English-Vietnamese Vocabulary of Dogmatic Theology
NGUN: Vietnamese Missionaries in Asia Home Page since November 01, 1996. Li ni u T in Thn Hc Tn L Anh Vit ra i nh du mt bc hp tc ca anh em Tu S Vit Nam i Loan v ni ln tm tnh khim nhng mun ng gp mt cng vic nh b i vi Gio Hi M, cng nh t tnh lin i i vi anh em Cng Gio Vit Nam hi ngoi. Tnh trng x hi bin chuyn nhanh chng, cc nn vn ha tip cn vi nhau, hnh thnh nhng hin tng lin vn ha. Ngn ng cng theo nhp bin ha theo nhu cu thi i. Ngn ng Vit Nam mt ng hin i ha din t cc tro lu t tng mi ang chen chc nhau hnh thnh mt giai on vn ha mi, ng khc c gng ht li ngun tinh kh truyn thng vn cao m khng s bt r, pht trin m khng b ng ha. Trong mch sng dn tc ny, nhm phin dch chn cun Thn Hc Tn L Anh Hoa ca phn khoa Thn Hc Ph Nhn, i Loan, lm gc tham kho. Nh vy, nhm phin dch thc rng nhng hn t m thn hc Hoa ng ang dng i Loan khng th coi l "tiu chun", nhng ch l tham kho, hy vng c th lm giu thm kho tng ng vng thn hc Vit Nam phn no chng. V th, cun t in nh ny khng c tham vng tha mn nhu cu ca nhng ai mun i tm "mt" hn t duy nht v chnh xc nht dch mt quan nim thn hc Anh Vn. Chnh nhng ng vng m thn hc Trung Hoa lit k y cng ang c o thi tinh t ha. Nu cun t in nh ny c th gip cc sinh vin thn hc vt qua phn no nhng kh khn trong lc hc tp ban u v nht l trong lc tham kho thn hc Anh Ng, th t c nguyn vng cn bn ca nhm phin dch ri. Nh sch nu r, cun t in ny ch yu gii hn trong phm vi Thn Hc Tn L hay c lin quan ti thn hc h thng, nn nhng ng vng chuyn dng ca nhng mn thn hc khc nh Thnh Kinh, Gio Lut... khng th lit k c. Du vy vch nh gii hn r rng khng phi l vic d. Mt s nhng danh t thn hc nh Hermeuneutic, Inculturation, Liberation theology... mi thng dng trong nhng nm gn y, ngay i vi gii thn hc trung Hoa, lm sao tm ch dch cho chun, cng tr thnh mt vn khng d khc phc. T d hn t Hermeuneutic sau thi gian tranh ci dng ch gii thch hay ch gii..., by gi a s u ng dng mt ch ghp mi (gm ch "ngn" v ch "ton", c l "thuyn") ni nn hnh ng dng ngn l gii ngha ton phn. Theo thin ngh chng ti, Vit ng c th dng hai ch c sn l "thng ngn" v "din dch" ghp thnh ch "thng din". Thng din khng nhng t "thuyn ngha" ca Trung Vn, m cn lt c ca nguyn t Hy Lp Hermeuneutic: ni ln vic Herms lm l dng ngn t thch hp truyn thng s ip ca thn linh cho con ngi, tc l va lm thng ngn va din dch cho thnh gi thu trit hm su xa. V vy, khi dch ch Hermeuneutic, sau ch "gii thch hc", "khoa ch gii", chng ti cn thm ch mi "khoa thng din". Ngoi ra, ng vng dng trong Trung Vn c tnh cch i kt hn, l do d hiu, v i Loan cc tn gio ua nhau pht trin, vn i thoi tn gio c coi l mt trng trch ca Gio Hi a phng. Hn na, ngay trong Kit Gio, Thin Cha Gio cng ch chim mt dn s nh. V vy, nh ch anima c nhiu tn gio y dng nn dch l linh hn, hn phch, tinh linh, tinh thn, vong linh, hn linh. Hoc ch God l ch gy bao nhiu tranh lun trong qu kh, dch bao gm nhng quan nim m vn ha Trung hoa dng ch ng Ti Cao: "Thn", "Thin Cha", "Thng ", "Thin", "Thin ". Hay ch Anglican ngoi ngha l tn Anh Gio, cn c dch l tn Thnh Cng Hi ch tn gio phi ny ngoi nc Anh. Hiu nh th, cun t in nh ny khng khi b mch sng nguyn vn hn ch phn no, nhng cng chnh v th gip chng ta hiu thm tnh trng c th ca mt gio hi truyn gio ang n lc thc hin tinh thn "i kt" m Cng ng Vatican v ang thi thc. Cui cng, cun t in ny c coi nh cun "th bn" cho sinh vin thn hc, nn ch thch ghi li nhng d kin lch s cn bn, gip cc sinh vin c nhng nim khi qut, nht l trong trng hp kh kim ra nhng sch nghin cu cn bn nh Vit Nam. Chng ti xin ghi n ban bin tp phn khoa thn hc Ph Nhn to iu kin d di chng ti phin dch cun T in Tn L Thn Hc Anh-Hoa cng nh nh xut bn Quang Khi ng chng ti xut bn. Thay mt Nhm Phin Dch L.M. Giuse V Kim Chnh, SJ.
A a posteriori (L.) 1. Hu nghim, hu thin [lun l cn kinh nghim hoc tri gic quyt nh s hu hiu ca tri thc]. 2. Phn hu khi 3. Qui np a priori (A.) 1. Tin nghim, tin thin, ch yu v c trc [lun l thnh lp nhn thc m khng chu nh hng ca kinh nghim hay tri gic]. 2. Phn tin khi 3. Din dch abandonment S b, s t b, s b ri, s vt b, s rung b abba Cha, thn ph [tr nh Do Thi thi cha Gisu dng danh t ny xng h vi ba mnh. Cha Gisu cng dng cch ny din t mi tng quan mt thit vi Cha Cha]. Abecedarians Phi m ch [tn theo phi N. Stroch (ngi c) th k th 16, h cho rng tr thc ngn cn n cu chuc, v th c mu t cng khng cn hc]. abjuration 1. S th b, s tuyn b chi b 2. S th b o, s bi c, s nguyn b ablution 1. S ra sch cc th phng, l tm gi, l ra ti 2. Nc thnh [ ra ti] abnegation 1. S qun mnh, hy sinh, khc k 2. S t b, s khc t, s t chi, s ph nhn
abortion 1. S ph thai, no thai, [ngay nay khi c hp php ha, ngi ta dng danh t hoa m l: "u tin bo kin" (quyn u tin bo v s khang kin ca ging ni)]. absolute 1. Tuyt i, hon ton thun ty 2. V hn nh, v iu kin 3. Xc nh, quyt nh tnh, xc thc 4. [the Absolute] ng tuyt i. absolution S tha ti, s x ti, s gii ti, s min th. ~ formula: Cng thc gii ti ~ of sins: X ti, min ti, tha ti. public ~ of sins: Vic x ti cng khai [phng thc gio hi thi xa gii ti l ngi thng hi ngi trn ch c bit v mc o sm hi; c Gim Mc trong nghi thc cng khai chng nhn ngi nhn php gii ti c lng thng hi thc s, ri cu nguyn v t tay trn h ra du n nhn ngi ci t qui chnh]. Absolutism 1. Thuyt tuyt i [hc thuyt ny bn v ng hin hu tuyt i trong thn hc cng gi l thuyt tin nh (predestinarianism). 2. Ch ngha chuyn ch, ch chuyn ch. absorption 1. chm ch, chuyn tm, mit mi, mi m 2. S li cun, s thu ht ch . abstinence S king gi, king tht, king ru, tit dc, s chay tnh, tit . abstract Tru tng abstraction S tru tng, quan nim tru tng. abstractness Tru tng tnh absurd 1. V l, phi l, bi l 2. Ngu xun, ng ngn, l bch. absurdity 1. S v l, phi l, bi l 2. iu ngu xun, ng ngn, l bch. abyss 1. Vc su, vc thm, bin thm 2. a ngc , m ph. Abyssinian Church Gio hi Abyssian [nguyn y th k th t. Tn trong Cu c l Cush; thi nay l Ethiopia]. acceptance 1. S tip nhn, chp nhn, chp thun 2. S tha nhn, cng nhn, thu np, s thu np 3. s tn thng, nghnh tip. accidens (L.) Xem accident. accident 1. Ph cht, thuc cht, ph th, thuc th [tuy l phn thuc th ca thc th, nhng li minh xc v hn nh s hin hu ca mun vt] 2. Thuc tnh, tnh cht ph i 3. Ngu pht, ngu nhin, v toan tnh, ngoi . absolute ~ 1. Ph cht tuyt i [ph cht hn nh thc th bn thn, nh lng v cht]. 2. Tuyt i ca ph cht [ph th i vi thc th t lp hin nhin, c s phn khai v khc bit.] entitative ~ Tn hu ca ph cht [khi ph cht minh xc v hn nh thc th tn hu c nh, cng minh chng s hn nh ca n, nh tc dng t duy ni cc linh vt]. logical ~ Lun l ph thuc [ph cht l kh tnh hin hu hay v hu ni thc th, nh tc en ca mt ngi]. modal ~ Hnh thi ph cht [ph cht nu so vi thc th t lp, khng phi l chnh thc, nhng mt ng khc n khng th tch ri khi thc th t lp tn hu mt mnh c]. relative ~ Tng quan ca ph cht [ph cht hn nh thc th bng cch kin to quan h gia thc th v tha vt, nh khng gian, thi gian]. ~ theory Thuyt ngu nhin [theo thuyt ny, th gii hin hu tn ti t mun i v ngu nhin pht trin mt cch hon ton my mc]. accidental [Nh trn] ~ holiness 1. Thnh c ph thuc 2. S thnh thin ph thuc [nhn tnh ca c Kit v c n sng thnh ha v lm vin mn th to tnh, nn l hin thn ca thnh c]. ~ union [hay unification] 1. Thuc tnh kt hp, kt hp mt cch ph thuc [tuy khng phi nh ch th t mnh vn c, nhng mn mt sc kt hp sn c ni mt ngi v st nhp li, nh linh hn mn n sng ca Thin Cha kt hp vi Thin Cha.] 2. Kt hp ngu nhin, phi thit yu.] accidentalism 1. Thuyt ngu nhin, ngu pht [lun thuyt ny ch trng s kin pht sinh v nguyn nhn.] 2. Ngu nhin, kt qa ngu nhin. accomodation 1. thch ng, thun ng, iu tit 2. Hp gii, iu gii, iu nh. accursed, accurst ng nguyn ra, ng ght, kh , v phc, phn hm hiu, ng gh tm. accusation 1. S kt ti, buc ti 2. Bn co trng, s khin trch. false ~ Ng co, co gian. acolyte Ph t ["thy t"] trong Gio Hi Cng Gio, chc v l t nn trn bn th v chun b bnh ru...ni chung l gip ch t trong mi vic trong l nghi]. acolythatus (L.) Xem acolyte acosmism Thuyt v v tr [thuyt ny l mt phi cc oan ca thuyt phim thn (pantheism), ch trng trong v tr thc ra khng c vn vt hin hu, vn vt tuyt nhin ch c ngoi mo m thi]. act 1. [Tim nng] thc hin, thc hnh, hnh ng 2. Php lnh, php n. Act of Supremacy Xem Supremacy Act. Act of Toleration Xem Toleration Act. Act of Uniformity iu l thng nht, php lnh thng nht [th k 16 Anh Quc thng qua v ban hnh php lnh v vic thng nht tiu chun phng v ca Gio Hi]. Acta Apostolicae Sedis (L.) Tng ta cng bo. action 1. Hnh ng, hnh vi, tc vi, ng tc, tc dng, c ng 2. Thnh l Misa [danh t c]. actiones sunt suppositorum (L.) Hnh vi thuc v v cch, hnh vi nhn cch. activism 1. ch thuyt hin thc thuyt, thc hin lun [ch trng ch nhn vo thc ti hnh thnh, m khng nhn vo kh nng tnh] 2. Ch thuyt hot ng, [lun l trit hc: ch trng tt c mi thc th u sng ng, v l tinh thn, hoc l chp nhn tnh hot ng l bn cht tn ti]. activity Hot ng, hot ng lc, nng ng tnh. actualism 1. Hin thc lun, thc hin lun [ch nhn vo thc ti hon thnh, m khng nhn vo kh nng tnh ca ch trng]. 2. Hot ng lun [cho rng tt c thc th u l sng c, k c tinh thn, hoc nhng bn cht tn ti u l hot ng ca trit hc l lun]. actuality 1. Hin thc tnh, thc hin tnh, thc t tnh, chn thc tnh, thc ti tnh 2. Hin thc, hin tn, thc ti, chn thc 3. Gii thc ti. actualization Hin thc ho, thc ti. actus purus (L.) [pure act] Hnh ng thun ty, [thn hc] ng lc thun nhin. ad hominem argument (L.) Xem Argument ad hominem. ad infinitum (L.) V hn, n mun i. Adam A dong [nguyn ng va c ngha con ngi va c ngha l t bi, chng minh con ngi bi t to nn. V th "A-dong" trong Thnh Kinh khng nhng ch c ngha tn ngi th nht c Thin Cha sng to, m cn l i din cho tt c con ngi nhn loi]. adaptation Thch ng, thun ng, tu chnh, ci to, nhp gia ty tc. adduction theory Thuyt dn nhp [hc phi Scott ch trng trong thnh l khi truyn php l tht v mu ca Cha Kit nhp vo trong hnh bnh v ru ch khng phi bin th, bnh v ru tr thnh mnh v mu ca Cha Kit]. adherent 1. Ngi qui y, ngi ph ha, ngi ng h, tn , mn 2. Ph thuc, ty thuc, ty lng. Adherence Qui y, tin phng [tin tng v phng th], ng , gia nhp, trung thc, c chp [khng thay i]. adiaphorism Ch ngha v thin v c, ch ngha qung gio [Gio phi Tin Lnh xem mt vi nghi thc phng v nh B Tch Thm Sc, B Tch Xc Du, tn knh cc Thnh, hoc l mt vi hnh vi nh xem chiu phim, khiu v trong Thnh Kinh khng xng hay cm k, hoc l khng quan h n tn gio hay o c. Nh th h cho l d trong hnh ng hay trong t tng, nhng iu khng nn nghim cm cng khng nn c v]. Adonai (H.) Cha, Thin Cha, Cha ti, [nguyn lai l cch th thng tn xng mt v cao trng. Cu c dng danh t ny tn xng Thin Cha, v h rt knh trng, khng dm gi tn Yav]. adoptianism Xem Adoptionism adoption 1. Tha t, k tha, nhn nui 2. p dng [tuyn dng], tuyn ly, tuyn np. adoptionism Ch thuyt tha k, ch thuyt tha t, [hc thuyt ch trng trong c Kit c hai chc v lm con: xt v nhn tnh, Ngi l con ngha t ca Thin Cha; lc chu php ra sng "Gio-an", v nhn c thnh n nn mi thnh Thnh T]. adorability 1. ng knh th, ng triu bi, ng c sng bi, ng c knh m, ng knh trng, kh i 2. Chc tng. adoration S th ly, triu bi, knh tn, sng bi phng v, sng knh, knh trng, i m, chc tng. Advent 1. Ma vng 2. Ging lm, li n, xut hin, ti lm, phc lm. Adventism Phi phc lm, hc thuyt v Gisu ti lm, Gisu ti sinh. [Th k 19 William Miller (1728-1849) nhiu ln dng Cu c tnh ra ngy gi Cha Gisu ti lm v cng b lun thuyt Cha Gisu s nhp th mt ln na, tiu dit t thn v lm vua ti mun i]. Adventist Church Gio phi phc lm, th mt phc m gio, Kit phc lm gio. advocate Xem paraclete advocatus dei (L.) ng bin h ca Thin Cha ni ta n phong thnh cho mt v thnh, v ng ra bin h cho v thnh gi l ng bin h ca Thin Cha. advocatus diaboli (L.) Ngi bin h v pha ma qi, ni ta n phong thnh cho mt v thnh, v ng ra phn i vic phong thnh gi l ngi bin h v pha ma qi [c thm promotor fidei]. aeon Th, thi i, th gii vnh cu, ngn vn nm, bt tn, v cng. aetiology 1. Thuyt suy nguyn, thuyt truy nguyn, t nguyn php, cn nguyn lun, nguyn nhn lun [hc thuyt hay chng php tm hiu, trnh by nguyn nhn pht ngun ca mi mt hin tng]. 2. Truy nguyn nhn [tm hiu nguyn nhn]. aeviternitas Hu thy v chung tnh [c bt ngun nhng khng kt thc]. aevum (L.) Ni c bt u m khng c cng tn, cnh hung ca to vt vt khng gian v thi gian. affection 1. i tnh, tnh i, tnh ngha, chung tnh, yu thch, yu 2. Cm tnh, tnh tnh, tm tnh. affinity 1. Quan h thn mt, quan h mt thit, tnh thn cn 2. Ging nh, gn nh 3. thn thch, s thn thit ca hn nhn, quan h dng tc 4. C duyn phn, c duyn n, s thu ht. affirmation Khng nh, xc nh, xc ngn, ph chun way of affirmation Xem positive way. affirmative theology thn hc khng nh [thn hc tm ti nhng khi nim thch ng khng nh trnh by v Thin cha v mc khi.] affusion 1. L nghi dm trong nc, php ra vi nghi thc dm trong nc, hay xi nc [mt phng thc ca nghi l ban php ra: nc trn trn] 2. nc trn ngp, ti nc cho ngp. agamy Gi c thn, ch d v hn nhn. agape (Gr.) 1. Tic tnh yu, ba tic i tnh, tic thn mt [mt loi hi hp li dng cm chung vi nhau trong gio hi s khai.] 2. i, yu, linh i, tnh yu ca Thin cha vi con ngi, tnh thn thit gia nhng ngi anh em Kit Hu. agency 1. Lc, lc lng, ng lc 2. Tc dng, ng tc, hnh vi 3. i l, mi gii. agenda 1. Th t 2. Tin trnh l nghi [cch dng ca Tin Lnh]. agent 1. Tc nhn, ng nhn, nng nhn [ch ci g khin hnh ng]. Ngi hnh ng [ngi hay vt lm mt ng tc, hoc l em n mt kt qa]. 2. Ngi i l. agere sequitur esse (action follows being): Hnh ng ty theo phm vi tn hu, ngi no vic y. aggiornamento (It.) Cp nht ha, theo kp thi i, cp nht tn gio, canh tn tinh thn [trong Cng ng Vat. II, c Gio Hong Gioan XXIII 1958- 1963 xng cho Gio Hi mt khu hiu, biu th Gio Hi nn ty thi ng bin, thch ng vi thi i]. agility Thn tc, mn tip, tinh nhanh [mt trong nhng c tnh ca ngi c phc sinh]. Agnoetae (L.) Phi v tri [(a) Th k th 4 c mt phi cho rng c Kit thng bit mi s nhng ch gii hn trong th gii ny. (b) Th k th 6, Themistius lp ra mn phi nht tnh lun (monophysism) ph nhn c Kit khng c g m khng bit.] Agnoetes (Gr.) Xem Agnoetae. Agnoetism Ch thuyt bt kh tri, bt kh tri lun. agnostic 1. Thuc bt kh tri lun 2. Ngi theo thuyt bt kh tri. agnosticism Bt kh tri lun [hc thuyt cho rng ch hin tng vt cht mi c th thnh tri thc thc s, v th siu nhin u khng th Chn Tri]. agony Thm kh, thng kh, phin mun, s qun qui, s hp hi, vt ln vi s cht. agrapha Tin mng cha thnh vn [li ni ca Cha Gisu mi truyn khu nhng cha c vit li thnh sch]. Albigenses [Mt d phi thi Trung C ly khai Gio Hi v h ch trng v tr nh nguyn lun, Kit huyn tng lun (Docetism)]. Alexandria, School of Trng phi Alexandria [ Gio Hi c mt hc phi trng yu t Alexandria, bc Phi lm trung tm; c bit nhn mnh thn tnh c Kit, ch thch Thnh Kinh hng theo chiu thn b, ng ngn]. alienation Tha ho, d ho, vong thn, la xa, s ly. allegoric exegesis Ng ngn, gii thch kinh php [ch gii Thnh Kinh bng cch ct ngha r tng ngoi ngn ca tc ga]. allegorical interpretation Gii thch, ch gii ng ngn. allegorism Ch thuyt ng ngn. ~ of creation Ch thuyt ng ngn v to dng th gii [Thnh Augustine 354-430 A.D ct ngha sch Sng th K, Thin Cha to dng v tr trong 6 ngy]. alleluia (H.) Hy ca ngi Gia-V! alliance Giao c, lin minh, ng minh. Alombrados Xem alumbrados alpha (Gr.) Nguyn thy, nguyn khi [ch u tin "A" trong ting Hy Lp]. Alumbrados (Sp.) Phi quang chiu, phi cu soi sng, phi tin cm. [Th k XVI, Ty Ban Nha c mt nhm hp. H d dm, tm ngun hng cm v tu c nh s soi sng v hp nht vi Thn Linh.] altar T i, t n, bn th, bn thnh, bn tic thnh. alter Christus (L.) Kit khc, Kit th hai. ambiguity Ti ngha, m h, bt phn minh, khng minh xc, ngha nc i. ambivalence Chnh t ln ln, va tt va xu, va yu va hn, s mu thun trong t tng. AMDG (L.) (ad majorem Dei gloriam): Cho danh Cha c c sng hn. amen (L.) Thc th, qa thc, xin c nh th, c tn thnh. amiability Bn hu, thn hu, ng yu, ng thn, s ha hp, thn thit, ha kh, n hu. amor (L.) Yu ~ amicitiae (L.) Tnh yu bn b, tnh bng hu. ~ benevolentiae (L.) Tnh yu nhn i, tnh yu n hu. ~ bonitatis suae absolutae (L.) [Thin Cha] i vi chnh mnh c tnh yu tuyt ho. ~ complacentiae (L.) Tnh yu v v li. ~ concupiscentiae (L.) Tnh yu ch k, tnh yu t tm ~ initialis (L.) Tnh yu ban u, tnh yu nguyn thy ~ intellectualis (L.) Tnh yu l tr Anabaptism 1. Ch ngha ti thanh ty [khong nm 1552 Thy S c nhm Tin Lnh ch trng php ra cho tr nh cha khn v cha hiu c tin nn khng thnh, ch khi trng thnh dng nghi l ra ti li] 2. anabaptism: nghi l ra ti li. Anabaptists Phi ra ti li, ngi thuc phi ra ti li. analempsis (Gr.) Ng v tri, c a ln tri. analogia (L.) Xem analogy [ging nhau, tng t, loi suy, loi t.] ~ entis (L.) Tn hu loi suy, bn th loi suy, thc th loi suy. [V s tn hu ca th to l do ng sng to, nn suy ra n cng ging Ngi.] ~ imaginis (L.) Hnh tng tng ng [Thng l cn nguyn ca tt c to vt, v vy hnh nh ca to vt vi Thng th tng ng.] ~ proportionis (L.) T l tng ng, b phn tng ng, [hai ngi c t l cn xng th no th loi suy hai ngi khc cng t l cn xng nh th, nh Thin Cha tha ti cho anh th no th anh cng phi th li cho ngi khc nh vy]. analogy 1. Loi t, tng ng [cn c vo im tng ng ca vt tn hu no vi mt vt khc gii thch. l phng thc tng lin gia vt: bao gm phng thc khng nh (tch cc), phng thc ph nh (tiu cc), phng thc siu vit.] 2. Tng t, so snh ngha. ~ of faith Tn ngng loi suy [gia tri thc l tnh v tri thc tn ngng c quan h loi suy (loi t)]. analysis Phn tch, gii thch, phn gii. ~ of faith Phn tch tn ngng [(a) Phn tch mi phng din c lin quan ti tn ngng (b) Chuyn bit ch s phn tch v vic chp nhn mc khi Thin Cha: va hon ton do n sng li va hon ton do con ngi vi ch t do.] anamnesis (Gr.) Xem memory anaphora (Gr.) Kinh nguyn Thnh Th trong thnh l.
anathema (Gr.) B t chi, qu trch, chc d, trc xut [b dt php thng cng]. anchorite n s, ngi n tu, ngi sng xa nhn th. ancilla theologiae (L.) N t ca thn hc, s n ca thn hc [cc nh thn hc dng quan nim trit hc ct ngha mu nhim c tin nn dng ch n t thn hc ch trit hc]. angel 1. Thin Thn [ch thn lnh], Thin s [gi tt ca ch Thin Thn c giao ph s mnh v ch S c ngha l c phi i. Ngn ng khng nghin cu t m nn dng chung ting Thin Thn] 2. Loi thn [bao gm thn lnh thn d] 3. Thin thn c giao y mi s mnh, thin s c sai i [hng th 9 trong s 9 phm thin thn]. bad ~ Thn d, thin s sa ng. good ~ Thn lnh, thin s tt guardian ~ Thin thn h th, thn h th [theo truyn thng c tin ca Gio Hi, tt c mi ngi ngay c nhng ngi khng c nim tin, khi sinh ra tc khc c ban cho mt thin s bo h, du dt h qui hng v Thin Cha]. nine choirs of ~ Chn (9) phm thin thn [tt c cc thin thn c chn phm]. angelology Thin thn lun, thin s hc. Anglican 1. Thuc Gio Hi Anh Quc, tn Anh Gio 2. Thuc Thnh Cng Hi, tn Thnh Cng Hi [cch xng h ca M Quc]. Anglican Catholicism Thin Cha Gio thuc Anh Gio, ch thuyt Roma thuc Anh Gio [nhm Anh Gio vn gi cc tc phong truyn thng ca Thin Cha Gio]. Anglican Church Gio Hi Anh Quc, Thnh Cng Hi Anh Gio [th k 16 vua Henry th 8, v khng c chun ly hn nn ly khai Gio Hi Roma, tuyn b chnh mnh l th lnh ti cao ca Gio Hi, Anh Quc tr thnh mt trong cc gio phi]. Anglican Communion Lin hip Gio Hi Anh, lin minh Anh Gio [gm Gio Hi Anh Quc v tt c cc gio hi trn bn cht c cng mt nim tin, phm trt (order) v nghi l do cng thng cng vi nhau]. Anglican orders 1. Nghi l ban thnh ca Anh Gio [cc nghi l ban phm chc thnh ca Anh Gio]. 2. Phm trt ca Thnh Cng Hi [cc bc thnh chc caThnh Cng Hi]. Anglicanism 1. Ch thuyt gio hi thng phi [high church] ca Quc Gio Anh 2. Ch ngha Anh Gio [c thi bo th c tin phm trt ca Gio Hi Anh 3. Gio thuyt ca Anh Gio. Anglo-Catholic Church 1. Anh Gio i ng, Anh Gio theo phi Lutherans, phi Zwinglians, phi Calvinists v nhng on th tn gio c bit c hnh thc th ch, gio l ca Thin Cha Gio 2. Gio Hi thng phi ca Quc Gio Anh. Anglo-Catholicism 1. Ch thuyt Anh Gio i ng 2. ch thuyt gio hi thng phi ca Quc Gio Anh [Gio Hi Anh Quc nhn mnh i ng tnh, cng nhn chc Gim Mc l trc tip tha k hot ng ca cc Tng ]. Angst (G.) Lo lng, lo u [xem anxiety] Anhomoeans Xem anhomoians Anhomoians Phi phi tng ng, phi tng d, phi bt tng ng [Arianism, trng phi qa khch, phn bit trc sau v s tn hu ca Cha Cha v Cha Con, nhn mnh rng Cha Cha v Cha Con cn bn khng ging nhau]. anima (L.) Linh hn, hn phch, tinh linh, tinh thn, vong linh, hn linh. anima naturaliter christiana (L.) (the soul is naturally Christian) Linh hn t bn cht l Kit Hu [(ngn t ca Tertullian nm 160?-220?) c ni: linh hn con ngi xt v bn tnh c lin quan vi c Kit, hoc chu nh hng ca Ngi]. animalism 1. Ch thuyt ng vt, ch ngha th tnh, hc thuyt ng vt nhn loi, [hc thuyt ch trng con ngi hon ton do ng vt tin ha m thnh]. 2. th tnh, th dc. animation Sinh kh, sinh lc, sinh ng. animatism Ch thuyt mi sinh vt u c tri gic [cho rng vt v sinh v cc hin tng t nhin u c thc v c tnh nhng chi t chng c linh hn c bit]. animator 1. Ngi ban cho sinh kh, sinh lc, kch ng vin, hot no vin 2. Hot lc, lc kch ng. animism 1. Thuyt tinh thn pht ng [hc thuyt cho rng tt c mi sinh mnh l do mt loi lc lng tinh thn nhp vo mun vt m sinh ra] 2. Thuyt vn vt hu linh, vn hu giai linh, thuyt linh hn c lp, thuyt sinh lc [tin rng mi vt u c i sng t nhin hoc sinh lc, hay u c linh hn c lp: tuy bn trong nhng khng thuc v thn xc]. 3. Thuyt tinh linh, thuyt hu linh, thuyt bi vt [l ch thuyt hoc nim tin cho rng cy, ...nhng loi vt ny s d c c hot ng no hay c cht no u do tinh linh n tr bn trong m ra.] animus (L.) Tinh thn, dng kh. annihilation Hy dit, tiu dit, h v ha, linh hn thn xc u hy dit, tn dit. annihilationism thuyt linh hn tch dit, ch thuyt cht ri th tiu tan [(a) cho rng k d sau khi cht, linh hn b hy dit (b) Ch trng ngi phi cht, cht ri th khng c phc sinh hin hu na]. annunciation 1. Truyn tin, tuyn co, loan bo, bo co, tuyn bo, thng bo, thng co 2. Thnh Mu c truyn tin, Thin s truyn tin. ~ of the B.V.M (Blessed Virgin Mary) thnh Mu c truyn tin [Thin s Gabriel truyn tin cho c Maria: "bi Thnh Linh, M cu mang Thnh T"]. anoint Xc du the Anointed 1. Ngi c xc du 2. Vua Do Thi thi c [thi xa Do Thi k c tn lm vua cn chu xc du]. [Xem Messiah] anointing of the sick Xc du bnh nhn Anomoeans Xem Anhomoians Anomoians Xem Anomoeans antagonism Tng phn, i lp, bi phn, i ch, bt tng dung. antagonistic Thuc tng phn, thuc i lp. Antelapsarianism Xem Supralapsarianism anthropocentric Nhn trung thuyt [ly con ngi lm trung tm v tr]. anthropocentrism 1. Nhn trung lun [thi hay cch nhn ly con ngi lm thc o vn vt, do m chi t tnh yu Thng , t mnh ng khung trong ci t ch ga to]. 2. T tng ly con ngi lm trung tm. anthropogenesis (Gr.) Xem anthropogeny anthropogeny Thuyt nhn loi khi nguyn, thuyt ngun gc nhn loi, thuyt nhn chng pht sinh, nhn loi din ha lun, s din ho ca con ngi. anthropology Nhn loi hc, nhn hc, nhn quan, nhn chng hc. anthropomorphism Thuyt hnh ngi, thuyt nhn cch, nhn cch php, nhn cch ch ngha, thn nhn ng hnh lun, thn nhn ng tnh lun. ~ of creation Sng th nhn cch thuyt [mt li gii thch Sng Th K chng th nht: Thut li vic Thin Cha sng to v tr vn vt trong 6 ngy nh cch thc ging con ngi]. anthropomorphize Nhn cch ha, nhn tnh ha, bn nhn tnh, bn nhn hnh. anthropomorphous Ging hnh ngi, hu nhn hnh. anthropopathism Xem anthropopathy anthropopathy Tnh cm nhn cch, thn nhn ng cm thuyt, thn nhn cm tnh tng ng thuyt, thn nhn ng cm ng dc thuyt. anthroposophy Nhn tri hc, nhn tri lun [Rudolf Steiner 1861- 1925, da trn Tn n thng thn thuyt (theosophy) l tn gio khng t trn thn m t trn con ngi lm trung tm. Hng dn con ngi tp luyn mt loi thn nhn cch, nh mc tng (suy nim) t trc gic (intuition). T t ng trung ng c th nghim thy chn ng cao ng]. Antichrist Kit ga, k phn Kit, th ch ca c Kit. anticipation Tin , d on, d kin, d liu, d tng [tin nh vic cha n lc pht sinh hay vic lm trc thi gian chnh thc qui nh]. anticlericalism Ch ngha phn phm trt thnh, ch ngha phn gio quyn, phn gao quyn lun, phong tro phn bc thnh chc, phong tro phn gio s can d chnh tr. [Th k th 19, nh hng chnh tr ti nhiu ni u Chu, phong tro vn ng t do tn gio. H phn i bt c gio iu, hnh thc tn phi no ca Kit gio v h ln ting cho rng phm trt thnh tr l bo ly c on m gio hi mun dng chng quyn chnh tr]. Antidicomarianites Phn Thnh Mu phi [vo th k th 4 c mt b d oan vng Rp ph nhn c Maria trn i ng trinh]. anti-Docetism Phn huyn tng lun [l lun phn i phi huyn tng lun (docetism)]. anti-intellectualism Ch ngha phn tri lc, ch ngha phn l tnh, phn ch tr lun [mt ch trng hay thi trit hc: t l tr hoc l tnh vo a v ph thuc hay ph nhn nng lc ca l tr c th lnh hi bn tnh chn thc ca s vt]. antilytron (L. Gr.) Gi cu chuc anti-modernist movement Phong tro phn tn thn hc [l phong tro Thin Cha Gio th k th 18 n u th k th 20]. antimoralism Ch ngha phn o c. antinomianism Ch ngha phn php lut, ch ngha phi lut [hc thuyt hay thi ph nhn ga tr chnh ngha mi php lut, coi n cu ri ch cn nim tin, khng cn tun theo lut o c] antinomy Lut t mu thun, mu thun gia hai lut php, chnh phn lun [trong mnh no dc chng minh nhng sau li pht hin c ngoi din hoc chn thc mu thun]. Antioch, School of Hc phi Antiokia [ gio hi s khai c mt phi thn hc ly Antiokia, Syria lm trung tm nhn mnh nhn tnh c Kit hon m v ch trng nghin cu hc thut tnh ca Thnh Kinh]. antipope Gio Hong i lp [m ch v Gio Tng c tuyn chn do th tc bt hp php]. anti-reformation Xem Counter-Reformation [Phong tro phn ci cch tn gio]. anti-religious Thuc phn tn gio. anti-Semite K phn ch ngha Do Thi, phn t phn Do Thi [nguyn ngha ch mi sc dn Semite: gm ngi Hy B, Rp, Aram... nay ch c ngha l chng Do Thi]. anti-Semitism Phn Semite ch ngha, ch ngha phn Do Thi, phong tro bi Do Thi. antithesis 1. Phn lun [t tng tng phn; ga thuyt tng phn] 2. Phn [trong Chnh-Phn- Hp ca bin chng php Hegel 1770- 1831] 3. Ph nh, tng phn, i chi. anti-Trinitarianism Phn tam v nht th lun, hc thuyt phn i tn l mt Cha Ba ngi. antitype 1. i hnh, i mu [ngi hay vt c tng trng nh l mt in hnh hay mt k hiu]. 2. Loi hnh tng phn. anxiety 1. u t, u l, bt an, bn khon 2. Khip hi, s hi. Aphthartodocetae Phi aphthartodocetism Aphthartodocetism Bt h huyn tng lun [th k th 6, Julian ?- 518? xng xut thn th c Kit ngay t hoi thai khng th h hi, nhng khng lm phng hi n vic Ngi dng ch t do chp nhn kh nn v t nn]. apocalypse 1. Mc th, khi th, khi huyn, thin khi, hin th [Thin Cha dng d ngn v chm ngn (li khn ngoan) mc khi cho con ngi iu huyn nhim Ngi qua chim nim, th kin, mng kin ca con ngi] 2. Sch khi huyn [sch cui cng ca Thnh Kinh]. apocalyptic Thuc khi huyn. apocatastasis (Gr.) 1. Vn hu phc hng, vn vt phc nguyn, thuyt cu ri mun dn [nhn rng con ngi cui cng u c cu ri, hi phc s thnh thin v hnh phc nguyn thy]. 2. Thuyt thanh tr [Origenes 185-254 ch trng nhng Thin S b vnh pht v con ngi chung cc cng hi tm cui cng u c cu ri tin vo vinh quang Thin Cha]. apocrypha (Gr.) 1. Ngy kinh [khng c lit k trong quy in Thnh Kinh (biblical-canon) v khng do Thin Cha linh ng trc tc]. 2. Th kinh, ph kinh [danh t tin lnh dng gi cc sch m Thin Cha Gio xp vo hng th kinh (deuterocanonical books) 3. n tng. apokatastasis (Gr.) Xem apocatastasis Apollinarianism Ch ngha Apollinarius [th k th 4, Apollinarius 310?- 390? xng d thuyt ch trng c Kit c thn th, gic hn (sensitive soul) ca con ngi nhng khng c tr hn (rational soul, human soul, human spirit) ca con ngi; v tr hn b Ngi Li nhp th ly mt. ng nhn mnh thn tnh c Kit m trnh bn v pht trin nhn tnh Ngi]. Apollinarians Phi Apollinarianism apologetics 1. Tn chng hc, h gio hc, bin h hc [hc vn bin h chng minh mc khi c Kit chn xc ng tin] 2. H gio, bin h chn gio. apologist H gio gia, bin h gia, chuyn gia h gio hc. apology H gio, bin h tn gio 2. Bin h, bin gii, bin bch, bin minh 3. T ti, xin li, co li. apolytrosis (Gr.) c cu chuc, tin chuc. apophatic theology 1. Thn hc ph nh [xem negative theology: l thn hc ch trng khng th dng phng php miu thut li minh t Thng ]. 2. Thn hc ni ngoi bt nht [thn hc ch trng ni dung v din t khng th ng nht c]. apophthegm (Gr.) Chm ngn, cch ngn. Apophthegmata Patrum (L.) n tu chm ngn tp [tp sch chm ngn ca cc v n tu sa mc th k th 4]. aporia (Gr.) Vn nn v phng gii quyt, nan vn bt kh gii, thc th v sch [mt vn , cu hi khng th gii p]. apostasy S bi gio, bi o, phn gio, bi phn Thng , t b tn ngng. apostate K bi gio, phn . aposteriori Xem a posteriori: thuc hu nghim, thuc hu thin. Apostle 1. Tng , S 2. apostle: nh truyn gio. Apostles' Creed Kinh tin knh cc Tng truyn li [bn tot yu tn ngng ca mi hai Tng c Gisu; ngha rng ng vi ch Apostolic Creed]. apostleship Thn phn Tng , chc v Tng . apostolate 1. Chc v Tng , thn phn s 2. Chc v Gio Tng. apostolic 1. Thuc Tng , thuc thi i Tng , do Tng truyn li 2. Thuc Gio Hong La M. Apostolic canons Tng php in, Tng quy in [th k th 4 c mt tc phm v danh ghi li 85 iu gio quy]. Apostolic Church Gio hi ca cc Tng , Gio hi tng truyn [Gio Hi do cc Tng kin lp, c bit hiu l cc Gio Hi La M, Antiokia, Jerusalem]. Apostolic Constitution Hin chng Tng [sch hon thnh trc cui th k th 4 ghi li gio l v sinh hot ca Gio Hi]. Apostolic Creed Kinh tin knh cc Tng [ch Gio Hi Ty Phng dng gio l (yu l) t cc Tng truyn li]. apostolic delegate S thn Ta Thnh [ch s ga c Gio Hong phi n quc gia khng c bang giao vi Vatican]. Apostolic Fathers Gio ph sau thi cc Tng . apostolic nuncio i s ta thnh [ch s ga c Gio Hong phi n quc gia c bang giao vi Vatican]. Apostolic See 1. Tng ta, gio nh [Gim Mc gio khu Roma, danh xng ny theo truyn thng lin quan n hai v Tng Phr v Phaol (kin lp gio khu Roma)]. 2. apostolic see: Gio khu do s ch thn lp. apostolic succession S tha k cc Tng , gio quyn k v cc Tng .
apostolic vicar Xem vicar apostolic: i biu Tng Ta. apostolicitas Xem apostolicity Tng tnh, Tng v, Gio Hong tnh. ~ doctrinae Gio l Tng truyn, hun o c Tng tnh [yu l m Gio Hi ging dy l do cc Tng truyn li]. ~ originis Khai ngun Tng tnh [Gio Hi l t Tng khi u]. ~ successionis Tha k Tng v. apostolicity Tng tnh, s tnh, Tng truyn, Chnh thng tnh. ~ of the church Gio Hi theo truyn thng cc Thnh Tng , Gio hi c Tng tnh. apotheosis Thn ha, tn vi thn, phong thn, l bi, sng bi [theo tp tc ngoi gio, Hong hay mt ngi khi cht, thm ch c khi cn sng c tn knh nh mt v thn]. apparition Hin hin, hin tng thn b. appropriation Quy bit tnh, quy danh tnh [em ng thuc tnh hay ng hot ng tnh ca Ba Ngi Thin Cha quy v tng Ngi Tnh, sau , dng phng php t thut, lm ni bt c trng bt ng ca tng Ngi.] apriori Xem a priori: Thuc tin nghim, thuc tin thin. apriorism 1. Thuyt tin nghim, tin thin lun [hc thuyt ch trng tnh nng ca tm t t bm sinh c (th c) m khng cn kinh nghim]. 2. Din dch (qung ). archangel Tng lnh thin thn. archbishop Tng Gim Mc, Tng gio ch. archdeacon Tng ph t, tng chp s [ngi do Gim Mc t ph vic hnh chnh]. archetype in hnh, nguyn hnh, m hnh nguyn thy, in phm. archimandrite Tu vin trng [ Chnh Thng Gio nhm chc Tu Vin trng ca mt hay nhiu tu vin]. arch-presbyter Ch tch trng lo. archpriest Linh Mc ht trng, ch tch hi ng Linh Mc. areligious V tn gio argument by prescription Thi i lun chng [theo Tertullian 160?-220? dng nh mt phng php tiu chun t c Thn hc lun chng php: th d, ton th Gio hi thng qua mt thi gian dng cng mt mnh xem nh l chn l tn gio do Cha mc khi, mt cch khng nghi hoc; th chn l y khng th sai lm, nhng cn phi chng minh c l do cc Tng truyn nhn t mc khi ca c Kit]. argument from design Ha cng lun chng [hc thuyt t ga nh Thng nh mt v kin to trt t thiin nhin chng minh s hin hu ca thng .] argument of convenience Thch nghi lun chng [l phng php nghin cu chn l thn hc nh l chn l khng th thiu: v l chn l cn bn v lin hp cc chn l]. argumentum ad hominem (L.) i nhn lun chng [l chng t gic cm tnh c nhn con ngi m khng m xa ti khch quan tnh; cn gi l l chng thin kin]. Arianism Ch ngha Ario, b phi Ario, lc phi Ario [th k th 4 Arius 250?-336? xng d thuyt cho rng: Cha Con vi Cha Cha khng ng bn tnh, nn khng phi do Cha Cha sinh ra, m c Cha Cha, trc khi sng to th gian, t h v to thnh. V th c Kit khng l Thin Cha]. Arians Nhng ngi theo b phi Ario. Arminianism Phi Armino [th k th 17 Jacobus Arminius 1560- 1609, thuc phi thn hc ci cch nu ra hc thuyt phn i Calvin 1509- 1564 v tin nh lun. Arminius ch trng Thng an bi v ch t do ca con ngi khng tng hp; ngoi ra ng cn cho c Kit v ton nhn loi ch khng ch v nhng ngi c chn m hy sinh]. article of faith Tn iu articles of religon Tn iu tn gio [c bit ch 39 gio iu ca Anh Gio do N Hong Elisabeth sa i t 42 gio iu ca Anh Hong Edward VI vo th k th 18. Cng ch v 25 gio iu ca Methodist Church, mt nhnh ca Tin Lnh]. articulus stantis et cadentis ecclesiae (L.) Tn iu c quan h ti s tn vong ca Gio Hi. ascension S ln, ln cao 2. Ascension: Thng thin, thng thin, c Gisu Thng Thin. ascetic, ascetical Thuc v kh hnh, ngi kh hnh 1. Thuc kh tu, tit dc, kh hnh, dit vng 2. Ngi kh hnh, ngi tit dc. ascetical spirituality Tinh thn kh tu, tu c theo tinh thn kh tu, tinh thn hiu tho [bc u tu thn l t mnh ch ng khc k, tit dc, loi b v thng ha cc cn cm d]. ascetical theology Thn hc kh tu, thn hc kh hnh [Kit hu dng s hiu bit ca mnh suy xt s tn ti chn l v cc vn nn trong cuc sng]. asceticism Ch ngha kh hnh ch dc 1. Lut kh hnh, kh tu, i sng kh hnh [Kit hu d dng t ti c i, nn t b ci ti v k ng thi khc kh hun luyn mnh vt mc t nhin ca con ngi]. 2. Thi kh tu, ch ngha kh hnh, ch ngha tit dc. aseity Tnh t tc, tnh t hu [tnh t tc, t c ca Thin Cha]. aspersion L nghi ry nc thnh. Assembly of God Gio phi Triu Thn Hi [t u nm 1900 mt gio phi tin lnh bt u c bit khi xng phong tro cu nguyn Thnh Linh theo cch thc ny]. assensus internus supernaturalis (L.) Tha nhn ni ti c siu nhin tnh [nh n sng ca Thin Cha m t do tn ng]. assent of faith Tha nhn tn ngng, khng nh tn ngng. assumption S thng thin 1. S ln tri 2. S ga nh Assumption of the B.V.M (Blessed Virgin Mary) Thnh Mu thng thin, c M ln tri. Athanasian Creed Kinh Tin ca Athanasian (Athens) [bn kinh khi s u Chu vo khong 400 A.D c lin quan ti Thin Cha Ba Ngi v Nhp Th]. atheism Ch ngha v thn 1. Thuyt v thn [(a) T tng hay thi ph nhn mt v thn c ngi cch vt v tr (b) Trong gia tr t tng con ngi khng c quan nim v thn]. 2. Khng tin thn, khng bit lut tri]. humanistic ~ Thuyt nhn vn v thn. materialistic ~ Thuyt duy vt v thn, vt cht v thn lun [ch trng vn vt ch l vt cht v ph nhn tinh thn cng nh Thn Linh]. militant ~ Thuyt v thn cc oan [thi v thn ph bng cc tn ngng]. negative ~ Thuyt v thn v thn tiu cc [ch trng v thn v khng th bit, hoc ch c quan nim m h v thn]. political ~ Thuyt chnh tr v thn [thi dng th sc mnh chnh tr y ti thuyt v thn]. positive ~ Thuyt v thn tch cc [ch trng tr thnh v thn v hoc l theo minh chng khng bit v thn tn ti, hoc khng c phng cch no r rng tng thut thn linh, l ng vt qua kinh nghim con ngi, hoc l ch quan khng nh Thn Linh khng tn ti]. practical ~ Thuyt v thn thc t, thc tin [trn quan nim chp nhn thn tn ti nhng trong thc t sng nh ngui v thn]. scientific ~ Thuyt khoa hc v thn [l thuyt chp nhn tt c th gii u cn v gii thch theo nh lut ni ti trong v tr; con ngi thc s khng cn bt c ga thuyt no v thn]. theoretical ~ Thuyt l lun v thn [thi ly s phn on l lun ph nh thn tn ti]. atheist Ngi v thn, ngi khng tin Thng . atonement S chuc ti, s n ti, s bi thng. attitude Thi d, tm , tm thi, tm iu, iu b. attribute 1. Thuc tnh, c cht, biu trng, tnh cht, tng trng, biu hiu 2. Quy nhn [qui v nguyn nhn]. attrition n nn ti cch chng trn, khng trit thng hi, sm hi [s sm hi khng phi do thnh tm v do lng mn Cha, m s cc hnh]. attritionism Ch ngha khng thnh tm thng hi, phi thng hi khng hon thin, ch ngha khng trit thng hi [ t ti n tha ti trong b tch ha gii ch cn thng hi khng hon thin m khng cn v lng yu mn Cha]. Audians Phi Audian [vo th k th 4, Audius ch trng Thin Cha vi ngi ng hnh ng tnh v u do thn xc v linh hn hp thnh]. auditus fidei (L.) Nhn c nim tin qua nghe bit. Aufklarung (G.) Xem Englightenment: Phong tro nh sng. Augsburg Confession Tn iu Augsburg, tn iu c bn ca phi Luther [ti Augsburg, c, vo nm 1530 c cng b trc i hi quc m thnh]. Augustinianism Ch ngha Augustine, phi Augustine [(a) c bit m ch th k th 13 c hc phi bo th theo st trit hc v thn hc Augustine 354-430 A.D (b) Th k th 17, 18 c hc thuyt t tng ca cc n s dng Augustine ch trng l lun v tin nh tuyt i (predestination)]. aurea (L.) Vng min vng [golden crown], kim min [bn cht phc lc khi trc quan Thin Cha trong nc tri, theo sch Khi Huyn miu thut l "u i kim min" (Ap. 4,4)]. aureola (L.) Vin vng, vng ho quang trn u cc v thnh [xem aureole]. aureole Vng quang, ho quang [hoan lc do s chin thng ch th ca n cu v do cng c m c; thng trong cc hnh v, trn u hoc ton thn ta nh vinh quang]. authenticity Chnh thng tnh, kh tn, chn thc tnh, xc thc tnh. authoritarianism Ch ngha quyn lc, ch ngha uy quyn [t tng thi ch ly vic hon ton vng phc quyn uy lm chnh, m khng ch trng c nhn t do phn on hay hnh ng]. authority 1. Quyn uy, uy tn 2. Quyn lc, quyn bnh, quyn nng, quyn hn, chc quyn 3. authorities: nh ng cc, chnh quyn. autocephalous Thuc t tr, t ch, c lp [c bit ch Gim Mc hoc gio khu thuc Chnh Thng Gio s khai]. autonomy S t tr, t ch, t lp. auxiliary bishop Gim Mc ph t [Gim Mc ph gip gio phn nhng khng c quyn tha k Gim Mc]. Ave Maria Kinh knh mng, Kinh c M. Chc tng c M Maria. Averroism Ch ngha averroses [trit hc thi trung c, Averroes 1126- 1198 dng duy vt lun gii thch t tng Aristotle 384- 322 B.C ph nhn Thng c ngi v, cng khng nhn gio l dy Thng chm sc th gii v tinh thn bt dit ca con ngi]. aversion from God Bi phn Thin Cha, phn i Thin Cha. awakening Phc hng, tnh gic, gic ng, thc tnh, hi li. awareness thc, tri gic, nhn bit, pht gic. axiology Ga tr lun [nghin cu bn cht ga tr o c, m hc tn gio, siu hnh hc v khoa hc tng t]. axiom 1. L chng t minh, cng l, nguyn tc 2. Cch ngn, lut vng. axis Trc, tm trc, trc tuyn. azyme Bnh min khng men [bnh khng men dng trong thnh l]. B Baianism Phi Baius, ch ngha Baius [hc phi do Michael Baius 1513- 1589 ch trng t lc, t cu cch thi qa. L tin thn ca phi Jansenism]. ban Lnh cm, lnh trc xut khi gio hi. Banezianism Ch ngha Banez [hc thuyt ny do thn hc gia Ty Ban Nha dng a Minh, Banez 1528-1604: trong cuc tranh lun tng quan gia n thnh sng ca Thin Cha v ch t do, ng nhn mnh n thnh sng ca Thin Cha]. banns (pl.) Li rao hn phi theo nghi thc Gio Hi Cng Gio [kt hn ti gio ng, trc tin phi rao ba ln]. baptise Xem baptize baptism L ra ti, l tm ra, php thnh ty. adult ~ L ra ti ngi trng thnh, php ra ti ngi ln. ~ by blood Php ra ti bng mu [du cha lnh php ra ti (bng nc) nhng v kin tr gi nim tin Kit gio hoc v mun gi nhn c m thit mng, hoc nhn nhc chu kh hnh m cht, th c th thay th nh mt loi php ra]. ~ by infusion Xem affusion. L ra ti bng cch nc. ~ in the Holy Spirit Php ra trong Cha Thnh Thn [Hi hip nguyn Cha Thnh Thn (Charismatic Renewal) cho rng l kinh nghim thc s cm nghim ha cng ca Thng ]. ~ of desire Ra ti nh lng c mun [do lng mn thi thc thng hi, mong mun lnh nhn php ra (c t l hay n kn) c th c coi l php ra v hnh thay th php ra bng nc.] children's ~ , baptism of children Php ra tr em, php ra cho nhi ng. conditional ~ Php ra c iu kin [i vi ngi sp cht trong tnh trng hn m khng bit ra ti hay cha; gia s h cha chu php ra ti dng nghi thc n gin ra ti cho h]. infant baptism Php ra ti cho hi nhi. lay baptism Tha tc vin ngoi l ban php ra ti [bt c ai, khng c chc thnh, lc cn thit u c th ban php ra ti nhng phi theo v cch thc ca Gio Hi]. Baptist 1. (the Baptist): Gioan Ty Ga, Gioan tin h 2. Tn hu phi ra ngm mnh [h ch trng lnh hai ln php ra (anabaptists) v h ph nhn hiu qa php ra cho tr con v coi php ra tm mnh mi l php ra c nht c hiu qa]. 3. baptist: Ngi lm php ra, k ban hnh php ra. Baptist Church Phi tin lnh Bp-tt [ra ti theo cch ra dm trong nc, ngm mnh. [Nm 1612, (Thomas Helwys 1550?-1616?) tin lp ti Anh Quc, nm 1639 (Roger Williams 1604?1683?) truyn qua M Quc: phn ra nhiu nhnh, phn i php ra hi nhi, thi hnh php ra dm trong nc]. baptize 1. Ban php ra, lm php ra, thi hnh php ra 2. Lnh php ra, nhn php ra. basic community on th Kit hu c bn, on th nng ct [mc ch l chia s cuc sng ng phn u trong gio hi hay ngoi gio hi m t chc thnh on th Kit hu nng ct ng cam cng kh]. basileia Xem kingdom: Vng quc. basilica 1. Hi ng, php nh [La M xa dng lm ni phn n, ni hi hp uc kin trc theo hnh ch nht]. 2. Vng cung thnh ng. beatific C phc, ban n phc, gia n phc, lm hnh phc. ~ vision Vinh phc trc quan, hng nhan Thin Cha, trc din Thng . ~ union Vinh phc hp nht [cnh gii hnh phc thc s trong Thin Nhn hp nht]. beatification c lit vo hng chn phc, lit phc, phong lm chn phc, th phc, l phong chn phc.
beatify Lit vo hng chn phc, hnh l phong chn phc, chc phc. beatitude Chn phc, ton phc, vinh phc tuyt nh. beatitude of heaven Vinh phc thin ng. eight beatitudes Tm mi phc tht, bt phc [gio l da theo Bi Ging trn ni ca Cha Gisu v Tm Mi Phc Tht, lm cn bn cho Kit Hu mi thi (Matt. 5, 3-12)]. beatus (L.) Chn phc, Thnh, c phc. beauty M miu, m l, m thut. becoming 1. Tr thnh, sinh thnh, bin thnh 2. thch hp, va phi, xng hp. beget Sinh ra (con), lm cha. Beghards Phi Beghard [phi ny l mt on th nam gii sng chung rt nghim khc d h khng c li ha, do Lambert le Bgue vo th k th 12 Ha Lan xng, gio phi ny ch trng linh hn khng cn phi c thng quang mi c th hng vinh phc ca Thin Cha, bi th h b gio hi cm on]. Beguines Phi n Beghard [tiu chun v li sng nh phi Beghard nhng dnh cho n gii]. being 1. Tn hu, thc hu, tn ti 2. Hu th, tn hu th, thc hu vt. absolute ~ Tn hu tuyt i, tn ti tuyt i [s tn ti khng b tha vt chi phi, tuyt i th khng cn ti vt khc ph gip, nhng hon ton t thn chn thc tn ti]. ~ itself Tn ti t thn , thc th t thn. divine ~ Tn hu siu nhin, Thng t hu. participated ~ Phn hng tn hu, tham d hu th [ni chung v cc vt c dng nn v s hin hu ca chng l do s phn hng tn hu v bin, nn t n khng phi l ton m, v khuyt im]. potential ~ Tim nng tn hu, kh nng hu th, kh vt. subsistent ~ Tn hu t lp, t hu tn ti [ti hu do chnh bn thn m c, ch khng b bt c mt tn hu v hn no nh ch]. supreme ~ Tn hu ti cao. transcendent ~ Tn hu siu vit, thc th siu vit. Belgic Confession Tn iu son nc B [vo th k th 16 (Guido de Bres 1522-1567) va tham kho tn iu son Php (Gallican Confession) va a vo tn iu ph nhn vic ti ra ti Ha Lan, ch trng m vit thnh tn iu B. Sau ny tn iu ny c gio phi Calvin Ha Lan p dng]. belief Tn ngng, nim tin, s tin theo. belonging Thuc v, qui v, qui thuc, tng thuc. sense of ~ Qui thuc cm, tng thuc cm. benediction 1. Chc phc, chc lnh [kinh nguyn xin Thin Cha ban phc, nht l trong nhn cc nghi l sp b mc]. 2. Chu mnh thnh, Linh Mc nng ho quang Thnh Th ln theo hnh thnh ga chc lnh cho cc tn hu]. 3. Kinh cm t [trc v sau ba n]. benedictionale Th bn kinh chc phc, chc lnh. benefice 1. Bng lc ca cc gio s, mc s, tin ca dng cng 2. Gio s c lng bng. beneficence Nhn t, t thin, n hu, thin hnh. benemortasia (L.) Thin chung, cht lnh [dng ch La Tinh "thin" v "t vong" m ghp thnh ch s cht khng au kh, cng c th dng ch khc l euthanasia ch cht khng au dn]. benevolence Thin nguyn, thin , thin tnh, t thin, t bi, thin ngha. benificium sacramenti (L.) Cng hiu ca b tch, hu hiu ca Thnh th. benignity T nhn, khoan hu. bhakti (I.) Ht lng yu, ch tn ch i. Bible Thnh Kinh, Kinh Thnh, tn cu c ton th. Biblical Commission y ban Kinh Thnh Biblical criticism Khoa hc ph bnh cc bn vn kinh thnh, gim nh thnh kinh hc Biblical science Kinh thnh hc, khoa hc gii thch kinh thnh. Biblical spirituality Thnh kinh tu c [khc vi truyn thng kinh vin, h tm v cn nguyn kinh hc, l Thin-Nhn-Tng-D cng nh ng t ti vin mn nh thnh kinh v c Kit mc khi]. Biblical theology Thn hc thnh kinh [phn tch nhng ti, t tng quan nim trong thnh kinh, nht l thu thp nhng im tng ng ca cc tc ga mi b sch thnh kin lp mt h thng thn hc ton din].
Biblicism 1. Ch ngha kinh thnh [ch trng ly kinh thnh gii thch tt c mi vn nhn sinh]. 2. Ch ngha kinh hc, ch ngha cu n trn mt ch thnh kinh [h cho rng thnh kinh mi ch, mi cu u do Thng mc khi, xc tn mt ch l mt tn iu khng th hoi nghi c, v vy, nhn nh minh bch ngn ng kinh thnh l , khng cn phi gii thch g thm]. bibliolatry Sng bi thnh kinh bibliology Thnh kinh hc . bibliomancy Bi thnh kinh [m kinh thnh ly ch hay cu no p vo mt u tin lm chm ngn cho cuc sng]. bigamic Ci hai v, ly hai chng, lng th, lng phu. bigamist Ngi ci hai v, ly hai chng, ngi lng th, lng phu. bigamy Th ch, ch lng th, lng phu. bilocation hai ni cng mt lc, phn thn ng thi hai ni, thut phn thn. binding and loosing Tri buc v tho gii [c Kit giao cho Phr v cc ngi k v quyn lc ny: trong lnh vc qun l gio hi th gi l quyn lc "ngn cm" v "cho php"; trong lnh vc b tch ha gii th gi l "quyn tha" v "khng tha ti"].
biogenesis Thuyt sinh ha sinh mnh, thuyt sinh vt pht sinh [ch trng ton th v tr t khi nguyn khng ngng ti to, din ha; ngoi ra sinh mnh li t trong vt cht m sinh ra, mi loi sinh vt iu do t cp thp din tin thnh cp cao hn]. biosphere Gii sinh vt, tng lp sinh mnh. birth control S hn ch sinh sn, tit dc, iu ha sinh sn. bishop Gim Mc, thng t t, c Cha, V Ch Chn bishops' conference Hi ng Gim Mc. black theology Thn hc ngi da en. blasphemy S lng m, nho bng, bt knh, phm thng. bless Ging phc, chc lnh, thi n. blessed 1. Chn phc [ngi Kit hu sau khi cht c hng vinh phc ni Thin Quc v c Gio Hi ct nhc ln hng cc vi tn m phm]. 2. C phc, hnh phc. Blessed Sacrament B tch cc thnh, thnh th ch thnh [m ch b tch Thnh Th l b tch c a v cc cao trong by b tch.]
Blessed Virgin ng Trinh Vinh phc, Trinh n dim phc. bliss 1. Vinh diu, quang diu, vinh quang 2. Cc lc, hnh phc tuyt vi, vui mng khn snh. blood of Christ Bo huyt ca Cha Kit, mu thnh chu bu ca Cha Kit. blood rites L t mu [xem blood sacrifice]. blood sacrifice 1. Hy t mu, huyt t [m ch thi Cc c, dn Do Thi bt th vt lm vt hy sinh, git ly mu lm ca l hin t chuc ti cho dn chng. Mt hnh thc t l xin n tha th ti li. Dn Do Thi quan nim mu l mt yu t trong sch ha con ngi ti li]. 2. Hin t mu [m ch Cha Kit cht trn thp ga cu chuc con ngi]. blood theology Thn hc huyt thc [thn hc nhn mnh n vic mu lm gi cu chuc]. body Thn th, th xc, thn xc. body of Christ Thn th Cha Kit, Nhim Th Cha Kit, Thnh Th Cha Kit, thc thn Cha Kit [lc u m ch ba ngha (a) Thn xc thc s ca Cha Kit khi sinh sng trong lch s nhn loi (b) Thn th ca Cha Kit trong b tch thnh th (c) Ch thn xc mu nhim ca Cha Kit trong Gio Hi; sau c thm danh t mystical body m ch Gio Hi, Eucharist m ch thn th ca Cha Kit trong b tch thnh th; v th danh t ny ngy nay thng dng ch thn xc tht s ca Cha Kit lc sinh sng trong lch s nhn loi]. bona fide (L.) ngay lnh, vi ngay lnh. bonum est diffusivum sui (the good diffuses itself) 1. Hu x t nhin hng 2. Thin l cho i [bn cht s thin l ly chnh mnh truyn cho k khc]. Book of Concord Hip ng th, tng ha tn thc, th tp ha hp c tin [th k th 16 Tin Lnh ci cch (Luther) hon thnh v xut bn b gio l i ton ca Tin Lnh]. breaking of bread B bnh. breakthrough t ph, xuyn ngang. breviary Kinh nht tng, nghi thc phng v ca Chnh Thng Gio Hy Lp. bridal mysticism Mu nhim hin th [trong phm vi siu nhin ca tnh yu, con ngi nhn thc chnh mnh c Thin Cha c bit sng i, v th dc quyt ton tm bo p li tnh yu ca Thin Cha: nh tn nng i vi tn lang]. bridal symbolism Biu trng hin th, biu tng hin th [trong Cu c, dn Israel c xem nh hin th ca Thin cha; trong Tn c, Gio Hi c xem nh hin th ca Cha Kit. Thn hc rt thng dng mu nhim kh c ny]. [Xem Bridal mysticum]. Broad Church Gio hi qung phi, qung gio phi [Anh Gio qua mt thi gian pht sinh xung t gia thng phi (high church) v phi thp (low church) n hu bn th k th 19 pht sinh mt gio phi khc ch trng n khoan qung (khoan lng qung i) m khng cu n vo ngha mt ch gii thch tn iu ca Gio Hi Anh Gio]. Buddhism Pht gio, Pht hc, Pht gia.
bull Hun d, hun lnh, gio d, ch d ca Gio Hong, sc th [mt loi vn kin nghim tc v trng yu ca c Gio Hong]. bullarium Tp hun d ca Gio Hong. B.V.M (Blessed Virgin Mary) Vinh phc ng trinh Maria, Trinh N Maria Vinh Phc. C caesaropapism 1. Th ch gio hi do Hong thng tr, th ch gio v th quyn hp nht tr, ch Hong kim quyn Gio Hong 2. i vi quc gia v gio hi Hong c quyn tuyt i; quc gia trng hn tn gio 3. Thuyt quc gia qun l gio hi. call Gi, ku gi Calvinism Ch ngha Calvin [xem Calvinists]. Calvinists Phi Tin lnh Calvin [vo th k th 16 t phi Tin Lnh Luther, Calvin (1509-1564) thnh lp mt gio phi Tin Lnh ci cch. Ch trng thuyt tin nh]. canon 1. Gio lut 2. Thnh kinh [chnh in, qui in]. 3. Tn iu 4. Kinh nguyn thnh th, l qui thnh l 5. Phong thnh 6. Kinh nht gio s [Linh mc c bit ph trch c kinh nht tng trong truyn thng Gio Hi Cng Gio]. ~ law Gio lut, gio qui, qui lut ca gio hi. ~ of Scripture Thnh kinh chnh in, qui in thnh kinh [phn bit vi thnh kinh ngy th. Trc tc thnh kinh, do truyn thng v quyn uy gio hi khm nh, c Thin Cha linh ng m vit ra bao hm h t tng ca mc khi Thin Cha]. canonization 1. Lit vo hng cc v thnh, phong thnh, tm xt cng c ca mt ngi phong thnh [phn quyt ti hu ca gio hi i vi mt ngi tn hu cht v c ln thin ng nn ng c cng khai tn knh]. 2. Lit k vo thnh kinh chnh in, cng nhn nh l thnh kinh [ hnh vi ca gio hi ng cc chp nhn mt vn kin vo thnh kinh chnh in v vn kin c Thin Cha linh cm]. capitalism 1. Ch ngha t bn, th ch kinh t do nhng nh t bn iu khin 2. C hnh thc t bn, a v cc nh t bn, tp trung t bn, sc mnh ca t bn, nh hng ca t bn.
caput (L.) Th lnh, u. caput ministeriale (L.) V cng bc th nht [Gallicans v Febronians ch trng thn quyn ca Cha Kit c hon ton trao cho ton th Gio Hi, k n t gio hi trao cho Thnh Phr, v vy thnh Phr c xem nh ngi cng bc th nht]. cardinal 1. c Hng Y [th k th 16 c Gio Hong bt u chn la t cc a phn trn th gii nhng ngi m nhn chc b trng cc thnh b trong gio triu v cc ngi c quyn tuyn c Gio Hong]. 2. Ci ch yu, ci chnh yu. ~ virtues Nhn c ch yu [c tnh chnh yu gm: minh tr, chnh nghia, dng cm, tit ch. Ty phng cho l tng hp nn tng ca tt c c hnh]. cardo (L.) im chnh, ct tr. cargo cult Tn th vt cht [c mt s dn da en cho rng dn da trng hng th tt c nhng vn minh vt cht hin ti, hn th na trn nhng vt cht ny h cn din t theo tnh cch ma lc, h sng bi coi nh con ng chnh xc mu tm ti vt v qua thng tr; v sau tr thnh ng hng tn th vt cht chung]. casualism Thuyt ngu nhin, thuyt c duyn [hc thuyt nhn thc th gii t nhin din bin khng c bt c mc ch no]. casuistry 1. Quyt nghi lun [mn hc p dng nhng nguyn tc o c chung nhm hng dn gii quyt nhng n kh khn ring bit (tm ng sai trong hnh vi o c)] 2. Ngy bin, gii thch quanh co. casus (case) (L.) S kin, n kin, n kin c bit, c kin, trng hp, n.
casus reservantus (L.) Trng hp dnh ring, n dnh ring, n kin dnh ring cho Gio Hong v Gim Mc phn on. catabaptists Xem baptists catechesis (Gr. L.) Ging th gio l, truyn th gio l, gio l. catechetics Gio l ging th hc [mn hc dy gio l], s phm gio l, hc theo li vn p. catechism Sch gio l, yu l vn p [bn ng u, gio l cng gio], vn p tn ngng. catechist Ging vin gio l, truyn gio vin, thy truyn o, gio s. catechumen Tn tng, vng gio hu [ngi tm hiu o], ngi hc hi gio l, bn o mi ra ti]. category Phm tr, hng, b mn, th loi, loi, th, lp. catena (L.) Gio ph ch thch tp [sch thu thp nhng ch thch ca cc gio ph v gio hi s khai dng ct ngha kinh thnh]. Cathari (L.) Phi thun khit, phi tinh khit [mt d phi trung c qa ch trng phng din v hnh ca tinh thn, li cn phn i k cht sng li, cng khng nhn cn thit tnh ca b tch, bt mn t chc hu hnh ca gio hi].
catharsis (L.) Xem purification: S thanh ty. cathedra Petri (L.) (chair of St. Peter) Ging to Thnh Phr, ngai ta ca Thnh Phr [danh t ca Cyprian of Carthage ?-258 tr thnh mt ngn ng ca Gio Hi Roma ch ch c Gio Hong ngi thuyt ging nh l ch v nguyn th ca Gio hi hun dy ton th con ci Ngi]. catholic 1. Thuc cng gio, cng chng, ph bin 2. Catholic: Tn hu Thin Cha Gio, thuc Thin Cha Gio. catholic action Hi cng gio tin hnh [c Gio Hong Pi XI 1922- 1939 pht ng v c v ton th gio dn t phng din bn thn, gia nh, v x hi tin ti thc hin l tng Thin Cha Gio]. Catholic Apostolic Church Phi Tin Lnh S [Gio Hi Trng Lo T Cch Lan do Edward Irving 1792- 1834 lp, bt chc hnh thi on th ca gio hi s khai]. Catholic Church 1. Gio Hi Thin Cha, Thin Cha Gio [danh xng thnh vin gio hi do php nh]. 2. Catholic church: Gio ng, thnh ng Thin Cha Gio, nh th. Catholic faith 1. Tn ngng Thin Cha Gio, c tin cng gio [v quyn gio hun ca Gio Hi khng sai lm nn tin tng vo o l]. 2. catholic faith: Nim tin gio hi hon v, tn ngng ca gio hi hon cu. Catholic theology Thn hc Thin Cha Gio, thn hc cng gio. Catholic truths 1. Chn l Thin Cha Gio [hun dy khng trc tip, khng chnh thc n t mc khi nhng c s lin quan mt thit vi mc khi, do gio hi quyt nh, cng b l chnh xc nhng khng phi l v ng (khc vi tn l)]. 2. catholic truth: Chn l cng gio.
Catholicism 1. T tng v sinh hot ca Thin Cha Gio 2. Ch ngha Thin Cha Gio [ngha xu, ngha ny do mt s Tin Lnh nho tn hu Thin Cha Gio cu n vo nhng vn bn tn l ca gio hi]. 3. Thin Cha Gio 4. catholicism: i cng gio, ch ngha i cng [xem ecumenism]. catholicity 1. i cng tnh, cng chng tnh, ph bin tnh 2. Catholicity: Th ch hay gio thuyt Thin Cha Gio. causa sui Nguyn nhn t ti [t nhn]. causality Quan h nhn qu, tc dng nhn qu, lut nhn qu, nhn qu tnh. law of causality Lut nhn qu. principle of causality Nguyn l nhn qa, lut nhn qa. cause 1. Nguyn nhn, nhn, duyn do, nguyn nhn thnh qu, nguyn bn, bn 2. S nghip, s kin. determining ~ Nguyn nhn quyt nh. efficient ~ Nguyn nhn hu hiu, nguyn nhn thnh s, nguyn nhn ch ng. exemplary ~ Nguyn nhn m hnh, nguyn nhn m phm. final ~ Nguyn nhn mc ch, nguyn nhn chung kt, nguyn nhn cng ch. first ~ Nguyn nhn th nht. formal ~ Nguyn nhn hnh thc, nguyn nhn th ch [l nguyn nhn "hnh thc" ca hnh cht lun (hylemorphism)]. instrumental ~ Nguyn nhn dng c, nguyn nhn mi gii. material ~ Nguyn nhn cht liu [l nguyn nhn "cht liu" ca hnh cht lun (hylemorphism)]. meritorious ~ Nguyn nhn cng c. moving ~ Nguyn nhn tc ng, nguyn nhn thnh s, nguyn nhn ch ng, nguyn nhn hu hiu. particular ~ Nguyn nhn c th. preconditional ~ Nguyn nhn iu kin tin quyt. principal ~ Nguyn nhn chnh, nguyn nhn th nht. proximate final ~ Nguyn nhn mc ch gn. second ~ Nguyn nhn nh, nguyn nhn th hai. sufficient ~ Nguyn nhn sung tc, nguyn nhn b tc, nguyn nhn b sung, nguyn nhn ph. supreme ~ Nguyn nhn ti cao, nguyn nhn tin khi, nguyn nhn chung kt. ultimate ~ Nguyn nhn cn bn, nht nhn, c nguyn ti hu. universal ~ Nguyn nhn ph bin. cause-effect relationship Quan h nhn qa, lut nhn qu. CCA (christian conference of Ana) celebret (L.) Giy php hnh l. celestial Thuc v tri, thin quc, thn thnh, thin ng, thuc v nhng g tuyt m. celestial city Thnh thnh trn tri [nh thnh thnh Jerusalem mi (Khi Huyn 21,2)]. celestial happiness Phc lc trn tri, hnh phc tuyt vi. celestial hierarchy Phm trt thin thn [xut pht th k th 5, nhng cn c trn thnh kinh ghi chp thin thn phn lm 9 phm, ri li phn 3 nhm, mi nhm li t phn thnh phm trt]. celibacy c thn, cuc sng c thn, trinh khit, gi c thn, c thn tnh. cenobite Ngi sng chung [ngi sng i sng n tu nhng khng ch sng cho chnh mnh]. censure Thm nh, li ph bnh khng tt p, ph bnh, khin trch, ch ti. censure by authority Quyn uy ph phn
center 1. Trung tm, trung ng, tm im, trung tm dim, tp trung im, giao im 2. Phi trung dung, nhn vt chnh, yu nhn. centrality Trung tm tnh, tp trung tnh, thi trung tm [c coi lm tm im, lm trung tm]. centrifugal Thuc v ly tm, c khuynh hng phn tn. centripetal Thuc v hng tm, c khuynh hng qui tm. Cerinthians Phi Cerinthians [lc phi vo cui th k th 1 n th k th 2 do Cerinthus, do mt mn Thnh Gioan, lnh o. Phi ny ch trng Thng ch c mt, nht v nht th. Cha Kit khng c Thin tnh, ch c nhn tnh. Khi nhn php ra, quyn nng Thng ban xung trn Ngi; nhng trc khi chu t nn li mt i s ng hng ]. certainty Xc tht tnh, chnh xc tnh, xc tht, khng nghi ng, xc tn. certitude Xc quyt tnh, xc nh tnh, chnh xc tnh, xc tht tnh, xc tht, xc tin. Chalcedon, Council of i Cng ng Chalcedon [Cng ng c t chc thnh ph Chalcedon, Tiberia (tiu ) nm 451 A.D.] chance 1. C hi, c duyn, dp may 2. Bt ng, ngu nhin, c th 3. Vn mnh. chaos 1. Hn n [ga thuyt v trng thi khng gian bt nh, hnh thi vt cht v nh trc khi c trt t v tr]. 2. Hn lon, phn lon. character 1. Tnh cht, c tnh, c cht, c trng 2. n tch, n hiu, tch s 3. Phm cch, tnh cch, phm tnh. indelible ~ n tch khng th xa m, xa b c. charism Thn n, k n, c n, bit n, n t, hng n siu vit. charisma (Gr. L.) Xem charism charismata (Gr. L.) S nhiu ca charisma charismatic 1. Ngi c thn n, ngi c c n, ngi tn hu c c n 2. Ngi tham gia hi cu nguyn Thnh Linh, ngi tham gia sinh hot canh tn thn n (renewal). charistmatic community on th c tnh cch thn n, on sng. Charismatic Renewal Phong tro canh tn thn n, hi cu nguyn Thnh Linh, phong tro canh tn linh n [phong tro linh n, mt loi cng nhau cu nguyn xut pht t M vo th k th 20 xin n ra ti bng Thnh Linh, hoc ngay c vic ni d ng, ting l]. charity 1. Nhn i, c i, t thin, t bi, t i, bc i, ph i, nhn, i 2. Lm phc, thi n, b th, gip ngi ngho, lm vic bc i, lm vic t thin. chaste Thuc v trinh khit, khit tnh, tinh tuyn, thuc gi c khit trinh, ng trinh. chastisement Khuyn co, trng pht, nghim pht, trch pht, ch ti, thng tay trng tr, nh n. chastity c trinh khit, trinh nguyn, tinh tuyn, khit tnh cherub Xem cherubim cherubim Theo kinh thnh ghi chp l thin s thp tng Thin Cha khi Ngi t hin hoc h v chung quanh Thin Cha. Thn l tr [nh Seraphim: thn st mn]. chiliadism, chiliarism Xem chiliasm chiliasm Thuyt ngn nm, ch thuyt thng ngn nm, thuyt ngn nm vng quc [mt danh xng khc ca (millenarianism). Cc gio ph thi xa cn c vo Khi Huyn v Cu c i vi li tin bo vng quc ca Messiah s n, suy din: trc khi c Kit n ln th hai, trn gian ny trc tin c c Kit v nhng ngi cng chnh thng tr mt ngn nm]. chokma (H.) Tr khn ngoan, tr tu. Christ Kit, ng chu xc du, Messiah [(Christ) do cn ng Hy Lp phin m; (Messiah) do cn ng Hy B phin m]. Christ Jesus Gisu Kit Christ the King Kit Vua cosmic Christ Kit c v tr tnh, Kit thuc v v tr. hidden Christ Kit mai n, Kit n dt, Kit n tng historic Christ Kit ca lch s tnh, Kit c lch s tnh [phc m ghi li c Kit trong lch s tri qua mi s kin, c bit l chu ng inh cht]. unknown Christ c Kit mai danh n tch, c Kit khng c bit n, Kit khng mun c ngi ta bit n. Christendom gii Kit gio, th gii Kit gio, a ht Kit gio, x hi Kit gio [ch mi ngi cng tin vo c Kit (Kit gio) thc s cng bao gm c Thin Cha Gio na]. Christ-figure Hnh nh c Kit. Christian 1. Thuc v Kit, Kit gio, tin Cha Kit, thuc v biu chng tinh thn Cha Kit 2. Mn c Kit, tn Kit gio, gio Kit. anonymous ~ Kit hu khuyt danh [ngi cha gia nhp Gio hi, khng c danh ngha, tinh thn, hnh vi ca ngi gio hu, nhng cuc sng o c, nhn bn ca h thc s khng khc bit vi Kit hu lm]. Christian Science Phi khoa hc Kit gio, gio iu ca phi khoa hc Kit gio [th k th 19 do b Mary Maker (1821-1910) khi xng, gio l ca gio phi ny ly vic tuyn xng c tin cha tr bnh tt]. Christianity Kit Gio, c tin Kit gio, gio iu Kit, tinh thn Kit, th gii vn ha Kit [xem christendom]. anonymous ~ Kit gio n danh, c tin Kit gio khuyt danh, th gii Kit gio v danh, th gii Kit hu n danh [xem anonmous christian]. cultural ~ Vn ha Kit gio [Kit gio giao tip hoc nh hng ti gii vn ha]. religionless ~ Kit gio v tn gio tnh, nim tin Kit khng c sc thi tn gio. secularized ~ Kit gio b tc ha, c tin Kit gio b tc ha [xem secularization]. Christianization Kit ha, Kit gio ha, gia nhp Kit gio, tn gio tn th c Kit. Christmas L Ging Sinh. Christocentric Ly c Kit lm trung tm. Christocentrism Tn gio ly c Kit lm trung tm, thn hc ly c Kit lm trung tm.
Christogenesis Kit din ha lun, thuyt c Kit khi nguyn [hc thuyt quan nim c Kit l ng dn o v nguyn ng lc duy nht ca v tr din ha]. Christological title Danh hiu Kit, danh hm Kit, danh xng Kit, tn xng c Kit. Christology Kit lun, Kit hc. analytical Christology Kit lun phn tch, Kit lun gii thch [mn Kit lun rt t i sng ti th ca c Kit, qua phn tch ni dung tinh xc; nh Ngi l Cha tht Ngi tht, l s kt hp hai bn tnh trong mt ngi v; nhn thc ngi trong trng thi tnh]. Antiochian ~ Kit lun ca phi Antiokia [th k th 5 Theodoret of Cyrrhus 393?- 458? xng nhn tnh c Kit tn ti c lp vi thn tnh Ngi, song nhn tnh y cng phn hng cc c tnh: danh hiu, tn vinh v ng tn th ca thn tnh Ngi]. applied ~ Kit lun ng dng, Kit lun thc tin [mn Kit lun nhn thc con ngi nh tin vo c Kit m c cu ri]. ascending ~ Kit lun hng thng [mn Kit lun i t nhn tnh c Kit ging thut v mu nhim c Kit]. cosmic ~ Kit v tr lun [mn Kit lun bnh vc lun im s sung mn ca s mnh c Kit khng ch trong gio hi thi, m cng ph bin khp hon v]. descending ~ Kit lun hng h [mn Kit lun i t thn tnh c Kit ging thut v mu nhim c Kit]. descent ~ Kit lun ging th [mn Kit lun pht trin rt sm trong Gio Hi nhn mnh c Kit, vn l Thin cha mc ly nhn tnh nhp vo lch s, l Ngi Li ha thnh nhc th]. essential ~ Kit lun v bn cht (yu tnh). [Th k th 3, 4 nh hng t tng vn ha ng thi, mn Kit lun siu hnh c nhng vn : dng khch th tm hiu bn cht t thn ca c Kit, dng l tnh phn tch tnh th, ngi cch Ngi...] existential ~ Kit lun hin sinh [th k th 20, nh hng ch ngha hin sinh, mn Kit lun gii p nhng vn c nhn hin sinh (tn ti), nghin cu c Kit c nhng au kh, s hi, nghch ngn trong con ngi nhn loi Ngi]. functional ~ Kit lun tc dng (tc nng, cng dng, cng nng) [mn Kit lun theo Tn c nhn mnh c Kit em n cho ton nhn loi tc dng cu , t tho lun v hnh ng c lch s tnh v tc nng cu n ca Ngi]. kenotic ~ Kit lun t khng ha [mn Kit lun quan nim trong Ba Ngi Thin Cha c t do t khng ha v cho rng Cha Gisu khi b ng inh trn thp ga biu hin tuyt nh t do y]. political ~ Kit lun c tnh cch chnh tr [mn Kit lun khi bn v lch s c Gisu trong bi cnh chnh tr ng thi lin i vi ngi v s vic, nghin cu cch nhn c Kit quan tm v mi vn ca qun chng]. process ~ Kit lun nhn theo lch trnh [mn Kit lun trnh by c Gisu trong qa trnh sinh trng dn dn nhn thc, khng nh c tnh v s mnh Ngi, hn na lun v v tr c Kit ha v ngy cnh chung vin mn]. secularized ~ Kit lun nhn theo ngha tc ha [mn Kit lun loi b mi yu t "thn ha" v khng nh th gii t n l thnh: tt c ngi, vt, hnh ng t n c ga tr ni ti, hn na cn cn c vo gii thch Kit lun]. transcendental ~ Kit lun tin thin, Kit lun siu nghim [mn Kit lun trnh by c Gisu Kit nh yu t nguyn nhn c sn ni con ngi, ch cn con ngi pht gic nhn thc ra thi]. Christonomy Lut php c Kit [nhn qui c (c l, c thc) ca c Kit hay nhn thn lut do c Kit em li]. Christos (Gr.) Xem Christ. church 1. Gio hi, Hi Thnh, gio phi 2. Gio ng, l ng, nh th. ~ authority Gio quyn, quyn uy Gio Hi [Gio Hi do Thin Cha ban cho quyn phm chc v iu hnh hon thnh s mnh]. ~ Father Xem Father of the church, gio ph. ~ history Lch s gio hi, gio s. ~ law Gio lut, gio lut hc. ~ militant Gio hi chin u, Gio Hi ti th [ mi tn hu trong Gio Hi v on th tn hu thnh ha bn thn v tin xa hn thnh ha th gii, phi n lc khng ngng chin thng nhng hnh vi, t tng, tp qun ca bn thn, tha nhn, x hi chng Thng ]. ~ order 1. Ch gio hi, th ch gio hi, qui trnh gio hi 2. Trt t gio hi, thnh trt, thnh chc.. ~ state quc gia Vatican [t th k th 16, quc gia ny thnh ni iu hnh gio hi.] ~ structures C cu gio hi, th ch gio hi. ~ suffering Gio hi au kh [Gio hi khi t thnh ha bn thn v tha nhn th khng ngng m nhn vt qua, ti c v gnh nng ca k khc]. ~ triumphant Gio hi khi hon, gio hi chin thng [gio hi thnh ha bn thn v tha nhn da vo sc mnh Thin Cha; v c Kit, ng chin thng th gian nn gio hi cng khng ngng tip tc cng nghip cm ha v hnh y]. ~ treasury of atonement Kho tng cu ri ca gio hi [theo ci nhn tnh thi v vt cht ha ca truyn thng thn hc kinh vin: c Kit cng cc thnh thng truyn nhng cng nghip cu chuc cch di do cho Gio hi ti th]. invisible ~ Gio hi v hnh. legal ~ Gio hi hp php. visible ~ Gio hi hu hnh.
Church of England Gio hi Anh Gio, Anh Gio [l gio hi ci cch vo th k th 16 do lut php Anh Quc thnh lp, ph nhn quyn ti tng ca c Gio Hong vt trn quyn cc vua]. Xem Anglican Church. Church of Jesus Christ of Latter-Day Saints Gio phi ch trng cnh chung ca Thnh Gisu Kit [xem Mormonism]. Church of Brethren Gio hi Anh em, hi tnh bn, hi i hu [Dunkers dng danh t hoa m lng gt]. circumincession Khng ngng thng truyn, khng ngng lin kt, h thng tng giao [ch Thnh Ph, Thnh T, Thnh Thn, Ba Ngi bnh lp bnh tn dng phng thc rt ging nhau trong ni ti tng lin tr nn mt Thin cha]. circuminsession Xem circumincession. city of God Thnh ca Cha, Nc Cha, Thnh Thnh. clarity 1. Thn diu, thn quang [mt c cht sau phc sinh]. 2. Tinh rng, thanh lc, trong sut, thu sng, s sng t, r rng. cleanse Tinh ha, tinh luyn, thanh khit, thun khit. clergy 1. Gio s, gii thnh chc 2. Thnh chc, thn chc. regular ~ Gio s dng [gio s thuc cc hi dng]. secular ~ Gio s triu [gio s thuc a phn].
clericalism Ch ngha gio quyn, ch ngha thn quyn [thi ph bnh gio s c c ch, li ni, hnh ng qa chc phn mnh hoc qa ch trng quyn lc gio hi: ly quyn gio hi x l x hi, can thip vo vic chnh tr]. coadjutor-bishop Gim Mc ph, Gim Mc ph t [Gim Mc c gio triu t gip Gim Mc a phn v c quyn tha k Gim Mc]. co-creator Ngi ng sng to, ng sng lp. code of canon law Php in gio hi, php in gio qui, php in thnh gio. codex iuris canonici (L.) Php in gio hi, php qui Thin Cha Gio. coenobites Xem cenobites: Tu s cng mt cng on. coetus electorum (L.) Tp on c tuyn [Calvin 1509-1564 quan nim rng gio hi theo ngha hp l nhng ngi c tin nh cu chuc]. coetus vocatorum (L.) Tp on c gi [Gio Hi theo ngha rng ch tt c nhng ngi lnh php ra]. coexistence Cng tn ti, bnh tn, ng tn, lng lp. cognition Nhn thc, nhn bit, lc nhn thc, tri thc.
coincidence 1. Tng hp, nht tr, ph hp 2. S vt ng thi pht sinh, s vt ng thi tn ti. ~ of opposite qualities Yu t i lp hp tn, i lp tng thnh, chnh phn ha hp. coinherence H tng thm thu, h tng giao lu. christological ~ Lng tinh h tng giao lu trong c Kit. trinitarian ~ Thin Cha Ba-Ngi-V giao lu. collectivism 1. Ch ngha tp th [quan nim do nhn s Gio Hi Thin Cha Gio (thi Trung C) i nghch vi ch ngha c nhn ca Tin Lnh]. 2. Ch ngha tp sn [bin php em t ai, ti sn, sinh mng qui thuc quc gia qun l]. college of bishops Hi ng Gim Mc th gii. college of cardinals Hng Y on, Hi ng Hng Y th gii [Hng Y on c quyn tuyn c Gio Hong]. collegiality 1. Tp th tnh, ch tp th 2. on th, tp th, tp on. ~ of bishops Thuc hi ng Gim Mc th gii, tp th Gim Mc tnh; [v thi hnh chc v Gim Mc m bt c Gim Mc no trn th gii u c tp th tnh]. collegiate church Hip ng Gio Hi [Gio Hi do mt s Mc s lin hp qun l hoc gio hi gm mt s ngi gp ti nguyn]. Collyridians Phi Collyridians [mt gio phi vo th k th 4 m qung sng bi dng bnh hin Thnh Mu Maria sau mi hng dng. V nguyn ng Hy Lp collyridians c ngha l bnh nn dng danh xng gi h].
comfort 1. An i, c ng, c v 2. An lc, th thi. coming-again Phc lm, trng lm, ti lm, ti lai, li n, ging lm ln th hai. commandment Gii mnh, gii rn, gii lut, mnh lnh, thnh gii, thnh hun. ten commandments, commandments of God Mi iu rn,mi gii rn, thp gii, mi gii lut ca Thin Cha [Mi sen c Thin cha mc khi v ban b cho dn chng mi gii iu trong cuc sng]. commemoration 1. K nim, truy nim, khnh chc 2. Ngy knh, khnh nht, ngy k nim. commensurability Tng xng tnh, thch ng tnh, tng xng, tng hp. commitment 1. Hin thn, dn thn, giao thc, ha dng 2. y thc, ph thc 3. Phm ti. communicatio in sacris (L.) 1. Hip thng mu nhim 2. Tng thng gia cc vt thnh 3. ng sng bi. communication Thng truyn, tng thng, h thng, giao tip, giao lu, truyn t, truyn b, giao ngh, kh hp, lnh nhn. communio naturarum (L.) Lng tnh tng thng [ ni c Kit thn - nhn lng tnh tng hp h thng]. communio praedestinatorum (L.) on th c tin nh cu chuc [Calvin ch gio hi]. Xem coetus electorum.
communion 1. Thn giao, linh giao, tng thng, cng chung, giao thng, phn hng, chia s, tham gia 2. Rc thnh th, rc l 3. Gio phi, tng phi, on th tn gio. ~ under both species Lnh nhn Thnh Th di hai hnh, lnh Mnh v Mu thnh mt lt. ~ under one species Lnh Thnh Th di mt hnh, lnh Mnh hoc Mu thnh. ~ of saints Cc thnh cng thng cng, cc thnh tng thng, thnh tng thng [th gii hin ti v th gii i sau, nh n sng c Kit cu chuc tt c mi dn m ng hng Thin Quc]. holy ~ Lnh thnh th, rc l, chu l. open ~ Tic thnh cng khai [mi Kit hu u c th tham gia tic thnh]. community on th, cng on. ~ of the faithful on th tn , on th tn hu, cng on gio hu. comparative religion so snh tn gio hc, i chiu tn gio hc. compensation bi thng, bi chuc, n b, b sung, bo n, tin bi thng. complementary B tc, b khuyt, b sung, h tng, ph gip. completion S hon thnh, s trn vn, lm y , lm vin mn, thnh tu, hon chnh. complex in peccato (L.) K ng phm, k tng phm. complexification S lm phc tp, qa trnh phc tp ha. complexity Tnh phc tp, tnh phn ha, tnh a nguyn, s phin phc, s ln xn. comprecation Cc thnh hip cu cho gio hi, cng cu nguyn, hip li cu nguyn, hip nguyn, hip cu. concelebration ng t [hai hay nhiu Linh mc cng dng thnh l]. concept Khi nim, quan nim. conception 1. S th thai, s cu mang, s hoi thai 2. Khi nim, nhn thc. active ~ Mang thai, cu mang [mt mm sng mi bt u trong thn th mnh]. passive ~ c th thai trong lng m [bo thai c bt u trong lng m]. virginal ~ Th thai cn ng trinh. conciliar Thuc v hi ngh tn gio, thuc i hi cng ng. conciliar theory Thuyt i hi cng ng. Xem conciliarism conciliarism Ch ngha thng hi ng, ch ngha ci cch hi ngh gio hi [thi , t tng ch trng quyn lc ti cao trong gio hi thuc i hi ng]. 2. Ch cng ng hi ngh. conciliarist Ngi ch trng thuyt i hi cng ng. conciliarity 1. Hip ng hp tc 2. Tnh cht i hi cng ng [trong i hi cng ng chung, c Gio Hong v Gim Mc on nh ot c tnh v tn l]. conciliation 1. S ha gii, s iu nh, s iu ha 2. S an i, s lm thi bnh. conclave 1. Hi ngh on tuyn chn Gio Hong 2. Ni hi ngh [c mt vin] tuyn chn Gio Hong]. concomitance Bnh ti, ph ti, bnh tn, ph tn, s pht sinh ng thi, s tng hp ng thi. doctrine of concomitance Thuyt ng tn, thuyt ng pht sinh [ch trng trong php thnh th bt lun di hnh bnh hoc hnh ru u cng lc c Mnh v Mu Cha Kit, nn ch lnh mt hnh l lnh c Mnh v Mu Cha Kit]. natural ~ Bnh tn t nhin [trong php thnh th di hnh bnh th ng nhin thn th, linh hn v mu ca nhn tnh c Kit cng tng lin tn ti]. Concord of Wittenberg Xem Wittenberg Concord concordance theories of creation Thuyt ph hp v sng th [thuyt ny nhn nhn sch Sng Th k thut li lch trnh vic to dng trong su ngy ph hp vi su giai on v to dng]. concourse Tham d, ng hnh, s t hp. antecedent ~ S tham d tin thin. divine ~ S tham d ca Thng , s hip tr ca Thng . general ~ S tham d cch ph thng [trong trt t t nhin, Thng ban cho mi to vt sc lc ni ti]. immediate ~ s tham d trc tip. natural ~ S tham d cch t nhin. physical ~ S tham d cch thc t, s tham d cch th l. simultaneous ~ S tham d ng thi. universal ~ S tham d cch ph bin [Thng tham d ni cc to vt cch ph cp ch khng hn km]. concrete C th, thc ti, thc t, thuc hnh nhi h. concretissimum (L.) Tt cng c th, c th nht.
concupiscence Tham dc, tnh dc, t dc, dc tnh, sc dc, nhc dc. concursus (L.) Xem concourse condemnation S nh ti, s phn ti, s kt ti, s ln n. condescension S khim tn, s khim nhng. conditio sine qua non (L.) iu kin bt kh khim (khuyt), iu kin khng th thiu c. condition 1. iu kin, yu kin 2. trng hung, trng thi, tnh trng, tnh hnh 3. Thn phn, a v, cnh ng. confederation S ng minh, s lin hp, s lin minh. confession 1. S co gii, s th ti, s co ti, s nhn ti, s hi ti, s sm hi, 2. S th nhn, s t nhn, s cng nhn, tuyn xng c tin, tin nhn tn iu. auricular ~ S xng ti kn [cch xng ti ring vi mt Linh mc]. ~ of faith 1. Tuyn tn 2. Cng nhn tn iu [thuc mi on th ring bit]. general ~ 1. S xng ti tng qut [tn Thin Cha Gio trong trng hp c bit xng ti tng qut v nhng iu mnh phm trc]. 2. S nhn ti chung [mt s Gio Hi Tin Lnh thng thng thc thi vic nhn ti trc hi ngh cng chng]. private ~ S xng ti cch ring . Xem auricular confession. public ~ S xng ti cch cng khai. confessional Thuc v s xng ti. ~ faith Thn hc tm tn, tn l tm tn [cn c vo quyn uy Thin Cha mc khi m xc tn chn l mc khi]. ~ formula M thc tuyn xng c tin. ~ state Quc gia c quc gio. ~ statements Nhng li tuyn xng c tin. confessionalism 1. Tn iu hp nht [trn bnh din quc gia hay quc t, n lc cn c vo nhng tn iu ging nhau hp nht cc gio hi]. 2. Ch ngha tng phi [thi t phong truyn thng gio hi mnh qa cao m phn i ton th di sn c Kit ni cc gio hi khc; cng th v t mn t tc m ly khai nhng gio hi khc]. 3. T chc tng phi. confessor 1. Thnh nhn 2. Linh mc gii ti 3. Ngi xng ti 4. Ngi tuyn xng c tin. confidence S xc tn, lng tin tng, s tin cy. confirmation 1. S khng nh, s kin nh, s xc nh, s chng thc 2. Php thm sc [xem sacrament of confirmation] 3. Nhn thc, ph chun, xc nhn. confiteor Kinh co mnh, kinh th ti, kinh thng hi [c trong Thnh L]. conflict 1. S xung t, mu thun 2. Bt nht tr, bt tng dung 3. Tranh chp, tranh u, i lp, chng li. conformity 1. S nht thng, ph hp, thch hp, tng t 2. Thun theo, thun ng 3. Tn theo quc gio. ~of grace n sng lm ging hnh nh Thin Chu [hp nht vi Thin Cha cch khng m mn; di s ph tr ca Thin Cha m nhn bit v knh s Ngi sng nh v thnh gia i]. ~with the will of God Hp vi thnh Cha. confrontation 1. S ng u, i mt, chm trn 2. i khng, i cht 3. i chiu. Confucianism Nho gia, Nho Gio, Khng Gio. congenital tnh (thuc) thin ph, thin sinh, bm sinh. congregation 1. Tu hi [on th tn gio khng c li khn trng, ch c nhng qui lut thng thng rng buc] 2. Thnh B [y hi do gio triu La M t ra qun l, phc v mt ngnh no trong Gio Hi hon v] 3. i hi ng, tp hi, tp on [on dn Israel t tp li c hnh nghi l tn gio]. Congregation for the Doctrine of the Faith Thnh B Tn l, B Gio l c Tin [mt B gio triu La M]. ~ for the Propagation of the Faith Thnh B Truyn B c Tin, Thnh B Truyn Gio [mt B gio triu La M ph trch v rao ging Tin Mng]. congregation of the faithful on th tn hu, hi on gio dn. Congregational Church Gio phi Cng L, Gio hi Cng l, Cng l Gio [vo th k th 17, mt s cp tin phi Thanh gio Anh Quc v mun thit lp mt Gio hi hp vi Chn l Phc m m di qua Ha Lan, sau li di qua M quc]. Congregationalism 1. Ch ngha Cng l Hi, ch Cng l Gio [tn ngng v chnh sch Cng l Hi l: mi on th a phng c ton quyn t lp v hnh chnh, song vn sng tnh tng lin v hnh ng nht tr] 2. congregationalism gio hi t hp, ch ngha hi on t tr. congruism Thuyt hp ngha, ch trng tng hp [Gao phi ny do Claudius Aquaviva(1543- 1615) thnh lp vo th k th 17; ch trng c s cch bit gia y n sng v hiu qu thc th ca n sng. S cch bit ny khng do ch t do chp nhn ca ngi lnh nhn, nhng do s bt tng hp gia ni tm ca ngi th lnh v ngoi cnh]. connaturality 1. S c hu, tnh tin thin, tnh thin ph 2. S ng bn tnh, ng cht tnh, ng chng. connotation S ni hm, hm sc. connexion S ni kt, lin quan, lin h. conscience Lng tm, lng tri, nhn tm. conscientization thc ha. consciousness thc, tri thc, tri gic. consecration 1. S thnh ha, thnh hin, phong chc, tn phong, tn hin, hin thn [qua nghi l tn gio, ngi hay vt no tr thnh tiu biu, k hiu ca Thin Cha ng ti, Ngi s dng; nh vic tn phong Gim mc] 2. S nhn chc thnh, l thnh hin. ~ at Mass Thnh ha bnh ru. ~ form M thc truyn php [trong Thnh L, Linh mc c li li Cha Gisu khi lp php Thnh Th xa lm bnh ru tr nn Mnh Mu Cha Kit]. consecratory 1. Bn kinh thnh ha. 2. Thuc v thnh ha, tn hin. consensus (L. E.) 1. ng , nht tr. 2. Tn iu hp nht. ~ of the faithful Tn nht tr [gio hu hp nht v quan im c tin no ]. ~ Patrum (L.) kin m cc Gio Ph nht tr. ~ quinque secularis (L.) S nht thng v gio l trong 5 th k u. ~ repetitus (L.) S nht thng ti xc minh tn ngng chn tht. conservation 1. S bo tn, bo th, duy tr, bo ton. 2. S tn tch, gn gi. divine ~ Thng bo tn vn vt. ~ of the world Bo tn ca th gii. conservatism Ch ngha bo th, thuyt th cu. conservative 1. Thuc v bo th, tnh th c. 2. Ngi ch trng bo th, th cu. consistory 1. Thng hi ngh Tn gio [a. ton th hi ng Hng Y c c Thnh Cha ch ta; b. c vn on ca Gio ch ng phng gio]. 2. Ta n tn gio, php nh gio hi [a. c quan t php gio phn ca Anh gio; b. c cu qun l mc s v trng lo trong gio hi Trng Lo]. consolation Thn i, s an i thing ling. ~ with cause Thn i c nguyn nhn tin nh [tm tnh, t tng do thn i no thi thc; hoc thn i thi thc tng tng, l tr t duy sn c a con ngi hng v Thin Cha]. ~ without cause Thn i phi nguyn nhn tin hu [tm tnh, l tr, t tng hng con ngi v vi Thng m pht sinh ra thn i, mc d khng c ng lc tng ng no c trc thi thc]. consortium divinae naturae (L.) Phn hng thn tnh, chia s tnh Thin Cha. Constance, Council of Cng ng hp thnh Constance (c) t 1414- 1418. Constantinople, Council of Cng ng hp thnh Constantinople (Tiu ) k nht nm 381, k hai nm 553, k ba nm 680.
constitution 1. S kin lp, thit lp, thit nh. 2. Cu thnh, cu to, cu kt, t chc. 3. Tnh cht, ti cht, tnh tnh. 4. Hin php, hi hin, php lnh, qui nh. ~ of man Thin tnh con ngi, th cht con ngi, ti cht con ngi, kt cu ni ti ca con ngi. ~ of the Divine Tnh cht ca Thn Thnh, c cu ni ti ca Thn Linh. constitutive Thuc v cu trc, hin php... consubstantial ng tnh ng th, ng th, ng cht. consubstantiality Tnh ng th ng cht [c bit ch Thin Cha Ba Ngi c cng mt bn tnh, cng mt th t lp]. consubstantiate Lm cho ng tnh ng th, cho l ng tnh ng th. consubstantiation Thnh Th hp cht, Thnh Th ng ti hu, Thnh Th ng tnh dng th. docttrine of ~ 1. Lun thuyt Thnh Th hp cht cng ti (Martin Luther (1483- 1546) cho rng ch trong khi c hnh tic Thnh c Kit mi thc s hin hu trong bnh ru, hn th na, Mnh v Mu thnh c Kit ng thi ti hu vi th cht bnh v ru, th cht bnh v ru khng bin ho]. 2. Thuyt ng tnh ng th. contemplation Chim nim, mc quan, say ngm, chim ngm, tnh quan, nguyn gm, trm t, mc tng, trm tng [mt phng thc cu nguyn dng trc gic v tnh cm chim ngm Thin Cha v nhng mu nhim ca Ngi. acquired ~ chim ngm c th [do tp luyn m t c tnh trng chim ngm]. infused ~ chim ngm thng ban [do Thin Cha trc tip ban m c mt kh nng nguyn ngm siu nhin]. context 1. Mch vn. 2. Trng hp, mch lc, cnh ng, hon cnh, tnh hung, thc hung, tnh cnh. contextual theology Thn hc hon cnh,thn hc bi cnh, thn hc tnh hung, thn hc thc hung ha [thn hc pht sinh do thch ng vi mt hon cnh hay mt thc hung]. contextualization Trng hp ha, mch vn ha [phng php hay qu trnh lm thn hc thch ng vi mt hon cnh, mt trng hung chnh tr no ]. contingence, -cy Ngu nhin tnh, phi tt nhin tnh. contraction Hp ng, kh c, giao ko contrition Thng hi, thnh tht sm hi, hi ng, hi hn, hi ti. imperfect ~ xem: attrition perfect ~ n nn ti cch trn,[hi ti v yu mn Cha, nh ng c hon thin]. contritionism Phi thng hi hon thin [ch trng trong b tch ha gii mun lnh n thnh ha, cn lng yu mn Cha nh ng c sm hi]. controversial theology Thn hc bin lun [thn hc pht trin th k th 16, sau thi ci cch tn gio, dng h thng l lun i u vi cc li din t tn ngng bt nht gy ra phe phi]. controversy Bin lun, tranh lun, tranh bin, lun chin. convergence, -cy Thu thp, thu gp, hi t, t hp, tp trung, phi hp. conversion Qui y, qui chnh, tr li, qui ha, hon ci, chuyn bin, chuyn hng, ci bin. accidental ~ ph th chuyn bin [ch bin i ph th, cn bn cht vn khng i, nh khi tc thnh pho tng]. substantial ~ Bn cht chuyn bin, t lp th chuyn bin [hnh thc bn cht c tiu tan hon ton bin thnh mt bn cht mi, nh c th hp th thc phm]. theory of ~ Chuyn ha lun, chuyn bin lun [trong b tch Thnh Th, ru v bnh hon ton bin i, theo l gii, ru khng cn l ru na, bnh khng cn l bnh na; m l Mu Thnh v Mnh Thnh Cha Kit]. convert Ngi qui y, tr li. conviction 1. Xc tn, kin tn, tin phc, thuyt phc. 2. Gic ng, hi ng, nhn ti. 3. nh ti, phn ti. cooperation Hip lc, hp tc, hip ng, cng tc. Copernican revolution Cch mng Copernic [nh hin i thin vn hc Copernic (1473-1543) ph v tr quan c v xut cch mng cho rng tri t t xoay trn hng ngy, v cc hnh tinh u quay quanh mt tri]. Coptic Church Gio hi Coptic [l Gio hi Ai cp, vo th k th 5 bin thnh nht tnh lun,ly tn do Copt ngi a phng]. co-redemtion Hip cng cu th, ng cng cu chuc. coredemptrix (L.) ng ng cng cu chuc [ch c M Maria. Th k th 15, Gio hi bt u dng li tn xng ny din t cng c ca M Maria trong vic tr gip Cha Kit cu th]. coresponsibility ng trch nhim.
corpus doctrinae (L.) (the body of doctrine) Gio l ton tp, gio l i ton, ton b gio l, gio l tng th. corpus juris canonici (L.) (corpus of canonical law) Gio lut ton tp. ton b gio lut. correlation Tng quan, quan h h tng, lin quan h tng, c tc dng h tng. correspondence Ph hp, tng hp, nht tr, hi ha, tng ng, tng xng, tng t, iu ha. corruption Bi hoi, try lc, h bi, t ha. cosmogenesis 1. V tr din lun, thuyt v tr sng sinh [cho rng v tr l mt ton th ng, tim ti mt kh nng; lm vt cht din ha ra thc, v tip tc khng ngng tin ti linh ha cui cng t n s vin mn]. 2. Thuyt v tr tin ha, a cu sng sinh. cosmogony Sng th lun, v tr khai nguyn, s to thnh v tr. cosmos V tr. cosmological argument L chng v tr lun [ mt trong nhng thuyt chng minh Thin Cha hin hu. Nhn v tr thn k nh th, th phi cng nhn c v cha t v i to dng nn vn vt]. cosmology V tr lun, v tr quan [li nhn v s khai nguyn v mi hin tng ca v tr].
council Hi ngh, ngh hi, cng ng hi ngh tn gio. general ~ Xem ecumenical council local ~ Cng ng a phng. particular ~ Cng ng c bit, hi ngh c bit. Counter-Reformation Phong tro chng tn gio ci cch, phong tro phn Gio Hi Tin Lnh ci cch [sau khi Tin Lnh phi Luther (1483-1546) v cch phi ci cch khc pht sinh, trong Gio Hi pht sinh nhng phong tro hot ng phc hng. Nhng phong tro phc hng ny ko di khong 100 nm]. covenant 1. Minh c, thnh c, kh c, th c, hp c 2. Kt c, lp c, giao c. ~ theology Thn hc minh c, giao c lun [th k th 16 v 17 tn Thanh Gio ca Anh Quc ch xng x hi con ngi c thnh lp do hai loi giao c h tng. Mt l: Con ngi v Thn Thnh h tng giao c. Hai l: Nhn dn v Chnh ph h tng kt c]. co-veneration Song phng phng bi [tn phi Nestorians ch trng va sng bi con ngi c Kit va knh th nhng hot ng Thnh Ngn Thin Cha]. creatio ex nihilo (L.) (Creation out of nothing) Bi khng m to nn c, sng to t h v. ~ prima (L.) (primary creation) Khi s sng to, nguyn thy sng to, sng to thu ban u. ~ secunda (secondary creation) Ti to. creation 1. Sng to, sng tc, khai sng, sng lp, tc to, dng nn 2. Sng th, khai thin lp a 3. To vt, tri t vn vt. continuous ~ Tip tc sng to, lin tc sng to n mun i, khng ngng sng to. theory of ~ L lun sng to, sng th lun, hc thuyt sng th. creationism 1. Thuyt sng th, thuyt to ha [l lun trit hc: ch trng th gii do ng to ha siu vit dng 1 hoc 1 ng tc lin hnh ng, t h khng m to thnh 2. Thuyt linh hn c to thnh [cho rng linh hn ca con ngi u do Thng vo lc ngi th thai, t h khng m to nn]. creativity Tnh to dng, lc to dng, to ha. creator Cha to vt, ng to ha, ng sng to. creature Th to vt, vt c to dng, to vt, k c to dng. creatureliness Tnh th to, tnh c dng nn. credibility Tnh ng tin, ng cy, xc thc tnh. credo quia absurdu (L.) Ti tin d khng hp l [li ca Tertullian (160?~220?)]. credo ut intelligam (L.) Ti tin hu soi sng tri thc [li ca Thnh Ansemo (1033- 1109)]. credulity Tnh d tin, nh dng. creed Kinh tin knh, tn iu [vi tin lnh l trn thut gio l c tnh cch n gin, r rng, mt cch chnh thc v c uy tn]. crimen laesae religionis (L.) Ti mo gio.
criterion Chun tc, qui tc tiu chun, qui phm, chun c, qui nh. criticism 1. Ph phn, ph bnh, bnh lun, gim nh 2. Ph phn lun, ph phn hc, gim bit php. form ~ Ph phn hnh loi, ph phn hnh loi hc, ph bnh vn th s hc hnh, hnh thc s hc. historical ~ Ph phn lch s, lch s ph phn hc, lch s gim bit php. literary ~ Ph phn vn hc, vn hc ph phn hc. redaction ~ Ph phn bin tp, bin tp ph phn hc. source ~ Ph phn cn nguyn hc, cn nguyn ph phn hc. textual ~ Ph phn vn t, vn kin ph phn hc, ph phn nguyn vn, kinh vn gim bit hc. traditional ~ Ph phn truyn thng, truyn thng ph phn hc. cross 1. Thp t gia, thnh gi 2. Kh nn, hon nn, th luyn, kho nghim, bt hnh, khn kh. ~ of the cross Thn hc thp t ga, thn hc thp ga. crucific Tng kh nn, tng thnh ga, tng chu nn, tng Gisu chu nn. crucifixion Vic ng inh vo thnh ga, kh hnh thp ga. crucify ng inh vo thp gia. crypto-Calvinism Ch thuyt b n ca Calvine, phi n kn Calvine [Philip Melanchthon (1497-1560) khng tha nhn c Kit tht s trong php Thnh Th, phn i tn th Thnh Th (gn ging ch thuyt Calvine) v vy m b phi Luther chng i]. culpa (L.) Nhn ti v, ti li, sai li. cult 1. S th ly, knh ly, s tn knh, t l, nghi t, s sng bi, ca ngi 2. Gio phi, tn phi. cultus duliae (L.) Xem dulia ~ hyperduliae (L.) Xem hyperdulia ~ latriae (L.) Xem latria cum tempore (L.) Din t theo thi gian, cng thi gian, theo thi. cumulus omnium perfectionum (L.) (fullness of all perfections) Sung mn ca vn ho, tng hp mi thin m. cur Deus homo (L.) (why did God become man) Ti sao Thin Cha lm ngi. curate Cha ph, ph mc s, ph t mc s, ngi phc t c Cha. Curia Ging ch tt ca Curia Romana. Curia Romana (L.) Gio triu Roma, Gio Hong v nhn vin tr l cao cp. Curialism Ngha triu ch nghia [thi coi trng qa ng gio triu, hoc tc phong quan nim ca gio triu]. 2. Ch ngha Gio Hong c ton quyn, ch ngha Gio Hong ti cao.
D daemon Xem demon. daemonology Xem demonology. daimon Xem demon. damnatio (L.) Xem damnation. ~ in globo (L.) Kt ti cch tng qut [mt trong nhng hnh thc phm nh thn hc, kt ti tng qut mt lp trng]. ~ in specialis (L.) Kt ti c bit [mt trong nhng hnh thc phm nh thn hc, kt ti c bit mt mnh no ]. damnation Chu pht, trng pht, x pht, hnh pht, buc ti, hy hoi. Daoism o gio, o gia. day of the Lord Ngy Cha nht, ngy ca Cha, ngy ca Thin Cha. de condigno (L.) Thuc tng xng, ch ng. de facto (L.) (in fact) C thc, thc ra, thuc hin thc, thuc thc t de fide (L.) C lin quan n tn ngng, thuc c tin de fide definita (L.) (of defined faith) V tn l c xc nh, nh on [qua Gio Hong hay i Cng ng Chung long trng ban b, nhn rng chn l c Thin Cha trc tip mc khi]. de jure (L.) (by right and by law) V php l, chiu theo php l, trn php lut. de jure divino (L.) (by divine law) Chiu theo Thin lut, thn lut. de jure humano (L.) (by human law) Chiu theo nhn lut. de novissimis (L.) (about the last things) Th mt lun, mt th lun, nhng s vt mi nht. deacon Ph t, thy su, ph t, tr t [mt trong nhng chc thnh thuc hng gio s ca Gio hi. Cp trt phi lnh trc khi tin chc Linh mc Gio Hi Cng Gio; chuyn lo vic phng v]. permanent ~ Ph t vnh vin. temporary ~ Ph t tm thi [l chc cn lnh trc khi tin chc Linh mc]. deaconess N ph t [Gio hi lc s khai chnh thc y nhim dnh cho nhng ngi n t hin mnh phc v cc n tn hu. Ti th k th 19 bt u thnh mt thnh chc mt s gio phi Tin lnh]. death of God Ci cht ca Thng , s cht ca Thn. decalogue Thp gii; xem commandment. declaration Tuyn ngn, d co, li minh xc, tuyn co, cng co. Declaration of Utrecht Tuyn ngn Utrecht [l tuyn ngn cn bn v gio l ca phi Cng gio c; mi ti nm 1889, Gim mc phi ny ti tp hi Utrecht mi nh ra]. declaration theory Lun thuyt tuyn b, tuyn b lun [l lun ca mt s phi Tin lnh; cho rng trc khi thc s lnh B Tch , th con ngi nn cng chnh do s thng hi; v th li x gii trong B Tch Gii Ti thun ch mang tnh cch tuyn b m thi]. decree 1.D lnh, sc lnh, php lnh, co th, mnh lnh. 2. Ban b, phn nh, ti phn, phn quyt. decretal 1. Thng d, thng ip, php lnh, gio d [l cng hm Gio Hong gii p nhng vn nn; v c gi tr nh php lut trong a ht thuc quyn Ngi cai tr]. decretist Chuyn gia v php lnh. decretum absolutum (L.) Quyt nh hiu lc tuyt i [quan im ca Calvin (1509-1564) i vi tin nh lun]. decretum Gratiani (L.) Lut Gratiano [sch thu thp lut php ca nhiu thi i do Gratianus (?- 1179),ngi son vo u th k th 12]. dedication Phng hin, hin thn, dng hin, tn hin, dng cng, l dng hin. de-eschatologized theology Thn hc loi b cnh chung, [thn hc cho rng mi iu c Kit ha pht sinh ri, khng cn phi tin vo hy vng Phc sinh; v th loi b lun ngy th mt m c Kit loan bo].
defectum formae (L.) (lack of form) khim khuyt m thc [lc c hnh B Tch, khim khuyt "Ngn Thc" l mt trong nhng yu t cu thnh du ch bn ngoi]. defectus intentionis (L.) (lack of intention) Khim khuyt hng [lc c hnh B Tch, thiu st " hng" m Gio hi thng lm]. defectus justitiae originalis (L.) (Sau khi phm ti) mt s cng chnh ban u. defensor fidei (L.) (defender of the faith) K bin h c Tin, H gio gi. definition 1. nh ngha, nh on, gii ngha, nh gii, xc nh, minh nh. 2. tinh xc, tinh t. 3. Tn iu. ~ of a dogma nh tn, nh on tn l. degeneration Thoi ha, try lc, bin cht, c ha, suy i, h ha. de-historicize Loi b lch s, loi c [loi b nhng phn li thi trong gii thch Thnh Kinh, t pht hin ra nhng iu hng v tng lai ca Thin Cha]. dehumanization Lm mt nhn tnh, phi nhn ha, kh tr nhn tnh deification 1. Thn ha, Thin Cha ha, Thn cch ha [nn thnh tc l thc s nn cng chnh, c thn ha]. 2. Phong v thn, tn lm thn, th nh thn. deism T nhin thn lun, l thn lun, t nhin thn gio [th k th 16, Anh Quc pht sinh mt tn gio thun l tnh, chp nhn c mt v thn sng to th gii nhng sau khi sng to Ngi khng cai qun, bo h v hng dn to vt m vn vt bin chuyn theo lut t nhin]. deity 1. Thn, thn minh, thn tnh 2. the Deity Thin Cha, Thng . delectatio (L.) Xem joy ~ caelestis (L.) (heavenly joy) Phc lc trn tri. ~ terrena sive carnalis (L.) (earthly or fleshly joy) Khoi lc (trn th hay thn xc). deliteralization Khng ct ngha tng ch, bi tr ct ngha mt ch, khng dch tng ch. deliverance 1.Gii phng, cu vin, thch phng, cu thot, gii thot. 2. Trn thut, pht biu, phn quyt. demiurge ng tc to, Thn Demiurge [nguyn Hy lp: ha cng k diu; l thn m trit hc Plato v phi Ng o dng ch ng sng to; song Ngi khng l Thn Ti cao, m ch l th ng thn]. demon Ma qu, c ma, t thn, c qu, qu thn demoniac, -al 1. Thuc: t thn... 2. Ging ma qu, hung c, hung bo, in cung. 3. K cung bo. demonic, -al 1. Thuc: c ma lc, ma tnh, thn thng qung i. 2. Thuc: ma qu... demonic possession Qu m, qu nhp thn.
demonism Sng bi ma qu, tin th ma qu, t thn gio, qu thn hc, thn qui lun. demolatry Sng bi qu thn. demonology Qu thn hc, ma qu hc, qu qui lun, tn ngng ma qu. demonstrability Kh chng tnh, s c th lun chng. demonstrative theology Thn hc lun chng, thn hc thc nghim, thn hc chng thc [phng thc thn hc h thng da trn lun l i t i, tiu tin suy ra kt lun qua s thu trit chn l v c Tin mc khi lnh hi]. demoralization o c i bi, phong ha bi hoi, try lc, sa a, suy i, thoi ha, mt tinh thn, tht vng, chn nn. demythologization Bi thn b, ph thn thoi, loi tr yu t thn thoi, thn thoi trng gii, thn thoi thc tn ha, phi thn thoi ha. denomination 1. Tng phi, gio phi, phi bit. 2. Danh xng, xng h, mnh danh. Deo volente (L.) (God willing) Nh Thn mun, nu thn cho php, da vo Thin Cha an bi, theo thin . deontology Bn phn lun, ngha v lun, o ngha hc, trch nhim lun l hc.
depaganizing-retheologizing Bi tr t tng ngoi gio v ti thn hc ha, phi ngoi gio ha, ti thn hc ha. dependency 1. S li, tng thuc, ty thuc, tnh li 2. Vt tng thuc, vt ph thuc. depersonalization Phi nhn cch ha, phi ch cch ha, lm mt nhn cch, c tnh. deposit of faith Kho tng c Tin, k thc tn ngng, bo tng c tin [ch chn l vnh cu m Thin Cha mc khi v ph thc cho Gio Hi bo tn v bnh vc; 1Tit.6,20]. depravity S bi hoi, try lc, sa a,h bi, t c,ti c deprecatio (L.) S khn cu, li khn thit nguyn cu. desacralization Phi thn thnh ha. descent into hades Sa ha ngc, sa a ngc, vo m ph. descent of Christ into hell Cha Kit xung ngc t tng. descent of the Holy Spirit Cha Thnh Thn hin xung, Thnh Linh ging lm. desert Fathers Cc v n tu sa mc [Gio hi s khai quan nim sa mc l ni ma qu n np; v th, cc v n tu c i vo i u vi chng]. desiderium naturale (L.) Xem natural desire. desire 1. Kht vng, c vng, nguyn vng, lng mun, ao c, hy vng, yu cu 2. Tham vng, dc vng, tnh dc. ~ for baptism Xem baptism of desire. ~ for the church Kht vng gia nhp Gio Hi [trong tnh hung c bit, c th thay th s gia nhp c th]. ~ for the Eucharist Kht vng lnh Thnh Th [s lnh nhn thn thing cho mt k Ra ti, nh m c hiu nng ca B Tch Thnh Th, thnh mt phn ca thn th mu nhim Cha Kit]. desolation Thn kh, au kh, c tch, c liu, tch liu, tch mch, th lng destiny 1. Mnh vn, vn mnh, thin mnh, thin s, nh s, s phn, nh mnh 2. Mc tiu destruction theories Hy loi lun [ phn i hc ga Tin Lnh ph nhn l Misa; mt s hc thuyt Cng Gio cho rng B Tch Thnh Th c mt loi hin tng hy hoi (ti li)]. deterioration c ha, bin cht, thoi ha, try lc, suy i determinism 1. Quyt nh lun [hc thuyt quan nim, c mt loi hnh vi lm ng c chi phi nhng hnh vi o c ca con ngi v c n vic quyt nh cch thc hay khng thc v mt trng thi tm l rt ngn] 2. Thuyt nh mnh, thuyt nh s. de-theocratize Tiu tr thn quyn [ loi b trong Thnh Kinh mc khi Thin Cha nh nhng hiu lnh ban t trn cao xung: m nhn Thin Cha nh mt ng cng con ngi ng kh ng u lo, hn th nh t thn chp nhn au kh m Ngi gii cu nhn loi khi cng quyn, ngo mn].
Deus est suum intelligere (L) (God is his understanding) Thng t nhn thc chnh mnh, Thng t Ngi l du tr, Thng t bn cht l nhn thc chnh mnh [nhn thc ca Thng v tuyt i n thun nn hon ton nht tr vi bn cht Ngi]. deus ex machina (L) (Literally, a god from a machine) [ngha t chng: Mt v thn bng my, v my thn] Thn gii nn, My Thn can thip [ h kch xa, dng my mc (c kh) lm mt v thn em ln v i gip con ngi gii nhng vn v phng gii quyt. T l do , danh t ny dng ch bt c "nhn v" no dn thn vo gii quyt nan vn ca ngi hay vt]. deuterocanonical Th yu, so vi chnh in. deuterocanonical books Th kinh [bao gm bn dch Hy Lp by mi Hin s m khng bao gm trc tc Thnh Kinh trong Thnh Kinh Hy B. Chinh in tnh ca bn by mi ny khng c Do Thi gio v Tin Lnh tha nhn]. development Pht trin, khai pht, khai thc, tin trin, trng thnh, din bin, khoa trng, tin b. ~ of doctrine Pht trin gio thuyt, s pht trin ca gio l ~ of dogma Pht trin tn l, s pht trin ca tn l, tn iu doctrine of ~ Pht trin lun [hc thuyt nhn rng tt c sinh vt u do din tin pht trin m ra]. theology of ~ Thn hc pht trin, thn hc v din bin devil 1. Ma qy, c qy, c thn, t thn, thin s c 2. (the Devil): Qy vng (Satan) 3. T c possessed by the ~ B qy m, qu nhp Devotio Moderna (L) Phong tro tu c (linh thao) hin i [phong tro tu c nguyn ngm ny xut hin th k 15 tha mn nhu cu ci cch ca gii thnh chc ng thi]. devotion Knh bi, sng bi, hin thn, phng hin, thnh knh, nhit thnh, nhit tm diabolism Ma qy m thn, tin ma qy, sng bi ma qy, ma thut, hnh ng ma qy diaconate 1. Chc Ph T 2. Cc Ph T , hi ph t diakonein (Gr.) Phc v, hu h, phng s. diakonia (Gr.) Chc, phc v, chc ph t diakonos (Gr.) Ngi phc v, ph t dialectic 1. Thuc bin chng 2. Bin chng php [Plato 427-347 B.C, dng phng php thu qua trn thut chnh din, v bin bc phn din t t rt t bc kn bn cht s vt xut hin, tun t suy lun ln thc ti ti cn bn] 3. Thut hng bin, bin lun, lun l dialectical materialism Thuyt bin chng duy vt [hc thuyt nhn thc mi tn hu tuyt i l vt cht, nhng vt cht tn ti khch th tun t theo qui lut chnh-phn-hp pht trin t vt cht v sinh mnh tin trin n sinh mnh, tri gic, thc]. dialectical theology Thn hc bin chng [nguyn l thn hc bin chng thc ca thn hc gia Tin Lnh K. Barth (1866-1968) v hc phi ng]. dialogue i thoi, trao i kin, h m, vn p, m thoi. inter-faith ~ i thoi tn ngng, i thoi gia cc gio phi [hnh vi mun hp nht bng t tng, chia s cc l gii, biu t, th hin c Tin Kit, gia cc gio phi Tin Lnh]. inter-religious ~ i thoi tn gio dianthropy Lng nhn, c nhn [kinh nghim tng thn gia ngi vi ngi].
diaspora (Gr.) Dn Do Thi phn tn, gio hi tn c khp ni, tn ly tn diastasis (Gr.) [gap, chasm] C ly, phn ly, phn lit, huyn cch dichotomism Nh phn lun [li nhn nhn tnh do hai phn thn xc v linh hn cu thnh] dichotomous Thuc nh phn lun dichotomy Lng phn, phn la, nh phn php dicta improbantia (L.) L do phn din, l thuyt phn din dicta probantia (L.) L do chnh din, l thuyt chnh din didache Gio hun 12 Tng , hun d 12 Tng , di hun 12 Tng . Didache [vn tp (50- 70) pht xut ti Gio Hi Antiokia; v tn ngng v l nghi]. didascalia (Gr.) Xem ch di didascalia apostolorum (L.) [teaching of the twelve Apostles] Di hun Tng [vo th k th 3, mt cun sch tng thut v t chc l nghi, k lut v.v... ca Gio Hi]. dignity 1. Tn nghim, oai nghim, tn vinh, cao qu, oan trang 2. Tn v, phm v, hin chc 3. Phm c cao thng, phm cch kh knh dimension 1. Mc , gc , tng mt 2. (pl) Phm vi, tm mc dismisorial letter Xem dimissory letter dimissory Chp thun t chc, gii thiu i chc v ~ letter Th cho php i chc v [Gim Mc ban pht, cho php gii gio s t nhim, ti Gio Phn khc, ng thi vit th gii thiu vi v chc trch tip nhn ng s] 2. Bn ph chun [tn hm do c Gio Hong, Gim Mc, Tu Vin Trng... cng nhn v no lnh nhn thnh chc]. diocese Gio phn, a phn , khu vc do Gim Mc cai qun diophysite Ngi ch trng song tnh lun [tin rng c Kit l ng ng thi c thn tnh v nhn tnh]. Dippers Ngi theo phi ra ti ngm mnh [xem Dunkers]. discalced Tu S chn khng, tu s khng mang giy (dp). discerning spirits Xem discernment of spirits discernment Phn bit, nhn nh, bin bit, phn bin, nhn ra charism of ~ of spirits Thnh n gip phn loi bt thn [phn bit thn tht hoc ga; do Cha Thnh Thn ban cho nhng khng , c th phn bit tin tri tht hay ga, nhn bit b mt ca ngi khc...]. community ~ nhm, on th phn bit thn n ~ of spirits Phn bit, phn loi thn thnh [phng php dng mt kiu no phn bit nhn ra mt loi nim hay cm th trong trng hung khng c th hoc do Thin Cha hoc do tc ng tm l ca con ngi m c]. simple ~ of spiritThnh n gip phn loi cch ph thng [thn n ny cng ta nh n c minh mn; cch nghim tc, y khng phi l loi phn bit thn loi thn cch chnh thc] disciple Mn , tn , s , t, mn nhn, discipline 1. K lut, gii lut, tng qui, hun gii, gio hun, trng gii 2. Hun luyn, rn luyn, thao luyn, tu hnh arcane ~ Bo mt thi hun, gio hun b mt, gio hi mt truyn, [trong Gio Hi S Khai: gio l v Thnh Thn, B Tch v.v...ch truyn cho ngi lnh php ra]. discretion 1. Khn ngoan, minh tr, lc minh bin, lc bin bit, lc thc bit, lc phn on 2. Cn trng, thn trng, kn o disobedience Bt phc tng, vi mnh, vi bi, vi phn, phn khng, tri mnh, bt tun, bt hiu. dispensation 1. Khoan min, c min, min tr, c x 2. Phn phi, phn d, ban pht. 3. Qun l, x l, x tr, an bi, chi phi, thng tr. 4. Gio qui, qui ch tn gio. ~ from the vows min chun li khn, gii li khn. dispenser 1. Ngi thi hnh, chp hnh, thc thi. 2. K ban pht, phn phi, truyn th. ~of order Ngi truyn th thnh chc, ngi truyn th phm chc. extraordinary ~ k thi hnh ngoi l [ngi bnh thng v quyn, song tnh trng c bit, do gio lut ban hay do c Gio Hong c ha m c php thi hnh b tch]. disponsibility Tnh iu khin c, sai phi c, ty thi i mnh dissenter 1. Ngi bt ng , khng ngh, phn i, 2. k bt tun quc gio; Dissenter K theo phi phi quc gio, k phn i Anh quc gio. dissident 1.Thuc bt tng hp, xng xut d ngh, ly khai quc gio 2. K ly khai quc gio, thot ly gio hi, khng thuc gio hi. dissolution Gii tn, phn ly, phn, gii th, ph tr, th tiu, tiu dit, hy dit, trit tiu. ~ of marriage Trit tiu hn nhn, gii tr hn c dissolubility Tnh c th gii tn, kh phn ly tnh, kh trit tiu tnh outer ~ kh phn ly ngoi ti tnh [phi ngu Kit gio cha c hn nhn thnh hp, tc cha c hnh vi tnh i v chng, m mt ngi khn trn i trong mt tu vin, hay do c Thnh Cha chun trc v mt l do trng i ; th c th c trit tiu]. distinction 1. Phn bit, sai bit, khc bit 2. im sai bit, c im bt ng, c d tnh ditheism Nh thn lun, nh thn gio, thin c nh thn lun [l lun hay tn gio tin c hai thn ti thng ng tn ti, hoc ch trng c hai nguyn y, mt thin, mt c]. diversity 1. a nguyn tnh, a dng, a chng, bin ha a dng 2. Bt ng, tng d, d dng ~ within unity a nguyn tnh trong mt th, nht th a tnh, nht nhi a divine 1. Thuc: thn, thn tnh, thn thnh, Thin Cha, Thng 2. Thuc: thn truyn th, tri ban, dng cho thn 3. Thn diu, phi phm 4. Gii thnh chc, thn hc gia. ~ agency Thn lc ~ life i sng thn linh ~ healer Thn y, k nh Thn linh tr bnh ~ healing Thn lc y tr, thn lc y liu ~ law Thn lut, lut Cha, lut php ca Thng ~ liturgy L tic Thnh, L Tic Thnh ca Chnh Thng Gio ~ man Thn nhn [thi Gio hi s khai, trong vng vn ha Hy lp dng danh xng ny gi k c chng tch anh hng hay c nng lc lm php l]. ~ milieu Cnh vc thn linh, cnh gii thn linh ~ office Kinh nguyn hng ngy,kinh nht kha, kinh nht tng [gm: Thnh vnh, Thnh ca, Thnh kinh, di tc Gio ph, ngn hnh cc thnh, li nguyn; y l nghi thc cu nguyn chung ca Gio hi; qui nh ty gi khc cc gio s tng nim hu thnh ha mi ngy]. ~ relations Quan h ni ti vi Thin Cha. ~ service L bi, sng bi ngoi tic thnh, knh l, l nghi. ~ sonship Thnh t thn tnh [c tnh ca nhng ngi nhn n sng thnh thn m thnh con ci Thin Cha]. ~ spark Thn linh, thn quang, thn ha, thn kh [ni nhn th]. Divine Spririt Thnh Thn Thin Cha, Thnh linh, thn linh. ~ word Thnh ngn. divine-human activities Nhng hot ng thuc v nhn thn [Xem theandric activities]. divinity 1. Thn, Thin Cha tnh, Thng 2. Thn tnh, Thin Cha tnh 3. Thn lc, thn uy 4. Thin nhn, thn nhn 5. Thn hc. divinization Thn ha, thnh ha, thn thnh ha, ph ban thn tnh, chia s vi s sng ca Thng . divorce Ly hn, ly d, phn ly, phn la, phn khai. Docetism Huyn tng lun, huyn thn lun, huyn nh thuyt, thuyt ga hin, biu hin, biu hin lun, [hc thuyt thuc vo cui th k th 1 n u th k th 2, ch trng i sng nhn tnh ca Cha Gisu ti trn gian, nht l au kh v s cht ca ngi ch l mt s s huyn tng m thi]. docility Tnh th gio, tnh thun tng, tnh d bo, tnh ngoan ngon, tnh d un nn. ~ to the Holy Spirit Thun theo Cha Thnh Thn.
docta ingorantia (L.) iu bt tri ca tri ga, iu v tri ca ngi c hc thc, iu v tri ca nh bc hc [bit th ni bit, khng bit th ni khng bit]. doctor gratiae (L.) Thnh tin s ca n sng [thnh Augustino 354- 430) v bo v tn iu c quan h n n sng nn ngi c mnh danh nh th]. doctor of the church Thnh tin s, tin s ca Hi Thnh [l danh hm t thi Trung C m gio hi thng dng tn phong cc thn hc gia c cng c siu vi ln hng thnh phm ny]. doctrina (L.) Xem doctrine ~ credendorum Gio iu phi tin. ~ ecclesiastica (a church doctrine) Gio l Gio Hi [iu dy bo khng do Thin Cha trc tip mc khi nhng do Gio Hi di nh sng c tin ca tn hu m ban b]. ~ faciendorum Gio iu phi thi hnh. doctrinaire 1. Thuc thun l thuyt,, cu n vo gio l, 2. Thun l lun gia, khng lun gia. doctrinal 1. Thuc gio l, thuc gio thuyt 2. Thuc hc thuyt, thuc hc l. ~ censure Bnh phm hc l theo c bit [ kin thn hc gia ph phn iu lin quan n gio l hoc lun l]. ~ decisions Ban b v gio l, ban b v tn l. ~ freedom Quyn t do gii thch gio l [thn hc gia c t do nghin cu gii thch tn iu m quyn gio hun ca Gio Hi on nh]. ~ norm Chun tc gio l, qui phm tn l. doctrine 1. Gio l, thuyt o l, gio iu, gio ch, gio d, hun d gio iu, gio hun 2. Hc thuyt, hc l, ch ngha.
dogma Tn l, gio l, gio iu, tn iu, nh lun [l chn l m Gio Hi mi thi ty theo bi cnh thi i mnh dng vn t v ngn ng din t kinh nghim c tin ca Gio Hi]. central ~ Tn l trng tm, trng tm gio iu. ~ generale (L.) (general dogma) Tn l ph thng [chn l c bn ca c tin Kit gio]. ~ in se i.e. materiale (L.) Cht liu tn l, tn l t ti [o l m nhiu ngi tin tng nn tr thnh ph qut, nhng cha c Gio Hi minh nh. Nghim tc m ni, th cha phi l tn l]. ~ mixtum (L.) (mixed dogma) Tn l hn hp [o l khng thun ty do Thin Cha mc khi, nhng c th nh l tnh m bit c nh s hin hu ca Thng ]. ~ necessarium (L.) (necessary dogma) Tn l tt yu [i buc mt cch r rng mi c th c cu ]. ~ non-necessarium (L.) (unnecessary dogma) Tn l khng tt yu [chn l m ch cn hm n ti ni tm cng c th c cu ri]. ~ of faith Tn l, tn o, tn iu. ~ purum (L.) (pure dogma) Tn l thun ty [chn l m thun ty do Thin Cha mc khi, nh Thin Cha c ba ngi]. ~ quoad nos i.e. formale (L.) Hnh thc tn l, th ch tn l [chn l mc khi m gio quyn cng b l phi tin tng]. ~ speciale (L.) (special dogma) Tn l c th. formal side of ~ Phng din tn l hnh thc. material side of ~ Phng din tn l nguyn cht. dogmatic fact S tht ca tn l [s tht m khng ti t lch s mc khi, nhng c quan h mt thit vi chn l mc khi. Nh do c Gio Hong hoc i Cng ng hp php nh tn]. dogmatic relativism Tng i tn l lun [quan im ny cho rng ty theo tin b ca khoa hc m tn l mang thm mt ngha mi: Nh vy tn l cn nh quan nim thng chung ca mi thi i din t v hn na phi c dn nhp vo tro lu din bin ca thi i y]. dogmatic theology Thn hc tn l [chn l c tin c quan h vi Thin Cha v s hot ng ca Ngi, trn thut c h thng v ton th nhng hc l].
dogmatic tolerance S bao dung v gio l [khng c th mt chn l duy nht, nhng mc nhn mt ga tr tng ng v gio l c duy tr ni cc tn gio hay ni cc Gio Hi tin vo c Kit]. dogmatics Tn l hc, gio l hc, gio l lun, gio iu lun, gio thuyt hc, gio l thn hc. dogmatism 1. Ch ngha gio iu, ch ngha c on, c on lun [bt c l lun hay thi no m khng chp nhn kin hoc tin u ca mnh b ph phn d l hp l] 2. c on, v on, chuyn on. dogmatizing 1. Tn l ha 2. c on, v on, ch trng c on. domestic church Gio hi gia nh tnh [mt danh xng trong Thnh Kinh biu th gia nh tn hu c Gio hi tnh, hay l Gio hi thu nh]. domination 1. Thng tr, chi phi, cai qun 2. (pl) Nhng thng lnh thin thn, nhng thin s qun tr [mt ng thin s c quyn thng tr]. dominica 1. Ch nht 2. Thuc v Cha. dominical 1. Thuc v Cha [c lin quan ti c Gisu Kit l Thin Cha] 2. Thuc ngy ch nht. Dominican school Trng phi a-Minh [chu nh hng ca dng a- Minh, hc phi t tng thn hc ny c bit tn dng chn l mc khi].
dominion Quyn thng tr, ch quyn, quyn, quyn chi phi, quyn qun tr. dominus (L.) Xem Kyrios dona praternaturalia (L.) n ngoi nhin, c n ngoi bn tnh. dona supernaturalia quoad modum (L.) c n siu nhin ty theo hnh thc [nhn theo phng thc, n t m th to nhn c vt trn nng lc t nhin mnh c, nh n cha bnh cch k l]. Donatism Hc thuyt o-na-t [Donatus (313-347) vo th k th 4 khi xng hc thuyt cho rng Gio Hi bt buc phi gn gi s thnh thin, v th k phm ti trng khng th cn thuc v gio hi na]. Donatists (Xem trn) Ngi theo lc phi o-na-t. donum Xem gift. donum impassibilitatis n khng phi chu au kh [n khng b thng kh honh hnh]. doomsday Ngy tn th, ngy th mt. doorkeeper Xem ostiariate doxa Xem glory doxology 1. Kinh vinh danh, kinh tn tng 2. Kinh kt thc. duae processiones Xem two processions dualism 1. Nh nguyn lun [l thuyt ni chung ch trng thc ti hin hu c nhng cn bn i lp. Thng thng ch mt cc oan khc ca thuyt nht nguyn, nh khng nh tnh nh nguyn thun ty, khng tng quan vi nhau]. 2. Tnh nh trng 3. Nh thn gio. gnostic- Manichaean ~ Thuyt nh ngyn ca phi Manichea [l thuyt ny cho rng v tr c hai khi nguyn vnh vin (khng b to thnh): thin do khi nguyn thin m ra, c do khi nguyn c)]. duality Nh nguyn tnh, lng trng tnh. dulia Knh l i vi Thin Thn v cc thnh, sng knh ch thin s, ch thn thnh. absolute ~ Tn knh thnh nhn cch tuyt i [khng phi tn knh hi ct hay vt phm ca thnh nhn, nhng trc tip tn dng chnh v thnh ang hng vinh phc trn thin quc]. relative ~ Tn knh thnh nhn cch tng i [tn knh di hi, di vt, di nh...v.v. ca cc thnh nh nhng vt i biu ca v thnh ]. Dunkers Phi Dun-k [mt gio phi Tin Lnh do ngi c vo th k 18 khi xng, ch trng ra ti bng cch ngm nc ba ln, c tuyt vic tuyn th, vic i lnh]. duties of one's state Bn phn, bn chc, chc phn. dynamic 1. Tnh ng thi, ng tnh, ng lc tnh 2. Tnh dng lc, sinh ng tnh, c sinh kh 3. Thuc thuyt ng lc [Xem dynamism].
dynamis (Gr.) 1. c nng, nng lc, lc lng 2. K nng, nng lc k l. dynamism 1. ng lc, sc sng, sinh lc 2. Lc bn lun, nng lc lun [bt c thuyt no cho rng cn bn nguyn l ca hin tng v tr l lc lng hay nng lc, ni chung u thuc l thuyt ny] 3. Ch thuyt ng thi, ng lc lun [bt c trit thuyt no ch trng ly lc lng v hot ng gii thch nhng g m ngi thng coi l tinh thi tn hu]. dyophysitism Kit lng tnh lun [tn l khng nh c Kit ng thi c c nhn tnh v thn tnh]. dyotheletism Kit lng ch lun [tn l khng nh c Kit c hai loi ch, mt loi ch nhn tnh do thn nhn tnh phi hp, mt loi ch do thn tnh m c]. E early church Gio hi s khai earthly city Vng quc trn th, nc th gian Easter L Phc Sinh, L Vt Qua Eastern Church Gio Hi ng Phng [thot u ch Gio Hi thuc min ng quc La M, thi nay ch bt c on th Kit gio no theo l nghi ng Phng]. Eastern Catholic Church Gio Hi Cng Gio ng Phng, Gio Hi Thin Cha Gio ng Phng [ch Gio Hi ng Phng no h tng, thng hip vi c Gio Hong Cng Gio]. Eastern Orthodox Church Gio Hi Chnh Thng ng Phng [Gio Hi Kit Gio min ng u, Ty , Bc Phi. Nm 1504 v phn i uy quyn gio triu La M m t chc thnh 4 Gio ch thuc ng Quc La M]. Eastertide Ma Phc Sinh, thi k Phc Sinh [ ch thi k t l Phc Sinh ti l Thng Thin (40 ngy), hay ti l Cha Thnh Thn Hin Xung (50 ngy), hay ti l Cha Ba Ngi (57 ngy)]. ebed Yaweh (H.) Xem servant of Yaweh. Ebionites Phi Ebionite [mt lc phi do ngi Do Thi thuc th k th nht ti th k th hai, ch trng c Kit ch l con ca ng b Giuse v Maria m thi; h coi vic tun gi lut Mi-sen nh iu kin thit yu c cu ri]. ecce homo (L.) y l con ngi (Gioan 19,15). ecclesia (L.Gr.) 1. gio hi, tp hi, on th, tp on. 2. Thnh ng, gio ng, nh th, nh hi. ~ discens (L.) (Learning church) Gio hi th gio, Gio Hi ang hc tp [ch gio dn, tn hu]. ~ docens (L.) (Teaching church) Gio hi thuyt gio, Gio Hi ging o, Gio Hi ch o [ch hng gio s v gio phm vi quyn ging dy]. ~ semper reformanda (L.) Gio hi khng ngng canh tn. ecclesiarch Gio Trng, Gio Ch, thnh vin trong gio hi, [v cai qun gio hi, c bit ch cc thnh vin trong Gio Hi Chnh Thng ng Phng]. ecclesiastic 1. Gio S, Mc S, Nh Truyn Gio. 2. Thuc v gio hi, thuc v gio s, thuc v mc s. ~ doctrine Gio iu, gio l, gio hun. ecclesiastical Thuc v gio hi, thuc v gio s, thuc v mc s. ~ censure Gii lut trng pht ca Gio Hi. [ngi vi phm gio lut cch cng nhin lm nguy hi n i sng o ca nhng tn hu khc cng nh tnh trng chung ca gio hi, b mt v c thm quyn trong gio hi x n cng khai v trng pht]. ~ discipline K lut ca gio hi. ecclesiola in ecclesia (L.) Gio hi a phng, gio hi a phng trong gio hi hon v, nhng on th trong gio hi. [tn gi ring cho tng on th gio hu ring bit, v tt c u thuc v mt gio hi hon v duy nht]. ecclesiologic, -al Thuc v gio hi hc, thuc v thn hc gio hi ecclesiology Gio hi hc, mn hc chuyn v nhng vn lin quan n gio hi. eucharistic ~ Hc thuyt v B Tch Thnh Th trong Gio Hi [pht sinh vo thi cc Tng , nhn thc rng mi khi gio hi a phng c hnh b tch Thnh Th, Cha Kit ch thn n ng tr trong gio hi v lm cho gio hi a phng tr thnh mt gio hi hon ho]. Roman ~ Hc thuyt v gio hi La M [thi Trung C, quan nim v gio hi theo c Thnh Cha Gregory VII (1073-1085), cho rng ton th Gio Hi tng t mt Gio Phn ca c Thnh Cha, cc c Gim Mc ca cc gio hi a phng tng t cc cha s trong gio phn ca c Thnh Cha]. universal ~ Hc thuyt gio hi hon v [thi cc Thnh Gio Ph coi gio hi hon v nh l mt n v cn bn, v gio hi a phng nh nhng phn t cha hon ho ca gio hi hon v]. eclecticism L thuyt thu thp, ch ngha thu thp l thuyt t nhiu ngun ti liu khc nhau, phi thu thp trch [l thuyt hoc hc phi chuyn thu gp hoc tng hp cc tng t nhng l lun hoc ch thuyt hon ton khc nhau, khng tng hp vi nhau]. economy of salvation Cng trnh cu chuc, chng trnh cu , k hoch cu ri. ecosystem H thng sinh thi [h thng nhng yu t trong th gii t nhin lin quan vi nhau, cng l h thng tun hon trong khoa hc nhn vn, nh mc sng sinh hot, tiu chun thy a cu dng, t chc x hi v.v... bin thnh mt h thng lin quan h tng nhau]. ecstasy chiu hn, truy iu qu thn, xut thn, nhp thn, vong ng, vong hnh, cung vui, thn ngoi cnh gii [hot ng vi mt cm gic ang trong trng thi siu vt th gii t nhin]. ecstatic (nh trn). ecumenical C tnh cch ph qut, ph bin, ton th, i kt, thuc v Gio hi hon v, thuc v ton th Kit Gio.
ecumenical church convention i ngh hi, hi ngh khong i [nhng cuc i hi gm cc i biu ca cc gio phi Kit gio tho lun v gio l hoc mt s vic]. ecumenical council Cng ng Chung [hi ng Gim Mc trn khp th gii cng vi c Thnh Cha hi hp. Thng quyt nh nhng vn thuc tn l, phng v, gio lut sau ban hnh mi tn hu cng tun gi]. ecumenical creed Kinh Tin Knh ca Cng ng [th d Kinh Tin Knh ca cc Tng (Apostles' Creed), Kinh Tin Knh ca Cng ng Nicea (Nicene Creed), v.v... ]. ecumenical movement Phong tro hp nht, phong tro i ng, phong tro i kt, phong tro lin hip cc Gio hi [nhng c gng nhm gii to nhng cch bit gia cc gio hi Kit gio khc nhau, thng nht trong mt c tin, mt Thin Cha, c tnh cch i ng, Tng truyn, hoc nhng t chc nhm mc ch hip nht tng t]. ecumenical patriarch Cng ng cc Thng Ph [cc v lnh o ca gio hi Chnh Thng Gio]. ecumenical theology Thn hc i kt, thn hc i ng [thay th cho thn hc tranh lun (controversial theology), ch trng n s hip nht Thn hc Kit gio, khc phc nhng d bit v cng gii quyt theo mt mc ch chung]. ecumenism 1. Ch ngha i ng, ch ngha i kt, hip nht lun, ch ngha hip nht [lin quan n phong tro nghin cu thn hc hip nht]. 2. hip nht. Catholic ~ Ch ngha i ng ca gio hi Cng Gio [ch Sc Lnh v s hip nht ca Cng ng Vatican II. Nhn mnh n nhng im tng ng gia cc gio hi Kit gio v nhm tin ti s hip nht]. Eden Vn a ng.
edict Ch d, sc lnh, chiu th, b co. edification Thit lp, ch o, bi dng tm linh, gio ha, khi pht, khai o, [ci tin tinh thn o c trong con ngi]. eduction 1. Ly ra, rt ra, khi pht. 2. suy on, suy lun. efficacia (L.) nh efficacy. efficacy Hiu lc, cng hiu, tc dng, hiu nng, cng nng. egalitarianism Ch ngha bnh ng [ch trng tt c mi ngi u c quyn li bnh ng trn mi lnh vc, v chnh tr, kinh t, v x hi]. ehje (H.) (I am) Ta l, ti tn ti, ti hin hu. ehje scher' ehje (H.) (I am the one who I am) ti chnh l ti, Ta l ng Hng Hu (Xut Hnh 3,14). eikon nh Iconeisegesis T gii thch Thnh Kinh, Gii Thch Thnh Kinh theo ch quan. ekklesia (Gr.) nh ecclesia. El (H.) Hnh thc s t ca Elohim. elder nh presbyter. election Tuyn la, tuyn chn, tuyn gi, tuyn c, tuyn nhim. doctine of ~ Hc thuyt tuyn chn, gio l v vic tuyn chn [nhn thc rng khi thc hin chng trnh cu chuc, Thin Cha tuyn chn con ngi cng tc, tuy nhin khng hy dit t do ca con ngi, nhng ngc li, thc y con ngi t quyt nh v c gng thc hin] elementum et verbum (L.) [T dng trong b tch], cht th v m thc, cht liu v li c. elevation 1. cao, ct nhc. 2. tuyn dng, tn vinh. 3. cao siu, cao thng, cao tn. ~ of the Host Tn vinh Thnh Th, a cao Thnh Th tn vinh. Elijon (H.) nh Eljon. Eliyon (H.) nh Eljon. Eljon (H.) ng Ch Cao, ng Ch Tn, ng Ti Cao [tn gi Thin Cha dng trong Cu c]. Eloah (H.) Hnh thc s t ca Elohim. Elohim (H.) Thin Cha, Thn [tn gi Thin Cha dng trong Cu c, ni ln Thin Cha l ng Quyn Nng, cng l tn gi ca cc thn ngoi gio]. emanation 1. pht xut, pht tn, phng x. 2. vt pht xut, vt pht tn. emanationism thuyt xut pht [ch trng linh hn ca mi ngi l t bn th ca Thin Cha pht xut ra]. emancipation Gii phng, gii thot, gii tr, thot ly. embodiment C th ha, th hin, bn th v hnh th, ha thn, biu hin c th. eminence Tri vt, a v cao, hin chc, hin danh, cch tn xng vi cc Hng Y Gio Ch. way of ~ phng thc siu vit, trc vit php, php thng cao [ly ci "ti" "hu" suy ln ti cnh "hu" siu vit v hn, hay l tng ha c tnh ca con ngi miu t c tnh ca thn linh]. Emmanuel Thin Cha cng chng ta. empirical theology Thn hc kinh nghim, [mn thn hc vi quan nim Thng qua kinh nghim]. Encratism Ch ngha Encratism (ging nh ch di). Encratites Phi Encretates, Phi Cm Gii, [Mt s Kit hu thi Gio Hi S Khai ch trng c ru tht, sc dc, v dng nc thay th ru c hnh b tch Thnh Th]. encyclycal Thng ip, Tng hun; th mc v ca Gim Mc [trc kia dng gi cc vn th mc v ca cc Gim Mc a phng, nay ch dng trong gii hn cc thng ip hay tng hun ca c Thnh Cha]. end (1)Mc ch, mc tiu, tn hng, tn ch, (2) chung cuc, kt cuc, kt qa, cui cng, im kt, cng tn, t vong. (3) chung kt, hon tt, kt thc, hon thnh. ~ of the word Ngy tn th, ngy th mt.
endowment Thin ph, thin phn, t cht, n sng, ti nng. energism Nng lc ch ngha, ng lc ch ngha, phn u ch ngha [quan im cho rng im ti cao ca s thin chnh l s gia tng n lc bi sc mnh ca con ngi ch khng phi l lc th hay nhng tha mn]. energumen (1) ngi b qi m, ngi b qi nhp, (2) ngi cung tn, tn hu cung nhit. energy Nng, lc, th nng, nng lc, kh lc. engagement (1) hn c, nh hn, (2) ngha v, chc v, chc nghip, cng v s , (3) dn thn, tng s, (4) c nh, li ha, bo chng, hng kin quyt. enhypostasia Lng tnh tng thng [ ch thin tnh hay nhn tnh ca c Kit, tnh ny hon ton c trong tnh kia, trong thin tnh bao gm hon ton nhn tnh, v ngc li trong nhn tnh bao gm hon ton thin tnh]. enhypostatize Du nhp vo trong mt th t lp khc, du nhp vo trong mt bn th khc. enlightenment (1) Sng soi, khai minh, khi pht, m ng, gio ha, (2) phong tro chiu sng, thi k khai minh [l phong tro hay tro lu t tng ch trng dng l tnh con ngi ch ng ton th vn ha hay t tng nhn loi, c bit l vo khong th k 17 v 18 vi phong tro mnh danh l E- ]. ens cogitans (L.) Vt c t duy (t duy vt), vt c linh hn l tr.
ens et bonum convertuntur (L.) Hu th vi thin ton giao hon, hu th l thin m, hu th vi thin ton l nht th lng din. ens et unum covertuntur (L.) Hu th vi hip nht giao hon, hu th l ton th, hu th vi hip nht l nht th lng din. ens et verum convertur (L.) Hu th vi chn l giao hon, hu th l chn l, hu th vi chn l l nht th lng din. ens realissimum (L.) Hu th chn tht tuyt i, thc th ti cc. entitative Tn hu cng nng. entity Thc th, hu th tn ti. environment (1) Hon cnh, trng hp, chu vi, (2) cnh bao quanh, cnh chung quanh, ngoi vi. eon Xem aeon eonian Xem aeoian Ephesus, Council of i Cng ng phs [i Cng ng c triu tp ti phs, Tiu , nm 431]. epicheia Xem epikeia epiclesis (Gr.) Li nguyn lm php, kinh cu xin, li nguyn cu xin Cha Thnh Thn [trong b tch Thnh Th thi c xa ca Gio Hi Chnh Thng ng Phng Hy lp, y l li cu xin Cha Thnh Thn ng n bin bnh ru tr nn Mnh v Mu Cha Kit]. epikeia (Gr.) Quyn tm thi thch nghi, nguyn tc cng bnh gii thch, [trong hon cnh c bit, v li ch ti a cho con ngi, dng phng php chp hnh quy nh lut php vt ra ngoi, khng cu n theo ngha tng ch ca b lut]. epiklesis (Gr.) Xem epiclesis epiphany (1) Hin hin, xut hin [s hin hin ca thn minh hay ca nhng thc th siu t nhin], (2) (E-) L Cha Hin Linh (L Ba Vua) [hng nm vo ngy 6 thng Ging, l k nim cc o S li triu bi Cha]. epiphenomenon Hin tng ph, hin tng ngoi l, nhiu bin chng pht sinh ng thi. episcopacy (1) Phm chc Gim Mc, Chc v Gim Mc, th ch Gim Mc, (2) (danh t chung) Gim Mc. episcopal (1) Thuc v chc Gim Mc, (2) (E -) Thuc v Thnh Cng Hi (thuc v Gio Phi Episcopal ca Anh Gio). Episcopal Church Thnh Cng Hi (Gio Hi Episcopal) [Gio Hi Anh Gio ti M (Anglican Church), din t Gio Hi c iu hnh theo th ch ca cc Gim Mc] (ting Anh: The Episcopal Church; ting M: The Protestant Episcopal Church). episcopal collegiality Gim Mc on, Hi ng Gim Mc [di s lnh o ca c Thnh Cha, v cc thnh vin l ton th cc Gim Mc trn th gii]. epicopal power Quyn Gim Mc, chc quyn mc v, quyn mc v. episcopal synod Thng Hi ng Gim Mc, i Hi ngh ca cc Gim Mc. Episcopalian (1) thuc v Thnh Cng Hi (thuc v Gio Phi Episcopal ca Anh Gio). (2) cc tn ca Thnh Cng Hi (cc gio hu thuc Gio Phi Episcopal ca Anh Gio), (3) (e -) thuc v th ch Gim Mc. episcopalism Ch ngha Gim Mc, ch ngha th ch Gim Mc [ (a) thng dng ch gio l v t chc ca Thnh Cng Hi (Gio Phi Episcopal ca Anh Gio), (b) hc thuyt ch trng rng quyn ti cao trong Gio Hi khng phi ch thuc v c Thnh Cha m thuc v ton th Gim Mc hon cu, bt lun h phn tn hay tp hp theo hnh thc mt i cng ng]. episcopate (1) Gim Mc on, (2) Chc v Gim Mc, Gio Phn ng nhim ca Gim Mc, nhim k Gim Mc. monarchical ~ Gim Mc theo th ch qun ch, th ch ch c mt nguyn th, th ch tp trung quyn hnh trn Gim Mc. episcopus (L.) Xem ch Bishop (Gim Mc). ~ in partibus infidelium (L.) Gim Mc ni dn ngoi, Gim Mc vng truyn gio. ~ in proprius (L.) Gim Mc c quyn hnh cai tr trong lnh vc ca mnh. Gim Mc Chnh Ta, Gim Mc Gim Qun. episkopos (Gr.) Gim Qun, Gim Mc [ngi lnh o ca on th gio dn trong mi a Phn, hoc ngi iu hnh Gio Hi vo thi k Gio Hi S Khai]. epikope (Gr.) Ging nh ch episcopate.
eponym Danh t [danh xng ca mt nc, mt dn tc; tn gi ngi khai quc, lp quc. Nh ch Adong (Adam) trong sch Sng Th K c ngha l "ngi", tr thnh danh t ca loi ngi]. equalitarianism Ging nh ch egalitarianism. equilibrium Cn bng, thng bng, lc thng bng, khng sai lch, trng thi cn bng. equiprobabilism Hai ci c th nhp lm mt [hai loi hnh vi o c ging nhau c th nhp lm mt, c th xp chung thnh mt]. equity (1) qun bnh, cng bng, cng o, cng chnh, khng thin v, ngay chnh. (2) php thng bng [ khuych trng, b sung hoc loi b nhng th thc lut php c tnh cch hp hi gy ngn cch chia r; v thay th, pht trin thm nhng nguyn tc hp l hn v ng vi nguyn tc]. Erastianism Ch thuyt Eratus, hc thuyt quc gia ton nng [hc thuyt ca thn hc gia Thomas Eratus (1524 - 1583) vo th k 16, ch trng tt c cc hnh pht ti nhn nn trao cho lut php quc gia x tr, v khng tha nhn Gio Hi c thm quyn quy nh lut php hoc ra hnh pht cho ngi ta]. eros (1) Bn nng phi tnh, bn nng sinh mng, i tnh, tnh dc, bn nng sinh tn, (2) i tnh, i m,tnh i, tnh dc, yu thch khoi cm. eroticism Cm gic ca i tnh, xu hng ca i tnh, tnh dc, ch ngha tnh dc. erwath dabar (H.) S vic ng h thn [theo sch Th Lut 24:1 ghi li rng lut Moisen cho php ly d v mnh nu pht gic ra trc khi kt hn nng c nhng hnh vi bt hp php]. eschatological elements Nhng nguyn t th mt, nhng nguyn t cnh chung [ch s cht, sng li, phn xt, vnh cu...nhng s kin lin quan n i sng ca con ngi v th gii thi cnh chung]. eschatologism (1) Ch ngha xut th [sau i Th Chin th II, Ty u pht sinh mt mn phi phn nghch li vi lp trng ca ch ngha thn hc nhp th (incarnationism): h c ci nhn rt bi quan i vi nhng lao ng kh nhc trn th v ch ch trng ti n sng siu nhin cng vi nhng c tnh tuyt i ca nc tri]. (2) Ch ngha th mt [ch thuyt ct ngha nhng li rao ging ca c Kit qua nhng hot ng ca ng Messiah theo mt tng lai rt gn (sp n ni ri), h ch trng rng lc s c th nhn thy r rng s thng tr ca Thin Cha trn trn th vi nhng hot ng v s mng ca c Gisu Kit c thc hin cch vin mn]. eschatologists Mn phi xut th, ngi theo ch ngha th mt. eschatology Hc thuyt th mt, thn hc v th mt, thn hc v cnh chung, hc thuyt hu th [suy t v s ti lm ca c Gisu Kit, s cnh chung ca nhn loi, hon tt chng trnh thc hin cng vic cu ca Thin Cha cch m mn]. anticipated ~ Hc thuuyt chun b th mt, hng vng v cnh chung, hc thuyt chun b cho ngy cnh chung s n. cosmic ~ Hc thuyt v v tr vo ngy th mt [hc thuyt cho rng nc Thin Cha s chuyn bin ton th v tr thi th mt]. final ~ Hc thuyt v ngy tn th, hc thuyt v ngy cui cng ca th mt [hc thuyt cho rng nh vo s Ging Sinh ra i lm ngi ca Cha Con m c ngy th mt, v c Gisu Kit li n ln th hai hon tt cch vin mn cng trnh cu chuc]. futuristic ~ Hc thuyt v ngy th mt tng lai [hc thuyt cho rng trong tng lai mi c yu t vin mn ca ngy th mt]. inaugurated ~ Hc thuyt v ngy th mt cho rng khi s nhng cha hon thnh. presentic ~ Hc thuyt v ngy th mt hin ti [hc thuyt cho rng ngay by gi, ngay trong lc ny c yu t ca ngy th mt]. realized ~ Hc thuyt th mt thc t, hc thuyt cnh chung hin thc [hc thuyt cho rng tt c nhng s kin Cha Con xung th lm ngi, rao ging, chu cht v sng li v.v... kt thnh s quang lm ca nc Thin Cha, v th gii bt u i su vo ngy th mt]. eschaton Th mt, cnh chung, chung cuc [ Ging nh ch eschatological elements]. esoteric (1) thuc v huyn b, thuc v mu nhim, thuc v b mt, thuc v thn b gio, (2) Thn b gio, thn b lun, (3) ngi truyn b thn b gio. esse (L.) Ging nh being. essence Bn cht, bn tnh, tnh cht, thc cht, tinh cht. metaphysical ~ Bn cht siu hnh [thc th siu vit, tuy c sinh thnh v bin ha, nhng li ty thuc vo mt bn cht tinh thn bt sinh v bt bin]. physical ~ Bn cht hnh th, thc th [bn cht ca s vt, thc ti v c th pht sinh hu hiu]. Essenes Phi Essenes [khong th k th hai trc Cng Nguyn cho n th k th hai, nhng on th hoc cc hi dng ca nhng ngi Do Thi Palestine sng theo nguyn tc cng sn vi cuc sng khc kh trit ]. essentia (L.) Ging nh essence. essentialism Ch ngha bn cht [hc thuyt nhn mnh v bn cht v i lp vi tn ti]. establishment (1) Thit lp, thit k, quy nh, sng lp, khai sng, xc nh, c nh, (2) Trt t, c cu, t chc, quy c, (3) Quc gio. theology of ~ Thn hc ca ch [nhng ngi bt mn v t chc ca Gio Hi v ch diu t chc tng truyn ca gio hi l ch tha mn nhng ngi c thnh chc]. estrangement xa l, xa cch, cch ly, ly bit. eternal (1) vnh vin, vnh cu, v cng, v tn,bt dit, bt bin, (2) ng trng cu, Thn, Thng . ~ life Trng sinh. ~ sacrifice Hy t trng sinh [ci cht ca Cha Kit trn thp gi c th ni c l mt cuc hin t ch mt ln nhng vnh vin xa ti trn gian, v c gi tr cao nht so vi nhng hy t trong Cu c]. eternity S vnh vin, s trng cu, s trng tn, v cng v tn, v thy v chung, th gii trng cu, bt dit. ethics Lun l hc, lun l quan, o c hc, trit hc o c [nhng l lun, nghin cu v s thc lun l, gi tr lun l, quy lut lun l, tiu chun lun l, nhng c tnh hnh vi, nhng hin tng lng tm v.v...]. ethos (1) Tnh cch, kh cht, (2) tinh thn dn tc, tro lu t tng ca x hi, phong thi kh cch. etiology Ging nh aetiology. euangelion (Gr.) Phc m, Tin Mng. Eucharist (1) Thnh Th, Mnh Mu Thnh (2) Thnh L, B Tch Thnh Th, Tic Thnh [Ging nh sacrement of the Eucharist]. eucharistic (nh trn) ~ elements Bnh ru trong Tic Thnh. ~ liturgy Phng v Thnh L. ~ presence S hin din ca B Tch Thnh Th, s hin din ca Mu Nhim Thnh Th [s hin din thc s ca c Kit trong B Tch Thnh Th]. ~ sacrifice Thnh L Hy T, Hy L Tic Thnh [Thnh L Misa]. ~ species Hnh tng bnh ru. ~ theology Thn hc Thnh Th, Thn hc Tic Thnh.
eugenics u sinh hc, nhn chng lng thin ci ha hc [mn hc nghin cu hon ho ha nhn loi bng cch kim sot nhng yu t di truyn trong con ngi, v ci thin mi sinh x hi]. eulogia Bnh chc phc [ Gio Hi c thi, sau Tic Thnh c nghi thc phn pht bnh cha truyn php cho nhng ngi cha c php d Tic Thnh]. Eunomians Lc phi Eunomian [th k th 4, 5, Eunomius ( ? ~ 395?) lp ra d phi ly khai, ch trng Thin Cha l ng Tuyt i, ni Ngi mi danh xng v thuc tnh u l nhng t ng ngha. T tng ny gn ging vi lc thuyt Arians]. euthanasia (1) Cht m du, cht khng au n, an lc t [nhng vic lm hay nhng phng php gip ngi bnh cht nhanh chng v m du kt thc s au kh m khng tip tc tr liu na]. Eutychianism Ch ngha Eutyches [th k th 5, Eutyches (?378 ~ 454) xng hc thuyt cho rng c Kit vn t trc c hai bn tnh, v vo lc Ngi Ging Sinh th thn tnh v nhn tnh kt hp li thnh mt]. evangeliar Bn b Phc m. evangeliary Mt phn ca bn b Phc m. evangeliarium (L.) Xem Evangeliar evangelical (1) Thuc v Phc m, thuc v nhng ngi theo ch ngha Tin Mng, (2) Phi Tin Mng, phi phc nguyn [hc phi hay nhng on th ca Tin Lnh ly bn cht Tin Mng lm ni dung chnh yu cho gio l]. Evangelical Church Gio Phi Tin Mng, Gio Phi Tn Ngha [ c]. evangelical counsels D Hun theo Phc m, c nguyn Phc m [sau thi Gio hi s khai, danh t ny ch ba li khn ca cc dng tu: kh ngho (thanh bn), trong sch (khit tnh), vng li (phc tng)]. Evangelical movements Phong tro Tin Mng [phong tro th k 16 do M. Luther 1483 ~ 1546, mun ci cch Gio Hi tr v vi thc tin v l tng Tn c c bn ca Gio Hi thi ban u bng xc tin vic ch trng n Tin Mng]. evangelicalism Ch ngha Tin Mng, Gio l ca Phi Tin Mng, o Tin Mng [ngha rng ch phng php truyn o hon ton cn c vo Tin Mng ca cc gio phi Tin Lnh]. evangelism (1) Truyn b Phc m, rao ging Tin Mng (2) ch ngha Tin Mng, tinh thn Phc m. mass ~ Rao ging Tin Mng i chng, hng v qun chng rao ging Tin Mng. evangelist (1) Tc gi Phc m, Thnh S (2) nh truyn gio, ngi rao ging Tin Mng. Eve B Ev [nguyn vn hm ngha "s sng", "sinh hot", theo sch Sng Th K 3:20 c ngha l "m ca nhn loi". event (1) S kin, i s, s c, bin c, s bin, (2) kt qa, kt cuc, chung cuc. everlasting (1) Thuc v vnh cu, v cng, vnh hng, vn th bt dch, lin tc khng ngng, (3) Thn, Thin Cha (ng Vnh Cu). ~ death Vnh t, Cht i i [trng thi vnh vin khng c hng kin Thin Cha]. ~ happiness Vnh phc [vnh vin hng kin vinh phc ca Thin Cha]. evidence (1) Chng c, chng t, chng thc hin nhin, r rng minh bch, (2) vt tch, du tch, du vt, du hiu, biu hiu, (3) bng chng, chng minh, minh th, hin th, dng chng c bo m. evidences of Christianity Nhng chng c ca Kit Gio, Kit Gio chng nghim lun [Nhng l lun ra mi ngi chp nhn Gio L ca Kit gio l xc thc v c chng c]. evil (1) c, hung c, c t, ti c, bt thin, c ma (2) thuc v c t, ti c, bt thin. ~ spirit c thn. evolutility c tnh tin ho, c tnh pht trin. evolution Tin ha, khai trin. theory of ~ hc thuyt tin ha. evolutionism Ch ngha tin ha [(a) ngha rng: hc thuyt ch trng v tr, nhn loi, sinh vt, tt c u tin ha m thnh, (b) hc thuyt cho rng Tn Gio l do nhu cu ni ti ca nhn linh cn c Thng m thnh, v bi v chn l ca Tn Gio thng pht sinh l do t bi mt loi bn cht din bin m thnh]. ex cathedra (L.) Uy quyn Tng Ta, quyn bt kh ng, [phng thc c Thnh Cha long trng cng b mt tn iu (vi n Bt Kh Ng)]. ex iure divino (L.) (by divine law) Bi Thin lut, t thn lut. ex nihilo (L.) (out of nothing) t h v.
ex nihilo nihil fit (L.) (nothing comes out of nothing) H v t h v, t h v pht sinh h v, h khng tc sinh h khng [dng cch ph nh nhn mnh ti hu tt nhin, phi t thc hu m ra]. ex officio (L.) Thuc quan chc, thuc quy nh do thm quyn, thuc ng nhin. ex opere operantis (L.) Nhn hiu, nhn hiu tnh, do con ngi m sinh ra hiu qa, hiu lc ch quan, da vo chnh ng s m c c hiu qa. ex opere operatis ecclesiae (L.) Nh vo hnh ng ca Gio Hi m c c hiu qa. ex opere operato (L.) Hiu qu bi s vic, bi cng vic m pht sinh ra hiu qa, hiu lc khch quan, bi bn thn pht sinh ra hiu qa [n cu ri ca Cha Gisu Kit v chnh du ch b tch lin kt nn mt, bi v chnh B Tch t bn thn c hiu qa cu ri]. ex Patre et Filio (L.) (From the Father and the Son) Bi c Cha Cha v c Cha Con m ra. ex Patre per Filium (L.) (From the Father through the Son) Bi c Cha Cha v nh c Cha Con m ra. exaltation Nhc cao, vinh quang, siu thng, tn dng, cao. ~ of Christ c Kit c a ln cao, c Kit c thng cao. examination of conscience xt mnh, t vn lng tm. exarch (1) Gim Mc [chc Gim Mc trong Gio Hi ng Phng, a v thp hn c Thng Ph (Patriarch), nhng c quyn cai qun Tng Gio Phn (metropolitan). i khi cn c gi l i Gio Ch hay Tng Gim Mc. Ngy nay danh t ny dng gi ngi i Din Gim Mc c trch iu hnh hng Gio S] (2) Tng Gim Mc [Tng Gim Mc trong Gio Hi Chnh Thng ng Phng c lp]. exarchate Chc quyn hay a phn ca Gim Mc hay Tng Gim Mc trong Gio Hi Chnh Thng ng Phng (nh trn). Exclusiveuess (1) c tnh bi ngoi, iu ngoi tr, (2) Duy nht tnh, ch c mt, c chim, c hng. excommunicatus toleratus (L.) Tuyt v c gim khinh [ngi b v tuyt thng c Gio Hi gim khinh, tuy khng c hng tinh thn n phc, nhng vn cn l thnh vin trong Gio Hi]. excommunicatus vitandus (L.) Ngi b v tuyt thng [ngi b v tuyt thng nghim trng, b loi tr ra khi gio hi v b tuyt giao, gio dn khng c lin lc vi h]. excommunication Pht v, khai tr khi s b Gio Hi, trc xut khi Gio Hi [nhng ngi cng khai phn gio, tin theo lc thuyt v.v... b gio hi x pht tuyt thng]. automatic ~ T ng b pht v. execution (1) Thc hnh, chp hnh, thc thi, thc hin, hon thnh, thnh tu, (2) chp hnh t hnh, th hnh. exegesis (1) gii thch Thnh Kinh, ch gii kinh in, ch thch (2) mn hc v ch gii kinh in, ch thch Thnh Kinh hc, nghin cu Thnh Kinh hc. exemption Min chun, min tr, gii tr. exhomologesis (Gr.) Co ti. existence (1) Tn ti, thc tn, thc ti, sinh tn, hin sinh (2) Vt tn ti, vt thc ti. existential Thuc v tn ti, hin sinh ~ philosophy of religion Trit hc tn gio hin sinh ~ theology Thn hc hin sinh [mn thn hc da theo ch ngha trit hc thc ti m ra]. existentiale (L.) (1) Trc thuc hin sinh, trng hung thc ti [trng hung tn ti cn bn ca con ngi, theo hc thuyt ca M. Heidegger (1889 ~ 1976) l nhng lo lng u t trc nhng hon cnh khn kh, vi bn nng sinh tn. Theo K. Rahner (1904 ~ 1984), con ngi tn ti l nh vo chng trnh cu ca Thin Cha, v v th con ngi chu nh hng bi tin nghim]. exitus-reditus (L.) Din xut v qui hi. exorcism (1) Tr qi, tr t, xua ui qi t, (2) nghi thc tr qi. exorcist (1) Ngi tr qi, (2) chc tr qi [mt trong nhng chc nh trong gio hi Cng Gio trc khi lnh chc Gip l v Ph Ph T, ngy nay bi b]. exorcistatus (L.) Ging nh exorcist. expiation Chuc ti, n ti. expiration (1) chung kt, hon thnh, kt liu, mn k, (2) on th, t vong.
explicit biu l, minh bch, r rng, minh xc, hin minh, khng hm n. extension (1) Trng , phm vi, rng m (2) Qung din, ni rng ra, khuych trng, pht trin ra. external Bn ngoi, ngoi ti, ngoi biu, ngoi din, ngoi quan, ngoi hnh, hnh thc, ngoi gii, ngoi lai, khch quan. extinction Thanh tr, tiu dit, dit vong, bi tr. extra Calvinisticum (L.) Ch ngha phn ngoi ca Calvinisticum [cho rng Ngi li v Nhn Tnh ca c Kit kt hp li vi nhau nhng ch ngoi ti]. extra ecclesiam nemo salvatur (L.) Ngoi Gio hi, khng mt ai c cu ri. extra ecclesiam nulla salus (L.) (outside the Church no salvation) Ngoi Gio hi, khng c n cu [(a) Khng lnh nhn B Tch Ra Ti gia nhp Gio hi, khng th c c n cu ca c Kit. (b) Trong tnh trng khng nhn nhn con ngi t bn tnh l c ti, hay trong hon cnh khng mun c gng hng vng v Chn, Thin, M, Thnh, th v phng c cu ]. extra usum nullum sacramentum (L.) Ngoi tr bnh ru trong B Tch Thnh Th ra, khng cn c Mnh Mu Thnh no khc. extra-canonical ngoi php in ra, ngoi lut, ngoi Thnh Kinh chnh in ra. extra-divine things Nhng s vt ngoi thn linh extra-liturgical service Nhng l nghi ngoi nghi thc phng v, nhng hnh thc l nghi t do. extra-sacreamental Thuc v ngoi B Tch. extreme spiritualism Ch ngha tinh thn cc oan [t tng ca John Wycliffe (? ~ 1384) v ca John Huss (1370 ~ 1415) vo thi trung c, ch trng rng Gio Hi chn chnh l mt Gio Hi v hnh, ch gm nhng ngi c tuyn chn c bit t trc; h cho rng nu chn l ni tm tng khc vi gio hun Gio hi, th phi b gio hun Gio hi m phc tng chn l ni tm]. extreme unction L xc du khi hp hi, xc du bnh nhn khi nghim trng. extrinsicism Ch ngha ngoi ti [khuynh hng i vi nhng phc tp hin thc, ch nhn mnh vo cn c ngoi ti, ngoi biu hay trit tun gi php lut, o c, ch khng ch n cn nguyn ni ti, cu thnh hay bn th]. exultet Bi ca cng b Phc Sinh, tng ca Phc Sinh. F facienti quod est in se (L.) Tn nhn lc, dc tn sc lc con ngi. faculty 1. Nng lc, ti nng, thin ph 2. c quyn, c php [hnh vi Gio Hi c ban k nhn chc phn c quyn hnh x thnh chc] 3. Quyn nng, c nng faith 1. Nim tin, c tin, tin tng, tin, tn ngng 2. Tn iu, tn l. explicit ~ Nim tin bc l cch hin nhin, nim tin thu trit, xc tn, nim tin thng t, gio l v ca s tin tng minh xc. fiducial ~ Nim tin trng cy, c tin ph thc ,nim tin li [M. Luther 1483-1546 c bit nhn mnh nim c tin, ng cho rng phi hon ton da vo Thng v li Ngi (l nn cng chnh)]. implicity ~ 1. Nim tin hm n, nim tin tim n, c tin mc nhin [nim tin tuy i vi gio l cha hiu r, song coi n nh mt chn l ph thng] 2. Nim tin m qung [nim tin cha hiu thu trit ngha gio l]. inductive ~ Nim tin quy np, c tin qui np [l nim tin t ti do nhiu kinh nghim c th qui v ng im cn nguyn]. reflective ~ Nim tin phn tnh [nim tin kinh qua phn tnh]. saving ~ Nim tin cu , nim tin cu thot. science of ~ c tin hc, mn hc v c tin. faith and order movement Phong tro c tin v nh ch Gio Hi, phong tro hp nht tn l v t chc [mt trong 2 phng hng c th thc y vn ng hp nht truyn gio quc t ca Kit Gio Tin Lnh (IMC)]. faith healing Cha bnh do c tin, cha bnh bng c tin, thn y. faithful 1. Thuc nim tin, trung thc, trung tn, tn trung, tht tm tht , vng tm tin tng 2. Tn , gio , tn hu, gio hu, gio dn, gio trung tn, tn hu trung thnh.
faithfulness S trung thc, th tn, trung thnh, kin trinh, thnh thc, s ng tin, c tin vng vng, trung tn. fall Sa ng, lm lc, sa a [the Fall ch hnh vi ca nguyn t lm con ngi tch ri Thin Cha]. fanaticism S cung tn, cung nhit, tin m qung, chp m bt ng. fast, fasting i gii, on thc, cm thc, gii thc, tuyt thc, trai gii, n chay, chay tnh, king khem. fatalism nh mnh thuyt [tin nh thuyt], mnh vn lun. fate Mnh vn, vn s, s mnh, thin mnh. father 1. Ph, Thin ph (c Cha Cha) 2. Linh Mc, Mc s. Father of the church Gio ph [ch cc gio s (thnh phn l Gim Mc) thi Gio Hi s khai bnh vc c tin truyn thng v c c hnh siu qun c i chng ngng m tn sng]. fatherhood Ph tnh, ph o (o lm cha), ph quyn, thn phn hay t cch ca ngi lm cha. fault Li lm, lm l, li, ti, qa tht, khuyt im, t vt, quen tt, s st, sai lm.
favo(u)r 1. n hu, n sng, sng i, i m, u i, bit i, hu , ho , vui thch, thin v 2. ng , tn thnh, hip tr, bnh vc, nng . favor fidei (L.) Quyn u tin tn ngng [quyn hy b hn nhn do u tin v tn ngng]. fear 1. S hi, kinh hi, khip m, lo u, bt an 2. knh s. feast Khnh nht, tit nht, chim l, khnh tit, i l, l c. ~ day Khnh nht, chim l nht, ngy l ln, ngy i l. ~ of obligation L buc [nh Cha Nht, v i l, buc phi king vic xc d l]. ~ of precept Tit nht qui nh, l qui nh, l nh buc lm theo lch [trong nghi thc phi hnh l theo qui nh song khng buc king vic xc nh Cha nht]. Febronianism Ch ngha Febronius [ch ch ngha ca N.V Hontheim (1701- 90) c bt hiu l Justinus Febronius sng lp vin ca phong tro Thin Cha Gio c Quc vo th k th 18, ch trng Gio hi l t chc quan tm ti o c lun l nhn th nn phi thuc quyn quc gia qun l]. Febronians Xem trn, phi Febronius fellowship 1. on th, hi, on kh [l on th rn luyn theo gii rn yu thng ca c Kit]. 2. Tnh hu ngh, giao ho, kh ngh, quan h ng bn, tng giao, sng chung, hip lc. feminine spirit of God N thn tnh ca Thin Cha [trong Cu c thnh thn l n tnh, nay l li xng h Thnh Thn Thin Cha m mt s n thn hc gia nh th nghim v c tin ring mnh vit li kinh tin knh].
fideism Ch ngha duy tn, tn tm lun [hc thuyt ca thn hc (tin lnh) vo cui th k 19 Ba-L cho rng ch do c tin m t c n cu nhng g thuc linh thing, ch khng cy nh vo l tnh. Nh vy, nhng quan nim v tn gio v nhng iu lut ch do lch s on nh v phn tch ca cc thn hc sau ny ch hon ton khng quan h vi nim tin tt yu kia]. fides (L.) Xem faith ~ actualis (L.) Nim tin hin hnh, c tin hin hnh. ~ caritate formata (L.) (faith formed by love) Nim tin do c i hnh thnh. ~ data (L.) Th tn, nim tin v s trung thnh [trong hn nhn]. ~ directa (L.) (direct faith) Nim tin trc tip. ~ divina (divine faith) Nim tin thn thnh, c tin da vo Thin Cha. ~ divina et catholica (L.) (divine and catholic faith) Nim tin da vo Thin Cha v Gio Hi Ngi [tn l do mc khi Thin Cha v gio hun gio hi: Nh tn l v Thin Cha Ba Ngi]. ~ ecclesiastica (L.) (ecclesiastical faith) Nim tin ca gio hi [tn l do Gio Hi ly quyn uy v gio hun bt kh ng m nh on nh v c M ln tri]. ~ efficax (L.) c tin hu hiu, nim tin c hiu qa. ~ ex auditu (L.) Nim tin n t nghe truyn dy [Rom 10,17]. ~ facta (L.) Xem fides data. ~ formata (L.) c tin c c i lm bn ng, c tin thc hin qua c i. ~ habitualis (L.) Nim tin tp qun tnh, nim tin nh thi quen. ~ informis (L.) Nim tin ca l tr. ~ infusa (L.) Nim tin hi nhp, c tin ph ban. ~ iustificans (L.) c tin thnh ngha, c tin cng chnh, c tin lm con ngi nn chnh trc. ~ qua creditur (L.) (faith through which something is believed) c tin ch quan, hnh ng ca c tin. ~ quae creditur (L.) (that which is believed) c tin khch quan, ni dung ca c tin. ~ quaerens intellectum (L.) (faith searching for understanding) c tin tm l tr ph gip. filial love Hiu i, m mn [tm tnh i m ca con ci i vi Thin Cha, i vi cha m]. filial piety o hiu, hiu knh, hiu thun, hiu i.
filiation T tnh, t h, lin h ph t, thu nhn lm dng t. filioque (L.) (and from the son) V bi Thnh T [trong kinh tin knh sau cu qui ex Patre (who from the Father). Tn l ca Gio Hi La Tinh ni ln Cha Thnh Thn cng do Cha Cha v Cha Con m ra; ni chung l on tn l quan trng nht din t s khc bit vi Gio Hi ng Phng]. finality 1. Chung cc tnh, mc ch tnh, kt cu tnh, cu cnh tnh 2. Chung cc, chung kt, vn kt, nh cc, ti hu 3. S vt ti hu. finis (L.) Xem end, goal. ~ qui (the goal which is intended) Mc ch khch quan, mc ch ang c nhm ti. ~ quo (intermediate goal) Mc ch mi gii, mc ch trung gian [mc ch gn trong qa trnh tm kim mc ch xa hn, bi , cng c th gi l phng php tm kim mc ch]. finite C gii hn, c hn nh. finitum capax infiniti (L.) Gii hn c th hm cha ti v gii hn. finitum non capax infiniti (L.) Gii hn khng th bao hm v gii hn. first parents Nguyn t, ph mu nguyn thy. first principle Nguyn l th nht [bt lun tn hu, s kin, nhn thc hay s vt, theo trt t khng do bt c s vt no khc lm khi im, l nguyn l th nht.
flesh 1. Huyt nhc, xc tht, xc th, thn th 2. Nhc dc, tnh dc, nhn tnh 3. Nhn loi, ct nhc. flexibility 1. n tnh, thch ng tnh, nhu thun tnh, tnh cht mm do, d un 2. Tnh d thuyt phc, d sai khin 3. Tnh linh hot, linh ng. flood theory of creation Thuyt sng to bng hng thy [mt trong hc thuyt gii thch vic Thin Cha to dng v tr trong 6 ngy theo nh Sng Th K chng th nht miu thut, ch trng ti yu t nc]. foedus (L.) Xem covenant. fomes peccati (L.) La ti tnh [phng cch phi kinh vin dng ch ti nguyn t ph tr dc vng con ngi]. force 1. Sc lc, lc lng, thc lc, sc mnh, quyn hc, uy lc 2. p lc, bo lc, cng lc, cng hnh 3. ngha, chn , yu im, l do, gia tr. foreknowlege S bit trc, iu d tri. foreordination S d nh. forgiveness S tha th, tnh khoan dung, s min chp.
form Hnh thc, hnh dng, hnh thi, m hnh, th thc, phng thc [ch hnh dng, m thc m mt s vt phi c thnh; hnh thc, m thc khng phi ch l ngoi ti m c ni ti na, khng phi ch hu hnh m c v hnh na]. forma accidentalis (L.) Hnh thc ph thuc, ngu nhin. ~ externa Hnh thc ngoi ti. ~ interna Hnh thc ni ti. ~ substantialis Hnh thc bn th, thc th. formal principal 1. Hnh thc nguyn tc 2. Hnh thc nguyn thy formalism Ch ngha hnh thc, hnh thc lun [li sng hay hc thuyt ch cu n hnh thc tn gio b ngoi m khng quan tm ti tinh thn o]. formation Hnh thnh, gio dc, gio hun, bi dng. Formgeschichte (G.) Xem form criticism formula 1. Tn iu, tn thc, kinh tin knh 2. Th thc, cch thc, cng thc, nh thc, qui tc. Formula of Concord Hp ng tn iu [bn tn iu m nm 1577 phi Lu- t-r khng nh. Tng ng vi gio l ca Cng ng Trent]. formula missae (L.) (the rite of the mass) L qui, tin trnh ca Thnh l. fortitude Dng c, dng cm, cng ngh, kin cng [mt trong bn c tnh chnh]. fragmentum (L.) B bnh, phn pht Thnh Th [hnh ng m Gim Mc a phn Roma hi th k th 5 lm, vo mi ch nht ngi ly Mnh Thnh va c truyn php b nh v phn pht cho cc Linh Mc trong gio phn ng hng]. Franciscan school Hc phi Phan-xi-c [do nh hng ca dng Phan-xi- c pht huy t tng thn hc nhn mnh v mu nhim tnh yu Cha]. free 1. T do, t ch, t lp, t ng 2. Phng khong, khng v hnh thc 3. V k lut, phng ng, phng tng, th lng 4. Min, thot c. ~ will ch t do. ~ from Gii phng khi (u). ~ for Gii phng (t). freedom 1. S t do, t ch 2. Quyn t do, quyn t quyt 3. S gii thot. Friends Hi i hu, cng ngh hi [George Fox (1624-91) pht ng phong tro m cc hi vin gi nhau l "bn". c bit coi trng vc thnh linh mc khi trc tip qua "nh sng" trong tm hn. H phn i nghi l bn ngoi, nht l vic b nhim, sai phi cc gio s]. fruit Thnh qa, kt qa, phn thu hoch c. fruitio dei (L.) Hng th thn. fulfilment 1. thnh tu, vin mn, vn thnh, t thnh, ng nghim 2. Thc hnh, thc hin. fullness, fulness y, vin mn, hon ton, sung mn ~ of time Thi c chn mi, thi k vin mn. function 1. Tc dng, cng nng, c nng, mc tiu c th 2. Chc v, chc trch, chc quyn, nhim v, chc nghip 3. Nghi thc, l in, cuc hi hp chnh thc. functional dispensation quyn min gii chc v. functional theology Tc dng thn hc [mn thn hc ch trng n tc dng ca thn hc trong qa trnh lch s v hon cnh ca x hi]. functionalism Hc phi cng nng, ch ngha c nng, ch ngha hiu dng, ch ngha thc dng [hc thuyt nhn mnh n cng nng, ng dng v thch ng]. fundamental articles Tn iu c bn, bn vn c bn [ch nhng chn l ch yu v c bn c cu trong tn l Kit gio v phi c gii thch nh th no trnh sai lc d oan]. fundamental option Chn la c bn, u tuyn. fundamental theology Thn hc cn bn [ (a) Thn hc minh chng c Kit mc khi thc s xy ra. (b) Thn hc nghin cu s tht c bn v ct yu ca c tin Kit Gio: mc khi ca Thin Cha]. fundamentalism Ch ngha c yu, ch ngha c bn [ (a) F-, th k th 20 phong tro ca nhng ngi Tin Lnh chng li ch ngha tn thi thuyt (Modernism) ti M da trn vic gii thch tng ch din t cc s vic c ghi trong Thnh Kinh nhn mnh c bn tn ngng v lun l Kit Gio. (b) Ngha rng l ch cch gii thch Thnh Kinh ca phi bo th]. Fundamentalists Phi c yu, hc phi c bn, nhng ngi thuc phi c bn. future Tng lai. ~ life Kip sau, i sau, cuc sng tng lai. futurology Tng lai hc G Gallican Confession Kinh tin knh ca phi Gallican, bn tuyn xng c tin ca phi Gallican [nm 1559, ti th Bal (Php) cc phi Tin Lnh trn ton quc ln th nht hi hp li vi nhau v thng qua mt quyt ngh v tn gio. S tht l tinh hoa gio l ca phi Calvin]. Gallicanism Ch ngha Gallican [ti Php quc vo th k th 17 ch trng cao quc gia qua 2 hnh thi: (a) Gio hi l mt on th thng thng thuc vo quc gia, ng nhin do Gim Mc iu khin. (2) Cng nhn quyn ch tch ca Gio Hong, tuy nhin ch khi no phi hp vi Gim Mc, Gio Hong mi c rng quyn]. Gaudium et Spes (L.) Hin ch vui mng v hy vng [hin ch Gio Hi trong th gii hm nay ca Cng ng Vatican II]. Geist (G.) Thn linh, tinh thn, l tr cm th tnh, tnh nhit lit, thi i tinh thn. Gemeinschaft (G.) Xem fellowship. generality 1. Tnh i cng, tnh tng qut, tnh ph bin 2. Thng tc, thng lun, khi lun, khi yu. generalization 1. Ph bin ha 2. Khi qut ho, khi lun ha, cch chung m ni, thng tc ho, thng lun ho. generare (L.) Xem active generation. generari (L.) Xem passive generation. generation 1. Sinh sn, sinh [din t s quan h gia Ngi Cha v Ngi Con trong mu nhim Ba Ngi] 2. Nin i, th i, i, th h, thi i. active ~ Tnh sinh sn ch ng [ch Ngi Cha ch ng sinh Ngi Con, tnh cht cn nguyn]. ~ of the Son Ngi Con Sinh bi Ngi Cha, Ngi Con c sinh ra. passive ~ Tnh sinh sn b ng [ch Ngi Con hin hu l do Ngi Cha]. generationism Thuyt sinh thc, sinh sn lun [hc thuyt ch trng con ngi th xc ln linh hn u do cha m sinh ra]. genetic, (genetical) Thuc pht sinh, thuc sinh sn, thuc khi nguyn, thuc v pht sinh lun, thuc v hc thuyt pht sinh]. gesta Dei (L.) (deeds of God) Tc ng ca Thn linh, tc ng ca Thin Cha. Gestalt (G. ) Hnh thi, hnh trng, hnh thc ghost 1. Thn linh, linh hn, tinh thn, sc sng ca Thng 2. Linh hn ngi cht 3. Ma qi, qi, m hn. gift 1. n hu, n t, qa tng, tng phm l vt 2. Thin ph, thin cht, thin ti. added ~ n sng gia tng n tr gip, n sng ban thm, n hu, siu tnh. created ~ n th to [n m con ngi c Thin Cha ban cho chn la hay thc hin quyt nh quan trng]. ~ of counsel n siu kin, n bit lo liu [mt trong by n Cha Thnh Thn gip con ngi trong cuc sng bit la chn mc ch chnh xc, phn on v quyt nh]. ~ of fear n knh s [mt trong by n Cha Thnh Thn gip con ngi bit knh s Thin Cha]. ~ of fortitude n cng ngh, n sc mnh [mt trong by n Cha Thnh Thn gip con ngi chp nhn v kin nhn chu au kh]. ~ of immortality n bt t [n lm cho linh hn khng phi cht] ~ of knowledge n thng minh, n tr tu [mt trong by n Cha Thnh Thn gip con ngi c mt tri thc t nhin v siu nhin]. ~ of piety n hiu i, n yu mn, n o c [mt trong by n Cha Thnh Thn gip con ngi yu mn Thin Cha]. ~ of perseverance n bn , n kin nhn, n bn n cng. ~ of tongues n ngn ng, n ni ting l. ~ of understanding n minh t, n thng hiu [mt trong by n Cha Thnh Thn gip con ngi nhn thc c Thin Cha siu vit]. ~ of wisdom n thng xt, n khn ngoan [mt trong by n Cha Thnh Thn gip con ngi trong cuc sng bit phn on chn chnh]. ~s of integrity n hon b [trong qa kh Gio Hi nhn nhn nguyn t con ngi ngoi n "Thnh Ho", Thin Cha cn cho con ngi bn c n khc: n cng chnh, n trng sinh, khng au kh, n tr thc]. ~s of the Holy Spirit n Cha Thnh Thn, thn n, n ca Cha Thnh Thn [truyn thng phn thnh by n Cha Thnh thn]. preternatural ~ n ngoi nhin. special ~ c n, n c bit. supernatural ~ n siu nhin. uncreated ~ n phi th to [n hu m chnh Thin Cha thng ban]. global community Cng ng th gii, cng ng nhn loi. global village Lng ton cu, thn th gii gloria Patri (L.) (glory be to the Father) Vinh danh Cha Cha (kinh vinh danh). glory Quang vinh, quang diu, vinh quang Thin Cha. external ~ Quang vinh ngoi ti, vinh quang bn ngoi formal ~ Vinh quang hnh thc. objective ~ Vinh quang khch th. theology of ~ Thn hc vinh quang, quang diu. glossolalia (Gr.) n Thnh Linh ni ting l, ni ting a phng
gnosis (Gr.) Tri thc, tr tu, linh tr, thn tr, tri thc thn linh, tri thc linh gii, nguyn tri thn b, tr tu b truyn, nhn thc c sc cu thot, tinh thn chn l, tri thc tn ngng. gnostic 1. Tr ga, k tr, ngi tr thc 2. Thuc tr thc, linh tri, c tr thc, c th hiu thn b ca linh gii 3. (Gnostic) Ng o thuyt, ng o phi, tn ng o phi. Gnosticism Ch ngha tri thc, phi linh tr [l phong tro trit hc khong trc hay sau k nguyn, hn hp nhiu thuyt tn gio, nhiu lung t tng, ch trng v tr nh nguyn lun trong vic gii thot do thn linh m n, v hng i cui cng ca vn vt l ch ng "vt cht" tr v vi "tinh thn"]. Christian ~ Ch ngha tri thc Kit gio, phi linh tri Kit gio, thuyt d oan huyn thc [b d oan ca phi linh tri pht sinh khi hp th gio l Kit gio. H ch trng thn th c Kit ch c b ngoi m khng c thc, thn th y khng th phc sinh, ch linh hn mi bay thng ln thin ng]. goal Mc tiu, mc ch, chung im, ch n. God Thn, Thin Cha, Thng , Thin, Thin , ng tri almighty ~ Thng ton nng, Thin Cha ton nng. creator ~ Thng sng to fertility gods Thn ca nh nng, thn c sc sinh si di do [nhng v thn m mt s dn tc thuc x hi nng nghip sng bi cu xin cho ma mng phong ph, con chu y n ]. ~ as he is Thin Cha nh ngi l, chn din ca Thin Cha, bn cht ca Thin Cha. ~ as nature Thng l t nhin, thn tc t nhin [li nhn Thng v thin nhin v l mt m khng th phn]. ~ for himself Thng v chnh ngi, Thng ti thn. ~ in himself Thng ni thn, Thng trong chnh ngi. ~ of anger Thin Cha ca phn n ~ of delight Thin Cha ca vui mng ~ 's self-communication T ng thng truyn ca Thin Cha [Thin Cha thng truyn (din t) cho th to nhn loi chnh c tnh bn cht yu thng, khoan th, quan tm ca ngi]. hidden ~ Thng tng n impersonal god Thn khng nhn v living ~ Thin Cha sng ng, Cha ca s sng one and triune ~ Mt Cha Ba Ngi one ~, creator and Lord ng sng to v l Thin Cha personal ~ Thin Cha c th, thn c v cch, thn v cch ha. retiring ~ Thng n dt [hc thuyt pht sinh th k th 20 v ton nhn loi pht trin n mc hu nh trng thnh, hn th na v qa bn th s nn khng d nhn ra Thng hin hu nh xa, m ngh rng Thng n dt]. revealed ~ Thin Cha c mc khi suffering ~ Thin Cha kh nn supreme ~ Thn cao nht, ng v thng true ~ Thn tht, Cha tht, Thin Cha tht unknown ~ Thn khng bit, Thn v danh veiled ~ Thin Cha b che y, Thin Cha cha c mc khi. Godforsakenness V Thin Cha m t b, v Thng m b x v. godhead 1. Thn tnh, bn tnh Thin Cha, Thin Cha tnh 2. Thn, (God) Thin Cha. godhood Thn tnh, thn cch [tnh cch ca thn]. God-human activities Hnh ng nhn tnh ca Thn [xem theandric activities]. God-hypothesis Ga thuyt v Thng God-is-dead theology Thn hc Khai-T-Thn, thn hc v Thng cht [mn thn hc hin i do mt s thn hc gia, mun thot ra khi thn hc truyn thng, nn khng cn t hin hu Thng lm tin , m ch tho lun nhng vn nhn sinh....] God-language Ngn lun c lin quan ti Thin Cha. godless Tnh v thn , khng tin c thn, khng knh thn. God-man 1. ng Thn-Nhn hp nht, ng thn nhn [ ch c Kit] 2. Ngi tn gio [theo tc ga hin i l Phng ng M trong tc phm <V Lm Mnh Sinh Tr>th tng lp cao nht l con ngi trong th gii tn gio] 3. Ngi tri [c Pht ni: Ngi thin gii] 4. Siu nhn. golden rule Lut vng, kim khoa ngc lut [xt theo tiu cc "k s bt dc, vt thi nhn" (iu mnh khng mun th ng lm cho ngi), xt theo tch cc: "k chi s dc, thi chi nhn" (iu g mnh mun, hy lm cho ngi)]. good 1. Thin, lng thin, m c, hnh thin 2. Hnh phc, 3. Thuc lng thin, c c hnh thin ha 4. Thuyt tt p, hnh phc 5. C ch li, c hiu qa, thng ng 6. (the good) Ngi thin, ngi tt. common ~ Thin chung, cng ch ~ news Tin vui, Tin Mng, Phc m highest ~ Ch thin, ti thin, cc thin surpeme ~ Xem highest good universal ~ Thin ph qut. Gospel Phc m, sch phc m, Tin Mng. ~ harmony, harmony of the Gospel Xem synopsis ~ of freedom Phc m mang li t do, phc m mang li cho con ngi s t do [tm im ca tin mng c Kyt l con ngi c gii thot, c c t do]. social ~ Phc m c tnh cch x hi [sch thnh c bit l nhng li ch dy c tnh cch x hi ca c Kit, trn bnh din x hi, kinh t, chnh tr ng dng nh t hi giai huynh , yu l sc mnh v cch thc cu nhn]. spoken ~ Phc m c rao ging [ch c rao ging m khng ch trng i sng]. govern Qun l, thng tr, cai tr, qun tr, iu khin, cai qun, tr, ch huy, chi phi. governance Qun l, thng tr, cai tr, qun tr, chi phi. government Xem trn.
grace 1. n hu, n sng, thnh sng, n in, sng i, thin n, t bi, t i, nhn hu 2. Li kinh trc hoc sau khi n, kinh cm n khi dng ba. actual ~ Hin n, bo n, c n, hng n Thin Cha tr gip mi lc [Thin Cha ban cho mnh lc thc hin hnh vi t c n cu ]. antecedent ~ n sng c ban cho trc, n lo liu [n c ban cho trc khi l tr con ngi t do quyt nh]. appropriate ~ Thch nghi n sng [n thch nghi vi hon cnh ni ti v ngoi ti ca mi ngi, nht l ch s sn sng n nhn n sng sinh n ch]. assisting ~ Ph n, tr sng, n sng ph tr. authoritative ~ Ch n, quyn sng, ch quyn n sng [n do quyn lc ban cho]. beginning ~ Khi s n sng. comitative ~ Phm c do n sng m n [ch nhng c tnh siu vit do n sng m n]. consequent ~ Hu ch n sng [n sng tr gip i lin vi nhng hnh ng ch t do ca con ngi]. consummated ~ Hon thnh n sng. cooperative ~ n tr gip, n hp tc. creative ~ n sng to [ l mt n gip con ngi nhn ra v quyt nh mt chn la cn bn, c th lm thay i c cuc sng khi Thin Cha mun t l, Thnh v ku gi con ngi, v con ngi ly c sinh mnh p tr, n nhn]. distribution of actual ~ Phn pht hin sng. efficient ~ Thc hiu n sng [n gip sinh hiu qa] efficatious ~ Hu hiu n sng (hiu n), linh nghim n sng (linh n) [c th sinh hiu qa mong c]. elevating ~ Thng ha n sng, siu ha n sng [Thin Cha trong con ngi gip con ngi lm lnh]. exciting ~ n sng khi ng , kch ng n sng [i vi ngi cng chnh, nh n thng sng, linh hn ca h c thng ha, nay n hin sng gip h lm lnh]. external ~ Ngoi ti n sng [n pht sinh bn ngoi linh hn con ngi, nh li ch dy ca c Kit, thnh tch, gng thnh nhn]. external efficient ~ Ngoi ti thc hiu n sng [gip con ngi d dng lm vic lnh nht l cu nguyn]. first ~ Nguyn n, khi n [n thnh ha u tin c ban cho]. habitual ~ Thng sng, trng thi y n sng [trng thi siu nhin y n sng ca linh hn con ngi, gip con ngi tr thnh thnh thin, chnh trc n nhn Thin Cha]. ~ and moral possibility Kh nng tnh v n in v o c. ~ of illumination n quang minh [mt trong nhng hu qa ca hin sng, nh Thin Cha tr gip con ngi thu hiu su xa v y v tm hn c c s quang minh]. ~ of inspiration n cm hng, n linh cm, n linh ng [mt trong nhng hu qa ca n hin sng, con ngi nh Thin Cha gip m cm thy c s hin din ca Thin Cha]. ~ of intellect n l tr, n tr tu [mt loi ca n hin sng gip l tr con ngi hiu r tng s vic]. ~ of the head n lnh o, n nguyn o [ch th lnh ca Gio Hi, Cha Kit nh s kt hp ca hai bn tnh mt ngi v m c s sung mn v b thng ban cho thn th mu nhim l Gio Hi, lm Gio Hi tr nn thnh]. ~ of will n ch [mt loi ca n hin sng lm tng sc ch con ngi khut phc tnh trng kh khn]. healing ~ n cha bnh. helping ~ Xem assisting grace inappropriate ~ n khng hp cnh [khi con ngi trong cnh hung ni ti cng nh ngoi ti khng thch hp vi n sng, th ch t do ca con ngi khng tip nhn n sng v n sng cng khng pht sinh thc hiu]. increative ~ Xem uncreated grace infused ~ n c vo [n mbn tnh con ngi khng c, ch do Thin Cha tun vo tm hn con ngi]. internal ~ n sng ni ti, ni sng [thc cht nh hng nhn linh]. internal efficient ~ n sng ni ti thc hiu [gip con ngi hon thnh vic thin tng i kh, gip khc phc v chin thng nhng kh khn him ngho]. irresistible ~ n khng th khng c [gip con ngi hnh thin chng li nhng tham vng mnh lit ca con ngi]. natural ~ n t nhin [c ban cho lc to dng]. operative ~ n hot ng. particular ~ Bit n, c n. perfective ~ n hon ho, n tuyt ho personal ~ n ring, n c bit possible ~ Kh n [ Pelagians ch trng c mt loi kh lc t nhin gip con ngi vi ch t do tri qua mt cuc sng thnh thin v ti, cui cng t c vnh phc]. preparative ~ Chun n, n chun b. provoking ~ Xem exciting grace proximately sufficient ~ n sng (h tr) u lp tc hon thnh [n sng gip con ngi trc tip hon thnh cng nghip cu ri]. sacramental ~ n sng b tch (n tch sng), n tr gip ca chnh b tch ban cho. sanctifying ~ n thnh ha, n nn thnh, sng i [c gi thnh ha v n sng gip thnh ha nhn linh, phn hng di do bn tnh Thin Cha, bin h nn con ci Thin Cha]. second ~ Nh n, n sng ti ban [n thnh ha khi mt li c ti ban]. special ~ n bit sng. stimulating ~ Xem exciting grace strengthening ~ n tng cng, n gia lc. sufficient ~ n cn , n sung tc [n hin ti gip con ngi c nng lc hon thnh cng nghip cu ri]. systems of ~ Quy lut n sng, n tun t, n h lun [c gi th v l n Thin Cha ban gip con ngi vi t do suy xt phn bit lnh hi nhng phn no pht sinh hiu lc]. true and merely sufficient ~ n hin ti cn v [n gip con ngi trong hon cnh c th c th thc hin hnh vi cu ri, d con ngi vi ch i khi c th c tuyt n khng cn cht thc s cng hiu no]. uncreated ~ n ngoi bn tnh t nhin ca th to [ch Thin Cha thng truyn chnh mnh]. universal ~ n tng qut, ph n [n in Thin Cha thng ban ph qut cho ht mi ngi]. gratia (L.) Xem grace ~ concomitans n tng hp vi ch t do, n qua s ng ca ch t do. ~ dei n da vo Thin Cha, n in nh Thng , n ca Thin Cha. ~ gratis data n nhng khng, n ban m khng i n p [n sng ban cho mt s ngi no h cu tha nhn]. ~ gratum faciens n gip con ngi vui nhn, n gip con ngi hoan lc vi Thin Cha]. ~ mere sufficiens n tc s, n y [n con ng nn thnh, song nu con ngi khng ng c th c tuyt m khng sinh hiu qa thc s]. ~ mere vel pure sufficiens n tc s, n qa y . ~ parva n vi tiu, n sng yu nhc [theo Jansenius (1585-1638) ang khi con ngi hnh ng chim u th trong s ham mun m chm trong khoi lc th gian, th n sng Thin Cha so li yu nhc]. ~ quae dat posse (grace which gives the ability to ...) n ban nng lc thi hnh. ~ remote sufficiens n chun b [n sng gip con ngi hon thnh mt cng nghip chun b tnh t nhn c n cu ri nh vic cu nguyn ca con ngi mt n thnh ha, (tc ngi ang mc ti trng)]. ~ unionis n sng hip nht, n hu kt hp mt thit. ~ vere et mere sufficiens Xem true and merely sufficient grace. ~ vere et relative sufficiens n hin ti tng i y . ~ vere sufficiens n tht y [n sng gip con ngi trong tnh trng c th thc hin hnh vi cu ri]. gratitude Cm n, cm t, cm kch, tri n, t . gratuity 1. T bi, n hu, n vt, tng vt, l vt 2. Thi n, thng t 3. V thng tnh, tnh nhng khng, khng i bi thng. gravity Great Awakening i phc hng, phong tro i gic ng, i hi ng [nm 1740 ti 6 tiu bang ng bc Hoa K pht sinh mt trong tro phc hng tn gio, h cc oan co t mi tnh cm nh li ging c tnh cch h kch, qa kch ng, khc qa bi ai...]. Great Revival Phong tro i Hng Phn, phong tro i gic ng, i hi ng II [cui th k th 18 ti u 19, ti M li thnh hnh phong tro phc hng tn gio ging i hi ng trn, cho rng ch t gic hi ci, hon ci tnh cnh mi c coi l c i sng tn gio]. Great Schism i phn ly [ch nm 1054 Gio Hi Cng Gio v chnh thng phn ly]. Greek Orthodox Church Gio Hi Chnh Thng Hy Lp ground 1. C s, cn c, cn nguyn, cn c, y c, nn tng, a bn 2. L do, nguyn nhn, ng c 3. Bi cnh, phm vi 4. Thit lp, t c s, t nn mng. gubernatio (L.) Xem gubernation. gubernation Qun l, qun ht, thng tr, chi phi. guilt Ti v, ti c, ti n, ti khin, ti c. H habit Tp tnh, tp qun, kh cht, thi quen. acquired ~ Tp tnh c th, tp qun hu thin [tp qun do thc hnh m bi dng nn]. infused ~ Tp tnh thng ban, tp qun lnh nhn [ n thnh Cha nh ngun nc thng chy vo tm linh con ngi]. innate ~ Tp qun tin thin, tp tnh c hu, tp tnh bm sinh, tp tnh thin ph operative ~ Tp qun hnh ng, tp tnh ng tc. habitus (L.) Xem habit ~ entitativus Tp tnh tn hu, tp tnh bn hu [tp tnh nh n sng thnh ha, trc tip hon thnh bn tnh linh hn, cn i vi hnh ng ch c lin h cch gin tip]. ~ theory Thuyt tr ng, ng c lun, [thuyt do Peter Abelard (1079-1142) khi xng, ch trng Ngi li mc ly nhn tnh ca c Kit nh mc o, hm ni trong Ngi hai bn tnh ch kt hp cch ngu nhin ]. hades m ph, m gian, m ti, hong tuyn, a ngc. hagiographa (Gr.) 1. Sch thnh 2. Thnh kinh 3. Vn tuyn, tr tc, thnh tp, thnh k [ theo Do Thi l loi sch th ba trong Cu c c nghin cu, khng phi sch lut cng khng phi sch tin tri ]. hagiography Thnh nhn truyn, thnh nhn ngn hnh hc, hnh cc thnh. hagiolatry L knh thnh nhn, sng bi thnh , sng knh thnh nhn. hagiology Truyn Cc Thnh, Hnh Cc Thnh, thnh ngn hnh lc, nghin cu thnh nhn, danh sch thnh nhn, thnh nhn hc
hagios (Gr.) Xem holy halo 1. Vng quang, quang han, vng ho quang, 2. Vinh quang, vinh diu. hamartiology Ti lun, lun v ti li. happiness Nim hnh phc, khoi lc, vui sng. harmonism Ch ngha hi ho, thuyt hi ho. harmonization iu ha ha, lm hi ha, lm nht tr, lm dung hp, sng chung. harmony Hi ha, ha mc, dung hp, ha iu, hip iu, iu ha, ha hp, ha bnh. healing Y tr, tr bnh, phc nguyn, hi phc. ~ ministry S v tr bnh, thn cng y tr, phc v cha bnh. heart Tm (con tim), lng d, tm trng, tm tnh, tm thn, tinh thn, nguyn kh, lng tm. heathen 1. D gio , ngi khng tin thn [ ch nhng ngi Do Thi hoc Hi Gio, ngoi Kit Gio v khng bit hay khng tin vo Phc m] 2. Thuc tin d gio, khng tin thn. heathenism D gio, ngoi o, thuyt d oan, t gio, gio l d gio, khng tin thn, sng bi ngu tng. heaven Thin ng, thin ng, thin, tri, trn tri [cnh gii trc tip kin din Thin Cha hng hnh phc vin mn trong tnh yu hon thin vi Ngi]. heavenly city Thnh thng thin, thnh trn tri, thin quc. Heil (L.) Xem salvation Heilsgeschichte Xem salvation history hell a ngc, m gian, m ph, m ti, hong tuyn [cnh hung khng th din kin Thin Cha hng tnh yu Ngi; cnh hung ca ngi c tuyt Thin Cha v hnh s phn o]. Hellenism Ch ngha Hy Lp, vn ha Hy Lp, l tng Hy Lp, tinh thn Hy Lp [vn ha sau thi Alexander the Great (356-323 B.C) dung hp cc vn ha khc m thnh]. Hellenization of the christian faith Hy Lp ha Kit gio. Helvetic Confessions Tn iu Helvetic, tn iu (hp nht) Thy S [Bullinger 1504-74, vo th k th 16 mun ci cch tn gio nn lm cho hai loi tn gio Thy s tr thnh mt]. henosis Lin hp [ch thn tnh v nhn tnh ca c Kit]. henotheism n nht thn gio, duy nht thn gio, thuyt duy tn nht thn, [mt loi tn gio a thn, nhng ch chn mt thn knh th, nhng khng ph nhn tt c thn khc tn ti]. Henoticon (L.) Sc d hp nht, hp nht php, tn iu hp nht [vo th k th 5 Hong Zeno (474- 91) ban b cuc tranh lun v Kit nht tnh kt thc ban b chiu sch hp nht]. Henricians Phi Henry [th k th 12 Henry of Lausanne (?~1145) khi xng cng kch v bc b li sng tc ha ca gii thnh chc, v ph nhn hiu lc khch quan ca b tch v cho rng gii thnh chc khng t cch]. heresy D thuyt, thuyt d oan, d lun, d gio, t thuyt [l hc thuyt bi nghch vi tn l m Gio hi ban b]. heretic 1. Ngi theo d thuyt, d gio , ngi thuc Gio Hi d oan 2. Thuc d oan, thuc bnh d thuyt, thuc tin d gio. formal ~ Ngi thuc d thuyt thc s, [ngi c thi chc chn i ch, ch trng d thuyt, v c khng c mt hoc nhiu iu xc quyt tn l]. material ~ Ngi khng t bit mnh thuc d thuyt [ ngi v s st trong vic nghin cu gio l, nn tin lm vo d thuyt]. heretical churches D gio, phi lc thuyt hermeneutics Thch kinh hc, gii thch hc, khoa ch gii, khoa thng din. hermit n s, thy n tu, tu s n c. heroic Tnh anh hng. Hesychasm Ch ngha Hesychas, tnh ta phi [t tng b n m th k th 14 cc n s thuc ng Phng tu tr ni Athos truyn b. Ch yu cho rng con ngi nh tu dng tm linh, khi hn nhp cnh hon ton khng tch, c th hng kin chnh vinh quang ni ti ca Thin Cha]. Hesychastes Phi Hesychasts [Xem trn]. heterodoxy Phi chnh thng, phi chnh thng thuyt, d oan, d thuyt, ngy thuyt [ngi m theo lun thuyt thn hc khng hp vi gio l hoc kin c chnh thc xc nh hoc cng nhn]. heteronomy Tha lut [ khng t ch c chnh mnh m b dc vng, tm cm hoc tha nhn khng ch (ngc li vi t lut: autonomy)]. Heteroousian Phi d cht [phi thi Gio Hi s khai cho rng c Kit v Cha Cha khng ng bn cht]. hexaemeron (Gr.) Sng to trong 6 ngy, tng thut sng to, lun thuyt v sng th [ trong kinh thnh, chng mt Sng Th K thut li cng trnh sng th do Thin Cha hon tt trong 6 ngy]. hierarchical powers Quyn phm trt. hierarchical structure of the church C cu phm trt ca Gio Hi. hierarchy 1. Phm trt thnh, ng cp thnh phm, trt t thng tin ca gio hi, ch gio quyn, t chc cp bc gio hi [ch phm trt theo tn ti trt t m Gio Hi Cng Gio v nhu cu qun l m t t thnh hnh: trn ht l c Thnh Cha, tip n l Gim Mc ri n Linh Mc sau ht l gio dn] 2. H thng, phm trt, ch giai cp 3. ng cp thin thn [thin s cng c chn phm cp]. ~ of being Th h ca tn hu vt [trn l tinh thn di l vt cht (gm ng vt, thc, v khong vt) ngay gia v tr vn vt l con ngi]. ~ of truths ng cp chn l, bc thang chn l [trn thut c tin theo h cp trng yu tnh v phn bit trnh ]. hiereus (Gr.) Xem priest. hierogamy C cu hn nhn thn thnh, hn nhn thnh, hn nhn thin thnh ca ng thn. hierolatry Vic tn knh cc thnh, sng bi thnh vt, sng bi thnh nhn hierophant 1. Thnh s, v gii thch ngha b n ca tn gio 2. T t, thnh chc hierophany Hin linh [hin ra mt cch uy linh] hierurgy Ly bi, th ly High Church Gio hi Thng Phi, Gio Hi Thng Lu, [trong mt s Gio Hi Tin Lnh, c bit Gio Hi Anh Gio, cn lu hnh truyn thng ny]. Hinduism n Gio, n gio. historicity Lch s tnh, s tnh ~ of chirst Lch s tnh ca c Kit, Kit lch s tnh. history of the church Gio hi s, lch s Gio hi, gio s hc.
holiness Thnh, thn thnh, thn thnh tnh, thnh khit, thnh thin, thnh c. Holiness Churches Gio phi thn thnh, [gio phi do John Wesley (1703- 1791) khi xng, ch trng rao truyn tinh thn thn thnh nghim khc v t chc qui t nhng ngi theo ch ngha hon m ny nhm bo v truyn thng chn qu ca gio phi y]. holy Thuc thnh, thn thnh, thnh khit, thnh thin. Holy Catholic Church Gio Hi Cng Gio Thnh Thin. Holy Family Thnh gia, gia nh thnh [ gm ba thnh vin: Cha Gisu, c M, v Thnh Giuse]. Holy Father c Thnh Cha [cch tn xng c Gio Hong]. Holy Ghost Xem Holy Spirit, Cha Thnh Thn, Thnh linh. Holy Mysteries Nhng B Tch thn diu, B Tch mu nhim [c gi nh th v trong B Tch, nh du hiu hu hnh (bn ngoi) m chnh n sng v hnh ca c Kit thc s (bn trong) thnh ha tm hn con ngi]. Holy Office Xem Congregation for the doctrine of the Faith. holy orders 1. Thnh trt, thn phm, thnh chc, chc thnh 2. B tch chc thnh, b tch thnh phm [xem sacrament of holy orders].
Holy Scripture Thnh kinh, kinh thnh. Holy See 1. Ta thnh, Tng ta, Gio nh 2. Gio khu hay chc quyn ca Gim Mc La M. Holy Spirit Thnh thn, thnh linh [mt ngi trong mu nhim Thin Cha]. holy unction Xem extreme unction. Holy Writ Thnh kinh. Holy Year Nm thnh. homeland theology Thn hc a phng [thn hc do Tin Lnh i Loan xng ch trng cn c vo lch s, x hi, chnh tr ca i Loan m ct ngha thn hc]. homiletics Truyn o hc, ging o hc, mn hc thuyt ging, mn thuyt o. homily Ging o, o l, bi ging [ging gii Li Cha trong Thnh L]. hominization Nhn ha, tc dng nhn ha [trong thuyt tin ha, nhn ha l lc ng vt bt u vn dng nng lc tuyn chn tch to lun l v hnh ng theo linh tnh ti hu]. homo creator (L.) Ngi sng to. homo dionysiacus (L.) 1. Ngi hnh ng [con ngi d c t tng, kh nng linh ng, cm ng, ngh thut nhng li c th qun c chnh mnh] 2. Ngi in hnh ca tu thn Hy Lp, ngi in hnh ca thc lon. homo faber (L.) Ngi lao tc, cng nhn, ngi lao ng [ngi c th pht minh cng c, ci thin cng c v lm mi vic]. homo honestatis (L.) Ngi o c, ngi c hnh, ngi thnh thc. homo nobilis (L.) Ngi cao qi, ngi cao thng. homo perfectus (L.) Ngi thnh ton, ngi hon chnh. homo religiosus (L.) Ngi tn gio, ngi c nim tin tn gio. homo sapiens (L.) Tr nhn, ngi c kh nng nhn thc v phn bit, ngi c l tnh, tr ga, trit nhn [con ngi phn bit vi loi vn kh do kh nng tr thc]. homo symbolicus (L.) Ngi dng tng trng [ngi c kh nng dng biu tng din t mnh]. homo viator (L.) Ngi l hnh, ngi trn ng l th, l khch. homocentric, homocentrical Con ngi lm trung tm, nhn trung tnh, ng tm, hng tm.
Homoeans Phi tng t [ch phi Ariaus, sau khi ly khai c v n ha hn, ch trng Ngi Con tng t nh Ngi Cha]. homogeneity ng chng, ng cht, ng tnh. homogeneous Thuc ng chng, ng loi, ng cht, ng tnh, thuc tng t, ng cht, thun cht, thun nht. ~ society X hi thun cht [x hi ch c 1 chng tc, 1 vn ha, 1 loi h t tng, 1 loi tn gio]. homoiousia (Gr.) Tng t bn cht, bn th tng t. Homoiousians Xem Homousians homoiousios (Gr.) Xem di homoiousis (Gr.) Xem homoiousia homoousia (L.) Xem di homoousian 1. ng tnh ng th, ng cht, ng th [xem: kinh tin knh (Nicene Creed) biu t tn l t ng sau: (Ngi Con vi Ngi Cha ng mt bn cht v (ng) t lp th)] 2. H- :k theo ng cht lun, bn th tng ng lun [ch nhng ngi th k th 4 nhn kinh tin knh Nicene, cho rng Ngi Cha v Ngi Con ng tnh ng th]. Homoousianism Cht lun [lun thuyt cho rng Cha Con v Cha Cha bn cht hon ton tng ng]. homoousion (Gr.) Xem homoousian [ng tnh ng th]. homoousios (Gr.) Xem Homoousian [ngi ch trng thuyt ng cht]. homoousy Xem homoousian Homousians Ngi ch trng thuyt bn cht tng t, phi ch trng bn cht tng t [sau khi phn ly khi phi Arian, phi ny ci t v cho rng Cha Con v Cha Cha khng nhng ging nhau m cn hon ton tng t v bn cht]. hono(u)r 1. Vinh d, quang vinh, danh d, thanh danh 2. Tn knh, knh trng, trn trng 3. o ngha, tit ngha, tit tho, tit trinh, danh tit 4. Lng t tn. hope Hy vng, ngng vng, k vng, c cy, ch i, trng i. host Bnh l, bnh t [bnh dng trong thnh l]. holy ~ Thnh th, bnh thnh hostility 1. S i ch, th ch, phn i, phn khng 2. Tnh i ch, hnh ng th ch, hnh ng phn khng 3. (pl) Chin tranh, chin u. house church Gio hi gia nh [hnh thc t chc Gio hi ly vic t hp gia nh lm ch yu]. housel 1. Phng hin 2. Php thnh th, tic thnh [trong thi Trung C y l danh xng ca ting Eucharist] 3. Dng thnh l, rc thnh th. Huguenots Phi Huguenot [mt tn phi Calvin Php vo th k th 16, 17 ch trng ci cch nhiu nht]. human 1. Thuc con ngi, thuc nhn loi, c nhn tnh 2. Con ngi, nhn loi. ~ centrality Ly con ngi lm trung tm. ~ life Cuc sng con ngi, nhn sinh. ~ nature Nhn tnh, tnh th con ngi, bn tnh nhn loi. ~ rights Nhn quyn [nhng quyn cn bn ca con ngi] human-divine Thn nhn tnh, va nhn tnh va thn tnh. humaneness Nhn i, t bi, cao thng, thm tnh. humanism 1. Ch thuyt nhn vn, nhn bn lun, l thuyt nhn o, hc thuyt nhn vn [mt h thng hc thut, t tng, thi hay phng thc hnh ng c bit ch trng ti t tng v quyn li con ngi m khng ly tn gio hay v tr t nhin lm trung tm]. humanitarian Ngi ch trng thuyt nhn o, thuyt bc i, nh t thin, ngi theo thuyt coi c Kit nh ngi phm. humanitarianism 1. Ch thuyt nhn o [t tng, thi ch trng con ngi t n lc, khng cn n hu Thng , c th lm cho nhn tnh mnh t ti vin mn] 2. Ch ngha bc i 3. Kit phm nhn lun [mt l lun ph nhn thn tnh c Kit] 4. Bc i. humanity 1. Nhn tnh, nhn o, nhn tnh 2. Nhn loi 3. Nhn t, bc i 4. Nhn vn hc. humanization Nhn ha, nhn loi ha, gio ha, lm cho thnh ngi, nhn t ha. Humism Hc thuyt Hume [trit hc ca David Kume (1711-76) ngi Scottland, ch trng tri thc con ngi ch gii hn trong kinh nghim, khi nim v n tng, ph nhn kh th minh chng bt c chn l hay ga nh cui cng no]. Hussites Hc phi Huss [mt hc phi vo th k th 15 do nh cch mng John Huss (1370- 1415), ch trng rp theo l lun ca l thuyt Wycliffianian]. hylomorphism Hnh cht lun, m cht thuyt, nguyn hnh nguyn cht lun [l lun do Aristotles (384-322 B.C) khi xng, c trit hc kinh vin hon thnh, ch trng trong th gii t nhin tt c mi vt th u do hai loi hnh thc (m thc) v cht liu (cht th) nh hai nguyn t khc nhau cu to thnh]. hylotheism Vt-thn lun, thuyt phim thn, thuyt v thn [hc thuyt hay tn ngng ch trng vt cht tc l Thng , hay cho rng ngoi vt cht v v tr ra khng c Thng tn hu]. hylozoism Vn vt sinh lc lun, vn vt hu sinh lun, thuyt vt hc [hc thuyt ch trng vt cht c sinh kh, c th sng ng, hay cho rng vt cht v sinh ng khng th phn khai c]. hymn 1. Bi thnh ca, thi ca tn dng, tng ca 2. Ca tng, tn dng, ht ca ngi khen. hyperdulia Bit tn [Thin Cha Gio t lng c bit tn knh c Maria v Ngi l M Thin Cha, nn c c bit tn trn cc Thin Thn v cc Thnh.] hyperevangelistic Phi tin mng cc oan.
hyper-personal V cch siu vt, ngi v vin mn [c gi l nh th, v theo Teilhard de Chardin (1881-1955) chung kt im ca v tr thnh hon khng th l vt cht c, ch c th l ng c v cch]. Hypostase (G.) Xem person hypostasis (Gr. L.) 1. T lp th, ch th, v cch 2. cn c, nguyn l cn bn. hypostatic identification Lng tnh ng v hypostatic union Kt hp ca nh tnh, nh tnh lin hp ca c Kit [do nhn tnh v thn tnh kt hp lm mt m c Kit tr thnh v Thnh T]. hypostatize Lm thnh bn cht, c th ha, thc th ha. hypothesis Ga thuyt, ga nh, gia thit. hypothetical necessity Tnh thit yu ca ga thuyt [tin tt yu phi ga nh]. I Icon Tng thnh, bc tranh, tranh nh, ngu tng [mt loi tranh nh c Gio Hi Chnh Thng dng trong vic th phng]. iconoclasm Phn nh tng, tiu dit nh tng, ph hy nh tng, tiu dit m tn, ph b tp qun c, ph hy truyn thng, phn i vic sng bi ngu tng. iconoclast Xem trn. Ngi thi hnh. iconoclastic controversy Cuc tranh chp chng li ngu tng [t nm 725 n 842, Hong La M ng Phng cho rng, nh tng thnh lm cn tr vic tr li o ca ngi Do Thi v Hi Gio, v h cho rng l sng bi ngu tng. V th nn Hong ra lnh hy b cc nh tng a n cuc tranh lun v vic sng knh nh tng thnh]. iconography Thnh tng hc, nh tng hc [mn hc nghin cu din t mu nhim ca Cha Kit v nhng nhn vt trong Gio Hi qua tranh nh]. iconolater Xem di. Ngi tn knh nh tng, sng bi ngu tng. iconolatry S tn knh nh tng, sng bi ngu tng. iconostasis Thnh tng mn, tng mn [trong nh th ca Gio Hi Chnh Thng, phn cch ni cc thnh (cung thnh) v phn chung, thng dng mt tm bnh phong ngn ra. n th k 14, 15 tt c c ba bc v trn c v nh thnh, v vy m gi l thnh tng mn].
idea Khi nim, quan nim, l nim, t tng, kin. ideal 1. L tng, m phm, in hnh, tiu chun 2.Thuc v l tng, thuc v tng tng, thuc v quan nim, thuc v ch ngha l tng. idealism 1. Quan nim lun, duy tm lun [l thuyt ch trng ci tn hu ti hu l h thng quan nim, hay ni cch khc: i tng nhn thc ca con ngi l h thng thun ty t tng, quan nim] 2. L tng, l tng ch ngha. idealization l tng ha, quan nim ho. ideation S quan nim ha, s to thnh quan nim, s tc dng quan nim. identification 1. ng nht ha, xem nh l ng nht, chng minh ng nht, hp nht, nht tr, ha ng 2. Xc nhn, phn bit, nghim chng, chng minh. identity 1. ng nht, tnh thng nht, tng ng, nht tr, hp lm mt, tng t tuyt i 2. Bn thn, bn th, chnh thn, thn phn ideology 1. Quan nim hc, l nim lun, quan nim ch ngha, khoa hc khi nim, thc lun 2. khng lun, lun vin vng 3. Hnh thi thc, thc hc [mt h t tng hn hp thiu n tnh kim sot mt tp on x hi theo mt hng lch s no ]. idiom Thuc tnh, c im. communication of ~s Giao lu thuc tnh, tng thng thuc tnh [trong Cha Kit, thin tnh v nhn tnh h tng l thuc nhau. Nhn tnh hot ng l thuc thin tnh, thin tnh hot ng l thuc nhn tnh v vy Cha Kit l mt c v]. predication of ~s Dng php thuc tnh giao lu [c im c Kit lng tnh thuc mt c v, v c im tnh th khng th h tng, nn khi ging thuyt dng danh t c v c th c th hiu c c hai tinh, nhng khi dng danh t tnh th tru tng, nhn tnh v thin tnh khng th ln ln c]. idol Ngu tng, thn tng, vic tn th t thn d gio. idolatry 1. Sng bi ngu tng, bi ngu tng, sng bi t thn 2. Sng bi cch m qung, tn sng qa . idolization Ngu tng ha, sng bi m qung. IHS (Gr.) 1. Gisu: Ba ch ci ca tn Gisu trong ting Hy Lp 2. Isus Hagiator Sotr (Jesus Sanctifier Savior) c Gisu l ng thnh ha v l ng cu th 3. Iesus Hominum Salvator (Jesus Savior of Men) c Gisu l ng cu chuc con ngi 4. In Hoc Signo Vinces (in this sign- the cross-shalt thou conquer) vi du hiu thp t ga ny Ngi s chin thng 5. In Hoc Salus (in this- cross-is salvation) Cu chuc nh thp t ga. ikon Xem icon ikonostasis (Gr.) Xem iconostasis illation Suy nh, suy lun. illative sense ngha c suy lun ra, tng c suy nh ra. illicit Bt hp php, phm php, khng hp php, phm lut cm, bt chnh.
illuminate 1. Chiu sng, chiu minh, soi chiu, gii minh, gii sng, soi dn, khi pht, thuyt minh 2. c soi sng, c quang chiu, 3. Ngi c soi sng, ngi c tin gic, tin kin. Illuminati (L.) 1. Phi tin gic, tin kin, phi quang chiu, phi n ng [ch mt vi gio phi rt nhit tm nh Alumbrados, rosicruicians v phi Adam Weihaupt (1748-1830) sng lp nm 1778. Gio phi ny t nhn Cha Kit c bit soi sng gio phi ca h phn i cc on th tn gio ng thi khc] 2. (illuminati) on th t cho rng l khai minh cao ng. illumination S chiu gii, soi sng, khi pht, gio ha, minh gio, gii minh. illuminative way Minh l, ng a n s sng. Illuminism Ch ngha thn quang [phi quang chiu, c bit ch trng n nhng tin kin d thng mt cch thi qa]. illusion Cm gic sai lm, huyn gic, huyn tng, tng tng huyn hoc, o nh, o gic. illusionism Huyn tng ch ngha [hc thuyt xem vt cht ch l huyn tng]. image Tng, hnh tng, nh tng, biu tng, tng, tm tng, vt tng, tng trng, in hnh. divine ~ Xem image of God. ~ of God Hnh nh ca Thin cha, hnh nh ca Thn [ch con ngi l tnh, o c tinh thn l hnh nh ca Thin Cha, c lc li ch bn cht ca thn xc cng l hnh nh ca Thin Cha}. ~ of the Trinity Hnh nh Cha Ba Ngi [ch nhng ngi mang trong mnh n thnh ha]. imagery 1. Tm tng, tng, vt tng tng 2. D ngn t d. imagination 1. Tng tng, huyn tng, ga tng, khng tng, huyn gic 2. Lc tng tng, sc tng tng. IMC Xem International Missonary Council imitability C th m phng, c th bt chc. imitation Bt chc, m phng, s noi gng. Imitation of Christ Sch gng phc. immaculate Thanh thun, tinh khit, thanh tnh, khng t vt, v nhim. Immaculate Conception V nhim nguyn ti, th thai bi php Thnh Linh, thuyt th thai thun khit [ch c M Maria lc mi th thai, nh Thin cha ban cho mt c n v c sng, khng nhim phi ti nguyn t]. immanence, -cy 1. Ni ti tnh 2. ni ti, ni hm. immanent act Hnh vi ni ti. immanentism 1. Ch ngha ni ti, trit hc ni ti [l lun cho rng nhu cu i tng cn thit trong con ngi, cng th nhu cu v tn gio pht xut t ni ti nhn tnh] 2. ph ti tnh [hc thuyt ch trng cho rng Thng hin hu cch ph qut v ni ti ni v tr].
immateriality Tnh phi vt cht. immediacy Trc tip tnh, lp tc, tc th, tc khc. immensity Bt kh tc lng, qung i v lng, v bin, v gii, v hn, khng th o lng, mnh mng. immensus Pater (L.) Cha Cha qung i v lng. immersion 1. L ra ti dm trong nc [th k u tin Gio Hi dng hnh thc ra ti: ngi chu php ra, c ngi phi nhn xung nc] 2. Xm nhp, nhp v, nhn vo. imminence Gn n, lm cn, bch cn, sp n. ~ of the end of the world Ngy tn th sp n. immolation 1. St t, hin t, hy t 2. Hy sinh, t vt. immortality 1. Tnh bt t, tnh bt dit, tnh vnh cu 2. Vnh hng, v cng, bt t, vnh tn, bt hy. immortalization Lm cho bt t, lm thnh bt dit, lm thnh vnh cu. immutability Tnh bt bin, bt dch. ~ of god Tnh bt dit ca Thn.
immutatio repraesentativa (L.) Bt bin ca tnh biu hin, bt bin ca i biu tnh. impanation Thuyt cht th bnh ru bt bin, hp cht lun [d thuyt thi trung c cho rng trong B Tch Thnh Th khi bnh ru c truyn php ri th khng phi tt c ton b th cht bin thnh mu tht Cha Kit, m tht mu Cha Kit cng vi bnh ru hai loi th cht kt hp mt thit vi nhau]. impartibility Tnh khng th phn, tnh khng th phn gii, khng th phn la, tnh bt kh phn. impassibility Tnh khng cn au n [l mt trong nhng c tnh ca thn th phc sinh]. impeccable V ti, khng li, v khuyt im, hon thin, thun khit. impeccability Tnh khng th phm ti, bt kh phm ti, tnh v ti, v khuyt im, v ti, v li. impeccantia (L.) Thc s v ti, thc s khng phm ti, v ti. impenitent 1. Khng hi hn, khng hi ti, khng n nn 2. Ngi khng hi li. imperfection Khng hon m, khng hon thin, khng hon ton, khng hon b, khuyt im, bt tc, khng . impersonal Thuc v v cch, phi c nhn, khng quan h vi c nhn, khch quan.
impersonalism Ch ngha phi nhn cch, tnh khch quan, thi khch quan. impersonality 1. Tnh cch v nhn, tnh phi c nhn, tng qut tnh, khng quan h vi c nhn, khch quan 2. Tnh v v cch ca s vt. impersonalization Phi v cch ha. impiety V tn ngng, khng tin thn, khng thnh knh, khng trung thc, bt hiu, bt tn, bt knh, v cung. ~ unto God Khng cung knh Thin cha, khng th ly Thin Cha, khng c hiu knh Thin Cha, khng tin Thng . implication 1. Hm , hm xc, ngn ngoi chi 2. M m. implicit Hm n, hm xc, ni khng r, mc nhin 2. M m. imposition of hands Nghi l t tay [trong nghi l tn gio, nh B Tch Truyn chc thnh, B Tch thm sc, ng tc t tay ln u ch vic chc phc hoc lnh nhn Cha Thnh Thn]. impurity 1. Bt thun khit, t dm, d bn, dm lon, bt o c, hnh vi xu 2. Vt khng trinh khit, tp cht, hnh vi bt tnh. imputability C th qui ti, c th quy trch imputation Qui v, qui ngha, qui ti, danh, ti tng truyn. ~ of justice and merit Qui ngha v qui cng [ l lun ca cc nh tn gio th k 16 cho rng nhn tnh v ti nguyn t hon ton bi hoi, ti nhn c nn cng chnh l do s cng chnh ca Cha Kit m Thin Cha qui v cho con ngi con ngi nh tin m c cng nghip c Kit che lp c x ti]. ~ theory Qui ti lun [th k th 16 Albert Pighius (1490?-1542) cho rng ti nguyn t khng phi l ti tht s ca mi ngi, m ch l ti ca Adam truyn li cho con chu, lm cho con chu chu pht ly]. imputed justice Qui ngha, tt c u qui v chnh ngha. in actu primo (L.) Ni theo phng din tim nng. in actu secundo (L.) Ni theo phng din thc hin. in forma generica (L.) (generally) Ni theo cch tng qut. in forma specifica (L.) (specifically) Ni theo cch c bit. in genere (L.) (generally) Ph thng, ph qut m ni. in lege (L.) Cn c php lut, trong lut php. in nuce (L.) T trong bng m, t lc chm n, t lc ban s. in ordine naturae (L.) (naturally) Trong trt t t nhin. in partibus infidelium (L.) Trong vng phi tn . in petto (L.) B nhim cch kn o, b mt [c Gio Hong khng qua i hi t mnh ch nh Hng Y cch kn o, b mt]. in remissionem peccatorum (L.) (for the forgiveness of sins) tha th ti li. in se et ex se beatissimus (L.) [Thin Cha l] t mnh v do mnh m c tuyt i hnh phc. in sensu reduplicativo (L.) Hai ngha (song ngha) [ch mt danh t c dng sut mt i; v d: Gisu, ly bn tnh ngi m ni l mt to vt, ly ton th nhng yu t khc m ni th khng]. in specie (L.) Cch c bit. in Spiritu Sancto (L.) Trong Thnh Thn. in statu gratiae (L.) Sng trong tnh trng n sng, trong tnh trng n sng. in statu viae (L.) Trong cuc hnh trnh l th. in unitate Spiritus Sancti (L.) Di s kt hp ca Thnh Thn, Thnh Thn lin kt, hp nht vi Thnh Thn [lc chng ta cu nguyn, dng l, di s kt hp ca tnh yu Thnh Thn, nh c Kit, li cu v l t c dng ln Cha Cha]. in via (L.) Trn ng l th.
inanimate Khng c sinh mnh, khng c sinh kh, khng c sinh lc, khng c lanh li, y t kh. incarnation Xung th, nhp th, thn thnh nhn th, ngi li thnh nhc th, hin th, nhp th, mang nhn dng, ha thnh nhn th, c th ha. theology of ~ Thn hc nhp th [thn hc ch trng v din ngha Cha Kit l con Thin Cha hng sng xung th lm ngi]. incarnationism Ch thuyt nhp th [mt thi hay chiu hng thn hc pht sinh sau Chin Th 2 Ty u, ch trng em vic quan tm n lch s nhn loi v cuc sng thng ngy vo s suy t thn hc]. incarnationist Xem trn, nhng ngi theo phi nhp th. inclusiveness Bao hm tnh, t tng tha th, bao gm mi s, bao hm. incommunicable Khng th ci bin, khng ci bin, khng bin i, khng th thng truyn, khng th truyn t, khng c cch no dng ngn t din t. incommutable Khng th ci bin, khng ci bin, khng th bin i, khng th thay i, khng th trao i. incomprehensible 1. Khng th hiu c, khng th thng hiu c, kh hiu, khng th tng c 2. Khng th hn ch c, v hn, v chung. incongruity Khng hp nhau, khng thch hp, khng hp, khng iu ha, khng nht tr, khng n ha, khng xng ng, khng phi hp.
inconsistency Khng nht tr, khng thng nht, trc sau mu thun, khng nh kin, khng iu ha, phn r. incorporation 1. Kt hp, on kt, hp thnh mt th, ha hp 2. on th, t chc ca on th. ~ into the mystical body of Christ Tr thnh chi th ca nhim th c Kit. inculturation Bn v ha, bn sc ha, bn x ha [nh vic hc hi v phn tnh tinh thn vn ho a phng m thu nhp vo t tng, s thch, v tnh cm ca dn bn x trong mch sng mi hiu bit v thc hin iu Thin Cha mc khi]. indefectibility Bt dit tnh, khng th hy dit tnh, bt hy tnh, khng th tht bi, hon ton tt p, khng cht khim khuyt, c th di lu. indefinite 1. Khng hn nh, khng minh nh, khng nht nh, bt nh, mp m 2. V hn nh, v hn, v nh. independentism Ch ngha t lp [ch trng mi mt t chc tn l mt on th t lp v ngoi Cha Kit khng c ai khc c uy quyn]. indeterminism V nh thuyt, phi tin nh thuyt, phi nh mnh thuyt, t do ch thuyt [ch trng ch th t do khi n la chn v hnh ng m khng phi n t mt nguyn do nh trc hoc do nhng quyt nh no khc]. indifferentism Ch thuyt tn gio khng phn bit, trung lp ch ngha, lnh m ch ngha, th ch ngha, bng quan ch ngha, ng bn ngoi ch ngha [cho rng mi tn gio hoc mi Gio Hi tin vo c Kit c cng ga tr v quyn li tn hu, nhng khc bit khc khng quan trng].
indigenization Bn x ha, bn a ha, bn v ha, bn sc ha, bn quc ha. (Xem inculturation) indigenous Thuc v bn sinh, bn v, bn sc, c hu, bm sinh, thin sinh. indissolubility Khng th phn tn tnh, khng th gii tn tnh, khng th ly tn tnh, khng th phn ly tnh, khng th phn gii tnh, vng bn tnh, di lu tnh, khng th ph b. ~ of Christian marriage Hn phi Kit gio khng c php phn ly tnh, s vng bn ca hn phi Kit gio. inner ~ Ni ti khng c php phn ly tnh [ s lin kt ca hn phi khng c php v n phng hoc v song phng mun m gii b]. outer ~ Ngoi ti khng c php phn ly tnh [hn phi thnh s ca gio hu bt c l quyn uy no trn th gm c Gio Hi cng khng th no gii c]. individualism Ch ngha c nhn, ch ngha c th, ch ngha t li. individuality 1. C bit tnh, c th tnh, trng thi c th 2. C th, c nhn, n nht th, c tnh 3. c trng, c tnh, c sc, c cht. individualization C nhn ha, c bit ha, c c ha, c tnh ha individuation C th ha, c bit ha, c tnh ha. induction 1. Qui np, php qui np, qui np suy l 2. Nghi thc t mt chc v, nghi thc nhm chc 3. Thu ht vo, hng o, hng dn, dn dt, dn o. indulgence 1. i x, khoan dung, dung th, xa b, xa ti [Gio Hi ngoi B Tch Gii Ti, n x cho nhng tn hu lm trn nhng iu kin c qui nh c th tha ti li v nhng hnh pht trc mt Thin Cha]. 2. S x ti, s n ti 3. c quyn mt n hu. ~ in virtue of good works i x do vic lnh [Gio Hi ban n i x m iu kin c qui nh l lm vic lnh hay o c nh c kinh, n chay...]. ~ in virtue of holy place i x vi vic ving t thnh [gio hi ban n i x vi iu kin c qui nh l i ving t thnh hoc nhng thnh ng]. ~ in virtue of relics i x do vic cung bi vt thnh [Gio Hi ban n i x vi iu kin c qui nh l cung bi vt thnh c ch nh nh hn knh thnh gia c Gio Hi qui nh]. partial ~ Tiu x, n x c hn nh [n x tha mt phn pht tm]. plenary ~ Ton x, i x [tha ht mi phn pht tm]. indult c php, c min [n hu c Gio Hong chun min mt loi qui lut Gio hi no ]. indwelling C ng, c tr, tr, ni c, tr ng, bn trong. ~ of God Ng c ca Thin Cha, ni Cha ng. ~ of the Holy Spirit S ng tr ca Thnh Thn, ni Thnh Thn ng trong tm hn ngi. ineffable Khng th ni ra c, khng th din t c, khng th tuyn b c. inequality Bt bnh ng, bt qun bnh, khng ng u. inerrancy Bt ng tnh, tnh khng th sai lm, v ng,bi tr di tr. ~ of the Holy Scriptures Bt ng tnh ca Thnh Kinh [Thnh Kinh ghi nhng hun gii c lin quan c tin tn gio v lun l, c Gio Hi xc tn do Thin Cha mc khi]. inextricability Khng th gii, khng th m, khng th phn khai, v phng gii thot. infallibility Tnh bt kh ng, tuyt i ng tin, tuyt i xc thc. ~ of the Bible Tnh bt kh ng ca Thnh Kinh. ~ of the church Tnh bt kh ng ca Gio Hi [v di s h tr ca c Kit v Thnh Thn, Gio Hi khi phn nh iu lin quan ti c tin v lun l th khng th sai lm; Gio Hi cng khng th nhn lm nim tin]. ~ of the pope Tnh bt kh ng ca c Gio Hong [Gio Hong khi ly t cch l ch chn ca ton th gio hu, dng quyn Tng ti cao, long trng phn nh iu g lin quan ti c tin v lun l th Ngi khng th sai lm]. infancy gospels Phc m ng nin, phc m thut v thi u th ca c Gisu. infancy narratives K s ng nin ca c Gisu, ng nin s [tc Phc m Mt. chng 1,2 v Phc m Lc. chng 1,2]. inference Din dch, suy lun, suy on, kt lun, lun on, thi lun. infidel 1. K khng tin, k v tn ngng, k khng tin c Kit, tn d gio 2. Thuc v khng tin thn, d gio, d oan. infideles negativi Ngi ngoi o v ti [v khng bit]. infidelity S khng tin thn, v tn ngng, khng tin Kit gio, bt trung tn, bt tn, bi tn, bt ngha. infinite 1. Thuc v hn, v cng, v bin, v cc, v hn lng 2. y v hn. potential ~ Tim nng v hn [thc t c gii hn v c cng, nhng v gii hn khng c nh nn v hn tng gia]. relative ~ V hn tng i [v hn i vi 1 quan h c nh nh thi gian]. infinitude Tnh v hn, v hn lng, v lng, v cng, v bin, v tn. radical ~ V hn tnh c bn, theo nguyn tnh th v hn. infinity Tnh v hn, gii v hn, vt v hn, v hn thi khng, v lng, v cng, v tn, v bin, v hn. ~ of God V hn tnh ca Thng .
infralapsarianism Xem sublapsarianism infused Thuc dn thn, hi nhp, nhp vo, thng ban, lao vo, vo nh nc, ph ban, rt ch tm. infusion S thng ban, ph ban, hi nhp, dn thn. ~ of love S hi nhp ca tnh yu, s thng ban tnh yu, s ph ban tnh yu. inhibition 1. c ch, p ch, cm ch, ch ch 2. Mnh lnh nh ch ca gio quyn [mnh lnh ca gio quyn, c bit ca Gim Mc Anh Gio v vic nh ch Mc S thi hnh thnh chc]. initiate 1. Khi xng, pht khi, sng thy, gia nhp 2. Gip hi nhp, khi tin 3. Lp hc s cp, lp hi nhp, lp mi nhp, lp nhp mn. initiation 1. S pht khi, s gia nhp... 2. L nhp hi 3. B truyn, truyn b quyt, am tng chuyn mn. initiative 1. Thuc s b, khi thy, pht on, khi u, khi xng 2. Sng kin, xng, lc sng to, lc ch ng, ch ng, tinh thn tin th, t pht 3. Quyn u tin. injunction Hun lnh, hun d, mnh lnh, cm lnh, co gii. injustice S bt cng, bt cng, bt cng bnh, bt ngha, bt chnh, bt php, vi phn chnh ngha, v o ngha, bt chnh ng.
innascibilitas (L.) Tnh bt sinh, tnh v khi nguyn, tnh v nguyn [mt tnh tiu biu ca Cha Cha, nh xng Ngi l ng t hu]. innate Thuc thin ph, bm sinh, thin sinh, tin thin, bn hu, c hu, bn nhin. innocence V ti, trng thi khng bit ti, thun khit v ti, thun chn, n thun, thin chn v t, thanh bch, khit bch, thanh tch. inquisition 1. Ti phn v d oan, quyn ti phn tn gio, xt x b phi tn gio, d oan 2. Ni phn quyt cc gio phi d oan, php nh tn gio, php nh phn quyt d oan. INRI -Iesus Nazaarenus Rex Iudaeorum (L.) (Jesus of Nazareth, king of the Jews) Gisu Nazareth vua Do Thi [Joh 19,19]. insight 1. Thu hiu, lnh ng, minh kin, trit ng, kin thc 2. Thm trit lc, nh sng ni ti inspiration Linh cm, linh ng, thm cm, lnh ng, hng cm [gc ch thi nhn nhp cnh gii siu vit. T th k th 3, lnh vc tn gio, ch nng lc Thng tin nhp vo con ngi, lm h ni, vit, lm tt c nhng iu m Thin Cha mun. c bit khi vit Thnh Kinh]. ~ per accidents Linh cm ngu nhin [ch phn k thut c lin quan ti kin thc thi vi nhng chn l o c, tn gio vit ra Thnh Kinh]. ~ per se Linh cm bn nhin [ch chn l o c v tn gio m Thnh Kinh bao hm, v nhng k thut ca Thnh Kinh v chn l mc khi u ly tn gio v lun l hun o lm mc tiu]. mechanical ~ Linh cm c gii, thuyt linh cm c gii [hc thuyt cho tc ga thnh kinh ch l ngi sao chp cch my mc nhng mc khi ca Thnh Thn Thin Cha]. plenary ~ Linh cm di do, thuyt linh cm hon ton [hc thuyt cho rng nh hng ca Thng ph cp tt c mi ch m Thnh Kinh tho lun]. verbal ~ Linh cm mt ch, thuyt linh cm tng ch [quan im cho rng Thng nh hng n tng ch trong Thnh Kinh].
instinct 1. Bn nng, bn cht xung ng, nng hng bn sinh 2. Ti nng thin ph, nng lc trc gic, bn tnh, thin tnh, trc gic. institution 1. Kin lp, sng lp, thit lp, thit tr, ch nh, sinh sn 2. Th ch, ch , qui nh, php qui, hin php 3. C cu, hi on, hip hi 4. L nhm chc, l truyn chc thnh [l nghi nhm chc thnh thnh Linh Mc ca mt a phn hoc ca mt Mc s] ~ of office Nhn s mnh thnh chc, truyn chc thnh. ~ of sacrament Vic thit lp b tch. words of ~ Kinh thit lp b tch, m thc b tch. institutional church Th ch Gio hi, Gio hi c cu, Gio hi c ch , Gio hi c t chc, kim nhim hnh s hot ng x hi v gio dc ca Gio hi. instruction of the Sacred Congregation Hun lnh ca thnh b, hun th ca thnh b. instrumentalism Ch ngha cng c [hc thuyt cho rng quan nim l cng c cho hnh ng, bi ty hu dng hay khng s khng nh hay ph nh gi tr chn l ca n]. insufflation S thng truyn thn kh, l truyn thn kh [l m Thin Cha Gio khi lm php nc thnh, du thnh...hoc Gio Hi ng Phng lm khi ra ti, ni ln vic tng trng Thnh Thn ho]. integration Chnh hp, thng hp, hp nht, hp thnh nht th, tp thnh, dung hp, hon chnh ha, hon thnh. integritas sive perfectio (L.) Hon chnh tc hon thin.
integrity 1. Hon chnh, v khuyt, hon b, hon ton, bo ton, nguyn dng, trng thi gc 2. Thnh tht, chn thnh, chnh trc, lim khit. intellect 1. L tr, tr, tr nng, tr lc, ngh lc, lc l gii, lc suy l, nng lc t duy 2. Ngi tr tu, gii tr thc, phn t tr thc. intellectual sacrifice Hy sinh thuc l tr [v tn ngng m hy sinh l tnh t duy v bin trit]. intellectualism 1. Ch ngha l tr, ch ngha tr lc, ch ngha n l tr, chuyn cu tr thc 2. Ch tr lun [hc thuyt cho rng cn bn nguyn s ca thc hu l do l tr, hoc tr thc n t thun l]. intellectuality L tr, tr nng, hu tr, tr lc, tr tu, tr tnh. intellectualization 1. L tr ha, lm cho c l tr, ph thnh l tnh, khai trin tr lc 2. T duy, suy l, ni chung cho cc l tnh. intellectus fidei (L.) L gii tn ngng, lnh ng tn ngng. intellectus quaerens fidem (L.) (understanding searching for faith) L tr tm v c tin [tm hiu v mun t c tn ngng nn cn tm hiu r]. intelligence Tr thc, tr tu, ng tnh, tr lc, linh ng, tr khn. intelligere actuale (L.) (actual understanding) Lnh ng thc ti, ng tnh chn tht, ng tnh hin hnh.
intelligere Dei est eius substantia (L.) (the understanding of God is God's substance) Hu tr ca Thng l thuc bn th ca Ngi [nng lc nhn thc ca Thng l v hn v hon ton nht tr vi bn th ca Ngi]. intelligere radicale (L.) (radical understanding) Lnh ng trit , hon ton hiu bit, tuyt i lnh ng, ng tnh c bn. intelligere subsistens (L.) (subsistent understanding) Lnh ng t lp, ng tnh t lp [ch Thng khng qua s vt khc m t Ngi hiu r bn tnh ca mi vt]. intelligo ut credam (L.) Ng tri c ng tn, cu tri v cu tn, ti bit ti tin [khu hiu ca Peter Abelard 1079- 1142]. intensive Thuc cng , nng , gia cng, cng mnh, cng lit, tng gia, tp trung, tinh thm, thu trit. intention 1. hng, , ch, mc ch, ch hng 2. ngha, v, ch th. interaction Tc dng tng h, nh hng tng h, giao cm, giao tng cm ng, tng ch, hnh ng h tng. intercession 1. Cu thay nguyn gip, chuyn cu, chuyn nguyn, can thip gip 2. iu nh, trng ti. Inter-Church Commission y ban lin hip gio hi.
intercommunion 1. Quan h h tng, giao thip thn mt, quan h h tng trong thn tnh, h thng linh tnh 2. ng thng cng thnh th, ng lnh thnh th, lin hp lnh tic thnh [tn hu khng ng Gio hi, cng tham gia mt tic thnh]. interconfessional Thuc gia cc gio phi, i ng c tin. intercontextual Mch vn lin i vi nhau, h tng cnh ng interdenominational Gia cc gio phi vi nhau. interdependence H tng ph thuc, s ph thuc ln nhau. interdict 1. Lnh cm, cm ch, nh ch 2. Xut gio, nh ch hip thng vi gio lut [pht ti phm nn gio quyn cm ch ngi, on th hoc a th no th phng Thin Cha, tham d Mi- sa, hoc thi hnh b tch cho tn hu hoc c hnh thnh l cho Kit hu]. interdisciplinary H tng gia cc chuyn khoa, lin khoa h tng, lin nghnh tng t. interim 1. Thi k trung gian, thi k qa , lm thi, tm thi, 2. Thuc trung gian, thuc lm thi, thuc tm nh 3. Hnh php tm, ho c lm thi [th k 16 Charles V (1500- 1558) v tm thi mun ngng lun chin gia Thin Cha Gio v cc gio phi nn ban mt trong "ba hip ngh v hiu"]. interiorize Ni ha, ni ti ha.
intermediate 1. Thuc trung gian, thuc c gian 2. Ngi trung gian, ngi iu nh, ngi trng ti, ngi mi gii. ~ state Cnh trung gian, a v mi gii. internal 1. Thuc ni, thuc ni ti, thuc ni tm, thuc tinh thn, thuc tm linh, thuc ch quan, thuc bn cht thng 2. (pl) Tinh thn, chn tng. International Missionary Council Hip hi truyn gio quc t, [mt t chc do nhu cu hp nht ca truyn gio vo nm 1921 thnh lp lin hp nghin cu cc phi Kit Gio]. interpersonal relationship Quan h nhn t, quan h v t, lin h gia con ngi. Inter-Testament Gia Tn-Cu c, gia hai giao c. intervention Can thip, can d, iu nh, bi gii, trng ti. divine ~ Can d ca Thng , thn lc can d, thn can d [hnh vi m Thng v mc ch no m can thip vo lnh vc con ngi, lm pht sinh hin tng vt qa lut nhn qu t nhin]. supernatural ~ Can d siu nhin. intinction Chm Mu Thnh [mt phng thc rc c Mnh v Mu Thnh trong thnh l: rc Mnh Thnh chm trong Mu Thnh]. intolerance Bt khoan dung, khng tha th, khng dung d, c chp, hp hi. introversion Tnh ni hng, hng ni, sng ni tm, phn tnh.
intuition 1. Trc gic, trc quan, lc trc gic, thy minh bch, thu hiu. intuitionism 1. Thuyt trc gic, trc gic lun [ch trng con ngi qua trc gic c th thu trit c chn tng vn vt] 2. Bit ngun gc, trc gic chn l, tri thc trc gic. intuitive knowledge Lng tri, trc gic, tri thc n ng trc gic ~ vision Thn kin trc gic [ch vic t thc ca c Kit l do thu hiu tm l mnh]. invalid Thuc v hiu, v dng, v gi tr, bt hiu lc. investiture 1. Th chc, nhm chc 2. L th chc , th quyn, l th y [nhn y phc]. ~ with ring and crosier L nhm nhn vng quyn v trng quyn [phng thc nhm chc ca Gim Mc hay Tu Vin Trng; nhn v trng tng trng quyn uy tinh thn trong Gio Hi]. ~ controversy Tranh chp v vic nhn quyn thnh chc, tranh bin v th quyn [cuc tranh lun pht sinh vo th k th 11-12, nguyn nhn l do c Gio Hong phn i Hong La M dng nghi l (nhm chc) trao nhn v trng quyn cho ch hu th tc ca mnh tr thnh Tu Vin Trng hay Gim Mc, v trc nghi l Hong buc ngi phi ha trung thnh v tn knh mnh]. ~ struggle Xem trn lay ~ Tc nhn nhn thnh chc, ngi i nhn l th quyn thnh chc [do nhn s ngoi gio hi tip nhn thnh chc]. invocation 1. Knh l, cu o (k cu), khn cu 2. Li cu khn, kinh vn cu nguyn. invocatory 1. Kinh vn trong nghi thc ku cu 2. Thuc cu nguyn, h cu, k nguyn, cu thn cu tr involvement Tham d, hin thn, dn thn, can d inwardness 1. Ni cht, bn cht ni ti, ni tnh, ngha ni ti 2. Tm tnh, linh tnh, chn tm, thnh ,tinh thn. ipsissima verba Christi (L.) Li chnh do ming c Gisu ni, Kit chn ngn, Gisu t ngn. ipsissima vox Christi (L.) Xem trn. irenics Thn hc v ho bnh, thn hc hp nht, ch ngha ho bnh, hip iu lun [thn hc ch trng s ho hp gia cc gio phi]. irrational Thuc phi l tnh, phn l tnh, v l tnh, bt hp l, hoang ng, v l. irrationalism S phi l tnh, ch ngha phi l tnh, nim tin phi l tnh, hnh vi phi l tnh, t tng bt hp l. irrationality V l tnh, bt hp l, bi l, v iu l, phi l. irregularity 1. Bt qui tc, bt hp qui cch, phi chnh qui, ph cch, bt i xng 2. Vi php, hnh vi vi php. irrelevance, -cy Bt quan thit, bt tng quan, bt tng can, v quan, khng quan h g. irreligious Thuc v tn gio tnh, v tn gio, khng nim tin tn gio, phi tn gio, bt knh thn, khng tn thnh.
irreversible Thuc khng th chuyn ngc, khng th o nghch, khng th lt ngc, khng th lui ngc, khng th thoi ha, khng th bin i, khng th th tiu, khng th ph tr, phi hi. Irvingianism, Irvingism Xem di, t tng Irvingites. Irvingites Phi Irvingites [mt danh xng khc ca Gio Hi Cng Gio tng truyn. Xem Catholic Apostolic Church]. Islam 1. Hi gio 2. (collective) Danh xng tn Hi gio. isagogics T lun hc, nhp mn ch gii Thnh Kinh hc [mn hc c tnh cch dn nhp ni chung, c bit ch mn nghin cu Thnh Kinh vn hc s, c coi nh phn dn nhp ca khoa ch gii kinh vn]. issue 1. Vn , tranh im [im tranh chp, tranh lun], n kin 2. Pht xut, xut ra [cch ni cho rng Thnh Thn nguyn bi Ngi Cha v Ngi Con m sinh ra]. iudicium solemne (L.) (solemn judgement) Phn quyt long trng, nh on trnh trng [cch phn quyt tn l c bit ca c Gio Hong v i Cng ng]. J Jacobites Phi Jacobites [phi phn i Cng ng Chalcedon, ch trng theo nht tnh lun v c Kit, ly danh xng ny v Jacob Baradaeus (500?-578?) l ngi c gng vn ng phi mnh thnh quc gio ca Syria]. Jahweh Xem Yahweh Jansenism Ch ngha Jansen, phi Jansen [d thuyt do C.O. Jansen 1585-1638, ch trng ch con ngi thc s khng c t do ni ti, m ch l chu nh hng thit thn gia i 2 lc: ham mun v n sng c Kit]. Jehovah Xem Yehowah Jesuit School Hc phi Dng Tn, trng phi Jesuite [phi t tng, thn hc nhn mnh ti Mu Nhim gia ch t do con ngi vi n Sng Thin Cha trong lch s cu , c bit ch trng ti t tng nhn vn]. Jesus Gisu [ l: (Cu th, Thin Cha gii cu), l con ca c N Maria qu thnh Nazareth, thuc nc Do Thi, sinh khong nm th 5 trc cng nguyn, l ngi khi xng Kit Gio]. historical ~ Gisu lch s, lch s v Gisu [lch s quan cn i tra cu v c Gisu theo lch s khch quan]. ~ Christ Gisu Kit. Johannine passage Vn mch Thnh S Gioan [ ch mt s cu nh Mt. 11,25; Luke 10,22 din t ngi v Thnh T ca c Gisu v mi quan h ca Ngi vi Cha Cha].
Josephinism Ch ngha Joseph [1. Th k 18, Hong Joseph II (1265-1290) ca Cng Ha o- Hung ban b vn th ly nguyn tc khoan nhng lm cn bn (Toleration Edict), bao gm khoan nhng v tn gio, v quyn lc quc gia i vi Gio Hi c lin quan ti mt s s v v ci cch t oan 2. Danh xng khc ca phi Febronianism, phi ny v s kin khoan nhng ni trn m pht xut]. joy H lc, khoi lc, hoan h, hoan lc, hn hoan, vui mng, vui sng. joyfulness Xem trn. jubilee 1. H nin, thnh nin, nm thnh, nm hng n [phong tc ngi Do Thi, c by nm c mt nm ngh ngi, c sau 7 nm ngh nh th, tc l nm th 50 h mng h nin hay nm Thnh (Levi 25,8-17)] 2. Ngn khnh, Kim thnh, l k nim linh nh. ~ indulgence Nin thnh i x, nm ton x [c hai mi lm nm hay thi k khc thng, nh c thin tai ln, hoc dp l k nim c bit, th c Gio Hong tuyn b nm i x hay ton x. Judaeo-Christian Thuc Do Thi Kit Gio, tn Do Thi Kit Gio. Judaism Do Thi Gio, ch ngha Do Thi, t tng vn ha Do Thi. Judaizers Tn Kit Do Thi ha [ch Kit hu thi Gio Hi s khai chu php ct b v tun gi lut Do Thi]. judge 1. Thm phn, phn quan, php quan, quan ta, ngi trng ti 2. Thm phn, phn on, ph bnh, xt on, phn x 3. Th lnh, u mc [thi xa khi dn Israel gp phi hon nn, Thin Cha phi anh hng ti cu dn].
judg(e)ment 1. Thm phn, phn quyt, phn on, ti phn, ph bnh 2. Tri trng pht, tri bo ng. genera ~ Cng thm phn, ngy cng phn, ngy chung thm, phn xt chung, ngy cui cng Thin Cha phn quyt c nhn loi. particular ~ Thm phn ring, phn xt ring, thm phn c nhn [mi ngi khi cht phi i din vi Thin Cha. Ngi l mc thc tuyt i v lnh v c]. judicial censure Ti phn t php [Xem censure by authority]. judicium credibilitatis Phn on v tnh kh tn ca mc khi. Julianists Xem Aphthartodocetae. jurisdiction Quyn ti phn, quyn thm phn, quyn t php, quyn lc php l, quyn hn, quyn thng tr. just Thuc cng chnh, cng bng, chnh ngha, chnh trc, cng l, hp l phi. ~ man Ngi cng chnh, ngi chnh trc. justice 1. S cng bnh, cng chnh, cng l, cng o, cng ngha, chnh ngha 2. S phm phn, ti phn, t php. doctrine of double ~ Thuyt song phng cng chnh ha [hc thuyt ca Th phn v ca mt s thn hc gia Cng Gio cho rng ti mi ngi c min th l do song phng: mt ng hon ton l thuc vo s cng chnh ca c Kit, ng khc ngi cng phi nn thnh, ngha l lun sng cng chnh]. original ~ Cng chnh nguyn s, cng chnh siu tnh [thn hc truyn thng cho rng: t tin loi ngi trc khi phm ti th phm cht ton m]. punitive ~ Cng chnh trng pht [quyn uy tng i cao ca Gio Hi nhm sa sai, cnh co (khng c ti phm) v phc hi trt t lun l ( b ri lon) m ra hnh pht tng xng]. remunerative ~ Thng theo n, cng chnh bo n [sau khi thm phn th Thin Cha thng ngi lnh cch tng xng]. vindicative ~ Bo theo on, cng chnh bo on [sau khi thm phn th Thin Cha pht k d cch tng xng]. justification 1. Cng chnh ha, phc hi cng chnh, tr thnh thin nhn [n cu chuc ca c Kit thc hin ni mi ngi tn hu. Ni cch tiu cc: thc s xa sch ti li. Ni cch tch cc: canh tn con ngi ni ti siu nhin] 2. Nn danh cng chnh, c gi l cng chnh [ni cch tiu cc: ti c che lp. Tch cc: qui ha ngoi ti]. ~ by faith Cng chnh ti tin, v tin m tr thnh cng chnh [mt trong nhng gio l cn bn ca phong tro ci cch Tin Lnh]. K kabd (H.) Xem glory kadsch (H.) 1. ng thnh, Thnh [mt trong thnh danh ca Thin Cha trong Cu c] 2. Thn Thnh tnh. kahal (H.) Hi chng [tp hp trong Cu c c tnh cch tn gio hay chnh tr. Quan nim Gio Hi trong Tn c t y m ra]. kairos (Gr.) Thi c, thi gian, thi khc t nh. kataphatic theology Xem affirmative theology. kathenotheism Hon v thn lun [trong thuyt a thn c mt thn t c a v ti thng]. kenosis 1. T hy, h v ha, t b thn tnh [khi c Gisu Kit ging th, t b vinh quang v tn uy ca Thin Cha, nhng vn bo tn bn cht v hnh vi Thin Cha] 2. T khim h, hy sinh t ng [c Kit hy sinh t ng, ly thnh Cha Cha lm ch iu khin hnh vi mnh]. kenotic theories Thuyt t khim h [mt s hc thuyt gii thch Thnh T ging sinh thnh ngi, t b mt s c cht thn tnh no ]. kerygma 1. Tin mng nguyn thy, s truyn [thi cc Thnh Tng c nh r cng yu v ni dung v rao ging gio l] 2. Ging o, rao truyn Phc m, tuyn dng n cu ca Thin Cha 3. Tin mng Phc m. apostolic ~ S truyn ca cc Thnh Tng . kerygmatic theology Thn hc s truyn, thn hc loan bo tin mng [thn hc nghin cu tnh cht, ga tr, phng th, v tc dng ni i sng gio hu v.v...]. kethubim (H.) Xem hagiographa kindness Nhn t, thn thin, lng thin, nhn hu, nhn i. king Vua, vng, qun vng, quc vng. kingdom of God Thin quc, nc tri, nc Thin Cha, vng quc ca Thng , s thng tr ca Thng . kingship of Chirst Vng quyn ca c Kit, c Kit Vua [c tnh, chc v, tn nghim, thng tr v lnh vc ca c Kit Vua]. kinship 1. c tnh tng quan, tnh cht tng t, quan h, tng t, loi t 2. Quan h thn thch, thn thuc, quan h huyt tc. knowability Tnh kh tri, c th nhn bit c, c th l gii, c th pht hin. ~ of God Tnh kh tri ca Thin Cha, c quan h n tri thc v Thin Cha. knowledge 1. Tri thc, hc thc, kin thc 2. Nhn thc, bit, hiu bit. acquired ~ Tri thc c kh, tp tri. analogical ~ Tri thc loi t, so snh. conceptual ~ Tri thc khi nim, tri thc tru tng. contemplative ~ Tri thc mc quan, Do chim nim m c c. evaluational ~ Tri thc bnh gii, tri thc bit nh ga tr, tri thc c th. free ~ Tri thc t do, t do nhn thc [Thin Cha ngoi t tri cn bit mi vn vt khc]. infused ~ Qun ch tri thc, tri thc thng ban, thng tri, lng tri [tri thc khng phi do con ngi hc tp nhng do Thin Cha ban cho m c]. ~ of contemplation Tri thc do chim nim m c, tri thc c lin h n chim nim, tri thc chim nim. ~ of simple intelligence Tri thc lnh ng n thun [Thin Cha nh n thun lnh ng m bit c kh th ca to vt]. ~ of vision Tri thc trc quan, tri thc trc kin [Thin Cha bit qa kh, hin i, v tng lai ca tt c thc th s vt]. natural ~ Tri thc t nhin, tri thc thin ph. necessary ~ Tri thc tt nhin, nhn thc tt nhin [Thin Cha tri thc chnh mnh v t tng ca mnh]. non-communicable ~ Tri thc khng th thng truyn. perfect ~ Tri thc hon ho, tri thc hon ton. proper ~ Tri thc bn hu. supernatural ~ Tri thc siu nhin. koinonia (Gr.) Giao tip, tng thng. kosher (H.) Thuc v khit tnh, chnh ng. kyriak (Gr.) Cha nht, ngy ch nht. Kyrios (Gr.) Ch, Thin Cha, quan ch [Do Thi dng ch Thin Cha Ya-V. Gio Hi s khai dng ch c Kit phc sinh]. L laicus (L.) Xem layman laikos (Gr.) Xem layman laity (co.) Gio hu, tn hu, tn , tn hu ni trn th, ngi phm. lamb of God Chin Thin Cha, Chin ca Thng [ m ch Cha Kit hy sinh mu cu con ngi khi ti v c t do; ging nh nh mu Con Chin trong L Vt Qua cu dn Do Thi khi cht v thot ly kip n l Ai Cp]. laos-laicus (L.) Dn Cha sng trong trn th. lapse 1. Bi gio, phn gio, ly tng phn o 2. Try lc, phm ti, lm li 3. Tht li, thoi b, tiu dit, tiu mt. last anointing Xc du bnh nhn, xc du lc lm chung. last day Th mt, ngy phn xt chung, ngy tn th. last judgement Xem general judgement last sacraments B Tch lm chung [ch lc lm chung nhn lnh cc B Tch: Gii ti, Xc du, Thnh th]. last supper Ba tic ly. last things Th mt, tn th, chung mt, s vic sau cng [Xem eschatological elements]. Lateran Councils Cng ng Latran [hi hp Roma n th Latran ln th I nm 1123; ln II nm 1139, ln III nm 1179, ln IV nm 1215, ln V nm 1512 n 1517]. Lateran Pact Xem Lateran Treaty. Lateran Treaty Hip nh Latran, iu c Latran [ngy 11 thng 02, nm 1929 k hip c cng nhn Vatican l mt quc gia c lp]. Latin Church Gio Hi La-Tinh [Gio Hi s dng theo hnh thc La-tinh, gio lut La-tinh]. Latin rite 1. L nghi La-tinh [dng ting La-tinh c hnh l nghi] 2. Tn Cng Gio, tn hu Gio Hi La-tinh. latitudinarianism Xem latitudinarians latitudinarians 1. Ngi theo ch ngha t do, ngi theo ch ngha phng khong, ngi khng cu n gio iu 2. (L) Gio phi khoan dung, tn hu phi qung gio, phi phng khong [ th k th 17, nhn s trong Anh Gio hy vng tt c cc tn tn gio kt thnh mt on th, trong mi mt nh qun l Gio hi, l nghi, gio l u i theo chiu hng t do v a nguyn].
latria Tuyt i tn th, s tn th cao nht i vi Thin Cha, l knh ch dnh tn th Thin Cha, l th knh, sng bi. law Lut php, php lut, php qui, nh lut, php tc, qui tc, php hc. ~ of retaliation Lut bo phc, hi knh [qui tc lun l tm kim mt loi cn bng o c, gia s cho i v chp nhn, gia hnh ng v p tr; v d rng n rng, mt n mt]. lay apostolate Tng gio dn, gio hu truyn gio. lay brother Thy gip vic, thy ging, tu s khng c chc thnh, tu s ni chung, tu s i, tr s lay theology Thn hc gio dn. laying on of hands t tay, nghi thc t tay [Xem imposition of hand] layman Gio hu, tn hu, tn , tn hu ti th [t th k th 3, v i sng tu hnh hng thnh, vt xa cc gio dn ti th, nn i vi gio s gio dn thng b coi l v tri, l ngi ngoi hng]. lector Tuyn c , chc c sch [xa l mt trong bn chc nh ca Thnh chc Cng gio, khi cn th tuyn c kinh thnh trong thnh l. Nay b v sa thnh tc v c sch]. lectoratus (L.) Xem lector.
legalism Ch ngha lut php, ch ngha trng lut, ch ngha hp php, ch ngha hnh thc lut php [v lut php din t r thnh Thin Cha; hoc cho rng ch nghim th php quy v gii lut th nn cng chnh]. legitimate 1. Thuc hp php, chnh thng, chnh ng, hp l, chn chnh, hp vi tiu chun 2. Thuc chnh h, con hp php, hn sinh chnh thc. leiturgia (Gr.) 1. Chc t t, phc v, ngha v 2. Nghi l, nghi thc. Lent Ma chay, ma chu nn, ma thng kh [40 ngy trc l Phc Sinh dng n chay, cu nguyn chun b cuc kh nn, cht v sng li ca Cha Kit]. lex (L.) Xem law, rule [lut]. liberal theology Thn hc t do, thn hc cp tin [ th k th 19, 20 Xu th thn hc cho rng tn ngng Kit Gio l l tnh, quyn nghi; ph hp m khng i ngc nguyn vng t tr ca con ngi]. Liberalism Ch ngha t do, ch ngha cp tin [mt loi phong tro trong Kit Gio hin i nhn mnh t do ca l tr; nhn mnh ni dung lun l v tinh thn trong gio l Kit]. Liberalist Xem trn [phi t do ch ngha]. liberalize T do ha, t do ch ngha ha, lm tm tr ci m. liberation Gii phng, gii cu, gii thot. liberation theology Thn hc gii phng, thn hc gii cu [sau Cng ng Vatican II, Gio Hi M Chu La-tinh pht sinh ra thn hc mi c xy Kit hu nn tch cc tham d ci to th gii, cng vi c Kit ng cu chuc hu cu thot th gii ra khi ti li]. libertas contrarietatis (L.) (liberty of contraries) T do i lp [t do chn la gia thin v c]. libertas exercitii (L.) (freedom of movement) T do hnh ng [t do hnh ng hoc khng hnh ng]. libertas specificationis (L.) (liberty of specification) T do loi bit [t do la chn hnh ng t nhiu lin quan thin c]. Libertines 1. Phi phng tng, phng ng [a. th k th 16 trong cc gio phi cch mng c 1 gio phi ch trng Thng trong vn vt, ti li ch l huyn hoc; iu Thnh Linh ghi chp ch l cu ch cht nn phi ny hon ton ph nhn hn nhn quan trng l thuc Thin Cha ch khng lut php hn nhn, ph n phi tng phc v thuc v chng nhng chng c th c nhiu v; b. Phi hi ng Do Thi Girusalem] 2. Ngi t do t tng, ngi t tng phng tng. libertinism 1. Ch ngha phng tng 2. Hnh vi phng tng. liberty T do. libido (L.) Dc vng, tnh dc, dc lc, bn nng tnh, bn nng xung ng, tinh lc, lc sinh mnh. life 1. Sinh mnh, tnh mnh, mnh 2. Sinh sng, sinh tn, sinh nhn, sinh k 3. Nhn sinh, chung thn, i sng, cuc sng interior ~ i sng ni tu, i sng ni tm, i sng ni ti.
life and work movement Phong tro sng v lm, phong tro hp nht sinh sng v cng vic [mt trong phong tro hip hi Kit Gio truyn gio quc t (International Missionary Council) c th thc y vic hp nht sng v lm]. ligatio (L.) p phc, p ch v chinh phc [Thnh Thomas Aquinas 1225?-74, thng ni nu p ch cn ti lm n khng pht sinh c th s lm cm quan dp tt c mi tnh dc bt hp l]. light Quang, quang minh, quang huy, quang diu, nh sng ~ of glory nh sng vinh phc, vinh quang [l siu tnh c chun b gip l tr c kh nng trong nh sng vinh phc nhn ra Thin Cha]. likeness of God Hnh nh Thng , ging Thin Cha, Ngi l hnh nh Thin Cha. limbo Lm b, ngc t tng, u linh gii [truyn thng thn hc cho rng trc Cha Kit, tt c nhng linh hn chnh trc th an ngh ni ]. limbus (L.) Xem limbo ~ Patrum (limbo of the Fathers) Trong lng yu thng ca Abraham [truyn thng thn hc cn c vo Phc m Luca 16:22, cho l ni an ngh ca nhng ngi cht]. ~ puerorum (limbo of children) Tin nh, tin snh ca tr th, anh hi tin thnh [truyn thng thn hc cho l ni ca nhng tr nh cht m cha ra ti]. limit-situation Bin gii cnh ng, gii hn [ l mt trng hung nhn sinh, nh t vong, au kh. i din vi bin gii ca i sng, ai ai cng cm thy c hn, hon ton bt lc, kht vng m khng th tha mn]. litany Kinh cu, kinh nguyn i p [kinh cu nguyn do nhng li nguyn ghp thnh, c tnh cht thng hi hay cu thay nguyn gip]. literalism Ch ngha trc gii literary genre Loi vn hc [l nhng n v vn hc m nhng cu vn nht nh, nhng hnh thc v nhng tng thnh hnh, din t nhng nim c khi dy trong cng mt hon cnh sng]. liturgical movement Phong tro l nghi [u th k 20 Gio Hi Cng Gio mun phc hi vic gio dn ch ng tham gia nhng l nghi chnh thc ca Gio Hi m pht ng phong tro ny]. liturgics L nghi hc, l bi hc, sng bi hc [mn hc nghin cu lch s l nghi, ngha l nghi ri ct ngha cho ngi ta]. liturgism L nghi thuyt, nghi thc thuyt [thi coi trng l nghi thi qa]. liturgist Chuyn vin v l nghi, quyn uy l nghi, ch t, ch l. liturgy 1. L nghi, nghi thc l bi 2. Nghi thc tic thnh [c bit ch Gio Hi ng Phng] 3. Sch cu nguyn, sch nguyn [Gio Hi Anh Gio dng]. ~ of the holy Mass L nghi Misa, nghi thc tic thnh. ~ of the presanctified Nghi thc truyn php trc Mnh v Mu Thnh chun b cho Tic Thnh trong Gio Hi ng Phng c hnh vo th t th su ma chay. local church Gio Hi a phng, Gio Hi bn x [(a) Ch gio x, gio phn hoc mt t chc lin hip a phn a phng (b) Ch Gio Hi i su vo mt sc dn hoc vo trong vn ha, bao gm c sc dn hoc c lnh vc vn ha (c) Gio Hi i su vo sinh hot x hi, c s tng quan ha hp vi vn ha a phng, c nn mng vng chc c th thc hin c s mnh ca Gio Hi].
localism a phng ch ngha, a phng tuyt cao ch ngha [t li ch a phng ln trn quc gia, t li ch Gio Hi a phng trn li ch Gio Hi ph qut, hoc mt loi ch ngha a phng c u c hp hi]. localization a phng ha, cc b ha loci communes (L.) Chn l ni chung. loci proprii (L.) Chn l c bit. locus theologicus (L.) (source of theological knowledge) Ngun kin thc thn hc [(a) Gio Hi Cng Gio coi quyn gio hun ca Gio hi, cc gio phu, thn hc gia, l nghi v gio lut dng bo tn v gii thch mc khi trong Thnh Kinh v thnh truyn (b) Tin Lnh coi: Phn ch yu l nim tin locutio Dei attestantis (L.) (a statement attested by God) Li minh chng ca Thin Cha. logoi (Gr.) S nhiu ca logos. Logos (Gr.) 1. Ngn, nim, ngn ng, li 2. Thnh ngn, thnh o, o [ ch Thin Cha Ngi Hai v Ngi din t t tng ca Thin Cha, c sc sng to v gio hun]. alethes ~ Li tht, Ngi li chn thc incarnate ~ Ngi li xung th, Ngi li ha thnh nhc th ~ asarkos Ngi li cha thnh nhc th. ~ ensarkos Ngi li ha thnh nhc th. ~ spermatikos Ht ging li Cha, ht ging o, o ca ngun gc cc loi, ch ht ging chn l ca Ngoi li [ch mc khi m Thin Cha t xa xa gieo vo lng nhn loi].
logismos (Gr.) Ni ti suy l, ni ti t tng, suy lun ca l tnh ni ti. Logos-mysticism Thn b thuyt v Ngi li [S kt hp gia ngi lnh php ra ti v Ngi li l c Kit]. Lollards Phi lollards [th k 14 dng danh t ny chm bim nhng tn Wycliffites, v sau dng ch bt c ngi no cng kch Gio Hi cch v li]. lord 1. Qun ch, ch t, ngi thng tr, th lnh, ch nhn 2. Ch, Cha. Lord of Hosts Cha cc c binh [trong Cu c mt loi xng h i vi Thng ]. Lord's day Xem day of the Lord [ngy ca Cha]. Lord's Prayer Kinh ly Cha, kinh cu nguyn. Lord's Supper Ba tic ly ca Cha, tic thnh, ba tic cui cng, B Tch Thnh Th. Lord's table Xem altar. lordship 1. Ch quyn, quyn thng tr, mi quyn bnh, phi tr 2. V th ca c Vua. "Los von Rom" movement (G.) Phong tro "thot ly La M" [c t th k 19 l khu hiu ca Quc o, sau ch mi sinh hot mun ly khai s thng tr ca Gio Hi Cng Gio]. love Yu, i, a m, nhn i, t i, tnh yu, tnh i. divine ~ Thnh i, tnh yu ca Thin Cha, tnh yu ca Thn Thnh. ~ of neighbor Yu ngi, tnh yu ngi lng ging, yu nh ngi lng ging, tnh yu i vi tha nhn. Low Church Gio Hi h phi, [mt vi Gio Hi Tin lnh c bit trong Anh Gio duy tr quan im phi Evangelicals khng coi trng quyn chc ca ngi mc t]. Lutheranism Thuyt Luther. Lutherans Phi Luther, Hi thnh Luther [th k th 16 Martin Luther lp mt gio phi mi nhn mnh Thnh Kinh l qui lut c nht ca nim tin. Con ngi do ti T Tng m b h hoi tn cn r, xong nh tin vo c Kit, mi tr thnh ngi cng chnh]. lux mundi (L.) (light of the world) nh sng th gii. LXX Bn 70 [bn do By mi hc ga dch t ting gc Do Thi qua ting Hy Lp]. Lyon, Council of Cng ng Lyon [ln th I nm 1245, 1274 ln th II ti Lyon nc Php t chc i Cng ng ny]. lytron (Gr.) Tin chuc lytrosis (Gr. L.) Xem apolytrosis M Macedonianism Xem di: Ch ngha theo phi Macedonian. Macedonians Phi Macedonius [phi cn c vo th Hy B Lai (Do Thi) tuyn xng Thnh thn cng l mt th to; song thuc gii thing ling ging nh Thin S. S ng truyn ny do Macedonius (?-362?) th k th 4 khi xng]. mactatio mystica T st thn b [thuyt cho rng, trong B Tch Thnh Th, lc v ch t lp li li truyn php ca c Kit th nh mt li dao phn ct cch thn b khng mu Mnh Mu Ngi nn chin hin t ca Thin Cha]. Madonna Thnh Mu, tng Thnh Mu, Tng c M magic 1. o thut, ma thut, vu thut 2. Lc khng th gii thch c, ci p thn b 3. Thuc ma thut, khng th hiu thu, c ma lc k d. magister sacri palatii (L.) C vn thn hc ca Gio Triu. magisterium (L.) (teaching authority) Quyn gio hun ca Gio Hi, gio quyn, chc gio o, quyn Gio Hi hnh s vic ging dy. ~ ordinarium et Universale (L.) (ordinary and universal magisterium) Quyn gio hun ph qut v bnh thng. magnanimity Khoan nhn, i lng, rng lng, khoan i, i , ho sng, khng khi, tm hng ch i, cao thng.
majesty S uy nghim, tn nghim, trang nghim, quyn uy, uy phong, ch quyn. Majoristic controversy Tranh lun ca G. Major [ th k 16, do G. Major P. Melanchthon (1497-1560) cho rng lm lnh cng l iu kin tt yu c cu ri, v th sinh ra tranh lun]. Malabar Christians Kit hu Malabar, Kit hu thuc Thnh Thomas, Gio Hi Thnh Thomas [ch cc Kti hu b bin Ty Nam n . Truyn thuyt cho rng mt trong mi hai Tng c Kit l Thnh Thomas i n y truyn o]. malice Bt ngha, c , c nim, c cm c c, c tnh. malitia peccati (L.) (malice of sin) c tnh ca ti, c ti man Con ngi, nhn loi. mandate 1. Thin mnh, mnh lnh, hun lnh, thnh chc ban lnh 2. y nhim, y thc. Mandeanism Phi Manda D'hayye, Manda Gio [pht xut t Babylon, gio phi ny cho rng con ng cu ri ni ng bit s sng tc Thn Manda D'hayye, theo linh hn con ngi s c a v trong nh quang ca thn Manda. Phi ny dng t ng v tng trng v tn gio ging nh phi Kit Gio ng o thuyt (Christian Gnosticism)]. Mandeans Tn phi Manda [Xem trn] Man-God Nhn-Thn [va l Thin Cha va l ngi]. manhood 1. Nhn tnh, nhn cch 2. Thnh nhn, thnh nin 3. Cng ngh, anh dng. Manichaeism Phi Maniku [do Manes 215-276 ngi Ba T sng lp, l mt hn hp gia Kit Gio v thuyt ng o (Gnosticism) m thnh; ng ch trng v tr bt u vi Thin v c i song i, ngoi ra nhn tnh c Kit ch l huyn tng (xem Docetism)]. Manicheanism, Manicheism Xem trn. manifestatio ecclesiae (L.) (manifestation of the church) Biu hin ca Gio Hi, s trnh by ca Hi Thnh manifestation of conscience By t lng tm, th l lng tm, gii by lng tm. manipulation 1. Thao tc, thao tng 2. X l kho lo, ly tm tr x l, thu trit ton din. mankind Nhn loi, con ngi. (A.) Ch, Cha [li tn xng ngi Do Thi hay dng v c Gio Hi s khai dng li ch c Gisu Kit; ni ln s tha nhn quyn uy Thin Cha ca Ngi, cng nh tin Ngi l ng thm phn trong ngy tn th]. Mar Thoma Church Xem Malabar Chritians [Gio Hi Thnh Thoma]. mara, Mare Xem mar maran, Marana Cha chng ta.
Marburg Articles Tn iu Marburg [tn iu th k th 16, do phi Luther v phi Zwinglians v mun lp lin minh t v ca nhng ngi ci cch, nn nhm hp ti Marburg-on-the-Lahn (c) v t c tha thun v gio l m vit thnh tn iu ny]. Marcionism Ch ngha Marcion, phi Marcion [ th k th 2 Marcion (?-160) xng nh nguyn lun: Thin Cha Cu c l c, Thin Cha Tn c l Thin] Marcionites Phi Marcionism [Xem trn] mari Cha ca ti, Cha ti. Mariolatry Bit tn Thnh Mu, Thnh Mu bit tn, s sng bi c M cch qa l. Mariology Thnh Mu lun, Thnh Mu hc. marital Thuc hn nhn, thuc chuyn v chng. Maronites Phi Maro [vo th k th 8, 9 Syria (nay l Lybanon) ch mt on th Kit hu t cho l tha k ca gio on do Thnh Maro (?423?) sng lp vo th k th 5]. marriage Hn nhn, kt hn, hn l, i sng hn nhn, kt hp. mixed ~ Hn nhn hn hp, thng hn d chng, lin hn d gio [hn nhn gia nam n trong c mt bn khng phi l Kit hu, hay Cng Gio]. sacramental ~ B Tch Hn Phi, B Tch ca hn nhn [hn nhn gia hai ngi nam v n cng l Cng Gio hay lnh nhn php ra Kit Gio].
martyr Thnh t o, ngi tun o, k ly mu minh chng, lit s. martyrdom S hin mng, tun gio, tun nn, tun tit, tun mnh, kh nn, thng kh. martyrolatry Sng bi cc Thnh T o, cc v tun o, cc v lit s. martyrologist Ngi hc v lch s tun gio, tc ga hnh cc Thnh T o. martyrology T o hc, tun gio s, truyn cc Thnh T o, tn danh sch cch thnh. Marxism Ch ngha Mc Xt [Hc thuyt l t tng trit hc, kinh t, chnh tr, x hi ca K. Marx (1818-1883) lm cn c] Mary, Maria [tn t cho ngi con gi ly t ch gc Do Thi l Miriam. Tn thn mu ca c Gisu]. Mass 1. Misa, tic thnh, thnh l, l t cm t, hy l 2. (mass) Qun chng, i chng. concelebrated ~ L ng t [Thnh L c c hnh vi 2 Linh Mc tr ln]. exequial ~ L an tng, l cu hn, [thnh l c hnh cho ngi cht nhp quan, trc khi mai tng cu cho h c hng vinh quang phc sinh, v t ti vnh phc Thin ng]. high ~ L trng [l c hnh theo phng thc trng th] low ~ L thng, [l c hnh theo phng thc ph thng]. ~ of the presanctified Thnh L dng bnh ru thnh hin trc [gi th ch Thnh L Gio Hi Ty Phng vo ngy l Cha Gisu chu kh nn (th su Tun Thnh) dng bnh ru c thnh hin mt ngy trc (th nm Tun Thnh)]. nuptial ~ L hn phi, hn l Misa. pontifical ~ L i triu [do Gim Mc ch ta] private ~ L t, l ring [bt lun c ngi tham d hay khng, Linh Mc c hnh thnh l theo lng thnh knh]. requiem ~ L cu hn, l m, l tang [l cu cho ngi qua i]. solemn ~ Xem high ~ votive ~ L ngoi lch, l knh ty [l knh cc Mu Nhim Cha, c M, hoc cc Thnh]. massa peccatrix (L.) (sinful mass of people) Ti c ca qun chng, ti c ca m ng, ti tp th massa perditionis (L.) (mass of damned people) Qun chng b n pht i i, chng loi dit vong. mater fidelium (L.) (mother of the faithful) M cc tn hu [ch Gio Hi]. materia (L.) Xem material, matter. ~ et forma (matter and form) Cht v hnh, cht th v m thc. ~ ex qua (matter from which) Cht th t vt cht. ~ proxima (proximate matter) Cht th gn [nguyn t cht liu c ng dng phn hu hnh ngoi ti ca B Tch; nh vic "ra ti, vic "xc du"]. ~ remota (remote matter) Cht th xa [nguyn t cht liu xt nh phn vt cht dng phn hu hnh ngoi ti ca B Tch; nh nc, du]. ~ sacramenti Ti liu ca B Tch, cht th ca B Tch [phn hu hnh ngoi ti ca B Tch; nh vic ly nc ra trn thn th l cht th ca B Tch Ra Ti]. material 1. Thuc vt cht, thuc ti liu, thuc cht liu, thuc hu hnh 2. Ti liu, nguyn liu. ~ principle nguyn t cht liu. materialism Duy vt lun, ch ngha duy vt, ch ngha vt cht [cho rng ton th th gii thc ti, ngoi nhng g c cm quan v khoa hc chng minh ra, khng cn g khc tn ti na, hn na tt c thc hu u tun theo cc lc iu kin vt cht]. matrimonial Thuc hn nhn, thuc v chng, phu th. ~ impediment Ngn tr hn nhn, hn ch hn nhn. matrimonium (L.) Xem matrimony, marriage. ~ consecratum (contracted marriage) Hn nhn kh c, hn nhn c chc phc [mt s thn hc gia hin nay gi l hn nhn giai on th hai (xem ~ instauratum). Ging nh truyn thng gi l hn nhn hon hp (xem ~ consummatum)]. ~ consummatum (consummated marriage) Hn nhn hon hp [(a) Theo lut hn nhn hin hnh, gi l hon hp nu s giao hp gia v chng theo cch t nhin: xut tinh trong m o (b) Mt s thn hc gia cho rng l giai on hn nhn trong i tnh gia i v chng t mc tng i trng thnh v nh chung sng cch n nh]. ~ instauratum Hn nhn nn tng [mt s thn hc gia hin i cho rng, l hn nhn giai on u tin (xem ~consecratum) l hn nhn nam n c nng lc kt hn, ng hn nhn trn c bn khng th trit tiu v cn th ha ht sc thc hin l tng ] ~ legitimum (legitimate marriage) Hn nhn hp php, hn nhn ng lut, hn nhn ca ngi cha lnh nhn php ra, hn nhn t nhin. ~ putativum Hn nhn ng nhn [ch bt c hn nhn v hiu no m mt bn c c s thin kt hn, nhng song phng u minh bch nhn ra s thc hn nhn v hiu]. ~ ratum et consummatum Hn nhn hu hiu v hon hp. ~ ratum non consummatum Hn nhn hu hiu nhng cha hon hp. matrimony 1. Hn nhn, hn phi, kt hn, sinh sng hn nhn, quan h hn nhn 2. B Tch hn nhn, hn l. matrix 1. Khun, khun mu, mu thc 2. Vt mu, nguyn thy culture ~ Khun mu vn ha, biu vn ha [biu "N" (bin s) m cc chiu ngang dc v ga tr, lun l, t tng, ngh thut, tn gio.... u ly vn ha lm trng im; Nh hiu c mi quan h v ton th kt cu ca bt c hai nn vn ha no]. social ~ Xem sociomatrix. matter Vt cht, cht liu, ti liu, cht th ,ni dung, thnh phn prime ~ Cht liu nguyn thy, vt cht nguyn s [l phn vt cht nguyn thy lm nn tng ca tt c cc vt khc; chnh bn thn n khng phi l vt th hoc l vt cht, nh khoa hc thng gi, nhng li c lin h n mi vt th trong gii hn no ] maturity Trng thnh, thnh thc, hon thnh, vin thc, hon b maxim Chun tc, chun cch, nguyn l, ch ngha, chm ngn, cch ngn, hun ngn x th.
mechanism C gii lun [hc thuyt ch dng vn ng trong khng gian ct ngha ton b hay tng phn v nhng vt t nhin v nhng s kin pht sinh]. mediation Mi gii , trung gian, ha gii, iu nh, iu gii, trng ti, dn xp ~ of Christ Trung bo Kit, c Kit l ng trung gian, ng ha gii gia ngi v Thin Cha. mediator 1. Ngi trung gian, mi gii, trung nhn, ngi iu nh, ngi dn xp, v trng ti 2. (the Mediator) ng trung gian [ch c Kit]. mediatrix N trung gian [tc hiu m Gio Hi dnh cho c M Maria]. Marian ~ Thnh Mu trung bo. ~ of all graces ng trung gian mi n [ch c M Maria. V M ban cho loi ngi ng cu tinh, M l ngun mi n sng v sau khi v tri M cn chuyn cu n cu cho mi ngi]. meditation S suy nim, suy ngm, nguyn ngm medium 1. Mi gii, mi th, mi cht, vt trung gian 2. Thuc trung gian, thuc trung ng, trung dung, trung 3. Thng linh gia, ngi ng ct, ngi ln ng ~ in quo (medium in which) Mi gii trong lm hai vt tng ng. ~ quo (medium by which) Mi gii m nh hai vt c tng ng. ~ sub quo (medium under which) Di s nh hng, hng dn ca mi gii m vt ny tng ng vi vt khc. meekness n thun, n ha, nhu m, n nhu, nhu ha, ngoan ngon Melanchthonians Phi Melanchthon [mt gio phi theo Luther (Lutherans) vo th k 16 tun phc gio l ca Philip Melanchthon (1497-1560)]. Xem Philippists Melchites Phi Bo Hong, phi Melchites [(a) Thi Gio Hi s khai dng danh hiu ny gi nhng tn Syria v Ai Cp t b lc thuyt c Kit nht tnh lun (Monophysitism) m theo tn l Cng ng Chalcedol n nh v c Hong ng h (b) Tn hu Syria v Ai Cp cng nhn quyn uy ti cao ca Gio Hong, nhng vn gi nghi thc tn gio gc ca Gio Hi Hy Lp ng Phng]. meliorism Thuyt ci thin, th gii ci thin lun, ch thuyt ci lng x hi, ch ngha kinh bang t th [(a) Thuyt tin rng th gii t n hng thin, cn n lc ca con ngi l nhm tr gip vic ci thin ny (b) Thi dng cch th c th, ci tin x hi]. Melitians Phi Melitio [danh xng ly tn Gim Mc thnh Ario l Melitius (? - 381) (a) Hc phi khong nm 325 theo gio ch Ai Cp Melitius, nghim trch nhng k bi gio (b) Phi vo th k th 4 phn i ngi theo ch thuyt Ario (Arianism)]. membership in the church Phn t Gio Hi, thnh vin Gio Hi [gio hu lnh php ra ti hu hiu v trn lut php khng ly khai on th Gio Hi]. memento 1. Li nguyn cho ngi cht 2. Vt k nim, di vt memorial service L truy iu memory K c, k nim, hoi nim, truy nim, tr nh Memra Yahweh Li Cha, [bit danh m ngi Do Thi gi Yahweh]. Mennonites Gio phi Menno [gio phi c hnh thnh vo th k 16 do Menno Simons 1492-1559 lnh o, chu nh hng t phong tro lnh php ra hai ln (Anabaptists)]. mental Thuc v tm, tinh thn, tm l, tm thn. mental reservation Gi kn tm tnh, gi trong lng, n ngn. merces Xem retribution. mercy Lng nhn t, t bi, t thin, lng thng ngi, lng khoan dung. ~ killing An t thut, gip cht m du, [v thng bnh nhn m git ngi, s git bnh nhn b bnh bt tr trnh au n] merit 1. Cng trng, cng nghip, cng lao, cng c [v ngi khc m hon thnh mt cng vic] 2. Lp cng lao 3. ng c condign ~ Cng trng ng c, vic lnh xng ng n p [da vo vic thin lm cho tha nhn m c quyn i bo p]. congruous ~ Cng trng theo tnh ngha [ngi hon thnh mt vic cho tha nhn, nhng khng i c bo p; m s bo p nu c l do lng nhn t ca ngi m thi]. meritorious C cng lao, c cng trng, ng c thng, c cng c, ng khen, c ga tr Messalianism Ch ngha Messalian [b phi d oan vo khong nm 350, ch trng loi b vic lnh v B Tch, ch cn kin tm cu nguyn l c th vt c nhng rng buc; nh kh tu l c th t ti vinh phc trc quan]. Messalians Xem trn. Messiah ng Thin Sai, ng c xc du [ng cu th m Do Thi Gio vn ang ch i]. Messiah-king V Vua Thin Sai, thn phn ng Thin Sai Messianic secret B mt ca ng Thin Sai [l ch ca thn hc Phc m theo Thnh Marc: c Gisu mt ng t mc khi mnh cho loi ngi, mt ng li cm ma qu xng h Ngi v cm mn tit l Ngi l ai]. Messianism Ch ngha Messiah [S trng i,t tng, nim tin, vo ng Thin Sai s ti tiu dit ti c, tai ha v mang ti hnh phc, chnh ngha v ha bnh]. Messias Xem Messiah metacritical theory Hc thuyt vt qua ph phn, hu ph bnh [thuyt ph bnh, hoc phn tnh v nhng lun thuyt ph bnh]. metahistoric dimension Chiu kch siu lch s, chiu kch hu lch s metamorphosis (Gr.) Bin hnh, bin cht, bin thi, bin dng, bin tnh, bin thn metanoia (Gr.) Hi ci, tr li, , ci thin, ci t qui chnh metaphysical 1. Thuc siu hnh, hnh nhi thng, siu hnh hc, tru tng 2. Siu hnh ga [cn nguyn u tin khng th kinh nghim c, v siu vit mi vt c th nghim c]. metaphysics Siu hnh hc, hnh nhi thng hc [mn hc tho lun v bn cht , cu cnh ca tn hu]. metempsychosis 1. Lun hi, ti sinh 2. Thuyt lun hi, thuyt ha kip u thai [hc thuyt cho rng linh hn khi ly khai mt thn xc ny th s tin nhp vo mt nhc th khc, cho ti khi hon ton thanh tnh ha, cui cng mi thot kip lun hi vo vnh phc; nit bn]. Methodism Gio phi Methodist [vo th k 18 John Wesley 1703- 1791 thuc Anh Gio v mun khuyn khch tn sng mt cuc sng l tng cao thng nn lp mt phi sng nghim nght vi nhng gio l v nghi thc sng bi nghim khc]. Methodist Church 1. Gio Phi Methodist, Gio Phi Tun L [danh xng ca Anh Quc] 2. Gio Phi V L, Cng Hi V L 3. Gio phi Gim L [V L Cng Hi M Quc hi th k 15 phn thnh hai phi]. method Phng php, cch thc, ng li methodology Phng php lun, phng php hc, nghin cu php [ch vic truy tm tri thc theo phng php khoa hc]. metropolitan 1. Tng Gim Mc Gio , Tng Gim Mc [Gim mc nhng th quan trng thi Gio Hi s khi c quyn hn c nh qun l nhng Gim Mc khc thuc lnh a mnh. Thi nay mc d Gio Hi ng Phng, Thin Cha Gio, Thnh Cng Hi Anh Gio cn gi phm trt ny, nhng ch c tc v hn l quyn qun tr]. 2. Chc Tng Gim Mc. microcosm Th gii vi m, tiu v tr. midpoint of time Trung im thi gian [ch thi k c Gisu ti th. Theo li phn thi gian ca Phc m theo Thnh Luca, cao im ny nm gia thi chun b ca Cu c v thi Gio Hi Tn c l trung tm ca lch s cu ].
midrash Din thut kiu midras [(a) nguyn vn l "nghin cu" hoc "gii thch". Sau din bin thnh "gii thch Thnh Kinh". (b) Trc cng nguyn cc Lut S (Kinh S) Do Thi bt u lm vic ch gii ny l chn la trong Thnh Kinh s, vt, ngi hay php lut, l nghi v.v..lm ti ri dn d, gii thch, miu thut c ga thu hiu ca trc tc]. midrashim (pl) S nhiu ca midrash. Xem trn migration of souls Xem metempsychosis. millenarianism, millenarism Xem chiliasm millenium Thin nin, mt ngn nm, thin phc nin, hong kim thi i [sch Khi Huyn 20, 1-7 ni ti nin hn ny tng trng cho thi i lu di. Thi i lu di ny hoc ch t Cha Gisu Phc Sinh cho ti thi Ngi ti lm, hoc ch t Cha Thng Thin cho ti ngy tn th]. millenialism, millenianism, milleniumism Xem millenarianism mind Tm linh, tm tr, tm t, tm lc, tr lc, tri tnh, ng tnh, l tr, ch, t duy, tinh thn, k c minister 1. Nhn vin Thnh Chc, Mc S, tha tc vin, s v vin [nhn vin chnh thc c php lnh o Kit hu trong vic sng bi, tuyn ging Phc m, c hnh cc php B Tch] 2. Ph gip, gip , phc v ~ of a sacrament Tha tc vin cho lnh B Tch, ngi thi hnh B Tch ~ of baptism Tha tc vin cho lnh php ra, ngi thi hnh B Tch ra ti
ministry 1. Thnh Chc, chc Mc S, tha tc v, qun l Gio Hi, vic tng 2. Mc S on, gii Thnh Chc. ordained ~ c truyn chc. minjung theology Thn hc i chng [thn hc Kit Gio i Hn ly nhn quan i chng phn tch v gii thch i sng c tin]. minus malum (L.) (the lesser evil) S c t hn. miracle Php l, K tch, thn tch, k s, k nng, thn diu miraculous Thuc thn diu, k diu, phi thng, k l, siu nhin misery S thng kh, iu kh nn, bi thm, iu bt hnh, tng qun, thm trng, cnh khn. mishnah, mishna (H.) Sch mishna [sch chp o l do cc lut s kinh s Do Thi khu truyn, nht l gii thch php lut tn gio]. missio canonica (L.) T bi sai, s y nhim [canonical mission) missio Dei (L.) (God's plan of salvation) K hoch v hnh ng cu ca Thin Cha. missio Verbi (L.) (mission of the Word) S mnh ca Ngi li
missiology Truyn gio hc, khoa truyn gio [mn hc dy rao ging Phc m cho dn ngoi hay cho lc gio qui hi]. mission 1. Sai phi, tha phi 2. S mng, thin chc, nhim v 3. Truyn gio, truyn o 4. Khu truyn gio, ngh nghip truyn gio, on th truyn gio divine ~ S sai phi ca Thin Cha [ch quan h tng thuc ca Ba Ngi Thin Cha: Cha Cha phi Cha Con, Cha Cha v Cha Con phi Cha Thnh Thn]. missionary 1. c sai phi 2. c y thc s mnh 3. Thuc truyn gio 4. Nh truyn gio missioner Xem missionary Mithraism Ngi theo o Mithras [Mithrus c coi l thn ca Ba T. Thn ny bo v chn l ly ngun ca nh sng v thin chin u vi lc lng ti tm]. modalism Phi hnh thc, hnh thi lun, thuyt m thc, ch ngha hnh tng [h cho rng Thin Cha c ba ngi, ch v dng ba hnh thc khc nhau mc khi chnh mnh, nn ch l mt Thin Cha bin hnh thi m thi]. modality Hnh thc, hnh thi, phng thc, dng thc mode Hnh thc, phng thc, dng thc, cch th, cch thc. model Mu, kiu, m hnh moderation iu , tit ch, n hp, trung dung, n nh, n nh Modernism Ch ngha hin i, ch ngha tn thi [(a) Mt phong tro trong Gio Hi Cng Gio t th k 19 ti th k 20. H tip nhn vic ph phn Thnh Kinh, ph bnh c c Kit; h coi gio l, nghi l c tch cch tng trng chn l, ly o c cao thng dn a con ngi tip xc vi thc th siu nhin. (b) Phi duy tn Thnh Kinh; mt thn hc ch trng ly phng php ph bnh lch s lm nn tng nghin cu tt c Thnh Kinh]. Molinism Ch ngha Molina [Do Luis De Molina (1535-1600) khi xng trong cuc tranh lun lin quan ti n sng Thin Cha v ch t do ca con ngi, phi ny nhn mnh ti kha cnh t do ch ca con ngi]. monarchianism Lc thuyt thn c nht ngi v, nht ngi nht th lun [th k th 2, th 3 v mun bo v nht thn lun (monotheism) ca Thin Cha, h khng gii thch hp l c s c lp ngi v ca Thnh T, nn tr thnh lc thuyt]. adoptionist ~ Xem adoptionism dynamic ~ ng lc thuyt [Xem adoptionism]. modalist ~ Xem modalism. patripassianic ~ Xem Patripassianism. monarchians, monarchists Ngi theo thuyt monarchianism [Xem trn]. monarchical bishop Gim Mc chuyn ch. monasterial Thuc v i sng n tu, thuc v tu vin, thuc v tng vin. monastery 1. n tu vin, tu vin. monastic, -cal Thuc v i sng n tu, thuc v tu vin, thuc v tu s, thuc v n c, xut gia, tng l. ~ order n tu vin, tu vin n tu monasticism i sng n tu, ch n tu, xut gia monergism Thuyt c lc, thuyt thn n c tc [(a) Ch trng ti sinh l cng vic chuyn bit ca Cha Thnh Thn. (b) Cho rng Cha Kit c hai bn tnh nhng ch c mt th hnh ng]. monism Nht nguyn lun, n nht lun, nht th lun [(a) Ch trng ch c mt thc th cn bn nh tm hoc l vt, mi iu khc ch l ph thuc. (b) Hc thuyt cho rng b phn no trong thc t khng phn ra thnh c lp, mc d l mt c hu ton th]. monitum Ti liu khuyn o monk Tu s n tu, ha thng, tng l. mono-Christic Thuc v duy Kit [ch bn v Cha Kit, tuyt i t nhc n Cha Cha v Thnh Thn]. monoenergentism n lc lun [cho rng ni Cha Kit ch c mt hnh thc hot ng, l Thn tnh. Thn tnh chi phi, nhn tnh th ng; bi hot ng khng nh ch m hon thnh]. monogamist Ngi ch trng lun thuyt nht phu nht ph, ngi chp nhn ch mt v mt chng. monogamy Nht phu nht ph, ch mt v mt chng.
monogenism n ngu lun, n nguyn lun, thuyt nht nguyn pht sinh [thuyt ch trng con ngi ch do mt i v chng u tin dn dn pht trin]. monolatrist Ngi sng bi.... [Xem ch di] monolatry Sng bi mt thn, sng bi n thn [sng mt v thn trong a thn]. monophyletic Thuc n chi lun, nht tc lun, nht h lun [do cng mt loi m dn tin ho]. monophyletism n chi lun, nht tc lun, nht h lun [cho rng loi ngi khi nguyn ch l mt h tc, gm hn mt cp phi ngu]. Monophysism Nht tnh lun, Kit nht tnh lun [vo th k th 5, 6 xut hin d thuyt cho rng Cha Kit thc s c hai bn tnh, tuy nhin nhn tnh bin thnh thin tnh, hoc l nhn tnh b thin tnh chi phi, hoc l hai bn tnh ha hp lm mt thnh mt th bn tnh mi]. Monophysitism Xem trn monopsychism Thuyt n linh [thuyt ny do mt ngi Rp l Averroes (1126-1198) ch trng rng ton th nhn loi ch c mt l tnh linh hn ,v linh hn ph qut mi bt dit trng tn]. monotheism Nht thn lun, duy nht thn lun, nht chn thn [tin tng c mt v thn c v cch v tri vt v tr].
Monotheletism Xem di. Monothelitism n lun, Kit nht ch lun [th k th 7 Gio ch (Constantinople) l Sergius (?-638) ch trng Trit Trung Nht Tnh Lun: trong c Kit thc s c hai tnh, nhng ch Thn tnh quyt nh phng thc hot ng, cn nhn tnh l cng c m thi]. Montanism Phi Montanus, ch ngha Montanus [vo th k th 2, Montanus xng mt d thuyt: Cha sp n ri (tn th sp n), ch n c n Thnh Thn, phn i vic trn th, mt trong nhng phi nghim khc]. moral 1. Thuc v o c, o ngha, lun l, thuc v lng tm, phm hnh oan chnh, c th bit ng v sai 2. (pl) Phm hnh, phong ha, lut o c, lun l hc. ~ argument Lun chng o c [l chng cho rng do thc ti ca o c suy lun ra s hin hu ca Thng ]. ~ judgment Phn on o c, lun l phn on. ~ life i sng o c, i sng v lun l ~ sense Cm gic o c ~ virtues Lun l o c, lun l c hnh. morale Tinh thn, phong kh, phong k, s kh, nhn tm. morality o c, o ngha, lun l, c hnh, c tnh, m c, o c hc, lun l hc, lut o c. Mormonism Gio phi Mormon [th k 19 M Joseph Smith (1805-1844) cn c trn nhng Kinh ca Mormon vit trn 100 tm kim loi m lp thnh mt gio phi ch trng n c tnh ca ngy th mt]. mors animae (L.) (death of the soul) S cht ca linh hn mortal Thuc: 1. Khng khi mt ln cht, cht, kh thot cht, khng th khi cht 2. Ch mng, ca t, lm chung 3. Lm cho linh hn cht, phi sa ha ngc, khng th tha th 4. Vt phi cht, con ngi. mortality 1. Khng khi mt ln cht, s phn phi cht 2. Lut cht, nhn tnh 3. Con ngi, nhn tnh. mortification Khc kh, kh tu, cm dc, tit dc, ch dc, nghim khc vi chnh mnh, cht cho ti. Mother of God M Thin Cha [ch c M Maria]. Mother of grace M ca n sng, M y n sng. motherhood Mu tnh, mu quyn, a v ca ngi m, ngha v ca ngi m, tnh yu ca ngi m. movement 1. Vn ng, hot ng, hnh ng, ng tc 2. Hng ng, xu hng, khuynh hng. downward ~ ng hng ging h [ch Cha Kit t h, xung trn th]. upward ~ ng hng thng thng [ch hnh ng ca Cha Kit dn dt con ngi ln Thin Quc]. mover Ngi lm, ngi hnh ng, ngi pht ng, nguyn ng lc. prime ~ nht ng ga[ch Thng trong khi mi vt bin ha, Ngi vn trng tn, Ngi lm cho vn vt t tim nng tr thnh bin ng. T thn Ngi l thun ty ng tnh]. unmoved ~ ng pht ng m khng b ng [Thng lm cho th to sng ng, m khng b tha vt kch ng].
multilocation Ni no cng c, hin din mi ni. multiplicity a dng tnh, a dng, nhiu. multipresence Hin din mi ni theo mun, s hin din ty mun [th k th 16 (P. Melanchthon 1497-1560) ch trng: trong tic thnh (B Tch Thnh Th) thn xc ca Cha Kit Phc Sinh ty c th bt c ni no]. Muratiorian fragment on bn, phin bn ca Muratorian [gi th l do L. A. Muratori (1672-1750) mt s hc ngi tm ra nhng mnh di liu khong nm 200 sau Cng Nguyn. cng l mt ti liu lch s rt quan trng cho thy r vic Gio Hi bin son Cng Mc Thnh Kinh]. mutation Bin ha, chuyn bin, bin i, bin hnh, bin cht, t bin. mutualism 1. Ch ngha h tng [t tng Trung Quc coi vn s, vn vt tun hon h tng]. 2. Thuyt h tr. mutuality Lin quan h tng, tng quan, h giao, h giao tng t, nht th lng thi. mystagogic Thuc thuyt minh huyn b, thuc gii thch thn b, thuc tn gio khi chin huyn nhim, thuc truyn th b php. mystagogue Ngi thuyt minh huyn b, ngi gii thch thn b, gii s thn b hc, ngi theo huyn nhim tn gio khi chin, b php gia.
mystagogy Vic, s... Xem trn. mysterium stricte dictum (L.) (mystery in the strict sense) Mu nhim theo ngha hp. mysterium tremendum et fascinosum (L.) (aweinspiring and irresistible mystery) Huyn nhim va lm run s va c hp lc. mystery 1. B mt, b nhim, nhim tch, mu nhim, thn b, huyn diu, k diu, l lng, huyn b [Con ngi ch c th ly tn hiu qua mc khi siu nhiu m p nhn mi chn l tn gio trong kh nng hiu bit gii hn]. 2. Nghi thc tn gio thn b, nghi thc thn b, nghi thc l tic thnh. ~ cults Tn gio nghi l huyn b, nghi t thn b. ~ of Christ Mu Nhim c Kit. ~ of the cross Mu nhim thp gi. ~ of the Trinity Mu Nhim Mt Cha Ba Ngi. ~ religion Mu nhim tn gio, tn gio thn b [tn gio vng Ai Cp, Ba T, Hy Lp quan nim cuc sng ca cc v anh hng c phn hng thn minh v d cht nhng vn cn tn sinh]. ~ theory Mu nhim lun [do thuyt Odo Casel (1886-1948) ch trng c Kit trn thp ga hon thnh hnh vi t hin, cn trn bn th ch ly cch thc thn b nhng chn chnh li ti din]. mystic 1. Thuc v thn b, mt kh, b n, l lng 2. Thn b gia, nh ch ngha thn b, ngi sng thn b. mystical Thuc v thn b, l lng, mu nhim. ~ body of Christ Nhim th Kit, nhim thn Kit [ch Gio Hi, v c Kit l ng nguyn th to dng, l ng bo tn, ng cu chuc, t nh hng, lnh o v hnh ca Ngi m Gio Hi kt hp thnh mt on th, cng ging nh l u hng dn tt c cc c th thnh mt ngi sng]. ~ contemplation Chim ngm thn b. ~ experience Kinh nghim thn b. ~ immolation St t thn b [ch Cha Kit trong Thnh L Misa khng cn hnh thc mu dng t na]. ~ life Sinh hot thn b, i tu huyn b, i n tu thn b. ~ marriage Hn nhn nhim mu, hn nhn huyn diu. ~ quietism Ch ngha thing lng thn b [l lun thn quang trong Gio Hi Hy Lp vo th k th 14 do n s Gregory Palamos (1296?-1359), ch trng, cho rng gia bn cht Thng v hnh ng ca Ngi tht s khc bit]. ~ sacrifice Hin t mu nhim, t t thn b [trong nghi thc tn gio mt ngi hay mt thn t hin em li mt hiu qa m ngi thng khng th t c, nh qua s cht phc sinh; nh m tha mn kht vng trng sinh bt t ca con ngi]. ~ spirituality Tu c thn b, tu c mt kh, tu c tnh phi ~ theology Thn hc thn b, mu nhim [thn hc nhn thc Thin Cha qua ng kinh nghim thn b]. ~ union Kt hp thn b, lin kt thn b [huyn b gia Thin Cha v con ngi hp mt]. ~ vision Thn kin [trong kinh nghim thn b nhn thy mi s]. mysticism 1. Thn b lun, ch ngha thn b, ch ngha huyn b, huyn b hc, tn gio thn b 2. Huyn b, thn huyn [ngha rng ch mi hnh thc ni tm kt hp vi thn. Ngha hp ch nhng s vic kt hp siu bnh thng vi thn] 3. Thn b myth Thn thoi, t tng thn b, chuyn thn tin, chuyn hoang ng. mythic, -al Thuc v thn thoi, thuc v thi i thn thoi. mythicism Ch ngha thn thoi, gii thch thn thoi. mythicist Hc ga thn thoi, ngi gii thch huyn thoi. mythism of creation Thn thoi to dng v tr [mt thuyt gii thch vic to dng v tr 6 ngy, cho rng Sng Th K chng 1 ghi li khng c tnh cch lch s, nhng ch thun ty thn thoi]. mythologist Thn thoi hc ga, thn thoi tc gi. mythology 1. Mn hc v thn thoi [hc vn nghin cu ni dung, khi nguyn, cch thc nh hng...ca thn thoi]. 2. Thn thoi 3. Thn thoi tp, thn thoi ch N Nabi (H.) Tin Tri National Council of Churches Hi ng C c Gio ton quc, Hip Hi Quc Gia ca cc Gio Phi Tin Lnh nativism Thin ph thuyt, tin thin lun, thin tnh lun, sinh c thuyt [cho rng tm linh con ngi tht s c nguyn t tri thc khng do cm quan m n]. Nativity Cha Gisu xung th, Ging Sinh, Sinh Nht ca Cha Gisu natura naturans (L.) (creative nature) Bn tnh sng to, bn cht hot ng, sng to tnh t nhin, t nhin c nng ng tnh [(a) Trng Phi Kinh Vin (Scholasticism): ch Thin Cha, v Ngi l ng Sng to (b) B. Spinoza (1632-1677) : Lc t nhin tc to v bin ho nhiu hnh thi ca chnh mnh]. natura naturata (L.) (produced nature) Bn tnh c tc to, th to tnh t nhin [(a) Trng phi kinh vin (scholasticism): ch to vt c Thin Cha tc to (b) Spinoza: nhng hnh thi c hin thc ha bi nng tnh t nhin]. natura rerum (L.) (nature of things) Bn tnh ca vn vt. natural 1. Thuc t nhin, thin nhin, thin ph, thin sinh, thin tnh, sinh c, sinh thnh, bn nhin, t nhin gii 2. Vt t nhin. ~ desire Kht vng t nhin. ~ god Thn thin nhin [thn thnh ha mt lc t nhin hoc mt hin tng t nhin]. ~ law Lut t nhin, lut tnh, qui lut ca th gii t nhin. ~ life i sng t nhin, sinh mnh thin nhin, tnh mnh thin sinh, i sng cn bn t nhin. ~ moral law Lut o c t nhin. ~ order T nhin gii, bn tnh gii. ~ revelation Mc khi t nhin [to vt nhn bit c s tn ti v mt vi c tnh ca thn linh]. ~ sacrament B Tch t nhin [(1) Dn Do Thi t khi nguyn t phm ti ti thi Abraham; ngoi dn Do Thi, t khi nguyn t phm ti ti thi k rao ging Tin Mng; u hm cha mt nim tin m mun dn hy vng ng Cu Th s ti. (2) Gi l B Tch t nhin, v cha m hoc tha nhn qua s cu nguyn v chc lnh m c th ty xa ti nguyn t ca a tr]. naturalism 1. Ch ngha t nhin [thi t tng ch trng ton b th gii t nhin mi l tn ti v loi b s tn ti siu t nhin]. 2. T nhin lun [ch trng Chn l ca tn gio khng do Tri mc khi ca Tri m do nghin cu nhng tin trnh t nhin]. nature 1. T nhin, gii t nhin, thin nhin, hin tng t nhin, to ha 2. Tnh th, bn tnh, bn cht, thin tnh, tnh cht, tnh cch, tnh tnh, thin l,l thng ~ of God Thn tnh, Thin Cha tnh, th tnh ca Thin Cha, bn tnh ca Thng , bn cht ca Thng . ~ of man Nhn tnh, bn cht con ngi, th tnh con ngi. ~ worship Sng bi t nhin, sng bi thin nhin. Nazarenes Phi Nazarenes [thi Gio Hi s khai, ngi Do Thi gi nhng ngi theo Cha Kit l Nazarenes, v sau ch nhng ngi thuc on th nh ca s Kit gi lut Moisen]. N.C.C. Xem National Council of Churches necessitas congruentiae (L.) S cn thit thch hp [c tnh nh thch hp m nht nh phi pht sinh. Nh Thin Cha Ngi Hai phi xung th v l cch thch hp nht cu chuc ti nhn]. necessitas consequentis (L.) Nhn qu cn thit tnh [t mt nguyn nhn nht nh phi pht sinh mt hu qu nht nh].
necessitate medii (L.) Nh mi gii tt nhin, nh phng php tt yu, nh cng c cn thit, [nh tin mt cch minh xc s hin hu ca Thng v s bo thng ca th gii vnh cu l phng php phi tin c cu ri]. necessity Tt nhin tnh, tt nhin, tt yu tnh, tt yu, cn thit, vic tt nhin antecedent ~ Tin hnh tt yu tnh, tt yu tnh trc khi hnh ng consequent ~ Hu qa tt nhin tnh, tt nhin tnh ca hnh ng lm ~ of coaction Tt nhin tnh ca s p lc m ra, tt nhin tnh ca mt hnh ng khng th khim khuyt ~ of consequence L thuyt tt nhin tnh, l lun tt nhin tnh, (logic) [ging nh trong phng php tam on lun, tin , trung in, dn n kt lun]. ~ of goal Tt nhin tnh ca mc tiu cho [mun t ti mt mc ch, khng th khng dng mt phng php, hoc t l nu khng li dng mt phng php th khng d t ti mc ch]. ~ of means Tt nhin tnh ca phng php [mun t ti mt mc tiu no bt buc cn phi dng phng php ]. negation Ph nh, phn chng, lun c ngc chiu, phn chiu, ph nhn, phn i, chi t, phn i lun. negative way 1. Phng thc ph nhn [phng php loi suy ly "khng phi", "khng c" din t s vic] 2. Ph nh cch, cch chi b, cch tiu cc negative theology Thn hc ph nh, thn hc ph nh lun [l thn hc ly phng thc "thn khng l g c" din t Thng ]. nemesis 1. Tr nh, k c 2. N thn thng lnh pht d, n thn ca qu bo [n thn c i trong vn ha Hy Lp l ha thn ca s thng pht do qu bo] 3. Nghip bo, tri pht 4. Ngi nhn qu bo. Neo-Catholic Phi Tn Thin Cha Gio [ch Anh Gio hoc phi Tin Lnh thch thn hc hoc nghi thc Thin Cha Gio]. Neo-Evangelism Phi Tn Phc m [mt phong tro nm 1940 pht ngun t phi Phc m (Evangelicals), qua nhiu hnh thc, h chng li phi cn bn (Fundamentalists) v s o ln iu trng yu ca gio l v coi thng s tht lch s vi thn hc ng thi]. neologism Tn thuyt, ct ngha mi, ngha mi, tn lun, tn ng, tn gio thuyt, tn ch ngha, tn ngha thuyt, ng dng hoc ng h tn thuyt. neology Xem neologism neo-orthodoxy Thn hc Tn Chnh Thng [(a) Thn hc gia Tin lnh Paul Tillich (1886-1965) ch trng: danh t thn hc bao gm nhng t tng tc ho tr thnh li thi. (b) Karl Barth (1866-1968) v ngi ng ch hng, ci cch Gio hi Tin lnh, h ti thit li nhng hnh thc, sau thi t do qu mc. (c) Mt loi thn hc ca Tin lnh chng i c phi c bn (Fundamentalists), ln phi t do (Liberalists)]. neophyte 1. Bn o mi, tn tng, tn tn , tn gio hu, tn nhp gio 2. Tn t t, tn Linh Mc 3. Thnh vin, tp vin, tp sinh Neo-Platonism Phi Tn Plato, hc thuyt Tn Plato [do Plotinus (205-270) th k th 3 sng lp, phi hp t tng Plato (427- 349 B.C) v ch ngha thn b ng Phng , cho rng khi ngi dn dn xm nhp ci thm su ca kinh nghim s pht hin ra: nu loi tr t tng v thc hu ra, ch cn li thn tn ti m thi]. Neo-Scholasticism Phi Tn Kinh Kin [thn hc v trit hc th k th 19 mun chn hng li nn thn hc v trit hc truyn thng Kinh Vin trung c m ti cui th k th 18 b coi l mt vn]. Neo-Thomists Phi Tn Thomas [hc gi Tn Kinh Vin (xem trn) c bit nghin cu v sng m Thnh Thomas Aquinas 1227- 1276]. nescience V tri, v hc, bt tri, bt kh tri lun Nestorianism Gio phi Nestorius, Cnh Gio (t dch theo truyn thng Trung Quc) [th k th 5, Nestorius (?-451) sng lp mt d thuyt ch trng c Kit c hai tnh hai ngi v ; c Kit ch l mt ngi c tin nh mc ly Thin tnh, tr nn "n Th" ca Ngi li (nh th phn tch Ngi li ra kh Cha Kit); c Maria ch l m ca con ngi tn Gisu Kit ch khng phi l M Thin Cha. Vo th k th 8 cng theo gio thuyt ny truyn ti Trung Quc]. nether world a ngc [(a) Cu c ch l chn ca ngi cht, ni khng thng pht; xem sheol (m ph) (b) Tn c ch l ni Thin Cha x pht k c; xem hell (ha ngc)]. new birth Ti sinh, trng sinh [hi ci th c s sng linh thing]. new heaven and new earth Tri mi t mi, tn thin a Nicaea, Council of Cng ng Nicea [ln th nht hp nm 325, ln th 2 nm 787, Nicea vng Tiu ]. Nicaenum (L.) Xem Nicene Creed Nicene Creed Kinh Tin Knh Nicea [l bn Kinh Tin Knh c son v tuyn b Cng ng Nica nm 325]. Nicolaitanism Xem di
Nicolaitans Phi Nicolai [(1) Phi phng tng b ch trch l n ca cng v lm iu t dm nh trong Khi Huyn 2: 6, 14-15, 20. (2) Danh xng m thi Trung C do nhng ngi ng h vic c thn ca thnh chc dng gi gio s kt hn]. nihil negativum (L.) H khng tuyt i [ch tnh trng trc khi to thnh v tr]. nihilianism Thuyt h v [cho rng nhn tnh c Kit l khng khng, hn na, khng l thc th tht s]. nihilism Ch ngha h khng, h khng lun, cc oan hoi nghi lun [(a) Hc thuyt ph nh mi tn ti ca thc th hay cn bn thc s ca chn l (b) Xem nihilianism]. nimbus (L.) 1. Vinh quang, linh quang [Vng ho quang chiu ra xung quanh khi thn hin ra] 2. Xem aureole. Nienety-Five Theses of Luther Chn Mi Lm lun iu ca Luther [nm 1517 Luther vit mun cng ngi ng thi tho lun v ngha thc ca hi ci, kt qu dn n phong tro ci cch]. nirvana (S.) Nit bn, tch dit, vin tch, siu thot, gii thot, thanh tnh, an lc, b bn kia th gii [ch chn l tuyt i, chn tng ti chung, l tuyt dit tham i, tr tn cn t ti gii thot, hon ton t do thanh tnh]. noema (Gr.) Mi t duy, ni dung ca tri thc. noesis (Gr.) Hnh ng tri thc, t duy, nhn thc, t tng, sc nhn thc.
nominal 1. Thuc trn danh ngha, trn danh xng, hu danh v thc, danh t, ngi theo duy danh lun 2. Ngi theo duy danh lun. nominalism Duy danh lun, ch ngha duy danh, thuyt danh ngha [(a) Tri thc lun coi quan nim ph qut hay tru tng ch l danh xng m khng thc (b) Hc thuyt cui thi Trung C, ch trng bn cht ni ti Thng thc ra khng c cn bn cho cc thuc tnh phn bit nhau, nn lit cc thuc tnh ra ch l danh mc trong ni tm con ngi m thi]. nomism 1. Ch ngha trng php lut [coi tn ngng tn gio l nghim th php lut] 2. Hnh vi tn th php lut tn gio. nomos (L.) Php lut non peccare posse Tnh c kh nng khng phm ti, nng tnh bt phm ti. non posse mori (L.) (immortality) Tnh bt t, tnh khng th cht c. non posse peccare (L.) (impeccability) Tnh khng th phm ti non-being V, v tn hu, phi tn hu vt, phi tn ti, v hu, bt tn hu, khng tn ti. non-christians Phi Kit hu, ngi ngoi gio non-cognitive Thuc phi nhn thc tnh. non-confessional Thuc v c nh tn iu, thuc gio phi khng nh nhng tn iu no c bit. non-conformist K bt tng quc gio, tn phi quc gio, k khng vng phc, k bt phc tng [c bit ch nhng ngi khng theo quc gio nc Anh]. nonconformist churches Gio Hi c lp Anh Quc non-electio Khng c tuyn chn [hc ga phi Thomism ch trng Thin Cha chp thun cho mt s ngi b sa vo ti c, mt hng vnh phc]. non-imputation Bt qui ti [M. Luther (1483-1549) cho rng nn cng chnh, thc ra khng hy tr tnh trng ti li, nhng ch v Thin Cha khng bt ti con ngi. V li do vic con ngi thnh tm tn th m Thin Cha cho h nn cng chnh]. non-person Khng ngi v, phi v cch, phi nhn v non-personalistic Thuc phi v cch ha, thuc v nhn v tnh non-rational Thuc phi l tnh nonreligious Thuc phi tn gio tnh non-theological factors Nhng yu t phi thn hc
noogenesis Sng sinh tinh thn, sng to tm tr, to dng t tng [Teilhard de Chardin (1881-1955) cho rng trong v tr din ha, tim nng ca s sng din ha ra thc v sau hng thng lin tip pht trin ti chung cc]. noosphere Cnh vc thn linh, cnh gii tm linh, lnh vc t tng, gii tm tr, gii tm linh, tm gii [sng to tinh thn (xem noogenesis) gm c th t sinh mnh; ch nhn loi]. norm Chun tc, qui phm, tiu chun, m phm, qui tc norma credendorum (L.) Chun tc ca tn ngng, qui phm ca tn ngng. norma normans (L.) (normative norm) Chun tc ca chun tc, qui phm chun tc [tiu chun ti cao cn c; nh tn l l tiu chun ca c tin, Thnh Kinh li l tiu chun ca tn l]. norma normata (L.) (dependent norm) Chun tc tng thuc, qui tc gio hun [cn ty thuc vo tiu chun cao hn; nh tn l l chun tc ca c tin nhng phi tng thuc vo tiu chun Thnh Kinh]. normative Thuc: chun tc, qui phm, tiu chun, qui phm tnh, kin lp c chun, tiu chun hnh thc. notes of the church c tnh tiu biu ca Gio Hi [ch Gio hi c Tng tnh, Cng Gio tnh, thnh thin tnh, duy nht tnh, c tnh bn loi c tnh tiu biu]. nothingness Khng, h v, v, khng tn ti, v ga tr, tiu dit, t vong.
notion 1. K hiu, biu k 2. Khi nim, quan nim 3. kin, t tng, nim, hng divine ~s K hiu ca Thin Cha [Ba Ngi Thin Cha u c c tnh c bit: v thy v chung (Cha Cha); c sinh ra (Cha Con), c sai phi (Cha Thnh Thn)]. notional Thuc: Biu k, k hiu ~ act in God Hnh ng c tnh k hiu ca Thin Cha [Hnh ng c th m Ba Ngi Thin Cha hot ng ni ti theo k hoch v tng h phn bit]. ~ knowing in God Nhn thc c tnh k hiu ca Thin Cha [nhn thc hnh ng c k hiu tnh qua Cha Cha sinh ra Cha con]. ~ willing in God ch theo k hiu tnh ca Thin Cha [ ch hnh ng theo k hiu tnh qua Cha Cha v Cha con cng pht sinh Cha Thnh Thn: tc Tnh Yu]. notitia (L.) Lnh ng, tri thc, nhn thc, hc thc noumenon (Gr.) Bn thn ca vt tnh [tng phn vi hin tng, l ci c th lnh th m khng cm gic]. nous (Gr.) L tnh, l tr, tinh thn, tm nouvelle thologie (F.) (new theology) Tn thn hc [ch cc thnh qu n lc m thn hc gia Php vo sau th chin th 2, khi nghin cu v thn hc Thnh Kinh v Gio Ph, do nh hng ca trit hc hin i v so snh tn gio, h canh tn t tng thn hc truyn thng, gio l thch hp hn v thuyt phc c ngi ng thi]. Novatianism T tng phi Novatian, phi nghim khc [do Novatian (200?-?) cho rng v Gio Hi l thnh nn k phn gio khng c tr li; khi Gio Hi nh ti, quyn tha ti khng th v gii hn c]. Novatinaist Xem trn novice 1. Tp sinh, t, ngi tp s 2. Tn tn , tn gio hu novitiate Nh tp, t vin numinosum (L.) Xem di. numinous Thn thnh, iu thn thnh bt kh thu trit [ "Thn Thnh" trong tn gio c kinh nghim nh l phi l tnh, phi nhn t o c. Ni chung v lng knh s, t khim, v linh cm tn gio]. nun N tu, Ni c (pht gio), n tu o s. nunc stans (L.) (the eternal now) Hin ti vnh hng [ch tnh hng cu ca Thng . Ngi v thy v chung, bt bin, song Ngi vn l hin ti vnh vin]. O obedience 1. Phc tng, nghe lnh, tng phc, thun mnh, tun lnh, trung thun 2. Qui y. obeisance Phc bi, knh l, tn th, tn knh, phc tng, thun tng. object 1. i tng, khch th, khch quan 2. Vt th khch quan, vt kin, s vt 3. Mc tiu, mc ch, tn ch, vt mc ch 4. Phn i, c tuyt. formal ~ Hnh thc i tng, hnh thc khch quan [mt vt tn hu c th do ch th quan st m tm ra quan im c th v c trng. Nh hnh thc i tng ca th gic l c trng thy c ca ton th s vt]. material ~ Cht liu i tng, nguyn liu khch th [do ch ch v ton th vt tn hu c th]. objectify i tng ha, khch quan ha, vt th ha, vt tng ha, hin thc ha. objective 1. Thuc khch th, thuc khch quan, thuc khch quan tnh, khch th, khch quan, thc ti 2. Thuc thc th, thuc chn thc, thuc thc ti, thuc vt cht, thuc ngoi ti, thuc vt, thuc ngoi vt 3. Thuc mc tiu, thuc mc ch, mc tiu, mc ch. objectivization Khch quan ha, khch th, i tng tnh. objectivity Khch quan tnh, khch th, i tng tnh. oblation 1. Dng hin, hin t, cng hin, quyn hin, cng dng, dng hin thnh th 2. T phm, hy l, hy sinh, thnh th, thnh tic.
oblation theories Dng hin lun [l hc thuyt cho rng bn cht ca thnh l l c Kit trn bn th t mnh dng hin tht mu cho Thin Cha]. obligation Ngha v, trch nhim, chc trch, m trch, b buc, n ngha. obscurantism Chnh sch ngu dn ch ngha, bng bt,[thi phn i l tr v khai minh]. observant 1. Ngi nghim th, ngi phng hnh, ngi tun th, phi nghim tc, nghim ngt 2. Thuc nghim th, thuc tn phng, thn trng tun th. obsession 1. T m, ma m, say m 2. Cn cm d, cn m nh 3. C chp, quan nim cng bch. obsignatio fidei (L.) Du n tuyn th, n tn nim tin [thi Gio Hi s khai Tertullian (160?-220?) gi php ra ti nh th, v ngi d tng theo lp gio l xong, v trc khi chu php ra ti pht th]. Occasmism Ch ngha Occam [vo th k 14 William of Occam (1300?-1349?) ch trng thuyt thn hc duy danh (nominalism), cho rng o c v tn hu u do Thin Cha m c, l tnh khng th chng minh hay ph nhn iu lin quan ti tn ngng]. occasionalism C hi lun, c duyn lun, thuyt ngu nhin [thuyt ph nhn vt th to c mt nguyn nhn, cng khng nhn mt lc c nh l nguyn nhn ca n, ngc li h cho rng lm cho tn hu pht sinh chng qua ch l do c hi ngu nhin m thi]. occult 1. Huyn b, huyn diu, thn b, b mt, b n, su nhim, khng th truy tm 2. Vt thn b.
occultism 1. Ch ngha huyn b [tin tng rng khng cn dng phng php khoa hc, ch dng lc quan st n b huyn diu m bit c] 2. huyn hc [mn tm ti nhng iu m sc thng khng th bit hay cn bn khng th bit c, nhng li khng qua phm vi tn gio]. Ockhamism Xem Occamism odium thelogicum (L.) Th hn do vic tranh lun thn hc m ra. oecumenic, -cal Xem ecumenical offence Xem offense offense 1. Qa phm, phm ti, phm php, vi phm, ti 2. Tn thng, thng hi ti, v l, nhc, cng kch, lng nhc, xc phm, tn cng, 3. Chng ngi vt offer 1. Hin dng, phng hin, cng hin, hin, tng, tin 2. ngh offering 1. T vt, t phm, hy l, vt hy sinh 2. Dng tin, s cng hin, 3. Li ngh. offertory 1. S quyn tin, s quyn cng 2. S dng bnh ru, ca dng l, kinh dng l [trong thnh th]. office 1. Chc v, chc phn, chc v, chc trch, nhim v, v, chc nghip, cng tc 2. L bi, b tch, kinh nht tng, thnh v. leadership ~ Chc v lnh o, chc vng pastoral ~ Vic mc v, cng tc linh v priestly ~ Chc Linh Mc, chc hin t [Linh Mc ch t l nghi v i din Thin Cha pht ngn l hai nhim v cn bn]. prophetic ~ Chc v Tin Tri. teaching ~ Chc v gio hun, hun d. officiant Ch t, ngi ch l, ngi thi hnh nhim v [Linh Mc hay Mc S ch t hay ch l]. officiate C hnh l nghi, thi hnh nghi thc, ch t, ch l, thi hnh nhim v. oikonomia (Gr.) 1. Qun l 2. K hoch cu 3. Nguyn tc khoan dung [Gio H ng Phng khi lm cng vic mc v theo nguyn tc sau: vn dng php lut v iu qui l nhm t r vic Cha ti cu chuc ti nhn ch khng phi v ngi lnh, vt trn vn t cha tr thng tch]. oikoumene (Gr.) i kt, lnh vc cu . ointment Xc du. Old Catholic Church Gio Hi cu Thin Cha Gio [mt s gio phi nh sau th k 18 ln lt ly khai Gio Hi La M]. Old Catholics Tn cu Thin Cha Gio. omega (Gr.) Mu t cui cng ca ch Hy Lp, chung kt, chung cc, ti hu. omne vivum ex ovo (L.) (all living beings come from the egg) Thuyt vn vt non sinh. omniconscience Ton thc, bit hon ton, vic g cng thc c omnipotence Ton nng, khng c g m khng th lm c, vn nng omnipresence Ton ti, hin din khp mi ni omniscience Ton tri, vic g cng bit One Nht, thi nht, thn nht ontic Thuc v tn hu lun, bn th lun, tn hu hc. ~ argument Lun chng tn hu hc [cho rng nu l hon ton tt phi bao hm tn hu; Thng l hon ton, nn tt nhin Thng phi tn hu]. ontologism Ch ngha tn hu [hc thuyt cho rng trong th gian c th tri thc trc quan Thng v ch nh v trong nh sng trc quan Thng ny, mi c th bt u nhn thc c th to]. ontology Tn hu hc, bn cht hc, hu th hc, bn th hc [mn hc nghin cu bn cht vt tn hu ph qut, cng nh c trng v qui lut ca chng]. openness S khai phng, cng khai, trin khai, m rng, khng che du, ci m, tht tnh opera ad extra (L.) (Cha Ba Ngi) Hot ng hng ngoi.
opera ad intra (Cha Ba Ngi) Hot ng tng lin ni ti. operari sequitur esse (L.) (action follows being) Ty theo tn hu m hnh ng. operation 1. Hot ng, thao tc, hnh ng, ng tc 2. Hiu qa, hiu lc 3. Qun l, kinh doanh. ~s of God ad extra Ba Ngi Thin Cha hng ngoi hot ng, hot ng trong chng trnh cu . opinion kin, ch trng, hc thuyt, phn on, bnh lun, quan im, lun kin. opposition 1. Phn i, i lp, i khng, i ch 2. i chiu, phng php i chiu. ~ contradictory i lp mu thun. ~ contrary i lp tng phn. ~ subcontrary i lp phn phn. ~ subalterne i lp sai ng oppression S n p, s p bc, p th, kh no optimism Ch ngha lc quan, lc quan option for the poor u tuyn ngi ngho. opus Dei (L.) 1. Tc vi ca Thin Cha, cng trnh ca Thin Cha, s nghip ca Thng 2. (Opus Dei) Dng ch nghip [tn mt dng mi] opus mortificatum (L.) Thin cng do vic hm mnh, n chay, nh ti. opus operantis (L.) Xem ex opere operantis. opus operatum (L.) Xem ex opere operato. opus supererrogatorium (L.) Cng tc ngoi phn. opus vivificatum (L.) Vic lnh lm hi phc gi tr, vic thin lm hi sinh. oracle 1. Sm ngn, li sm, li tin tri [Thng gii p cho k cu vn nhng iu lin quan n vn mnh tng lai hoc n mt kt cc s vic ca h]. 2. Ni cc Thnh, v t t truyn sm ngn 3. oracles: Thnh Kinh, sm truyn Orange, Second Council of i Cng ng Orange II [vo khong nm 528, Cng ng hp vng Valence, thnh Orange Php]. oration Li cu nguyn, li cu chc [li ni cng khai theo phng cch chnh thc dng s tn dng, cu xin, chc phc c bit cho mt ng s dp no nh: tang l, k nim chu nin...]. oratory 1. Ni cu nguyn, nguyn ng, nh nguyn 2. Oratory: Hi Oratory [on th do Thnh Philip Neri (1515-1595) thnh lp Roma nm 1564 trong gii Linh Mc triu]. order 1. Th t, thun t, trt t, phm cp, phm v, ng cp 2. Mc chc [chc v mc v], thnh chc, thn chc 3. Hi dng, tu hi, on th tn gio 4. Mnh lnh, hun lnh, ch th major ~s i phm, nhng phm chc mc v ch yu, chc ln [qa kh ch ph ph t, ph t, t t, nay ch 3 phm v thnh chc: Ph T, Linh Mc, Gim Mc]. minor ~s Tiu phm, nhng phm chc mc v th yu, nhng chc nh [ch 4 chc nh: gi ca, c sch, tr qu, gip l] ~ of creation Trnh t sng to, h thng sng to th gii, th t sng to. ~ of execution Th t chp hnh, th t thc hnh. ~ of intention Th t hng. ~ of salvation Trnh t cu n, k hoch v thc hin n cu , trt t cu ri ordinance 1. Php lnh, hun lnh, iu l, qun l 2. L nghi, nghi thc tn gio. ordinand Ngi mun nhn thnh chc, k sp tin ti thnh chc, chun tin chc vin. ordinant Ngi nhn thnh chc, tn tin chc. ordinariate Ta Gim Mc [dinh s Gim Mc, qun ht Gim Mc]. ordinary 1. Gim Mc ch nhim 2. c nh [kinh thnh th] , l qui ordination 1. Phong chc, tn chc, l phong chc, th nhm thnh chc 2. Thnh trt, thn phm. Organic Articles iu khon t chc, iu vn t chc [nm 1802 Napoleon I (1769-1821), ban tn hin php, ti t chc Gio Hi Php, ly Thin Cha Gio lm Gio Hi ch yu, v cng dung np tt c cc gio phi khc]. Oriental Churches Xem Eastern Churches. Gio Hi ng Phng. oriental rites Nghi l ng Phng.
Origenism Phi Origen [Gio Hi s khai coi phi ny, do Origen 185-254, ch xng l d thuyt u tin]. origin Khi nguyn, nguyn thy, lai nguyn, khai thy, khi im, ngun gc orginal sin Ti nguyn t [ti m t tng loi ngi phm v c nh hng ti con ngi mi ni mi thi (xem primitive sin)]. ornatus animae (L.) (ornament of the soul) Trang sc ca linh hn [linh hn do lnh nhn B Tch m c n du]. Orphism Phi Orpheus [th k th 7 B.C, Orpheus sng lp tn gio sng bi thn Apollo. H khinh th thn xc, coi trng i sau, tn trng qua kh hnh t ti hp nht thn b]. orthodox Thuc Chnh Thng , Chnh Gio, Chnh Thng Gio, chnh thuyt, truyn thng. Orthodox Churches Xem Eastern Orthodox Church, Gio Hi Chnh Thng, Gio Hi ng Phng. orthodoxy 1. Phi Chnh Thng, hc thuyt Chnh Thng Gio, tn ngng thun chnh, chnh gio, chnh thuyt, tn th chnh gio 2. Th gii Chnh Thng Gio 3. L lun chnh truyn orthogenesis Din tin nh hng, thuyt tin ha trc tin [cho rng v tr tin ho theo trc hng c nh]. orthopraxy Thc tin chn chnh, thc hnh ng n.
Osiandrian controversy Tranh chp Osianda [th k 16, Andeas Osiander (1498-1552), thuc phi Luther, ra tranh lun: con ngi ch cn ni tm tin nhn c Kit lin c th thi hnh cc cng c nh m nn cng chnh ho v thnh thnh]. osmosis Thm thu, thm nhp, thm thu tnh, giao h, h tng thng giao, thm thu tc dng, hp th t t ostiariate Chc gi ca [mt trong 4 chc nh ca Thin Cha Gio, c bit ph trch vic ngn nga nhng ngi khng c quyn lnh Thnh Th ln rc l. Nay chc ny b]. other world Th gii tng lai, th gii l tng (ti th), th gii khc, th gii bn bia. otherworldliness Lai th tnh, c trng th gii l tng, siu tc tnh, c trng th gii tinh thn, xut th. Our Lady Thnh Mu, Thnh Mu Maria. Our Lord Cha chng ta, c Kit. ousia (L.) Xem essence [yu tnh]. overseer Gim c, ngi qun l. Oxford movement Phong tro Oxford, phong tro Oxford phc hng [th k 19 Anh Gio, phong tro ny nh hng rt ln ti Anh, t chc nhm hi xut bn "Tiu Th v Thi i" (Tracts for the Times), thi thc phc hi k lc thi u ca Gio Hi]. P pacificism Xem pacifism pacifism Ch ngha ha bnh, ch ngha phi chin, ch ngha phn chin, phn chin lun. padroado (P.) Xem patronage paedobaptism Xem pedobaptism pagan 1. Ngi ngoi gio, phi Ki-t hu, tn d gio, k v tn gio, v tn ngng, tn t gio 2. thuc ngoi gio... ~ religions D gio, t gio. paganism T tng phi Ki-t gio, hc thuyt d gio, sng bi ngu tng. pain of damnation au kh v vnh vin khng c din kin Thin Cha [thn hc gia cho rng mt trong nhng hnh pht ha ngc l vnh vin khng c hng kin Thin Cha] pain of God S au kh ca Thin Cha pain of the senses au kh cm quan [ thn hc gia cho rng mt trong nhng hnh pht khc ha ngc l k cht chu thn xc au kh].
Palamites Phi Pa-la-mt [mt trong nhng phi v Gio hi hc Hy lp vo th k th 14. Xem mystical quietism]. palingenesis Tn sinh, chuyn sinh, ti sinh, lun hi, thuyt lch s tun hon. Pan-Anglicanism Ch ngha Anh gio a ng [Anh gio v Anh gio lin minh ng duy tr phng th nh nhau v nim tin, l nghi, th ch...] pan-babylonism Ch ngha a ng Babylon [hc thuyt da vo s pht hin v khai qut hng lot ti liu c xa Babylon m mt s hc gi cho rng nhiu vn ha, c bit l thc tn gio ca dn Do thi hon ton khi ngun t ]. panentheism Thuyt Thn tn ti ni vn vt, thuyt mi vt tn ti trong Thn, vt tn Thn ni lun. panlogism Ch ngha phim l, thuyt phim l, thuyt ton l [ cho rng bn cht ca t tng, hay l tr mi l tuyt i hoc tuyt i thc hu] panpsychism Ch ngha phim tm, phim tm lun, thuyt phim linh hn, vn hu tm linh lun [cho rng tri t vn vt t nhiu u c tm thc]. pansexualism Phim dc tnh, ch ngha a dc pantheism Ch ngha phim thn, phim thn lun, vn hu thn lun [thng c tn gio cho rng v tr, vn vt, thn u hn mang mt th, vn vt u c thn tnh] panvitalism Phim sinh lun [cho rng vn vt t nhiu u c sinh mnh] papacy 1. Chc v Gio Hong, Gio Tng; quyn lc c Thnh Cha, nhim k Gio Tng, k tha Gio Tng, chnh tr Gio Hong, th ch Gio Hong, Tng Ta 2. (danh t tp th) Gio Tng, c Thnh Cha, Gio Hong. papal Thuc: Gio Tng, Gio Hong, tng ta, th ch Gio Hong ~ decision ex cathedra Phn quyt dng quyn tng ta ca c Gio Hong, quyt nh lin quan tn l ca c Thnh Cha. ~ infallibility Xem Infallibility of the pope ~ primacy Xem primacy of the pope papalism 1. Ch ngha Gio Hong, Gio Hong ch thng [l lun cc oan hay ph trng v quyn ti thng ca Gio Hong] 2. Gio Hong ch, Gio Hong tr. parable D ngn, ng ngn, n d, cch ngn n d. paraclete 1. Ngi bang tr, bu cha, bin h, an i, iu gii 2. (Vit hoa) Thn an i, Thnh Thn, Thn Linh, Thnh Linh. paraclitus (L.) Xem paraclete paradigm in phm, kiu mu, m thc paradise 1. Thin ng, lc vin, th ngoi o nguyn 2. (vit hoa) Vn a ng, vn Eden 3. Ni an lc, cc phc. paradosis (Gr.) Bo truyn Phc sinh [l phn ti yu ca Tin Mng m Thnh Phaol tha nhn v theo truyn li cho mi ngi: ICor 15,3-7]. paradox Ngh lun nghch l, phn lun, nghch thuyt, l chng mu thun, phn ngn, nghch chng, phn cch, tng phn tng thnh, nh tht m khng (t th nhi phi), ngn lun t tng mu thun, nghch chng php, nghch phn thuyt. parakletos (Gr.) Xem paraclete parallelism 1. Bnh hnh lun, song hnh lun, thuyt song hnh 2. bnh hnh, song song, i ng, tng t, loi t. psycho-physical ~ Tm-vt bnh hnh thuyt, tm-sinh song hnh lun [ch trng tm v vt tuy an lin vi nhau song khng h thnh nhn qu; c bit ch hc thuyt ch trng tm v vt thng thng l hai mt ca thc th ng ng nhng khng nh hng g n nhau]. parapsychology Tm linh tm l hc, ph tm l hc, siu tm l hc [mn hc v hin tng tm l, nghin cu nhng cm gic k d ca siu cm quan cng nhng cm ng tinh thn]. parish 1. Gio x, h o (Cng gio) 2. Gio khu, khu mc v do mc s coi (Tin lnh). ~ priest Linh mc chnh x, cha s parishioner 1. Gio dn trong gio x (Cng gio) 2. Gio trong gio khu (Tin lnh). parochial 1. Thuc gio x, gio khu 2. c hp hi, a phng. parochialism 1. Ch ngha gio x [thi ca ngi Cng gio qu coi trng vic phc v gio x mnh] 2. Ch gio khu [Tin lnh]. parousia (Gr.) 1. Ging lm, gi lm, quang lm, o lai, o n, ng n, hin din 2. ti lm, phc lm, trng lm, ti lai, ti ging, li n 3. (vit hoa) c Ki-t li n. parson Mc s [ch bt c nhn vin thnh chc no o Tin lnh; c bit ch gio khu trng (rector), gio khu Mc S (vicar), Mc s (minister), thuyt gio s, truyn o vin (preacher)]. parthenogenesis Trinh n th sinh, trinh n sinh con, n tnh sinh thc. participation Tham d, tham gia, gia nhp, hp tc, cng hng, quan h, thng phn, phn hng. particular church Gio hi c bit [gn nh: Gio hi a phng] particularism Thuyt quyn li c th, c th thn sng lun, thuyt thn n c bit [cho rng n cu chuc ca c Kit ch dnh cho k c c tuyn]. 2. c th phng hin. Jewish ~ Ch ngha dn Do thi c tuyn, thuyt quyn li c th dn Do thi [t tng cho rng n cu chuc ch dnh ring cho ngi Do thi]. pasch, pascha (H.) Xem passover passibility of Christ Kh tnh th kh ca c Kit [c Kit c th chu au kh]. passio animae (L.) Tnh cm con ngi: tht tnh (h, n, ai, lc, , dc, c), tnh t ca tm hn. passion 1. a/ Nhit tnh, nhit tm b/ i tnh, tnh dc, am m, tnh cm kch ng. 2. Kh nn, th nn, chu nn, chu kh. 3. (vit hoa) Cuc kh nn ca Cha Gisu. passivity Th ng tnh, b ng tnh, v khng tnh Passover 1. L Vt Qua, L Vt qua ca Do thi [L t v Khnh Tit m dn Do thi k nim c gii phng t do] 2. L Phc Sinh 3. (vit thng) s vt qua. pastor Ngi chn dt, Ch Chn, Cha X, Mc S pastoral 1. Thuc: k chn, mc v... 2. Mc v, mc linh, chn dt dn 3. Mc hm, th mc v. pastoral anthropology Mc v nhn chng hc, nhn chng hc v mc v [mn hc nghin cu con ngi theo quan im mc v]. ~ counseling C vn mc v, hng dn mc v ~ psychology Mc v tm l hc, tm l hc v mc v ~ theology Mc v thn hc, thn hc v mc v pastorate Chc v , mc v, mc chc, chc quyn Mc s, nhim k Mc s, Mc s on. paternity Ph tnh, ph o, o lm cha, ph quyn, ph chc, bc lm cha, ngha v lm cha, quan h ph t. patriarch 1. Tng Gim mc, i thng ph, i gio ch [c bit ch cc Gim mc cc i gio khu: Antiokia, Alexandria, Roma, Constantinople, Jerusalem]. 2. Tc trng, t ph 3. K sng lp. patriarchal Thuc : i thng ph... patriarchate Phm, chc, khu, th ch ca i thng ph... Patripassianism Thuyt Ngi Cha th nn, thuyt Thnh Ph kh nn [cho rng v khng c khc bit ni Thin Cha Cha, Con, Thnh Thn, nn Thin Cha ch l Cha; Ngi ly cng mt thn phn l Cha ging sinh lm ngi, hn na cn chu kh nn m cht]. patristic Thuc: gio ph, gio ph hc. Xem Father of the Church. ~ age Thi i Gio ph patristics Xem patrology patrology Gio ph hc, trc tc Gio ph, Gio Ph tuyn tp, mn hc v cc Gio Ph. patron 1. Bn mng, thnh bn mng, thn h th 2. Ngi ban chc, ch chn tin c 3. Ch nhn, k s hu, v bo tr, k tn tr, k tng l, n nhn. ~ saint Thnh bn mng patronage 1. S bo h, h th, chi vin, tn tr, tng l; chc v bo h, nng lc bo h 2. H gio 3. Quyn ban Thnh chc, quyn Ch Chn tin c, quyn truyn chc, quyn ban lnh. patronato Xem patronage Paulicians Phi Phaol [mt gio phi thi Trung c; bi bc Cu c, ch tn trng Tn c c bit cc Th Phaol, khinh mit tng thnh, Php ra, Thnh l, khng i chng ng Thnh gi]. Pauline privilege c n Phaol [Thnh Phaol i vi nguyn tc bt kh trit tiu ca hn nhn ra c n nhm chun hn phi nu: hai bn kt hn trc khi Ra ti m nay mt bn tr li Cng gio; song v c Tin m phng hi n hnh phc gia nh bi bn kia c tuyt; th hn nhn y c th ha gii: I Cor 7,12-16]. Paulinism Thn hc Phaol, ch ngha Phaol, t tng Phaol peace Ha bnh, bnh an, an ninh, ha ho, ha mc, thi bnh, an tnh, bnh tnh, du nhn, an lc, an tm, hnh phc. peccatum (L.) Xem sin pedobaptism Php ra anh hi, php ra u nhi pedobaptists Phi ch trng ra ti u nhi, hi nhi. Pelagianism Ch ngha Pelagi, Pelagius [d thuyt do Pelagius (354?~418?) ch xng cho rng bc u ngoi Thnh Sng, con ngi vn c th t lc n vi n cu ]. Pelagians Phi Pelagi, k theo phi Pelagi penalty Hnh pht, x pht, trng pht, bo ng, tri pht, Cha pht penance 1. Sm hi, hi ti, hi ci 2. B tch Sm hi, Co gii, Ha gii, l chuc ti (xem sacrament of penance) 3. Chuc ti, thc ti, kh cng n ti, kh hnh n ti, x pht, trng pht. tariffed ~ nh thc, gi biu n ti sm hi [danh xng ny c t th k th 7 v sau do thnh hnh vic ban B tch gii ti ring; ra vic n ti, gii thnh chc theo sch cm nang nh sn nh gi biu].
penetration Thm thu tnh, s xm thu, xm nhp, thu nhp, xuyn nhp, qun xuyn, khm ph; lc xuyn thu, lc qun trit. penitence Hi ti, sm hi, hi ng, hi hn, thng hi tariffed ~ Xem tariffed penance penitent Thuc: sm hi, hi ng, hi hn 2. Hi nhn, k sm hi penitential 1. Thuc: sm hi, hi ti, n ti 2. Cm nang sm hi, sch dy vic n ti. ~ books Sch ch nam thng hi, sch qui tc n ti [t th k th 5, c nhng sch ch nam nghe Co gii vit rt r rng v y bao gm cc li cu nguyn, vn c th gp phi v c cch ban vic n ti thch ng tng ti]. ~ exercises Nghi l sm hi, nghi thc thng hi penitentiary 1. Thuc sm hi, ng trng pht 2. Linh mc gii ti 3. Ta gii ti, co gii nh, ni hi ti, ni chuc ti 4. Thnh x vin [l Php nh ti cao v B tch Sm hi Gio triu Roma]. ~ priest 1. Linh mc gii ti, 2. T t thuc B n x Pentateuch Ng kinh Mi-sen {danh t ch 5 b sch u Cu c] Pentecost L Cha Thnh Thn hin xung, L Ng tun [l chung cho c Cng gio v Tin Lnh k nim ng 50 ngy sau Cha Gisu Phc sinh, trng vi L Ng tun ca ngi Do thi, th Cha Thnh Thn hin xung trn cc thnh Tng ]. Pentecostal Church Gio hi Ng tun, Hi Thn triu, Gio hi Phc hng Thn n [khi t nm 1915 i Nh Lan, do s tham d phong tro Phc hng Thn n (Charismatic Renewal) m cc tn hu dn dn lp ra v s on th, hi on ln nh].
Pentecostal movement Phong tro Phc hng Thn n, phong tro Thn n Phc hng [phong tro ny khi s M quc vo u th k th 20 qua vic cc tn hu t tp cu nguyn c lnh Php Ra trong Thnh thn v lnh mi th Thn n]. pentecostalism Gio phi Ng tun, phi Phc hng Thn n. penultimate S vic trc Th mt, mt th tin s [vic lnh, ngha c hin th dn ng cho ln Ti ging ca c Kit]. people of God Dn Thin Cha, dn Cha per accidens (L.) Do yu t ngoi ti, nh l do ngoi ti, bi quan h ngoi ti. per concomitantiam (L.) (by concomitance) Bi lin i quan h, do quan h lin i. per essentiam (L.) Do bn cht, bi yu tnh per fidem (L.) (through faith) Do c Tin, bi tin, nh tin per modum absolutionis (L.) Qua cng thc ha gii, vi phng thc x gii [mt trong nhng phng thc m Gio hi ban n i x gii ti cho k cn sng] per modum amoris (L.) Do cch thc lng mn, bi lng mn
per modum solutionis (L.) Vi phng thc bi hon [mt trong nhng phng thc Gio hi ban n i x cho k cn sng]. per modum suffragii (L.) Do cch cu thay, nh phng th cu thay nguyn gip [phng th Gio hi ban n i x cho k qua i]. per modum voluntatis (L.) Dng phng thc ch, nguyn per potentiam (L.) Nh nng lc, da vo quyn nng per scientiam (L.) Nh tri thc, da vo tri thc per se (L.) Do t thn, do chnh mnh per speciem alienam (L.) Do mt loi nhn thc ngoi ti per speciem propriam (L.) Do mt loi nhn thc thng qua chnh i tng per transennam (L.) Xem per transiens per transiens (L.) Do thun tin, t k bn m i qua, do vic lm ngoi bn phn. perception Tri gic, cm gic, l gii, s nhn bit, ng; lc tri gic, sc l gii, cm gic lc. perdition Dit vong, hy dit, trm lun, vnh t, sa a ngc, tn dit, thm bi, hon ton h mt, cht i i. perfect Thuc: hon ton, hon chnh, khng t vt, hon m, vin mn, hon thnh, thun ty, l tng, tuyt i perfectibility Tnh: c th hon ton, c th hon m... perfection S: hon ton, hon thin, hon m, thp ton thp m degrees of ~ ng cp trn lnh, trnh tu c way of ~ ng trn lnh, ng trn ho perfectionism Ch ngha hon m, thnh ton, ch thin lun, vin mn lun, thuyt nn thnh hon ton perfectionists Phi theo ch ngha hon m [th k th 19 M, c mt phi Tin Lnh ch trng "ch ngha cng sn ca Thnh Kinh" c coi nh cnh gii c th t ti hon thin i vi tn ]. perichoresis (Gr.) Xem circumincession perish Dit vong, hy dit, trm lun, t vong, h bi, hy hoi, a lc. perjury Th gian, th di, ngy chng, ti ngy chng, ph hy li th. permanent Thuc: vnh cu, bt bin, trng cu, vnh tn, thng tn, trng tn. ~ entity Thc th thng tn, bt bin, trng tn permeatio (L.) Thm thu, perpetual Thuc: vnh cu, vnh vin, bt on, v cng, min vin, chung thn, trn i ~ adoration Chu Thnh Th lin l, ngy m chu Thnh Th [mt nghi thc Cng gio t Thnh Th ra bn ngoi mi ngi ln lt khng ngng th ly] persecution S bch hi, bc bch, ngc i, cn khn kh religious ~ Gio nn, cuc bch hi tn gio perseverance S: kin nh, kin ngh, kin nhn, nhn ni, kin tr, ngh lc, bt khut bt ly. person Nhn v,ngi v, cch v, c th [ch th ti hu m ton th tn ti, hot ng cng lin quan thc s mang l tnh c bit] personal Thuc: ngi v, nhn v, con ngi, c nhn, t nhn, v cch ~ union 1. Lin hp ngi v, hp nht c v [s lin hp do hai hay nhiu quc gia cng thn thuc mt k thng tr m ra] 2. Xem hypostatic union personalism Ch ngha nhn v, nhn bn, t tng nhn v, nguyn tc nhn v, ngi v. theology of ~ Thn hc v ch ngha nhn bn, nhn v, ngi v [thn hc t mi quan h gia Thin Cha v con ngi nh quan h "Anh v Ti" gii thch tt c Mc Khi , n Cu Ri] personality Nhn cch, c tnh, con ngi, nhn phm corporate ~ Nhn v tp th, c tnh qun th, nhn qun, cng ng nhn cch [c nhn trong x hi tuy c a v c nh, song khng th tr thnh c nhn ch ngha c, bi vn mnh cng on chi phi sinh mnh c nhn v ngc li hnh ng thin c ca mi c nhn u nh hng n vn mnh ca cng on].
personhood Nhn v tnh, ngi v, cuc sng con ngi personification 1.Ngi v ha [dng biu trng ngi v hay ph cho nhn tnh din t Thn hoc khi nim tru tng] 2. Nhn cch ha, ha thn perspective Vin cnh, nhn gii perversion Th phi in o, bi hoi, sa a, bp mo cong queo, ng dng lm dng, c ha pessimism Ch ngha bi quan, ym th, quan nim bi quan petitio principii (L.) Khim khuyt nguyn chng lun, l lun khim khuyt nguyn chng [l phng php nhm chng minh mt l lun no , nhng li ly mt phn t tng cha c minh chng ca chnh l lun lm cn bn]. petition Cu khn, khn cu, thnh cu, yu cu, thnh nguyn, trn tnh, van ni, ku xin, nguyn xin, cu xin Petrobrusians Phi Petrobrusius [Peter de Bruys (?~1140?) xng xut d thuyt cho rng cu nguyn c th mi ni ch khng cn n nh th, li ph nhn quyn Linh mc truyn php bnh ru v ph nhn c Kit hin din trong Thnh Th; ngoi ra, cn phn i Php Ra ti hi nhi...] Pharisaism Ch ngha Pharisu [nguyn ch tinh thn o c nghim ngt, thnh tm gi lut l v cc k tn sng truyn thng Kinh Thnh cng i sng tn ngng quan tm n dn chng ca nhng ngi Bit Phi. Sau bin ra ch: thi v hnh thc tn gio, gio iu, hnh thin c thng] Pharisees Ngi Bit phi, Pharisu [mt on th hay hc phi Do thi thi Cha Gisu] phenomenalism Ch ngha hin tng, hin tng lun, duy tng lun [cho rng iu m con ngi nhn thc ch h vo biu tng hay hin tng ch khng h vo bn thn vt tn hu] phenomenology Hin tng hc [mn hc nghin cu v hin tng ni chung hay hin tng t xut hin trong thc] phenomenon Hin tng Philadelphia Confession Tn iu Philadelphia [tn iu do Phi Tm Ra (Baptist Church) pht biu vo nm 1677 v ti tuyn b vo nm 1689 thnh c s c Tin cho tn ] philanthropy Bc i, t thin, nhn t; ch ngha bc i, s nghip t thin, cng vic t thin, on th t thin. philia (Gr.) i hu, hu ngh, tnh bng hu Philippism Gio l Phi Philip Philippists Tn Phi Philip, Phi Philip. Xem Melanchthonians philosopheme Mnh trit hc, lun im trit hc, lun chng, chn l, cch ngn c lp.
philosophical theology Thn hc trit l [thn hc dng khi nim trit hc gii thch theo l tnh v Mc Khi Ti Cao: Thin Cha trong tn ngng Kit gio] philosophy Trit hc [ch tri thc ca con ngi dng l tnh trc tip kim tm nguyn nhn ti hu ca ton th thc ti; c bit v s tn ti ca con ngi cng nhng vn lin quan vi n]. philosophy of science Trit hc (v) khoa hc, Trit l khoa hc [mn hc suy ngh phn tnh v ngha ca khoa hc] physical 1.Thuc: t nhin, vt tnh, hnh th, thc ti, vt cht, thc cht, thn th, thin nhin, vt l. 2. Thc ti gii, th gii thc ti. physiognomy S thc hnh trong c gng thm nh c tnh v c tnh tinh thn qua vic quan st trn c th; c bit trn nt mt, c ch. physis (Gr.) Xem nature Pietism 1. Phi m o, ch ngha kin tn, sng m [phong tro th k th 17,18 do hai phi: Lutherans (Luther) v Ci Cch ch trng hng v s lin hp gia thn b vi thc t; ng thi phn i li Phi Chnh Thng qu thin v thun gio l v v hnh thc]. 2. (vit thng: pietism) Sng o, m o, thnh tm. piety S sng m, thnh knh, hiu tn, cung knh, nhit thnh; hiu thun, hiu knh, trung thun, s hin t ca ngi cha, s hiu tho ca k lm con. pilgrim Ngi hnh hng, khch hnh hng, khch i dng hng, k ving thnh a Pilgrim Fathers on tn Phi Thanh gio, T tin l hnh, T tng khai ph nc M [danh t xng ca tn Thanh gio Anh p tu "Hoa thng Nm" (May Flowers) cp t M vo thng 5, nm 1620] pilgrimage Cuc hnh hng, l hnh, ving thnh a, ng l hnh, hnh trnh i sng, chuyn du lch ca tinh thn pillarsaint Xem stylite pious Thuc: nhit thnh, sng m, m o, hiu thun, trung thc, trung thnh. ~ desire Nguyn vng thnh knh pius credulitatis affectus Tm tnh nhit thnh n nhn Tn ngng placet (L.) 1. Tn thnh, cho php, ng , chp thun 2. S can d ca chnh ph [chnh quyn quc gia do chc v m c quan h vi Tng ta Roma song li can d vo Gio hi, dng mi hnh ng hn ch hu hiu tnh cc mnh lnh ca c Thnh Cha] Platonism Ch thuyt Plato [Hc thuyt t tng ca trit gia Hy lp Plato (427~347BC) v nhng ngi theo ng] plenitude of grace S sung mn n sng, vin mn n sng pleroma (Gr.) (fullness, plenitude) S sung mn, vin mn,thnh ton tuyt i.
pluralism 1. a nguyn lun, hc thuyt a nguyn, vn ha a nguyn. 2. Kim nhim, kim nhim nhiu gio x. plurality 1.a nguyn tnh, a dng tnh, a s, i a s 2. Kim nhim, kim qun nhiu gio x. pluriformity Hnh thc a chng, a nguyn tnh ~ in the Church a nguyn tnh ca Gio hi pneuma (Gr.) 1. Linh, thn, tm thn, tinh thn, linh hn, kh, sinh kh, sinh mnh, thn kh, tnh kh 2. (vit hoa) Thnh Thn, Thnh Linh, Thn linh. ~ hagion Thnh Thn, Thnh Linh pneumatic 1.Thuc:linh,linh tnh,thn 2.Thn, linh thing, thc ti thuc tinh thn 3. Ngi thuc thn, thuc linh thing, ngi sung mn Thnh thn. pneumaticus (L.) Xem pneumatikos pneumatikos (Gr.) Xem pneumatic pneumatocentric Thuc: ly linh thing, ly Thnh Thn, ly tm linh, ly tinh thn... lm trung tm. pneumatology 1. Thnh thn lun, Thnh linh hc 2. Thnh vt hc [mn hc v bt c mt loi tn hu tinh thn hay hin tng tinh thn no; c bit thc th tinh thn lm mi gii gia con ngi vi thn linh]
Pneumatomachi (L.) Phi Thnh thn th to, phi phn Thnh thn, phi chng Thnh thn [d phi th k th 4, ph nhn thn tnh trn vn ca Thnh Thn; ch coi Thnh Thn cng Thnh T ng th ng cht; li c k cc oan hn c iu trn cng ph nhn (coi c hai ch l to vt). Phi Chnh Thng u gi h l B phi Mace (Macedonians)] poena (L.) Hnh pht, kh ~ aeterna Vnh pht, hnh pht i i [ti pht ca nguyn t c th di truyn li cho nhn loi] ~ medicinalis (healing punishment) X pht tr liu ~ purgatoria (pain or punishment of purgatory) Hnh pht thanh luyn, kh luyn. poetism of creation Ch trng thi ca Sng to, bi th v Sng to [cho rng Sng th k chng I, tuy ghi vic Sng to trong 6 ngy khng ng thc; song thc ra tc gi ch mun ly hnh thc thi ca tn dng vic Sng to cao c k diu ca Thng ] polarization S: cc ha, phn ha, phn phi; khuynh hng i lp. polemic 1. Bin lun, tranh lun, lun chin 2. Thuc: tranh lun, bin lun 3. K tranh lun, bin lun 4. (s nhiu) Bin lun php, bin lun hc. political theology Thn hc chnh tr [a/ Li c: Thn hc em nhng hin tng chnh tr pht sinh quy v thn minh; khin chnh tr chu tn gio ch phc. b/ Li mi: Mn hc tm hiu Tin Mng c Kit lin quan ti chnh tr ngy nay ng thi ngh mt hng i]. polyandry Nht th a phu; ch mt v nhiu chng polygamist K theo nht phu a th lun; k theo nht th a phu lun, k a th, ngi nhiu v
polygamy Nht phu a th, ch mt chng nhiu v, tnh a hn. polygenism a ngu lun, a nguyn lun, thuyt nhiu cp pht sinh [ch trng: a/ Nhn loi thot u do nhiu cp v chng sinh si ra b/ Cc sc tc n t nhiu thy t khng ging nhau c/ ng vt tin ha thnh ngi qua phng thc ng chng a nguyn] polyphyletic Thuc: a tc, a h, a chi, nhiu sc dn polyphyletism a tc lun, thuyt a h, a chi lun [cho rng nhn loi: a/ do rt nhiu qun tc khng tng quan, thm ch bt ng tc loi tin ha song hnh m ra; b/ hoc do nhiu ng vt bt ng chng loi tin ha din sinh ra] polyphylism Xem polyphyletism polytheism a thn lun, a thn gio, sng bi a thn [v tin rng trong v tr c nhiu loi thn minh tn ti, nn sng bi cc ngi] polytheist Tn a thn, k theo a thn lun polytheistic Thuc: a thn gio, a thn lun pontifex (L.) 1. Ngi kin to cu, bc nhp, mi gii, trung gian 2. c Thnh Cha, Gim mc, Cao tng ~ maximus i t t, i Thng T, T T ti cao, T T trng, Lnh t cc tn gio
pontiff c Thnh Cha, c Gio Tng, Tng Ta, c Gio Hong, Gim mc ( Trung Hoa dng: Gim mc l ch v cai qun gio khu cha t tr; cn di quyn gim th v quan st ca Ta Thnh; cn ch v cai qun gio phn t tr th dng: Ch Gio), Gio Trng, Cao Tng; (xa Do Thi, Roma) i T T. supreme ~ c Thnh Cha, c Gio Tng, c Gio Hong pontifical 1. Thuc: c Thnh Cha... 2. Ch gio L nghi th, Ch gio L in th, a v Ch gio Pontifical Biblical Commission y Ban Thnh Kinh (thuc) Tng Ta, y Ban Gio Hong (v) Thnh Kinh pontificate 1. Chc v Gio Hong; chc v Gim mc, Ch gio 2. Chp hnh chc v Gio hong, m nhn ngi Gim mc pope 1. c Thnh Cha, c Gio Tng, c Gio Hong [nguyn ng l "ph thn", ni v Lnh t ti cao ca Gio hi c coi nh thay quyn Thin Ph ti th] 2. Gim mc, Ch gio ( thi Gio hi s khai) 3. Thn Ph [danh xng Gio hi ng phng; nay ngi Trung Hoa dng danh xng Thn Ph gi Linh mc]. popular religion Tn gio ph cp, Tn ngng qun chng, tn ngng dn gian porter Xem ostiariate position 1. Lp trng, ch trng, kin gii, lun im, quan im, mnh , thi 2. a v, chc v, cnh ng, thn phn, hnh th, cc din, trng thi, t th, th ng. positive 1. Thuc: thc chng, thc chng tnh, thc ti, tn ti, thc t, xc thc, minh xc. 2. Tch cc, khng nh, kin quyt, tuyt i, thun nhin, hon ton. positive dogmatic theology Thn hc Tn L thc chng [thn hc lin quan n iu c minh th do quyn gio hun Gio hi, bao hm l l phi Tin trong Thnh Kinh v Thnh Truyn] positive theology Thn hc thc chng, thc c, khng nh [a/ Thn hc ly phng thc khng nh din t "Thn (Thin Cha) l g". b/ Thn hc ly t liu thc chng Phc m do Thn hc Thnh Kinh ra, cng vi Lch s Gio hi lm ni dung, trc tip lp thnh mt h thng hnh thc]. positive way 1. Phng thc khng nh [loi t php qua s miu thut s vt cch khng nh: "L" , "C"] 2. ng li tch cc. positivism 1. Ch ngha thc chng, thc chng lun, trit hc thc chng [quan im trit hc i buc mi mn hc phi ly s thc c th (c th cm gic c) lm im xut pht; sau ch miu thut chng cng nhng qui lut ca chng m thi]. posse non mori (L.) Kh nng bt t, kh nng khng cht posse non pati (L.) Kh nng bt th kh, kh nng khng chu au kh possession Xem obsession diabolical ~ S qu m, qu nhp possibility Kh nng, kh nng tnh, kh tnh, thc hin tnh, kt qu c th. post-biblical Thuc: hu Thnh kinh, sau Kinh Thnh
post-christian Thuc: hu Kit, sau c Kit, t Kit gio v sau, Kit ging dy, gio ha v sau. post-existence Tn ti i sau, tn ti sau khi cht, hu tn postlapsarianism Xem sublapsarianism postmillenarians Phi: Ngn nm sau, hu thin nin, thin nin hu postmillennialism Thuyt Ngn nm sau, Sau ngn nm [l lun cho rng c Kit Ti ging vo mt ngn nm sau (khi Ngi v tri)] postmillennialist K theo thuyt Ngn nm sau postmillenniarianism Xem postmillenialism postulant Thnh sinh, tuyn sinh,th sinh, ch nguyn sinh [ngi chun b nhp dng nhng cha vo nh tp]. postulate 1. Gi nh, thit nh, thit , mnh gi nh, yu cu, ch trng 2. Xin B trn, trng thng chun m nhn mt chc v no ; theo b trn ph chun m nhn mnh. potency Tim nng, nng lc, lc lng, sc mnh, tim lc, quyn lc, quyn uy, quyn th, hiu lc, hiu nng, cng hiu. active ~ Tim nng ch ng [kh nng pht sinh hot ng] obediential ~ Tim nng phc tng, kh nng vng phc [nng lc thin tnh m to vt c c, qua n c th gp g giao hi vi siu t nhin hoc c th tip nhn ng Ha cng, d vt qu nng lc thin tnh mnh] objective ~ Tim nng khch quan [nng lc thun ty hay phi thc ti. Ch l i tng trong t tng ng Sng to; m xt theo yu t ni ti vn cn l phi hin thc tn hu vt]. passive ~ Tim nng th ng, b ng [nng lc tip nhn mt loi hot ng no ] subjective ~ Tim nng ch quan [nng lc ca ch th v k m nhn "thc hin" m h tng tng thuc vi tim nng khch quan, kt hp vi nhng iu "thc hin" lm thnh thc ti tn hu vt] potentia obedientialis (L.) Xem obediential potency potential 1. Thuc: c th, kh nng, tim ti, tim nng 2. Kh nng tnh, tim nng, tim lc potentiality Kh nng tnh, tim ti tnh, tim nng, tim lc, kh nng, s vt c th creative ~ Tim lc sng to tnh, kh nng sng to potestas (L.) Xem power ~ auctoritatis (L.) Ch quyn, Quyn ch ng [c Kit, vi thn phn Thin Cha, c quyn ch ng trong cc B tch] ~ excellentiae (L.) Quyn siu tuyt [danh xng ch c Kit, do s kt hp mt thit gia hai tnh "Thn v ngi", nn trong khi thc thi B tch, Ngi c quyn siu vit mi th to] ~ ligata (L.) Quyn b hn ch [Quyn b Gio hi bt chun dng. Nh, cc T T thng u c thn quyn thi hnh cc B tch; song thc t b Gio hi khng chun dng] ~ ministerii (L.) (ministerial power) Quyn thi hnh, thi hnh quyn [Quyn lc thi hnh m trong B tch, hoc vi thn phn l ngi m c Kit c, hoc bc Thnh Chc c]. ~ ministerii principalis (L.) Quyn ch yu thi hnh [ch quyn lc c Kit c trong B tch] poverty S: bn cng, cng khn, tinh thn ngho kh, kh ngho Phc m, bt tc, khuyt php
power 1. Lc, nng lc, ng lc, quyn lc, quyn nng, quyn uy, chc quyn, quyn hn, th lc, uy lc,uy quyn, sc lc 2. c nng Thin s, d nng Thin S ~ of the keys Quyn tho buc, Quyn nm gi cha kha [l tng trng cu trong t tng Do thi vo thi c Kit; cho rng cha kha Nc Tri nm trong tay Thin Cha, tuy nhin c lc Ngi trao cho i biu nhn loi, nh Phr (Mt 16,19)] practical theology Thn hc thc tin [thn hc tm hiu tn gio, c bit tm hiu v cc sinh hot trong ch Kit Gio: ngh thut ging hun, thn hc mc v, ch Gio hi, qun l Gio hi v Phng v...] paeambula fidei (L.) (premises or natural presuppositions or preliminaries of faith) Khai tn, bc u Nim Tin, khai mo Tn ngng, iu kin tin quyt ca Nim tin praecatechesis (L.) Xem precatechesis praedestinatio ad gloriam (L.) (predestination to glory) Tin nh Vinh phc, tin nh hng vinh phc praedestinatio ad gratiam (L.) (predestination to grace) Tin nh n sng, tin nh t n sng praedeterminatio moralis (L.) (moral predetermination) Tin nh lun l, tin nh v lun l praeexistence Xem pre-existence praemium (L.) Xem retribution praemotio physica (L.) (physical antecedent motion) ng nng tin-thc t, ng tc d tin thc cht praeredemptio (L.) Tin nh cu chuc, d cu praescientia (L.) Xem prescience praesentia (L.) Xem presence pragmatism 1.Tnh cht hay iu kin thnh thc dng 2. Ch ngha thc dng [do C.S.Pierce v William James khi xng cho rng ngha v chn l ca mi khi nim h ti nhng h lun thc dng ca chng] praxis Thc tin, hnh ng thc t pray Cu nguyn, khn cu, thnh cu, prayer 1. S: cu khn, cu nguyn, khn cu 2. Li cu nguyn, nghi thc cu nguyn; ngi cu nguyn mental ~ Tm nguyn, mc nguyn, cu nguyn trong trm lng ~ of appeal, ~ of petition Cu n vocal ~ Khu nguyn, cu nguyn thnh ting preacher Ngi: ging o, truyn gio, thuyt gio; truyn gio s, mc s preaching Ging o, tuyn ging, truyn o, truyn gio, thuyt gio theology of ~ Thn hc tuyn ging, thn hc rao ging pre-adamite theory Thuyt tin Adong [Phi Calvin, vo nm 1655 c mt tn (Isaac de la Peyrre) a ra gi thuyt ch trng con ngi c trc Adong]
preamble (introduction) Phn dn nhp, li m u, li bt, li ta,t ngn. precatechesis (L.) Hng dn tin gio l [cng tc chun b trc khi truyn dy gio l, nhm gip k tm hiu nhn ra s quan trng ca Tn gio trong i sng v lm quen vi Tin Mng Nc Tri, giai on c coi nh thi gieo ging c tin ngy cng m r su trong tm hn h]. precedence, -cy S: u vit, u tin, dn u, trn trc; a v u tin, tri vt; quyn u tin, u v, thng v. precept Gii rn, gii mnh, mnh lnh, hun lnh, gio hun, chm ngn, cch ngn. ~s of the Church Qui lut ca Gio hi, php qui Gio hi pre-Christian Thuc: Tin-Kit, trc c Kit, trc Kit gio preconception 1. D tng, d liu, tin lnh ng, tin kin lnh ng 2. Ci nhn thy trc, quan nim tin nhp, thin kin pre-condition iu kin tin quyt, iu kin tt yu, iu kin cn c preconsecrated Thuc: d hin, dnh thnh hin predefinition S d nh, trc s quyt nh
predestinarianism D nh lun, thuyt nh mnh, thuyt tin nh [li ni cho rng t i i, Thin Cha quyt nh, m khng th ci bin c, cho nhng ai c cu ri, v nhng ai b trm lun] predestinarians K theo thuyt tin nh predestination 1. S tin nh, d nh, d tuyn 2. D nh lun, thuyt nh mnh, thuyt tin nh absolute ~ Tin nh tuyt i [Phi Scotist ch trng ng c ch yu Cha Con ging trn l lm quang vinh Thin Cha, tc lm con ngi khi ti t tng; song d sao Cha Con cng vn phi ging sinh hu lm cng trnh sng to t mc hon thin] complete ~ Tin nh hon b [tin nh c n sng i ny v vinh quang i sau] double ~ Tin nh i [Thnh Phaol cho rng Thin Cha c quyn tuyt i chun ha nhng ai vo ci hng sng, v ng thi trng pht nhng ai phi cht i i; m con ngi khng th d ngh:Rm 14~21] incomplete ~ Tin nh bt hon b [l tin nh gii hn hoc l ch hng n sng i ny, hoc l ch hng quang vinh i sau] relative ~ Tin nh tng i [Trng phi T Ma ch trng Cha Con ging trn v ng c cu chuc nhn loi; nu nguyn t khng phm ti, t l s vic ging sinh trn khng th pht sinh] predetermination Xem predestination pre-evangelization Hng dn tin-Phc m, thi d b tin-Phc m ha pre-existence Tin tn, tn ti t trc, tnh tin tn, tn ti tin nghim, tin hu, tin th [nh Phc m Gioan, Ngi Li trc khi nhp th, th c t nguyn thy; hay nh quan nim linh hn c t i i] pre-existentialism Thuyt linh hn tn ti t trc [thuyt do Plato (427~347BC) khi xng v mt s hc phi thi Gio hi s khai cho rng linh hn tn ti t u ca th gii vnh cu]
pre-existentianism Xem pre-existentialism prefectus apostolicus (L.) (prefect apostolic) Ph Don Tng Ta [ ht i din Tng ta hoc Ph don Tng ta, m v hon cnh c bit cha c lp nh mt Gio phn; vic chn dt c giao cho mt i din Tng ta hoc Ph don Tng ta qun tr thay mt c Thnh Cha: gio lut s 371 #1] prelacy 1. Th ch Thnh chc cao cp, chc v gio s cao cp, gio s cao cp 2. Ch Gim c [li ch trch ng hng episcopacy: th ch Gim mc] prelate V Thnh chc cao cp, Gio s cao cp preliminaries of faith Bc u Tn ngng, c tin s khi, khai mo Nim Tin. Xem praeambula fidei pre-millenarians Phi Ngn nm trc, Tin-Thin nin, Thin nin tin pre-millenniarians Thuyt trc ngn nm, trc ngn nm, Tin- Thin nin [li ni cho rng c Kit Ti ging s xy ra trc nm 1000 v khi Ngi n, Ngi s dt nhn loi vo ci phc ngn nm]. pre-millenium Xem pre-millennialism prereflexive Thuc: tin phn tnh, tin suy t, tn ti trc t duy presanctification S d hin, trc thnh ha presbyter 1. Trng lo [a/ thi Gio hi s khai, cc Tng dng nghi thc cu nguyn v t tay lp nh nhng v tr th trong cc Gio Hi. H l tin thn ca chc Linh mc t t ngy nay. b/ Trng lo Gio phi Trng lo (Presbyterian Church)] 2. T t, Mc s Gio phi Gim c (Episcopalian Church). presbyterate Chc trng lo, chc t t. Presbyterian Church Gio Hi Trng Lo [John Calvin 1508-1564 Thy S cng vi John Know 1510- 1572 T Cch Lan sng lp gio phi ny dng th ch Trng Lo v xng l Gio Hi Ci Cch (Reformed Church)]. Presbyterianism 1. Ch Trng lo [l mt loi ch cho rng th ch Gio Hi ch yu do Trng Lo qun l. Quan nim ny khi xng vo th k th 16 ci cch th ch Gim Mc]. presbyteros (Gr.) Xem presbyter prescience Tin- thc, tin tri thc, d tri, d kin presence Hin din, hin hu, c mt, ti, ti hin trng preservation Bo tn, bo tr, bo h, bo qun, bo tng, bo ton, tng tr, dnh, gn gi, gi gn presumption 1. vng tng, ho vng 2. Gi nh, thit nh, c on, d liu 3. L do gi nh, vic trong c on
presupposition D thit, gi nh, d tng, c on, iu kin tin quyt, tin ~s of faith iu kin tin quyt ca c Tin preview D kin, thy trc, liu trc, tin liu pride Kiu ngo, ngo mn, t ph, khoa trng, t ho, t tn priest T t, Mc s, Thnh chc, gio s, Linh mc; hi trng; tng l, T c, c c high ~ i t t, Thng t, t t trng priesthood 1. Chc t t, T T tnh, phm hm T T, T T on, thin chc Linh mc 2. (t tp th) T t ~ of (all) believers Chc t t cng ng ca tn hu [Cng gio quan nim k lnh Php Ra l c thng phn vi c Kit trong 3 chc v: Tin tri, T t, Vng ; song gi l chc T T cng ng] primacy 1. Quyn ch tch, Quyn ti thng, u v, Nht, u tin 2. Chc v, Quyn lc Ch tch Gim mc, Ch gio (primate). ~ of (St.) Peter Quyn Ti thng ca Thnh Phr, a v Ch tch ca Thnh Phr ~ of the pope Quyn Ti thng ca c Gio hong, Quyn Ch tch ca c Thnh Cha primary Thuc: u tin, ch yu, u v, cn bn, c bn, cn nguyn, s b, s cp, ti s primate 1. Gim mc ch tch [V Gim mc tuy khng c chc i Gio Ch (patriarch), song cai qun tt c Tng Gim mc min (metropolitan) v ch nh mi Gim mc a ht hoc quc gia; bn thn Ngi ch trc thuc c Thnh Cha] 2. Tinh tinh, i i, vin hu: loi kh ging ngi nht.
primitive Church Gio hi s khai, Gio hi nguyn thy primitive sin Xem original sin: nguyn ti, ti nguyn t primordial nature Tnh nguyn thy, cn bn tnh primum agens (L.) (first agent) ng nng u tin, nht nguyn ng principality 1. u v, a v u, ch quyn, qun vng quyn 2. (s nhiu: principalities) Thin thn tng quyn, Tng Thin s, Tng lnh Thin thn principes apostolorum (L.) Cc v Th lnh cc Tng tc Phr v Phaol [cc Gio ph dng danh xng ny ng gi hai Ngi nhc cng lao hai Ngi hot ng cho hi thnh Roma v Hi thnh ph th] principum quo (L.) (principle by which) Cn nguyn nh, bi, ( 1 s kin pht sinh) [nh tnh th l cn nguyn nh m ngi v tn ti, hnh ng] principium quod (L.) (principle which) Cn nguyn ch th ( cho s kin pht sinh) [nh ngi v l cn nguyn ch th ti hu lm nng ct cho ton th tn ti v hot ng ca tnh th] principium totius divinitatis (L.) Cn nguyn ca ton b thn tnh, nguyn l ca trn c Thin tnh principle 1. Nguyn l, nguyn nhn, nguyn t, nguyn thy, bn nguyn, nguyn tc, c nguyn, cn nguyn, khi nguyn, nguyn cht, nhn t; nguyn ng lc 2. Ch ngha, Tn iu c bn, qui tc derived ~ Bn nguyn hu nguyn [nh Cha Con l Thin Cha bi Thin Cha, tc bn nguyn hu nguyn, v Ngi t Cha Cha m nhn ly bn tnh v nng lc pht sinh] priority 1. u tin, trn, trc 2. Quyn u tin Priscillianism Thuyt, Phi Priscillian [ th k th 4~5, Priscillian (340?~386) ch xng d thuyt v linh hn tin tn (pre- existentialism) v thuyt huyn tng ca i sng nhn tnh c Kit (Docetism)] privilege c n (Thin Cha); n hu, c hu, c quyn, li ch c th, i ng c bit (Gio hi) probabiliorism Thuyt gn ng, cn thc lut [gio l khi i vi 1 s g ra kin quyt nh, th phi tun theo] [hoc trong lun l, khi gp n h nghi v lng tm o c, th phi theo kin xt theo lut (opinion for law)tr khi kin xt theo t do (opinion for liberty) chc chn ci nhin hn (c l hn); nu c 2 kin u ci nhin nh nhau, th phi tun kin xt theo lut]. probabilism Ci nhin lut, thuyt ci nhin [gio l khi i vi mt s vic g m c hai kin u phi quyt nh tnh, th ngi phn on c ty quyt nh] [Trong h thng lun l, gp n h nghi v lng tm o c, th hp php l phi tun theo kin xt theo t do nu n thc s ci nhin (probable); cho d kin theo lut r rt ci nhin hn. V da trn nguyn l nn tng: "Lut h nghi th khng rng buc" (Lex dubia non obligat)]. probability Kh nng tnh, hoc nhin tnh, ci nhin tnh, lut ci nhin probation 1. Kho nghim, th luyn, th nghim, kim nh, tra xt, th thch 2. Nh th, nh tp, thi thc tp. doctrine of ~ Thuyt th thch [Th k th 5, hc phi Antioch duy tr d thuyt cho rng trong c Kit c hai ngi v: Thn v ngi; m nhn v v chp nhn th thch vng li n cht, nn ng c thng bo uy quyn v tn vinh] probationer Tp sinh, thc tp sinh, luyn tp sinh, hc sinh thn hc i thc tp truyn gio, chng sinh thi i th, Mc s i thc tp (hu b) problematic, -al Thuc: c vn , thnh vn , c nghi vn, kh nghi, khng xc thc, cha nh c proceed 1. Pht sinh, pht xut, xut pht, khi thy, bt u 2. Tin hnh, tin tin, tip tc tin hnh proceeding from the Father and the Son (a Patre Filioque procedit) Bi Cha Cha v Cha Con m (sinh) ra [l tn l ca Gio hi Roma (Ty phng v s nhim xut, tru xut ca Cha Thnh Thn] proceeding from the Father through the Son (a Patre et per Filio procedit) Bi Cha Cha (v) qua Cha Con m (sinh) ra [l tn l ca a s Gio hi Chnh thng (ng phng) chp nhn v s tru xut ca ngi Thnh Thn] process 1. Qu trnh, lch trnh, tin trnh 2. Tin hnh 3. Th tc process philosophy Trit hc qu trnh, trit hc lch trnh [Th k th 18 v sau, lan ra mt phong tro t tng m c trng l ly qu trnh hoc s bin ha lm nguyn t ch yu gii thch s vt] process theology Thn hc (v) qu trnh [thn hc i t gic bin ha ca lch s v v tr gii thch] procession 1. Pht sinh, pht xut, xut pht, nhim xut, tru xut, nhim sinh 2. Du hnh, din hnh, tin hnh divine ~s S pht sinh ni ti, ni hm trong Thin Cha, s nhim sinh double ~ Pht sinh song hng [ch s pht sinh ra Thnh Thn l ng bi Cha Cha v Cha Con m ra] eternal ~ S pht sinh t i i [Hnh vi t i i m Cha Cha nhim sinh Cha Con v Cha Thnh Thn] external ~ Pht sinh ngoi hng [chung im ca s pht sinh nm ngoi bn nguyn; nh Thnh T ging sinh, Thnh Thn c sai phi]. internal ~ Pht sinh ni hm [chung im ca s pht sinh vn nm trong bn nguyn; nh s nhim sinh Cha Con v Cha Thnh Thn vn nm trong ni hm Ba Ngi Thin Cha] ~ of the Holy Spirit Nhim xut Thnh Thn, Thnh Thn c nhim xut two ~s Hai s nhim xut, nh pht proclamation 1. Tuyn ngn, tuyn ging, tuyn b chnh thc, cng b, ban b 2.Vn co, b co, minh th, tuyn ngn th pro-existence Tn ti v [ch c Kit "v chng ta" m tn ti (lm ngi)] profanation S xc phm, phm thng, ti phm Thnh Thn, lm dng. profane 1. Thuc: phm tc, th tc, tc ha, phi Thnh Thn, ngoi quyn cai qun ca Gio hi, d gio, t gio 2. Thuc: thn u, phm thn, bt knh 3. Xc phm, phm thng, tim nhim profession 1. Tuyn b, tuyn ngn, cng b, cng ngn, thanh minh, ni r, t nhn, t th, t xng, biu th 2. Tuyn tn, cng b nim tin, pht nguyn, th c, li khn tu tr, 3. Chc nghip, ngh nghip ~ of faith 1.Tuyn xng c Tin 2. Kinh Tin knh, Li tuyn tn, tn iu progress 1.Tin b, tin trin, pht trin, din bin tt 2.Tin hnh, xc tin prolegomena (G.) T, t ngn, li bt, li ta. Xem preambule proleptic Thuc: d liu, d kin, v trc, d tin php [theo thn hc, ch phng php em s vic tng lai miu thut li nh thi hin ti; nh khi lun v ngy th mt, v s phc sinh (i sau)] promise 1. Ha hn, ha, ha nhn 2. Li ha, c nh, giao c ~s of faith Li ha (ca) c tin promote bt, tin c, tin trch, tng tin, xc tin, xng, c v. promotor fidei (L.) (promoter of the faith) K khi t (v) c tin [ch nhn vin ca B L nghi Ta Thnh, v c trch nhim phi nghim tc iu tra trnh s st v c hnh v php l ca mt v mun phong ln bc chn phc hay ln hng Thnh, m phi ng vai k khi t v c Tin lm nh ng v pha ma qu; v th cn c danh xng khc gi v khi t ny: Trng s ca ma qu (advocatus diaboli)] proof Lun chng, chng c, li chng, chng ngn, chng thc, chng minh. propaganda (L.) 1. Truyn b, truyn o, tuyn truyn 2. C cu tuyn truyn, ti liu tuyn truyn, hot ng tuyn truyn, phng php tuyn truyn, k hoch tuyn truyn propagandist Truyn gio s, truyn o s, ngi tuyn truyn propassio (L.) Cm xc nguyn s, s cm, xc ng u tin property 1. c tnh, c trng, tnh cht, thuc tnh, tnh c hu 2. Ti sn, sn nghip, vt s hu, s hu
prophecy D ngn, truyn t thn, nng lc ni tin tri prophesy 1. D ngn, d bo, d co, tin bo 2. Pht ngn vin ca thn linh, gii thch Thnh kinh prophet Tin tri,s ngn, ngn s,pht ngn nhn, k d ngn, k ch trng prophethood Tin tri tnh, thn phn tin tri, chc phn tin tri propitiation Chuc ti, vt th n, t vt bi hon, cu sng i, ha gii [theo thn hc, ch vic ly s cu nguyn, t hin, hay cc phng thc khc lm ngui cn thnh n Thin Cha] proportion 1. Qun bnh, tng xng, cn bng, iu hp, lin quan h tng 2. T l 3. B phn propositio (L.) Xem proposition ~ captiosa (L.) Mnh hm h, m m [ch ch trng thn hc c ngha hm h khng r rng; ng b khin trch] ~ ecclesiae (L.) (proportion of the Church) mnh do quyn hun o ca Gio hi tuyn b ~ erronea (L.) (erroneous proportion) Mnh c sai lm [ch trng thn hc c phn tng phn vi iu Gio hi cng b, hoc vi chn l (tuy khng l mc khi song li c lin quan ni ti n chn l mc khi) hoc vi s dy d chung ca gii thn hc gia] ~ falsa (L.) (false proportion) Mnh sai lc [ch trng thn hc hon ton tng phn so vi s thc ca gio l] ~ haeresi proxima (L.) (a proportion close to heresy) Mnh gn nh d thuyt [ch trng thn hc tng phn so vi mt kin gn nh tn l] ~ haeretica (L.) (heretical proportion) Mnh d thuyt [ch trng thn hc tng phn so vi tn l chnh thc] ~ male sonans (L.) (badly formulated proportion) Mnh t ng bt chun [ch trng thn hc din t khng chnh xc nn gy ng nhn] ~ piarum aurium offensiva (L.) (proportion offensive to pious ears) Mnh nghch nh, mnh thng tn lng tin nhit thnh [ch trng thn hc xc phm n tm tnh tn gio, khin k c lng tin nhit thnh b chi tai] ~ scandalosa (L.) (scandalous proportion) Mnh gy gng xu, mnh dn khi hu qu xu, c qu [ch trng thn hc lm nim tin con ngi b lung lay hay lm o c b suy i] ~ temeraria (L.) Mnh nguy him [ ch trng thn hc c li trnh by gy hn, khiu chin vi gio hun ph bin ca Gio hi] proposition Mnh , lun , ch trng, ngh, kin ngh proprietas (L.) Xem property propter fidem (L.) (because of faith) V Tn ngng, bi c Tin proselyte 1. Ngi ci bin Tn ngng, k thay i tn gio, kin, t tng 2. Lm ci bin tn ngng, kin, t tng proselytism S ci gio, ci bin tn gio proskynesis (Gr.) Ph phc di chn [li th ly ca Do thi gio v Kit gio i vi Thin Cha tht] proposon (Gr.) Ngi v, vai tr, mt n (khi ln trnh din trn sn khu vn ha c Hy La v l ngha gc ca t ng ny) prosphora (Gr.) Phng hin, t hin protest Khng ngh, phn i, xng xut d ngh, ni ln s bt phc, trnh trng thanh minh Protestant 1. Tn Tin lnh, Tn gio , k khng ngh, anh em ly khai, anh em tch bit Protestant Church 1. Gio hi Tin lnh, Hi thnh Tin lnh, Tn Gio, Tn gio Khng ngh, Gio hi Ci cch, Gio hi Phc nguyn, Gio hi anh em ly khai; Gio hi Th phn (phn li th) Protestantism Th phn gio, Ci cch gio, Tn gio, Phc nguyn gio, Gio thuyt khng ngh Tn gio [danh xng do mt s Kit hu th k th 16 lp ra Tn gio ly nguyn tc ci cch lm nn tng; phn i mt s phn quyt v tc phong ca Gio hi Cng gio Roma] protoevangelium Phc m nguyn thy, Tin Mng s khi [ch Sng th k 3,15 l on kinh vn sm nht gin tip d ngn v ng Cu th: Mesia] protology Sng th lun, Sng to hc [Gio l v Thin Cha mc khi s sng to th gii v loi ngi] prototype Nguyn hnh, in hnh, tiu chun, m phm, in phm, m dng, nguyn mu ~ of the Church Nguyn mu ca Gio hi, in hnh ca Gio hi providence 1. Chiu c, an bi, 2. D b, chun b divine ~ Thin Cha quan phng, Thin Cha an bi prozymites Phi bnh c men [ngi c hnh Thnh Th vi bnh dy men. T ng c gy kh d cho nhng Kit hu Hi lp] prudence Tr, minh tr, bit, bit thu trit, minh bin, thn trng, cn thn [mt trong bn nhn c cn bn: minh tr, chnh trc, dng cm, tit ] pseudepigrapha Ngy kinh, ngy th [Tin lnh gi th ch nhng trc tc c xa tuy hn cha ti Thnh Kinh Cu c nhng khng c Gio Hi tha nhn vo Kinh in chnh nh Macab 3 v 4, Sng K Moisen thng thin...K c 7 cun theo bn Hy Lp (bn 70) c Gio Hi Cng Gio tha nhn nh Baruch, Tobit, Judith, Macab I v II, Hun Ca v Khn Ngoan; nh th Tin Lnh ch chp nhn 39 cun Cu c nh bn Do Thi]. psyche Linh hn, tm linh, tm l psychic 1.Thuc: linh hn, tm linh, tm l 2.Thuc: thng linh; k thng linh (k c kh nng thng t vi linh gii), k thuc linh gii 3.Nghin cu tm linh. psychikos (Gr.) Xem psychic psychogenese Tm tr sng sinh [l khi nng lng tim ti ca ng cp s sng v tr bin ha ra thc phn tnh] psychosphere Tng tm tr pulpit 1. Bc ging, ta ging, din n, t i 2. Bc chc thnh, gio s 3. Ngi ging o, tuyn ging 4. Ging o, truyn o 5. Chc thnh, chc gio s pulpiteer Ngi thuyt php, k thuyt ging chuyn nghip punishment Trng pht, x pht, ti pht, hnh pht, pht eternal ~ Hnh pht i i temporal ~ Hnh pht tm
purgative way ng thanh luyn, tinh luyn [t trong mn tu c; y l nhng bc u tin trong ng tu luyn] purgatory Luyn ngc, ni luyn ti, chn luyn hnh, kh nn tm thi purification 1.S ty ra, thanh luyn, tinh luyn, thun ha 2. Thanh ty, ra sch, trai gii; L ty ra, nghi thc thanh tnh puritan 1.(vit hoa) Tn phi Thanh gio [Tn Tn gio Anh quc th k th 16,17; ch trng trit ty tr mi sc thi ca Gio hi Cng gio Roma] 2. (vit thng) Thuc tn Thanh gio 3. Thuc: nghim khc, sng nghim ngt Puritanism 1. Phi Thanh gio, Thanh gio, gio thuyt Thanh gio, ch ngha Thanh gio 2. (vit thng) Nghim ngt, ch ngha nghim khc purity c khit tnh, s: trinh khit, thun khit, khit tnh, thanh tnh, khit bch, thanh lim, thun ty. Puseyism Ch ngha Pusey [danh xng ly tn v lnh t ca phong tro ( Oxford)] Xem Tractarianism Q Qadosh (H.) Xem Kadsch Quadragesima 1. Ma chay, Ma T Tun (40 ngy) 2. Cha nht th I Ma Chay Quakers Phi Quakers, Phi Chn ng [tc xng ca Phi Hu ngh (Friends). V li tro phng ca mt v thm phn vo nm 1650 m thnh danh] quality Phm cht, tnh cht, t cht, c cht, cht, c tnh, phm hnh, t dng quasi (L.) Tng ng, gn nh, ging nh, chun, na n, theo mt no quid pro quo (L.) 1. Mt i mt, giao hon, vt giao hon 2. Bi thng, n n, vt n bi quiddity Bn cht hin thc, thc cht quietism Ch ngha an tnh [ a/ Cch chung ch bt c t tung tu c no em hot ng v trch nhim ca con ngi gim thiu xung mc thp nht. b/ Cch ring ch ch ngha thn b ca Miguel de Molinos (1640?~97), ngi Ty ban nha th k th 17, ch trng thn b l hn hp lun l v duy tn]. quietists Phi an tnh, k theo ch ngha an tnh quodammodo (L.) Theo mt phng thc no R racism 1. Ch ngha sc tc, dn tc; chng tc sai bit lun, chng tc u vit cm [cho rng cc chng tc v thin tnh bt ng to thnh vn ha ring bit; li na, chng tc u ng phi thng tr chng tc lit ng] Racovian cathechism Sch gio l vn p Racovi [xut bn nm 1605 thnh Racovi (Balan) tng thut gio l ca Phi Socinio. ng ny ch nhn Thin Cha Mt Ngi duy nht m thi. (Xem Socinianism)]. radical Thuc: cc oan, cp tin, qu khch 2. Thuc: trit , cn bn, c bn 3. Phn t cp tin 4. C bn, c s ~ sects Gio phi cc oan, phi cp tin ransom 1. Cu chuc, chuc (thc), chuc li, chuc ti (thc ti), n b, n ti, bi thng, chuc th chn . Xem propitiation. 2. Gi chuc, tin chuc, tin bi thng. ransom theory Bi thng lun, thuyt gi chuc [hc thuyt ca Origen (185~254) th k th 3, cho rng c Kit dng mng sng mnh ph cho ma qu lm gi cu chuc con ngi thot phn n l] Ranters Phi Ranters, phi t cao [ (a) L mt gio phi Anh vo th k th 17, cho rng Thn ti th v c Kit gia h; nn khng cn Mc s, tn iu, v Thnh kinh. (b) Danh t khinh mit ch cc nhn s phi Methodist nguyn thy Anh quc vo th k th 19]. ratio divina (L.) Thn l, l ca Thn, Thin l; L (thc o) ti cao ca vn vt. ratio fide illustrata (L.) L tr c c Tin soi sng rational Thuc: l tnh, l tr, hp l, suy l, c l tnh, c sc bin bit, ging o l, hiu o l. ~ animal ng vt c l tnh rationale L do c bn, c s l lun, cn c lun l, nguyn l, l lun. rationalis naturae individua substantia (L.) C th suy l, bn th n c c l tnh [l nh ngha v Ngi v ca trit gia Boethius (475?~525?) giao im th k th 5 v 6] rationalism Ch ngha: duy l, l tnh, thun l, hp l; thuyt duy l, l tnh lun rationality S hp l, l tnh, hp l tnh, thun l tnh, hnh vi l tnh rationalization Hp l ha, l tnh ha, duy l ha, qu trnh l tnh ha reader Xem lector real 1. Thuc: thc, chn thc, chn chnh, s thc, thc ti, hin thc, thc t, khch quan, thun ty 2. Chn thc, thc ti, hin thc. real body of Christ Thn xc thc ca c Kit, thn th c Kit trong lch s real presence of Christ S hin din thc ca c Kit, s hin din thn xc ca c Kit
realism 1.Thc ti lun, thc th lun [lun thuyt ch trng s tn hu thc t ca vt th khng phi do ti nhn thc m chng c; song do bn cht tn ti t thn ca chng] 2. Thc danh lun, thc nim lun [thuyt cho rng quan nim ph bin mi l ci thc] 3. Ch ngha hin thc, duy thc lun, khuynh hng hng thc 4. Hin thc reality 1. Thc ti, chn thc, hin thc, thc hu, thc th, s thc 2. Thc ti tnh, chn thc tnh, hin thc tnh realization 1. S thc hin, thc tin, hin thc ha, thc ti ha, chn thc cm, thc cm 2. Lnh ng, chn tri, liu gii reason 1. L tnh, l tr, tri tnh, sc suy t 2. L, nguyn l, o l 3. L do, l l, nguyn nhn, ng c, duyn c natural ~ L tr t nhin reasonable 1. Thuc: hp l, chnh ng, cng o, thng o, l thng 2. Thuc: l tr, minh l, c l tnh, c th t duy, thun nhn tnh, hiu o l reasoning 1. Suy l, suy lun, lun cu, ngh lun, l lun 2. Lun c, lun chng, l lun, o l, l do, iu l lun 3. Thuc: c l tnh, c th suy l Rebaptisers Xem Anabaptists rebirth Ti sinh, sinh li, phc sinh, phc hot, tn sinh, phc hng, i i, lun hi recapitulation 1. ng qui, qui v mt mi 2. Ti hin cc giai on tin ha 3. Thuyt minh tot yu, gin thut yu ch, bn lun ngn gn v trng im, khi qut, trch yu, tng hp ~ theory 1. ng qui lun [lun thuyt em tt c mc khi ca Thin Cha qua cc thi i ng qui v danh ca c Kit] 2. Vn vt phc nguyn lun receptionism Thuyt lnh th [ th k th 17, cc Mc s Anh quc thng ch trng: tuy bnh v ru sau khi truyn php vn cha bin i, nhng k lnh nhn cng ng lc lnh c Mnh Mu tht ca c Kit] recompense 1. Thng bo, n bi, bo p, hi bo, thng hon, bi thng 2. Tin thng, tin bi hon, tin bi thng reconciliation S: giao ha, ha gii, hi phc ha hp, ti gii ha, iu nh, iu gii re-confirmation Ti lnh Thm Sc reconversion Ti qui y, Ti tr li o, i tn gio ln na re-create Ti to, ci to, lm li rector 1. Tu vin trng 2. Cha x, Cha s (Cng gio) 3. Gio khu trng, Mc s gio khu [danh xng Tin lnh: a/ Anh gio l ngi nm quyn gio khu vi bc lng cp 11. b/ Gio hi Methodit M, l ngi nm quyn qun l gio khu] rectory 1. Xem Rector; song ch v: chc v, lng bng, tr x... ca h. 2. Gio x, x o (Cng gio); Gio khu (Tin lnh) recusants 1.Ngi khng theo Quc gio [ch nhng ngi Cng gio Anh quc vo th k th 16, 17 t chi tham gia l nghi ca Gio hi Anh quc] 2. Thuc: kin quyt khng tng phc, khng thun Quc gio Redaktionsgeschichte (G.) Xem textual criticism redeem Cu ri, cu chuc, cu , chuc, cu thot, chuc khi, chuc li, bi hon redeemer 1.K gii cu, ng cu chuc, v siu 2. (vit hoa) Cha Cu th, Cu Cha, ng Cu redemptio praeservativa (L.) n cu min nhim nguyn ti [ch c Maria c n cu ca c Kit, cng nh s can thip c bit ca Thin Cha lm M khng b nguyn ti xm phm] redemptio reparativa (L.) n Cu n thay [n cu m c Kit ra nh gi lm con ngi t tnh trng nguyn ti t c t do] redemption S cu vin, n cu ri, cu n, cu chuc, cu th, t , siu , chuc ti, bi thng, bi hon general ~ n cu ph bin objective ~ n cu khch quan [tc bn cht n cu ] subjective ~ n cu ch quan [tc ngi lnh nhn n cu ] reditus peccatorum (L.) S phc hi sau khi ti c tha reductio ad absurdum (L.) Phng php phn chng, phn chng php, qui miu php [phng php dn i phng phi chp nhn hu qa v l hoang miu]. reduplication S: gia bi, trng phc, sao li, song trng, lm bn hai
reflection 1. S phn chiu, phn x, phn quang, phn ng, biu hin 2. S phn tnh, suy t, suy ngh reform Ci cch, ci thin, ci tin, ci lng, ci chnh, ci to, ci qu t tn, ci t qui chnh Reformed Church Gio hi ci cch, Gio hi Tin lnh [ (a) Gio hi mun ci chnh hi phc chn din; c bit ch mi Gio hi mi pht sinh vo thi ci cch tn gio th k th 16. (b) Hn ch Gio hi Calvin (1509~1564) ly khai vi phi Luther (Lutherans) nhm mu cu ci cch thm na. (c) Cch ring ch Gio hi Trng Lo ci t gio l, th ch]. Reformation Ci cch tn gio, Phong tro canh tn tn gio, Phong tro Ci cch [a/ Phong tro ci cch Kit Gio Ty phng vo th k th 16 do Martin Luther (1483~1546) lnh o. b/ (vit thng) Qung ch mi cng cuc canh tn tn gio t th k th 14~17] reformers 1. K ci cch, ci cch gia, ngi ci cch tn gio 2. (vit hoa) Ci cch Tn gio. refuge of sinners S n nu ca ti nhn, ni t nn ca ti nhn, ni ch che k c ti ~ Regina N Vng bu cha k c ti (c M l N Vng bu cha k c ti) regeneration Ti sinh, trng sinh, tn sinh, sinh li. Xem rebirth regnum (L.) Vng quyn, vng quc ~ Dei (L.) (reign of God) Thin Quc, nc tri, vng quyn ca Thin Cha ~ gloriae (L.) Vng quc vinh quang, thi k quang vinh, huy hong. ~ gratiae (L.) Vng quc n sng, thi k n in regula fidei proxima (L.) (immediate rule of faith) Chun tc trc tip ca c Tin [nh: Kinh thnh] regula fidei remota (L.) (remote rule of faith) Chun tc xa hn ca c Tin [nh: Gio ph hc, Phng v] reification Vt ha, vt ha [theo thn hc, l li gii thch em mu nhim cu coi nh s vt ni chung] reincarnation 1. Ti thnh nhc th, ti ha thn, ti sinh, ti u thai, lm ti sinh, ti ban thn xc 2. Thuyt lun hi re-interpretation Ti gii thch, Gii thch li, ct ngha li. rejection c tuyt, t chi, khc t, bi tr, ph quyt, ht hi, rung b, vt b loi b relation 1. S: tng quan, quan h, quan lin, lin h; lin thuc tnh 2. T thut, trn thut, bo co logical ~ tng quan lun l mixed ~ tng quan hn hp, ln ln real ~ tng quan tht relationship Mi quan h, quan h h tng, tng quan tnh, lin quan relative 1. Thuc: tng i, tng quan, tng h, t gio, tng ng, 2. C quan h relativism Tng i lun, ch ngha tng i, thuyt tng i
relativity Tnh: tng i, tng quan, t gio, principle of ~ Nguyn l tng i theory of ~ Thuyt tng i [Hc thuyt ca Albert Einstein (1879~1955) relevance, -cy 1. Tnh tng quan, quan thit ,khn thit 2. S thit thn, thit yu, thit , thch ng relic Hi ct cc Thnh, di hi cc Thnh, di bo, di tch, di phong, di tc religion Tn gio, Tng gio, Tn ngng, tn ngng tn gio, i sng tn gio, sinh hot tn gio, i sng tu tr false ~ T gio, tn gio gi to,[tin th v thn khng tht s trng tn v ch l ngu tng m con ngi tng tng hay bt chc theo to vt m ch ra] natural ~ Tn gio t nhin [tn gio n t l tnh v kinh nghim con ngi, khc bit so vi tn gio c tnh cch mu nhim hay c tnh cch mc khi siu t nhin popular ~ Tn gio dn gian, tn ngng bnh dn, primitive ~ Tn gio nguyn thy, tn ngng nguyn s revealed ~ Tn gio mc khi [ch Kit Gio; v khng ging tn gio t nhin im l do Thin Cha mc khi] true ~ o tht, chn gio, tn gio chn tht [tn gio tin vo ng chn tht hng hu] world ~ Tn gio quc t, tn gio th gii, tn gio ph th religionism Tn gio cung tn, cung tn, tn ngng gi to (h ngy) Religionsgeschichtliche Schule (G.) Phi Tn gio Lch s, Tn gio s [tro lu thn hc c vo cui th k 19 u 20, ly tn gio s nghin cu Kit Gio] religious 1.Thuc tn gio, trn bnh din tn gio, c tnh cch tn gio 2. Thuc: tin tng tn gio, thm tn, kin tin; tu tr, tu hi; nghim cn 3. K tu tr, tu s, n tu, tu dng, tn nhit thnh. ~ a priori Tn gio tin thin tnh [ch con ngi vi s vic thn thnh c cm xc va t nhin, va ni ti] ~ life i sng tn gio, i sng tu tr ~ order Tu hi, hi dng, dng tu ~ organization T chc tn gio, c cu tn gio, on th tn gio, hip hi tn gio. ~ profession Pht nguyn, tuyn khn, khn ha tu tr ~ syncretism Ch ngha hn hp tn gio [thi hn hp mi tn gio tin] ~ tolerance Nhn nhng tn gio, khoan dung tn gio, dung np tn gio ~ vows Li khn dng, li khn ha remanence theory Cht ti lun, bt bin lun, thuyt bn cht bt bin [vo th k th 14, John Wycliff (?~1384) xng d thuyt cho rng trong B tch Thnh Th, sau khi truyn php, cht th bnh v ru vn tn ti ging nh c; cn c Kit ch nh vo quyn php ring m hin din] remedium concupiscentiae (L.) Thuc tr dc tnh, cu cha nhc dc [tc n sng thng vt nh hng ca nhc dc] remission 1. X min, khoan th, min tr, khoan min, dung th, tha th, min th, bung tha, gim khinh ~ of sins X ti, min th ti li Remonstrants Phi khng bin, [ tc phi Arminians. Vo th k th 17, phi ny a ra gio thuyt chng li tn iu v tin nh trong gio thuyt ca Calvin]. renaissance 1. S phc sinh, ti sinh, sinh li, phc nguyn [Xem rebirth, regeneration] 2. (vit hoa) Phong tro Phc hng ngh thut v vn ha. renegade 1. K: bi gio, bi tn, phn gio; phn 2. Thuc: phn gio, bi gio, bi phn, thot ly 3. Phn gio, thot ly, bin cht renewal Canh tn, i mi, nht tn hu tn, phc hi nguyn thy, ti sinh, phc hng, bt u li, lm li, hi phc, canh ci.
renunciation 1. S: t b, tuyt b, vt b, ph b, rung b, khc t. 2. Ph nhn, c tuyt, bt tha nhn 3. T ch, khc k, t t b, t ph nh reordination Lm php li, ti ban chc Thnh reparation Bi thng, bi b, tu sa, tu b, tu phc, hi phc, sa cha repentance S: hi ci, thuyn ci, hi hn, thng hi, sm hi, n nn representation 1. S: ti hin, hin ti ha [qua Phng V, l nghi... m lm cho vic giao tip trong lch s gia Thin Cha v con ngi ti thc hin] 2. i biu, i l 3. Biu th, biu hin, tng trng, biu tng, hnh nh, qu trnh hnh thnh quan nim hay tng tng, m hnh 4. Thuyt minh, trn thut, ch trng, representative 1. i biu, v i din, in hnh 2. Thuc: i biu, i l, i biu tnh, in hnh, tng trng 3. Thuc: biu hin, biu th, ~ of Christ i biu ca Cha Kit repristination Phc c, hi phc nguyn trng [theo thn hc, ch Tn Phi Luther th k th 19, khng cht nghi ngi v n o m chp nhn ton b gio l v l nghi c th k th 17 ca phi Chnh Thng Luther] reprobation Vt b, t b, c tuyt, bi xch; ch trch, trch c, nh ti, ph nhn, phn i reproduction theology Ti sinh lun, thuyt ti sinh [Thnh Thomas v hc phi Thomit cho rng, trong B tch Thnh Th, s sn sinh hoc ti sn sinh Mnh Mu Cha Kit di hnh bnh ru lm nn s bin i th cht ca bnh ru y] requiem Xem requiem mass (mass requiem) res et conceptus (L.) S vt v khi nim [l hai phm tr ca tn ti khch quan theo hc phi Kinh vin Trung c (Scholasticism)] res et sacramentum (L.) (grace and visible sign of the sacrament) S vt vi B tch, tc du ngoi ti vi n B tch [thn hc Kinh vin (Scholasticism) phn ra hai phn ngoi ti v ni ti nh th trong B tch] res et verbum (L.) (grace and word of the sacrament) Vt v li, cht v li [trong B tch, n sng ni ti v li pht ra (c lin h vi nhau: li c, n sinh)] res sacramenti (L.) (grace bestowed by the sacrament) S vt ca B tch, ni cht ca B tch [ch n sng B tch, n B tch] reservation 1. Bo lu, lu gi, dnh, s gi ch, bo tn; hn ch, iu kin, iu kin bo tn, iu kin hn ch, vt bo tn 2. D nh, d c 3. n tng, n giu. ~ of the blessed sacrament S lu gi Thnh Th [vic ct Thnh Th trong nh tm tin dng] reservatum ecclesiasticum (L.) Quyn lu gi (dnh ring) ca Gio hi [Ha c Tn gio Augsburg nm 1555 qui nh: mt gio s nu chuyn Gio hi th mt i mi tc hiu v quyn li Gio hi c] response Hi p, tr li, p ng, hi ng, hng ng, phn ng, ng nghim; ha xng, p vn ( xng ha trong thi ca, vn chng) restaurare omnia in Christo (L.) Hi phc vn vt trong c Kit [khu hiu Tng Ta ca c Thnh Cha Pi X (1903~1914)] restitutio in integrum (L.) (restauration to the original state) Hi phc nguyn trng, ti hon chnh, ti chnh hp restitution 1. S: hi phc, bi thng, bi hon, thng hon, qui hon 2. Phc chc, phc v, hi phc nguyn trng ~ theory of creation Thuyt hi phc sng to [mt trong nhng li thuyt gii v Sch Sng th k chng 1 thut li vic Thin Cha sng to th gii trong 6 ngy] restoration 1. Phc hng, phc nguyn, hi phc, quang phc, phc c, phc cu; i vin mn, i quang vinh. 2. Phc chc, phc v, qui hon. ~ of all things Xem apocatastasis restorationism Xem apocatastasis resurrection S phc sinh, s sng li ~ of Jesus Cha Gisu Phc sinh, Cha sng li ~ of the body S phc sinh ca thn xc, thn xc sng li ~ of the dead K cht sng li resuscitation S : Phc sinh, phc hot, hi phc, phc hng, hon phc retreat S, Cuc: tnh tm, cm phng, tnh tu, tch tu, retribution S: bo ng, qu bo, bo phc, bo th, pht day of ~ Ngy chung thm, thi nhn qu bo ng ~ theory Thuyt bo ng i sau
retrospective theology Thn hc hi c, hi tng, hi c [thn hc nh kiu Sng th k chng 2~11, tc gi tn mt thy hon cnh ngi ng thi, li thm s phn tch v lch s, m suy din ra nh cn do ca tnh trng hin nay] revelation 1. Mc khi, Mc th, Thin Cha t l, 2. (vit hoa) Sch Khi Huyn conclusion of ~ Chung im ca Mc Khi, Mc khi chung cc [Mc khi chn l qua c Kit t n tuyt nh v chung cc; t khng cn c Mc khi mi no na] continued ~ Mc khi lin tc [Cha Gisu la th ri, Mc khi c tip tc ban qua Gio hi] formal ~ Mc khi chnh thc . Xem immediate revelation general ~ Mc khi ph bin [Thin Cha, qua th gii t nhin, v trong lch s, t t l ra cho tt c mi ngi] historical ~ Mc khi lch s tnh [Mc khi c do Thin Cha nh ngn ng v hnh ng i vo trong lch s nhn loi] immediate ~ Mc khi trc tip [Thin Cha, minh nhin hay mc nhin, trc tip t t l ra] mediate ~ Mc khi gin tip [ Thin cha qua trung gian m t t l ra] primitive ~ Mc khi nguyn thy [ch tt c Mc khi ca c Kit; truyn thng coi nh Mc khi nguyn thy] private ~ Mc khi ring, c nhn [l mc khi c ban cho c nhn m khng y thc cho Gio hi bo tn, gii thch, v cng khng cn mi tn hu ng ] special ~ Mc khi c th [Mc khi m Thin Cha trong lch s dn Do thi t t l ra; v nh cc tin tri Cu c, cng cc Tng Tn c ch gii] trans-historical ~ Mc khi siu lch s [Mc khi m Thin Cha t t l ra khng qua lch s con ngi, cng khng qua c Gisu lch s] virtual ~ Mc khi tim ti [Xem mediate revelation: Mc khi gin tip] reverence S: tn knh, cung knh, sng knh, tn trng; lng thnh, knh l revival Hi phc, phc hng, hon phc, hng phn, phc sinh, ti sinh perennial ~ Khng ngng phc hi, hi phc khng ngng revivalism Ch ngha Phc hng, phong tro hng phn, phong tro phc hng tn gio, hng chn, Phc c lun [l mt loi hnh thc sng bi v hot ng tn gio t th k th 18 tr v sau; da trn ging thuyt li cun v cu nguyn kch thch lm Phc m sng dy hoc lm pht khi lng cung nhit tn gio ca qun chng] revivalists Phi Hng phn, k theo phong tro phc hng tn gio reviviscence S hi phc, tnh li, sng li; hi phc tinh thn, revolution Cch mng, ci bin reward 1. Bo p, thng bo, tng thng, thng, tin thng, th lao 2. Bo ng, bo th, trng pht, pht. righteousness Chnh ngha, cng ngha, cng chnh, chnh trc, chnh ng original ~ Xem original justice rigorism Ch ngha nghim khc, nghim ngt, nhim nht, kht khe. rigorist K nghim khc, k theo ch ngha nghim ngt... rite L nghi, nghi thc, in l, l in, l tit, nghi thc sng bi, nghi l. rites controversy Tranh chp (v) L nghi [Tranh chp ca Thin Cha Gio th k th 17,18 ti Trung Quc v cc nc chu nh hng Nho Hc v danh xng Thin Cha, th cng t tin, bi Khng] rites of initiation Nghi thc nhp o ritual 1. Xem rite 2. Thuc: l nghi... 3. Sch Nghi l ritualism 1. Ch ngha nghi thc, nghi l [thi qu nng nghi thc m khng my ch n nim tin vi ni dung i sng] 2. Nghi l hc, nghi thc hc 3. Nghi thc Gio hi, phng thc l bi. Roma locuta, causa finita (L.) Khi Rome tuyn phn: n ta kt thc Roman breviary Kinh nht tng Roma Roman Catholic Tn hu Cng gio Roma (La m), gio hu Cng gio Roman Catholic Church Gio hi Cng gio Roma, Hi thnh Thin Cha gio Roma, Gio hi Cng gio, o Cng gio, Hi thnh Cng gio, o Thin Cha, Thin Cha Gio [l on th Kit hu nhn c Thnh Cha, (c Gio Tng, c Gio Hong), tc Gim mc Roma, lm th lnh. Danh xng: Kit hu, Kit (Christians) l chung cho cc on th khc thuc Chnh Thng Gio v Tin Lnh Gio; v cng vi Cng Gio m c ba u c mnh danh chung l: Kit Gio (Christianism, Christianity)] Roman Church Gio hi Roma, Hi thnh Roma [a/ thi Trung c, ch on th qun l ti cao Gio hi c cu thnh gm c gio Hong v Hng Y on. b/ Gio hi thuc Gio khu Roma] Roman Congregations Cc Thnh B ca Gio triu Roma Roman Curia Gio Triu Roma, gio nh Roma Roman rite L nghi Roma, Nghi l Thin Cha Gio rood Tng Chu nn, Thnh gi, tng Thnh gi, Thp gi kh nn ca c Kit Rosicrucians Hi vin Hi Hu ngh Hng Thp T, Phi Kh gi hoa hng [danh xng dng trong nhng on th b mt th k th 16, h tn sng c bit: Thp gi v hoa hng biu trng cho n cu ri v s phc sinh ca c Gisu Kit] ruach (H.) Thn ca Thin Cha, nhn linh, linh hn con ngi; gi, bo phong rubric L qui, qui trnh l nghi, lut ch rule of faith Chun tc c Tin, tiu chun c Tin [l tiu chun ti hu phn quyt l chn l hay khng trong c Tin] rule of prayer Chun tc cu nguyn, qui tc cu nguyn [l chun tc ly l nghi ch nh chn l c tin] rule of truth Chun tc chn l [Xem rule of faith] Russellites Phi Russell [phi do Mc s Charles T.Russell (1852~1916) sng lp vo th k th 19, cho rng c kit Ti ging m ta khng thy c vo nm 1874, v ngy tn th s xy ra vo nm 1914 (tng lai so vi lc ng tuyn b)] Russian Orthodox Church Gio hi Chnh thng Nga S Sabaoth (H.) Cha cc o binh [mt trong nhng danh xng ch Thin Cha trong Cu c] Sabbatarians Phi nghim th ngy Hu L, nghim gi ngy Sabbat Sabbath Ngy Hu L, ngy Sabbat [ngy bt u ti th 6 v chm dt vo chiu th 7 tun l Do thi] Sabellianism Phi Sabellius [a/ Hc thuyt th k th 2,3 ca Sabellius (220?) cho rng Thin Cha duy nht l Cha Cha; Ngi l ng sng to v thng tr v tr; khi ng vai Cha Cu th xut hin th gian, Ngi chnh l Thnh T; khi ly thn phn ng ban pht n sng, Ngi lm Thnh Thn. b/ Li cng ch bt c Phi Hnh thc Lun no (modalism)] sacerdos (L.) Xem Priest sacerdotal Thuc: t t, ch t t, t t tnh, trng quyn t t, thnh chc sacerdotalism 1. Ch ngha t t [thi qu t nng vai tr t t] 2. T t tnh, ch t t, chc t t sacerdotium (L.) Chc t t sacra doctrina (L.) Mn hc thnh, gio l thn thnh [danh xng thnh Thomas (1227~74) gi thn hc bao gm: Kinh Thnh, Gio ph hc, Thnh Truyn, Gio l vn p v Quyn gio hun Gio hi]
sacra pagina (L.) Trang sch Thnh, [danh xng khc gi Thnh Kinh thi Trung c] sacralization Thn thnh ha sacrament 1. B tch, Thnh S [l nhng s vic m Cha Gisu Kit thit lp kt hp "Li" oan ha thn thnh (n sng ni ti) vi "du ch" tng trng hu hnh (ngoi ti) m thnh nhng vic lm mang tnh tng trng ca Gio hi] primordial ~ B tch nguyn tuyn, cn bn [ch chnh c Gisu Kit hay Gio hi] ~ of anointing of the sick B tch xc du bnh nhn, Php xc du thnh [danh xng th cho B tch xc du lm t, hay Xc du k lit lm chung c] ~ of baptism B tch Thnh ty, Ra ti ~ of Christ B tch ca Cha Kit [ch Gio hi, v qua cc mt hu hnh m Gio hi lm mu nhim ging sinh ca Cha Gisu Kit c tip din trong thi gian] ~ of confirmation B tch Thm Sc [l B tch dnh cho k lnh php Ra ti; qua vic t tay, xc du, v cu nguyn, lnh nhn Thnh Thn hu tng cng s sng mi trong Cha Kit, nh mnh dn tuyn xng c Tin] ~ of the Eucharist B tch Thnh Th, L t T n, L Tic Thnh, Hy T ~ of God B tch ca Thin Cha [ch c Kit; v qua nhn tnh hu hnh ca Ngi biu hin ra Thin Cha v hnh] ~ of holy orders B tch truyn chc, B tch truyn chc thnh [B tch c th thnh ho tuyn vin thnh t t m trch chc v thnh trong mt s Gio hi]. ~ of matrimony B tch Hn phi, B tch Hn nhn ~ of penance B tch Co gii, Ha gii, Giao ha, Sm hi, thng hi, Gii ti [B tch m k phm ti sau Ra ti, nh thng hi, th ti, n ti, v qua tay mt t t c n tha th v giao ha vi Thin Cha] ~ of reconciliation Xem sacrament of penance Seven ~s By B tch [Thin Cha Gio (Cng gio), Chnh thng Gio, v thiu s Tin lnh nh Anh gio, tin rng c Kit lp nn 7 php B tch : Thnh ty, Thm sc, Thnh th, Gii ti, Thnh chc, Hn phi, Xc du bnh nhn] sacramenta propter homines (L.) (The sacraments are for human) B tch l v con ngi m thnh lp sacramental 1. Thuc: B tch, c B tch tnh, biu trng, tng trng 2. b tch, gn nh B tch,[L nghi hay thnh vt m Gio hi sng lp coi gn nh B tch (ca Cha Gisu lp); nh Chu Php lnh, nghi thc tr t, lm php nh,tng chu nn, nc thnh] ~ character n tn B tch, Du tch thnh [Cng gio cho rng ba B tch: Thnh ty, Thm sc, Truyn chc, lu li ni tm hn con ngi du n v hnh khng th hy dit c] ~ immolation T hin B tch tnh . Xem mystical immolation ~ presence S hin din cch B tch [c Kit trong B tch Thnh Th, nh vic truyn php, lm bnh v ru tr nn chnh tht mu Ngi m hin din ni trn gian] ~ satisfaction n b trong B tch, n bi b tch tnh [Trong B tch Ha gii; linh mc, v li ch phn ri k lnh nhn m yu cu h lm vic lnh n b] ~ theology Thn hc B tch, Thn hc v B tch ~ union Kt hp B tch tnh, Kt hp trong B tch [l s kt hp ngn gia k lnh B tch Thnh th vi chnh Mnh Mu Cha Kit: bt u t khi lnh Thnh Th di hnh bnh ru v chm dt khi cht th bnh ru y tiu tan i] sacramentale permanens (L.) S vt bn thn c lm php, thnh hin. sacramentalism 1. Ch ngha B tch [thi qu t nng hnh thc (b ngoi) lnh nhn B tch] 2. Ch ngha tng trng Xem sacramentarianism. sacramentality B tch tnh, tnh B tch sacramentarianism Ch ngha B tch. Xem Sacramentarians: sacramentarians 1. Phi B tch, K t nng B tch [k quan nim B tch c gi tr hu hiu tin thin] 2. (vit hoa) Phi Tng trng, K Khinh mit B tch, k theo thuyt Tic T n hnh thc [k cho rng B tch ch c tnh cch tng trng. Ring th k th 16, dng ch ngi ph nhn c Kit hin din thc s trong B tch Thnh th] sacramentary Sch nghi l, Scch nghi thc B tch, Sch L sacramentorum janua ac fundamentum (L.) (The gate to and fundament of the sacraments) B tch nhp mn v cn bn [ch B tch Thnh ty] sacramentum (L.) Xem Sacrament ~ audibile (L.) (audible sacrament) B tch kh thnh, c th nghe c. ~ fictitium (L.) B tch gi to, h cu [danh xng m Calvin (1509~1564) dng gi B tch Xc du bnh nhn] ~ in esse (L.) S tn hu ca B tch, t thn B tch ~ in fieri (L.) S hnh thnh ca B tch ~ in usu (L.) S lnh nhn ca B tch ~ informe (L.) B tch bt thnh hnh [B tch thi hnh hu hiu, song lnh nhn bt tng xng l do khng phi v phn "hnh thc" (m thc) ca B tch bt hon chnh, m v "li" khng minh xc, ti ngha, hay dch theo mt ch nn gy ra ng nhn] ~ mortuorum (L.) (sacrament of the dead) B tch k cht [ch 2 B tch: Thnh ty (Ra Ti) v Ha Gii (Gii Ti). V truyn thng coi kmt n Thnh Sng nh l k cht, h khng th lnh B tch no khc tr hai B tch trn] ~ tantum (L.) (visible sign of the sacrament only) Du b ngoi ca B tch n thun, hnh thi ngoi ti ca B tch ~ vivorum (L.) (sacrament of the living) B tch k sng [tr hai B tch Ra ti v Gii ti, nm B tch cn li u gi l B tch k sng, tc dnh cho nhng k cn sng: khng mc ti trng] sacred 1. Thuc: thnh, thn thnh, phm vi tn gio, dng hin thn, hin t, 2. T t, cng t sacred college Xem college of cardinals Sacred Heart Thnh Tm Cha Gisu, Thnh Tm sacred image Tng thnh sacrifice 1. T hin, hin t, t t, cng phng, hy sinh, hin thn, x thn 2. T phm, cng phm, t vt, ca l, ca t l, l vt hy sinh ~ of intellect Xem intellectual sacrifice ~ of the mass Thnh L hy sinh, Hin l hy sinh, L Misa, Thnh L ~ to Heaven T Thin, L t Tri ~ to the ancestors T T, L t T tin sacrificial character T hin tnh, tnh cch t t sacrilegious Thuc: xc phm vt thnh, phm thnh ~ communion Xc phm Thnh Th, mo phm Thnh Th ~ confession Xc phm Co gii, xc phm n B tch Gii ti sacrosanct Thuc: ch thnh, thn thnh bt kh xm phm Saducees Ngi Sauc [on th tn gio chnh tr Do Thi thi Cha Gisu, i biu gii thng tr] saint Thnh nhn, thnh , v thnh, thin s, bc c vo Nc Tri saintliness Thnh nhn tnh, thn thnh tnh salutary act Hnh vi cu tnh, hnh vi mang tnh cu salvation S: cu vin, cu chuc, cu n, cu th, cu ri, c cu, gii cu, cu tr, siu , t . ~ community on th cu , cng on cu ri ~ history Lch s cu ri, cu n s general ~ history Lch s cu ri ph qut [ch ton b lch s ca nhn loi; v tt c u do Thin Cha sng to, nn Ngi dng mi hnh thc tn gio cu ri] special ~ history Lch s cu ri c th [lch s m Thin Cha qua dn Do Thi, nht l qua c Kit v Gio hi Ngi m cu ri nhn loi thot khi ti c]
Salvation Army Cu th Qun [th k th 19, William Booth (1829~1912) sng lp mt on th Truyn gio Quc t c c cu t chc rp theo qun i v thnh tch lao lc phc v rt ng khch l] salvific Thuc: cu ri, cu vin, cu , cu th, nhm cu ngi ~ presence S hin din cu ri, hin hu cu ri [s hin hu vo lc Thin Cha ban cho con ngi thot vng ti li] ~ will of God ch cu ca Thin Cha, c mun cu ri ca Cha sanctificans (L.) Thuc: thnh ha, lm nn thnh sanctification S: thnh ha, nn thnh, thn thnh ha, nn thn thnh, thn thnh, thnh khit sanctify Thnh ha; lm: nn thnh, thnh khit, thun khit, nn vt thnh sanctimonious Thuc: ngy trang thn thnh, thnh thin gi to, thnh knh gi mo, thnh thc gi to sanctimony Li sng ngy trang thnh thin, thnh knh ngy trang, tn gio gi to sanction 1. Ph chun, long trng ph chun, chun ha, tha nhn 2. Ch ti, ch ti lng tm, lc ch ti, lc c thc, sc nh hng o c, x pht 3. Php lnh, php lnh Gio hi. sanctity 1. Thnh c, thn thnh, thnh khit, thnh thnh 2. Vt thnh
sanctuary 1. Thnh in, ni thnh, thnh ng, gio ng, l bi ng, ni cc thnh, thnh vc 3. Ni n nu, ni bo v, chn nng ta sapientia (L.) Xem wisdom sarkikos (Gr.) K thuc nhc th, ngi (xc) phm sarx (Gr.) Xem flesh Satan 1. Sa tan, Qu vng 2. satan: c qu, ma qu satanism 1. (vit hoa) L bi Satan, sng bi ma qu 2. Ch ngha Satan, ch ngha ma qu, ma o 3. Cn tnh c ma, hnh vi ma qu, cc hung cc c. Satanology Satan hc, lun v ma qu satisfactio operis Ly cng n ti satisfaction n ti, chuc ti, bi thng, bi hon [l li truyn thng thn hc gi vic hnh thin (cng c) nhm n bi Thin Cha v ti li mnh, hoc vic thnh ton, tha mn i vi i hi cng chnh ca Thin Cha] adequate ~ n bi hon ton. Xem condign ~ condign ~ n bi tng xng, n bi ng ngha l [l li truyn thng thn hc gi vic hnh thin n b m nh gi tr ni ti ca n, c th n bi hon ton s xc phm nghim trng ca ti li v hn na c th ph hp i hi cng chnh] congruous ~ n bi tnh ngha [l li truyn thng thn hc gi vic hnh thin n b m thc khng th xa ht s xc phm nghim trng ca ti li, song ch nh lng khoan nhn ca Thin Cha mi c chp nhn] extrasacramental ~ n bi ngoi B tch [l li truyn thng thn hc gi s n b ngoi B tch Co gii nh: kin tr chu ng th thch, gi chay, lm phc, cu nguyn... cng c th hng n Thin Cha tha th hnh pht tm ca ti] inadequate ~ n bi bt ton. Xem congruous ~ ~ theory Bi thng lun, thuyt b ti [th k th 11, Thnh Anselm of Canterbury (1033?~1109) cho rng: Ti con ngi xc phm Thin Cha Ch Tn v hn th khng th n b li c, song ch nh vic n bi v hn ca Thin Cha ging trn, mi hi phc c trt t do ti con ngi ph hoi trc kia] saving faith Nim Tin cu ri, Tn ngng ca cu saving history Lch s cu ri, cu n s savio(u)r 1. (vit hoa) Cu Cha, Cha Cu th 2. (vit thng) K cu vin, v cu tinh scandal Gng m, gng xu, vic nhc, tin xu, iu mt th din, vic khng th tha th, vic gy phn ut scapegoat 1. Chin (d) t thn, d chu ti th [sch Lvi 16,8.10.26; vo ngy L n Ti ca Do thi, v i t t t tay trn con d c, tng trng vic trt ti con ngi v sau th n vo hoang a] 2. Ngi chu ti th, th thn sceptic 1. Thuc: hoi nghi, a nghi 2. K hoi nghi, a nghi, k hoi nghi chn l Kit gio Schaddai (H.) ng Ton nng [mt trong nhng Thnh danh m Cu c gi Thin Cha; biu th Ngi c sc lc m khng g cng li c v thng vt c tt c] scheol (G.) Xem sheol
schism 1. Phn ly, tch ly, ly khai, ly d, phn phi 2. Tng phi, phi bit schismatic, -al 1. Thuc: phn ly, ly khai... 2. K ly gio, k theo lp lun phn ly schismatical church Gio hi ly khai, ly gio Schmalkaldic Articles Tn iu Schmalkalden, [M.Luther (1483~1546) vo nm 1537 thnh ph Schmalkalden c tho ra iu lut Tn ngng ca Gio phi ci cch (* Reformers)] Scholastic theology Thn hc (Phi) Kinh vin, Thn hc (Phi) S lm Scholasticism 1. Hc phi Kinh vin, hc phi S lm [Trit hc Phin Ta (va rc ri va chi tit)] 2. [l Thn hc v Trit hc thnh hnh trong cc Hc vin thi Trung c] Scholastics Phi Kinh vin, phi S lm school of theology Hc phi Thn hc scientia (L.) Xem Knowledge ~ beata Nhn thc trc tip, trc quan, trc kin ~ futuribilium Nhn thc, hnh vi t do tng lai c iu kin m Thin Cha bit c trc. ~ media Nhn thc trung gian, tri thc trung gian [danh t m phi Molinists gi ch vic d tri (bit trc) ca Thin Cha, v n nm gia nhn thc tt nhin v nhn thc t do]
scientism Ch ngha khoa hc [thi hay t tng mun em mt loi khoa hc no , c bit l khoa hc t nhin i gii quyt ht mi vn thm su nht] scintilla animae (L.) Vng hoa la ca linh hn. Scotism Thn hc Scotist, ch ngha Scotist [hc phi Thn hc Trung c, ch trng Thuyt tin nh tuyt i. Xem absolute predesti nation] Scotists Phi Scotist. scripture 1. (vit hoa) Thnh Kinh, Kinh Thnh, 2. Kinh in, kinh th, kinh vn, kinh in thnh seal 1. Thn n, n tn, n du, n hiu, n k . Xem sacramental character 2. Nim phong, nim n, nim trt, bo mt ~ of Baptism n tn Ra ti ~ of Confession n tn Gii ti, s gi b mt ta Co gii [trong B tch Ha gii, Linh mc ban php Gii ti c nhim v gi b mt bt c li ni no ca ngi th ti] ~ of the Spirit n tn Thnh Thn, n du ca Thnh Linh secession church 1. Gio hi tch ly, ly khai [l Gio hi chnh thc tch khi mt Gio hi c t chc tn ti c lp] second coming of Christ c Kit ti ging, ti lm, phc lm secrecy S: b mt, n mt, bo th b mt, nng lc bo mt, cm lng.
secret Thuc: b mt, huyn diu, thn b 2. S, iu: b mt, thn b... secret discipline Tn iu b mt [ th k th 3~5, rt thnh hnh vic Phi Kit hu khng c nghe bit nhng iu b mt Kit gio nh: gio thuyt, s sng knh th phng] sect Gio phi, tng phi, phi bit, hc phi, mn phi, phi, tiu phi sectarian 1. Thuc: gio phi, tng phi..., c thnh kin tng phi, c li nhn phn phi, t tng phi bit rt su m 2. Mn tng phi, phi bit; ngi c thc rt nng v h phi, tn gio hi thuc ly phi sectarianism Ch ngha gio phi, thc tng phi, tm thc phi bit, kin phn mn h, tm thi gio phi. secular involvement Nhp th [ly t tng tc ha i vo trong th gii] secularism Ch ngha: tc ha, th tc, hin th; duy tc lun, tm thc th tc [l k hoch, chnh sch, quan im gio dc hay li sng bi tr tn gio hoc coi thng tn gio tnh]. secularity T tng tc ha, thi tc ha, tm thc tc ha, s trn th ho, phm tc ho. secularization S: tc ha, phong tro tc ha, hon tc, lm thot ly tn gio, bin ra th tc dng, hin th ha [tiu cc l sa i tt c nhng g do thi , phng php x l s vt thin v yu t c tnh cch "thn ho", tn gio hay thn thnh. Tch cc l ch n gi tr ni ti ca s vt, v theo gii thch ngha cng tc dng ca chng trong th gii t nhin]
Secundum quid (L.) Theo quan im no m ni, xt theo kha cnh no Sedes Sapientiae (L.) Ta Thng Tr, Ta ng Khn ngoan [li xng h dnh cho M Maria; trong l knh c M, Gio hi Cng gio dng th din t c n vinh hin ca M Thin Cha] see 1. Tng ta, gio nh, gio triu [trung tm quyn lc hay Ta uy quyn ca c Thnh Cha] 2. Gio ta, Nh th Chnh ta [Ta uy quyn ca Gim Mc, Tng Gim Mc hay Gio dng m trong c Ta (gh c bit) ca cc Ngi] 3. Gim Mc, Tng Gim Mc; Gio khu, chc v, quyn lc ca Gio Tng. seeker 1. K tm kim, ngi tm hiu, ngi hc ao, o sinh, ngi chu nhng 2. Seekers: Gio phi Cu chnh tng, phi tm Linh n [th k th 17, c mt gio phi Tin lnh Anh cho rng Gio hi b k Phn-Kit nm quyn, nn t t chc nhng on th nh i tm s hin hin ca Thin Cha] seer Ngi thy trc, tin kin, k nhn thu sut self-causation Nguyn nhn chnh mnh self-communication Thng truyn chnh mnh self-dedication T hin, hin thn, x thn, hy sinh chnh mnh self-deification T phong thn, thn ha chnh mnh self-denial T ch, khc k, t b chnh mnh self-existence T tn, t hu, t mnh tn ti, tn ti c lp self-generating Thuc t sinh, t mnh sn sinh self-hood Tnh t ng, ng tnh, c tnh, t ng, nhn cch, t ng trung tm self-redemption T cu, t cu chnh mnh self-righteousness T nn cng chnh, t cho l ng, c thin (k thn), ngy thin [l thi khng tip nhn s cng chnh Cha ban; tri li cy da sc mnh hu chu ton php lut kin lp nn h thng gi tr o c ring] self-subsistence T lp th, t lp, t tc, t tn self-transcendence t ng siu vit, siu vit chnh mnh semen spirituale (L.) Ht ging tinh thn, ht ging thing ling, mm linh thing[ t cha m thing ling c kh nng sinh thnh nhng con ci thing ling, hay mm sng thing ling] Semi-Arianism Phi Bn Ari, ch ngha Na-Ari [danh xng khc ca phi Bn Cht tng t (* xem Homousians): v h mun dung ha gia hai lp trng: bn cht khc bit v Bn cht nh nhau; li na trnh dng t ng ng Bn Cht ca Cng ng Nicea 325] seminarian Tu s, tu sinh, chng sinh
seminary Chng vin semi-orthodoxy Thn hc Bn- Chnh thng semi-paganism Ch ngha Bn-D gio Semi-Pelagianism Ch ngha Bn-Pelagius, Phi Na-Pelagius [D thuyt vo th k th 5, tuy cng tha nhn rng mun nn Thnh (cng chnh) th cn n sng siu ni ti; song li coi trong vic khi thy tip nhn Nim Tin v hnh thin l do nng lc c hu tn ti hon ton ni ti ch khng cn n n sng] Semitism Tnh cch, kh cht, ngn ng dn Semit (c bit ch Dn Do thi) Semi-Traditionalism Ch ngha Bn-Truyn Thng, Bn-Truyn tha [D thuyt th k th 19, tuy tha nhn s quan st vn vt bng l tr th c kh nng xc quyt Thin Cha tn ti; song vn cho rng c kh nng tip thu Thin Cha y phi hon ton nm trong Mc Khi ca c Kit] semper reformanda (L.) (always to be reformed) Khng ngng canh tn, lun ci cch. sensationalism Duy gic lun, cm gic lun [ lun thuyt cho rng mi tri thc u bt ngun t cm gic, hay tri gic cm tnh ca con ngi] sensibility Cm tnh, tri gic tnh, cm gic, lc cm gic, cm th tnh, mn cm tnh, kh cm tnh, tnh nhy cm
sensus fidelium (L.) Cm quan Tn ngng, [cm quan m tn i vi nim tin c chnh xc hay khng] sensus plenior (L.) (fuller sense) ngha vin mn, tht trn vn, y [t dng khi nghin cu Thnh Kinh ch ngoi ngha vn t ra] sententia ad fidem pertinens (L.) (proposition related to faith) kin thuc Tn l [ kin thn hc tuy cha c quyn Gio hun Gio hi ban b phn nh cui cng song so vi chn l mc khi thc s c lin quan ni ti cht ch] sententia bene fundata (L.) (well founded opinion) kin c cn c [ kin lnh vc thn hc c chun xc tnh rt thp; song gn thc t nht] sententia communis (L.) (common opinion) Cng lun, cng , kin chung [ kin thn hc m thot u thuc phm vi tho lun t do; song li uc gii thn hc ph bin cng nhn] sententia fidei proxima (L.) (proposition close to faith) kin gn Nim tin, c h Tn l [ kin thn hc tuy cha c Gio hi ban b phn nh sau cng; song c gii thn hc ph bin nhn nh chn l mc khi] sententia pia (L.) (pious opinion) kin thnh tn [ kin thn hc tuy so vi " kin ng tin" (sententia probabilis:probable opinion) th thp hn v xc thc tnh; song c coi l tng hp vi Tn l Gio hi] sententia probabilior (L.) (more probable opinion) kin ci nhin hn [ kin thn hc c chnh xc tnh tng i thp; song so vi " kin ng tin" vn gn s thc hn] sententia probabilis (L.) (probable opinion) kin ng tin, kin ci nhin [ kin thn hc tuy c chnh xc tnh tng i thp; song ging vi s thc]
sententia theologice certa (L.) ( theologically certain opinion) kin xc nh thn hc. Xem sententia ad fidem pertinens: kin thuc Tn l separation of Church and state S phn cch o vi i separatism Ch ngha: phn cch, phn lit. c lp; thot ly quc gio separatists Phi phn ly, k theo thuyt thot ly [l nhng ngi thot ly Anh Gio vo th k th 16, 17; nh Baptist Church, Presbyterian Church] septuagint Bn dch By Mi (hin s), Kinh thnh Cu c ting Hy lp [tng truyn Vua Ai cp Ptolemy II (285~246 BC), thnh cu 70 v hc gi Do thi dch Kinh thnh C c t ting Do thi ra ting Hy lp, v bn Hylp ny c gi l Bn By Mi] seraph Xem seraphim seraphim S-ra-phim , thin thn st mn sermon Ging o, bi ging, bi gio hun, bi thuyt gio ~ on the mount Bi ging trn ni, Bi ging Tm mi phc tht. (Mt 5~7). servant of God Ti t Thin Cha, y t Thin Cha, Thn n bc. servant of Yahweh Ti t Gia-v, ti t Thng
serve Phng s, phc v, phc dch, phc s, th hu, hu h service 1. S Knh l, Nghi thc, 2. S phc v, phc s; chc v memorial ~ L truy iu servum arbitrium (L.) ch n l, ch khng t do servus servorum Dei (L.) (servant of the servants of God) Ti t ca cc ti t Thin Cha [danh xng bt u t th k th 12 ti nay c cc c Thnh Cha thng dng trong cc hun d t xng chnh mnh] Seventh-day Adventists Gio phi (C c) Phc lm Ngy Hu L, Phi ngy Hu l (ngy th by trong tun) [l bit phi mnh nht trong Gio hi Phc lm (Adventist Church), do B E.G.White 1827~1915 sng lp; ch trng n th khng phi di t m trn tri; v nn gi li ngy Sabbat Do thi (nhm ngy th by trong tun l Do thi] Severianism Phi Severian [Hc thuyt do Severus (465?~538) ch trng c Kit ch c mt bn tnh do Thn-nhn hp thnh; li cng ch c mt cch thc hnh ng nh Ngi-Thn m thi...] Severians K theo phi Severus sex Tnh, gii tnh, tnh bit, tnh dc, c trng gii tnh, lc hp dn tnh dc, tnh giao, giao hp tnh dc. sexuality Tnh, tnh bit, gii tnh, tnh cht tnh bit, nng lc tnh dc, c tnh dc, tnh cm, tnh dc
shalom (H.) Bnh an, ha bnh, n cu ri sheol (H.) m ph, m gian, hong tuyn (sui vng), a ngc, ha ngc. Shintoism Thn o [danh xng mt tn gio a phng Nht Bn]. showbread Bnh thnh, bnh dng cng [cht liu dng o Do Thi]. sigillum (L.) Xem seal sign 1. Du hiu, k hiu, tn hiu, ph hiu, biu k, du tch, im, triu chng. ~ of the cross Du Thnh gi signs of the times Nhng tn hiu thi i, im thi i, thi im [Thnh Thin Cha thng biu hin qua s bin thin trong lch s v tr v nhn loi; do mi thi i, ty nhu cu cn phi t nhn ra c nh Thin Cha. Cng ng Vat II gi l im Thi i (thi im)] signum (L.) Xem sign ~ configurativum (configurative sign) Du hiu nh hnh [gi th v Du B tch lm con ngi nn ging Cha Gisu Kit] ~ dispositivum Du hiu chun b [xng l th v Du B tch chun b con ngi tham d nghi thc sng knh] ~ distinctivum (distinctive sign) Du phn bit [gi th v Du B tch lm k lnh nhn khc vi ngi khng lnh nhn] ~ efficax (L.) (efficacious sign) Du hu hiu [k hiu ngoi ti c kh nng pht sinh hiu qu i sau] ~ obligativum Du ngha v [gi th v Du B tch lm con ngi c ngha v tham d nghi thc tn th ca Gio hi] ~ praedestinationis Du tin nh [Du r rng tin nh mt k rt c th c tuyn chn; nh k nng rc Thnh Th] ~ rei sacrae Du s vt thn thnh [nh ngha v B tch theo Kinh vin] ~ unitatis (sign of unity) Du hip nht silentium obsequiosum (L.) S im lng v tn knh [v tn knh quyn uy m i vi kin bt ng khng a ra li bnh lun]. similarity Tnh: tng t, ng dng; vt tng t, im tng t similitude S: ging nhau, ng dng, hon ton tng ng, ng dng ng thc similitudo Dei (L.) (likeness of God) Ging hnh nh Thin Cha similitudo gloriae (L.) Ging vinh quang Thin Cha, ta vinh quang Thin Cha [hp nht cch han ton vi Thin cha l ng Thnh trn tri] similitudo trinitatis (L.) (likeness of the Trinity) Ging hnh nh Ba ngi Thin Cha simony Ti mi thnh, bun bn chc thnh [S v 8,18] simplex omnio (L.) Cc n thun, ch thun [trong Thin Cha hon ton n thun, khng c bt c phng thc tp hp no d thc th hay siu hnh] simplicity S n thun, tnh n thun, thun phc, cht phc, gin d, n gin, n s, ngy th simul justus et peccator (L.) Va cng chnh, va l ti nhn [danh ngn ca M. Luther (1483~1546)] simultaneity S ng thi, ng thi tnh, ng thi pht sinh, ng thi tn ti sin Ti, ti c; li, sai li, sai lm ["Ti" thng ch hnh vi phm php; "Li" thng ch trch nhim lun l, sai lm hay s st c nhn] actual ~ Ti ring [ti mnh phm] capital ~ Ti trng, ti khng th tha th c, ti phi cht [mt s d gio thi c i v trung c cho rng c mt s ti khng th tha; nh ti th ngu tng, thng dm, mu st]. deadly ~ Xem mortal sin mortal ~ T ti, ti ng cht, ti trng [ti m lm con ngi tch bit vi Cha v li na hy dit hon ton mi cng c c nhn lp] natural ~ Ti t nhin, ti thng original ~ Ti t tng, nguyn ti originated original ~ Nguyn ti qu tnh, hu qu nguyn ti [gi th v mi trng c m con ngi hin ang sinh sng l do hu qu nguyn ti] originating original ~ Nguyn ti nhn tnh, cn do nguyn ti [gi th v hnh vi nguyn ti l nguyn nhn gy nh hng c tnh cho i sng tinh thn v mi trng x hi nay] personal ~ Xem actual sin seven capital sins By mi ti u [kiu ngo, h tin, sc dc, gin d, ghen ght, m n ung, li bing] venial ~ Ti nh, ti c th tha, tiu ti [ti tuy lm phng hi; song khng n mc hy dit quan h con ngi vi Thin Cha; nh ti sao nhng] Siniticism Quan nim tn gio Trung Hoa, nhn sinh quan Trung quc, vn ha Trung Hoa sinlessness S v ti, v c, khit bch, thanh bch, thun khit sinner Tn hu mc ti, ti nhn, ngi c ti sin-offering L t n ti [theo truyn thng l l t hin dng n bi ti li xc phm ti Thin Cha].
situation ethics Lun l tnh hung, lun l hon cnh [hc thuyt ph nhn loi trt t lun l hon ton khch quan v bt bin, m cho rng phi xt theo hon cnh c th; con ngi vi nguyn ly c i lm cn bn v chiu theo lng tm ch dn hnh ng, th chnh l hnh thin]. Sitz im Leben (G.) (life-context) Thc trng sinh sng, bi cnh sinh hot, hon cnh sinh sng [danh t chuyn mn ca mn Kinh Thnh ph phn loi hnh (*form criticism)]. skeptic Xem sceptic social development Pht trin x hi socialization S x hi ha, x hi ch ngha ha. societas amoris (L.) (community of love) Cng on bc i, i on societas perfecta (L.) X hi hon ho, x hi hon chnh [quan nim thi Trung C v Gio Hi]. Socinianism Phi Socinus, ch ngha Socinus [phi do Laelius Socinus (1525-1562) khi xng th k 16; ch trng Nht Th Lun (*Unitarianism), theo ph nhn Thin Cha Ba Ngi Mt Th, m cho rng c Kit ch l mt con ngi, v Thnh Linh ch l mt lc thn thnh v ngi v]. sociomatrix biu x hi, biu x hi [phng thc biu cch ly nhiu hay t v s lng ngi on th lm bin s ngang dc N, tng hp ghi chp li s tuyn chn lin quan gia bt c hai thnh vin no trong on th, qua bit s thn s (thn thit v li lt) c nhn hay thm ch c c cu ton din]. sola fide (L.) (through grace alone) Duy nim Tin, duy tn, duy bi Tin, ch nh Tin [mt trong nhng danh ngn ca Martin Luther (1483-1546): ch da vo nim Tin nn cng chnh, m khng cn da vo B Tch hay n lc cng c c nhn]. sola gratia (L.) (through grace alone) Duy n, duy bi n sng, ch nh n sng [mt trong nhng danh ngn ca M. Luther: ch da vo n sng nn thnh, m khng cn da vo cng nghip tch c]. sola Scriptura (L.) (through Scipture alone) Duy Kinh, duy bi Thnh Kinh, ch nh Kinh Thnh [mt trong nhng danh ngn ca M. Luther: ch da vo Thnh Kinh nhn bit Thin Cha, m khng cn da vo Thnh Truyn v quyn Gio hun Gio hi]. soli Deo gloria (L.) Duy Cha quang vinh, vinh quang ch quy v Cha. solidarity Lin i tnh, cng ng nht tr, on kt nht tr, trch nhim lin i, cng ng trch nhim. principle of ~ Nguyn tc lin i [ch nht th tnh ca to vt v mi mt tinh thn tnh, theo khng nhng c s nh hng h tng v bnh din vt cht m thi, m c nhn quyt nh u nh hng n ton nhn loi v mt s mt khc]. solipsism Duy ng lun, c ti lun [l mt loi ca duy tm lun; ch nhn nhn t tng hnh vi vi c v ch th, ngoi ra hon ton ph nhn bt c s thc c bit no khc]. soma (Gr.) Xem body somatic 1. Thuc: thn th, xc tht, nhc th 2. Tn ti nhc th tnh Son of God 1. Con Thin Cha, Thnh T ca Thin Cha, Thin T, Con ca Thng 2. (son of God) Con ci Thin Cha Son of man Con Ngi [(a) Mt phn t thuc loi ngi (b) Nhn Vt, m vo lc tn th, c Thin Cha ph ban Vng Quc, quyn nng thng tr v thm phn ton th gian (Dn 7,13-14)]. sonship Tnh cch lm con, t v, thn phn lm con, quan h gia cha vi con. divine ~ T cch lm con ci Thin Cha, tnh cch con ci thn thnh. soothsaying Chim bc, bi sophia (Gr.) Xem wisdom soter (Gr.) Xem redeemer soteria (Gr.) Xem salvation soteriology Cu n lun, cu chuc lun, cu th lun, cu vin lun, Gisu cu th hc [mn thn hc v cng trnh cu th ca c Kit]. soul Linh hn, tm linh, phch, kh phch, vong linh, hn phch. intellectual ~ Linh hn sensitive ~ Gic hn vegetative ~ Sinh hn soul-entity Linh hn th, thc th linh hn
sovereign 1. Thuc: ti thng, tuyt i, ch tn, ti cao, ch cao v thng, c ch quyn, c lp t ch 2. ng thng tr ti cao, nguyn th, qun vng. sovereignty Ch quyn, quyn thng tr, quyn uy ti thng. space Khng gian, ni chn, khong khng. spacelessness V khng gian, khng chim khong khng, khng b khng gian hn ch, v hn, khng bin gii, khng d ch. space-time Thi khng, v tr. speaking in tongues Ni ting l, ni ting th m [mt trong cc Thn n; Cor I 12, 10.28...] specialization Chuyn mn ha, c th ha, c bit ha, cc hn ha, hn nh, hnh ch. species 1. Chng loi, chng, loi, loi vt, th loi 2. Bnh ru l 3. Ngoi hnh, ngoi biu. species intelligibilis (L.) Tm tng ca nhn thc, tm tng ca tri thc, tng dn n lnh ng. speculation S suy t, suy l, trm t, t duy, kho st, thi trc, suy tng, l lun, suy lun. speculative dogmatic theology Thn hc Tn l suy l, thn hc Tn l l lun [thn hc n lc vn dng l tr suy t ni dung ca mc khi, tn dng kh nng t mc hiu bit tht thm su hn]. speculative theology Thn hc suy l, thn hc suy lun. spes formata (L.) c Cy c c i i km spiraculum vitae (L.) Sinh kh, sinh lc sng spirare (L.) Xem active spiration spirari (L.) Xem passive spiration spiration S: pht sinh, pht xut [phng thc hot ng gia Ngi Cha v Ngi Con lm xut hin Ngi Thnh Thn]. active ~ Tnh pht sinh ch ng [ch hot ng ca Cha Cha v Cha Con lm pht sinh Thnh Thn]. passive ~ Tnh pht sinh th ng [ch, Thnh Thn, l chnh hu qu ca hnh ng ca Cha Cha v Cha Con]. ~ of the Holy Spirit S c pht sinh ca Thnh Thn, Thnh Thn do Cha Cha v Cha Con pht ra]. spiratus (L.) Kh thi ra spirit 1. Linh, thn, tinh thn, tm linh, u linh, th tinh thn, thn linh, thn th, thin s, qu thn 2. (the Spirit) Thnh Thn, Thnh Linh. bad ~ c thn, thn d evil ~ Ma qu, c qu good ~ Thn lnh, thn thin pure ~ Tinh thn thun ty, thn thun khit ~ of God Thn ca Thin Cha, thn ca Thng world ~ Th gii thn linh, th gii thn quang spiritual 1. Thuc: thn, tinh thn, cao tinh thn, linh tu, thn tu, tu c, linh tnh, tm linh 2. Ngi tu c, ngi hi ng ~ being Thc th thn linh, tn hu tinh thn ~ consolation An i thing ling, an i tinh thn ~ direction Hng dn tu c, linh hng ~ dryness Tinh thn kh khan, ngho nn v tinh thn ~ exercises Linh thao [Thao luyn v i sng thing ling. Mt li tu c do Thnh Ignatio (St. Ignatius of Loyola 1491-1556)] ~ father Cha linh hng ~ food Lng thc thn thing, lng thc tinh thn, thn lng ~ healing Tr liu tinh thn, cha tr v tm linh [dng mt hnh thc cu nguyn no cha tr vit thng ni tm]. ~ joy Nim vui tinh thn, hoan lc tinh thn, mng vui linh thing ~ life i sng thing ling, i sng tu c, i sng tinh thn ~ poverty Tinh thn kh ngho, tinh thn ngho kh [trong i sng tu c t nhn mnh l thiu sc lc]. ~ practice Thc tp tu c ~ profit ch li thing ling, li ch tinh thn ~ reading c sch thing ling, c sch tu c ~ relationship Quan h thing ling, quan h tinh thn, kt ngha thing ling. ~ relish Hng th tinh thn, khu v thing ling, thn v ~ theology Thn hc tu c, tu c hc ~ union Kt hp tinh thn, kt hp c cch thing ling Spiritualism 1. Ch ngha tinh thn, tinh thn lun, duy linh lun, tm linh lun 2. Linh tnh 3. Thng linh thut Platonic ~ Tinh thn lun theo Plato [Plato (427-345 B.C) xng v nh hng phi Origene (xem origenism) thi Gio Hi s khai; ch trng yu t chnh ca nhn tnh ch l linh hn; cn thn th, hnh nh ca tinh thn, l chn giam hm v m chn ca tinh thn]. spiritualities Phi tu c hc, trng phi thn hc tu c spirituality Tu c, linh tu, tinh thn tnh, tm linh tnh, linh tnh, tinh thn. spiritualization Tinh thn ho, linh ho, thn ho, tnh ho, thng ho spontaneity Tnh t pht, t pht tnh, pht sinh t nhin, hnh ng t pht, trng thi t pht stability 1. n nh, an nh, c nh, kin c, bn vng 2. Vnh cu tnh, n nh tnh, tnh vng bn stall Chc v Mc S, thnh chc standardization Tiu chun ho, lm ph hp vi tiu chun, thng nht state 1. Trng thi, trng hung, cnh gii, tnh hnh, tnh hung, tnh th 2. Thn phn, a v, giai cp 3. Quc gia, chnh ph original ~ Trng thi nguyn thy ~ church Gio hi quc gia [theo php lut, Gio hi vi quc gia l mt]. ~ elevated nature Cnh gii c nng cao [xem ~ of orginal justice] ~ of exaltation Trng thi cao c, nng tm hn ln. ~ of fallen nature Trng thi sa a [truyn thng gi l tnh trng sau khi nguyn t phm ti: chp nhn hnh pht v ti mnh, khng cn c n sng thnh ho v n ton ho]. ~ of glorified nature Trng thi vinh phc [truyn thng gi: tnh trng c din kin Thin Cha cch nhn tin]. ~ of human nature Trng thi nhn tnh [truyn thng gi l trng thi nhn tnh ni ti lin quan n cng ch c Thin Cha d nh]. ~ of humiliation Trng thi t h, trng thi khim tn ~ of integral nature Trng thi nhn tnh hon chnh, trng thi hon ton nhn tnh, trng thi trn vn nhn tnh ~ of integrity Trng thi hon chnh, trng thi trn vn ~ of life Sinh hot trng thi, tnh trng cuc sng ~ of original justice Trng thi cng chnh nguyn thy [truyn thng gi: tnh trng nguyn thy trc khi nguyn t phm ti c y n sng thnh ha v n ton ho]. ~ of pure nature Trng thi nhn tnh thun tu [truyn thng gi l tnh trng ch gm mi phng din nhn tnh thin sinh v ch t c cng ch ca thin tnh]. ~ of restored nature Trng thi hi phc [truyn thng gi: tnh trng nhn tnh c phc hi do n sng cu chuc ca c Kit. Con ngi c hi phc li n sng thnh ho, nhng khng hi phc c n hon ho]. static Thuc: tnh thi, tnh thi stationary Thuc: bt ng, tnh, c nh, bt bin ha stations of the cross Xem way of the cross statute Php lnh, php qui, lut l, qui nh, lut thnh vn, qui tc, qui trnh, php tc [Gio Hi Cng Gio ch php lnh thp hn Gio lut (*Canon), nh php qui ban b do cc gio phn]. stewardship y thc, chc phn qun gia, qun l, thn phn y thc, kinh doanh. stigma (Gr.) (s nhiu) Nm du thnh, nm vt thng [Gio Hi Cng Gio ch du c bit trn thn th mt tn xut chng no c ng nhng du ging nh nm du inh ca c Kit]. stigmatization 1. ng nm du thnh, in nm vt thng, ng n du, biu l du thnh, thm n du 2. Lm b danh, trch vn, ch trch, vu mit. stoic 1. Thuc: khc k, ch ngha cm dc, kin nhn, bnh tnh, im m 2. K theo phi cm dc, phi khc ch tnh cm 3. Thuc phi khc k. stoical Thuc: khc ch tnh cm, kin nhn, bnh tnh, im m, khng mng kh lc. Stoicism Phi khc k, hc phi kim ch dc vng [hc phi do Zeno (340? 265? B.C) xng vo trc nm 308 B.C ; v ng thng ging dy trc tin snh Stoa ca thnh Nh in (Athens) m c tn Stoicism; ch trng k khn ngoan du tr (tr gi) phi v tnh, khng tnh cm kh lc nh hng, hn na phi t nguyn tun phc lut t nhin]. Stoics Nhn s theo phi Stoicis (xem trn). strenght 1. Lc, lc lng, kh lc, sc lc, sc bn, kin cng, cng , kin c 2. Thin s dng lc strict Thuc: nghim khc, nghim ngt, tinh xc, tinh mt, hp hi, khc khe, h khc. structuralism Kt cu lun, thuyt kt cu, ch ngha cu to [bt c l lun no ch ch trng kt cu m khng coi trng cng nng]. structure Kt cu, cu to, c cu, cu trc stylite n tu ct, kh tu sng trn cy ct [tu s kh hnh chuyn sng trn ct thi Gio hi s khai (xem pillarsaint)]. sub lege (L.) (under the law) Di lut, theo lut sub-apostolic Thuc: thi k tip cc Tng , tip ngay sau thi cc Tng . subconscious 1. Thuc: tim thc, tim thc, h thc 2. Tim thc, h thc, bn di thc.
subculture 1. Ph vn ha, vn ha th yu, vn ha bn di [cc loi khng ging nhau v hnh thi t tng, phong tc tp qun trong cng mt nn i vn ha]. 2. on th vn ha th yu subdeacon Ph ph t, tr ph t [xa gi l chc (Thy Nm) trong by chc Thnh. c phong chc ri phi tip tc c thn, c kinh nht tng, ph gip Thy Ph T lm vic. Nay b]. sub-human Ging nh nhn tnh, ging nh con ngi, na n nh ngi, km ngi tht mt cht. subject 1. Ch th, ci ti, t ng, chnh bn thn 2. Thuc: phc tng, tng thuc, ph thuc, l thuc. subject-object Ch th - khch th, ch-khch-th subjective Thuc: ch th, ch quan subjectivism Ch quan ch ngha, ch quan lun [thi hay l lun qu t nng kin ch quan]. subjectivity Ch th tnh, ch quan tnh, ch th, ch quan, t ng bn v. sublapsarianism Hu thin tuyn thuyt [thuyt tin nh ca phi Calvin (*Calvinists) thnh hnh t th k th 17 v sau; ch trng ch sau khi nguyn t phm ti, Thin Cha mi bt u phn nh c nhn c tuyn chn hay khng]. sublimation thng ha, thng, thun ha, tc dng thng ha. sublime 1. Thuc: ti thng, v i, trc tuyt, siu qun, trang nghim, hng trng, trng kit 2. Thng ha, thun ha, l tng ha submission 1. Phc tng, khut phc, qui thun, tng phc, thun tng, khim tn, n ha, n nhu 2. Trng ti trnh , bin h trnh 3. Nhn li, t th subordinationism Ph thuc thuyt, th v lun, ch ngha ty thuc [mt li gii thch v Thin Cha Ba Ngi; cho rng Cha Con ty thuc Cha Cha, v Cha Thnh Thn ty thuc Cha Con]. subpanatio (L.) Thuyt di hnh bnh [cho rng Mu Thnh Cha Kit n tng di hnh bnh ru]. subsidiarity Nguyn tc ph tr [(a) L mt trong nhng nguyn tc qun bnh gia c nhn vi x hi: vo lc cn thit x hi c ngha v khch l c nhn h t thc hin. (b) Nguyn tc qun l gia cp trn vi cp di: tn trng chc phn ca mi ngi khng can thip qu ng m vo lc cn thit hip tr cho h]. subsistence T lp th, t lp tnh, t ng, v cch [l tn hu khng ty thuc vo tn hu khc m ch do t thn]. substance Bn th, thc th, th, thc cht, ni dung, yu ch substantial Thuc: bn th, thc th, thc ti, thc cht, chn thc, chn chnh, trn thc t substantialism Bn th lun, thc th lun, thc ti lun [hc thuyt ch trng trong hin tng th c thc ti bt bin hay thc th]. substitutionary atonement Thuyt cu chuc thay [cho rng c Kit cht l cht thay cho ti nhn nh k tin c cu ri]. subtlety 1. Thn thu [l mt trong nhng c tnh ca thn th phc sinh]. 2. Tuyt diu, v diu, tinh diu, minh mn 3. Vt tinh diu subunites Phi lnh mt hnh, phi ch lnh mt hnh thc (hnh bnh) [phi vo th k 15 ch trng trong B Tch Thnh Th ch cn lnh hnh bnh m thi]. successor Ngi tha k, k tha t, k k nhim suffering au kh, thng kh, kh s, chu kh, kh nn, kh no, tai hi, tn hi, thit hi ~ servant Ti t au kh [Isiah chng 49...] sufficient Thuc: y , sung mn, c nng lc, c bn lnh, c t cch suffragan 1. Thuc: ph tr, l thuc 2. Gim mc ph t, tr th ~ bishop Gim mc ph t [(a) Bt c v Gim mc c lin quan n Tng Gim mc hoc Tng Gim mc min (metropolitan), c th do hi ng a phng chn lm ph t. 2. Xem auxiliary bishop hay coadjutor bishop]. suffrage Cu thay nguyn gip, thng cng cu nguyn. summa theologica (L.) Tng lun thn hc, thn hc i ton summum ens (L.) Tn hu ti cao
superbia (L.) Xem pride super-church Gio hi siu vit tnh superintendent Gim c, ngi qun l [(a) Danh t dng thi Gio hi s khai ch Gim mc (b) Mt v truyn gio qun l chnh thc mt gio khu trong Gio hi Tin Lnh]. superman Siu nhn supernatural 1. Thuc: siu t nhin, siu tnh 2. Siu t nhin [s vt khng thuc t nhin, khng b tc cho t nhin, khng phi do t nhin v cng khng v nhu cu t nhin m ra]. ~ character Siu t nhin tnh ~ end Cng ch siu t nhin, mc tiu siu nhin ~ endowment Ph ban siu t nhin, Thin ph siu nhin ~ life S sng siu nhin, i sng siu nhin ~ order Trt t siu nhin, th gii siu nhin, gii siu tnh ~ theology Thn hc siu nhin, [ch s tm hiu v vic Cha lm bng vn dng l tr c nh sng c tin soi chiu , qua mc khi ca Thin Cha]. ~ virtue c tnh siu nhin, c hnh siu nhin [l nng lc c Thin Cha rt vo trong ni tm con ngi lm h c th sng i Kit ho]. supernaturale secundum modum (L.) Phng thc siu t nhin [l mt loi hiu qu m bn cht thuc t nhin song li pht sinh ra phng thc vt qu sc t nhin ca gii th to; nh php l tr bnh]. supernaturale secundum quid (L.) Siu nhin tng i [bao gm s vt trong gii th to, i vi mt to vt no l siu t nhin, nhng i vi cc to vt khc khng hn l th; nh tri thc i vi con ngi l siu t nhin song vi thin s ch l t nhin]. supernaturale secundum substantiam (L.) Siu t nhin ca bn cht [thin tnh (siu tnh) ca bn cht ni ti vt qua th to; nh n sng thnh ho]. supernaturale simpliciter (L.) Siu nhin tuyt i [ch Thin Cha] supernaturalism Ch ngha siu t nhin, siu tnh ch ngha supernature Siu t nhin, siu tnh, gii siu nhin superorganism Siu hu c th [thc th hon chnh (chnh th) m khi v tr t ti mc tiu ti hu, th mi c th ly i kt hp m c thc ton nhn loi]. superstition M tn supplemental ordination Phong chc b tc [vic ti phong chc (cho mt ng s) khi c phong chc thnh hiu song c h nghi (v hp php)]. suppression S nn, p ch, n p, p bc, phong to, bi b, chm ch, th tiu, giu dim suprahistorical Thuc: siu lch s supralapsarianism Tin thin tuyn thuyt [l mt trong thuyt tin nh (Calvinists). Ch trng trc khi nguyn t phm ti, Thng phn nh cho mi ngi c tuyn chn hay khng]. supranaturalism Xem supernaturalism
supremacy Quyn ti cao, quyn ti thng, ch quyn, ti cao, ch tn Supremacy Act Php n tr quyn ti cao, quyn php lnh ti cao [php lnh vo th k th 16 m quc hi Anh Quc ban v iu kin c Vua Henry VIII (1509-47) v ngi k v thnh nguyn th ti cao duy nht ti ca Gio hi Anh]. swear Th, tuyn th, th nguyn 2. Dng tn thn v c, chc d sweetness Ngt ngo, thm ngt,du ngt, n ha, nhu ha, n nhu, thn thit, d thng syllogism 1. Tam on lun [l lun chng gm i tin , tiu tin , kt lun] 2. Suy lun thc, suy l thc, suy din thc, din dch thc symbol 1. Tng trng, biu trng, biu tng, k hiu, ph hiu 2. Tn iu, kinh tin knh ~ of faith Kinh tin knh, tn iu symbolic theology Thn hc tng trng, tn iu hc, thn hc tn ngng symbolics 1. Tn iu hc [thn hc nghin cu v tn iu Kit hu vi ngha li tuyn tn v lch s] 2. Tng trng hc 3. Tn gio tng trng lun [ch ngha hin i (Modernism) cho rng mnh v khi nim thn hc ch c ngha tng trng, v s tht khng th bit c, song ch c th nghim c m thi] 4. Thn hc tn l. symbolism 1. Tng trng, tnh cht tng trng, ngha tng trng, s dng tng trng 2. Ch ngha tng trng [thi gii thch s vt m t nng vo tng trng tnh v ngha tng trng].
symbol-system H thng tng trng, th h tng trng synagogue 1. Hi ng [ni thng t tp tn th Thin Cha vo trc th k th 6 B.C sau khi ngi Do thi b y Babylon v] 2. Tp hi, t hi syncretism Ch ngha hn hp, chit trung lun synderesis (Gr.) Lng tm nguyn thy, lng tm c bn syneidesis (Gr.) Xem consciousness synergism Thuyt hp tc, thuyt thn nhn hp tc [thuyt ch trng con ngi trong qu trnh qui y hp tc vi Cha Thnh Thn hay n sng Thin Cha]. synod 1. Hi ngh, t hi, hi nghi tn gio [nay hay dng thay th danh t local council] 2. Hi ngh Gim mc synopsis 1. Phc m Nht Lm ,Phc m i quan, Phc m hp chiu [l sch ly nhng phn ni dung tng ng trong Phc m Nht Lm (Mt, Mc, Lc) gom li vi nhau d dng i chiu] 2. i chiu biu, Nht Lm biu synoptic 1. Thuc: Phc m Nht Lm, i quan, i chiu 2. Tc ga Phc m Nht Lm ~ gospels Phc m Nht Lm [ch ba b Phc m theo thnh Matthew, Marc, v Luca] ~ problem Vn Phc m Nht Lm [nhng vn c lin quan ti ngun gc, thi gian, v im tng ng tng d ca Phc m Nht Lm].
synthesis 1. Tng hp, tng hp th 2. Hp [trong bin chng php ca Hegel (1770-1831) gm c chnh , phn , hp ], hp thnh Syriac rite L nghi theo Syria [l nghi ng Phng dng ngn ng Syria]. systematic Thuc: h thng, phn loi, h thng tnh, t chc tnh, th h tnh, c th t, c t chc, c h thng, l l phn minh ~ theology Thn hc h thng , thn hc t chc, [l mn tn l thn hc nghin cu tn l ca Gio hi theo quan im v khi nim ng thi tm ra mt h thng c tnh ton din]. T tabernacle 1. Nh lu, lu hi [ngi Do Thi sau khi ra khi Ai Cp trn ng i trong sa mc mang theo v dng tm (mi ni) lm Ni Thnh] 2. Hi ng, thnh ng 3. Nh tm [ch t Mnh Thnh trong gio ng]. Taborites Phi Taborite [mt phi cc lc ch trng x hi ha ca ngi theo thuyt John Hussites (1370-1415) phn i truyn thng v gio l mt cch cc oan. H c tn ny v phng th ni Tabor]. talmud Sch Talmud, php in Do Thi [tc phm m cc kinh s Do Thi trc tc, gii thch, b tc v qung din php lut trong sch mishnah (sch thu tp lut php)]. Taoism Xem Daoism targum Bn dch Targum, bn dch Aramaic ca Kinh Thnh [nguyn ch bt c bn dch Kinh Thnh theo mt ngn ng no , nhng nay chuyn dng ch bn dch Cu c bng ting Aramaic]. targumim (H.) Xem targum. teaching Li gio hun, ch o, gio o, hun d, gio ngha, dy d, dy bo. ~ of the church Hun o ca Gio Hi, hun d ca Gio Hi. ~ power of the church Quyn hun o ca Gio Hi, quyn hun d ca Gio Hi. teleological argument Lun chng mc ch [mt trong nhng lun chng chng minh Thng tn hu; nu th gii ny c mc ch, nh vy phi c mc ch ti thng, l Thng ].
teleology Mc ch lun, thuyt mc ch [ t bit ch mn gii thch v tr (m trong ) mi vt hu c, v c u nm trong qui trnh hoch nh c mc ch]. telos (L.) Xem end temperance Tit , tit ch, tit c, t ch, khc k [mt trong bn nhn c then cht (xem cardinal virtues)]. temple of the Holy Spirit Cung in ca Thnh Linh, n th Cha Thnh Thn. temporality 1. Tm thi tnh, v thng tnh 2. Thi gian tnh 3. Th s tnh, th tc tnh, th nhn tnh. temptation S quyn r, cm d, m d, th thch, th luyn, kho nghim, vt m hoc. tendency Khuynh hng, xu hng, xu th. tension Trng lc, p lc, dng co, trng thi khn trng, tnh hnh cng thng. tentativeness Th nghim tnh, toan tnh tnh, ga nh tnh, ga th tnh, ga thit tnh. term 1. Thi khc, thi gian, thi k, k hn 2. Chung im, gii hn, cui cng, chung mt 3. Thut ng, danh t chuyn mn, cch ni chuyn mn 4. Quan h, giao ngh 5. (terms) iu kin, iu khon.
termination Chung im, chung cc, chung kt, mn k, vn kt, kt thc, kt qu, mt on, qui kt, gii hn. terminism 1. Thuyt hi ti k hn, k hn hi ti, hi ci k hn lun [hc thuyt cho rng mt khi qua k hn thn qui nh, th b mt c hi c cu ] 2. Thuyt duy danh [nominalism]. terminist Xem trn: Ngi theo hc thuyt terminism. terminus a quo (L.) Khi im, xut pht im [im khi xut ca mt hnh ng, qu trnh no ]. terminus ad quem (L.) Chung im, mc ch, kt lun [t ch ca mt hnh ng, qa trnh no ]. terra incognita (L.) (uncharted territories) Khu vc khng bit, lnh vc cha nhn thc. terrenism i a ch ngha [ch trng ch khng nh vt cht, nhn loi hay khoa hc m ph nh bt c mt cnh gii siu vt no]. territorialism Ch ngha th quyn [ch quc gia c quyn qui nh ch tn ngng ca b tnh]. terrors of God Uy nhip ca Thn, oai th ca Thn lm con ngi b uy hip mt c hn phch. testament 1. Di chc, chc th 2. Kh c (Testament: Thnh c.) New testament 1. Thnh Kinh Tn c [b phn Thnh Kinh vit sau c Kit] 2. Tn c [c Kit lp giao c mi vi cc tn ]. Old ~ 1. Thnh Kinh Cu c [b phn Thnh Kinh vit trc c Kit] 2. Cu c [Thin Cha nh giao c c vi dn Do Thi]. testimony Li, vic, kin chng, chng ngn, tc chng, chng thc, chng minh, tuyn ngn, thanh minh. Tetrapolitan Confession T Thnh tn iu, tuyn tn t thnh [tn iu m Tin Lnh lin hp son tho Augsburg (c) nm 1530. Gi nh th v h ly tn bn thnh c Quc gi ti Hong c]. text 1. Kinh vn, cu vn Thnh Kinh, chnh vn, bn vn, nguyn vn 2. mc Thnh Kinh, ch , lun . textus receptus (L.) Kinh vn c cng nhn [bn vn Thnh Kinh Hy Lp c mi ngi cng nhn cho ti th k th 19]. thanksgiving 1. Cm n, t n, cm t 2. Kinh cm n, kinh nguyn t n 3. T vt cm n, l vt t n. theandric Thuc Thn Nhn lng tnh. ~ activity Hnh ng ca Thn Nhn [(a) Nht tnh lun (Monophysism) ch phng thc hnh ng duy nht ca c Kit l Thn Nhn tng hp (b) n lc lun (monoenergetism) ch phng thc hnh ng duy nht ca c Kit hon ton do Thn tnh ch ng lm thnh; cn nhn tnh Ngi hon ton th ng n mc khng c ch]. theanthropism 1. Thuyt Thn Nhn nht th [cho rng trong c Kit Thn Nhn lng tnh hon ton hp thnh mt] 2. Thuyt v Thn c nhn tnh. thearchy Thn quyn thng tr, thn tr. theism Hu Thn lun, Thn lun, ngi cch Thn lun, nht thn lun, Thng lun. theocentric Thuc: Ly Thng lm trung tm, ly Thn lm trung tm v tr, d thn vi tm. theocentricism Xem theocentrism. theocentricity Vic ly Thng lm trung tm, vic ly Thn lm trung tm v tr, vic nhn Thn lm trung tm. theocentrism Ch ngha nhn Thn lm trung tm [thi hay t tng t Thng lm i tng trung tm thit yu ca con ngi]. theocracy Thn quyn chnh tr, Thn quyn chnh th [chnh tr do gii thnh chc ly danh ngha l i biu Thng , thng tr]. theodicy 1. Thn hc t nhin [th k th 19 phim ch phn tho lun v thn trong mn trit hc. Cng gi l natural theology]. 2. Lun v thn chng, bin lun v thn, ngh lun v thn, lun chng v thn lun cng chnh [l lun nhn nh thn mc du ti c tn ti, nhng khng v th lm tn thng ti s thnh thin v cng chnh]. theogony Thn h hc, hc v thn [mn hc hay s ghi chp v khi nguyn v to dng ca thn minh]. theologian Thn hc gia, sinh vin thn hc. theological Thuc v thn hc, thn hc tnh. ~ anthropology Nhn loi hc theo thn hc, nhn chng hc c thn hc tnh [mn hc ly quan im thn hc nghin cu v con ngi]. ~ assent iu m Thn hc gia ng ; ly quan im siu nhin lm cn bn m ng . ~ censure Thn hc ph bnh, thn hc ph phn [mt loi ph phn mt kin c lin quan ti o l hay lun l no , vch r cho ta thy kin tri ngc tn ngng hay t nht l khng ng tin cy]. ~ certainty Xc thc tnh ca thn hc. ~ conclusion Kt lun thn hc, chung kt thn hc [ l chn l tn gio c suy ra t 2 tin : mt ng trc tip do chn l mc khi, hp vi ng khc do chn l con ngi c th hiu bit]. ~ epistemology Tri thc thn hc lun [hc thuyt c lin quan ti vic l gii c tin v so vi phn tnh thn hc th h thng tri thc ny p dng nguyn l cn bn vo qui lut hin hnh]. ~ inference Kt lun thn hc, suy l thn hc, thn hc suy lun ~ notes Phn on thn hc [ l phn on m thn hc gia hay gio quyn a ra i vi s "ng-sai", hay mc xc thc ca mt mnh tn l no]. ~ opinion kin thn hc [ gii thch tn l v lun l v mt iu m khng r c phi n t mc khi hay khng, hoc cha c quyn gio hun ca Gio Hi ph chun]. ~ postulates Ga nh thn hc, ga th thn hc [ phng php nghin cu thn hc khi t iu vn t c hoc cha phi l r rng, hoc l mc khi; song nh suy lun t cc chn l minh bch v nh th cng xch nh r rng] ~ qualification Nhn nh thn hc tnh, nhn nh c tnh thn hc. ~ rationalism Ch ngha l tnh thn hc [thi ch thun ty cn c vo l tnh ca con ngi lm tiu chun phn on c tin v mc khi, m khng chp nhn bt c phng din siu vt l tnh no]. ~ speculation Suy t thn hc, bin bit thn hc, t kho thn hc, suy tng thn hc, suy on thn hc. ~ study Nghin cu thn hc. ~ virtue Siu c, nhn c thn hc, nhn c Cha ban, 3 nhn c i thn [3 loi c hnh trc tip ly Thin Cha lm i tng, l: c tin, c cy, c mn]. theologize 1. Nghin cu thn hc, ly quan im thn hc lm cn nguyn suy t 2. Thnh thn hc tnh, thnh c tnh cht thn hc, thnh danh t thn hc. theologumenon Gii thch thn hc, kin thn hc [mc d khng phi l gio quyn trc tip hun d, hay ly quyn uy i hi tn h ng , nhng l tn l suy lun t nhiu gio l minh bch m thnh]. theologumenon Xem trn. theology Thn hc, tn ngng tn gio hc [mn hc da vo vic n lc dng l tr ca con ngi, dng phng php, h thng suy t ca con ngi m lnh hi s mc khi ca Thin Cha]. ascetic ~ Thn hc tu c. bible ~ Thn hc Thnh Kinh. contextual ~ Vn mch thn hc, mch vn thn hc. effective ~ Thn hc tm cm. feminist ~ Thn hc n tnh, thn hc ph n [quan im thn hc m n thn hc gia hin i l hi gii thch thn hc t quan im, gc ca ngi ph n]. method in ~ Phng php thn hc natural ~ Thn hc t nhin, thn l hc [mn hc vn dng tr tu tho lun chn l v to ha v to vt]. revealed ~ Thn hc mc khi [tr thc v Thin Cha ch do chnh Thin Cha mc khi]. revelational ~ Thn hc mc khi [thn hc ly nhng vic Thin Cha mc khi lm i tng nghin cu]. theomorphism Thn mo [hnh thi mo nhn ngi l thn]. theonomous Thuc: thn lut, thn quyn tnh. theonomy Thn lut [trng thi do Thng thng tr hay thn phc Thng thng tr]. Theopaschites Lun phi Thn th nn [th k th 6 mt phi thn hc theo Kit nht tnh lun (Monophysism), ch trng Thin Cha th nn, ngha l 1 trong 3 Ngi Thin Cha b ng inh trn cy thnh ga]. theophany Thn hin hin, hin linh, thn hin, thn xut hin, thn hin khi. theopneustic Thuc: thn khi, thuc thn linh cm. theopneusty Thn khi, thin khi, thn linh cm, thn linh cm ng.
theoretic, -al Thuc: l lun, nguyn tc, suy t, thuyt l, suy l, bt thc t. theoretician L lun gia, ngi tinh thng l lun, l thuyt gia. theory L lun, hc thuyt, hc l, o l, kin, kin php, quan im lun. theosophism Quan im trit thn [Xem di]. theosophy Trit thn hc, thng thn hc, thng linh hc, kin thn lun, tip thn hc [(a) Ch bt c mt ch trng tn gio hay trit hc thn hc m tip nhn nh tinh thn t pht huy hay trc kin thn tnh (b) {Theosophy} Th k th 19 H. P. Blavatsky, chu nh hng ca tn gio n , ph nhn thn c ngi v, linh hn bt dit v thn tnh ca c Kit cng nh xc thc tnh v mc khi ca Ngi]. theothanatology Thn hc thn t, thn hc Thng cht [gia th k th 20 mt s nh thn hc thuc gio phi Tin Lnh ch trng v c ng mt phong tro Thn hc tc ha Phc m]. Theotokos (Gr.) M Thin Cha [Xem Mother of God]. Therapeutae Phi Therapeuta [mt on th tu c ngi Do Thi khong u th k th 1 c ng Ai Cp, ch trng nh tri thc thn b m c th t c n cu ]. thesis (Gr.) 1. Khng nh 2. Ch , mnh . thing-orientation Hng v s vt, theo chiu hng s vt. third world Th gii th ba [nm 1954 trong cuc hp x hi hc quc t Indonesia chia th gii lm ba trng thi c th v chnh tr, kinh t v x hi. Th gii th ba cng c gi l th gii ang pht trin so vi th gii th nht l u Chu v Bc M v th gii th hai l ng u thi ]. third world theology Thn hc th gii th ba [nn thn hc mch sng a tnh trng c th v chnh tr, kinh t, x hi, vn ha ca th gii th ba, nht l Nam M, Phi Chu, Chu vo phn tnh thn hc. Thn hc ny c lin quan mt thit vi thn hc gii phng]. Thirty-Nine Articles (of Religion) 39 tn iu (tn gio) [Anh Gio vo th k 16 trong khi tranh lun v tn ngng, quyt nh lp trng ca mnh v vit thnh mt bn vn yu lc gm 39 iu khon]. thnetopsychism Thuyt v linh hn t vong. Thomas Christians Xem Malabar Christians [Kit hu Malabar]. Thomism Hc phi T-ma , ch ngha theo Thnh T-ma [trit hc v Thn hc do Thnh T-ma Aquina (1227-75) khi xng v pht trin thnh hc phi]. Thomists Ngi theo hc thuyt T-ma. threeness Nht th tnh ca Ba Ngi Thin Cha. throne 1. Tng ta, gio ta 2. Thng ta thn s, thin s [thin s phng hu di bo ta Thin Cha].
tidings Tin tc, tin, m tn. time Thi gian [s bin dch c phn chia thnh hin ti, qa kh, tng lai. S bin dch ny hoc do ngoi ti phn php, c tnh cch hon ton khch quan (thi gian vt l) hoc do ni ti thc, c tnh cch ch quan (mt loi thi gian tng tng, hay thi gian tm l). S lin h gia thi gian vt l v thi gian tm l tr thnh ch quan trng ca trit hc v thn hc]. timelessness 1. V thi tnh, v thi gian tnh, siu thi tnh, v thy v chung, vnh cu tnh, v hn tnh 2. Bt hp thi, khng ng lc. titular bishop Gim Mc hiu ta [Gim Mc c c Thnh Cha b nhim qun l a phn m ngi d gio hay ngoi gio chim lnh lu nm m nay Cng gio khng th dnh li quyn cai qun]. tolerance S bao dung, khoan dung, i lng, s tha th, s chu ng, s kin nhn. tolerance S bao dung, khoan dung, i lng, s tha th, s chu ng s kin nhn. tolerated opinion kin c khoan dung [loi kin Thn hc c chnh xc thp nht, cn c khng su xa, nhng v cng on Gio Hi m dung np]. Toleration Act Php lnh bao dung [nm 1689 Anh Hong William tam (1689-1702) ban b php lnh gim thiu vic khng ch tn gio]. tora Xem torah torah 1. Lut php, gio lut, gio d 2. (Torah) Ng th, Ng Kinh ca Mi Sen [5 b sch Thnh Kinh m u l : Sng Th K, Xut Ai Cp, L Vi, Dn S v Nh Lut] 3. Ton b vn kin tn gio, ton b vn tp tn gio. totality Ton th, ton b, tng hp, tng s, tng kt, hon ton, hon b. totalitarianism Ch ngha chuyn ch, ch ngha cc quyn. totalization Hp nht ha, ton th ha. totem Vt t. totemism Sng bi vt t, tn ngng tn th vt t, ch tin tng vt t, t chc tn th vt t. Tractarians Tc ga tiu lun, phi tiu lun, ngi tham gia phong tro trng phi Oxford [Xem Oxford movement]. Tractarianism Ch trng phi tiu lun, phong tro phc hng trng phi Oxford. tradition Truyn thng, truyn thuyt, thnh truyn [lu truyn mc khi]. post-apostolic ~ Truyn tng thi hu Tng . ~ of instrument Truyn th thnh c, truyn giao thnh vt [l nghi truyn giao cng c c thnh ha tng trng thnh chc]. ~ of the creed L truyn th tn iu [nghi thc trong B Tch Thnh Ty m v ch nghi l khu truyn tn iu cho ngi chu php ra trong thi Gio Hi s khi].
Traditionalism 1. Ch ngha truyn thng, ch ngha truyn tng, ch ngha thnh truyn, ch ngha tn ngng [(a) Ch ngha ny cho rng tri thc v Thin Cha hin hu mc khi ch mt ln nguyn s v bao qut cho con ngi, ri sau c truyn khu li; con ngi ngoi vic tin tng nhng iu truyn khu ny, khng th dng l tr thu trit c. (b) Thi th lnh gio l, php lnh Gio Hi ng thi vt qua c Thnh Kinh]. 2. (traditionalism) Truyn thng bo th [tin tng truyn thng mt cch bo th n c, theo vn t]. traditor (L.) Ngi giao Kinh hon mng [ngi tn trong thi bch o ca Gio Hi s khai phn bi giao tr Thnh Kinh hon sinh mng], ngi phn bi, bi gio. traducianism Truyn thc thuyt, thuyt di truyn linh hn , linh hn sinh thc thuyt [Tertutian (160?- 220?) ch trng rng thun theo phi thai (th xc), mt phn linh hn ca cha m di truyn cho con ci; nhn linh khng phi do Thin Cha dng nn tng n v mt]. trance Xut thn, hn du tng ngoi, thn hn siu bt transcendence, -cy Siu vt tnh, siu vit gii, siu vit, siu tuyt, tuyt trc. transcendent 1. Thuc v siu vit, tuyt vi, siu phm, tuyt trc, siu qun 2. Siu vt th, siu ng gii. transcendental 1. Thuc v siu nghim tnh, siu vit gii, siu tnh 2. Thuc v tin nghim 3. (s nhiu) Siu vit thc cht, siu vit thc tnh [mt s c tnh c lin quan trc tip v tt nhin vi bn cht ca hu th, c cng nhn nh: n, bn, nht, chn, thin, m]. ~ method Phng php siu nghim, phng php tin nghim [mt loi phng php ly nhng iu kin tt yu ph qut lm cn bn cho tri thc ch th, nh thi gian, khng gian v 12 phm tr ca trit thuyt Kant, hay tri thc hnh ng lm khi im nghin cu, m thoi ca hc thuyt Tn Kinh Vin] 2. Phng php siu vit [mt loi phng php hng dn, iu hnh t duy t t nhin ti siu nhin, t mi khoa hc nhn vn ti nn tng khoa hc bao gm lin i mi khoa hc trn]. ~ philosophy Siu nghim trit hc, tin nghim trit hc [trit hc nghin cu nhng iu kin cn bn lm mi hnh ng con ngi hng v siu vit]. transcendentalism 1. Siu vit lun, ch ngha siu vit [bt c mt thi no coi trng tinh thn v phn i ch ngha duy nghim hay duy vt] 2. Tin nghim lun, ch ngha tin nghim. transempirical Thuc v siu kinh nghim, thuc v ngoi min kinh nghim thc t. transfer Chuyn di, chuyn hon, chuyn a, chu hon, chu nhim, thuyn chuyn, di ch, chuyn chc. transfiguration Hin dung, bin dng, bin hnh, ci bin din mo, ci bin hin tng ~ of Christ c Kit bin hnh dng [Mat. 17, 2]. transfinalization Chuyn hon mc ch. transformation Bin ha, chuyn bin, bin cht, bin i, bin tnh, thot bin. ~ of philosophy Trit hc bin tnh [mt loi trit hc hin i n lc a nhng lung t tng khc nhau, nhiu khi i chi nhau, qua vic ph bnh v nh v tr tr thnh nhng b phn cu mt t tng bao qut hn]. transgression Phm php, phm ti, bi phn, phm qui. transignification Bin i ngha. transitoriners Giai on tnh, tm thi tnh, thong qua, thi khc, v thng. translatio (L.) Xem transfer. transmigration Lun hi, lun sinh. ~ of souls Thuyt lun hi [hc thuyt cho rng hn ngi hay ng vt khi cht di chuyn v tip tc sng trong vt th tng quan khc]. transmission Di chuyn, chuyn sang, truyn sang, truyn b, truyn t, truyn di, chuyn ng, truyn giao. transparent Tnh trong sut, thu sut, trong sng, minh bch, r rng, r rt, quang minh chnh i. transsubjectivity Tnh ch th siu vt, siu ch quan tnh. tran(s)substantiation S bin th, bin cht, ha th, bin ha t lp th, cht th bin ha, bn cht bnh ru bin ha. ~ theory Thuyt th bin, thuyt bin cht, thuyt ha th [hc thuyt nhn nh rng trong b tch Thnh Th, qua vic truyn php m cht th bnh ru hon ton bin thnh mnh mu c Kit]. treasury of merits Thin cng bo kh, bo tng ca cng c. treasury of the church Gio Hi bo tng, kho tch cng c ca Gio Hi [truyn thng Thin Cha Gio tin tng rng cng c ca c Kit, c M v cng nghip m cc v Thnh Nhn t c ti kim hon thnh l cng nghip tinh thn m ton th tn hu trong Gio Hi u c ng hng]. Trent, Council of i Cng ng Tridentin [i Cng ng m c Thnh Cha Phaol tam (1534- 1549) triu tp nm 1545 Tridentin (nc )].
trespass Qa bc, can phm, xm phm, vi phm, phm ti, xm nhp, xc phm. triad (L.) Tam th hp nht, b ba, ba thnh mt. trial 1. Kho nghim, th luyn, th nghim 2. Th thm, thm phn, thm vn, x n. tribalism Ch ngha b lc, ch bo v tng gc, cn tnh b lc. tribulation Ni kh nn, hon nn, tai nn, khn kh, gian nan, kh no, kh cc, kho nghim. trichotomism Tam phn lun [trit gia Platon (427?-347 B.C) v mt s gio phi d oan da vo ch trng: con ngil do ba yu t hp thnh: thn th, phch (hn tnh ca ng vt) v linh hn (tinh thn tnh)]. trichotomy Tam phn php, tam on php, tam tng php, tam b phn, chia thnh ba phn. Tridentine Profession of Faith Tn iu ca Cng ng Tridentin, tuyn ngn ca Tridentin [nhng tn l m Gio Hi Cng Gio cng b trong i Cng ng Tridentin th k th 16]. trinitarian 1. Thuc Ba Ngi Thin Cha, tam v nht th 2. Ngi theo ch ngha tam v nht th [(a) Ngi phn i thnh v nht th (*Xem Unitarians) (b) Ngi d gii gio l tam v nht th] 3. Trinitarian: Hi dng Thnh Tam Nht. ~ doctrine Gio l tam v nht th, gio l Cha Ba Ngi. ~ formulas Tn l tam v nht th, tn l Cha Ba Ngi. ~ mysticism Tnh tam thn b lun, thn b hc v Cha Ba Ngi. ~ properties Biu k ca Cha Ba Ngi, c trng ca Thnh Tam, thuc tnh Ba Ngi, c tnh ca Ba Ngi. ~ theology Thn hc tam v nht th, thn hc Cha Ba Ngi. Trinitariansim Tam v nht th lun, gio l Cha Ba Ngi. Trinity Tam v nht th, Cha Ba Ngi, Thin Cha Thnh Tam. trisagion Tam Thnh Ca [(a) Lp li ba ln tn dng Thin Cha, nh trong sch Isaia 6,3. (b) Mt loi ng p hay tn tng ngn m Gio Hi ng phng thng dng]. tritheism Tam Thn lun, Thin Cha tam tnh lun, thuyt tam v d th [(a) John Philoponus th k th 6, cho rng Thin Cha tam v tc l thn tnh ca ba n th. (b) Roscelin (1050?-1125) th k 12 cho rng Thin Cha ba v l ba thc th phn bit, nhng ch nh ch nht thng m h tng lin hp. (c) Anton Gunther (1783-1863) th k th 19 cho rng Thin Cha t ng pht trin qua khng nh, ph nh v tng hp, l ba t trng ha m thnh ba t lp th]. triune 1. Thuc tam v nht th 2. (Triune) Thnh Tam, Cha Ba Ngi. triunity Tam v nht th, Cha Ba Ngi. trust 1. Tn nhim, tin tng 2. y thc, tn thc, y thc bo qun, vt y thc. truth Chn l, chn thc tnh, xc thc, chn tng. absolute logical ~ Chn l tuyt i l lun tnh [ch th, i tng, v hnh ng nhn thc v Thng u nht tr, khng th sai lc, khng th b la di]. logical ~ L lun tnh chn l, chn l lun, nhn thc ca chn l [ch t tng ph hp vi tn hu khi phn on; hay t tng din t ng s thi thc t ca ti hu]. moral ~ Lun l tnh chn l, ngn hnh ca chn l [bao gm thnh thc v trung tn, ch ngn ng va ph hp vi nhn thc ng thi hnh ng cng ph hp vi ngn ng]. ontological ~ Tn hu tnh ca chn l, thc th ca chn l, bn th chn l [ch bn thn s vt, thuc chn thn ca hu th; hay ch s ph hp gia quan nim, nhn thc v vt tn hu v tn hu t thn]. operative ~ Hnh ng tnh ca chn l, hnh trung nhi chn [chn l c xc nh trong v do thc hin. Chn l c dn dn hin hin trong mi hnh ng tm chn l, nh th ch khi t cng ch mi xc quyt c ton th chn l]. ~ of reason Chn l ca l tnh [chn l khng ti t mc khi, nhng c lin quan mt thit vi chn l mc khi. Nh da vo chn l, ngn ng trit hc sn c din t, ban b tn l]. ~ of things Chn l ca s vt [Xem ontological ~). truthfulness Chn l tnh, chn tnh, chn thc, chnh ng, thnh thc. ~ of the Bible Chn l tnh ca Thnh Kinh, Thnh Kinh chn thc tnh n cu ca Thin Cha th chn thc v khng th sai lm c]. Tubingen School Hc phi Tubingen [mt hc thuyt thn hc thnh hnh trong i hc Tubingen c Quc thuc th k 18, 19, c bit ch trng ti vic ph phn Thnh Kinh v lch s]. tutiorism Ch ngha an ton [thi i m con ngi i din vi lun l, o c lun tm kim nhng gii p an ton nht]. twelve anathematisms 12 khon v tuyt thng, 12 iu tuyt pht [th k th 5 Thnh Cyril thuc thnh Alexandria (?-444) cng b 12 khon v pht lc phi Nestorianism]. twice-born 1. Thuc trng sinh, ti sinh, ti nhn cuc sng mi, ci qa t tn 2. Ngi ti sinh, ngi i mi. type 1. D hnh, d biu, tin trng [qua s an bi ca Thin Cha m tr thnh d hnh ca ngi hay vt tng lai, nh A Dong l d hnh ca c Kit, con rn ng c Mi- Sen treo ln l d biu ca thp ga] 2. in hnh, m hnh, biu trng, loi hnh, phong cch, mu mc, kiu mu.
typology 1. D hnh lun, d biu lun, d khi lun, tin thc lun, thuyt d hnh [hc vn nghin cu d hnh m Cu c mc khi lin quan th no ti cng cuc cu ca c Kit] 2. Loi hnh hc. U ubiquity Ph cp tnh, ph ti, hin din mi ni, khng ni khng no c. ~ doctrine Xem Ubiquitarianism Ubiquitarianism Thuyt ph ti, hc thuyt ph cp [hc thuyt do Martin Luther (1483-1546) khi xng, cho rng Mnh Mu c Kit thc s hin din ni bnh ru trong ba tic ly thnh, v c Kit l mt ngi v do hai tnh kt hp, nn nhn tnh Ngi thc s phn hng c tnh Thin Cha l ph ti, l vt qua khng gian v thi gian]. ultimate 1. Ti chung, kt cc, chung cc, cui cng 2. Thuc: cn bn ch yu, ti hu. ~ aim Mc ch cui cng, mc tiu ti hu, cu cnh chung ch. ~ concern Quan tm ti cng , c yu quan hoi, quan tm ti ngn gc [Paul Tillich (1886-1965) mt nh Thn hc Tin Lnh cho rng, nim tin t n l quan tm ti ng Ti-Thng, nn khng c ai l khng tin v cho ti mun i nim tin khng th b hy hoi c]. ~ matters S vt ti cng, s vt ti hu. ~ reality Hin thc cui cng, hin thc chung cc. ultra-hominization Siu nhn ha [qu trnh m con ngi t siu vit chnh mnh]. ultramontanism Ch ngha tn gio ton quyn, tn gio c quyn lun, ch ngha Cc Sn, khuynh hng bo th gio quyn La M qa khch [(a) Gio quyn La M v cc oan bo h quyn mnh m phn i cc gio phn c lp (b) Th k 17, 18, c bit do nhng vng min bc ni (Alpino), xng l lun phn i gio quyn ti cao La M v bnh vc quc gia v quyn li gio phn]. unanimity ng tm hip lc, ton th nht thng, mi ngi u ng , ng . unbaptized K cha chu php ra, ngi cha lnh Thnh Ty, ngi phi Kit hu. unbelief 1. V thn, v tn ngng 2. Tn ngng sai lm [thn hc gia Tin Lnh hin i Karl Barth (1866-1968) gi cc tn gio khc l tn ngng gi hiu]. unbeliever Ngi v thn, phi tn , d gio , ngi v tnh ngng, k khng tin. unbloody sacrifice Hin t khng mu [ch c Kit hin t trong B Tch Thnh Th]. uncertainty Bt xc nh tnh, v thng, dch bin, khng c nh, khng n nh, khng xc thc, khng xc tri, bn tn bn nghi, s vt kh nghi. unchangeable Thuc bt bin, bt dch, khng bin i, khng d ci bin. uncleanness S bt tinh khit, khng thanh khit, khng sch s, khng trinh khit. unconditional V iu kin, v iu hn, tuyt i. unconditioned 1. V iu kin, v c nh, tuyt i 2. Khon v iu kin, iu v c nh 3. (the Unconditioned) ng tuyt i. unconscious V thc, bt cm gic, bt tri bt gic, m man, cha pht gic, cha nhn bit. metaphysial ~ V thc siu hnh [bn cht nguyn y v cn c nguyn s ca mi tn hu l v thc]. unction Vic xc du, l xc du, l xc du phong (chc).
undenominational Bt phn tng phi, khng l thuc vo gio phi no, phi gio phi, khng gio phi. underdevelopment Lc hu, pht trin cha , km m mang. understanding 1. S l gii, lnh ng, lnh hi, l hi, s hiu bit, am hiu 2. S minh t, du tr, tr lc, c thng minh, tr tu 3. Thng minh, mau hiu, dnh ng. common ~ Thng l, l l thng thng, ai cng bit. unfruitfulness Khng kt qa, v li ch, s khng sinh sn, khng thnh cng, tht bi, v ch. ungeneratedness Tnh v sinh, tnh hng hu [(a) Ch Thin Cha Cha v thy v chung (b) Ch Thnh Thn khng phi do s sinh sn m c]. S bt knh Thn, v tn ngng, s bt thnh knh Thn. Uniate Xem di [Tn phc hp gio]. Uniate Churches Gio Hi hip thng [nhng Gio Hi ng Phng ti lin hp vi Thin Cha Gio, phc tng Gio Hong, nhng vn bo tn l nghi cng nh gio lut ring ca mnh]. unicity Duy nht, tnh duy nht, c nht tnh. unification Hp nht, thng nht, n nht ha, kt hp thnh mt, nht tr. unify Hp nht, thng nht, hp thnh nht th, n nht ha, thnh nht tr.
Unigenitus (L.) c Sinh T, Con Mt, Duy Thnh T [ch Cha Gisu Kit]. union 1. Kt hp, lin hp, hp nht, nht tr, on kt ha hp 2. Lin minh, hip hi, ng minh. ~ with God Kt hp vi Thin Cha. unionism Ch ngha lin hp [ch phong tro hay cng tc lin hip gia cc Gio Hi khc nhau]. uniqueness Duy nht tnh, c sc tnh, v song, c nht v nh. Unitarianism Thn th nht v lun, thuyt nht v, thuyt thn nht th [gio thuyt ph nhn tam v nht th (mt Cha Ba Ngi) v tin rng Thin Cha ch c mt v duy nht m thi]. Unitarians [Xem trn] Phi, ngi theo thuyt Thn nht v. unitas ordinis (L.) (unity of order) Trt t thng nht, trt t nht tr. unitive way Hp l, con ng hp nht, Thin nhn hp nht chi o, ng dn ti Thin nhn hp nht [danh t dng trong tu c hc]. unity 1. n nht, c nht, duy nht, tnh n nht 2. Hp nht, thng nht, hp nht tnh, nht tr tnh 3. Kt hp, lin hp, ng cht, ng thc, ng dng. ~ of Christian marriage Duy nht tnh ca hn nhn Kit hu. ~ of mandkind Nht th tnh ca nhn loi, loi ngi hp nht. ~ of operations of God Nht tr tnh trong hnh ng i ngoi ca Thin Cha Ba Ngi. ~ of the church Duy nht tnh ca Gio Hi, hp nht tnh ca Gio Hi, s on kt ca Gio Hi. ~ of practice and theory Tri hnh hp nht, hp nht gia l thuyt v thc hnh, gia hc thuyt v thc tin. ~ of ultimate reality n nht tnh ca cc hu, ca thc th ti chung, tnh cng hu ca thc th cn bn, ca hin thc chung cc.. ~ within diversity Nht tnh trong a nguyn, hp nht trong a dng, thng nht trong a nguyn. universal Thuc ph th, ph bin, ph thng, ph qut, ton nhn loi, ton v tr, vn vt. ~ church Gio Hi hon v, Gio Hi Cng Gio. ~ harmony Th gii i ng. ~ sacrament of salvation B Tch cu th, B Tch ph qut ca n cu ri, nhim tch ca th gii, B Tch cu chuc th gii [ch Gio Hi]. universalia (L.) Khi nim ph bin. Universalism 1. Ph cu lun, ph lun, ch ngha i ng, ch trng th gii i ng 2. (universalism) Ph bin tnh, tnh cch chung. Universalists Phi ph [on th tn gio M vo th k th 18 pht sinh t phong tro c lp; ch trng nghch vi thuyt tin nh ca phi Calvin (xem Calvinists); m tin rng nhn loi s c cu ph bin] universality Ph bin tnh, ton th tnh, ph qut tnh, tnh cht chung, tnh ph thng. universe V tr, cn khn, vn vt, ton th gii, ton nhn loi, thin h, th gian. universism Ch ngha thin o [cc nh t tng Nho hc, Mc hc Trung Quc trc nh Tn (Thy Hong) cho rng trong v tr c mt v Thin Thng, l ngun gc mi sinh mnh ph cho nhn loi s mng sng cho hp l tri, bi con ngi phi tn knh (knh Thin) bt chc (php Thin) v hp tc vi tri (tham Thin)].
unknowable 1. Bt kh tri, khng th bit c, khng th nhn thc c, siu cm tri, thn diu 2. (the Unknowable) ng bt kh tri, ng siu vit. unleavened bread Bnh khng men [bnh min khng c men dng trong Thnh l]. unrighteous Bt chnh, bt ngha, bt cng chnh, bt cng bnh, khng chnh ng, c ti, phi l, tri l, c tnh. unspiratedness Tnh khng b pht sinh [c tnh chung ca Cha Cha v Cha Con]. unus et usicus (L.) (one and unique) Mt v duy nht. Urbild (G.) Nguyn tng, nguyn hnh. Urchristentum (G.) Kit Gio nguyn s, Gio Hi nguyn thy, Gio Hi s khai. Urgeschichte (G.) Nguyn s, s thi thng c. Urgrund (G.) Cn nguyn, nguyn bn, cn ci. Urwort (G.) Ch nguyn thy, danh t c bn, t ng nguyn thy.
utilitarianism Thuyt v li, duy li, ch ngha thc li [(a) Hc thuyt nh ga tr theo hu dng, ng ha hnh vi sinh hu qa c li ch vi hnh vi thin (b) Quan im ly nguyn tc c li phn quyt thnh cng ca mt ngi]. utility Thc dng tnh, hu dng, hu ch, hu hiu, thc li. utopia (L.) 1. L tng quc, th gii mng tng 2. Khng tng, o tng, huyn tng. utopianism 1. Ch ngha l tng ha 2. Li ci cch khng tng utrapuism Ch ngha ng lnh hai hnh, ch trng rc l di hai hnh [phi theo ng Hussites cho rng gio dn cng phi ng rc l di hai hnh thc, Mnh v Mu c Kit nh cc gio s]. V vagantes Ngi du hnh ging o, ngi du thuyt o [ch gio s hay tu s thi trung c v gio phn, v tu vin]. vain Thuc: v dng, v ch, h v, h vong, v hiu, thch h vinh, h danh. valid Hu hiu, chnh xc, chnh ng, tha ng, c cn c thc s, c hiu lc. validity Hu hiu tnh, xc thc tnh, hiu lc tnh, tha ng. value Ga tr, chn ngha, ngha, trng yu tnh. ~ judgment Ga tr phn on. vanity H tnh, h khng, h vong, v ga tr, khng huyn, h o, h vinh, huyn hoc. Vatican I (First Vatican Council) Cng ng Vatican nht [ch i Cng ng m Thin Cha Gio triu tp Vatican nm 1869-70]. Vatican II (Second Vatican Council) Cng ng Vatican nh [ch i Cng m Thin Cha Gio triu tp Vatican nm 1962-1965]. veneration Tn knh, knh l, cung bi, cung knh, knh th, knh trng. ~ of Christ Knh th c Kit. ~ of images Tn knh nh thnh. ~ of martyrs Cung knh cc thnh t o. ~ of Mary Bit tn c M Maria. ~ of relics Trng knh di hi, di vt thnh. ~ of the Sacred Heart Tn th Thnh Tm, knh Thnh Tm. ~ of the angels Tn knh cc Thin Thn. ~ of the Holy Eucharist Tn th Thnh Th, knh l Thnh Th. ~ of the saints Tn knh cc thnh. veracitiy Tnh thnh thc, chn thc, chnh trc, chn chnh, thnh khn, chnh xc, chn l, ngn lun chn xc. verbal theory of creation L thuyt hiu sng to theo mt ch [mt trong l lun gii thch Sng Th K v vic Thin Cha to dng mi vt trong 6 ngy, hon ton theo ngha lch s thc t ghi chp]. verbum (L.) Ngn ng, li ni, ngn t ~ cordis Ngn ng ni tm, ting ni tm hn ~ et sacramentum (L.) (word and sacrament) Ngn ng v B tch ~ fidei (L.) Ting ni c Tin, ngn ng nim tin ~ interius (L.) (inner word) Ngn ng ni ti. ~ mentis (L.) Ting ni t l tnh, Thnh ngn pht sinh t nhn thc ca Cha Cha. ~ vocis Ngn ng ngoi ti, li pht thnh ting. vere seu realiter (L.) (truly, really) Chn thc, chn chnh v thc ti. verification S chng minh, xc thc, xc nh, xc nhn, chng thc. veritas catholica (L.) (catholic truth) Chn l Gio Hi, chn l ph bin [chn l tuy khng do Thin Cha mc khi cch r rt, song l nim tin ph bin trong Gio Hi v c quyn bt ng ca Gio Hi phn nh nh chn l c Maria l M Thin Cha]. veritas vel doctrina divina (L.) Chn l mc khi hay gio l.
verus filius (L.) (true son) Con tht. verus homo et perfectus (L.) Ngi tht v hon ho [ch c Gisu Kit l Con Thin Cha v cng l con ngi ton vn, chn thc]. vestige Du tch, du vt, vt tch, di tch, chng c. ~ of God Du tch ca Thin Cha [ gi th, v xt theo thn th, th con ngi vn t khi nim ni Thin Cha c hnh th ha m ra]. ~ of the Trinity Chng tch ca Thin Cha Ba Ngi. Vg Ch tt ca Vulgate (Thng bn, bn dch Vulgata). via antiqua (L.) (the ancient way) C l, ng c, li xa, cch c [ch Thn hc ca Thnh Thomas (1227-74). Cng nhm chng li ch thuyt ca Occam (xem Occamism), cho rng l tr c th tm c Tn ngng]. via media (L.) ng li trung dung, trung dung chi o. via moderna (L.) (the modern way) Tn l, ng mi [ch Thn hc ca Occam (xem Occamism)]. via paradoxa (L.) (the paradoxical way) ng li nh phi bc m thc; cch thc nh thc m li l phi bc. viaticum (L.) Thnh Th nh ca n ng, nghi thc lm chung [nguyn l ca n i ng; dng ch vic cho k lm chung lnh Thnh Th].
vicar 1. Ngi i din, k c y thc, gim mc ph, cha ph, mc s ph t 2. Gio khu trng, Mc S c trch gio khu, Mc S ch nhim, Mc S truyn o [ Gio Hi Anh Gio dng gi Mc S t gii thng dn lo vic qun l ti sn, thu nhp ca gio khu]. ~ apostolic i din Tng Ta [k do Gio Triu phi lnh chc v coi sc gio khu thuc Tng Ta]. ~ general Thay quyn Gim mc, Gim mc ph t [ Gio s cao cp Gio Hi Cng Gio v Anh Gio c ch nh hip tr qun l gio khu, vi danh xng ph t hnh x quyn qun tr]. ~ of Christ i din di th ca Cha Kit [c ngi dng cch xng h ny ch c Thnh Cha]. vicarate Xem vicariate vicariate Khu Tng Ta [ khu vc c v i din Tng Ta cai qun thay th c Thnh Cha]. Chc quyn i din chn dt, chc quyn Mc S gio khu, khu vc tnh dng. vicarious Thuc: i din, i l, ~ atonement Gi chuc [(a) Vic c cu ri nh c Kit dng ci cht ca mnh thay cho ti nhn. (b) Vic n b thay cho k c ti m chnh h cha lm vic n ti]. ~ baptism Php Ra ti thay th [php ra thay th nhm ban cho k cht khi cha c lnh Php Ra thc, h nhn c n sng Ra ti]. ~ satisfaction n thay, n ti th [xem vicarious atonement]. ~ suffering Kh thay, thay th chu kh. vice S c, iu c, c tnh, iu gian c, s gian t, ti c, v o c, hnh vi bt o c. victim 1. Vt hy sinh [sinh vt dng t thn hay dng trong nghi thc tn gio no ] 2. K hy sinh, k chu kh, k nhn thit thi.
Victorines Hc phi Victor, phi tu theo Victor [l on th thnh chc th k th 12 ti i gio ng Thnh Victor ( Php quc), c nhiu hc gi, thn b gia, thi nhn xut thn t on th ny]. Vienne, Council of Cng ng Vienna [Cng ng hp ti thnh ph Vienne Php vo nm 1311-12] vindication S bin minh, bin gii, bin h, chng minh, bin bch. vinum de vite (L.) (wine made from grapes) Ru nho thun ty t nhin. violation 1. S vi phm, vi phn, bp mo s thc 2. S xm phm 3. S xc phm, mo phm, tit c, cng hip. virgin 1. ng trinh, trinh n, n ng trinh, x n 2. Virgin: N trinh Maria 3. Thuc ng trinh, thun khit. ~ birth ng trinh sinh con, trinh n sinh con, sinh con m cn ng trinh. virginitas (L.) Xem virginity ~ ante partum (L.) ng trinh trc lc lm bn [ngi n trc lc sinh , v sn c nguyn hin thn cho Thin Cha m khng c hnh vi hn nhn]. ~ corporis (L.) (physical virginity) ng trinh ni thn xc [tc trn thn xc khng b tn hi]. ~ in partu (L.) ng trinh khi lm bn [ngi n ang lc sinh con, tm hn vn cn ng trinh v vn trao gi ni nguyn ca Thin Cha]. ~ mentis (L.) (virginity of spirit) ng trinh tm linh [ch c gi ng trinh]. ~ post partum (L.) ng trinh sau khi lm bn [ngi n sau khi sinh con vn tip tc hon ton hin thn v Thin Cha m gi trinh tit]. ~ sensus (L.) (virginity of the senses) ng trinh ng quan, cm quan [tc khng c hnh vi kch ng dc vng tri l l].
virginity ng trinh, trinh khit, thun khit, khit tnh, n ng trinh, trinh n. perpetual ~ Trn i ng trinh, vnh vin khit trinh. ~ of Mary c khit tnh ca N Maria. virgo (L.) Xem virgin. virtualism Thuyt cng dng [Thuyt v php Thnh Th ca J.Calvin (1509-64); ng cho rng Cha Kit chnh l thc th ca l thnh; trong Ngi hin din v lm pht sinh cng dng]. virtualiter (L.) Cch tim ti; theo nguyn nhn xa; pht sinh m cha thnh thc; ng tc c hiu nng v hnh song khng c thnh phn vt cht hu hnh. virtually 1. Trn thc cht, trn thc t; thc ra. 2. Cch tim ti; c th, hu nh. virtue 1. c, c tnh, c hnh,, c nng, nhn c, tp qun tt, s trng, tit tho. 2. (virtues) Thin thn d lc, thin s dng lc, v i nng [v thin s biu hin nng lc, khi Thin Cha v con ngi gp g] 3. Hiu nng, cng hiu, hiu lc. infused ~ Nhn c c vo; c hnh thin ph, c nng [nng lc do Thin Cha ban lm vic no , ch khng phi do tp qun tt ca con ngi rn luyn m ra]. virtus informata (L.) c hnh thiu c i i km. virtus instrumentalis (L.) Nng lc cng c [nng lc pht sinh khng phi t bn thn; m nh tn hu khc nh cng c m thnh. Nh nhn tnh ca Cha Kit bi v l cng c ca Ngi Li nn mi pht sinh ra nng lc]. virtus propria (L.) Nng lc c hu, nng lc vn c. virtus sacramenti (L.) Cng hiu B Tch, hiu lc Thnh L. vis operativa (L.) Nng lc c sc canh tn (Nim Tin). vis receptiva (L.) Nng lc tip nhn (c Tin nn cng chnh). vis sanctificans (L.) Nng lc thnh ha. vis spirativa (L.) Nng lc pht sinh, nng lc sn sinh [nng lc m Ngi Cha v Ngi Con sn sinh ra Ngi Thnh Thn]. visibility Kh kin tnh, c th thy, trng thy c vision 1. D kin, th kin, mng kin, thn kin, s thy thn [d kin m ang lc ng hay lc xut thn thy c nhng d hnh k l, c tnh tin tri, c bit l thy c truyn t mc khi. Trong Kinh Thnh, l mt trong nhng cch m Thin Cha mc khi cho con ngi] 2. Trc quan, hu quan, sc thu trit, tng tng, hoan tng. ~ of God Trc quan ca Thin Cha, s thu trit ca Thin Cha. ~ theory of creation Lun thuyt th kin v sng th [l mt li gii thch sch Sng th chng u; cho rng Kinh Thnh chp li vic to dng v tr trong su ngy thc ra khng phi nhm din t s thc lch s; m ch l mt th kin ca tc gi]. visionary 1. K th kin, k hoan tng, k theo ch ngha l tng. 2. Thuc: hoan tng, huyn hoc, l tng, mng tng, khng thit thc, khng th thc hin c. vita rationalis (L.) (rational life) i sng l tnh, i sng theo l tnh.
vita sensitiva (L.) (sensitive life) i sng cm quan, i sng theo cm gic. vita vegetiva (L.) (vegetative life) i sng thc vt [trng phi Thomas khi bn v con ngi phn ra ba cp sng nh trn: l tnh, cm quan, thc vt]. vitalism 1. Thuyt sinh lc, sinh kh, hot lc [hc thuyt ch trng c nng ca sinh vt pht sinh t sc lc s sng; hon ton khc so vi sc lc vt cht]. vitality 1. Hot lc, sinh lc, nguyn kh, sinh kh, sc sng 2. Sc lc do dai, tnh lu bn. vitalize Ph ban sc sng, lm c sinh kh, sinh lc ha. vocation 1. n Thin triu, n Thnh triu, n ku gi [v xc tn c Thin Cha chn gi sng mt a v (ng bc) hay li sng tn gio c bit]. 2. Chc nghip, Thin chc, s mnh, cng tc. 3. Ti nng, kh cht, tnh cch thch hp (vi chc nghip c nh no ). ~ to the priesthood n Thin triu Linh Mc. ~ to the religious life n gi tu dng. volition Sc lc quyt on, ch, quyt , quyt tm. voluntarism ch lun, thuyt ch , ch ngha ch [t tng hay thi trit hc d bng bt c cch thc no t ch bn trn l tr]. vow 1. Li khn, khn ha, th ha, th, ha. 2. Nguyn, kt c, chnh thc tuyn ngn. final ~ Khn trn, khn trn i, vnh nguyn. first ~ S khn, khn u, khn tm. perpetual ~ Khn trn, khn trn i, khn vnh vin. private ~ Khn ring, khn t, khn thm kn. public ~ Khn cng khai, li khn trc cng chng simple ~ Khn n, khn cch n s [bao gm mi li khn ha, th nguyn tn gio; tr li khn trng ra]. solemn ~ 1. Khn trng, khn trng th [l li khn trong nhng dng tu c truyn, c sp t vo sau giai on khn tm, hay khn n] 2. Khn long trng, khn ln, i khn [trong Dng Tn (Dng Cha Gisu), dnh cho cc hi s, tu s khn theo iu l cch thc c bit]. temporary ~ Khn tm, khn tng giai on. ~ of chastity Khn khit tnh, li khn ng trinh, khn t khc i sng hn nhn. ~ of obedience Khn phc tng, li khn vng li. ~ of poverty Khn kh ngho, khn thanh bn ~ of stability Khn lu di, khn lu tr c nh [l li khn th nht theo lut Dng Thnh Bndit (Bin c); lu sng a s s ti ca n tu vin no thuc Dng, v cng cng on s ti chung sng ti cht]. vulgata (L.) Xem vulgate. vulgate Bn dch La Tinh ca Thnh Kinh, La Tinh thng tc bn, bn Thnh Kinh c dch ra vn t La Tinh. [bn dch thc hin th k th 4 do Thnh Jerome (Girnim: 342?- 420). n nm 1546, c Cng ng Trent (Tridentino) coi l bn dch tiu chun ca Thnh Kinh dng trong Gio Hi Cng Gio Roma]. vulnus ignorantiae (L.) Thng tch m mui, tn hi v tri [s hy hoi v nng lc nhn thc t nhin m nguyn ti (ti t tng) a n]. W Wafer Bnh min [bt min lm bnh khng men, mng, dng trong thnh l] wages of sin Bo ng ca ti, nghip bo ca ti li, ti khin Waldenses Gio phi Waldes [th k 12 Peter Waltes thuc tnh Lyon thnh lp gio phi ny; v cng kch gio hi tc ha nn h ly khai. Ti th k 16, h gia nhp phi Ci Cch.] Xem Reformers way 1. ng, o, l, kinh l 2. Phng php, phng thc, thc on, cch th 3. (the Way) o [phng thc m c Kit mc khi nhn bit v hng v vi Thin Cha hay tr thnh thnh thin, ton c.] W.C.C Ch vit tt ca World Council of Churches i ng Th Gii ca cc Gio Hi. Weltanschauung (G.) Th gii quan, v tr quan, nhn sinh quan Western Church Gio Hi Ty Phng [cng gi l Gio Hi Latin (Xem Latin Church). Nhiu khi ngy nay cng bao gm Anh Gio. Ngha rng nht ch chung mi gio hi Kit gio Ty phng]. Westminster Confession Tn iu Westminter [nm 1643-47 hi ngh Westminter son tho nim tin cn bn v c Gio Hi Trng Lo th gii cng nhn].
Whitsunday L Cha Thnh Thn hin xung, l Thnh Linh ging lm, l Ng Tun [ngha en l ch nht mu trng. Thng gi l Thnh Linh nh th, v ngy ngi chu php ra ti thng mc o trng]. Whitsuntide Tun l Cha Thnh Thn hin xung [ch mt tun hay ba ngy sau l Thnh Linh ging lm]. wholeness Ton th, hon ton, mn ton, tt c, c thy wicked c c, h n, c nhn c c, v o c, khng hp l, khng chnh ng, dng tm bt lng. will ch, nguyn, mun, ch, , hng, nguyn vng, nguyn c, quyt tm, quyt ch, ch kh, tm . antecedent ~ mun tin khi [ch chung ca Thin Cha mun cu ri loi ngi, bt k tm tn ca con ngi nh th no]. bound ~ ch b n l, hng b l thuc, tm b rng buc [ ch con ngi mt t do quyt nh]. consequent ~ Thun hp ch, lm theo Thnh [ ch lm theo hng Cha dn dt tt s a ti qa phc]. ~ power ch lc, sc mnh ch Wirkungsgeschichte (G.) Thc hiu lch s, hiu qa lch s [bt c hin tng lch s no cng din tin hiu qa trong lch s, v ngay chnh hin tng lch s cng pht sinh trong mch sng lch s ri]. wisdom 1. S khn ngoan, thng tr, tri hi, minh tri, tr thc, hc thc 2. (co.) Tri ga, hin nhn witchcraft 1. U thut, ma thut 2. Ma lc, sc quyn r, sc m hoc witness 1. Chng t, chng c, chng kin, chng minh, chng thc 2. Chng nhn, mc kch nhn, ngi lm chng 3. Thn kin, mc kch, tc chng, chng thc, chng t commom ~ Cng ng chng t, chng kin chung false ~ Vong chng, chng c gi, chng sai Wittenberg Concord Ngh c Wittenberg [hip c nm 1536 Wittenberg m cc thn hc phi Luther v Zwingli tha thun v tn l Thnh Th] Xem Lutherans; Zwinglians wonder 1. Kinh d, kinh ngc, kinh k, kinh phc, kinh khip, kinh s 2. D nng, k quan, k s, k d word 1. Ngn ng, ngn t, ch, ting 2. (the Word) Thnh Ngn, o Ngn, o audible ~ Ngn ng c th nghe thy c, kh thnh chi o [ch o l c tuyn ging]. incarnate ~ Thnh Ngn ging phm, Con Thin Cha lm Ngi, o thnh Nhc Thn [ch Thnh T Gisu Kit]. visible ~ Thnh Ngn c th chim ngng c, kh kin chi o [a. Ch Thnh T Gisu Kit; b. Thnh Augustine (354-430) dng ch B Tch]. ~ of God Thnh Ngn Thin Cha, Ngi Li Thng work Cng vic, vic lm, cng tc, tc vi, tc dng, lao ng, lao tc, s v, s nghip, nghip v ~ of grace n sng thin cng, tc dng ca n thnh [mi mt vic thin ni ln n sng ca Thin Cha]. world Th gii, v tr, thin h, vn vt, th gian, trn th, hin th, th tc. archetypal ~ Th gii in hnh, th gii nguyn hnh World Council of Churches Hip Hi Ph Th Kit Gio, i ng Th Gii ca cc Gio Hi Tin Lnh, i Hi Th Gii Tin Lnh [trong hng vn ng th gii hp nht, nm 1948 thnh lp t chc lin hp cc gio phi Tin Lnh]. world government Chnh ph th gii [th k 20, th gii bin ha nhanh v truyn tin cp tc, hnh thnh cng ng nht th. mu cu ha bnh v cng tin bc, nn cn mt lc lng chnh tr siu quc gia: t chc Lin Hip Quc]. world soul Linh hn th gii [mt loi th gii l tnh hot ng trong s vt, cu thnh mt c th v i, pht huy sinh mnh v y th gii hng v mc ch]. worldiness Th tc ha, tc th tnh, phm tm, th dc, tc tm worldy Thuc v th tc, hin th, th gian, trn th, phm tc, ph dung. world-view Th gii quan, v tr quan [Xem Weltanschauung]. worship 1. Sng bi, knh bi, l bi, triu bi, cung bi, cung knh, tn knh, knh m 2. Nghi thc sng bi ancestor ~ Knh bi t tin, tn knh tin nhn wrath of God S phn n ca Thng , Thn n, Thin ni li nh, Thin tr a o Wycliffianism Ch ngha Wychiffe, thuyt Wycliffe [l thuyt ca ngi Anh ci cch tn l John Wycliffe (?-1384) phn i thn quyn thng tr, ch trng ch c Thnh Kinh mi l quyn uy ca tn gio. Ngoi ra, tn hu trng thnh c quyn bnh ng trong b tch]. Wycliffites [Xem trn] Nhn s phi Cliffites, ngi theo ch thuyt Cliffites. Y & Z Yahweh Gia V [tn danh m ngi Do Thi thi c xa tuyn xng Thin Cha, c ngha l "Ngi Ti y", "Ngi Sinh ng"]. Yahw(eh)ism Ch ngha Gia V [nghi thc m ngi Do Thi th phng v sng b Gia V trong thi Cu c]. Yehowah Gi-H-Va [cng l Gia V. Ngi Do Thi v tn knh Thin Cha, s ngi ngoi bang phm thnh, nn c tri ra nh th. Vit tn Yahweh, ch vit bn ch YHWH, nhng li c l Adonai. Adonai mu m dng thay Yahweh mu m v c sai tri ra l Yehowah]. Y.M.C.A Ch tt ca Young Men's Christ Association Young Men's Christian Association Kit Gio Thanh Nin Hi [do ngi Anh tn l Gorge Willians (1821-1905) thnh lp nm 1884, mc ch on kt thanh nin gip h tin ti Thn Quc ca c Kit]. Young Women's Christian Association Kit Gio Thanh N Hi [do c E. Robarts thnh lp sau Y.M.C.A mi mt nm vi mc ch tng t]. younger churches Gio Hi Tn Sinh, Gio Hi Hu Lp [ch nhng Gio Hi thnh lp th k th 3]. Y.W.C.A. Ch tt ca Young Women's Christian Association
Z Zeal Nhit tm, nhit thnh, nhit tnh apostolic ~ Nhit thnh truyn gio, thnh tm truyn o Zealos Phi Nhit Thnh, i Quc on, phi i Quc Cc oan [mt gio phi Do Thi nh th k th I, t tp nhng ngi i quc cc oan. H coi trng vic th thng Gia V, v coi vic ngi ngoi quc thng tr l xc phm ti Gia V, nn h cc lc phn dn La M thng tr]. Zwinglians Gio Phi Tin Lnh Zwingli [th k 16, Ulrich Zwingli, t xng l Huldrych (1484- 1531), ch trng php Thnh Th ch l tng trng ca c Kit, ch khng phi l chnh Ngi. ng cng M. Luther (1483-1546) thnh lp gio phi Tin Lnh].