Lê Hoàng Trọng Phú (Tổng chủ biên)

1
 LỜI NGỎ
-----*****---*****-----
Có mấy ai yêu thích thơ văn mà chưa từng được nghe đôi
dòng thơ tha thiết :

“Ta đã đi qua những năm tháng không ngờ

Vô tư quá để bây giờ xao xuyến ……”

Hay những thức tỉnh của tuổi trẻ khi thực dân Pháp bắt
đầu xâm lược :

“Khi lịch sử trao ta quyền lên tiếng nói

Thì lịch sử cũng không quên soi tỏ mỗi con người…”

Và tác giả của những vần thơ làm ngây ngất lòng người đó
không ai khác chính là Nguyễn Khoa Điềm – một trong những
nhà thơ thuộc thế hệ chống Mĩ cứu nước. Thơ ông có sự kết hợp
giữa cảm xúc nồng nàn và suy tư sâu lắng của người trí thức về
đất nước, con người Việt Nam. Chính vì vậy mà những sáng tác
của ông tạo được sự hấp dẫn lâu dài trong lòng người đọc, nhất
là với thanh niên Việt Nam- những người có trách nhiệm quan
trọng nhất đối với đất nước.
Chúng ta may mắn vì được biết đến tác giả Nguyễn
Khoa Điềm trong chương trình Ngữ Văn lớp 12 cơ bản và nâng
cao. Nhưng trong khuôn khổ hạn hẹp vì thời gian giảng dạy và
học tập trên lớp mà sách giáo khoa lớp 12 chỉ nêu một vài nét
chính về cuộc đời và sự nghiệp của ông , tác phẩm trường ca
Mặt đường khát vọng cũng vì thế mà chỉ được biết đến thông
qua đoạn trích Đất nước ngắn ngủi, tuy vậy nó đã để lại trong
người đọc những cảm nhận mới mẻ và sâu sắc về hai tiếng gọi
trìu mến , thân thương là :Đất Nước .

2
 Chính vì muốn các bạn biết rõ hơn về tác giả Nguyễn
Khoa Điềm-cuộc đời, sự nghiệp và thơ văn- chúng tôi đã tìm
kiếm, biên soạn và cho in thành đề tài “Nguyễn Khoa Điềm-
tiếng lòng của những con người yêu Đất Nước”.
Trong quá trình sưu tầm và kiểm tra vẫn có thể còn một
vài thiếu sót . Vì thế rất mong nhận được sự phản hồi tích cực và
đóng góp ý kiến của thầy, cô và các bạn.
Chúc các bạn có thêm thật nhiều kiến thức, hứng thú và
say mê không riêng gì thơ văn Nguyễn Khoa Điềm mà còn với
văn chương của đất nước , của Thế giớí- “những dòng sông
trong vắt làm dịu mát hồn ta” ………

LÊ KIM ANH 12A2

3
 MỤC LỤC TRANG
TIỂU SỬ VÀ SỰ NGHIỆP 6
CÁC TÁC PHẨM CHÍNH
Thơ
I/ Các tác phẩm sáng tác từ 1969-1978
1. Bếp lửa rừng 13
2. Bước chân - Ngọn đèn 15
3. Cái nền căm hờn 17
4. Cát trắng Phú Vang 18
5. Chiều Hương Giang 20
6. Con chim thời gian 21
7. Con gà đất, cây kèn và khẩu súng 25
8. Đất ngoại ô 28
9. Gửi anh Tường 32
10. Hình dung về Chê Ghêvara 37
11. Hồi kết cuộc 38
12. Khoảng trời yêu dấu 39
13. Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ 40
14. Lau 42
15. Màu xanh lên đường 43
16. Mùa Xuân ở A Đời 45
17. Ngày vui 47
18. Nghĩ về một nhãn hiệu 49
19. Người con gái chằm nón bài thơ 52
20. Nơi Bác từng qua 54
21. Nỗi nhớ 56
22. Tháng chạp ở Hồng Trường 58
23. Thưa mẹ con đi 59
24. Tiễn bạn cuối mùa đông 63
25. Tình Ca 65
26. Tôi lại đi đường này 67
27. Trên núi sông 71
28. Từ những gì các anh trao? 72

4
29. Vỗ Hờn 73
30. Xanh xanh bóng núi 74

II/ Các tác phẩm sáng tác từ 1994-2007

1. Ánh sáng 76
2. Bây giờ là lúc 76
3. Cáp quang 77
4. Có một ngày 77
5. Đọc thơ tứ tuyệt của Đỗ Mục 78
6. Đồng giao mùa xuân 79
7. Lên núi thăm chùa 80
8. Mẹ và quả 80
9. Mưa thu 81
10. Sông Hương 82
11. Tắm bến Hà Khê 83
12. Trở lại A Lưới 83
13. Trên đường 84

Trường ca
MẶT ĐƯỜNG KHÁT VỌNG 86

Chương I:Lời chào 86

Chương II:Báo động 87
Chương III:Giặc Mĩ 89
Chương IV:Tuổi trẻ không yên 94
Chương V:Đất Nước 100
Chương VI:Áo trắng và mặt đường 113
Chương VII:Xuống đường 117
Chương VIII:Khoảng lớn âm vang 121
Chương IX:Báo bão 126

5
6
 ĐÔI NÉT VỀ NGUYỄN KHOA ĐIỀM

Trong nghiệp làm thơ, có người viết mãi mà vẫn không có

phong cách, có người mò mẫm mãi mới tìm được phong cách,
nhưng cũng có người vừa mới cầm bút đã phần nào thể hiện
phong cách của mình. Nguyễn Khoa Điềm đến với thơ hơi muộn
nhưng đã sớm định hình một giọng điệu riêng.

Qua các tập thơ Đất ngoại ô (1972), Mặt đường khát vọng (Trường
ca, 1974), Ngôi nhà có ngọn lửa ấm (1986), Thơ Nguyễn Khoa
Điềm (1990), Cõi lặng (2007), ta bắt gặp những suy tư của anh đối
với nhân dân, đất nước; những chiêm nghiệm của anh về đời sống
xã hội, nhân tình thế thái... Những chiêm nghiệm và suy tư đó được
thể hiện bằng một giọng thơ trầm tĩnh, bình dị, sâu lắng và khá hiện
đại.

7
 Tiểu sử và sự nghiệp:
Nguyễn Khoa Điềm xuất thân trong một gia đình trí thức cách
mạng. Anh là cháu nữ sĩ Đạm Phương, con trai nhà văn Hải Triều
(Nguyễn Khoa Văn). Nguyễn Khoa Điềm cất tiếng khóc chào đời ở
thôn Ưu Điềm (Phong Hòa, Phong Điền, Thừa Thiên – Huế) vào
ngày 15 tháng 4 năm 1943. Cái tên Ưu Điềm không ngờ lại ứng với
bản tính của anh: Anh là một người hay ưu tư, suy nghĩ, điềm đạm
và trầm lặng. Lên mười một tuổi, anh đã mồ côi bố. Thời thơ ấu anh
lại sống trong ''khu phố buồn đau''. Hàng ngày chứng kiến cái cảnh:
Những người dân nghèo ''như vỏ hến chiều chiều tấp lên các bến...'',
với những đôi chân đất đội áo nối vai / le te chợ Hôm, chợ Mai /
đầu tắt mặt tối. Hình ảnh người mẹ ngồi bán hàng ''nước mắt
thương chống lạnh như hạt mưa đọng qua cửa thùng gương” cứ ám
ảnh anh. Năm mười hai tuổi, anh lại phải sống xa mẹ (khi anh được
một người bà con đưa ra miền Bắc). Có phải vì thế mà anh hay suy
tư về cuộc sống của những người dân lao động nghèo khổ? Tốt
nghiệp Đại học Sư phạm Hà Nội năm 1964, cùng một lứa với Phạm
Tiến Duật, Lê Anh Xuân (Ca Lê Hiến), Nguyễn Khoa Điềm được
trở về quê hương, hoạt động ở chiến trường Thừa Thiên - Huế.
Trong một trận càn, anh bị địch bắt giam tại nhà lao Thừa Phủ suốt
mấy tháng trời. Mãi đến chiến dịch Mậu Thân (1968), anh mới được
giải thoát, tiếp tục trở lại hoạt động. Chính thời điểm này, Nguyễn
Khoa Điềm bắt đầu làm thơ. Trong buổi giao lưu với công chúng
yêu thơ ở Huế, anh nói một cách thành thật là anh hoàn toàn không
có năng khiếu về thơ. Anh làm được thơ là nhờ học hỏi, tìm tòi khổ
luyện. Đặc biệt là được sống trong không khí cách mạng sôi sục của
đồng bào miền Nam và tinh thần chiến đấu chống Mỹ của nhân dân
cả nước. Đào tạo ở miền Bắc, lại sớm tiếp xúc một cách có chọn lọc
văn học đô thị miền Nam, thông qua các bạn văn: Hoàng Phủ Ngọc
Tường, Nguyễn Đắc Xuân, Trần Vàng Sao... điều đó góp phần hình
thành phong cách của anh ngay trong những sáng tác đầu tay. Anh
đánh vật với bài thơ Đất ngoại ô suốt một năm trời (từ tháng 4-1968
đến tháng 4-1969). Giọng thơ của Nguyễn Khoa Điềm ở Đất ngoại
ô khá mới mẻ. Các câu thơ được kéo dài một cách tự do phóng

8
khoáng, không quá câu nệ vào vần điệu. Lời thơ tự nhiên, gần với
lời ăn tiếng nói hàng ngày. Những câu thơ, những đoạn thơ trong
Đất ngoại ô chứa đầy suy tư. Từ quá khứ, anh đối chiếu với hiện tại:
Vườn thơ xưa không có gã áo trắng đi về / Ngơ ngẩn đọc thơ buồn
trong tiếng guốc cạo râu / Chỉ còn người phu xe cũ / Nghiêng cốc
rượu chiều nhòe những mái tôn... Nhà thơ nhìn thấy trong cái nắng
tháng năm "run rẩy những oan hồn". Và tự hỏi: "Ôi mùa phượng
hay lòng tôi cháy đỏ?". Ngọn lửa căm thù của đồng bào miền Nam
đã biến thành giông bão: Sức trăm năm rung chuyển xuống lòng
đường / Cả ngoại ô làm chiến lũy sông Hương... Trước đây, anh
từng lấy bút danh Mặc Hữu, Hướng Dương ký dưới những bài báo,
nhưng lần này anh dùng tên thật của mình khi quyết định gửi Đất
ngoại ô ra Hà Nội. Bài thơ được đăng trang trọng trên báo Văn
nghệ. Bạn đọc yêu thơ bắt đầu biết đến cái tên Nguyễn Khoa Điềm
từ đó. Đất ngoại ô chiếm một vị trí đặc biệt trong sự nghiệp thi ca
của anh. Nó mở cho anh một hướng đi riêng, một cách nói năng,
một giọng điệu riêng trong dòng thơ chống Mỹ. Bây giờ đọc lại tập
thơ Đất ngoại ô của anh (do NXB Giải phóng ấn hành 1972), ta gặp
không ít những câu thơ, những đoạn thơ hay. Chẳng hạn như ba
đoạn thơ sau đây: Những đồng tiền ngoại ô / đốm mồ hôi, dầu mỡ /
mùi nước mắm, cá khô / Cái nhàu trong tay em nhỏ / Cái tròn vo
trong cạp quần cụ già / Những đồng tiền trở trăn trăm kiểu /
Ngượng ngùng mới đến được đây / Những đồng tiền ngoại ô / Rít
chằng khó đếm... (Những đồng tiền ngoại ô); Lớp học nào Người đã
đến ngồi đây / Những mùa thu âm thầm lá đổ / như vùi sâu cả bầu
trời xứ sở / Xuống lòng sông nức nở khúc Nam ai (Nơi Bác từng
qua); Đất nước. Tình yêu. Mơ ước. Mai sau / Tên mấy đứa đêm nay
không sưởi lửa / Tên dãy phố ta mơ về gõ cửa / Sâu chập chùng
giữa than củi lung linh... (Bếp lửa rừng). Cái hay ở những câu thơ,
đoạn thơ trên chính là những suy tư của tác giả về cuộc sống lam lũ
của người dân lao động (Những đồng tiền ngoại ô); về tình cảnh đau
thương của đất nước (Nơi Bác từng qua); về tình bạn bè, đồng đội
(Bếp lửa rừng). Bài Con gà đất, cây kèn và khẩu súng là một bài thơ
có sự liên tưởng hết sức độc đáo. Người lính Giải phóng quân đã đi
từ: Con gà đất / Cây kèn / Và Khẩu súng / Để nhận lấy tình yêu của
thuở ban đầu. Nhưng thành công nhất trong Đất ngoại ô chính là bài

9
Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ. Hình ảnh "Lưng núi thì
to mà lưng mẹ thì nhỏ" và ''Mặt trời của bắp thì nằm trên đồi / Mặt
trời của mẹ, em nằm trên lưng" là những hình ảnh hết sức bình dị
mà vô cùng sâu sắc. Nhà thơ chia sẻ với nỗi vất vả của những người
mẹ miền núi A Lưới và tình thương, ước mơ của mẹ dành cho Cu
Tai. Cả bài thơ toát lên tinh thần yêu nước của những người dân lao
động trong cuộc kháng chiến chống Mỹ. Báo Văn nghệ giới thiệu
bài thơ này ở ngay trang nhất - một trường hợp hy hữu đối với
những cây bút trẻ từ trước đến nay. Khúc hát ru đã được Trần Hoàn
phổ nhạc, trở thành bài hát nổi tiếng một thời. Tất nhiên, không phải
bài thơ nào của anh viết trong giai đoạn dầu sôi lửa bỏng này cũng
thành công. Một số bài thơ trong Đất ngoại ô, theo tôi là còn quá
dàn trải, thiếu sự cô đọng cần thiết. Bước sang trường ca Mặt đường
khát vọng, Nguyễn Khoa Điềm vẫn tiếp tục mạch suy tư về nhân
dân, đất nước bằng lối thể hiện tự nhiên, bình dị, phóng khoáng,
hiện đại vốn có của mình. Không ai nói về đất nước dễ hiểu như
anh: Đất là nơi anh đến trường / Nước là nơi em tắm. Anh giải thích
đất nước đến tận cội nguồn: Đất là nơi chim về / Nước là nơi Rồng
ở. Sự hình thành Đất Nước cũng được anh trình bày bằng những sự
vật, hiện tượng hết sức gần gũi, thân thiết: Đất Nước bắt đầu với
miếng trầu bây giờ bà ăn / Đất Nước lớn lên khi dân mình biết
trồng tre mà đánh giặc / Tóc mẹ thì bới sau đầu / Cha mẹ thương
nhau bằng gừng cay, muối mặn / Cái kèo, cái cột thành tên / Hạt
gạo phải một nắng hay sương xay, giã, giần, sàng / Đất Nước có từ
ngày đó... Chính nhân dân: sống và chiến đấu / Giản dị và bình tâm
/ Không ai nhớ mặt, đặt tên / Nhưng họ đã làm ra Đất Nước... Bản
trường ca này anh viết trong những tháng ngày địch bắn phá vùng
chiến khu Trị Thiên vô cùng ác liệt. Nhà văn Nguyễn Đắc Xuân kể
rằng bản thảo đầu tiên của trường ca này bị bom thả bay tung hết.
Nguyễn Khoa Điềm tiếc đứt ruột. Anh phải ngồi viết lại từng
chương một, hoàn thành vào năm 1971 và mãi đến 1974 mới ra mắt
bạn đọc. Thanh niên trí thức yêu nước ở các đô thị miền Nam lúc
bấy giờ rất tâm đắc với bản trường ca này vì họ tìm được ở đó
những tâm tư sâu kín của mình.
Sau ngày nước nhà thống nhất, nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm lần lượt
được giao nhiều trọng trách: Thứ trưởng rồi Bộ trưởng Bộ Văn hóa -

10
Thông tin; Tổng Thư ký BCH Hội Nhà văn khóa V; Ủy viên Bộ
Chính trị, Bí thư Trung ương Đảng, Trưởng ban Tư tưởng - Văn hóa
Trung ương... nên ít có thời gian làm thơ. Tuy vậy, vào năm 1986,
anh vẫn cho ra đời tập Ngôi nhà có ngọn lửa ấm. Chỉ một thời gian
ngắn sau khi nghỉ hưu, anh đã hoàn thành tập thơ Cõi lặng (NXB
Văn học - 2007) gây xôn xao dư luận. Trong Ngôi nhà có ngọn lửa
ấm và Cõi lặng, Nguyễn Khoa Điềm nghiêng về chiêm nghiệm đời
sống xã hội, nhân tình thế thái. Bên cạnh những cái hay, cái đẹp anh
còn nhận thấy những cái chưa hay, chưa đẹp trong cuộc sống hiện
tại. Anh nói với đứa con trai - khi cháu mới cất tiếng khóc chào đời:
Cái thế kỷ của cha còn lắm điều xấu hổ (Ngôi nhà có ngọn lửa ấm -
1984). Đi trên cánh đồng buổi chiều thấy sự vất vả của người nông
dân, anh nghiệm ra rằng: Khi mồ côi trở nên quá rẻ / Kẻ ranh ma
trở nên quá giàu (Cánh đồng buổi chiều). Nghe tin hai nhà khoa học
bị tai nạn xe máy, anh đề cập đến sự hung bạo: Hung bạo trên
mạng, trên sàn diễn, trong lớp học / Hung bạo giữ bàn nhậu, cửa
sau công sở, hung bạo đường phố / Hung bạo văn chương, tố giác
nặc danh / Lạng lách thời thượng và sành điệu. Đến tuổi 63, anh thú
nhận: Bánh xe đạp không tròn nữa / Chỉ một hòn đá vô tình cũng đủ
ngã lăn chiêng và Các cô gái đều lẫn vào mây trắng / Như là thần
tiên, như cánh diều vàng… Ngắm những quả bầu, quả bí anh liên
tưởng đến giọt mồ hôi của mẹ và hoảng sợ ngày bàn tay mẹ mỏi /
Mình vẫn còn một thứ quả non xanh? (Mẹ và quả)... Để có được
những giây phút bình thản, thoải mái, thanh tịnh, nhà thơ tìm cách
hòa mình và thiên nhiên: Nhưng chiều nay có còn bò gặm cỏ / Bên
dòng sông như chưa biết chiều tan / Tôi với nó lặng tim bè bạn /
Mắt nó nhìn dìu dịu nước Hương Giang (Chiều Hương Giang). Anh
thèm cái ung dung của nó: chậm rãi / không nghe tiếng người, tiếng
xe cộ lại qua / Bụi bặm một ngày kiếm sống / Nó nghe vị ngọt của
từng cọng cỏ (Cỏ ngọt). Anh ngạc nhiên trước sức chịu đựng và sự
lạc quan của Cây vú sữa trước sân nhà: Đêm qua mưa bão đen
vườn cũ / Sáng dậy trên cao lá nói cười. Anh khâm phục dòng sông
Hương “Không có nỗi đau đớn nào sông không rửa sạch...”. Anh
phát hiện đức tính thầm lặng của một loại hoa nở giữa đêm / Một
đời mơ mộng chẳng nguôi quên / Những khi ta ngủ thì hoa thức /
Hoa nhắn giùm ta bí ẩn em (Trong đêm). Làm bạn và học hỏi thiên

11
nhiên, anh đúc rút thành những châm ngôn: Đôi khi đá dạy ta mềm
mỏng / Sự tàn nhẫn nhắc ta điều lành / Nỗi buồn đánh thức hi
vọng / Và: Giữa thế giới không nhiều may mắn / Ta học cách vừa
lòng với mình / Chia sẻ sự bình tâm của cỏ (Hy vọng): Đặc biệt là cỏ
- cỏ đã tiếp cho anh sức sống và niềm tin: Cỏ yên tĩnh, cỏ xanh đến
cuối đời / Trước và sau ngày làm việc / Cỏ làm lời nhắc nhở / Xanh
(Cỏ trước Ba Đình)... Những chiêm nghiệm này không chỉ cần thiết
cho bản thân tác giả mà còn là những bài học hết sức quý giá cho tất
cả mọi người.
Hình thành được một phong cách thơ riêng và được mọi người thừa
nhận không phải là chuyện dễ dàng. Người làm thơ thì nhiều nhưng
chỉ một ít trong số họ trở thành tác giả, có chỗ đứng vững vàng trên
văn đàn. Ngoài tài năng, người cầm bút còn phải có tấm lòng. Nói
như Nguyễn Du ''Chữ tâm kia mới bằng ba chữ tài”! Nhà thơ
Nguyễn Khoa Điềm cho rằng nếu thiếu đi tấm lòng nhân hậu, cao
thượng thì không thể có thơ hay được. Sự sống chín đầy trong tâm
hồn người làm thơ là cơ sở của sự thăng hoa, sáng tạo. Thơ phải
góp phần làm đẹp tâm hồn. Sau hơn bốn mươi năm vừa đảm nhiệm
những chức vụ quan trọng vừa cầm bút, anh đã đóng góp cho nền
thơ ca nước nhà một số thành tựu đáng kể. Những tác phẩm: Đất
ngoại ô, Mặt đường khát vọng và Ngôi thà có ngọn lửa ấm của anh
đã nhận được Giải thưởng Nhà nước về Văn học - Nghệ thuật. Bài
thơ Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ và chương Đất Nước
trong trường ca Mặt đường khát vọng của anh đã được tuyển chọn
vào sách giáo khoa Ngữ văn giảng dạy trong nhà trường. Nguyễn
Khoa Điềm là một trong những gương mặt thơ tiêu biểu của thế hệ
thơ trẻ xuất hiện trong những năm chiến tranh chống Mỹ

12
 CÁC TÁC PHẨM CHÍNH

Thơ

I/ Các tác phẩm sáng tác từ 1969-1978

Bếp lửa rừng

Bếp lửa quây quần suốt mấy anh em

Không ai nhìn ai, chúng tôi nhìn lửa
ở đó cháy cùng ý nghĩ
Và tỏa hồng trên mỗi trán say mê.
Đêm Trường Sơn. Lá với nước rầm rì
Hơi đá lạnh nép mái nhà nghe ngóng
Chúng tôi ngồi xòe tay trên lửa nóng
Máu bàn tay mang hơi lửa vào tim
Bếp đầu hôm tỏa sáng hồn nhiên
Như trẻ nhỏ - lửa reo cười nhảy múa
Nổ lách tách. Bọt sôi trong lõi nhựa
Chuyện đầu tiên vẫn chuyện một ngày
Bếp vào đêm còn lại dăm cây
Thân lớn nhất chụm đầu im lặng
Lửa không ngọn mà màu hồng rất đọng
Chuyện bây giờ mở suốt đời nhau

13
Đất nước. Tình yêu. Mơ ước mai sau
Tên mấy đưa đêm này không sưởi lửa
Tên dãy phố ta mơ về gõ cửa
Sâu chập chùng giữa than củi lung linh
Bỗng thấy thương nhau hơn khi vai bạn sát vai mình
Bẻ củ sắn, chia đôi điều giản dị
Bếp lửa soi một dư vang bền bỉ
Ơi Trường Sơn đốt lửa mấy năm trời...
Ta vẫn nghe tim bạn đập bồi hồi
Trong ánh cuối một ngày kháng chiến
Ơi ta yêu phút này đây: khói, cây, những tiếng
Cùng bạn mình, như ánh lửa, kề bên
Vẫn như xưa mà như buổi đầu tiên
Ta thấy bạn và mình đều có lớn
Bạn đã đến những ngày ta sẽ sống
Ta cùng về thăm bạn nẻo ưu tư
Và chúng ta với sức trẻ tràn bờ
Chân bay tới những nẻo đường có giặc
Chia điếu thuốc ngắm chấm lòe quen thuộc
Lòng bập bùng những bếp lửa xa xôi
Mai ta đi. Súng vác, đạn gùi
Ta về giáp ranh, ta tràn xuống biển
Trăm bếp lửa, rải đường, ra trận tuyến
Có bếp nào không bóng bạn và tôi?

14
 Bước chân - Ngọn đèn

Tiếng chân bước rất êm

Bàn chân không để dấu
Mà bền mà nung nấu
Chân của người đi đêm
Chân của người bán đất..
Một ngọn đèn sáng lên
Cháy trong từng ánh mắt
Dây théo gai bốn mặt
Một ngọn đèn đêm đêm
Thức cho ta tìm giặc
Canh cho ta đi lên
Một ngọn đèn niềm tin
Hơn mọi nguồn ánh sáng
Mà nỗi mong của mẹ
Là ánh nhìn của em
Im lặng mà đi lên
Với tầm đèn trước mặt
Dây thép gai thì cắt
Mìn ta lần dây vương
Chân ta quen đẫm đất
Lờy chân mà nắm đường
Vấp thì ta rẽ quặt

15
Đau thì cố nghiến răng
Nếu chúng muốn hung hăng
Chặn đường hòng phục kích
Lấy súng mà rẽ giặc
Lấy súng mà đi lên
Vì bước chân-ngọn đèn
Không phải là khoảng cách
Của con đường chúng ta!
Xin chào mẹ, chào cha!
Xin chào em, chào út!
Cha mẹ chào các con!
Thương con muốn đứt ruột!
Ngồi lại dưới ngọn đèn
Gỡ cho con hạt đất
Vá cho anh miếng rách
Đây việc mẹ đã làm
Đây việc em đảm trách
Cả một ngày xáp giặc
Nói qua từng mũi kim.
Ngày mai mẹ xuống đường
Giành cho con mặt đất
Ngày mai dẫu còn đêm
Ngọn đèn càng sáng rực
Con lại đến trước đèn

16
Trong-ngoài khơi chấm lửa
Một bình minh phá kềm
1973

Cái nền căm hờn

Những cái nền tro xám
Để lại trong làng vắng
Để lại trong hoang vắng
Những cái nhìn rất đau
Bà con ơi, đi đâu
Mà nền xưa để lại
Cái nền sẫm bóng người
Nay lấp vào cỏ dại?
Nơi ta và tổ tiên
Vẫn đi về trước cửa
Nơi mùa màng vất cả
Vẫn thơm lừng mái phên
Nơi em buổi đầu tiên
Khóc trong mùa sen lên
Mười lăm năm với giặc
Súng em giờ chạm hiên
Nơi cha đi nhận đất
Và ta nhớ mùa đầu
Cái nền ta bỗng chật

17
Lúa vàng và cờ sao
Ôi cái nền làng ta
Dựng lên cùng thớ đất
Ta quen đi chân trần
Thăm nhau mà thấy mát
Nền quan về một hướng
Người đi chung một đường
Đất với người chung thủy
Đất với người kiên cường...
Bà con ơi, đi đâu
Mà nền xưa để lại
Cái nền sẫm bóng người
Nay lấp vào cỏ dại?
Con ơi, con chớ hỏi
Giặc Mỹ cày nát thôn
Nhà đốt, người lùa trại
Còn cái nền căm hờn...
20-8-1970

Cát trắng Phú Vang

Tôi chưa được một lần
In chân vào mặt cát
Để hiểu hết Phú Vang
Trong cát này nặng gót

18
Tôi chưa từng theo mẹ
Lăn dưới bánh xe cày
Để hiểu ngày đánh Mỹ
Chiến lũy là cát xây
Tôi chưa từng theo cha
Ngã trước bò rú cát
Hàng cây giặc muốn phát
Ngậm máu người đơm hoa
Tôi chưa từng theo em
Tìm vết chân cán bộ
Để nhớ ngày gian khổ
Cát mang hình niềm tin
Tôi chưa từng theo bạn
Vùi mình trong cát sâu
Để nghe vùng cát nóng
Rang ta trong căm thù
Tôi chưa từng theo anh
Về diệt bầy "bình định"
Những xóm nghèo mỏng dính
Cát xô lên chiến hào...
Ôi hạt cát quê ta
Tự lòng ta tỏa sáng...
Ôm vành biển hiền hòa
Mang ngàn năm ánh sáng

19
Lăn qua nhiều truông, động
Cát là niềm tư do
Ôi dân ta Phú Vang
Mấy mươi năm giữ cát
Cát không là ngà ngọc
Mà đúc nên Thành đồng...
Có phải chăng hỡi mẹ
Từ ấy đến bây giờ
Thấm mồ hôi, máu đỏ
Cát thơm hồn ông cha?
Nên chiều nay ra trận
Lòng con là bình nhang
Mẹ đong đầy cát trắng
Quyện tâm hồn Phú Vang
10-1970

Chiều Hương Giang

Sau chiều nay, còn buổi chiều khác nữa
Có thể mây cao, có thể nắng vàng
Cơn gió thổi những buổi chiều chưa tới
Tóc bao người bay rợi cả không gian
Nhưng chiều nay con bò gặm cỏ
Bên dòng sông như chưa biết chiều tan
Tôi với nó lặng im bè bạn

20
Mắt nó nhìn dìu dịu nước Hương Giang
Những buổi chiều, những buổi chiều quê hương
Tôi đã sống và tôi chưa được sống
Nhưng chiều nay vô tình trong nắng muộn
Mắt tôi nhìn trong suốt nước Hương Giang

Con chim thời gian

I
Côộc
Côộc
Côộc
Con gõ kiến đại ngàn
Gõ nhịp thời gian
Từng bước
Từng bước chân
Dẫm lên lối mòn đồng đội
Ôi bàn chân bé tí
Chân nao
Gạo nặng vai
Hơi em ngắn dập dồn chiến dịch
Nhịp con tim
Nhịp lời chim

21
Thánh thót mồ hôi
Giữa ngàn núi xưa cúi đầu lặng lẽ
Bóng nhỏ gần bên mặt trời
Côộc
Côộc
Côộc
Những người Tà Ôi da màu than rẫy cũ
Truốt vào lòng tay sần sùi da gỗ bứa
Từng hạt vàng ẩm ướt mồ hôi
Từng hạt vàng in sắc máu bàn tay
Từng hạt vàng chiến thắng
Tiếng con chim
Đếm cho ta hạt thóc
Đếm lòng ta hạt ngọc
Và trái tim không biết rụng rơi
Ta chắt chiu nuôi cách mạng nên người
Côộc. Tiếng chim vang vọng
Thành phố sau màu mây
Ôi thương nhớ vẫn hôn lên cùng nắng hồng mỗi sáng
Một thành phố cuối con suối này
Uống nước đục ngầu mỗi chiều đầy bom đạn
Đây, thành phố ta là những sa bàn
Những mái đầu hoa râm đăm đăm nếp trán
Lần bày tay rẽ lối những binh đoàn

22
Đường phố thân yêu
Ta lại học tên em theo hướng những binh đoàn xuất trận
Ta vuốt ve ngàn mái ngói mênh mang
Tay ta đau với trường thành vỡ rạn
Và con cầu như tiếng nấc nằm ngang
Cho ta làm một trái mù u
Lăn theo chân các anh các chị
Những trận xuống đường, những đêm không ngủ
Cùng nhạc ngựa cha ông, cho ta đi nữa
Về giữa phá Tam Giang.
III
Cánh rừng này mấy trận B.52?
Cây cụt ngọn dựng bia vào trời xanh căm giận
Nương sắn xương gầy mục nấm lân tinh
Những con suối quay nguồn về huyện bom ngàn tấn
Chim vỗ cánh về đây
Khắc lên cây cháy bỉng
Bằng một nốt rê trầm
Ta bỗng nghe
Tiếng nhặt khoan nhịp sênh tiền mẹ hát
Tiếng âm ấm giọt tranh vừa nặng hạt
Tiếng phồng căng con gà đất đầu xuân
Tiếng chìm sâu buổi phóng cọc Bạch Đằng
Tiếng đục vào đất đêm

23
Tiếng khoan tường xuyên phố
Tiếng đất rang lật dưới chân cha vỡ
Tiếng bào thai mẹ đạp ngốt hầm sâu
Và tiếng em rơi rơi...
Như những mảnh lá đêm, mùa chia tay Hà Nội
Ôi Tổ quốc ta yêu Người vời vợi
Khi Người khổ đau không làm ta sợ hãi
Trong căm hờn ta biết đường ta lên
Như hôm nay trầm tĩnh tiếng chim
Gõ không mỏi vào cửa ngày gian khổ nhất
Vững tin.
Vững tin
Vững tin.
IV
Côộc... Côộc... Côộc...
Mũi tên bay thần tốc
Những trận đánh chuyển giông trời lập hạ
Những trận đánh làm lịch sử vặn mình trong nếp đá
Biển tung xao sóng cuộn đằng đông
Lũ phăng phăng thốc xuống đồng bằng
Xáp thành cột, nhận chìm loài giặc nước
Côộc. Côộc. Côộc...
Những trống đồng Ngọc Lũ
Những cồng trận Đam San

24
 Tiếng hô vang anh Trỗi
Cùng ba mươi mốt triệu người nổi lên bão tố
Côộc. Côộc. Côộc...
Nhịp thời gian cấp tập nụ xòe
Đã bén lửa, hỡi mùa hè sáu chín!

Con gà đất, cây kèn và khẩu súng

Nhân nghĩ về người thổi kèn trong "Mũi thép" kịch của
Nguyễn Vũ

I.
Con gà đất bảy màu
Sống bằng hơi con trẻ
Hùng dũng gọi mùa xuân
Mặt trời vàng long lanh trên chợ Gia lạc
Ngày vui bay trong tiếng gà giòn giã
Buổi sáng, buổi trưa, buỗi chiều, hối hả
Ôi tiếng gà đầu năm
Hạnh phúc tròn trong hơi sữa
Nồng nàn mùi đất sang xuân
Những con gà đất không ăn được
Nó vỡ trên tay, trong giấc ngủ trẻ thơ

25
Nó vở trên tay, một sự thật, không ngờ
Mẹ ít tiền không đủ mua con khác
Hẹn con mùa xuân sau.
Mùa xuân sau, tuổi thơ đi qua
Con gà đất của anh không còn gáy nữa
Hạnh phúc chuyền môi một thằng bé bên nhà
Cũng tiếng gà, cũng ngày xuân, hối hả...
Lời mẹ hẹn thành xót xa.
II
Thành phố mọc như nấm độc những xnách-ba
Mỹ và đĩ
Lưỡi dao găm và đồng đô la
Xe nhà binh trút vào đây hối hả
Một mùa xuân quay cuồng và tan rã
Một mùa xuân cố trốn một mùa đông
Những con gà ướt trụi trốn mưa giông
Anh đến:
Hai tay nâng một cây kèn
Một con gà sắt tây mẹ chưa hề hứa hẹn
Và anh không mong
Nhưng phải có tiền để không phải mua con gà mà mua sự
sống
Phải có tiền để được đứng ngả ba đường
Ôi! tiếng kèn giật tròn như một vòng thòng lọng

26
Riết lất cổ anh
Treo anh lên giữa tiếng cười nghiêng ngửa
Những tiếng kèn
Nấc lên giữa bốn bức tường địa ngục
Ngoài cửa kia những em giơ tay gầy chầu chực
Cuối đường kia rung đất tiếng bom rơi
Đất nước đau thương giận cho anh điệu nhạc
Chẳng chia buồn, như một kẻ xa xôi
Người thổi kèn thấy đời mình xoay trong ống sắt
Muốn ngắt hơi
Anh bỗng mơ một con gà bảy sắc
Nở như hoa trên môi
Đó là con gà bốn mùa không vở nát
Gáy dưới mặt trời
Bằng nhịp thở cuộc đời
Vang trong xóm mạc
Những con gà giục mùa sinh sôi...
III
Một mùa xuân tiếng đại bác rầm rầm
Bản hành khúc những binh đoàn giải phóng
Vút từng không tiếng gió phất cờ sao
Ôi ngày hội của những người đứng lên đòi được sống
Những âm thanh ngàn sóng đại dương trào...
Người thổi kèn nhận phần mình khẩu súng

27
Như nhận một chỗ ngồi dưới tay nhạc trưởng
Chợt hiểu rằng, đây khao khát thẳn sâu
Mẹ đã hẹn một lần và anh đợi từ lâu
Anh đã đi từ
Con gà đất cây kèn và khẩu súng
Để nhận lấy tình yêu của thuở ban đầu

Đất ngoại ô
Khu phố ngoại ô
Tầm tã rụng bên dòng sông
những người dân nghèo về đây
như vỏ hến chiều chiều tấp lên các bến
Khu phố ngoại ô
Chân đất, đội áo nối vai
Le te chợ Hôm, chợ Mai
Đầu tắt mặt tối
Khu phố ngoại ô nằm nghe mưa nguồn và sóng vỗ
Đêm thầm tính những chuyến đò về trong giấc ngủ
Trăn trở tôn đi những năm nào
vỗ về một ngày lam lũ
trong tiếng hát nấc dài cuối ngã ba sâu
Tôi lớn lên trên khu phố buồn đau
Không còn gặp cụ Trâu và những lâu đài xưa cũng chìm dần
trong lá xanh trùm kín cửa

28
Vườn thơ xưa không còn gã áo trắng đi về
Ngơ ngẩn đọc thơ buồn trong tiếng guốc cạo râu
Chỉ còn người phu xe cũ
nghiên cốc rượu chiều nhòe những mái tôn
Chỉ có nắng trời làm rát mặt những quán nghèo bám bờ
đường nhựa
Chỉ còn mẹ tôi ngồi bán hàng suốt mùa mưa
Nước mắt thương chồng lạnh như hạt mưa đọng qua cửa
thùng gương
Ôi những cuộc đời sụt lở dần theo con nước mỗi năm lùa vô
Đập Đá
Chỉ có tiếng xe đoàn lê dương lăn lạo xạo trên những đốt
sống lưng trần
Chỉ có tiếng còi tàu há mồm những con giòi rúc vào mạch
máu
Trước Phu Văn Lâu lá cờ vàng như tài cải úa
trước bến Văn Kâu
Đau biết mấy lần mẹ hát khúc ca dao
Lũ chúng tôi lớn lên
Con gái đi học về còn biết ra sông gánh nước
Con trai còn biết đọc Lục Vân Riên và thơ mụ Đội cho bà
Qua hoàng thành cha ông gọi tên tôi tôi ù ù trong họng súng
thần công
Hịch Cần vương tưởng còn vang qua chín cửa

29
Sắc đẹp nghìn xưa thấm từng trang lịch sử
Đời bà con nghèo đọng giữa đáy truyền đơn
Nước mặn lên lúa héo ở bên cồn
Mẹ vẫn dặn "đổi nước ngọt" chứ đừng "bán nước"
Nắng tháng năm run rẩy những oan hồn
Người còn sống nhớ "Ngày thất thủ"
Ôi mùa phượng hay lòng tôi cháy đỏ
Chúng tôi đi. Từ cửa ngoại ô này
Cái vẫy tay cuối cùng của thành phố thân yêu.
Mười lăm năm đâu phải một ngày xa
Thằng bạn cũ đã thành đồng chí
Đêm đêm khơi từng ngọn lửa
Kể tôinghe chuyện mụ lý, ông cò...
Những tấm lòng bền bỉ
Cứng như hòn đất chai
Thở bằng hơi nghĩa khí
Làm trăm nghề chỉ chừa nghề cho Mỹ
Làm trăm thân cũng dân dã cụ Hồ
Ơi đất phải ra đi và Đất phải trở về
Là gạch ngói đau thương là chiến hào căm giận
Là Trường Sơn dựng lên ngàn bệ phóng
Là kỳ đài xưa ta khắc một câu thề
Giải phóng!
Có bao giờ như buổi sáng Xuân nay

30
Chúng ta hay, nhìn độ lửa, ta hay
Đất đuổi giặc đất vươn dài bén gót
Mang Cá tan hoang, Phú Bài vỡ mặt
Ngoại ô mở rồi trăm cửa ta băng băng
Trái tim hồng lắp đầu súng chống tăng
Ta đã lớn, ơi mẹ, em, đồng chí
Dưới mái xưa nhìn theo ta ứa lệ
Sức trăm năm nay chuyển xuống lòng đường
Cả ngoại ô làm chiến lũy sông Hương
Bắn tàu giặc như lá trúc vàng héo rụng
Em gái cứu thương, em trai cầm súng
Mẹ may cờ, em nhỏ đón văn công
Cửa ủy ban rực rỡ lá cờ hồng
Người lại, kẻ qua, thợ nề, thự mộc
Cả chị tiểu thương năm nào tuyệt thực
đều ngồi đây điểm mặt những quân thù...
Cảm ơn mẹ sinh con trên thành phố. Ngàn ngày nắng và
mưa, mười lăm năm bỡ ngỡ
Nay con lại chào Người dưới một vùng đạn lửa
Người đẹp vô cùng với khẩu súng trong tay
Con lại về thăm ảnh cha xưa
người chiến sĩ đánh Tây
Mười lăm nắm, mới có mặt trên bàn thờ
Bạn con đến thắp nén nhang thơm ngát

31
Mắt cha vui phấp phới bóng trăm cờ...
Ngoại ô bừng bừng tiếng hát
Ngực căng phồng Người trấn cửa Thuận An.

Gửi anh Tường

Về những gì tôi muối nói cùng anh
Là buổi cách xa mà mùa xuân đẹp quá
Hoa riềng trắng bên hiên nhà yên ả
Và lũ ve rừng kêu khi trăng lên
Bom vẫn rền xé nát cả trời đêm
Truyền đơn giặc bên đường như xác lá
Nhưng tất cả không thể nào đe dọa
Một giọt nắng lành chầm chậm chuyển trên vai
Cùng những điều tôi muốn nói chiều nay
... Trong chiến tranh này ai nói dùm ta
Những kỳ diệu như một mùa nước lớn
Mà trí tuệ riêng quá chừng bé bỏng
Trong cuộc đấu tranh xoáy sóng bốn bề
Ôi những điều cần phải hát say mê
Là bài hát vô cùng Tổ quốc
Những năm tháng trường chinh đánh giặc
Không phút nghỉ ngơi, không thoáng chần chừ

32
Lối đường làng ta chọc chú ve xưa
Nay là lối em ta đào hầm đặt bẫy
Những trận giả trẻ con ta từng chơi, buổi ấy
Em ta nay là máu, lửa căm thù
Không kịp nghe Thạch Sanh và tròn tiếng mẹ ru
Đứa xuống hầm nôi đưa lòng đất
Giấc ngủ nào cũng mơ mặt trời lên
Trang sử nhà trường chỗ ta nhớ ta quên
Bỗng sáng rực trong đầu giừ xuất trận
Và trong sáng như bầu trời chiến thắng
Bốn ngàn năm dựng nước chúng ta thề
Theo tiếng Bác Hồ trên Đất tổ của trăm quê...
Thành phố tuổi thơ tôi chưa từng đi hết
Anh biết chăng tôi lại học tên Người
Trên những hướng các binh đoàn xuất trận
Trên những hướng đi về phía mặt trời
Và Ưu Điềm nơi mẹ đẻ ra tôi
Chao thương nhớ là tiếng bìm bịp nước
Ngày ba bữa nghẹn khoai và rau luộc
Hai mươi năm vẫn thắc thỏm một ngày về
Sống lại những gì làm nên thịt da se
Tôi lại gặp đồng chí bí thư chỉ còn bàn tay mặt
(Anh vấn thuốc như ta cầm búp ngọc lan thơm mát)
Chỉ một bàn tay nắm chặt mấy vùng thôn

33
Tự đậy hầm và bắn lũ ác ôn
Ngày đen tối giữ tròn tình đồng chí
Ôi có cách nào tôi trao cho anh bàn tay tôi nhỏ bé
Anh dễ dàng giữ mãi đất lòng tôi...
Và thế đó những gì ta nhận được
Trên giác quan mở rộng đến nghìn ngày
Từ một buông làng khuất dưới bóng Chư Lây
Hay một sóc Bom Bo bỗng ngân thành tiếng hát
Đều cho nhớ cho thương, cho nước mắt
Tưởng như ta từ nơi ấy sinh ra
Đã ngắt ngọn rau rừng và vung nhịp chày ba...
Ôi Hà Nội có bao giò thương nhớ thế
Một đóa hoa rừng đủ nhó một công viên
Một quãng dốc nhớ thang lầu đại học
Đêm Hà Nội bắn rớt máy bay thù, bỗng vang giọng Bích
Liên
Tưởng như chính "Ta đi trên đường Hà Nội..."
Tưởng kiêu hãnh như sắc hồng lửa chói
Tưởng ngoại ô nhường chỗ chuyến tàu chen
Đêm cuối tuần ai cũng thấy thân quen
Nhưng không phải nhớ nhung chính nơi này tôi lại thấy
Tất cả ai cũng đi từ Hà Nội
Từ một nụ cười sắc áo dáng đi
Từ một chiến công hay nét chữ phong bì

34
Trong kỷ niệm và trong nhiều mơ mộng
Hà Nội đó bắt đầu sự sống
Mỗi đời riêng và đất nước hôm nay...
Chúng ta đi, ngày tháng đường dài
Lòng ấm áo muôn vàn tình cảm lớn
Biết xếp gọn những gì còn lướng vướng
Biết nhìn ra nước mắt bạn bè
Biết quý trọng quãng đường ta đã từng đi
Ta đi tiếp để trở về cùng có mặt
Tận buổi cờ hoa tung vẫy chúng ta về...
Anh nhớ đêm nào nghe nhạc Bét Tô Ven
Mưa thấm qua hầm dĩ nhờn trên mặt
Bom tọa độ vung xòe năm ngón sắc
Muốn bới tung chỗ kiêu hãnh chúng ta nằm
Trong chương cuối cùng bản giáo hưởng thứ năm
Đó là lúc trái đất vừa tỏa nắng
Ta reo lên cho nhạc sĩ nghe cùng:
- Thiên tài ơi, trận đánh. Anh cũng tấn công!
Anh nghĩ gì hỡi bạn mến thương ơi
Khi tiếng gà rừng vui như đường phố sớm mai
Khi sao hôm xanh như ngọn đèn trước ngõ
Lạc đêm rừng nhớ trăm bạn bè một thuở
Chở võng giữa mùa đông võng bạn cũng lay cùng
Lội trăm suối rừng xuôi nhớ một dòng sông

35
Có phải ta bỗng yêu đời ta kỳ lạ
Yêu mặt trời thêm một ngày hối hả
Yêu Việt Nam ta yêu Huế của lòng ta
Yêu Bác Hồ mặc chiếc áo vải đà
Để tất cả choàng trăm hoa chiến thắng
Yêu hạt muối đã giàu thêm vị mặn
Của mồ hôi xương máu đường dài
Yêu nụ cười và từng cái bắt tay
Ngày bè bạn đi vào vùng hậu địch...
Anh Tường ơi sao những gì muốn nói
Là buổi chiều rạo rực những hàng cây
Đứng giăng hàng cành với là chen xây.
Mà nỗi nhớ như trời xanh bất chợt
Bỗng sáng hiện trong cành sâu kín nhất
Là nỗi lòng người bạn đã đi xa
Sau cuộc hành quân, ngồi lại hát thầm thì...
4-1970

Hình dung về Chê Ghêvara

Tôi hình dung Chê đi trong rừng
Với khẩu A.K
Những viên đạn cài trong băng
Như hàm răng nghiến chặt
Tôi hình dung Chê đi trông đêm

36
Đầu hơi cúi để nhận hướng từ mặt đất
Những đống lửa rừng và ngôi sao không tên
Đều cháy lên từ tình yêu Tổ quốc
Tôi hình dung Chê cuộn mình trong cơn sốt rừng
Thèm một bàn tay vuốt lên vầng trán
Ôi khi bàn tay người yêu ta bị mười cái đinh nhọn cắm
Kẻ thù! Nhăn buốt trán Chê vùng đi!
Tôi hình dung mắt Chê lấp lánh điều ch
Chê rủ đất sau trận bom rải thảm
Ôi đôi mắt có tận cùng ánh sáng
Của tình yêu và trang sách Mác xanh tươi
Tôi hình dung Chê đứng trước cuộc đời
Mười họng súng kẻ thù gương tận ngực
Tỳ tay lên cái chết làm diễn đàn
"Hãy nhớ lấy lời tôi"-Chê kêu gọi
"Nhân loại cần nhiều ViệtNam cho nhân loại!"
Tôi đi hoài với những hình dung
Về Chê Ghêvara, người nghĩa quân
Như mang một chiếc Tây-ban-cầm trước ngực..
Từ mặt đất và trong lòng đất
Nơi in sâu những dấu chân du kích
Quê hương tôi, Việt Nam
Tôi bỗng nhận ra trong những dấu chân
Trọn vẹn trang nhật ký đời Chê

37
Đã được viết lên
Trên mỗi thước đất của loài người đi tới..
11-12-1972

Hồi kết cuộc

Chúng nó đã đi rồi
Những tên đã đến 100 năm
Những tên vừa đến 20 năm
Chúng nó đã lội ra biển Đông
Chúng nó đã bay về trời Tây
Lũ cá sấu và ó diều
Những tên xâm lược!
Vào một ngày mai
Xin mời bạn đến đây
(Cả những kẻ hôm nay mới cúi đầu rời bước)
Các bạn sẽ được bình an trên mặt đất
Không biết dưới chân mình là một hố bom
Nhưng ngày ấy chúng tôi không cần nói ra điều đó nữa.
Không nói đến những cái hố
Mà đáy của nó
Lại nằm trong đáy mắt mẹ tôi
Những hố đen xa vời

38
Mẹ từng nhìn trong trăm năm đời mẹ.
Và có thể con cái chúng tôi
Sẽ rủ bạn đến một hố bom đã thành ao cá
Cháu sẽ ném vào đấy một sợi chỉ câu
Một sợi chỉ không gây nên sóng nước
Và cháu sẽ giật ra từ màu xanh yên tĩnh
Những con cá bạc
Những con cá mà lũ cá sấu và ó diều không thể tha dị.
1973

Khoảng trời yêu dấu

Khi nhà em ở phía đông
Mỗi ban mai, mặt trời hồng chỗ em
Tưởng như em đó, bên thềm
Hồng hào chải mái tóc mềm xuống vai
Lòng anh bát ngát ngày dài
Mênh mông hoa lá mang hoài nắng em
Hỡi người con gái dịu hiền
Hóa thân làm mặt trời bên cuộc đời
Yêu em, yêu cả khoảng trời
Sương giăng buổi sớm, nắng dời chiều hôm
Tháng tư giông chuyển bồn chồn

39
 Hạt mưa vây ấm, nỗi buồn cách xa...
Phía em, phía của quê nhà
Trắng là tóc mẹ, xanh là áo em
Anh đi kháng chiến trăm miền
Hướng dương thương nhớ vẫn nghiên phía này.
6-1970

Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ

Em ru Tai ngủ trên lưng mẹ ơi
Em ngủ cho ngoan đừng rời lưng mẹ
Mẹ giã gạo mẹ nuôi bộ đội
Nhịp chày nghiêng giấc ngủ em nghiêng
Mồ hôi mẹ rơi má em nóng hổi
Vai mẹ gầy nhấp nhô làm gối
Lưng đưa nôi và tim hát thành lời:
Ngủ ngoan a Kay ơi, ngủ ngoai a Kay hỡi
Mẹ thương a Kay, mẹ thương bộ đội
Con mơ cho mẹ hạt gạo trắng ngần
Mai sau con lớn vung chày lún sau..
Em cu Tai ngủ trên lưng mẹ ơi
Em ngủ cho ngoan đừng rời lưng mẹ
Mẹ đang tỉa bắp trên núi Ka Lưi

40
Em ngủ ngoan em đừng làm mẹ mỏi
Mặt trời của bắp thì nằm trên đồi
Mặt trời của mẹ, em nằm trên lưng
Ngủ ngoan a Kay ơi, ngủ ngoan a Kay hỡi
Mẹ thương a Kay, mẹ thương làng đói
Con mơ cho mẹ hạt bắp lên đều
Mai sau con lớn phát mười Ka Lưi..
Em cu Tai ngủ trên lưng mẹ ơi
Em ngủ cho ngoan đừng rời lưng mẹ
Mẹ đang chuyển lán, mẹ đi đạp rừng
Thằng Mỹ đuổi ta phải rời con suối
Anh trai cầm súng, chị gái cầm chông
Mẹ địu em đi để đánh trận cuối
Từ trên lưng mẹ, em đến chiến trường
Từ trong đói khổ em vào Trường Sơn
Ngủ ngoan a Kay ơi, ngủ ngoan a Kay hỡi
Mẹ thương a Kay mẹ thương đất nước
Con mơ cho mẹ được thấy Bác Hồ
Mai sau con lớn làm người Tự do..
25.3.1971

Lau

41
Xe đi trong rừng lau
Lau làm mây, lau làm bàn tay
Vuốt nhẹ vào buồng lái
Buồng lái ta có giàn tre làm mái
Thêm lau che đường, buồng lái hóa nhà ta
Kỷ niệm tuổi thơ phơ phất bóng lau qua
Lớp trẻ đi những triền đồi bãi sóng
Trên vai bạn cờ lau tập trận
Lịch sử ngàn xưa là ước mơ nay
Xe đi trong rừng lau gió lay..
Những hòm đạn ba-mươi-cân nén chặt thùng xe
Những tải gạo năm-mươi-cân căng tròn nóng hực
Truyền thuyết xưa và thần thoại nay
Lấp lánh khung trời cánh hoa lau bay
Thung lũng A Xo một bầu cộng hưởng
Bê-năm-hai và pháo địch rú gào
Nhưng năm năm trời xe ta đi là thế
Dìu dắt cửa ngoàn vẫn tiếng lau xao
Yêu những đồi lau ra trận đêm nao
Lau thắp sáng hai bờ vực thẳm
Qua trọng điểm gạt mồ hôi thấp nhám
Những bông lau vướng vít tự bao giờ
Một màu hoa sáng loáng cả mùa khô

42
Màu tốc độ trên tuyến đường vận chuyển.
15.3.1971

Màu xanh lên đường

Trong trẻo suốt một đời
Những hàng mưa dưới lá
Rừng gọi tên tôi thế đó
Những hạt mưa rừng trong trẻo rơi..
Những hạt mưa rừng ơi
Rung vang trên mặt lá
Những hạt mưa rừng ơi
Treo sáng quanh vành mũ
Mưa không trôi màu xanh mặt lá
Mưa không trôi màu xanh bầu trời
Tôi đi qua mùa mưa
Thấy áo xanh màu khói lá
Thấy ngón tay bồi hồi như mỗi chồi non
Chào cả mùa xuân đến sớm
Sáng nay tôi lên đường
Đi cùng ta lá nhé
Những ngọn măng rừng thân thiết nuôi nhau
Những bông tàu bay sáng bừng ngọn gió

43
Che cho nhau rừng lim, rừng dẻ
Sưởi ấm nhau rừng gội, rừng chè
Ai nhớ không U Rằng, A Rí
Phong lan thơm suốt một triền cao
Đi cùng ta lá nhé
Những năm lớp lớp chiến hào
Lá che ngàn ngày đánh giặc
Dộu khi héo vì chất độc
Lá lại xanh vào đời ta..
Ta đi bao năm gian khổ
Vỗ tay hát dưới cội rừng
Ngước lên nước mắt rưng rưng
Nghe thấy từ trên ngọn biếc
Tâm hồn trong sáng yêu thương..
Lá ơi
Cùng ta đi nhé
Màu xanh cuộc đời ta mang hai vai
Tội ác quân thù ta ghi trên lá
ở đây còn máu đổ
ở đây còn đường dài
Ta còn đi mãi
Ta đi giải phóng quê hương
Ta đi từ bài hát cũ
"Lá còn xanh như anh đang còn trẻ"

44
Ta đi với súng với người
Đây những ngày đi đông đủ
Lao xao tiếng chân bạn bè
Bỗng nhớ khoảng rừng em ngủ
Mùa về thiêng liêng đất nâu
Thương em lòng ta thắm đỏ
Ôi màu áo người bạn cũ
Xuân này thấp thoáng triền cao..
Giờ ta đi lên đỉnh núi
Bẻ nhành lá sáng quê hương
Vẫy chào một ngày chiến đấu
Mùa xuân-xanh trời tiền phương..
12-1978

Mùa Xuân ở A Đời

Em lại về A Đời
Mùa xuân theo em đó
Những cánh rừng hoa lau mênh mông...
Ơi A Đời thôn nhỏ
Chưa từng qua mà sao nhớ mong
Bạn anh vẫn bảo
ở đó có sao Hôm
Gần ta hơn bất cứ nơi nào mặt đất
Gần ta như ngọn lửa cơm nhiều của mẹ

45
Ngày ta đi xa về...
Bạn anh vẫn bảo
ở đó có dòng sông
Nuôi những con thằn lằn trong hốc đá
Và những mái nhà
đẹp như ngày xưa...
Nhưng đồng bào còn đói
Người già còn đau
Rựa chưa lên rẫy
Trẻ chưa học bài
Em còn về đó
Gùi gạo trên lưng
Xắc thuốc bên vai
Anh thấy dáng em mảnh khảnh
Qua dốc Ngàn Tám, chiều nay
Giữa hai lần đi
Em để lại cho anh
Ngày kết nạp Đảng
và nụ cười cô nữ sinh thành phố thương yêu...
Có bao giờ như chiều nay
Đàn ve rừng gọi rối cả lòng anh
Mong em ở lại
Kể cho anh nghe
Một vì sao Hôm

46
Đẹp như mắt nhỏ
Chảy một dòng sông
Đá ghềnh ấp ủ
Và những bản làng
xôn xao tiếng trẻ
xanh rờn mái rẫy
Đẹp như ngày xưa
Đẹp hơn ngày xưa
Đạp ngày em xa...
3-1970

Ngày vui
Tôi qua dòng sông yên tĩnh
Con cầu như tiếng ngân vui
Tiếng ve ấm bừng trí nhớ
Sen lên thơm bốn mặt thành
Ngày vui của đời ta đó
Gió thổi đường dài bâng khuâng
Đất nước ba mươi năm
Trên vai sắt thép
Đi suốt cuộc trường chinh
Đi qua tuổi trẻ

47
Đi qua những cuộc tiễn đưa lặng lẽ, không hoa
Và bây giờ đất nước nở hoa
Gần trong hai mươi mốt phát đại bác rung trời
Chào chiến thắng!
Đất nước của tôi
Tôi muốn quỳ trước chân Người
Đặt môi mình trên cát mặn
Im mặt mình lên trên nguồn thẳm
Tung tăng hoài dưới mỗi gốc lúa làng quê
Hát khúc đồng dao về độc lập, tự do,
Mẹ ơi, con trở lại nhà
Sau lưng con cánh cửa chiều khép nhẹ
Mẹ lại ngồi trước bếp lửa chiều lặng lẽ
Nấu cơm cho chúng con ăn
Ôi những hạt gạo nổi chìm ba mươi năm
Đời mẹ tảo tần cay đắng
Từng nuôi chúng con làm nên chiến thắng
Bây giờ chưa đủ chúng con no
Nhưng căn nhà mình lộng gió tự do
Lộng ánh sáng trước ngày sắp đến
Mẹ thân yêu, với tấm lòng trọn vẹn
Mẹ vẫn khơi bếp lửa hồng như cổ tích ca dao
Và những gì nồng thắm của mai sau..
1975

48
 Nghĩ về một nhãn hiệu
Đinh không phải là để đóng cầu
Để đóng ghế, treo tranh, để gắn liền sự vật
Đinh để đóng vào thịt, vào xương, vào mạch đập
Để cắt rời cỏ cây khỏi sông núi xanh tươi
Để nhựa chảy thành dòng, máu rơi xuống đất
Để tượng Giê su một lần đinh nhọn hoắt
Cối đinh... rốc két đinh... đinh, đinh... những mũi nhọn giết
người
Những cái đinh của thế kỷ hai mươi
Đóng xuống Việt Nam
Làm tại Mỹ
Bi không phải để lăn tròn trên mặt đất
Trong tay trẻ con hay thí nghiệm Galilê
Bi không quay bánh xe, không chuyền cỗ máy
Để mồ hôi con người bớt chảy
Để chạm nhau cho tiếng trẻ con cười
Bo để khoét tế bào, đốt hồng cầu khét cháy
Giết trẻ con hàng loạt giữa sân chơi.
Bom bi, pháo bi, lựu đạn bi tung ra hình miệng
Rót máu người vào tòa Nhà trắng tanh hôi
Làm tại Mỹ
Màu da cam không phải của mùa cam

49
Làm nên sắc xanh trời thu, dịu dàng giọng nói
Màu da cam thành màu phản bội
Thiêu cháy trăm tầng là biếc quê hương
Cướp vỏ quế mẹ già, chùm mơ em gái
Thui chột những mầm thai chín tháng mười ngày mong đợi.
Đốt những lâu đài trong triệu thớ gỗ mát Trường Sơn
Hóa học Mỹ, màu da cam chúng đấy
Mười năm trời rải ở Việt Nam
Làm tại Mỹ
Làm tại Mỹ
Những côca - côla những Plây Bôi
Những "quốc gia" và những giống lai
Những nguyên thủ làm hề, những nông dân mất đất
Tên chửi Truyện kiều và thằng ăn gan uống mật
Làm tại Mỹ
Những quốc kỳ vằn vện, những chiến phục rằn ri
Những AR.15, những Thần tượng, những Uyt-xky
Những yêng hùng của Công Bơ Ring, Mỹ Lai, Thụy Dân,
Quỳnh Lập
Làm tại Mỹ
Những khu dồn dân, những rào chiến lược
Cả công thức thay màu da xác chết
Và những siêu hình, Thực dụng, Cơ cấu... cũng từ nước Mỹ
ra đi

50
Làm tại Mỹ
Những siêu âm và phản lực
Những chữ "khổng lồ" những chữ "tối tân"
Chúng bay có thể nặn thêm trái đất
Để quay tròn trong quỹ đạo kiêu căng của Lỗu Ngũ Giáo
Nhưng không bao giờ
Không thể có bao giờ
Bay có thể khuất phục một Việt Nam
Làm ra một Việt Nam
Rồi đóng lên một nhãn hiệu trơ mòn:
Làm tại Mỹ
Một đất nước
Từ buổi đầu tiên
Mang dấu hiệu cặp cánh tự do của bầy chim Lạc
Qua suốt bốn ngàn năm
Đến đôi dép Bác Hồ
Đạp lên đầu ba tên đế quốc
Là đất nước không bao giờ chịu nhục
Chịu gói mình thành món hàng của chủ nghĩa tư bản cuồng
điên
Là đất nước dám cầm vũ khí, dụng cụ, tài năng sức lực
Xây dựng trên mặt đất này những giá trị to lớn, quanh vinh
13.3.1971 - Viết sau ngày diệt một trung đoàn ngụy ở 723
đường 9, trước ngày Toàn quốc chống Mỹ

51
 Người con gái chằm nón bài thơ
Tặng O Thanh

Tôi chưa về con sông quê em

Ngắm em chằm nón buổi đầu tiên
Bàn tay xây lá, tay xuyên chỉ
Mười sáu vàng, mười sáu trăng lên
Ôi cả đôi tay rất đẹp lành
Làm nên êm mát những trưa hanh
Bài thơ nho nhỏ in màu nắng
Dọi xuống hồn ai những khoảng xanh
Ôi nón bài thơ của xứ nhà
Có bàn tay nhỏ nở như hoa
Có thành phố cổ giàu mưa nắng
Bóng nón đi về thêm thiết tha
Nhưng giặc kia, đạp gẫy vành
Nón in màu máu nhữn dân lành
Em đi... Cùng với bao bè bạn
Bảo vệ quê nhà với chú, anh
Có những đêm dài em vót chông
Như ngày từng chuốt những vành cong
Trên quê hương đó - giờ tan nát

52
Mà mạnh đường dao, cháy bỏng lòng!
Có những tháng ròng dưới đất sâu
Thèm từng giọt nắng chuyển trên đầu
Chập chờn bóng giặc qua ô nhỏ
Súng nổ? - Trang ơi mi chết sao?
Trang gọi em lên! Thù quyết trẻ!
Nửa đêm, xác giặc đổ chất chồng
Lót lòng chuối chát ăn vài quả
Lại nối đường dây, lại vượt đồng
Cứ thế giặc chà xát mấy mươi
Hàng cây sém lửa vẫn xanh tươi
Cũng như em vậy, thêm từng trải
Đất bụi bò lên: miệng lại cười...
Chống giặc dồn dân, đuổi giặc càn
Từng đêm, Đảng ủy họp vừa tan
Một mình một súng, đi từng ngõ
Gọi chú, dì đi tính chuyện làng
O phó bí thư mười bảy tuổi
"Ăn chưa no, lo chưa tới" mẹ ơi
Mà nay hạt gạo trên sáng đó
Tay xếp, tay đan những chuyện đời
Chiếc nón ngày nào che nắng mưa
Quê hương xanh mát... Đến bây giờ
Vẫn đi đón cả ngày giông bão

53
Dựng dậy phong trào, soi ước mơ
Như buổi mai nào, mẹ đến thăm
(Từ trong rào ấp giặc giam cầm)
Mẹ thương con gái đầu sương ướt:
- "biết đến bao lâu nónlại chằm?"
Em vẫn cười vui: "Mẹ cứ lo
Con đi đánh giặc, rồi con vô
Bao giờ hết giặc, trên khuôn mứi
Vành vạch trăng tròn, xây nón xưa..."
Cảm ơn người con gái quê ta
Cho tôi yêu quý nón bài thơ
Và trong cả những ngày gian khổ
Cả cuộc đời em, điệp tiếng thơ.

Nơi Bác từng qua

Nơi mẹ sinh ra con, nơi Bác từng qua
Năm tháng ấy bây giờ con chưa rõ
Tóc mẹ bạc rồi, những năm đói khổ
Kinh đô đau buồn - nơi Bác từng qua
Lớp học nào Người đã đến ngồi đây
Những mùa thu im lìm lá đổ
Như vùi sâu cả bầu trời xứ sở

54
Xuống lòng sông nức nở khúc Nam ai?
Góc chợ Xép, nơi nào Người đến ở
Hàng phượng nào còn nhớ một mùa hoa
Từng trải đỏ tâm hồn Người buổi đó
Một sắc cờ vẫy gọi buổi Người xa?
Ôi trái mù u động dưới chân Người
Còn muốn theo người ra cản giặc
Người cu ly nào hai càng xe khóa chặt
Sẽ cầm cờ đi trong tương lai?
Kinh đô mất, nhưng lòng Người không rắt
Từ đau thương, chân lý đến nơi này
Tổ quốc lớn lao là Tổ quốc Người chân đất
Hát dân ca và cầm búa cầm cày
Từ buổi ấy...
Người đi không trở lại
Những thành phố vẫn đi trên những bước chân Người
Thành phố vẫn khoác hai màu trời thu nhớ mãi
Năm Bốn mươi lăm ngày Bác mất, Bác Hồ ơi!
Thành phố Bác qua đã thành nơi đòi giải phóng
Đuổi Nhật, Tây và hất đổ ngai vàng
Giặc Mỹ kéo vào. Mỗi tiếng Người vang động
"Vì độc lập tự do..." - Thành phố lại lên đường
Thành phố ấp ủ những dấu chân hy vọng
Người trồng cây đến hái trái cây về

55
Nên, hôm nay trước trận cuối cùng đánh thắng
Bước Người về cả thành phố lắng nghe...
Con lớn lên Mùa Thu thành kỷ niệm
Của đời riêng trong sắc biếc Người cho
Khi thành phố còn một giờ giặc chiếm
Con xót xa nơi Bác từng qua
Ôi nơi mẹ sinh con là nơi Bác từng qua
Vệt ánh sáng rải đường con chiến đấu
Con xin nguyện, dù trăm lần đổ máu
Chọn đất này - nơi Bác từng qua?
4-1970

Nỗi nhớ
- Con là đứa hay quên
Con lớn qua bao nhiêu lần áo
Con nằm biết mấy ngày đau
Con quên...
- Con chỉ nhó dài thầy dạy
Con nhớ lối đi học về
Tiếng con hát dòn ngõ vắng
Đọng vào tháng năm...
- Con là đứa hay quên
Mà mẹ thì hay nhớ
Cái áo là từ con gà mái quạ

56
Đẻ trứng liền hai năm
Mùa con đau là mùa chạy giặc
Em gái con mờ hai mắt
Chữa hai con là thuốc dấu, thuốc thầm...
- Mẹ ơi, mẹ thì hay nhớ
Chuyện này nối qua chuyện kia
Nỗi nhớ nhân thành nỗi nhớ
Buồn đau bạn với buồn đau
Nên mẹ nhớ nguồn nhớ cội
Riêng nỗi nhớ ba con
Có bao giờ mẹ nói
Mà tay con sâu vợi
Chạm vào trên sợi tóc hoa...
Con là đứa hay quân
Mười lăm năm xa mẹ
Sáu năm nằm chiến trường
Chỉ vì con hiểu mẹ
Chỉ vì con nhớ mẹ
Nên bây giờ ít quên?

57
 Tháng chạp ở Hồng Trường
Những viên đá đứng theo chiều nhân loại
Và tuyết bay như năm tháng bay qua
Tháng chạp, ở Hồng Trường, tôi trở lại
Nghe ngân chuông trên tháp Xpat-xkai-a..
Chào ngọn tháp mới lần đầu gặp mặt
Mà tiếng chuống đã vang biết bao lần
Trong tâm tư, những ngày trăn trở nhất
ở miền Nam bùn máu dưới bàn chân
"Vùng lên hỡi các nô lệ ở thế gian"
Lời chuông nhắc-lời Lênin kêu gọi
Ôi có phải khi miền Nam thắng lợi
Chinh chúng ta đang đi suốt bài ca
Ba phần tư thế kỷ sắp đi qua
Những bão táp và ngọn trào cách mạng
Chiếc đồng hồ vàng như vành hào quang tỏa sáng
Cho những ai biết sống ngẩng cao đầu
Mắt rưng rưng tôi nhớ hết từng câu
Tôi đã hát trong buổi mình kết nạp
Tôi nhớ bạn bè phút giây sống chết
Nhớ quê hương cuộc sống mới bắt đầu
Nghe chuông ngân trên tháp Xpat-xkai-a
Tháng chạp, ở Hồng Trường, tôi trở lại

58
Những viên đá đứng theo chiều nhân loại
Và tuyết bay như năm tháng bay qua..
Maxcơca, 12-1975

Thưa mẹ con đi
I.
Giữa mùa chiến đấu
Chúng con lên đường
Con gái con trai đều đội mũ tai bèo
Con gái con trai đầu đi dép lốp
Quân phục xanh là tổ quốc may
Tiếng cười là đồng đội dạy
Chúng con gọi phía sau là kỷ niệm
Quyển nhật ký trắng ngần
- Nhật kỳ hành quân
Chúng con dành cho phía trước
- Thưa mẹ, con đi...
Nghẹn ngào muốn mẹ nói:
- ừ thì con đi đi...
Cuối nẻo đường muôn ngàn tay mẹ vẫy
Chúng con đi trong gió những bàn tay...
II.
Đất nước thân yêu thành cao điểm diệt thù
Chúng con lớn nới từng quai súng mới

59
Bỗng chiều nào bâng khuâng con hỏi:
- Mẹ ơi sao mẹ nói
"ừ, thì con đi đi..."?
- Có phải là, thưa mẹ
Cho con buổi lên đường
Giao con làm chiến sĩ
Mẹ chỉ giữ chữ "thì"
Nối căn phòng mẹ ở
Với chân trời con đi?
Con đi xa thương mãi
Một chữ "thì" chia ly...
III.
... Mười bảy năm
Con nhớ mùa hè ấy
Hoàng hôn vào thành phố
Theo con tàu đón con
Mắt mẹ hay sao hôm
Mà long lanh ngấn lệ
Con cúi đầu nói khẽ:
- Thưa mẹ, con lên đường
Mẹ thầm thì: con đi đi
Như cha con ngày đó...
Và nước mắt lặng lẽ
Mẹ đón vào áo dài

60
Không một hạt bùi ngùi
Thấm chân con bước tới...
IV.
Những năm xa...
Con đi bên đồng chí
Quen khẩu lệnh của ngày diệt Mỹ
Giục giã tâm hồn con
- "Tất cả xung phong!"
Con nhảy lên, với anh em, xông về phía giặc
Mặt đất quê hương làm tấm gương sáng rực
Soi bóng chúng con trong sông núi tự hào
Con biết phía sau, mẹ nhìn thấy từ lâu
Mẹ lại tiễn con bằng cái nhìn ao ước.
- ừ, thì con đi đi
Mẽ sẽ chờ con từ phía trước!
- Con nhớ thằng lính ngụy
Quát: "Hầm đâu khai ra!"
Con nhìn hai mắt nó
Với họng súng là ba
Rồi con nhìn rất rõ
dáng của mẹ hôm nào
Vuốt tóc con mẹ bảo:
"- Rằng cho kịp anh em"
Vâng, con sẽ lặng im

61
Để nhìn vào tiếng nổ
ở cuối đường con đi
V.
Nhưng con không chết đâu
Không thể nào chết được
trong tiếng mẹ thầm thì
Giục con đi tới trước
Khi đường về hẹn ước
Mẹ lát dưới chân con
Khi ngàn đêm cămhờn
Mẹ tiễn con ra trận
Khi tình yêu bất tận
Mẹ nối một chữ "thì"
Ngày đất nước gian nguy
Lại sẵn sàng tất cả!
Mẹ ơi lòng con đó
Bao năm vẫn trở về
Để "Thưa mẹ, con đi"
Trước chặng đường mới mẻ
Bởi vì con hiểu mẹ
Lại sẵn sàng tiễn con
Bởi vì con hiểu hơn
Con là con hiếu thảo
Không quay đầu phản bội

62
Con đường mẹ tiễn đi...
Theo kháng chiến thần kỳ
Con bay lên bằng cánh
Của bàn tay thô nặng
Mẹ vẫy vẫy chào con
Trao con với nước non
Đưa con vào đội ngũ?
4-4-1971

Tiễn bạn cuối mùa đông

Gửi theo T.V.Th.X

Tiễn bạn về vùng sâu

Mùa Xuân vừa kịp đến
Rừng sâu hoa đẹp hiếm
Xin vui trong tiếng chào
Cầm tay nhau bịn rịn
Gió Xuân lùa trước sau...
Hẳn người còn thương nhớ
Một chóp núi biên thùy
Nhiều mưa và ít nắng
Bom rung tàn lửa khuya

63
Những trang đời, trang viết
Nặng nghĩa đời sau, xưa
Hẳn người đang nhìn thấy
Qua ngàn núi ngàn mây
Quê hương mình lớn dậy
Mùa Xuân nở thêm ngày
Ôi quê hương ta đấy
Gọi ta về sáng nay
Ôi thành phố yêu thương
Ta xa Người thế nớ
Những đêm dài trăn trở
Ai gọi ta lên đường?
Vết bùn tràn dặm cỏ
Ai đang ra chiến trường?
Không được đi một lần
Tôi xin cùng non nước
Những suối nào theo chân
Qua A nhâm, A Đợt
Cho lòng tôi đến trước
Làm bông hoa trắng ngần
Là mùa xuân ở đó
Là tình yêu văn chương
Là lộ tiêu chiến đấu
Là dấu về quê hương...

64
Tiễn bạn ngày cuối đông
Tôi về trong nắng chói
Trên vai ngàn đồng đội
Mang mùa Xuân đi cùng
Mang ngày về thắng lợi
Hóa trời xanh mênh mông...

Tình Ca
Đừng yêu ai, em nhé
Chỉ yêu mình anh thôi
Dẫu tất cả con trai
Bên em đều tốt đẹp
Đừng thương ai, em nhé
Chỉ thương về anh thôi
Dộu anh không còn trẻ
Không có chỉ hơn người
Đừng nhớ ai, em nghe
Ngoài anh, người bạn cũ
Dộu ngàn ngày quyến rũ
Là ngàn ngày chưa qua
Chỉ một lần thiết tha
Chỉ một điều mơ mộng
Như chỉ một bài ca
Hãy vì anh đồng vọng

65
Yêu anh từ nước mắt
Rơi trong ngày biết yêu
Yêu anh từ tiếng hát
Khi sao xanh những chiều
Yêu anh không lỗi hẹn
Một bông hoa đợi chờ
Nở trong lòng thầm kín
Mặc tháng ngày vụt qua
Yêu anh từ rất xa
Chiến trường anh gối ngủ
Tóc em cùng suối đổ
Trong giấc mơ nhớ thương
Yêu hơn mọi yêu thương
Mà cuộc đời đã có
Nhớ trước mọi nẻo đường
Đã thổi từng trận gió
Từ tháng ngày chiến đấu
Ta chọn tình yêu ta
Em ơi em-đồng chí
Ngọn cờ và tình ca
Những gì ta đã có
Là em hay cánh đồng
Là mây trên thành phố
Hay trăng treo cuối rừng

66
Đều cũng là lửa máu
Của đồng đội, đồng bào
Những gì ta phải đổi
Đến tận cùng gian lao..
Nên vì sao em ơi
Môi anh đau điếng gọi
Anh muốn nói một lời
Yêu anh luôn em ơi
Vì không ai có được
Như anh, một tầm lòng
Càng đi vào mặt trận
Càng sáng bừng thủy chung
Càng lao lên lửa bỏng
Càng yêu em tận lòng
Trên ngọn nguồn sông núi
Biết yêu thành mênh mông..
1973

Tôi lại đi đường này

Tôi lại đi đường này
Để đi cho đến cuối
Khi cái điều mong đợi

67
Đang vang ở chân trời...
Tôi lại đi đường này
Dù lần đầu mới gặp
Đường cha tôi đánh giặc
Đường bạn tôi giao liên
Đường em tôi chạy giặc
Bà tôi ra bưng biền
Đường đỏ cờ độc lập
Mẹ tôi mơ ngày đêm.
Con đường rừng mới cắt
Sên, muỗi nhiều như gai
Con đường qua đồn địch
Mũi súng đi trước người
Con đường sông Hai Nhánh
Vừa chạy gằn vừa bơi
Con đường qua núi Chuối
Chân cọp trộn chân người
Con đường qua A Lưới
Dép tám quai còn hai
Và con đường hậu địch
Bụng làm chân, không lùi!
Nhà của tôi trên đường
Cái ba lô tôi đó
Có khe là có ở

68
Treo võng rồi che tăng
Nắng chiều thường hối hả
Nhật kỳ ghi vài dòng
Nờu cơm vừa hong áo
Hỏi đường mai hành quân
Thư quê nhà thường vắng
Được thư qua miệng người
Địa chỉ chồng địa chỉ
Đến tay thường bì rơi
Không hề gì bạn ơi
Ta vào ngày đánh Mỹ
Chung cái buồn miền vui
Đọc thư mà nhớ hết
Cả con đường thư đi
Tôi lại đi đường này
Con đường đi cứu nước
Hôm qua men một lối
Hôm nay nhiều ngã tư
Hôm qua phải xóa dấu
hôm nay gỗ nát nền
Hôm qua súng trường Mát
Hôm nay dàn đại liên
Hôm qua là mũ vải
Hôm nay sáng mũ đồng

69
Binh chủng chào binh chủng
Cười reo ran mặt đường
Tôi lại đi đường này
Không bao giờ sợ lạc
bạn bè cho nhành cây
là con đường sáng rực
Tâm hồn theo chân tay
Tôi yêu người đi trước
Tôi yêu người đi sau
Làm hướng ta rộng mở
Làm đường ta phẳng phiu
Trường Sơn đường trăm cửa
Tự do tung cánh chào...
Nếu tôi phải ngã xuống
Xin đặt tôi bên đường
Cho tôi vành sao nhỏ
Gác đường Hồ Chí Minh
Người qua đây sẽ nhớ
Hãy dồn nhanh bước chân
Nối mạch đường tôi ở
Với tinh cầu hành quân...
18.3.1971

70
 Trên núi sông
Anh hái cho em một đóa hoa trên cánh rừng này
Rồi anh gửi lại hoa vào một cánh rừng khác
Anh nhặt cho em một vỏ hàu giữa truông cát vùng sâu
Rồi anh đặt hàu trên bờ sông thượng nguồn xanh thẳm
Anh không lơ đãng đâu em, ngày anh đi kháng chiến
Anh gửi trên núi sông cả mối tình anh thầm kín
Có bao nhiêu mặt đất với độ cao khác nhau anh đã từng nằm
Có bây nhiêu nỗi nhớ của anh trải xuống rất đằm
Chắc những đứa con của Âu Cơ từng lên rừng và xuống bể
Cũng không nhớ thương nhau nhiều như ta nhỉ?
Anh nhớ em làm mỗi ngọn lửa cũng nhớ em
Lửa cháy trong Trường Sơn bao đêm
Nhưng anh biết chúng ra rồi ra hạnh phúc
Bởi chúng ra yêu nhau trong mỗi ngày đất nước
Ôi mỗi sợi tóc mai trên mai trên má em cũng thương anh
hoài như rứa sao
Những năm anh lấy tuổi trẻ mình dâng cho xứ sở dài lâu
Cám ơn em và cám ơn cuộc đời
Cho anh một trái tim nhạy cảm đường chân trời..
23.6.1973

71
 Từ những gì các anh trao?
Buổi sáng ấy ra tù
Tôi xin vào bộ đội
Tôi không thấy ai chú ý đến tôi nhiều
Tất cả nhìn về hướng đánh
Và tôi, độc cái quần lót ngắn
Tôi cũng không chú ý đến tôi...
Anh em đưa tôi một khẩu A.K
Báng gỗ xước vì mảnh đạn
Cũng mảnh ấy làm đồng chí mình ngã xuống
Khi đưa súng tì vai
Tôi thấy má mình tì má người đã khuất...
Sau một trận đánh phản kích
Trước chùa Bảo Quốc
Tôi nhận về một đôi dép lốp cao su
Quai xém thuốc bom, gót đọng máu thù
Anh ấy ngã trên lòng đường xuất kích.
Đôi dép ngắn hơn chân tôi một ít
Tôi bỗng thấy mình đi bằng chân anh...
Buổi chiều sau về hậu cứ tiểu đoàn
Tôi được nhận bộ tô châu
Có mùi hôi đồng chí nào không trở lại
Đêm ấy tôi nằm trăn trở vải

72
Nhớ anh tận làn da...
Cứ như thế
Hai mươi năm ngày làm chủ
Người lính mới trong tôi
Đã là người lính cũ
Mang hình đội ngũ
Từ những gì các anh trao
Cả những dân thành phố gặp tôi chào
- Đồng chí quân giải phóng!

Vỗ Hờn
Vỗ nói làng xưa bên sông A Mong
Ngày võ xa, còn lũ bò rừng
Gương sừng đi trong rừng lau sắc
Những hố bom in đầy dấu chân
Lên rẫy cao vỗ gieo hạt bắtp
Lên núi cao, nghe Đảng mà đi
Vỗ nói nhiều đêm mắt không nhắm được
Nghe A Mong dưới ấy rầm rì
Rồi con cái đi, người già ở lại
Chông phải vót đêm, lúa phải trĩa ngày
Quen với lửa bàn tay thành sắt
Quen nắng mưa bàn tay thành cây
Vỗ sống những năm trọn ngày gió nắng

73
Vỗ sống những mùa trọn mình đất đai
Vỗ trĩa vào hố bom nồng thuốc súng
Mồ hôi mình với lúa và khoai
Vỗ ngả từng cây đại thụ ngút ngàn
Lại chăm chỉ truốt từng hạt lúa
Nuôi cách mạng với bàn tay đó
Vỗ trao ta cả sức Trường Sơn
Thương lắm đàn con những chiều ghé bản
Vỗ cười cười cái tẩu đất rung rung
Cái mẫu đất A Mong trên miệng vỗ
Nở khói xanh như màu dòng sông
Vỗ nói mong ngày địch thua ta thắng
Vỗ lại về A Mong quê ta
Rồi nhả khói, vỗ ngồi im lặng
Tự bao giờ như một trường ca..
1973

Xanh xanh bóng núi

Rồi ngày em hiểu anh hơn
Những câu thơ với nỗi buồn của anh
Yêu em, chưa được ngọn ngành
Nói em hết nỗi yêu mình đã yêu
Mai sau công việc bận nhiều
Chắc anh chẳng nói những điều hôm nay

74
Những ngày đi, nối những ngày
Thủy chung với nước, vơi đầy với em
Chỉ còn sâu thẳm êm đềm
Rừng xưa vây kín nỗi niềm đôi ta
Những chiều em ngước mắt xa
Xanh xanh bóng núi, đó là lòng anh..
1974

75
II/ Các tác phẩm sáng tác từ 1994-2007

Ánh sáng
Ánh sáng có màu gì.
Đố anh yêu biết được.
Đợi chờ có nghĩa chi.
Anh mới không thèm đến.

Đợi anh từ hôm qua.

Khi mình chia tay ấy.
Đợi chờ lâu biết mấy.
Thế mà anh cứ đi.

Anh cứ đi nữa đi.

Chẳng cần anh đến nữa.
Thế nhưng anh thất hứa.
Em bỗng thấy bâng khuâng.

Bây giờ là lúc

Bây giờ là lúc có thể chia tay với điện thoại để bàn, các vi-
dít, nắm đấm mi-crô
Tự do lên mạng với đời sống, ăn ngủ với bụi đường
Một mình một ba-lô và xe đạp
Bây giờ gió gọi anh đi
Mặt trời đánh nhịp về tám hướng
Từ giã cà-vạt, giày đen, lời trịnh trọng
Anh là một với cánh đồng, cánh hẩu với quán cóc, ăn chịu
với cỏ
Hò hát một mình, đọc những gì yêu thích, ghi chép những gì
cần ghi chép
Thế giới thật rộng, những ngả đường độ lượng
Cho anh làm mới cuộc đời mình

76
Anh gọi đó là chuyến về không hạn định
Để là một người trong mọi người
Anh tham dự trận tấn công cuối cùng
Vào cái chết

Hãy lộn ngược da anh

Và ghi lên đó mật khẩu:
- Không lùi bước!

Cáp Quang
Đường cáp quang xuyên đại dương
Bị cắt khúc, rao bán,
Trên mặt báo chúng giống hệt những con cá chết
Giương mắt trừng trừng nhìn thế gian.

Đoản mạch,
im re,
Bá đạo,
Buồn chuyện năm châu bốn biển
Kẻ sĩ cưỡi trâu vào núi.

Để lại trên cửa Chánh Tây mười chữ:

-Tìm ra đường thật khó
Chọn được Người, khó hơn.

7/6/2007

Có một ngày
Có một ngày em không yêu anh
Em đi thật xa
Và mặc chiếc áo
Anh chưa từng thấy bao giờ

77
Em sẽ có cái cười
Bằng ánh sáng của cái hôn khác
Có nỗi buồn
Bằng màu mưa khác
Những nỗi buồn vui anh không có được bao giờ...

Có một ngày
Em tràn đầy hạnh phúc
Ngày em không yêu anh
Ngày em rời mái nhà xưa cũ ấy
Và chiếc áo sờn vai ấy
Anh từng hôn lên nỗi khó nhọc hàng ngày
Em xoá mình đi
Bằng chiếc khăn màu thơm ngát
Cái ngày đó
Anh sẽ bắt đầu
Với anh
Bằng bước chân ngày đón em
Anh, một chàng trai
Với màu tóc khác

Riêng năm tháng cuộc đời

Thì vẫn như xưa...

Đọc thơ tứ tuyệt của Đỗ Mục

Kích gãy, cát vùi tham vọng lớn

Ngàn năm xanh mãi một Trường Giang
Chợt buồn nhẩm lại Dương Châu mộng
Khuôn mặt thi nhân lặng trước đèn

17.1.2007

78
 Đồng giao màu xuân
Có một người lính
đi vào núi xanh
những năm máu lửa.
Một ngày hoà bình
anh không về nữa

Có một người lính

chưa một lần yêu
cà phê chưa uống
còn mê thả diều

Một lần bom nổ

khói đen rừng chiều
anh thành ngọn lửa
bạn bè mang theo

Mười, hai mươi năm

anh không về nữa
anh vẫn một mình
Trường Sơn bền bỉ

Ba lô con cóc
tấm áo màu xanh
làn da sốt rét
cái cười hiền lành

Anh ngồi lặng lẽ

dưới cội mai vàng
dài bao thương nhớ
mùa xuân nhân gian

Anh ngồi rực rỡ

79
màu hoa đại ngàn
mắt như suối biếc
hồn như nắng vàng
tóc xanh ngọn cỏ
vai đầy núi non

Tuổi xuân chín đỏ

mùa xuân ngọt lành
theo người lính trẻ
về từ núi xanh...

12-1994

Lên núi thăm chùa

Lên chùa ngồi nhặt cỏ may

Đường xa gối mỏi, thõng tay giang hồ
Bỗng dưng ran một tiếng "vô"
Thì ra bia bọt còn chờ dưới khe.

(17-09-2006)

Mẹ và quả
Những mùa quả mẹ tôi hái được
Mẹ vẫn trông vào tay mẹ vun trồng
Những mùa quả lặn rồi lại mọc
Như mặt trời khi như mặt trăng
Lũ chúng tôi từ tay mẹ lớn lên
Còn những bí và bầu thì lớn xuống
Chúng mang dáng giọt mồ hôi mặn
Rỏ xuống lòng thầm lặng mẹ tôi

80
Và chúng tôi, một thứ quả trên đời
Bảy mươi tuổi mẹ đợi chờ được hái
Tôi hoảng sợ ngày bàn tay mẹ mỏi
Mình vẫn còn một thứ quả non xanh.

Mưa thu
Đêm sâu, đường quạnh vắng
Người đi chưa thấy về
Hạt mưa thì quá nặng
Nghẹn ngào trong giếng xưa

Sách dày khó đọc hết

Mưa dài sông nước lên
Ngoài vườn mấy tàu chuối
Vẫy hoài trong bóng đêm

Ta ngồi như cội trúc

Gội mưa thu bốn bề
Nghĩ mình không lỗi hẹn
Với người đang xa quê

Chỉ mong em trở lại

Kịp hái giùm tóc tiên
Cắm lên bình lam ngọc
Mừng một ngày lãng quên.

(20-09-2006)

81
 Sông Hương
Đặt mình trên con nước, đầu hướng về biển, anh trôi đi.
Cùng hình bóng các đền đài, những cạm bẫy của thời gian,
nước mắt người đã chết.
Anh trôi đi cùng phù du phiêu sinh vật, những tiếng chuông
không ngày về
Những ngọn cỏ khô không nguồn gốc, những người mẹ đắm
đò, những câu mái nhì mất tích
Anh trôi đi với trận bão năm Thìn, nhịp cầu bị đánh sập năm
Thân
Những cây bèo tím

Sông Hương
Con sông của những người ra đi và trở lại
Đưa anh qua những ngày bình an như bàn tay mẹ
Không nỗi đau đớn nào sông không rửa sạch với từng giọt
nước ngời sáng
Không một cơn khát nào không được san sẻ bằng vị ngọt
thần thánh
Người có đủ nước cho những cánh đồng, đủ tôm cá cho
phiên chợ sớm Diên Trường, đủ nước mặn cho những ao
tôm ngoài cửa Thuận
Người đủ phù sa cho một châu thổ không có trên bản đồ
Nhưng mãi mãi phì nhiêu trong tâm hồn người xa xứ
Người là bùn, là mây, là bến, là hành trình của nước không
dừng lại một ngày

Những đêm mất ngủ

Anh năm cong như một con thuyền neo bên sông
Anh nghe nước chuyện trò
Về cánh rừng nguyên sinh trên động Mang Chang với những
cây trầm khổng lồ
Những con cá chình không bao giờ chết trong hang sâu,
Thác Ông, Thác Mụ
Những bãi cát thơm hương thạch xương bồ

82
Những tiếng gầm bị nén lại của thuỷ điện Tả Trạch
Tiếng chầu văn nói lời siêu thoát ở điện Hòn Chén
Chiếc Linga dựng đứng cuả người Chăm ngoài cửa biển

Anh trôi đi
Không bắt đầu, không kết thúc, không bờ bến
Anh mang tự do của nước đến với cuộc đời
Như sông từ hữu hạn đến vô hạn
Để mãi mãi có mặt
Để sống
Bên người
Phải chăng sông Hương?

Nguồn: "An ninh thế giới cuối tháng" tháng 10/2006.

Tắm bến Hà Khê

Mười năm dầu dãi, đường xa ngái,

Bây giờ về tắm bến Hà Khê.
Nhìn lên tháp cổ cao trông đợi,
Cúi xuống dòng xưa chợt ấu thơ.

Huế, ngày 8/6/2007

Trở lại A Lưới

Những bước trùng điệp
Những bước núi rừng
A Co ngửa mặt mờ mây gió
Cô Ca Va lừng lững lưng voi
Dốc mèo gân guốc bàn tay nắm
An Hồ nghìn năm dầm mưa bay
A Lưới trập trùng chiều trở lại

83
Mưa nối mưa, nắng thay nắng từng giờ
Vẫy tay lau trắng lên sườn dốc
A Ling, A Sáp xuôi đất khách
Năm tháng trôi đi, năm tháng về

Em hát cái ngày đau xót đó

Bây giờ dịu ngọt cứ như không
Tóc không xanh tóc ngày xưa nữa
Máu nóng trong tim máu vẫn hồng

Em dẫn ta lên ngàn thước núi

Ngó về chất ngất bóng Ka Lưi
Nhớ Em lắt lẻo trên vai mẹ
Em có còn không, em Cu Tai?

Ta cõng em đi trọn một đời

Thơ ta, ta gửi đến bao người
Những lời ru ấy rơi trong núi
Biết có khi nào em đã nghe?

19-12-2006

Trên đường
Rồi bạn đi với tôi qua những bờ tường trắng
Sau chiến tranh
Những ngôi nhà như tinh thể kết bất ngờ trong hạnh phúc
Định hình tất cả niềm vui và sự thật
Bằng gỗ, bằng vôi và giấc mơ ngày lên đường
Những ngôi nhà thành phố tuổi thơ tôi.

Bạn cùng đi với tôi trên vỉa hè rạn vỡ

- Đây là những gì chúng ta đã sống và đã chết
Người con gái áo trắng đi về tương lai nào đó

84
- Đây là những gì chúng ta đã đổ máu và hát ca
Những hàng phượng mang nắng từ trên vai thành phố
- Đây là những gì giúp ta cao hơn một tầm nhìn
Một người mẹ gánh nặng trở về
- Đây là những gì chúng ta mang mẻ và hy vọng

Bạn ơi
Bạn nghe tiếng trở mình của thành phố thân yêu
Mây trắng chất ngất và lòng ta đầy dự tưởng
Những em bé nhặt lá khô bên lề đường
Anh bộ đội vẻ vụng về sau ngày đánh giặc
Đằng sau buổi chia ly, đằng sau lần gặp
Tâm hồn ta như cánh rừng xa khuất
Lại xanh màu và mãi âm vang...

(1975)

85
 Trường ca

Mặt đường khát vọng

I.Lời chào

Ta đã đi qua những năm tháng không ngờ

Vô tư quá để bây giờ xao xuyến
Bèo lục bình mênh mang màu mực tím
Nét chữ thiếu thời trôi nhanh như dòng sông...

Ta lớn lên bối rối một sắc hồng

Phương cứ nở hoài hoà như đếm tuổi
Như chiều nay, một buổi chiều dữ dội
Ta nhận ra mình đang lớn khôn...

Biết ơn những cánh sẻ nâu đã bay đến cánh đồng

Rút những cọng rơm vàng về kết tổ
Đá dạy ta với cánh diều thơ nhỏ
Biết kéo về cả một sắc trời xanh
Biết ơn mẹ vẫn tính cho con thêm một tuổi sinh thành

"Tuổi của mụ" con nằm tròn bụng mẹ

Để con quý yêu tháng ngày tuổi trẻ
Buổi mở mắt chào đời, phút nhắm mắt ra đi...

Biết ơn trò chơi tuổi nhỏ mê ly

"Chuyền chuyền một..." miệng, tay buông bắt
Ngôn ngữ lung linh, quả chuyền thoăn thoắt
Nên một đời tiếng Việt mãi ngân nga...

86
Biết ơn dấu chân bấm mặt đường xa
Những dấu chân trần, bùn nặng vết
Ta đi học quen dẫm vào không biết
Dáng cuộc đời in mãi dáng ta đi...

Biết ơn dòng sông dựng dáng kiếm uy nghi

Trong tâm trí một nhà thơ khởi nghĩa
Cao Bá Quát ngã mình trên chiến địa
Trăm năm rồi sông vẫn sáng màu gươm...

Trăm năm rồi ta đếm bước sông Hương

Vẫn soi thấy niềm đau và nổi giận
Khuôn mặt trẻ bỗng già trên lớp sóng
Ngẩng đầu lên, ta thấy mặt quân thù!

II. Báo động

Buổi sáng ấy
Ta không quên
Hình dáng những chiếc tàu há mồm ngoạn vào thành phố
Trên bến đổ quân của Trăm năm giặc Pháp
Lại những lốt giày kiểu mới dẫm lên
Những lốt giày viễn chinh
Cắt hình răng chó
Cắm ngập vào phù sa đỏ...
Chiếc mũ sắt lù lù nửa mặt
Áo quần sặc diêm sinh máy móc
Những con cá sấu Đại Tây Dương
Trườn lên bờ sông
Gai góc đầy mình những súng và đạn
Chúng phả vào không gian mùi mặn
Của máu những cuộc săn người
Của mồ hôi nhiều hải cảng
Của xương trên cánh buồm cướp biển
Và những mưu đồ tăm tối bên kia đường chân trời...

87
Ngón tay đặt lên vòng cò
Nằm xuống và trườn lên
Chúng hét lên những khẩu lệnh man rợ
Gờm gờm nhìn chúng ta
Thành phố lập tức bị đặt trước tầm súng
Thành phố lập tức biến thành cánh rừng
Những cánh rừng Viễn đông có dây thép gai và bao cát
Chúng ta biến thành tên mọi da màu
Cho người Mỹ truy kích lùng săn...
Viễn Tây - Viễn thông
Kim địa bàn quay ngược
Quả đất quay ngược
Việt Nam sẽ trở về 200 năm trước
Đội mũ lông chim và cầm búa đá
Ngã gục dưới mũi súng tối tân
Và bông hoa của chủ nghĩa thực dân
Sẽ xèo cánh trên núi sông ta đó
Bông hoa đó là dấu giày răng chó!
Lịch sử đã lặp lại rồi chăng?
Một nỗi đau từ vô tận vô cùng
Ùa vào mỗi căn nhà, góc phố
Những tiên cảm gớm ghê, đày đoạ
Đều vẽ ngày thất thủ kinh đô...
Nhưng lịch sử không lặp lại bao giờ
Gần thế kỷ qua đi, đã đủ
Những đạo quân thực dân
Trở thành đạo quân của "Hoà bình, Danh dự"!
-Kìa các bạn Việt Nam
Các bạn hãy cài then, ngủ kỹ
Mặc chúng tôi với day thép gai ngoài đường
Chúng tôi đến đây vì một lời cam kết
Súng đạn này là để chống xâm lăng
Để chứng minh cho lời nói là việc làm
Buổi sáng nay
Khi chúng tôi còn trên tàu

88
Chúng tôi đã ném xuống sông những lon đổ hộp
Cho những đứa bé Việt Nam lặn mò ngoi ngóp
Người Mỹ chúng tôi đáng thiện cảm biết bao
Đã hết lòng kích lệ, vỗ tay reo
Người Mỹ thích vui, lại vô cùng giàu có
Ưa giản dị nên bắt tay bằng kiểu đó!
Buổi chiều ấy
Trước con tàu và trước dòng sông
Chúng ta hỏi nhau và như tự hỏi:
Chúng ta hiểu thế nào là cam kết?
Sự có mặt này để cam kết với ai?

Trong im lặng, ai đó trả lời:

-Người Mỹ đừng quên đây là xứ sở
Của những Yết Kiêu bất tử!

Ta quay nhìn. Sông đã hóa mênh mông

Từ trầm rư, sông vỗ sóng trùng trùng
Nối lịch sử những bờ không giới hạn
Những cam kết hôm nay với trăm đấng anh hùng...

III.Gi ặc Mĩ

Khi tên lính Pháp cuối cùng đi đến trước dòng sông
Vươn qua thành cầu soi mặt mình dưới nước
Nó bỗng nhổ nước bọt vào nơi nó vừa ngắm được
Khuôn mặt chủ nghĩa thực dân cũ tan rồi trên sông nước quê ta
Tên lính Pháp quay đi
Tên lính Mỹ vào ngay...

Tên lính Mỹ ấy
Là Giếch, là Giôn, là Tôm là Uých
Tóc vàng, tóc nâu, da màu hay da trắng
Nó ở Uýt-xcôn-xin, Mát-xa-xu-xít hay Flô-ri-đa
Nó ăn khẩu phần C hay khẩu phần A

89
Nó gọi Vi-xy thay cho người Việt Nam hay Hin-tơn thay cho Hà
Nội
Nó giết người, quăng bom, hít hê-rô-in, rửa tội
Nó có bà biểu tình trong chiến dịch mùa thu
Những điều ấy không phải nhiều dấu hỏi
Khi lịch sử trao ta quyển lên tiếng nói
Thì lịch sử cũng không quên soi tỏ mỗi con người...

Phút này đây, ta gọi nó cho người?

- Là tờ giấy! Vâng! chỉ là tờ giấy
Một tờ giấy trong bảy nghìn tờ máu vấy
Một chữ đen trong hai triệu rưỡi chữ mù đen
Ngũ giác đài ghi tên nó trong đêm
Lịch sử nó đen bầm vì tội ác
Rồi giấu kín. Rồi phết sơn loè loẹt
Nó bước ra với kèn súng dàn chào
Nó đốt nhà ư? - Tổng thống sẽ khen rao
Nó hãm hiếp ư? - Có Xpen-man làm dấu

Nó giết người ư? - Có tượng thần tự do chùi máu

Nó khai quang ư? - Có Xten-bếch véo von
Nó là đứa con cưng của bọn lái súng, buôn vàng
Những lý thuyết hận thù, những tín điều thuốc độc
Nó, chính là chữ cái, chữ con, trang nhỏ, trang to, trong "Hồ sơ bí
mật"
Bẩn thỉu trần truồng trước nhân loại hôm nay...

Không ở đâu bằng đất nước Việt Nam này

Nơi nhân loại thêm một lần nhìn thấy
Những tội ác con người đã đi qua bỗng hồi sinh trở lại
Như những tầng diếp thạch vỡ ùa ra múa vuốt liếm môi
Rồi những Khan Tác-ta bỗng bước ra từ bão cát
Rồi những cuộc Thập tự chinh với đầu người trên mũi mác
Rùng rùng đi tàn phá nước non này

90
Những bạo chúa tự hào lối đánh bánh xe quay?
Giờ đã có trực thăng treo người vào không khí
Xưa giết người bằng voi, bằng dao, bằng rìu, cũ kỹ!
Nay giết người bằng hóa chất, điện tử, phô-tông
Xưa quan lại đánh ta bằng đầu gậy bịt đông
Nay chúng ta quật bằng cao su độn sắt
Quật chết người mà vẫn không hề tái mặt
Vì giết người máu chẳng dính tay chân
Xưa chúng âm u mở toà án giảo hình
Bắt trí tuệ đến đây quỳ xuống gối
Nay "Sám hối" vẫn tràn đầy ánh sáng
Điện một nghìn oát xoay chiều vào cốt lõi thần kinh
Chuồng cọp của lãnh chúa xưa đáng gọi hôi tanh
Nay miệng những thắng ác ôn đã tanh ngòm gan với máu
Xưa "Luật cọ về" là vinh hoa sáng tạo
Nay thú tính, dâm ô thành lý thuyết tôn thờ
Xưa một người chỉ đâm chết một người
Nay một cái bấm nút, một cái đạp càn của bom Mỹ giết ta hàng
chục hàng trăm ngọn xớt
Xưa đinh đóng bằng tay, nay đinh đóng bằng bom rốc két
Mặt thằng giặc lái giết người vẫn có dáng ngắm trăng sao
Xưa khủng bố dân, chúng đem ta ra giữa chợ chặt đầu
Nay hiện đại, vô tuyến truyền hình sẽ đưa vào bữa cơm chiều nhân
loại
Để loài người vừa ăn vừa xem máu vãi
Dần rà quen cái chết tựa cơm ăn
Quen lối giết người, quen mặt xâm lăng
Quen kinh sợ, quen vục đầu trong vật chất!

Không ở đâu trí tuệ bị gọi nhầm tên kỳ quặc

Bằng những mưu đồ của Giôn-xơn, Ních-xơn
Mượn những công trình của máy tính, vi phân
Chúng phân tích máu xương ta thành tỷ lệ
Uốn công lý quăn queo làm thước kẻ
Rồi viết lên những định luật Việt Nam

91
Làm tiền để cho sự tàn bạo thế gian
Chúng công bố:
Để phá năm tân thóc của Việt cộng phải phá năm mươi tấn thóc
của dân chúng
Ngược lại: phải giết năm trăm dân Mỹ lai để đừng sót một tên Việt
cộng
Để khuất phục một dân tộc trong mười năm "thời kỳ Việt Nam"
phải dám đẩy lùi dân tộc ấy về đổ đá ngàn năm.
Vì một cuộc hành quân phải huỷ diệt hàng vạn mẫu cây rừng
Vì một đòn pháo kích ở Plây-cu phải trả đũa xuống sông Hồng Hà
Nội
Vì một thành phố Mỹ Tho cần cứu nguy phải hạ sát ngay thành phố
ấy
Vì sự tồn vong của học thuyết màu da, phải đầu cơ hàng vạn xác da
vàng
Vì một tên bù nhìn, nửa triệu lính Mỹ phải đem sang
Vì lợi ích của bốn trăm ông vua, hai trăm triệu người Mỹ phải góp
tiền góp máu
Vì tinh thần một tên lính Mỹ phải nói có hai ngàn Việt cộng bị giết
mỗi tuần trên mặt báo.(thiếu chứng nào thì moi cốt, giết vào dân!)
Vì quyền giết người Việt Nam phải giết bốn sinh viên Mỹ ở Ken
Vì Tổng thống, phải xích tay hàng vạn người biểu tình nổi loạn
Vì và phải...cái tương quan độc đoán
Các mệnh đề, cái lô-gích cuồng điên
Các tỷ lệ ném ra bất chấp cán cân
Chỉ cần sự bảo chứng của đô-la và súng máy
Cùng cái đầutối tăm của Giôn-xơn, Ních–xơn đặt vào trên đấy!
Không ở đâu con người trước con người
Thành "chó dại", "Trâu điên" và "đỉa đói"
Điều kinh tởm, chúng vẫn mượn tiếng người để nói
(vẫn phải "nói" với ta vì ta vẫn là người)
Thú tính gầm lên trong chữ nghĩa, câu lời:
- "Tao đánh cho mày tuyệt đường sinh nở!"
- "Tao moi gan mày thử xem to hay nhỏ!"
- "Tao móc mắt mày để đừng trừng mắt với tao!"
- "Tao đập vỡ óc mày xem tư tưởng Việt cộng ra sao!"

92
- "Tao phá sự tiết trinh của mày để mày đừng mơ với mộng!"
- "Tao giết con mày để xem mày thương con hay Việt cộng!"
- "Tao vạt râu thằng già này vì nó dám bằng tuổi cha tao!"
Chúng đánh để ta không tìm được chiều cao
Của thân thể, của ước mơ, hạnh phúc
Chúng đánh ta bật rễ ngoài mặt đất
Hết cầm cày, cầm búa, dắt trẻ, yêu thương
Chúng đánh ta tê liệt những phản ứng bình thường.
Vui với con người, buồn khi nắng xuống
Chúng đánh ta trụy hết những bào thai truyền thống
Từng đẻ ra nhân nghĩa, anh hùng Nguyễn Trãi, Nguyễn Du...
Chúng đánh để ta khắc nghiệt trước cái hôn Ju-li-ét – Rô-mê-ô
Không bén mảng những cánh rừng của Ang-đéc-xen, những bãi
biển Ta-go nhìn bầy con trẻ
Chúng đánh cho cả dân tộc ta biến hình thành sứa
Trôi bập bềnh theo cuồng lưu của chủ nghĩa thực dân
Và trên nền đau của thế kỷ bị xâm lăng
Chúng biểu diễn cuộc đời ta thành véc-xơ, đồ thị
Bằng chính máu chúng ta nhằm chứng minh hiệu năng vũ khí!
Tên Mỹ kia! mày bị căm ghét đời đời
Mày không giết nổi ta, cũng như không giết nổi sự khinh miệt của
loài người.
Không giết nổi sự dày vò sẽ di truyền trong huyết hệ
Của chính mày. Vào những năm 60, 70 thế kỷ
Mà đến Việt Nam.Và đánh mất ở đây tất cả những giá trị cao quý
của con người
Đánh mất Lin-côn, Giép-phốc-xơn, Hê-minh-uê... trong những bãi
B.52.
Mất tất cả để trở thành số không khủng khiếp (cái mày muốn giáng
cho ta thì chính mày lãnh hết!)
Không tự do, không sức mạnh, không hài hòa
Không quang vinh, không trí tuệ, không thơ ca
Không là không dẫu nhân với triệu lần Ních-xơn toan tính
Cứ ngày đêm đồng vọng giữa Oa-sinh-tơn
Trong khi các người trả món nợ oán hờn
Ngã gục chết trên mũi giày tội ác

93
Ngã gục chết trong cô đơn đậm đặc
Với vết giày răng chó gặm vào tim...

IV. Tuổi trẻ không yên

Chúng ta lớn lên những năm tháng không bình yên

Dẫu em vẫn màu áo trắng yêu tin

Đi trên đường "mười tám tuổi"

Dẫu anh đi quen
Con đường kẽm gai quằn quại
Dẫu thành phố hoàng hôn
Chuông thu không hai mươi ngôi chùa thong thả
Dẫu bầu trời ta ở
Nóc nhà thờ Cứu thế như một lời xin
Lòng ta không bình yên
Lòng ta vẫn vẫn đầy khắc khoải...

Bốn tao nôi day khung trời ngang trái

Mẹ đưa ta vào đời
Thành phố đã đầy bóng giặc
Thành phố đầy bóng người ngửa tay
Ôi những con cò "tỵ nạn" khô gầy

Đêm đêm lại về hàng cây thành phố

Lao xao tìm chốn ngủ
Những bờ bãi nào không dành cho cò nữa
Những luỹ tre nào bom đã khai quang?

Ôi những hàng cây từng in bóng huy hoàng

Trên đại lộ những năm đời mới lớn
GIờ đổi lá trầm ngâm màu tóc trắng
Của bụi đường và khói hơi cay...

Thành phố bên sông bè bạn rất đầy

Chợt trở lại, hoang vu bày quán xá

94
Khói thuốc lá của những người xa lạ

Vẽ những ngày không ai gọi tên...

Bao nỗi buồn đã được gọi lên
Trong số điểm danh, giọng thầy giáo cũ
Người vắng mặt: những dấu không như miệng hố
Người còn đây: những chấm không bình yên...

Xe bắt lính ngoài đường

Rào kẽm gai ngoài đường
Cha mẹ chạy gạo ngoài đường
Xe Mỹ chẹt người ngoài đường
Hồi trống trường không khép ta vào yên tĩnh nữa
Nhìn màu bảng đen nhớ màu mặt đường...

Thầy giáo đến rồi. Chúng con đứng lên

Chúng con chào thầy như hối lỗi
Thầy đừng trách chúng con là "bầy khó nói"...
Chúng con là "Cúp-cua lang thang"...

Có gì đâu chúng con nhìn lên bản đồ Việt Nam

Sao Tổ quốc mà chỉ còn nửa nước
Dẫu địa lý chúng con thường ít thuộc
Nhưng nỗi đau này chúng con nhớ hơn

Có gì đâu chúng con muốn yêu thương

Sao thầy giảng chỉ những lời cay đắng
Máu thì đỏ mà phấn thầy thì trắng
Có vẽ nổi tâm hồn con không?
Thầy đừng buồn cái giấy gọi Quang Trung
Còn đồng nghĩa với mười năm đi học
Chúng con đến đây cho những thằng CIA điểm mặt
Thầy có gì đuổi chúng giúp con không?

95
Phượng vẫn rơi từng cánh tươi hồng
Đau như máu những tâm hồn son trẻ
Sao con học để làm bầy nô lệ
Súng Mỹ hôm nay thành giáo cụ học đường?...

Sông Hương ơi Sông Hương

Người còn nguồn với bể
Để đi và để đến
Còn ta 25 tuổi
Trôi cạn trên mặt đường...

Ta lớnn hư mùa lũ
Ào ào thành phố tuổi thơ
Rồi ngày mai mỗi kiệt phố chơ vơ
Những vết bùn chúng ta để lại...

25 năm qua chưa một đời trai trẻ?

Ta soi gương, tái mặt
Này tóc, này râu, nấu cơm, bồng trẻ
Để mẹ làm thuê tối mặt tối mày
Để em đi trường cho Mỹ vuốt má
Để cha đi làm, họ trong hai tay
Chúng ta chưa qua một thời trai trẻ
Ra đường bị bắt lính ngay
Nên phải ở những nơi gián ở
Nên đeo gương cho cận thị suốt đời
Nên ngốn đi-a-mốc cho một đêm khô hai lít nước
Nên nhịn đói, thức đêm đốt cháy con người
Nên ăn tỏi cho tim rung, hút thuốc nhiều cho phổ nám
Uống nhị thiên đường cho thắt ruột té re
Huỷ hoại hết từng đường gân bắp thịt
Từ màu mắt trong đến nụ cười hồng
Huỷ hoại hết những gì mẹ cha trao xương gửi thịt
Để vật vờ như cỏ lác đầu sông...

96
Đất nước mai sau có tha thứ ta không?
Chúng ta không thể cầm bay, nâng búa nữa.
Ôi ta đã đốt cháy hôm nay để không cầm vũ khí
Có ngờ đâu ta thiêu cháy cả tương lai
Có ngờ đâu không muốn cầm súng giết người
Ta lại giết chính ta
Ta để trôi sông những ngà những ngọc
Trước quân giặc ta không vươn vai dài tóc
Để cầm doi lại muốn hãm mình thành đứa trẻ lên ba
Ta đã đau thương, phủ phục, mù loà
Nhận bị trị lằn roi vừa giáng xuống
Ta căm giận ngàn đời chúng mày, giặc Mỹ!
Ta đau buồn đất nước hiểu ta không?

- Các anh về đâu những người qua đường?

- Chúng tôi đến Hoa Lư
- Chúng tôi về đại hội
- Đại hội các anh là đại hội Híp-pi Giao Chi
- Vâng đại hội này là đại hội những người tuổi trẻ
Thờ phụng tuổi trẻ mình như Tổ quốc thiêng liêng...
- Sao các anh đến Hoa Lư
Không đem theo mỗi người một cành lau
Để làm cờ và tập trận
Như Đinh Bộ Lĩnh ngày xưa từng nuôi chí lớn
Mà các anh mang trên người
Nhiều tóc, nhiều râu và giẻ rách mà thôi?
- Chúng tôi không phải là con người trong nghĩa cũ.
Chúng tôi là một động vật mới mẻ
Chúng tôi cao hơn lịch sử, cao hơn mọi sự dưỡng sinh
Chúng tôi vượt lên dòng máu và quá khứ
Chúng tôi sống không cần pháp luật, thói quen và chế độ
Chúng tôi là tuyệt vọng cùng của sự khai thác cá nhân
Khai thác bản thân và hưởng thụ tận cùng
Chúng tôi tự do làm tình, tự do buồn, tự do ca hát

97
Tự do chết khi quét cùng thân xác...
- Các anh không cần liên hệ xứ sở đất đai
- A ha! Sao chúng tôi không cần đến đất đai?
Đất đai là cái chiếu tôi ăn, cái giường tôi ngủ
Là điểm tựa cho mọi nguồn lạc thú
Nếu không đất đai tôi có chân để làm gì?
-Những một ngày nào trong một phút nghĩ suy
Các anh chợt nhớ mình đã là man rợ
Các anh từ bỏ nhân dân, từ bỏ con đường tiến hóa
Như "chính sách Việt Nam" được gọi là "từ bỏ" của Hoa Kỳ?
"Man rợ" hay "từ bỏ" nó là cái gì?
Trong từ điển xã hội của chúng tôi nó không hề có
Chúng tôi sống bằng những định luật đầu tiên,
Những ham muốn đầu tiên của con người muôn thuở
Trí tuệ, luân lý già rồi mà chúng tôi thì trẻ
Chúng tôi chào trí tuệ, luân lý lụ khụ chúng tôi đi...
- Các anh lầm rồi, hỡi anh bạn Híp-pi
Các anh muốn xây dựng đời mình riêng một cõi
Để nằm ngoài chiến tranh, chối bỏ lo toan nhân loại
Các anh tìm về những hang động ngày xưa
Nhân dân kêu cháy nhà anh giả điếc, không thưa
Dân tộc đã đau thương, anh muốn thêm rách nát
Anh ca hát múa may bên tội ác
Anh lang thang mặc cường bạo lộng hành
Anh là đứa con bất hạnh của chiến tranh
Đứa con hoang của văn minh người Mỹ
Chúng đẻ các anh trên giường đô-la và vũ khí
Bú mớn cho anh là lối sống Hoa Kỳ
Rồi dựng các anh lên, đẩy các anh đi
Để đầu độc xã hội này như hóa chất
Để truyền nhiễm tuổi trẻ này như dịch hạch
Các anh là sắc thái khác của đạn bom
Để "khai quang" vào lĩnh vực tâm hồn
Như bom đạn từng khai quang tận cùng sông núi
Các anh là bầy thiêu thân của ánh đèn đêm tối
Đã huỷ mình còn che bớt nguồn sáng quê hương

98
Nhân dân đang đấu tranh cần những cái pha đèn
Để chiếu sáng chứ không cần ai bưng lấy mắt
Để đi tới và tìm ra bóng giặc
Quét chúng nó đi giành lấy bình minh
Chúng tôi đây cùng lứa tuổi các anh
Chúng tôi đã buồn đau, đã nhiều ngày mất hướng
Chúng tôi đã treo trên đầu những quả sung ảo tưởng
Nào tự do, dân tộc, công bằng
Chúng tôi đã tập "nôn" và "nổi loạn" hiện sinh
Chúng tôi đã mở "vực thẳm" trên mặt đường và mắt người yêu mến

Chúng tôi đã "mới" đã "dấn thân" đã "phản" rồi, trăm chuyện

Đã xuống đường bảo vệ nỗi câu kinh
Chúng tôi thay áo, thay tóc hoài để cắt nghĩa văn minh
Đã uống rượu, để râu và ngậm tẩu
Để được ngồi trên đỉnh Ô-lem thời đại mới
Nhưng chúng tôi đã được những gì:
Được nghe dối lừa, được ăn bánh vẽ nguyên xí
Được tận gốc, tật nguyền, tê dại
Được mặc cảm là đàn cừu vọng ngoại
Nhưng đau hơn là nỗi hối hận không cùng
Trong khi nhân dân càn những anh hùng
Để ra trận và dựng cờ thu nghĩa
Thì chúng tôi sống hoài, sống phí
Sống kiểu xa ngất ngưởng ở bên lề
Để cúng cùng nhận khẩu sung USA
Rước trụy lạc mà đau vì trụy lạc
Tập cuồng bạo mà che cho hèn nhát
Lấy hôm nay mà bào chữa ước mơ
Lấy hình hài chặn linh cảm bơ vơ
Đem cười nhạt để trấn an cái chết
Đang thầm lặng đào sâu từng khối huyệt
Giữa linh hồn... Ôi tuổi trẻ hư vô
Chúng mê man, nhân dân đến tự bao giờ
Vực chúng tôi lên và nói đầy độ lượng:
- "Hỡi tuổi trẻ như một rừng cây lớn

99
Nhận nắng trời gió bão đầu tiên
Hãy đến đây làm người lính trung kiên
Trong đội ngũ những người đi cứu nước
Hãy đứng dậy! Và giơ cao ngọn đuốc!
Của tình yêu đã khơi lửa ngàn đời
Hãy nhận mặt quân thù và xuất kích hôm nay
Giành chiến thắng và làm nên hạnh phúc!"...
Như thế đó, tất cả gì rất thật
Mà chúng ta cần đối thoại thảo ngay
Dẫu các anh cầm cái chết trong tay,
Hãy ném trả vào ngay đầu bọn Mỹ
Hãy cùng chúng tôi đứng lại trước bờ chân lý
Và tình yêu không có tự bao giờ
Chỗ đứng chúng ta không phải ở Hoa Lư
Mà trên con đường ta tìm về dân tộc!

V.Đất Nước

Khi ta lớn lên Đất Nước đã có rồi

Đất Nước có trong những cái "ngày xửa ngày xưa..." mẹ thường
hay kể
Đất Nước bắt đầu với miếng trầu bây giờ bà ăn
Đất Nước lớn lên khi dân mình biết tròng tre mà đánh giặc
Tóc mẹ thì bới sau đầu
Cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn
Cái kèo, cái cột thành tên
Hạt gạo phải một nắng hai sương xay, giã, giần, sàng
Đất Nước có từ ngày đó...

Đất là nơi anh đến trường

Nước là nơi em tắm
Đất Nước là nơi ta hò hẹn
Đất Nước là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm
Đất là nơi "con chim phượng hoàng bay về hòn núi bạc"
Nước là nơi "con cá ngư ông móng nước biển khơi"
Thời gian đằng đẵng

100
Không gian mệnh mông
Đất Nước là nơi dân mình đàon tụ
Đất là nơi Chim về
Nước là nơi Rồng ở
Lạc Long Quân và Âu Cơ
Đẻ ra đồng bào ta trong bọc trứng
Những ai đã khuát
Những ai bây giờ
Yêu nhau và sinh con đẻ cái
Gánh vác phần người đi trước để lại
Dặn dò con cháu chuyện mai sau
Hàng năm ăn đâu làm đâu
Cũng biết cúi đầu nhớ ngày giỗ Tổ
Trong anh và em hôm nay
Đều có một phần Đất Nước
Khi hai đứa cầm tay
Đất Nước trong chúng mình hài hòa nồng thắm
Khi chúng ta cầm tay mọi người
Đất nước vẹn tròn, to lớn

Mai này con ta lớn lên

Con sẽ mang đất nước đi xa
Đến những tháng ngày mơ mộng
Em ơi em Đất Nước là máu xương của mình
Phải biết gắn bó san sẻ
Phải biết hóa thân cho dáng hình xứ sở
Làm nên Đất Nước muôn đời...
*
Những người vợ nhớ chồng còn góp cho Đất Nước những núi
Vọng Phu
Cặp vợ chồng yêu nhau góp nên hòn Trống Mái
Gót ngựa của Thánh Gióng đi qua còn trăm ao đầm để lại
Chín mươi chín con voi góp mình dựng Đất tổ Hùng Vương
Những con rồng nằm im góp dòng sông xanh thẳm
Người học trò nghèo giúp cho Đất Nước mình núi Bút non Nghiên.

101
Con cóc, con gà quê hương cùng góp cho Hạ Long thành thắng
cảnh
Những người dân nào đã góp tên Ông Đốc, Ông Trang, Bà Đen, Bà
Điểm
Và ở đâu trên khắp ruộng đồng gò bãi
Chẳng mang một dáng hình, một ao ước, một lối sống ông cha
Ôi Đất Nước sau bốn ngàn năm đi đâu ta cũng thấy
Những cuộc đời đã hóa núi sông ta...

Em ơi em
Hãy nhìn rất xa
Vào bốn ngàn năm Đất Nước
Năm tháng nào cũng người người lớp lớp
Con gái, con trai bằng tuổi chúng ta
Cần cù làm lụng
Khi có giặc người con trai ra trận
Người con gái trở về nuôi cái cùng con
Ngày giặc đến nhà thì đàn bà cũng đánh
Nhiều người đã trở thành anh hùng
Nhiều anh hùng cả anh và em đều nhớ
Những em biết không
Có biết bao người con gái, con trai
Trong bốn ngàn lớp người giống ta lứa tuổi
Họ đã sống và chết
Giản dị và bình tâm
Không ai nhớ mặt đặt tên
Nhưng họ đã làm ra Đất Nước
Họ giữ và truyền cho ta hạt lúa ta trồng
Họ truyền lửa cho mỗi nhà từ hòn than qua con cúi
Họ truyền giọng điệu mình cho con tập nói
Họ gánh theo tên xã, tên làng trong mỗi chuyến di dân
Họ đắp đập be bờ cho người sau trông cây hái trái
Có ngoại xâm thì chống ngoại xâm
Có nội thù thì vùng lên đánh bại
Để Đất Nước này là Đất Nước Nhân dân
Đất Nước của Nhân dân, Đất Nước của ca dao thần thoại

102
Dạy anh biết " yêu em từ thuở trong nôi"
Biết quý công cầm vàng những ngày lặn lội
Biết trồng tre đợi ngày thành gậy
Đi trả thù mà không sợ dài lâu
Ôi những dòng sông bắt nước từ lâu
Mà khi về Đất Nước mình thì bắt lên câu hát
Người đến hát khi chèo đò, kéo thuyền vượt thác
Gợi trăm màu trên trăm dáng sông xuôi
Người dạy ta nghèo ăn cháo rau
Biết ăn ớt để đánh lừa cái lưỡi
Cái cuốc, con dao, đánh lừa cái tuổi
Chén rượu đánh lừa cơn mỏi, cơn đau
Con nộm nang tre đánh lừa cái chết
Đánh lừa cái rét là ăn miếng trầu
Đánh lừa thuồng luồng xăm mình xăm mặt
Đánh lừa thằng giặc là chuyện Trạng Quỳnh
Nhưng lạ lùng thay, nhân dân thông minh
Không hề kừa ta dù ca dao, cổ tích
Ta lớn lên bằng niềm tin rất thật
Biết bao nhiêu hành phúc có trên đời
Dẫu phải khi cay đắng dập vùi
Rằng co Tấm cũng làm về hoàng hậu
Cây khế chua có đại bàng đến đậu
Chim ăn rồi trả ngon ngọt cho ta
Đất đai cỗi cằn thì người sẽ nở hoa
Hoa của đất, người trồng cây dựng cửa
Khi ta đến gõ lên từng cánh cửa
Thì tin yêu ngay thẳng đón ta vào
Ta nghẹn ngào, Đất Nước Việt Nam ơi!...
*
Ta lớn lên khao khát những chân trời
Những mảnh đất chân mình chưa bén được
Những biển khới chứa mặt trời đỏ rực
Những ngàn sao trôi miết giữa màu xanh
Ôi có cách gì ta được ngắm những bình minh
Buổi vũ trụ chớp bùng nên sự sống

103
Và ánh sáng trên chiếc xe vàng chuyển động
Bỗng một ngày ấm áp kể ta nghe
Về những con ngươi của thiên thể xa xôi
Muốn bầu bạn với con người Trái đất
Ôi phút đó ta vùng lên ngây ngất
Muốn ôm choàng hết tất cả trời mây
Trái tim tay nặng trĩu những mê say
Sẽ gieo xuống làm âm vang mặt đất...

Nhưng em ơi, cái điều trông đợi nhất

Vẫn những gì có thể có hôm nay
Từ hôm nay, trên mảnh đất ta đây
Ta nắm nó như sợi mây vững chãi
Rồi rút dần từ cánh rừng vĩ đại
Của cuộc đời hằng nuôi dưỡng chúng ta
Và diệu kỳ thay! Ta bỗng lóa bất ngờ
Ta đã thấy cuộc đời vô hạn
Giữa đất đai, nhân dân, bè bạn
Ta tìm ra ánh sáng của Con Người
Những Con Người làm sông núi sáng tươi...
*
Những địa danh trôi từ thuở xa xôi
Trôi bằng máu và trôi bằng nước mắt
Đã đọng lại thành tên ngươi, tên đất
Bao năm rồi suốt mặt pha, triền sông
Nhưng không có con người nào đã trôi hết sâu nông

Bằng những người dân miền Tây nghèo khổ

Đây không biển thì rừng làm biển cả
Một biển xanh với cồn sóng ngút trời
Họ bám mình vào tấm rẫy nổi trôi
Rồi gục chết dưới màu xanh vĩnh viễn
Cuộc đời họ mênh mang bất định
Chỉ đó nghèo bám riết lấy màu da
Ôi mây trắng ngang đầu, gió dưới rừng xa

104
Đất Nước ở đâu? Đâu là Đất Nước?
Kờ-ruồng Kù tiệt!
Tiếng suối hay tiếng chim?
Tiếng người hay tiếng chiêng?
Tiếng đá lăn, cây đổ?
Thác gào hay đá nổ?
Kờ-ruồng Kù tiệt!
Kờ-ruồng Kù tiệt!
Đất Nước !Đất Nước !
Đất Nước trên miệng ta rồi
Trong tim ta mang
Trên chân ta bước
Đất Nước !Đất Nước !
Cả núi rừng thét lên đồng loạt!
Đó là năm dưới thời giặc Pháp
Chúng hất hàng chục chòi Ta-ôi ra khỏi bản đồ
Đẩy họ vào những cánh rừng xanh không Tổ quốc
Chính lúc đó
Lửa đã cháy lên!
Lửa ngàn đời từ mỗi bếp cháy lên!
Đốt nhà! Ta đốt hết nhà!
Địu con lên lưng vác giáo lên vai
Đánh trăm chiếc cồng xuyên thủng núi
Mắt người già quắc lên cho đàn trẻ theo
Ta đạp rừng nhằm phía Đông bươn tới!
Ôi ta về nguồn! Về nguồn!
Kờ-ruồng Kù tiệt!
Kờ-ruồng Kù tiệt!
Đất Nước !Đất Nước!
Ôi ta về theo Đất Nước
Ta không chịu làm người dân không Đất Nước
Không Việt Nam
Biển rừng gào lên như muốn níu chân ta
Biển rừng không cuốn ta vào vô định nữa
Ta làm con suối rừng biết tìm sông mà tới
Ta làm con nai biết tìm lối mà về

105
Mặt trời mọc, mặt trời chỉ hướng
Ôi lòng ta có mặt trời soi sáng
Ta trở về Đất Nước Tôt tiên ơi!...
Và hôm nay
Khi bom thằng Mỹ tới
Cắt ngang những nói nhọn nhà làng
Chôn những nhà mồ vào đất bụi
Ta đánh lên tiếng cồng
Ta gọi vang rừng vang úi
Đất Nước!
Ta đánh lên tiếng chiêng cho cả Bắc Nam cùng nghe được!
Nghe tấm lòng người Tà-ôi, Pa-kô, Cà-tu
Thuỷ chung Đất Nước
Rồi ta quăng cồng dưới suối
Rồi ta chủ chiếng dưới cây
Ta đi
Trong âm vang yêu nước
Ta đi với rựa và tên
Rựa ta mài vào gỗ thành nương
Tên ta gài xuống đất thành bẫy
Thằng Mỹ vào thì xác mà để đấy!
Thằng nguỵ vào thì xác nó đừng chôn!
Cho cháu con ta, ai sau nữa, được nhìn!
Ôi Đất Nước đầu mũi dao
Đất Nước đầu mũi tên
Đất Nước đầu tiếng chiêng
Đất Nước là ngọn lửa
Đất Nước tràn lên từng đỉnh núi
Đất Nước thiêng liêng...

Đêm nay ta lên hết mặt sông Hồng!

Nước đánh động dưới chân ta rồi
Đất Nước
Đang gọi ta từng hồi trống thúc

106
Đất Nước xoáy nhào tim ta
Ký ức
Đất Nước muôn đời đang vặn mình, đang sôi...

Chúng ta là người dân miền Nam

Nhung tôi biết anh gốc gác họ Hoàng Kinh Bắc
Còn tôi họ Nguyễn tỉnh Đông
Huyết thống ta trôi trên bán đảo âm thầm
Hôm nay bỗng réo sôi từng hồi từng trận
Khi cơn lũ đang lao qua châu thổ sông Hồng!

Ta lên hết mặt đê sông Hồng!

Dẫu chỉ bằng tâm tưởng
Ở đâu đó ta không còn nhớ nữa
Sao tổ tiên ta cầm cuốc, cầm cày
Cầm giáo, cầm khiên và cất tiếng hát lưu đày
Để xa châu thổ từ độ ấy...

Ôi những gốc tre tổ tiên ta từng thấy

Vẫn còn nguyên trên bờ bãi sông Hồng
Lúa lên xanh trên những cánh đồng
Cũng có tay cha ông in vào trong lúa
Sâu thẳm quá cho đến từng mái rạ
Cũng có dáng một ngày cha ông khăn gói bước ra

Ôi những gì Người đã ước mơ

Thì bây giờ cũng thơm lá thơm hoa
Nên hôm nay chúng ta
Phải lên hết đê sông Hồng mà giữ lấy!

Đất Nước
Phải chặt tre, đóng cọc mà giữ lấy!
Đất Nước
Phải đan phên, đổ đất mà giữ lấy!
Đất Nước
Phải phá nhà, chặt cây vườn vác ra mà giữ lấy!

107
Đất Nước
Phải neo người xuống sông, chặn nước mà giữ lấy!
Đất Nước
Đất Nước không thể trôi được!
Máu xương, mồ mả tổ tiên đã trôi đi
Những dòng họ đã trôi đi
Nhưng hôm nay không thể nào trôi được!
Đất Nước
Đang gầm lên trong sóng gió ngất trời
Hàng chục triệu thước khối nước đang lao vào mặt đất
Cuộc xáp trận của vật chất muốn đè vật chất
Của thiên nhiên đè xuống con người
Ta vươn mình gánh lấy đất đai
Ta ném máu xương ta vào làm vật cản
Tất cả ý chí và sinh mạng
Phải được vai dựa vào vai, đùi gối lên đùi
Đẩy con đê sông Hồng tiến lên phía trước
Thắng giặc Mỹ hay thắng giặc nước
Đều nhất tề xung phong!

Sơn Tinh đang nhìn ta lo lắng đăm đăm

Cả nhân loại đang nhìn ta cổ vũ
Con cháu ta mai sau hối hả lật từng trang lịch sử
Ngợp trước con đê sông Hồng lên cao, lên cao...
Chào 4000 năm! Con đê như một cánh tay cao
Của thế trận những người làm chủ
Làm chủ cuộc đời và lướt từng đỉnh lũ
Bảo vệ miến Bắc, chi viện miền Nam!

Mẹ Việt Nam ơi!

Đêm nay con về gối đầu trên cánh tay của Mẹ
Ôi cánh tay rắn rỏi, dịu hiền
Lấm láp bùn lầy nhưng ấm áp niềm tin
Đó là hai cánh đê sông Hồng của Mẹ
Mẹ phả vào mặt con nồng nàn mùi sữa
Của những đồng xa nguyên vẹn như mùa

108
Con đã đi xa từ thuở ấy đến giờ
Nay bọn Mỹ còn cắt chia Đất Nước
Nhưng đêm đêm con trở về thân thuộc
Ngủ trêncánh tay Mẹ hiền từ cay đắng nuôi con
Trong tháng năm chớp bể mưa nguồn
Ru con lớn và làm người thương Mẹ...

Đã có một thời
Ai muốn vào châu Mỹ La-Tinh
Đến trước vịnh Ca-ra-ip
Sẽ không cần dùng địa bàn
Cứ nhìn những xác da đen
Trôi bập bềnh trên biển
Những xác da đen chỉ hướng
Đưa anh vào "mảnh vườn sau"của chủ nghĩa thực dân
Đã có một thời
Ai muốn đến Việt Nam
Cứ hteo gót những đàn ngựa phương Bắc
Hay chữ thập trên tàu buôn nước Pháp
Các bạn sẽ tìm ra Việt Nam
Bởi vì ngày ấy
Nước chúng tôi chưa có trên bản đồ thế giới
Ngôn ngữ loài người chưa biết hai chữ "Việt Nam"
Và dẫu bạn đến đây
Chỉ có những tên đô hộ phủ toàn quyền
Đứng ra tiếp bạn
Nhưng hôm nay
Bạn hãy đi theo những đoàn đi bộ tuần hành
Mang những lá cờ sao vàng
Ở Pa-ri, ở Mát-xcơ-va hay Xtốc-khôn
Bạn sẽ đến được Việt Nam tôi đó

Bởi vì Việt Nam hôm nay

Nằm giữa lòng thế giới

109
Nằm trong tim nhân loại
Nằm trên con đường dẫn ta tới giá trị Con Người...
Bởi vì Việt Nam hôm nay
Là Việt Nam chống Mỹ
Chúng tôi gánh trên vai hành trang nặng nề của thế kỷ
Để bạn bình tâm bước vào ngưỡng cửa Tự do...

Bạn đến đây

Đã có Bác Hồ
Và Nhân dân tôi sẵn sàng đón bạn
Dẫu Người đi vắng
Bạn có thể đến nhà Người thăm một khóm hoa
Rồi cùng nhân dân tôi trò chuyện
Nhân dân tôi đẩy tình yêu mến
Đã được Người dặn dò trước phút đi xa...

Bạn hỏi vì sao cúng tôi yêu quý Bác Hồ

Bởi vì Người là Người đầu tiên
Về với Đất Nước chúng tôi
Mang chủ nghĩa Mác-Lê nin
Chứa trong trái tim yêu nước nhất
Khi Người đặt tay lên
Hòn đất Việt Nam đầu biên giới
Thì từ đó
Đất không phải là đất nữa
Đất là chiến hào
Đất là cạm bẫy
Đất là hoa trái
Nuôi chúng tôi, che chúng tôi cầm súng lên đường!

Có Người, chúng tôi có lại Hùng Vương

Có lại dáng búp sen nghìn năm của chùa Một Cột
Và những búp sen miền Nam tận bùn lầy Đồng Tháp
Có Người, cũng đã thành thơ
Có Người, mỗi mũi tên đồng Cổ Loa
Không chịu vùi dưới đất

110
Không nằm yên trong viên bảo tàng
Chúng bay lên xé gió thời gian
Mở hết đường bay qua thăng trầm lịch sử
Để cắm vào đầu giặc Mỹ!
Có Người, pho Bồ Tát nghìn tay nghìn mắt
Biết toả hào quang từ hàng chục cánh tay
Có Người, pho Bồ Tát triều Lý chỉ còn đầu
Vẫn nguyên vẹn trong lòng chúng tôi nhờ búi tóc thời vua Hùng để
lại
Và pho Kim Cương trên đôi chân vững chãi
Dẫu mất đầu vẫn giữ một dáng đứng Việt Nam
Đấy, Đất Nước chúng tôi đổ vỡ biết bao lần
(cả những pho từ bi cũng không ngoài hoạn nạn
Nhưng có Người, những cái mất đi phải trả về hình dáng)
Quá khứ được nhìn từ đôi mắt Hôm Nay
Và Hôm Nay từ đôi mắt Ngày Mai
Chúng tôi sống bằng Tương lai một nửa
Bằng tình yêu vô hạn những con người
Như Hôm Nay nhìn Đất Nước cắt đôi
Chúng tôi đã thấy ngày hàn gắn...

Bởi vì Người là người đầu tiên

Yêu miền Nam trong trái tim mình
Yêu tuổi trẻ miền Nam 25 năm
Chưa có được ngày hạnh phúc

Mà Người dạy chúng tôi

Hãy bền gan đánh giặc
Dẫu phải chết cũng không khuất phục:
"Không có gì quý hơn Độc lập, Tự do!"

Chúng tôi là con cháu Bác Hồ

Có nghĩa là chúng tôi giống Bác
Những gì còn non nớt
Chúng tôi học tập để sống, chiến đấu như Người

111
Bởi vì Người là đất nước của chúng tôi
Mỗi sợi tóc trắng của Người đều ghi ngày gian khổ nhất
Của Đất Nước, những năm dài đánh giặc
Đôi dép của Người mòn vẹt gót
Người đã đi những ngả đường Đất Nước hành quân

Trái cà Người ăn
Cũng là trái cà nuôi người anh hùng đầu tiên-thánh gióng
Cây gậy Người cầm
Cũng có thể tìm trong trăm ngàn gậy vượt Trường Sơn
Ý chí của Người
Ý chí toàn dân tộc
Lý tưởng của Người
Sự sống chúng tôi mang...
Hồ Chí Minh - Việt Nam
Bạn và tôi cùng gọi
Hồ Chí Minh - Việt Nam

Em nghe không trái thị đã rơi xuống tay Người

Trái không chỉ rơi vì sức hút đất đai
Trái rơi vì tay Người ao ước
Khi trái chạm vào tay Người và Người ấp ủ
Thì lừng hương tay Người và Người ấp ủ
Thì Lừng hương và cô Tấm bước ra
Đi trả thù và sống Tự do...
Không rơi xuống bùn, ôi trái thị quê ta
Để bùn lấm và thành bùn vạn kiếp
Rơi vào tay Người, đó là định luật
Của đấu tranh và nhân nghĩa Việt Nam

Tuổi trẻ ơi trong sương gió tháng năm

Ta đã lớn rồi, chín đầy hy vọng
Hãy ngã xuống tay Nhân dân, hỡi sắc vàng cảu nắng
Hỡi hương thơm của nồng mặn mồ hôi..

112
Hãy ngã vào tay Nhân dân, đừng vãi đừng rơi
Đừng tự do, đừng hoài nghi nữa
Hãy yêu Nhân dân và nghe Người nhắn nhủ
Hãy tìm sức mạnh mình trên cơ thể Nhân dân
Nhân dân đang đi lên đội ngũ trùng trùng
Thế vô tận của nghìn năm giết giặc
Lửa đã cháy hồng hào mặt đất
Mùa chín tình yêu, mùa chín hận thù!

- Không bao giờ xương máu phải bơ vơ

Ôi sông núi nghi ngàn dặm đất
Có nghe tiếng chúng con: Xin có mặt
Nguyện làm người xung kích của quê hương
Đây tiếng hát chúng con:
Tiếng hát xuống đường!

VI.Áo trắng và mặt đường

Em đi cùng anh ra mặt đường

Đại lộ hai hàng cửa mở
Áo trắng hiện lên từ mỗi căn nhà
Rất tươi, rất khoẻ
Như những cánh chim câu thành phố
Bay ra...
Bay ra...
Phố lớn
Phố con
Chuyên chở niềm vui về đại lộ
Đại lộ và công trường
Như nắng
Như gió
Như cây xanh
Tuổi trẻ thành phố
Bay lên bằng tiếng hát...
Ơi gió từ phía nào thổi lại

113
Chỉ nhớ áo em bay về phía anh
Biết rằng em đang đi tới...
Không có gì là chờ đợi
Mọicái đều là phía trước
Như hạnh phúc
Cuốn hút mọi người
Vì sáng mai này
Say sưa
Ta ra trận bằng màu áo trắng...

Để lại đằng sau

Tiếng chào qua căn gác
Những hàng cây nghiêng dáng đợi chờ
Ngọn đèn đầu ô
Thức trắng đêm giờ đã ngủ
Để lại sách và vở
Những nẻo đường nho nhỏ
Quen đi ngày cô đơn
Ta đổ trăm chiều đại lộ
Ta gọi tên nhau trên khoảng lớn
Thành phố xuống đường...

Mặt đường
Dãn ra trong nắng
Đón những bàn chân bước mạnh
Và bâng khuâng tìm nhớ
Những bước chân quen...

Đâu rồi Những bước chân quen

Mặt đường nhớ nhất
Những bước đi trường nhảy trong mõi bước
Những bước thầm thì, mải miết tình yêu
Những bước băn khoăn gót chạm không đều
Những bước chân nghiêng đầu ngón

114
Bước mùa hè xao lên bóng nắng
Bước mùa đông len lỏi lá vàng quay
Một lối tựu trường, một ngã chia tay
Một mẩu thuốc rơi. Tiếng hát thầm quãng vắng
Mặt đường giữ trong nắng mưa thầm lặng
Cả chiếc thước học trò gạt rào sắt sơn xanh
Bao năm rồi con để tiếng lanh canh...

Còn cả đấy những mùa tranh đấu trước

Khẩu hiệu xuống đường vẫn trắng mặt đường xa
Như nhắc nhở và như thách thức
Bước chân, bước chân, chúng nó, chúng ta!

Còn cả đấy cái âm vang đập cửa

Giải phóng quân tràn bốn mặt thành
Mùa xuân gọi những mùa xuân lịch sử
Ôi bước chân, bước chân chúng ta!...

Còn cả đấy cỗ xe tang bốn bánh

Chở bạn bè về phía núi xa
Mặt đường gọi: hãy giằng ngay sự sống
Nhanh chân bước, bước chân chúng ta!...

Ôi mặt đường
Dẫu đêm đêm xích xe tăng rung chuyển
Hoả châu treo trên mái nhà
Bọn Mỹ say ném vỏ chai lạnh phố
Mẹ cha lam lũ tháng ngày
Chai chân gót rỗ
Máu chúng ta mỗi mùa hè lại đổ
Ta vẫn con thét lên:

Độc lập! Hoà bình!

Trong dùi cui và dưới bụi diêm sinh

115
Những mặt đường
Do chúng ta đắp nên
Phải đưa ta đến tháng ngày tươi đẹp
Đưa ta đi tìm chân lý
Đưa anh đi tìm em
Đưa ta đi đuổi Mỹ
Lật đổ bầy Việt gian
Đưa cuộc đời đi từ bình minh đến hoáng hôn
Từ mái nhà trở về mái nhà
Biết bao tin tưởng
Biết bao tự hào
Rằng chúng ta là người chiến thắng
Mặt đường đưa ta về ngày hội lớn
Độc lập, Hoà bình, Thống nhất Bắc Nam...

Anh em ơi
Xuống đường!
Trần Hưng Đạo gối lên Phan Bội Châu
Phan Bội Châu nối tay Huỳnh Thúc Kháng
Qua cầu là Chi Lăng, Nguyễn Du
Vào đại nội có Mai Thúc Loan, Đoàn Thị Điểm
Như những câu thơ giàu liên tưởng
Giàu tình yêu
Mặt đường gọi là mặt đường
Nhà thơ cầm tay anh hùng

Đi từ quang vinh lịch sử

Về dẫn đường cháu con
Ngã tư
Ngã năm
Thành phố xoè bàn tay
Cởi mở
Từ cây số không đầu cầu
Thành phố bung ra tất cả

116
Sức mạnh phi thường
Và cầu Trường Tiền
Như một dấu nối
Giữa đất đai - đất đai
Giữa con người – con người
Giữa hôm nay - lịch sử
Giữa anh – em
Đang đi vào trận đánh
Mặt đường - Mặt đường
Chúng ta đứng lên giữa sào huyệt quân thù
Hiên ngang, kiêu hãnh
Trẻ trung, trong sáng
Vì hôm nay
Với tất cả trái tim đầy
Ta ra trận bằng màu áo trắng...

VII.Xuống đường

Hãy xuống đường để nhìn thấy khuôn mặt anh chị em ta!
Ôi khuôn mặt được đúc từ chân lý
Từ Việt Nam, từ con đường đánh Mỹ
Hôm nay rạng rỡ, tự hào!
Hãy xuống đường để nhìn thấy khuôn mặt anh chị em ta!

Những ánh mắt sau đêm dài nhìn thấy

Kẻ thù kia và đây, đồng đội
Tàn bạo kia, đâychính nghĩa là mình

Cái đích một đời, cái nghĩa hy sinh

Lẽ sống lớn lao, tình yêu cháy bỏng
Phút này đây chúng ta đều tiếp cận
Phút này đây đồng nghĩa cuộc đời mình

Ta vụt lên lên trong nhịp bước tuần hành

Ngực trải rộng chứa cả tầm biểu ngữ
Trường thành cổ, ta làm trường thành trẻ

117
Sông lặng im, ta đổ sóng mặt đường

Ta không còn là ta của đau thương

Ta là quê hương, ta là sức mạnh
Áo ta trắng và hồn ta đầy ánh sáng
Ta vững vàng thế trước mặt sau lưng

Thành phố hồi sinh trên khắp mặt đường

Người xô cửa nhập với người, tiến bước
Những người thợ một đời cần gang sắt
Những mẹ nghèo buôn thúng ban lưng

Những nông dân bị cướp ruộng, mất làng

Những trí thức đau một thời chữ nghĩa
Em bé đánh giày, bậc tu hành cứu khổ
Để xuống đường chung một mạch tâm tư...

Cây ơi, cây cao lớn bất ngờ

Vươn cành lá đón từng băng biểu ngữ
Và đá nữa, cạy lên từ mặt nhựa
Đi với người, đá sẽ nặng hờn căm

Đả đảo Bân-cơ, bè lũ Thiệu Hương!

Tên cướp nước và bầy bán nước!
Đả đảo chiến tranh thực dân chém giết!
Đập ta ngay trò quân sự hóa học đường!

Ta quỳ xuống mặt đường

Ta vỗ tay xuống quê hương
Nào anh chị em, ta hát:
"Không bao giờ nô lệ một ngày
Không bao giờ nô lệ một giờ
Không bao giờ nô lệ một giây..."
Ôi ta hát chào phố phường đứng dậy
Đòi màu xanh trả lại cho rừng
Đòi nụ cười cho những lứa yêu thương

118
Đòi cơm ăn trả về em nhỏ
Đòi chủ quyền trả về xứ sở
Đòi đời ta trả về quê hương...

Đả đảo sưu cao, thuế nặng, tham nhũng gian thương!

Tẩy chay văn hóa ngu dân, văn chương xác thịt!
Đánh đổ cường quyền hành hung phát xít
Trả bạn bè, phải trả ngay!

Ta quỳ xuống đất đai

Ta hát với đất dày
Nào anh chị em ơi, ta hát

Ta là bồ câu trắng
Ta là đoá hướng dương
Ta là vừng mây ấm
Ta là người biết chết cho quê hương...

Lựu đạn cay không xoá được sắc màu

Máu ta đỏ con đường ta trước mặt
Dùi cui bay không làm ta cúi gục
Mặt hận thù quen mở giữa tuhương đau

Nào thép gai, ta xé thép gai!

Nào xe Mỹ. ta đốt bùng xe Mỹ!
Hốơ quân sự học đường thì ta quăng vào lửa!
Ảnh Thiệu, Ních-xơn ta vạch mặt, bôi vôi!

Anh em cảnh binh hãy đứng về phía chúng tôi!

Không đứng lẫn bon ác ôn thú dữ
Chúng muốn lửa, chúng ta có lửa
Bom xăng ta ném cháy mặt từng thằng!

Bắt tên Mỹ giết quỳ trước nhân dân!

Ai dạy cho mày đến đây làm ác
Mày xem mạng người Việt Nam như cỏ rác

119
Máu oan khiên còn dính chặt nàn chân!

Ta chào những người Mỹ đi từ Lẽ phải, Công bằng

Để đến với Lẽ phải, Công bằng đang thực hiện
Các bạn lấy mặt đường làm trận tuyến
Từ đau riêng ta chống kẻ thù chung!

Mẹ của con ơi hẳn mẹ sẽ yêu hơn

Thịt da mẹ vuông tròn là thế đó
Chúng con xin đón mẹ vào đội ngũ
Hiếu thảo gia đình, chung thuỷ nước non

Kính chào thầy, thầy giáo chúng con

Thầy đã đến với mặt đường phẫn nộ
Những dấu hỏi từng đau phòng học nhỏ
Nay đã đi bắt địch trả lời

Cảm ơn anh em thợ trẻ yêu đời

Anh đã đến với ma-ni-ven, dầu mỡ
Với bàn tay cầm cờ không biết đổ
Túm ngực kẻ thù kéo cánh cung

Ta xông lên chiếm hết mặt đường

Ta chiếm bục công an. Cả đô thành mở hướng
Người người đi...Đi lên như nước cuốn
Trật tự này trật tự của Nhân dân

Ôi những bước Tự do chuyển động phố phường

Đại lộ nghiêng đi làm thác đổ
Đội ngũ tiến lên! Tiến lên đội ngũ!
Mặt đường là mặt người, mặt đường là thanh niên...

Chúng sợ rồi, dây thép cũng run lên!

Thằng ty trwongr công an ôm máu đầu chạy trốn
Những thằng Mỹ rúc đầu như chuột cống
Hết một thời ra ngõ ngông nghêng!

120
Trên mái nhà trực thăng rít cuồng điên
Như bầy quạ đen gào mất tổ
Phi tiễn, lựu đạn cay và tiếng nổ
Lòng phố thành chiến hào sạm đen

Máu đổ rồi! Máu học sinh sinh viên

Máu đỏ rực trên nền áo trắng
Máu càng thắm, Tự do càng chói sáng
Máu Việt Nam, máu yêu thương tươi hồng!

Máu thấm sâu xuống mỗi mặt đường

Trần Hưng Đạo, Phan Bội Châu, Lê Lợi
Trên trăm lối những anh hùng để lại
Máu cháu con hòa với máu cha ông

Hãy nâng máu ta lên làm ngọn cờ hồng

Trên cao điểm gian truân màu giữ nước!
Ôi tuổi trẻ có gì cao quý nhất
Bằng hôm nay Tổ quốc quyết sinh
Ta cảm tử và xông lên quyết chiến
Những đường phố theo ta vào kháng chiến
Dòng sông xưa gươm sáng mặt kinh thành

Chào miền Nam ta, Đà Nẵng, Sài Gòn!

Chào miền Bắc ta, Thăng Long, Hà Nội!
Hôm nay những ai cùng chúng tôi đến trường một tuổi
Hãy cùng đi mở rộng chửa Thành Đồng!

Hãy cùng chúng tôi sống trọ nhiếu trung

Sống cao đẹp và sống đầy dũng khí
Mùa tựu trường mở rộng mùa chống Mỹ
Trên những trang lớn cuộc đời, tình yêu gọi tên...
VIII.Khoảng lớn âm vang

121
Ta lớn lên miền những tiếng động lớn lao
Nơi mỗi âm thanh vang vọng khoảng sâu
Trên cánh sóng đưa ta vào Trái Đất
Vào tình yêu và vào hạnh phúc...

Mùa thu này em sẽ không quên

Bom chúng ném vào từng toạ độ
Nhưng hạt dẻ gai rơi giòn mặt cỏ
Đủ dư âm gọi lũ sóc rừng
Thành phố dịu dàng lên những hợp âm
Con sóng vỗ vào ke đá Thương-bạc
Tiếng guốc gỗ lối hoàng cung tím ngát
Cuốn rì rào phố xá đi xa...

Biết bao điều ta có trong ta

Từng tiếng dẻ rơi, cái trở mình thành phố
Trong bom đạn ta càng chăm chú
Mở giữa linh hồn những khoảng lớn âm vang

Nhưng chiều nay em đi cùng anh

Ta trở lại với phường náo động
Để lắng nghe hết cái độ rền sự sống
Cái đường tròn mới lạ của âm thanh...

"Nói cho đồng bào tôi nghe"

Và "nghe đồng bào tôi nói"...
Phút bập bẹ chúng con vừa biết nói
Phút nàng hoàng cha mẹ được nghe
Phút Phù Đổng đòi roi và ngựa sắt
Mấy ngàn năm dân tọc còn nghe
Ôi sau bồn ngàn năm
Hôm nay chúng con cất tiếng
"Nói cho đồng bào tôi nghe"
Và "nghe đồng bào tôi nói"...

122
Những âm thanh nghẹn ngàn, dữ dội
Báo phút lên đường chống Mỹ thiêng liêng...

Từ phố phường con về mái nhà tranh

Ngồi dưới ngọn đèn dầu năm tháng
Từ trường học con vào khu lao động
Nắm những bàn tay chai sạn, sần sùi
Những bàn tay như khuôn mặt cuộc đời
Đã nắm khổ đâu, đã chào sự sống
Chúng con NÓI với yêu thương cháy bỏng
Chúng con NGHE trong mỗi nhịp tim mình
Ôi cuộc đời, những giá trị đinh ninh
Con tìm thấy lòng con trong sạch quá
Bao ngà ngọc chưa bao giờ khai phá
Phút trở về mẹ gửi gắm cho con
Bao đau thương, căm giận, tủi hờn
Con xin mẹ cho con cùng chưa sẻ
Mẹ hãy kể đứa nào làm khổ mẹ
Cha trút cho con nỗi nhục cha đau
Cho xương con có dáng trăm cọc bêu đầu
Cho mắt con có màu gươm của mắt nghìn người bị chém

Cho tay con có mười chiếc đinh của nghìn tay bị đóng
Cho môi con khô nỗi thèm sữa em non
Con muốn làm người, mẹ ơi, Việt Nam!
Mang nghĩa nặng phù sâu là vũ khí
Lấy Độc lập, Tự do làm ý chí
Chúng con đi cuối đất, cùng trời
Đuổi hết giặc Mỹ rồi, con mẹ mới nguôi...

Hãy nghe đồng bào tôi nói

Và nói cho đồng bào tôi nghe
Rồi hát cho đồng bào tôi nghe...
Ôi miền Nam ta
Bao năm rồi ta không được nói, được nghe
Ta mở miệng chúng đem dao kề cổ

123
Ta lắng nghe chúng đè lên ngực thở
Chúng bắt ta chỉ biết cúi đầu nghe
Nghe như mê ú ớ tựa ma đè
Nghe thắt họng nước bọt trào ừng ực
Nghe chúng thét: "Thằng này khu trù mật!
Còn tên kia, khố rách, giải dinh điền
Ái mở mồn đòi thống nhất Bắc Nam.
Cứ đem chém theo luật 10-59"
Nghe chúng gào: "Lấp bằng sông giới tuyến"
"Trung lập, hòa bình là bán rẻ núi sông"
Chúng bô bô: "Chính sách bốn không"
Và ta hưởng không áo, không cơm, không nhà, không cửa
Chúng rêu rao: "thanh niên là phụng sự"
Và trẻ mười lăm bị lùa đến quân trường
Chúng "tâm ca" nào "cứu khổ, tình thương"
Và đánh đắm những tâm hồn vào nước mắt
Miệng thằng Cẩn nhai trầu hay ngậm tiết
Miệng Ních-xơn nhai "nhai huyết học màu da"
Miệng Thiệu -Hương nhai khố rách dân ta
Nhai và nói, nói và nhai hỗn độn
Nên nước bọt ngầu máu người tanh lợm
Phun bẩn đất đai, xám xịt màu trời
Ôi mấy ngàn đêm tố cộng, chiêu hồi
Ôi mầy ngàn ngày thanh trừng, thanh lọc
Ta đã nén hờn căm đáy ngực
Dồn sức hơi tìm tiếng hét hôm nay
Đây hôm nay phút ngôn ngữ căng môi
Phút tiếng nói đã trở thành hêịu lệnh
Phút ngôn ngữ đã trở thành hành động
Phút tín hiệu đã trở thành sự sống
Những âm thanh dội lại, truyền đi
Như dập búa nói cùng đe
Như sóng biển nói cùng bờ bãi
Như thác đổ nói cúng đá núi
Như gió cao nói với ngọn cờ
Những âm thanh không bến, không bờ

124
Tuôn chảy, luân lưu, hồi sinh, cộng hưởng
Nhân dân sức mạnh trong tận cùng sức mạnh
Nhân dân niềm tin trong sâu thẳm niềm tin
Vang, vang, vang như trỗi vạn hồi kèn
Báo hiệu chúng ta tiến vào lịch sử
Quyết đánh Mỹ và quyết tâm thắng Mỹ!

Có khi nào em hiểu phút này không

Khi nào âm thanh như lớp sóng đi vòng
Nghe và nói, nói và nghe rạo rực
Như nước mắt nhìn vào nước mắt
Như tình yêu nồng cháy với tình yêu
Như mùa trăng gọi dậy thuỷ triều
Như mặt trận hiệp đồng cùng mặt trận
Nói và nghe trong "Đêm uất hận"
Nói và nghe trong buổi tuần hành
Nói và nghe giữa tù ngục xích xiềng
Nói và nghe trước toà án giặc
Nói và nghe bàn tay siết chặt
Trong mắt nhìn thăm thẳm sắc quê hương

Đồng bào ơi
Nói và nghe để nhớ lấy lời
Người đang sống với người đã khuất
Trên mặt đất và trong lòng đất
Nói và nghe những thế kỷ gọi về
Nói và nghe "Hãy nhớ lấy lời tôi"
Lời anh Trỗi trước giờ ngã xuống
Hun hút lòng ta thời gian chuyển động
Chúng ta lại đi giữa Huế -Sài Gòn
Biết nhớ lời và biết công ơn
Biết đứng dậy nơi máu anh đã đổ
Biết căm giận và biết làm bão tố...
Em ơi em, đừng quên, đừng quên
Từ mặt đất đã trở về mặt đất
Những âm vang soi lòng ta rõ nhất

125
Soi lòng ta cả âm sắc mai sau
Soi lòng ta cả trái đất cơ cầu
Đang đứng dậy hòa chung tiếng nói
Nếu đêm nay ta ngồi trong "Đêm không ngủ"

Thì bên kia Pi-tơ hát trên đường

Từ dạ hội Mi-lăng đêm trắng Xtốc-khôn
Từ những "Việt cộng Phần Lan" đến tín hiệu con tàu xa mặt đất.
Hai tiếng "Việt Nam! "Việt Nam!" vang lên thân thuộc
Như "mẹ", như "cơm", như "ánh sáng", "hoa hồng".
Như "đất", như "hôn", như "đẹp", như"cánh đồng"
Với hai ngón tay xoè lên như thiên thế
V bay lên như cánh chim báo bão
Lượn khắp địa cầu, ngôn ngữ, màu da
Ôi V Việt Nam, V chiến thắng, bay xa.

IX.Báo bão

Thành phố ơi, những mái ngói ngang trời

Mang dáng lớn con cá kình xuống biển
Sóng đã vỗ bừng bừng trên sáu huyện
Dậy lên rồi! Thành phố dậy mà đi!
Ngàn năm sau không có phút này đâu
Ngàn năm trước sẽ gọi là mơ ước
Phút đuổi Mỹ, phút ta giành lại nước
Mỗi tấc đường đều dậy gió xung phong!

Ôi gió xung phong, gió của chiến công

Gió rất trẻ, gió thổi từ thân thể
Những thân thể biết vươn lên tầm thế hệ
Những dáng người lao tới đích vô song

Độc lập, Tự do...Gió thổi hào hùng

Gió quét địch suốt chiều dài mặt phố
Gió xốc dậy những mặt đồng, mặt phá
Gió lộng tâm hồn...Ôi gió vinh quang!

126
Bay bay lên! Hỡi năm cánh sao vàng
Đây triều gió Tấn công và Nổi dậy
Đây ngọn gió hữu tình ngàn năm được thấy
Dậy lên rồi! Thành phố dậy mà đi!

Bạn ở đâu giữa thành phố xuống đường

Phút hân hoan tôi gọi thầm tên bạn
Ôi thành phố nửa phần là gió nắng
Mà nửa phần là khuôn mặt yêu thương

Cho tôi hôn tay bạn trăm lần

Những tay súng và tay cầm biểu ngữ
Cho tôi chào tiếng cao sang này: -Đồng chí!
Cho tôi "đồng chí" – ơi em!

Tôi mê đi trong tiếng bước chân

Tôi, giọt máu và tôi là giọt lệ
Tôi xin gửi vào cuộc tuần hoàn này sức trẻ
Cuộc đời tôi, ôi Tổ quốc mến thân!

Xin trút một đời vào sức nặng bàn chân

Góp với đô thành, đô thành nổi dậy
Nếu trái đất là trái tim vĩ đại
Tim sẽ đập vì bước chân Việt Nam

Bạn thấy không cả nước đã lên đường

Tôi yêu quá những ngả đường gặp gỡ
Những đội ngũ. Những đường lên cửa mở
Những giá trị định hình trong sức gió ta đi

"Mở đường mà tiến, đánh địch mà đi"

Mở sông núi những bước dài vạn dặm
Mở thế trận với muôn trùng thế trận

127
Khép vòng vây, giội lửa xuống đô thành!

Đạp lên đầu thù! Hành quân, hành quân...

Sông núi cài lá ngụy trang xanh
Bán đảo uốn mình thành trận lốc
Ta lên cao điểm, tràn cao ốc!

Ta gọi tên bằng hiệu lệnh tiến công

Ta chào nhau bằng tiếng súng hiếp đồng
Ta đan lửa những vùng trời cao rộng
Ta đan dấu những mặt đường cháy nóng!

Đất nước muôn năm!

Những ngựa đá lại xuống đường
Những bà mẹ đo chân vào thần tích
Để hoài thai triệu triệu những anh hùng
Những anh hùng Việt Nam chống Mỹ
Đang xuống đường như nắng xuống quê hương...

"Hỡi những con khôn của giống nòi

Những chàng trai quý gái yêu ơi..."
Câu thơ Tố Hữu chào ta đó
Đọc tự bao giờ run cháy môi...

Tự bao giờ... Huế của ta ơi!

Trời thu xanh thẳm mặt kỳ đài
Cờ ta lên đỏ nền cung cấm
Sông núi reo vang: Độc lập rồi!

Từ đó Mùa Thu đẹp lạ thường

Thơ Anh như lá dậy sân trường
Trời thu cũng biếc màu thương nước
Thơ với Trời Thu đã xuống đường!

128
Giữa một mùa thu đẹp cuộc đời
Giữa màu khai giảng rất xanh tươi
Bao mùa tranh đấu chân sau trước
Nối gót lên đường, tuổi trẻ ơi!

Hãy chọn cùng nhau một trận này

Những hồn khởi nghĩa rất mê say
Chân trời đã hiện trong tầm mắt
Đường lớn ta đi rộng tháng ngày...

"Hỡi những con khôn của giống nòi

Những chàng trai quý gái yêu ơi..."
Bâng khuâng...Năm tháng...Bâng khuâng ấy
Dội ngực hôm nay tiếng đáp lời:

- Chúng con chào thành phố yêu thương

Chào tuổi trẻ 900 năm đại học
Khi Cách mạng hồng lên màu ký ức
Khi mùa thu truyền sức trẻ hiên ngang
Khi năm tháng là niên khoá xuống đường
Khi bài học được viết từ mặt nhựa
Giấy không cạn đau thương, mực phải mài giữa phố
Chúng con thề chúng con sẽ ra đi!

"Hễ con một tên xâm lược trên đất nước ta

thì ta còn phải tiếp tục chiến đấu quét sạch nó đi!".
Quét sạch nó đi!
Thưa Bác
Chúng con thề
Chúng con nghe lời Bác dặn
Trong trận đánh này
Chúng con nguyện làm người lao công chân thành cần mẫn
Luôn có mặt mỗi mặt đường khát vọng
Rất tự hào
Quét sạch nó đi!

129
(Tháng 12-1971)

130
Chịu trách nhiệm xuất bản: Tổng biên tập Lê Hoàng Trọng Phú
Phó Tổng biên tập Lê Kim Anh
Thu thập tài liệu: Trần Dạ Thảo Nguyên, Đồng Thị Kiều Thảo,Lê
Hoàng Trọng Phú
Biên tập lần đầu:Phạm Thùy Dung, Phạm Thị Hồng Dung,Lê Hoàng
Trọng Phú
Biên tập lần 2:Tăng Thị Huệ, Phạm Thị Hoa
Trình bày bìa: Huỳnh Ngọc Bảo Nhi,Lê Hoàng Trọng Phú
Sửa bản in: Nguyễn Văn Hiếu

Nguyễn Khoa Điềm – Tiếng lòng của những con người yêu Đất
Nước

In chỉ 1 bản duy nhất, khổ 15 x 21 cm, tại phòng In số 1.

In xong và nộp lưu chiểu tháng 12/2009

131