1

CHUYN
BI DNG HC SINH GII TON LP 9
CHNG MINH HAI NG THNG SONG SONG, HAI NG
THNG VUNG GC, CHNG MINH 3 IM THNG HNG

Tc gi: NGUYN VN NGHIU (Trng Vng)
NGUYN TNG CNG (Trng Vng)
THN TRNG DUY THC (Kim ng)
TRN C KIT (Ty Sn)

LI NI U:
Trong cng tc bi dng hc sinh gii b mn Ton, nht l mn Ton
lp 9, ngi thy cung cp cho hc sinh nhng phng php gii Ton c tm
quan trng bc nht. Vi hnh trang l nhng phng php gii Ton c c,
nhiu k nng gii Ton c hnh thnh. Thng qua , nng lc phn tch tm
ti, kh nng suy on, kh nng din t chnh xc, hp l v t duy sng to
ca hc sinh c pht trin.
Thng qua chuyn ny, ti liu s cung cp nhng kin thc cn thit
v phng php gii Ton, nhng kinh nghim c th trong qu trnh tm ti li
gii, gip hc sinh rn luyn cc thao tc t duy, phng php suy lun v kh
nng sng to. Ngoi ra chng ti cn cung cp mt s thi hc sinh gii, thi
vo lp 10 ca thnh ph Nng v cc tnh bn trong cc nm hc qua c s
dng phng php gii ny.
Chng ti hy vng rng nhng kinh nghim ny s l mt ti liu thit
thc v b ch o su chng trnh bi dng hc sinh gii Ton. Tuy nhin
ti liu chc chn s khng trnh khi nhng thiu st, chng ti mong nhn
c nhng kin ng gp ca cc bn.

Hi Chu, 2009






http:/nvnghieu.tk/
2

A. CHNG MINH HAI NG THNG SONG SONG, HAI NG
THNG VUNG GC:
I. Phng php gii:
1. Chng minh hai ng thng song song: Ta thng s dng mt
trong cc phng php sau:
a. Da vo mi quan h gia cc gc so le trong, hoc gc ng v hoc
cc gc trong cng pha.
b. Da vo ng thng th ba lm trung gian (cc h qu ca tin -
clit).
c. Chng minh cho cc on thng l cnh i ca mt hnh bnh hnh,
ca mt hnh thang, hnh ch nht, hnh thoi, hnh vung.
d. Da vo ng trung bnh ca tam gic, ca hnh thang hoc on
thng t l ...
2. Chng minh hai ng thng vung gc: Ta thng s dng mt
trong cc phng php sau:
a. Da vo tnh cht hai ng cho ca hnh thoi, hnh vung th vung
gc vi nhau.
b. Da vo tnh cht v ng phn gic ca gc nh ca tam gic cn.
c. Chng minh hai ng thng ct nhau to thnh mt gc bng gc
vung cho trc hoc da vo hai gc ph nhau.
d. Da vo tnh cht ba ng cao trong tam gic.
e. Da vo tnh cht i xng ca ng trn ...
II. Cc bi ton p dng:
Bi ton 1.1: Cho tam gic ABC v ba trung tuyn AM, BN, CE. K
Ax//BC v Ny //AB. Ax ct Ny ti D. Chng minh DC // AM v ED //BN.
Gi gii:
Chng minh ADCM l hnh bnh hnh
(theo cch nhn bit hnh bnh hnh)
Suy ra: DC // AM (pcm)
Tng t BEDN cng l hnh bnh hnh
(theo cch nhn bit hnh bnh hnh)
y
x
D
A
B
C
N
E
M
http:/nvnghieu.tk/
3
Suy ra: ED // BN (pcm).
Nhn xt: chng minh DC // AM hoc E // BN, ta chng minh cc
on thng l cnh i ca hnh bnh hnh.
Bi ton 1.2: Cho tam gic ABC c 3 gc u nhon, AD l tia phn gic
v AM l trung tuyn xut pht t nh A ( DBC, MBC). ng trn ngoi
tip tam gic AMD ct AB ti E v AC ti F. Gi I l trung im ca EF.
Chng minh IM // AD.
( thi HS gii THCS lp 9 nm hc 2003-2004, thnh ph Nng)

Gi gii:
BAD BME (gg)
Suy ra : BE.BA = BD.BM
Tng t: CFD CMA (gg)
Suy ra : CF.CA = CM.CD
hay : BE =
BD
.BM
BA

CF =
CD
.CM
CA
(1)
Mt khc, do tnh cht ca ng phn gic, ta c:

BD CD
BA CA
(2)
T (1),(2) v do BM = CM, suy ra: BE = CF.
K EE' v FF' cng song song vi AD (E', F' thuc BC). Ta c:

BD BE'
BA BE
v
CD CF'
CA CF
(3)
T (2) v (3) v do BE = CF nn M l trung im ca E'F'.
Do IM l ng trung bnh ca hnh thang EE'FF'.
Vy IM // EE' hay IM // AD.
Nhn xt: chng minh IM // AD, ta phi da vo ng trung bnh
ca hnh thang.
A
B
C
E
F
D M
I
F'
E'
http:/nvnghieu.tk/
4
Bi ton 1.3: Cho tam gic ABC, c gc A nhn, ni tip trong ng
trong tm O, bn knh R. Hai ng cao BI v CJ ln lt ct ng trn ti I',
J'.
a. Chng minh IJ // I'J'.
b. Chng minh OA IJ.
Li gii:
a. T gic BCIJ ni tip ng trn (do I
v J cng nhn BC di mt gc vung).
Suy ra:

BIJ = BCJ (cng chn cung BI)
Trong khi trong ng trn (O) ta c:


BI'J' = BCJ' (cng chn BJ').
Vy :

BIJ = BI'J'
Hai gc ny v tr ng v nn IJ // I'J'
b. Ta c:

ABI ' ACJ' (cng ph vi

BAC)
Suy ra: AI ' AJ'
) )
=> AO I'J' => AO IJ.
Nhn xt:
- chng minh IJ // I'J' ta cng chng minh cp gc ng v bng nhau.
- chng minh OA IJ ta s dng nh l c hc lp 7: "Nu mt
ng thng vung gc vi mt trong hai ng thng song song th vung gc
vi ng thng kia".
- Bi ny cng gi mt bi ton rt hay: Cho B, C c nh, A di chuyn
trn cung ln BC ca ng trn (O). Chng minh bn knh ng trn ngoi
tip tam gic AIJ khng i. C 2 cch gii.
Cch 1: Gi K l giao im ca BI v CJ. T gic AIKJ ni tip d dng
trn ng knh AK. Do bn knh ng trn ngoi tip tam gic AIJ c
di bng
AK
2
. Ta c ABK = ABJ', t suy ra AK = AJ'. Do gc A c s
o bng
1
2
s BC
)
khng i nn s o gc J'CA khng i (gc ph ca gc A).
Vy cung J'A c s o khng i v do dy cung J'A c di khng i,
ngha l AK c di khng i.
Cch 2: Ta c th chng minh rng AK = 2OH (vi H l chn ng
vung gc k t O xung BC).
A
B C
O
.

I'
J'
J
I
http:/nvnghieu.tk/
5
Bi ton 1.4: Trong ng trn (O) cho hai dy AC v BD vung gc
vi nhau ti I. Chng minh rng ng thng i qua I v trung im ca BC
vung gc vi AD.
Li gii:
Gi M l trung im ca BC v N l giao
im ca IM v AD. Ta c:
IM = MC =>

ICM CIM
Mt khc, ta c:

NDI ADB ACBM ICB (cng chn cung
AB).


NID BIM (gc i nh)
T , ta c:


NID NDI BIM ICB =
0

BIM MIC 90
Bi vy:
0

IND 90
Bi ton 1.5: Cho na ng trn tm O ng knh AB. Trn AB ly 2
im C v D cch u tm O. Qua C v D, k hai tia song song ct na ng
trn I v K. Chng minh rng IC vung gc vi IK.
Li gii:
Gi H l trung im ca IK.
Ta c OH l ng trung bnh ca hnh
thang CDKI nn OH // IC. Ta li c OH
IK (tnh cht ng knh v dy)
nn IC IK

Nhn xt: Bi tp ny s dng c tnh cht ng knh v dy v tnh cht
mt ng thng vung gc vi mt trong hai ng thng song song.
Bi ton 1.6: Cho cung phn t AB ca ng trn (O). T A v B, ta k
hai dy bng nhau AM v BN. Hai dy ny ct nhau C. Chng minh rng OC
vung gc vi AB.
Li gii:
T O, k OI AM, OH BN
(I AM, H BN)
A
D
C
B
M
N
I
K H
A B
C O D
http:/nvnghieu.tk/
6




Ta c: OIA = OHB (cgc)
=>

AOI BOH (1)
v ICO = HCO (cnh huyn, cnh gc vung).
=>

IOC HOC (2)
T (1) v (2) suy ra:

AOC BOC
nn OC l ng phn gic ca tam gic cn AOB.
Nhn xt: chng minh OC AB, ta phi s dng tnh cht ng phn
gic pht xut t nh ca tam gic cn.
III. Bi tp luyn:
Bi ton 1.7: Cho 2 ng trn tm O v O' ct nhau ti A v B. V
ng thng i qua A ct ng trn (O) ti C v ng trn (O') ti D.
V ng thng qua B ct ng trn (O) ti E v ng trn (O') ti F.
Chng minh CF // DF.
Gi gii: Chng minh
0

ACE ADF 180 . Suy ra: CE // DF. (2 gc trong
cng pha b nhau).
Bi ton 1.8: Cho tam gic ABC, v trung tuyn AM. Cc ng phn
gic ca cc gc AMB v AMC ct AB D v AC E. Chng minh DE // BC.
Gi gii: Chng minh
AD AE
DB EC

Vy DE // BC (theo nh l Ta -lt)
Bi ton 1.9: Cho ng trn ng knh BC. Mt im P ngoi
ng trn c hnh chiu trn BC l mt im A ngoi ng trn. Giao dim
ca PB, PC vi ng trn ln lt l M, N. Giao im AN vi ng trn l E.
Chng minh EM BC.
Gi gii: Cn ch cc tnh hung l 2 hnh v khc nhau.
- Trng hp AC > AB.
- Trng hp AB > AC.
A
N
M
C
O B
I
H
http:/nvnghieu.tk/
7
Bi ton 1.10: Cho tam gic ABC c cc cnh AB, AC v BC tho mn
iu kin AB< AC v AB + AC = 2BC . Gi O v I ln lt l tm ng trn
ngoi tip v ni tip tam gic ABC. Tia phn gic trong ca gc BAC ct BC
ti D. Chng minh rng: OI vung gc vi AD.
( thi chn HS gii lp 9 thnh ph Nng, nm hc 2005 - 2006)
Gi gii: Gi M l giao im ca tia phn gic gc BAC v dng trn
(O). Chng minh c ID = DM. Suy ra: AI = IM. Do OI AM (t/c ng
knh di qua im chnh gia ca mt dy).
Bi ton 1.11: Cho tam gic ABC vung ti A, ng cao AH. Gi O, O',
I theo th t l tm ng trn ni tip tam gic ABH, ACH, ABC. Chng
minh: AI vung gc vi OO'.
(Trch thi chn HS gii lp 9, thnh ph Nng, nm hc 1999-2000)
Gi gii: Tam gic AOO' c 2 ng cao ct nhau ti I nn I l trc tm
=> AI l ng cao th ba, hay AI OO'.
Bi ton 1.12: Cho tam gic cn ABC (AB = AC) ni tip trong ng
trn tm O, D l trung im ca AB, E l trng tm tam gic ACD. Chng minh
rng OE vung gc vi CD.
( thi chn HS gii lp 9, thnh ph Nng, nm hc 1998 - 1999)
Gi gii: Trong tam gic DEG c 2 ng cao ct nhau ti O, nn O l
trc tm ca tam gic DEG.
Vy EO l ng cao th ba ca tam gic DEG, nn DE vung gc vi
CD.
B. PHNG PHP CHNG MINH 3 IM THNG HNG
(Ba im cng thuc mt ng thng)

Vi bi ton n gin: Cho ng trn (O) ng knh AB v hai dy AC v
BD song song vi nhau. Chng minh AC = BD.
Mt s hc sinh s ni OC, OD v chng minh
tam gic AOC bng tam gic DOB theo trng
hp c g c vi

AOC =

BOD (hai gc i
nh) nh vy nhm ln D, O, C thng
hng... Trong mt s bi ton nng cao nhiu
khi hc sinh cng c nhng nhm ln tng t
nh vy nn bi ton chng minh ba im
thng hng l bi ton quan trng cn bi
dng cho hc sinh.

http:/nvnghieu.tk/
D
B
O
A
C
8
I .Mt s phng php gii thng vn dng chng minh ba im A,B,C
thng hng.
Chng t hai trong ba ng thng AB, AC, BC trng nhau do cng song
song hay vung gc vi mt ng thng.
S dng mi quan h v gc (hai gc bng nhau, hai gc k b).
Chng t hai tia i nhau (hoc C l tm ng trn ng knh BA, giao
im hai ng cho ca hnh bnh hnh ,hnh ch nht...vi hai nh i
ca n)
Hai ng trn tm A v tm B tip xc nhau ti C.
...
II.Cc bi ton p dng:
Bi ton 2.1: Cho tam gic ABC ni tip trong ng trn (O), cc ng phn
gic trong ca gc A, B, C ct nhau ti I v ct ng trn theo th t ti D, E,
F.
a/ Chng minh cc tam gic DCI v DBI cn.
b/ DE ct AC ti K, DF ct AB ti N. Chng minh ba im N, I, K thng
hng.
( thi vo lp 10 Thanh Ha 1994)
Gi gii:
a/ Chng minh

DIC =

DIB ;

DBI =

DIB
suy ra cc tam gicDIC, DIB cn.
b/ Chng minh

KIC =

ICB (=

KIB ) suy ra
IK // BC
Tng t chng minh NI // BC
Suy ra N,I,K thng hng
Nhn xt: chng minh ba im N, I, K thng hng
ta chng minh hai ng thng IK, IN cng song song vi BC.
Bi ton 2.2: Cho hai im A,B c nh trn ng trn (O), cc im C,D di
ng trn ng trn sao cho AD // BC v C, D cng pha vi dy AB. M l
giao im ca AC v BD. Cc tip tuyn vi ng trn ti A, D ct nhau ti I.
Chng minh:
a/ Ba im I, O, M thng hng.
b/ Bn knh ng trn ngoi tip tam gic MDC l hng s
Gi gii:
a/ Chng minh ba im thng hng:
BC // AD cung DC bng cung AB d
dng chng minh c MD =MA
Li c OD = OA; ID = IA nn chng
minh c I, O, M cng thuc trung
trc ca AD nn chng thng hng.


N
I K
E
O
B
C
F
A
M
I
O
A
B
C
D
http:/nvnghieu.tk/
9
O
y
x
A'
E
F
C
D
A
B
Bi ton 2.3: Cho t gic ABCD ni tip trong ng trn (O; R). V tia Ax
vung gc vi AD ct BC ti E ; v tia Ay vung gc vi AB ct CD ti F .
Chng minh E,O,F thng hng.
Gi gii:
Xt ba trng hp xy ra:
Nu

BAD = 90
0
th EF l ng knh ca ng trn (O) suy ra iu
phi chng minh.
Nu

BAD > 90
0
, gi A i xng vi
A qua EF

' EA F =

EAF =

BAF +

EAD

BAD =
180
0

BAD =

ECF
Suy ra t gic EFAC ni tip
nn

' A EF +

' A CF = 180
0
suy ra

AEF
+

' A CF = 180
0

(

AEF =

' A CF )


m

AEF =

' A AD ( gc c cnh tng ng vung gc ) nn

' A AD +

' A CD =
180
0
do t gic ADCA ni tip
hay A (O) suy ra O thuc ng trung trc ca AA suy ra E, O, F thng
hng.
Trng hp

BAD < 90
0
chng minh tng t
Nhn xt: Bi tp ny vn dng phng php chng minh ba im cng nm
trn ng trung trc ca mt on thng suy ra ba im thng hng.
Bi ton 2.4 : Cho tam gic nhn ABC, ng cao AD, trc tm H . Gi
AM,AN l cc tip tuyn vi ng trn (O) ng knh BC (M,N l tip im )
. Chng minh :
a/ T gic AMDN ni tip c ng trn .
b/ Ba im M,H,N thng hng.
Gi gii:
a/ A,M,D,N cng thuc ng trn ng
knh AO
b/ Chng minh AN
2
= AE.AC
Chng minh AE.AC = AH.AD Suy ra
AN
2
= AH.AD nn
AN AH
AD AN

t chng minh c AHN ~ AND
suy ra

AHN =

AND
Tng t AHM ~ AMD suy ra

AHM
=

AMD
H
D
O
B
C
A
N
M
http:/nvnghieu.tk/
10

AHM +

AHN =

AND +

AMD = 180
0
Suy ra M, H, N thng hng
Nhn xt : Bi tp ny vn dng h thc lng trong ng trn chng minh
tam gic ng dng dn n chng minh hai gc k nhau l k b suy ra ba im
thng hng.
Bi ton 2.5: Cho im A nm ngoi ng trn (O). T A v ct tuyn ABC
v tip tuyn AE, AF ti (O). Cc tip tuyn
vi (O) ti B, C ct nhau ti K. Chng minh
K, E, F thng hng.
Gi gii :
K KH vung gc vi AO suy ra K, B, H,
O, C cng thuc ng trn ng knh OK
nn t gic OCBH ni tip c ng trn.
Chng minh :
AH.AO = AB.AC = AF
2

Gi H l giao im ca EF v AO
Chng minh AF
2
= AH.AO
suy ra AH.AO = AH.AO nn H trng vi
H hay EF vung gc vi AO.
suy ra K, E, F thng hng.
3.Bi tp luyn :
Bi tp 2.6: Cho tam gic ABC vi cc ng cao AA
1
, BB
1
, CC
1
. Chng minh
rng: Cc hnh chiu vung gc ca
A
1
ln AB, AC, BB
1
, CC
1
thng hng.
Gi gii: Gi M, N, P, Q ln lt l
hnh chiu ca A
1
xungAB, BB
1
, CC
1
,AC.

MNB =

1
MAB =

1
BCC =

1 1
BBC suy
ra MN // B
1
C
1
.

PNH =

1
PAH =

1
HAC =

1 1
HBC suy ra
NP//B
1
C
1

t suy ra M, N, P thng hng.
Tng t Q, P, N thng hng. Suy ra
pcm.


Bi tp 2.7: Cho hnh thang cn ABCD (AB // CD) im E nm gia C v D.
V ng trn (O) i qua E v tip xc vi AD ti D. V ng trn (O) i qua
E v tip xc vi AC ti C. Gi K l giao im th hai ca hai ng trn .
Chng minh rng:
a/ Nm im A, B, C, D, K cng thuc mt ng trn.
b/ Ba im K, E, B thng hng.

H
K
B
F
E
O
A
C
P
N
Q
M
C1
A1 B
A
C
B1
http:/nvnghieu.tk/
11
H
P
N
K
O
B C
A
I
M

Gi gii:
a/ Chng minh ABCD v ADKC l cc t
gic ni tip
b/ T cu a suy ra

CKB=

CDB .

CKE=

ECA=

CDB
suy ra

CKB =

CKE m hai tia KE, KB cng

thuc mt na mt phng b KC nn K, E, B
thng hng.

Bi tp 2.8: Goi O l tm ng trn ni tip tam gic ABC, cc tip im ca
ng trn (O) vi cnh BC, CA, AB ln lt l D, E, F; k BB vung gc vi
AO; AA vung gc vi BO. Chng minh t gic AABB ni tip v bn im
D, E, A, B thng hng.
( thi vo lp 10 ca tnh Bc Giang
nm 08 09)
Gi gii:
a/ D dng chng minh c t gic
AABB ; t gic AEAO ni tip.
T gic AABBnhb ni tip suy
ra

BA B =

BAO
m

BAO =

OAEsuy ra

BA B =

OAE
Nu A nm gia E v B th

BA E+

BA B = 180
0
suy ra A,
B, E thng hng.
Nu E nm gia A v B th

BA E=

BA B suy ra A, B, E thng hng.

Chng minh tng t c D, B, A thng hng suy ra pcm.

Bi tp 2.9: Cho tam gic ABC c ba gc nhn ni tip trong ng trn (O)
vi H l trc tm. Gi s M l mt im trn cung BC khng cha A (M khc
B,C). Gi N, P ln lt l im i xng ca M qua cc ng thng AB; AC.
a/ Chng minh t gic AHCP ni tip .
b/ Chng minh ba im N, H, P thng hng.
(Trch thi vo lp 10 ca tnh
Hi Dng nm 08 09)
Gi gii:
a/ Chng minh

ABC =

AHC =
180
0

ABC =

AMC (cng chn cung

AC);

AMC =

APC nn

ABC =

APC
K
O
D C
A
B
E
O1
A'
B'
C
B
A
O
F
E
D
http:/nvnghieu.tk/
http:/nvnghieu.tk/
12
suy ra

APC +

AHC = 180
0
. Suy ra pcm.
b/ Do t gic AHCP ni tip nn

AHC =

APC,

APC =

ACM suy ra

AHP =

ACM .
Chng minh tng t cu a c t gic AHBN ni tip suy ra

AHN =

ABN =

ABM
m

ABM +

ACM = 180
0

nn

AHP +

AHN = 180
0

Suy ra N, H, P thng hng.
http:/nvnghieu.tk/