Deniz Sarı İtç Ve Otç'de Batı Anadolu'Nun Kültürel Ve Siyasal Gelişimi

D.Sar T ve OTde Bat Anadolunun Kltrel ve Siyasal Geliimi M.A.S.R.O.P. 7: 112-249.
112

LK TUN AI VE ORTA TUN AINDA BATI ANADOLUNUN KLTREL VE
SYASAL GELM
1

Deniz SARI

Anahtar Kelimeler: Bat Anadolu, lk Tun a, Orta Tun a, anak mlek Gruplar, Kltr
Blgeleri, Arzawa lkeleri
Keywords: Western Anatolia, Early Bronze Age, Middle Bronze Age, Pottery Groups, Cultural
Regions, Arzawian Lands

ABSTRACT

Cultural and Political Development of Western Anatolia in the Early and Middle Bronze Ages
According to the evidence indicated by archeological material from the Early Bronze Age, it is
highly possible that a new organization emerged in terms of cultural and political aspect in Western
Anatolia. This becomes especially apparent by the emergence of local pottery distribution areas. They
indicate, perhaps, the areas controlled by the local political powers indirectly. Architecture and
archaeological finds from the succeeding phases of the Early Bronze Age support the theory of the
emergence of more dynamic local political powers and urbanism parallel to this development. The
region increased its cultural and commercial relations with the far distant areas, as these kingdoms
gained more and more political and economical power. One of the most critical problems awaiting
here to be solved is if there is any relation between these local kingdoms and the west Anatolian
lands of the Second Millennium B.C. mentioned in the Hittite texts. In the light of the new reseach
the thesis examines the cultural and political development of western Anatolia, from the beginnings up
to the end of the Early Bronze Age and looks for possible answers to clarify what kind of a relation
existed between the EBA kingdoms and the lands of the 2
nd
Millennium Western Anatolia, in other
words if the lands are the succesors of the EBA local political powers.

1
Bu alma stanbul niversitesi ile Strasbourg niversitesi arasnda imzalan ift Danmanl Tez Projesi (Co-
tutelle) kapsamnda tamamladm doktora tezimin kapsaml bir zetidir. Bu srete benden desteini, emeini,
deneyimlerini ve birikimini esirgemeyen tez danmanm, deerli Hocam Prof. Dr. Turan Efeye ve
Strasbourgta geirdiim alma dnemlerinde bana her konuda destek olan ikinci danmanm Prof. Dr.
Dominique Beyere en iten teekkr bir bor bilirim.
Yrd.Do.Dr. Deniz Sar, Bilecik eyh Edebali niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi, Arkeoloji Blm,
denizsari@gmail.com


113

GR

teden beri Anadolunun sk sk Asya ile Avrupa arasnda bir kpr rol oynad vurgulansa da,
zellikle ulam imknlarnn daha snrl olduu tarihncesi dnemlerde, aratrmalar bunun tam tersi
bir durumun sz konusu olduunu gstermektedir. tarafnn denizlerle evrili olmas, dou
tarafnda da ulam zorlatran yksek da sralarnn yer almas ve kendine yetebilmesini salayan
zengin doal kaynaklar, Anadolu yarmadasnn nemli lde komu blgelerden izole olmasna yol
amtr. Bu durum yarmadada Neolitik dnemden, en azndan M.. 2. binyl sonlarna kadar, sadece
blgeye zg yresel kltrlerin ve zamanla da siyasal glerin ortaya kmasna zemin hazrlamtr.
Sz konusu bu oluumlar burada, bu konuda yaplan daha nceki deerlendirmelere dayanarak anak
mlek Grubu ve Kltr Blgesi olarak tanmlanmtr.
Bat Anadolu anak mlek gruplar ve kltr blgeleri ile ilgili grler ilk defa 1940l yllarda
K. Bittel tarafndan ortaya konur. Bittel, Bat Anadoluda lk Tun anda ortaya kan ve
snrlarn byk oranda yerel anak mlek geleneklerinin belirledii farkl kltr gruplarndan sz
eder
2
. A. Goetze 1957 ylnda, Anadolu ve dou Akdeniz kltrlerini karlatrarak Anadoluda
kendine zg bir kltrel btnln sz konusu olduunu vurgular. Bu btnln iinde ayrca
yresel baz farkllklar gsteren alt gruplarn yer aldn belirtir
3
. 1960l yllarda ise J. Mellaart ve
D.French yeni kaz ve yzey aratrmalarnn nda yerel anak mlek gruplarnn varlndan sz
ederler ve gruplarn snrlarn izerler
4
. Son yaplan almalar dorultusunda, T. Efe kltr
blgelerini yeni bir yorumla ele almtr. Ona gore; Bat Anadoludaki 3. binyln ilk yarsnda (T I-
II) snrlarnn byk oranda anak mlee gre saptand kltr blgeleri sz konusudur. Kltr
blgeleri iinde birbirleri ile yakn ilikili yerel anak mlek gruplar yer alr. T Iin balarnda
ekillenen bu blgeler varlklarn, ok az deiiklerle T IIde de srdrr ve anak mlek
gruplarnn snrlar T IIde daha belirgin bir hal alr. Bu durumu, byk olaslkla kltrel ve
siyasal ve belki de etnik yaplanmadaki devamlln yansmas olarak yorumlar
5
. T. Efe, Bat
Anadoluda anak mlek yaylm blgelerinin belki de dolayl olarak yerel siyasal glerin nfuz
blgelerini gsterebilecei tezi zerinde durmaktadr
6
. Bat Anadolunun Orta Tun andaki
kltrel ve siyasal geliimine dair aratrmalar ise yok denecek kadar azdr. lk Tun alar boyunca
Bat Anadolu sahil ve i kesimler olmak zere ortak bir kltr yanstmaktadr. OTde gney Ege
sahili Minos kltrnn ve dnemin sonundan itibaren de tm Ege sahilleri Miken kltrnn bir

2 Bittel 1942:186, Bittel 1945.
3 Goetze 1957:129.
4 Lloyd-Mellaart 1962: 138, Harita IV; French 1969a: fig. 30a; French 1969b: 19;
5 Efe 1988: 89; Efe 2003b:89; Efe 2004: 15-29; Efe Ay Efe 2007: 251-268.
6 Efe 2004: 23-24.

114

paras olurken, Bat Anadolu ise Orta Anadolu ile btnleir. T. Efe, Bat Anadolunun OTye
Gei Dneminden itibaren kltrel ve belki de siyasal olarak giderek Hitit ekirdek blgesi olan Orta
Anadolu ile btnletii grn ortaya koymutur
7
.
Anadolu, Yakn Douda zel bir konuma sahip olduu gibi burada ayn zamanda prehistorik
dnemlerde ortaya kan kltrler, Mezopotamya, Dou Anadolu, Ege Dnyas ve Balkanlar gibi
komu blgelerle kyaslandnda, Neolitik alardan bu yana sregelen bir orijinallik, kltrel
btnlk ve sreklilik sergiler
8
. Bat Anadolu Uygarl olarak da tanmlanan
9
bu btnlk,
birbirleriyle ortak zellikler ieren ve paralel gelime gsteren bir kltrler mozayiidir
10
.
Arkeolojik malzemenin geliiminde izlenen krlmalar dikkate alnarak, burada Bat
Anadolunun kltrel/siyasal geliimi mimari, anak mlek, kk buluntular ve yazl belgeler
nda 7 ana geliim evresi altnda incelenmitir:

1) T IA-lk Tun ana Gei Evresi-gelikin kyler (M.. 3200-3000/2900)
2) T IB-Ge lk Tun a I- Tahkimli yerlemeler (M.. 3000/2900-2700)
3) T II- lk ehircilik (M.. 2700-2400)
4) T III A-Yerel Krallklar Dnemi (M.. 2400-2200)
5) T III B-OTye Gei Dnemi - Anadoluda Kltrel/Siyasal (?) Btnleme
(M.. 2200-1900/1800)
6) Erken OT -Asur Ticaret Kolonileri Dnemi (M.. 1900/1800-1650)
7) Ge OT-Eski Hitit Dnemi (M.. 1650-1500)
11

1 LK VE ORTA TUN ALARINDA BATI ANADOLU MMARS

evre blgelerden ksmen izole olmu Anadolu yarmadasnda daha Neolitik dnemden itibaren
blgeye zg mimari bir tarz olumaya balam ve zamanla deien artlara paralel olarak gelime
gstermitir; T balarnda ise iinde yresel kltr blgelerine gre baz farkllklarn da barnd
karakteristik eklini almtr. Dolaysyla bugn, kendine zg zellikleriyle bir Bat Anadolu T
mimarlndan sz edebilmekteyiz.

7 Ibid: 23.
8 Erin 1993.
9 Alkm 1968: 247; Efe 2003a: 126.
10 Efe 2004: 15.
11 Eski Hitit Dnemi iin verilen tarihlerde Orta Kronoloji esas alnmtr.

115

1.1 T IA (lk Tun ana Gei Evresi)-Gelikin Kyler (M.. 3200-3000/2900)
1.1.1 Kuzeybat Anadolu ve Dou Ege Adalar

Troya: Troyada Troya Ia ve daha ncesine ait tabaka Schliemann yarmasnda yer alan D5
plankaresinde aa karlmtr. Troyann bu en eski tabakas Troya Ib evresinden bir hiatusla
ayrlmaktadr. Korfmann, Kumtepe IB evresine tarihlendirdii bu evreyi de Denizsel Troya
Kltrne dahil etmektedir. Blegenin 103 nolu ev olarak adlandrd apsisli yap ortada
bamszdr. Troyada devam eden evrelerde bu tip yaplara rastlanmaz. Bu evre iin herhangi bir
yerleim modeli sunulamamaktadr
12
.
Kumtepe: Kumtepede 1993 ylnda yaplan kurtarma kazsnda genel bir yerleim plan
saptanamamtr. Burada olaslkla dikdrtgen planl olan yan yana iki oda yer alr. Alttaki evre byk
olaslkla Troya Iden daha eskidir. Dikdrtgen planl olan yan yana iki oda olarak anlan yaplarn
hemen kuzeydousundaki dier ta deli dikdrtgen yapnn duvarnn bir kesi ite hafif
yuvarlanmaktadr. Bu yapda tam bir apsis uygulamas yerine duvarlarn hafif yuvarlatlmas, Tnin
ileriki aamalarndaki keli evlerine geii dndrmektedir
13
(ek.1A).
Poliochni ve Myrina: T IAya tarihlendirilen Poliochni Siyah evreye ait mimari kalntlar olduka
dar bir alanda aa karlmtr; dolaysyla yerleme modeli hakknda yeterli bilgi sahibi deiliz.
Byk ihtimalle yerlemenin orta kesimini kapsayan Siyah evrede oval ve de apsisli yaplar sz
konusudur. Apsisli ve oval yap gelenei adann batsnda yer alan Myrinada da karmza kar (ek.
1B)
14
.
Bakla Tepe: Tye gei dneminde (T IA) Bakla Tepede Izgara/Kanal planl yap gelenei
hakimdir
15
. Evler, geni bir alana yaylarak ulam kolaylatran akl deli sokaklarla birbirinden
ayrlmaktadr. D duvarlar dzensiz talardan ina edilmi apsisli uzun evler, i ksmda 7-8 ta
srasndan veya ahaptan oluan zgaralara sahiptir. Evin gerek taban bu zgaralar zerine
oturtulmutur (ek. 1C). Izgaralar arasnda bolca karbonlam buday bulunmutur. Bu da bu tip
yaplarn, en azndan zgaral kesimlerinin tahl deposu olarak kullanldn gstermektedir. Yaplarn
nnde ante kntlarna rastlanmamtr. Duvarlarn ve atlarn dal -rg tekniinde yapld
anlalmaktadr. Evlerin apsisli ksmnn atsnn olmad, bu ksmn avlu olarak kullanld
dnlmektedir
16
.

12 Korfmann 1994: 330; Korfmann 1997: 215; nlsoy 2006: 133.
13 Korfmann et al. 1995: 246.
14
Cultraro 2004: 22.
15 Bu evre kaz raporlarnda GK olarak gemektedir, kaz bakan anak mlek buluntularndan yola karak bu evreyi
Kumtepe B evresine dahil etmektedir; gerek bu durum referans alnarak gerekse Kumtepe B ve Troya Ia ile mimari
geleneklerdeki benzerlikten dolay Bakla Tepe GKnin son katlar burada Tye gei dnemi olarak deerlendirilmitir.
16 Erkanal-zkan 1998: 412-414; Erkanal-zkan 1999: 342-346.

116

1.1.2 kuzeybat Anadolu

Klloba: Eskiehir ili snrlar iinde, Yukar Sakarya ovasnda yer alan Kllobada T ye gei
evresine (T IA) ait mimari kalntlar Bat koni 5-3. Tabakalardan bilinmektedir (ek. 1D). Bu
dnemde yerleme dta gayet belirgin zikzaklar yapan kerpi bir surla evrilidir. Surun dnda
ortama 3 m geniliindeki yma ham toprak yer alr. Bunun da nnde bir duvarn bulunup
bulunmad, dier bir deyile, iki kerpi duvarn arasnn ham toprakla doldurulmu olduu henz
tam kesinlik kazamamtr. Evler arka taraflarndan sura bitiik olarak ina edilmitir. Bunlar byk
olaslkla n tarafta avluya almaktadr. Dikdrtgen mekanlardan bazlar sur boyunca
yerletirilmitir. Burada henz yan yana bitiik ina edilmi megaron veya megaronumsu plan veren
uzun evler olumamtr. Bu evre Demircihykte temsil edilmemektedir. Dolaysyla bu plan, T I
ve II dnemlerinde Demircihykte sz konusu olan Anadolu Yerleim Plannn nc bir evresini
temsil etmi olabilir
17
. Klloba TIA yerleim plan, Bat Anadoluda uzun bir sre devam edecek
olan bir mimari gelenein nc bir evresini vermesi balamnda byk nem tar.

ekil 1 Tye Gei Dnemi yerleim planlarna ait rnekler
1.2 T IB/Ge lk Tun a I/ Tahkimli yerlemeler (M.. 3000/2900-2700)
Troya: Troyada T Iin ikinci evresi (T IB) erken Troya I yerlemesini kapsamaktadr. Ib
evresinden itibaren Troyada yerleim plannda bir deiiklie gidilmitir. Bu yeni planda yan yana
dizilmi birbirine paralel dou -bat ynnde uzun evler yer almaktadr. Bunlar tek bir mekandan

17 Efe 2003c: 265-282.

117

oluur ve mterek duvarlara sahiptirler. Blegenin 102 olarak numaralandrd yap, blgede bu
dnem iin karakteristik olan balksrt tekniiyle ina edilmi ve kaln bir bir ekilde svanm olan bir
duvara sahiptir. Blegen bu evi megaron olarak tanmlar. Balksrt ina teknii benzeri mimari
gelenekleri yanstan Kumtepe
18
ve Beik-Yasstepede
19
de karmza kar. Troya I yerleimi
bandan itibaren bir sur ile evrilidir. Birka defa yenilenen sur, gneye doru geniletilmitir
20
.
Poliochni: T IBye tarihlendirilen Poliochni Mavi evrede yerleme bir surla evrilir. Girilerde
bastiyonlar yer alr. Yerlemenin bu dnemde etrafn evreleyen surun savunma amal deil, toprak
kaymasna kar bir nlem olarak ina edildii sylenmektedir
21
. Yerlemenin sahil kesiminde Mavi
evrenin erken evresine ait bir iskele aa karlmtr
22
. Mavi evrede, kamusal ilevi olabilecek
yaplara ait bir delil ele geirilememitir. Drtgen planl birbirine bitiik evlerin duvarlar genelde
ortaktr, ok az sayda evde bamsz duvarlara rastlanr
23
.
Thermi: Thermide IT Ie tarihlendirilen I-III. Yerlemeler mimari planlamada bir devamllk
gsterir. Thermide I. Yerlemede, yerlemenin surla evrili olup olmad kesinlik kazanmamtr.
Evler radyal alml olarak ina edilmitir. Ta deli dar sokaklara alan evlerin arka duvar ayn
zamanda yerlemenin snrn oluturur (ek. 2A)
24
. Yerlemenin ana girii iki taraftan bastiyonlarla
desteklenmitir. Sokaklara alan uzun evlerin duvarlar ta rgldr. Dizi halinde ayn duvarlar
paylatklar iin bu tr evlere sra evlerde denilmektedir. Evlerin dz damlar birbirleriyle
birlemekte, bylece ayn blok iindeki evlerin atlar ortak kullanlmaktadr
25
. I. Yerleme de ok
byk volkanik bloklar kullanlmtr. I. ve II. yerlemelerde kerpi tula kullanlp kullanlmad
anlalamamtr. III. Yerlemede kerpi tula kullanlmtr. I. yerlemede balks rt duvar teknii sz
konusudur
26
. Daha youn bir iskann sz konusu olduu Thermide III. Yerlemede, ilk kez
yerlemeyi evreleyen sura ait temeller ortaya karlmtr.
Bakla Tepe: T IBde yerlemede ta deli sokaklara alan uzun evlerden oluan ve surla evrili
yerleme dzeni sz konusudur. Savunma duvarlarnn nnde, fazla dik olmayan yamalarda bir
hendek alm ve bu hendein kenarlar destek duvarlaryla takviye edilmitir. Bu evrede Izgara plan
gelenei artk uygulanmaz; Byk olaslkla radyal bir yerleim dzeni sz konusudur. Birden fazla
mekana sahip evlerin mterek ara duvarlar vardr
27
.
Liman Tepe: Liman Tepede VI. tabakadan bilinen T I yerlemesi sokaklar tarafndan
snrlandrlan uzun evlerin oluturduu yap bloklarndan (insula) meydana gelmektedir; genellikle

18 Korfmann et al. 1993: 249, Abb. 14.
19 Korfmann 1986: 231; 1987a: 263; Korfmann 1988: 131-132.
20 nlsoy 2006:133-135, Abb. 4; Blegen et als., 1950: 89,92, fig 426.
21
Tin 1997: 226-227.
22
Traverso 1997: 60.
23
Ibid.:58.
24
Kouka 2002: 27.
25 Erkanal- zkan 1997: 266.
26 Lamb 1936:7.
27 Erkanal-zkan 1997: 264; Erkanal-zkan 1998: .409; Erkanal-zkan 2000: 267

118

veya drt ev bir blou oluturur. Dar alanlara sdrlan yerleim niteleri ounlukla bir savunma
sistemi ile koruma altna alnmtr. Yan duvarlar ortak olan evler arka ksmlarndan sura dayaldr.
Ta temelli evlerin st ksmlar kerpiten ina edilmitir. Araziye gre, gerekirse ta temeller rampa
eklinde glendirilmitir
28
. Surun temeli tarla talaryla; st ksm ise plaka eklindeki kire talaryla
muntazam bir ekilde rlmtr
29

1.2.2 Byk Menderes Yukar Porsuk Havzalar
Beycesultan: Beycesultanda T Iin balangc olarak kabul edilen XIX. tabaka ile birlikte mimari
tasarm ve yapm tekniklerinde baz deiiklikler sz konusudur. Olduka dar bir alanda allm
olduundan, genel yerleim plan hakknda somut bir ey sylemek neredeyse imkanszdr. Ancak, ev
planlar ve yapm teknikleri ile ilgili ayrntl bilgiler edinilebilmektedir. Yerlemenin etraf hatllarla
desteklenen bir surla evrilmitir. XVII. tabakada kerpi tuladan rlm, sundurmal ve iki odal bir
megaron yap aa karlmtr. n odada, giriin sol tarafndaki kede bir silo ile, odann ortasnda
kilden bir ykselti ve arka odaya geiin hemen nnde de yuvarlak bir kl ukuru bulunur. Bu
ykselti ve kl ukuru arasnda bir direk delii yer alr. Arka odada ok sayda kk buluntu ele
geirilmitir. Sz konusu bu megaron, daha sonraki evrelerde ayn yere st ste ina edilmi yaplar
serisinin ilkini oluturur ve bunlar S. Lloyda gre dini amala kullanlmtr. Bu balamda, n odada
yer alan ortadaki kil ykselti kompozit bir sunak olarak deerlendirilmektedir
30
. Bu sunak nde bir kil
tabla ve onun gerisinde sval kilden ift stel ierir; tabla ile bu steller arasnda yine kilden ifte boynuz
yer alr. ada benzeri bir yap Gavurtepe-Alaehirde V. tabakada ortaya karlmtr
31
.
Demircihyk: Eskiehir ovasnda yer alan Demircihykte M.O. Korfmann tarafndan 1975-1978
yllar arasnda geekletirilen kazlar sonucunda Anadolu Yerleim Plannn karakteristik
zelliklerini yanstan bir yerleim plan saptanmtr (ek. 2B)
32.
T yerlemesi yer yer kap bastiyon
gibi yap elemanlarn ve testere biiminde kntlar ieren ve dou tarafta yaklak 7 m ykseklie
kadar korunmu, evli bir ta duvar ile evrilidir. Sur zerinde kuzey ve gney douda olmak zere iki
giri kaps saptanmtr. Ta temelli kerpi evler arka ksmlarndan sura dayanmaktadr. Yerlemenin
daire eklinde dzenlenmi olmas, evlerin radyal almdan dolay trapez eklini almasna neden
olmutur. Genelde st kapal bir girii olan bu evler iki odadan olumaktadr. Bir n ve bir arka
odadan oluan evlerin giriinde topraa oyulmu silolar yer alr. Arka odalarn sol kesine
yerletirilmi kubbeli frnlarn yannda kl ukurlar yer alr. Bu odalarn orta ksmnda genelde bir de

28 Erkanal-Artzy-Kouka 2003: 432.
29 Erkanal 2000: 254.
30 Lloyd Mellaart 1962: .29-33.
31 Akdeniz 1999: 108.
32zellikle Demircihyk yerleim planndan hareketle, Anadolu Yerleim Plan tanmlamas ilk defa M. Korfmann
tarafndan kullanlmtr (Korfmann 1987b: 223, fig. 354).

119

ocak bulunur. Evlerin damlar ortak kullanlan duvarlar zerine oturtulmutur. Bu durum, ev
atlarnn tamamnn ayn ykseklikte olduu anlamna gelmektedir. atda eitli yiyecek maddeleri
saklanm ve kurutulmu olabilecei gibi dardan gelebilecek bir saldrya kar da savunma ilevi
grm olmaldr
33
.
1.2.4 Antalya-Gller Blgesi
Karata-Semayk: Gneybat Anadolu blgesi T I mimarisi hakknda bilgilerimiz esas itibariyle
Antalya-Elmal yaknlarnda yer alan Karata-Semayk kazlarna dayanmaktadr. Elmal ovasnda yer
alan Karata Semaykte, hafif ykselen anakaya zerine ina edilmi tek oda ve tarafn evreleyen
bir avludan oluan yap, yerlemenin beyine ait bir konak olarak nitelendirilmektedir. Dou ve batda
olmak zere, yapnn iki girii vardr. Yapnn etraf zamanla, -sur olarak tanmlanan- ince bir duvarla
evrilmitir. Surun gneyinde merkezi kompleksi evreleyen avlulalar yer alr ve bu avlular bir istinat
duvar ile evrelenmitir. Avlulara giri istinat duvarnn gneyinde yer alan bir rampa vastasyla
gerekleir. En dta ise, palisat olarak adlandrlan ahap bir evre duvar yer alr; iten bu duvara
bitiik, tek sra halinde odalar yer alr
34
(ek. 2C). Bu kompleksin etrafndaki dzlk araziye
birbirinden bamsz olarak megaronlar ve apsisli yaplar ina edi lmitir
35
. Karata-Semayk
megaronlar, bat Anadoluda bamsz olarak ina edilmi, bilinen en eski rneklerdir. Yerleim
dokusu bu ekliyle Samos T III yerleim plan ile benzerlik gstermekte olup Bat Anadoluda
egemen olan T genel yerleim konsepti ile pek uyumamaktadr.

ekil 2 T IB yerleim planlarna ait rnekler

33 Korfmann 1987b.
34
Mellink 1964: 269-278; 1965: 241-251; 1969: 293-307.
35
Werner 1993: 26.

120

1.3 T II- lk ehircilik (M.. 2700-2400)
Troya: Troyada T II dnemi eski tabakalanmaya gre Orta Troya I (d-f) ve Ge Troya I (g-j) ile
Troya IIa ve hatta IIb evrelerini kapsamaktadr. T IIin balarnda T I mimari anlay gelierek
devam etmitir. Erken Troya Ie ait olan surun biraz daha gneyine ina edilen yeni sur, 20 m
aralklarla yerletirilmi bastiyonlara ve bastiyonlu girilere sahiptir (ek. 3A). Kesme talarla
yaplm ve ii doldurulmu sur bedeni bu dnemde 3.5 m ykseklie ular
36
. Ge T IIye
tarihlendirilen Troya IIada ise kalenin plannda ilk esasl deiiklikler gerekleir: Yeni ve daha geni
bir sur duvar ina edilir. Surlar ve zerlerindeki kaplar ise daha antsaldr. Gneyde iki byk kap
yer alr (FL ve FN kaplar). Sur duvarnn gney kesimine bastiyonlar ve Kalenin ana girii olan FL
kapsnn kuzey duvarna bir potern ina edilmitir (ek. 3B). Bu evrede evlerin yn deiir; teras
zerine batya bakan yan yana bitiik olarak ina edilmi megaronumsu yaplar sz konusudur. Bu
evrede ilk kez yerlemenin beyine ait olduu dnlen olduka byk boyutlarda bir megaron ina
edilir. Bu yap IIC evresinde ina edilen IIA megaronunun ncs niteliindedir. Troya kltrel,
sosyal ve siyasal olarak giderek gelimeye ve nemli bir merkez durumuna gelmeye balasa da
kamuya ait yap veya yaplarn bulunduuna dair bir delil ele geirilememitir. Troya gerek anlamda
kent kimliini T III dneminin bana tarihlendirilen IIc evresinde kazanr
37
.
Poliochni: Poliochnide Yeil ve ksmen Krmz evre T IIye tarihlendirilir. Yeil evrede sur
sistemi ana karaya doru geniletilir; sur zerinde yeni bir kap ina edilir. Bu dnemde birbirine
bitiik mekanlardan oluan ve ada (insula) olarak adlandrlan yap gruplar sz konusudur. Dzensiz
alarla birbirine birleen ev ve mekanlarn oluturduu yap gruplar arasnda cadde ve sokaklar yer
alr. Sokaklar genellikle dou-bat ynnde ulam salar; bunlar byk olaslkla yerlemenin
dousunda yer alan ana caddeye alr
38
.
Thermi: Thermide T IIye tarihlendirilen IV. tabaka A ve B olmak zere iki evrelidir. Yerlemede
esasl deiiklikler B evresinden itibaren grlr. Bu dnemde evlerdeki i blnmeler, eskiye oranla
azalmtr (ek. 3C). T IIIe tarihlendirilen V. tabakada sz konusu olan yerleme dzeninin
temelleri bu dnemde atlm olmaldr
39
.
Liman Tepe: Liman Tepe bu dnemde antsal bir girie sahip bir surla evrilidir
40
. Deniz iindeki
kalntlarla beraber Liman Tepe V:3 tabakas 300 mye yaklaan oval grnml bir i kaleye sahiptir.
Belli aralklarla bastiyonlarn yer ald savunma sistemi, i kalenin gneyinde yelpaze gibi alan
aa ehir ve bir nceki dnemden devam eden i kale suruna dayal uzun evler bu dnem yerleim

36 nlsoy 2006:135, Abb. 4.
37 nlsoy 2006:.138-139; Mellaart 1959: 131-162; 1959:136-138
38
Bernabo-Brea 1964: 284 ff
39
Kouka 2002: 207.
40 Erkanal Gnel 1996: 247.

121

plann oluturur
41.
Ge T IIde yerlemenin i kaleye ait ana giriine, at nal biimli antsal bir kule
ina edilir
42
. Liman Tepede kuzey alannda yaplan kazlarda i kaleye ait 2 kule aa karlmtr.
Bu kuleler birbirinden dar bir koridorla ayrlmaktadr
43
.
1.3.2 Byk Menderes-Yukar Porsuk Havzalar
Byk Menderes havzasnda T IIde genel bir yerleim plan ortaya koyan tek yerleme yeri
ne yazk ki ksa sreli kazlm olan Karaolan Mevkiidir. Beycesultan, Kusura, Aizanoi gibi
yerlemelerden ise ancak ev planlar ve yaplarn i mimari eleri ile ilgili bilgiler edinilebilmektedir.

Karaolan Mevkii: Afyon il merkezinin ku uumu 20 km kuzeyinde yer alan Karaolan Mevkiinde
ge T IIye tarihlendirilen yerleme bir sur ile evrilidir. Yer yer duvar halkasndan oluan sur
zerinde kule ve bastiyonlar grlr. Duvar halkalarnn arasndaki boluklar ve bastiyonlarn ii ham
toprakla doldurulmutur. Surun d ksmnda yer yer olduka byk talar kullanlmtr. Dou tarafta
yerleme kaps nnde zeri ksmen kapal ta deli bir n avlu yer alr. Anadolu yerleim planna
uygun olarak yan yana bitiik, tek odal evler arka ksmlarndan sura dayaldr. Bat tarafta evlerin
nnde ta deli bir sokak saptanmtr. Dolaysyla ev dizileri arasnda sokaklarn yer ald
anlalmaktadr
44
. Yerleim dokusu bu ekliyle Thermi ve Poliochnininkini anmsatmaktadr.
Kazlmad iin, yerlemenin merkezi ksmnda kamusal bir yap veya bir avlunun bulunup
bulunmad bilinmemektedir.
Beycesultan: Beycesultanda T IInin en erken tabakas olan XVI. Katta, arka ksmlarndan evre
duvarna birleen uzun evler, bu defa yana yana bitiik olarak ina edilmilerdir. Ta temel zerine
kerpiten ina edilmi bu evlerin bazlarnda bamsz duvarlara rastlanmaktadr. S. Lloyd tarafndan
tapnak olarak kullanld sylenen iki yap Tapnak A ve B olarak isimlendirilmitir. A tapna iki
odaldr. n oda sunak odas, arka oda ise rahip odas olarak adlandrlmtr. B tapna ise tek
ksmldr. XV. tabakada da kutsal alanlar devam eder. Birbirine bitiik megaronlar sz konudur.
Sunan bulunduu megaronun sundurmasnn iki yannda kilden depo yerleri vardr. XIV. tabaka
tapnanda deprem izlerine rastlanmtr, bu katta tapnak yaps kompleks eklindedir
45
. XIII.
Tabakada, yaplarda daha nce sz konusu olan ortak zelliklerin ortadan kalkt anlalmaktadr.
Kerpi duvarlarda bir evvelki evreye nazaran daralma sz konusudur. XIIIada yaplar terk edilir.
Yerleme dzlenir. Mimari kalnt aa karlamamtr. Belki de tm yerlemeyi kaplayan kaln bir
yangn dolgusu saptanmtr
46
.

41 Ibid.: 249.
42 Erkanal 1999: 240-241.
43 Erkanal-Artzy-Kouka 2003: 427.
44 Topba et als. 1998.
45 Lloyd-Mellaart 1962: 36-53.
46 Ibid.:56.

122

Kusura: Kusurada T IIye tarihlendirilen B3 evresinde evler bir yolun iki yanna dizilmitir.
Douda yer alan evler megaron planl evlere benzemekle beraber, girileri genelde uzun duvarlar
zerinde yer almaktadr Yolun batsnda bir kompleks ortaya karlmtr. Her odada ocak ve frn yer
alr. Kerpi ya da sktrlm kilden duvarlar bazen ta temellidir. Taban ve duvarlar yer yer beyaz
svaldr
47
.
Aizanoi/avdarhisar: Ktahyann gneybatsnda yer alan avdarhisar/Aizanoide Roma dnemi
Zeus tapnann kutsal alan altnda son yllarda, olaslkla kamusal ilevi olan bamsz bir yap
ortaya karlmtr. Kabaca dikdrtgen planl olan bu yapnn uzunluu 11 metreden fazladr ve T II
boyunca 4 yenileme evresi geirmitir. Hafif ykseltilmi bir platform zerinde yer alan yap, geni bir
oda ve nnde bir sundurmadan olumaktadr. yapnn etraf erken evrede akl talar, ge evrede ise
tarla talar ile denmitir
48
.
kuzeybat Anadolu T II mimarl hakknda bilgi veren yerlemeden bi ri olan ve
Eskiehir ovasnda yer alan Demircihykte yerleim plannda T IIde fazla bir deiiklik olmaz.
T II balarndan itibaren, blgenin gney kesiminde yer alan Yukar Sakarya ovas ve Frigya dalk
blgesinde iki farkl mimari anlay sz konusudur. Bunlardan biri Kllobada karmza kan kent
yerlemeleridir; dieri ise Keiayrndan bilinen kale yerlemeleridir.

Klloba: Kllobada T II yerlemesi dou konide IV. evreye denk gelmektedir. Yerleme bu
dnemde Aa ve Yukar Yerlemeler olmak zere iki ayr kesimden meydana gelir. Etraf sur veya
evre duvar olarak tanmlanabilecek bir duvarla evrili Yukar Yerlemede o dnem iin antsal
saylabilecek nitelikte kamusal yaplar yer alr. Surun, savunma amacnda ziyade Aa ve Yukar
yerlemeleri birbirinden ayrmak amacyla ina edilmi olduu dnlmektedir. (ek. 3D). Aa
Yerlemeye ait sur ise aa karlamamtr. Demircihykte topgrafyaya uydurmak iin radyal
plan, merkezde bir avlu ve avluya bakan evler sz konusudur. Kllobada ise Anadolu Yerleim
Plan farkl bir uygulamayla karmza kar. Sur yine byk ihtimalle topografyaya uydurmak
amacyla gayet belirgin zigzaglar yapar. Evler arkalarndan dz duvara dayandklar iin radyal bir
alm gstermezler. Burada da Demircihykdeki gibi merkezi bir avlu sz konusudur. Bununla
beraber yerlemenin kuzeydou kesiminde sz konusu bu avluyla bir koridor vastasyla balantl ve
dolaysyla Kalenin bir paras olan dier bir kompleks yer alr (Kompleks I). Bu kompleksin
avlusuna doudan bir kap ile girilmektedir (Dou Kaps). Kompleks Iin gneyinde Gneydou
Kaps yer alr ve bu kapnn gney duvarna Aa Yerleme evleri arkadan dayanmaktadr. Merkezi
avlunun gneyinde bamsz bir trapez yap ile Kompleks II olarak adlandrlan antsal bir yap

47 Lamb 1937-8: 87.
48
Efe 2003c: fig.4.

123

kompleksi yer alr. Kompleks II, yaklak olarak 31x25 m llerindedir. Gneyde, Kompleks
boyunca uzanan bir Megaron ve ona bitiik olarak ina edilmi ilave yaplardan oluur. Yaplarn
birbirinden cadde ve sokaklar yerine avlu ve kk meydanlarla ayrld Klloba yerleim plan
bat Anadolu zellii gsterir; dolaysyla bu plan, dou Ege sahil kesiminin birbirini dik kesen
cadde ve sokaklar ve bunlarn arasnda yer alan uzun evlerle karakterize olan linear yerleim plan
anlayndan farkldr. Aa Yerlemeye ait evlerin mekanlarnda frn, ocak yerleri ve ok sayda
kap kacak, tezgah arl, arak, ocak aya, dilgi, tme ta bir arada ele geirilmitir.
Keiayr: Eskiehirin Frigya Yaylas olarak bilinen dalk gney kesiminde yer alan Keiayr,
ova seviyesinden yaklak 40 m yksekliinde, doal bir kayalk olan tepenin zerine kurulmu bir
T II dnemi kale yerlemesidir. Bu kale topografyadan kaynaklanan nedenlerle oval ekildedir.
Kalenin kuzey kesiminde sura dayal, genelde tek odal ve sundurmal ev dizileri; gney kesimde ise
kk blmeler ve dikdrtgen odalar sz konusudur (ek. 3E). Arka duvarlar sura bitiik olan evlerde
bazen kendi arka duvarlar kullanlrken bazen de sur duvar arka duvar olarak kullanlmtr.
Kuzeydeki evler dik bir yamaca ina edilmitir ve byk olaslkla bodrum katna sahiptir. Evlerden
biri iinde, bir T II yerlemesinde bulunabilecek tm buluntu gruplar in situ olarak bir arada ele
geirilmitir. Yerlemenin iine doru doal olarak ykselen meyilli bir taban zerine ina edilen
trapez eklindeki kap yer almaktadr. Dta, kapnn her iki kesinde kulelerin yer alm olabilecei
dnlmektedir. Sur boyunca dizli evler ile kalenin i ksmnda var olduu dnlen evler
birbirinden bir cadde vastasyla ayrlmaktadr. Yerlemede merkezi bir avlu ve bu avluda idari ilevi
olabilecek bir yapnn bulunup bulunmad konusunda kesin bir ey sylemek mmkn deildir.
Keiayr, bugne kadar hemen hemen hakknda hi bilgi sahibi olmadmz, blgedeki T kale
yerlemeleri ile ilgili ok nemli bilgiler vermektedir. Bu yerleme, Emirda-Bolvadin blgesini
Frigya dalk blgesi zerinden Eskiehire balayan doal yolun zerinde yer almaktadr. Bu tr
kale yerlemelerinin, dalk blgelerde yer alan doal kaynaklar korumak ve iletmek ve ayrca
tccarlarn ve seyyahlarn konaklama ihtiyalarn karlamak amacyla kurulmu olabilecei
dnlmektedir
49
.
Karata-Semayk: Karata- Semaykte T Ie tarihlendirilen merkezi kompleks T IIde tahrip
olmutur. Bu dneme tarihlendirilen IV. ve V. tabakalarda d sur ile ilgili mimari kalntlar aa
karlmtr
50
. IV. tabakada hyn eteklerindeki savunma duvar yenilenmitir. Merkezi hyk
etrafna savunma amal yeni yma topraktan (Pis teknii) duvarlar ina edilmitir. Bu dnemde
evler hyk etrafndaki alana dank olarak serpitirilmitir. T II Dneminin sonuna tarihlenen V.

49
EfeSar-Fidan 2011.
50
Mellink 1994: 457.

124

tabakada ise merkez hyn ilevi bilinmezken evresindeki geni alanda ok sayda ev ortaya
karlmtr. Bu dnem yaplar dikdrtgen megaronumsu planldr
51
.
Bademaac: Antalyann kuzeyinde yer alan Bademaacnda yan yana uzunlamasna yerletirilmi
megaron benzeri yaplar, yerlemeyi evreleyen ta deli yama boyunca dizilidir (ek. 3F).
Yerleme bu ekliyle Anadolu Yerleim Planna genel hatlaryla benzerlik gsterir. Evlerin tm ta
temellidir; kerpi kullanldna dair veriler yok denecek kadar azdr. Baz yaplarda ta rgnn 2 m
ykseklie dek korunageldii saptanmtr
52
. Yerlemenin kuzey kesimde byk bir avlu yer alr
53
.
Son yllarda gerekletirilen kazlarda yerlemenin ortasnda bir yap kompleksi aa karlmtr.
Megaron ve megaronumsu yaplardan meydana gelen komplekse gneyden bir giri odas vastasyla
gei sz konusudur
54
.

51
Ibid.: 458.
52
Duru 2008: 147.
53
Ibid.: 155.
54
Duru-Umurtak 2009: 258.

125

ekil 3 T II yerleim planlarna ait rnekler

126

1.4 T III A-Yerel Krallklar Dnemi (M.. 2400-2200)
1.4.1 Kuzeybat Anadolu, Trakya ve Dou Ege Adalar

Troya: Troyada T IIIn balangc kabul edilen IIb evresinde yerleme dzeninde bir deiiklik
sz konusu deildir. Bir stteki Troya, IIc kat ise gerek anlamda bir kent yerlemesi zellii kazanr
(ek. 4A). Bu dnemde artk aa ve yukar ehirler olumutur. Hyn bulunduu kesim
yerlemenin kalesidir (yukar ehir) ve bu kalenin etraf ve d yzeyi hafif eimli tatan bir sur ile
evrilidir. st ksm ise kerpi tulalardan ina edilmitir. Kalenin gneyinde, kaleden yaklak 200m
uzaklkta ana kayann bir metre kadar iine yerletirilmi hatllardan ve direklerden ina edilmi, aa
ehri evreleyen bir savunma sistemi aa karlmtr. Kalenin GB ve GDsunda grkemli kale
kaplar bulunmaktadr. Gneybatdaki kapya ta deli bir rampa ile ul alr. Rampadan sonra iki
girili ve bir giri odal kap yer alr (FM Kaps). Gneydou kaps da (FO) plan olarak ayndr. Bu
kapdan sonra, duvarla evrili bir avlu gelir. Bu duvar zerinde, bu defa giri odas olmayan propylon
eklinde ikinci kap yer alr. Batda ise avluya bakan ve kaplarla dorudan ilikili olan yan yana be
tane bamsz megaron sralanr. Bunlardan gneydeki IIA megaronunda, gerideki tek odann
ortasnda byk bir ocak yer alr. Bu yapnn, iki tarafndaki daha kk megaronlarla birlikte l bir
kompleks oluturur. Bu kompleks yerlemenin beyine ait bir saray yaps olarak deerlendirilmektedir.
Troya IId evresinde ayn mimari zellikler devam eder. Bununla beraber, bu evrede ok sayda silo
saptanmtr. Blegen, Troya IIf evresinin nceki evrelerin aksine kamusal yaplarla deil, zel
konutlarla temsil edildiini belirtmitir
55
. Troya IIgde (M 2570-2470) planda esasl deiiklikler
yapld halde, IIA Megaronu aynen kullanlmaya devam edilmitir. Dier evler nemini yitirmitir
ve tekrar kullanm iin onarm grmemitir. Bu durum sosyo-kltrel bir deiimin yansmas olarak
deerlendirilmektedir. Kale bu dnemde dar sokaklarla evrili insulalardan oluan tam bir linear plan
zellikleri tar (ek. 4B). Evler, genel olarak kare ve dikdrtgen plan ierirler ve ortak duvarlar
paylarlar. Bu yerleme de IIc gibi bir yangnla son bulur
56.
Troya III. Yerleme (M 2250-2200)
harap olan Troya IInin enkaz zerine kurulmutur. Bu yerleim genelde fakir bir ky olarak
nitelendirilmitir. Buna sebep olarak antsal yaplarn ve organize bir yerleim mimarisinin olmay
gsterilmitir. Kale iindeki olduka kk lekli evler, birbirine bitiik olarak ina edilmitir.
IIgdeki gibi benzer ekilde eitli byklkteki birbirine bitiik odalardan oluan ev kompleksleri
vardr (ek. 4C). Yapm teknii olarak bir deiiklik sz konusudur: Evler kk kesme talardan
yaplmtr, kerpi tula hemen hemen hi kullanlmamtr
57
. Son yaplan kazlarda Troya III.
Yerlemede yeni bir surun ina edildii anlalmtr
58
. Troya IIIn ge evrelerinde at nal biimli

55 Blegen et al., 1950: 207.
56 nlsoy 2006: 142.
57 nlsoy 2006: 143.
58
Sazc 2005: 63.

127

kubbeli frnlar kullanlmtr
59
. Megaronlarda ele geirilen buluntular, burann fakir bir ky olduu
grne ters dmektedir. Yangn yznden harap olmu yapda kkeni ksmen yabanc olan ok
sayda deerli malzemelere rastlanmtr. Bunlar arasnda fayans ve karneol boncuklar, fayans topuz
paras, ilenmi da kristalinden bir eya, tun nesneler ve idoller yer almaktadr. Bunlarn yan sra
A Hazinesinde ayn formun gm rnei olan ve zerinde kulp ilevi gren iki idoln bulunduu bir
klt kab bulunmutur
60.
Schliemann hazine buluntularnn yank ehir olarak tanmlad IIg
evresinden geldiini belirtmitir. Korfmann kazlaryla beraber Priamos Hazinesi (A Hazinesi) Troya
IIIe tarihlendirilmitir. Troya III duvarnn iinden hazine buluntularndan bi linen kvrk bir kpe
kmtr
61
. Troya I-III Kormann tarafndan Denizsel Troya Kltr olarak nitelendirilmitir
62
.
Trakya (Kanlgeit): Krklareli ehir merkezinin gneyinde yer alan Kanlgeitte, Troya II ile ada
olan ve Megaron evresi olarak adlandrlan 2. Tabaka erken T IIIe tarihlendirilmitir. En azndan 3
alt evre ieren bu dnemde yerleim modeli tamamen deiir. Troya II ile ok yakn benzerlik ieren
bu Kale grnml yerleme dzenlemesinde Anadolu T yerleme modeli sz konusudur (ek. 4F).
Bu dnemde yerleme, ta glasis zerinde kerpi bir savunma duvar ile evrelenmitir. Kuzey
kesimde ana girie ait olabilecek 1 m ykseklie dek korunagelmi bir kule sz konusudur. Savunma
duvarnn dnda ta demeli bir rampa yer alr. Blgede geleneksel olan dal -amur teknii ile
yaplm yaplar yerini ta temel zerine kerpi duvarl drtgen yaplara brakr ve ilk kez megaron
planl yaplar ortaya kmtr
63
.
Poliochni Sar Evre: Poliochni Sar evrede 2 hektardan daha fazla bir alana yaylan yerleme ok
odal insulalar veya yap bloklarndan oluur. Bu yap bloklar birbirinde cadde ve sokaklarla ayrlr
(ek. 4D). nsulalarn merkezinde megaron yap birimleri sz konusudur; bununla beraber, bu
megaronlar koridor veya kk yap birimleriyle birletirilmitir. Bu uygulamayla Troya I-IInin
bamsz megaronlarndan ve Thermi III-Vin blme duvarl megaronlarndan farkllk gsterir.
Hyn uzun kenar boyunca bir cadde uzanr, bu cadde kuzeyde ve gneyde olmak zere
meydanlarda son bulur. Gneydeki meydan yay biiminde kvrlan bir cadde ile ana kapya balanr.
Her iki meydan da emeler yer alr
64
.
Thermi V: Thermi V. Tabakada yerlemenin boyutlarnda bir klme sz konusudur. Bununla
beraber, birbirini kesen caddeler ve bu caddelerin arasna ina edilmi yap bloklar (insulalar),
olduka iyi planlanm bir yerleime iaret eder
65
(ek. 4E). Surla evrili yerleme douda denize

59 Korfmann 1994: 331.
60 Korfamann 2000: 288.
61 Korfmann 1999: 358.
62 Korfmann 1997: 215; Korfmann 1998:427.
63
zdoan-ParzingerKarul 1997: 60-61; Karul 2002: 665-671; zdoan-Schwarzberg-zdoan 2010: 362-364. zdoan
(baskda).
64
Alram-Stern 2004: 917.
65
Kouka 2002: 225-237.

128

alr. Sur topografyaya uygun bir ekilde ina edilmitir. Duvarlar ist plakalardan ve yer yer de
kerpiten ina edilmitir. Duvarlarn d ksm dzgn rlrken i ksmlar toprakla
doldurulduundan yzeyleri kaba braklmtr
66
. Yerlemeye ana giriler batdandr ve gneydendir.
Bat girite kapnn kenarnda bir gzetleme kulesi yer alr
67
. Ana giriler dnda tali giriler de sz
konusudur
68
. Bu evrede yerlemeyi boylamasna blen ve ana giri kaplarna alan boydan boya akl
deli bir ana cadde yer almaktadr
69
.
Liman Tepe: Liman Tepe stratigrafisinde ge T IIye tarihlendirilen V:2-1 tabakalarnda savunma
sistemi bir nceki evreden gelierek devam eder. Liman Tepede bu dnem sonlarnda, balarda
Koridorlu ev olarak anlm olan bir yap ortaya kar. Artk Merkezi Kompleks olarak adlandrlan
bu yap grubunun, Kta Yunanistandaki koridorlu ev gelenei ile ayn anlaya sahip olduu
dnlmektedir
70
. Merkezi Kompleksin evresinde daha ok resmi karakter tayan binalar ve
depolar yer almaktadr
71
. naat malzemesi olarak plaka halinde kire ta kullanlmtr
72
. Merkezi
kompleksin salon/avlu ksmnda ele geirilen buluntular ise bu kompleksin dini bir karakter tadn
gstermektedir
73
. Liman Tepede T IIIe tarihlenen IV.2.tabakasnda (T II-erken T III)
yerlemenin ana giriini oluturan antsal kuleli kapnn daraltld ve ehre bir rampayla girildii
anlalmtr
74
.
Blgenin erken T III mimarisi ile ilgili olduka az bilgi sahibiyiz. Beycesultanda erken T
III mimarisi dar bir alanda aa karlmtr. Aa Byk Menderes Havzasnda yer alan
Aphrodisias iin de ayn durum sz konusudur. Burada herhangi bir yerleim plan vermeyen megaron
kompleksleri sz konusudur
75
.
Karata-Semayk: Karata-Semayk erken T III yerleim dzeni hakknda yeterli bilgi sahibi
deiliz. T IIde ortaya kan zel kullanm olan bamsz megaron planl evler T IIIe
tarihlendirilen VI. Tabakada da devam eder (ek. 4G). Bu ekilde, mimaride bir devamllk sz
konusudur. Bununla beraber baz yenlikler de grlr. Kerpi somunlar (Mud-slabs) mimaride artk
kullanlmazken wattle and daub teknii terk edilmitir ve bunlarn yerine, kalpta yaplm kerpi

66
Lamb 1936, p. 44.
67
Ibid., p. 45.
68
Ibid., p. 47.
69
Ibid., p. 47.
70
aholu 2008b: 490.
71 Erkanal-Gnel 1996: 249.
72 Erkanal- Gnel1995: 311-313.
73 Erkanal-zkan 1997:245-246..
74 Erkanal- Artzy 2002: 382.
75
Joukowsky 1986: 168

129

tulalar kullanlmaya balanmtr. Yerlemede genel anlamda kkl bir deiim sz konusu
deildir
76
.

ekil 4 Erken T III Yerleim planlarna ait rnekler

76
Mellink 1994: 458.

130

1.5 T III B/OTye Gei Dnemi- Anadoluda Kltrel/Siyasal (?) Btnleme (M..
2200-1900/1800)
Troya: OTye gei evresi olarak da bilinen T IIIn ge evresi Troyada IV-V yerleme ile temsil
edilmektedir. Bu evrede, evler Anadolu yerleim emasndaki gibi yan yana dizilidir. Yapm teknii
olarak bir nceki Troya IIIden farkl ilenmemi tatan temel zerine kerpi tula kullanlmtr.
Troya IVn erken evreleri iin at nal biimli kubbeli frnlar karakteristiktir
77
. Troya IVde 6 yangn
evresi saptanmtr. Yank evlerden birinde ok fazla botanik malzeme ve hayvan kemii bulunmutur.
Drpfeld IV. yerlemeyi ky olarak nitelendirmitir; III. yerlemedeki gibi ok fazla geyik kemiinin
bulunmu olmas avcln yaygn olduunu eklinde yorumlanmtr
78.
V. yerleme mimarisi IVten
pek farkl deildir. Bu dnemde farkl olarak yerleme dzensiz talardan ina edilmi bir savunma
duvarna sahiptir. Evler olduka ince duvarlara sahiptir ve dzenli bir plan sz konusu deildir
79
.
Beycesultan: Beycesultanda bu dnem mimarisi kstl bir alanda aa karlmtr. Yerleim plan
hakknda bir ey sylemek mmkn deildir. Burada birbirine bitiik megaron yaplar sz
konusudur
80
. Birbirini tamamlayan VIII-IX ve X. tabakalarda gerek anlamda megaron plan veren 3
yap kalnts ortaya karlmtr. Mekanlarn ortasnda birer ocak yer alr. Bunlarn bir tanesinde frn
ortaya karlmtr. Ante duvarlarnda ahap destek delikleri ve nnde ise dikmeler bulunmutur
81
.
VII-VI. Tabakalar, V. Tabakaya ait OT saray ile ada kamusal yaplarn ncs konumunda
yaplara sahiptir. Artk megaron yaplara rastlanmaz. Kerpi duvarl kk yap kompleksleri sz
konusudur
82
.
Klloba: Olduka uzun bir Orta Tun ana Gei Dnemi stratigrafisine sahip Kllobada bu
dnem mimari geliimi hakknda nemli bulgular elde edilmitir. Bu konuda doktora tezi hazrlamakta
olan F. ahine gre Gei Dnemi mimarisi en eski iki evrede megaron yap planyla, Bat Anadolu
geleneini srdrmektedir; st evrelerde ise blgenin Orta Anadolu ile btnleme srecine paralel
olarak Orta Anadolu mimari geleneklerini yanstmaktadr.

77 Korfmann 1995:331.
78 Blegen et al. 1951: 102-103.
79
Sazc 2007: 69.
80
Lloyd-Mellaart 1962: 58
81 Ibid.: 58-62.
82 Ibid.: 65.

131

1.6 Erken OT -Asur Ticaret Kolonileri Dnemi (M.. 1900/1800-1650)/ Ge OT-Eski Hitit
Dnemi (M.. 1650-1500)
1.6.1 Kuzeybat Anadolu
Troya VI: Troya VI kalesinin 550 metre uzunluunda yeni tipte surlar, testere dii benzeri kntlar
olan hafif evli bir duvardan meydana gelir (ek. 5A). Daha sonralar aa ehre doru, surlara gney
ve dou kapsnda olmak zere iki antsal kule eklenir. Kuzeydou ve batda dik bastiyonlar sz
konusudur. Duvar genilii 4-5 m arasnda olan surda, 6-8 m ta alt yap zerinde 6 m yksekliinde
kerpi st yap ykselir. Kale drt girie sahiptir. Kale iindeki yaplar, kale duvarnn gerisinde
ember eklinde sralanm teraslar zerinde yer alr. Evler olduka byk boyutlu bamsz
yaplardr; genelde saray gibi byk tek bir odadan olumaktadrlar. Megaron tarznda bina (VIA,
VIB, VIG) ve en az iki katl bir yap sz konusudur
83
. Aa ehirde erken evrelerde genellikle ahap
yaplar kullanlmtr. Kalenin 400 m gneyinde, kire ta ana kayaya alm savunma amal bir
hendek yer almaktadr
84
.
zmir Blgesi (Liman Tepe, Panaztepe, eme Balararas): Liman Tepe III-4 tabakasnda
yerleme, teraslar zerine kurulmu, dikdrgen evlerden ve oval biimli atlye evlerden
olumaktadr
85
. Bayraklda da rastlanan
86
oval yap gelenei Ege Dnyasnda uzun bir gemie
sahiptir
87
. Panaztepede ise Liman kentte dikdrtgen blmeleri olan bir yap ve atlyeler alannda ise
ocak ve ta demeli alanlar aa karlmtr. Yine Kocaba Tepede de atlye ve evlerden oluan
bir yerleim sz konusudur
88
. Koloni Dneminin ge evresinde Liman Tepede bir deiiklik
olmazken, Panaztepede Akropolde IIb tabakasnda 8 odal bir saray yaps ile atlyeler alannda bir
keramik frn ve rampal bir yol aa karlmtr. Bir liman kenti konumunda olan eme-
Balararasnda geni cadde ve sokaklar etrafnda dikdrtgen biimli byk evler ve trapez biimli
atlyelerden oluan bir yerleim modeli sz konudur (ek. 5B)
89
. Balararasnda evler ta temel
zerine kerpi duvardan ina edilmitir. Ta temeller ve kerpi duvarlar svanmtr
90
. zmir blgesinde
nceki dnemlerde pek rastlanmayan duvarlarn kirele svanmas gelenei Minos mimarisinin
etkisi olarak yorumlanmaktadr
91
. Birbirine bitiik bamsz duvarlara sahip olan evlerin girileri
nnde kubbeli frnlar yer almaktadr. 2b yerlemesi byk bir depremle son bulur
92
. Depremin

83
Korfmann 2001a:395.
84
Korfmann 2001a: 397.
85
Erkanal Gnel, 1996: 237.
86
Ibid.: 238.
87
Erkanal Gnel 1995: 307
88
Akyurt 2010: 8.
89
Ibid.: 33-34
90
aholu 2007: 310.
91
Ibid.: 319.
92
Ibid.: 311.

132

ardndan 2a evresinde yerleme ok uzun srmez. Bir nceki evrenin gelenekleri devam eder
93
. Liman
Tepede III-2 tabakasna tarihlendirilen evre p ukurlaryla temsil edilmektedir
94
.
Beycesultan: Erken OTye tarihlendirilen Beycesultan V. tabaka Yanm Saray yaps ile
karakterize olur (ek. 5C). Bu yap bir yandan Girit mimarl ile dier yandan daha ge bir dneme
tarihlenen Hitit mimarl ile bir dizi benzerlik gstermektedir. Sz konusu saray, Orta Tun anda
Beycesultann Ege Blgesi (zellikle Girit) ile olan ilikilerinin, Anadolu ile olan ilikileri kadar
youn olduuna iaret eder. Saray kompleksinin ana yaps Anadolu kkenli olsa da, yapm teknii
asndan Ege saraylar ile benzemektedir
95
. Kltepede mekanl ev tipi olarak bilinen Orta
Anadolu ev modelleriyle benzerlikler gze arpmaktadr
96
. M 19.yy ortalarnda ina edilmi
olabilecei sylenen sarayn, M 1650 ylnda, Hitit kiral Labarna/Hattuili'nin Arzawa seferi ile
ilikili olduu sanlan bir yangnda ykld dnlmektedir
97
. Hyn dou tepesinde bulunan
saray, Hitit saraylar ile baz ynlerden ortak zellikler ierir
98
. Duvar yapm teknikleri Acemhyk ve
Kltepe ile benzer zellikler gsterir. Ta temeller stne kerpi duvarlarla yaplm bu kompleks;
drtgen odalar, avlular ve konuk odalarndan olumaktadr. Yapm tekniindeki ilgin bir baka
zellik de demelerin altnda, scak havann dolamn salayabilecek nitelikte yollar ve geitlerin
ina edilmi olmasdr. Doudaki giri yolu ile pimi toprak mleklerle dolu bir odaya
ulalmaktadr. Bu odann bir yannda byk bir kabul odas, ona bitiik olarak da yine bir merdiven
boluu bulunmaktadr. Gney girii ile doudaki giri blm arasnda, sarayn ynetim blm,
mutfaklar, ambarlar ve Minos saraylarnda olduu gibi bunlara ilikin aydnlk kuyular
bulunmaktadr
99
.
Demircihyk: Demircihyk OT mimarisinde Bat ve Orta Anadolu etkileri bir arada
grlmektedir. Anadolunun tipik bitiik yerleim modelinin bir paras olan Demircihykte OT
mimarisi olduka dar bir alanda aa karlmtr. Byk olaslkla apsisli bir duvarla son bulan ev
kalnts bamsz yap olarak deerlendirilmektedir
100
.

93
Ibid.: 317.
94
ErkanalArtzy-Kouka 2003: 427.
95
Naumann 1985:400.
96
Kull 1998: 700.
97
Mellaart 1974: 496.
98
Naumann 1985: 401.
99
Ibid.: 402.
100
Kull 1998:700.

133

ekil 5 OT Yerleim planlarna ait rnekler
1.6.4 Mimari Genel Deerlendirme

Bat Anadoluda Tde mimarideki blgesel zelliklerin bu konudaki aratrmalar henz
ok yetersiz olsa da- anak mlekteki kadar belirgin olmad anlalmaktadr. Bat Anadolunun
tamamnda genel yerleim konsepti balamnda ortak bir mimari gelenekten sz edilebilir. Bununla
beraber ina teknikleri ve birtakm i mimari elerde baz farkllklar gze arpar. Tye gei
dneminde, mimaride henz lk Tun ana zg blgeler aras ortak zellikler tam anlamyla
olumamtr. Ege sahil kesiminde Troya, Poliochni, Myrina ve Liman Tepede apsisli yaplara
rastlanrken, i kesimlerde drtgen yaplar sz konusudur. Apsisli yaplar Elmal ovasnda Karata-
Semayk T I yerlemesinde de karmza kar. Ege sahil kesiminde yerlemelerin surla
evrelendiine dair ilk izlere T IB tabakalarnda rastlanr. Bununla beraber, kuzeybat
Anadoluda Kllobada Tye gei evresinde, ortada bir avluya alan ve yerlemeyi evreleyen
sura bitiik evler sz konusudur. Mersin XVI. katn devam niteliinde olabilecek bu genel yerleim
plannda, gerek Mersinde gerekse Kllobada henz uzun evler sz konusu deildir. Klloba T
IA yerleim modeli Anadolu Yerleim Plan nn nc evresi olarak nitelendirilmektedir
101
. T Iin
ikinci evresinde ise Bat Anadolunun tamamnda Anadolu Yerleim Plan kapsamnda sura bitiik
evler yan yana radyal dizimlidir. Evler i blgelerde -rnein Demircihykte- merkezi bir avlu
etrafnda topland gibi ky kesimlerde yay eklinde kvrlan cadde ve sokaklara alan, yan yana
birbirlerine bitiik olarak ina edilmi uzun evler eklindedir (r. Liman Tepe, Thermi).
T IIden itibaren ise anak mlek gruplar ve kltr blgeleri olarak ifade edilen
oluumlarn giderek ekonomik ynden glenmeye ve daha bir siyasal kimlik kazanmaya
balamalarna paralel olarak, giderek artan retim fazlas ve zenginlii korumaya ynelik olarak
yerlemelerin etrafnn surlarla evrilmeye ve yerlemelerde ynetici snfn ortaya kmaya

101
Efe-Ay Efe 2001: 46.

134

baladn grmekteyiz. Sura dayal ve ortak kullanm alan olan merkezi bir avluya alan uzun evler,
Bat Anadoluda dnemin karakteristik zelliidir. Genelde ortak duvarlara sahip bir veya daha fazla
odadan oluan evler, bitiik dzende ina edilerek yerlemenin doal snr oluturulmutur.
Yerlemeler bazen -Demircihyk rneinde olduu gibi- radyal bir plana sahipken bazen de
Klloba rneinde olduu gibi- kegen bir plana sahiptir. Bu farklln topografyaya bal
nedenlerden dolay sz konusu olma olasl vardr. zellikle radyal planlamada n taraflarna doru
zorunlu olarak daralan evler, trapez eklindedir. Her iki durumda da, yerlemede oturacak ahalinin
nfusuna gre nceden belirlenmi ve daha sonra dardan yeni gelenlerin burada konut ina etmesine
olanak vermeyen bir plan sz konusudur. Bu ekliyle kapal bir toplum zellii yanstan bu tip
yerleim planlamasnda, ortak kullanlan alanlar hari, birbirlerine bitiik olarak ina edilmi, ancak
birbirinden bamsz ve ayr girii olan her bir evin bir aileye ait olduunu varsayabiliriz
102
. Kollektif
bir alma gerektiren bu tip yerleim dzeni Anadolu Yerleim Plan olarak anlmaktadr
103
.
Anadolu Yerleim Modeli Bat Anadolu dnda iki farkl blgede de aa karlmtr. Bunlardan
biri, Dou Anadoluda yer alan Pulur Sakyol yerlemesidir. Pulurda bu plan T Ie tarihlendirilen
IX-X. tabakalarda ortaya karlmtr
104
. Bununla beraber, Pulur rneinde evler esas itibariyle uzun-
ev eklinde deildir. Dieri ise Mersin-Yumuketepede Orta Kalkolitik aa tarihlendirilen XVI.
tabakada aa karlmtr
105
. Aradaki olduka uzun zaman farkndan dolay, iki yerleim modeli
arasnda bir balantnn bulunup bulunmadn kesin olarak sylemek mmkn deildir. Anadolu
Yerleim Modelinin, Bat Anadolu ve dou Ege adalarnda ok karakteristik olan bir dier tr de
linear yerleim modelidir. Bu modelde birbirlerini mmkn olduunca dik olarak kesen cadde veya
sokaklar yan yana bitiik olarak yerletirilmi ve bunlarn arasnda insula olarak adlandrlan ev
gruplar yer alr.
Artk ticari ilikilerin younlat, ve prestij eyalarnda nemli bir artn sz konusu olduu
T III de ayn mimari anlay gelierek devam eder. nsulalar oluturan konutlardaki blnmeler
youn nfus artna iaret etmektedir (Troya, Poliochni, Thermi). Bat Anadoluda bu dnem
yerlemelerinin saysnda bir azalma sz konusudur. Bu durum artk birbirine yakn yerlemelerin
birleerek tek bir merkezde toplanmas ve dnemin sonunda -belki de bir kraln idaresinde- ilk kent
devletlerinin ortaya kmas olarak yorumlanabilir. Bat Anadoluda bu durumu belgeleyecek kazs
yaplm yerleme yok denecek kadar azdr.
Anadolu Yarmadas ve Ege Dnyasnda Tnin sonunu getirdii sylenen karklklar ve
krizler sonras durulmadan sonra, OT balarnda her iki blgenin sosyo-politik yapsnda bir nceki
dneme gre nemli deiiklikler olur. Orta ve gney Yunanistanda ve Ege adalarnda yerlemeler

102Bu konu ile ilgili kapsaml aratrmalar ve yorumlar iin bkz. Chabot Aslan 2000.
103
Korfmann 1987b: 223, fig. 354.
104
Koay 1976:lev. 117.
105
Garstang 1953: fig.79, 80a.

135

byk oranda terk edilir. Buna karlk Anadolu ve Giritte kltrel anlamda byk bir atlm
gerekletirilir. Buralarda ilk defa devletsel yaplar oluur
106
. Beycesultan, Gneybat Anadolu iin
model yerlemedir. V. tabakada aa karlan grkemli saray yaps bir yandan Minos, dier yandan
da Orta Anadolu zelliklerini yanstr. Ege sahil kesiminde (rnein Liman Tepe, Panaztepe gibi- oval
yaplarn ve kubbeli frnlarn youn olarak rastland, atelye alanlarnn bulunduu yerlemeler sz
konusudur. OTnin ikinci yarsnda Panaztepe gibi blgede saray yaplar ortaya kar. Milet IV
tamamen Minos mimarisini yanstr. Balararasnda kirele sval duvarlar bu kltrn etkilerinin
zmire dek ulatn gsterir. Kuzeybat Anadoluda Troya VI olduka geni bir alana yaylan aa
ehre sahip bir kale yerlemesidir. Buradaki merkezi saray yaps hakknda bilgi sahibi deiliz.
kuzeybat Anadolu OT mimarisi ile ilgili aratrmalar ise yok denecek kadar azdr. Yukar Byk
Menderes blgesinde yer alan ve I. Hattuilinin Arzawa seferiyle ykld dnlen Beycesultan V
saray, OTde Bat Anadolu krallklar ve bu krallklarn merkezleri ile ilgili bilgi verebilecek tek
rnek konumundadr.
Anadolu Yarmadasnda kazs yaplm yerleme says olduka yetersizdir. Bunun doal
sonucu olarak, bat Anadolu lk Tun a yerlemeleri ile ilgili genel yerleim planlar hakknda
kesin sonulara ulamak pek mmkn deildir. Bu balamda, uzun ve kesintisiz stratigrafi veren
Troya, Liman Tepe, Klloba gibi yerlemeler, bat Anadolu T mimarisini deerlendirme ve
yorumlamada en nemli katky yapmaktadrlar.

2 LK VE ORTA TUN ALARINDA BATI ANADOLU ANAK MLEI

anak mlek eitli mal gruplar, birok form ve bezeme tr ve motifleri iermesi sebebiyle,
dier malzeme gruplarna oranla ok daha fazla karlatrma imkan verir ve kolay krld iin de
kullanmnn, rnein ta ve madeni aletlere oranla ok daha ksa sreli olmas, onu stratigrafinin
saptanmasnda daha gvenilir klar. zellikle M..3.binyl'n ortalarndan itibaren Mezopotamyada
kltrel ve siyasal yaplanma ile ilgili olarak yazl kaynaklar da bize ok nemli bilgiler verirken,
Anadoluda yaz ancak Assur Ticaret Kolonileri dneminde kullanlmaya balanr; dolaysyla bu
blgede lk Tun anda sz konusu olan kltrlerin ve olas siyasal glerin yaylm veya nfuz
alanlarnn saptanmasnda en nemli malzeme grubu anak mlektir. anak mlek ayrca her ne
kadar aratrma yetersizliinden dolay bugn henz tam anlamyla tatmin edici bir sonuca
ulalmamam olsa da- bu dnemde Mezopotamya mutlak tarihlerinin Anadolu yarmadasna
karlatrmal olarak tanmasnda da byk nem tar.

106
Niemeier 2006: 47.

136

2.1 Tye Gei Dnemi (T IA) anak mlei
lk Tun ann balarna denk gelen Tye Gei Dneminde daha nceki dnemlere ait
anak mlee dayal kltr gruplarnn yaylm alanlarnn
107
devam niteliinde olabilecek, bu defa
lk Tun a kltr blgeleri olumaya balar. Bu dnemde T anak mlei tm bat Anadoluda
ortak baz zelliklerle ortaya kar. Bu dneme ait aratrma eksiklii kltr blgelerinin salkl bir
ekilde saptanmasna olanak vermemektedir. Bir sonraki T Ide bu blgeler giderek belirgin hale
gelir. Bu dnemde Kuzeybat Anadolu Blgesi hari, siyah akl anak mlek giderek yerini krmz
astarl ve akl anak mlee brakr; Ge Kalkolitik formlar yava yava ortadan kalkar. Ge
Kalkolitikin fincan ve testilerinden gelien ve Tnin en karakteristik formlarndan birini oluturan
gaga azl testi, fincan ve marapalarn ilk basit rnekleri ortaya kar
108
. Kuzeybat Anadoluda bu
dnem Kumtepe IB Kltr ile temsil edilir. bat Anadoluda ise Tye gei dneminde
birbirleriyle yakn ilikili olmakla beraber baz farkllklar yanstan -Byk Menderes-Yukar Porsuk
havzalar ve kuzeybat Anadolu (Frigya) olmak zere- iki farkl anak mlek kltrnden sz
edebiliriz.
2.1.1 Kumtepe IB anak mlei
M.. 3300-2970 yllarn veren Kumtepe IB tabakasna ait C14 tarihleri nda Kumtepe IB
kltr erken Troya Iin hemen nne gelen Tye gei dnemine tarihlendirilmektedir
109
.
Kuzeybat Anadolu blgesinde, Troasdan Balkesir, Akhisar ve zmire dek yaylm gsteren ve
etkilerinin douda znik-negl ovalarna kadar olan blgede de hissedildii Kumtepe IB kltr, bir
sonraki T IBde Troya I-Yortan Kltr adyla anlan, kuzeybat Anadolu T I-II anak mlek
kltrnn kkenini oluturmaktadr. Kumtepe IB Kltrn yanstan balca yerlemeler Kumtepe
110,

Bakla Tepe
111
, Liman Tepe, Emporio VII-VI, ve Limni adasndaki Poliochni Siyah evre
112
saylabilir
(ek. 6D). Kumtepe IB anak mlei koyu gri, kahverengi ve siyah renkli yzey renklerine sahip ve
genelde iyi akl mallarla temsil edilir. ten yuvarlatlarak kalnlatrlm dudakl (rolled-rim)
kaseler Kumtepe IB kltrnn en karakteristik formudur (ek. 6A)
113
. Tutamaklar, makara kulplar ve
alak kaideler kltr karakterize eden anak mlek zellikleri arasnda saylabilir
114
. T IBde
kuzeybat Anadoludan Byk Menderes havzasna dek yaylan drtgen kesitli ayaklar
115
ile gaga
azl testi formu
116
ilk kez bu dnemde ortaya kar. Poliochnide Siyah evrede tipik Kumtepe IB

107
Sz konusu gruplar iin bkz: Efe 2004:16.
108 Efe-lasl-Topba 1995: 376.
109 Korfmann et al. 1995: 260, abb.21a.; Efe 1988: 117.
110 Sperling 1976: 330-338.
111 Erkanal-zkan 1999: 343; Erkanal-zkan 1998: 415.
112 Bernabo Brea 1964: lev. IVg, Vb.
113 Sperling 1976: 332; French 1961: 102.
114 French 1961: 102.
115
Sperling 1976: 547, 549, 559, 528, 518, 602.
116 Korfmann 1995: 247.

137

anak mleinin yan sra ayakl yksek kaideler ve abartl ilmik kulplar karakteristik bir
zelliktir
117
.
Orta bat Anadoluda ise Tye Gei Dneminin anak mlek zelliklerini yanstan
B.Menderes-Y. Porsuk Grubu'nun yaylm alan, bir sonraki Beycesultan T I anak mleinin
yaylm alan ile byk oranda uyumaktadr (ek. 6D). J. Mellaart, Beycesultanda T I anak
mleinin bir nceki GK anak mleinden gerek mallar gerekse formlar asndan daha kaliteli
ve gelikin olduunu ve T I anak mleinde grlen baz yeniliklerin ncleri olmadan ortaya
ktn belirtir
118
. Bu durum blgenin anak mlek geliiminin izlendii Beycesultanda GKden
sonra ksa bir boluun olabileceine iaret eder
119.
Kusura A anak mleinin yeniden
deerlendirilmesi ve Afyon Kaklk Mevkii kurtarma kazlar
120
Beycesultan'da Tye Gei
Dnemi'ne denk gelen bu boluun bulunmas olasln artrmtr.
Kaklk Mevkii anak mlei: Kaklk Mevkiinde, blgenin Ge Kalkolitik anak mlei iinde
az miktarda lk Tun a I anak mlek eleri ortaya kar
121
. GKnin siyah ve gri akl mal
hala hakim gruptur; bununla beraber bir sonraki evrenin tipik grubu olan siyah veya krmz astarl,
ince cidarl, geni s oluk bezemeli anak mlei yava yava ortaya kar
122.
Krmz astarl anak
mlek ok azdr. Da ekik dudakl ve da alan kaseler GKden devam eder; dnemin yeni
karakteristik formlar arasnda basit profilli kaseler, marapalar, testiler, basit gaga azl testiler,
amforalar ve ayakl mutfak kaplar saylabilir (ek. 6B)
123
.
2.1.3 kuzeybat Anadolu'nun Dou Kesimi (Frigya)
kuzeybat Anadolu'nun dousunda (Eskiehir ve Yukar Sakarya ovalar) anak mlek
geliimi Eskiehir/Klloba yerlemesinde stratigrafik olarak izlenebilmektedir. Sz konusu anak
mlek Frigya blgesi T IA anak mlek kltrn yanstmaktadr. Sivrihisar dalarnn hemen
dousunda yer alan Polatl Ia evresi (I-IV. tabakalar) anak mlei T. Efe tarafndan Tye Gei
Dnemi'ne tarihlendirilmektedir. Polatlnn bu erken malzemesi saman katkldr ve burada siyah az
kenarl mallar ile ilmik kulplu basit profilli kaselere rastlanr
124
. Bu zellikler Frigya blgesi ile yakn
ilikilere iaret eder. Tnin ilerleyen evrelerinde iki blge arasndaki yakn benzerlikleri de gz
nnde tutarak Frigya T IA anak mleinin Polatlya dek yayldn sylemek mmkndr. Bir

117
Bernabo-Brea 1964:Tav. VII/f,i.r.
118 Lloyd-Mellaart 1962: 117.
119 Efe 1988: 117.
120 Efe-lasl-Topba 1995
121 Ibid.: 356f.
122 Efe 2006b:17.
123
Efe-lasl-Topba 1995: fig. 12.
124
Ibid.: 376.

138

sonraki T Ide, Tye Gei Dnemi anak mlek geliimi ilk olarak Turan Efe'nin blgede
gerekletirdii yzey aratrmalar sonucunda baz hyklerde saptad bir anak mlek grubu ile
tanmlanmtr
125
. Bu balamda sz konusu malzeme grubu, GK zellikli anak mlek iinde
T'nin baz nc anak mlek zelliklerinin ki bunlarn banda gaga azl testi formu gelir-
ortaya kmas ile karakterize olur. Sz konusu dnem, yzey aratrmalar srasnda Yukar Stn
I-II, Erenky II, Aa Kartal ve Killi Hyk yerlemelerde saptanmt r (ek. 6D)
126
. Bununla
beraber, blgenin Tye Gei Dnemi anak mlek geliimi Yukar Sakarya Ovalar'nn
kuzeybatsnda yer alan Seyitgazi yaknlarndaki Klloba 5-3 katlarnda stratigrafik olarak
izlenebilmektedir
127
.
Klloba 5-3 anak mlei: Kllobada GKye zg olan siyah akl mallar ile yaln akl
mallar st katlara doru giderek deiir ve yerlerini nce gri -kahverengi akl, daha sonra da st
evrelere zg olan krmz astarl ve akl mallara brakr
128
. Da ekik dudakl ve da alan kaseler
GKden devam eder. Da ekik dudakl veya dz profilli kaselerin yerini genellikle ilmik kulplar
olan basit profilli kaseler alr. Geni azl mlek ve kplerin boyunlu rnekleri ortaya kar.
Marapalar, testiler ve gaga azl testiler ilk kez 5. Evre'de grlr ve bunlar st evrelere doru
artarak ve gelierek devam eder (ek. 6C).

ekil 6 Bat Anadolu T IA kltr blgelerine ait anak mlek yaylm alanlar

125 Efe 1994c.
126 Ibid.: 19f.
127 Efe- Ay 2000: 1-87.
128 Efe 2007a.

139

2.2 T IB anak mlei

Bat Anadoluda T IBde, bir nceki Tye Gei Dneminde grlen anak mlek
yaylm blgeleri ana hatlaryla devam etmekle beraber, baz yerel zelliklerin ortaya k, bir nceki
evrenin geni yaylm blgeleri iinde alt gruplarn domasna neden olur (ek. 7). Bu balamda T
IAda Kuzeybat Anadolunun byk bir blmnde hakim olan Kumtepe IB kltr yaylm alan
iinde kalan Limni adas, Troas, zmir, Balkesir-Akhisar blgelerinde anak mlek genel anlamda
ortak bir kltr yanstsa da baz yerel uygulamalar sz konusudur. Ayn ekilde Kuzeybat
Anadoluda, Frigya kltr yaylm alan iinde Eskiehir ve Yukar Sakarya ovalarnda olmak zere,
yerel zellikleriyle iki fark anak mlek blgesi sz konusudur; Bunlar Demircihyk ve Yukar
Sakarya gruplardr
129
. T IAda Kumtepe IB yaylm alan iinde yer alan znik blgesi (Bitinya) bu
dnemde Kuzeybat Anadolu ve Frigya etkilerini bir arada yanstr. Byk Menderes havzasnda T
IB anak mleinin yresel farkllklar henz fazla belirgin deildir; genel anlamda anak mlek
tek bir grup olarak deerlendirilmektedir
130
. Antalya-Gller Blgesi (Likya-Pisidya) T IA anak
mlek geliimi hakknda yeterli bilgiye sahip deiliz; Elmal ovas dnda, blgedeki yerel gruplar
henz bir netlik kazanmamtr. Trakya ise bu dnemde Bat Anadoludan ayr bir geliim sergiler;
Marmara Denizi'nin kuzey kylar haricinde, i kesimler Ezero Kltrnn yaylm alan iinde
kalr
131
. Ky kesimde Troya I ve Ezero anak mlei bir arada ele geirilmitir
132
.

ekil 7Bat Anadolu T IB kltr blgeleri ve anak mlek gruplar

129
Efe 2003b.
130
Akdeniz 1999:176.
131
zdoan 1998: 77.
132
zdoan 1996: 349.

140

2.2.1 Kuzeybat Anadolu ve Kuzeydou Ege Adalar (Troya I-Yortan Kltr Blgesi)
Troas Grubu: Troas Grubunun yaylm alan, antik kaynaklarda Troas olarak geen Biga yarmadas,
gneyindeki Gelibolu yarmadas ve Marmara denizinin bat kylarn iine alr. Troyada T Ie
tarihlendirilen I. Yerleme'nin erken (Ia-c) ve orta (d-f) evrelerinde ele geirilen anak mlek sz
konusu grubun zelliklerini en iyi ekilde yanstmaktadr. Troya dnda bu grubun temsil edildii belli
bal yerlemeler arasnda Kumtepe, Karaaatepe, Beik-Yass Tepe, Gkeada-Yeni Bademli Hyk
yerlemeleri saylabilir. Marmara Denizi'nin gneybat kesiminde Troas Grubu anak mlei yzey
aratrmalarndan bilinmektedir
133
. Bu grup koyu yzl akl bir anak mlekle karakterize olur.
Yzey renkleri olarak gri, siyah ve tonlar karakteristik olmakla beraber, krmz ve kahverengi
yzeyler de grlmektedir
134
. Troas grubunun en karakteristik formlar arasnda Blegenin A6 olarak
adlandrd iten kalnlatrlm dudakl kaseler yer alr. Kumtepe IBden gelien bu kaselerde T
IBde ite, az ksmnda ii beyaz macunla doldurulmu izi bezeme ok sk rastlanan bir zelliktir
135
.
Troas Grubu iin karakteristik olan dier formlar arasnda az kenar altnda sk sk makara kulplar
olan ve ie keskin bir ekilde dnen azl (omurgal) anti-splash kaseler (A12)
136
; zellikle erken
Troya I iin karakteristik olan pervaz dudakl kaseler (A14)
137
; geni
138
veya dar
139
boyunlu, kresel
gvdeli gaga azl testiler ve dirsek kulplu testiler
140
ile ayakl mutfak kaplar saylabilir. Ayrca,
ii beyaz macunla doldurulmu izi ve nokta bezemeli kk mlekler, kutucuklar ve dz kapaklar
Troas Grubu iin T IBden itibaren olduka karakteristik formlar arasndadr ve bu kaplar sk sk ip-
delik tutamaklar ierir. Dz kapaklarn yan sra dikey tutamakl silindirik kapaklar ve bu kapaklarn
ait olduu s boyunlu, omuz zerinde yatay kulplu veya dikey tutamakl byk mlekler ve
depolama kpleri Troas grubunda ska rastlanan formlardr (ek.8A ).
Limni Grubu: Kuzey Ege adalarndan biri olan Limni (Lemnos) adasnda yaylm bulan Limni Grubu
anak mlek Poliochni, Myrina, Koukonisi gibi T yerlemelerinden bilinmektedir. Bu grubun
geliimi en iyi Poliochni yerlemesinde izlenebilmektedir (ek. 8B)
141
. Burada sz konusu T I anak
mlek zelliklerini yanstan Mavi Evre drt alt evrelidir
142
. Bu anak mlek tm Kuzeybat
Anadoluda olduu gibi koyu yzl akl bir anak mlekle karakterize olur; bezeme uygulamas
ok yaygn bir zellik deildir. Bununla beraber yiv bezeme ve memecik bezeme grubun karakteristik
zelliklerindendir
143
. En karakteristik formlarn banda ise yksek kaideli kaseler (meyvalk)
gelmektedir. Genelde basit profilli ve da dnk dudakl rnekleri yaygn olan bu kaselerde, sk sk

133
French 1969a: 41-98; Kl 2008: 275-283; zdoan 1988: 571-590.
134 Blegen et al., 1950:52-53.
135 Ibid.: 223a, 253
136 Ibid.: 260-61
137 Ibid.: 61.
138 Ibid.: 66, Troya B13 formu
139 Ibid.: 67, Troya B16 ve 19 formlar
141 Bernab Brea 1964.
142 Traverso 1997:73.
143 Bernab Brea 1964:Tav.XXXVIII; Traverso 1997: Tav.14,20.

141

makara kulplara rastlanmaktadr
144
. Limni Grubu'nu karakterize eden dier formlar arasnda; konik
kaseler
145
, Troya A6 kaseleri, makara kulplu, T biimli ip delik tutamakl ve ya memecikli, yksek
kaideli ie dnk dudakl kaseler
146
ile abartl erit kulplar olan omurgal kk gaga azl testiler
147
,
ne yatk boyunlu gaga azl testiler, omuz zerinde dikey tutamakl boyunlu mlekler
148
ve
silindirik ve kubbeli kapaklar
149
saylabilir. Limni Grubu T IB anak mlei genel hatlaryla
Troas ve zmir gruplarna benzese de, adann anakaraya olduka uzak olmas, burada anak mlekte
yerel baz zelliklerin olumasna ve geliimin biraz daha yava seyretmesine neden olmutur.
zmir Grubu: zmir Grubu'nu temsil eden anak mlek, Edremit krfezinden Aydn dalarna dek
uzanan Ege sahil kesimi ve ky ovalar ile Midilli ve Sakz adalarnda yaylm alan bulur. Blgenin
T I anak mlek geliimi gerekletirilen stratigrafik kazlar sayesinde olduka iyi bir ekilde
izlenebilmektedir. zmirde Liman Tepe VI. tabaka, Bakla Tepe, dou Ege adalarnda Thermi I-III. ve
Emporio V-IV. Tabakalar T IBye tarihlenir. zmir Grubu T I anak mlei byk oranda koyu
yzl akl bir gruptur; krmz yzeyler nadiren grlmektedir
150
. anak mlein tm el
yapmdr; bununla beraber baz kaselerin kalpta ekillendirilmi olabilecei dnlmektedir
151
.
zmir grubunda bezemeye daha ok ince mallarda rastlanr; ii beyaz inkrusteli diyagonal izi bezeme,
nokta ve yiv bezeme tercih edilmitir
152
. Thermi ve Liman Tepede beyaz boyamaya nadiren rastlanr;
bununla beraber grubun yaylm alannn gney snrnda yer alan Bakla Tepede beyaz boyal kaplara
ska rastlanr
153
. En karakteristik formlar (ek.8C) arasnda kaideli veya kaidesiz- sk sk Troya A6
tipinde iten kalnlatrlm dudakl -da alan az kenarl kaseler ile anti-splash kaseler yer alr. Bu
dnemde kaselerde makara kulplardan ziyade yatay kulplar, boynuz eklinde kntlar veya
tutamaklar daha ok tercih edilmitir. Liman Tepede T I yangn katnda Kiklad tipi boyal anak
mlek ile beraber iyi kalitede sos kaplar ele geirilmitir
154
. Esas olarak T II'de, Ege blgesinin
karakteristik formu olan sos kaplar zmir Grubu'nun yaylm alan iindeki Emporio'nun IV.
tabakasndan da bilinmektedir
155
. Blgede, T IBde ilk kez hayvan biimli kaplar (askos) ve
kompozit kaplar ortaya kar
156
. En yaygn testi formlar arasnda geni boyunlu gaga azl ve kesik
gaga azl testiler yer alr; gvde zerinde memecikler yaygndr. Emporioda kesik gaga azl, izi

144 Ibid.: Tav. LXXXIb.
145 Traverso 1997:Tav: 9, 11-12; Bernab Brea 1964: Tav. XXXXIV.
146 Ibid.: Tav: 6-7.
147 Bernab Brea 1964:Tav.XLII-XLIII.
148 Ibid.: Tav. LII-LIII.
149 Ibid.:Tav. LXVI-LXVII.
150
aholu 2008b: 486.
151
Lamb 1936: 72.
152
Ibid.: 482.
153
Erkanal- Gnel 1996: 269. Bykulusoy 2006: 185
154
aholu 2008b: 486-487
155
Hood 1982: 376.
156
aholu 2008b:fig. 8

142

bezemeli testilerde yay eklinde kulplar yaygndr
157
. izi bezemeli kutular (pyxis) Troasda olduu
gibi bu grupta da olduka karakteristiktir
158
. ayakl mutfak kab T Iden itibaren -Troas ve Limni
gruplarnda olduu gibi- zmir grubu iin karakteristik bir formdur. Depolama kaplar ve kplerde
gvde zerinde memeciklere, sk sk dikey ve yatay kulplara ve kanat biimli tutamaklara rastlanr
159
.
Kapaklar silindirik ve dz biimlidir ve bunlar bezeme ve tutamaklarna gre eitlilik gsterir. zmir
Grubu, Troas Grubu ile yakn bir akrabalk iindedir. Bununla beraber, yatay kulplar, ip delik
tutamaklar, boynuz eklinde kntlar ve memecikler ile yiv bezeme bu grubu dier blgelerden ayrr.
Corafi konumu itibariyle, bir yandan kuzey Ege ky eridi zelliklerini yanstan bu grup, te yandan
da batda Kikladlar, douda Akhisar ovas ve Byk Menderes havzas ile ilikiler iindedir. Bu
etkileimler sonucunda bu blgede ortaya kan anak mlek, kendine zg bir geliim izgisi
izlemitir.
Balkesir-Akhisar/Manisa Grubu (Yortan): Balkesir-Akhisar/Manisa Grubu anak mlei esas
itibariyle Balkesir ve Akhisar ovalarnda yaylm alan bulur. Blgenin T I anak mlek geliimi
ile ilgili stratigrafik bir kaz halen yaplmamtr. Yortan ad esas olarak blgenin- T I-II
kltrn simgeler. Bu grup hakkndaki bilgilerimiz esas itibariyle mezarlk buluntularna ve yzey
aratrmalarna dayanmaktadr. Bu sebeple T I ve T II anak mlek gruplarn birbirlerinden
kesin hatlarla ayrmak bugne kadar mmkn olamamtr. Ovabayndr, blgede bugne kadar
yaplm tek yerleme yeri kazsdr
160
. Blgede yaplan dier nemli aratrmalar ise 1900l yllarn
banda kazlan Yortan
161
ve Babaky
162
mezarlk kazlar; D. Frenchin 60l yllarda blgede
gerekletirdii yzey aratrmalar
163
; 80li yllarda M. zdoann Balkesir civarnda
164
ve son
yllarda E. Akdenizin Manisa ve evresinde
165
gerekletirdikleri yzey aratrmalar olarak
sralanabilir. Btn bu aratrmalar blgenin T yerleim dalm ve anak mlei hakknda nemli
bilgiler vermitir. Bununla beraber, blgenin T anak mlei silsilesi henz ortaya
karlamamtr. Blgede gerekletirdii yzey aratrmalarnda ele geen malzemeyi kapsaml bir
ekilde yaynlayan D. French; Pamuku, Sndrg, Kaylar, Kennez II, Arpal II, Hacrahmanl,
Halitpaa II yerlemelerinde ele geirdii ve Akhisar/Manisa ve Balkesir olarak adlandrd mal
grubu ile temsil edilen anak mlei Kumtepe IBden hemen sonraya, Troya Ie ve Beycesultann
T Iin XIX-XVII. katlarna tarihler. Bu anak mlek byk oranda, omurgal veya antisplash
olarak tanmlanan ve keskin bir ekilde ie dnen az kenarl kase formlarndan bilinir (ek. 8D).

157
Hood 1982: 186, 391.
158
Lamb 1936: 76.
159
Ibid.:82.
160 Akurgal 1960: 156-164.
161 Charloux 2001:24-26.
162 Bittel 1939/41: 1-28.
163 French 1969a: 41-98.
164 zdoan 1988: 571-590.
165 Akdeniz 2009:49-64.

143

Oluk veya yiv bezemeye rastlanmaz
166
. Yortan mezarlklarndan gelen anak mlei 1980li yllarda
T. Kamil tekrar deerlendirilmi
167
ve buna gre A, B ve C olmak zere ana anak mlek grubu
tanmlamtr. T. Kamil A Grubu mallar T I ve T II dnemlerine tarihlendirmitir; dolaysyla, bu
iki dnem anak mleini kesin hatlarla birbirinden ayramamtr
168
. Balkesir-Akhisar/Manisa
anak mlei iin keskin bir ekilde ie dnk azl (omurgal), dier adyla (anti-splash) kaseler
karakteristiktir. Bununla beraber Limni, Troas ve zmir gruplar iin karakteristik olan iten
kalnlatrlm dudakl Troya A6 tipi kaselere ve makara kulplara bu grupta rastlanmaz. T Ie
tarihlendirilen yzey malzemesine ait kaselerde kulp ve tutamaklara rastlanmaz. Bu anlamda Byk
Menderes Grubu anti-splash kaseleri ile bir paralellik sz konusudur. Yine Troas Grubu'ndan farkl
olarak ii beyaz inkuristeli izi bezeme uygulamas yoktur; bunun yerine yaygn olmamakla beraber
beyaz boyama tercih edilmitir ki bir sonraki dnemde blge iin beyaz boyama karakteristik bir
zellik kazanr
169
. Blgede, anti-splash kaselerde makara veya boynuz eklinde kulplara
rastlanmamas ve Frenchin tanmlad ince cidarl, iyi akl gri ve krmz maln varl, blgenin
Byk Menderes Grubu ile de ilikiler iinde olduuna iaret eder. Bununla beraber Troas, zmir ve
bat Anadolu arasnda gei blgesi zellii yanstan Balkesir-Akhisar/Manisa Grubu kendine has
bir geliim izgisi sergiler.

166
French 1969a:. 60
167 Kamil 1982.
168
Ibid.: 14.
169
French 1969a: 62.

144

ekil 8 Troya I-Yortan Kltr Blgesi ve anak mlek gruplar
2.2.2 kuzeybat Anadolu (Bitinya ve Frigya Kltr Blgeleri)

znik Grubu: znik Grubu anak mlei, znik-negl ve Yeniehir ovalarnda ve douda Sakarya
Vadisi'ne kadar olan dalk kesimde yaylm alan bulur. Tye Gei Dnemi'nde Kumtepe IB
kltrnn etki alan iinde olan sz konusu blge, T IBde ise kendine has bir anak mlek
geliimi sergiler. Batdan Marmara Denizi, dou ve gneyden de da sralar ile snrlanan ve bu

145

ekilde korunakl bir konuma sahip olan znik Grubu,
170
Troas Blgesi ve Eskiehir ovalar arasnda
gei blgesi zelliklerini yanstan bir anak mlek geliimi sergiler. Sz konusu anak mlein
yaylm alannn saptanmasnda D. Frenchin blgede gerekletirdii kapsaml yzey aratrmalar
byk rol oynamtr
171
. Dier taraftan, T IB anak mlek geliimi, Bursa-Orhangazi yaknlarnda
yer alan Haclartepe'de yaplan kazlar sonucunda stratigrafik olarak izlenebilmitir (ek. 9A)
172
.
Burada IV-I. evreler T IBye tarihlenmektedir. anak mlek byk oranda gri ve kahverengi
tonlarndadr
173
. Blge iin en karakteristik kase formu da alan kenarl kaseler
174
ile zaman zaman
pencereli kaideleri olan anti-splash kaselerdir
175
. Demircihyk ve Yukar Sakarya gruplar iin
karakteristik olan basit profilli kaseler de znik Grubu anak mleinde ska grlr; bununla
beraber ilmik kulplar henz znik Grubu'na girmemitir
176
. Aktacakl marapalar, gaga azl testiler,
boyunlu mlekler ve kapanan azl mleklere ska rastlanr ve bu formlar yine Demircihyk
grubuyla yakn ilikilidir.
.
Kubbeli, izi bezemeli kapaklar
177
ve hayvan biimli kaplar ise Troas
blgesi ile ilikileri yanstmaktadr. Bu tip kapaklar ve kaplar Demirchyk ve Yukar Sakarya
gruplarnda T IIde ortaya kar. znik Grubu'nda bezeme ancak %1 gibi dk bir oranda temsil
edilir
178
.
znik Grubu anak mlei Troas, Balkesir ve Demircihyk gruplarndan youn etkiler
almtr. Bununla beraber, bata gri/kahverengi akl mallar ve da alan kenarl kaselerle
karakterize olmas; Troas blgesi iin karakteristik olan makara kulplar ile iten kalnlatrlm
dudakl izi bezemeli kaselere burada rastlanmamas; Demircihyk Grubu iin karakteristik olan
siyah az kenarl mal (black-topped) ile ilmik kulplarn henz bu dnemde ortaya kmamas, znik
Grubu'nun -youn d etkilere ramen- kendine zg mal gruplar, form ve slupsal zellikler
gelitirdiini grmekteyiz.

Demrcihyk Grubu: Demircihyk Grubu anak mlein yaylm alan, Eskiehir ovalarnn
tmn iine alr ve ayrca gneyde Trkmen dalarnn dou yamalarna ve Ktahya'nn
kuzeyindeki dalk blgeye kadar geniler
179
. Demircihyk yerlemesinde stratigrafik olarak
saptanabilen T I anak mlei, yerlemenin D-G katlarnda ele geirilmitir (ek 9B)
180
.
Demircihyk Grubu, krmz astarl ve akl ve siyah az kenarl (Black-topped) olmak zere iki
ana mal grubu ile karakterize olur. Siyah Az Kenarl (Black-topped ) mal Demircihyk Grubu'nun

170 Ibid.: 25.
171
French 1967.
172 Eimermann 2008: 384.
173 Ibid.: 379
174 Ibid.: 380, Dipnot 17.
175 Ibid.: 398
176 Ibid.: 407.
177 Ibid.: 401.
178
Ibid.: 379
179 Efe 1988: 90-93.
180 Seeher 1987

146

en ayrd edici zelliklerinden birisidir. Hamur katks olarak tak ve organik katk kullanlmtr
181
.
Bu anak mlek grubu iin tipik olan formlarn banda basit profilli ilmik kulplu kaseler
gelmektedir
182
. Ancak, bu kaselerin byk boy olanlarnda, ilmik kulptan daha ok , dta az kenar
altnda at nal tutamaklar yer alr
183.
Kresel gvdeli kaseler, Demircihyk grubunun yaygn kase
formlar arasnda yer alr
184
. Bu tip kaselerin i ksmlarnda ak renk yaln zemin zerine ha motifi
eklinde krmz boya bezeme karakteristiktir. Krmz hal kaseler (Red Cross Bowl olarak
adlandrlan bu kaseler T II balarnda ortadan kalkar
185.
Az kenarlar diyagonal olarak kesilmi
ilmik kulplu marapalar karakteristik formlardandr
186
. Demircihykte genelde krmz astarl
maldan retilen bu tip marapalara znik grubunda da rastlanmaktadr
187
; Yukar Sakarya Ovalar'na
geildiinde bu tip marapalar seyrekleir. T I Bnin erken dnemleri iin karakteristik olan bu
form, T IInin balarnda hemen hemen ortadan kalkar. Yukar Sakarya Grubu'ndan farkl olarak
Demircihyk Grubu'nun zellkilerini yanstan geni boyunlu, gaga azl testilerde, aktacaklar
bulunmaktadr
188
. T Ide Demircihyk Grubu'nu karakterize eden formlarn banda, black-topped
mal ile temsil edilen apraz-bantl ieler yer almaktadr
189
. T I iin karakteristik olan dier formlar
arasnda ise amforalar
190
, kresel gvdeli mlekler kpler
191
ve tavalar saylabilir.
Demircihyk anak mlek Grubu, gney komusu Yukar Sakarya Grubu'nunki ile
zellikle tipolojik adan- ok yakn paralellikler ierir. Bununla beraber nemli farkllklar da sz
konusudur: Demircihykde T bandan itibaren ana mal gruplarndan olan Black-topped mallar,
Yukar Sakarya grubunda yok denecek kadar azdr
192
. Her iki blgenin krmz astarl ve akl mallar
da birbirinden farkldr; Demircihyk grubunda krmzms kahverengi yzeyler ve tak katk
yaygndr; buna kar Yukar Sakarya grubunda daha ak krmz yzeyler ve youn bir bitki katk sz
konusudur
193
. Mal zelliklerinin yan sra iki grup arasnda formlarda da slupsal farkllklar vardr.
Bunlar arasnda, Demircihykte yaygn olan at nal tutamakl kaselerin Yukar Sakaryada nadiren
grlmesi; Demircihykte yuvarlak kesitli ilmik kulplar yaygnken Yukar Sakaryada oval kesitli
ilmik kulplarn yaygn olmas; Demircihyk iin karakteritik olan aktacakl, bask ve geni boyunlu
gaga azl testilerin Yukar Sakarya grubunda bulunmamas gibi farkllklar saylabilir. Demircihyk
grubu bu dnemde kuzeyinde yer alan znik Grubu ile de yakn iliikler iindedir; bununla beraber

181
Ibid.:108 et al.
182 Ibid.:Taf. 30:3-5,8; 31:15-16, 18-20; 32:2,3,5,24-25; 33:1-9,11-15,18; 43:6,11,13; 49:8,11-15,20,26,22-23; 51:14-16.
183 Ibid.:Taf. 35:1-6; 49:27; 52:12-13; 53: 1,3.
184 Ibid.: Taf.32:1; 33:16; 49:2; 51:11,26-27.
185 Ibid.:Taf. 34:10; 43:23; 44:1-2; 45:22; 52:17-18; 57:8-11.
186 Ibid.: Taf. 31:17; 34:13-20; 44:3; 45:25
187 Eimermann 2008: fig 11:8; 13:2-3; 16:2,4; 19:8; 21:1-4.
188 Seeher 1987: Taf. 32:10; 39; 40:1; 48:10
189 Ibid.: Taf. 36:1-4,6; 58:1-2
190 Ibid.: Taf.30:15, 31:1-3; 40:3-8; 41:1-3; 47:3-7.
191 Ibid.:Taf. 31:7,10; 41:4-8; 42:1-2; 47:12-15
192
Yukar Sakarya grubu anak mlek geliimini yanstan Kllobada ana mal grubunu krmz astarl ve akl mallar
oluturur.
193
Efe-Ay Efe, 2000: 21.

147

Black-topped mallara ve ilmik kulplu kaselere znik Grubu'nda T Ide rastlanmaz
194
. Bu ekilde
Demircihyk Grubu T IBden itibaren yerel bir anak mlek geliimi sergileyen bir grup olarak
Eskiehir ovasnda ortaya kar ve bir sonraki T IIde de varln srdrr.

Yukar Sakarya Grubu: Eskiehirin gneyinde ve gneydousunda gerekletirilen aratrmalar
sonucunda Demircihyk Grubu'nun zelliklerinin, gneyindeki Frigya Dalk blgesine ve Yukar
Sakarya ovalarna doru, giderek deimeye balad ve yerini bir baka gruba brakt grlr.
Kabaca Yukar Sakarya Ovalar, Emirda ve Dou Frigya dalk blgesinde yaylm alan bulan bu
grup, T. Efe tarafndan Yukar Sakarya Grubu olarak adlandrlmtr
195
.Yukar Sakarya anak
mlek Grubunun zellikleri Seyitgazi-Kllobada stratigrafik olarak izlenebilmektedir.
Kllobada Bat Koni 2. Tabakada T IB anak mlei -baz yeni form ve mal gruplar ile- Tye
Gei Dneminden gelierek devam eder (ek. 9C). Krmz astarl ve akl mallar artk hakim mal
grubunu oluturmaktadr. Bu mal genelde kk tak katkl ve youn saman katkldr. Saman
izlerinin yzeyde belirgin bir ekilde grlebilmesi, bu mal iin karakteristik bir zelliktir. Hamur
renkleri, ak kahverengi, pembemsi bejdir; gri veya siyah z bu mal grubunda ok yaygndr. Genelde
kaln astarl ve iyi akl yzeylere krmz, portakal rengi, pembemsi krmz renkler hakimdir.
Demircihyk anak mlek Grubu iin karakteristik olan black-topped mallar burada yok denecek
kadar az temsil edilir. Kllobada ele geirilen T I black-topped kaseler Demircihyk
Grubu'nunkilerden mal olarak olduka farkl zellikler ierir;dolaysyla bunlarn klloba'da yerel
olarak retildikleri dnlmektedir
196
. Krmz boya bezeme, kabartma yarm aylar ve memecik
bezeme blge iin karakteristik bir uygulamadr
197
. Byk Menderes-Yukar Porsuk Gubu'nda ska
grlen barbotin bezeme, sakl astar bezeme ile balk pulu bezeme ve oluk bezemeye nadiren
rastlanr
198
ve bunlar byk olaslkla ithal paralardr. Yukar Sakarya Grubu T IB anak
mleinin en karakteristik formlarnn banda ilmik kulplu basit profilli kaseler gelmektedir; bu tip
kaseler T IAdan itibaren grlr ve T IBde bir anda artar. Demircihyk grubu iin de
karakteristik olan bu kaseler, gelierek ve eitlenerek tm T boyunca Frigya blgesinde grlr ve
buradan komu blgelere yaylr
199
. Basit profilli kaselerde az kenar altnda zaman zaman at nal
tutamaklara ve bazen de az kenar zerinde memecik eklinde kntlara rastlanmaktadr
200
. Kresel
gvdeli kaseler ise T IBnin sonlarnda ortaya kar ve esas olarak T II iin karakteristik hale

194
Efe 1988: 89.
195
Efe-Ay Efe 2001:.53
196 Efe-Ay Efe, 2000: 7 et al.
197
Ibid.: 17
198
Ibid.: 28.
199 Demircihyk rnekleri: Seeher 1987, Taf. 30:3-5,8; 31:15-16, 18-20; 32:2,3,5,24-25; 33:1-9,11-15,18; 43:6,11,13;
49:8,11-15,20,26,22-23; 51:14-16. Klloba rnekleri: Efe-Ay Efe, 2000, fig. 6:8; 11:16; 15:4,9,11-12,14.
200 Ibid.: 3:4-5; 10:5,7,8,10.

148

gelir
201
. T IBde bu tip kaselerin i ksmlarnda ak renk yaln zemin zerine krmz ha motifi
eklinde, ounlukla ok kollu (Multiple Red Cross Bowl) olarak uygulanan boya bezeme
karakteristiktir. Bu gelenein az da olsa T II'de de devam ettii anlalmaktadr
202
. Ykselen azl,
tek kulplu fincanlar znik ve Demircihyk gruplarnda olduu kadar yaygn bir form deildir. Testiler
genelde geni ve bask boyunludur; gaga azllarda gagalar Demircihykteki gibi belirgin deildir.
Nitekim daha da gneye indike Byk Menderes-Yukar Porsuk grubunda- bu tip gaga azl
marapalara rastlanmaz. Amforalar, omuz zerinde dikey kulplar bulunan mlekler ve kpler ile
yatay tutamakl, kapanan azl mlekler ve tavalar blgede olduka sk rastlanan formlardr.
Douda Akehir-Konya ovalarna alanYukar Sakarya Grubu, kuzeyde Demircihyk ve
gneyde Byk Menderes-Yukar Porsuk gruplaryla etkileim iindedir ve dolaysyla, her iki grup
iin karakteristik olan eleri barndrr. Bu grup, Demircihyk grubuyla ok yakn benzerliklere
sahip olmakla beraber, kendi yerel uygulamalaryla parlak ak krmz astarl ve akl mallar, youn
saman katk, oval kesitli ilmik kulplar gibi- T IB bandan itibaren ayr anak mlek grubu olarak
ortaya kar.

2.2.3 Byk Menderes Yukar Porsuk Havzalar
Burada tantlacak olan Byk Menderes Havzas T IB anak mlek gelenei arkeoloji
literatrne Beycesultanda gerekletirilen stratigrafik kazlara dayanarak Beycesultan T I
kltr olarak gemitir. Bu anak mlein yaylm alan Yukar Byk Menderes ve Yukar Porsuk
havzalar ile Afyon ve Akehir ovalar olarak belirlenmitir
203
. Aa ve orta Byk Menderes

201 Seeher 1987: Taf.32:1; 33:16; 49:2; 51:11,26-27; Efe-Ay Efe, 2000: pls. 11:13,15-16; 16:2,4-5,9,14-18; 22:5-7.
202 Efe 2011; Seeher 1987:Taf. 34:10; 43:23; 44:1-2; 45:22; 52:17-18; 57:8-11; Efe-Ay Efe, 2000: pl. 15:14,15; 16:8-11;
18:6;21:13.
203
Lloyd- Mellaart 1962: 129.
ekil 9 Bitinya ve Frigya kltr blgeleri anak mlek gruplar

149

kesiminde Dedekuyusu, atalkaya
204
, Kadkalesi
205
, Iasos
206
vs. gibi yerlemelerde Beycesultandan
bilinen siyah astarl ve parlak akl anak mlek paralar bulunmutur. E. Akdeniz sz konusu
anak mlein yaylm alanna Aa ve Orta Byk Menderes havzalarn da dahil eder ve bu grubu
Byk Menderes Havzas T I Kltr adyla tek bir grup olarak ele alr ve blgedeki yerel
gruplarn T IIde ortaya ktn vurgular
207
. Olduka geni bir alana yaylan Byk Menderes
Havzas T I anak mleini T IBden itibaren baz kesimlerde yerel farkllklar iermesi yksek
bir olaslktr. Alaehir ovasnda Gavurtepede ele geirilen malzeme iinde beyaz boyal kaseler
olduka yaygndr. Bu grup iinde T II malzemesinin yan sra Beycesultan T I katlarndan
bilinen ince cidarl oluk bezemeli anak mlek paralar da sz konusudur. Dolaysyla beyaz boyal
kaselerin bir ksm T Ie tarihlenmektedir
208
. Bu balamda Alaehir T IB yerel bir grup olarak
varln srdrm olabilir. Byk Menderes Havzas T IB anak mlek geliimi esas olarak
Beycesultan kazlarna dayanmaktadr (ek. 10A). Beycesultanda XIX-VII. Tabakalar T Ie
tarihlendirilir
209
. Aphrodisias Pekmez Tepe GK 4e tarihlenen VII. Tabakada
210
ve ksmen
Kusurada da bu geliim izlenebilir. Aa Byk Menderes vadisinde bu grup zelliklerini yanstan
anak mlek; yzey aratrmalarna, Tavan Adas, Kadkalesi, ukurii gibi T I stratigrafisi
yeterli dzeyde saptanamayan baz kazlara dayanmaktadr. Yukar Porsuk havzasnda Aslanapa,
Hachamza ve Tatarmuhatda ele geirilen malzeme, grubun anak mlek zelliklerini yanstr
211
.
Byk Menderes Havzas T IB anak mlek geleneinin Beycesultandan bilinen GK anak
mleinden kesintisiz bir ekilde gelierek devam ettii ve yayld dnlmektedir
212
. Sz
konusu anak mlek siyah ve krmz astarl, ince cidarl, geni ve s oluk bezemeli kaplarla
karakterize olur ve bu tarz bezemenin en yaygn uyguland formlar kresel gvdeli marapa, testi ve
mleklerdir
213
. Yatay veya dikey oluk bezeme ve memecik bezemenin yan sra, sakl astar bezeme
olarak uygulanan barbotin, balk pulu motifleri ve konsantrik halkalar bu grup iin karakteristiktir.
Beyaz boyama, ii macunla doldurulmu (inkrusteli) izi bezeme ve kabartma bezeme nadiren
grlr
214
. Sakl astar bezemeye ait bir rnek bugne kadar Denizlinin batsnda ele
geirilememitir
215
. Bu durum, yukarda sz edildii gibi Byk Menderes Havzasnda T IBden
itibaren yerel gruplarn varl konusunda bir delil oluturabilir.

204
Gnel 2003: 56f.
205
Akdeniz 2006: 16.
206
Mellaart 1971b:122.
207
Akdeniz 1999: 38 et al.
208
Bu bilgi, sz konusu malzemeyi inceleyen T. Efe'den alnmtr.
209
Lloyd-Mellaart 1962:116
210
Pekmez Tepede GK 4, Anadolu kronolojisine gre T Ie denk gelir (Joukowsky 1986: 175, Tablo 5)
211
Efe-Ay Efe 2000: pl. 24-25
212 Lloyd-Mellaart 1962: 119.
213
Ibid.: fig. P.17/1,3; 19/5.
214
Ibid.: 116 ff
215
Efe 1986: 2.

150

Beycesultanda T IBde ilk kez omurgal veya keskin bir ekilde ie dnk dudakl kaseler
(anti-splash) ortaya kar ve sayca art gsterir
216
. Ayn geliim Aphrodisias T I evresinde de
izlenir
217
. Kaselerde yatay ve dikey kulplar veya kulp tutamaklara rastlanr. Gaga azl testilerde ve
marapalarda ise oluk bezemeli, uzun erit kulplar karakteristiktir. Gaga azl testilerin gelikin
rnekleri ortaya kar. Bu testiler T IIde grlen gerek anlamda gaga azl testi karakteristiini
yanstmaz
218
. Amforalar Bat Anadoluda birok grupta Troas, zmir, Limni gruplar hari- T IB
iin karakteristik bir formdur. Biimsel ve bezeme asndan farkllk gsteren, Beycesultanda XVIII-
XVIIb. tabakalarda ele geirilen bir grup amfora nadir formlar olarak tanmlanmtr
219
. mlekler
kresel gvdelidir; az kenarlar keskin bir S yaparak da alr; gvde zerinde sk sk oval dikey
kulplar vardr. Bu form sk sk oluk oluk bezemelidir. zmir ve Troas gruplar iin karakteristik olan
ayakl mutfak kaplarna, fazla yaygn olmamakla beraber, bu grupta da rastlanr. Bu forma Byk
Menderes-Yukar Porsuk havzalarnn kuzeyinde ve dousunda rastlanmaz
220
.
Beycesultanda T Iin son tabakas olan XVII. kat bir yangnla son bulur. Byk Menderes-
Yukar Porsuk havzalarn iine alan geni blgedeki homojen anak mlek gelenei, dier bir
deyile Beycesultan T I Kltr ortadan kalkar
221
. Bu anak mlek blgesinin yaylm alan
ierisinde bir sonraki T IIde ok sayda, yerel farkllklar ieren anak mlek gruplar ortaya kar.

2.2.4 Antalya-Gller Blgesi (Likya-Pisidya)
Antalya-Gller blgesi antik an kabaca Likya ve Pisidya blgelerinden oluur;dier bir
deyile, Elmal ve Korkuteli ovalar ile Gller blgesini
222
kapsar. Bu blge anak mleinde
zellikle tipolojik adan- nemli bir deiiklik gzlemlenir. Elmal ovasnda Karata Semaykte,
T IB anak mlei stratigrafik olarak saptanmtr (ek. 10B). Korkuteli blgesinde Bademaac
ve Burdur blgesinde Kuruayda gerekletirilen kazlarda, yerlemelerin T IIde balad
anlalmtr
223
. Antalya-Gller blgesini Byk Menderes Havzas'ndan ayran temel zellik; burada
basit profilli ve da alan kenarl kaselerin karakteristik olmas ve anti-splash kaselere
rastlanlmamasdr. Elmal ovasnda yer alan Karata-Semaykte I-III. katlar T Ie tarihlendirilir.
T Ide yaygn mal gruplarn, krmz astarl ve akl mallar, koyu yzl astarl ve akl mallar ve
akl mallar oluturur. Bezeme olduka eitlilik gsterir. En sk rastlanan bezeme tipleri arasnda

216
Lloyd-Mellaart 1962:fig. P.14/13; 15/8; 17/4-5.
217
Joukowsky 1986: 369.
218 Lloyd-Mellaart 1962: 117
219
Ibid.: fig. P.20
220
Demircihyk ve Yukar Sakarya gruplarnda bu tip kaplara farkl mal zellikleriyle ve boyutlaryla ilk kez ge T IIde
rastlanr.
221 Lloyd-Mellaart 1962:.136.
222
Burada Gller blgesi olarak anlan blge Burdur, Eirdir ve Beyehir glleri havzalarn kapsamaktadr. Eirdir ve
Beyehir gl havzalarnda T IIde Sultanda ve Beyehir gruplarn yanstan anak mlek blgeleri saptanmtr. Sz
konusu blgelerin T I anak mlek geliimi bilinmemektedir.
223
Duru 2005: 520.; Duru 1996: 1.

151

kabartma, izi, bask ve beyaz boya bezeme saylabilir. Bu dnemde bezeme sadece testi ve
mleklerde grlr; kaselerde bezemeye rastlanmaz
224
. Kpler zerinde kabartma eklinde svastika
ve da keisi motifleri Karata-Semaykte karakteristik bir uygulamadr. En karakteristik formlar
arasnda basit profilli kaseler ve da alan kenarl kaseler yer alr. Kaselerde yatay veya dikey
kulplara ve ilmik kulplara sk sk rastlanr. Dikey kulplarn ular genelde aa doru eiktir. Bu tip
kaseler ve kulplar Burdur- Kuruayda
225
ve Konya ovasnda GKden beri yaygndr
226
. Dz dipli
kaselerin yan sra halka dipli ve alak kaideli kaseler de tipiktir. Bunlar sk sk yatay ift ip-delik
tutamakldr. Bu tip kaseler Bademaacnn iinde yer ald Korkuteli grubu iin de karakteristiktir.
Kaselerde, dudak zerinde memecik eklinde kntlar, Bademaac ve Kuruayda ska rastlanan bir
uygulamadr
227
. Az kenarnn hemen altnda kulakk eklinde karlkl dikey kulplu kaseler ile az
kenar zerinde oval bir ekilde ykselen ilmik kulplu s kaseler, dou Ege adalarnda yaygn olarak
karmza kar. Hafif ykselen gagal, silindirik boyunlu gaga azl testiler ile ne doru knt
yapan, torba biimli gaga al testiler blge iin karakteristik testi formlarndandr. Bu tr testilerde
genelde erit kulplar yer alr . ne doru knt yapan gagalar Bademaacnda ve Kuruayda bask
boyunlu testiciklerde ska rastlanan bir uygulamadr
228
. Dar boyunlu, erit kulplu amforalar Karata
Semaykte ve Bademaacnda ska karmza kar ve bunlarn gvdeleri zerinde sk sk yatay
kabartma bantlar yer alr. Bu tip testilerde, Bademaacnda kabartma bantlarn yan sra memecik
bezeme de yaygdr
229
. Karata Semaykte armut biimli amforalara ska rastlanr. Boyunlu
mleklerde genelde gvde ve boyun zerinde yiv ve nokta bezemeler yer alr. Yass ve ksa ayaklar
olan ayakl mutfak kaplar, kapaklar ve szge biimli kaplar ilk kez ortaya kar
230
. Bu son
formlar blgenin Ege sahil kesimiyle ilikisine iaret eder.
Kabaca Toroslarn bat ucunu oluturan Elmal ve Korkuteli blgeleri, Orta bat Anadoludan
ziyade Konya ovasndan youn etkiler almtr ve batda aa Byk Menderes vadisi ve dou Ege
adalaryla ilikiler iindedir. Gller blgesi ise Toroslarn kuzeyine dmektedir ve dolaysyla bat
Anadolu ve Bat Toroslar arasnda bir tampon blge konumundadr. Bununla beraber anak mlee
dayal baz zellikler - basit profilli kaselerin karakteristik kase formu olmas gibi- Burdur blgesini
Elmal ve Korkuteli ile ayn kltr blgesi iinde deerlendirmemizi salar. ayakl kaplar, kapaklar
ve szgeli kaplar ise gney Ege sahili boyunca adalarla direkt bir ilikiyi gsterir.

224
Eslick, 2009: 63, 75
225
Duru 1996:Lev. 66
226
Bahar-Koak 2003:fig. 45, 49, 64.
227
Duru 1996: Lev. 118 / 24 (2), Lev. 139 / 5,6,8,10 (1).
228
Duru, 2003: Lev. 41/1; Duru 1996:Lev. 131 / 7 ( 2).
229
stn 2006:Testi Tip III A1
230
Eslick 2009: 88

152

ekil 10 A. Byk Menderes-Yukar Porsuk T IB anak mlei; B: Antalya Gller Blgesi
IT IB anak mlei
2.3 T II anak mlei
Bat Anadoluda T IIde yerleme saysnda ciddi bir art sz konusudur. Bu art byk
oranda nfs patlamasyla ilikilendirildii gibi yeni hammadde kaynaklarnn kefedilmesi sonucu
sosyoekonomik yapnn deimesine de balanmaktadr
231
. Bununla beraber, farkl anak mlek
gruplarn temsil eden Troya, Liman Tepe, Beycesultan, Elmal-Karata ve Demircihyk gibi kazs
yaplm baz yerlemelerde T IIde de ayn yerde iskana devam edildii anlalmaktadr.
Dolaysyla yzey aratrmalarnda saptanan birok merkezde T I malzemesi T II dolgusunun
altnda kaldndan ele geirilmemi olabilir. Bilinen T I yerleme saysnn bu nedenle de T IIye
oranla daha az sayda olabilecei gz ard edilmemelidir. T IIye tarihlenen bu kadar ok sayda
yerlemenin bilinmesi, dnemin anak mlek geliimi hakknda bir ncekine nazaran ok daha fazla
bilgi edinmemizi salamaktadr (ek. 11)
232
.

231
Efe 2003b.
232
T I anak mlek geliimi yeterli dzeyde saptayanamayan blgeler Balkesir-Akhsar/Manisa, Ktahya-Tavanl ve
Antalya-Burdurdur.

153

ekil 11 T II Kltr blgeleri ve anak mlek gruplar
2.3.1 Kuzeybat Anadolu ve Kuzeydou Ege Adalar (Troya I-Yortan Kltr Blgesi)
Troas Grubu: Troas T II anak mlei T Iden gelierek devam eden homojen bir anak
mlek grubudur (ek. 12A). Bu grubun T II anak mlek geliimi Troya I. Yerleme'nin ge
evresi (Ig-k) ve Troya IIa ile Gkeada Yeni Bademli Hykde izlenebilmektedir. Troyada IIa ve
muhtemelen IIb evresi ge T II anak mlek zelliklerini yanstr. Koyu yzl akl mallar yine
hakim gruptur. i beyaz macunla doldurulmu izi bezeme uygulamas, T IIde de yaygn bir
ekilde devam eder. Troyada I. Yerleme'nin sonunda parlak akl astarl mallar (Luster Ware) ortaya
kar
233
. Form repertuarna baktmzda; T I iin karakteristik olan A6 tipi kaseler T IIde
yozlaarak devam eder
234.
T Ide olduka yaygn olan anti-splash kaseler T IIde de ok tipiktir;
bunlar ge Troya Iin sonunda seyrekleir
235
. Troyada A12 formundan gelien ve IIada son eklini
alan ie dnk dudakl kaseler (A16), farkl mallarla T III'n gelien evrelerinde de karakteristik
kase formu olarak varln srdrr. Yatay kulplarn sk sk kullanld bu tip kaselerin ayakl
rnekleri de sz konusudur
236
. Troya A1 tabaklar esas olarak T III iin karakteristik bir form olsa
da Blegen bu tip tabaklarn nc rneklerinin yaygn olmamakla beraber Troya I sonundan itibaren

233
Blegen et als. 1950: 52, 220
234 Ibid.: 58f.
235 Ibid.: 60.
236 Ibid.: 227.

154

ortaya ktn syler
237
. Tek kulplu aktacakl kaplar (A 24-25, 31-33) Troyada ge IT II ye
tarihlendirilen Troya IIbden itibaren yaygnlar. Blegena gre bu tip kaplar II. Yerleme iin
karakteristik olan tankard formunun (A39 ve A43) nc tipleridir
238
. Troyada T IIde de en yaygn
gaga azl testi formu kresel gvdeli geni boyunlu gaga azl testilerdir
239
. Kesik gaga azl
testiler Troya form repertuarnda bulunmakla beraber fazla yaygn deildir
240
. T Iin sonunda ortaya
kan dar boyunlu, kresel gvdeli testiler, T IIde kesik gaga azl rnekleriyle de devam eder ve
bu tip testiler geni yay izen dikey kulplara sahiptir
241
. ayakl boyunlu kk mlekler Yortan ve
zmir gruplarnda yaygndr; Troya I grubunda az da olsa bu tip kaplara rastlanmaktadr
242
; ayakl
mutfak kaplar zmir ve Limni gruplarnda olduu gibi Troasda da T bandan itibaren karakteristik
bir formdur
243
. T Iden beri yaygn olan izi ve nokta bezemeli kutucuklar (Pyxis) T IIde de
yaygndr. Kutucuklarn T IIden itibaren kaideli ve ayakl rnekleri ortaya kar. Bu tip kaplar
genellikle ip deliklidir ve bunlar izi bezemeli eitli tipte kapaklarla kapatlmaktadr. Silindirik
boyunlu depolama kaplar ve silindirik kapaklar T IIde de devam eder; depolama kaplarnda
amfora eklinde ift kulplu rnekler de sz konusudur; omuzlar zerinde dikey ve yatay tutamaklar
karakteristiktir.
Limni Grubu: Limni grubu anak mlek geliimini yanstan Poliochnide Yeil evre T IIye,
Krmz evre T II sonuna tarihlendirilir. Yeil evrede, Mavi evre anak mlei gelierek devam
eder (ek. 12B). Poliochnide bu dnemde Troas blgesi ile ilikiler bir nceki evreye nazaran
zayflar. Mavi evrede olduka yaygn olan makara kulplar azalr. ten kalnlatrlm dudakl kaseler
artk grlmez. Konik kaseler olduka yaygndr. Kesik gaga azl testiler bu dnemde ortaya kar.
244

Yeil evreden sonra anak mlekte fazla bir deiiklik yoktur. T IIden T IIIe gei
konumundaki Krmz evre alt evrelidir. 2. Evre'den sonra anak mlekte deiiklik
gzlenmemekle beraber, yerlemede bir yangn ve yenileme sz konusudur. 3. evrenin sonunda ilk
kez krmz astarl, iyi akl anak mlek ortaya kar. Tek kulplu tankardlar ve az kenarnn i
ksmnda bant-astar uygulamas ilk kez bu evrede ortaya kar (ek. 12C)
245
.
zmir Grubu: Liman Tepe V-3 ve V:2b, Ulucak II, Thermide IV. Emporioda III. tabakalar zmir
Grubu T II anak mlek zelliklerini yanstr. zmir Grubu T II anak mlei T Iden
gelierek devam eder (ek. 12D). Mal ve teknik zelliklerde fazla bir deiiklik sz konusu deildir.
En karakteristik kase formlar arasnda T Ide olduu gibi T IIde de alak kaideli ve ya kaidesiz,

237 Ibid.: 57.
238 Ibid.: 64.
241 Ibid.: 67, Troya B16 ve 19 formlar
242 Ibid.: 72, Troya C34 formu
243 Ibid.: 76, Troya D24 formu
244
Bernabo-Brea 1964; Traverso 1997.
245
Spanos 1972.

155

anti-splash kaseler yer alr. Bu kaselerde art gzlenirken Troya A6 tipinde iten kalnlatrlm
dudakl kaseler seyrekleir. Kaselerde genelde makara eklinde ip delik tutamaklar yaygndr; bununla
beraber az kenar zerinde dalga eklinde kntlar bir nceki dnemden devam eder. Bu dnemde
boynuz eklinde makara kulplar ve yatay kulplar ilk kez ortaya kar
246
. Testi formlar genel hatlaryla
T Iden devam eder ve bunlar zerinde bezemeye T Ideki kadar sk rastlanmaz. Kesik gaga azl
testiler yaygnlar. ayakl mutfak kaplar Tnin tm evrelerinde olduu gibi T IIde de
karakteristiktir. Kapaklar ve kompozit kaplar tm kuzeybat Anadoluda olduu gibi zmir grubunda
da yaygndr. Silindirik formlu ve apraz kulplu kapaklar ilk kez IT IIde ortaya kar. Bakla Tepede
ele geirilen tavalar (frying pan) Anadoludaki en erken rneklerdir. Koyu yzl yzeyler gen ve
gne motifli izi bezemelidir. Bu rnek lk Kiklad II, Keros-Syros kltrn yanstr
247
.
Balkesir-Akhisar/Manisa (Yortan) Grubu: Daha nce de belirttiimiz gibi Yortan, Balkesir-
Akhisar/Manisa ovalarnda yer alan Yortan ve Babaky mezarlklarnda ele geirilmi olan ve kendine
zg baz zellikiler ieren IT I-II anak mleine verilen addr. Bu anak mlekle temsil edilen
malzeme grubu Yortan kltr olarak adlandrlmtr
248
. Balkesir ve Akhisar Manisa gruplarnda
olduu kadar zmir, Yukar Menderes ve ksmen Troas blgelerine dek Yortan kltrnn etkileri
izlenebilir. l gmme kltrne dayal bu etkileim, blgelerin yerel anak mlek geliiminden ayr
tutulmaldr. Bu balamda Balkesir ve Akhisar-Manisa blgeleri, D. Frenchin de vurgulad gibi
baz yerel farkllklar ieren iki farkl anak mlek blgesi olarak karmza kar (ek. 12E-F)
249
.
Balkesir Grubunda siyah/ kahverengi parlak akl bir anak mlek sz konusudur. e keskin bir
ekilde dnk dudakl (anti-splash) ve ip delikli memecik tutamakl kaseler karakteristiktir
250
.
Akhisar-Manisa Grubu ise Yortan mezarlnda ele geirilen az sayda kase formundan anlald
zere, Troya I grubu iin tipik olan makara kulplu, pencereli veya penceresiz kaideli ve kaidesiz
omurgal kaseler ile temsil edilir. Burada, gri ve krmz akl bir anak mlek sz konusudur
251
.
Yortan Mezarlk Kltr anak mlei: Yortan Kltrn temsil eden mezarlk buluntular esas
olarak Akhisar ovasnda yer alan Yortan-Gelembe ile Balkesir ovasndaki Babaky ve Mandraky
mezarlk alanlarndan bilinmektedir. Yortan mezarlnda ele geirilen malzeme kronolojik olarak T.
Kamil tarafndan 3 ana grupta ele alnmtr.
252
Bunlar A, B ve C grubu olarak adlandrlmtr. Bu
ayrma gre, A grubu anak mlek byk oranda T IIye tarihlenmektedir. Yortan mezarlk
alannda ele geirilen anak mlek, esas itibariyle Kuzeybat Anadolu T anak mleinin gelimi

246
Lamb 1936: 88.
247
aholu 2008b:487.
248
Bittel 1939/41; Akurgal 1960.
249
French 1969b:22-25
250
Ibid.:23
251
Ibid.:24
252
Kamil 1982: 145.

156

bir evresine aittir
253
. Yortan A grubunda gri-siyah akl, mat beyaz boyal mallar karakteristiktir.
Blge iin karakteristik olan testi ve mlek formlar Yortan mezarlnda olduka iyi temsil
edilmektedir. En karakteristik formlar arasnda ayak zerinde duran, kesik gaga azl testiler yer
alr. Bu form arkeoloji literatrne Yortan gaga azllar olarak gemitir. Azdan veya az kenar
altndan gvdeye, bazen abartl olarak geni bir yay izerek inen kulplara sahip bu testilerde, gvde
zerinde ii beyaz macunla doldurulmu yiv, nokta bezeme yaygndr. Bununla beraber olduka
karakteristik olan beyaz boya bezeme de Yortan Kltr'n karakterize eden nemli zelliklerden
biridir. Dier karakteristik form grubunu boyunlu, dikey ve yatay ip-delik tutamakl mlekler
oluturur. Urne olarak kullanld dnlen mlekler de tpk kesik gaga azl testilerde olduu
gibi ayakl olular, beyaz boyama, izi ve yiv bezemeleriyle olduka tipiktir. Kutucuklar,
kompozit kaplar ve rdek biimli askoslar daYortan kltr'nn karakteristik formlar arasnda yer
alr.

253
Ibid.:53.

157

ekil 12 Troya I-Yortan Kltr Blgesi T II anak mlek gruplar

158

2.3.2 Byk Menderes-Yukar Porsuk Kltr Blgesi
Yukar Byk Menderes Grubu: T IIye gelindiinde Beycesultan T I Kltr Blgesi'nin
yaylm alannda, Akehir ovas hari-
254
yerel farklarla birbirinden ayrlan birok anak mlek
grubu ortaya kar. Beycesultann da iinde bulunduu Yukar Byk Menderes
255
grubu ite bu
yerel gruplardan bir tanesi olarak karmza kar; yaylm alan kuzeyde, Uak-Banaz platosunun
gneyindeki ovalk kesim; batda Kula ve Alaehir ovalar; gneyde ise ivril, Yeilova, Acpayam
ovalarn kapsar. D. French, Acpayam Grubu'nu ayr bir grup olarak deerlendirmitir ve Tavas
ovasn da bu grubun snrlar iine dahil etmitir. Bununla beraber Acpayam ve Tavas ovalarnn
birbirlerinden dalk bir alanla ayrldn da vurgulamtr
256
. Aphrodisias ve Karahisar buluntular,
Tavas ovasnn Aa-Orta Byk Menderes anak mlek grubuna dahil olduunu gsterir. R. Duru,
Acpayam-Yasshykte gerekletirdii kazlarda ele geirilen malzemeyi Beycesultan XVI -XIII.
tabakalara tarihler ve Beycesultan ile olan yakn benzerliini vurgular
257
. ivril ovas ile Acpayam ve
Yeilova blgelerini, Aksu ay ve Honaz da birbirlerinden ayrmaktadr. Yerlemelerin dalm da
iki farkl grubun varlna iaret eder. Bununla beraber, eldeki veriler sz konusu blgelerde ortak bir
anak mlek geleneinin sz konusu olduunu ve yerel farkllklarn ar basmadn gsterir (ek.
13D). Alaehir ovasnda Gavurtepe kazlarnda Beycesultan T II karakterli ok sayda kase ele
geirilmitir. Daha nce vurguladm gibi, Alaehirin T Ide gei blgesi zelliklerini yanstan
ayr bir grup olma olasl sz konusudur
258
. T IIde bariz bir deiiklie urayan Yukar Byk
Menderes grubu anak mlei blgeye Alaehir zerinden girmi olmaldr. Ve artk Alaehir ovas
Yukar Byk Menderes havzas ile ayn yerel zellikleri gsterir (ek. 13C). Yukar Byk Menderes
Grubu T II anak mlek geliimi Beycesultanda stratigrafik olarak izlenebilmektedir. Burada T
Iin son evresi olan XVII. tabaka bir ykmla son bulur. Bunlar XVI- XIIIa tabakalardr. Mellaart,
Beyceultan T I ve II arasnda ok kesin olmamakla beraber bir boluk olabileceine deinir
259
.
Beycesultan T II anak mlei bir nceki T I kltrnden tamamen farkl zellikler gsterir
(ek. 13A). Mellaart, bu yeni anak mlek geleneinin kkenini Akhisar-Manisa blgesine
dayandrr
260
. T Iin ince cidarl anak mlei ortadan kalkar, yerini kaln cidarl, devety, pembe,
gri ve siyah hamurlu, bitki ve tak katkl bir anak mlek alr
261
. Yiv-evron bezeme ile kabartma
eklinde bantlar, memecikler karakteristik bezeme uygulamalardr. Oluk bezeme yaygn deildir.
Yerel bir malla retilen ii beyaz macunlu iz bezemeli grup ve siyah zerine beyaz boyal grup Troas

254
Akehir ovas T IIde Orta Anadolu kltr blgesine dahil olur.
255
D. French, -Acpayam ovas haricinde sz konusu blgede grlen anak mlei Beycesultan T II grubu olarak ele
almtr. French 1969b: 29-30, fig. 37.
256
French 1969b:31-32, fig. 38a.
257
Duru 1999: 133-134.
258
; Gavurtepe malzemesini incelyen T. Efe, T Ide Alaehirde, Akhisar-Manisa iin karakteristik olan beyaz boyal anak
mlek ile Beycesultan T I katlar iin karakteristik olan ince cidarl anak mlein bir arada ayn katta bulunduu
belirtmektedir.
259
260
Ibid.: 139.
261
Ibid.: 135.

159

ve Yortandan bilinen kuzeybat Anadolu geleneini yanstr
262
. XVI. tabakann sonlarnda beyaz
boyama iyice azalr; T I kltr ile ilikilendirilen oluk ve yiv bezeme yaygnlar
263
. XIV. tabakada
yaygn olmamakla beraber ilk kez sakl astar-izi, sokma bezeme ile krmz astarl mallarda ii beyaz
dolgulu izi bezeme ortaya kar. En karakteristik formlar arasnda anti-splash kaseler yer alr. XVI.
tabakada alak ve bazen de pencereli kaideli anti-splash kaseler ounlukla siyah akl mal ile temsil
edilir ve az kenarnda beyaz boya bezeme yaygndr
264
. XV. Tabakadan itibaren kaideler ykselir;
oluk bezemeli rnekleri yaygnlar. Az kenarnda beyaz boyama artk grlmez; boynuz eklinde
abartl kulplar ve XIV. tabakada itibaren de yiv bezemeli yatay ilmik kulplar yaygnlar
265
. Dz dipli
ve krmz astarl mal ile temsil edilen omurgal (anti-splash) kaseler ok tiptir. Bunlarn her zaman
az kenar altnda makara kulplar, boynuz eklinde sk sk ip delikli kntlar ve kabartma yarm ay
tutamaklar yer alr. Makara kulplar bazen delikli, bazen deliksizdir; hemen hemen her zaman derin yiv
bezeme ierirler. Anti-splash kaselerin bir eitlemesi olan dikey dudakl, bazen kaideli ve genelde
beyaz boya bezemeli kaseler, Beycesultan XVI. tabakada birka rnekle temsil edilir ve bunlar daha
ziyade Acpayam ve Yeilovada yaygndr
266
. Dikey ilmik kulplu, az kenar yivli kaseler
Beycesultanda XVI. Tabakada ok yaygndr. XV. Tabakadan itibaren basit profilli ilmik kulplu
kaseler seyrekleir
267
; bununla beraber XIV. kattan itibaren ilmik kulplar ve yatay kulplar anti-splash
kaselerde yaygnlar. Kusura fincanlar her zaman siyah akl maldandr
268
. XV. Tabakadan itibaren
bunlarn byk boyutlu ve ayakl rnekleri grlr
269
. Gaga azl testiler her zaman kahverengi
yzeye sahiptirler; biimsel olarak eitlik gsterirler. Bunlar arasnda en yaygn olanlar geni ve
bask boyunlu gaga azl testiler, uzun, silindirik boyunlu, zarif gaga azl testiler ve kesik gaga
azl testilerdir. Yortan tipi testiler esas olarak XIV. tabakadan itibaren yaygnlarlar. lk kez bask
boyunlu, ayakl kesik gaga azl testiler ortaya kar. XIII. Tabakadan itibaren kesik gaga azl
testilerde sayca art sz konusudur
270
. XVI. katta kresel gvdeli ve aktacaklar szgeli olan gaga
azl testiler grlr
271
. Kapaklar ilk kez XV. Tabakada ortaya kar. Sadece bir tane yass kapak
bulunmutur
272
. Boyunlu mlekler genelde krmz astarl ve akl maldandr. Gvde zerinde sk sk
oluk ve evronlar eklinde yiv bezemeye rastlanr. XIV. tabakadan itibaren Yortan tipinde siyah
zerine beyaz boyal ve sk sk ift delikli ip tutamakl ve ayakl boyunlu mlekler yaygndr.
Bask boyunlu mlekler genelde gri akl maldandr. Bunlarn izi bezemeli olanlarna Kusurada

262
Ibid.: 135.
263
Ibid.: 151.
264
Ibid.: 141.
265
Ibid.: 153, 161.
266
Ibid.: 143.
267
Ibid.: 155.
268
Ibid.: 145.
269
Ibid.: 155.
270
Ibid.: 175.
271
Ibid.: 25/9-10.
272
Ibid.: 159.

160

ska rastlanr
273
. ayakl mutfak kaplarnda genelde gaga benzeri aktacaklar sz konusudur.
Ayaklar yassdr, bazen yiv ve sokma bezemeye rastlanr. Geni boyunlu mlekler ve kpler eitlilik
gsterir. Yiv evron bezemeye byk boyutlu kaplarda da rastlanr. Geni azl kplerde (flower pot)
az kenar altnda at nal tutamaklar yer alr. Beycesultanda XIII. Tabaka ge T IIye tarihlenir.
Birok form ortadan kalkarken yeni baz formlar ortaya kar (ek. 13B). Makara kulplar ve yatay
ilmik kulplar ortadan kalkar. XIII. tabakadan itibaren anti-splash kaselerde omurgalar yumuar ve
bunlar yerini yava yava ie doru kvrlan azl kaselere brakmaya balar
274
. Bu tip kaselerde sk
sk sivri ulu ayaklara ve dikey kulplara rastlanr. XIII. evrede lk keskin S profilli kaseler ortaya
kar
275
. Yine bu evrede ilk kez grlen ve tek bir rnekle temsil edilen yiv bezemeli ve kaideli
mlekcik Kiklad mleklerini anmsatr
276
. Beycesultan XIIIa tabakas, Ge T IIye (T IIIe
gei evresi) tarihlendirilir. Mellaart, XIIIa tabakasn temsil eden bir grup anak mlei import
olarak deerlendirir. Bu grup anak mlein hemen hemen tamam ok ince devety hamulu ve
portakal rengi astarl, parlak akl bir maldan retilmitir
277
. Kaplarn i ksmnda bant astar yer alr.
Mellaart, Beycesultan yaynnda tabak parasn ark yapm olarak ele alr. Ankara ngiliz Arkeoloji
Enstits koleksiyonunda grme frsat bulduum bu para kanmca el yapmdr. Bu grup anak
mlek, Klloba IVA evresi ve Karata-Semayk V:3. kattaki gelimelerle paralellik gsterir.
Beycesultan XIIIa kat bir yangnla son bulur ve bir sonraki XII. Tabaka anak mlei T IIIn
gelikin evrelerini yanstr; dolaysyla stratigrafideki muhtemel boluk sebebiyle, sz konusu anak
mlein bir sonraki safhada geliimi takip edilememektedir.

273
Ibid.: 147.
274
Ibid.:163.
275
Ibid.: 175, P. 44/22-24.
276
Ibid.: 45/3.
277
Ibid.: 177.

161

ekil 13 Yukar Byk Menderes Grubu T II anak mlei
Aa Byk Menderes Grubu: Aa ve Orta Byk Menderes havzalarnda yaylm alan bulan,
Aa Byk Menderes grubu, kuzeyde Aydn dalar, douda Akda ve Honaz da, batda Ege
denizi ile snrldr. Gneyde ine ve Akay, gneydouda Tavas ovalar grubun yaylm alan
iindedir. ine ve Akay ovalarnn gneyindeki dalk kesimlerin ise prehistorik dnemlerde iskan
edilmedii anlalmaktadr
278
. Blgenin T II anak mleini yanstan ve Tavas ovasnda yer alan
Aphrodisias stratigrafisi olduka karmaktr. Burada Aphrodisiasda Akropolis XII-VII. Tabakalar
T IIye tarihlenir
279
. Aphrodisiasta, siyah, kahverengi ve krmz akl mallar karakteristik mal
gruplarn oluturur
280
. Burada T II anak mlei ile bir nceki dnem arasnda bir bolua iaret
edilir. Bu aamada anak mlekte deiiklikler sz konusudur (ek1 14A)
281
. Da alan kenarl
kaseler ska grlmeye devam eder. Byk Menderes havzasnn tamamnda grld gibi burada
da anti-splash kaseler younluk kazanr
282
. Yukar Byk Menderesten farkl olarak omurgalar ok
keskin hatlara sahip deildir, bazlarnda az kenarlar dtan kalnlatrlmtr. Karahisar, Solmaz,
Medet, Toygartepe, Kavaklkahve, Aydn, Tavanadas gibi yerlemelerden anlald zere,
Aphrodisiasda ele geirilen kaseler, Tavas ovasndan, Akay ve ine ovalarna ve sahil kesimine dek
grlmektedir
283
. Aphrodisiasta beyaz boya bezemeli kaselere rastlanmamtr, Bu tip kaselerden

278
Mellaart 1954: 178.
279
Joukowsky 1986: 175.
280
Ibid.: 306.
281
Ibid.: 370.
282
Ibid.: 370.
283
Ibid.: 449.

162

Medette ise bolca bulunmutur
284
. Aphrodisiasta gaga azl testilere ve kesik gaga azl testilere
T II tabakalarnda sk rastlanmaz
285
. Kyceiz ve Karahisar buluntular arasnda yer alan dar
boyunlu geni azl gaga azl testiler ise blgede ok yaygndr. Aphrodisias Mzesinde yer alan ve
T I-IIIe tarihlendirilen Karahisar buluntular arasnda baz testiler T II zellikleri tar. Kusura
fincanlar (Kusura cup) olarak anlan, bask boyunlu krmz astarl ve akl maldan olan bu gaga
azl testiciklerde, bazen gvde zerinde oluk bezemeye rastlanr
286
. Bu tip testiler, Korkuteli
Grubu'nun zelliklerini yanstan Bademaacnda T IIde ok yaygndr. Iasos mezarlarnda ele
geirilen baz amforalar T IIye tarihlendirilir
287
. Bu tip amforalar, Elmal ve Korkuteli gruplarnda
T Ide ortaya kar ve T IIde de ksmen devam eder. Karahisar, Damlboaz ve Kyceiz
buluntular arasnda ok sayda tek kulplu tankard yer almaktadr. Bunlardan bir ksm Beycesultan
XIIIa, Karata V:3, Klloba IVada T IIIe gei evresinde ortaya kan tankardlarla biimsel
olarak ayn karakterdedir. Birou blgeye has mal olan ii siyah, d krmz ve iyi akl maldandr.
Bunlarn ark yapm olup olmadklar bilinmemektedir. Iasos mezarlarnda da bu mal ile temsil edilen
ve Kyceiz buluntularna benzeyen anak mlek ele geirilmitir. French, bu malzemeyi
Beycesultan XII. Tabaka ncesine tarihlendirmektedir
288
. Karahisar buluntular
289
ve Damlboaz
buluntular
290
arasnda da bu ilk tankard tiplerinden ok sayda bulunmutur. Aphrodisiasda bunlar
T II tabakalarnda el yapm Troya A1 taba ele geirilmitir. Gerek sz konusu tabak ve tek kulplu
tankardlar ve gerekse parlak akl krmz astarl mallarn giderek younluk kazanmas, Aa Byk
Menderes havzalarnda anak mlein giderek T IIIe gei evresi zellikleri kazanmaya
baladnn iareti olarak yorumlanabilir. T IInin son evresinde balayan, Bat Anadolu T III
kltrlerinin oluum srecinde, Aa ve Orta Byk Menderes havzasnn i bat Anadolu ile Gney
Ege sahil kesimi ve Kikladlar arasnda kltrel ve ticari ilikilerin kurulduu bir ulam yolu rol
stlendii phesizdir. Fakat blgede salam bir stratigrafi veren kazlarn azl, blgenin sz konusu
sreteki yerini tam olarak saptamamza olanak vermez.
Kusura Grubu: Yksek da sralar ile evrili Sandkl ovasnda ve gneyindeki dalk blgede, T
IIde kendine zg bir anak mlek geliimi sergileyen yerel bir grup ortaya kar
291
. Kusura Grubu,
olarak adlandrlan bu grubun yaylm alan T Ide Byk Menderes-Yukar Porsuk Grubu'nun
yaylm alan iinde kalmaktayd. Sandkl ovasndan kuzey ve doudaki komu blgelere gei
olduka zordur. Fakat buradan batya doru, Yukar Byk Menderes nehri boyunca ivril ovasna
ulalabilir; gneyde ise Dinar zerinden Burdur-Gller blgesine rahatlkla geilebilir. Bu nedenle

284
French 1997: 582.
285
Joukowsky 1986, p. 370.
286
Yaylal- Akdeniz 200: fig. 25, 28.
287
Pocorella 1984: 52
288
French 1997: 584, 591.
289
Yaylal Akdeniz 2002:fig. 12.
290
Glseven 2002:Lev. 19b; 21a.
291
French 1969b: 34, fig. 40

163

Kusura Grubu anak mleinde Yukar Sakaryadan ziyade Yukar Byk Menderes ve Burdur
blgesi zellikleri daha belirgindir. Bu grubun geliimi, blgede kazs yaplm tek yerleme olan ve
gruba adn veren Kusurada izlenebilir (ek. 14B). Kusurada B tabakasnn st evreleri T IIye
tarihlendirilir. Yzey aratrmalaryla saptanm Dinar, Anayurt vs. gibi merkezler grubun yaylm
alannn belirlenmesinde nemli rol oynar. Kusura B evresinde krmz astarl ve akl mallar
karakteristik mal grubunu oluturur
292
. Kusura kaseleri ve Kusura fincanlar grubun en karakteristik
formlar arasnda yer alr. Bu kaplarda yatay ve veya dikey oluk bezeme karateristik bir uygulamadr.
Kaselerde sk sk ip delik tutamaklar yer alr
293
. Bunun yannda -yaygn olmamakla berber- makara
kulplar Gneybat Anadolu; zaman zaman burma bezemeli olan ilmik kulplar da Yukar Sakarya ve
Demircihyk gruplaryla ilikilere iaret eder. Gaga al testilerde dirsek eklinde ke yapan
kulplara rastlanr. Bu zellik Kuruay ve Harmanrenden de bilnmektedir
294
. Kase ve mleklerde
az kenar altnda dikey kabartma burma bantlara ska rastlanr. Kusura Grubu Burdur-Gller blgesi
ile yakn ilikilidir. Sandkl dalarnn dou eteklerinde Afyon-Emirda grubu etkileri younlar. Bu
kesimde yer alan yerlemeleri French, Afyon grubuna dahil eder. Bununla beraber, Uzunpnar ve
Anayurtta ok sayda Kusura tipinde oluk bezemeli ve makara kulplu paralar bulunmutur; Kusura
krmz mal da olduka youndur. Bu nedenle Afyon ve sandkl ovalar arasnda yer alan sz konusu
dalk blgede Afyon grubundan ziyade Kusura grubu etkileri daha ar basmaktadr
295
.
Altnta Grubu: Altnta grubu T II anak mlei yaylm alan Altnta ovasn kapsar. Altnta
Grubu anak mlek zellikleri Aizanoi/avdarhisar
296
kazlarndan; grubun yaylm alan da blgede
D. French ve T. Efenin gerekletirdii yzey aratrmalarndan bilinmektedir.
Aizanoi/avdarhisarda T II katlar aa yukar Beycesultan XVI-XIV. katlarna tarihlendirilebilir.
st katlar Zeus Tapnann yapm srasnda tahrip olduundan, yerlemede T I ve erken T II
katlar korunmutur; ge T II saptanamamtr. C
14
tarihleri de bunu desteklemektedir
297
. Aizanoide
ana mal gruplarn krmz astarl ve akl mallar ile gri ve krem astarl akl mallar oluturmaktadr.
Fazla yaygn olmamakla beraber, black-topped anak mlek de ele geirilmitir
298
. Bezemeye
genelde kulplarda ve ayaklarda rastlanr; bunlar yiv ve memecik bezemelerdir. Beyaz boya bezeme
yaygn olmamakla beraber uygulanmtr; bu tip bezemeye daha ziyade siyah akl mallarda kaplarn
i ksmlarnda rastlanr. Krmz zerine beyaz boya bezeme birka paradan bilinir. En karakteristik
form grubunu omurgal (anti-splash) kaseler oluturur (ek. 14C). Burada omurgalar Yukar Byk
Menderes grubundaki gibi keskin deildir. Kaselerdeki dikey kulplar Afyon-Emirda grubuyla
ilikilere iaret eder. Yukar Byk Menderes Grubu iin karakteristik olan makara kulplara Altnta

292
Ibid.: 35,
293
Lamb 1937: 17.
294
Ibid.: Pl. VII/15.
295
Sz konusu yerlemelerden toplanan yzey malzemesi Ankara ngiliz Arkeoloji enstits koleksiyonunda yer almaktadr.
296
Ay 2001: 269-294
297
Ay 2001: 286.
298
Ibid.: 281-282

164

grubunda rastlanmaz. Dar boyunlu gaga azl testilerde, blgenin karakteristik bir zellii olarak
kulplar boynun altndan balayp gvdeye birleir. Bu tip testilere Altnta blgesinin bir etkisi olarak
Afyon-Emirda Grubu'nda ve ok sk olmamakla beraber Demircihyk Grubu'nda da rastlanr. Bask
boyunlu testicikler gneybat Anadolu; ayakl kaseler, kompozit kaplar ve siyah zerine beyaz
boyama kuzeybat Anadolu etkilerini yanstr
299
.
Afyon Grubu: Blge T Ide Byk Menderes grubunu temsil eden Beycesultan T I anak
mleinin yaylm alanna dahildir. T IIde yerel bir grup olarak karmza kar. French, Afyon
Grubu anak mlein Afyon ovasndan Yukar Sakarya Ovalarnn gney kesimine kadar olan
alanda yayldn belirtir. Gneyde Sultan dalar ve Eber glnn etrafndaki bataklk alanlar
Akehir ovas ile snr belirler
300
. Son yllarda . Koak tarafndan blgede gerekletirilen yzey
aratrmalar Emirdan evresi ve batsnda, Afyon ovasnda youn olarak rastlanan anak mlek
zelliklerinin deitiini ortaya koymutur. Yazlkaya platosuna gelindiinde ise anak mlek
Yukar Sakarya grubu zelliklerini yanstmaya balar. Dolaysyla sz konusu blgede Emirda Grubu
ayr bir yerel grup olarak karmza kar.
Afyon grubu T II anak mlei esas olarak Karaolan Mevkii yerlemesi ve Kaklk Mevkii
Mezarlarndan (Mezar 1-4, 6-8) bilinmektedir (ek. 14D). D. Frenchin ve . Koakn blgede
gerekletirmi olduu yzey aratrmalar, anak mlein yaylm alannn saptanmasnda byk
nem tar. Afyon Arkeoloji Mzesi tarafndan gerekletirilen kurtarma kazlar sonucunda,
Karaolan Mevkiinde ele geirilen anak mlek T IInin ortalarna ve Beycesultann XV-
XIVnc tabakalarna tarihlenmektedir. Kaklk Mevkii mezarlarnda ele geirilen malzeme ise T II
ve IIIe tarihlendirilmitir
301
. Afyon blgesinde devety hamurlu krmz astarl ve akl mallar
hakim mal grubudur. ounlukla kzlms kahverengi kaln astarl yzeyler macunumsu bir dokuya
sahiptir. Ge T IIden itibaren parlak akl portakal renkli mallar ortaya kar. Seyrek olmakla
beraber, beyaz boyal krmz astarl ve akl mallar da blgede temsil edilmektedir; bu malda mika
katkl hamur genelde portakalms kahverengidir
302
. Sz konusu beyaz boyama Elmal blgesiyle
ilikilere iaret eder. Bezeme ok yaygn bir uygula deildir; seyrek olarak yiv, plastik ve boya
bezemeye rastlanr. Karakteristik formlarn banda basit profilli kaseler ve ie dnk dudakl
omurgal kaseler (anti-splash) gelir. Az kenar zerinde ykselen, sk sk burma bezemeli yatay
kulplar blge iin karakteristiktir. lmik kulplara daha ziyade basit profilli ve S profilli kaselerde
rastlanr
303
. Bask boyunlu ve geni boyunlu gaga azl testiler Yukar Sakarya Grubu'nunkilerle

299
Ibid.: 269-294
300
French 1969b: 36.
301
Topba et als. 1998:21
302
Ibid.: 38-39.
303
Ibid.: 43

165

benzerlik gsterir. Testi kulplar bazen boynun altndan balayp gvdeye birleir
304
. Kesik gaga azl
testiler bu dnemde blgede yok denecek kadar azdr; Karaolan Mevkiinde bunlardan sadece bir
para ele geirilmitir
305
. Ancak kaz srasnda ele geirilmi olan anak mlein tamamnn
muhafaza edilmediini de unutmamak gerekir. Kesik gaga azl testiler T III Kaklk Mezarlarnda
sk sk karmza kar
306
. Karaolan Mevkiinde boyunlu mleklere ait az sayda para ele
geirilmitir
307
. e dnk dudakl, yatay tutamakl mlekler ile ayakl mutfak kaplar ise blgede
karakteristiktir. Blgede flower-pot olarak da anlan dz dipli, geni azl ve atnal tutamakl saks
eklindeki kpler karakteristiktir; boyunlu kpler ise bunlar kadar yaygn deildir. Bunlarn omuzlar
zerinde genelde kulplara rastlanr
308
. Afyon Grubu, Yukar Sakarya, Demircihyk gruplarnda ve
Byk Menderes Havzas'nda yaygn olan baz mal ve form zelliklerinin birarada grld yerel bir
grup olarak karmza kar.
Ktahya-Tavanl Grubu: Ktahya-Tavanl Grubu ile ilgili eldeki veriler yok denecek kadar azdr.
Seyitmer kazlar sayesinde, erken T III ve OT anak mlei daha iyi bilinir. D. French,
Ktahya grubu olarak ayrd anak mlek blgesinin snrlarn u ekilde izmitir: Douda
Trkmen dalar, gneyde Gmda, batda Eriz Da ve kuzeyde Uluda
309
. French, blgede
yaygn anak mlein siyah akl mallar olduunu vurgular. Demircihyk Grubu T II tipinde
black-topped kaselerin yannda az sayda beyaz boyal mallar ile ayakl kaplara ait paralar
saptanmtr
310
. Dudak ksm hafif ie dnk omurgal s kaseler karakteristiktir
311
; bunun yannda,
Frenchin sunduu istatistik tablosundan, Kprrende ok sayda S profilli kase paras ele
geirildii anlalmaktadr
312
.

304
Ibid.: 40
305
Ibid.: fig. 46/72
306
Ibid.: 40, fig. 54/136; 55/141-152
307
Ibid.: fig. 46/77
308
Ibid.: fig. 48/93
309
French 1969b: 27
310
Ibid.: 28.
311
Ibid.: fig. 11.
312
Ibid.: fig. 114e.

166

ekil 14 Aa ve Orta B. Menderes, Afyon, Kusura ve Altnta gruplar T II anak mlei
2.3.3 kuzeybat Anadolu (Bitinya-Frigya Kltr Blgeleri)
znik grubu: znik Grubu T II anak mlek geliimi hakknda bilgiler esas olarak D. Frenchin
yzey aratrmalarna dayanr (ek. 15A). T I geliimi Haclartepede stratigrafik olarak
saptanmtr. Buna gre, I. Evre, Ib tabakas M.. 2650ylna tarihlenir
313
. Burada T IInin en

313
Eimermann 2008:376.

167

erken evreleri de temsil edilebilir; ancak anak mlekte zaman iinde nemli deiiklikler ortaya
kmaz
314
. Frenchin Yeniehir black-topped mal
315
olarak adlandrd mal, blgenin T IIde
karakteristik mal grubudur. Sz konusu Demircihyk black-topped mal ile ayn mal grubunu
yanstmaktadr
316
. Blgede bu dnemde Demircihyk Grubunun etkileri youn bir ekilde hissedilir.
Black-topped kaseler ve ok yaygn olmamakla beraber yarm ay biimli kabartma tutamaklar bu
etkileri ak bir ekilde yanstr. French, zellikle Yeniehirde youn olarak bulduu black-topped
kaselerin, Eskiehir Blgesine znikten yayldn belirtmitir
317
. Ancak, sz konusu kaseler, black-
topped kaselerin gelimi rnekleridir. Haclartepede ve bu anak mlek grubuna dahil dier
yerlemelerde T Ide black-topped kase bulunmamtr
318
. Buna karlk, Demircihykte bu tip
kaseler, T Ide karakteristiktir ve T IIde gelierek devam eder ve zamanla bunlarn ii yiv
bezemeli s rnekleri grlr. Frenchin Yeniehir black-topped mal olarak adlandrd tipteki s
kaseler, Demircihykte K-L katlarndan itibaren grlmeye balanan gelimi black-topped
kaselerle benzerlik gstermektedir. Dolaysyla; T. Efenin saptad zere, T II balarnda, black-
topped kaseler, Demircihykten Marmara Denizine doru yaylr
319
. T IIde, Troas Balkesir-
Akhisar/Manisa gruplarnn etkileri blgede artk hissedilmez. Anti-splash kaselere ve beyaz
boyamaya rastlanmaz
320
. En karakteristik formlar arasnda basit profilli veya da alan al kaseler
ile S profilli kaseler yer alr. lmik kulplar, Demircihyk Grubu'nun etkilerini yanstr; burada
kulplar zerinde memeciklere rastlanmaz. znik Grubu Demircihyk Grubu ile yakn paralellikler
gstermekler beraber, gri-kahverengi yzeyli anak mlek -mika katk kullanlmas ve kaselerde
kulplara nadiren rastlanmas gibi zellikleriyle- T Iden itibaren yerel zellikler de sergileyen bir
anak mlek grubudur.
Demircihyk Grubu: Demircihyk anak mlek Grubu T Iden beri ayn yaylm alannda
varln srdrr. T II anak mlei bir nceki dnemden kesintisiz olarak gelierek devam eder
(ek. 15B). Bu blgenin T II anak mlek geliimi Demircihykte H-Q katlarnda izlenir; Q
katn temsil eden anak mlek daha ziyade hyn yzey topranda ele geirilmitir. Ge T
IIye, dier bir deyile T IIIe gei dnemine tarihlendirilen bu evre anak mlei ayrca, Sarket
ve Kkhyk Mezarlklarndan da bilinmektedir. Demircihyk Grubu'nda iki ana mal grubu sz
konusudur. Bunlar Siyah az kenarl (black-topped) mallar ve Krmz astarl ve akl mallardr
321
.
Siyah az kenarllarn temsil oran st katlarda %30'a kadar der. Burada st katlarda ele geirilen
birka parlak siyah mlek paras ise Ankara blgesi iin karakteristiktir. Klloba'da olduu gibi

314
Ibid.:385.
315
French 1967:.60.
316
Efe 1988: 81.
317
French 1967: 60.
318
Eimermann 2008:388.
319
Efe 1988: 89.
320
French 1967: 59.
321
Efe 1988: 7-8.

168

Demircihykde de bu maln grlmesi, T IInin ortalarndan itibaren Anadolu ile ilikilerin
younlatnn gstergesidir. T IIde bezeme yaygnlar, memecik ve dier kabartma bezemelere
rastlanr; en yaygn uygulama ise -bat Anadolu genelinde olduu gibi-yiv bezemedir
322
.
Demircihyk L,M evrelerinden itibaren ii yiv bezemeli kaselerde art gzlenir
323
. IT I ve T
II'nin erken evrelerinde Demircihyk Grubu'nun en karakteristik formu basit profilli kaselerdir.
Kaselerde ilmik kulplar, burma kulplar ve at nal eklinde tutamaklar T Iden beri yaygn bir
uygulamadr. Demircihyk Grubu'nda, Ge T IIde oval ilmik kulplar ortaya kar
324
. st katlara
doru at nal tutamaklarn kld ve bunlarn daha ziyade ss amal kullanld
anlalmaktadr
325
. Demircihykde T IInin ortalarna tarihlendirilen LM evrelerinde,S profilli
kaseler ortaya kar
326
; NO evrelerinden itibaren de bu tip kaselerden gelien keskin S profilli s
kaseler grlmeye balamaktadr
327
. Bu kaselerin geliimi Yukar Sakarya Grubu ile paralellik
gsterir. Demircihykte keskin S profilli s kaselerde i ksmda yiv bezeme karakteristiktir;
Yukar Sakarya Grubu'nda ise bu tip rneklere ok az rastlanr. Gaga azl testiler, genel hatlaryla bir
nceki dnemden gelierek devam eder; daha ince boyunlu ve emzikli rnekler ortaya kar. Gvde
zerinde kabartma olarak bantlar ve kurtuklar grlr
328
. Gaga azl testilerde kulp bazen boynun
hemen altnda balayp gvdeye birleir
329
. Bunlarn ok saydaki tm rnekleri Demircihyk-
Sarket ve Bozyk-Kk Hyk mezarlklarnda ele geirilmitir. Demircihykde grlen ne
yatk boyunlu gaga azl testiler bu gruba has bir formdur
330
; Altnta grubunda bu tip testilere
rastlanrken, gney komusu Yukar Sakarya Grubu'nda bu testiler grlmez. Kesik gaga azl testiler
ilk kez ortaya kar ve bunlarda boynun iki tarafnda gz eklinde kabartma memeciklere sk sk
rastlanr
331
. ieler bezeme olarak deiiklie urar. apraz bantlar yerine evron ve i ie ie yarm
daire eklinde motifler nem kazanr; omuzda ip-delik tutamaklar yer alr
332
. Flower-pot olarak da
bilinen saks eklinde, geni azl, dz dipli, at nal tutamakl kpler bir nceki dnemden devam
eder
333
. lk defa boyunlu kpler ortaya kar; omuz zerinde iki ya da drt adet dikey kulplar yer
alr
334
. Demircihyk Grubu Ge T II (T IIIe gei dnemi) anak mlei yzeyden
toplanmtr (Q Evresi). Sarket ve Kkhyk mezarlklarndan ve Aharkyn yzeyinden ele
geirilen malzeme ile Demircihyk Grubu'nun ge T II anak mlek geliimi hakknda bir fikir
edinmek mmkndr. Demircihykte Q evresinde ilk kez ayakl mutfak kaplar, silindirik

322
Ibid.: 127.
323
Ibid.: Taf. 42/5; 53.
324
Efe 1988:Taf. 63/4.
325
Ibid.:Taf. 44/5,6.
326
Ibid.:Taf. 38/11-12; 40/12-16; 43/13-18; 44/15-18; 55/4-8.
327
Ibid.:Taf. 42/5; 44/2-4, 7-10; 50/2-3.4.6; 54/2-4; 57/3-4, 6-8, 12.
328
Ibid.:Taf. 34/1-3
329
Ibid.:Taf. 41/5; 46/7; 47/1
330
Ibid.:Taf. 8/2.
331
Ibid.:Taf. 34/4.
332
Ibid.:Taf. 25/7-11.
333
Ibid.:Taf. 37.
334
Ibid.: Taf. 36.

169

kapaklar, kaideler, barbotin bezeme ortaya kar
335
. Sarket mezarlnda ayakl mutfak kaplar
tme yakn olarak ele geirilmitir
336
. T IIIn karakteristik testi formlarnda olan geriye yatk
boyunlu gaga azl testiler ilk kez ge T IIde ortaya kar. Demircihykte bu tip testilere ait
olabilecek paralar ele geirilmitir, bununla beraber Kkhyk
337
ve Sarket mezarlarnda
338
ok
sayda geriye yatk boyunlu testi bulunmutur. Demircihyk Grubu'nda T IIden T IIIe geii
simgeleyen tek kulplu tankardlara Sarket mezarlk buluntular arasnda rastlanr
339
.
Yukar Sakarya Grubu: Bu grubun yaylm alan T IIde de deimez; T Ideki snrlarn korur
ve dolaysyla kesintisiz bir geliim sergiler. T IIye tarihlendirilen Klloba IV. Evre'de, Yukar
Sakarya Grubu T II anak mlek geliimi ayrntl bir ekilde izlenebilmektedir (ek. 15C-D). Bu
evre kendi iinde -yukardan aaya doru- A'dan G'ye kadar ulaan yedi alt evre ierir. T IIIe
gei evresi konumundaki IV A tabakas, Kllobada erken T IIIe zg anak mlein ilk kez
ortaya kmaya balad III C Evresi iin terminus post quem olarak deerlendirilir. Kllobada T
I dneminde ekillenen T anak mlei karakteristik zelliklerinden fazla bir ey kaybetmeden
T II sonuna kadar devam etmektedir. T Ie zg yerel karakteristik zelliklerin ortadan kalkmas
ve yeni baz zelliklerin ortaya kmas -Demircihykte olduu gibi- T IInin balangcn tayin
eder. T Ide youn olarak grlen saman katk yerini tak katkya brakr, T II bandan itibaren
artk yatay kulplu kaseler, amforalar ve Byk Menderes Grubu'ndan bilinen s oluk bezemeli kaplar
ortadan kalkar. Kllobada T IIde ana mal grubunu, krmz astarl ve akl mallar oluturur.
Demircihyk Grubu iin karakteristik olan black-topped mala yok denecek kadar az rastlanr
340
ve
bunlar imdi mal olarak Demircihyk Grubu'nunkilerle tamamen benzeir; dolaysyla sz konusu
blgeden import olabilirler. Bu farkllk iki grubu ayran en nemli kstastr. Dnemin sonlarna doru
Afyon-Emirda ve Altnta blgeleri ile ilikiler younlar; IV B evresinde ilk kez, devety hamurlu
kzlms kahverengi astarl mal ile portakal rengi astarl, parlak akl mal ortaya kar. Portakal rengi
astarl parlak akl mal, Bat Anadoluda T IIIn simgesi olan Red-Coted maln
341
ncsdr. Bu
nedenle tarafmzdan Proto-red coated mal olarak adlandrlmtr
342
. Bu mal ile temsil edilen gelikin
kase ve gaga azl testilerde -byk olaslkla fra ile tatbik edilmi- itinasz bant astar uygulamas
grlr. Kabartma memecikler ve yiv bezeme en sk kullanlan bezeme eitleridir. T Ide yaygn
olarak grlen ok kollu krmz ha motifli kaseden bir rnek IVC evresine ait bir evin tabannda
bulunmutur. Bu tr boyal kaselere ait olabilecek paralar T III geii yanstan IV A evresinde de

335
Ibid.:Taf. 60/2-3, 6-7, 9-11, 16,22-23
336
Seeher 2000:133, abb. 17, G26/b; p. 143, abb. 27; G 151/b; p. 159; abb. 43; G 368/a.
337
Grkan-Seeher 1991: Taf. 15/6; 18/4.
338
Seeher 2000: 134, Abb. 18.
339
Ibid.: Abb.36b, G294; Abb.38a, G317
340
Demircihyk Grubu'nda T IIde black-topped mallarn oran %40larda olmasna karn, Kllobada %3lerdedir.
341
Troyada ilk kez II. Yerleme'de ortaya kan bu mal, krmz astarl ve parlak akl mallar simgelemektedir ve C. Blegen
tarafndan bu ekilde adlandrlmtr (Blegen et al. 1950, p. 221).
342
Sar 2009: 92.

170

ele geirilmitir. Bu defa ok kollu ha motifleri yerine dikey eritler ve yl an motifleri uygulanr.
Ayn evrede ilk kez sakl astar ile birlikte uygulanm barbotin bezeme ortaya kar. Karakteristik
formlarn banda basit profilli ve az kenarlar zerine sk sk ilmik kulplar yerletirilmi kaseler
gelir. lmik kulplar ounlukla bezemelidir ve bunlar dnemin sonlarna doru ovalleir. Kaselerin
az kenarlar altnda minyatr at nal tutamaklara rastlanr. IV C evresinde ilk kez S profilli kaseler
ve ie doru kvrlan azl kaseler ortaya kar. Keskin S profilli s kaselerde i ksmda yiv
bezeme grlr. Byk oranda siyah az kenarl (black-topped) mal ile temsil edilen bu kaseler,
Demircihyk Grubu ile olan ilikiye iaret eder. Gaga azl testiler T II boyunca eitlilik gsterir.
Geni boyunlu gaga azl testiler tm evrelerde yaygndr. Demircihyk Grubu'nda karakteristik olan
emzikli gaga azl testiler burada birka rnekten bilinir. IVB evresinde ilk gaga azl testilerin bask
boyunlu, konik gvdelileri ile silindirik veya geriye yatk boyunlular ort aya kar. Demircihyk
Grubu mezarlarnda ska rastlanan dar ve bask boyunlu gaga azl testilere seyrek olarak rastlanr;
gvde zerinde kabartma bezeme ve boyunda gz eklinde memecikler -Demircihyk grubunda
olduu gibi- burada da tipiktir. Kesik gaga azl testiler IVC evresinden itibaren daha karakteristiktir.
Demircihyk Grubu'na has ieler erken evrelerde nadiren grlr. Yukar Sakarya Grubu'nda,
boyunlu mleklerde az kenarnda ve gvde zerinde sk sk ip delik tutamaklara rastlanr. Yatay
kulplu kresel gvdeli mlekler, boyunlu kpler ska rastlanan formlardandr. Kllobada ilk kez
IV C evresinde ilmik kulplu, kubbeli kapaklar ortaya kar. Bunlarn st yzeyleri genelde oluk
bezemelidir ve hemen hemen her zaman islidir. Bu tip kapaklar blgeye has bir geliim sergiler.
Demircihyk Grubu'nda bu kapaklar ilk kez Demircihyk Q evresinde ortaya kar ve bunlardan
Bozyk'te de ele geirilmitir
343
. Gneyde, Elmal grubu anak mlek geliimini veren Karata
Semaykte bu tr kubbeli kapaklar ilk kez V:2 evresinde ortaya kar
344
. Troas ve zmir gruplarnda,
T Iden beri karakteristik olan silindirik kapaklardan Klloba IV B evresinde bir tane ele
geirilmitir. Klloba'da p delikli, izi bezemeli yass kapaklardan da ele geirilmitir.
Kllobada IV A evresi ge T II dnemi (T IIIe gei evresi) anak mlek zelliklerini
yanstr. Bu evrede anak mlekte gzle grlr bir deiim sz konusudur. Bir sonraki T III
anak mlei bu dnemde ekillenmeye balar. Hatta, bu dnem anak mlei iin karakteristik
olan baz zellikler daha IVB evresinde grlmeye balar ve IVA evresinde younluk kazanr (ek
15D). Bu kapsamda IVB Evresi'nde Portakal rengi astarl, parlak akl ( Proto- red coated) mal ve
ayakl mutfak kaplar ortaya kar. Bir sonraki IVA Evresi'nde ise Portakal rengi astarl, parlak akl
maldan ilk tankardlar; fra ile yaplm bant- astar,Troya A2 tabaklarnn ilk ve el yapm rnekleri,
boya bezeme ve sakl astar bezeme uygulamas grlr.

343
Efe 1988, Taf. 60/3; 67/5
344
Eslick 2009, pl. 47/KT 400, 588

171

Emirda Grubu: Afyon ve Emirda blgeleri arasnda youn benzerliklerin yannda baz farkllklar
da sz konusudur. Afyon ovasnda yatay kulplu anti-splash kaseler youndur, Emirdada basit
profilli, ii oluk bezemeli, kulp veya tutamaksz kaseler arlktadr. Emirdan gneyinde yer alan
Tal Hykte kaak kazlar neticesinde ele geirilen anak mlek (ek. 15E) iinde Karaolan
Mekiinde ska rastalanan ie dnk dudakl kaseler yaygn deildir. Yukar Sakarya ovas iin
karakteristik olan basit profilli kaselere ise ska rastlanr. Emirda blgesinde basit profilli kaseler
arlk kazanr. Emirdan gneyinde yer alan Tal Hyk malzemesi, Yukar Sakarya ve ksmen
Konya ovas ile benzerlik gsterir
345
. Kaselerin i ksmlarnda sk sk oluk bezemeye rastlanr.

ekil 15 znik, Demircihyk, Yukar Sakarya ve Emirda T II anak mlek gruplar

345
Koak- Bilgin 2005: 89.

172

2.3.4 Antalya-Gller Blgesi (Likya-Pisidya Kltr Blgesi)
Elmal Grubu: Elmal grubu T II anak mlek geliimi Karata Semaykten izlenebilmektedir
(ek. 16A). Karatata IV. ve V. tabakalar T IIye tarihlendirilir. V:3 evresi, T IIIe gei
evresidir
346
. Karata T II anak mlei T Iden gelierek devam eder. Kmz astarl ve akl
mallar her zaman yaygn mal grubudur
347
. IV. tabakadan itibaren bezemeli kaplarn saysnda art sz
konusudur ve bu kapsamda artk kaselerde de bezemeye rastlanr. lk kez oluk bezeme ve barbotin
bezeme ortaya kar
348
. Kuzeybat Anadolu iin karakteristik olan makara kulplar seyrek grlmekle
beraber ilk kez bu dnemde ortaya kar. zellikle derin kaselerde ip deliksiz boynuz eklinde yatay
tutamaklar grlr
349
. Dnemin sonlarnda, Aa Byk Menderes Grubu'nda ska rastlanan yatay
kulplu kaseler grlr
350
. En karakteristik formlar T Ide olduu gibi T IIde de basit profilli
kaselerdir. V:2 evresinde ilk kez ie dnk dudakl, derin kaseler ortaya kar. Basit profilli kaseler ise
IV. evreden itibaren slar
351
. Bunlarn az kenar altnda beyaz boya bezeme olarak i ie yarm ay
motifleri sz konusudur. Bu tip kaselere Elmal ovasnda yer alan, Gilevgi ve Slede de ska
rastlanr
352
. Gaga azl testiler T Iden gelierek devam eder ve geni boyunlu gaga azl testiler ile
bask boyunlu gaga azl testilere ska rastlanr. V:1 evresinde ilk kez gagas uzatlm testiler ve
kesik gaga azl testiler
353
; V:2 evresinde ise geriye yatk boyunlu gaga azl testiler, uzun silindirik
boyunlu gaga azl testiler ve gagas stten st yapran andran testiler ortaya kar. Bu evreye
tarihlendirilen kark dolguda ok sayda bu tip testi ele geirilmitir. Elmal Grubu'na zg bu testiler
pempemsi krmz astarl ve beyaz boya bezemelidir
354
. T Ide grlen amforalar seyrekleir fakat
ortadan kalkmaz. Boyunlu mlekler ve geni azl mlekler bir nceki dnemden devam eder.
Bezemelerde eitlilik artar. Kuzeybat Anadolu tipinde kapaklar T Iden devam eder. IV. tabakada
ilk kez kubbeli kapaklar ortaya kar
355
. V:2 evresinden itibaren Yukar Sakarya grubunda yaygn olan
da dnen dudakl, oluk bezemeli kubbeli kapaklar grlr
356
. Karata Semaykte V:3 evresi T
IIIe zg anak mlek zelliklerinin yava yava ortaya kmaya balad evredir (ek. 16B). Uzak
mesafelere ramen, bu yenilikler Yukar Sakarya Grubu ile yakn paralellik ierir. lk kez krmz
astarl ve akl mal ile temsil edilen Troya A2 tipinde el yapm s tabaklar ortaya kar. Eslick, tabak
formunun IV. evreden itibaren slaan kaselerden gelitiini vurgular
357
. Krmz astarl ve akl ve

346
Eslick 2009:227.
347
Ibid.:229.
348
Ibid.: 229.
349
Ibid.: 229.
350
Ibid.: pl. 48/KA 603.
351
Ibid.: 149.
352
Mellaart 1954: no. 440, 445.
353
Ibid.: 117.
354
Ibid.: 188, pl. 62.
355
Ibid.: 251.
356
Ibid.: pl. 47.
357
Ibid.: 149; pl. 48/KT 578.

173

gayet ince hamurlu mal ile temsil edilen tankard formu yannda; byk boyutlu, sivri ulu ayaklara
sahip, ayakl mutfak kaplar da ilk kez bu evrede ortaya kar
358
.
Korkuteli Grubu: Geliimini Bademaacndan izleyebileceimiz Korkuteli grubunda en sk
rastlanan mal gruplar arasnda krmz astarl ve akl mallar
359
ile gri-siyah mallar ve kahverengimsi
koyu gri akl mallar yer almaktadr
360
. Bademaacnda en yaygn formlar arasnda, da alan
kenarl ve dudak st kntl kaseler yer alr (ek. 16C)
361
. Dudak st kntl kaseler, Elmal
Ovasndaki Karata-Semayk yerlemesinde ilk olarak T Ide karmza kmaktadr
362
.
Bademaacnda ise T IIde bu tr kaselerin, kaideli ve ift delikli yatay kulplu rnekleri de ortaya
kar
363
. ift delikli yatay kulplara blge mlekiliinde ska rastlanr. Gaga azl testiler
364
ve
testicikler
365
eitlilik gsterir. En yaygn testi formu uzun, dar boyunlu gaga azl testiler
366
ile
gagas ne yatk testiciklerdir
367
. Boyunlu mlekler genellikle kresel gvdeli ve ift dikey kulpludur.
zerlerinde ii beyaz macunla doldurulmu izi bezeme zikzaklar, bant bezemeler yer almaktadr
368
.
Bademaacnn kaba mallar ise genelde depolama mlekleri, mezar kpleri ve ayakl mutfak
kaplarndan olumaktadr.
Burdur Grubu: Burdur Grubu'nu temsil eden anak mlek, Tefenni, Burdur ve Isparta /Atabey
ovalarnda yaylm bulmutur. Blge gneyde Bat Toroslar ile kuzeyde Eeler ve St Dalar
arasnda, Burdur Gl havzas boyunca bir koridor eklinde uzanr. J. Mellaart ve D. French, Burdur
ve Korkuteli anak mlek gruplarn tek bir grup olarak deerlendirmitirler; Isparta ovasnda yer
alan yerlemeleri ise Kusura grubunun yaylm alanna dahil ederler
369
. Burdur-Isparta ovalar gerek
corafi olarak gerekse anak mlek geliimi asndan bir btnlk ortaya koyar (ek. 16D).
Korkuteli Grubu'nun temsilcisi Bademaac anak mlei ile Burdur Grubu'nu temsil eden Kuruay
anak mlei arasnda benzerlikler olduu kadar nemli yerel farkllklar da sz konusudur. Bu
nedenle, Korkuteli burada ayr anak mlek grubu olarak deerlendirilmitir. Burdur Grubu'nun dou
snrnda yer alan Isparta ovasndaki Senirce, Atabey ve Gndrler'de ele geirilen anak mlek ile,
blgenin batsnda yer alan Kuruay anak mlei arasnda olduka yakn benzerlikler vardr. Gerek
malzemenin geliimi gerekse corafi durum, drt taraf dalarla evrili Burdur-Isparta ovalarnda yer

358
Ibid.: 149; Pl. 49/ KT 451.
359
stn 2006: 12
360
Duru 2000: 201; Umurtak 1998: 1,2.
361
Duru 2005: 534, Lev. 44/4; Duru 2008: lev. 45/a.
362
Eslick 2009: 63,75.
363
stn 2006: 44, lev. 4.
364
Duru 2004: lev. 40/2, lev. 45.
365
Ibid.:lev. 44/3 ,5 ,6.
366
Ibid.:lev. 45/4; Duru-Umurtak 2008: lev. 41/a.
367
Ibid, lev. 44/6.
368
Duru-Umurtak 2008, p. 207-208, lev. 42/b-c.
369
Lloyd- Mellaart 1962, p. 196-197; French 1969b, fig. 39.

174

alan yerlemelerin ayn yerel zellikleri yansttn gstermektedir. Aada deinilecek olan
zellikleriyle, bunlar Korkuteli ve Kusura gruplarndan ayrlmaktadrlar. Burdur grubu T II anak
mlek geliimi esas olarak Kuruay Hyk ve bir ksm T II sonlarna tarihlendirilen Harmanren
mezarlk buluntularna dayanmaktadr. Kuruayda 1. ve 2. Tabakalar T II ye tarihlendirilir
370
. R.
Duru Kuruay T II anak mleini J tr ve K tr mallar olmak zere iki gruba ayrr. Sayca
daha yaygn olan J tr mallar, genelde tekdzedir. Hamur rengi grinin btn tonlar ve krmznn
tonlarndadr. Genellikle kaln cidarl anak mlekte ince bir astar sz konusudur; yzeyler genellikle
iyi akldr
371
. K tr mallar ise, gri-siyah hamurlu, byk oranda astarsz ve akl mal grubunu
oluturur. K tr mallarda izi bezeme karakteristiktir
372
. Senircede ele geirilen anak mlek siyah-
gri, krmz ve kahverengi mal gruplarn ierir
373
. Burdur Grubu'nun karakteristik kase formu basit
profilli kaselerdir. Anti-splash kaselere rastlanmaz. Kaselerde kulp ve tutamaklar olduka eitlidir; en
yaygn olan yiv bezemeli makara kulplar ve yatay kulplardr
374
. Bezemeli makara kulplar
Beycesultan T II katlar iin ok tipiktir. Yatay kulplarda yiv bezeme yaygndr. Dudak stnde
dalga eklinde kntl kaseler Kuruayda 6. Kattan beri ska rastlanan bir uygulamadr
375
. Kaseler
genelde dz diplidir, nadiren kaidelere rastlanr
376
. Kuruayda ska rastlanan bask boyunlu gaga
azl testicikler, Elmal ve Korkuteli gruplarnda da ska karmza kar. Bu tip kaplarda gvde
zerinde sk sk memecikler ve yiv bezeme sz konusudur. Kuruay ve Harmanrende ele geirilen
gaga azl testiler blgeye zgdr. Gagalar ne doru knt yapan bu testilerde gvde zerinde
evron yiv bezeme ve bazen de oluk bezeme karakteristiktir; zaman zaman gvde zerinde ip delik
tutamaklara rastlanr. Burma bezemeli veya bezemesiz dikey kulplarn yansra, Kuruay ve
Harmaren testilerinde blgeye has olan zgn bir kulp uygulamas sz konusudur. Bunlarda kabn
omuzundan kan emziin ucu ile boyun arasna bir kulp yerletirilmitir. Bu ekilde, dirsek eklinde
bir eit emzik-kulp oluturulmutur
377
. Emziin ucu ounlukla szgelidir. Gaga al testilerde
szge biimli emziklere Kuruay ve Gndrlede ska rastlanr. Byk oranda K tr mallarda
grlen, boyunlu mlekler ift kulpludur; gvde zerinde izi bezeme karakteristiktir. Geni azl
mleklerde azlar genelde ie kapanr; gvde zerinde sk sk blgeye has ift ip delikli yatay
tutamaklar yer alr.
Burdur Grubu, bat Anadolu platosu ile gneybat Anadolu platosunu ayran dalk blge
arasna skm olan Burdur ve Isparta ovalarn kapsamaktadr. Kuzeybat Anadolu iin karakteristik
olan ve T IIde Yukar Byk Menderes havzasna dek yaylan makara kulp gelenei, Burdur

370
Duru 1996: 1.
371
Ibid.: 67.
372
Ibid.: 69.
373
zg 1944: 407-418. Dipnot 5.
374
Duru 1996: 69.
375
Ibid.: Lev. 70/1-4.
376
Ibid.: 69.
377
Ibid.: 68.

175

grubuna da nfuz etmitir. Bununla beraber Ege sahil kesimi ve bat Anadolu Eii'nin tamamnda
karakteristik form olan anti-splash kaseler, Burdur grubunda grlmez. Bu grubun karakteristik formu
olan basit profilli kase gelenei Elmal ve Korkuteli gruplaryla paraleldir. Basit profilli kaselerin
karakteristik olduu dier blgeler gneybat Anadolu'ya uzak kalan Demircihyk ve Yukar Sakarya
gruplardr. Yukar Byk Menderes Grubu'nda ilmik kulplu kaselerde yiv bezemeye rastlanmaz.
Byk oranda corafi konumunun bir yansmas olarak Burdur grubu, dier Bat Anadolu anak
mlek gruplar ile karlatrldnda, olduka tutucu ve geleneksel bir geliim sergiler.
Sultanda Grubu: Hoyran Gl'nn yer ald Senirkent ve Genali ovalar ile Sultan dalarnn
batsnda Yalva, Gelendost ve akirkaraaa ovalarnda yaylm bulan bu anak mlek grubu
Mellaart tarafndan "Sultanda Grubu" olarak tantlmtr
378
. Bu grup batda Barla da ve Eirdir
gl; gneyde Bat Toroslar ve Beyehir Gl'nn kuzey kesimi; kuzey ve douda Sultan dalar ile
snrlandrlr. French, bu yaym alan iinde Genali ve Hoyran olmak zere iki farkl grup ele
almtr
379
. M. zsaitin blgede gerekletirdii kapsaml yzey aratrmalar sonucunda, blgede
grlen anak mlek zelliklerini tek bir grup olarak deerlendirir. izdii snrlar ve anak mlek
zellikleri Mellaartnkilerle uyumaktadr
380
; zsait, blgenin T II yerlemeleri haritasna yeni
yerlemeler ekler. Bunlarn balcalar arasnda, Kuyucak, Gkst Tepepnar, rdeki, Terziler,
Scll, Al, Kurusar, Gyncek, Altnoluk, Skseen, Drtyol, Ayval, amharman saylabilir
381
.
Sultanda Grubu anak mlei keskin bir ekilde ie dnen azl, makara kulplu kaselerle
karakterize olur. Kaplar, kaln turuncu-sar, bej ya da krmz astarl ve ok iyi akldr. Kusura grubu
iin karakteristik olan yiv ve oluk bezeme blgede yaygndr; bununla beraber Kusurann byk
kaselerine burada rastlanmaz
382
. Makara kulplarda boynuz eklinde kntlar yaygndr. Hoyranda
ok sayda portakal rengi astarl ve parlak akl maldan paralar bulunmutur. Bu mal ile temsil edilen
kase paralarna, Burdur grubu yaylm alannda bulunan Burdur Hyk ve Haclar IIde ska
rastlanmaktadr
383
. Sz konusu mal, Afyon-Emirda ve Yukar Sakarya gruplarnda T IInin
sonunda ortaya kan ve ilk tankard formunun retildii mala ayrd edilemeyecek kadar ok
benzemektedir. Beycesultan XIIIa katnda ele geirilen tankardlar da ayn mal zelliini gsterir.
Sultanda Grubu'nda Konya Ovas'nn etkileri ak bir ekilde hissedilir Bu ova iin karakteristik olan
fra izli mallar Sultandan batsna dek nfz etmitir. Daha batdaki gruplarda ise bu mala
rastlanmaz. Bununla beraber Troas grubunda Troya I ge evrede ortaya kan, dou Ege adalarnda da
grlen ve Blegenin Erken Ege mallar grubunda deerlendirdii fra izli mallar ayn

378
Lloyd- Mellaart 1962: 185, 197.
379
French 1969b: 36-37.
380
zsait 1994: 304.
381
zsait 1987: 263.
382
Lloyd-Mellaart 1962: 192.
383
Sz konusu malzeme Ankara ngiliz Arkeoloji Enstits koleksiyonunda yer almaktadr. Bu vesileyle, kollekisyonu
incelememe izin veren Enstit yetkililerine en iten teekkrlerimi sunarm.

176

karakterdedir
384
. Blgede stratigrafik kazlar gerekletirilmedii srece, bu grubun Bat Anadolu lk
Tun a'ndaki anlam ve nemi konusunda kesin bir ey sylemek olduka zordur.
Beyehir grubu: D. French, Beyehir Grubu'nun yaylm alann olarak, Beyehir Gl'nn gney
kesimi ile Sula gl arasnda, dalarla evrili Seydiehir ovas olarak belirlemitir
385
. Bununla
beraber Beyehir Grubu'nu temsil eden anak mlekle ilgili hibir bilgi vermez ve bunun Bat
Anadolu T II anak mlek gruplarndan biri olduunu ve az da olsa Konya ovas kltrn
yansttn sylemekle yetinir
386
. Mellaart, Erenler Dalarnn batsnda yani Beyehir blgesinin T
Ide Konya Ovas kltrn yansttn, T IIde ise gneybat Anadolunun bir paras olduunu
syler
387
. Gneybat Anadoluda ska rastlanan yiv ve oluk bezeme ile makara tutamaklar Beyehir
Grubu'na dek yaylr. Bununla beraber Konya ovasnda karakteristik olan metalik mal ile temsil edilen
gaga azl testilerin de en batdaki yaylm alan Beyehir blgesidir
388
. Mellaart, Beyehir grubuna
dahil olan Eflatunpnar, Seydiehir ve Ortakaraviran gibi baz yerlemelerde ele geirilen anak
mlei ksmen yaynlam olsa da Beyehir T II anak mlek Grubu'nun geliimi hakknda
yeterli bilgiye sahip deiliz
389
.

384
Mellaart 1963: 224; Blegen et al. 1950: 53.
385
French 1969b: 38.
386
Ibid.: 39.
387
Mellaart 1963: 205.
388
Lloyd-Mellaart 1962: 192; Mellaart 1963: 211.
389
Mellaart 1954: n. 153-154, 237, 235.

177

ekil 16 Elmal, Korkuteli ve Burdur gruplar T II anak mlei

2.4 Erken T III anak mlei
T III balarnda Konya Ovas zerinden, Suriye-Kilikya ve i bat Anadolu arasnda, giderek
younlaan bir ticari ilikinin kurulduu anlalmaktadr. Sz konusu ticaretin bir yansmas olarak
Byk Kervan Yolu zerinde bulunan blgelerde (Frigya, Troas) ilk defa mleki ark kullanlr
ve anak mlekte yeni mal gruplar ve formlar ortaya kar. Bunlar arasnda bata Krmz Parlak
Akl Mal (Red Coated Ware) ve Film Astarl Mal (Wash Ware), Yaln Mal, Troya A2 taba, Depas

178

ve amfora saylabilir
390
. Bunun yannda, yerel anak mlein bir ksm da arkta yaplmaya balanr.
arkn kullanlmas anak mlekilikte giderek standartlamaya doru giden bir gelimeyi de
beraberinde getirir. zellikle anak mlekte bu yeni zelliklerin Byk Kervan Yolu zerinde ilk
hangi blgede kt konusu, aratrma eksikliinden dolay henz tam aydnlatlamamtr.
Kllobada T IInin sonunda (IV A Evresi) anak mlekte ortaya kan baz nc-T III
zellikleri, bir anlamda blgede T IIden T IIIe geiin Troyadaki kadar ani olmadn
gstermektedir. Dier taraftan Konya blgesinin bu deiimde oynad rol konusunda da hemen
hemen hibir bilgi sahibi deiliz. Aratrmalarn bugnk durumuna gre, bu zelliklerin en azndan
bazlarnn ilk Frigya Kltr Blgesinde ortaya km olduunu varsayabiliriz. Daha az younlukta
olmak zere, bu ilikilerin etkileri ayn zamanda, i bat Anadolunun gney kesiminde de (Gller
Blgesi ve batda en azndan Aphrodisiasa kadar olan blge) hissedilmitir. Bu blgede ilk aamada
yaln mal henz grlmez ve bu evrenin en karakteristik formlarndan olan ark ve el yapm Troya
tabaklar da sadece astarl mal ile temsil edilir
391
. Bu youn ticari ilikiler blgede bu ticareti stlenen
ve bu sayede giderek zenginleen ve siyasal olarak glenen merkezlerin ortaya kmasna yol am
olmaldr
392
. T III balarnda ortaya kan bu yeniliklerin Troya haricindeki bat Anadolu sahilleri ile
Trakyada yaylmas zellikle Liman Tepe ve Kanlgeit yerlemelerinden anlald zere- bir
sonraki aamada gerekleir
393
. Hatta bunun etkileri zellikle anak mlekte ayn gelimenin bir
sonucu olarak ayn horizonda Ege Adalar ve Yunanistan Karasnn bir ksmnda da grlr. Bu
blgede Anadolulama (Anatolianising) olarak adlandrlm olan ve lk Hellas/Kiklad IInin sonlarna
denk gelen bu evre, Kiklad Adalarnda ve Yunanistan Karasnda Kastri-Lefkandi I Evresi olarak
da bilinir
394
. Douda Ankara blgesinde ve Kzlrmak Kavsinin iinde ise mleki ark gerek
anlamda T III ortalarnda, dier bir deyile OTye Gei Evresinin balarndan itibaren
kullanlr
395
. nceki dnemlerden itibaren varln srdren anak mlek ve kltr blgelerinde, bu
yeniliklerle birlikte yresel kltr zelliklerinin de belli oranda devam etmesi, bat Anadoluda anak
mlek gruplar ve kltrler mozayiinin byk oranda ayn kaldn gstermektedir (ek. 17)
396
.
Bat Anadolunun bu dnemde kazand kltrel/siyasal g, zellikle blgeye zg baz kltrel
zelliklerin Ege Dnyas, Trakya, Kzlrmak Kavsinin ii ve daha da nemlisi, o zamana kadar daha
ok Mezopotamya kltr blgesi iinde yer alan Kilikyada ilk defa bat Anadolu kltr zelliklerinin
egemen olmasna yol amas ve hatta bu zelliklerin snrl da olsa, douda Frat nehrine kadar olan
corafyaya yaylm olmasndan aka anlalmaktadr
397
.

390
Efe 2007b: 55.
391
Eslick 2009: 160.
392
Efe 2007b: 49.
393
Efe 2004: 22.
394
Rutter 1983: 69ff; Rutter 1979.
395
Gunter1991: 113; Orthmann 1963:100.
396
Efe 2004: 23.
397
Ibid.: 22.

179

ekil 177 Erken T III kltr blgeleri ve anak mlek gruplar

2.4.1 Frigya Kltr Blgesi
Erken T IIIde Frigya Kltr Blgesinin snrlar, gneyde Afyon ovas ve douda
Kzlrmak kavsinin batsna dek geniler. T I-IIde belirgin yerel farkllklarla karmza kan
Demircihyk ve Yukar Sakarya anak mlek gruplarnda T IIIe gelindiinde yerel farkllklar
giderek azalr ve bunlar daha ok mal zellikleriyle snrldr. Eskiehir ovasnda, T II
geleneklerinin bir devam olarak, kahverengimsi krmz yzeyler arlktadr
398
ve ovann znik
blgesine corafi yaknlndan dolay da gri mallar sayca daha youn olarak temsil edilmektedir
399
.
Form gruplar arasnda ise kayda deer bir farkllk sz konusu deildir. Demircihyk anak mlek
blgesinde bugne kadar erken T III dnemi kazlmad iin iki blge anak mlek gruplar
arasnda ayrntl bir karlatrma yapmak mmkn deildir.
Bat Anadolu T III anak mlek zelliklerinin ortaya knda, ekirdek blgelerden biri
konumunda olma ihtimali yksek olan Frigya Kltr Blgesinde daha ge T IInin sonlarnda

398
Aharky Tack Katkl Mal sadece bu blgede temsil edilmektedir; Efe 1988: 81.
399
French 1967: 62; Aharkyde ele geirilen gri mallar Troya IIye zg gri mallarla benzerlik gstermektedir (Efe
1988:82).

180

anak mlekte, T III dneminin habercisi niteliinde baz yenilikler ortaya kar. Bunlar arasnda
en bata Parlak Krmz Akl Mal ncs henz dzgn bir kenar vermeyen bant -astarl Proto-Red
Coated Ware
400
, elde yaplm Troya A2 tabaklar ve tankard formu saylabilir. Beycesultan XIIIa
401

ve Karata-Semayk V:3
402
katlarndan da anlalaca zere, benzeri geliim i bat Anadolunun
gney kesiminde ve Troyada
403
da izlenebilmektedir. Ancak bir sonraki aamada, dier bir deyile
T III banda, gney blgelerine kyasla, Frigya kltr blgesinde anak mlekte, yresel anak
mlek ksmen devam ederken, karakteristik Bat Anadolu T III anak mlek zelliklerinin
olumas balamnda, daha youn bir bakalam izlenmektedir. imdi karakteristik zellikleri ile
ortaya kan Parlak Krmz Akl Maln yaylm alan byk lde Frigya Kltr Blgesinin
snrlarn belirler. Bu dnemde Yukar Sakarya blgesinin Parlak Krmz Akl Mal, gneyde
Afyon Ovas ve Emirada blgesine, douda da hemen hemen kzlrmak Kavsine kadar yaylmtr;
ge T II ve erken T IIIte sz konusu olan krmz boyal anak mlek de bu blgelerin
tamamnda ortak zellik olarak karmza kar
404
. Ancak bu yeni blgelerde anak mlein ekirdek
blgesininkiyle tamamen ayn olmadn da vurgulamamz gerekir: Bu blgelerde yerel zelliklerden
bazlar devam ettii gibi, ark yapm anak mlek ve dolaysyla Yaln Mal ve formlar da yoktur
veya yok denecek kadar az temsil edilmektedir
405
. Bu durum Byk Kervan Yolundan uzaklatka
ark yapm anak mlein ve dolaysyla Yaln Maln giderek azalmas eklinde yorumlanabilir.
Bat Anadolu erken T III anak mleini temsil eden tabak, tankard, depas, matara, amfora gibi-
karakteristik formlar da Frigya Kltr Blgesinde yukarda bahsettiimiz yeni mal gruplar ve nceki
dnemlerden devam eden ve gelien form gruplaryla bir arada, dnemin erken evrelerinden itibaren
karmza kmaktadr. Sz konusu anak mlek Kllobada stratigrafi k olarak ele geirilmitir
(ek. 18 A)
406
.
Blgede en nemli form grubunu, yaln maldan retilmi ark yapm A2 tabaklar
oluturmaktadr. Bat Anadoluda Klloba dnda yaln maldan A2 tabaklarnn grld dier
yerlemeler ise Troya
407
ve Tarsus
408
dur. Kllobada grlen dier bir tabak formu da Troya A1
tabadr. Bu tabaklar krmz astarl maldan retilmitir ve A2 tabaklarna nazaran olduka az sayda
ele geirilmitir
409
. Kllobada, Ge T IIden devam eden ie doru kvrlan az kenarl kaseler
artk byk oranda Parlak Krmz Astarl ve Akl Mal ile temsil edilmektedir. Bunlarn i ksmlarda

400
Sar 2009: 92.
401
Mellaart 1962:177, fig. 46/1-6.
402
Eslick 2009: p. 149, pl. 48-49.
403
Son Troya Ide el yapm A1 tabakalar ve byk olaslkla tankard formunun ortaya k.
404
Lloyd-Gke 1951: 45; Gunter: 1991: 8-9.
405
Gunter 1991: 113.
406
Kllobada III. Evre erken T IIIe tarihlendirilmektedir ve alt evre iermektedir. Bunlar eskiden yeniye doru IIIC,
IIIB ve IIIA olarak numaralandrlmtr.
407
Blegen 1950:372-375.
408
Goldmann 1956:265, Fig.412, 413, 417, 418.
409
Trkteki 2010.

181

sk sk bant astar ve bazen krmz boya bezemeye rastlanr. T IIden beri gelierek devam eden
dier formlar arasnda S profilli s kaseler, dikey kenarl omurgal kaseler saylabilir. lk kez IVA
evresinde ortaya kan el yapm tek kulplu tankardlarn ark yapm rnekleri IIIB evresinde ortaya
kar. Parlak Krmz Astarl ve Akl Mal ile temsil edilen el yapm gobletler ile depas formu ilk kez
ortaya kar. Kllobada ilk kez IIIB evresinde ortaya kan ark yapm Suriye ielerinin tamam
import olmaldr. Kllobada bir nceki dnemden gelierek devam eden testi formlarnn yannda
yeni formlar da ortaya kar. arkn etkisiyle testilerin gvdeleri giderek ovalleir; ilk kez matara
biimli testiler ve amforalar ortaya kar. Kesik gaga azl testiler blgede fazla yaygn deildir. Bat
Anadolunun byk bir ksmnda olduu gibi Kllobada da mlekler ovalleir. Dar boyunlu
mleklerde gvde zerinde yatay ve dikey kulplara rastlanr. Bu tip mlekler Seyitmer ve
Troyadan bilinmektedir
410
. ayakl mutfak kaplar youn bir ekilde kullanlmaya devam eder.
Daha nce de deindiimiz gibi T IIde Byk Menderes-Yukar Porsuk Kltr Blgesi
zelliklerini yanstan Afyon Grubunun yaylm alan iinde, erken T IIIte Frigya Kltr
Blgesinin zellikleri ar basar. Blgede, nceki dnemin baz zellikleri devam ederken imdi
Frigya Kltr Blgesinin Parlak Krmz Astarl ve Akl Mal hakim mal grubudur
411
. Ayrca az da
olsa portakal rengi astarl ve akl mal da temsil edilir. Gri/siyah akl mallara Kllobada olduu
gibi burada da nadiren rastlanr
412
. Blgenin erken T III form repertuar Eskiehir Blgesi ile
neredeyse tamamen ayndr (ek.18 C-D). Bunlara dayanarak erken T IIIte Afyon anak mlek
Grubunun Frigya Kltr Blgesine dahil olduu eklinde yorumlanabilir. Blgenin erken T III
anak mlei esas itibariyle Kaklk Mevkii mezarlarndan bilinmekle beraber yzey aratrmalar da
anak mlek zelliklerini belirlemeye katk salar. Kaklk Mevkiinde 18, 21-23 nolu mezarlar
Beycesultanda bolua denk gelmesi gereken erken T IIIn en balarna tarihlendirilir. Dier bir
deyile Troya IIb-g evresi ile ada olmaldr. 24 ve 26 nolu mezarlar ise erken T IIIn ortalarna
tarihlendirilmektedir
413
.

410
Efe 2007: fig. 9b; Blegen 1950: fig.391-394.
411
Topba et als. 1998: 39.
412
413

182

ekil 18 Erken T III Frigya Kltr Blgesi anak mlei
2.4.2 Kuzeybat Anadolu ve Trakya

T III balarndan itibaren daha da younlaan Kilikya- bat Anadolu ilikileri, Troas
Blgesini de iine alacak ekilde batya doru geniler. Troyada II. Yerlemenin balarnda anak
mlekte birden bire esasl deiiklikler ortaya kar. Bu yeni anak mlek zelliklerinin nemli bir
ksmnn Byk Kervan Yolu vastasyla kuzeybat Anadolunun etkisiyle ortaya kt
dnlmektedir
414
. Troyada son dnem kazlar sonucunda oluturulan yeni stratigrafiye gre, IIc
katndan nceki katta (Ip) Troya Iin yerel anak mlei ile beraber ilk ark yapm anak mlek
ortaya kar, IIc (Iu) katndan itibaren ise yukarda bahsettiimiz yeni anak mlek zellikleri, yerel
Troya anak mleinden daha youn olarak temsil edilir
415
. Parlak Krmz Astarl ve Akl Mallar,
ark yapm tabaklar ve depaslarn ortaya k, Frigya Kltr Blgesindeki gelimelerle paralellik
gsterir. Bununla beraber Troyada bu yeni mlek birdenbire ortaya kar; buna karn Kllobada
ge T IIye tarihlendirilen IV B-A evrelerinde sz konusu anak mlein baz nc formlar ve
zellikleri izlenebilmektedir. Dolaysyla erken T III karakterize eden bu yeni anak mlek

414
Efe 2006b: 23.
415
Korfmann 2001b: 373, fig. 423.

183

zelliklerinin Byk Kervan Yolu boyunca Frigya Kltr Blgesinden znik-negl zerinden-
Troasa yayld bugnk aratrmalar kapsamnda pheye yer brakmamaktadr. Troya ve Liman
Tepe kazlarndan anlald zere Troas ve zmir gruplar arasndaki ilikiler artk nceki kadar
youn deildir. Kervan yolunun araclyla, Troas, bat Anadoludan etkiler alrken zmir blgesi
Ege dnyas ile daha bir youn iliki iine girmektedir. T IIde Limni Grubu anak mlek
zelliklerini yanstan Poliochni anak mlei ile Troya arasndaki yerel farkllklar artk o kadar gze
arpmamaktadr (ek. 19D). Bir nceki dnemde Yortan grubunun yaylm alan bulduu Balkesir ve
Akhisar- Manisa ovalarnn ise erken T III anak mlei ile ilgili -Yortan Mezarlarnda ele
geirilen az sayda malzeme haricinde- eldeki veriler yok denecek kadar azdr (ek. 19C). Dier
taraftan, daha nce Balkan kltrlerinin ayrlmaz bir paras olan Trakyada zellikle Kanlgeit
kazlarndan anlald zere- bu dnemde ilk defa blgede youn bat Anadolu etkileri hissedilir
(ek. 19B)
416
. Bat Anadolu koloni yerlemesi
417
olarak deerlendirilen Kanlgeit, Byk Kervan
Yolu boyunca gerekletirilen ticari ilikilerin Balkanlarn ilerine dek ulamasnda rol oynar.
Troas Grubu (ek. 189A): Troyada II. Yerleme sonu ve III. Yerleme erken T IIIe
418
. Luster Ware, Parlak Krmz Astarl ve Akl Mal (Red Coated Ware),
Film Astarl Mal (Wash Ware) ve Nubbly Ware nceki evrelerden devam eder
419
. Troyada IIc
evresinde yaln mal ortaya kar; II. ve III. yerlemeler iin yaygn bir mal grubu olur
420.
Tm Bat
Anadoluda olduu zere Troyada T IIIde anak mlekteki en nemli yenilik arkn kullanmdr.
Troyada T IIIn balangc IIb olarak kabul edilmektedir; bu evrede anak mlek T IInin son
evresi olan IIadan pek farkl deildir. IIb yenileme duvarlarnn altnda ark yapm A2 tabana ait
tek bir para bulunmutur ve buna dayanarak Troyada ilk anak mlek yapm anak mlein IIb
evresinde ortaya kt kabul edilmektedir
421
. Bununla beraber ark yapm A2 tabaklar esas olarak,
mimari olarak da gerek anlamda deiikliklerin gerekletii IIc evresinden itibaren yaygnlar. IIc
evresinde Krmz Film Astarl Mal (Wash Ware) ile temsil edilen tabaklar karakteristiktir; bununla
beraber bu evreden itibaren saysnda art olan yaln maldan tabaklar dnem iin karakteristik olur
422
.
IIb evresinden itibaren byk A1 tabaklar ortaya kar
423
. Troyada nceki dnemlerde karakteristik
olan siyah-gri akl anti-splash kaseler, Son Troya Iden itibaren ie doru kvrlan azl kaselere
dnr; bu tip kaselerde sk sk ayaklara rastlanr
424
. Makara kulplarn yerini giderek yatay kulplar

416
zdoan et als. 1998: 123-149.
417
zdoan 2000: 74.
418
Efe 2007: fig. 18
419
Blegen et als. 1950:221-223.
420 Ibid.: 222.
421 Ibid.: 205.
422 Ibid.: 226.
423 Ibid.: 224.
424 Ibid.: 226.

184

alr. Bu tip kulplar da dnk dudakl kaselerle

karakterize olur
425
. III. yerlemede yatay ilmik kulplu,
da dnk dudakl, halka dipli kaseler en karakteristik kase formunu oluturur
426
. Testiler ve gaga
azl testiler bir nceki dnemden gelierek devam eder; testi gvdeleri giderek ovalleir. Bunlarn
yan sra yeni testi formlar ortaya kar ki bunlar arasnda tek kulplu testiler, yonca azl testiler ve
III. Yerlemede ortaya kan uzun boyunlu ve uzun gagal testiler en belli ballardr. Troyada bu
dnemde ortaya kan dier yeni formlardan en nemlileri arasnda ift kulplu tankard ile depas yer
alr. Troyada tankard formunun I. Yerlemenin sonunda kt belirtilmekle beraber, bu henz netlik
kazanmamtr
427
. Depas ilk kez IId evresinde ortaya kar ve Parlak Krmz Astarl ve Akl Mal ile
karakterize olur. Dier yeni formlar arasnda, Suriye ieleri, amforalar, matara biimli kaplar,
aydanlklar, marapalar (dipper), hayvan biimli kaplar (askos) saylabilir. Boyunlu mleklerde sk
sk ayak veya kaideye rastlanr. Ayaklar bazen volt biimindedir. Gvde zerinde yatay veya
dikey tutamaklarn yannda kanat biimli tutamaklar grlr. nsan yz biimli boyunlu mlekler
ise Troya T III iin karakteristiktir. Depolama kaplarnda gvdeler ovalleir, incelir ve uzar.
Omuzlarnda kntlar olan boyunlu kaplar (flanged jar) ile szge biimli mlekler Poliochni,
Thermi, Liman Tepe, Aphrodisias, Karata Semaykten bilinir. Silindirik kapaklar zerinde kabartma
insan yzleri yer alr ve bu uygulama III. yerlemede yaygnlar. Byk motifi tm Bat Anadoluda
olduu gibi Troyada da dnem iin ok karakteristiktir. Troas blgesinde zellikle i kuzeybat
Anadolunun etkisiyle anak mlekte nemli bir krlma noktas yaanr; ancak yerel anak mlek
zellikleri de azalarak varln srdrr.
Trakya Grubu: T IIIde byk oranda Bat Anadolu kltr emberine dahil olan Trakyada,
Kanlgeit kazlarndan anlald zere, blgede Kuzeybat Anadolu ve Troas blgeleri ile yakn
benzerlikler ieren, ancak Balkan geleneklerinin de nceki dnemlerden ksmen devam ettii yerel bir
anak mlek grubunun olutuu anlalmaktadr (ek. 19B). Mimariye paralel olarak anak mlekte
de yenilikler sz konusudur. Blgede karakteristik olan siyah veya koyu yzl akl anak mlein
yannda ilk kez Bat Anadolu kkenli krmz astarl mallar ve yaln mal ortaya kar. Yeni formlar
arasnda yaln mal ile temsil edilen ark yapm Troya A2 tabaklar, tek veya ift kulplu tankardlar ye r
almaktadr. Bunun yan sra, ne yatk gagal gaga azl testiler blgenin karakteristik anak mlek
formlarndandr. Bunlar bazen ift boyunlu kompozit kaplar eklindedir
428
.
zmir Grubu: Liman Tepede Merkezi Kompleks Evresi
429
olarak da anlan bu evre, ge T II-
erken T IIIe tarihlendirilir (LMT V-IV:2)
430
. Ge T IInin Lefkandi I-Kastri evresi ile ada

425 Ibid.: 227; Troya form A21.
426 Troya form A22.
427 Blegen et als. 1950: 64.
428
zdoan et.als.1998:123-150; zdoan et al.1999; zdoan et al. 2000: 93-108; zdoan- zdoan, 2006:-194;
zdoan, 2007:253-268.
429
Kta Yunanistandaki koridorlu ev gelenei ile ayn anlaya sahip olduu dnlen Merkezi Kompleks eski kaz
raporlarnda Koridorlu Ev olarak anlan yapdr.

185

olduu belirtilmektedir
431
. Bugn Anadolu Yarmadasnn nemli bir ksmnda, kronoloji birlii byk
oranda salanmken, Ege sahil kesiminde, zellikle Liman Tepe kaz ekibinin savunduu Ege
kronolojisi benimsenmitir. Bunun sonucu olarak Troya II. Yerlemesi Anadolunun i kesimlerinin
kronolojisine gre erken T IIIe; Ege kronolojisine gre ise ge T IIye tarihlenmektedir
432
. Bu
evrede, Liman Tepenin orta Ege ile ilikileri daha younlar. zellikle Urfinisli sos kaplar, mermer
kap paralar, amphoriskos bal bronz ineler ve Melos obsidyeni bu ilikilere iaret eder. Merkezi
Kompleks iki evrelidir. Birinci evrede tek-kulplu tankardlar ve an biimli kaplar ortaya kar. Ge
evrede ise ilk kez depas, s kaseler, ark yapm tabaklar ve matara biimli kesik gaga azl testiler
grlr
433
. Anadolu Ticaret A evresi olarak adlandrlan bu dnem, M.. 2500-2250ye
tarihlendirilir
434
. Bu evrede ince ve olduka kaliteli bir mal grubu olan siyah astarl ve akl mallar
ile krmz astarl ve akl mallar ortaya kar
435
. Ancak burada Parlak Krmz Akl Mal son derece
dk oranda temsil edilmektedir ve tm T III boyunca gri astarl mallar ana mal grubunu oluturur.
Bu durum zmir ve Troas gruplar arasnda anak mlekteki en nemli fark oluturur. Ayrca, ark
yapm anak mlein ve dolaysyla formlarnn Liman Tepede yok denecek kadar az saptanmas -
ki bunlarn import olma ihtimali bile olabilir- Troas Blgesi ile aradaki dier nemli fark oluturur.
Bakla Tepe de bu dnemde Liman Tepe ile paralel bir geliim sergiler. Burada Erken T IIIe
tarihlendirilen mezarlarda ele geirilen malzeme, Liman Tepe Merkezi Kompleks evresi ile
adatr
436
. Olduka iyi kalitede mallardan retilmi anak mlek arasnda ark yapm tabaklar,
krmz astarl ve akl maldan tek veya ift kulplu tankardlar, an biimli kaplar, depaslar, kesik
gaga azl testiler, yonca azl testiler, aydanlklar dnemin karakteristik formlar olarak karmza
kar (ek. 19E)
437
. Balkesir-Akhisar Manisa ovalarnda yaylm alan bulan Yortan Grubunun erken
T III geliimi hakknda yeterli bilgi sahibi deiliz. Bununla beraber Yortan Mezarlnda ele
geirilen T IIIe tarihlendirilen anak mlek krmz astarl ve akl mallardan oluur
438
. Formlar
ve yatay yiv bezeme uygulamalar Bakla Tepe ile benzerlik gsterir (ek. 19C). Yortan Grubunun bu
dnemde zmir grubu ile btnleme olas sz konusudur.

430
aholu 2005a: fig.2.
431
Kouka 2009: 146-147.
432
aholu 2005b:344, fig. 2.
433
Ibid.: 147.
434
aholu 2005a.
435
aholu 2008b: 490.
436
Kouka 2009: 147.
437
aholu 2008b: 490
438
Kamil 1982:16.

186

ekil 19 Kuzeybat Anadolu Blgesi ve Trakya erken T III anak mlei
2.4.3 Byk Menderes-Yukar Porsuk Kltr Blgesi

Blge byk oranda T IIdeki snrlarn korur. Bununla beraber baz deiiklikler sz
konusudur. Bir nceki dnemde sz konusu blgenin yaylm alan iinde yer alan Afyon blgesinde
artk Frigya Kltr Blgesi anak mlek zellikleri arlk kazanr. T IIde ok sayda yerel anak
mlek grubunun yer ald blgede bat Anadolunun dier blgelerinde olduu gibi- imdi yerel
farkllklar nemli oranda ortadan kalkmtr.
Erken T IIIde ilk olarak Byk Kervan Yolunun dousunda Frigya Kltr Blgesinde-
ortaya ktn dndmz Parlak Krmz Astarl ve Akl Mallar, Yaln Mal ve ark yapm A2
tabaklar gibi anak mlekteki baz yenilikler ticaret ann bir yansmas olarak, yukarda da
deindiimiz gibi Troas Blgesine dek yaylm alan bulur. Byk Kervan Yolunun batsna
geildiinde ise bu yeni anak mlek elerine T III balarnda yok denecek kadar az

187

rastlanmaktadr. Byk Menderes-Yukar Porsuk Havzalar ile Samos adasnda yaylm bulan erken
T III anak mleinin yaylm alannn belirlenmesi byk oranda yzey aratrmalarna
dayanmaktadr
439
. Blgede bu dneme ait kazs yaplm yerlemelerin en nemlileri arasnda
Beycesultan, Aphrodisias ve Samos adasndaki Heraion saylabilir. Erken T IIIn erken evre anak
mlek geliimi kstl olmakla beraber Ktahya Seyitmerden bilinmektedir.
Byk MenderesYukar Porsuk Kltr Blgesinde T IIIde karakteristik mal grubunu
Portakal rengi Astarl Mallar
440
oluturur. Sz konusu mallar bir sonraki ge T IIIde de ayn
blgede yaygn olarak devam eder.
Ktahya-Tavanl Grubu?: Seyitmer yangn kat, Troas blgesi ile zellikle formlar balamnda
baz yakn paralellikler iermektedir; bununla beraber, Portakal Rengi Astarl Maln burada
karakteristik mal grubunu oluturmas, sz konusu yerlemeyi Byk Menderes-Yukar Porsuk
Kltr yaylm alan iinde deerlendirmemiz gerektiini gsterir. Seyitmerin yer ald Ktahya-
Tavanl anak mlek grubunun yerel bir grup olarak erken T IIIde de devam etme olasl sz
konusudur. Burada, kase ve kresel gvdeli mlek ve testilerin bir ou kalp kullanlarak
retilmitir. Kazlarda ok sayda pimi toprak anak mlek kalb ele geirilmitir
441
. En
karakteristik formlar arasnda da dnk dudakl s kaseler, kresel gvdeli kaseler ve ilmik kulplu
derin S profilli kaseler yer alr. Kaselerin byk ounluu omfalos diplidir. Dipte, d ksmda
bazen boya veya izi, bezeme ile ha veya insan yz motifleri yer alr. Kaselerin i ksmlarnda
bazen krmz boya bezemeye rastlanr. S profilli kaselerde az kenar altnda memecik bezeme
yaygndr. Gaga azl testilerin byk ounluu geriye yatk boyunlu ve kresel gvdelidir.
ayakl mutfak kaplar, boyunlu mlekler ve kpler Troya II. Yerleme ile ok yakn ilikilidir
442
.
Boyunlu mleklerin kplerin gvdeleri zerinde sk sk insan yz bezeme vardr. Silindirik kapaklar
Troya ilikilerini yanstrken kubbeli kapaklar Eskiehir blgesi ilikilerini yanstr. Seyitmerde
zellikle son yllarda Nejat Bilgen bakanlnda yaplan kazlar, en azndan IT IIIn ortalarnda -
Gei Dnemi ncesi- elde yaplan baz anak mlein son ilem olarak arkta dzeltildi i
anlalmtr.
Yukar Byk Menderes Grubu: Yukar Byk Menderes blgesi anak mlek geliimi ise
Beycesultandan bilinir (ek. 20A). Burada XII-VIII. katlar J. Mellaart tarafndan erken T IIIe
443
. Bununla beraber, Beycesultan XII. tabakada anak mlekte ani ve kkten
deiikliklilerin sz konusu olmas ve ark yapm anak mlein birdenbire ve youn bir ekilde
ortaya kmas, ge T IIye tarihlendirilen XIIIa ile XII. tabakalar arasnda bir boluun olduunu

439
Lloyd-Mellaart 1962: 252-253; Akdeniz 1999:205
440
Efe-lasl 1997.
441
Efe 2007b:. 51
442
Blegen et als. 1950: fig. 398; 397/35.563; 389/35.160, 35/485; 390/35.490; 395/35.645.
443
J. Mellaart bu dnemden T IIIa olarak bahseder. Lloyd-Mellaart 1962:.258 vd.

188

dndrmektedir
444
. Beycesultan X. Tabakadan itibaren, Troya IVden bilinen OTye gei dnemi
iin karakteristik olan anak mlek ortaya kar
445
. Dolaysyla Beycesultanda erken T IIIn
balarnda byk olaslkla bir boluk sz konusudur; erken T IIIn gelikin evresi ise, aa yukar
Troya III ile ada olmas gereken XII-XI. Tabakalarda izlenebilmektedir
446
. Beycesultan XII-XI
tabakalarnda ark yapm anak mlek youn bir ekilde karmza kmakla beraber, anak
mlein byk bir ksm halen elde yaplmaya devam edilmitir
447
. En karakteristik form Troyada
ilk kez III. Yerlemede ortaya kan S profilli ve genelde ark yapm olan kaselerdir (Troya A11
formu)
448
. Karakteristik dier kase formlar arasnda genelde ark yapm, S profilli, az kenar
altnda derin yiv bezeme yer alan kaseler bata gelir. Bu kaselerin metalik kap izlenimi verdii
dnlmektedir
449
. Gobletler tm T III boyunca yerlemede baz farkllklarla beraber yaygn bir
form olarak karmza kar. Bu tip kaplarda yatay yiv bezeme karakteristikir. Bunlar genelde ark
yapm olup kaideli veya dz dipli olarak eitlilik gsteririler
450
. Tankardlar genelde omurgal ve
yatay yiv bezemelidir; depas ise tek bir rnekten bilinir. Yiv bezemeli, kaideli veya kaidesiz depaslar
esas olarak bir sonraki ge T IIIde yaygnlar. XII. Tabakada ortaya kan gaga azl testiler
OTye gei dnemi zellii yanstmaya balar; genelde uzun boyunlu ve uzun gagal testilerde
gvde zerinde yiv bezeme karakteristiktir
451
. ayakl mutfak kaplar biim olarak T IIden
devam eder
452
. Kuzeybat Anadolu iin karakteristik olan boyunlu mlekler minyatr formda ve izi
bezemeli olarak grlr. Kapaklar yaygn deildir. Tek bir rnek silindirik biimli ve sepet kulpludur.
Aa ve Orta Byk Menderes Grubu: Aa ve Orta Byk Menderes ovalarnda yaylm alan
bulan grubun erken T III anak mlek geliimi, i kesimde Aphrodisiasda Pekmez Tepe VI. ve
Akropol III-VI. tabakalarda
453
(ek. 20C) ve ky kesimde Samos adasnda yer alan Heraion II-III.
tabakalarda
454
(ek. 20B) izlenebilmektedir. Bununla beraber Karahisar
455
, Kyceiz
456
,
Damlboaz
457
gibi belli bal yerleme ve mezarlklarda ok sayda ele geirilen tm kap iinde T
III zelliklerini yanstan tankard, depas ve tabak gibi formlar yer almaktadr. Byk Menderes
Yukar Porsuk Kltr Blgesi iin karakteristik olan portakal rengi ast arl mallara bu blgede de
rastlanmaktadr. Burada T II sonlarnda ortaya kan kiraz krmzs renginde astarl ve iyi akl

444
Kamil 1982:64; Efe 1998: 298.
445
446
Ibid.: 264.
447
Ibid.:199.
448
Ibid.: 201.
449
Lloyd-Mellaart 1962: 201.
450
Ibid.:201.
451
Ibid.: 205.
452
Ibid.: 49/11-12
453
Joukowsky 1986: Tab.5.
454
Caskey 1963: 89-90.
455
Yaylal-Akdeniz 2002: fig. 5, 1,17,16
456
French 1997: fig. 12/6
457
Glseven 2002: iz. 16/a; 8

189

mallar T IIIde yaygnlaarak devam eder
458
. Kaplarn i ksm hemen hemen her zaman siyah
renkte olan bu mala ky kesimde Samos Heraiondan
459
, Damlboaz, Kyceiz
460
ve Tavas ovasnda
yer alan Aphrodisiasa dek rastlanr
461
. Blgede Erken T III form repertuarnda en nemli grubu
yatay kulplar ile karakterize olan, ark veya el yapm yar kresel veya S profilli kaseler
oluturmaktadr. Bu tip kaselere Heraion
462
, Aphrodisias
463
, Damlboaz
464
ve Kyceiz
465
de ska
rastlanmaktadr. Aphrodisias ve Heraionda ele geirilen tabaklarn byk ounluu Troya A1
tabaklar tipindedir
466
; sz konusu yerlemelerde ark yapm Troya A2 tabaklar olduka az saydadr
ve yine krmz astarl mal ile retilmitir. Depas formu, Aphrodisiasta ilk kez T 4de ve
Heraionda ise III. Tabakada ortaya kar
467
. Blgedeki depaslar formlar asndan olduka eitlilik
gsterir. Silindirik ince boyunlu, uzun veya kesik gaga azl testiler ilk kez ge T IIde ortaya kar,
erken T IIIde yaygnlar. Bu tip testilerde boyun zerinde yiv bezeme karakteristik bir zelliktir
468
.
Aphrodisiasta T 4de ilk kez yonca azl testiler ortaya kar
469
. aydanlklar, kresel gvdeli S
profilli mlekler, kanat biimli tutamakl (wing- handled) boyunlu mlekler, aydanlklar, szge
biimli kaplar, deeper olarak adlandrlan sv kaplar ve askoslar Ege sahil kesimi T III anak
mlek geleneini yanstr. Az sayda rnekle temsil edilen aktacakl kpler Erken Minos III kltr
ile ilikilere iaret eder
470
.

458
Joukowsky 1986:371.
459
Spanos 1972: 24; Miloji 1961: Taf. 46/11-15, 18-19
460
French 1997: 584, 591
461
Joukowsky 1986:.371.
462
Miloji 1961:47/2.
463
Joukowsky 1986:fig. 442/22.
464
Glseven 2002:iz.16.
465
French 1997:fig. 12/6.
466
Ibid.: 578-581, Fig.419/3, 12, 15, 18;584, Fig.423/2, 13.
467
Ibid.:390; Miloji 1961:47/7
468
Joukowsky 1986:393.
469
Ibid.:370.
470
Joukowsky 1986: 428/23.

190

ekil 180 Byk Menderes-Yukar Porsuk Kltr Blgesi Erken T III anak mlei
2.4.4 Likya-Pisidya Kltr Blgesi
Likya-Pisidya Kltr Blgesi erken T III anak mlek geliimi Elmal ovasnda yer alan
Karata-Semaykte stratigrafik olarak izelenebilmektedir. Bu yerlemede T IIIe tarihlenen VI.
Tabakann anak mlei, ge T IIye tarihlenen V. Tabakadan kesintisiz olarak devam eder (ek.
21)
471
. VI. Tabakada krmz astarl ve akl mallar devam etmekle beraber bu dnemde kahverengi
yzeyler arlk kazanmaya balar. lk kez portakal rengi ince mallar (Fine orange ware) ortaya kar.
VI. tabakada ilk kez ark kullanlr ve ark yapm/arkta tamamlanm tabaklar ortaya kar
472
.
Buradaki tabaklar ark yapm yaln mal ile temsil edilen A2 tipi tabaklardan farkldr. Karata-
Semayk tabaklar yerel bir geliim gsterir. Bu tabaklarn T IInin s kaselerinden gelitii
dnlmektedir
473
. Yaygn kase formu ie dnk dudakl kaselerdir; az kenar altnda sk sk yatay
kulplar yer alr. Bezeme nceki dnemlere nazaran daha azdr
474
. ark yapm tankardlar ilk kez bu

471
Eslick 2009: 227.
472
Ibid.: 160.
473
Ibid.: 149.
474
Ibid.: 167.

191

dnemde ortaya kar
475
. Byk Menderes havzas iin karakteristik olan yatay oluk bezemeli
tankardlar Karata-Semaykte de karmza kar. Karatata tek bir rnekle temsil edilen Depas,
VI:2. evrede ele geirilmitir; dz diplidir ve gneybat Anadolu ve Ege sahil kesiminde rastlanan
gelikin depas formlarndandr
476
. Blge iin karakteristik olan dar boyunlu, ne yatk gagal testiler
nceki dnemlerden devam eder. Bu dnemde ilk kez matara biimli gaga azl testiler ve yonca
azl testiler ortaya kar. Elmal ovasnda VI. Tabaka ile ada malzeme veren yerlemeler sadece
Hacmusalar, Beydeirmen ve Gkpnardr. Dier yerlemelerde T III malzemesi yok denecek
kadar azdr
477
. Bu kltr blgesinin T III dnemi snrl oranda sadece Karata-Semaykten
bilindiinden, bu anak mlein zellikleri, geliimi ve blge iindeki kltrel konumu ile evre
kltr blgelerle olan ilikileri konusunda bir analiz yapmak mmkn deildir.

ekil 21 Elmal Blgesi erken T III anak mlei
2.5 Ge T III (T IIIB) anak mlei
Bu dnem, Anadolunun kltrel geliim srecinde nc nemli krlma noktasdr. Bat
Anadolunun T balarnda ekillenen kltrel ve siyasal yaplanmasnda Ge T IIIde nemli bir
deiiklik ortaya kar: Sahil kesimi Ege Dnyas ile daha bir btnleir; kuzeybat Anadolu ise
Bat Anadoludan koparak Orta Anadolu ile tm 2. Binyl boyunca devam edecek olan kltrel ve

475
Ibid.: 220.
476
Ibid.: 220.
477
Ibid.: 214.


192

belki de siyasal bir btnlk oluturur
478
. Bu btnlk en fazla, kuzey bat Anadoludan, douda
Kzlrmak Kavsinin ii ve Orta Karadeniz kylarna dek uzanan geni corafyada yaylm olan ve
Gei Dnemi anak mlei olarak adlandrlan bir anak mlek grubunda yansmasn bulur.

ekil 22 OTye Gei Dnemi (Ge T III) Kltr Blgeleri

2.5.1 Kuzeybat Anadolu-Orta Anadolu Blgesi
W. Orthmann tarafndan Orta Anadoluda, bergangsperiode (Orta Tun ana Gei
Dnemi)
479
olarak adlandrlan dnemi karakterize eden anak mlek, ilk aamada, batda i kuzey
bat Anadoludan, douda Kzlrmak Kavsinin iine kadar olan corafi blgede ortaya km
olabilir. Bir sonraki aamada ise sz konusu anak mlein kuzeyde Orta Karadeniz kylarna
480
ve
gneyde de Orta Anadolunun gney kesimini de iine alacak ekilde geni bir alana yayldn
gryoruz (ek. 22)
481
. Bu durum Orthmannn, bu dnemde -Orta Anadolunun kuzeyinde ve
gneyinde olmak zere- iki farkl anak mlek grubunun varlndan sz etmesi ile rtmektedir
482
.
Bu blgelerden biri, i bat Anadoludan Kzlrmak kavsinin kuzey kesimini (orum ili ve yakn

478
Efe 1994:23.
479
Orthmann 1963a:10, 99.
480
kiztepe kazlar sonularna dayanarak, U. B. Alkm tarafndan Gei a veya Er-Hitit olarak adlandrlan anak
mlek; portakal, krmz, devety ve bej rengi astarl, genellikle ince mineral ve ince bitki katkl hamurludur. Baz
kaplarn az kenar iine bant astar uygulamas sz konusudur. zellikle krmz astarl kaplar ok iyi aklanmtr. Gei
Dnemi anak mlei byk oranda ark yapmdr. Bunun yan sra el yapm ve T tr hamurla hazrlanm anak
mlek ele geirilmitir. Bu durum, T geleneklerinin bir sre daha devam ettii eklinde yorumlanmtr (Alkm-Alkm-
Bilgi 1998: p. 1-3).
481
Efe-Trkteki 2005:119.
482
Orthmann 1963b:50.

193

evresi), dieri ise Kzlrmak kavsinin gney kesimidir (Aliar ve Kltepe civarndaki blge)
483
.
Frigya blgesi de bu oluumun iinde nemli bir rol stlenen bir baka grup ol arak -erken T IIIde
son eklini alan snrlaryla- varln srdrmektedir.
Burada vurgulanmas gereken iki nemli husus sz konudur. Bunlardan ilki, bir nceki evrede Frigya
Kltr Blgesi ile Byk Menderes-Yukar Porsuk Kltr Blgesi arasnda sz konusu olan snrn,
Gei Dnemi anak mlei yaylm alannn bat snr ile akmasdr. kincisi, ayn snrn Eski
Hitit Dnemi tarihi corafya haritalarnda izilen Arzawiya-Hatti snr ile de akmasdr
484
. Bu geni
corafyada yaylm bulan sz konusu anak mlek koyu krmz-kahverengi, portakal rengi astarl,
ounlukla ince hamurlu bir mal grubu ile karakterize olur
485
. Kalnlatrlm dudakl (Bead-rim
kaseler), dibi iple kesilmi kadehler, aydanlklar, az kenarlar diyagonal kesilmi veya sivri gaga
azl byk testiler (schnabelkanne), ince izi bezeme, bask nokta bezeme, kabartma byk ve kablo
motifi ile krmz boya ha motifi bu dnemi iaret eden en nemli formlar ve bezeme zellikleri
arasnda yer alr
486
. Yalnz ii boyal kaselerin Kzlrmak kavsi iinde bugne kadar bulunmadn
belirtmemiz lazmdr. Gei Dnemi anak mlei Kllobadan anladmza gre- Frigya Kltr
Blgesinde hemen hemen tamamen Gei Dnemi zellikleri yanstrken Orta Anadoluda yerel
Kapadokya anak mlei ile birlikte grlr
487
. Dier taraftan, bu dnemde Kllobada giderek Orta
Anadolu mimarisi zellikleri egemen hale gelir. Frigya Kltr Blgesinin Gei Dneminin ortaya
k ve geliiminde nasl bir rol oynad konusunda somut baz grler ileri srebilmemiz iin
blgede daha fazla aratrmaya ihtiya vardr. Ancak, Kllobada Gei Dneminin erken
evrelerinin henz Kzlrmak Kavsinin iinde tm zellikleriyle saptanamamas, bu dnem anak
mleinin i kuzeybat Anadoludan douya doru yaylm olmas ihtimalini artrmaktadr.
Orthmann Boazky, Alacahyk, Ahlatlbel, Karaolan ve Polatlda, Gei Dneminde ilk kez
ortaya kan ark yapm anak mlein nceki dnemlerden ok farkl olduunu ve bu yeni anak
mlein dardan gelen etkilerin sonucu olarak ortaya ktn vurgular. Dolaysyla bunun kkenini
kil ve astarlama tekniinden yola karak hemen batsndaki blgenin T anak mleine
dayandrr
488
. Yine, Mellaart, Hitit mallarnn kkeni olarak grd ve Hitit Mal
489
olarak
tanmlad bu monokrom anak mlein kuzeybatda bir blgede ortaya kp buradan Ankara

483
Orthmann, Eskiehirde Aharky, Ktahyada Tavanl ve Denizlide Beycesultan yerlemelerinde ele geirilen anak
mlei de bu grubun yaylm alanna dahil eder (Orthmann 1963b:50).
484
Forlanini-Marazzi 1986: Tav. XVII.
485
Lloyd-Mellaart. 1962:.262
486
Efe 1994:24
487
Orthmann, Kltepede Gei Dnemine denk gelen Karum III-IV (Kani 10-9) anak mlei iinde erken T III
geleneinin bir devam niteliinde olan el yapm gelimi Kapadokya boyal mallarnn arlkl grubu oluturduunu, buna
karlk Boazkyde Gei Dnemine tarihlendirilen 9-8b tabakalarda, krmz-portakal renkli astarl, erken ark yapm
mallarn daha fazla temsil edildiini belirtmektedir (Orthmann 1963a:78).
488
Orthmann 1963a:100
489
Lloyd-Melaart 1962:261.

194

Blgesi zerinden Orta Anadoluya yayld ve bir sonraki aamada gneye yayldn
vurgulamaktadr
490
. Bu iki gr de yukardaki varsaymn doru olabileceini gstermektedir.
Klloba: Kllobada II E-A evreleri OTye Gei Dnemine tarihlendirilmektedir. Gei
Dneminin ilk evresi olan II Ede erken T IIIde karakteristik olan mallar byk oranda ortadan
kalkar ve Gei Dnemine zg mallar ortaya kar. Form gruplarnda da nemli ve kkl
deiiklikler olmakla beraber, eski gelenekler yeni anak mlekte yansmalarn bulur (ek. 23). En
karakteristik kase formlar ie dnk dudakl kaseler ile yarmkresel gvdeli veya omurgal bead-rim
kaselerdir. Bead-rim kaselerin en erken rnekleri IIC evresinde ortaya kar. Kllobada OTnin
balangcn tayin eden yasslatrlm bead-rim kaseler ise ele geirilememitir. S profilli kaseler ve
bu kaselerde sk sk grlen dikey kulplar ve oval ilmik kulplar, blgede T bandan beri
karakteristik olan ilmik kulplarn bir devam niteliinde olabilir. Bu tip kulplar Orta Anadolu ve bat
Anadoluda da (Beycesultan) yaygn bir zelliktir. Yksek kaideler dnemin sonunda ortaya kar.
Alak kaideli kaseler ise IID evresinden itibaren sz konusudur. ift kulplu kaseler (goblet) yaygn
deildir. Bunlar, Beycesultan rneklerine benzemektedirler. lmik kulplu omurgal kk kaseler
olduka karakteristik bir formdur
491
. Troya tabaklar IID ve C evrelerinde nadiren grlr ve daha
sonra ortadan kalkar. Bu tabaklar belirgin ark izleri ile erken T III tabaklarnnkilerden ayrlr. ift
konik aydanlklar Gei Dneminin karakteristik formlarndandr. Krmz astarl maldan bir rnein
yan sra siyah parlak akl izi ve bask bezemeli mala ait paralar byk olaslkla aydanlk
formuna aittir. Byk olaslkla en st katlarda artk temsil edilmeyen depaslar sayca azalr ve
bunlarn ge formlar konik ekillidir. Fazla yaygn olmayan dibi iple kesilmi kadehler her zaman
yaln maldandr ve bunlar Kllobada II D evresinde ortaya karlar. Gagalar ne doru uzayan
byk testiler (Schnabelkanne) ilk kez IIC evresinde ortaya kar. Yaygn olmamakla beraber, yonca
azl testilere de rastlanr
492
. Bezeme yaygn deildir. En yaygn bezeme ince izi ve bask bezemedir.
Kabartma byk ve yarmay motifleri de vardr. Kaplarn i ksmmda yaygn olmamakla beraber
raydal aklama izlerine rastlanr
493
. Klloba ge T III dnemi zerine F. ahin tarafndan devam
etmekte olan almalar, bugne dek olduka yetersiz bilgiye sahibi olduumuz OTye Gei
Dnemi ile ilgili aratrmalara ve tartmalara yeni bir ivme kazandracana phe yoktur.

490
Mellaart 1970:58.
491
Efe- Trkteki 2005:126.
492
Ibid.:127.
493
Ibid.:129.

195

ekil 23 Klloba OTye Gei Dnemi (Ge T III) anak mlei

2.5.2 Byk Menderes-Yukar Porsuk Kltr Blgesi ve Yakn evresi

Byk Menderes-Yukar Porsuk Kltr Blgesinde, Gei Dnemi anak mleinin yaylm
alannn bat snrn oluturan Ktahya-Afyon hattnn batsnda da en azndan Denizliye kadar olan
blgede- sz konusu anak mlek geleneksel yerel anak mlek iine nfuz etmi olarak karmza
kmaktadr. Bead-rim kaseler, dipleri iple kesilmi kadehler, aydanlklar, eimli veya sivri gaga
azl byk boyutlu testiler (Schnabelkanne) gibi Gei Dnemi anak mleinin karakteristik
zellikleri, Ktahya-Afyon hattnn batsnda, komu blgeden bir etkilenme olarak karmza km
olmaldr. Bu etkiler form gruplarnn yansra mal gruplarnda da izlenebilmektedir; karakteristik
portakal rengi astarl yerel mal ile beraber krmz-kahverengi astarl Gei Dnemi malna rastlanr. J.
Mellaart bu yeni anak mlein blgenin kuzeyinden bir etki ile ortaya ktn vurgulamaktadr
494
.
Byk Menderes-Yukar Porsuk Kltr Blgesinde OTye Gei Dnemi anak mlek
geliimi Beycesultan IX-VI. tabakalardan bilinmektedir. Beycesultanda T III dneminin
karakteristik mal grubu film astarl wash ware maldr; i yzeylerde bant astar uygulamas

494
Lloyd-Mellaart 1962:263.

196

karakteristiktir
495
. Beycesultan IX. Tabakan itibaren anak mlekte deiiklik sz konusudur (ek.
24), bununla beraber kltrde bir kopukluk grlmez
496
. X ve IX. Tabakalar, Kllobadaki Gei
Dneminin balarna denk gelmelidir. Burada erken evrelerde henz bead-rim kaseler ortaya
kmamtr. Bu form IX. tabakada tek bir rnekle temsil edilir; ark yapm A2 tabaklar ise bu
evreden sonra ortadan kalkar
497
. Bu evrelerde en karakteristik kase formu da dnk dudakl omurgal
derin kaselerdir
498
. Kaideli ve yatay oluk bezemeli depaslar gelierek devam eder. X. Tabakada S
profilli gobletler ortadan kalkar ve yerini keskin S profilli derin kadehler alr
499
. VIII. Tabakadan
itibaren ise sz konusu kadehlerin yerini kantharoslara brakr
500
. Az kenar altnda yatay oluk
bezemeli kaseler ska rastlanan bir dier formu oluturur. Gaga azl testiler eitlilik gsterir,
nceki dnemlerden gelierek devam eder. Uzun boyunlu kesik gaga azl testilerin metal kaplarn
taklidi olduu dnlmektedir
501
. Yaygn olmamakla beraber yonca azl testilere rastlanr.
Beycesultanda ska rastlanan arkas yark gaga azl testi formu Troya IV. Yerlemeden de
bilinir
502
. Gvde zerinde kulplu kpler ve drtgen kesitli yatay kulplu kpler ile volt bezeme ve
hayvan biimli kaplar da Ege kylar ile olan ilikilere iaret eder. Beycesultan ile Samos Heraion IV.
Kat arasnda, T balarndan beri sregelen yakn benzerlikler - Byk Menderes Nehri boyunca
blgeler ile gney Ege kylar arasndaki ilikilerin devamlln gstermektedir. Bu benzerliklerin en
nemlileri arasnda ift kulplu derin kadehler, rdek biimli kaplar, uzun silindrik gaga azl testiler
ve boyunlu kpler saylabilir (ek. 24C)
503
. VII-VI. tabakalar Beycesultanda Gei Dneminin
sonlarna iaret eder. VIa
504
tabakasnda daha sonralar yaygn olarak devam edecek karakteristik baz
zellikler ortaya kar (ek. 24B). Bunlarn banda astarl ve akl mallarn ortaya kmas saylabilir.
yi derecede akl bu mallarda yzey renkleri eitlilik gsterir; koyu krmz karakteristik renktir
505
.
Beycesultanda VII. tabakadan itibaren Gei Dnemi anak mlei daha belirgin bir ekilde gze
arpmaktadr. Mellaart, Gei Dnemi anak mleinin Beycesultana Orta Anadoludan daha ge
bir zamanda yayldn belirtir. Ona gre bu anak mlek ncelikle Beycesultann kuzeyinde bir
yerde (Ktahya-Tavanly nerir) erken T IIIde geliip Ankara Blgesi ve Orta Anadoluya
yaylmtr; daha sonra da Beycesultana ulamtr
506
. Sz konusu anak mlek arasnda ii krmz
ha motifli bead rim kaseler, dipleri iple kesilmi kadehler, az kenarlar diyagonal kesilmi veya

495
Ibid::200.
496
Ibid.:207.
497
Ibid.:215.
498
Ibid.:207.
499
Ibid.:207.
500
Ibid.:215.
501
Ibid.:213.
502
Ibid.:211.
503
Miloji 1961.
504
J. Mellaart VIa tabakasn, OTnin erken evresine denk gelen Karum II ve Troya V ge evrelerine tarihlendirmekle
beraber, T IIIB kapsamnda deerlendirmitir (Lloyd-Mellaart 1962:264).
505
Ibid.:229.
506
Mellaart 1970:58.

197

sivri gaga azl byk testiler, Orta Anadolu tipinde aydanlklar, (schnabelkanne), byk motifi, az
kenar altnda bask izgi motifleri saylabilir. Bununla beraber az kenar altnda oluk bezemeli
kaseler, omurgal kaseler, yiv bezemeli kk kaseler, kantharoslar, voltl kaplar ve film astarl
maldan kaselerde ska rastlanan aklama izleri blgenin bu dnemdeki karakteristik yerel anak
mlek zelliklerini oluturmaktadr. Krmz, siyah veya pembe yzeyli ve kemik yzeyi
grnmnde akl (bone burnished) maldan ve krmz film astarl maldan ark yapm omurgal
kaseler Ktahya-Tavanl blgesine dek yaygn bir ekilde karmza kar
507
.
J. Mellart ve M. zsaitin yapt yzey aratrmalar sonularna gre, bugne kadar bu dnem
yerlemelerinin pek ortaya karlamad Likya-Pisidya blgesinde
508
ise bu dnem anak
mleinin Beycesultandaki ile paralel bir gelime gstermi olmas imkan dahilindedir.

ekil 24 Byk Menderes-Yukar Porsuk Kltr Blgesi OTye Gei Dnemi (Ge T III) anak
mlei
Troas Blgesi: Arkeolojik verilerin gsterdiine gre, Erken T IIIde, Suriye-Kilikyadan Frigya
ve Bitinya blgeleri zerinden- Troasa kadar uzanan uzak blgeler aras ticari ilikiler, Ge T IIIde
bir nceki dnem gibi belirgin bir ekilde karmza kmamaktad r. Troas ve Frigya blgelerinde
ortak eler artk yok denecek kadar azdr. Bu dnemde iki blge arasnda, bir nceki dnemim
aksine, farkl boyutlarda gelien i dinamikler sz konusudur. Gei Dnemi anak mleinin hakim
olduu Frigya blgesi Orta Anadolu ile btnleirken, Troasda Gei Dnemi anak mlei
zellikleri belirgin deildir. Burada Ege Dnyas ile youn ilikileri olan yerel bir anak mlek
geliimi sz konusudur
509
. Troas ile Frigya arasnda gei blgesi zellikleri yanstan znik blgesinde
bu dnem ile ilgili aratrmalarn yetersizliinden tr blgenin Gei Dnemindeki yeri hakknda

507
Lloyd-Mellaart 1962:238-239.
508
Ibid.:257, map. 10.
509
Sazc 2005:87; Blum 2006,: p.143.

198

net bir tablo izememekteyiz. Bununla beraber blgede bu dnemde negl Gri Mal hakim mal
grubudur. Frenchin kronoloji tablosuna gre bu mal Ge Tte temsil edilmektedir
510
.
Troya IV. Yerleme ve V. Yerlemenin erken evresi, Erken Tun andan Orta Tun
ana Gei Dnemi kapsamnda deerlendirilmektedir
511
. Troya IV. Yerleme radyokarbon
sonularna gore yaklak olarak M.. 2250/2200-1980/1950 yllarna
512
; V. Yerleme sonu ise kabaca
M.. 1750 yllarna tarihlendirilmektedir
513
. Son dnem Troya kazlarna gre, Troya IV. Yerleme 7
mimari kat iermektedir ve bu tabakalarda youn yangn izleri saptanmtr
514
. Korfmann, bu yangn
tabakalarndan ve ele geirilen ok sayda yanm byk ba hayvan kemiinden tr, M.. 3.
Binyln sonunda kargaal bir dnem yaandn belirtmektedir
515
. Son yllarda gerekletirilen
aratrmalar, Troya IV-V. Yerlemelere ait anak mlein Troya IIIden kesintisiz bir ekilde
gelierek devam ettiini gstermitir (ek. 25)
516
. Troya IVde ok saydaki yenilie ramen, kltrde
bir kesintiden sz edilemez ve bu dnemde Ege ile youn ilikiler iine girilmitir. Troya IVden Ve
geite de bir devamllk sz konusudur
517
. Troya V.in erken evresinde Orta Tun ann belirleyici
zellikleri henz belirgin deildir (ek. 25B). Troya IVte youn olarak kullanlan red coated mal,
saman katk ve bu maldan retilen az kenar altnda oluklu kaseler (form A20) Troya V.
Yerlemenin erken evresinden sonra ortadan kalkar
518
. Orta evreden itibaren IV. Yerlemeye zg
anak mlek sayca olduka azalr; yeni, daha kaliteli, krmz ve tonlarnda astarl ve itinayla
aklanm, zarif bir anak mlek ortaya kar. Yasslatrlm bead-rim dudakl kaselerin de iinde
bulunduu sz konusu anak mlek Troyada Tnin bitmekte olduunun ve OTye
yaklaldnn habercisidir. Troya V sonlarnda ortaya kan bu yeni zellikler gelierek ve yeni
gelenekler ile beraber OTye tarihlendirilen Troya VI. erken evrede de devam eder
519
.
Troya V. yerlemede en karakteristik mal grubu Parlak Krmz Astarl ve Akl Maldr. Bu mal erken
T III Parlak Krmz Astarl ve Akl Malndan farkldr. Bu dnemde sz konusu mal ince ve
youn demir ieren bir astara sahiptir. Bu uygulamayla kaplara bakr anmsatan metalik bir grnm
verildii dnlmektedir
520
. Bu maldan anak mlek IV. Yerlemenin hemen her tabakasnda
saptanan kuvvetli yangnlarn bir neticesi olarak ok koyu krmz bir yzeye sahiptir. V. yerlemede
de bu mal ayn teknik zellikler ile devam eder
521
. Bu dnemde grlen dier mal gruplar arasnda gri

510
French 1967: fig.5
511
Blum 2006: 143-154.
512
Sazc 2005:86.
513
Ibid.: 143.
514
Ibid.: 143.
515 Korfmann 1995:288.
516
Blum 2006: 146.
517
Blegen et als. 1951:229.
518
Ibid.:241.
519
Ibid.:225.
520
Blum 2006:149.
521
Blegene et als. 1951:236.

199

mallar ve yaln mallar yer alr. Gri mal Troya II. Yerlemeden beri gelierek devam eden gri maln bir
devamdr, V. yerlemede grlen gri mallar teknik adan IV. Yerleme gri mallarndan daha
kalitelidir; bu mal gelierek VI. yerlemede Gri Minyas Mal/Anadolu Gri Mal olarak karmza
kar
522
. anak mlek genelde hzl arkta retilmitir
523
. En karakteristik formlar arasnda
yarmkresel gvdeli ie dnk dudakl kaseler ve S profilli kaseler saylabilir. Troyada IV.
Yerleme sonunda krmz hal kaseler (Red Cross Bowl) ortaya kar ve bunlar Troya V. Yerleme
sonunda ortadan kalkar. Tek kulplu fincanlara, tankardlara, depaslara ve kantharoslara nadiren
rastlanr
524
. Troyada uzun bir gemie sahip olan ark yapm A2 tabaklar sayca azalarak IV.
Yerlemede de devam eder. Byk oranda yaln maldan olan tabaklar nceki dnemlere gre daha
derindir ve ark izleri ok daha belirgindir. V. yerlemede ise sadece birka rnekle temsil edilen
tabaklar, bu dnem sonunda tamamen ortadan kalkar
525
. Gagas nen doru uzayan silindirik boyunlu
gaga azl testiler, yonca azl testiler, yark azl testiler Troya IV. ve V. yerlemelerde ska
rastlanan formlardandr. mlek formlar arasnda kresel gvdeli, iki veya daha fazla kulplu
mlekler en yaygn grubu oluturur. Bu mlekler nceki dnemlerden farkl olarak her zaman dz
diplidirler; artk ayaklara nadiren rastlanr. Bu yeni uygulamann kubbeli frnlarn ortaya kyla
ilgili olduu dnlmektedir
526
. Dikey kulplu boyunlu mlekler, dar boyunlu ve gvde zerinde
byk motifi yer alan mlekler, aydanlklar, askoslar ve kapak formlar, volt bezeme nceki
dnemlerde de ska rastlanan Troas Kltr Blgesinin bir devamdr. Troyada OTye Gei
Dneminin belirleyici zellikleri arasnda yaygn olmamakla beraber bead rim kaseler, IV. Yerleme
sonlarnda ortaya kan ve V. Yerlemede ska rastlanan krmz ha motifli kaseler ile kaselerin i
ksmlarnda zaman zaman belirgin olan aklama izleri zikredilebilir. Bead rim kaseler V. Yerlemede
hafif dzletrilmi dudakl biimleriyle grlr. Yasslatrlm bead-rimli ve omurgal kaseler Orta
Anadolu Gei Dnemi anak mleinden gelien ve OTde karakteristik olan bir formdur. V.
Yerlemeden sonra (erken VI ada) Krmz Astarl Mal hakim mal grubu deildir, artk yerel Gri mal,
Gri Minyas mal ve Krmz Film Astarl Mal blgenin karakteristik mal gruplarn oluturur
527
. V.
Yerlemenin ge evresinde ortaya kan yasslatrlm bead-rim kaseler, gobletler ve kantharoslar ile

522
Sz konusu mal, znik-negl ve Ktahyada ele geirilen ve French tarafndan negl Gri Mal olarak tantlan mal ile
ayndr. French, negl Gri Malnn Troya Vde ele geirilen gri mal ile ayn teknik ve karakterde olduunu ve Troya VIda
ortaya kan Gri Minyas Mal nn Yunanistan kkenli olmadn, negl Gri Malna denk olan V. tabaka gri malndan
gelierek devam ettiini vurgular (French 1967:62). Son Dnem Troya kazlar sonular da bu gr desteklemektedir;
Literatre Gri Minyas Mal olarak geen Troya VI gri mal artk Anadolu Gri Mal olarak anlmaktadr (Pavk et al.
2006:233). Anadolu Gri Mal Blegenin nce Mallar grubu altnda ayrd Gri mal ve Gri Minyas (Blegen et al. 1953:34-
35) maln kapsamaktadr.
French, Yunanistanda ele geirilen Minyas anak mleinin kkenini ise M.. 3. binyl sonunda Kuzeybat Anadoluda
grlen gri mallara dayandrr (French 1973: 52).
523
Blum 2006: 150.
524
Ibid.:150.
525
Blegen et als. 1951:122, 239.
526
Blum 2006:150.
527
Blegen 1953:19

200

mal gruplarndaki deiiklik, krmz ha motifli kaselerin ortadan kalkmas gibi zellikler Troyada
V. Yerleme sonunda (ge evre) OTnin balangcn belirler.
zmir Blgesi: OTye Gei Dnemine tarihlendirilen Liman Tepe IV. Tabakada, anak mlek
genelde el yapmdr (ek. 25C). lk defa kaln, krmzms kahverengi veya sarms astarl ve parlak
akl bir mal ortaya kar. Kulplarda ve gvde zerinde memecik bezeme ve i ksmda krmz bant
boya bezeme bu dnemde ortaya kar. anak mlek formlar T formlarn anmsatr. Omurgal
veya S profilli, konik formlu kase ve anaklar btn OT yerleim katlarnda nemli oranda temsil
edilir. Yonca azl testiler ve gvde zerinde sk sk memecik bezeme sz konusudur. IVb evresi
mallar koyu gri ve siyah hamurlu ve astarl ve iyi akldr
528
. zmir Blgesi anak mlei, OTye
Gei Dneminde bir yandan Byk Menderes Vadisi boyunca i bl gelerle youn ilikiler iinde
olan, bir yandan Ege kltr etkilerini yanstan bir geliim sergiler.

ekil 25 Kuzeybat Anadolu OTye Gei Dnemi (Ge T III) anak mlei
2.6 OT anak mlei
2.6.1 kuzeybat Anadolu-Orta Anadolu (Hatti/Hitit lkesi)
Orta Anadoluda Assur Ticaret Kolonileri Dnemi olarak adlandrlan dnem Anadoluda
OTnin balangc olarak kabul edilmektedir. Kltepe Karum II, Erken Koloni Dnemi, Karum Ib
Ge Koloni Dnemi ve Karum Ia ise Erken Hitit Dnemine denk gelmektedir
529
. bat Anadolunun

528
Gnel 1999b: 44.
529
Mellaart 1970: 57.

201

kuzey kesimi ile Orta Anadolunun kltrel ve belki de siyasal olarak btnletii OTye Gei
Dneminde ekillenen Orta Anadolu OT anak mleinin yaylm alan erken OTde (Koloni
Dnemi) Gei Dnemi snrlarn korur. Bir sonraki aamada ise (Ge OT/Erken Hitit Dnemi)
byk olaslkla siyasi yaplanmadaki baz gelimeler sebebiyle, snrlarda baz deiiklikler sz
konusudur. Bir nceki T IIIte, Yukar Porsuk Vadisinden Afyona dek uzanan ve iki kltr
blgesini birbirinden ayran hatta, bu dnemde de bir deiiklik yoktur. Orta Karadenizin i
kesimlerinde ise Erken Hitit anak mlei Gei Dneminden kesintisiz devam ederken sahil
kesiminde kiztepe, Dndartepe, Kaledoruu, Tekkeky gibi yerlemeler bu dnemde terk edilmitir.
Bu durum; Hititlerin byk dman olan sava ve yar gebe Kakalarn Kastamonudan Tokata
kadar olan geni blgede yer yer hakimiyeti ele geirmeye balamalarnn nedeni olarak
gsterilmektedir
530
. Dou snr ise daha nce Karaz ve Kuzey Mezopotamya kltrlerinin egemen
olduu Elaz Altnovaya dek geniler. Hitit belgelerinde uva lkesinin snrlar iinde yer alan
blgede, bu dnemde Erken Hitit anak mlei hakim duruma gelir
531
.

ekil 26 T-OT Kltr blgeleri ve Bat Anadolu lkeleri

530
Bilgi 1998: 68
531
Umurtak 1996a: 100.

202

Frigya Blgesi: Gei Dneminde Frigya Blgesinde homojen bir ekilde karmza kan bu anak
mlein bir sonraki aamadaki, dier bir deyile OTdeki geliimi ise Kltepe, Boazky, Aliar
gibi- Koloni Dnemi merkezlerinden bilinmektedir. Kzlrmak kavsinin bats ile Ktahya-Afyon
hattnn dousunda kalan blgede (Ankara, Eskiehir ve Afyon ovas) yer alan Demircihyk
yerlemesi yannda, avlum, Yanarlar ve Gordion mezarlklarnda ele geirilen anak mlek Ge
Koloni ve Erken Hitit Dnemine tarihlendirilmektedir
532
. Blgede Erken Koloni Dnemine
tarihlendirilebilecek anak mlek bugne kadar sadece Gkeksk mezarlnda ele geirilmitir.
Burada Eskiehir Arkeoloji Mzesi tarafndan kurtarma kazlar yaplmtr. Ayrca Kllobann son
prehistorik kat (IIA) ve Bahehisarn yzeyinde ele geirilmi olan malzemenin bir ksm da yine bu
dneme tarihlendirilebilir
533
. Frigya Kltr Blgesi OT anak mlek geliimi Demircihyk
yerlemesinden bilinmektedir; avlum, Sarket ve Afyon-Yanarlar mezarlarklarnda da bu dnem
malzemesi ele geirilmitir. Bu merkezlerin anak mlei kendi iinde nemli bir btnlk
oluturduu gibi
534
Kzlrmak kavsinin kuzeyi ile gneyi, ve Aksaray-Nide evresi (Acemhyk) ve
belki de Konya Ovas dier yerel anak mlek blgeleri olarak deerlendirilebilir
535
. Birou T
balarndan beri sregelen bu yerel gruplar Assur Ticaret Kolonileri tabletlerinde ad geen Hattu,
Kani, Pruhattum gibi yerel krallklarla ilikili olabilir.
Demircihykte ele geirilen en erken evre (1-2/3) anak mlei Ge Koloni Dnemi (ek. 27A) ve
ge evre anak mlei (4-5) ise Erken Hitit Dnemine (ek. 27B) tarihlendirilmektedir
536
. Gordion
ve Demircihykde kazlarn dar alanlarda yaplmas ve Yanarlarn mezarlk buluntular
iermesinden dolay, blgenin OT anak mleinin tarihlendirilmesinde byk oranda Beycesultan
esas alnmtr
537
. Demircihykte anak mlein nemli bir ksm hzl arkta retilmi olan ince
maldandr. Ge evrelerde seri retimin younluk kazand dnlmektedir. Mika katk
Demircihyk anak mlei iin karakteristik bir zelliktir
538
. st evrelerde (Eski Hitit Dnemi),
astarl ve zenle yaplm kemik akl (bone burnished) mallarn saysnda d olur; seri retimden
dolay kaplarn ou astarszdr
539
. En karakteristik formlar arasnda bead rim kaseler yer
almaktadr. e kapanan azl kaseler, iten kalnlatrlm dudakl s kaseler ve S profilli kaseler
yaygn formlar arasnda yer alr. Erken evrelerde, testiler yonca azl, uzatalm gaga azl olarak
eitlilik gsterir, ge evrelerde ise yonca azl testiler yaygn grubu oluturur. Tabaklar, ieler,
mataralar yaygn olmamakla beraber, st evrelerde ortaya kar. Kaba mleklerde sk sk ip delik ve
at nal tutamaklara rastlanr. Erken evrede kapanan azl mlekler yaygndr; st evrelerde boyunlu

532
Kull 1998:705.
533
Efe-Trkteki 2005:136.
534
Kull 1998:702.
535
Emre1968: 95
536
Kull 1989:58.
537
Kull 1988:225.
538
Ibid.: 223.
539
Kull 1998:702.

203

mlekler tercih edilmitir
540
. Szgeli aktacaklar, emzikler ve kulplar kaba daha sonradan eklenir.
Hayvan biimli aplikelere nadiren rastlanr. ekme kulplar (pulled handle)yaygndr
541
. OTde
birok yerlemede olduu gibi Demircihykte de bezemelerde azalma sz konusudur. En sk
raslanan bezeme trleri arasnda; kaseler iin kabartma byk motifi ve eritler, memecikler ve ak
bezeme saylabilir
542
. Demircihyk M.. 2.binyl yerlemesi, Beycesultan II. Evrenin ok balarnda
ve Troya VI ge ile son bulmaktadr
543
.

ekil 27 Demircihyk OT anak mlei

2.6.2 Gneybat Anadolu Kltr Blgesi (Byk Menderes-Yukar Porsuk Havzalar)

J. Mellaart, Gneybat Anadolu OT Kltr Blgesi olarak adlandrd blgede grlen
anak mlein yaylm alannn snrlarn, Aa Byk Menderes vadisinden Beyehire ve Burdur
blgesinden Ktahya-Tavanlya dek uzanan blge olarak belirlemitir
544
. Bu corafi snrlarn Hitit
metinlerinde Arzawiya/Arzawa olarak geen blgenin snrlaryla
545
akyor olmas, burada
belirtmemiz gereken nemli bir noktadr. Gneybat Anadolu OT Kltr Blgesinin snrlar byk
oranda T IIIdeki snrlarn korur; bu dnemde de blgede homojen bir anak mlek sz
konusudur ve yerel gruplar yine belirgin bir ekilde karmza kmamaktadr
546
. Kusura kazlaryla
beraber Bat Anadolu-Orta Anadolu ilikileri ilk kez gndeme gelir. Olduka geni bir zaman dilimini

540
Ibid.:702.
541
Ibid.:703.
542
Ibid.:223
543
Kull 1998:705.
544
545
Forlanini et al. 1986: Tav. XVII.
546
Lloyd-Mellaart 1965:.79.

204

kapsayan
547
Kusura C evresi anak mlei esas alnarak buras Hitit kltrne dahil edilir
548
. Bununla
beraber Kusura C anak mlei homojen bir kltre iaret etmemektedir
549
. Blgeyi, Kuzey
Anadolu Kltr Blgesinden ayran ve erken T IIIden beri varln koruyan Ktayha-Afyon
hattnda, bu dnemde de deiiklik olmaz. Tavanl blgesi, Kuzeybat Anadolu OT kltrn temsil
eden gri maln (gri Minyas mal/negl gri mal/Anadolu gri mal) i kesimlerde ulat en gneydeki
blgedir
550
. Bununla beraber, blgede Tavanl, Kocahyk
551
ve Seyitmer
552
gibi 2. Binyl
merkezlerinde ele geirilen anak mlek iinde portakal rengi ve krmzms kahverengi astarl mallar
gri mallara nazaran ok daha youn olarak karmza kmaktadr. Tavanldan bilinen devety ve
krmz astarl iki goblet, Beycesultan V. tabaka gobletleri karakterindedir
553
. Gneybat Anadolu OT
Kltr Blgesini temsil eden anak mlek en kapsaml ve stratigrafik olarak Beycesultandan
bilinmektedir. Aphrodisias OT tabakalarnda ele geirilen anak mlek ana hatlaryla Beycesultan
ile btnlk gstermektedir
554
. Orta Byk Menderes Havzasnda Aratepe, Dedekuyusu, Hamidiye,
Kavaklkahve, Kktepe, Medet, sgebi, zerlik gibi dier yerlemeler de yine Beycesultan OT
zellikleri yanstan anak mlek ele geirilmitir.
555
. Bu kltrn etkileri Aa Byk Mendereste
Kadkalesi
556
ve Milete
557
dek uzanmaktadr. Milette Girit Eski Saraylar Dnemine (Orta Minos IB-
II/Erken OT) tarihlendirilen III. tabakada ele geirilen anak mlein bir ksmn Beycesultan
mallar ve byk ounluunu ise Minos tipi yerel mallar oluturmaktadr. Bu evrede Milette henz
Minos ithal anak mlei ele geirilmemitir. Bu nedenle Milet III Minos Koloni Yerlemesi
olarak deerlendirilmektedir
558
. Miletin bu dnemde gneybat Anadoludaki yeri Kltepe-Assur
ilikileri ile benzerlik gsterir. Burada, Giritli tccarlar Anadolu madenlerinden yaralanmak iin
ticaret kolonisi kurmu olmaldrlar
559
. Bir sonraki IV. Tabakada ise Anadolu kkenli anak mlek
ortadan kalkar; anak mlein neredeyse tamam Minos kkenlidir, mimari gelenekler Minos
tekniindedir ve bu tabakada Linear A yazs kullanlmtr. Milet artk bir Koloni yerlemesinden
ziyade tam anlamyla bir Minos kenti kimlii tamaktadr
560
. Bu balamda Aa Byk Menderes
blgesi Erken OTde Gneybat Anadolu Kltr Blgesinin snrlar ierisinde T bandan
itibaren devam ettii gibi- yerel bir grup olarak varln srdrm olabilir; bir sonraki aamada ise

547
Kusura C evresi OT veya GT olarak ayrlmakszn 2. Binyla tarihlendirilmitir. B ve C evresi arasnra Gei mallar
olarak ayrlm anak mlek arasnda bir depas paras ile krmz ha motifli kase yer almaktadr (Lamb 1938:fig.14:13,18).
C evresine ait bir baka grup anak mlek ise Troya ile balant kurularak GTye tarihlendirilmitir (Lamb 1937:.23).
548
Lamb 1938:273.
549
550
French 1967:62, fig.4.
551
Efe 1990:405-407, rep.3;
552
Kazy ve Depo malzemesini grme frsat bulduum Seyitmerde halen kapsaml stratigrafik kazlar devam etmektedir.
Bu vesileyle Prof. Dr. Nejat Bilgene ve ekibine en iten teekkrlerimi sunarm.
553
Mellaart 1958: fig.1.
554
Joukowsky 1986:460.
555
Akdeniz 1999: 220.
556
Akdeniz 2006:15.
557
Niemeier 1998:27.
558
Niemeier 2005a:2.
559
Jasink et al., 2005:9.
560
Niemeier 2005b: 200-201.

205

Minos Kltr Blgesine dahil olur (ek.26). Bu durum yazl belgelerde anlatlanla uyumaktadr:
M.. 16. yzyla ait Hitit kaynaklarnda Milet (Millawanda) Arzawaya dorudan snr komusu olan
ve topraklar Latmos krfezinden Halikarnas yarmadasna dek uzanan dar bir ky eridinden oluan
kk bamsz bir lke olarak kabul edilir. M.. 13. yzyla ait Hitit kaynaklarnda ise Millawanda
lkesinden, Ahhiyawa lkesinin dorudan ynetilen bir merkezi olarak bahsedilmektedir
561
.
Gneybat Anadolu Kltr Blgesini temsil eden anak mlek Beycesultanda V. ve IV.
Tabakalarda ele geirilmitir (ek. 28). V. tabaka anak mlei bir yangnla son bulan VIA
evresinden gelierek devam eder
562
. V. tabaka, Karum II /Erken Koloni(ek. 28A), IV C-B Karum
IB/Ge Koloni (ek. 28B) ve IVA Karum IA/Erken Hitit (ek. 28C) ile adatr
563.
Gneybat
Anadoluda Koloni Dnemi anak mlek geleneinden ziyade, anak mlee eski dnemlerin bir
devam niteliindeki yresel zellikler hakimdir
564
. Bu dnemde T IIIden devam eden baz formlar
haricinde anak mlek ark yapmdr. OTde koyu tonlarda krmz, kahverengi ve morumsu film
(wash) astarl mallar hakim mal grubudur. Yzeyler genellikle mattr. Kemik akl (bone burnished)
ince mallar VIa tabakasndan devam eder. V. Tabaka Saraynda youn olarak rastlanan bu mal grubu
Mellaart tarafndan Saray Mal olarak tanmlanmtr
565.
Beycesultan Vde Orta Anadolunun youn
etkisi kukusuzdur. Kaseler, fincanlar, testiler, gaga azl, iki yaprakl ve yaprakl yonca azl
testiler bir nceki dnemden devam eden yerel formlardr. Byk boyutlu gaga azl testiler
(schnabelkanne) ve aydanlklar ise Gei Dnemi anak mleinden devam eder
566.
Sepet kulplu,
szge aktacakl aydanlklar, iki kulplu ift konik mlekler, oval gvdeli mlekler, memecikli
depolama kaplar ve piirme kaideli mlekler Koloni Dnemi anak mlek zelliklerini yanstr
567
.
V. tabakada ele geirilen fantastik kaplar Yortan T kltrn karakterize eden ku biimli kaplar ile
ilikilendirilmektedir
568
. Minos kltrnden bilinen mor-siyah boya bezemeli anak mlek tek bir
paradan bilinmektedir
569
. Bu kaplar ve boyal para Byk Menderes ve Gediz nehirleri boyunca
Tden beri sregelen ilikileri gstermektedir. IVC evresinde V. evre gelenekleri devam eder;
yasslatrlm bead- rim kaselerde art olur ve keskin omurgallar yaygnlar
570
. Bunun yan sra
yeni formlar ortaya kar. Bunlar arasnda huniler, meyvalklar, gobletler ie eik dudakl kaseler,
geni kaseler zerinde oluklu veya oluksuz yatay kulplar, bat kkenlidir; ayakl aydanlklar ise Orta
Anadolu etkilidir; kresel veya oval gvdeli mlekler nceki evrelerden devam eder. Kltepe IBye
zg abartl gaga azl testiler, aydanlklar, mataralar ve yuvarlatlm azl testiler Beycesultanda

561
Starke 2001:38.
562
563
Akyurt 2010: 1-69.
564
Mellaart 1970:.62.
565
566
Mellaart 1970:59.
567
Ibid.:60.
568
569
Ibid.:.93; fig. P.9/5.
570
Ibid.:101.

206

temsil edilmez; burada yerel bir geliim sz konusudur
571
. Erken OT tabakalarnda (V-IVC)
kabartma byk motifleri, memecikler ve tambur biimli kaplar ile aplike boynuzlar yaygn bir
uygulamadr
572
. OTnin ikinci yars kabul edilen IVBde evresinde ortaya kan yenilikler arasnda
yuvarlak azl testilerin ksa boyunlu tipleri, drt yaprakl yonca azl testiler zikredilebilir
573
. IVA
tabakasnda ise anak mlekte GTye zg zellikler olumaya balar (ek. 28C). OTnin
bandan itibaren youn olarak rastlanan krmz ve kehverengi film astarl mallar bu evrede de devam
eder. Kemik akl (bone burnished) mallar artk grlmez, radyal ak bezeme ortaya kar
574
. Bir
sonraki GTnin karakteristik formlar haline gelecek olan; geni oluk bezemeli omurgal kaseler,
sarkk dudakl kaseler ve mlekler, gaga ularnn alt ksmda grtlak eklinde bir kntnn
bulunduu (bearded) gaga azl testiler ortaya kar.
Mellaart, Beycesultan OT anak mleinin yaylm alanna Elmal ve Korkuteli
blgelerinde yer alan birka yerlemeyi de dahil eder; fakat blgenin anak mlek geliimine
deinmez
575.
Antalya-Gller Blgesinde T IIIde yerleme saysndaki ciddi d, OTde devam
etmi gibi grnyor. Elmal ovasnda Erken Demir a balarna dek bir boluk sz konusudur.
Burada, OT anak mlei sadece ovann doundaki yksek kesimde yer alan Babanda kstl bir
alanda ele geirilmitir
576.
Korkuteli blgesinde de benzer bir durum sz konusudur. Blgede
gerekletirilen yzey aratrmalarnda OT anak mlei saptanamamtr
577
; Bademaacnda yine
kstl bir alanda saptanan OT anak mlei Beycesultan V-IVCye (Erken OT)
578
. T bandan itibaren ayr bir kltr blgesi olarak varln srdren ve tarihi
corafyada Lukka blgesinin lokalize edildii
579
snrlar iinde yer alan Antalya-Gller Blgesinin
OTdeki durumu arkeolojik adan henz netlik kazanmam gibi grnmektedir.

571
Mellaart 1970:60.
572
Ibid.:101.
573
Mellaart 197:61.
574
575
Ibid.:Harita 1.
576
Mellink 1970:246, fig. 6.
577
Umurtak 2003:59.
578
Umurtak 2003:59.
579
Bryce 2005:54.

207

ekil 28 Gneybat Anadolu Kltr Blgesi OT anak mlei
2.6.3 Kuzeybat Anadolu Blgesi

Kuzeyde Troas, Balkesir, znik-negl ve gneyde zmir, Akhisar/Manisa blgeleri olmak
zere, kuzeybat Anadolu Blgesinde genel anlamda bir kltrel btnlk ortaya km olmakla
beraber, yerel baz farkllklarn saptand iki blgeden de sz edilebilir
580
. znik-negl Blgesinde
OTye tarihlendirilen krmz akl mallar ve gri mallar olmak zere iki mal grubu sz konusudur.
Bunlardan biri Demircihykte yaygn olan bead-rim kaselerle temsil edilen krmz akl mallar;
dieri ise Troas ve zmir blgelerinde yaygn olan gri mallardr. Bu durum blgenin Frigya ile Troas
arasnda gei blgesi durumunda olan konumunun ve Frenchin vurgulad gibi blgenin politik
bamszlnn yansmas olabilir
581
. Tnin ilk yarsnda Yortan grubu anak mlekle karakterize
olan Balkesir ve Akhisar-Manisa blgelerinde, bu dnemde yerel olarak tanmlanabilecek anak
mlek zelliklerinden sz etmek pek mmkn deildir. Balkesirde yzey aratrmalaryla saptanan
2. binyl yerlemelerinde sayca ciddi bir d sz konusudur; sadece Arpal, Pamuku, Paaky ve
Sndrgda 2. Binyl malzemesi ele geirilmitir ve bu malzeme iinde OT ayrm ise
yaplamamaktadr
582
. Akhisar-Manisa blgesinde ise youn bir eklide iskana devam edilmitir. Bu
blgede ele geirilen anak mlek zmir blgesininki ile btnlk gstermektedir. Bu durum

580
Gnel 1999a: 92-96.
581
French 1967:68.
582
French 1969a:44-46,50.

208

olaslkla, Yukar Byk Menderes ve Gediz nehirleri boyunca, Anadolu ileri ile olan ilikilerin bir
sonucu olarak karmza kar
583
.
Troas Blgesi: Blegen, Troyada VI. tabakada gerek mimari gerekse anak mlek anlamnda yeni bir
kltrn sz konusu olduundan ve V. yerleme ile VI. yerleme arasnda bir boluun
olabileceinden bahseder
584
. Son dnem Troya kazlar ise Blegenin bahsettii kltrdeki deiikliin
ancak VI. yerleme sonunda gerekletiini ve erken evre kltrnn V. yerlemeden gelierek,
kesintisiz devam ettiini ortaya koymutur (ek. 29A)
585
. Erken Troya VIda (M.. 1750-1590), anak
mlek V. yerlemeden devam eden krmz film astarl mal ile karakterize olur; yaln mala da ska
rastlanr. Eskiden Gri Minyas Mal olarak anlmakta olan Anadolu Gri Mal ilk kez ortaya kar
586
.
Son yllarda gerekletirilen aratrmalar bu iki maln gerek tipolojik gerekse kronolojik adan farkl
olduunu ortaya koymutur. Troya VInn ilk evresinde Anadolu Gri Mal ok az sayda ele
geirilmitir; Bu mal Lianokladi ve Pteleon gobletleri, omurgal kase ve muhtemelen kantaros gibi
Yunan Karas kkenli formlarla; i blgelerde ise karakteristik bead-rim kase formu ile temsil
edilmektedir. Anadolu Gri Mal kuzeybat Anadolunun i kesimlerinde ortaya kar. Yunan
Anakaras formlarna sadece sahil kesiminde rastlanr; i kesimlerde bu mal yerel formlarla temsil
edilir. Troya VInn erken evresi Orta Hellas III ile adatr
587
. 2. Evrede yenilikler kendini
gstermeye balar. Troya V kase formlar ve Parlak Krmz Astarl Mal (Red Coated Ware) kaybolur;
buna karlk Anadolu Gri Malnda sayca bir art sz konusudur. Devety ve krmz astarl,
inceden kabaya kadar eitlilik gsteren mallar ortaya kar. 1. Evrede temsil edilen Ege gobletleri
ortadan kalkar;omurgal kaselerin yerini ift kulplu gri kantharoslar alr; bead-rim kaselere dikey
kuplar ilave edilir; sk sk yivli omuzlara rastlanr. Kapal formalar arasnda ilk kez yonca azl testi
Anadolu Gri Mal ile retilir. Omurgal kaselerin basit formlar yaln maldan azalarak devam eder. lk
kez kk kaseler ve orta boy kazanlar ortaya kar; bunlar genelde ince, beyaz mat boyaldr. Bu mal
byk olaslkla Gkeada, Limni, Midilli gibi kuzey adalarndan ithaldir. Ayn ekilde, gney Ege
adalarndan ve Miletten ithal paralara da rastlanr ve bu paralar zamanla sayca art gsterir
588
.
Gney Ege sahil kesimi Girit ile yakn ilikiler iindeyken, Erken Troya VIda ele geirilen Yunan
Karas formlarna dayanarak gre Troasn bu dnemde, Yunanistanda ortaya kan erken Miken
kabile reisleri veya krallklar ile balantl olduu dnlmektedir
589
. Bir sonraki Blegenin VI orta
evresinde (M.. 1590-1430) Anadolu Gri Mal hakim mal grubu konumuna gelir; daha az sayda

583
Gnel 1999a:157.
584
Blegen et als. 1953: 5.
585
Blegen, Troya VI. Yerleme anak mlek geliimini geliim evresi altnda incelemitir. Bunlar Erken (VIa-c), Orta
(VId-e), Ge VI (f-h) evreler eklinde tanmlanmtr. Son dnem kazlarda, Blegenin evreleri yeniden deerlendirilmitir.
Buna gre, Troya VI drt evrelidir: 1 Evre=VIa; 2. Evre=VIb-c; 3. Evre=VId-f; 4. Evre=VIg-h (Pavk 2006: 231-232).
586
Pavk 2006
587
Ibid.:233.
588
Ibid:234.
589
Niemeier 2006: 49.

209

olmakla beraber bu maln krmz ve devety eitlemeleri ile Tan Ware ve Miken boyallar ortaya
kar. Bu mallar artk nceki evrelerde yaygn olan yaln mal, akl yaln mal, krmz mal ve krmz
film astarl mallardan oluan ak renk mallarn yerini alr
590
. Ege sahil kesiminin Miken hakimiyetine
girmesiyle OT sona erer ve GT balar.
zmir Blgesi: zmir Blgesinde OT evre altnda incelenmektedir: OT I, Giritte Orta Minos
IB-II, Kta Yunanistanda Orta Hellas II ve Orta Anadoluda Erken Koloni (Karum II)
591
; OT II,
Giritte Orta Minos III, Kta Yunanistanda Orta Hellas III ve Orta Anadoluda Ge Koloni (Karum
Ib)
592
;OT III, Giritte Orta Minos IIB-Ge Minos IA, ve Orta Anadoluda Erken Hitit (Karum Ia)
dnemlerine denk gelmektedir
593
. OTde, zmirin kuzeyinde ve gneyinde olmak, zere iki farkl
yerel anak mlek sz konusudur. Kuzey kesimde yer alan Bayrakl, Panaztepe ve Larisa gibi
yerlemelerde ele geirilen anak mlek, yzeyden seilebilen youn mika katk ierir. Gney
kesimde, Liman Tepe ve eme Balararasnda ele geirilen anak mlekte ise mika katk seyrektir;
bunun yerine kire ta katkl bir hamur sz konusudur
594
. zmir blgesinde bu dnemde Yerli
Seramik olarak tanmlanan anak mlek gelenei karakteristiktir. Yerli seramik, krmz ast arl
mallar, devety astarl mallar, krem rengi mallar, gri mallar ve altn mikal mallar olarak eitlilik
gsterir. zmir krfezinin gneyinde Liman Tepe ve Balararasnda OT I-IIde krmz astartarl
mallar ana mal grubunu oluturuken krfezin kuzeyinde Panaztepede OT Ide krmz ve devety
astarl mallar youndur ve OT IIde gri mallar ana mal grubunu oluturur. ksmda yer alan
Kocaba Tepede ise devett astarl mallar karakteristiktir
595
. Bunun yannda, Kta Yunanistan
kkenli mat boyal anak mlekten oluan ithal mallara da ska rastlanr
596
. OT IIde gm mikal
astarl mallar ortaya kar. OT IIIde zmir krfezinin kuzeyinde (Panaztepe) ve i kesimlerde
(Bademgedii) gri mallar hakim mal grupdur; krmz astarl mallara da ska rastlanr. Krfezin
geniyinde -Liman Tepe, Balararasnda- krmz astarl mallarn saysnda d sz konudur ve
devety mallara ska raslanr
597
. Blgede grlen ithal mallar arasnda Kta Yunanistan kkenli ve
Aegina mal olarak bilinen Mat Boyal anak mlek yer alr. OT Ide Liman Tepede youn
olarak ele geirilen bu mal OT IIde sayca azalr. OT IIde Liman Tepede ele geirilen ithal
mallar Kta Yunanistan kkenlidir. eme Balararasnda, bu tr mallar arasnda ise Kta Yunanistan
kkenli olanlarn yan sra Girit ve Kiklat kkenli mallar da yer almaktadr. Aegina kkenli mat boyal

590
Pavk et al. 2006: 235.
591
Akyurt 2010: 55. Yazar Liman Tepe III-4, Panaztepe Atlyeler Alan IB, Kocabatepe 3. ve Bayrakl 7-10. tabakalar bu
evreye tarihlendirilmektedir (Akyurt 2010:8)
592
Akyurt 2010: 55. Liman Tepe III-3, Panaztepe Liman kent IV-2, Akropol IIb, Atlyeler alan Ia, Kocabatepe 2. ve eme
Balararas 2. tabakalar sz konusu evreye tarihlendirilmektedir (Akyurt 2010:33).
593
Akyurt 2010: 57. Yazar tarafndan Liman Tepe III-1/2, Panaztepe Liman kent IV-1, Akropol IIa, Atlyeler alan Ia,
eme Balararas 1. tabakalar sz edilen bu evreye tarihlendirilmektedir (Akyurt 2010: 45).
594
Ibid.:7
595
Ibid.:56
596
Ibid.:54
597
Ibid.:56.

210

mallarn saysnda d sz konusudur; Balararasnda ele geirilen Orta Minos IIIAya
tarihlendirilen Minos anak mlei az saydadr. Bu grup turuncu hamurlu, krmzms kahverengi
yzey zerine kahverengi-koyu gri boyaldr. Panaztepede ise sar ve krmz Minyas malndan
gobletler ve kantharoslar ele geirilmitir
598
. OT IIIde ise ithal mallarn saysnda art sz
konusudur. Balarasnda youn olarak Girit, Kiklat ve Kta Yunanistan kkenli mallar ele
geirilmitir
599
. OT Ide; dz veya halka dipli, ift konik gvdeli, ie dnk azl, dtan
kalnlatrlm dudakl kaseler en karakteristik formlarn banda gelir. Ilk kez OTye Gei
Dneminde ortaya kan bu kaseler, tm OT ve GT boyunca kullanlmtr. Byk oranda gri
maldan retilen dz dipli, dikey erit kulplu kaselere Panaztepede ska rastlanr
600
. OT Ide zmir
Blgesinin dier karakteristik formlar arasnda; da alan kenarl s ve derin kaseler ile krmz
astarl ve gri maldan yonca azl testiler ve ayrca oval gvdeli, gvde zerinde yatay kulplu bulunan
boyunlu mlekler yer alr (ek. 29B). OT IInin de karakteristik olan formlar arasnda keskin S
profilli kaseler; da alan azl omurgal, ilmik kulplu kaseler; dtan kalnlatrlm dudakl,
omurgal kaseler ve ift konik gvdeli, yasslatrlm kaln dudakl (flattened bead-rim) kaseler yer
alr. Bu kaselerde sk sk karlkl dikey kulplar sz konududur. lk kez Orta Hellas I-II dnemlerine
tarihlendirilen goblet ve kantharoslar ortaya kar (ek. 29B). OT IIIde formlar ncaki dnemlerden
devam eder; da dnk dudakl ilmik kulplu kaseler ortaya kar. Testi formlar arasnda yonca azl
testilerin yannda, dik ve sivri gaga azl testiler de sz konusudur. Omuz zerinde ift dikey kulplu
boyunlu mlekler ska rastlanan formlardandr. Liman Tepe ve Balaraarasnda depolama kaplar
zerinde ska kabartma insan yzne rastlanr (ek. 29C). Orta Anadoluda Kltepe II-Ib (Assur
Ticaret Kolonileri Dnemi) ile ada kabul edilen Orta Tun a I-IIde zmir Blgesi; Girit,
Kiklatlar ve Kta Yunanistan ile youn ilikiler iindedir. Kltrel anlamda yakn olmakla beraber
anak mlekten anlald zere, blge Ege dnyas iinde yerel anak mlek geliimi gsteren bir
blge olarak karmza kmaktadr. OT IIIde (Erken Hitit Dnemi) ise hakim mallar yine Anadolu
kkenli devety astarl mallar ve Anadolu gri maldr. Bunula beraber Balararasnda Minos ve
Thera ithallerinin youn olarak bulnmas burann birden ok blgeyle ticari ilikiler ierisinde
olduunu gstermektedir
601
. Liman Tepeye nazaran Minos Kltr etkileri ok daha youn hissedilen
ve bu kltrn grld en kuzeydeki liman olan Balararas I, Milet IV ile paralel bir geliim
sergiler. Balararas byk olaslkla dier gney Ege sahil kesimi yerlemeleri gibi- Minos kltr
emberine dahil olur
602
. M.. 17. Yzyln ikinci yarsnda patlayan Thera volkan Giritte ekonomik
kriz ile beraber politik ve dini otoritenin etkinliinin kaybolmasna neden olur; bunun sonucunda Girit

598
Ibid.:42-43.
599
Ibid.:57.
600
Ibid.: 12.
601
aholu 2007:318.
602
aholu 2007:317.

211

Mikenler tarafndan fethedilir ve Minos kltr son bulur; artk Ege Dnyasnda GT boyunca
Miken Kltr hakim g olur
603
.

ekil 29 Kuzeybat Anadolu Blgesi OT anak mlei
3 KK BULUNTULAR
3.1 Figrinler ve doller
Bat Anadoluda Ge Kalkolitik dnemde yerlemelerde ok az sayda veya hi ele
geirilemeyen figrin ve idollerin IT Iden itibaren kltrel geliimdeki deiimlere paralel olarak
tekrar nem kazanmaya baladn gryoruz. Bunlar Anadolu Yarmadas genelinde, kullanlan
malzeme, figrin veya idoln tercih edilmesi, slupsal zellikler ve bezeme balamnda, dnemler ve
corafi/kltrel blgelere gre baz farkllklar gsterirler.
IT Iden itibaren hemen hemen tm T sresince kuzeybat Anadoluda Troas ve zmir
anak mlek blgelerinin ve belki de Yortan Grubunun da yaylm alan iinde, Troya tipi mermer

603
Niemeier 2006: 49.

212

veya kire tandan idoller sz konusudur (ek. 301a-b)
604
. Beycesultanda T I dnemine ait
katlarda ise genellikle yuvarlak, yuvarlaa yakn veya nadiren drtgen gvdeli ve sivri bal idoller
karekteristiktir; kollar kk kntlar eklinde belirtilmitir (ek. 30A:2)
605
. Gneyde Gller
Blgesinde T I dnemi henz yeterince aratrlmad iin, blgenin bu dnem heykelcikleri
hakknda somut bir ey sylemek mmkn deildir. Frigya Kltr Blgesinde ise T Ide tatan
figrn veya idol bulunmazken Demircihykte az sayda ve daha ziyade alt ksmlar ele geirilen
pimi topraktan heykelcik paralar ounlukla idol eklinde ekillendirilmitir ve bunlarn pubik
blgeleri her zaman gsterilmitir (ek. 30A:5)
606
.
Tde figrin ve idollerin en bol bulunduu dnem IT IIdir; dolaysyla bunlarn yaylm
alanlar ile kltr blgelerinin ilikisi daha somut bir ekilde ortaya konulabilmektedir. Bu dnemde
Kuzeybat Anadoluda ayn ekilde Troya-tipi idollerin retilmesine devam edilmitir
607
. Ancak
Midilli adasndaki Thermide altta I ve II katlarda ta idoller sz konusuyken III-V. Katlarda bunlarn
yerini yresel bir farkllk olarak pimi toprak figrinler- almtr
608
. Ayn durum Gkeadada yer
alan Yenibademli Hyk iin de geerlidir
609
. Byk Menderes-Yukar Porsuk Kltr Blgesinde bu
defa Kusura tipi olarak tanmlanan
610
idoller ortaya kar (ek. 30A:3). Bu tipin sz konusu kltr
blgesinde ele geirildii dier merkezler ise Kusura
611
, Beycesultan
612,
Karaolan Mevkii
613
ve
Kaklk Mevkiidir
614.
Bu tip idoller IT II sonuna doru gneyde Bademaacnda karmza kar.
Gller Blgesine gelince, Isparta, Burdur, Bucak ve Korkuteli blgelerinde
615
, pimi topraktan
zerleri youn derin yiv bezemeli idoller ele geirilmitir. aykenar Tipi
616
olarak adlandrlan bu
idoller yass baldr; gvde torba eklinde ve omuzlar knt eklinde belirtilmitir (ek. 30A:7).
Kusurada, Kusura tipi idollerin yan sra aykenar tipinde idol de ele geirilmitir
617
; dolaysyla bu
tip idollerin kuzeydeki komu blgeye de yayld anlalmaktadr. Blgenin kuzeyinde, Frigya
Kltr blgesinde T IInin balarnda T I pimi toprak idolleri giderek esas itibariyle bu blgeye
zg figrinlere dnr. Disk yzl (Scheibengesicht) olarak tanmlanan bu figrinler, ayakta ve

604
Blegen et als. 1950: Fig. 216: 33-217, 37.525, 35,394, 33.171, 36.163, 37.321, 35.65, 37.706, 37.359.
605
Lloyd-Mellaart 1962: Fig. F.1:1-14.
606
Obladen-Kauder 1996:Taf. 111/,9; 112/3; 113/1,3; 114/4,6,79; 116/5; 117/13; 120/1-2.
607
Blegen et als. 1950: 45.
608
Lamb 1936:149.
609
Blbl Akyol 2006: 203.
610
Renfrew 1969: 5,27.
611
Lamb 1937: fig. 11,5; Lamb 1938: fig. 17, 1,3-4 ve Pl. 1,11.
612
Lloyd-Mellaart 1962:fig. F.1.18-21.
613
Topba et als. 1998:fig. 50:107.
614
Topba et als. 1998:fig. 51:109..
615
Duru 1996: lev. 151:1-5; Duru 2003: lev. 46:1-3, 47:1-4; Duru 2005: lev. 47:1-3.
616
Korkuteli-aykenar ky yaknlarnda bulunduu sylenen bu idoller bilim dnyasna ilk kez T.E. Peet
tarafndan aykenar Tip adyla tantlmtr (Peet 1909:145-147); Aydngn 2003: 32-34; lev. 32-42.
617
Lamb 1937: fig.11.1.

213

daha ok oturur vaziyette olup ablak yz yuvarlak veya oval ekildedir; ban arkasnda ise polos
eklinde bir knt vardr (ek. 30A:6). Gvdede gsler plastik olarak belirtilmitir. Eller sk sk
gslerin altna yerletirilmitir; pubik blgesi her zaman yivlerle snrlandrlm noktackl bir alan
olarak belirtilmitir.
618
. Disk yzl figrinler bu dnemde youn Frigya Kltr blgesi etkisinde
kalm olan znik-negl blgesinde ve Afyon anak mlek Grubu yaylm alan iinde de
grlmektedir. Afyon Ovasndaki Karaolan Mevkii yerlemesinde
619
ve Kaklk mezarlnda 1
no.lu mezarda
620
disk yzl figrinler ve mermer idoller bir arada ele geirilmitir. Isparta
arkikaraaa civarndan gelen ve Nudra heykeli olarak anlan figrin de bu gruba sokulabilir
621
. T
IIIte ise figrinler hemen hemen ortadan kalkar; bunun yerine mermer idoller tm bat Anadoluda
yaylm alan bulur. bat Anadoluda erken T IIIte ksa bir sre daha Kusura tipli idoller
retilmeye devam edilirken (Harmanren, Klloba, Kaklk Mevkii), T IIIn gelien evrelerinde
tatan (ek. 30A:4) ve kemikten (ek. 30A:8) Troya tipi idoller tm bat Anadoluya yaylr.
Dolaysyla bu dnemde, dier buluntu gruplarnda olduu gibi, blgeler aras youn kltrel ve ticari
ilikilere paralel olarak, idollerde de tm bat Anadoluda homojenlie doru giden bir gelime
izlenmektedir. imdi mermer idollerin ba ve boyunlar bazen daha belirginletirilmitir; ka, gz ve
burun yiv eklinde sk sk belirtilmitir. Bunlar ilk defa Schliemann tarafndan Bayku yzl idoller
olarak tanmlanmtr
622
. zellikle T IIde, Bat Anadolu figrin ve idollerinin tr ve slupsal
zelilkleri dikkate alnarak saptanan yaylm alanlarnn, kltr blgelerininkilerle byk randa
uyumas (ek. 30:B-D) kltr blgeleri tezini glendirmektedir.

618
Ay Efe 2006: 92.
619
Topba et als. 1998:fig. 50, 101, 107.
620
Topba et als. 1998: fig. 51,110.
621
Aydngn 2003: lev. 45a.
622
Schliemann 1875: 37

214

ekil 190 Bat Anadoluda Tde grlen idoller ve figrinler ile bunlarn kltr blgelerine
gore dalm
3.2 Mhrclk
Anadolu Yarmadasnda GK ve Tde mhrclk Mezopotamyadaki kadar yaygn
deildir. Genelde pimi toprak veya tatan ekillendirilen bu dnem mhrleri damga mhr eklinde
olup esas itibariyle ticaretin gelimeye balamasna paralel olarak- T II tabakalarndan
gelmektedir. Mhr yzeyleri genellikle dz izgilerden oluan geometrik motifler ierir; dalgal
izgiler azdr. Bu tr mhrler daha ok Orta Anadolu ile Gneybat Anadoludan bilinir
623
. Antalya-
Gller Blgesinde Karata-Semayk
624
ve Bademaacnda
625
, T II ok sayda damga mhr ve
youn olmamakla beraber mhr basks
626
ele geirilmitir. Genellikle pimi topraktan retilen
mhrlerin yaygn olmamakla beraber kurundan ve bakrdan rnekleri de sz konusudur
627
. Tarsus,
Konya Kara Hyk ve Kllobada ele geirilen ve T IIIe tarihlendirilen ayak eklindeki damga
mhrler Byk Kervan Yolu Ticaretini destekleyen nemli bir buluntu grubudur. Karatata damga
yzeyi ayak eklindeki mhrlerinkine benzer;fakat form olarak tutamakl bir damga mhr
628
ele
geirilmitir. Mezopotamya ve Kuzey Suriye etkisindeki ilk silindir mhrlere ise Tarsus ve Kltepe
T III tabakalarnda rastlanr
629
. Bununla beraber Ktahya Seyitmerde yeni ele geirilen fayanstan

623
Efe 2003a: 125.
624
Mellink 1970: fig. 23a-b; Warner 1994: Pl. 186-187.
625
Duru 2003:Lev. 48:12-15.
626
Karata rnei iin Bkz. Mellink 1972: fig. 5; Bademaac rnei iin Bkz. Umurtak 2010: 19-28.
627
Kurun rnekler: Karata; Mellink 1969: fig. 29; Bademaac; Umurtak 2002: fig.1. Bakr rnek: Klloba: Efe- Fidan
2006: Pl. 10:4.
628
Warner 1994: Pl. 187:a.
629
Efe 2003a:125.

215

Akkad tipi silindir mhrler
630
Mezopotamya- kuzey Bat Anadolu arasndaki direkt ilikileri
belgeleyen nemli bir buluntu grubudur.
Orta Tun anda ise Konya Ovasnda Karahykte ele geirilen damga mhrlerin
631

motiflerinin Giritteki Phaistos Sarayndakilerle benzerlii
632
OTde Byk Menderes Nehri boyunca
Orta Anadolu Ege Dnyas ilikilerini ortaya koyar. Henz yaznn kullanlmad Bat Anadolu Orta
Tun anda, Beycesultan V/VI. tabakada ele geirilen luwi hiyeroglifli damga mhr Bat
Anadoluda bu dnemde luwice konuulduuna dair nemli bir buluntu olarak kabul edilir
633
.
3.3 Metal Eserler
Yaklak onbin yl nce, anak mleksiz Neolitik Dnemde toplayclk yaam eklini
srdren insanolu, bakr madeninin farkl zelliini farkeder ve bakra dverek ekil vermeye balar,
levhalar haline getirdii bakrdan boncuk ve olta inesi gibi aletler yapar
634
. Yaklak altbin yl nce
kurun, gm ve altn da buna eklenir. Ara gere ve silah yapmnda ta malzemenin yerini metalin
almas, daha sert ve dkm daha kolay olan tuncun ortaya kmasyla gerekleir. Bakr cevherlerinin
corafi dalmnn dengeli olmamas ve bunun yannda hzla artan talep, bu hammaddeye eriim
yollarnn aranmasn beraberinde getirir. Bu ekilde daha fazla iblmn zorunlu klan bu geliim,
farkl el sanatlar uzmalarnn eklenmesiyle daha da ilerler ve zamanla d ticaretin ve ticareti kontrol
edebilen kent devletlerinin ortaya kmasna neden olur. Bu ekilde, iktidarn gittike bireylerin eline
gemesiyle, iktidar sahipleri geni blgeleri kontrolleri altna almaya alr ve glerinin simgesi
olarak deerli madenlerden yaplm, nian ve stat sembolleri kullanrlar
635
.
Anadolunun jeolojik yaps ve maden yataklar asndan ok zengin oluu burada yaayan
topluluklarn metallere kolayca ulamasn salamtr. M.. 5. Binyl sonlarna doru, malahit ve
azurit gibi bakr cevherleri ilk defa potalarda ergitilerek saf denebilecek bakr elde edilmeye
balanmtr
636
. Ge Kalkolitike denk gelen bu dnemde ilk defa arsenikli bakrdan aletler ortaya
kar
637
. Bakla Tepe
638
, Beycesultan
639
, Baba
640
, Kuruay
641
, Orman Fidanl
642
ve Ilpnarda
643
ele

630
Bilgen 2011: 552, res. 761.
631
Alp 1972: 220, fig. 171.
632
Niemeier 2006:47.
633
Mellaart-Murray 1995: 162, fig. O.12.
634
Yaln 2003:73.
635
Pernicka 2001: 369-370.
636
Bilgi 2004:8.
637
Mller Karpe 1994:13.
638
Erkanal 2003:123.
639
Lloyd -Mellaart 1962:281, fig. F.8.
640
Eslick 1992: pl.109b.
641
Umurtak 1996: lev. 159/1; 160/1,6; 161/1,6,11).
642
Efe 2002: fig.8:105-106.

216

geirilen diki ineleri, bzlar, deliciler, keskiler, yass baltalar ve potalar (Kuruay, Bakla Tepe),
kalplar ve cruf kalntlar (Bakla Tepe)
644
bu yeni maden teknolojisinin en erken rneklerini tekil
eder (ek. 31A).
Bir sonraki T Ide GK gelenekleri devam eder. Bu dneme ait metal eserler snrl
saydadr; haner ve inelerden oluan en dikkat ekici buluntu topluu Beycesultandan bilinmektedir
(ek. 31B)
645
. Byk Menderes-Yukar Porsuk Kltr Blgesini temsil edilen Beycesultan T I
anak mlei metal kaplarn taklidi olabilecek parlak akl, ince cidarl, oluk bezemeli ve erit
kulplu kaplarla karakterize olur. Blgede ileride gerekletirilecek bir T I mezarlk kazs
Beycesultan T I anak mlei ile olas metal kaplarn ilikisini somutlatrmas beklenmektedir
646
.
Bu dnemde Troya-Yortan Kltr Blgesi snrlar iinde yer alan Liman Tepede ise metalurjiye ait
olduka nemli bulgulara rastlanmtr. Burada cruflarn yan sra ileme girmemi cevher mineraline
rastlanmtr. VI. tabakada aa karlan cevher hazrlama, ezme ve krma aletleri, bu dnem
metalurjik faaliyetlerle ilgili nemli bilgiler vermektedir
647
.
T IIye gelindiinde, metal eserlerin saysnda da youn bir art sz konusudur. T II
yerel anak mlek gruplarnn yaylm alanlarnn, byk olaslkla yeni kaynaklarn kefi ve buna
bal olarak sz konusu kaynaklar elinde tutan yerel glerin nfuz blgelerini yanstt
dnlmektedir
648
. zellikle dnemin sonlarna doru (Ge T II) ok sayda ve eitte metal eser
ele geirilmitir. Bunlardan bazlar tip olarak zellikle i bat Anadolu genelinde yaylm gsterir
(Lev. 31C-D). Demircihyk
649
ve Klloba
650
yerlemeleri ile Sarket
651
, Kk Hyk
652
, Kaklk
Mevkii
653
Karata-Semayk
654
, ve Harmanren
655
mezarlarnda ele geirilen ustura ve ss ineleri
(toggle pin) yeni metal rnleri yanstan ve bat Anadolunun tamamnda ele geirilen ortak
tiplerdir
656
. Suriye-Kilikya ve Filistin kkenli ss ineleri ile birlikte, Demircihyk mezarlnda
kurun ieler, kvrk sapl karg ucu, hilal balta gibi madenli eserler de yine ayn blgeden i
kuzeybat Anadoluya ulam olmaldr. Bu eserler Bat Anadoluda ilk kalayl bakrn kullanldnn

643
Begemann et al. 1994:p.215:1386, 1390, 1392, 1393-1394.
644
Kaptan 1998a:103-114.
645
Lloyd et al. 1962:281, fig. F.9.
646
Efe- Fidan 2006:20.
647
Kaptan 1998b: 83-102.
648
Efe 2002:54.
649
Obladen-Kauder 1996:pl.156:3.
650
Efe 2002: fig. 8:3-5.
651
Seeher 2000:fig. 41:G.350, f; 45:G.421; 25: G.141 d; 50:G.509c;23:G.105b, 17:G.21b;37:G.305h; 51:G521a; 24:G.110b;
47:G.455c.
652
Grkan- Seeher 199: fig.22:2,4-5.
653
Topba et als. 1998: fig. 51:120-121;57:152.
654
Mellink 1967:pl.77:16-17,22; Mellink 1969: pl. 74:19-20.
655
zsait 2002:res.1.
656
Efe 2002:54.

217

en ak gstergesidir
657
. Troas blgesinde de Troya I sonunda ilk kez kalayl bakr kullanlr. Kalayl
bakrn Anadolu Yarmadasndaki ilk yaylm alan ile Byk Kervan Yolu hatt birbirleri ile byk
oranda uyumaktadr
658
.
T IIIde ise zellikle Orta Anadoluda Alacahyk
659
, Horoztepe
660
, Mahmatlar
661
gibi
mezarlklarda ele geirilen madeni eserler ile Bat Anadoluda Troya hazine buluntular
662
, Anadolu
Yarmadasnda madenciliin bu dnemde, zellikle teknolojik ynden hangi boyutlara ulatnn
ak bir gstergesidir (Lev. 31F). Kalayn kullanm uzak blgeler aras ticarete iaret eder.
Mezopotamya ve Kuzey Suriye ile olan ilikiler, Bat ve Orta Anadoluda yeni form ve tekniklerin
ortaya kmasna yol aar. Metal iilii ile ilgili en nemli merkezler arasnda Poliochni (Sar Evre),
Troya II, Kltepe, Alacahyk, Horoztepe, Mahmatlar, Eskiyapar ve kiztepe yer almaktadr
663
. Metal
retim atelyelerinde metal ustalar dkm, kakma, lehim, granlasyon, telkari gibi maden ileme
teknikleri kullanmlardr
664
. Troas ve Orta Anadolu arasnda gei blgesi konumunda olan Frigya
blgesinde henz bir T III mezarl kazlmamtr, bununla beraber Sarket ve Kk Hyk ge
T II mezar buluntularndan yola karak sz konusu blgenin bu srete madencilikte nemli bir rol
oynad dnlmektedir
665
. Troyada ele geirilen vazobal inelerin zerindeki kaplar Sarket ve
Kk Hyk mezarlarnda ortaya karlan ve Ge T IIye tarihlendirilen kurun ielerin
formundadr (Lev. 31D:23-24; 31E:1-2)
666
. Bu trden vazobal bir ine Bademaacndan da
bilinmektedir
667
. Bununla beraber, Troya hazine buluntular ve Eskiyapar mcevherat ile gm
elektron kaplar Troas Blgesi ve Poliochni ile yakn benzerlikler ierir
668
. Bu veriler, Frigya
Blgesinin bir yandan Kilikya, te yandan da Orta Anadoludan gelen trafiin buluma yeri olduunu
aka gstermektedir. Sz konusu blgenin bir sonraki Gei Dneminde Orta Anadolu ile
btnlemesi de byk olaslkla bu srecin devam olmaldr. Erken T IIIde Yukar Sakarya Grubu
iin karakteristik olan Parlak Krmz Astarl ve Akln Maln yaylm alan bu ilikileri arkeolojik
olarak desteklerken, Akkad Dnemine ait filolojik veriler ise somut olmamakla birlikte bu duruma
referans gsterilebilir. Liman Tepe ise bu dnemde Kikladlar ile daha yakn ilikiler iindedir. Burada
ele geirilen amphoriskos bal bronz ineler bu ilikilere iaret eder
669
. Trakya ve Balkanlar ise -

657
Efe 2002:55.
658
Pernicka 2001:370.
659
Mller Karpe 1974.
660
zg- Akok 1957:201-219.
661
Koay- Akok 1950: 481-485
662
Sazc 2007.
663
Efe 2002:59.
664
zg 2002:400.
665
Efe 2002:59.
666
Sazc- Sazc 2002: 457-467.
667
Duru 2003: Lev. 49:7.
668
zg 2002:.401; zg et al., 1993:613-628.
669
Kouka 2009: 147.

218

Istranca dalarndaki zengin maden kaynaklarnn kullanlmaya balanmas ile beraber-
670
Troasdan
Orta Anadolunun kuzeyine dek uzanan blgelerle ticari ilikilere girer.
OTye Gei Dneminde Troas-Kilikya arasndaki Byk Kervan Yolu nemini kaybetmi
olmaldr. kuzeybat Anadolunun (Frigya Kltr Blgesi) Orta Anadolu ile btnletii bu
dnemde byk olaslkla Kzlrmak kavsinin iindeki blge odak noktas olur. Gei Dnemi anak
mleinin yaylm ekli bu durumla uyumaktadr. Sz konusu blgede olduka byk boyutlu
merkez yerlemeler ortaya kar. Bu srecin devamnda, Anadolunun gm ve altnna sahip olma
amacyla Assur Ticaret Kolonileri sistemi kurulmutur
671
. Kllobada II C evresinde ele geirilen
tatan kurun kalb (trinket mould) Kuzey Mezopotamya ile ilikilere iaret eden nemli bir
buluntudur
672
.

ekil 31 Bat Anadolu GK ve T metal eserleri

670
zdoan- Parzinger 2000: 89; Wagner-ztunal 2000:33.
671
zg 2002:401.
672
Efe 2006: 301-304.

219

4 FILOLOJIK VERILER

Mezopotamyada, M.. 4. Binyl sonlarnda Smerler tarafndan icat edilen yaznn
Anadoluya girii bundan yaklak 1200 yl sonra M.. 2. Binyl balarnda gerekleir
673
. Asur
Ticaret Kolonileri a olarak adlandrlan bu dnem Bat Anadoluda OTnin ilk yarsna denk
gelmektedir. Bununla beraber, M.. 3. Binyln sonlarnda (T III) nasya Dnyasndaki en nemli
politik g olan Akkad Devletine ait yazl belgelerde Anadoludan bahsedildii bilinmektedir
674
. Bat
Anadoluda T IIIde daha bir belirginleen kent grnml yerlemeler; deerli madenden ok
sayda stat eyas ve Akkad Devletinin hkm srd Kuzey Suriye ve Mezopotamya ile youn
ticari ilikiler; burann artk nasya politik tarihinde yer almaya baladna iaret etmektedir.
Anadolu yarmadasnda -en azndan erken T IIIden beri- Beyliklerin veya kent devletlerinin
675
var
olduunu gsteren Mezopotamya kkenli yazl belgeler bugn az sayda da olsa vardr. Hitit
belgelerinden anladmz zere en azndan OTnin ikinci yarsndan itibaren ise Bat Anadolu
lkelerinden bahsedebilmekteyiz.
4.1 Akkad ve Eski Assur Metinleri
Anadolu ile ilgili bilinen en eski yazl belgeleri Akkad Devleti krallar Sargonun (M..
2371-2316) ve torunu Naramsinin (M.. 22542218) zaferlerini ve icraatlarn anlatan edebi ierikli
tabletler oluturmaktadr. Sargon ile ilgili metinler, ar Tamhari/ar tamhri (sava kral) destan
olarak adlandrlan tabletlerden olumaktadr. Naramsin metinleri ise, Naru edebiyat olarak
adlandrlan tabletlerden bilinmektedir
676
. Sargonun Anadolu seferlerini anlatan en nemli
metinlerden birisi M.. 25/24. yzyllarda Orta Anadolu seferleriyle ilgilidir. Bu metin Assur
677
, El-
Amarna
678
ve Boazkyde
679
olmak zere baz farklklarla beraber 3 kopya eklinde bulunmutur
680
.
Sargon Dnemine ait Anadolu ile ilgili bilinen bu en eski yazl belge, Bat Anadolunun siyasal
yaps ile ilgili direkt bir veri sunmamaktadr. Bununla beraber metinde ad geen Pruhanda (Eski
Assur tabletlerinde Puruhattum olarak geer) bugn yaygn olarak Acemhyk ile
zdeletirilmektedir. Son yllarda burann Acemhykn daha batsnda yer almas gerektiine dair
grler artmaktadr
681
. G. Barjamovic, son almasnda yeni bulgularn nda Pruhanday
Bolvadin hyk ile zdeletirir
682
. T III Byk Kervan Yolu boyunca, Bat Anadolu kltr
elerinin Ege dnyasndan kuzey Suriyeye dek yayld dnemdir. Kar bir etkileim olarak,

673
Alparslan 2009:54.
674
Albayrak 2006: 1.
675
Bryce 2005:9-10
676
Gterbock 1938: 45
677
KAV 138 (Keilschrifttexte aus Asur verschiedenen Inhalts)
678
VAS XII 190,193
679
KBo III9=2BoTU 1
680
Gterbock 1938,:47 et al.
681
Hawkins 1995:51; Barjamovic 2005:368 ff
682
Barjamovic 2010:13-14

220

Mezopotamya ynnden gelen etkiler, bu dnemde Anadolu yarmadasnda ak bir ekilde hissedilir
(ek. 32)
683
. Arkeolojik verilerin yan sra bu ticaret ann varln Kuzey Suriye kkenli yazl
belgeler de desteklemektedir; Eblada ele geirilen M.. 2300lere tarihlendirilen tabletlerden Ebla ile
Kltepenin ticari ilikileri olduu anlalmaktadr
684
. Frigya Kltr Blgesi snrlar ierisinde yer
alan Bolvadin hyk, Troasdan -znik negl, Eskiehir, Emirda, Akehir ovas, Konya ovas ve
Kilikya zerinden- Kuzey Suriyeye uzanan Byk Kervan Yolu hattnda merkezi bir konumda yer
alr. Afyon ovas vastasyla, Orta Anadoludan Bat Anadolu platosuna ve kuzeyde, Frigya dalk
blgesi zerinden Eskiehire gei, sz konusu blgeden gerekleir. Ticari ve belki de politik adan
Bat Anadolunun Mezopotamyann ilgi ve etki alanna girdii bu dnemde, Pruhandann da bu yeni
oluumun gerekletii blgelere yakn bir yerde yer almas, Kervan Yolu ticaretini destekleyici bir
gr olarak karmza kmaktadr. Sargon metninden eer edebi ierikli kahramanlk hikayeleri
deil de tarihsel gerekleri yanstan bir metin olarak kabul edersek bundan Bat Anadolunun erken
T IIIdeki politik durumu ile dolayl olarak iki sonu karabiliriz: Bunlardan biri Byk Kervan
Yolu Ticaretnin gerekletii Frigya, Troas gibi blgelerde Pruhandada olduu gibi yerel beyler
tarafndan ynetilen kent devletlerinin sz konusu olduudur. kincisi ise Sargonun Pruhandadan
burann Beyine isteklerini kabul ettirip hediyelerle memleketine dnmesinden dolay, Anadoluda bu
dnemde bir kargaa veya sava ortamnn bulunmaddr. Kald ki uzak blgeler aras organize bir
ticaretin gvenlik vs. gibi nedenlerle bir sava ortamnda gereklemesi olanakszdr. Sargonun
torunu Naramsin Dneminde ise ilikiler farkl bir boyut kazanm olmaldr. Anadolu yarmadasnn
zengin maden yataklar ve nasya dnyasnda glenen siyasal gcyle Akkad Krallnn fetih
politikasna dahil olmu olma olasl sz konusudur. Naramsinin Anadoluyu da iine alan bat ve
kuzey seferleriyle ilgili olan ve Boazkyde Hitit dnemi kopyas bulunan tablette, Naramsinin
kendisine kar ayaklanan 17 dman lke koalisyonuna kar kazand zafer anlatlmaktadr
685
.
Boazkyde Akkada ve Hitite dilinde yazlan metin, Gula-AN ve Naramsine kar 17 Kral isimli
eski Babil metni ile uyumaktadr
686
. Burada ad geen lke isimlerinden Kane, Amurru, Armanu,
eski Babil metninde de geer
687
. Dier lke isimleri, yaklak 600 yl sonra kaleme alnm Boazky
kopyasnda deiiklie urar. Boazky kopyasnda ad geen lke isimlerden drt tanesi
dierlerinden ayr tutulmaktadr. Bunlar, Hatti, Kane, Ullii ve Kurauradr. Bu adlar Hitite lke
adlar olarak deerlendirilir
688
. Dolaysyla bunlarn Anadoluda yer aldklar dnlmektedir. Bu
belge, M.. 2. Binyl metinlerinde geen Hatti ve Kane krallklarnn M.. 3. binyldan itibaren var

683
Bat Anadolu kkenli tankard, depas formlar, Tell Selenkahiyeden Gedikliye, Kltepeye, Kllobaya, Troyaya ve
Kiklatlar ile Kta Yunanistan ve Trakyada Kanlgeite kadar olan geni blgede yaylm alan bulur. Kar bir etkileim
olarak Suriye ieleri, toggle pinler, kurun ieler, aydemir balta ve kvrk sapl karg gibi kalayl tun aletlerin Kervan yolu
zerinde ortaya kmas saylabilir.
684
Troll Larsen 1977: 11-120.
685
KBo III 13=2BoTu3; Gterbock 1938, p. 67ff
686
van de Mieroop 2000:138; Westenholz 1997.
687
van de Mieroop 2000:139
688
Gterbock 1938: 78

221

olduklarna iaret etmektedir. Ad geen dier iki lkeden Kuraurada olaslkla Hitit Devletinin
kurucular kabul edilen Pitana ve olu Anittann memleketi olan Kuara ile ayn olmaldr. Ulliui
((?)-ul-li-u-i)nin lokalizasyonu bilinmemektedir. Bu lkenin birbirlerine komu olan Hatti, Kane ve
Kurauraya yakn bir yerde olma olasl yksektir. Bu balamda, sz konusu lkeler Gei Dnemi
anak mleinin yaylm alan ierisinde ( kuzeybat-Orta Anadolu Kltr Blgesi) yer alr. Bu
kltr blgesi ierisinde yerel anak mlek gruplar sz konusudur. Boazky ve Kltepe anak
mlei iki farkl yerel anak mlek grubunu temsil etmektedir; dolaysyla bu snrlarn, Naramsin
metninde ad geen Hatti, Kane ve Kuraura lkelerinin snrlarn yanstt dnlebilir.
kuzeybat-Orta Anadolu Kltr Blgesi iinde yer alan dier bir kltr grubu Frigyadr. Ad geen
dier lke ise Ulliuidir. Bu balamda Ulliui Krallnn, Bat ve Orta Anadolu arasnda gei blgesi
konumunda olan Ktahyada yer alma olaslndan sz edebiliriz. Ktahya Seyitmer 2010 yl
kazlarnda, bir saray yapsnda ele geirilen 10 adet fayanstan Akkad mhr Akkadlarn buraya dek
ulam olma olaslna dair ok nemli bir bulgudur
689
. Dolaysyla, Naramsinin yukarda
bahsedilen seferi arkeolojik olarak da yansmalarn bulmaktadr. Gney Mezopotamyada ele
geirilen ve Nasiriyah steli olarak bilinen stelde Naramsin ordusunun, ilerinde Anadolu krallklarnn
da yer ald 17 lke koalisyonuna kar kazand zafer betimlenmektedir. Burada Naramsin
askerlerinden biri elinde T Bat Anadolusu iin karakteristik bir form olan ift kulplu bir tankard
tamaktadr
690
. Ge T II-Erken T III dnemlerinde, gerek anak mlek gelenei ve gerekse
mimari balamnda, Anadolu yarmadas Troyadan Tarsusa kadar, Bat Anadolu Kltr etkisi
altna girmektedir. T sonlarna doru (Ge T II-T III) Bat Anadolu Krallklarnn nasya
dnyasnda nemli ve gl bir yere sahip olduu, Naramsinin zafer stelinde, - gl bir medeniyeti
bozguna urattm dercesine- zaferinin bir kant olarak lkesine dnte, elinde Bat Anadolu iin bir
simge olan tankard tamasndan da anlalmaktadr. Tankard formu -zellikle sz konusu stelde tasvir
edilen ift kulplu tankardlar- Tarsustan Kltepeye ve Gedikli Karahyke kadar yaylm alan
bulur
691
. Dolaysyla bu durum elbetteki Akkadlarn yarmada ilerine dek geldiine dair tek bana
bir kant olarak sunulamaz.
Bu dneme dek dounun bir paras olan Tarsus artk yzn batya dner. Tarsusda erken
T III sonunda -byk bir depremin ardndan- Bat Anadolu Kltr son bulur ve blge Hitit
mparatorluk Dnemine dek (GT) tekrar Kuzey Suriyenin bir paras olur
692
. Eskiehir Ovas-
Ankara Blgesi ve Kzlrmak kavsinin iinde kalan blge kltrel anlamda bir btnlk olutururken,
znik-negl ve Troas blgeleri arasnda da bir kltrel btnlkten sz edilebilir. Bu balamda Byk
Kervan Yolunun ana hatt Orta Anadoluyu kuzeyden snrlayan hatta kaydrlm olmaldr ki sz
konusu bu hat bir sonraki Assur Ticaret Kolonileri Dnemi yollaryla uyumaktadr (ek 33).

689
Bilgen 2011:552, res. 761
690 Kontani 1995:fig.2
691
Mellink 1963: 101-115.
692
Goldman 1956:348-349.

222

Kapadokya Tabletleri olarak anlan -byk ksm Kltepede olmakla beraber, Boazky ve
Aliarda da ele geirilmi olan Assur Ticaret Kolonileri Dnemine ait yazl belgeler- Bat
Anadolunun OT nasya tarihindeki yeri ile ilgili dolayl olarak baz yorumlara zemin oluturabilir.
M.. 20. yzyl ortalar ile 18. yzyl balarna tarihlendirilen bu tabletler, genelde ekonomik veya
sosyal konular iermektedir. Boazky tabletleri Kltepe II-Ib tabakas ve Aliar tabletleri de Kltepe
Ib tabakas ile adatr
693
. Kltepe tabletlerinde ad geen ok sayda kent isminden iki tanesi Bat
Anadolu tarihi corafyas ile ilgili olarak n plana kmaktadr. Bunlar, Sargon Dneminden beri
bildiimiz Prustattum ve dieri alatuwardr. Yukarda deindiimiz gibi Prustattumu Bolvadin
hyk ile zdeletiren Barjamovic ayn almasnda alatuwar Sivrihisara yerletirmektedir ve
Kepeni nermektedir
694
. Assurlu tccarlar Anadoludan kalay ve kuma karlnda gm ve altn
almaktaydlar. Bu ticaretle temin edilen gmn bir ksmnn Toros dalarndan saland
dnlmektedir. Bununla beraber bugnk gm ve altn yataklarnn younluk oluturduu bir
blge kuzeybat Anadoludur. Sz konusu dnemde Assura gtrlen gm ve altnn nicelii
konusunda bu tabletler taranarak yaplacak detayl bir alma ve Mezopotamyaya Assurlu tccarlar
tarafndan gtrlm olduu dnlen malzemenin incelenmesi nemli sonular verebilir. Bununla
beraber yine Toroslardaki maden yataklarnn kapasitesi konusunda paleometalurjik bir alma
yaplmas da gerekmektedir. Bu almadaki ama; Toroslardaki gm yataklarnn bir aamadan
sonra bu alverii karlamamas durumunda, Kani krallnn bir i ticaret yoluna giderek bat
Anadolu krallklarndan satn ald gm ve altn dolayl olarak Assura satma olaslnn olduunu
varsaymaktan kaynaklanmaktadr. Bat Anadoluda T III Dneminde Demircihykten Troyaya
kadar kalayl tun malzemenin grlmeye baland dnlecek olursa, belki de bat Anadolu
krallklarn bu ticaretin dnda tutmamak yerinde olacaktr. Bitinya-Frigya blgesi altn ve gm
yataklar barndrmakla beraber, yine youn maden yata bulunan Kuzeybat Anadolu sahil kesimi ile
ticaretin merkezi Orta Anadolu arasnda tampon blge konumunda olmu olabilir. Frigya blgesinin
hemen dousunda yer alan ve bugn Gmdan yer ald Ktahya yaknlarndaki Gmky
gm madeninin yaknlarnda yer alan Aktepe maden sahasnn, yaplan radyokarbon analizlerine
gre M.. 1950lerde iletildii anlalmtr
695.

Prushandann Frigya dalk blgesine ve bat Anadolu platosuna alan Bolvadin hyk
ile alatuwarn Sivrihisar Kepen ile eletirilmesi ile beraber Koloni merkezlerinin lokalizasyonlar
bu ekilde daha batya kaydrlm bulunmaktadr
696
. Bu durum akla yle bir varsaym getirmektedir:
Akkad metinlerinde geen uzak diyarlardaki Gm dalarndan kast, Bat Anadolu ve Orta Anadolu
arasnda bir duvar gibi ykselen Erenler-Sultan dalar ve devamnda uzanan Frigya dalk blgesi

693
Bahar 1994:307.
694
Barjamovic 2005:478.
695 Kaptan 1990:179.
696
Barjamovic 2005: Map. 51, 54.

223

olabilir mi? Sz konusu hat Byk Menderes-Yukar Porsuk Kltr Blgesi ile Kuzeybat Anadolu
Kltr Blgesini ayran snrdr. T IIIdeki Byk Kervan yolu dalarn dousundan gemektedir.
Bat Anadoludaki zengin maden kaynaklarna ulam Sultan dalarnn bitiminde Akehir ovas
zerinden iki yolla gerekleir. Bu yollardan biri Akehir-Emirda blgesini Bolvadin (Purushanda)
zerinden Sivrihisara (alatuwar) ve oradan da Eskiehir, znik- negl ovalarna balar. Emirdada
ikinci yol ayrm Afyon ve Altnta ovas zerinden Ktahyaya (Ulliui/Uliwanda?) ular. Sz konusu
iki hat zerinde altn ve gm maden yataklar ile byk boyutlu merkez olabilecek prehistorik
yerlemeler sralanmaktadr (ek. 34). Bunlar arasnda Sivrihisarda Gerenli; Eskiehir ovasnda
Karahyk, Yakakay; ovann bat bitiminde Bahehisar; znik blgesinde negl II; Ktahyada
Tavanl, Hackebir ve Seyitmer saylabilir. Emirdada ikiye ayrlan ve neglde birleen bir
ember oluturan iki hattn ortasnda ise yine hammadde bakmndan zengin Ktahya ve Frigya dalk
blgesi yer almaktadr. Akehirden Emirdaa ve oradan Frigya dalk blgesi zerinden Eskiehire
ve znik-negle balanan alternatif bir yol sz konusu dalk kesimden geer.
Sargonun Pruhandaya kadar ulat yazl belgelerden bilinmektedir; dolaysyla
Naramsinin bahsettii gm dalarnn teden beri Mezopotamya kltrnn youn hissedildii -
Toroslardan ok daha uzak bir yerlerde olmaldr. Zengin gm ve altn yataklar ile Tden beri
iletildii belgelenen gm madenine sahip Ktahyada bir merkezin (Tavanl veya Seyitmer?)
Akkad metinlerinde geen 17 dman lkeden en azndan birinin Bat Anadolu krallklarndan biri
olma olaslna iaret etmektedir.

ekil 32 Erken T III Byk Kervan Yolu (Efe 2002 ve Efe 2007den dzenlenmitir)

224

ekil 34. Byk Kervan Yolu, Prushandann Konumu ve Maden Yataklar.

ekil 33. Asur Ticaret Kolonileri Dnemi Kervan Yollar (zg 2004 ve Barjamovic
2005ten faydalanlmtr).

Ktahya Gmda yaknlarnda yer
alan Gmky Gm Madeni
Altn ve Gm Yataklar
Bakr Yataklar
17.Liman Tepe
18.Bayrakl
19.Panaztepe
20.Troya
21.Poliochni
1.hyk
2.Karacaahmet
3.Hackebir
4.Tavanl
5.negl II
6.Bahehisar
7.Yakakay
8.Karahyk
9.Porsuk II?
10.Kepen
11.Gordion
12.Kusura
13.Beycesultan
14.Yass H. II
15Aphrodisias
16.Milet
kiztepe

225

4.2 Hitit Metinleri

M.. 2. Binyln ilk yarsnda Bat Anadolunun byk bir ksm Luwiya olarak anlmaktadr.
Bu tanmlama siyasi olmaktan ziyade corafi bir anlam iermektedir. 2. Binyln ortalarndan itibaren
blge Arzawa ad ile anlr. Hitit imparatorluk Dneminde Arzawa ad Arzawa lkeleri olarak
anlan Hitit vasal devletlerini kapsar. Bu lkelerin ekirdek blgesi ise yine Arzawa (Arzawa
Minor/Kk Arzawa) adyla anlr
697
. Arzawa, Bat Anadolu kysnda, gneyde Menderes vadisi ile
kuzeyde Gediz vadisi arasndaki blgeye yerletirilir. Blgenin bakenti olarak da Efes/Apasas kabul
edilir
698
. Arzawa lkesinin getii en eski Hitit Belgesi I. Hattuili
699
Dnemine (M.. 1650-1620)
aittir
700
. Telepinu fermannda (M.. 1525-1500) Labarnann (I. Hattuili) faaliyetleri anlatlrken;
yendii byk kentler arasnda Parsuhanda ve Uliwanda da saylmaktadr
701
(Parsuhanda; Akkad
metinlerde ad geen Purushanda ve Kapodokya tabletlerinde ad geen Prushattum/Bolvadin
hyk ile zdeletirilmektedir
702
. Uliwanda ise Naramsin metninde geen Ulliui lkesini
artrmaktadr. Ayn fermanda kendisine denizi snr yapt cmlesi gemektedir. Burada
bahsedilen denizin tartmal da olsa Ege denizi olduu kabul edilmektedir
703
. Arzawann snrlar
T bandan beri varln srdren Byk Menderes-Yukar Porsuk Kltr Blgesinin snrlar ile
uyumaktadr. Parsuhanda/Prushanda beylii ise T III sonlarndan itibaren kltrel anlamda Orta
Anadolu ile btnleen Frigya Kltr Blgesinin snrlar ierisinde yer alr. Arzawa topraklarnda ve
byk olaslkla Arzawa ekirdek blgesinde yer alan Beycesultan V saraynn I. Hattuili seferleriyle
ykld dnlmektedir
704
. I. Hattuili, Parsuhanday yenip daha sonra burann snr komusu
Arzawa beyliini yenmesi kendisine denizi snr yapt ifadesi ile bir lde aklanabilir. Bununla
beraber gerek kltrel gerekse siyasal anlamda bu blgeler Hitit hakimiyetine girmemitir.
1986 ylnda Boazkyde ele geirilen ve Aleksandu anlamas olarak tannan tun levha,
Bat Anadolunun 2. bin yldaki siyasal yaps hakknda nemli ipular vermektedir (ek. 36).
Wiluann snrlar, Batda Ege Denizi ve nndeki adalar kuzeybat/kuzeyde anakkale Boaz ve
Marmara Denizinin gneybat kysn, gneyde Midilli adasnn gneyini, kuzeyde anakkale
Boaznn gney kysn, byk olaslkla Marmara Denizinin gney kysn kapsam olmaldr.
Douda Makentos nehri (Simav ay) byk Ma lkesi ile olan snr oluturmu olabilir. Bugnk
Edremitin kuzeyindeki Kaz Dalar da byk olaslkla gneyde eh lkesi ile olan snr

697
ten Cate 1970:71.
698
Latacz- Starke 2006: 62.
699
Hitit Krallarna ait tarihler iin A. Dinol ve B. Dinolun Hitit Kral Listesinden faydalanlmtr (Alparslan 2009:155).
700 KBo 10.2 I, p.22-32; Alp 2000:65.
701
Bryce 2005:124.
702
Barjamovic 2010, p.14.
703 CTH 76. B I 1-14; Karaouz 2002, p.139f.
704
Mellaart 1974:496.

226

oluturmaktadr. eh lkesi bgnk Bakray kapsamaldr
705
. Amarnada ele geirilen ve M..
1390-1352 yllarna tarihlendirilen Arzawa Mektuplarnda Arzawadan (Kk Arzawa) Hitit
Devleti ile bir tutulan byk bir imparatorluk olarak bahsedilmektedir. Bu lkenin snrlar, T kltr
blgeleri iinde en geni snrlara sahip olan Byk Menderes-Yukar Porsuk Kltr Blgesinin
snrlar ile uyumaktadr. Bu snrlar T bandan OT sonlarna dek fazla bir deiiklie uramadan
korunagelen kltrel/siyasal bir sreklilie iaret eder. OTnin ikinci yarsnda Aa Byk
Menderes kesimi buradan koparak Minos Kltrnn etkisine girer. Bununla beraber iki blge
arasndaki ortak kltr eleri de devam eder. Bu durum bamsz Millawanda lkesi ile Arzawa
(Mira) Krall arasndaki dostane ilikilerin bu geliimin bir yansmas olmaldr. Benzeri durum,
zmir anak mlek grubunun snrlarn yanstan eha Nehri lkesi iin de geerlidir. Beycesultan
OT anak mleinin etkileri Gediz Nehri boyunca buraya dek yaylr; iki blge arasnda ticari
ilikiler T IIIde younluk kazanr. OTye dek Troas (Wilua) grubuyla ortak bir anak mlek
kltr paylaan zmir grubu OTde Byk Menderes Kltr Blgesi (Arzawa-Mira) ile daha yakn
benzerlikler ierir. Troas grubu (Wilua) ise OTde yerel anak mlek geliiminin yan sra,
adalardan ziyade Yunanistan ile ilikiler iindedir;te yandan znik blgesi ile de yakn benzerlikler
ierir. znik/Bitinya blgesi T bandan beri Troas ve Frigya blgeleri arasnda gei blgesi
konumundadr ve kendine has bir geliim sergiler. Tarihi corafyada Masa lkesi snrlar ile akan
znik/Bitinya blgesinin dou komusu ise Frigya Blgesidir. Frigya Blgesi T IIIn son
evresinde kltrel anlamda Hitit Devletinin snrlar iinde yer alan ve Orta Anadolu ile btnleen,
yerel bir krallk olarak varln srdrm olmaldr. Frigya Kltr Blgesi tarihi corafyada yaklak
olarak Hapalla lkesi
706
snrlarna denk gelmektedir. Masa ve Hapalla lkeleri Hitit etki alanna
girmektedir. Frigya, znik ve Troas blgeleri T II sonlarndan itibaren Byk Kervan Yolunun
nemli blgeleridir. Uzun bir gemie dayanan bu ilikilerin bir yansmas olarak Wilua, Alakandu
Anlamasnda da bahsedildii gibi
707
ayn hat zerinden Hititler ile dostane ilikilerini srdrm
olmaldr.

705
Latacz 2002: 196-203
706
Garstang-Gurney, Hapallay Afyon ve Eskiehir illeri arasna lokalize eder. (Garstang-Gurney 1959, p.100).
707
2 Benim nclm Labarna eskiden bir defasnda, btn Arzawa lkesini ve btn Wilua lkesini hkmranl
altna almt. Daha sonralar bu yzden Arzawa lkesi savat: Ama bu olay ok eski zamanlarda kald iin, kendi
zamanmzda, Wilua lkesinin kendisinden ayrld hibir Hattua kral tanmyorum. Wilua lkesi Hattuadan ayrlsa
bile, bu uzaktaki lkenin krallar, Hattua ile yakn dostluk iinde idiler ve onlara dzenli olarak eliler gnderdiler.
Tuthaliya I] Arzawa lkesine sefer dzenledi (ve) Wilua lkesine girmedi (nk onunla dosttu) ve dzenli [] yollad
(Latacz 2002, p.196).

227

5 GENEL DEERLENDRME
Mezopotamya, Balkanlar ve Ege kltrleriyle karlatrldnda kendi iinde bir sreklilik ve
btnlk oluturan Anadolu Yarmadasnn alar boyunca sregelen bu yapsnn olumasnda en
nemli etkenlerin banda phesiz corafi konumu gelir. tarafnn denizlerle evrili olmas, dou
tarafnda ulam zorlatran yksek da sralarnn yer almas ve baka blgelere ihtiya duymadan
kendi kendine yetebilmesini salayan zengin doal kaynaklar, Anadolu yarmadasnn nemli lde
komu blgelerden izole olmasna neden olmutur. Yarmadann bu corafi konumu, Neolitik
Dnemden, en azndan M.. 2.binyl sonlarna kadar, sadece blgeye zg yresel kltrlerin ve
zamanla da siyasal glerin ortaya kmasna zemin hazrlamtr.
Tye Gei Dnemi/lk Tun a I A/Gelikin Kyler (M.. 3200-3000/2900): Bat
Anadoluda M.. 4. Binyln son eyreinden, dier bir deyile, lk Tun ana Gei Dneminden
itibaren, daha nceki Neolitik ve Erken Kalkolitikin dnemlere ait anak mlee dayal kltr
gruplarnn yaylm alanlar ile byk oranda rten, T Kltr Blgeleri olumaya balar. Bat
Anadolunun kltrel geliim srecinde nemli bir krlma noktas olan bu dnemde, anak mlein
yan sra artk mimari veriler de blgede kltrel ve olaslkla siyasal adan yeni bir yaplanmann
ortaya ktna iaret eder. Bu srete, snrlar kesin hatlarla ayrlamamakla beraber en azndan
kltr blgesinden bahsedebiliriz. Bunlar; Kumtepe IB, Byk Menderes-Yukar Porsuk ve
Frigya Kltr Blgeleridir. Bu blgeler iinde yerel anak mlek gruplar ise henz belirgin
deildir.

lk Tun a IB/Tahkimli yerlemeler (M.. 3000/2900-2700): Bu dnemde Kltr Blgelerinin
snrlar daha belirgin bir ekilde karmza kar. Artk anak mlein yan sra figrin ve idoller gibi
dier buluntularda eitlenerek bu snrlarn belirlenmesine katk salar. Ayrca kltr blgeleri iinde
yerel anak mlek gruplar da daha belirgin bir hal alr. Bu kltr blgeleri -ok az deiikliklerle-
M.. 2. Binyl Hitit lkelerine dek uzanacak olan Bat Anadolu kltrel ve zamanla siyasal
btnlnn ilk aamasn oluturur. Bunlar; Troya-Yortan, Bitinya, Frigya, Byk Menderes-
Yukar Porsuk ve Likya-Pisidya dr.

lk Tun a II /lk ehircilik (M.. 2700-2400): T IIde artk mimari ve arkeolojik buluntular,
daha da glenen yerel siyasi glerin ortaya kmaya baladna ve buna paralel olarak ehircilie
doru giden bir gelimeye iaret eder. Bu dnemde yerleme saysnda ciddi bir art sz konusudur.
Byk oranda nfs patlamasyla ile ilikili olan bu art, yeni hammadde kaynaklarnn kefiyle
balantl olarak sosyoekonomik yapnn deimesi ile de ilikilendirilebilir. Kltr Blgelerinin
snrlarnda bir deiiklik olmaz; bununla beraber, bu blgelerin iinde yer alan anak mlek
Gruplarnn snrlar ise netlik kazanr. Yine bu dnemde ok sayda ele geirilen figrin ve idollerin

228

yaylm alanlar ile kltr blgeleri arasndaki ilikiler de daha somut bir ekilde ortaya
konulabilmitir. Dnemin sonlarna doru Kltr Blgesi ve anak mlek Grubu olarak ifade edilen
oluumlarn giderek ekonomik ynden glenmeye ve daha bir siyasal kimlik kazanmaya baladn
syleyebiliriz. Bu srete, ynetici snfn ortaya km olabileceini destekleyen mimari veriler de
sz konusudur. Bununla beraber, Mezopotamyadan Kuzey Egeye dek uzanan uzak blgeler aras bir
ticaret ann ortaya kt bu aamada, metal eserlerin saysnda da youn bir art sz konusudur.
zellikle kuzeybat Anadoluda youn olarak rastlanan ilk kalayl bakrdan Suriye-Kilikya ve
Filistin kkenli yeni metal rnleri bu ticaret ann hattn arkeolojik olarak ortaya koyar.
Byk Kervan Yolu olarak adlandrlan ve byk olaslkla Anadolunun hammadde kaynaklaryla
ilikili olan bu ticaret a en azndan OT sonlarna kadar devam edecek olan ekonomik-siyasi
yaplanmann ilk admn oluturur.

lk Tun a III A/Yerel Krallklar/Kent Devletleri (M.. 2400-2200): Bu dnemde uzak
blgeler aras ticaret younlar. Bu durumla ilikili olarak anak mlek ve idoller gibi malzeme
gruplar arasndaki yerel zellikler yava yava ortadan kalkar; ancak daha nceki Kltr Blgeleri ve
anak mlek Gruplar mozayii byk oranda devam eder. Yine bu dnemde sz konusu olan dier
bir nemli gelime de yerlemelerin saylarnda bir azalma olurken, byk boyutlu yerlemelerin
ortaya kmasdr. Bu tip yerlemeler halkn belli bal kent merkezlerine toplanmaya baladnn bir
iareti olmaldr. Madencilikte yeni teknikler kullanlmas, prestij eyalarnn art ve kale grnml
yerlemeler esas olarak T II sonunda olumaya balayan hiyerarik dzenin bir yansmas olarak
ynetici snfn oluturan aristokrat kesimin varln artk kesin olarak kantlar. Kltr Blgelerinin
snrlar fazla bir deiiklie uramadan nceki dnemden devam eder. Bu blgeler iinde yer alan
baz yerel anak mlek gruplar ise corafi koullarn yan sra ticari ilikiler sonucunda, ekonomik
anlamda glenmeleriyle beraber, gerek anlamda siyasi bir kimlik kazanr. nceki dnemde yerel
yneticilerin nfuz blgelerini yanstan anak mlek Gruplar artk nasyann byk gc Akkad
mparatorluunca da tannan Bat Anadolu Kent Devletlerine dnr. Bu yeni siyasi oluumun
varln -bugn az sayda da olsa- Mezopotamya kkenli yazl belgeler filolojik olarak da destekler.
Bat Anadolu altn ve gm yataklar bakmndan olduka zengindir; Ktahya Gmkyde yer alan
gm madenini M.. 3. binylda iletildii belgelenmitir. Sargonun Prushandaya kadar gelii de bu
durumla ilikili olabilir. Yeni aratrmalar kapsamnda Akkad ve Eski Assur tabletlerinde ad geen
yerel krallklardan Purushanda, Frigya T III kltrn yanstan Afyon-Bolvadin hyk ile
eletirilmitir. Buna ek olarak Ktahya-Seyitmerde ele geirilen 10 kadar Akkad silindir mhr
Akadllarn bu dnemde i kuzeybat Anadolu ile iliki kurduklarn kantlamaktadr. Bu durumda,
uzak blgeler aras ticaretle nem kazanan ve glenen kltr blgeleri Akkad metindlerinde ad
geen Anadolu krallklarndan bir ksmn temsil ediyor olmaldr.


229

lk Tun a IIIB-Orta Tun ana Gei Dnemi (M.. 2200-1900): Bu dnem, Anadolunun
kltrel geliim srecinde nc nemli krlma noktasdr. Bat Anadolunun T balarnda
ekillenen kltrel ve siyasal yaplanmasnda Ge T IIIde nemli bir deiiklik ortaya kar: Sahil
kesimi Ege Dnyas ile daha bir btnleirken kuzeybat Anadolu ise Orta Anadolu ile kltrel ve
belki de siyasal olarak Bat Anadoludan koparak Orta Anadolu ile tm 2. Binyl boyunca devam
edecek olan kltrel bir btnlk oluturur. Bu btnlk, kuzey bat Anadoludan, douda
Kzlrmak Kavsinin ii ve Orta Karadeniz kylarna dek uzanan ve geni corafyada yaylm alan
bulan Gei Dnemi anak mlei ile temsil edilir. Hitit anak mleinin kkenini oluturan bu
anak mlein, bugnk bilgilerimize gre en erken rneklerinin Eskiehir blgesinde ortaya kt
izlenimi edinilmektedir. Bununla beraber Bat Anadolu genelinde anak mlekte grlen yerel
farkllklar devam eder. Troya-Yortan Kltr Blgesinde ise Troas ve zmir gruplarnda Ege Dnyas
ile youn ilikileri olan yerel bir anak mlek geliimi sz konusudur. negl Gri Mal ile karakterize
olan Bitinya Kltr Blgesi Troya-Yortan ve Frigya arasnda gei blgesi zelliini srdrr. Hitit
kltrne dair ilk izlerin sz konusu olduu bu dnemde, Anadolu Yarmadas ve Ege Dnyasnda
Tnin sonunu tanmlayan karklklar sz konusudur. Ege sahil kesiminde ve Orta Anadoluda
birok yerlemede yangn veya ykm tabakalar saptanmtr (rnein: Troya, Liman Tepe,
Aphrodisias, Alacahyk). Bat Anadolu Kent Devletlerinin hakim g olma mcadelesi olarak
yorumlanabilecek bu karklklar ardndan, Ege Dnyasnda Minos ve Orta Anadoluda Hitit Kltr
kendini gstermeye balar.
Erken Orta Tun a/Ticaret Kolonileri Dnemi (M.. 1900/1800-1650): Bir sonraki Erken Orta
Tun ana ise Assur Ticaret Kolonileri damgasn vurur. Zengin doal kaynaklar, Anadoluyu
nasya ekonomik pazarnda nde gelen hammadde blgesi haline getirir. Bir yandan Assur Ticaret
Kolonileri Dneminde Bat Anadoluya kadar uzanm olabilecek bir ticaret a sz konusu
olurken dier yandan da Giritli tccarlar da dou Ege kylarna ticaret kolonileri kurar. Bat
Anadolunun Kltr Blgeleri ve bu blgeler iinde yer alan kent devletlerinden oluan siyasal yaps
bu dnemde de devam eder. Kltepe tabletlerinde ad geen ok sayda kent isminden iki tanesi ise
Bat Anadolu tarihi corafyas ile ilgili olarak n plana kar. Bunlar, Sargon Dneminden beri
bildiimiz Purushanda ve dieri alatuwardr. Son yllarda gerekletirilen yeni lokalizasyon
almalar sonucunda bu merkezlerden Purushanda T IIde Emirda anak mlek grubu snrlar
iinde yer alan Bolvadin- hyk ile, alatuwar ise Yukar Sakarya anak mlek Grubu snrlar
iinde yer alan Eskiehir-Kepen Hyk ile eletirilmitir. Bu ekilde Koloni merkezleri bat
Anadoluya dek ulam olur. Frigya Kltr Blgesi iinde yer alan ve yerel yneticilerin nfuz
blgelerini simgeleyen bu anak mlek gruplarnn zamanla kent devletine dnmesindeki en byk
etken olarak Bat Anadolunun zengin altn, gm ve bakr yataklarna ulam yollar zerinde

230

bulunmalar gsterilebilir. Benzer bir geliim Bat Anadolunun dier blgeleri iinde geerli
olmaldr.
Ge Orta Tun a /Eski Hitit Devleti (M.. 1650-1500): Hitit Devletinin kuruluu Anadoluda
OTnin ikinci yarsn tayin eder. Kltrel anlamda bir nceki evreden pek farkl olmayan Ge OT
esas olarak siyasi gelimelerle belirlenir. Az sayda olmakla beraber, Eski Hitit yazl belgelerinde ve
bunun yan sra mparatorluk Dnemi belgelerinde karmza kan geriye dnk anlatmlarda, Bat
Anadolu bazen etnik ve corafi, bazen de siyasi bir anlam ieren Luwiya ve ya Arzawa ad ile anlr.
Bu durum Bat Anadolunun en bandan beri kltrel ve zamanla siyasal btnlnn bir sonucu
olmaldr. M.. 3. Binyl balarnda ortaya kan Bat Anadolu Kltr blgelerini yanstan bata anak
mlek olmak zere, figrinler, idoller gibi dier kk buluntular ve zaman zaman baz mimari
gelenekler bu devamll ve btnl arkeolojik olarak ortaya koyar. Bununla beraber M.. 2.
Anadolu tarihi corafyasnda yer alan Bat Anadolu lkelerinin snrlarnn ok byk oranda kltr
blgelerinin bazen de anak mlek gruplarnn snrlaryla uyumas ve bu lkelerin birbirleriyle
ilikileri sz konusu bu devamll ve btnl filolojik olarak ortaya koyar. Bu balamda net bir
ekilde ifade edebiliriz ki her ne kadar baz blgeler aratrma eksikliinden dolay kesinlik
kazanmam olsa da- Hitit metinlerinde bahsedilen Bat Anadolu lkeleri, kklerinin Neolitik
Dneme kadar inme olasl bulunan ve T balarnda yeni bir atlmla yeniden ekillenerek
eitli kltrel ve siyasal geliim aamalarndan geen kltrel/siyasal blgelerin, OTde dnemin
koullarna gre kazandklar yeni bir siyasal kimliin ifadesi olmaldr.
Daha nce birok bilim adam tarafndan ncelikle filolojik verilere dayanarak- bu lkelerin
lokalizasyonu ile ilgili hazrlam olduklar haritalar dikkate alarak burada arkeolojik olarak saptanm
olan kltr blgeleri ve anak mlek gruplar ile Hitit lkeleri arasnda aadaki elemeleri
neriyoruz (ek. 36):
Frigya Kltr Blgesi = Hapalla lkesi
Bitinya Kltr Blgesi=Masa lkesi
Troya-Yortan Kltr Blgesi
-Troas Grubu= Wilusa/ Auwa lkesi
-zmir Grubu= Seha Nehri lkesi
Byk Menderes-Yukar Porsuk Kltr Blgesi=Arzawa lkesi (Kk Arzawa)
-Aa Byk Menderes=Ahhiyawa lkesi
Likya-Pisidya Kltr Blgesi=Lukka lkesi


231

ekil 35 T/OT kltr blgeleri ve anak mlek gruplar ile Hitit lkeleri arasndaki olas
elemeler

ekil 36 Hitit Metinlerinde Ad Geen M.. 15-14. yzyl Bat Anadolu lkeleri (Starke
2002:304-305)

TROAS =
ASSUWA/WILUSA ?
BTNYA=

232

KAYNAKA
Akdeniz, E.,
1999 Byk Menderes Havzasnda Demir a ncesi Kltrleri, Ege niversitesi,
(yaynlanmam doktora tezi)
2006 A New Excavation in Western Anatolia: Kadkalesi (Ancient Anaia), OLBA XIII:1-
33.
2009 Yortan Mezarl Hakknda Yeni Gzlemler, TBA-AR 12: 49-64.
Akurgal, E.,
1960 "Yortankultur Siedlung in Ovabayndr bei Balkesir"; Anadolu 3, Ankara:156-164
Akyurt, A.,
2010 zmir Blgesi Orta Tun a Seramii, 2010, Belleten LXXIV, s: 269:1-69
Albayrak, .,
2006 Kltepe Tabletleri IV, TTK, Ankara
Alkm, B.,
1968 Anatolie I, Cenevre
Alkm U, B., H. Alkm, . Bilgi,
1988 kiztepe I. Birinci ve kinci Dnem Kazlar (1974-1975), TTK, Ankara
Alp, S.
1972 Konya Civarnda Karahyk Kazlarnda Bulunan Silindir ve Damga Mhrler,
TTK, Ankara.
2002 Hitit anda Anadolu, stanbul.
Alparslan, M.,
2009 Yaznn Tarihi, Hititolojiye Giri, TEBE, stanbul:49-53
Alram-Stern, E.,
2004 Die gische Frhzeit 2, Die Frhbronzezeit in Griechenland. Verlag Der
sterreichischen Akademie Der Wissenschaften, Viyana.
Ar, ., Eres Z., Demirta, A.:
2010 Kanlgeit Ak Hava Mzesi: Trakyada Bir lk Tun a Kalesi, TBA-KED
8, p. 229-240.
Ay Efe D.. M.,
1999 Klloba T I anak mlei, stanbul niversitesi (yaynlanmam yksek
lisans tezi).

233

2001 Die Frhebronzezeitlichen Keramik, Die Frhebronzezeitlichen Siedlungsbefunde
in Aizanoi, Vorbericht ber die Kampagnen 1997 bis 1999, (Ed by Lochner- Ay),
Archaologischer Anzeigner, Berlin:280-294
2006 Kllobada Bulunmu Olan Pimi Toprak Figrinlerden Birka rnek, Hayat
Erkanal'a Armaan. Kltrlerin Yansmas, (Ed.by. A.Erkanal, S. Gnel),
stanbul:90-94
Aydngn, .,
2003 Eski Tun anda Anadolu Pimi Toprak Figrin ve dolleri, Hacettepe
niversitesi Sosyal Bilimler Enstts, (Yaynlanmam Doktora Tezi).
Bahar, H.,
1994 M.. II. Binyl Balarnda Anadolu-Mezopotamya Arasndaki Ticaret Hayat;
Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Say 3, Konya:307-311
Becks, R.,
2006 Troia in der spten Bronzezeit Troia VI und Troia VIIa, Troia, Archologie
eines Siedlungshgels und seiner Landschaft,(Ed. By M.O. Korfmann), Mainz an
Rhein:155-166
Bahar, H., -. Koak
2003 Western Links of the Lykaonia Plain in the Chalcolithic and Early Bronze Age,
Anatolia Antiqua, XI, 2003:21-51
Bilgen, N. (ed).
2011 Seyitmer Hyk Kazs n Raporu (2006-2010), Ktahya.
Blegen C.. et als.
1950 Troy I: General Introduction - The First and Second Settlements, Princeton
1951 Troy II: The Third; Fourth and Fifth Settlements, Princeton
1953 Troy III: Excavations conducted by the University of Cincinnati 1932-38,
Princeton
Bittel, K.,
1939/41 Ein graberfeld Yortankultur bei Babaky, Archiv fr Orientforschung 13: 1-28
1942 Kleinasiatische Studien, Istanbuler Mitteilungen 5.
1945 Grndgzuge der Vor-und Frgeschichte Kleinasiens, Tbingen
Bittel, K.,-H. Otto,
1939 Demirci-hyk. Eine Vorgeschichtliche Siedlung an der Phrygisch-Bithynischen
Grenze, Berlin
Bernab Brea, L.,
1964 Poliochni: Citt preistorica nell'isola di Lemnos, Roma

234

Bykulusoy, K.,
2006 Bakla Tepe Eski Tun a Boya Bezemeli Seramii, (Ed. By Armaan Erkanal
kt et al.), Hayat Erkanal'a Armaan. Kltrlerin Yansmas / Studies in Honor
of Hayat Erkanal, Cultural Reflections, stanbul:185-190
Bahar, H., . Koak,
2003 Western Links of the Lykaonia Plain in the Chalcolithic and Early Bronze Age,
Anatolia Antiqua XI:21-51
Blum, S.W. E.
2006 Troia an der Wende von der frhen zur mittleren Bronzezeit Troia IV und V, (ed.
by Manfred O. Korfmann), Troia: Archologie eines Siedlungshgels und seiner
Landschaft, Mainz:145-154
Bilgen, N.
2011 Seyitmer Hyk Kazs n Raporu, 2006-2010, Ktahya.
Bilgi, .,
1998 M..2.Binylda Orta Karadeniz Blgesi, Uluslararas Hititoloji Kongresi III
2004 Anadolu, Dkmn Beii, stanbul
Bryce, T.,
2005 The Kingdom of the Hittites, Oxford
Barjamovic, G.,
2005 A Historical Geography of Ancient Anatolia in the Assyrian Colony Period,
Kopenhag
2010 Sites, Routes and Historical Geography in Central Anatolia, , Luwian and Hittite
Studies Presented to J. David Hawkins on the Occasion of his 70
th
Birthday, (Ed.
By Itamar Signer), Tel Aviv:10-25
Begemann et al.,
1994 Metal Finds from Ilpnar and the Advent of Arsenical Copper, Anatolica XX,
Leiden:203-219
Blbl Akyol, H.
2006 Gkeada-Yenibademli Hykten Bir Grup nsan Figrini, Hayat Erkanala
Armaan; Kltrlerin Yansmas/ Studies in Honor of Hayat Erkanal; Cultural
Reflections, stanbul:200-205
Caskey, J. L.
1963 Review: Die prhistorische Siedlung unter dem Heraion. Grabung 1953 und 1955, V.
Miloji, American Journal of Archaeology, Vol. 67/1:89-90
Chabot Aslan, C.,

235

2000 The Architectural Expression of Social Categories at Five Early Bronze Age West
Anatolian Communities, Bryn Mawr College
Charloux, G.,
2001 Paul Gaudin et les premires campagnes de fouilles Yortan et Aphrodisias,
Orient Express 2001/1: 24-26
Cultraro, M.,
2004 Island Isolation and Cultural Interaction in EBA Northern Aegean: a Case Study
from Poliochni (Lemnos), Mediterranean Archaeology and Archaeometry 4.1:15-
27
Derin Z., E. ner,
1997 Ulucak Hyk Kazlar ve Paleo-Corafya Aratrmalar 1995, KST 18/1,
Ankara:411-440
Duru, R.,
1996 Kuruay Hyk II, 1978 1988 Kazlarnn Sonular Kalkolitik ve lk Tun
a Yerlemeleri, Ankara.
1999 "1997 Ylnda Yasshyk'te (Acpayam) Yaplan Kazlar Hakknda Rapor", KST
XX/I: 131-138.
2000 Bademaac Kazlar 1997 ve 1998 Yllar alma Raporu, Belleten LXIV s. 239,
Ankara: 187 213

2003 Bademaac Kazlar 2000 ve 2001 Yllar alma Raporu, Belleten Cilt: LXVI,
say 246:549-594.
2005 Bademaac Kazlar 2002 ve 2003 Yllar alma Raporu , Belleten Cilt LXVIII,
say 252
2008 M 8000den M 2000e Burdur-Antalya Blgesinin Altbin Yl, Suna-nan
Kra Akdeniz Medeniyetleri Aratrma Enstits, Monografi Dizisi 4
Duru, R., G. Umurtak,
2008 Bademaac kazlar 2004, 2005 ve 2006 Yllar alma Raporu, Belleten LXXII
sa. 263, Ankara: 193-251
2009 Bademaac Kazlar 2007 Yl almalar, 30. KST: 255-268.
Efe, T.,
1986 Patterned Reserve-slip Decoration in the Early Bronze Age of Western Anatolia,
Anatolica 13, Leiden
1988 Demircihyk. Band III, Die Keramik 2, Die Frhebronzezeitliche Keramik der
Jngeren Phasen (ab Phase H), Mainz am Rhein
1990 1988 Ylnda Ktahya, Bilecik ve Eskiehir llerinde Yaplan Yzey Aratrmalar,
AST VII, 1990, Ankara:405-407

236

1994c Eskiehir Yresindeki Baz Hyklerde Saptanm Olan lk Tun ana Gei
Evresi anak mlei, Anadolu Aratrmalar XIII:17-46
2002 The Interaction Between Cultural/Political Entities and Metalworking in Western
Anatolia during the Chalcolithic and Early Bronze Ages,in: (ed. . Yaln)
Anatolian Metal II. Der Anschnitt. Bochum. : 49-65.
2003a Bat Anadolu Tun a Uygarlnn Douu, Tun Baklar. ArkeoAtlas 2: 92-
129.
2003b Pottery Distribution Within the Bronze Age of Western Anatolia and its Implications
upon Cultural, Political (and Ethnic?) Entities, Archaeological Essays in Honour of
Homo amatus: Gven Arsebk iin Armaan Yazlar, (Ed by. M. zbaaran, O.
Tannd, A. Boratav), stanbul:87-105
2003c Klloba and the Initial Stages of Urbanism in Western Anatolia., (Ed by. Mehmet
zdoan et al.), From Village to Cities. Early Villages in the Near East. Studies
Presented to Ufuk Esin / Koyden Kente. Yakindogu'da Ilk Yerleimler. Ufuk
Esin'e Armagan, 265-282.
2004 Kltr Gruplarndan Krallklara: Bat Anadolunun Tarihncesi Kltrel ve Siyasal
Geliim Profili, Colloquium Anatolicum III, stanbul:15-29.
2006a "A Trinket Mould from Klloba Near Seyitgazi/Eskiehir," (yay.haz. A.Erkanal, S.
Gnel) Hayat Erkanal' Armaan. Kltrlerin Yansmas:301-304.
2006b Anatolische Wurzeln-Troia und die frhe Bronzezeit im Western Kleinasiens, (Ed.
M. O. Korfmann), Troia, Archologie eines Siedlungshgels und seiner
Landschaft, Mainz am Rhein:15-28,
2007a "Klloba Kazlar ve Anadolu Tarihncesi Aratrmalarna Katks," (yay.haz. G.
Umurtak, . Dnmez, A. Yurtsever Beyzazt) Refik Duru'ya Armaan, stanbul:103-
114.
2007b The theories of Great Caravan Route between Cilicia and Troy: the Early Bronze
Age III period in inland western Anatolia, Anatolian Studies 57: 47-64.

2011 Eskiehir Blgesinin lk Tun Ana zg Geriye Yatk Boyunlu Testileri, (Eds.
H. ahin-E. Konyar-G. Ergin), zsait Armaan, Antalya: 177-186
Efe, T- D..M.,Ay Efe
2000 Early Bronze Age I Pottery from Klloba near Seyitgazi, Eskisehir, Anatolia
Antiqua 8, Paris:1-87.
2001 Klloba: Kuzeybat Anadoluda bir lk Tun a Kenti; 1996 2000 Yllar
Arasnda Yaplan Kaz almalarnn Genel Deerlendirmesi, TBA-AR 4,
stanbul: 44-78.
2007 The Klloba Excavations and the Cultural/Political Development of Western
Anatolia Before the Second Millennium B.C.," VTA/HAYAT Belks Dinol ve Ali
Dinol' a Armaan, (Ed by Doan-Alparslan M., Alparslan, M.,H.Peker), Ege
Yaynlar, stanbul: 251-268
Efe,T-E.Fidan

237

2006 Pre-Middle Bronze Age Metal Objects from Inland Western Anatolia: A Typological and
Chronological Evaluation, Anatolia Antiqua XIV, Paris:15-43.
2008 Complex Two in the Early Bronze Age II Upper Town of Klloba near Eskiehir
Anatolica XXXIV, Leiden:67-102
Efe, T., A. lasl, A.Topba.,
1995 Salvage Excavations of the Afyon Archaeological Museum, Part I: Kaklk Mevkii, A
Site Transitional to the Early Bronze Age, Studia Troica 5, Maiz Am Rhein:357-399
Efe, T., A. lasl
1997 Pottery Links between the Troad and Inland Northwestern Anatoliaduring the Trojan
Second Settlement, Poliochni, e lAntica eta del Bronzo nellEgeo Settentrionale,
Atina:596-609
Efe, T., Sar, D., E.Fidan
2011 Keiayr and Its Significance of the Excavations in the Prehist ory of Inland
Northwest Anatolia, Ktahya niversitesi Uluslar aras Arkeolojik Aratrmalar
Toplants 3.
Efe, T., Trkteki, M.,
2005 The Stratigraphy and pottery of the period transitional into the Middle Bronze Age at
Klloba (Seyitgazi-Eskiehir), Anatolia Antiqua XIII, Paris:119-144
Eimermann E.,
2008 Soundings at Early bronze Age Haclartepe, (Ed by Roodenberg et al.), Life and
Death in a Prehistoric Settlement in Northwest Anatolia. The Ilpnar
Excavations, Vol.III, Leiden:361-416
Emre,K.,
1968 "Acemhyk Seramii", Anadolu (Anatolia) 10, Ankara:53-98
Erin, S.,
1993 .. Deniz Bilimleri ve Corafya Enstits Blteni Say: 10, stanbul.
Erkanal, H.,
1999 Early Bronze Age Fortification Systems in zmir Region, (Ed by Betancourt, P,P et
al.), MELETEMATA, Studies in Aegean Archaeologypresented to Malcom H.
Wiener as he enters his 65th year. Volume I, p. 238-242

2000 "1998 Liman Tepe Kazlar" KST XXI/I, 251-262

2003 Bakla Tepe, Arkeoatlas 2, stanbul:123

Erkanal H., M. Artzy
2002 "2000 Yl Liman Tepe Kaz almalar" KST XXIII/I, 375-388

Erkanal H., M. Artzy, O. Kouka

238

2003 "2001 Yl Liman Tepe Kazlar" KST XXIV/I, 423-437

Erkanal H., S. Gnel

1995 "1994 Liman Tepe Kazlar" KST XVII/I, 305-327

1996 "1995 Yl Liman Tepe Kazlar" KST XVIII/I, 231-260

Erkanal H., T. zkan,
1997 "1995 Bakla Tepe Kazlar", KST XVIII/1, 261-279
1998 "1996 Bakla Tepe Kazlar", KST XIX/I, 399-425
1999 "1997 Bakla Tepe Kazlar" KST XX/1, 337-355
2000 "1998 Bakla Tepe Kazlar" KST XXI/I, 263-278

Erkanal H., -V. aholu et al.
2009 "Liman Tepe 2007 Yl Kazlar" KST XXX/I, 299-322

2010 "Liman Tepe 2008 Yl Kara Kazlar" KST XXXI/IV, 347-360
Erin, S.
1993 .. Deniz Bilimleri ve Corafya Enstits Blteni Say: 10, stanbul.
Eslick,C.
1992 Elmal-Karata I, The Neolithic and Chalcolithic Periods: Baba and Other
Sites, Bryn Mowr College
2009 Elmal-Karata V, The Early Bronze Age Pottery of Karata: Habitation
Deposits, Oxford
Forlanini M., -M. Marazzi,
1986 Anatolia: Limpero Hittita, Atlantante Storico del Vicino Oriente 4.3
French, D.H.
1961 "Late Chalcolithic Pottery in Northwest Turkey and Aegean", Anatolian Studies
11:99-141
1967 Prehistoric Sites in Northwest Anatolia I: The znik Area. Anatolian Studies
XVII:49-100
1969a "Prehistoric Sites in Northwest Anatolia II: The Balikesir and Akhisar/Manisa
Area," Anatolian Studies XIX: 41-98
1969b Anatolia and the Aegean in the Third Millenium B.C.,Anatolia and the Aegean in
the Third Millenium B.C, Yaynlanmam Doktora Tezi, Cambridge

239

1973 Migrations and Minyan Pottery in Western Anatolia and the Aegean. (Ed by.
R.A. Crossland, and A. Birchal) Bronze Age Migrations in the Aegean.
Archaeological and linguistic problems in Greek prehistory, 51-54, Londra
1997 Early bronze Age Pottery in Western Anatolia, A Summary 1970-1995, Poliochni e
l'antica et del bronzo nell'Egeo settentrionale, Atina: 569-595
Garelli, P.,
1989 Le March de Brushattum, (Ed. By K. Emre-B. Hrouda-M. J. Mellink), Anatolia
and the Ancient Near East. Studies in Honour of Tahsin zg, Ankara: 149-152
Garstang, J.,
1953 Prehistoric Mersin; Ymk Tepe in Southern Turkey, Oxford University Press
Garstang, J.-O.R. Gurney,
1959 The Geography of the Hittite Empire, Londra.
Goetze A.,
1957 Kleinasien, Mnih.
Goldmann, H.,
1956 Excavations at Gzlkule, Tarsus From the Neolithic Through the Bronze Age,
Princeton.
Gunter, A.,
1991 The Gordion Excavations: Final Report III: The Bronze Age, Philadelphia
Gnel, S.
1999a Panaztepe, Ankara
1999b Vorbericht ber die mittel- und sptbronzezeitliche Keramik von Liman Tepe
Istanbuler Mitteilungen 49: 41-82
2003 Aydn blgesi yzey aratrmalar nda atalkaya, Dedekuyusu ve Bahetepe
yerleimleri, Hacettepe niv. Edebiyat Fakltesi Dergisi 20/1, Ankara:53-70
Glseven, E.,
2002 Milas Mzesi Eski Tun a Kaplar, (yaynlanmam yksek lisans tezi), Mula
niversitesi
Grkan,G.,- J.Seeher,
1991 "Die frhbronzezeitliche Nekropole von Kkhyk bei Bozyk" Istanbuler
Mitteilungen 41: 39-96
Gterbock, H. G.,
1938 Die historische Tradition un ihre literarische Gestaltung bei Babyloniern und
Hethitern bis 1200; Hethiter, Zeitschrift fr Assyriologie, Band 10 (Band 44),
Berlin:45-149

240

Hawkins, J. D.,
1995 The Hierogliphic Inscription of the Sacred Pool Complex at Hattusa.
Hood, S.,
1982 Excavations in Chios 1938-1955: Prehistoric Emporio and Ayio Gala, Londra.
Jasink A. M. et al.,
2005 The West Anatolia Origins of the Que Kingdom, Proceedings of the 6th
International Congress of Hittitology, Roma 5-9 Eyll 2005
Joukowsky, M.S.,
1986 Prehistoric Aphrodisias. An Account of the Excavations and Artifact Studies.
Kamil, T.,
1982 Yortan Cemetery in the Early Bronze Age of Western Anatolia, BAR nternational
Series 145, Oxford
Kaptan, E.,
1998a Bakla Tepede Eski Metalurjiye Ait Buluntular, Arkeometri Sonular Toplants
13, Ankara:103-114
1998b , Liman Tepede Eski Metalurjiye Ait Buluntular, Arkeometri Sonular
Toplants 13, Ankara:83-102
1990 Trkiye Madencilik Tarihine Ait Buluntular, Maden Tetkik ve Arama Dergisi 111
Karul, N.,
2002 Einige Gedanken ber das megaronzeitliche Tor in Kanlgeit, Mauerschau
Festschrift fr Manfred Korfmann 2, (Ed. R. Aslan, S. Blum, G. Kastl, F.
Schweizer and D. Thumm), Remshalden-Grunbach:.665-671
Kl, S.,
2008 The Early Bronze age Pottery in Northwest Turkey in Light of Results of a Survey
Around the Marmara Sea, (Ed. By H.Erkanal et al), Proceedings of the
International Symposium International Symposium on the Aegean in the
Neolithic, Chalcolithic and Early Bronze Age. 13-19.10.1997 Urla-zmir: 275-283
Koak, ., -M. Bilgin,
2005 Tal Hyk: An Important Early bronze Age Settlement and Necropolis in Bolvadin-
Dili Village, Anatolia Antiqua XIII: 85-109
Kontani, R.,
1995 Relations between Kltepe and Northern Syria during the Third Millenium B.C ,
Bulletin of the Ancient Orient Museum XVI: 109-142.
Korfmann, M.,

241

1986 Beik-Yasstepe; Beik-Sivritepe ve Beik Mezarl 1984 n Raporu" KST
VII/1:229-238
1987a "Beik-Yasstepe ve Beik Mezarl 1985 n Raporu", KST VIII/1:263-272
1987b Demircihyk: die Ergebnisse der Ausgrabungen 1975-1978, Mainz.
1988 "Beik-Yasstepe, 1986 Kaz Raporu", KST IX/1:131-134
1994 "Troia 1992 Kaz almalar",, KST XV/1:325-360
1995 1993 Yl Troia almalar", KST XVI/1:239-262.
1997 "Troia 1995 Kazlar", KST XVIII/I:213-229
1998 "Troia 1996 Kazlar", KST XIX/I:427-453
1999 Troia 1997 Kazlar, KST XX/1:357-370
2000 Troia 1998 Kazlar, KST XXI/1:287-298
2001a Yksek Troia Kltr (Troia VI-VIIa), D ve Gerek, Troia, stanbul:395-406
2001b Priamosun Hazinesine Yeni Bakalar, D ve Gerek, Troia, stanbul:373-383
Korfmann, M., et al.
1995 "Kumtepe 1993. Bericht ber die Rettungsgrabungen," Studia Troica 5, Maiz Am
Rhein:237-291
Korfmann, M. - B. Kromer,
1993 "Demircihyk, Besik-Tepe, Troya - Eine Zwischenbilanz zur Chronologie dreier
Orte in Westanatolien," Studia Troica 3, Maiz Am Rhein :135-171
Koay, H. Z.,
1976 Keban Projesi Pulur Kazs / Keban Project Pulur Excavations 1968-1970.
Koay, H., M. Akok,
1950 "Amasya Mahmatlar Ky Definesi", Belleten 14/55;Ankara: 481-485
Kouka,O.,
2002 Siedlungsorganisation in Der Nord- Und Ostagais Wahrend Der Fruhbronzezeit
(3. Jt. V.Chr.).
2009 Third Millennium BC Aegean Chronology: Old and New Data from the Perspective
of the Third Millennium AD, (Ed. By Sturt W. Manning-Mary Jaye Bruce), Tree-
Rings, Kings and Old World Archaeology and Environment, Papers Presented in
Honor of Peter Ian Kuniholm ,Oxbox Books:133-149.

242

Kull, B.,
1988 Demircihyk. Die Ergebnisse der Ausgrabungen von 1975-1978, Mainz.
1989 Untersuchungen zur Mittelbronzezeit in der Trkei und ihrer Bedeutung fr die
absolute Datierung der europischen Bronzezeit,Prehistorische Zeitschrift 64:48-
73
1998 Middle Bronze Age Occupation at Demircihyk, Uluslararas Assiriliyoloji
Kongresi XXXIV, Ankara: 699-706
Lamb, W.,
1936 Excavations at Thermi in Lesbos, Cambridge.
1937 Ecavations at Kusura Near Afyon Karahisar I, Archaeologia 86, Oxford:1-64
1938 Ecavations at Kusura Near Afyon Karahisar II, Archaeologia 87, Oxford: 217-273.
Larsen, M. T.,
1977 Partnerships in the Old Assyrian Period, Iraq 39. 11-120
Latacz, J.,
2002 "Wilusa (Wilios/Troia). Zentrum eines hethitischen Gliedstaates in Nordwest-
Kleinasien", Die Hethiter und ihr Reich das Volk der 1000 Gtter, 196-203
Latacz, J., -F. Starke,
2006 Wilusa und die Groen Vier-Troia in der politischen Landschaft der Spten
Bronzezeit, (Ed. by M.O. korfmann), Troia: Archologie eines Siedlungshgels
und seiner Landschaft, Mainz am Rhein:57-70
Lloyd, S. J. Mellaart
1962 Beycesultan Vol. 1, Londra
1965 Beycesultan Vol. I1, Londra
Lloyd, S.-N.Gke
1951 Excavations at Polatl: A New Investigation of Second and Third Millenium
Stratigraphy in Anatolia,Anatolian Studies 1:21-75.
Mellaart J.,
1954 Preliminary Report on a Survey of Pre-Classical Remains in Southern Turkey,
Anatolian Studies IV, Londra:175-240
1959 "Notes on the Architectural Remains of Troy I and II", Anatolian Studies 9, Londra,
s.131-162
1963 Early Cultures of the South Anatolian Plateau, II: The Late Chalcolithic and Early
Bronze Ages in the Konya Plain, Anatolian Studies Vol. 13, londra:199-236
1970 The Second Millennium Chronology of Beycesultan, Anatolian Studies 20,
Londra:55-68

243

1971a The Catastrophe at the End of the EBII Period, Cambridge Ancient History, Vol.
I/2, Cambridge: 406-409
1971b "Prehistory of Anatolia and its Relations with the Balkans" , Studia Balcanica -
L'thnogense des peuples Balkaniques (Symposium International sur
l'thnogense des Peuples Balkaniques - Plovdiv; 1969), Sofya:119-137
1974 Western Anatolia, Beycesultan and Hittites, Mansele Armaan I, Ankara:493-526
Mellart J.-A Murray
1995 Beycesultan Vol. I1, Late Bronze Age and Phrygian Pottery and Middle and Late
Bronze Age Small Objects, Londra.
Mellink, M. J.,
1963 An Akkadian Illustration of a Campaigne in Cilicia, Anadolu (Anatolia) VII: 101-
115
1964 Excavations at Karata-Semayk in Lycia, 1963, AJA 68, p. 269-278
1965 Excavations at Karata-Semayk in Lycia, 1964, AJA 69, p. 241-251
1967 Excavations at Karata-Semayk ana Elmal, AJA 71, p. 245-255
1969 Excavations at Karata-Semayk ana Elmal, AJA 73, p. 293-307
1970 Excavations at Karata-Semayk and Elmal, Lycia, 1969, AJA, Vol. 74/3, p. 245-
259
1972 Excavations at Karata-Semayk and Elmal, Lycia, 1976, AJA, Vol. 76/3, p. 250-
255
1973 Excavations at Karata-Semayk and Elmali, Lycia, 1972, AJA, Vol. 77/3, p. 293-
307
1994 The E.B. II-III Transition At Karata-Semayk: Village, Center and Cemetery KST
15/1:45-460

Meri, R.,
1989 1987 Yl Alaehir Kazs, KST X/1, Ankara:157-170

1990 1988 Yl Alaehir Kazs, KST XI/1, Ankara:179-191

van de Mieroop, M.,
2000 Sargon of Agade and his successors in Anatolia, Studi Micenei ed Egeo-Anatolici-
SMEA 42:133-159
Miloji,V.,
1961 Samos I. Die Prhistorische Siedlung unter dem Heraion. Grabung. 1953 und
1955. Bonn

244

Mller Karpe, A.,
1994 Anatolisches Metallhandwerk, Neumunster
Mller Karpe, H.,
1974 Handbuch der Vorgeschichte III, Kupferzeit, 1974, Mnih
Naumann, R.
1985 Eski Anadolu Mimarl.
Niemeier, W.D.,
1998 The Mycenaeans in Western Anatolia and tha Problem of tha origins of the Sea
Poeple, Mediterranean Poeples in Transitions: Studies in Honor of Professor
Trude Dothan (Ed.by S. Gittin et al.),17-65
2005a Minoans, Mycenaeans, Hittites and Ionians in Western Asia Minor: New
Excavationssin Bronze Age Miletus-Millawanda, , The Greeks in the East, (Ed. By
Alexandra Villing), Londra:1-36
2005b The Minoans and Mycenaeans in Western Asia Minor, Aegaeum 25: 200-201.
2006 Zwischen Mykene und Hattua-Westkleinasien ung die gis in der mittleren und
spten Bronzezeit,Troia, Archologie eines Siedlungshgels und seiner
Landschaft,(Ed. By M.O. Korfmann), Mainz an Rhein:47-56
Obladen-Kauder, J.,
1996 Demircihyk IV: Die Kleinfunde B, Mainz.
Orlin L. L.,
1970 Assyrian Colonies in Cappadocia .
Orthmann, W.,
1963a Die Keramik der Frhen Bronzezeit aus Inneranatolien, Berlin
1963b Frhe Keramik von Boazky aus den Ausgrabungen am Nordwesthang von
Bykkale, Berlin
zdoan, E,
(Baskda) Kanlgeit an Anatolian Model of an Urban Center in Eastern Thrace: an overview
zdoan, M.,
1988 1987 Yl Edirne ve Balkesir lleri Yzey Aratrmas, AST 6: 571-590
1996 Tarihncesi Dnemlerde Trakya, Anadolu aratrmalar XIV, stanbul :329-360
1998 "Tarih ncesi Dnemlerde Anadolu le Balkanlar Arasndaki Kltr ilikileri ve
Trakya'da Yaplan Yeni Kaz almalar" TBA-AR, Say: 1; 63-93
zdoan, M.,- H.Parzinger-N.Karul,

245

1997 Krklareli Hy 1995 Yl Kazs, 18. KST I, Ankara, p. 60-61
1998 Krklareli Hy 1996 Yl Kazs. 19. KST 1: 26-30 Mays 1997-Ankara: 123-
149.
1999 Krklareli Hy 1997 Yl Kazs. 20.KST: 139-164;
2000 "Krklareli Kazlar: Aa Pnar ve Kanlgeit", Trkiye Arkeolojisi ve stanbul
niversitesi, stanbul, 69-76.
zdoan, E., -M.zdoan,
2006 Krklareli Hy 2004 Yl Kazlar, 27. KST:187-194
zdoan, E., H. Schwarzberg. -M. zdoan
2007 Krklareli Hy 2005 Yl almalar, 28. KST: 253-268
2010 Krklareli Hy 2008 Yl almalar, 31: 362-364
zdoan, M.,-H., Parzinger,
2000 Aapnar and Kanlgeit excavations some new evidence on early metallurgy
from eastern Thrace, Anatolian Metal I, Bochum:83-91
zg, T.,
1944 ntarihte sparta Ovas Kltr ve Yeni Buluntular DTCF Dergisi II/3, Ankara:
407-418
2002 Eski Tun a, Die Hethiter und ihr Reich das Volk der 1000 Gtter,
Bonn:400-402
zg T., M. Akok,
1957 Horoztepe Eserleri, Belleten 21, Ankara:201-219
zg, T., R. Temizer,
1993 The Eskiyapar Treasure, (Ed. by M.J. Mellink et al.), Aspects of Art and
Iconography: Anatolia and its Neigbors. Studies in Honor of Nimet zg:613-28
zsait, M.,
1987 1985 ve 1986 yl Yalva evresi Tarihncesi Aratrmalar, AST V/2,
Ankara:257-273
1994 1992 Yl Isparta - Gelendost Yzey Aratrmalar AST XI, 1994, Ankara:301-310
2002 1999-2000 Ylar Gndrle Hyk-Harmanren Mezarlk Kazs, KST 23:327-340
Pavk, P.,
2008 Grey Wares as a Phenomenon. 12 Jun. 2008. Aegeo-Balkan
Prehistory.evirimii:http://www.aegeobalkanprehistory.net/article.php?id_art=5 (16
May. 2010).
Pavk, P., -W. Rigter,

246

2006 Goblets, Schsseln und Kratere-Die Keramik der Perioden Troia VI und VIIa, (ed.
by Manfred O. Korfmann), Troia: Archologie eines Siedlungshgels und seiner
Landschaft
Peet, T.E.,
1909 Two Prehistoric Figurines from Asia Minor, Annals of Archaeology and
Anthropology:145-147
Pernicka, E.,
2001 Metaller yeni Bir r Ayor, Tun, Demir ve Gm, D ve Gerek, Troia,
stanbul:369-383
Pocorella, P. E.,
1984 La Cultura Prehistorica di Iasos in Caria.
Rahmstorf, L.,
2006 Zur Ausbreitung vorderasiatischer Innovationen in die frhbronzezeitlische Agais,
Praehistoriche Zeitschrift 81:49-96
Renfrew, C.,
1969 The Development and Chronology of the Early Cycladic Figurines, AJA, Vol.
73/1:1-32
1972 The Emergence of Civilisation The Cyclades and the Aegean in the Third
Millenium B.C., Methuen Publishing Ltd., Londra
Rutter, J.,
1983 Review of Aegean prehistory II: The prepalatial bronze age of southern and c entral
Greek Mainland, AJA, 87/1: 69-76
1979 Ceramic change in the Aegean Early Bronze Age. The Kastri group, Lefkandi I, and
Lerna IV: A theory concernin the origin of Early Helladic III ceramics, UCLA
Institute of Archaeology, Occasional Paper 5.
Sar, D.,
2009 Late EBII Pottery Recovered in Complex II of Klloba Anatolia Antiqua 17:89-
132
Sazc, G.,
2005 Troia I- III, Die Maritime Troia- Kultur und Troia IV-V, Die Anatolische Troia
Kultur: Eine Untersuchung der Funde und Befunde im Mittleren Schliemanngraben,
Studia Troica 15:35-98
2007 Troia Hazineleri, stanbul.
Sazc, G. D. Sazc,
2002 Die Vasenkopfnadeln aus Troia und ihre Entsprechungen im Formenspektrum der
frhbronzezeitlichen Keramik, (Ed. By) Aslan et al., Mauerschau: Festschrift fr
Manfred Korfmann I, Remshalden-Grnbach: 457-467.

247

Schliemann, H.,
1875 Troy and its Remains .
Seeher, J.,
1987 Demircihyk: die Ergebnisse der Ausgrabungen 1975-1978; III; 1; Die Keramik
1, Mainz am Rhein.
2000 Die Bronzezeitliche Nekropole von Demircihyk-Sarket, Tbingen.
Spanos, P.Z.,
1972 Untersuchung ber den bei Homer. Deapas Amphikypellon Gannten
Gefasstypus, stanbuler Mitteilungen. Ek. 6, Tbingen.
Sperling, J.W.,
1976 "Kum Tepe in the Troad: Trial Excavations, 1934," Hesperia 45: 305-364.
Starke, F.,
1997 Troia im Kontext des Historisch-Politischen und Sprachlichen Umfeldes 2.
Jahrtausend, Studia Troica 7:447-487
2001 M.. 2. Binyln G Dengesi iinde Troia, Troia, D ve Gerek, stanbul:34-35
aholu, V.,
2005a Interregional Contacts around the Aegean during the Early Bronze Age, Anadolu
27: 97-120
2005b The Anatolian trade Network and the Izmir Region during the Early Bronze Age,
Oxford Journal of Archaeology 24 (4), Oxford: 339-361
2007 eme-Balararas: A New Excavation in Western Anatolia, Middle Helladic
Pottery and Synchronism, Band I. (Ed. By Florens Felten et al.), Viyana:309-322
2008a Crossing Borders: The zmir Region as a Bridge between the East and the West
during the Early Bronze Age, (Ed ) Gillis, C.-B. Sjberg, Proccedings 7-9 th
International Workshops Athens 1997-1999, Trade and Production in
premonetary Greece, Crossing Borders, 153-173
2008b Liman Tepe and Bakla Tepe: New Evidence fort he Relations between the zmir
Region, The Cyclades and the Greek Mainland during the Late Fourth and Third
Millennia BC, (Ed. byHayat Erkanal et al.), Proceedings ofthe International
Symposium, The Aegaen in the Neolithic, Chalcolithic and the Early Bronze Age,
13-19.10.1997, zmir, 483-501
Tin, S.,
1997 "Poliochni: Problemi di urbanistica e demografia," (Ed. C. G. Doumas - V. La Rosa .),
E Poliochne kai e Prome Epoche tou Chalkou sto Boreio Aigaio 1997, Atina:226-
227
Topba, A., T. Efe, A. lasl

248

1998 Salvage Excavations of The Afyon Archaeology Museum, Part 2: The Settlement of
Karaolan Mevkii and The Early Bronze Age Cemetery of Kaklk Mevkii, Anatolia
Antiqua VI, Paris: 21-94
Traverso, A.,
1997 "Nuovi dati su Poliochni Azzurro," (Ed. C. G. Doumas - V. La Rosa), E Poliochne
kai e Prome Epoche tou Chalkou sto Boreio Aigaio 1997, Atina.
ten Cate, H.,
1970 The records of the early Hittite Empire, Istanbul: Nederlands Historisch.
Troll Larsen, M.,
1977 Parthnerships in the Old Assyrian Trade, Iraq 39.
Trkteki, M.,
2010 Bat ve Orta Anadoluda ark Yapm anak mlein Ortaya k ve
Yaylm, stanbul niversitesi ,(yaynlanmam doktora tezi).
Umurtak, G.,
1996a Korucutepe II, TTK.
1996b
Maden Eserler, Kuruay Hyk II, Ankara:56-59

1998 Observation on a Group of Pottery Finds from the EBA Levels at Bademaac
Hyk, Adalya III, Suna-nan Kra Akdeniz Medeniyetleri Aratrma Enstits,
Antalya: 1-12
2002 Some Observations on a Lead Stamp Seal from the Bademaac Excavations,
Anatolica XXVIII:159-169
2003 A Study of a Group of Pottery Finds from the MBA Deposits at Bademaac Hyk,
Anatolia Antiqua XI:53-74
2010 Bademaac T II Yerlemesinde Bulunmu Olan Bir Bullann Dndrdkleri,
ADALYA XIII: 19-28
nlsoy, S.,
2006 Vom Reihenhaus zum Megaron-Troya I bis Troya III, (Ed. M. O. Korfmann),
Troia, Archologie eines Siedlungshgels und seiner Landschaft, Mainz am Rhein:
133-144
stn, S.,
2006 1993 2004 Dnemi Bademaac Kazlarnda Bulunmu Olan lk Tun a II
Krmz Astarl Mallar, stanbul niversitesi (yaynlanmam yksek lisans tezi)
Westenholz, J. G.,
1997 Legends of the Kings of Akkade, Eisenbrauns.
Wagner, G., .ztunal,

249

2000 Prehistoric Copper Sources in Turkey, Anatolian Metal I.
Warner, J.,
1994 Elmal-Karata II, The Early Bronze Age of Karata, Bryn Mawr College
Werner, K.,
1993 The Megaron during the Aegean and Anatolian Bronze Age, Jonsered.
Yaln, .,
2003 Anadolu Madencilii, Arkeoatlas, say 2, stanbul:72-79
Yaylal, S.,-E. Akdeniz,
2002 Aphrodisias Mzesindeki Karahisar Buluntular OLBA VI:1-40.
Zimmermann, T.,
2009 Frhmetallzeitliche Eliten zwischen Ostgis und Taurusgebirge im 3. Jahrtausend v.
Chr., (Ed. By) Markus Egg-Dieter Quast), Aufstieg und Untergang, Mainz, 1-29.

Deniz Sarı İtç Ve Otç'de Batı Anadolu'Nun Kültürel Ve Siyasal Gelişimi

Uploaded by

Document Information

Original Description:

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Deniz Sarı İtç Ve Otç'de Batı Anadolu'Nun Kültürel Ve Siyasal Gelişimi

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

D.Sar T ve OTde Bat Anadolunun Kltrel ve Siyasal Geliimi M.A.S.R.O.P. 7: 112-249.

Maden Eserler, Kuruay Hyk II, Ankara:56-59

You might also like

Deniz Sarı İtç Ve Otç&#39;de Batı Anadolu&#39;Nun Kültürel Ve Siyasal Gelişimi

Uploaded by

Document Information

Original Description:

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Deniz Sarı İtç Ve Otç&#39;de Batı Anadolu&#39;Nun Kültürel Ve Siyasal Gelişimi

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

D.Sar T ve OTde Bat Anadolunun Kltrel ve Siyasal Geliimi M.A.S.R.O.P. 7: 112-249.

Maden Eserler, Kuruay Hyk II, Ankara:56-59

You might also like

Deniz Sarı İtç Ve Otç'de Batı Anadolu'Nun Kültürel Ve Siyasal Gelişimi

Deniz Sarı İtç Ve Otç'de Batı Anadolu'Nun Kültürel Ve Siyasal Gelişimi