim
(ton)
MERKEZ 43 38,7 13 13 170 163,2 27 4,9
ARDANU 224 190,4 43 34,4 600 600 108 70,2
ARHAV 10 30 5 3 5 20 25 7
BORKA 120 480 - - 10 40 30 6
HOPA 40 10 30 7,5 50 15 4 8
MURGUL 25 20 6 3,6 35 25 10 1
AVAT 412 103 - - 1020 332 100 20
YUSUFEL 1000 1050 120 126 1000 3780 200 42
TOPLAM 1874 1922,1 222 187,5 2890 4952,7 540 159,1
Kaynak: l Tarm Mdrl
Tablo H.13. limiz Sebze rnleri retim Durumu
LELER SOAN
(TAZE)
LAHANA
(BEYAZ)
MARUL
(GBEKL)
ISPANAK
Alan
(Da)
retim
(ton)
Alan
(Da)
retim
(ton)
Alan
(Da)
retim
(ton)
Alan
(Da)
retim
(ton)
MERKEZ 30 12,9 80 56 1 0,3 14 9,8
ARDANU 79 47,4 8 6 18,5 27,75 1,6 1,28
ARHAV 5 3,5 - - - - - -
BORKA 20 20 - - - - 15 3
HOPA 70 17,5 - - - - 4 10
MURGUL 20 3 - - 2 0,5 0,4 1,25
AVAT 176 70,5 706 212 - - - -
YUSUFEL 80 33,6 157 210 30 7,35 30 40
TOPLAM 1191 208,4 951 484 51,5 35,9 101 65,33
Kaynak: l Tarm Mdrl
Tablo H.14. limiz Sebze rnleri retim Durumu
LELER MAYDANOZ FASULYE
(TAZE)
BALKABAI LAHANA
(KARA)
Alan
(Da)
retim
(ton)
Alan
(Da)
retim
(ton)
Alan
(Da)
retim
(ton)
Alan
(Da)
retim
(ton)
MERKEZ 57 5,1 170 59,5 12 9,6 60 6
ARDANU 8 4 1250 950 40 32 0,2 0,14
ARHAV 5 0,45 80 35 - - 800 80
BORKA - - 120 100 8 40 225 45
HOPA 4 0,4 350 140 100 30 600 180
MURGUL 0,1 0,3 300 30 3,5 1,75 17 5,7
AVAT - - 546 164 100 30 - -
YUSUFEL 40 4,2 500 1900 40 33,6 60 336
TOPLAM 114,1 14,45 7816 3378,5 303,5 176,95 1762,2 350,44
Kaynak: l Tarm Mdrl
317

Tablo H.15. limiz Sebze rnleri retim Durumu

LELER MARUL
(KIVIRCIK)
PIRASA PAZI BAKLA
Alan
(Da)
retim
(ton)
Alan
(Da)
retim
(ton)
Alan
(Da)
retim
(ton)
Alan
(Da)
retim
(ton)
MERKEZ 30 4,5 10 1,37 - - - -
ARDANU 3 4,5 - - - - - -
ARHAV 20 4 - - - - - -
BORKA 5 0,5 - - - - - -
HOPA 60 12 70 14 140 2,8 - -
MURGUL 1 0,2 - - - - - -
AVAT - - - - - - - -
YUSUFEL 60 33,6 - - 20 21 60 35
TOPLAM 179 59,3 80 15,37 160 23,8 60 35
Kaynak: l Tarm Mdrl
Tablo H.16. limiz Sebze rnleri retim Durumu
LELER BEZELYE BARBUNYA KAVUN KARPUZ
Alan
(Da)
retim
(ton)
Alan
(Da)
retim
(ton)
Alan
(Da)
retim
(ton)
Alan
(Da)
retim
(ton)
MERKEZ 20 2,4 70 11,2 - - - -
ARDANU - - - - 0,7 0,56 0,8 0,72
ARHAV - - - - - - - -
BORKA 20 6 66 19,8 - - - -
HOPA - - - - - - - -
MURGUL 5 0,5 - - - - - -
AVAT - - 213 64 - - - -
YUSUFEL 5 0,7 500 70 60 63 40 42
TOPLAM 50 9,6 849 165 60,7 63,56 40,8 42,72
Kaynak: l Tarm Mdrl

Tablo H.17. limiz Sebze rnleri retim Durumu
LELER SAKIZ
KABAI
BBER
(SVR)
SARIMSAK
(TAZE)
Alan
(Da)
retim
(ton)
Alan
(Da)
retim
(ton)
Alan
(Da)
retim
(ton)
MERKEZ 17 15,3 53 6,4 - -
ARDANU - - 46 27,6 - -
ARHAV - - 30 10 - -
BORKA - - 10 3 10 2,5
HOPA 50 20 40 8 - -
MURGUL 3,5 1,75 10 1 - -
AVAT 153 46 85 17 - -
YUSUFEL 44 52,5 20 2,8 5 2,1
TOPLAM 267,5 135,55 294 75,8 15 4,6
Kaynak: l Tarm Mdrl

318

H.2.1.2.3. Ss Bitkileri

Blgede ss bitkisi retimi yapan iletme bulunmamaktadr.

H.2.2. Hayvansal retim
H.2.2.1. Bykba Hayvanclk
limizde toplam 54.760 adet byk ba hayvan bulunmakta olup, 17.082 adedi yerli rk,
37.678 adedi kltr rk hayvanlardr.
7 ile ve l merkezi olmak zere kk aile iletmeleri eklinde hayvanclk yaplmakta
olup, 50 ve zeri hayvan bulunan iletme says 254 adettir. limizde bulunan toplam
iletme says 17.449 adettir. Byk iletmelerin gbre ukuru bulunup, atklar burada
deerlendirilerek satlmaktadr. rnlerin deerlendirilmesinde avat ilesinde bulunan
st fabrikasna verilmektedir. Ayrca retilen ya ve peynirler mahalli pazarlarda
perakende olarak satlmaktadr.

Tablo H.18. limiz 2005 Yl tibaryla Hayvan Mevcutlar

LE ADI BYKBA KKBA KANATLI
Sr Buza
Dana
Manda Toplam Koyun Kei Toplam
MERKEZ 5700 800 - 6500 6200 1550 7750 750
ARDANU 7143 3700 - 10843 36827 2328 39155 3500
ARHAV 1000 450 - 1450 250 1000 1250 150
BORKA 4700 1932 - 6632 1845 1205 3050 3110
HOPA 2100 500 - 2600 2500 300 2800 250
MURGUL 1225 750 2 1977 300 700 1000 1100
AVAT 15521 6600 4 22125 18350 75 18425 3500
YUSUFEL 9020 3730 - 12750 6825 6900 13725 5720
TOPLAM 46409 18462 6 64877 73097 14058 87155 17480
Kaynak: l Tarm Mdrl


Tablo H.19. limiz Hayvansal retim Miktarlar

Cinsi retim Miktar
Et 463 Ton
St 28.640 Ton
Peynir 1.470 Ton
Ya 1.490 Ton
Yapa ve Tiftik 47 Ton
Deri 7.215 Ad.
Yumurta
1.397.108 Ad.
Kaynak: l Tarm Mdrl


319

H.2.2.2. Kkba Hayvanclk

limizde toplam kkba hayvan says 86.000 adettir. Blgemizde Bakanlmz
tarafnda desteklenen Hemin rk koyun younlukta olup, 12.600 adedine destekleme
verilmektedir. Bunun yan sra mor karaman rk koyunlarda bulunmaktadr. Pazarlama ve
deerlendirmede bata can sat olmak zere, kesim, yapa, st ve peynir retimi
eklindedir. Dklar gbre olarak tarm arazilerinde kullanlmaktadr.

H.2.2.3. Kmes Hayvancl ( Kanatl retimi)

Blgedeki kanatl retimi ( tavuk, hindi, rdek, vb.) hakknda genel bilgi verilecektir.
Kanatl hayvan varl, yetitiricilik yaplan blgeler, iletme kapasiteleri, retim yn ( et,
yumurta, damzlk gibi), rnlerin deerlendirilmesi ve pazarlanmas ile retim faaliyetleri
srasnda oluan atklarn deerlendirilmesi ile ilgili bilgiler verilecektir.
H.2.2.4. Su rnleri

limizde Toplam 39 adet su rnleri yetitiricilik tesisi ve 1 adet Kulukahane
bulunmakta olup, toplam 1329 ton alabalk retimi yaplmaktadr. Ayrca 1.500.000 adet
yavru alabalk retimi yaplmaktadr.
rnlerin deerlendirilmesi ve pazarlanmas; Canl perakende sat, tesise ait
lokantalarda, toplu yemek yerlerine ( Askeriye, hastane, okul vb.) ve restoranlara satlar
yaplmaktadr. Ayrca az miktarda yurtiine toptan sat yaplmaktadr.
Karadeniz sahil kesiminde bulunan Arhavi ve Hopa ilelerimizde balklk nemli bir
geim kaynadr. Yllar itibariyle denizlerden elde edilen su rnleri miktar aadaki
tabloda verilmitir.

Tablo H.20. limiz Su rnleri Miktarlar (Kg)

rn Cinsi 2001 2002 2003 2004 2005*
Hamsi 336.500 9.015.500 1.986.600 613.350 248.000
zmarit 2.000 1.500 5.880 2.750 17.000
Mezgit 121.800 199.450 66.950 31.250 6.750
Barbunya 500 6.500 280 4.400 0
Zargana 3.700 7.600 2.450 3.000 0
inekop 9.100 500 550 0 0
Kefal 16.000 7.500 0 0 0
stavrit 11.050 30.500 9.880 29.490 0
Levrek 50 100 0 0 0
Palamut 850 500 75.500 6.000 0
Toplam 503.851 9.272.152 2.150.093 692.244 271.750
* 2005 yl verileri ilk aylk dneme aittir.
Kaynak: l Tarm Mdrl


limizde faal durumda toplam 25 adet alabalk retim iftlii bulunmakta olup
bunlarn yllk retim kapasiteleri 414 tondur. Pazarlama sorunu ve girdi teminindeki
320

glkler nedeniyle bu iletmelerimiz tam kapasite alamamaktadr. Halen faal olan 25
iletmenin 2005 yl retim miktar 404 tondur.
Artvin linde su rnleri retimi bakmndan nemli bir potansiyel bulunmaktadr.
Mevcut kaynak sular, oruh Nehrini besleyen Barhal ay, avat Suyu ve bu dereleri
besleyen irili ufakl kaliteli ve yeterli akarsular tatl su balklnn gelitirilmesinde olumlu
etki yapmaktadr. Ayrca oruh Nehri zerinde u anda yapm devam eden ve yaplacak olan
barajlarn tamamlanmas da kafes balkl iin iyi bir potansiyel douracaktr.
Artvin linin btn lelerinde alabalk retim tesisleri bulunmaktadr. 2005 yl
itibariyle Bakanlka onayl 25 adet tesis bulunmaktadr. Bu tesislerin kapasiteleri 417 ton/yl
olup retim 404 ton/yldr.
limizde Toplam 39 adet su rnleri yetitiricilik tesisi ve 1 adet Kulukahane
bulunmakta olup, toplam 1329 ton alabalk retimi yaplmaktadr. Ayrca 1.500.000 adet
yavru alabalk retimi yaplmaktadr.
rnlerin deerlendirilmesi ve pazarlanmas; Canl perakende sat, tesise ait
lokantalarda, toplu yemek yerlerine ( Askeriye, hastane, okul vb.) ve restoranlara satlar
yaplmaktadr. Ayrca az miktarda yurtiine toptan sat yaplmaktadr.

Su rnleri Yetitiriciliinin Gelitirilmesi Proje nerileri
Balk yemi retimi tesislerinin kurulmas
Mevcut tesislerin tam kapasite ile retim yapmalarnn salanmas.
Yaplmakta olan barajlar ile oluacak baraj gletlerinde kafes balklnn gelitirilmesi
ynnde almalar yaplmas, su rnleri kooperatifi kurulmasnn tevik edilmesi
Yine yaplan bu barajlarn balklandrlmasnn yaplarak avcla almas yoluyla lke
ekonomisine katks artacaktr.
limiz corafyas ve kirlenme gz nne alndnda, organik su rnleri yetitiriciliine ok
uygun olup bu ynde projeler gerekletirebilir.


Tablo H.23. limizde bulunan Kltr Balkl retim Tesisleri

Tesisin Ad Tesis Sahibi Adres Balk
Tr
Proje
(Kapasite)
retim
(Ton)
Kameni * Tuncer MERTTRK Dz Ky-Borka G-A 10 20
Pnarl * Cahit DURAK Pnarl Ky-avat G-A 10 5
htiyarolu* Muammer
HTYAROLU
Kplce Ky-
Yusufeli
G-A 10 10
Talca * O.Nuri MEROLU Talca Ky G-A 13 13
Papila -2 * Ay-Pa Makina Ortacalar Ky-Arhavi G-A 125 125
Maviay * Bekir
HACIBRAHMOLU
Dz Ky-Borka G-A 59 45
Karal * Cengiz ZDEMR Alabalk Ky G-A 40 40
alayan -
1*
Hayrettin EMNOLU alayan Ky-
Borka
G-A 10 10
alayan -
2*
Hayrettin EMNOLU Akanta Ky-Murgul G-A 15 15
Gltekin * Fatih GLTEKN Varlk Ky G-A 10 10
Papila -1 * Ay-Pa Makina Esenky Ky-Hopa G-A 20 20
Pnar * sa ERKAN Kavak Ky-Arhavi G-A 30 30
Sidere * Gnay VURAL Derecik Ky-Arhavi G-A 3 3
Kurt * Hasan KURT Bostanc Ky-
Yusufeli
G-A 20 20
Ykr. Mehmet YARIM Yukar Maden Ky G-A 9 9
321

Maden*
Dereboyu * ahamettin ASLANER Dere Mah. G-A 3 3
Gezer * brahim GEZER Kaynarca Ky-
Borka
G-A 3 3
Kk * A.Kemal KK Esenky Ky-Hopa G-A 3 2
Balta * Fethi BALTA Yncler Ky-
Yusufeli
G-A 3 3
abanolu * Erol ABANOLU Damar-Murgul G-A 3 3
Laet * Metecem ELK Kocabey Ky-avat G-A 3 3
Kamaz * Mehmet KAMAZ Tekkale Ky-
Yusufeli
G-A 3 3
Soysal * Necmi SOYSAL Dere Mah. G-A 3 3
Beli * Asm BEL Deirmendere Mah-
Hopa
G-A 3 3
Cengiz * Hasan CENGZ Kavak Ky-Arhavi G-A 3 3
* Alabalk Tesisi / G-A Gkkua Alabal
Kaynak: l Tarm Mdrl

H.2.2.5. Krk Hayvancl
limizde krk hayvan yetitiricilii yapan iletme bulunmamaktadr.

H.2.2.6. Arclk ve pekbcekilii
Blgede pek Bcei Yetitiricilii yaplmamaktadr.
Arclk: 1.102 iletmede 73.319 adet ar kovan bulunmaktadr. Balca kestane ve
hlamur bal retilmekte olup, am ve iek balarlda mevcuttur. Arhavi lesinde faaliyete
geen bal paketleme tesisinde arclar birlii yelerinin rnlerinin paketlenip pazarlanmas
salanmaktadr. Macahel ve Balkz arclkta rettikleri rnleri kendileri pazarlamaktadr.
limizdeki arclar rnlerini ya bu irketler araclyla yada kendi imkanlaryla
pazarlamaktadrlar. Bal mumu retimi her arcnn kendi ihtiyacn karlayacak dzeyde
iletme bana ortalama 25-30 kg civarndadr. Blgemizde bir kovandan sezon boyunca
ortalama 30 kg bal alnmaktadr. nemli bir hususta ana ar retimiyle evre iller iin kaynak
salanmaktadr. 2010 yl itibariyle 28 faal ana ar iletmesi mevcut olup, bu iletmelerde saf
Kafkas ana ars retilmektedir.
limizin corafi yaps ve ikliminin arcla son derece msait olmas ve
iftilerimizin arclk bilgisi, ilimizde arcl nemli bir ura alan haline getirmitir.
zellikle bal ve bal mumu retimi yllardan beri yaplmakta iken, son yllarda ana ar ve ar
st retimi de iftilerimize gelir kayna olmutur.
limizde Ar Yetitiricileri Birlii kurulmu ve faaliyetine devam etmektedir. Birliin
419 yesi bulunmaktadr.
limizde bal eylem plan erevesinde 382 iletme kayt altna alnm olup bu
iletmelerde toplam 15832 ar kolonisi mevcuttur. Ylda yaklak 10 kg ortalama bal verimi
hesap edildiinde 15.832.000 kg bal elde edilmektedir. Arclk faaliyetleri sonucu retilen
baln ilimiz ekonomisine katks yaklak 9.000.000 YTL, ana ar retiminin katks 233.064
YTLdir.
limiz Borka lesi Camili Blgesi Kafkas Ar rknn saf olarak bulunduundan
dolay Bakanlmzca izole blge ilan edilmi olup bu blgeye ar giri k yasaklanmtr.
Bu izole blgenin korunmas ve limizdeki Kafkas rk koloni varlnn daha da arttrlmas
amacyla 1.250 adet ana ar datm yaplacaktr

limizde ipekbcekilii retimi yoktur.

322

H.3. Organik Tarm
limizde zirai ila ve kimyevi gbre kullanm olduka dk seviyede olduu iin,
limiz organik tarm retimi ynnden olduka avantajl bir konuma sahiptir. limizde organik
tarm retiminin arttrlmas iin iftilerimize ynelik eitim almalar yaplmaktadr.
limizde iki ilede 24 rnde toplamda 26.276 da alanda 2.762 retici tarafndan
organik tarm yaplmaktadr. Bu rnlere ait sertifikasyon ilemleri Orser, Ekocert, Ceres,
mo ve Etko Sertifikaston Kurulular tarafndan yrtlmektedir.
limiz genelinde Organik Tarma Kaytl letmelerde bulunan rnler ve ekili
alanlar aada tabloda verilmitir.

rn Ad Organik Tarm Yaplan Alan (da)
Armut 45,579
Ceviz 359
Fasulye 29,913
Fndk 102
Msr 102
Yonca 1.746
Fi 1
ncir 7
Kzlck 15
Lahana 2
Nar 51
Patates 26
zm 15
Zeytin 85
Arpa 56
Ayva 3
Buday 128
eltik 94
Domates 3
Dur 11
Elma 38
ayr 972
Nadas 2
Ayrca limizde organik arclk iletmeleri de bulunmaktadr. Toplam 206 iletmede
2.868 adet kovan bulunmaktadr.
limizde zirai ila ve kimyevi gbre kullanm son derece dktr. limiz bu zellii
itibariyle organik tarma uygundur. Bu amala limiz iftileri l Tarm Mdrlmz
tarafndan ynlendirilerek Aslantrk A.. ile szleme imzalayarak Ecocert Kontrol ve
Sertifikasyon kuruluunun kontrolnde organik retime balamlardr.

Tablo H.24. limizde Yaplan Organik Tarm retimleri

rn Cinsi

lesi

Yetitirici Says

Toplam Alan
(da)

Tahmini retim
(Ton)
Fndk Borka 151 6.932
450
Bal Borka 5 -
3
eltik Yusufeli 12 34 16
Kaynak: l Tarm Mdrl
323

H.4. Tarmsal letmeler
H.4.1. Kamu letmeleri
Blgemizde Kamuya ait Tarmsal letme bulunmamaktadr.

H.4.2. zel letmeler
Macahel Arclk A.. Ana Ar ve bal retimi yaplmaktadr. Toplam 3.079 adet fenni
kovan ile 522 adet kara kovan bulunmaktadr. Yaklak olarak 108.030 kg bal retimi
yaplmaktadr. Macahel Arclk A..'den ana ar isteyen reticilerimize ana arlar dorudan
gnderilmektedir yada Macahel Arclk A.. ile szleme yapan ziraat odalar, arclk
kooperatifleri, arclk dernekleri veya mahalli arclk malzemesi satan zel kii ve kurumlar
kanalyla da arclara ana arlar gnderilmektedir.
H.5. Tarmsal Faaliyetler
H.5.1. Pestisit Kullanm

limizde 2009 yl itibariyle Zirai la Kullanm ile ilgili bilgiler tabloda gsterilmitir.


ARTVN L 2009 YILI BTK KORUMA
RNLER TKETM CETVEL
ETKL MADDE
Miktar
(kg-litre)
FUNGSTLER


Captan % 50 27
Bakr oksiklorr %50 354,4
Mancozeb %56 2,5
%64 Mancozeb + %8 Metalaxy 59
%80 Mancozeb 19,25
Mancozeb %80+inko Manganez%2 28
Pencanozale 100g/l 45,9
% 20 Mancozeb + % 21 Bakr
Tuzlar. 129,2
Azoxystrobin 250g/l 18,8
Propamocarp 722g/l 12,5
Flurioxonil 25 g/l 11
Propineb %70 76,8
Folpet %70 2,8
Maneb%80 73,2
Mancozep %60 10
Predione%50 1,6
%20 M. Bakr-%27 Kalsiyum slfat 71
Kkrt%80 61,6
propamocarp 530g/l 7,8
%50 Metalik bakr 20,8
Cimoxanil-Propineb %6+70 5
Thiamethoxam 10 g/l 0,3
Metalaxyl-Fludioxonil 25+10 g/l 1,5
Thiram %80 6,8
Carbendazim %50 2,4
Benomyl %50 0,6
tebucanozale %25 3,6
Etridiozale 66 g/l 1
Bakrslfat %98 75
Bakrslfat %98 0
Fosetil-al %80 2
Trifloxystrobin %50 0
% 5.5 Iprovalicarb + %61.3 Propineb ... 0
% 50 Iprodione. 0,4
TOPLAM 1131,55
NSEKTSTLER
Methidathion 426 G/L 3
Abamethrin 18 g/l 35
Paration Methyl 360 g/l 254
Chlorpyrifos Ethyl %25 60
Chlorpyrifos Ethyl 250 g/l 20
Trichlorfon %80 14
Lamda Cyhalothrin 50 g/l 33,7
Lamda Cyhalothrin 50 g/l 8,75
midacloprid 350 g/l 1,4
DNOC-Amonyum 650 g/l 3
Diazinon 185 g/l 27,4
Abamethrin 20 g/l 7,4
Chlorpyrifos %15 61,5
midacloprid 350 g/l 6,3
Cadusafos 100 g/l 9
Dimethoate 400 g/l 12,5
Dimethoate 400 g/l 20
Delthametrin 25g/l 18
Endoslfan % 32,5 26
Acetamiprid %20 6,5
Tebufenpyrad %20 1
Dichlorvos 550 g/l 42,3
Malathion %2 10
Cyperhethrin 200 g/l 31
Cyperhethrin 250 g/l 5
Mineral Ya+DNOC 17
Spiromesifen 240 g/l 0,5
TOPLAM 733,75
MOLLUSSTLER

METALDEHYDE % 4 28
TOPLAM 28
HERBSTLER
Monilate 720 g/l 40
Propanil 360 g/l 1495
Glyfosat 480 g/l 85
Fluazifop-p 150 g/l 0,75
Glyfosat 480 g/l 7
%65,9 Dicamba +%4,1 Triasulfuron 0,75
Pendimethalin 330 g/l 10
Metribusin %70 4
2,4-D Amin 20
Glyfosat 480 g/l 398
Trufluralin 480 g/l 20


TOPLAM
2080,5
GENEL TOPLAM 3974




324

Tablo H.25. limizde Kullanlan Pestisitlerin Cins ve Miktarlar

LACIN CNS Kg Litre
FUNGUSTLER 1588 101
NSEKTSTLER 517 760
AKARST - 12
MOLLUSST 38 -
HERBST - 905
YALAR - 119
FUMGANTLAR - -
NEMATSTLER - -
RODENDSTLER 2 -
TOPLAM 2147 kg 1897 lt
Kaynak: l Tarm Mdrl


limizin 212.825 da olan bitkisel retim alanlarnda kullanlmas gereken ila miktar
66.6 ton-lt'dir. Kullanlan pestisit miktar, kullanlmas gereken ila miktarnn % 7'si (4.044
kg) kadardr.

Toprak mikroorganizmalar ok yararl iler grrler. Hatta toprakta biriken pestisitleri
bile paralarlar. Youn pestisit birikimleri , bu mikroorganizmalarn faaliyetlerini sekteye
uratr..

limizde faaliyet gsteren 9 zirai ila bayii ile 2 tarm kredi kooperatifinde bulunan
mesul kiiler ylda iki defa eitimden geirilmekte ve bu yerler dzenli olarak
denetlenmektedir. iftilerimizin, sirkler mektup, ifti mektubu ve ifti toplantlar
vastasyla bilgilendirilmelerine arlk verilmektedir.

H.5.2. Gbre Kullanm

Son verilere gre ilimiz genelinde yaklak 5.467 ton kimyevi gbre kullanlmtr.
Kullanlan gbrelerin isimleri ve miktarlar aada tabloda belirtilmitir.

Gbre smi Kullanm miktar (ton)
Amonyum Slfat 218
Amonyum Nitrat 3.996
Kompoze 1.253
TOPLAM 5.467

Konu ile ilgili ifti toplantlar dzenlenmekte ve brorler datlarak bilgilendirme
almalar yaplmaktadr.
Ayrca Bykba ve Kkba hayvanlardan elde edilen iftlik gbresi de kullanlmaktadr







325

Tablo H.26. limizde 2005 Yl lk Alt Aylk Dnemde Kullanlan Kimyevi Gbre Miktar
GBRE CNS MKTAR (TON)
A.Nitrat(%26) 467000
CAN 424000
A.Slfat(%21) 272050
TSP 17950
Kompoze(20200) 15450
Kompoze(25510) 6240150
Kompoze(151515) 52600
RE 0800
DAP 3700
Organik Gbre 80000
TOPLAM 7.573.7
Kaynak: l Tarm Mdrl


Tabloda cins ve miktarlar gsterilen gbrelerin byk bir ksm ay, kalan ise eitli
sebze ve tarla bitkileri yetitiricilii alannda kullanlmaktadr. Nasl ve ne kadar kullanlmas
gerektii konularnda vatandalar bilgilendirilmektedir.
Topraktaki birikim miktarlar ve evreye olan etkilerinin tespiti iin konuyla ilgili
eitim alm personel, alet ve ekipman olmadndan ayrntl bilgi verilememektedir. Ancak
ar azotlu gbre kullanmndan dolay toprakta biriken nitrat yalarla ve taban suyunun
hareketiyle yeralt sularna kararak su kirliliine sebep olmaktadr. Bu nedenle kimyasal
gbrelerin evreye vermi olduu zararlarn incelenmesi maksadyla l Tarm ve le Tarm
Mdrlklerimizin oluturduu ekiplerce 22 istasyonda nitrat lm yaplmakta ve
genellikle sonular 1,5-2,5 ppm aralnda kmaktadr(Ardanu, avat, Yusufeli ilelerinde
1,5-2 ve Hopa, Arhavi, Borka, Murgul ilelerinde 2-2,5).
Bu konuda iftilerimize zellikle azotlu gbrelerin kullanmnda kullanlacak bitki
tr iin bitkinin ihtiya duyduu zamanda ve yeteri miktarda gbre kullanmalar gerektii
anlatlmaktadr.

H.5.3. Toprak Kullanm
Tarmsal faaliyetlerde toprak kaybn (erozyonu) engellemek zere teraslama
almalar yaplmaktadr.
I. MADENCLK

I.1. Maden Kanununa Tabi Olan Madenler ve Ta Ocaklar Nizamnamesine Tabi Olan
Doal Malzemeler
I.1.1. Sanayi Madenleri
I.1.2. Metalik Madenler
I.1.3. Enerji Madenleri
I.1.4. Ta Ocaklar Nizamnamesine Tabi Olan Doal Malzemeler
I.2. Madencilik Faaliyetlerinin Yapld Yerlerin zellikleri







326

I.3. Cevher Zenginletirme
FLOTASYON
Eti Bakr A.. Murgul letmesinde cevher zenginletirme yntemi olarak flotasyon
ilemi uygulanmaktadr. Flotasyon, en ksa ifadeyle cevherleri yzdrme yoluyla
zenginletirme yntemidir. Sulu ortamda hava kabarc oluturularak malzemenin kpe
yapmas ile yzdrlmesi salanr. Uygulamada; istenilen mineralin hidrofobik zellii
kazandrlarak yzmesi, istenmeyen gang mineralinin hidrofil zellii kazandrlarak
bastrlmas salanr. Oluan kpe yaparak yzen mineraller uygun bir ara ile toplanr ve
toplanan kpe flotasyon konsantresi denir. Tane bykl 100 mikrondan daha kk
olan ince tlm cevherler iin en iyi ve en ok kullanlan zenginletirme metodu
flotasyon metodudur.
a)Kprtc reaktifler: Kpe elastikiyet ve dayankllk salamak iin kullanlr.
letmemizde Aerofroth 76 a frother kullanlmaktadr.
b)Kontrol reaktifleri:
-pH kontrol reaktifleri: pH kontrol reaktifleri; ortamn pH deerini ayarlamak iin
kullanlan reaktiflerdir. letmemizde bunun iin snm kire kullanlr.
c)Toplayc (kolektr) reaktifler: stenilen mineralin ortamda oluturulan kpe
yapmasn salayan reaktiflerdir. Bunun iinde Aero 3418A, Potasyum Ethyl Ksantat (z3)
ve Aero 3477 promoter kullanlmaktadr. (bakr minerali kazanm iin)
FLOTASYON YNTEMNDE KULLANILAN BU REAKTFLERN EVREYE
ETKLER
Kullanlan reaktiflerin byk blm konsantre ierisinde kalmaktadr. Bu nedenle
evreye zarar verecek ortam olumamaktadr.

DEPOLAMADA VE KULLANIMDA ALINAN NLEMLER
- Reaktiflerin iinde bulundurulduu kaplar, kapal ve serin yerde tutulur.
- Yeterli olarak havalandrlr.
- Tututurucu kaynaktan uzak tutulur ve sigara iilmez.
- Elektrik tesisatndan uzakta tutulur.

PROSES SONRASI ALINAN NLEMLER

Yaplan flotasyon ileminde kazanlan bakr konsantresi boru hatt ile Eti Bakr Hopa
Tesisine gnderilir. Prosesin son aamasnda ortaya kan atk malzemesi, atk barajnda
depolanr. Burada kat maddelerin kmesi salanarak suyun yeniden proseste kullanlmas
salanr.

I.4. Madencilik Faaliyetlerinin evre zerine Etkileri
I.5. Madencilik Faaliyetleri Sonucunda Arazi Kazanm Amacyla Yaplan
Rehabilitasyon almalar

limizdeki Sanayi, Metalik, Enerji Madenleri ve Ta Ocaklar Nizamnamesine Tabi
Olan Doal Malzemelerle, Madencilik Faaliyetleri le lgili Ayrntl Bilgi B. Doal
Kaynaklar Bal Altnda B.5.1-B.5.2-B.5.3-B.5.4 Blmlerinde Verilmitir.

J . ENERJ

J.1. Birincil Enerji Kaynaklar
J.1.1. Takmr
J.1.2. Linyit
327

J.1.3. Asfaltit
J.1.4. Bitml ist
J.1.5. Hampetrol
J.1.6. Doalgaz
J.1.7. Nkleer Kaynaklar (Uranyum ve Toryum)
J.1.8. Orman
Yakacak odun Orman Kanununun 31. ve 32. Maddeleri gereince orman
kyllerince retimi yaplarak makta sat olarak, dikili sat yaplan blmelerden dikili sat
alan kiiler ve birim fiyat usul (vahidi fiyat) ile retim yaplan sahalardan temin
edilmektedir. Yllk ortalama 135.000 ster yakacak odun retilip, tketilmektedir. Yakacak
odun olarak retilen miktar snma amal yakacak olarak deerlendirilmektedir. Gemi
yllara gre azalma mevcuttur. Yakacak odun tketimindeki azalma sebebi ise, kmr
kullanlmaya balanmas, g nedeniyle nfusun azalmakta olmas ile gne enerjisi
sistemleri ve yeni yaplan binalarda s yaltmna ksmen dikkat edilmekte olmas balca
sebeplerdir.

J.1.9. Hidrolik
Artvin ili snrlar ierisinde, oruh Nehri ana kolu zerinde 5 adet baraj projesi olup,
mansaptan menbaya doru Muratl, Borka, Deriner, Artvin ve Yusufeli Baraj ve H.E.S.
Tesisleridir. Berta ay kolu zerinde ise Bayram ve Balk Barajlar yer almaktadr.
Yatrm ve uygulama programnda yer alan 7 adet barajn bitirilmesi sonucunda
retilecek olan enerji 6,3 milyar kWh tir. Bu da oruh havzasnda retilecek enerjinin %61'i,
Trkiye'de retilen Hidroelektrik enerjinin %15'i, toplam enerjinin ise %5'i dir. Bu
projelerden Muratl Baraj ve HES, Borka Baraj ve HES inaat bitmi olup 2007 ylnda
iletmeye almtr. Deriner Baraj ve HES inaat devam etmekte olup 2011 ylnda su
tutmas planlanmaktadr. Bayram Baraj ve HES, Balk Baraj ve HES ve Artvin Baraj ve
HES 4628 kapsamnda ihale edilmi olup inaat aamasna geilmektedir.
Yusufeli Baraj HES naat Proje aamasnda olup 2011 ylnda ihale edilmesi
planlanmaktadr.
J.1.10. Jeotermal
J.1.11. Gne
J.1.12. Rzgar
J.1.13. Biyoktle

limizdeki Birincil Enerji Kaynaklar le lgili Ayrntl Bilgi B. Doal Kaynaklar
Bal Altnda Verilmitir.

J.2. kincil Enerji Kaynalar

J.2.1. Termik Enerji
limiz Hopa lesinde bulunan Hopa Termik Santral 2x25=50 MW
kurulu gcnde ve nominal yllk retim kapasitesi 350.000.000 kWh tr.
Sntralde kullanlan ana yakt fuel-oil No:3, yardmc yakt ise motorindir.
Santralin yllk ana yakt ihtiyac 100.000 ton/yl dr.

J.2.2. Hidrolik Enerji




328

MURATLI BARAJI VE HDROELEKTRK SANTRALI NAATI

PROJENN YER: Muratl kynn 2 km. menbasnda, Borka ilesinin 17 km.
menbasnda bulunmakta olup, Artvin ilinin takriben 44 km. kuzeybatsndadr.

PROJENN AMACI: Enerji ( 115 MW, 444 GWh/yl )

PROJENN KARAKTERSTKLER:
Tipi : n yz asfalt kaplamal
Kret kotu : 100 m.
Kret uzunluu : 240 m.
Ykseklii (talvegden) : 44 m.
Toplam dolgu hacmi : 1,98 hm3
Derivasyon tneli T1 : 244,50 m.
Derivasyon tneli T2 : 326 m.
Derivasyon kapasitesi : 1.725 m3/s
Dolu savak tipi : stten amal kontroll
Dolu savak kapasitesi : 10.961 m3/s
Ya alan : 19.748 km2
Yllk ortalama su : 6.000 hm3
Maksimum su seviyesi : 96 m.
Toplam gl hacmi : 74,8hm3
naata Balama Tarihi : 1999
naata Balama Tarihi : 2007


BORKA BARAJI VE HDROELEKTRK SANTRALI NAATI

PROJENN YER : Borka ilesine 2,5 km. mesafededir.

PROJENN AMACI : Enerji ( 300 MW, 1.039 GWh/yl )

PROJENN KARAKTERSTKLER:
Tipi : Kil ekirdekli zonlu doku.
Kret kotu : 189 m.
Kret uzunluu : 557 m.
Ykseklii (talvegden) : 86 m.
Ykseklii (temelden) : 146 m. 86+60)
Toplam dolgu hacmi : 7,79 hm3
Derivasyo tneli T1 : 355 m.
Derivasyon tneli T2 : 351 m.
Derivasyon kapasitesi : 1.820 m3/s
Dolu savak tipi : Radyal kapakl
Dolu savak kapasitesi : 10.639 m3/s
Ya alan : 19.255 km2
Yllk ortalama su : 5.644,62 hm3
Maksimum iletme kotu : 185 m.
Toplam gl hacmi : 418,98 hm3
naata Balama Tarihi : 1999
naata Balama Tarihi : 2007

329

DERNER BARAJI VE HDROELEKTRK SANTRALI NAATI

PROJENN YER : Artvin ilinin 5 km. menbasnda oruh nehri zerinde.

PROJENN AMACI : Enerji ( 670 MW, 2.118 GWh/yl )

PROJENN KARAKTERSTKLER:
Tipi : ift erilikli beton kemer.
Kret kotu : 397m.
Kret uzunluu : 720 m.
Ykseklii (talvegden) : 207 m.
Ykseklii (temelden) : 249 m.
Toplam dolgu hacmi : 3,4 milyonm3
Derivasyo tneli : 937 m.
Derivasyon kapasitesi : 1.804 m3/s
Kret genilii : 18.00 (barajn orta ksmnda anahtarda)
Taban genilii : 49.00 m.(barajn en derin ksmnda)
Dolu savak tipi : stten amal dolu savak (iki adet)
Dolu savak kapasitesi : 9.250 m3/s(2.250+7.000)
Dip savak kapasitesi : 7000 m3/s
Ya alan : 18.389 km2
Yllk ortalama su : 4.847 hm3
Maksimum su seviyesi : 395 m.
Toplam gl hacmi : 1.969 hm3
Temel geirimsizlik perdesi : Perde enjeksiyonu
naata Balama Tarihi : 1998
Szleme bedeli :711 milyon USD

J.2.3. Nkleer Enerji

limizde Nkleer Enerji Santrali Bulunmamaktadr.

J.2.4. Yenilenebilir Elektrik Enerjisi retimi

limizde Konu le lgili Bir alma Bulunmamaktadr.

J.3. Enerji Tketiminin Sektrlere Gre Dalm

limizde Konu le lgili Bir alma Bulunmamaktadr.

J.4. Enerji Tasarrufu le lgili Yaplan almalar

Tasarrufla ilgili vatandalar bilgilendirmek iin afi bastrlmas ve aslmas.
Kylerde 125 wat olan armatr sokak lambalar 2x11 wat olarak ayn aydnlk seviyesinde
dk g kullanan armatr sokak lambalar ile deitirilmesi.
ehirlerde ve kylerde gereinden fazla lzumsuz yanan yerlerde yar gece uygulamas
balatlmas
Yeni proje ve tesislerde hat kayplarnn en asgari seviyede olacak ekilde yaplmas
Abone kablolarnn uygun hale getirilmesi
Trafo g tespitleri yeniden yaplarak dk gle alan trafolarn deitirilmesi.

330

K. SANAY VE TEKNOLOJ

K.1. l Sanayinin Geliimi, Yer Seimi Sreleri ve Bunu Etkileyen Etkenler
Sanayi sektr. Bir ilin ekonomik gelimiliinin nemli bir gstergesidir. lke
kalknmasnda blgesel potansiyellerin en iyi ekilde deerlendirilmesi, mevcut kaynaklarn
verimli kullanm bunlara dayal olarak kk ve orta lekle sanayinin yurt sathnda
yaygnlatrlmas byk nem arz etmektedir. Gerek il sanayisinin gerekse lke sanayisinin
gelimesine katkda bulunarak kresel rekabet ortam ierisinde sanayimizi hedeflediimiz
yere ulatrmaya almak bunun iinde mevcut sanayi yapsnn ortaya konmas gelime
imkn ve kabiliyetinin belirlenmesi, gelecee ynelik yeni yatrm ve hedef stratejilerin
belirlenmesi gibi sebepler l ekonomisinde sanayinin nemi ve sanayinin temel sebeplerini
belirlemektedir.
Artvin de ekonomi; tarm ve hizmet sektrleri ile bir dereceye kadar da ticaret
sektrne dayaldr. Sanayi sektrnn Artvin ekonomisine katks ise olduka dk
seviyededir Sanayi sektrnn yeterince gelimemesinin sebepleri arasnda ilin konumu,
tarm, hizmet ve ticaret sektrlerinden elde edilen sermaye birikiminin sanayi yatrmlarna
ynlendirilmemesi saylabilir.
Sanayi sektrnde faaliyet gsteren iletmeler, bata hayvanclk sektrleri olmak zere ilin
doal kaynak potansiyelini deerlendirmeye ynelik olarak faaliyet gsteren gda, maden ve
orman rnleri sanayi arlkl bir yapya sahiptir.
Sanayi sektrnde faaliyet gsteren iletmelerin temel zellii ise kk ve orta
lekli iletmelerden olumasdr. Bu zellikleri sebebiyle sz konusu iletmeler, sadece yerel
pazarlara hitap edebilmekte, olduka dk istihdam salamaktadrlar. Ayrca kapasite ve
kapasite kullanma oranlarnn dkl, retimin dk olarak gereklemesine, retim
dkl ise dk katma deer olumasna sebep olmaktadr. Yllardr devam etmekte olan
bu durum sonucu iletmelerin sermayeleri olduka klm bulunmaktadr.
Sanayi Kurulular kurulu aamalarnda doal kaynaklara yaknlk, ulam ve retilen
rnn pazarlamas gibi birok etken gz nnde alnarak kurulu yeri belirlenir. Artvin de
sanayi kurulular daha ok merkezi yerlerde kurulmutur.
Sanayinin salkl olarak ve evreye zarar vermeksizin gelimesi asndan, Kk
Sanayi Siteleri (KSS) Sanayi ve Ticaret Bakanlmz, kredi ve proje destekleri yoluyla KSS
yatrmclarn hizmetine sunmaya byk gayret gstermektedir.
Artvinde herhangi bir Organize Sanayi Blgesi mevcut deildir. Arhavi, Hopa,
Borka, avat, ilelerimizde KKS yapm almalar naat aamasnda olup almalar
devam etmektedir. Artvin Merkez ve Ardanu lesinde ki KSSler yapmlar tamamlanm
olup kk sanayiciler faaliyetlerini srdrmektedirler.














331

K.2. Genel Anlamda Sanayinin Gruplandrlmas

ARTVN L KAMU SEKTR SANAY TESSLER

TESS
ADI
RETM
KONUSU
FL
KAPASTE
RETME
GE
TARH
KURULU
KAPASTE
VASIFSIZ

STHDAM(i,
Memur-
Szlemeli)
Hopa
Termik
Santrali

Enerji
300.000.000
KWH/Yl

1973
360.000.000
KWH/Yl
-
59
Hopa ay
Fabrikas
Kuru ay 160.000
Ton/gn
1966 160.000
Ton/gn
300 63
Arhavi ay
Fabrikas
Kuru ay 145.000
Ton/gn
1966 155.000
Ton/gn
232 84
Muratl ay
Fabrikas
Kuru ay 139.000
Ton/gn
1964 150.000
Ton/gn
220 73
K.paa ay
Fabrikas
Kuru ay 154.000
Ton/gn
1975 165.000
Ton/gn
213 75
TOPLAM ALIAN 965 354



ARTVN L ZEL SEKTR SANAY TESSLER

TESS ADI-
YER
RETM
KONUSU
FL
KAPASTE
RETME
GE TARH
KURULU
KAPASTE
STHDAM
(i-Dier)
S.S 08-1 Hopa
Tarmsal
Kalknma Koop.

Kuru ay

8.064 Ton/gn

2002

8.064 Ton/gn

24
Dosan Konserve
San. Ve Tic. A. .
Arhavi/ay Fab.

Kuru ay

2.297 Ton/gn

1994

2.573 Ton/gn

131
Of aysan A. .
Arhavi/ay Fab.
Kuru ay 1.890 Ton/yl 1997 2.340 Ton/yl 119
Eti Bakr Anonim
irketi
Maden 1.139.480
ton/yl
2006 3.200.000 Ton/yl 170
Sahara Aa San.
Tic. A. .
Kereste 700 m3/yl

1996 7.600 m3/yl 9
TOPLAM ALIAN 453

K.3. Sanayinin lelere Gre Dalm

Artvin de sanayi sektrnde faaliyette bulunan iletmeler, ilin doal kaynak
potansiyelini deerlendirmeye ynelik iletmeler olup,tarm ve hayvancla dayal gda
sanayinde younlamtr. lin doal kaynak potansiyelini deerlendirmeye ynelik iletmeler
ise orman rnleri sanayi ile madencilik sektrnde yer almaktadr.
Artvin de sanayi iletmeleri merkez ilede younlamam olup il geneline dalmtr. Sanayi
tesisleri, Arhavi, Hopa, Borka ilelerinde younlamtr. Merkez lede ise bir kamu
yatrm olan ve lif levha reten Artvin Orman rnleri Sanayinin zelletirilmesinden sonra
kapanmas zerine herhangi bir sanayi tesisi kalmamtr.
332

K.4. Sanayi Gruplarna Gre yeri Saylar ve stihdam Durumu
Tablo K.1. limizde Gda Sanayinde Faaliyette Bulunan letmeler
letme Unvan
reti
m
Kon
usu
Kapasitesi ( Ton/Yl )
stihdam Kurulu Fiili
Arhavi ay Fabrikas ay 27.000 15.000 204
Hopa ay Fabrikas ay 24.000 17.000 455
Kemalpaa ay Fabrikas ay 20.250 11.000 341
Muratl ay Fabrikas
ay 54.750 13.300 219
Barajlar nedeni ile retimi
durduruldu.

Ofaysan Arhavi ay Fabrikas ay 1.890 1.988 113
Dosan Konservecilik Arhavi ay
Fab.
ay 7.200 7.200 84
S.S 08 Nolu Hopa Tar. Kalknma.
Koop.
ay 300 214 23
Cennet ay Gda San. Tic.Ltd. ti. ay 1.000 143.545
Kg/Yl
32
Serme ay Gda Tekstil San. ve
Tic.Ltd
ay 604 63 000 17
zkk Gda Pazarlama ve D Tic. ay 345.6 461.211 15
Toplam stihdam 1503
Kaynak: l Sanayi ve Ticaret Mdrl


Tablo K.2. limizde Orman rnleri Sanayinde Faaliyette Bulunan letmeler

letme Unvan
retim
Konusu
Kapasitesi ( M
3
/Yl
)
stihdam
Kurulu Fiili
Sahara Aa Sanayi A. /avat Kereste 2.500 2.500 7
Balc Tarmsal Kalknma Koop.
/Borka
Ahap 5.000 5.000 10
Tepe Betopan Yap
Malz.San.Tic.A./Arhavi
Y. Levha 27.000 21.000 12
Toplam stihdam 29
Kaynak: l Sanayi ve Ticaret Mdrl

333

Tablo K.3. limizde Ta ve Topraa Dayal Sanayinde Faaliyette Bulunan letmeler

letme Unvan
retim Konusu Kapasitesi
stihdam
Kurulu Fiili
Mutom A.
Delikli Fab. Tulas
naat Tulas
4.500.000
600.000
1.500.000
60.000
23
Ylmazlar n. Teks. Maden
Turizm. Gda th .hr. Ltd ti
Hazr Beton
Mcr
Ta Tozu
322.500
74.880
40.320
-
-
-
12
Toplam stihdam 35
Kaynak: l Sanayi ve Ticaret Mdrl


Tablo K.4. limizde bulunan Dier malat Sanayi letmeleri

letme Unvan
retim
Konusu
Kapasitesi
stihdam
Kurulu Fiili
K.B.. A.. Murgul
letmeleri
Bakr 55.000 31.418 250
TEA Hopa Termik
Santrali
Enerji 300.000.000
Kwh/Yl
- 29
Arsan Arhavi Silah
San.Tic.A.
Tabanca 18.720 Adet/Yl 4.150
Adet/Yl
36
Toplam stihdam 499
Kaynak: l Sanayi ve Ticaret Mdrl

STHDAM
ktisadi faal nfus, tarm ve hayvanclk sektrnde younlamtr ve iktisaden faal
nfusun yaklak % 72 gibi ok byk bir ounluu tarm ve hayvanclk sektrnde
faaliyet gstermektedir. ktisaden faal nfusun younlat ikinci i kolu, kamu
iyerlerinin meydana getirdii toplum hizmetleri ve sosyal hizmetler sektrdr.
Tablo K.5. limizdeki yerleri ve stihdam Bilgileri

YER STHDAM
Kamu zel Toplam Kadn Erkek Toplam
20.318 16.394 36,712 7,830 28,882 36,712
Kaynak: l Sanayi ve Ticaret Mdrl
Kaynak: Trkiye Kurumu l Mdrl
Not: Sanayi sektrlerinde alanlarn says (10 kii ve zeri kamu ve zel sektr alanlar
kapsar)Sanayi iletmelerini gsteren tablolarda verilmitir.


334

K.5. Sanayi Gruplarna Gre retim Teknolojisi ve Enerji Kullanm
Artvindeki mevcut sanayi yatrmlar, gda ve orman rnleri sanayi gibi, retimin klasik
teknolojilerle gerekletirildii sektrlerde yer alan yatrmlar olduklar iin, klasik
teknolojiler ynnden herhangi bir yetersizlik sz konusu deildir. Gnmz teknolojileri
ynnden ise sz konusu sektrlerde teknolojik yetersizlik sz konusudur. Gda ve Orman
rnleri sektrlerinde faaliyet gsteren iletmeler, kk ve orta lekli, byk lde
yerel piyasaya ynelik retim yapan, sermayesi son derece kstl iletmeler olduundan,
teknolojilerini yenileme gibi herhangi bir imknlar bulunmamaktadr. Ayrca sz konusu
iletmeler, mevsimlik olarak altklar veya fason retim yaptklarndan, zaten yeni
teknolojilere ihtiya duymamaktadrlar. retim teknolojisinin yetersiz olduu bir baka
sektr ise madencilik sektrdr. Sektrdeki teknolojik eksiklik, retilmekte olan cevherin
ok eski metotlarla ve yksek enerji maliyetleri zenginletirilmesi zorunluluunu
getirmektedir. Bu sebeple zenginletirilen cevher, olduka yksek meblalara mal
olmaktadr.
Tablo K.6. limizde Gda Sanayinde Faaliyette Bulunan letmeler ve Tketilen enerji
Miktarlar

letme Unvan retim
Konusu
Tketilen Enerji
Kwh/Yl
Arhavi ay Fabrikas ay 2.457.613l
Hopa ay Fabrikas ay 2.460.000
Kemalpaa ay Fabrikas ay 2.247.857
Muratl ay Fabrikas ay 1.182.200
Ofaysan Arhavi ay Fabrikas ay 1.225.860
Dosan Konservecilik Arhavi ay Fab. ay
S.S 08 Nolu Hopa Tar. Kalknma. Koop. ay 85.881
Cennet ay Gda Sanayi ve Tic.Ltd.ti. ay 712 000
Serme ay Gda Tekstil San. Tic. Ltd ti. ay 120.000
zkk Gda Pazarlama ve D Tic. Ltd. ti. ay 71.240
Kaynak: l Sanayi ve Ticaret Mdrl

Tablo K.7. limizde Orman rnleri Sanayinde Faaliyette Bulunan letmeler ve Tketilen
Enerji Miktarlar
letme Unvan retim
Konusu
Tketilen Enerji
Kwh/Yl
Sahara Aa Sanayi A. /avat Kereste 2.457.613
Balc Tarmsal Kalknma Koop./Borka Ahap 2.460.000
Tepe Betopan Yap Malz. San. Tic. A. Y. Levha 2.247.857
Kaynak: l Sanayi ve Ticaret Mdrl

335

Tablo K.8. limizde bulunan Dier malat Sanayileri ve Tketilen Enerji Miktarlar
letme Unvan retim Konusu

Tketilen Enerji
Kwh/Yl
K.B.. A. Murgul letmeleri Bakr 36.425.452
TEA Hopa Termik Santral Enerji -
Arsan Arhavi Silah Fabrikas Tabanca 110.000
Kaynak: l Sanayi ve Ticaret Mdrl


Yerel Hammadde Kaynaklarndan Yararlanma mknlar
Hammadde asndan Artvin ksmi bir yeterlilie sahiptir tarm ve hayvanclk sektr,
tarmsal ve hayvansal kaynakl hammadde temin etme ynnden, madencilik sektr ise
rezerv ynnden ksmen yeterli olmakla birlikte, ormanclk sektr, orman rnleri temin
etme ynnden kstl bir potansiyel oluturmaktadr. Artvin ormanlarndan elde edilen
orman rnlerini deerlendirmek zere, orman rnleri sektrnde ilde sadece iki kereste
fabrikas faaliyet gstermektedir. Gemi yllarda faaliyet gsteren Lif levha fabrikas ise
kapanm bulunmaktadr Sz konusu fabrikann orman emvalinin yetersizliinden ziyade,
yksek enerji maliyeti ve dier nedenlerle tasfiye edildii bildirilmektedir. Tarm ve
hayvanclk sektrnn, hlihazrdaki tarma dayal sanayi yatrmlarna yeterli
hammaddeyi temin edebildii sylenebilir. Tarla rnlerinden buday un fabrikalarnda,
ay ise ay fabrikalarnda retilmektedir. retim miktarnn kstl olmas sebebiyle msr
ve patates deerlendirmeye ynelik herhangi bir tesis bulunmamaktadr. Son derece kstl
olan hayvan potansiyeli sebebiyle hayvansal rnler, Artvin de yeni kurulacak gda
sanayisi iin yeterli hammadde kayna olma zelliine sahip deildir. Hayvansal rnler
il ierisinde herhangi bir ekilde deerlendirilmemektedir.
Artvin, orman varlna sahip olmasna ve orman alanlarnn byklne ramen,
ormanlarn gen ormanlardan olumas ve artm miktarnn dkl gibi sebeplerle
orman rnleri sanayi iin yeterli hammadde retilememektedir.
Artvin belirli bir maden zenginliine sahip olmakla birlikte, retim dneminin sonuna
gelindiin iin, sz konusu madenlerin tenor ve rezervlerinin ekonomik olarak
deerlendirilebilir. Snr deerinin altna dmesi sebebiyle bu konuda hammadde reten
bir il olmaktan kmak zeredir.
K.6. Sanayiden Kaynaklanan evre Sorunlar ve Alnan nlemler

K.6.1. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Hava Kirlilii
limizde 16 Tesise B Grubu, 1 Tesise A Grubu Emisyon zni verilmitir Ancak evre
Kanununca Alnmas Gereken zin ve Lisanslar Hakknda Ynetmelie gre mevcut
belgelerin evre zin Belgesine dnmesi gerektiinden 6 tesis Emisyon konusunda Geici
Faaliyet Belgesini, 2 tesiste evre izin Belgesini almtr.

Egzoz emisyon lm ile ilgili artlar salayan 5 adet sabit ve 1 adet mobil istasyon
iin egzoz emisyon lm yetki belgesi verilmitir. 2012 yl Austos ayna kadar ilimiz
genelinde yaklak 10400 adet aracn egzoz emisyon lm yaplmtr.



336

Isnmadan Kaynaklanan Hava Kirliliinin Kontrol kapsamnda limize Hopa
Limanndan 2012 yl Austos ayna kadar yaklak 280 bin ton giri yapan 65 gemi ithal
kmrn milliletirilmesi ve numune alm ile l merkezinde tketilen kat yaktlarn denetim
ve kontrol Mdrlmzce yaplmaktadr. Borka lesinde
Kmr Denetim Noktas oluturularak ilimize giren kmrlerin denetimi
yaplmaktadr.
2012 yl Austos ayna kadar K Dneminde kmr sat iin, kmr
retici/ithalat firmalara 55 Adet Sat zin Belgesi verilmitir.
Ayrca limizde, 67 adet mahrukat/satcya Kat Yakt Satcs Kayt Belgesi
verilmitir.
limizde kurulu Hava Kalitesi lm stasyonu Meteorolojik verilerin yan
sra PM10 ve SO2 kirlilik parametrelerini saatlik olarak lmektedir. Bu
verilere http://www.havaizleme.gov.tr adresinden ulalabilmektedir.


K.6.2. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Su Kirlilii

limizde bu gne kadar 5 Adet Atk su Artma Tesisine Dearj izni verilmitir. Ancak
evre Kanununca Alnmas Gereken zin ve Lisanslar
Hakknda Ynetmelie gre mevcut belgelerin evre zin Belgesine
dnmesi gerektiinden 3 tesis Atksu Dearj konusunda Geici
Faaliyet Belgesini almtr. Dearj konusunda evre zni alan tesis henz
bulunmamaktadr.

limizde 2007- Austos 2012 tarihleri arasnda 35 Adet Atk su Artma Tesisi projesi
l Mdrlmzce onaylanm olup, bu tesislerden 32 tanesi faaliyete gemi, 3 tanesi ise
yapm aamasndadr.

limizde bulunan tm belediyelerden atk su artma tesisi i termin plan
alnmtr. On bin zeri nfusu olan belediyeler 2014 ylnda, on bin alt nfusu olan
belediyeler ise 2017 yalnda atk su artma tesislerini bitirmeleri gerekmektedir.


K.6.3. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Toprak Kirlilii

limizde bulunan Sanayi Tesislerinde Konu le lgili Bir alma Yaplmamtr.


K.6.4. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Grlt Kirlilii

limizde bulunan Sanayi Tesislerinde Konu le lgili Bir alma Yaplmamtr.


K.6.5. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Atklar

limizde faaliyette olan Eti Bakr Murgul iletmesine ait Atk Baraj Mays 2010 tarihi
tibariyle faaliyete gemitir. 3 kademeli bu barajn ilk 2 kademesi dolmu olup 3 nc
kademesinin de yakn tarihte dolaca tahmin edilmektedir. Bu itibarla maden sahasnda
yaplacak yeni atk baraj iin ED sreci balamtr.


337

K.7. Sanayi Tesislerinin Acil Durum Plan

limizdeki Sanayi Tesislerinden, Endstriyel Kaza riski olan tesislerin tespitine ynelik bir
alma bulunmamaktadr.



L. ALTYAPI, ULAIM VE HABERLEME

L.1. Altyap
L.1.1. Temiz Su Sistemi
l Merkezinde kullanma sunulan su kaynaklarnn toplam debisi 30-35Lt/sndir.
Mineral miktarlar, boru kalitesi, uzunluklar (yaklak 100 kmlik bir hatta
sahiptir.)cazibeli ve terfili sistem mevcuttur. Borular PVC (16atu) ve izole edilmi elik
borular kullanlmaktadr. limiz ve le Merkezlerinde datm yapan ana depolarda her
gn periyodik olarak klorlama ilemi yaplmaktadr. Depolarn etraf demir parmaklklarla
evrilerek canl girii engellenmitir. Depo kaplar elik imalat olup, kilitli bir ekilde
emniyet altndadr. Dinlendirme ve datm depolarnn her ay bakm ve temizlii
yaplmaktadr.


l Merkezinde Bulunan Temiz Su Kaynaklar

YOKUDB 7.00 lt/sn BARBARET 0.80 lt/sn

AMDB 3.00 lt/sn SATMO 1.20 lt/sn

FINDIKDB 3.20 lt/sn OLUKLU 1 1.00 lt/sn

HABAZOLU 9.85 lt/sn OLUKLU 2 1.50 lt/sn

NAHN DERES 8.00 lt/sn


L.1.2. Atk Su Sistemi, Kanalizasyon ve Artma Sistemi

limiz merkez ve lelerimizden ounluunun evsel atk sularnn ve yamur sularnn
toplanp tekrar kullanma sunulmas iin toplama tesisi yda herhangi bir artma tesisi mevcut
deildir. Sadece Arhavi ilesi ile Kemalpaa Beldesine ait AAT Projesi bulunmaktadr.

L.1.3. Yeil Alanlar

limizin byk bir blm yksek eimli toporafik alanlar temsil eder. Gerek
jeolojik adan, gerekse yksek eimli topografya nedeniyle birok ada ve parsel yaplamaya
almamtr. Yaplamaya almam alanlarn birou yeil alan olarak terkedilmitir.
l Merkezi snrlar dnda kalan alanlarn bir blm ormanlk alanlardandr. lde toplam 366
ha yeil alan bulunmaktadr. Bunun yaklak 40 ha aktif yeil alan olarak deerlendirilebilir.
mar plannda nerilen bu 40 ha lk yeil alann yalnzca 2 ha lk bir ksm uygulanarak
oluturulmutur. Bu verilere gre kii bana den aktif yeil alan oran 18 m/kii dir.

338

L.1.4. Elektrik letim Hatlar

Tablo L.1 limiz Snrlar erisindeki letilen ve Yapm Planlanan 154 Kv ve zeri Elektrik
letim Hatlar.

LETLMEKTE OLAN EH ADI UZUNLUK (Km) KEST
154 kV Artvin-akmakkaya 38.581 477 MCM
154 kV Artvin-Tortum 70.669 477 MCM
154 kV Ardahan- Artvin 82.954 477 MCM
220 kV Hopa-Batum 27.900 954 MCM

TESS EDLECEK EH ADI UZUNLUK (Km) KEST
380 kV Borka-yidere 130 3B 1272 MCM
380 kV Borka-Deriner-Yusufeli 75 3B 954 MCM
380 kV Yusufeli-Erzurum 130 3B 954 MCM
154 kV Borka-Artvin-Yusufeli 80 2x2B 954 MCM
154 kV Yusufeli-Tortum-Oltu 80 2x2B 954 MCM
Kaynak: TEA Genel Mdrl

Doalgaz Boru Hatlar
limizde Doal Gaz Kullanlmamaktadr.




L.2. Ulam
L.2.1. Karayollar
L.2.1.1. Karayollar Genel

Halen ilimizde 301 km devlet yolu, 284 km de il yolu bulunmaktadr. Devlet
yollarnn 71 km. beton asfalt, 230 km. asfalt sathi kaplamadr, stabilize yol ise
bulunmamaktadr. l yollarnn ise; 32 km. beton asfalt, 190 km. asfalt sath kaplama, 58 km.
stabilize ve 4 km. toprak yoldur. Buna gre devlet yollarnn % 100, il yollarnn da % 78i
asfalt kaplamadr.





Grafik L.2.1.1.1Artvin li Devlet Yolu Km.

339



Kaynak: TCK 10. Blge Mdrl, 2010

limizdeki yol uzunluu ve asfalt yzdeleri aadaki tablo incelemesinde de grld zere,
Trkiye geneline oranla dk grlmesine ramen, km
2
ye den yol miktar asndan da bir
hayli yksektir.







Grafik L.2.1.1.2 Artvin li l Yolu Km.
0
71
230
301
0
50
100
150
200
250
300
350
1 2 3 4
Stabilize
Beton Asfalt
Asfalt Sathi Kap.
Toplam
340


Kaynak: TCK 10. Blge Mdrl,2010

Tablo L.2 limiz Devlet Karayollar Yllk Ortalama Gnlk Trafik Deerleri.

L K.Km
NO
YOLUN ADI BOYU
(KM)
OTOMOBL OTOBS KAMYON TIR TOPLAM

A
R
T
V

N
010-25

Fndkl-Hopa 27 2159 160 746 77 3142
Hopa-Sarp 19 1655 21 145 85 1906
010-26 Hopa-Artvin 69 1442 56 428 32 1958
010-27 Artvin Ayrm
avat Ayrm
10 857 60 338 51 1306
avat Ayrm
avat
51 466 15 178 6 665
950-01 avat Ayrm
Zeytinlik
5 700 49 317 40 1106
Yusufeli Ayrm
Tortum Ayrm
Bl.Hud.
8 229 37 91 8 365
050-06 Yusufeli Ayrm
spir (l Hud.)
44 282 20 78 0 380
Kaynak: Karayollar 10. Blge Mdrl






Tablo L.3 limiz Devlet ve l Yollar zerinde Seyir ve Tamalar (Trafik Yk)
341



TAIT
(Adet-Tane)
DEVLET YOLU 122.909.000
L YOLU
OTOYOL
TOPLAM

YK
(Ton-Km)
DEVLET YOLU 292.164.000
L YOLU
OTOYOL
TOPLAM

YOLCU
(Kii-Km)
DEVLET YOLU 348.873.000
L YOLU
OTOYOL
TOPLAM
Kaynak: Karayollar 10. Blge Mdrl
ARTVN L YOL UZUNLUKLARI
DEVLET YOLU:287
L YOLU :271
TOPLAM :558
L.2.1.2. Ulam Planlamas
limiz snrlar iinden geen devlet yollar 301 km. dir.

L.2.1.3. Toplu Tam Sistemleri
Artvinde ileler arasnda tamaclk ticari minibs ehir ii tamaclk ise ticari taksi
ve Artvin Belediyesi zel halk minbsleri ile yaplmaktadr. Belediye otobs tamacl ise
hizmet miktar asndan ikinci planda kalmaktadr.

L.2.1.4. Kent i Yollar
Mevcut ve nerilen yollarn toplam yzlm 111 ha olarak belirlenmitir. Buda
yaklak %15 lik bir oran tekabl etmektedir.

L.2.1.5. Ara Saylar
Tablo.L.2..5.1. 31.12.2009 Tarihi tibariyle Artvin linde Trafie Kaytl Ara
Says
Motorlu Kara Tatlarn Cinsi Resmi Hususi Ticari
Motosiklet
35 907 -
Otomobil
215 7909
Taksi: 455
Dolmu: -
Minibs
141 666 1508
Otobs
42 11 139
Kamyonet
238 6205 473
Kamyon
214 388 2241
Traktr
2 747 -
ekici
2 42 424
zel Amal Tat
35 23 7
Tanker
- 5 48
Arazi Tat
140 310 34
Genel Toplam
1064 17213 5329
Kaynak: TCK 10. Blge Mdrl,2010
342

Tablo L.4 limizde Trafie Kaytl Motorlu Tat Aralarnn Cins ve Saylar ve Kullanlan
Akar Yakt Miktarlar Yllara Gre (2002, 2003, 2004)


Yl

Aracn Cinsi

Ara
Says
Egzoz
lm
Yaptran
Ara
Says

Kullanlan Akaryakt Miktar ( ton, m
3
, Lt.

)
Kat.Konv.
ve Kur.
Benz.
Kul.Ara
Say.*
N.Benzin S.Benzi
n
K.Benzi
n
Mazot LPG
2002
Otomobil 52 4913 51992 32625 217 13
Minibs 13 1210 29896
Midibs -
Otobs 1 2440
Kamyon -
Traktr -
Kamyonet 2 644
Motosiklet -
Dier 7 2880 2659
Toplam 75 5338 4913 56082 32625 35856 13
2003
Otomobil 52 58116 36205 3795 12
Minibs 13 2220 29967
Midibs -
Otobs 1 2389
Kamyon -
Traktr -
Kamyonet 2 498
Motosiklet -
Dier 7 3260 2394
Toplam 75 6008 63596 36205 39043 12
2004
Otomobil 57 68773 38339 5245 14
Minibs 13 2832 31041
Midibs -
Otobs 1 2655
Kamyon -
Traktr -
Kamyonet 3 1545
Motosiklet -
Dier 7 2018 5209
Toplam 84 5866 73623 38339 45695 14
NOT: Kullanlan Akaryakt Miktarlar Litre olarak verilmitir.
* Katalitik konvektr ve kurunsuz benzin kullanan ara says
Kaynak: l Emniyet Mdrl
l evre Koruma Vakf Bakanl

L.2.2. Demiryollar
Artvin linde demir yolu bulunmamaktadr.

L.2.2.1. Kullanlan Rayl Sistemler

limizde kent iinde kullanlan hafif, ar metro, banliy ve tramvay bulunmamaktadr.

343

L.2.2.2. Tamaclkta Demiryollar

limiz dhilinde demiryolu ile kent ii tamaclk yaplmamaktadr.

L.2.3. Deniz, Gl ve Nehir Tamacl
L.2.3.1. Limanlar

limiz Hopa Limanna yllk olarak ortalama ykleme ve boaltma yapmak zere
gelen-giden gemi says: 223 adet (7 yllk ortalama)

Yllar tibaryla Gelen-Giden Gemi Says Dokman
Gelen Giden Toplam
1998 yl 247 104 351
1999 yl 202 102 304
2000 yl 140 118 258
2001 yl 117 107 224
2002 yl 88 94 182
2003 yl 46 96 142
2004 yl 16 82 98
Toplam 856 703 1.559/7=223

Tadklar yllk yk miktar ortalama: 446.210-ton (7 yllk ortalama)



Yllar tibaryla Ykleme-Boaltma Yk Dokman
Ykleme Boaltma Toplam
1998 yl 262.258 ton 357.381 ton 619.639 ton
1999 yl 199.848 ton 305.853 ton 505.701 ton
2000 yl 158.833 ton 380.307 ton 539.140 ton
2001 yl 124.052 ton 320.539 ton 444.591 ton
2002 yl 87.875 ton 258.746 ton 346.621 ton
2003 yl 50.365 ton 306.047 ton 356.412 ton
2004 yl 38.329 ton 273.039 ton 311.368 ton
Toplam 921.560 ton 2.201.912 ton 3.123.472 /7=446.210-ton

Ykleme ve boaltma yapmak zere gelen ve giden gemilerin tadklar yk cinsleri

L.2.3.2. Tamaclk

Gemilerle yaplan tamaclkta, limandan yk almak veya limanda yk boaltmak
zere gelen gemiler kat atklarn (p v.s.) liman ileticisi kurulua veya yerel belediye p
arabalarna teslim eder,

Gemi sintinesini ise, talep etmeleri halinde iletici kurulua (atk kabul tesislerine)
teslim ederler. Alnan sintine atklar, kapal bir kara tankerine konularak, karayolu ile
Ankaraya (artma tesislerine) gnderilir.

L.2.4. Havayollar

limizde Hava Alan Bulunmamaktadr.
344

L.3. Haberleme

l Merkezinde oluan grnt kirliliini ortadan kaldrmak iin Artvin l Telekom
Mdrl tarafndan 1997 ylndan itibaren gerekli alt yap almalar balatlm, havaide
bulunan ve grnt kirlilii oluturan ebeke kablolar yeralt ebekelerine aktarlmtr.
ebekenin binalara irtibatlarndaki ankastre uygulamasna ise 13.09.1999 tarihinde limiz
Mahalli evre Kurulu kararyla balatlmtr. Netice itibari ile limiz Merkezinde bulunan
ebeke kablolarnn %98i yeraltndan %2si is zorunlu nedenlerle havaiden gemektedir.


L.4. lin Plan Durumu

limiz evre Dzeni Plan bulunmaktadr.

Byk ve nemli ana caddelerin tmnde haberleme hatlar tamamen yer alt olarak
tesis edilmitir. Havai tesisler ara cadde ve sonradan genileyen mahallelerde younluktadr.
l Merkezi ve ile merkezlerinde yer alt-havai oran: %45-%55
Artvin Merkez ve ilelere bal kylerde hatlarn tamam havai olarak tesis edilmitir.

L.5. ldeki Baz stasyonlar

M. YERLEM ALANLARI VE NFUS

M.1. Kentsel ve Krsal Planlama
M.1.1. Kentsel Alanlar
M.1.1.1. Doal zelliklerin Kent Formuna Etkileri

Artvin ilinde, merkez ile de dhil olmak zere Metropol kent zelliinde hibir
yerleim birimi yoktur. l ve ilelerin yerleim alanlar ve geliebilecei ynler incelenmi ve
aadaki saptamalar yaplmtr.

Artvin l Merkezi: Artvin ili, oruh nehrinin bat yamacnda yer alan kent skarp
(kopma yzeyi) Kafkasr yaylasnda (1200 m. ), topuu Korzul mahallesinde (225 m.) olan
eski bir heyelan alanna konulandrlmtr. Yerleim alanlar yaklak 1000 m. lik kot farkna
yaylmtr. Bu alan ierisinde birok kk heyelan basama, aktif, potansiyel ve eski
heyelan alanlar izlenmektedir. Arzal toporafik yap nedeniyle ehrin gelime alanlar
kstldr. Bu kstl alanlar ayn zamanda dardr.
Sahil Kesimi: Artvin ilinin Karadeniz sahilinde iki byk yerleim alan vardr.
Bunlar Hopa ve Arhavi ileleridir. Bu iki yerleim alan da yrede yer alan iki byk ayn
Karadeniz e ulat alanda, genellikle bu akarsularn delta alanlarna ve boulmu vadisine
konulandrlmtr.

Hopa ilesi, Hopa ay vadisine ve bu vadinin dousunda sahilde dar bir alana
yerlemitir. Bugnk sahil yolu dolgu ile kazanlmtr. lenin eski yerleimi Hopa aynn
batsnda, sahilde dar bir alan kapsar. Daha sonra yerleim Hopa ay vadisine ve ayn bat
kesimine doru gelimitir.

Arhavi ilesi de Kabistre aynn delta alan ve vadisine konulandrlmtr. Delta ve
vadi olduka geni olup uygun yerleim ve gelime alanlarn kapsar.

345

Kesim :Artvin ilinin dier ileleri su blm izgisinin gneyinde ve oruh nehri ile
bu nehrin kollar olan derelerin kenarlarnda konulandrlmtr.

Borka ilesi oruh nehrinin iki yakasnda ve byk bir blmyle dou yakasnda
yer alr. Yerleim alan dar olup, Murgul yol ayrmndan yaklak 1 km. uzaklkta ve bu
yolun gneyinde yer alan Agara mahallesi belirlenmitir. Bu mahallenin dou blmndeki
ormanlk alan ise yeil alan olarak korunmas gerekli bir blgedir.

Murgul ilesi ayn isimli dere vadisinin iki yamacna yerlemitir. Gelime olanaklar
kstl olan bu ile, bakr madeni ve tesislerin oluturduu asit yamurlar nedeniyle bitki
rtsnn byk lde tahrip olduu bir alanda yer alr.

avat ilesi, Artvin-Ardahan yolu zerinde avat dere vadisinin kuzey yamacna
yerlemitir. Yerleim alanlarnn douya doru gelime olana vardr.

Ardanu ilesi, Artvin ilinde gelimeye en uygun yerleim alann oluturur. Kzlck
ve Bulank derenin yayvan vadisi ve evresinde konulandrlmtr. Cehennem deresi vadisi
denilen doal ant nitelikli karstik kanyondan geildikten sonra ileye ulalr. le Jura-Alt
Kretase yal kiretalarnda yer alan Gevhernik kalesi yresindeki Ada kale mahallesinde
yerlemiken, kaya dmesi ve su sorunlar nedeniyle daha sonra bugnk yerine tanmtr.
le hemen hemen her yne gelime imknna sahiptir. Ayrca OSB (Organize Sanayi
Blgesi) ye uygun alanlar izlenir. lenin hemen dousunda yer alan Harmanl dzl,
detraksiyon platformu konumunda olup, ile gelitiinde havaalan olarak kullanlabilirlii
bugnden aratrlp planlamas yaplmas gerekli bir alandr.

Yusufeli ilesi, Barhal aynn kertik vadisinde vadi boyunca alvyon alanna ve
vadinin nispeten az eimli olduu kesimlerde konulandrlmtr. Yerleim alan GGD da
oruh nehri ile snrlanmtr. Gelime alanlar alvyon alanlar ile snrldr. Yaplmas
planlanm olan Yusufeli baraj gl alan, ile yerleim alann da iine almaktadr.

M.1.1.2. Kentsel Byme Deseni
limizde Konu le lgili alma ve Kullanm Haritalar Bulunmamaktadr.


M.1.1.3. Planl Kentsel Gelime Alanlar
limizde Konu le lgili alma Bulunmamaktadr.















346

M.1.1.4. Kentsel Alanlarda Younluk

Tablo M.1 limiz Nfus Younluk Dalm

lelere Gre ehir ve Ky Nfusu, Nfus Younluu

Toplam ehir Nfusu Ky Nfusu
le

Toplam

Erkek

Kadn

Toplam

Erkek

Kadn

Toplam

Erkek Kadn

Toplam 191934 96 599 95 335 84 198 44 471 39 727 107736 52 128 55 608
Merkez 34 572 18 391 16 181 23157 12 514 10 643 11 415 5 877 5 538
Ardanu

14 477 7 172 7 305 5 278 2 650 2 628 9 199 4 522 4 677
Arhavi

19 347 9 377 9 970 14 079 6 911 7 168 5 268 2 466 2 802
Borka

27 654 14 345 13 309 9 008 5 145 3 863 18 646 9 200 9 446
Hopa 32 584 16 521 16 063 15 445 8 158 7 287 17 139 8 363 8 776
Murgul

8 543 4 334 4 209 3 801 1 957 1 844 4 742 2 377 2 365
Savsat 25 624 12 849 12 775 7 325 3 955 3 370 18 299 8 894 9 405
Yusufeli

29 133 13 610 15 523 6 105 3 181 2 924 23 028 10 429 12 599
Kaynak: l Nfus Mdrl

M.1.1.5. Kentsel Yenileme Alanlar
limizde Tarihi Kent Dokusunun Korunmasna Ynelik mar Planlar
Bulunmamaktadr.

M.1.1.6. Endstri Alanlar Yer Seimi
M.1.1.7. Tarihi, Kltrel, Arkeolojik ve Turistik zellikli Alanlar

Fuat Ersz Evi-Artvin Kltr Evi; kinci katn odasndaki ocak zerinde bulunan
kitabesine gre yap, Hicri 1263 (M.. 1847) ylnda ina edilmitir. Krma at alaturka
kiremite sahiptir. kinci kattaki odalarda ve balkondaki tavan sslemeleri ile balkonundaki
aa oymacl ile dikkat ekmektedir. Yap, 2000 ylnda kamulatrlarak 2004 ylnda
restorasyonuna balanm ve bitme aamasna gelinmitir.

Eski Askerlik ubesi; Binann restorasyonu iin, rleve ve resttisyon almalar devam
etmektedir.

Artvin Kalesi; Artvin Kprba mevkiinde bulunmakta olup, X.Y.Y.'da ina edildii tahmin
edilmektedir. Osmanllar dneminde de kullanlan kale gnmze salam olarak ulam
olup, iinde su deposu (sarn) ve kk kilise (apel) bulunan kalenin restorasyonuna 2000
ylnda balanm ve 2002 ylnda bitirilmitir.

Ardanu-Ada kale ren yeri; Ardanu Adakale Mevkii; Gevhernik Kalesi, skenderpaa
Camii ve Trbeleri ile tarihi bir mekndr. Bu meknn turizme kazandrlmas iin ren Yeri
lan edilmesi iin gerekli almalar balatlmtr.



347

M.1.2. Krsal Alanlar
M.1.2.1. Krsal Yerleme Deseni

limizde Konu le lgili alma Bulunmamaktadr.

M.1.2.2. Arazi Mlkiyeti

limizde Konu le lgili alma Bulunmamaktadr.
M.2. Altyap
M.3. Binalar ve Yap eitleri
M.3.1. Kamu Binalar

N ADI YAKLAIK MALYET
(TL)
N BTM TARH
Artvin Devlet Hast.lave Blok n. 290.000 30.11.2005
Artvin Merk.100 . Kap. Anaokulu naat 459.315 29.04.2005

Murgul Z. Temelta lkretim Okulu
Prf.n.
70.366 06.06.2005
Artvin Kapal Spor Sal.
stinat Duvar n.
54.278 06.06.2005
Artvin Devlet Hastanesi
evre Tanzimi
86.740 01.09.2005
Artvin Erkek ve Sabanc
Kz Yetitirme Yurdu
51.216 06.10.2005
Artvin mam Hatip Lisesi

25.423 23.11.2005
Arhavi Fatih Sultan
Meh.lkretim Okulu
30.879 21.12.2005
avat Meydanck r.Pans. kmal n.

997.559 02.05.2006
Arhavi Cumh.lkr.Ok.
8 Derslik Ek Bina n
523.227 20.04.2006
Hopa Anaokulu n.

291.713 13.03.2006
Arhavi Anaokulu n.

329.904 13.03.2006
avat Meydanck retmen Lojman n.

599.857 08.12.2006
Artvin Aamaden ,Hopa Kaya, Yusufeli
evreli Meydan Ve avat Pnarl lk
retim
Okullar Diesel Elk.Grubu Ypm.in.
74.560 04.09.2006
Artvin Devlet Hastanesi Acil nitesinin
Poliklinie Dntrlmesi naat i
71.573 04.09.2006
Ardanu Devlet Hastanesi Kazan Dairesi
naat

16.783 16.11.2006
Hopa Karadeniz lkretim
Okulu Ek 8 Derslik naat

1.126.662 09.11.2007
348

M.3.2. Okullar


L GENEL (RESM/ZEL) ANAOKULU/LKRETM/LSE OKULLARIN LELERE GRE
NENC SAYILARIVE PANSYONLU OKULLARIN PANSYON KAPASTELER LE OKUL
ADRES BLGLER 04.11.2010

E

K
U
R
U
M

A
D
I

R
E
N
C

S
A
Y
I
S
I

O
K
U
L

Y
U
R
T

K
A
P
A
S

T
E
S

O
K
U
L

A
D
R
E
S

A
R
D
A
N
U

Ardanu ok Programl Lisesi 391 175 ARDANU OK PROGRAMLI LSES
Aydn lkretim Okulu 23
AYDIN LKRETM OKULU AYDIN
KY ARDANU
Atatrk lkretim Okulu 455 le Merkezi /Ardanu-Artvin
Ball lkretim Okulu 10 Ball Ky/Ardanu-Artvin
Cumhuriyet lkretim Okulu 353
KAVAKLI MAHALLES ATATRK
CADDES ARDANU
Gle lkretim Okulu 34 GLE KY/Ardanu-Artvin
Geitli lkretim Okulu 9 GETL KY/Ardanu-Artvin
Bulank Kirazl lkretim Okulu 10 BULANIK KY-KRAZLI MAH.
Bulank lkretim Okulu 12 Bulank Ky/Ardanu-Artvin
Boyal lkretim Okulu 12 Boyal Ky/Ardanu-Artvin
Yolst lkretim Okulu 20 Yolst Ky/Ardanu-Artvin
Peynirli lkretim Okulu 12 PEYNRL KY/ARDANU
Adakale lkretim Okulu 33 Adakale mah./Ardanu
Ardanu Ttnl Yatl lk.Blge Okulu 200 360 TTNL KY/AIRDANU
Ardanu Anaokulu 50 23 evler Mahallesi Eski Lise Binas Bahcesi


LE TOPLAMI 1624 535
A
R
H
A
V

Arhavi Kanuni mam Hatip Lisesi 21
CUMHURYET MAH. 12 MART CAD.
NO : 73 08200 ARHAV
Arhavi Teknik ve Endstri Meslek Lisesi 251
DR CEMAL KAZANCOLU CAD.
BOAZ MAHALLES NO:75
Nuri zaltn 75.Yl lkretim Okulu 119 Kavak Ky Arhavi-Artvin
Fatih Sultan Mehmet lkretim Okulu 613
BOAZ MAHALLES/ARHAV-
ARTVN
Cumhuriyet lkretim Okulu 159
CUMHURYET MAHALLES ARHAV-
ARTVN
Haclar lkretim Okulu 353 YUKARI HACILAR MAHALLES
Atatrk lkretim Okulu 561 GRSEL CADDES/ARHAV
Mehmet Nazif Gnal lkretim Okulu 544
MUSAZADE MAHALLES MNG
CADDES
Erturul Kurdolu Yatl lkretim Blge
Okulu 189 256 KALE MAHALLES ARHAV-ARTVN
Orhan Ycel Kz Teknik ve Meslek Lisesi 287
MUSAZADE MAHALLES CEMAL
GRSEL CADDES 08200
ARHAV GAYE ARMIKLI
ANAOKULU 93 Musa Zade Mahallesi Arhavi/ARTVN
Arhavi Anadolu Lisesi 244 66
BOAZ MAH.TURAN YCEL
CAD.ARHAV
Hseyin Grkan Lisesi 529
HSEYN GRKAN LSES MUSAZADE
MAH. PROF. DR. ADL SURAT CAD.


LE TOPLAMI 3963 322
349

B
O
R

K
A

mam Hatip Lisesi 114 69 Aksu Mahallesi/BORKA
Muratl lkretim Okulu 109
MURATLI LKRETM OKULU
MURATLI KY BORKA
Atatrk lkretim Okulu 624 GNDODU MAH./BORKA
Green lkretim Okulu 221 Green Ky/Borka-Artvin
Karky lkretim Okulu 102
KARIKY KY 08400
BORKA/ARTVN
Cumhuriyet lkretim Okulu 587 AKSU MAHALLES BORKA-ARTVN
Dzky lkretim Okulu 140 DZKY KY/BORKA
Meryem Acar lkretim Okulu 77 MERYEM ACAR .OARALIK KY
Kaynarca lkretim Okulu 45 KAYNARCA KY/BORKA
Gneli lkretim Okulu 8 Gneli Ky/Borka-Artvin
Yeniyol lkretim Okulu 250 Yeniyol Mahallesi/Borka-Artvin
Demirciler lkretim Okulu 172
DEMRCLER LKRETM OKULU
DEMRCLER KY
Green Madenli lkretim Okulu 11
GREEN KY MADENL
MAHALLES
Green Boazky lkretim Okulu 12
GREEN KY BOAZKY
MAHALLES
Mehmet Akif Ersoy lkretim Okulu 582
Eski Fabrika Sahas oruh Cad. Mavi ar
Yan
Anbarl Yatl lkretim Blge Okulu 199 273
ANBARLI YATILI LKRETM BLGE
OKULU
Camili Yatl lkretim Blge Okulu 79 100 CAML KY/BORKA /ARTVN
7 Mart Anaokulu 59 oruh Cad.Mavi ari Arkasi/BORKA
Borka Anadolu Lisesi 194 57
EMNYET CAD.GNDODU
MAH./BORKA
ehit Sava Gedik Lisesi 288 ari Mahallesi Sahil Caddesi/Borka
Borka Ticaret Meslek Lisesi 444 GNDODU MAH./BORKA


LE TOPLAMI 4317 499
H
O
P
A

Kemalpaa ok Programl Lisesi 288 Kemalpaa Beldesi Hopa
Hopa Meslek ve Teknik Eitim Merkezi 419
ORTAHOPA MAH. TURGAY CNER
CAD.
Baoba lkretim Okulu 95 Baoba Ky/HOPA
Yoldere lkretim Okulu. 132 YOLDERE KY Hopa-ARTVN
Kprc lkretim Okulu 125
KPRC KY
KEMALPAA/HOPA/ARTVN
Sugren lkretim Okulu 253 SUGREN KY/HDPA
Yavuz Selim lkretim Okulu 553 LE MERKEZ/HOPA
avulu lkretim Okulu 38 avulu Ky/Hopa-Artvin
Koyuncular lkretim Okulu 23 Koyuncular Ky/HOPA ARTVN
Kaya lkretim Okulu 114 Kemalpaa Beldesi/Hopa
Hsn Ciner lkretim Okulu 605
ORTA HOPA MAH. TURGAY CNER
CAD. NO: 88 08600
Hopa Karadeniz lkretim Okulu 487
MERKEZ KULEDB MAH. KARADENZ
CAD. RETMENEV YANI
14 Mart lkretim Okulu 639 Sundura Mah. Lise Cad.HOPA
Atatrk lkretim Okulu 683
SUNDURA MAHALLES ESK LSE
CADDES
Hopa Kemalpaa lkretim Okulu 629
Atatrk Bulvar Cumhuriyet Mahallesi
Jandarma Karakolu yan.Kemalpaa
Kemalpaa Serhat lkretim Okulu 218 Kemalpaa Serhat lkretim Okulu - Hopa
350

HOPA VATAN ANAOKULU 93 Orta Hopa Mahallesi Hopa /ARTVN
Hopa Anadolu Lisesi 230
HOPA ANADOLU LSES ORTA HOPA
MAHALLES DEVLET HASTANES
YANI
Hopa Atatrk Lisesi 498 ORTA HOPA MAH. LMAN KARISI
Hopa Anadolu Salk Meslek Lisesi 137
Ortahopa Mahallesi Turgay Ciner Caddesi
08600


LE TOPLAMI 6259 0
M
E
R
K
E
Z

Artvin Anadolu mam Hatip Lisesi 308 150 ayaz Mah. Merkez-Artvin
Artvin Teknik ve Endstri Meslek Lisesi 516 170
ARI MAH. HASTANE CAD. NO:29
MERKEZ-ARTVN
Aa Maden lkretim Okulu 62 AAMADEN KY/ARTVN
Gazi lkretim Okulu 795
ARI MAH.HALKEV CAD.VAL
KONAI YANI/ARTVN
7 Mart lkretim Okulu 555 7 Mart Sok.Orta Mah.Artvin
Ortaky lkretim Okulu 170 Ortaky Ky Artvin
Atatrk lkretim Okulu 360 ORTA MAH.EN SOKAK NO : 4
Yenimahalle lkretim Okulu 178 Yeni Mahalle.Merkez-Artvin
Karadeniz Bakr lkretim Okulu 588
DERE MAHALLES OKUL SOKAK
NO:15
Sakalar lkretim Okulu 23 Sakalar Ky Merkez-Artvin
Ttncler lkretim Okulu 20 TTNCLER KY
Seyitler Baheciler lkretim Okulu 41 Seyitler Ky Merkez-Artvin
Hamaml lkretim Okulu 16 Hamaml Ky Merkez-Artvin
oruh lkretim Okulu 343 ayaz Mah.oruh Sok.Artvin
Vakfbank lkretim Okulu 496 amlk Mah. Artvin Merkez
80.Yl Cumhuriyet lkretim Okulu 196
SALKIMLI KY 08000
MERKEZ/ARTVN
Kz Teknik ve Meslek Lisesi 398 90
DERE MAH.EHT MER ZEK VARAN
SOK .NO 45 ARTVN
ehit mer Zeki Varan Anaokulu 50 Dere Mah. Ulus Sok. MERKEZ/ARTVN
Zbeyde Hanm Anaokulu 105
ORTA MAHALLE SAKIP SABANCI
SOKAK
Milli Egemenlik Anaokulu 40
ORTA MAHALLE SAKIP SABANCI
SOKAK
Artvin Anadolu Lisesi 333 222 Yeni Mahalle /ARTVN
Artvin Kazm Karabekir Anadolu Lisesi 446 100 ARI MAH. NN CAD. ARTVN
Artvin Fen Lisesi 169
SEYTLER KY FDANLIK MEVK
TOK KONUTLARI YANI
Artvin Anadolu retmen Lisesi 339 220 Yeni Mah.Artvin
Artvin Anadolu Salk Meslek Lisesi 184 AYAZI MAHALLES ARTVN
Artvin Merkez Ticaret Meslek Lisesi 309 213 ORTA MAH. 7 MART SOK NO : 2


ZEL MENDERES LKRETM
OKULU 32
ARI MAH. ADLYE SOK. NO:1
ARTVN


LE TOPLAMI 7072 1165
M
U
R
G
U
L

mam Hatip Lisesi 48
KRE MAHALLES MERKEZ CAM
YANI/MURGUL
Murgul Teknik ve Endstri Meslek Lisesi 119 MENL KY/MURGUL
Murgul lkretim Okulu 411
ar Mahallesi Hkmet Kona
Kars/Murgul
Damar lkretim Okulu 195 GNGREN MAH.-DAMAR
Zahit Temelta lkretim Okulu 152 i Mah.Orman Cad./MURGUL
351

Murgul Atatrk Lisesi 114 KRE MAHALLES/MURGUL


LE TOPLAMI 1039 0

A
V

A
T

mam Hatip Lisesi 71
OKULLAR CAD. NO:3 AVAT /
ARTVN
avat ok Programl Lisesi 441 90 CUMHURYET CADDES/AVAT
Meydancik lkretim Okulu 105
MEYDANCIK BELDES AVAT-
ARTVN
Pinarli lkretim Okulu 69 PINARLI KY AVAT-ARTVN
Kireli lkretim Okulu 13 KREL KY AVAT-ARTVN
Cevizli lkretim Okulu 13 CEVZL KY AVAT-ARTVN
Eskkale lkretim Okulu 11 ESKKALE KY AVAT-ARTVN
Atatrk lkretim Okulu 906 CUMHURYET CAD. AVAT-ARTVN
Ahmet Fevzi lkretim Okulu 139
STL MAHALLES AVAT-
ARTVN
Kpryaka Yatl lkretim Blge Okulu 306 300 KPRYAKA KY AVAT-ARTVN
avat Anaokulu 66
ATATRK LKRETM OKULU YANI
OKULLAR CADDES
avat Anadolu retmen Lisesi 171 200
KAZIM KARABEKR CADDES
NO:3/AVAT
Meydanck ok Prgraml Lisesi 211 200
MEYDANCK BELDES MERKEZ MAH.
AVAT-ARTVN


LE TOPLAMI 2522 790
Y
U
S
U
F
E
L

Yusufeli mam Hatip Lisesi 119 60
ORUH CADDES NO.32 YUSUFEL /
ARTVN
Yusufeli ok Programl Lisesi 537 167 LSE CADDES/YUSUFEL
Cevreli Meydan lkretim Okulu 75 evreli Ky. Meydan Mah.
nn lkretim Okulu 263 Merkez Evren Mahallesi/YUSUFEL
Ishan lkretim Okulu 13 han Ky/YUSUFEL
Halitpaa lkretim Okulu 485 ENVERPAA CAD. NO:17/YUSUFEL
Pamukular 70.Yl lkretim Okulu 54 Pamukular Ky Yusufeli-Artvin
Sargl lkretim Okulu 124 TAKIRAN KY SARIGL
Knalam lkretim Okulu 156 KINALIAM KY/YUSUFEL
Kazm Karabekir lkretim Okulu 202
EHT MURAT SPRL CAD.KAZIM
KARABEKR MAH.
Altparmak lkretim Okulu 28 ALTI PARMAK KY/YUSUFEL
Yunculer lkretim Okulu 23 YNCLER KY YUSUFEL
Yamast Mustafa Pehlivan lkretim
Okulu 27 Yamast Koy-Yusufeli/ARTVN
Tekkale lkretim Okulu 99 Tekkale Ky/YUSUFEL
Koprugoren lkretim Okulu 22 KPRGREN KY
Esenyaka Huzur lkretim Okulu 13 Esenyaka Ky/YUSUFEL
Esendal lkretim Okulu 11 ESENDAL KY
Dokumaclar lkretim Okulu 11 Dokumacilar Ky Cami Mah./YUSUFEL
Derec lkretim Okulu 76 DERE KY/YUSUFEL
Demirky lkretim Okulu 79 Demirky Ky/YUSUFEL
Bcakclar lkretim Okulu 14 BIAKCILAR KY/Yusufeli-Artvin
Bcakclar Yet lkretim Okulu 10
Baklar Ky Bozku mahallesi Yusufeli-
Artvin
Bostanc lkretim Okulu 20 Bostanc Ky/Yusufeli-Artvin
Balcl lkretim Okulu 15 BALCILI KY/YUSUFEL
16 Mart lkretim Okulu 40 Hasan Aa Mahallesi/Yusufeli-Artvin
352

Alanba Balar lkretim Okulu 123
ALANBAI BALAR LKRETM
OKULU
Darca lkretim Okulu 77 Darca Ky-Yusufeli Artvin
Yeniky lkretim Okulu 14 YENKY KY YUSUFEL
Klkaya ehit Albay Cevat Erten
Y.B..O. 165 240 KILIKAYA BELDES/YUSUFEL
Mehmet Akif Ersoy Yatl Blge ..O 194 240
MEHMET AKF ERSOY YBO
YUSUFEL/ARTVN
Yusufeli Zbeyde Hanm Anaokulu 97
ORUH CADDES MAM-HATP LSES
YANI
Yusufeli Klkaya Lisesi 101 100 KILIKAYA BELDES/YUSUFEL
Yusufeli Anadolu retmen Lisesi 60
EHT MURAT SPRL
CADDES/YUSUFEL


LE TOPLAMI 3347 807


L GENEL TOPLAM 30143 4118



M.3.3. Hastaneler ve Salk Tesisleri

Kuruluun Ad Mevcut Yatak Says
Artvin Devlet Hastanesi 214
Arhavi Devlet Hastanesi 30
Ardanu le Entegre Hastanesi 15
Borka Devlet Hastanesi 50
Hopa Devlet Hastanesi 50
Murgul le Entegre Hastanesi 10
avat Devlet Hastanesi 50
Yusufeli Devlet Hastanesi 50
TOPLAM 469
Kaynak: l Salk Mdrl

M.3.4. Sosyal ve Kltrel Tesisler

limizde bulunan Genlik ve Spor l Mdrl bnyesinde faaliyetlerini srdren
Genlik Merkezi geleceimizin teminat olan genlerimizin serbest zamanlarn sosyal,
kltrel ve sportif etkinlikler erevesinde, Atatrk ilke ve devrimlerine bal bireyler olarak
deerlendirilmelerine olanak salamaktadr.

Genlik merkezi faaliyetleri arasnda eitli kurslar (Balama, Halk Oyunlar, Tiyatro
almalar, Aerobik-Step vb. ) Genlik lenleri, Doa Yryleri, Geziler, Kamplar, eitli
konularda Panel ve Sempozyumlar ile sportif etkinlikler bulunmaktadr.

M.3.5. Endstriyel Yaplar

limizde Konu le lgili alma Bulunmamaktadr.





353

M.3.6. Ger ve Hareketli Barnaklar

Artvin ilinde gerler ve hareketli barnaklar yok denecek kadar azdr. Sadece
mevsimsel olarak yaylalara ok az sayda ger gelip geici olarak adrlarda kalmaktadrlar.
Kayda deer derecede hareketli barnaktan sz edilemez.

M.3.7. Otel-Motel ve Turizm Amal Dier Yaplar

Artvin lindeki Bakanlk Belgeli Konaklama Tesisleri
Tesisin Ad Snf Oda Says Yatak Says Bulunduu Yer
Otel AASIN ** 20 29 Merkez
Otel TERZOLU ** 128 268 Hopa
Otel PERONT *** 60 120 Hopa
Otel USTABA ** 38 76 Hopa
Otel CHAN * 35 67 Hopa
Otel FLASH ** 28 46 Hopa
Otel PAPLA ** 58 119 Hopa
Otel DEMRKOL ** 36 78 Borka
TOPLAM 403 803


ldeki Konaklama Tesislerinin, Trkiye Geneli le Mukayesesi
Tesis ve Yatak Says Bakanlk Belgeli Belediye Belgeli Toplam
Artvin Tesis 8 89 97
Yatak 803 2421 3224
Trkiye Tesis 2124 7772 9896
Yatak 396148 408005 804158
Pay
(%)
Tesis % 0.3 % 0.8 % 1
Yatak % 0.5 % 1.6 % 2.5

Mevcut yatak kapasitesine gre; Artvin halen Trkiye genelinde yabanc turist kabul
edi konusunda, % 0,03 gibi bir orana sahiptir. Mevcut yatak kapasitesi itibariyle; 2020 ylna
ynelik projeksiyonlarda;

2020 Ylna Ynelik Projeksiyon Tablosu
YIL TRKYE ARTVN % 0,03
2005 18 Milyon 54 Bin
2010 25 Milyon 75 Bin
2020 60 Milyon 180 Bin










354

ARTVN TURZM LETME BELGEL TESSLER (0.466-KOD)
KONAKLAMA TESSLER:
ODA SAYISI: YATAK SAYISI

OTEL TERZOLU**
Sundura Mah. Rize Cad.27, Hopa/ARTVN 128 268
Tel. 351 51 11
Faks 351 51 15

OTEL PERONT***
Turgay Ciner Cad.78 Hopa/ARTVN
Tel. 351 76 63 60 120
Faks. 351 76 60

OTEL USTABA**
Cumhuriyet Cad. Hopa-Artvin
Tel. 351 52 20 38 76
Faks 351 45 09

OTEL DEMRKOL**
Bankalar Cad. Borka Artvin
Tel. 415 36 60 36 78
Faks 415 25 92

OTEL CHAN*
Ortahopa Cad. Hopa-Artvin
Tel. 351 48 97 35 67
Faks 351 48 98

OTEL FLASH**
Artvin Yolu zeri Hopa-ARTVN
Tel 351 46 33 28 46
Faks 351 51 58

Otel PAPLA**
Ortahopa Cad. 32 Hopa-Artvin 58 119
Tel. (466) 351 61 22
Faks (466) 351 29 75

AASIN OTEL**
nn Cad. 23/1/ARTVN
Tel 212 33 33
Faks 212 85 28 20 29

TOPLAM 403 803




355

ARTVN LNDEK PANSYONLAR

PANSYONUN ADI : ODA S.: YATAK S.: TELEFON
NUMARALARI:

BORKA KARAGL PANSYON 8 27 0.466.475 2170-0535.785
6692
TEMA VAKFI PANSYONU 12 44 0.466. 485 2404
MUHTAR PANSYONU 4 19 0.466. 485 2013
MAAHEL PANSYON 10 20 0.466. 485 2014
GKE PANSYON 9 25 0.466.517 3738-517 2136-
0535.257 1409
AVAT-KARAGL PANSYON 5 18 0.466. 531 2137-
0.466.531 2001
BEYAZSU PANSYON 6 25 0.466.415 2098-0.466.415
1715-415 1469
PAPART PANSYON 8 25 0.466.597 6289-0.466. 532 696
0527
KARAHAN PANSYON 13 30
0.466.8262071(Altparmak)
BARHAL PANSYON 11 25 0.466. 826 2031
(Altparmak)
MARSS PANSYON 10 25 0.466.826 2002-Fax. 826 2195
RAZYE PANSYON 8 26 0.466.826 2073
(Altparmak)
HTYAROLU PANSYON 4 10 0.466. 824 4086-811
3029-824 4166
ALTUNAY PANSYON 10 25 0.466. 832 2001-832
2087-832 2151
DENZ GL PANSYON 14 30 0.466. 832 2103
OLGUNLAR PANSYON 8 18 0.466. 832 2044- 832
2159 KAKAR PANSYON 15 38 0.466. 832 2047-
824 4432
CEML'S PANSYON 5 25 0.466. 811 2908-
0.536.988
TOPLAM 160 455

BELEDYE BELGEL OTELLER
KARAHAN OTEL, Cami Meydan, ARTVN, Tel. 212 18 00
KORU OTEL, Yeni Mahalle, ARTVN, Tel. 212 65 65
KAKAR OTEL, nn Cad., ARTVN, Tel. 212 90 09

M.3.8. Brolar ve Dkkanlar

l merkezinde Belediye merkezi ve kk apta pasaj ve dkknlar bulunmaktadr.
Genellikle bro ve i yerleri bu pasajlardadr.


356

M.3.9. Krsal Alanda Yaplama
limizde Konu le lgili alma Bulunmamaktadr.

M.3.10.Yerel Mimari zellikler
limizde Konu le lgili Ayrntl Bilgi F. Flora-Fauna ve Hassas Yreler Bal
Altnda Tablo F.4, F.5, F.6 da Verilmitir.

M.3.11.Bina Yapmnda Kullanlan Yerel Materyaller
limizde Konu le lgili alma Bulunmamaktadr.

M.4. Sosyo-Ekonomik Yap
M.4.1. Alanlar ve sizlik
M.4.2. Gler

limiz, Sosyo-ekonomik bakmdan geri kalm bir il olmas nedeniyle yllarca g
vermitir.
Glerin nedenlerini; iyi eitim olanaklar, iyi salk imknlarndan faydalanma,
daha sosyal bir yaam srdrme gibi nedenler oluturmaktadr.
Ayrca, ok az sayda da olsa, ilimizde mesleini icra etme olana bulamayan, daha
iyi alma koullarna sahip olmak isteyen kiilerde gelimi illere g etmektedir. Barajlarn
su tutmaya balamasyla birok yerleim yerinin baraj glleri altnda kalacak olmas
nedeniyle bir nfus hareketi olacaktr.
19801997 yllar arasnda artan oranda da g veren ve bu nedenle azal gsteren
ilimiz nfusunda 2000 yl genel nfus saymna gre %0 2,28lik art grlmtr.
limiz, oruh nehri zerinde yaplan barajlar, Grcistan ve BDT lkeleri ile olan ticari
ve ekonomik ilikileri ile Sosyo-ekonomik gstergelerin ykselmesi eilimi gstermektedir.
Baraj inaatlarnn istihdam artran etkisi, 1999 ylnda yaanan deprem ve son
ekonomik kriz nedeniyle, ilimizden glerin azald hatta ksmen de olsa durduu
grlmtr.
limizden g edenler genellikle; stanbul, Kocaeli, Bursa, Adapazar, Samsun,
Eskiehir, Antalya illerine gitmektedir.
M.4.3. Gebe iler (Mevsimlik)

limizde blge ekonomisine nemli etkisi olan i alanlarndan baraj inaatlarnn
ektii iilerden iten ayrlanlarn ve kendi ikametlerinden isizlik maa almak isteyenlerin
dalm aadaki gibidir.
357

Tablo M.16 limiz Gleri Dalm
NO LLER
K
SAYISI NO LLER
K
SAYISI NO LLER
K
SAYISI
1 ADANA 18 18 GRESUN 8 35 ORDU 20
2 ADIYAMAN 4 19 GMHANE 3 36 OSMANYE 21
3 AFYONKARAHSAR 1 20 HATAY 6 37 RZE 23
4 AKSARAY 1 21 ISPARTA 1 38 SAKARYA 3
5 AMASYA 2 22 STANBUL 24 39 SAMSUN 37
6 ANKARA 23 23 KAHRAMANMARA 5 40 SRT 3
7 ANTALYA 2 24 ZMR 4 41 SVAS 4
8 AYDIN 2 25 KARABK 2 42 ANLIURFA 11
9 BARTIN 8 26 KLS 1 43 TOKAT 3
10 BURDUR 1 27 KIRIKKALE 6 44 TRABZON 47
11 BURSA 24 28 KIRKLAREL 2 45 TUNCEL 1
12 ORUM 7 29 KIREHR 3 46 YALOVA 1
13 DYARBAKIR 12 30 KOCAEL 14 47 ZONGULDAK 1
14 DZCE 1 31 KONYA 1 TOPLAM 480
15 ELAZI 18 32 MALATYA 1
16 ERZURUM 68 33 MANSA 2
17 GAZANTEP 10 34 MERSN 22
Kaynak: Trkiye Kurumu l Mdrl

M.4.4. Kent Toprann Mlkiyet Dalm

limizde Konu le lgili alma Bulunmamaktadr.

M.4.5. Konut Yapm Sreleri

limizde Konu le lgili alma Bulunmamaktadr.

M.4.6. Gecekondu Islah ve nleme Blgeleri

limiz Snrlar erisinde Gecekondu Bulunmamaktadr.

M.5. Yerleim Yerlerinin evresel Etkileri

M.5.1. Grnt Kirlilii

limizde Konu le lgili Grnt Kirlilii Bulunmamaktadr.


M.5.2. Binalarda Ses zolasyonu
limizde Konu le lgili alma Bulunmamaktadr.

M.5.3. Havaalanlar ve evresinde Oluturulan Grlt Zonlar

limiz Snrlar erisinde Havaalan Bulunmamaktadr.


358

M.5.4. Ticari ve Endstriyel Grlt
limizde Konu le lgili alma Bulunmamaktadr.

M.5.5. Kentsel Atklar
limizde Konu le lgili Ayrntl Bilgi N. Atklar Bal Altnda Verilmitir.

M.5.6. Binalarda Is Yaltm
limizde Konu le lgili alma Bulunmamaktadr.
M.6. Nfus
M.6.1. Nfusun Yllara Gre Deiimi Tablo M.17 limizde Genel
Nfus Saym Sonularna Gre Tahmini Nfus Deiimi

Yllar
ehir Nfusu Ky Nfusu l geneli
Say % Say % Say %
G
e
n
e
l

N

f
u
s

S
a
y

1960 25357 12,9 170944 87,1 196301 100,0
1965 30068 14,3 179997 85,7 210065 100,0
1970 39436 17,5 186433 82,5 225869 100,0
1975 42946 18,8 185530 81,2 228476 100,0
1980 46208 20,2 182789 79,8 228997 100,0
1985 58302 25,8 168036 74,2 226338 100,0
1990 66097 31,1 146736 68,9 212833 100,0
2000 84198 43,9 107736 56,1 191934 100,0
T
a
h
m
i
n
i
2005 88009 45,9 103913 54,1 191922 100,0
2010 95249 51,3 90308 48,7 185557 100,0
2015 102488 57,2 76703 42,8 179191 100,0
2020 109728 63,5 63098 36,5 172825 100,0
Kaynak: l Gelime Plan

M.6.2. Nfusun Ya, Cinsiyet ve Eitim Gruplarna Gre Dalm
Tablo M.18 limizde Cinsiyete Gre Okuma Yazma Bilen ve Bilmeyenlerin Oransal
Dalm (%)
Eitim Durumu
Kent
merkezi
le
merkezleri
Kyler l geneli Trkiye
E
r
k
e
k

K
a
d

n

E
r
k
e
k

K
a
d

n

E
r
k
e
k

K
a
d

n

E
r
k
e
k

K
a
d

n

T
o
p
.

E
r
k
e
k

K
a
d

n

T
o
p
.

Okuma yazma
bilmeyen
2.6 9.6 3.1 12.2 7.9 27.2 5.6 20.7 13.2 6,1 19,4 12,7
O
k
u
m
a

Y
a
z
m
a

b
i
l
e
n

Okul
bitirmeyen
14.6 19.1 19.7 22.4 18.6 18.2 18.4 19.6 19.0 21,5 21,5 21,5
Okul
bitiren
82.8 71.1 77.0 65.1 73.4 54.4 75.8 59.5 67.7 72,3 59,1 65,8
Mezuniyeti
bilinmeyen
0.0 0.0 0.1 0.1 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0,0 0,0 0,0
Toplam 97.4 90.2 96.8 87.6 92.0 72.7 94.3 79.2 86.8 93,8 80,6 87,3
Okuma yazma
Durumu bilinmeyen
0.0 0.2 0.1 0.1 0.0 0.1 0.0 0.1 0,1 -- -- --
T
o
p
l
a
m

Yzde 100.0
100.
0
100.0
100.
0
100.
0
100.0 100.0 100.0 100.0 100,0 100,0 100,0
Frekans 11522 9676 29023 26265 47190 50953 87735 86894 174629
30.245.
445
29.613.
798
59.859.
243
359

Not: Eitim durumu bilgileri 6 ya ve daha yukar yataki nfusu kapsamakta olup, tablonun
son stununda yer alan okuma yazma durumu bilinmeyenler ve okul durumlarna ilikin
detaydaki bilgilere Trkiye geneli iin ulalamadndan ilgili hcreler bo braklmtr.
Kaynak: l Gelime Plan


ekil M.1 limiz Geneli Ya Piramidi ( l Gelime Plan )

M.6.3. l ve lelerin Nfus Younluklar


ekil M.2 limiz Kent Merkezi Ya Piramidi ( l Gelime Plan )


Artvin l Geneli-2000
12 9 6 3 0 3 6 9 12
0-4
5-9
10-14
15-19
20-24
25-29
30-34
35-39
40-44
45-49
50-54
55-59
60-64
65-69
70-74
75-79
80+
Bilinmeyen
Y
a

G
r
u
p
l
a
r

%
Erkek Kadn
.
Artvin Kent Merkezi-2000
15 12 9 6 3 0 3 6 9 12 15
0-4
5-9
10-14
15-19
20-24
25-29
30-34
35-39
40-44
45-49
50-54
55-59
60-64
65-69
70-74
75-79
80+
Bilinmeyen
Y
a

G
r
u
p
l
a
r

%
Erkek Kadn
.
360






ekil M.3 limiz le Merkezleri Ya Piramidi ( l Gelime Plan )



216

ekil M.4 limiz Kyleri Ya Piramidi ( l Gelime Plan )





Artvin le Merkezleri-2000
15 12 9 6 3 0 3 6 9 12 15
0-4
5-9
10-14
15-19
20-24
25-29
30-34
35-39
40-44
45-49
50-54
55-59
60-64
65-69
70-74
75-79
80+
Bilinmeyen
Y
a

G
r
u
p
l
a
r

%
Erkek Kadn
.
Artvin Kylerii-2000
12 9 6 3 0 3 6 9 12
0-4
5-9
10-14
15-19
20-24
25-29
30-34
35-39
40-44
45-49
50-54
55-59
60-64
65-69
70-74
75-79
80+
Bilinmeyen
Y
a

G
r
u
p
l
a
r

%
Erkek Kadn
.
361

Tablo M.19 limizde Yerleim Yeri Tiplerinde Nfusun Ya ve Cinsiyete Gre
Dalm (%)
Ya grubu
Kent Merkezi le Merkezleri Kyler l Toplam
Erkek Kadn Toplam Erkek Kadn Toplam Erkek Kadn Toplam Erkek Kadn Toplam
04 6.5 7.5 7.0 7.7 8.0 7.8 7.8 6.9 7.3 7.6 7.3 7.5
59 7.4 8.8 8.0 8.8 9.5 9.1 7.9 7.2 7.5 8.1 8.1 8.1
1014 9.7 10.5 10.1 11.5 11.3 11.4 7.5 7.4 7.4 9.1 8.9 9.0
1519 13.2 12.4 12.8 10.0 9.8 9.9 8.0 8.7 8.3 9.3 9.5 9.4
2024 11.6 8.9 10.4 12.1 8.3 10.3 8.4 7.6 8.0 10.0 8.0 9.0
2529 10.0 8.9 9.5 8.3 8.7 8.5 7.5 7.2 7.3 8.1 7.8 8.0
3034 8.4 8.3 8.3 7.8 8.4 8.1 6.3 5.3 5.8 7.1 6.6 6.8
3539 8.9 9.0 9.0 8.1 7.9 8.0 6.1 5.8 6.0 7.2 6.8 7.0
4044 7.4 7.3 7.3 7.0 6.3 6.7 5.4 5.2 5.3 6.2 5.8 6.0
4549 5.8 4.9 5.4 5.1 4.7 4.9 4.6 5.4 5.0 4.9 5.1 5.0
5054 3.6 3.3 3.5 3.5 4.0 3.7 5.0 6.1 5.6 4.3 5.1 4.7
5559 2.1 2.3 2.2 2.7 3.2 2.9 5.2 6.0 5.6 4.0 4.7 4.4
6064 1.5 2.1 1.8 2.3 2.6 2.4 5.3 5.8 5.6 3.8 4.4 4.1
6569 1.6 2.2 1.9 2.2 2.7 2.4 6.2 5.8 6.0 4.2 4.5 4.4
7074 0.9 1.8 1.3 1.5 2.2 1.8 4.0 4.6 4.3 2.8 3.6 3.2
7579 0.7 0.9 0.8 0.8 1.2 1.0 2.7 2.6 2.7 1.8 2.0 1.9
80+ 0.5 0.7 0.6 0.6 1.1 0.9 2.0 2.3 2.2 1.3 1.8 1.6
Bilinmeyen 0.1 0.1 0.1 0.1 0.1 0.1 0.1 0.1 0.1 0.1 0.1 0.1
Yzde
100.0 100.0 100.0

100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0

100.0 100.0
Toplam
12514 10643 23157 31957 29084 61041 52128 55608 107736 96599 95335 191934
Kaynak: l Gelime Plan

M.6.4. Nfus Deiim Oran

limizde Konu le lgili Ayrntl Bilgi M.4.2. Gler Bal Altnda Verilmitir.



N. ATIKLAR

N.1. Evsel Kat Atklar
N.2. Tehlikeli Atklar

Tablo N.3 limiz Snrlar indeki Sanayi Tesislerinde Oluan Tehlikeli Atklarn Toplanma,
Tanma ve Bertaraf Edilmesi

l Snrlar inde Tehlikeli Atk reten Sanayi Kuruluu Karadeniz Bakr letmeleri
Murgul / ARTVN
l Snrlar inde retilen Toplam Tehlikeli Atk Miktar? 2.150.000 ton/yl

Atklarn Bertaraf Yntemleri

a) Depolama ( )
b) Geri Kazanm ( )
c) Dierleri (X )

Tehlikeli Atklar Kim Tarafndan Toplanmakta, Tanmakta ve Bertaraf
Edilmektedir?
a) zel Sektr ( )
b) Belediye ( )
c) Kendisi (X )
Sanayi Tesisinde Tehlikeli Atklar Geici Olarak Depolanyor mu? Evet ( ) Hayr (X)
Kaynak: l evre ve Orman Mdrl



362

N.3. zel Atklar

N.3.1. Tbbi Atklar

Tablo N.4 limiz Snrlar indeki Salk Kurum/Kurulularnda Oluan Tbbi Atklarn
Miktarlar, Toplanmas,

Tbbi Atk reten
Kurum/Kurulu Ad

Yatak Says
lde retilen Tbbi
Atk Miktar
(Ton/Yl)
Tbbi Atk Miktar
(Kg/Gn)
Tbbi Atk ve
Evsel Atk Ayr
Toplanyor mu?
Artvin Devlet Hast. 200 12 30 Evet
Hopa Devlet Hast. 50 3 8 Evet
Arhavi Devlet Hast. 40 2,4 6 Evet
Borka S.S.K Hast. 130 7 20 Evet
Murgul Devlet Hast. 25 1 3 Evet
avat Devlet Hast. 50 3 8 Evet
Yusufeli Devlet Hast. 50 3 8 Evet
Kaynak: l Salk Mdrl

N.3.2. Atk Yalar

Atk madeni yalarn yaklmamas, kanalizasyona verilmemesi ve kaynanda ayr
toplanmas iin sanayi tesislerine ve kurum/kurululara gerekli uyarlar yaplmtr.
limizde 2012 yl Austos ayna kadar toplam 43.610 kg atk madeni ya lisansl
aralarla tatlarak lisansl firmalara gnderilmitir

N.3.3. Bitkisel ve Hayvansal Atk Yalar

Atk bitkisel yalarn kanalizasyona verilmemesi ve bu atklarn kaynanda ayr
toplanmas iin Belediyelere ve iletmelere gerekli uyarlar yaplmtr.
Hazr yemek reten iletmelerin atk bitkisel yalarn, lisansl tama aralar ile
lisansl bertaraf tesislerine gnderilmesi salanmtr.
limizde 2012 yl Austos ayna kadar toplam 1305 kg. atk bitkisel ya lisansl
firmalara gnderilmitir.

N.3.4. Pil ve Akler
N.3.5. Cips ve Dier Yakma Frnlarndan Kaynaklanan Kller
N.3.6. Tarama amurlar
N.3.7. Elektrik ve Elektronik Atklar
N.3.8. Kullanm mr Bitmi Aralar
N.4. Dier Atklar
limizde 2012 yl Austos ayna kadar ; 1375 Adet + 175410 kg mrn tamamlam
lastik, 12.470 kg kontamine olmu tehlikeli atk, 7.370 kg atk filter 4.650 kg atk ak, 3.640
kg tank dibi tortusu lisansl aralarla lisansl firmalara gnderilmitir.
N.4.1. Ambalaj Atklar
N.4.2. Hayvan Kadavralar
N.4.3. Mezbaha Atklar
N.5. Atk Ynetimi
N.6. Kat Atklarn Miktar ve Kompozisyonu
N.7. Kat Atklarn Biriktirilmesi, Toplanmas, Tanmas ve Aktarma Merkezleri
N.8. Atklarn Bertaraf Yntemleri

363

N.8.1. Kat Atklarn Depolanmas
Merkez, le ve Belde belediyelerinin hibirine ait dzenli depolama sahas
bulunmamakta olup kat atklar vahi depolama yntemiyle bertaraf edilmektedir. limizde
kat atk sorununun dzenli depolama yntemiyle zlmesi gndemdedir.
Bu srete limizin merkez ve ilelerinin ye olduu ARRKAB (Artvin-Rize Kat Atk
Birlii) ve OKAB (oruh Kat Atk Birlii) bulunmaktadr. ARRKABa Arhavi, Hopa ve
Kemalpaa Belediyeleri, OKABa Artvin, Ardanu, Borka, Murgul, Damar, avat,
Meydanck, Yusufeli ve Klkaya Belediyeleri ye olmutur.
OKABn limiz Ardanu lesi, Naldken Ky Mevkiinde yaplmas planlanm
olup, proje ile ilgili olarak ED Gerekli Deildir Karar alnmtr. Projenin ihale aamas
tamamlanm olup, inaatna balanacaktr. Projenin 2014 yl sonunda hizmete girmesi
planlanmaktadr.
evre ve ehircilik Bakanl koordinasyonunda yrtlen Entegre Kat Atk Projeleri
iin Teknik Yardm Projesi (EuropeAid/128133/D/SER/TR) kapsamnda almalar devam
etmektedir.
ARRKAB projesinin ise limiz, Hopa lesi, Cankurtaran Mevkiinde yaplmas
planlanarak 2006 ylnda ED Gerekli Deildir Karar alnmtr. Ancak yeri ile ilgili olarak
sorun km ve hibir ilem yaplmad iin ED Ynetmelii gerei karar dmtr.


N.8.2. Atklarn Yaklmas
N.8.3. Kompost
N.9. Atklarn Geri Kazanm ve Deerlendirmesi
N.10. Atklarn evre zerindeki Etkileri

O. GRLT VE TTREM
O.1. Grlt
O.1.1. Grlt Kaynaklar
O.1.1.1. Trafik Grlts
O.1.1.2. Endstri Grlts
O.1.1.3. naat Grlts
O.1.1.4. Yerleim Alanlarnda Oluan Grltler
O.1.1.5. Havaalanlar Yaknnda Oluan Grlt
O.1.2. Grlt ile Mcadele
O.1.3. Grltnn evreye Olan Etkileri
O.1.3.1. Grltnn Fiziksel evreye Olan Etkileri
O.1.3.2. Grltnn Sosyal evreye Olan Etkileri
O.1.4. Grltnn nsanlar zerine Olan Etkileri
O.1.4.1. Fiziksel Etkileri
O.1.4.2. Fizyolojik Etkileri
O.1.4.3. Psikolojik Etkileri
O.1.4.4. Performans zerine Etkileri
O.2. Titreim

P. AFETLER

P.1. Doal Afetler
Deprem, yangn, su baskn, yer kaymas, kaya dmesi, ve benzeri afetlerde; yaplar ve
kamu tesisleri genel hayata etkili olacak derecede zarar gren veya grmesi muhtemel olan
364

yerlerde alnacak tedbirlerle yaplacak yardmlar hakknda Afetler Kanunu ve bu kanuna
dayal karlan ynetmelik hkmleri uygulanr.
Afet hizmetlerinin nemini geni bilgiler vermee ve fazla detaya inmeye gerek kalmadan
bizzat "Afet" deyimi ak ve seik bir ekilde ortaya koymaktadr. Bu deyim, bir
olaanstl, bir ezintiyi, bir knty ve tahribat yanstmaktadr.
Yurdumuz, jeolojik yaps, corafi mevkii, toporafik durumu, dalk ve engebeli bir
bnyeye sahip oluu sebebiyle yer yer tabii afetlere maruz kalmaktadr. Bu yzden hemen her
yl bir ok can ve mal kaybna uramaktayz.
Afet hizmetlerinin dolaysyla afetler mevzuatnn bata gelen amac, afetlerden zarar
grenlerin aclarn dindirmek, yaralarn sarmak ve konutlar yklanlar akta kalmaktan
kurtaracak yeni konutlara kavuturmaktr. Olmu afetlerde, konutlar yklan ve akta kalan
afetzedelerin yeniden iskan edilmeleri ve barndrlmalarn gerekletirmek, muhtemel afete
maruz bulunan yerlerde iskan tedbirlerine paralel olarak can gvenliinin salanmas ve
tedirginliinin giderilmesi amac n planda tutulmaktadr.

P.1.1. Depremler
limiz snrlarn kapsayan Depremsel blgeyi Aktif fay- Deprem ilikisi asndan ele
aldmzda, ykc zellikte deprem yapabilecek herhangi bir aktif fayn bulunmad
grlmektedir. limize en yakn fay sistemi " Kuzey Anadolu Fay Zonu " ( KAF-NAF ) olup,
ku uuu 100-160 km. uzaklktadr. Ayn ekilde 2. derecede etkili olabilecek "Erzurum Fay
Zonu" ise 50-200 km. uzaklktadr.
Trkiye Deprem Blgeleri Haritasnda; Arhavi, Hopa, Borka ve Murgul 4. Blgede, Merkez
le 3 ve 4 Blge snrnda, Yusufeli, Ardanu ve avat 3. Blgede yer almaktadr

























365


ekil P.1 limiz Deprem Haritas
D E PRE M AR ATIR MA D AJRE SI AN KARA
1.Dura* 2-Dsrst Serece
4.Dericfi 0 S.Dereci
l i mer kezi
* ilce merkezi
Bucak merkezi
Di ri F ayJar(M
TA)
------- Yol
N

------ Otoban
rrrr Demiiy.GU Nehi r
------ i l ce s n n
-------- i! s r n
D
5 Km

366


P.1.2. Heyelan ve lar
; genellikle dalk, engebeli ve eimli arazilerde oluur. Vadi yamalarnda
tutulan kar rts, i ve d kuvvetlerin etkisi ile balatlan ilk hareket sonucu vadi tabanna
doru hzla kayar. Bu olaya "I" denir. oluumunun iki ana kayna vardr.
a) Toporafik koullar,
b) Meteorolojik koullar,
tehlikesinin en fazla olduu yamalar 22-60 derece arasnda eime sahip
olanlardr. Bu alanlardaki bitki rts kesilmi ise zarar byk olmaktadr. Artvin ilinde en
ok Kackar da eteklerinde bulunan Yusufeli lesi Yaylalar Ky civarnda olmaktadr.
Artvin ili evresinin dalk ve dik yamalardan olumas sonucu krsal kesimin
byk bir blm su baskn, kaya dmesi, , yer kaymas gibi afetlere maruzdur. Her yl
blgede meydana gelen su baskn, kaya dmesi, yer kaymas ve i gibi afetlerden yaklak
15-20 yerleim yerinin nakli gerekmektedir. Krsal kesimde kylerin ok eski yllarda
yaplm olmas, bu yerleim yerlerinin mutlaka afeti beklemeden deitirilmesi
gerekmektedir.



Heyelanlar
Heyelan ise ilimizde hemen hemen her yerde meydana gelmektedir. Son yllarda
yaplan dere slah almalar selin ve heyelann zararlarn azami lde azaltmtr.
Borka-Hopa ve Arhavi ileleri ok yal olan ve engebeli jeomorfolojik bir yapya
sahiptir. Kitle hareketlerini etkileyen faktrlerin balcalar; Morfolojik durum, yalar,
kazlar ve akarsu oymalar, kayalarn ayrmas, bitki rtsnn yok edilmesi veya
deitirilmesi, zemin zellikleri ve dier nedenler (Kaynaklar, atk sular, ykleme vb.)
olduklar gzlenmektedir. Oluan heyelanlar genellikle toprak akmas eklindedir.
Harita A.5 nedeniyle nakil edilen konut saysnn illere gre dalm Haritas (1950-2008)
367

P.1.3. Seller
Artvin ili ve evresinde su baskn afeti genellikle krsal kesimde bulunan yerleim
yerleri de meydana gelmektedir. Yerleim yerlerinin akarsu yataklarna yakn oluu ve akarsu
yataklarnn zamanla teressubatla dolmas sonucu bilhassa ilkbahar aylarnda su baskm
olaylar vuku bulmaktadr. Su baskn olaylar DS' ce incelenmekte, takndan korunma
tesisleriyle su basknnn nlenmesi teknik ve ekonomik ynden uygun bulunduu takdirde
takndan korunma tesisleri yaplarak su basknlarn nleme cihetine gidilmektedir.
Takndan korunma tesisleri teknik ynden ve ekonomik ynden uygun bulunmad zaman o
yerleim yerinde su basknna maruz konutlar yeni seilen sakncasz yerleim alanlarna
nakledilmektedir.
Sel olaylarnn nedenleri; iklim ve ya, blgenin jeomorfolojik zellikleri, jeolojik
yap, akarsu yataklarnn durumu, orman alanlarnn azaltlmas, sosyo ekonomik faktrler ve
altyap hizmetlerinin eksiklikleridir
Sel baskn olaylar en fazla Borka lemizde meydana gelmektedir. Bunun nedeni ise
dere yataklarnn dar olmas, o blgede yaayan yre halknn dere yataklarna ev
yapmasndan dolay yamur veya kar erimesi, artan suyun dere yatana smamas nedeniyle
etrafnda yaayanlara zarar vermektedir.

P.1.4. Orman, Otlak ve Sazlk Yangnlar
Orman Yangnlarnn yllara gre dalm
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
Adet 3 3 14 4 5 7 8 8 0 7
Alan
(ha)
5,5 62,0 8,8 4,25 9,31 10,1 6,36 34,0 0 10,0
Orman yangnlarnda uygulanan nlem ve sndrme yntemi: Dorudan mdahale yntemi
Alnan nlemler; Artvin, Arhavi, Ardanu, Borka, avat ve Yusufeli Orman letme
Mdrlklerinde ilk mdahale ekipleri ve Artvin, Arhavi, avat ve Yusufeli Orman letme
Mdrlklerinde 1er tane Arazz (Yangn Sndrme Arac) olmak zere 4 adet Arazz
mevcuttur.
Yangn Gzetleme Kuleleri: Artvin Orman letme Mdrl Karkantepe, Ardanu Orman
letme Mdrl Acelma, avat Orman letme Mdrl Ziyarettepede yangn
gzetleme kuleleri mevcuttur.
Yangn Emniyet Yollar Arhavi Orman letme Mdrlnde mevcuttur.
Yangn kma nedenleri; Anz yakma, Enerji Nakil Hatlarndad dolay, ihmal ve dikkatsizlik.
Yanan aa trleri Saram, Ladin, Kayn ve Dier Yaprakl aa trleri

P.1.5. Ormanlar zerinde Biyotik veya Abiyotik Faktrlerin Etkileri
P.1.5. Ormanlar zerinde Biyotik veya Abiyotik Faktrlerin Etkileri



368

YILLAR
KAR-RZGAR
FIRTINA
BCEK
M3 M3
1999 7,326 52,485
2000 14,634 54,774
2001 19,859 63,292
2002 16,016 70,016
2003 3,708 66,940
2004 17,662 117,137
2005 3,172 55,053
2006 2,165 52,001
2007 17,242 57,288
2008 14,649 26,597
2009 3,691 10,684

Artvin ormanlarnda 1990 l yllarn sonlarna doru youn bir ekilde bcek zarar
olmutur. Mcadele yntemi olarak feomon tuzaklar aslarak bcein tuzaa gelmesi
salanm ve periyodik olarak toplanm ve imha edilmitir. Ayrca laboratuvar artlarnda
zararl bcein yrtcs retilerek ormana braklarak mcadele edilmitir. Yaplan
mcadeleler sonucunda bcek zararnda 2005 ylndan itibaren gzle grlr bir azalma
olmutur. Bcek arz olmu aalar en hzl ekilde ormandan karlmtr. Ayn ekilde
frtna ve kardan zarar grm aalarda ormandan karlmaktadr.

P.1.6. Frtnalar
P.2. Dier Afetler
P.2.1. Radyoaktif Maddeler

limizde Radyoaktif madde retimi ve etkileri yoktur.
limizde ernobil nkleer kazasndan sonra gnlk radyasyon lmleri yaplmakta ve
sonular aylk olarak Babakanlk Afet ve Acil Durum Ynetim Bakanlna sunulmaktadr.
Radyasyon lmlerinin normalin dnda kmas halinde, Valilik, Trkiye Atom Enerjisi
Kurumu, Babakanlk Afet ve Acil Durum Ynetim Bakanlna zamannda bildirilerek ve
verilecek talimatlar dorultusunda hareket edilecektir.

P.2.2. Denize Dklen Petrol ve Dier Tehlikeli Atklar
Karadeniz'e dklen petrol at yoktur. Hopa ve Arhavi lelerimiz Karadenize kys
bulunmaktadr.

P.2.3. Tehlikeli Maddeler
lde tehlikeli ve zehirli maddelerin depolanmas, tanmas sz konusu deildir.

369

P.3. Afetlerin Etkileri ve Yardm Tedbirleri
limizin ar ya alan blgede olmas nedeniyle, sellere maruz kalmaktadr. Ayrca
ve dere tamas gibi afetlerde grlmektedir. Oluan afetler neticesinde halkmz bundan
olumsuz etkilenmektedir.
. Afetlere kar etkin mdahale edebilmek iin, sel ve afet gzetleme alanlar belirlenmeli ve
meteorolojik veriler dorultusunda yre halkndan gzetleme postalar grevlendirilmeli.
. Halk Afetler konusunda bilinlendirilmeli, afet olabilecek yerler ile dere yataklarna
yerleim yeri kurulmas nlenmelidir.
. Ky ve mahallelerin atk sular kanalizasyonu balanmaldr. Afet olabilecek yrelerde ar
ve yksek aalar kesilmelidir. Arazilerdeki kanalizasyonlar almaldr. nk Arhavi ve
Hopa lelerimizde ay bitkisi olduu iin yaan yamur suyunu tutarak, suyun akn
engelleyerek topra arlatrmaktadr.
. Afetlere zamannda mdahale edebilmek iin 24 saat hazr halde, heran greve hazr ara ve
gereciyle birlikte Arama- Kurtarma teknisyenlerinden oluan Arama-Kurtarma ve lkyardm
ekiplerimiz mevcuttur.

P.3.1. Sivil Savunma Birimleri

limizde afetlere kar 10 kiilik ekibimiz bulunmakta ilk mdahaleyi bu ekiple
yapmaktayz. Eer olayn boyutu bykse limizden sorumlu Birlik olan Erzurum Sivil
Savunma Arama ve Kurtarma Birlik Mdrlnden yardm istenmektedir.
Afetlere ilikin, kamu kurum, kurulularna, halka, rencilere, sivil toplum
kurulularna ilikin eitimler verilmektedir.
Alnan meteorolojik raporlar dorultusunda afete maruz kalabilecek yerlerde yaayan
vatandalar uyarlmaktadr. l Afet ve Acil Durum Mdrl kadrolu personeli ile dier
kamu kurum ve kurulular ile gnlllerden oluan Arama-Kurtarma ekibi kurulmu,
bunlarn afetlere nasl mdahale edilecei konularnda eitimler ve tatbikatlar yaplmaktadr.

P.3.2. Yangn Kontrol ve nleme Tedbirleri
Yangn kontrol ve nleme tedbirleri il baznda "tfaiye Tekillerinin Kurulu Grev,
Eitim ve Denetim Esaslarna Dair Ynetmelik" de belirtilen hususlar dorultusunda l ve
le tfaiye Mdrlklerince Yrtlmektedir. Byk yangnlarda ise istenildii takdirde l
Afet ve Acil Durum Mdrlmz bnyesinde bulunan sivil savunma mkelleflerince
takviye verilir. ldeki kamu kurum ve kurulularnda ise grev 2007/12937 sayl Binalarn
Yangndan Korunmas Hakknda Ynetmelik dorultusunda kurum ve kurulu sivil
savunma uzman ve amirleri sorumluluunda kurulan ekiplerce yrtlr.
Ormanlarmzda youn miktarda bcek zarar sz konusudur. Blgede rakmn yksek
olmas nedeniyle youn kar yandan dolay Abiyotik zararlar sz konusudur.
Artvin ili orman alanlarnda ibreli aalardan Ladin ve Gknar, yaprakl aalardan
Kayn, Kzlaa, Kestane, Grgen, Orman gl, Ay zm ve Karayemi bulunmaktadr.
limiz her mevsim ya aldndan orman ve otlak yangnlarna pek rastlanmamtr.Ancak
sahipli arazilerdeki anzlar sonbahar ve k aylarnda yaklmas srasnda rt yangnlar
olumaktadr.Yangnlarla direkt metot ile mcadele edilmektedir.
Artvin Orman Blge Mdrl snrlar ierisinde meydana gelen orman yangnlar
genelde rt yangn olup, gen mecereler hari dier ormanlk sahalarda etkili
olmamaktadr. Yangn zarar bu nedenle blgemizde az olmaktadr. Orman yangnlarna
direkt olarak mdahale edilmektedir. Yangna mdahale ekli makine ve insan gc ile direkt
olmaktadr.
370

limiz baznda orman yangnlar ile ilgili her hangi bir istatistik bulunmamaktadr.
Ancak 2009 ylnda Artvin ili ve ilelerinde meydana gelen, yangnlar, eitleri, yangnn
k nedenleri ve oluturduu maddi miktar belirten istatistik aaya karlmtr.


371

ARTVN L 2009 YILI YANGIN STATSTK ZELGES 2009 YILI
(1) YAGIN TR


(2) YANAN YERN
NA
MALZEMESNE
GRE CNS
(
3
)

T
O
P
L
A
M

(4) YANMA
DERECES (6) YANGIN KAYBI (7) YANGIN NEDEN
Y
a
n
g

n

N
e
d
e
n
l
e
r
i
n
i
n

T
o
p
l
a
m

(
8
)

A

I
K
L
A
M
A
L
A
R




B
A

L
A
N
G
I

T
A

S

N
D

L
E
N


K
I
S
M
E
N

Y
A
N
A
R
A
K

K
U
R
T
A
R
I
L
A
N


T
A
M
A
M
E
N

Y
A
N
A
N


(
5
)

T
O
P
L
A
M

NSAN HAYVAN
MADD
ZARAR
E
L
E
K
T
R

K

K
O
N
T
A

I


L
P
G
,

D
O

A
L
G
A
Z

v
b
.


O
C
A
K
,

S
O
B
A
,

K
A
L
O
R

F
E
R

K
A
Z
A
N
I


B
A
C
A

T
U
T
U

M
A
S
I


S

G
A
R
A


S

G
A
R
A

V
E

K

B
R

T


A
K
A
R
Y
A
K
I
T


P
A
T
L
A
Y
I
C
I

M
A
D
D
E


Y
I
L
D
I
R
I
M

D

M
E
S

S
A
B
O
T
A
J

D

E
R



A
H

A
P

K
A
R
K
A
S

B
E
T
O
N
A
R
M
E

E
L

K


D

E
R


H
A
L
K


G

R
E
V
L

K
B
A

K
B
A

K
I
S
M
E
N

V
E
Y
A

T
A
H
M

(
Y
T
L
)


BNA
YANGINLARI
KAMU 0 0
ZEL 44 4 20 3 71 15 19 37 71 708,00 19 7 13 2 2 28
ATLYE-MAHATHANE-
FABRKA VB.YAGINLAR 2 2 1 1 2 100,00 2
MOTORLU ARA
YANGINLARI 1 8 9 3 6 9 53,00 6 3
ODUN-KMR DEPOSU
VB.YANGINLAR 1 1 2 1 1 2 2,00 1 1
ORMAN-FDANLIK
YANGINLARI 2 2 2 2 1,00 2
OT-SAMAN-P P-
EKN VB. YANGINLAR 3 1 4 1 3 4 3,50 1 1 1 1
DER YANGINLAR 2 2 4 2 2 4 1,50 2 2
GENEL TOPLAM 50 4 23 1 16 94 19 94 0 0 0 0 869,00 27 0 8 16 2 4 0 0 0 0 37 94

372

P.3.3. lkyardm Servisleri
Mdrlmz bnyesinde ve kamu kurum ve kurulularn planlarnda grev verilen lk
Yardm Servisindeki kiiler her durum ve artta alabilmeleri ve ilkyardm konusunda
gerektiinde mdahale edebilmeleri iin teorik ve tatbiki olarak eitimleri yaptrlm ve
zaman zaman bu eitimler tazelenmektedir.

P.3.4. Afetzedeler ve Mltecilerin Yeniden skan
7269-1051 Sayl Afetler Kanunun gereince Genel Hayata Etkili tabii afetin meydana
gelmesinin hemen akabinde afetzedelerin geici iskanlar salanr. Geici skanlar adr,
prefabrik konutlarda salanaca gibi iklimin msait olmamas durumlarnda Kamu Kurum
Kurulu binalarnda (Lojmanlar, okullar vb.) veya Devletin afetzedeler iin kiralayaca
otellerde veya afetzedelerin kiralayaca konutlarn kira bedellerinin Devlet tarafndan
karlanmas eklinde geici iskanlar salanm olur. Geici iskan salanan afetzedelerin
daimi iskan almalar hemen balatlr. Yeni yerleim yerleri tespit edilerek konut yapmna
geilir.

P.3.5. Tehlikeli Maddelerin Yurtii ve Snrlararas Tanm in Alnan Tedbirler
Konuyla ilgili bilgi temin edilememitir.

P.3.6. Afetler ve Byk Endstriyel Kazalar
Afetler ve Byk Endstriyel kazalarda kurumumuzu ilgilendiren konularda alma
yaplr. rnein Arama-Kurtarma ekibini olay yerine gndererek mdahale etmek, Afet ve
olayn byklne gre komu ve destek illerden yardm talep etmek, gelien artlara gre
Afet Ynetim Merkezini faaliyete geirerek koordineyi salamaktr.

R. SALIK VE EVRE

R.1. Temel Salk Hizmetleri

limizde salk hizmetlerini, Tedavi Edici Salk Hizmetleri ile Koruyucu Salk
Hizmetleri olmak zere iki ana balkta toplayabiliriz. limizde koruyucu salk hizmetleri
yukardaki birimler tarafndan yrtlmekte olup, bu hizmetlerin banda Ana ve ocuk
Sal, bulac hastalklarla mcadele ve alama hizmetleri gelmektedir.


R.1.1. Salk Kurumlarnn Dalm

Yatakl Salk Kurumlar

limizde 6 Devlet Hastanesi ve 2 le Entegre Hastanesi olmak zere; toplam 8 yatakl salk
kurumu hizmet vermektedir.
limizde Salk Bakanlna bal 8 yatakl salk kurumunun mevcut yatak says 469dur.
Yatakl salk tesisleri ve yatak kapasiteleri aadaki tabloda ayrntl olarak gsterilmitir:








373

Tablo R.1. limizde Bulunan Salk Kurumlarnn Salk Tesisleri ve Yatak Kapasitesi

Kuruluun Ad Mevcut Yatak Says
Artvin Devlet Hastanesi 214
Arhavi Devlet Hastanesi 30
Ardanu le Entegre Hastanesi 15
Borka Devlet Hastanesi 50
Hopa Devlet Hastanesi 50
Murgul le Entegre Hastanesi 10
avat Devlet Hastanesi 50
Yusufeli Devlet Hastanesi 50
TOPLAM 469


YATAK DURUMU:

limizde 2009 yl ETF verilerine gre 1 yataa den nfus says 347dir.

Tablo R.2. limiz Bulunan Salk Kurumlarnn Yllara Gre Salk Tesis Saylar

Tesisin Ad 2007 2008 2009
Devlet Hastanesi 7 7 6
le Entegre Hastanesi 1 1 2
Az ve Di Sal Merkezi 1 1
Verem Sava Dispanseri 1 1
A..S/A.P.Merkezi 1 1
Halk Sal Lab 1 1
Salk Oca 36 35 34


SALIK OCAKLARI:

limizde 2009 yl sonu itibar ile 34 Salk Oca bulunmaktadr.

SALIK EVLER:

limizde 114 Adet Salk Evi bulunmaktadr.

PERSONEL DURUMU:

Tablo-R.3. limizde Bulunan Salk Personeline Den Nfus Gstergeleri
(limizdeki 1 salk personeline den nfus gstergeleri)

Unvan Personel Says 1 Personele Den Nfus
2007 2008 2009 2007 2008 2009
Uzman Hekim 61 58 70 2783 2833 2322
Pratisyen Hekim 90 92 86 1886 1786 1890
Di Hekimi 12 17 18 14147 9668 9030
Hemire 317 300 325 535 547 500
Ebe 183 175 186 927 939 874
Sa.Memuru 67 99 88 2533 1660 1847
374



Tablo-R.4.Artvin ili 2009 yl ETF Sonular


ETF NFUSU(2009)
162549
Krsal Nfus Kentsel Nfus Toplam
ARDANU 6123 5216 11339
ARHAV 4065 15559 19624
BORKA 12938 11541 24479
HOPA 14647 17122 31769
MERKEZ 7945 22545 30490
MURGUL 2682 3081 5763
AVAT 11002 7031 18033
YUSUFEL 15840 5212 21052
TOPLAM * 75242 87307 162549

* 2009 ETF nfusuna gre hesaplanmtr (162.549)

TEDAV HZMETLER:

Tablo-R.5.limizde mevcut hastanelerin 2009 yl poliklinik, doum ve ameliyat saylar:

Hastaneler Poliklinik Doumlar Ameliyatlar
Ardanu le Hastanesi 48630 3 0
Arhavi Devlet Hastanesi 115479 13 510
Borka Devlet Hastanesi 104715 213 544
Hopa Devlet Hastanesi 180412 98 607
Artvin Devlet Hastanesi 307540 821 9177
Murgul le Hastanesi 20731 1 0
avat Devlet Hastanesi 74383 4 638
Yusufeli Devlet Hastanesi 57010 42 316
GENEL TOPLAM 908900 1195 11792



2009 Yl Sonunda Salk Ocaklar ve Hastanelerde 1655 (l d dahil) doum
yaptrlmtr.

SALIK OCAI ALIMALARI:

ARTVN L 2009 YILI SALIK OCAKLARI ALIMALARI
Poliklinik Hizmetleri 268.932 Gebe zlem Says : 8068
Sevk edilen Hasta 7619 Bebek zlem Says : 14.579
Otopsi 19 Yaptrlan Doum Says : 1452
Adli Rapor 1110

375



Demir gibi Trkiye projesi: 2009 yl iinde 983 gebeye cretsiz demir damlas
datlmtr. Ayn dnemde 1.347 ocua demir damlas, 1.605 bebee D Vitamini cretsiz
datlmtr.
Neonatal Tarama Program almalar: 2009 Yl ierisinde 2.215 bebekten topuk kan
alnm olup 1 Fenilketnri tans konup tedavisi iin ilgili yerlere sevk edilmitir.
Bebek lmleri: 2009 Yl ierisinde limizde toplam (l doum dahil) 37 bebek lm
gereklemitir.

R.1.2. Bulac Hastalklar
Bulac hastalklarn nlenmesinde salkl, temiz bir evre byk bir rol oynamaktadr.
Blge insannn temizlik konusunda eitilmesi ve bilinlendirilmesi gerekmektedir. Bu
konuda almalar yaplmaktadr.
limizde; Verem, Brusella, shaller grlen bulac hastalklardr.
2010 yl KKKA kesin vaka Saylar Tablo-R. 6. gsterilmitir.
Tablo-R. 6. limizde 2009 Ylnda Tespit Edilen KKKA kesin vaka saylar

limizde mevsimsel hastalklar grlmekte olup zellikle ku gribi( avian inflenza ) ve krm
kongo kanamal atei hastal (kkka) tespit edilen hastalklarn kontrol ve takibinde de
herhangi bir olumsuzluk sz konusu deildir

2010 YILINDA AH1N1 GRB VAKASI 50 kii TESPT EDLM OLUP
3 K HAYATINI KAYBETMTR.

KAYNAK / BULAICI HASTALIKLAR UBE MDRL
Bulac hastalklar ile ilgili bilgiler Tablo-R.7verilmitir.
Tablo-R. 7. limizde 2009 Ylnda Tespit Edilen Bulac Hastalklar

HASTALIKLAR OCAK UBAT MART NSAN MAYIS HAZRAN TEMMUZ AUSTOS EYLL EKM KASIM ARALIK TOPLAM
Bruselloz 2 2
Hepatit B 2 1 3 1 7
Hepatit C 1 1
Kabakulak 1 1
Olas Kzamk 1 2 3
Kuduz Riskli
Temas 14 24 27 35 31 23 34 22 35 14 259
Sifiliz 1 1 2
OCAK UBAT MART NSAN MAYIS HAZRAN TEMMUZ AUSTOS EYLL EKM KASIM ARALIK TOPLAM
ARDANU 1 5 3 2 1 12
ARHAV
BORKA
HOPA
MERKEZ
MURGUL
AVAT 1 1
YUSUFEL 1 3 2(1 EKS) 6
GENEL
TOPLAM 19

376

R.1.2.1. me, Kullanma ve Sulama Sular
nsani Amal Tketilen me ve Kullanma Sularnn Kontrol Ynetmelii dorultusunda
limiz Merkez ve ilelerinde dzenli olarak Nmuneler alnp Halk Sal Laboratuvarnda
analizleri yaplmaktadr.


SU KONTROL :

l Geneli :
Belediyelik Says : 10
Ky Says : 310
l Geneli ebeke Says : 320
l Genelindeki Kuyu says : 5
ebeke klorlama says : 10
Klorlama cihaz olan Belediye says : 10
Alnan Bakt.Numune says : 1793
Kirli kan numune says : 627




le Merkezleri ( leler ) :
Belediyelik Says : 9
Ky Says : 274
ebeke Says : 274
Klorlama cihaz olan Belediye says : 9
Alnan Numune Says : 974
Kirli kan Numune Says : 405



R.1.2.2. Denizler

limizin Arhavi ve Hopa lelerinin Karadenize kys bulunmaktadr. Hopa ilesine bal
Kemalpaa beldesi yaknlarnda bulunan Kopmu Halk plaj yzme alan olarak hizmet
vermektedir.

R.1.2.3. Zoonoz Hastalklar

limiz Halk Sal Laboratuarnda Zoonos Hastalklar ile ilgili BRUCELLA testleri
sonucunda, yaplan analiz sonucunda 2 mspet vakaya rastlanmtr.

R.1.3. Gda Hijyeni
limizde Konu le lgili alma Bulunmamaktadr.

R.1.4. Alama almalar




377

BAIIKLAMA HZMETLER:
Artvin li Salk Mdrl Bulac Hastalklar ve Baklama Hizmetleri Bulac
Hastalklar ube Mdrlnn grev ve sorumluluklar kapsamnda yrtlmektedir.
47 Aile Hekimlii Birimi
8 Toplum Sal Merkezi
1 Verem Sava Dispanseri
Alama Baklama Hizmetlerini Eitimli, Becerikli Personelle yrtmektedir.

Tablo-R.7. 2009-2010(10 aylk) Ylnda Yaplan Alama almalar le lgili statistik
Veriler.

ARTVN L 2010 EKM SONU AILAMA DURUMU
YAPILAN
AI
UYGULAN
AN
TOPLAM
ZEL AI
SAYISI
TOPLA
M L
DIINDA
YAPILA
N
AI
SAYISI
(Bilgi
iin)
AY NDE
UYGULANA
N
AI SAYISI
2010
EKM
SONU
TOPLA
M AI
SAYISI
2009
YILI
EKM
AY
SONU
TOPLA
M AI
SAYISI
BAKANLIK
HEDEF
NFUS
ETF
NFUS
2010
YILI
HEDE
F
NFU
S
2010
%
2009
YILI
HEDE
F
NFU
S
2009
YILI
EKM
AY
SON
U
%
FAR
K
2010
YILI
ETF
HEDE
F
NFU
S
2010
%
2009
YILI
ETF
HEDE
F
NFU
S
2009
YILI
EKM
AY
SON
U
%
FAR
K
BCG 31 154 1530 1598 2026 91 2050 101 -11 1892 97 1892 101 -4
KKK 28 173 1697 1747 2026 101 2050 111 -10 1892 108 1892 111 -3
DaBT-
PA-Hib I 45 150 1547 1645 2026 92 2050 104 -13 1892 98 1892 104 -6
DaBT-
PA-Hib
II 27 159 1653 1643 2026 98 2050 104 -6 1892 105 1892 104 1
DaBT-
PA-
HibIII
OPA 38 156 1711 1687 2026 101 2050 107 -6 1892 109 1892 107 2
KPA I 44 152 1551 1655 2026 92 2050 105 0 1892 98 1892 105 0
KPA II 32 158 1649 1477 2026 98 2050 94 0 1892 105 1892 94 0
KPA III 37 156 1711 1194 2026 101 2050 73 1892 109 1892 76 0
HEPATT
I
1099
il ii toplam 485 112 1584 1516 2026 94 2050 96 -2 1892 100 1892 96 4
HEPATT
II 39 136 1473 1601 2026 87 2050 101 -14 1892 93 1892 102 -8
HEPATT
III 53 171 1697 1562 2026 101 2050 99 2 1892 108 1892 99 9
TT I 20 86 955 911 2026 75 2050 77 -2 1892 81 1892 77 4
TT II 10 81 1057 1114 2026 83 2050 94 -11 1892 89 1892 94 -5







378

R.1.5. Bebek lmleri
lmlerin dalm Tablo-R.8de verilmitir.


Tablo-R.8 lmlerin Yllara Gre Dalm
ARTVN L BEBEK LM HIZLARI
YIL BEBEK LM SAYISI BEBEK LM HIZI (BNDE) YAI
2005 20 15,12 0
2006 18 11,02 0
2007 29 16,28 0
2008 16 10,78 0
2009 15 9,08 0

R.1.6. lmlerin Hastalk, Ya ve Cins Gruplarna Gre Dalm

ARTVN L 2009 YILI BTN LENLERN YA,CNS GRUPLARINA GRE DAILIMI
0 YA 1-4 YA 5-9 YA 10-14 YA 15-29 YA 25-44 YA 45-49 YA 50-64 YA 65 + YA TOPLAM
E K E K E K E K E K E K E K E K E K E K
8 7 0 3 1 2 0 0 2 0 14 6 8 5 43 28 252 219 328 270


R.1.7. Aile Planlamas almalar

Aile Planlamas almalar
limizde Aile Planlamas ile ilgili eitim almalar ASAP Merkezi, Toplum Sal ve Aile
Hekimlikleri tarafndan yrtlmektedir.
limizde yllara gre ana ocuk sal ve aile planlamas ile ilgili veriler aada verilmitir.

YNTEMLER 2008 2009 2010
Uygulanan RA Says 574 607 387
Hap Datlan Kii Says 3.701 3.828 3.180
Kondom Datlan Kii Says 5.220 5.182 3.400
Enjeksiyon Uygulanan Kii Says 144 480 297
Tpligasyonu Uygulanan Kii Says 62 47 74
Dier Etkili Yntem ( mplant ) 0 1 0
Vazektomi 22 9 3
Toplam 9.723 10.154 7.341
Evli Kadn Etkin Yntem Kullanan Kii Says 9.701 10.145 7.338



379

R.2. evre Kirlilii ve Zararlarndan Oluan Salk Riskleri

Konu ile ilgili herhangi bir bilgiye ulalamamtr.


R.2.1. Kentsel Hava Kirliliinin nsan Sal zerine Etkileri

Hava Kirlilii zelikle ocuklarda raitizm (kemik gelimesinin nlenmesi) kanszlk, sknt,
moral bozukluu ve ruhsal depresyonlar meydana getirir.

Kkrt dioksit(So2):zellikle yallarda kronik bronit, amfizem, kalp hastal, damar
hastalklar, akcier kanseri vb. Hastalklara neden olmaktadr.

Duman: zellikle kmrde bulunan vanadyum, akcierlerde kanser, fuel-oilde bulunan
nikel, sinslerde, iltihabi durum meydana getirir. Egzoz dumanlar ile atmosfere atlan alifatik
ve aromatik hidrokarbonlar birleerek akcier kanserine sebep olduu ispatlanmtr.

Hava Kirlenmesinin stres etkisi nemli bir faktrdr. Solunan karbonmonoksit kandaki
oksijenin yerini alr ve kanla tanan oksijen miktarnn byk oranda azalmasna neden olur,
tepkilerin arlamasna, sregen bir yorgunluk ve uyku haline neden olmaktadr.
Kkrtdioksit soluk borusunu ve akcierleri etkilemektedir, geici ve kalc zedelenmelere yol
amaktadr. Genelikle kronik akcier ve kalp hastal olan hastalar hava kirliliinden
olumsuz etkilenmektedir. Bu etkilenme akcierlerde zedelenme sonucu ortaya kan hafif
belirtilerden sz konusu kiilerde lm orannn artmna kadar deien etkiler
yapabilmektedir. Hava Kirlilii felaketlerinde lm, genellikle infantlarda pnmoni lmleri
biiminde, kronik akcier ve amfizemi olan yallarda ise kardiopulmoner sorunlar
olmaktadr. Hava kaynakl kuruna bal olarak zeka geriliine neden olmaktadr. Bu nedenle
benzinde bulunan kurun, tetraetilin azaltlmas ve kullanmnn yasaklanmasna ynelik
abalar balatlmtr.

R.2.2. Su Kirliliinin nsan Sal zerine Etkileri

Yeralt ve yerst su kaynaklarnn kirlenmesi dorudan o suyu kullanan insanlarn saln
etkilemektedir

R.2.3. Atklarn nsan Sal zerine Etkileri

Yeralt ve yerst su kaynaklarnn kirlenmesi, estetik ve koku problemine ek olarak
rzgrn etkisiyle atklarn geni bir alana yaylmas ve bu ekilde dorudan insan saln
etkilemesi sz konusudur.

R.2.4. Grltnn nsan Sal zerine Etkileri

Grlt nleyici tedbirler olarak l Hfzssa ve evre Kurullarnda konu ile ilgili
kararlan alnm olup, sz konusu kararlarn uygulanmas iin almalar devam edilmektedir.

R.2.5. Pestisitlerin nsan Sal zerine Etkileri

Konu ile ilgili herhangi bir bilgiye ulalamamtr.


380

R.2.6. yonize Radyasyondan Korunma

Konu ile ilgili herhangi bir bilgiye ulalamamtr.

R.2.7. Baz stasyonlarndan Yaylan Radyasyonun nsan Sal zerine Etkileri

Konu ile ilgili herhangi bir bilgiye ulalamamtr.

S. EVRE ETM

evre Eitimi; bireylerde evre bilincinin gelitirilmesi ve evreye duyarl, olumlu,
kalc davran deiikliklerinin kazandrlmas ile birlikte doal, tarihi, kltrel, sosyo estetik
deerlerin korunmas ve evre sorunlarnn zmnde bireylerin aktif katlmlarnn
salanmas amacyla gsterilen faaliyetlerin btndr.
Trkiyede evre eitiminin iyiletirilmesi ve yaygnlatrlmasnda ulusal evre
politikalarna paralel olarak kamu ve gnll kurulularn il dzeyindeki faaliyetleri byk
nem tamaktadr.
lkretim okullarnda evre eitimi yaplmakta olup, 5 Hazira Dnya evre Gn
l Milli Eitim Mdrl ile katlml olarak kutlanmtr. Ayrca 2012 ylnda
Bakanlmzca dzenlenen "En Temiz Kym" yarmasnda Merkez Ortaky ky birinci
Murgul Kabaca Ky ise ikinci olarak seilmitir. Bu ky muhtarlklarna birer adet
bilgisayar hediye edilmitir.

S.1. Kamu Kurulularnn evre Eitimi ile lgili Faaliyetleri

limizde evre ve Orman Bakanl ve Milli Eitim Bakanl arasnda 14.10.1999
tarihinde imzalanan Uygulamal evre Eitimi konularnda ibirlii protokol erevesinde
2002 ylndan itibaren l Milli Eitim Mdrlmzce belirlenen pilot okullarda, retmen
ve rencilere evrenin nemi, orman, bitki ve hayvan varlklarnn korunmas, evre
kirliliinin nlenmesi ve olumlu tketim alkanlklarnn kazandrlmas konularnda grsel
ve basl materyaller ( CD, Bror ) destei ile eitim almalar yaplmaktadr.

Ayrca her yl 5 Haziran Dnya evre Gnnde ve 1622 Eyll Avrupa Hareketlilik
Haftasnda evre bilincinin gelitirilmesi ve evrenin korunmas ynnde yarmalar ( Resim,
iir, Kompozisyon ) ve evre konulu Konferanslar, Doa yry, p toplama etkinlikleri
dzenlenmektedir.
S.2. evre le lgili Gnll Kurulular ve Faaliyetleri
S.2.1. evre Vakflar

limizde evre ve Egzoz Emisyon almalarnda Faaliyet Gsteren l evre Koruma
Vakf 2004 ylnda kapanmtr.
S.2.2. evre Dernekleri


Tablo S.1. limiz evre Dernekleri

DERNEK ADI ADRES KURUCUSU KURULU TARH
Yeil Artvin Dernei ar Mah. Otopark st
Kat:1 No:2 ARTVN
Erdoan GAZHAN 17.07.1995
Artvin Erozyonu Kontrol ve
Aalandrma Dernei
nn Cad. Yazan han
No:48/c ARTVN
Hakan YAVUZ 31.10.1995
381

S.2.3. evreyle lgili Federasyonlar

limizde Konu le lgili Federasyon Bulunmamaktadr.

T. EVRE YNETM VE PLANLAMA

T.1. evre Kirliliinin ve evresel Tahribatn nlenmesi Korunmas ve Gelitirilmesi

limizde evresel Tahribatn nlenmesi Amacyla evre Mevzuatna, Kanunlara ve
Ynetmeliklerine Gre Gerekli Denetim ve almalar Yaplmaktadr.

T.2. Doal Kaynaklarn Ekolojik Dengeler Esas Alnarak Verimli Kullanm,

limizde Doal Kaynaklarn Verimli Kullanlmas, Korunmas ve Gelitirilmesi Amac
le l evre ve Orman Mdrlmze Bal Aalandrma ve Erozyon Kontrol ube
Mdrlnce Aalandrma almalar ve Doa Koruma Milli Parklar ube Mdrlnce
de Av-Yaban Hayat Koruma almalar Yaplmaktadr.

T.3. Ekonomik ve Sosyal Faaliyetlerin evrenin Tama Kapasitesini Amayacak
Biimde Planlanmas

limizde Ekonomik ve Sosyal Faaliyetlerin; Tahrip Edici, Kirlilie Yol Ac Tarzda
Faaliyet Gstermemesi in Gerekli nlemler Alnmaya allmaktadr.

T.4. evrenin nsan- Psikososyal htiyalaryla Uyumunun Salanmas

limizde Kentleme ve Sanayi evreyi Tahrip Edecek Boyutlara Ulamamtr.
limizin Doas, Doal Glleri ve Mesire Yerleri nsan Psikososyal htiyalarna Cevap
Vermektedir.

T.5. evre Duyarl Arazi Kullanm Planlamas
Orman Amenajman Planlar 20 yllk periyotlarla yaplmaktadr. limiz ormanlarnn
Ekosistem Tabanl Fonksiyonel Orman Amenajman Planlarnn yapmna 2005 ylnda
balanm olup 33 iletme efliinini 30 tanesinin planlar yaplm olup 3 efliin plan 2011
yl ierisinde yaplacaktr. Artvin Orman Blge Mdrl Mecere Haritas ektedir
382

383

T.6. evresel Etki Deerlendirmesi

limizde Baraj ve HES projelerinden, 18 adet ED gerekli deildir karar verilen, 22
adet ED olumlu karar verilen, 5 adet kapsam d olan ve 33 adet ED sreci devam eden
olmak zere toplam 78 adet proje bulunmaktadr. Bunlardan 11 adet projeye mahkemece
yrtmeyi durdurma karar verilmitir.
Sz konusu projelerin inaat ve iletme aamalar l Mdrlmz tarafndan
titizlikle takip edilmekte, bu srete yaanan veya yaanmas olas evre sorunlarna kar
ilgili ynetmelikler kapsamnda gerekli tedbirler aldrlmaktadr.
limizde 2012 yl ierisinde 14 Adet Projeye ED Gerekli Deildir, 7 Adet Projeye
ED Gerekli, 38 Adet Projenin ED Sreci Devam Etmektedir.
2 Adet Projeye Mahkemece Yrtmeyi Durdurma Karar Verilmitir.




























384

PROJELERN SEKTRLERE GRE ED DURUMLARI

SIRA
NO
PROJE SEKTR
ED
GEREKLDR
ED
GEREKL
DELDR
ED
OLUMLU
YRTMEY
DURDURMA
KARARI
(***)
ED
KAPSAM
DII
ED
SREC
DEVAM
EDEN
TOPLAM
1 BARAJLAR VE HES PROJELER 0 18 11 7 5 31 72
2
TAKIN KORUMA VE RUSUBAT
ZARARLARINDAN KORUMA
PROJELER
0 30 0 0 0 0 30
3
TM - TES - ENERJ LETM HATTI
PROJELER
0 19 0 0 0 1 20
4 MADENCLK PROJELER 9 64 0 1 1 6 80
5
KMR DEPOLAMA - ELEME -
PAKETLEME PROJELER
0 10 0 1 0 0 10
6
KATI ATIK DZENL DEPOLAMA
TESS PROJELER
0 2 0 0 0 0 2
7
TURZM TESS - TELEFERK HATTI
PROJELER
0 2 1 0 0 0 3
8 BALIK FTLKLER PROJELER 0 6 0 0 0 3 9
9 MEZBAHANE PROJELER 0 1 0 0 0 0 1
10 ORGANK ZEYTNYAI PROJELER 0 1 0 0 0 0 1
11 DERN DENZ DEARJI PROJELER 0 2 0 0 0 0 2
12 LASTK KAPLAMA PROJELER 0 1 0 0 0 0 1
13 ATIK BARAJI PROJELER 0 0 1 0 0 0 1
TOPLAM 9 156 13 9 6 41 232