BOSNA I HERCEGOVINA

BRKO DISTRIKT BiH

JU EKONOMSKA KOLA
Obrazovni proi!: poslovni tehniar
Ra"zr#"$ IV%&'
M A T U R S K I R A D
Ob!a()$ Osnovi ekonomije
T#*a$ Razliiti oblici plasmana kapitala i njihovi dohoci -
akcijski kapital
Mentor: Faketa Hodi
Kan"i"a)$
___________________
Bi!+ana S*o!+i,
rko! maj "##$% &odine
'()R*(+
, v o d%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%-
.% /ojam! osnove i vrste kapitala %%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%0
"% /ojam me12narodno& kretanja kapitala %%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%."
-% Oblici me12narodno& kretanja kapitala%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%.-
0% Me12narodno kretanje kapitala 2 oblik2 kredita%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%.0
3% Me12narodno kretanje kapitala 2 port4olio oblik2 %%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%.3
3%.% Obveznice %%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%.5
3%"% (kcije %%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%"#
$% Me12narodno kretanje kapitala 2 oblik2 direktnih
investicija %%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%"0
6 a k lj 2 a k%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%"$
7 i t e r a t 2 r a %%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%"8
"
, v o d
Op9ti pojam kapitala je oznaka za bo&atstvo% /ri tome se to
bo&atstvo predstavlja 2 4izikom ili vrijednosnom izraz2%
:ovac ili neka dr2&a vrijednost postaje kapital tek onda kada se
njime k2p2je roba 2 tom cilj2 da se ona proda za ve2 vrijednost ili se
njime an&a2j2 4aktori proizvodnje koji 2 proizvodnji stvaraj2 vi9e
ne&o 9to je 2 njih 2loeno%
:aime! me12narodno kretanje kapitala predstavlja trans4er
realnih i 4inansijskih sredstava izme12 tazliitih zemalja! i s2bjekata tih
zemalja! sa odloenim kontratrans4erom za odre1eni vremenski period!
2 cilj2 da se ostvare odre1eni ekonomski i politiki interesi 2esnika 2
tom trans4er2%
/ostoje razni oblici me12narodno& kretanja kapitala! ali je od
svih najvanija podjela prema vrstama to& kapitala! i to na:
me12narodno kretanje kapitala 2 oblik2 kredita!
me12narodno kretanje kapitala 2 port4olio oblik2 ;akcije!
obveznice i dr2&e hartije od vrijednosti< i
me12narodno kretanje kapitala 2 oblik2 direktnih
investicija%
-
.% /ojam! osnove i vrste kapitala
=apital se de4ini9e kao vrijednost ;&lavnica< koja vlasnik2 donosi
vi9e vrijednosti ne&o 9to je njena vrijednost% :ovac! ili bilo koja dr2&a
vrijednost! postaje kapital kada se njime k2p2je roba 2 cilj2 prodaje za
ve2 vrijednost ili se njime an&a2j2 inioci proizvodnje koji 2
proizvodnji stvaraj2 vi9e ne&o 9to je 2 njih 2loeno%
=ako se 2veava kapital>
=ada je rije o radnoj snazi! oito je da do proizvodnje nee doi
bez njeno& spajanja sa sredstvima i predmetima rada% ? radna
sna&a!odnosno njen rad moraj2 biti pris2tni da bi otpoeo red
obavljanja poslova 2 smjenama% Radnici koji s2 an&aovani 5 sati 2
tok2 radno& dana s2 plaeni npr% .## maraka za itav dan! a ne samo za
- sata% @ada se od radnika i trai da nastave s radom i 2 smjenama% Oni
s2 an&aovani za osmosatno radno vrijeme i za to im se plaa .##
maraka dnevno%
Me12tim! moe doi i do vi9ka vrijednosti koji je nastao 2
proces2 proizvodnje% Ai9ak vrijednosti stvara radna sna&a% 'redstva za
rad i predmeti rada nemaj2 t2 mo% Ai9ak vrijednosti i nije ni9ta dr2&o
do vi9ak proizvoda! a bez vi9ka proizvoda nije mo&2 napredak i
ekonomski rast zemlje%
Kapital i akumulacija. - =apital je sve ono 9to se nalazi 2 proces2
proizvodnje% 'am proces dr29tvene reprod2kcije namee potreb2 da
an&aovani kapital e&zistira 2 velikom broj2 razliitih oblika% , tok2
reprod2kcije kapital se neprestano trans4ormi9e% ,koliko se radi o
prostoj reprod2kciji! nabavka 2tro9enih inilaca kretat e se prema
naprijed 2tvr1enim koliinama% )a bi se reprod2kcija mo&la obnavljati
na stalno 2veanim osnovama! neophodan je dodatni kapital% (ko se
eli obaviti pro9irena reprod2kcija! trebat e izdvojiti novi kapital za
nabavk2 dodatnih sredstava za rad! predmeta rada i nove radne sna&e%
(ko taj dodatni kapital traimo 2 s4eri dr29tvene reprod2kcije! nje&ov
izvor moe biti samo vi9ak vrijednosti% =oliko e se vi9ka vrijednosti
izdvojiti za potrebe pro9irene reprod2kcije zavisi od razvojnih ciljeva
0
dr29tva% 'vaki proizvodni cikl2s donosi od&ovaraj2i iznos vi9ka
vrijednosti! a taj vi9ak vrijednosti trebat e se ak2m2lirati ili sk2pljati i
taj proces se naziva ak2m2lacija% 'a ak2m2lacijom mo&2e je pribaviti
dovoljno novca za nje&ovo 2klj2ivanje 2 novi proizvodni cikl2s%
Organski sastav angaovanog kapitala% - /okretanje proizvodnje
namee potreb2 obezbje1ivanja od&ovaraj2e& iznosa kapitala%
(n&aovanje kapitala podraz2mijeva nje&ovo raspore1ivanje na
sredstvima za rad! predmete rada i radn2 sna&2% 'redstva za rad i
predmeti rada novoj vrijednosti ne dodaj2 ni vi9e ni manje od njihove
sopstvene vrijednosti% Radna sna&a je sposobna da stvara ve2
vrijednost od sopstvene vrijednosti% , proces2 proizvodnje an&aovani
kapital ne 2estv2je jednako 2 stvaranj2 vi9ka vrijednosti% ' jedne
strane imamo kapital koji ne 2estv2je 2 stvaranj2 vi9ka vrijednosti!
dok sa dr2&e strane imamo kapital ije an&aovanje doprinosi stvaranj2
vi9ka vrijednosti% Odnos kapitala koji se an&a2je za nabavk2 sredstava
za proizvodnj2 naspram ono& dijela koji se koristi za pribavljanje radne
sna&e! naziva se or&anskim sastavom kapitala% /roizvo1ai iji s2
2slovi privre1ivanja lo9iji poslovat e sa &2bitkom! a oni proizvo1ai
koji posti2 bolje radno vrijeme! oni e poslovati bolje% Aea
prod2ktivnost se postie boljim i razvijenim ma9inama%
Akumulacija uz nepromijenjeni organski sastav kapitala. - 6a
2la&anje nije dovoljan vi9ak vrijednosti stvoren 2 jednom cikl2s2% )a bi
se obezbijedilo nje&ovo e4ikasno i 42nkcionalno 2la&anje! potrebno &a
je iz vi9e sak2piti i s takvim kapitalom zapoeti ve2 reprod2kcij2% =ad
je ve sk2pljeno dovoljno kapitala! on se moe 2loiti na nain da se
zadri postojea str2kt2ra ranijih 2la&anja% Ai9ak vrijednosti namee
potreba iznajmljivanja nove radne sna&e% , sl2ajevima kada ne postoji
armija nezaposlenih! tada se javlja rast najamnina% @ada se vr9i tranja
za novom radnom sna&om! koja e dovesti i do rasta majamnina%
Akumulacija uz porast organskog sastava kapitala% - /rirodno je
stanje razvojno orijentisanih dr29tava% @o je poeljan model razvoja
privrede i dr29tva 2 cijelosti! &dje se iz ak2m2lirano& vi9ka izdvaja vea
s2ma za nabavk2 sredstava za proizvodnj2 i rsdn sna&2% /obolj9an
or&anski sastav kapitala 2tie na: zapo9ljavanje! tehniko-tehnolo9ki
napredak! prod2ktivnost! rast vi9ka vrijednosti! ak2m2lacij2! itd% ,
nekim privrednim &ranama katkad dolazi do pada op9te stope
zaposlenosti% (li ak2m2lacija 2z porast or&ansko& sastava kapitala ini
3
se poeljnom razvojnom strate&ijom% /rivreda i dr29tva koja s2
spremna da iz ak2m2lacije izdvajaj2 vi9e za nabavk2 sredstava za
proizvodnj2% olji 2slovi privre1ivanja vode daljem rast2
proizvodnje!sniavanj2 tro9kova!rast2 vi9ka vrijednosti! itd%
Aisokoak2m2lativna pred2zea s2 sposobna da izdvajaj2 vi9e sredstava
za 2la&anja i 2 nove kapacitete% /rivreda je osposobljena da neprekidno
pobolj9ava or&anski sastav kapitala! pr2a mo&2nost za nova 2la&anja!
a sa njima i kreiranje novih radnih mjesta% , takve zemlje spadaj2
zemalje zapadne Bvrope! (merike! +apana! @ajvana! itd%
Organski sastav kapitala i razvoj. - (k2m2lacija 2z porast
or&ansko& sastava kapitala nezamjenljiva je pokretaka sna&a razvoja
privrede i dr29tva 2 cijelosti% Radi se o model2 koji poiva na tome da
vrijeme koje se tro9i za izrad2!sp2ste ispod dr29tveno potrebno& radno&
vremena% )a bi snizili vrijeme na prosjek &rane ili ispod prosjeka
&rane!jedini nain je rast prod2ktivnosti% (k2m2lacija 2z stalni porast
or&ansko& sastava kapitala strate&ija je ona koja obezbje12je rast
prod2ktivnosti! i to je osnovna pretpostavka tehniko - tehnolo9ko&
napretka%
Obrt kapitala. - )r29tvena reprod2kcija pretpostavlja
kontin2elno i 42nkcionalno an&aovanje pred2jmljeno& kapitala koji se
mora rasporediti na nain da se dijelovi to& kapitala stalno nalaze 2
pojedinim reprod2kcionim 4azama% 'vojim prelaskom iz jedno& oblika
2 dr2&i! on se kree daj2i pri tom novom oblik2 novi sadraj%
/relaskom kapitala iz jedno& oblika 2 dr2&i zavr9ena je pretpostavljena
m2 42nkcija i okonan jedan nje&ov cikl2s% :ovi cikl2s podraz2mijeva
aktivnost 2 okvir2 naredne namijenjene m2 42nkcije i tako redom sve
dok se ne vrati 2 svoje prvobitno stanje%
'talno kretanje an&aovano& kapitala 2 proces2 reprod2kcije
nazivamo kr2ni tok koji je nje&ovo kretanje od poetne 4aze kroz
dr2&e 4aze i njihove cikl2se! da bi se poslije stanovito& vremena ponovo
na9ao 2 oblik2 2 kom je zapoeo svoj kr2ni reprod2kcioni tok! koji
zapoinje pred2jmljivanjem novano& kapitala% 6a novac se k2p2j2
sredstva za proizvodnj2 i radna sna&a% /red2jmljeni kapital se an&a2je
na nain 9to se on raspore12je po pojedinim reprod2kcionim 4azama 2
omjerima koji osi&2rava kontn2itet proizvodno& procesa%
$
/roizvodni proces se nastavlja odmah po zavr9etk2 cikl2sa jedne
4aze s obzirom da je pred2jmljeni kapital raspore1en omjerima i
koliinama kako bi reprod2kcioni tok mo&ao ii neprekidno%/rodajom
&otovih proizvoda kapital je pro9ao jedan itav kr2ni tok i to kr2enje
kroz sistem reprod2kcije moe se prikazati na sledei nain:
sp
: - R %%%%% / %%%%% RC - :C
rs
=r2ni tok zapoinje s kapitalom koji se nalazi 2 oblik2
&otovine D novca% :ovcem se nabavljaj2 potrebne robe! tj% sredstva za
proizvodnj2 i radna sna&a% @okom proizvodno& procesa nabavljena roba
trans4ormi9e se 2 konkretni proizvod% Eornja nam matrica pokaz2je da
kr2no kretanje kapitala ima i vrijeme svo& trajanja% )2ina vremena!
od prvo& an&aovanja do povratka kapitala 2 nje&ov poetni oblik!
bitna je odrednica koliine novca koja se koristi 2 jednom
reprod2kcionom cikl2s2%
Vrijeme obrta kapitala je onaj period 2 kom an&aovani kapital iz
svo& poetno& oblika prolazi kroz niz razliitih trans4ormacija da bi se
na kraj2 ponovo vratio 2 poetno stanje% @aj se kr2ni tok an&aovano&
kapitala i moe posmatrati 2 okvir2 dva relativno homo&enizirana
vremenska perioda% /rvi je vrijeme proizvodnje! a dr2&i vrijeme
prometa% Arijeme proizvodnje podraz2mijeva vezivanje kapitala 2
samom proces2 rada i nje&ovo vezivanje s radnom sna&om% 've dok je
radna sna&a spojena s predmetima rada i sredstvima za rad traje i
vrijeme proizvodnje% 've dok je kapital vezan za proces proizvodnje!on
je 2 cijelosti radno an&aovan%
Arijeme prometa je onaj period an&aovanja kapitala koliko traje
proces nabavke proizvodnih inilaca% )ijeli se na vrijeme nabavke i
vrijeme prodaje% Arijeme nabavke je onaj period vezivanja kapitala
koliko traj2 aktivnosti 2smjerene na nabavk2 predmeta rada! sredstava
za rad i radne sna&e% Arijeme prodaje je onaj period vezivanja 2 kojem
kapital nakon zavr9ene 4aze proizvodnje eka svo& k2pca%
A-.i+(-i -api)a! predstavlja 2k2pan iznos kapitala obezbe1en
emisijom i plasmanom akcija kao hartija od vrijednosti vlasniko&
8
karaktera% Alasni9tvo je akcionarsko& dr29tva i ine &a osnivaki
;akcijski< kapital i kapital sadran 2 svim rezervama% Ra9lanjen je 2
akcije! i predstavlja zbir nominalnih vrijednosti svih akcija% Formira se
emisijom i 2platom akcija 2 novc2! stvarima ili pravima% /ostoje dva
naina za 4ormiranje akcijsko& kapitala:
2k2pna osnovna &lavica 2tvr1ena 2 stat2t2 akcionarsko&
dr29tva 2pis2je se do osnivanja dr29tva % reim 4iksno&
akcijsko& kapitala! o ijem poveanj2 ili smanjenj2 odl22je
sk2p9tina akcionarsko& dr29tvaF
reim ovla9eno& kapitala % po kome se dop29ta da se akcije
izdaj2 povremeno! a odl2k2 o tome donosi 2prava dr29tva%
(kcijski kapital je osnovni izvor 4inansiranja akcionarsko&
dr29tva% @o je permanentni kapital pred2zea koji se moe menjati
poveanjem ;dokapitalizacijom< ili! 9to je re1e! smanjivanjem%
Arijednost m2 je odre1ena nominalnom vredno92 a2torizovanih i
prodatih akcija! a visina m2 se 2tvr12je 2 stat2t2 pri osnivanj2
akcionarsko& dr29tva% @ako pribavljen! akcijski kaptal ne predstavlja
vlasni9tvo pred2zea kao entiteta! ve nje&ovih eksternih s2vlasnika%
?skaz2je se 2 pasivi bilansa dr29tva D za svak2 vrst2 akcija odvojeno:
broj povla9enih akcija! broj plasiranih akcija i njihova nominalna
vrijednost%
, '()-2 se 2 praksi obino primenj2je tzv% Gopen pricingG
model plasiranja akcijsko& kapitala! kod ko&a se cene akcija 4ormiraj2 i
menjaj2 tokom same inicijalne pon2de%
Dividenda je prihod koji donosi kapital 2loen 2 akcionarsko
dr29tvo% , pitanj2 je zapravo oplo1ivanje kapitala kroz poseban oblik
nje&ova plasiranja 2 sistem dr29tvene reprod2kcije% )ividenda i nije
ni9ta dr2&o ne&o pro4it stvoren kapitalom 2loenim 2 konkretne
poslove% /ro4it koji obra2nava i ispla2je akcionarsko dr29tvo zov2 se
dividenda%
Alasnici kapitala mo&2 da odl2e! da li novac 2loiti 2 bank2 i za
nje&a 2birati kamat2 ili e &a 2loiti 2 akcionarsko dr29tvo% @ako1e
vlasnici akcionarsko& kapitala mo&2 da odl2e hoe li svoj kapital
2loiti 2 banke ili 2 akcionarsko dr29tvo% , sl2aj2 zajmovno& kapitala!
pro4it se 2vijek dijeli na dio koji pripada zajmodavc2! tj% kamat2 i na
5
dio koji pripada pred2zetnik2! tj% pred2zetnika dobit% /o prirodi stvari
kamatna stopa mora da b2de manja od dividende% =ada je rije o
kamati! ona je 2naprijed poznata% :j2 zapravo 2&ovaraj2 zajmoprimac i
zajmodavac% =apital 2loen 2 banke &otovo da i nema rizika% =amata je
2vijek za&arantovana% :a nj2 ne 2tie ak ni injenica da li se kod
zajmoprimca kapital oplodio% ,la&anje 2 akcionarsko dr29tvo sa sobom
nosi rizik% ( tamo &dje s2 mo&2i rizici! postoje i velike 9anse za
relativno visoke zarade%
=r2ni tok kapitala podraz2mijeva nje&ovo stalno
trans4ormisanje iz jedno& oblika 2 dr2&i% @rans4ormacija kapitala iz
jedno& oblika 2 dr2&i ne de9ava se na isti nain kod svih nje&ovih
dijelova% ?mamo novac i za novac k2p2jemo rob2! tj% sredstva za rad!
predmete rada i radn2 sna&2% Roba se proda! a od k2pca se dobije
novac% 'tanje je potp2no dr2kije kada je rije o trans4ormaciji
sredstava za rad! predmeta rada i radne sna&e% 'redstva za rad! tj%
ma9ine! alati! svojom itavom s2pstancom 2laze 2 proizvodni proces i
izlaze iz isto& 2 neizmijenjenom stanj2% , tok2 svako& proizvodno&
cikl2sa sredstva za rad se sve vi9e i vi9e tro9e% :akon vi9e proizvodnih
cikl2sa ona se toliko istro9e da postaj2 ne2potrebljiva% )a bi se
proizvodnja mo&la nastaviti! ta se sredstva moraj2 zamijeniti novim% @aj
dio kapitala nazivamo ()a!ni* i!i po()o+ani* -api)a!o*% (li! potp2no
je dr2kiji nain trans4ormisanja kapitala 2loeno& 2 predmete rada i
radn2 sna&2% /o9to se taj dio kapitala trans4ormi9e! 2 svakom
proizvodnom cikl2s2 zovemo &a pro*+#n+ivi* -api)a!o*/
S)a!ni -api)a!/ - 'redstva za rad tokom svoje 2potrebe postepeno
se tro9e% 'tepen to& tro9enja nije mo&2e precizno 2tvrditi% Moe se
procijeniti koliko e svako sredstvo imati svoj radni vijek ili radni
2inak% Onoliko koliko se procijeni vijek trajanja sredstava za rad!
toliko e ona i prenositi svoj2 vrijednost na novi proizvod% (mortizacija
je postepeno smanjivanje vrijednosti sredstava za rad i njihovo
preno9enje na nov2 vrijednost! odnosno novi proizvod% =ada se
sredstva za rad potp2no istro9e! 2zima se novac iz amortizaciono&
4onda i za nje&a k2p2j2 nova% /ostepeno tro9enje sredstava za rad
naziva se rabaenje! ali imamo jo9 i moralno rabaenje! &dje sredstva za
rad katkad i neistro9ena moraj2 da b2d2 izbaena iz proizvodno&
procesa i zamijenjena novim% , nekim sl2ajevima je neophodno da na
nov2 vrijednost b2de prenesena vea vrijednost od njihovo& stvarno&
tro9enja% 'itne opravke nee 2veavati vrijednost dato& sredstva za rad%
H
0ro*+#n+ivi -api)a!/ % (n&aovani kapital 2 oblik2 predmeta
rada i radne sna&e 2 cijelosti 2lazi 2 proizvodni proces! a iz procesa
izlazi 2tro9en 2 cijelosti% 6a nov2 proizvodnj2 n2no je pribaviti nove
sirovine i materijale% ez novih sirovina ne bi se mo&la nastaviti
proizvodnja% =apital koji je 2 42nkciji pribavljanja iznajmljivanja radne
sna&e poslije svako& proizvodno& procesa! 2 cijelosti biva 2tro9en%
?znajmljena radna sna&a nakon obavljeno& posla mora obnoviti svoj2
radn2 ener&ij2% Ot2d kapital koji se an&a2je za iznajmljivanje radne
sna&e biva 2 cijelosti 2tro9en% 6a novi proizvodni cikl2s mora se
pribaviti novi% ,tro9eni an&aovani kapital za iznajmljen2 radn2 sna&2
se prenosi 2 cijelosti na nov2 vrijednost% =apital koji se an&a2je za
nabavk2 predmeta rada i iznajmljivanje radne sna&e nije postojan% On
se 2 tok2 radno& procesa 2 cijelosti 2tro9i prenosei pri tom itav2
svoj2 vrijednost na novi proizvod% /o9to je nepostojan za svaki
proizvodni cikl2s se mora 2vijek iznova pribavljati pa &a zato zovemo
promjenljivim ili varijabilnim kapitalom%
Op!o1#ni -api)a! 2 i(-az r#n)abi!no()i/ % 'vrha 2la&anja 2
proces dr29tvene reprod2kcije jeste oplodnja kapitala% =apital 2loen 2
proces dr29tvene reprod2kcije pred2zetnik2 mora biti vraen 2vean%
Motiv 2la&anja zapravo i jeste oplo1ivanje kapitala% /red2zima ot2d i
razmi9lja &dje bi kapital mo&ao naj2nosnije 2loiti% On 2zima razliite
pretpostavke% Me12 pretpostavkama koje 2ti2 na izbor 2la&anja! od
posebno& s2 znaaja tro9kovi proizvodnje%
3a+*ovni -api)a!/ % (n&aovani kapital 2 proces2 reprod2kcije
stalno se trans4ormi9e! prelazei tako iz jedno& oblika vrijednosti 2
dr2&i% 6a 2tvr1ivanje porijekla zajmovno& kapitala od posebno& je
znaaja trans4ormacija sredstava za rad iz oblika 2 kojem se nalaze 2
svoje dr2&e oblike% @rans4ormacija sredstava za rad obavlja se relativno
d2&o! 2 nekim sl2ajevima to traje i po vi9e &odina% ' obzirom da
tro9enje i preno9enje vrijednosti sredstava za rad na novi prizvod traje
relativno d2&o! ali 9ta sa izdvojenim sredstvima 2 vremen2 dok s2 ona
na ekanj2% Radi se 2vijek o sredstvima koja se nalaze 2 novanom
oblik2% @a sredstva s2 imobilisana iz procesa reprod2kcije sve do
momenta izbacivanja otpisanih sredstava za rad iz 2potrebe% @ada se
trae mo&2nosti novo& an&aovanja%
.#
'redstva amortizacije mo&2 se najbolje 2potrijebiti kao zajmovni
kapital% /roces oplo1ivanja kapitala odvija se kontin2elno% )ohotci
zaposlenih se ne moraj2 odmah 2potrijebiti za k2povin2% (ko se zarade
ispla2j2 jednom mjeseno! ona se nee 2tro9iti odmah za k2povin2%
6arada e se rasporediti na takav nain 9to e se dio novca 2tro9iti
odmah! a dr2&i dio e se 2tro9iti sredinom mjeseca a ostatak pred kraj
mjeseca% :ovac koji e se 2tro9iti na samom kraj2 mjeseca moe sl2iti
kao zajmovni kapital%
..
"% /ojam me12narodno& kretanja kapitala
Me12narodno kretanje kapitala predstavlja trans4er realnih i
4inansijskih sredstava izme12 tazliitih zemalja! i s2bjekata tih zemalja!
sa odloenim kontratrans4erom za odre1eni vremenski period! 2 cilj2
ostvarivanja odre1enih ekonomskih i politikih interesa 2esnika 2 tom
trans4er2%
Me12narodno kretanje kapitala je nastalo dosta kasnije od
nastanka me12narodno& kretanja robe i 2sl2&a% :aime! nastanak
me12narodno& kretanja kapitala se vez2je za IA??? vijek! i to 2 sklop2
op9te& nepretka me12narodne tr&ovine%
Ovo kretanje kapitala jednim dijelom je kompenzatorno&
karaktera! odnosno vezan je za 4inansiranje platno& bilansa% Me12tim!
nje&ov najvei dio je a2tonomno& karaktera! 9to znai da nijje vezan za
kretanje ni me12narodne tr&ovine! a ni za kretanje platno& bilansa% Ovo
2kaz2je na to da me12narodno kretanje kapitala 2 kvantitativnim
pokazateljima nadma92je me12narodno kretanje roba i 2sl2&a%
Me12naordno kretanje kapitala ima veliki znaaj i za zemlje
izvoznice! i za zemlje 2voznice kapitala%
, zemljama izvoznicama se na taj nain omo&2ava: poveano
kori9enje kapaciteta! pro9irivanje tri9ta i novi tehnolo9ki razvoj! 9to
vodi poveanj2 pro4ita%
,voz kapitala 2 zemljama 2voznicama omo&2ava: dodatn2
ak2m2lacij2! tehnolo9ki pro&res! vei izvoz! ve2 zaposlenost! a time i
vee bo&atstvo%
."
-% Oblici me12narodno& kretanja kapitala
:aime! 2 zavisnosti koji od kriterij2ma se 2zimaj2 2 obzir!
postoji vi9e vrsta i oblika me12narodno& kretanja kapitala%
/rva znaajna podjela me12naordno& kretanja kapitala jeste
podjela sa stanovi9ta davalaca kapitala! i to na:
privatni kapital i
javni kapital%
/rivatni kapital predstavlja kapital koji odobravaj2 priavtne
kompanije! privatne banke i 4izika lica! a javni kapital predstavlja
kapital koji odobravaj2 dravne kompanije! dravne banke! dravni
4ondovi! ostale dravne 4inansijske instit2cije i me12narodne
4inansijske instit2cije%
/rema ronosti! me12narodno kretanje kapitala moe biti:
kratkorono ;sa rokom do jedne &odine<!
srednjorono ;sa rokom do pet &odina< i
d2&orono ;sa rokom preko pet &odina<%
@ako1e! kapital se mo podijeliti na:
kapital 2 novanom obil2 i na
kapital 2 robnom oblik2%
:ajznaajnija podjela me12narodno& kretanja kapitala se vr9i
prema vrstama to& kapitala! tako da na taj naina imamo:
me12narodno kretanje kapitala 2 oblik2 kredita!
me12narodno kretanje kapitala 2 port4olio oblik2 ;akcije!
obveznice i dr2&e hartije od vrijednosti< i
me12narodno kretanje kapitala 2 oblik2 direktnih
investicija%
.-
0% Me12narodno kretanje kapitala 2
oblik2 kredita
:aime! krediti se koriste za za 4inansiranje: obrtnih sredstava!
investicija i platno& bilansa% Ove kedite odobravaj2 me12narodne banke
i njihovi sindikati! kao i me12narodne 4inansijske instit2cije i
re&ionalne banke%
+edan dio ovih kredita se odobrava na d2&i rok! jedan na srednji
rok! a jedan dio na kratki rok% @ako1e! dio kredita m2ltilateralno&
karaktera! 2koliko ih odobravaj2 svjetske i re&ionalne banke! a dio je
bilateralno& karaktera! 2koliko ih odobravaj2 4ondovi i jedna zemlja 2
dr2&o zemlji%
)o poetka devedesetih &odina! krediti s2! po obim2! bili
znaajan oblik me12narodno& kretanja kapitala% =asnije s2 t2 2lo&2
pre2zeli port4olio plasmani! dok s2 .HH$% &odine samo obveznice
iznosile skoro koliko i me12narodni krediti%
?pak! krediti s2 jo9 2vijek znaajan oblik me12narodno& kretanja
kapitala%
.0
3% Me12narodno kretanje kapitala 2
port4olio oblik2
/ort4olio plasmani s2 nastali od en&leske rijei portfolio! 9to 2
prijevod2 znai investicija% :aime! to investiranje jeste investiranje 2
hartije od vrijednosti%
)va najznaajnija oblika port4olio plasmana s2:
obveznice i
akcije%
/oredo ovih oblika se javljaj2 jo9 i: hipotekarne zalonice!
mjenice! komercijalni zapisi i sl%
/rije ne&o 9to objasnimo obveznice i akcije ;kao osnovne vrste
hartija od vrijednosti<! prvo e mo ne9to rei 2op9teno o hartijama od
vrijednosti%
:aime! hartije od vrijednosti predstavljaj2 pisane isprave iji
zakoniti imalac moe ostvariti neko s2bjektivno &ra1ansko pravo
oznaeno na hartiji% 6akoniti imalac hartije je lice koje je kao imalac
prava oznaeno na samoj hartiji! odnosno na koje je hartija prenijeta!
dok je obavezno lice izdavalac hartije% =od hartija od vrijednosti
postoje dva prava D pravo na hartiji ;pravo svojine ili pravo zalo&e koje
za svoj objekt ima hartij2 kao tjelesn2 pokretn2 stvar< i pravo iz hartije
;po svojoj pravnoj prirodi to je stvarno! obli&aciono ili lansko pravo<%
Hartije od vrijednosti mo&2 biti:
stvarno - pravne ;sadre neko stvarno pravo npokretne ili
nepokretne stvari<!
obli&aciono - pravne ;sadre neko obli&aciono pravo! koje po
pravil2 &lasi na s2m2 novcaF to mo&2 biti: mjenica! obveznica!
ek! kreditno pismo< i
.3
hartije s pravom 2e9a ;sadre odre1ena lanska prava imaoca i
pravo 2e9a 2 dobiti dr29tvaF to je akcija<%
/rema nain2 kako se imalac hartije od vrijednosti le&itimi9e pri
ostvarenj2 prava iz hartije! i kako se prenose! hartije od vrijednosti
mo&2 biti:
hartije na donosioca ;prenose se predajomF npr% D l2trijski loz<!
hartije na ime ;imalac je oznaen na samoj hartijiF npr% D
obveznica< i
hartije po naredbi ;prvi imalac je oznaen na samoj hartijiF
prenose se indosamentom! pismenom kla2z2lom koja se stavlja
na pole1in2 hartije<%
Hartija od vrijednosti je isprava koja vlasnicima daje prava 2
odnos2 na emitente! 2 sklad2 sa zakonom i pod 2slovima emisije%
Jire reeno! hartije od vrijednosti s2:
K akcije koje &lase na dio kapitala akcionarsko& dr29tvaF
K obveznice kojima se emitent obavez2je da imaoc2 obveznice
2 rok2 njene dospjelosti isplati iznos nominalne vrijednosti
obveznice i 2&ovoren2 kamat2F
K certi4ikati o depozit2 kojima se emitent obavez2je da imaoc2
certi4ikata isplati iznos deponovanih sredstava sa
pripadaj2om kamatom 2 2tvr1enom rok2F
K 2&ovor o opciji za sticanje ili raspola&anje bilo kojom
hartijom od vrijednosti ;opcija<F
K 2&ovor za sticanje ili raspola&anje bilo kojom hartijom od
vrijednosti koja e biti ostvarena 2 b2d2nosti! i to na dan i
po cijeni 2tvr1enim 2&ovorom na dan zaklj2enja 2&ovora
;4j2ers<F
K jedinice 2 kolektivnim investicionim 9emama izdate 2 sklad2
sa posebnim zakonomF
K dr2&i 4inansijski instr2menti koji se propisima =omisije za
hartije od vrijednosti odrede kao hartije od vrijednosti! ne
2klj22j2i: ek i mjenic2F dravni zapis sa rokom dospjea
do kraja b2detske &odineF komercijalne hartije od
vrijednosti ;2p2tnice! kreditno pismo! konosman! tovarni list!
.$
skladi9nica<F dr2&i instr2ment za koji =omisija 2tvrdi da nije
hartija od vrijednosti%
itni elementi dematerijalizovane hartije od vrijednosti s2:
oznaka vrste hartije od vrijednostiF
oznaka klase i broj serijeF
4irma! sjedi9te i adresa emitenta hartije od vrijednosti i
nje&ova oznaka 2 re&istr2 emitenata kod =omisijeF
nominalna vrijednostF
obaveze emitenta i prava i obaveze vlasnika hartije od
vrijednosti i nain nje&ovo& ostvarivanjaF
mjesto i dat2m emisijeF
imena lica ovla9enih za zast2panje emitenta%
/ost2pak emisije hartija od vrijednosti ob2hvata:
K dono9enje odl2ke o emisijiF
K podno9enje zahtjeva =omisiji radi dobijanja odobrenja
za javn2 pon2d2! odnosno za evidentiranje emisijeF
K zaklj2ivanje 2&ovora izme12 emitenta i Lentralne
)epozitarne (&encijeF
K sainjavanje prospekta i objavljivanje javno& poziva za
2pis i 2plat2 hartija od vrijednosti! kao i objavljivanje
rez2ltata javne prodajeF
K 2pis emisije 2 re&istar emitenata kod =omisije i 2pis
hartija od vrijednosti na ra2ne k2paca kod Lentralne
)epozitarne (&encije%
Bmisija hartija od vrijednosti vr9i se p2tem javne pon2de% +avna
pon2da hartija od vrijednosti je prodaja na osnov2 javno& poziva za
2pis i 2plat2 hartija od vrijednosti% Bmisija hartija od vrijednosti p2tem
javne pon2de vr9i se na osnov2 prethodno& odobrenja =omisije%
/rospekt je javni poziv za 2pis i 2plat2 hartija od vrijednosti koji
sadri in4ormacije neophodne da investitor moe stvoriti realn2 slik2 o
imovini i obavezama! &2bitk2 i dobitk2! 4inansijskom poloaj2 i
perspektivama emitenta! kao i o pravima sadranim 2 hartijama od
vrijednosti na koje se odnosi prospekt%
.8
@r&ovanje hartijama od vrijednosti obavlja se na tri9tima hartija
od vrijednosti! koja se osnivaj2 radi stvaranja 2slova za povezivanje
pon2de i traenje hartija od vrijednosti%
/oslove tri9ta hartija od vrijednosti obavljaj2 berze%
erza se osniva kao akcionarsko dr29tvo 2 sklad2 s odredbama
zakona kojim se 2re12j2 pred2zea i odredbama zakona o hartijama od
vrijednosti% 'pecijalizovana berza je berza na kojoj se tr&2je samo
pojedinim vrstama hartija od vrijednosti% Arsta hartija od vrijednosti za
koje je berza specijalizovana navodi se 2 4irmi berze%
3%.% Obveznice
Obveznice spadaj2 2 kate&orij2 hartija od vrijednosti
instr2menata d2&a% Ova kate&orija hartija od vrijednosti odraava
kredite! tj% d2niko - povjerilake odnose% , svijet2 postoji veliki broj
pojmova kao 9to s2: note! debent2re! bonds! itd%! kojima se oznaavaj2
hartije od vrijednosti - instr2menti d2&a%
Obveznice moemo de4inisati kao hartije od vrijednosti koje
svome vlasnik2 &arant2j2 isplat2 kamate i &lavnice po 2naprijed
2tvr1enom redosljed2% :a primjer! za d2&orone obveznice isplata
kamate se vr9i naje9e dva p2ta &odi9nje! na osnov2 prezentacije
k2pona! dok se isplata &lavnice vr9i na dan dospjea obveznica%
6a obveznice se esto sree naziv hartije od vrijednosti sa
4iksnim prinosom! po9to je kamatna stopa 4iksna i 2napred poznata%
Ovakva de4inicija obveznica nije 2 potp2nosti adekvatna! jer postoje i
obeznice sa promjenljivom kamatnom stopom! i prihodne obveznice!
iji je prihod varijabilan%
Obveznica! kao vrijednosni papir! sadri: oznak2 da je rije o
obveznici! 4irm2! tj% naziv i sjedi9te izdavaoca obveznice! 4irm2!
odnosno ime k2pca obveznice! novani iznos na koji &lasi obveznica!
.5
visin2 kamatne stope! rokove otplaivanja &lavnice i kamate! mjesto i
dat2m izdavanja! kontrolni broj obveznice i 4aksimil potpisa ovla9enih
lica izdavaoca i k2pca obveznice%
:aime! postoji vi9e vrsta obveznica% /rema nain2 ostvarivanja
prava na naplat2 2loeno& kapitala! obveznice mo&2 biti:
na ime i
na donosioca%
/rema si&2rnosti naplate! mo&2 biti:
ne&arantovane i
&arantovane obveznice%
/rema dohotk2 koji donose investitor2! razlik2j2 se obveznice sa:
4iksnom kamatnom stopom!
promjenljivom kamatnom stopom i
sa pravom 2e9a 2 dobiti%
, zavisnosti od roka dospjea! obveznice se mo&2 podijeliti na:
kratkorone ;do &odin2 dana<!
srednjorone ;do pet &odina< i
d2&orone ;preko pet &odina<%
6atim prema val2ti na koj2 &lase! razlik2j2 se:
obveznice 2 domaoj val2ti i
obveznice 2 stranoj val2ti%
/rema vrsti emitenata! obveznice se mo&2 podijeliti na:
obveznice javno& sektora i
obveznice privatno& sektora%
.H
/ored ovih vrsta! spominj2 se jo9 i neisk2pljive i otk2pljive
obveznice%
:eisk2pljiva obveznica je obveznica koja ima neke karakteristike
d2&orone obveznice! a i izvjesne karakteristike akcije% Alasnik2
obezbje12je 4iksn2 kamat2! ali on ne 2estv2je 2 2pravljanj2
pred2zeem koje je t2 obveznic2 emitovalo% /o tome je slina obinoj
d2&oronoj obveznici% Obaveza pred2zea da ispla2je 4iksne kamate
nije vezana za 4inansijski rez2ltatF 4iksna kamata na neisk2pljive
obveznice plaa se o rok2 dospea! kao i svaka dr2&a obaveza% :ema
4iksirani rok dospjea! 9to znai da je ona trajni izvor 4inansiranja ;9to
pak ne znai da je izdavalac ne moe otk2piti tj% pov2i! ako to vlasnik
prihvata! po em2 je slina akciji<%
Otk2pljive obveznice s2 obveznice s 4iksnom kamatom koje
njihovi imaoci mo&2 da naplate 2 odre1enom tren2tk2! prije dospea! a
po nominalnoj ceni% :jihovi vlasnici e to 2initi kada na tri9t2 poraste
kamatna stopa 2 odnos2 na kamatn2 stop2 koj2 te obveznice nose% Ova
vrsta obveznica 2vedena je osamdesetih &odina%
3%"% (kcije
Ovdje se razlik2j2 dva znaenja:
2dio koji svaki 2esnik 2 akcionarskom dr29tv2 ima
2 imovini dr29tva ;nje&ov osnovni 2dio<F
isprava pomo2 koje njen imalac stie pravo 2e9a
2 raspodjeli dobiti akcionarsko& dr29tva ;dividende<%
Osnovni kapital dr29tva podijeljen je na akcije ija je najnia
nominalna vrijednost odre1ena zakonskim propisima% Maksimalna
nominalna vrijednost se odre12je stat2tom dr29tva! odnosno 2&ovorom
zaklj2enim izme12 2esnika 2 dr29tv2%
"#
/od pojmom akcija naje9e se podraz2mijeva isprava koja se
izdaje 2esnik2 dr29tva koji 2plati svoj 2dio i na osnov2 koje se stie
pravo kako na 2e9e 2 or&anima 2pravljanja dr29tva tako i 2 raspodjeli
nje&ove dobiti%
(kcija predstavlja hartij2 od vrijednosti koja simboliz2je
vlasni9tvo% @o je! 2 stvari! vrijednosni papir koji dokaz2je d2&orono
2la&anje 2 pred2zee! bank2! dr2&2 4inansijsk2 or&anizacij2 ili dr2&o
pravno lice koje moe sticati dobit%
(kcije se izdaj2! po pravil2! 2 oblik2 hartija od vrijednosti koje
&lase:
na ime ili
na donosioca%
Mo&2e je i izdavanje akcija po naredbi% /ravilo je da se akcije
mo&2 prenositi bez obzira kako je vlasnik odre1en%
(kcije na donosioca s2 akcije iji se vlasnik ;imalac< smatra
nepoznatim i neodre1enim akcionarem ;imalac nije poimenino
naveden<% , slo&2 akcije mora biti naznaeno da njen donosilac ima sva
prava predvi1ena odl2kom o izdavanj2 akcija i stat2tom akcionarsko&
dr29tva% Alasnik ove akcije moe da zahtijeva isplat2 objavljene
dividende! kao i ostvarivanje svih dr2&ih prava koja proisti2 iz
vlasni9tva nad tom klasom akcija% /renose se bez o&ranienja D prostom
predajom iz r2ke 2 r2k2! za 9to je potreban samo obian do&ovor! te s2
zbo& to&a veoma po&odne za tr&ovin2% /retpostavlja se da s2 imaoci
ovih akcija njihovi zakonski vlasnici! dok se ne dokae s2protno%
Razlik2j2 se prema serijskom i kontrolnom broj2% (ko akcionarsko
dr29tvo izdaje vi9e serija akcija na donosioca! onda se one mo&2
razlikovati i prema broj2 serije! ali i po nominalnom iznos2 na koji
&lase%
(kcije na ime se izdaj2 na ime njihovo& vlasnika ;imaoca< i 2
njima je navedeno ime ili 4irma! mjesto stanovanja i zanimanje
vlasnika% @i podaci se moraj2 2nijeti 2 knji&2 akcionara akcionarsko&
dr29tva ;akcionarsk2 knji&2<% Osnivake akcije se naje9e izdaj2 kao
akcije na ime! ali nije obavezno% (kcije na ime mo&2 &lasiti samo na
".
jedno lice! pravno ili 4iziko! kada pravo koje je 2 toj akciji
za&arantovano moe ostvariti samo lice koje je 2 njoj naznaeno! tj%
2pisano 2 knji&2 akcionara! ili nje&ov pravni nasljednik% Mo&2 se
prenostiti indosamentom D pismenom izjavom na samoj ispravi! kao i
predajom akcije% 'tat2t akcionarsko& dr29tva moe predvidjeti prenos
takve akcije samo 2z nje&ov2 sa&lasnost% @ada je rije o tzv%
vink2liranoj akciji na ime! koja je! prema zakonskoj re&2lativi! hartija
od vrijednosti po naredbi% =arakteristika tih akcija je da je njihov
promet otean%
(kcije se dijele:
' obzirom na vreme kada se izdaj2! na :
privremene ;obino se izdaj2 prilikom osnivanja dr29tva! i
traj2 sve dok imalac takve akcije ne 2plati 2 potp2nosti
odre1en2 svot2 na ime svo& 2djela 2 dr29tv2! nakon e&a
se privremene akcije povlae i zamjenj2j2 se stalnim< i
stalneF

' obzirom na sadrin2 prava koje daj2 imaocima!
na:
obine ;imaoci ovih akcija 2ivaj2 prava koja s2 stat2tom
predvi1ena za sve 2esnike dr29tva< i
prioritetne ;imaoci ovih akcija imaj2 izvjesne privile&ije 2
odnos2 na ostale 2esnikeF obino imaj2 pravo na ve2
dividend2! pravo da prvenstveno oni b2d2 birani 2 or&ane
2pravljanja dr29tva i sl%F izdaj2 se naje9e prilikom
poveavanja osnovno& kapitala dr29tva! a obino s2
namijenjene novim akcionarima<%
' obzirom na k2pca kojima je namijenjena! na:
javne ;eksterne< i
privatne ;interne< emisije%
' obzirom na pravo &lasanja! na:
""
proste ;svaka akcija nosi jedan &las< i
pl2ralne ;manjina im avei broja &lasova 2 odnos2 na
vein2 ostalih akcionara<%
' obzirom na redosijed emisije i proced2re emitovanja! na:
osnivake i
akcije narednih emisija%
'lino kao i obveznice! i akcije s emo&2 podijeliti na &arantovane
i ne&arantovane%
(kcije se me12sobno razlik2j2 i po broj2 &lasova koji pripadaj2
imaocima prilikom dono9enja odl2ka 2 or&anima dr29tva%
'a stanovi9ta vlasniko& rizika! akcije s2 riziniji 4inansijski
instr2ment od obveznica! jer akcionarsko dr29tvo prvo mora da isplati
kamate na izdate obveznice! pa tek onda da raspodjelj2je dividende%
Me12tim 2 2slovima in4lacije akcije s2 manje rizini 4inansijski
instr2menti% (kcije imaj2 varijabiln2 dividend2 koja zavisi od visine
dobiti pred2zea%
@ri9na cijena si&2rnih akcija je njihova sada9nja vrijednost! koja
je dobijena na osnov2 diskontovanja b2d2ih prihoda od akcija po
od&ovaraj2oj stopi prinosa% @ri9na cijena rizinih akcija sadri pored
si&2rnih prinosa i premij2 za rizik! koja raste sa poveanjem rizika%
Random alk ;sl2ajni ili nesi&2rni hod< je naziv za kretanje
tri9nih cijena akcijaF dnevno kretanje cijena akcija djel2je haotino i
nepredvidivo! ali op9ti indeks cijena akcija ;npr% )oM-+ones indeks<
pokaz2je 2zlazno kretanje na d2&i rok%
=oe4icijent koji mjeri stepen rizinosti svake akcije naziva se
beta koe4icijent! i on predstavlja odnos izme12 rizinosti date akcije i
op9te& nivoa rizinosti cijelo& tri9ta akcija i procjenj2je se 2obiajenim
statistikim metodama%
"-
(kcionar je 4iziko ili pravno lice koje je vlasnik akcija 2
akcionarskom dr29tv2 i koje kao takvo vr9i svoja imovinska i
korporacijska prava 2 akcionarskom dr29tv2F k2povinom akcija stie
pravo na prisvajanje dividendi! i rezid2alni je povjerilac neto imovine
akcionarsko& dr29tva%
$% Me12narodno kretanje kapitala 2 oblik2
direktnih investicija
?zme12 akcija i direktnih stranih investicija! pored slinosti!
postoje i znaajne razlike%
/rije sve&a! kod akcija se vlasnik rijetko bavi vo1enjem poslova
s2bjekta 2 koji je kapital i 2loio% On to obino radi preko odre1ene
&r2pe eksperata kojima daje povjerenje%
=od direktnih 2la&anja! kapital investitor! osim 9to 2lae kapital!
i sam se an&a2je 2 proizvodnji i prodaji! 2 oblasti razvoja! tehnolo&ije!
4inansija! te na taj nain i 2estv2je 2 ostavrivanj2 dohotka i dobiti! ali
tako1e i snosi odre1eni rizik po osnov2 2la&anja%
)r2&a bitna razlika se sastoji 2 tome 9to direktna strana 2la&anja!
osim 2 oblik2 akcija! mo&2 biti i 2 oblik2 2djela! odnosno dr29tva sa
o&ranienom od&ovorno92%
:aime! direktna strana 2la&anja mo&2 biti potp2no vlasni9tvo
jedno& ili vi9e stranaca! ili! pak 2 s2vlasni9tv2 sa domaim s2bjektima%
)irektna strana 2la&anja imaj2 svoj odre1eni rizik! ali t2 se
izdvajaj2 i odre1ene prednosti! kao 9to s2:
Kzajedno sa kapitalom an&a2j2 se lj2dski rad i sredstvaF
"0
Klak9e se obezbje12je kontrola tri9taF
Ktehnolo&ija se kompletnije i rentabilnije plasira i koristi 2koliko
njom direktno 2pravlja vlasnik! koristei svoje isk2stvoF
Kp2tem direktnih 2la&anja se naj2nosnije koriste proizvodni
standardi i tr&ovaka marka proizvodaF
Ktrans4er kapitala postaje inte&rlani dio proizvodnje! prodaje i
4inansija! kao i 2pravljanja pred2zeem! 9to omo&22je
ekonomij2 obima proizvodnje! poveanje dobiti! te
smanjivanje rizika i &2bitaka 2 poslovanj2%
"3
6 a k lj 2 a k
Me12narodno kretanje kapitala je vremenom postalo sastavni dio
svakodnevno& ivota i bez nje&a se svjetski proces reprod2kcije ne bi
mo&ao ni zamisliti%
:aime! kada s2 2 pitanj2 zemlje izvoznice! izvoz kapitala
omo&2ava poveano kori9enje kapaciteta! zatim pro9irivanje tri9ta i
novi tehnolo9ki razvoj! 9to se 2 s29tini svodi na poveanje pro4ita!
posebno 2 srednjem i d2&om rok2%
=ada je rije o zemljama 2voznicama! 2voz kapitala omo&2ava
dodatn2 ak2m2lacij2! zatim tehnolo9ki pro&res! vei izvoz! ve2
zaposlenost i samim tim i vee bo&atstvo! a sve to 2z pretpostavk2 da se
kapital dovoljno plasira i racionalno koristi%
"$
7 i t e r a t 2 r a:
O(novi #-ono*i+#4
za ?A razred ekonomske 9kole!
Milorad ,nkovi!
eo&rad .HHH% &odine
0o!i)i5-a #-ono*i+a!
)r )ra&olj2b )ra&i9i! )r o&dan ?li!
)r ranko Medojevi! )r Milovan /avlovi!
eo&rad! "###% &odine
"8