ANTIOKSIDANTET

Nga pikpamja kimike, antioksidantt jan molekula q kan aftsi t ndalojn oksidimin
e molekulave t tjera. Reaksionet oksiduese mund t prodhojn radikale t lira, t cilat
hyjn n reaksione zinxhir duke prishur strukturat molekulare t qelizs.
Nga pikpamja fiziologjike, antioksidantt jan lnd q mbrojn qelizn nga radikalet e
lira dhe substanca t tjera t prodhuara gjat disa gjendjeve patologjike, ndikimeve nga
ambienti rrethues si ndotjet, rrezatimet, apo helmimeve t ndryshme si pasoj e
konsumimit t substancave narkotike, duhanit, etj.
Radikalet e lira.Organizmi yn egziston vetm n saj t marrjes dhe prpunimit t
lndve ushqyese, si yndyrat, karbohidratet, mikroelementt, proteinat, etj. pr tu
prkthyer m pas n energji. Prpunimi i ktyre lndve kryhet n baz t reaksioneve
kimike dhe trsia e reaksioneve kimike n organizmin e njeriut quhet metabolizm. Por
jo t gjitha mbetjet si rezultat i reaksioneve metabolike jan t dobishme. Nj pjes prej
tyre me efekte t njohura t dmshme jan radikalet e lira. Nga pikpamja kimike,
radikalet e lira jan molekula, t cilat kan elektrone t paiftzuara. Si t tilla, ato kan
veti mjaft reaktive dhe tentojn t hyjn n veprim me molekulat e strukturave qelizore
duke u ndryshuar atyre strukturn dhe njkohsisht vetit dhe funksionet. Kshtu,
radikalet e lira dmtojn membranat qelizore, shkatrrojn molekulat e ADN-s dhe n
kt mnyr shkaktojn plakjen fiziologjike t qelizave dhe pr pasoj t gjith organizmit
n trsi. Prve reaksioneve metabolike, radikalet e lira prftohen edhe nga hyrja n
organizm e substancave helmuese, si nikotina, narkotikt, rrezatimet ultraviolet, etj.
far patologjish shkaktojn ato? Shum studiues t tyre besojn seradikalet e lira
shkaktojn nj numr t konsiderueshm smundjesh kronike, si: arteriosklerozn,
kanceret dhe artritet. Gjithashtu, radikalet e lira dmtojn sistemin imunitar duke u kthyer
n faktor risku pr infeksionet e ndryshme, patologjit virusale, etj. Radikalet e lira duke
u prqndruan n disa organe jetsore bhen shkak pr disa smundje t rnda si n zemr,
mushkri dhe mli. Ato gjithashtu jan shkaktart kryesor t smundjes s kancerit.
Antioksidantt
Por si arrin organizmi yn t mbrohet prej radikaleve t lira? Mbrojtja e organizmit nga
radikalet e lira arrihet nprmjet disa lndve q prodhohen nga vet organizmi, t
quajtura antioksidant. Antioksidantt jan lnd q mbrojn qelizat dhe kodin gjenetik,
AND-n, nga oksidimi i molekulave qelizore, t cilat mund t prodhojn radikale t lira q
nga ana e tyre futen n reaksione zinxhir dhe ndryshojn strukturat e molekulave dhe
sjellin vdekjen qelizore. Ato hyjn n reaksion kimik me substancat oksiduese duke
oksiduar veten dhe shptuar n kt mnyr qelizn dhe ADN-n. Veprimin oksidues dhe
mbrojtjen nga oksidimi mund ta provojm lehtsisht nprmjet nj eksperimenti t
thjesht. Nse nj moll e presim n feta, ajo pas nj kohe t shkurtr merr nj ngjyr
kafe. Kjo ndodh pr shkak t procesit t oksidimit. Qelizat e molls kan filluar t
oksidohen n momentin q ato bien n kontakt me oksigjenin.
Nse mbi fetat e sapoprera t molls shtrydhim lng limoni, ato marrin ngjyrn kafe m
ngadal. N kt rast, lngu i limonit ka vepruar si antioksidues, duke parandaluar
oksidimin e qelizave t molls.
Klasifikimi i Grupeve me veti Antioksiduese
Grupet m t mdha t antioksidantve jan beta-karotenet, vitamina C, vitamina E, zinku
dhe seleni. Ne mund ti gjejm ato n frutat dhe perimet me ngjyra t theksuara t tilla si:
ngjyra vjollc, e kuqe, portokalli dhe t verdha. Zinku dhe seleni gjenden me shumic
edhe n ushqimet shtazore. Prfitimet m t mdha t antioksidantve jan ather kur
ushqimet bimore konsumohen t freskta, ose gjysm t gatuara.
Sipas grupeve me veti antioksiduese ushqimet klasifikohen si vijon:
Beta-karoteni dhe Karotenoidet e tjera
Efektet terapeutike: Beta-karoteni sht provitamin e vitamins A, q do t thot se
nprmjet saj organizmi e prodhon vitaminn A, sipas nevojave t tij n mli dhe n
traktin gastrointestinal. Vitamina A ndikon n mjekimin e shum smundjeve t syrit dhe
n infeksionet e rrugve t frymmarrjes. Ajo sht nj mjet i mir pr nj lkur, flok
dhe dhmb t shndetshm. Karotenoidet mbrojn syt dhe lkurn nga veprimi i
dmshm i diellit. Me nj hulumtim sht treguar q konsumimi i beta karotenit, i cili
sht nj nga karotenoidet e shumta, redukton rrezikun nga degjenerimi makular, shkaktari
kryesor i verbimit.
N disa hulumtime t bra n Amerik, q zgjaten mbi dhjet vjet, ka rezultuar se n
grupet e kontrollit q vazhdimisht kan marr beta-karoten, numri i meshkujve me
smundje t zemrs apo t prostats, ka qn shum her m i vogl n krahasim me ata t
grupit q nuk kan prdorur beta-karoten. Japonezt dhe Norvegjezt, t cilt konsumojn
shum ushqime t pasura me beta-karoten, smuren shum rrall nga kanceri n mushkri,
gji, prostat, apo n zorren e trash.
Ushqimet e pasura me karotenoide. Ushqimet m t pasura me karotenoide jan:
Frutat: Rrushi i kuq, kumbulla, shega, manaferra, shalqiri, pjeshka, nektarina, kajsia,
pjepri, mangoja, asparagusi, boronica, luleshtrydhja, avokado, ftoi, banania, etj.
Perimet: Domatja, ikorja, panxhari, karrota, rrepa, spinaqi, speca, brokoli, lakra jeshile,
spinaqi, patatja e mbl, kungulli, etj.
Drithrat: Misri.
Sasia ditore e rekomanduar: Sipas Institutit Amerikan t Mjeksis, organizmi yn ka
nevoj ditore pr 3 deri 6 mg beta-karoten. Nse e marrim kt sasi, organizmi sht i
ruajtur nga nj sr smundjesh kronike. Nse organizmi nuk arrin t marr kt sasi,
mungesa kjo kthehet n nj faktor risku pr smundjet kardiovaskulare kanceret, sistemin
imunitar, etj.
Vitamina C
Efektet terapeutike: Vitamina C, ve t tjerash, e prforcon sistemin imunitar, rrit
rezistencn ndaj smundjeve ngjitse duke parandaluar ftohjet dhe gripin, shton prodhimin
e interferonit dhe prmirson mbrojtjen kundr lndve kancerogjene dhe mbron ADN-n.
Kjo vitamin mundson mbrojtjen kundr stresit, ndihmon n absorbimin e hekurit,
zvoglon dhimbjen dhe kontrollon gjakrrjedhjen si dhe simptomat e shkaktuara nga niveli
i ult i kalciumit dhe mbron ent e gjakut duke reduktuar rrezikun nga smundjet e zemrs
dhe sulmit n tru. Po ashtu, vitamina C ndihmon organizmin q n mnyr m efikase t
prdorvitaminn E.
Ushqimet e pasura me vitamin C. Ushqimet m t pasura me vitamin C jan:
Frutat: (Kryesisht n frutat e tharta) Ananasi, kumbulla manaferra, pjepri, nektarina,
luleshtrydhja, kivi, mangoja,
Perimet: Brokoli, speci, domatja, lulelakra, lakra jeshile, patatja e mbl, etj.
Bishtajat: Bizelja.
Agrumet: Limoni, portokallja, qitroja, mandarina.
Sasia ditore e rekomanduar: Sasia ditore e rekomanduar nga Instituti Amerikan i
Mjeksis sht 90 mg pr meshkuj, dhe 75 mg pr femrat; Pr shkak t riskut t shtuar,
duhanpirsit duhet t marrin vitamin C ekstra: 125 mg. pr meshkuj dhe 110 mg. pr
femrat.
Vitamina E
Efektet terapeutike: Vitamina E, rregullon oksidimin e vitamins A, t vitamins C dhe
t selenit, kshtu q kto veprojn n organizm pr nj koh m t gjat. Hulumtimet e
bra n Kanada flasin se shfaqja e kataraktit sht 50% m e vogl te personat q kan
marr doza t konsiderueshme t vitamins C dhe E.
N baz t hulumtimeve t bra, vitamina E mbron nga smundjet e zemrs, forcon
imunitetin dhe pengon dmtimin e qelizave q ojn n plakje t lkurs, krijimin e
rrudhave e deri n krijimin e kancerit; ndikon n shtimin e aftsis seksuale, prforcon
sistemin imunologjik dhe mbron membranat qelizore nga dmtimet e ndryshme. Vitamina
E sht vazodilatator dhe antikoagulant i mrekullueshm si dhe mjet i mir pr uljen e
tensionit t lart. Te pacientt q vuajn nga Parkinsoni ajo pakson shfaqjen e dridhjeve,
lehtson paralizn dhe humbjen e drejtpeshimit.
Ushqimet e pasura me vitamin E: Ushqimet m t pasura me vitamin E jan:
Frutat: Mangoja, avokadoja, arra, lajthia, bajamja, kikiriku, etj.
Perimet: Karota, brokoli, rrepa, speci i kuq, kungulli, spinaqi, etj.
Farat: Farat e lulediellit, mustarda, etj.
Sasia ditore e rekomanduar: Sasia ditore e rekomanduar sht 15 mg si pr meshkujt,
ashtu edhe pr femrat.
Zinku
Efektet terapeutike: Zinku sht nj mineral mjaft i rndsishm pr rritjen dhe
funksionet imunitare. Ai sht prgjegjs pr dyfishimin e qelizave. Mungesa e zinkut
gjat shtatznis shoqrohet me pesh t ult t fmijs n lindje.
Ushqimet e pasura me zink: Prgjithsisht zinku gjendet n ushqimet me sasi t lart
proteine, si mishi dhe peshku. Zinku q gjendet n ushqimet me prejardhje bimore tretet
me vshtirsi.Ushqimet bimore: Fasule, drithrat, arra, farat e kungullit, etj.
Ushqimet shtazore: Mishi i kuq, peshku, shpezt, frutat e detit, qumshti dhe
nnproduktet e tij, etj.
Sasia ditore e rekomanduar: Sasia ditore e rekomanduar e zinkut sht 11 mg pr
meshkujt dhe 8 mg. pr femrat. Nse ju jeni 100% vegjetarian, duhet t shtoni n dietn
tuaj dyfishin e ushqimeve q prmbajn zink n raport me nj diet t pakufizuar. Kjo pasi
organizmi nuk arrin t absorboj t gjith zinkun n dietat me baz bimore.
Seleni
Efektet terapeutike: Seleni pengon apo ngadalson plakjen e qelizave. N mnyr t
ngjashme me antioksidantt e tjer, edhe ai neutralizon radikalet e lira. T prdorura
bashk, ato kan nj efekt shum m t madh, ndaj edhe quhen komponent sinergjik.
Seleni qetson valt e ngrohta dhe ndjenjn e rnd te grat, q shfaqen n periudhn e
menopauzs.
Sipas rezultateve t nj hulumtimi britanik, i cili sht kryer n 23.500 t testuar t moshs
prej 40 deri 74 vje, konsumimi i ushqimit me antioksidant t pasur, si sht seleni,
vitamina C dhe vitamina E, mund t reduktojn rrezikun nga kanceri i pankreasit deri 67
pr qind.
Shum smundje t zemrs q u konstatuan n rajonin Kashen t Kins, ishin t
shkaktuara nga mungesa e selenit. Prandaj kjo smundje u quajt smundja Kashen. Toka e
Zelands s Re sht e varfr me selen, prandaj atje bagtia e trash vuan nga dobsia e
muskulit t zemrs. Kjo munges, plotsohet duke importuar drithra nga Australia.
Ushqimet e pasura me selen:
Ushqimet bimore: Arrat braziliane, drithrat, brokoli, fasulja, farat e kungullit, etj.
Ushqimet shtazore: Peshku ton, karkalecat e detit, mishi i viit, mishi i shpezve, etj.
Sasia ditore e rekomanduar: Sasia ditore e rekomanduar sht 55 mikrogram si pr
meshkujt, ashtu edhe pr femrat.
Antioksidantt e msiprm jan themelor pr nj shndet t plot. Megjithat, q
organizmi t gzoj nj mirqnie t prgjithshme dhe t qndrueshme, duhet t marr
edhe nj sr antioksidantsh t tjer, t cilt s bashku me antioksidantt kryesor
sigurojn ruajtjen dhe qndrueshmrin e organizmit. Disa prej lndve antioksiduese t
tjera jan:
Kuercetina
Kuercetina sht nj antioksidues q gjendet tek mollt, qept, ajrat dhe ushqime t tjera.
Ajo mbron sistemin imunitar duke luftuar inflamacionet dhe besohet se parandalon
alergjit.
Luteolina
Luteolina sht nj lloj flavonoidi q gjendet me shumic tek selinoja dhe specat jeshile.
Ajo gjithashtu lufton inflamacionin. Nj studim i br pr kt antioksidues, rezultoi se
luteolina mund t ndihmoj n smundjet e demencs s trurit, si Alzheimeri.
Katekinsi
Katekinsi sht nj lloj flavonoidi q gjendet n ajra. Ai mund t ndihmoj pr t
zvogluar rrezikun e smundjeve t zemrs, kancerit dhe smundjes Alzheimer.
Izocianatet
Kto antioksidante kan fuqi t madhe n parandalimin e formimit t qelizave t kancerit.
Edhe pse shkenctart ende nuk kan prcaktuar dozn e rekomanduar ditore t
izocianateve, me nj hulumtim sht prcaktuar q konsumimi i rregullt redukton rrezikun
nga formimi i kancerit t fshikzs s urins pr afro 30 pr qind. Burimet m t mira t
izocianateve jan brokoli, lakra e Brukselit dhe lulelakra.
Polifenolet
Polifenolet jan aq t fuqishme saq reduktojn rrezikun nga humbja e kujtess dhe
rregullimeve degjenerative si jan dementia ose smundja e Alzheimerit. Me nj
hulumtim sht prcaktuar q reduktojn nivelin e dy llojeve t baktereve q shkaktojn
smundjen e mishit t dhmbve. Megjithat, shkenctart nuk kan prcaktuar dozn e
rekomanduar ditore t polifenoleve. Burimet m t mira t polifenoleve jan okollata e
zez, aji dhe kafeja.
Koenzima Q10
Ka rezultuar e efektshme n parandalimin e migrens dhe ruajtjen qelizave t trurit. Ky
antioksidant i fuqishm redukton tensionin e gjakut dhe sht i shklqyeshm pr
shndetin dhe pamjen e lkurs. Burimet m t mira jan mishi i payndyrshm i lops,
gjoksi i puls dhe t gjitha llojet e peshkut.
Duke i vlersuar n kompleks pr prmbajtjen e antioksidantve n sasi dhe
shumllojshmri, ushqimet m t pasura me antioksidant jan: Kumbullat e thata, molla,
rrushi i that, manaferrat, kumbullat e freskta, rrushi i kuq, lakra jeshile, qepa,
patllxhani, batht, peshku, frutat e detit, mishi i kuq, mishi i shpezve, etj./F.C