1

BYOKMYA
2
BYOKMYA
3
BYOKMYA
2
BYOKMYA
3
BYOKMYA
NSZ
Tpta Uzmanlk Snavna hazrlk uzun ve zahmetli bir
yoldur. Kaynak seimi ise kiiye, snava kadar kalan sreye
ve hedeflenen puana gre deiiklik gstermektedir.
Bu seri az zahmetli olan ve ksa kaynaklardan almak
zorunda olan kiiler iin hazrlanm ideal bir seridir.
Bu kadar kk hacim baar iin yeterlimidir?
Daha hacimli kitaplara gre yeterli olmad aktr ama
UNU KESNLKLE SYLEYEBLRZ ki bu kadar ksa metinle
en fazla sayda soru yakalayan bir seri oluturduk.
nk; bu serinin ierii TUSDATA TUS HAZIRLIK
MERKEZLERnin son 2-3 yldr yapt ok zel TUS
KAMPLARInda anlatlan en zet ve en gncel metinlerden
olumaktadr.
Biz ierie gveniyoruz.
Umarz yararl olur ve baarnza katkda bulunuruz.
Seri Editrleri
4
BYOKMYA
5
BYOKMYA
NDEKLER
1. PROTENLER ........................................................................ 5
2. KARBONHDRATLAR VE OKSTATF FOSFORLASYON ......... 31
3. LPDLER VE VTAMNLER ..................................................... 56
4. HORMONLAR ....................................................................... 76
5. NKLEK ASTLER VE DOKU BYOKMYASI ...........................94
6. ZEL KONULAR ................................................................. 111
4
BYOKMYA
5
BYOKMYA
PROTENLER
PROTENLER VE AMNO ASTLER
Proteinler DNA tarafndan ifrelenen 20 amino asidin (Standart, Primer veya Normal
amino asitler) peptid balar ile balanmasyla oluurlar.
Canl organizmalarn en ok bulunan intraselller makro molekldrler.
Prolin dierlerinden farkl olarak kimyasal yaps ile bir imino asittir.
Glisin dndaki tm amino asitlerin en az bir tane asimetrik C atomu vardr ve optike
aktiftirler.
Treonin ve zolsin ikier asimetrik C tarlar.
Proteinlerin yapta olan amino asitler L-amino asitlerdir. D-amino asitler ise, baz
antibiyotiklerde ve bakteri hcre duvarlarnda bulunurlar. rnein; D-Alanin ve
D-Glutamat
Amino asitlerin amfoterik molekllerdir. Yani hem asidik hem de bazik gruplar
tarlar. Sulu zeltilerde dipolar molekller yani zwitterion eklinde bulunurlar.
Alfa-karboksil grubu, protonsuz ve negatif ykl; alfa-amino grubu ise, protonlanm
ve pozitif ykldr; yani molekl ntrdr. Asidik ortamda, karboksil grubu bir
proton alarak molekl pozitif ykl olur. Bazik ortamda ise, amino grubu proton
kaybederek molekl negatif yklenir.
AMNO ASTLERN SINIFLANDIRILMASI
A-Yaplarna Gre;
1-Alifatik amino asitler:
a-Homojen amino asitler
Tek COOH ve tek NH
2
li:
1. Glisin
2. Alanin
3. Valin
4. Lsin
5. zolsin
2 COOHli:
1. Aspartat
2. Glutamat
2 NH2 li:
1. Asparagin
2. Glutamin
3. Lizin
b-Ek gruplu amino asitler
Hidroksilli:
1. Serin
2. Treonin
6
BYOKMYA
7
BYOKMYA
Kkrtl:
1. Sistein
2. Metyonin
Guanidolu:
Arginin
2-Aromatik amino asitler:
a-Benzen Halkal: Fenilalanin, Tirozin
b-ndol Halkal: Triptofan
c-midazol Halkal: Histidin
d-Prolidan Halkal: Prolin
B-R gruplarnn Polaritesine Gre ;
1-Polar amino asitler = Hidrofilik amino asitler = R gruplar iyonize hale
geebilen amino asitlerdir.
Glisin .........Bazlarna gre apolar
Aspartat........ (-) ykl R gruplu
Glutamat........ (-) ykl R gruplu
Asparagin..... Yksz
Glutamin........ Yksz
Serin.............. Yksz
Treonin.......... Yksz
Sistein............ Yksz
Tirozin............ Yksz
Lizin.............. (+) ykl R gruplu
Arginin.......... (+) ykl R gruplu
Histidin........... (+) ykl R gruplu
2-Apolar amino asitler = Hidrofobik amino asitler = Nonpolar amino asitler =
Protein moleklnn i ksmnda kalmay seerler.
Alanin
Valin
Lsin
zolsin
Metyonin
Fenilalanin
Triptofan
Prolin
AMNO ASTLERN BREYSEL ZELLKLER
Glisin:
En basit ve optik aktivitesi olmayan tek amino asittir. Yan zincir olarak tek bir
Hidrojen (H) tar. ok kk olduundan bulunduu proteinlerde dier amino
asitlerden daha fazla yapsal fleksibilite salar. Enzimlerin aktif blgesinde
bulunur ve substratn enzime yaklamasn salar. Vcutta en fazla sayda
metabolik yola giren amino asittir. Glisin katabolizmas ile oluan metilen
tetrahidro folat (=H
4
Folat), tek C tayclardandr.
6
BYOKMYA
7
BYOKMYA
Kreatin: Glisin, arginin ve metyoninden sentezlenmektedir.
Su kaybederek kreatinine evrilir. Kaslarda ise, Kreatin Fosfat eklinde
bulunur.
Glutatyon = GSH: Glisin, glutamat ve sistein amino asitlerinden oluan bir
tripeptiddir. Kolaylkla H verebilen bir maddedir. Birok enzim ve dokuyu
zellikle eritrositleri peroksidatif hasardan korur. Tad SH grubu aracl
ile detoksifikasyon yapan bir ajandr. Amino asitlerin grup translokasyonu
ile membranlardan tanmalarnda da grevlidir.
Alanin:
Yan zincir olarak bir metil grubu (CH
3
) tar. Alk kan ekerinin korunmasnda
nemli bir amino asittir, bunu Glukoz - Alanin Siklusuna girerek salar.
Ayn siklus aracl ile, amonya da kas dokusundan karaciere tar.
Kaslardan karaciere proteinlerin amino gruplarn tayan majr amino
asittir.
Valin, lsin ve izolsin:
Dall zincirli amino asitlerdir. Her amino asit de esansiyeldir. Her
amino asit de apolardr.
zolsin 2 asimetrik C ierir.
Metabolizmalarnda grevli dall zincirli amino asit dekarboksilaz
eksikliinde MSUD (Maple Syrup Urine Disease) oluur. OR geili bir
hastalktr.
Dall zincirli amino asitler, hem alkta beyine enerji salarlar, hem
de toklukta kaslar tarafndan tutulup, kaslarda enerji ve azot kayna
olurlar.
Katabolizmalar baz aamalar ile ya asidi oksidasyonuna benzer.
Karbon iskeletlerinin metabolizmalarnda farkllklar vardr:
Valin saf glikojenik,
Lsin saf ketojenik,
zolsin ise hem glikojenik hem de ketojenik olabilmektedir.
8
BYOKMYA
9
BYOKMYA
Aspartat ve asparagin:
Aspartat; re, prin ve pirimidin iskeletlerinin yapsnda kullanlr.
Dikarboksilik amino asitlerden birisidir. Transaminasyon reaksiyonlarna
katlr. Yapsnda bulunan anyonik karboksilat (COO-) gruplar, suda znen
proteinlerin yzeyinde bulunur.
Asparagin; aspartatn amid trevidir. Yan zinciri polardr ve hidrojen ba
oluumuna katlr. Glikoproteinlerdeki karbonhidrat yan zinciri, genellikle
Asparaginin amid grubu zerinden balanr. Yani asparagin glikozilasyon
olayna katlr.
Glutamat ve glutamin:
Glutamat; transaminasyon reaksiyonlarna katlr.
Glutamin; glutamatn amid trevidir. Gama-amido azotu, prin ve pirimidin
sentezinde kullanlabilir, karacierde reye evrilebilir veya bbrekten
amonyak olarak atlabilir. Bu son reaksiyonu glutaminaz katalizler ve asit
- baz dzenlenmesinde nemlidir. (Amonyak olarak atlan N, alfa amino azotu
deil, amid azotudur. a-amin grubu dier tm amino asit kaynakl azotlar gibi,
reye evrilerek organizmadan atlr.)
Glutamin, bbrekten atlan amonyan balca kayna ve majr transport
formudur.
Glutamin kanda en yksek konsantrasyonda bulunan amino asittir.
Lizin:
En uzun yan zincirli amino asitlerden birisidir. Esansiyeldir. Tad (+) yke
bal olarak (-) ykl yan zincirlerle tuz ba oluturup protein moleklnn
yapsal salamlna yardmc olur.
Kollajenin yapsnda hidroksillenmi halde (Hidroksilizin) bulunur.
Polipeptid iindeki lizil kalntlar kollajende, aldol apraz balarn
olutururlar. Elastinde ise desmozin apraz balarnn oluumuna
katlrlar.
Trimetillizin: Karnitinin n maddesidir. Karnitin uzun zincirli ya asitlerini
mitokondrial matrikse tayan nemli bir molekldr.
Kadaverin: lmden sonra, lizinin dekarboksilasyonu ile oluur.
Serin :
Fosfolipidlerin ve sfingozinin bileimine girer.
Hidroksil grubu ierdiinden fosforilasyon ile enzim aktivasyonuna araclk
yapar.
Hidroksili sayesinde eker kalntlarn balayabilir, yani Glikozilasyon
olayna da katlr.
Toklukta, alanin ile birlikte, karacierde glikoneogeneze girerek, glukoz
sentezine katkda bulunur.
Serinden sentezlenen KOLN, karacierin fosfolipid sentezleyebilmesi iin
gereklidir.
8
BYOKMYA
9
BYOKMYA
Treonin:
zolsin gibi 2 asimetrik C atomu ierir. Serin gibi hidroksil grubu vardr.
Bu grubu ile fosforik asit ve eker kalntlar ile reaksiyona girer, yani
Fosforilasyon ve Glikozilasyon olaylarnda nemlidir.
Sistein:
Yan zincirinde slfidril (SH) grubu bulunur ve birok enzimin aktif merkezinde
yer alr. ki sisteinin SH gruplar okside olarak SSTN i oluturur. Sistinde
Dislfid ba (-S-S-) denilen kovalan bir ba bulunur.
Dislfid ba, proteinlerin peptid ba dndaki tek kovalan yapl
badr.
Sistein safra asidi konjugasyonunda kullanlan taurinin, kkrtl proteinlerin,
glutatyonun ve koenzim A (coA) nn yapsnda bulunur.
Metyonin:
Metyonin ATP nin adenozin ksm ile birleerek aktiflenir. Aktif ekli olan S-
Adenozil Metyonin (S-AM) metil donrdr.
Prokaryotlarda, formil metyonil olarak protein sentezinde kullanlr.
karyotlarda, protein sentezinde kullanlrken formilli olmas gerekli
deildir.
Arginin:
En uzun yan zincirli amino asitlerdendir.
re sentezi srasnda elde edilen arginin, siklus dna kamaz. nk
sonraki aamada Arginaz ile yklr ve protein sentezine katlamaz.
Fakat arginin standart amino asitlerden birisidir ve vcutta kreatin yapsna
katlr. Ayrca ornitin zerinden, metyonin ile birlikte poliaminlerin (putresin,
spermidin, spermin) n maddesidir. Bunlar hcre proliferasyonunda grev
yapan kk katyonik bileiklerdir.
Nitrik Oksit, argininden sentezlenen gl vazodilatatr bir
molekldr.
Fenilalanin:
Fenil halkas tadndan aromatiktir ve U.V. absorbe eder. Bu zellik
bir solsyondaki protein miktar tayininde kullanlr. 260 nm dalga boyundaki
absorblar.
Fenilalaninden Fenilalanin
Hidroksilaz enzimi ile
tirozin sentezlenir. Bu
enzimin eksikliinde
FENLKETONR oluur.
10
BYOKMYA
11
BYOKMYA
Tirozin:
Fenilalaninden hidroksilasyon ile sentezlenir ve hidroksi fenilalanin de
denir.
DOPA, dopamin, noradrenalin, adrenalin, melanin, tiramin ve tiroid
hormonlar tirozinden
sentezlenirler.
U.V. absorblar.
OH grubu ile hidrojen balar
yaparak baz enzimlerin
aktiflenmesinde rol alr.
Tirozin kalntlarnn iyotlanmas
ile T
3
ve T
4
(tiroid hormonlar),
dekarboksilasyonu ile de bir
biyolojik amin olan, hipertansif
etkili tiramin oluur.
Triptofan:
Tad indol halkas sayesinde U.V. 280 nm de absorblar.
Niasin, serotonin, melatonin ve
triptamin iin prekrsrdr.
Serotonin: Merkezi sinir
sistemi, mast hcreleri ve
trombositlerde bulunan nemli
bir nrotransmitterdir. Damar
dz kaslarnda kaslma ile, gl
vazokonstriksiyon yapar.
5-HIAA: Karsinoid tmrlerde
sentez ve atlm artar. Buna bal
olarak niasin sentezi azalarak,
Pellegra hastalna ait belirtiler
oluur. Hartnup hastalnda da atlm artar.
Melatonin: Pineal bezde triptofandan sentezlenir. Karanlkta sentezi artar.
LH zerine inhibitr etkisi vardr. Krlerde menstrasyon bozukluklar
ve hatta amoner nedeni, melatonin sentezinin yksek olmas ve LH
inhibisyonudur.
Triptamin: Triptofandan direkt dekarboksilasyon ile oluan bir biyolojik
amindir. Kaln barsaklarda dknn kokusunu veren indol ve skatole
evrilir.
ndol ve skatoln bir ksm emilerek, portal dolam aracl ile karaciere
gelir ve slfat ya da glukuronat ile birletirilip idrarla atlr.
ndikan: ndoksil slfatn potasyum tuzudur. Konstipasyon ve ptrefaksiyonlu
barsak hastalklarnda idrarda artar. Blue-Diaper Sendromunda mavi bez
oluumundan sorumludur.
Triptofan Ykleme Testi: Vitamin B
6
eksikliinde standart doz triptofan
veriliinden sonra idrarda Ksantrenik asit artar.
10
BYOKMYA
11
BYOKMYA
Histidin:
erdii imidazol halkas genellikle (+) ykl olduundan bazik amino
asitlerdendir. Fizyolojik pHda tampon zellii gsteren tek amino
asit olmas, tad yan zincirinin pK
a
snn (6,0) ntrale yakn olmasndandr.
Tamponlayc roln tad imidazol halkas aracl ile gstermektedir.
Bu, hemoglobin ve miyoglobin fonksiyonu iin de nemlidir.
Histidinden dekarboksilasyon ile histamin oluur. Kaslarda bulunan karnozin
ve anserin ile eritrosit, beyin ve karacierde bulunan ergotionin de
histidinden sentezlenirler.
3 metil histidin, miyofibriler proteinler olan aktin ve miyozinin intraselller
yklm sonucunda oluur ve idrarla atlr. Yani kas ykmnda atlm
artmaktadr.
Histidin Ykleme Testi: Vitamin B
9
eksikliinde, histidin veriliinden sonra
idrarda Form mino Glutamik Asit (FGLU) artar.
Prolin:
Prolin alanin trevi deildir (dierleri alanine bir tak gelmi gibidir.) mino
asittir. Prolin kimyasal yaps asndan amino asit olmasa da fonksiyonlar
asndan bu grupta bulunur. Bir proteinin yapsnda yer alrken oluturduu
peptid ba dierlerinden biraz farkl olabilir (cis konfigrasyonunda ba
yapabilir.)
Rotasyonu engelleyen rijit bir halka yaps olduundan, polipeptid zincirinin
katlanmasn zorlatrr.
Kollajen ykmnda, idrarda hidroksilli trevi olan OH-Prolin artar.
Dier amino asitlerden dier bir fark da, grup translokasyonu ile
tanmamasdr.
MODFYE = NONSTANDART AMNO ASTLER
Bunlar ancak belirli proteinlere zgdrler.
Kollajende ; OH-Prolin ve OH-Lizin
Miyozinde ; Metillizin
Protrombin ve osteokalsinde; Gama karboksi glutamik asit
Glutatyon Peroksidazda ; Selenosistein
Elastinde ; Desmozin (Lizin trevi)
Fosfoserin, fosfotirozin ve fosfotreonin; hidroksilli amino asitlerdeki OH
yerine PO4 balanmas ile oluurlar. Enzim aktivasyonunda rol alrlar.
NON-ALFA = NON PROTEN AMNO ASTLER
Organizmada protein yapsna katlmayp serbest olarak bulunurlar. Biyolojik rolleri
vardr. Amino grubunu alfa C da deil de baka bir C da tarlar.
-Alanin; Pirimidin katabolizmas son rndr. Pantotenik asit ve co A
yapsnda yer alr.
- amino btirik asit = GABA; glutamik asitten trer ve beyinde nrotransmitter
olarak bulunur.
- amino levlinik asit = -ALA; Hem sentezi srasnda oluur.
-amino btirik asit; Pirimidin ykmnda son rndr.
12
BYOKMYA
13
BYOKMYA
VCUTTA POLPEPTD YAPISINDA BULUNMAYAN ALFA
AMNO ASTLER
Homoserin; kkrtl amino asit metabolizmas srasnda oluur.
Ornitin ve Sitrulin; re sentezi srasnda oluurlar.
Sarkozin; Kas dokusundan elde edilir.
Tiroksin; tiroid hormonlarndandr.
PROTENLERN 3 BOYUTLU YAPILARI
Her proteinin kendine zg 3 boyutlu bir yaps vardr. Bu yapy proteinin amino
asit dizisi belirler.
1. Primer Yap: Amino asitlerden peptid zinciri oluumudur. Amino asitler
birbirine kovalan peptid balar ile balanmtr. Bu ba, bir amino asidin alfa-
karboksil grubu ile dierinin alfa-amino grubu arasnda 1 molekl su k ile
oluur. Peptid balar denatrasyon srasnda krlmaz. Peptid ba, parsiyel
ift ba karakterindedir, rijit ve dzlemseldir ve ba etrafnda serbest rotasyon
olmaz. Prolinin oluturduu peptid ba hari, trans konumundadr.
2. Sekonder yap: Primer yapy oluturan lineer amino asit dizisindeki, komu
amino asitlerin birbirleri ile olan ilikileri sekonder yapy oluturur. Sekonder
yap 3 ekilde olabilir;
a. Alfa-heliks: Doal proteinlerde en sk bulunan ekildir. Zincir ii H balar ve
zincirler aras Dislfid balar ile stabilleir. Prolin bu yapy bozar.
b. Beta krmal tabaka: Zincir kvrlmam, pili oluturmutur.
c. Geliigzel kangallanm: Sadece globler proteinlerde bulunur. Periyodik olmayan,
belli kurallara balanamayan bir ekilde proteinin boyunu ksaltmasdr.
Baz proteinlerde bu 3 formdan yalnz biri bulunur. Byle proteinler ekil olarak
fibriler=lifsel proteinlerdir. Ama bu 3 modelin de bir arada bulunduu proteinler
globler proteinlerdir.
3. Tersiyer yap: Bu yap kovalan Dislfid balar, H balar, iyonik balar ve
hidrofobik etkileimler ile stabilize olur. Globler proteinlerde yumak, fibriler
proteinlerde kaln halatlar oluturacak ekildedirler.
4. Quarterner yap: Birden fazla polipeptid zinciri ieren ve tersiyer yapsn
tamamlam proteinlerdeki polipeptid zincirlerinin birbirleriyle olan ilikileridir.
En az 2 alt birimden (monomer=subnit) oluan proteinlerin quarterner yaplar
olabilir. Non kovalan balar ile stabilize olur. Hemoglobin ve allosterik
enzimler quarterner yapya sahiptirler.
--- En nemli balar;
*Primer Yap: Dizilme: Peptid balar
*Sekonder Yap: Kvrlma: H balar
*Tersiyer yap: Katlanma: Hidrofobik
Etkileimler
*Quarterner yap: Non kovalan balardr.
12
BYOKMYA
13
BYOKMYA
**Rehber protein = aperon protein = Is ok proteini = heat-shock protein
family = hsp family = Bir proteinin nasl katlanaca konusunda ona yol gsteren,
sitoplazmik kk proteinlerdir. Hsp proteinlerin sentezi; s artnda ve serbest
radikal hasarnda yant olarak artar. Hsp 60, Hsp 70 ve Hsp 90 gibi ok sayda
isimlendirilmi s ok proteini bulunmaktadr. Yava ATP
az
lar olarak da bilinirler
ve ATP harcarlar.
PROTEN DENATRASYONU
Proteinin primer yaps haricindeki dier yaplarnn bozulmasdr. Yksek s, pH
deiiklikleri, organik eriticiler (alkol, eter), deterjanlar, indirgeyici ajanlar ve ar
metaller (kurun, civa) denatrasyon yapan faktrlerdir.
RE ve -MERKAPTO ETANOL ile denatrasyon, reversibldir.
PROTEN TURNOVER ARETLER
1. Ubikitin: ok bol bulunan kk bir proteindir. Protein yapsndaki lizin
amino asidinin ? aminosu ile reaksiyonlar. Bylece o protein etiketlenmi olur ve
proteazlarca tannp sindirilir.
2. Kark fonksiyonlu oksidazlar: Protein yapsndaki lizinin ? amino grubunu
oksitler.
3. PEST dizisi: Bu blge enzim iin zel tanma blgesidir. (Prolin, glutamat,
serin, treonin)
4. N-terminal amino asit: Fenilalanin, lsin, lizin, aspartat, argininden birisi
ise, o protein ksa mrldr.
PROTEN METABOLZMASI
Proteinler depolanamazlar.
Protein d azotlu maddeler
1. re- Protein metabolizmas son rndr.
2. Kreatinin
3. rik asit- Prin metabolizmas son rndr.
4. Kreatin
5. Amonyak
Gnlk protein ihtiyac; 1 gram / kg. dr.
ESANSYEL Amino Asitler:
Bu listedeki amino asitler, salkl erikinler iin esansiyeldirler.
1. Valin - Dall zincirli amino asit
2. Lsin - Dall zincirli amino asit
3. zolsin - Dall zincirli amino asit
4. Lizin - 2 aminolu amino asit
5. Treonin - Hidroksilli amino asit
6. Metyonin - Kkrtl amino asit
7. Fenilalanin - Benzen halkal amino asit
8. Triptofan - ndol halkal amino asit
14
BYOKMYA
15
BYOKMYA
Yeni doan ve ocuklarda; Arginin ve Histidin de esansiyeldir.
remik erikinlerde; Histidin de esansiyeldir (semi esansiyel amino
asit)
Karacier fonksiyon bozukluunda ve prematrelerde ise; Sistein
ve Tirozin esansiyel olur. Normalde metyonin ve fenilalaninden
sentezlenebilen bu amino asitler bu artlarda sentezlenemezler.
PROTENLERN SNDRM
Proteinler, ince barsaktan emilemeyecek kadar byktrler ve amino asitlere
hidroliz olmalar gerekir.
Mideye proteinlerin girmesiyle gastrik mukozadan gastrin salnr. Paryetal
hcrelerden HCl, esas hcrelerden pepsinojen salnmn uyarr. (Pepsinojen,
HCl ve aktif pepsinin oto katalitik etkisiyle aktiflenir.)
Asidik gastrik ortamda globler proteinlerin denatrasyonu enzimatik ykm
kolaylatrr. Ayrca bu asidik ortam pepsin iin uygun alma ortam salar. Gastrik
pH=1.5-2.5 arasndadr.
Asidik mide ieriinin ince barsaklara geii ile, kana sekretin salnr. Sekretin,
pankreastan BKARBONAT sekresyonunu artrr. Bu da, pH 7-8lere ekerek,
pankreatik enzimlerin optimal aktivitesini salar.
Amino asitlerin duedonuma ulamalar ile kolesistokinin salnr ve kolesistokinin
4 pankreatik zimojen enzimin salnmn salar (asiner hcrelerden):Tripsinojen,
Kimotripsinojen, Proelastaz ve Prokarboksipeptidaz.
nce barsaklara gelen tripsinojen, ince barsaklardan salnan Enteropeptidaz
tarafndan tripsine evrilir. Tripsin pankreastan salnan 4 zimojeni de aktifler.
ntestinal hcre yzeyinde karboksipeptidaz gibi ekzopeptidaz olan aminopeptidaz
sindirimi srdrr.
Pepsin, Tripsin, Kimotripsin, Elastaz, Karboksipeptidaz ve Aminopeptidaz gibi
proteolitik enzimler ve peptidazlar, peptidlerin farkl yerlerindeki balar
krarlar.
Pepsin: Fenilalanin, tirozin ve triptofan gibi aromatik amino asitlerin AMNO
terminal ularndaki peptid balarn krar.
Tripsin: Lizin ve arginin kalntlarnn KARBONL ularndaki peptid balarn
krar.
Kimotripsin: Fenilalanin, tirozin ve triptofan gibi aromatik amino asitlerin
KARBOKS terminal ularndaki peptid balarn krar.
Elastaz: Alanin, serin ve glisin gibi kk ntral amino asitleri hidroliz eder.
Karboksipeptidaz:Pankreastan salnr ve karboksi terminal kalntlarn ayrr.
Znlu bir enzimdir.
Karboksipeptidaz A: Lizin, arginin, prolin hari dier tm C-terminallere etkili
Karboksipeptidaz B: Yalnz arginin ve lizin C-terminallere etkili
Karboksipeptidaz C: Yalnz prolin C-terminallere etkili
Aminopeptidaz: nce barsaklardan salnr ve amino terminal kalntlarn
ayrr.
Bu enzimlerden Pepsin, Tripsin, Kimotripsin ve Elastaz endopeptidazlardr.
Karboksipeptidaz ve Aminopeptidaz ise ekzopeptidazlardr.
14
BYOKMYA
15
BYOKMYA
Sonuta, serbest amino asitler, dipeptidler ve tripeptidler aa kar. Bunlar da
barsak svsnda ve hcre sitozolnde bulunan di ve tripeptidazlar paralar.
Portal sisteme yalnzca amino asitler geebilir.
RENNN:
Kimozin: Labferment: Stn koaglasyonuna neden olur. Bu yzden st
bebeklerinde nemli bir enzimdir. Erikinlerde bulunmaz. Peynir yapmnda
kullanlan bir fermenttir. Fonksiyonu iin kalsiyum gerektirir ve st proteini
kazeini parakazeine evirerek kmesini salar.
AMNO ASTLERN BARSAKTAN EMLM
Aktif bir olaydr. Enerji gerektirir. Bir amino asidin emilimi iin 3 ATP harcanr.
Tanma gama-glutamil siklusu ile olur. Prolin dndaki tm amino asitler
grup translokasyonu denen bu transport mekanizmas ile tanrlar. Bu olayda
GSH (Glutatyon) da grev alr.
Bu siklus ile ilgili en sk grlen bozukluk gama-glutamil transpeptidaz (GGT)
aktivitesinin artdr.
Fetal ve neonatal ince barsaklarda deiime uramam proteinler de absorbe
olabilir. Bu proteinlerin endositozu ile olur. Buna Pinositoz da denir. mmun
globlinlerin alnmas olaynda nemlidir.
AMNO ASTLERN METABOLZMALARI
Fazla amino asitlerin amino gruplar reye evrilirken, C iskeletleri Sitrik Asit
Siklusunun ara maddelerine evrilerek enerji verirler. Organizmada dinamik bir
amino asit havuzu vardr.
AMNO ASTLERN AMNO GRUPLARININ METABOLZMASI
1. Transaminasyon: Bir amino asidin alfa-amino grubunun, bir alfa keto aside
naklidir. Reaksiyon sonunda serbest NH3 aa kmaz.
Transaminazlar = Aminotransferazlar olay katalizleyen enzimlerdir.
Koenzimleri Piridoksal fosfattr.
Amino gruplar alcs olarak grev yapan -keto asit genellikle, -keto glutarattr.
Bylece oluan glutamat, oksidatif olarak deamine olur ve amonyum iyonu oluur
veya amino asit sentezi iin NH2 grubunu verir.
GLUTAMAT, amino asit sentezinde EN BYK AMNO DONRDR. nk hzla
oksidatif deaminasyona urayan tek amino asittir.
Alfa amino asit + alfa keto glutarat
Transaminaz, PLP
Alfa keto asit + glutamat

*** Lizin, Arginin ve Treonin direkt transaminasyona uramazlar.
16
BYOKMYA
17
BYOKMYA
2. Oksidatif Deaminasyon: Balca, karacier ve bbrekte ve sadece
mitokondrilerde meydana gelir. Transaminasyon ile glutamata nakledilmi
amino gruplar, glutamat dehidrogenaz enzimi katalizi ile oksidatif deaminasyona
urar. Bylece, amino asitlerin amino gruplar amonyak halinde aa km
olur.
Glutamat + NADP
+
(NAD
+
) + H
2
O
Glutamat Dehidrogenaz
-keto glutarat + NADPH(NADH) + H
+
+ NH
3

Koenzim: NAD
+
veya NADP
+
dir.
3. Non oksidatif Deaminasyon: Serin ve Treonin adl hidroksilli amino asitler
iin geerlidir. Serbest NH3 aa kar.
Etkili enzimler serin dehidrataz ve treonin dehidratazdr. Koenzimleri PLP (B 6
vitamini) dr.
RE SKLUSU
re, amino asitlerin amino gruplarnn balca atlm yoludur ve idrardaki azotlu
bileiklerin ounu oluturur. renin en nemli fizyolojik sentez yeri karacierdir.
lk 2 reaksiyon mitokondride, dier 3 reaksiyon sitozolde olur.
1. Karbomoil fosfat oluumu: Enzim Karbomoil fosfat sentetaz I dir.
Mitokondrialdir. Hz kstlayc basamaktr. N-asetil glutamat bu enzimin allosterik
aktivatrdr. Amino asitler, zellikle arginin, N-asetil glutamat sentezini artrarak
re sentezini hzlandrrlar.
**Karbomoil fosfat sentetaz II ise, sitoplazmada bulunur ve pirimidin sentezinde
rol alr.
2. Sitrulin biyosentezi: Enzim ornitin transkarbomoilazdr. Ornitin ve karbomoil
fosfattan, mitokondride sitrulin oluur ve sitozole tanr.
** Ornitin ve sitrulin, siklusta yer alan temel amino asitler olmasna ramen, bunlar
iin genetik kod bulunmadndan hcresel proteinlerin yapsna giremezler.
** Siklusun her dnnde, ornitin rejenere olur. TEMEL MADDE
3. Argininosksinat sentezi: Enzim argininosksinat sentetazdr.
Sitoplazmiktir.
4. Arginin sentezi: Enzim argininosksinat liyazdr. Sitoplazmiktir.
Arginin ve fumarat aa kar. Fumarat, SASnun ara maddesidir.
** Fumarat aracl ile re siklusu ve SAS birbiri ile balanr.
5. Ornitin ve re sentezi: Enzim arginazdr. Sitoplazmiktir. Arginin, re ve
ornitine hidroliz olur. Ornitin, mitokondriye dnp, tekrar siklusa katlr. Oluan
re, karacierden kanla bbreklere tanr ve idrarla atlr.
** Ornitin ve lizin, arginaz reaksiyonunda arginin ile yaran gl
inhibitrlerdir.
Enerji bilanosu: 1 molekl re sentezinde net enerji sarf yalnzca 1,5
ATP ye edeerdir.
16
BYOKMYA
17
BYOKMYA
AMNO ASTLERN KARBON SKELETLERNN METABOLZMASI
Amino asitlerin C iskeletlerinin ykm ile 7 farkl madde meydana gelir. Bunlar;
asetoasetil coA, asetil coA, piruvat, oksalasetat, fumarat, sksinil coA ve alfa-keto
glutarattr.
Bu maddelerin izledikleri metabolik yollara gre amino asitler glikojenik, hem
glikojenik hem ketojenik veya saf ketojenik olarak 3 snfa ayrlrlar.
Saf ketojenik tek bir amino asit vardr: LSN
Hem glikojenik hem ketojenik 5 amino asit vardr: zolsin, Lizin,
Fenilalanin,Tirozin ve Triptofan.
Dierleri glikojenik amino asitlerdir. (Kalan 14 amino asit)
TEK KARBON TAIYICILAR
1. Biotin: CO
2
tar.
2. S-adenozil metyonin (S-AM): Metil (CH
3
) gruplarnn transferini salar.
3. Tetrahidro folat (H
4
folat): Dier tek Clu gruplar tar.
Tek C metabolizmasna katlan amino asitler: Glisin, histidin, serin, metyonin
ve triptofandr.
BYOLOJK AMNLER
Amino asitler, Dekarboksilasyon ile biyolojik aminleri olutururlar.
**Histidin Dekarboksilaz hari, koenzimleri piridoksal fosfattr (PLP).
Serinden...............................Etanolamin
Para-oksifrenil serinden...Noradrenalin
Sisteinden......................... Taurin
Histidinden ............... Histamin
Argininden ......................... Agmatin
Glutamattan ...................... GABA
Tirozinden ..........................Tiramin
Triptofandan ..................... Triptamin
5-hidroksi triptofandan .... Serotonin
Ornitinden ........................ Putresin
Lizinden ......................... Kadaverin
Aspartatdan ..................... -Alanin
AMNO AST METABOLZMA HASTALIKLARI
1. Glisin Met. Boz.: Hiperglisinemi, primer hiperoksalri ve glisinri
Ketotik Hiperglisinemi:
Defektli enzim Glisin oksidazdr.
Non ketotik Hiperglisinemi: Defektli enzim Glisin dekarboksilazdr.
Primer hiperoksalri: Glioksalat birikir, oksalata evrilip, idrarla atlr. Oksalatn
suda erirlii ok az olduundan Ca-oksalat talar oluur.
Glisinri: Glisinin renal transport sisteminde bir bozukluk vardr. Glisinle birlikte
prolin ve OH-prolin atlm da artmtr. Yine Ca-oksalat talar grlr.
18
BYOKMYA
19
BYOKMYA
2. Alanin katabolizmasna ait bilinen bir kusur yoktur. nk, muhtemelen
transaminazlar ile ilgili kusur yaamla badamaz.
3. Dall Zincirli Amino Asit Met. Boz.: En sk grlen tipi, MSUD (Maple Syrup
Urine Disease) = Akaaa urubu Hastaldr. OR dir. Valin, lsin ve izolsinin
alfa-keto asitlerini, metabolize eden alfa-keto asit dekarboksilaz defektidir. Tanda
idrarda DNPH (dinitrofenilhidrazin) veya FeCl3 testi kullanlr.
4. Metyonin Met. Boz.: En sk rastlanan metyonin metabolizma bozukluu
Homosistinridir. Sistatyonin sentetaz defektidir. OR dir. Kanda metyonin ve
metabolitleri, idrarda homosistin artar.
Sistationri: Sistatiyonaz defektidir.OR dir. Sistatiyonin ve metabolitleri birikir.
5. Sistein Met. Boz.:
Sistinri: Sistin, ornitin, arginin ve lizinin (dibazik amino asitler) renal tubullerden ve
GSden absorbsiyonu bozuktur. OR dir. Sistinin idrardaki yksek konsantrasyonu
sistin talar oluturur.
Sistinozis: Lizozomlardan sistin transportu iin gerekli spesifik bir proteinin kaltsal
kusurudur. RES de ve bbrek gibi parankimatz organlarda sistin kristalleri birikir.
Bbrek harabiyeti ile, Fankoni sendromu ortaya kabilir.
Metil malonil asidemi: Metil malonil coA mutaz eksikliidir. Kanda metil malonil
asit artar. Asidoz ve ketonemi olur. Metyoninden yoksun diyet verilir. Eksik enzimin
kofaktr olan B 12 vitamini verilebilir.
6. Prolin Met. Boz.:
Tip I Hiperprolinemi: Prolin oksidaz eksiklii vardr. drarla prolin atlr. Bbrek
hasar ve zeka gerilii vardr.
Tip II Hiperprolinemi: Prolin 5-karboksilat dehidrogenaz eksikliidir. Zeka
gerilii vardr.
Hidroksiprolinemi: OH-Prolin oksidaz eksikliidir. Prolin ve OH-prolin ile birlikte
glisin absorbsiyonu da bozulup, Ca-oksalat talar oluur. drarda OH-prolin art,
kollajen ykmnn artt hastalklarda da olur.
7. Histidin Met. Boz.:
Histidinemi: Histidaz eksikliine bal kaltsal bir hastalktr. Plazma, BOS ve
idrarda histidin artar. drar FeCl3 ile yeil renk verir, bu yanl fenilketonri tansna
yol at iin nemlidir. Selim bir hastalktr. Konuma kusuru ve zeka gerilii
olabilir.
8. Lizin Met. Boz.:
Hiperamonemili periyodik hiperlizinemi: Yksek lizin, arginaz inhibe eder. Plazma
arginini artar ve hiperamonemi oluur. Kesin mekanizma bilinmiyor. Sv alm ve
lizinsiz diyet yararl.
Hiperamonemisiz inat (devaml) hiperlizinemi = Sakkaropinri: Sakkaropini
katabolize eden enzim defektidir. Bazlarnda zeka gerilii olabilir.
9. Fenilalanin ve Tirozin Met. Boz.:
Fenilketonri:
* FA ve tm amino asit metabolizmasnn en sk rastlanlan kaltsal hastaldr.
18
BYOKMYA
19
BYOKMYA
a.Klasik Tip Fenilketonri: Fenilalanin hidroksilaz yokluuna baldr. En
sk grlen tiptir.. Normal erikin FA dzeyi % 2 mg n altnda iken, bunlarda %
20 mg dan fazladr. drarda byk miktarlarda fenil pirvat, fenil laktat, fenil
asetil glutamin ve fenil asetat karlr.
drarn ve terin karakteristik kf kokusu, fenil asetattan kaynaklanr. Neonatal
devrede kan fenilalanin dzeyi, gvenilir bir kriter. drarda fenil piruvat ile
zeytin yeili renk veren FeCl
3
testi, az gvenilir bir kriter. nk, histidinemi
kartrc ve hayatn ilk haftalarnda pozitif olmayabilir. Gutrie testi tarama testi
olarak kullanlr.
b.Dier Tip Fenilketonriler: Dihidro biyopterin redktaz veya tetrahidro
biyopterin eksikliine baldr. Kan FA dzeyleri, % 8-20 mg civarndadr.
Tedavisi yalnz FA kstlamasndan daha karktr. nk tetrahidro biyopterin,
nrotransmitter sentezinde de gereklidir. Eksikliinde, serotonin ve noradrenalin
sentezi de bozulur. Tedaviye L-dopa ve 5-OH triptofan eklenmelidir.
Tirozinemiler:
Fumaril asetoasetat hidroksilaz eksiklii... Tip I tirozinemi (hepatorenal
tirozinemi)
Tirozin aminotransferaz eksiklii............... Tip II tirozinemi (okloktonz
tirozinemi)
-hidroksi fenil piruvat oksidaz eksiklii... Neonatal tirozinemi
Alkaptonri:
lk tanmlanan doutan metabolizma hastaldr. Homojentisik asit
oksidaz eksikliidir. Kan, idrar ve dokularda Homojentisik asit birikir.
Beklemekle melanine benzer bir pigment olan ALKAPTON oluur, idrar
siyahlar. Bu pigmentin kemik, ba dokusu ve i organlarda birikmesiyle
OKRONOZS gzlenir. Pigment birikimi artrite neden olabilir. C vitamini
verilerek, homojentisik asit oksidazn maksimum aktivitesi salanabilir.
Albinizm:
Melanin sentezinin kaltmsal kusurundan ileri gelir. Kusur, melanositlerde
tirozinin melanine dnn katalizleyen tirozinaz eksikliidir. Tirozinaz
bakrl bir enzimdir.
10. Triptofan Met. Boz.:
Hartnup hastal: Triptofan pirolaz eksiktir. Triptofan ile birlikte FA, metyonin
ve dier mono amino mono karboksilik ntral amino asitlerin renal tubuler ve
barsak absorbsiyonlar bozuktur. OR dir. Pellegra tipi deri dkntleri, serebellar
ataksi, diare ve psikolojik bozukluklar (4 D: Diare, Dermatit, Demans, Death)
ile gider. nk, triptofan eksikliinde niasin sentezlenemez. Diyete niasin
eklenmesi yararl olabilir. drarda 5- HAA atlm artar ( karsinoid tmr ile ayrc
tan yaplmaldr.)
Blue Diaper Sendromu: Barsaktan triptofan emilimi bozuktur. Emilemeyen
triptofan, kolon bakterileri tarafndan indikana evrilir ve bu, hava ile temas
edince mavi renk oluturur. Bu yzden, hasta bebein bezleri maviye boyanr.
20
BYOKMYA
21
BYOKMYA
PLAZMA VE DRARDA PROTENLER
SERUM PROTEN ELEKTROFOREZ
Proteinlerin farkl elektriksel yklerine gre ayrlmasyla, sras ile 5 grup oluur.
Eer, serum yerine plazma kullanlrsa, fibrinojene ait 6. bir bant daha oluur (
- arasnda).
Albmin, en hzl gendir, en belirgin band verir. Genellikle yalnz albmin
ierir.

1
-globlin band, hemen tamamen
1
-antitripsinden ibarettir. Ayrca; Tiroksin
Balayan globlin (TBG), Transkortin (CBG),
1
-asit glikoprotein, Alfa Feto Protein
(AFP), - lipoprotein (HDL) de bu bantta kerler.

2
- globlin band, balca haptoglobin ve
2
- makro globlinden ibarettir. Ayrca;
Seruloplazmin ve anjiotensinojen de bu bantta kerler.
- globlin band, 2 ksmdr.
1
band balca transferrin, hemopeksin az miktarda
da LDL ierir.
2
band ise
2
- mikroglobulin, LDL ve kompleman C 3 ierir.
- globlin band, immunglobulinleri ve C- Reaktif Protein (CRP) ierir.
Prealbumin ve Retinol Balayc Protein (RBP), albminden hzl kerler.
Miyoglobin, - arasnda ker.
LDH-1 -globlin ve LDH- 5 -globlin blgelerinde kerler.
ANORMAL ELEKTROFOREZ PATERNLER
1. Btn fraksiyonlarda paralel deiimler olabilir. Tm fraksiyonlarda art;
proteinsiz sv kaybna bal volm azalmas veya staz, tm fraksiyonlarda azalma
ise; ciddi malnutrisyon ve malabsorbsiyonu gsterir.
2. Akut faz paterni: Akut enflamasyon, travma, nekroz, enfarkts, yank ve
kimyasal doku hasarnda, bazen de malinitelerde akut faz reaktanlar (AFR)
artar. Balca AFRlar; fibrinojen,
1
-antitripsin, haptoglobulin ve CRP dir.
Seruloplazmin, C 3 kompleman ve 1-asit Glikoprotein (orosomukoid) de
dierleridirler. AFR nn art srasnda azalan; albmin, transferrin ve prealbumin
de, (-) akut faz reaktanlar olarak adlandrlrlar. Elektroforezde; 2 artmtr.
1
artabilir. Albmin azalmtr.
3. Nefrotik sendromda; Albmin azalm,
2
- makro globlin artndan dolay

2
artmtr.
4. Sirozda; Albmin ve
1
azalm, artm, Ig A art ile - kprlemesi
olmutur.
5. Enflamasyonlarda; kronikse; - globlinde difuz art, akutsa;
1
ve
2
de
de art olmutur.
20
BYOKMYA
21
BYOKMYA
PORFRNLER VE SAFRA PGMENTLER
Porfirinler; -- hemoglobin, miyoglobin
-- sitokromlar
-- peroksidazlar, katalaz
-- triptofan pirolazda demir ile
Vitamin B 12nin yapsnda kobalt ile,
Klorofilin yapsnda magnezyum ile kelatlamtr.
HEM SENTEZ
zellikle kemik ilii ve KC de olur. Bu senteze 8 enzim katlr. lk ve son 3
reaksiyon hcrenin mitokondri fraksiyonunda, dierleri ise sitozol fraksiyonunda
gerekleir.
Olgun eritrositlerde mitokondri olmadndan hem sentezi olas deildir. Hem
sentezinde n maddeler, Glisin ve sksinil coAdr. Tm reaksiyonlar geriye
dnmszdr.
1. -amino levlinik asit=ALA oluumu: ALA sentaz ile katalizlenir.
Mitokondride yer alr. Bu reaksiyon, hem sentezinin kontrolnde anahtar rol oynar.
Hem ile ilgili bileikler bu enzimi inhibe ederler. Barbitratlar, slfonamidler ve
heksoklorobenzen mikrozomal enzim indkleyici ilalardr ve porfirial kiilerde
atak oluumuna neden olurlar. nk, ALA sentaz indkleyerek, metabolik
engel ncesi potansiyel olarak zararl hem prekrsrlerinin dzeyini artrrlar. PLP,
ALA sentazn kofaktrdr. B6 vit trevidir. Eksikliinde hem sentezi bozulur ve
hipokrom mikrositer anemiler oluur.
2. Porfobilinojen oluumu: 2 ALA molekl, 2 mol su kaybederek birleir ve
porfobilinojen (PBG)oluur. Bu reaksiyonu ALA-dehidrataz katalizler. Sitozolde
yer alan bu enzim NKO ierir ve ayrca kurun ile de gl bir ekilde inhibe
olur.
3. Hidroksi metil bilan oluumu: 4 molekl PBG birleerek, dz bir zincir
eklinde hidroksi metil bilan oluur. Enzim roporfirinojen I sentaz (=porfobilinojen
deaminaz)dr.
4. roporfirinojen III oluumu: roporfirinojen III sentaz = Porfobilinojen
izomeraz etkisiyle hidroksi metil bilandan sentezlenir. Bu reaksiyon bir kosentaz
kullanr. Yalnz sentazn varl, roporfirinojen I oluumuna neden olur.
5. Koproporfirinojen III oluumu: roporfirinojen dekarboksilaz etkisiyle
roporfirinojen III den oluur.
6. Protoporfirinojen IX oluumu: Bu ve bundan sonraki reaksiyonlar
mitokondride gerekleir. Koproporfirinojen III, Koproporfirinojen Oksidaz etkisi
ile protoporfirinojen IXa dnr.
7. Protoporfirin IX oluumu: Protoporfirinojen oksidaz enzimiyle protoporfirinojen
IX, protoporfirine oksitlenir.
8. Hem sentezi: Ferroelataz etkisi ile halka, demir ile kelat oluturur ve bylece
hem halkas sentez edilmi olur.
22
BYOKMYA
23
BYOKMYA
Kurun, hem ALA dehidraz hem de ferroelataz inhibe eder. Kurun zehirlenmesi
klinik belirtileriyle bazen Akut ntermitan Porfiria (AIP) ile karabilir. Ancak,
porfobilinojen dzeyleri deimedii halde, ALA ve koproporfirin dzeyleri, kurun
zehirlenmesinde idrarda artar. Eritrositlerde de protoporfirin dzeyi artmtr.
HEM KATABOLZMASI
Serum bilirubin dzeyi normalde % 0,3-1 mgdr. % 2-2.5 mg aarsa, ciltte sarlk
grlr.
Serbest bilirubin (=glukuronik asitle balanmam ekli = nonkonjuge =
indirekt), kuvvetli lipofiliktir, hcre zarlarn kolayca aabilir. Serbest bilirubinin
sitotoksik etkisi Albmin ile balanarak nlenmi olur. Bilirubin, albminin balama
kapasitesini aarsa, hcrelere girer ve hasar oluturur. Serbest bilirubinin kan-beyin
bariyerini aarak, bazal ganglionlarda birikmesi ile KERNKTERUS oluur.
Buna karlk, bal bilirubin (=glukuronik asitle balanan bilirubin = Konjuge
= direkt), hidrofiliktir. ok ar ykselmedike zararsz bir bileiktir. nk
idrarla atlr.
** Delta Bilirubin: Albmin ile kovalan olarak balanm bir bilirubin trdr.
drarda bulunmaz ve Diazo ile direkt reaksiyon verir. Bal bilirubinin uzun sre
yksek kald durumlarda oluur. Bilirubinin % 80-85 kadar RES de paralanan
yal eritrositlerden meydana gelir. Geri kalan ise; miyoglobin, sitokromlar ve
peroksidazlarn paralanmasndan oluur.
1. Bilirubin sentezi: nce hem halkas, bir mikrozomal enzim olan Hem
oksijenaz etkisi ile, yeil renkli biliverdine dnr. Bu reaksiyonda, demir
ykseltgenir ve CO serbestleir.
* Bu reaksiyon, organizmada CO oluturan tek reaksiyondur. Biliverdin, sitoplazmik
bir enzim olan biliverdin redktaz ile turuncu renkli bilirubine evrilir.
2. Bilirubinin KC tarafndan alnmas: Serbest bilirubin, sulu ortamda
eriyemediinden, albmine balanarak kan yolu ile KCe gelir.
** Albmin ve bilirubin arasndaki balant nonkovalandr ve bir Albmin molekl
2 molekl bilirubin balar. Slfonamidler, salisilatlar ve kolangiografik
maddeler bilirubinin albmine balanmasn engellerler. KC de albminden
ayrlan bilirubin, hepatositlerce alnr. Hepatosit sitozolnde ligandin (Y
proteini) ve daha az olarak da Z proteinine balanr.
3. Bilirubin diglukuronid oluumu: Dz endoplazmik retikulumda olur. UDP-
glukuronil transferaz kataliziyle, 2 molekl glukuronid bilirubine eklenerek,
suda erirlii artrlr.
4. Bilirubinin safraya salnmas: Bal bilirubin, aktif transportla safra
kanalikllerine verilir. Bu enerji baml ve hz kstlayc basamaktr.
5. Barsakta robilinlerin oluumu: Barsakta bakterilerden kaynaklanan
glukuronidaz etkisiyle, glukuronik asit ayrlr. Bilirubin yine barsak bakterilerince
indirgenerek, renksiz robilinojen ve sterkobilinojen oluur.
6. robilinojenin entero - hepatik siklusu: robilinojen byk oranda dk
ile atlr (40-280 mg/gn). Fakat, barsakta oluan robilinojenin bir ksm geri
emilerek, kan yolu ile KCe ve tekrar safra ile barsaa atlr. Portal kandan KC
tarafndan alnamayan robilinojen, genel dolama geer ve bbreklere gelip,
idrarla atlr. (1-4 mg/gn)
22
BYOKMYA
23
BYOKMYA
HEMOGLOBN ve MYOGLOBN
Hb, yapsal zelliklerine gre bileik proteindir. Protein ksm globin, prostetik
grubu ise, Hemdir. Hem, bir ferroprotoporfirin yani bir metalloprotoporfirindir
(Fe+2:Ferrz demir ve protoporfirin IX ierir). Oksijen balama ii prostetik
grubundur.
Hemdeki demir oksijen balansa da balanmasa da Fe
+2
dir. Fe
+3
e
oksitlenmesi ile methemoglobin oluur. Bu, oksijen yerine su balar. Oksidasyon
olay ilalarla veya H2O2 ile olabilir veya genetiktir.(Hb M)
Hb, biimine gre globler proteindir.
Hb, fonksiyonuna gre tayc proteindir.
Hb, quarterner yapsna gre oligomeriktir. Birbirine ikier ikier idantik 4
subnitten oluur.
Hb, homolog bir proteindir. Yani, farkl canl trlerinde yapca idantik olan
blgeleri vardr.
Hb, bir allosterik proteindir. Yani, oksijene ilgisi pO
2
, pCO
2
, 2,3 BPG ve pH gibi
faktrlerce etkilenir. CO
2
Hbin amino gruplarna balanarak, deoksi ekli
stabilize eder ve oksijene ilgiyi azaltr. Allosterik etkinin bir gstergesi olan
Hbin sigmoidal erisi u durumlarda saa kayar;
Yksek rakmda
CO2 basnc artnca
Kronik hipokside
2,3-BPG artnca
H+ konsantrasyonu artnca
Is artnca. Yani bu durumlarda Hbin oksijene ilgisi azalr. Hb oksijenini dokulara
kolayca verebilir.
2,3-BPG, deoksi Hbin 2 zinciri arasna balanan (-) ykl bir maddedir. 1
Hbe 1 2,3- BPG balanr.
Hb Trleri:
Embriyonik yaamda erikinde grlmeyen 2 farkl globin zinciri vardr. Zeta
() ve Epsilon ()
Hb Gover I: 2 2 (2 zeta, 2 epsilon)
Hb Gover II: 2 2 (2 alfa, 2 epsilon)
Hb Portland: 2 2 (2 gama, 2 zeta)
Embriyonik yaamda, zeta alfa yerine ve epsilon da beta yerine ilk sentezlenen
zincirlerdir.
Hb A : 2 2 :Erikin Hb (% 97 orannda)
Hb A2 : 2 2 :Az miktarda (% 3 orannda)
Hb F : 2 2 : Fetal Hb : Oksijene afinitesi Hb Adan fazladr. nk; oksijene
afiniteyi azaltan 2,3-BPGnin Hb Fin gama zincirine balanmas, Hb Ann
beta zincirine balanmasndan daha zayftr. Yani 2,3 BPGnin stabilize
edici etkisi, Hb F iin daha azdr.
** Deoksi Hb, T: Tens: Gergin ekildir. Dimerler arasnda, iyonik ve H
balarndan oluan a vardr ve hareket zordur. Oksijene afinitesi
dktr.
24
BYOKMYA
25
BYOKMYA
** Oksi Hb, R:Relaks: Gevek ekildir. Oksijen balanmas ile dimerler aras
balar krlmtr. Ayrca, oksijene afinitesi artmtr.
Hbin O2 disosiasyon erisi, sigmoidaldir. Bu, alt niteler arasndaki
kooperativiteyi gsterir. Yani, bir hem grubuna bir oksijenin balanmas,
dier hem gruplarna oksijen balanmasn kolaylatrr.
BOHR ETKS: Hbin pH deiikliklerinden etkilenmesidir. Ortamn pH
dtnde veya CO2si ykseldiinde, Hbin oksijene ilgisi azalr ve oksijenini
salverir. Bu durumda disosiasyon erisi, saa kayar. Ortam pH arttnda
veya CO2 dtnde ise, ilgi artar ve eri sola kayar.
** CO zehirlenmesinde, CO demire, yani oksijen ile ayn yere sk fakat
reversibl olarak balanr. Hbin COe ilgisi O2ye olan ilgisinden 200-210
kat fazladr. CO balanm Hb, R ekline geer ve kalan hem gruplar yksek
afinite ile oksijen balar. Disosiasyon erisi de sigmoidden hiperbolie
dner. Hb dokulara oksijenini brakamaz ve hipoksik anemi oluur.
** Hemolizde, Hb eritrosit dna knca, dimerlerine ve demir tayan hem
ksmna ayrlr. Hemdeki demir oksitlenerek, Hemin oluur. Bunlarn kayb,
kanda proteinlere balanarak nlenir.
HAPTOGLOBN:
Elektroforezde 2 globlin bandnda bulunur. Serbest Hbi balar ve RESe
tar.
HEMOPEKSN: Elektroforezde 1 globlin bandnda bulunur. Serbest Hem
balar ve RESe tar. Ortamda hemopeksinin kapasitesini aacak kadar ok
hem bulunursa, bunlar da ALBUMN balar.
Hemoglobin ve Miyoglobin Arasndaki Farklar ve Benzerlikler
Hemoglobin Miyoglobin
Polipeptid zincir says 4 (tetramer) ( 2 2) 1 (153 amino asitli)
Quarterner yap (+) (-) Tersiyer yapl
Birleik protein (+) (+)
Homolog (+) (+)
Allosterik protein (+) (-)
Disosiasyon erisi Sigmoidal Hiperbolik
Bohr etkisi (+) (-)
Oksijene afinite Dk Yksek
Oksijen balama kapasitesi 4 Hem ierir, 4 Oksijen
balar.
1 Hem ierir, 1 Oksijen
balar.
Grevi Transport Kasda O
2
depolanmas
24
BYOKMYA
25
BYOKMYA
HEMOGLOBNOPATLER
Hemoglobinde grlen yapsal bozukluklar 3 ana grupta toplanr:
1. Erikin Hemoglobinini oluturan veya zincirinin herhangi birinde genetik
sentez bozukluu.
Talasemiler:
Akdeniz anemisi : Cooley Anemisi: Globin zinciri sentezinde dengesizlik olan
herediter bir hemolitik anemidir. Ya a veya zincir sentezi defektlidir.
sentezlenemezse, talasemi oluur. zinciri yerine sentezi olursa, Hb
H = 4 denir. Bu tetramerlerin oksijen afinitesi yksektir, bu nedenle O
2

tanmas iin elverili deildirler.
sentezlenemezse, talasemi oluur. yerine ve sentezlenecei iin, Hb
A
2
ve Hb F artar.
2. veya zincirde amino asit dizili bozukluu: Bu grup en yaygn
hemoglobinopatileri oluturur.
a. Molekln yzeysel polaritesini deitiren deiiklikler (=molekln
znrln etkileyen deiiklikler.) rn.:Hb C (glutamat yerine lizin),
Hb S,....
Hb S:
Orak hcreli anemi: 6daki glutamat yerine, hidrofobik bir amino asit olan
valin gelmitir. Hb Sin deoksi ekilde iken, znrl azalr. Hipokside
eritrositler orak eklini alr. Bu hcreler, kk kapillerleri tkar. Tanda
invitro koullarda preparata, oksijen kullanan metabislfit adl madde konur
ve orak hcre oluup olumamasna baklr. Hb S elektroforezde Hb Adan
yava ger. Heterozigotlarda 2 bant oluur.
Hemolitik anemi, arl krizler ve enfeksiyonlara kar duyarllk ile
karakterizedir.
Plazma haptoglobini ok azdr.
Hb S, Hb F, Hb A2 artmtr.
Eritrosit frajilitesi artmtr.
Oksi Hb normaldir, oksijene afinitesi deimemitir.
Eritrosit mr ksalr (10-15 gn).
Bu belirtiler, homozigotlarda grlr. Heterozigotlar yalnz taycdr ve
bunlarda Plasmodium Falciparumun etken olduu stma grlmez.
b. Hem - globin balanma yerinde deiiklik: Oksijene afinite deiir.
Hb stanbul -- 92 histidin yerine glisin
Hb G Sabin -- 91 lsin yerine prolin
Balanma yeri bozulursa, hem iyi balanamaz, globinden ayrlr. Globin
eritrosit iinde ker, inklzyon cisimleri oluur (Heinz cisimleri), eritrosit
paralanr, hemolitik anemi tablosu oluur. Kopan hem ise, mezobilifussin
(dipiroller) denen maddeye dner ve idrarla atlr.
c. Hem cebindeki amino asit deiiklikleri: Fe+2 iken oksijen balar, Fe+3
ise balanma olmaz. Apolar amino asitler, hem cebinde bulunurlar ve bunlar
suyun girmesini engelleyerek demiri iki ykl konumda tutarlar.
** Hem cebinde bulunan tek hidrofilik = polar amino asit HSTDN DR.
26
BYOKMYA
27
BYOKMYA
Normalde % 0,5-1 Met Hb vardr.
Met Hbin % 10u getii durumlar;
Met Hb redktazn genetik eksiklii= Herediter Methemoglobinemi
Anormal Hbler sonucu; hem cebindeki mutasyonlar sonucu. rn; Hb M
Boston (Histidin yerine Tirozin gelmesiyle)
Hidrojen peroksit ve eitli serbest radikallerin varl
Fenasetin, anilin, nitrofenol, slfonilamid, nitrit, nitratlar gibi oksidasyon
yapc ilalarn alnmas Met Hb, normal Hbi etkiler ve onun oksijene
ilgisini artrr.
Hem cebindeki deiikliklerle, Met Hb oluup, oksijene ilgi artarak, klinikte
siyanoz grlr. Met Hb olmadan oksijene afinite art olsayd, vcut
kompansasyon iin polistemiye giderdi.
d. 2,3-BPG balanma yerindeki deiiklikler: Bu madde hemoglobinde 2
arasna yerleir ve deoksi durumu stabilize eder. Balanmasn (+) ykl amino
asitler ile yapar. Eer bu amino asitler yerine ntral amino asitler gelirse 2,3-
BPG balanamaz. Hbin O2ye ilgisi artar. Polisitemi ortaya kar.
e. Dimerler aras balanma: T ve R formlarnda balanma deiir. Balar T
formunu bozuyorsa deoksi formu stabilize olamaz, oksijene ilgisi artar ve
polisitemi oluur, R formu bozulursa, Oksi Hb destabil hale geer, oksijene
ilgi azalr ve siyanoz oluur.
3. Fzyon hemoglobinleri: Burada zincirlerin karmas (cross-over) vardr.
ENZMLER
Enzimler, bir kimyasal reaksiyonun dengeye ulamasn hzlandrrlar, fakat denge
sabitini deitirmezler. Yani, substrattan retilen rn miktarn deitirmezler,
reaksiyon hzn aktivasyon enerjisini drerek artrrlar. Bunu substrata balanp,
Enzim-Substrat kompleksi (ES) oluturarak yaparlar.
Kofaktrler;
a. norganik olabilirler: Metal iyonlar ( Zn, Fe, Cu, Mg, Mn,....)
b. Organik olabilirler: KOENZM denir. Vitamin yapsndadrlar. rn, NAD+,
NADP+, Piridoksal -5-fosfat (PLP)
nternational nit=IU:Standart koullar altnda, 25 oCde dakikada 1mol
rn retebilen enzim miktardr.
Spesifik Aktivite: 1 mg protein bana enzim nitesidir.
K
m
, maksimum hzn yarsna ulaldndaki [S]dur. Bir enzim ve belirli
bir S iin karakteristiktir ve enzimin o substrata kar afinitesini gsterir.
ENZM NHBSYONLARI
1. rreversibl inhibisyonlar: nhibitr enzime ok sk balanmtr, ok yava
disosiye olurlar. nsektisit ve sinir gazlarnn asetil kolin esteraza etkileri rnektir.
2. Reversibl inhibisyonlar: 3 tiptir.
26
BYOKMYA
27
BYOKMYA
a. Kompetetif tip inhibisyon: nhibitr enzim zerinde substrat ile ayn yere
(aktif blgeye) reversibl olarak balanr ve balanma iin S ile yarr.
Sksinat dehidrogenaz iin malonat
Alkol dehidrogenaz iin etanol
Ksantin oksidaz iin alloprinol
Tirozinaz iin fenilalanin Kompetetif inhibitrlerdir.
b. Nonkompetetif tip inhibisyon: nhibitr enzim zerinde, aktif yerin dnda
bir yere balanr. Genellikle, inhibitr yapsal olarak substrata benzemez.
Substratn enzime balanmas etkilenmez, sadece inhibitrn balanmasyla
katalitik aktivite bloke olur. Aktif blgenin konformasyonu deierek, substratn
rne dnm engellenir. Baz ar metallerin (Ag, Hg, Pb) baz enzimlerin
tiol gruplarn inhibe etmesi rnektir. Kurun zehirlenmesinde, Pb, ferroelataz
ve ALA - dehidrazn sisteinindeki slfidril gruplar ile kovalan ba oluturarak
bu enzimleri Non kompetetif olarak inhibe eder.
c. Unkompetitif tip inhibisyon: nhibitr sadece ES kompleksine balanr.
Oluan ESI kompleksi inaktiftir. rn.; ntestinal alkalen fosfatazn L-fenilalanin
ile inhibisyonu.
ENZM AKTVTELERNN DZENLENMES
1. Allosterik Dzenlenme: Allosterik enzimler, modlatr denilen ve aktif blge
dnda bir yere non kovalan olarak balanan molekllerle regle edilirler.
Enzim aktivitesini inhibe edenler, negatif modlatrken, Enzim aktivitesini
artranlar, pozitif modlatrdr.
Allosterik enzimler, birden fazla alt niteden olumulardr. ok byk ve kompleks
yapldrlar. Klasik M-M kinetiine uymazlar. V / [S] erileri, sigmoidaldir.
rn.; ALA sentetazn hem ile inhibisyonu.
2. Kovalan modifikasyon: Birok enzim bu yolla regle edilir. Bu tip reglasyon,
enzimin spesifik serin, treonin veya tirozin bakiyelerinin OH grubuna, fosfat
gruplarnn eklenmesi veya ayrlmas yolu ile olur. Bu fosforilasyon protein kinaz
tarafndan gerekletirilir. Fosfat vericisi ATP dir. Hcresel protein fosfatazlarca
da geri dndrlebilir. Fosforilasyon, enzim aktivitesini azaltr veya artrr. rn.;
glikojen fosforilaz P balaynca aktive olurken, glikojen sentaz P balaynca
inaktive olur.
3. Kontrol proteinleri ile dzenlenme: Baz enzimlerin katalitik aktivitesi, spesifik
stimlatr veya inhibitr proteinlerin balanmas ile dzenlenir.rn.; Kalmodulin,
reglatr bir proteindir. Hcre ii Ca2+ dzeyine hassastr. Ca2+ iyonunu
balayarak birok enzimi aktifler. Antihemofilik faktr, kan phtlamasnda rol
alan faktr 9u aktifler.
4. Zimojen aktivasyon: Proteoliz ile aktivasyon: Birok enzim, zimojen veya
proenzim denilen inaktif ncs olarak sentezlenir. Gerektiinde, bir veya birka
spesifik peptid bann krlmas ile aktiflenir. rreversibldir. rnein; Sindirim
enzimleri, kan phtlama proteinleri ve kompleman sistemi proteinleri.
28
BYOKMYA
29
BYOKMYA
ANTOKSDAN SSTEM ENZMLER
GLUKOZ 6 FOSFAT DEHDROGENAZ = G6PD = Pentoz-fosfat yolunun ilk
basaman katalizler. G6PD eksiklii, genetik bir bozukluktur. Yetersiz NADPH ve
yetersiz redkte glutatyon seviyesine neden olur. Hbin oksidatif ykm ile, hemolize
eilim olur. Normal koullarda kiiler bunu kompanse edebilirler.
Primakin gibi antimalaryel ilalar,
Enfeksiyon,
Diabetik keto asidoz,
Oksidan ilalar; Slfamidler,...
Bakla yenmesi gibi stres durumlarnda hemolitik krizler oluur.
SPEROKST DSMTAZ = SOD = Speroksit radikalini ( O
2
- ), hidrojen peroksit
ve O
2
ye dntrr. Speroksit serbest radikali, oksijenin potansiyel toksisitesinden
sorumludur.
SOD
2 O
2
- + 2 H
+
H
2
O
2
+ O
2
SOD; hem sitozolde (Cu
2+
ve Zn
2+
lu) hem de mitokondride (Mn
2+
l) bulunur. Fe
ieren tipi karyotlarda bulunmaz.
GLUTATYON PEROKSDAZ (GSH-Px) ve GLUTATYON REDKTAZ =
Glutatyon (GSH), aerobik koullarda metabolizma ile oluan toksik peroksitlerin
uzaklatrlmas olaynda grevlidir.
GSH-Px
2 GSH + H
2
O
2
GSSG + 2 H
2
O
Hidrojen peroksidin zehirsizlendirilmesi
GSH-redktaz
GSSG + NADPH + H
+
2 GSH + NADP
+

GSH n yenilenmesi
NADPHn rejenerasyonu iin de, G6PD gereklidir.
GSH - Px, aktif blgesinde 4 tane selenyum ierir. Hcre zar lipidlerini ve Hbi
lipid peroksidasyonunun zararl etkilerinden korur.
GSH redktaz, FAD ierir. Bu yzden, eritrosit GSH redktaz riboflavin (B2
vitamini) durumunun iyi bir gstergesidir.
KATALAZ = Her bir alt nitesinde prostetik grup olarak Fe
3+
bulunan
protoporfirin ieren bir enzimdir. Subseller olarak en bol bulunduu organel ise,
peroksizomlardr. 2 fonksiyonu vardr:
1. Temel fonksiyonu, speroksit radikallerinin dismutasyonu ile veya direkt
olarak oluan H
2
O
2
nin su ve oksijene paralanmasdr.
2 H
2
O
2

Katalaz
2 H
2
O + O
2
2. Bunun yan sra, etanol, formik asit ve nitrit oksidasyonunu da
katalizler.
Normalde, hcredeki H2O2nin yklmnda GSH-Px daha nemli olduu halde,
yksek H2O2 konsantrasyonlarnda katalaz da devreye girer.
28
BYOKMYA
29
BYOKMYA
ANTOKSDAN SSTEM ENZMLERNN ALIMALARI
ETL HASTALIKLARDAK PLAZMA ENZM PATERNLER
1- ZELLKLE KARACER HCRE HASARINI GSTEREN ENZMLER:
Transaminazlar: AST, ALT
** ALT, daha KC spesifiktir.
zositrat dehidrogenaz
** Genellikle sadece KC hast gstergesidir.
Aldolaz
** KCe ok spesifik deildir.
Sorbitol dehidrogenaz
Ornitin karbomoil transferaz
**Olduka KC spesifiktir.
2- ZELLKLE KOLESTAZI GSTEREN ENZMLER:
Alkali fosfataz (ALP)
-glutamil transpeptidaz (GGT)
** En duyarl olandr.
5-nkleotidaz
Lsin aminopeptidaz (LAP)
3- AKUT MYOKARD ENFARKTS:
En sensitif serum enzimi CK dr. Birlikte, AST ve LDH da deerli gstergelerdir.
Miyokard enfarktsnden sonra; nsan ventrikler miyozin zincirleri,
troponinler ve kardiak miyoglobin kanda artarlar. Bu proteinler, MI de
CKdan daha nce artan, hassas gstergelerdir.
30
BYOKMYA
31
BYOKMYA
Enzim Art (saat) Pik (saat) Normale dn (gn)
CK ( total) 3-6 24-36 3
AST 6-8 24-48 4-6
LDH 10-12 48-72 7-10
CK- MB 4-8 15-24 2-3
Tablo : Akut Miyokard Enfarktsnden enzimlerin profili
4- KEMK DURUMUNU YANSITAN ENZMLER:
ALP n kemik izoenzimi en spesifik gstergedir.
ALP: Osteoblastik aktiviteyle balantldr.
ACP: Osteoklastik aktiviteyle balantldr. Fakat ACP, kemik hast tansnda yaygn
olarak llmez.
** En yksek ALP seviyeleri, Pagets hastalndadr.
5- PANKREAS DURUMUNU YANSITAN ENZMLER:
Serum amilaz ve lipaz
drar amilaz
Amilaz / kreatinin klirensi oran
Tripsin lmleri.
6- PROSTAT DURUMUNU YANSITAN ENZMLER:
ACP zellikle PAP, prostat calarnda artar.
BPH ve prostatitlerde de PAP artarken, prostat muayenesi sonras total ACP
artar.
** Ayrca, CK-BB de ileri evre prostat cada artm bulunmutur.
7- KAS DURUMUNU YANSITAN ENZMLER:
En yararl enzim, CK olmasna ramen AST, LDH ve Aldolaz da kullanlr.
Bu enzimler; miyastenia gravis, multipl skleroz ve polimiyelit gibi nrojenik kas
hastalklarnda normal veya hafife artm olabilirler.
** Muskuler distrofilerde artan majr enzim CK dr. Bu hastalarda semptomlar
balamadan CK art grlr.
30
BYOKMYA
31
BYOKMYA
KARBONHDRATLAR VE OKSTATF
FOSFORLASYON
KARBONHDRAT METABOLZMASI
Karbonhidratlar, dihidroksiaseton dnda asimetrik C tadklarndan optik olarak
aktiftirler. Optike aktivitesi olan en basit eker; gliseraldehittir, 1 asimetrik C atomu
ve 2 optik izomeri vardr.
Disakkaritler: ki monosakkaritin glikozid balar ( = eter balar = asetal balar)
ile birleerek oluturduklar ekerlerdir.
Laktoz= Glukoz + Galaktoz
Maltoz= Glukoz + Glukoz
Skroz= Sakkaroz=Glukoz + Fruktoz
nemli polisakkaritler:
Niasta: 2 tip glukoz polimeri ierir ve bitkilerde glukozun depo formudur.
Ierdii polimerlerden %80i amilopektin, %20si amilozdur.
1. Amiloz: (1,4) balaryla olumu, dz zincirli glukoz polimeridir.
2. Amilopektin: Ana zincir (1,4) balaryla olumutur ve her 24-30 artkta
bir (1,6) balaryla dallanmalar gsterir.
Glikojen: Hayvanlarda glukozun depo formudur, balca KC ve kasda bulunur.
Amilopektin gibidir, yalnzca dallanmalar daha sktr ve 8-10 glukoz
artnda birdir.
Sellloz: (1,4) balaryla bal, dz zincirli glukoz polimeridir. Bitkilerde,
hcre duvarnda bulunan yapsal bir polisakkarittir. nsanlardaki enzim
sistemleri tarafndan hidroliz edilemez.
Karbonhidrat sindirimi: Barsaktan emilen ekil, monosakkaritlerdir.
** Sindirimi azda balayan tek besin maddesi Khlardr.
ineme srasnda tkrk -amilaz (pityalin), niasta ve glikojenin (1,4)
balarn ykar, ancak (1,6) balarna etkisizdir. Pankreatik amilaz da yalnz
(1,4) balarn ykar.
Khlar ince barsaklarda aaya doru ilerlerken, barsak mukoza hcre
kaynakl ve luminal yzeyde yerleik disakkaridaz ve oligosakkaridazlar
etkisi ile paralanrlar. Sindirim ilemi, st jejunumda sonlanr.
Snr dekstrinleri ve izomaltozlar oligo (1,6) glikozidaz (= -dekstrinaz),
Maltotriozlar maltotriaz, Maltozlar maltaz (=-glikozidaz), Skroz skraz,
Laktoz laktaz (= - galaktozidaz) ile sindirilirler.
Bu enzimlerin etkisi ile glukoz, fruktoz ve galaktoz gibi heksozlar ve
pentozlar aa kar ve barsak mukozasndan emilirler.ntestinal hcrelere
barsak lmeninden glukoz alnmas iin insulin gerekmez.
32
BYOKMYA
33
BYOKMYA
Glukoz ve galaktoz mukoza hcresi iine aktif transport ile alnrlar ve mukoza
hcrelerini basit veya kolaylatrlml transport ile geerek portal sisteme
katlrlar. Fruktoz ise, kolaylatrlm difzyon ile mukoza hcrelerine alnp,
pasif difzyon ile portal dolama katlr.
** En hzl emilen heksoz galaktoz, en yava emilen heksoz ise
mannozdur.
Emilim hzlarna gre monosakkaritler:
Galaktoz, glukoz, fruktoz, mannoz, ksiloz, arabinoz eklinde sralanabilir-
ler.
** Pentozlar daha kk molekll olduklar halde, heksozlardan daha
yava emilirler.
** Selloz, insan vcudunda sindirilemez, nk -glikozid balar ierir.
GLUKOZUN KANDAN HCRELERE ALINMA MEKANZMALARI
1-Aktif transport ile: ATP harcanarak,
Barsak epiteli
Renal tubuluslar
Koroid plexus iin geerlidir.
2-Kolaylatrlm difzyon ile:
a-) nsulin baml:
zellikle izgili kaslar ve ya dokusu
Miyokard
Meme bezi hcreleri
Fibroblast membran iin geerlidir.
b-) nsulinden bamsz:
Eritrosit
Beyin
Karacier iin geerlidir.
Eritrositte glukoz uptakei spesifik glukoz permeaz proteini aracl ile
oluur.
KCe glukoz girii insulinden direkt olarak etkilenmez. Ancak, insulin
glikokinaz indkleyerek, KCin portal kandan glukoz ekiini salad iin,
KCe glukoz giriini indirekt olarak artrr.
KARBONHDRAT METABOLZMASI
Normal kan glukozu 80 110 mg/dl dir. Bu normal dzeyin salanmas, ok
karmak retim ve tketim yollar aras koordinasyona bamldr.
Kan glukoz kaynaklar: Kh l besinler, glikoneogenez ve glikojenoliz.
Kan glukoz tketimi: Oksidasyonla yklm, glikojenez, yalara evrilip depolanma
ve baz sentezler.
** KC ve kasta glikojen olarak depolanan glukozun fazlas, lipogenez ile yalara
evrilir.
32
BYOKMYA
33
BYOKMYA
GLKOLZ (=EMBDEN-MEYERHOF PATTWAY=EMP)
Glikoliz, glukozun enerji ve dier pek ok ara rn oluturmak zere yklmasdr.
Kh metabolizmasnn merkezi reaksiyonudur, nk hemen hemen tm ekerler
bu yolla yklrlar.
Mitokondrisi bulunan ve yeterli oksijen salayabilen hcrelerde glikolizin son
rn piruvattr. Toplam 10 reaksiyondan oluan bu seriye, AEROBK GLKOLZ
denir. Oluan NADHn tekrar NAD+ ye evrilmesi oksidatif fosforilasyon ile
(solunum zinciri ile) salanr. Aerobik glikoliz, piruvatn SAS iin temel yakt olan
asetil coA ya oksidatif dekarboksilasyonu iin ortam hazrlam olur.
Alternatif olarak, eritrosit gibi mitokondrisi bulunmayan veya mitokondrisi
olduu halde hzl kaslan kas gibi yeterli oksijenin salanamad dokularda,
glikolizin son rn laktattr. Buna da ANAEROBK GLKOLZ denir. Anaerobik
glikolizde; piruvattan laktat oluumu ile ilk basamaklarda retilen NADH, NAD+
ye evrilerek, glikolizin devam iin gerekli olan NAD+ salanm olur.
** Glikoliz, canl organizmalarda, oksijen olmadan ATP salayan tek metabolik
yoldur.
** Glikoliz, tek ynl yani geri dnmsz bir reaksiyonlar dizisidir.
GLKOLZ AAMALARI
Hcrenin sitozolnde gerekleen enzimatik reaksiyonlar, 2 ayr aamada
incelenir:
1. Glukozun, 2 mol D-gliseraldehit 3 P oluturduu, 5 basamakl reaksiyonlar
dizisi ile, 2 mol ATP harcanr.
2. Glukozdan tremi olan 3 Clu birimler, yine 5 basamakl reaksiyonlar dizisi ile,
piruvata evrilir. Bu arada da, 4 mol ATP retilir.
GLKOLZ REAKSYONLARI
1. Glukozun irreversibl fosforilasyonu: lk basamakta ATPden bir fosforil grubu,
glukoza aktarlr ve glukoz-6-P oluur. Yani 1 ATP harcanm olur. Fosforilasyon 2
farkl enzimle gerekleir: Heksokinaz veya Glikokinaz
Heksokinaz Glikokinaz
Pek ok dokuda vardr KC ve pankreas hcrelerinde bulunur
K
m
i dktr, ilgisi yksektir K
m
i yksektir, ilgisi dktr
V
max
dktr V
max
yksektir
Glukoz - 6 - P ile inhibe olur Glukoz - 6 - P ile inhibe olmaz
nslinden etkilenmez nslin ile aktivitesi artrlr
Baka ekerlerde etkilidir Yalnz glukozu fosfatlar
34
BYOKMYA
35
BYOKMYA
Heksokinaz, ortamda ok dk konsantrasyonda glukoz varsa bile, onu
fosfatlayabiliyor. (2 mg/dl dzeylerde)
Glikokinaz ise, 200 mg/dl dzeylerinde etkili, yani ilgisi ok dk. nsulin ile
indklenebilmesiyle, toklukta kan ekeri artn ksa srede geri ekebiliyor.
Heksokinaz eksiklii: Kaltsal eritrosit defektidir. Glu-6-P az yaplr ve buna
bal olarak, dier glikolitik ara rnlerin konsantrasyonu da der. Bu ara
rnlerden birisi de 1,3 bis-P-gliserattr. 1,3 bis-P-gliserat, Hbin oksijene
ilgisini azaltan 2,3 bis-P-gliseratn ncsdr. Heksokinaz eksiklii ile, Hbin
oksijene ilgisi artar ve dokulara oksijen brakm bozulur.
2. Glu-6-P n izomerizasyonu: Bir aldoz olan Glu-6-P, bir ketoz olan Fruktoz-
6-Pa evrilir. Enzim; Glu-6-P izomeraz = Fosfo Gliko zomeraz = Heksoz
zomerazdr. Reversibl bir reaksiyondur.
3. Fru-6-P n irreversibl fosforilasyonu: Fosfofruktokinaz 1 (PFK 1) tarafndan
katalizlenen bu reaksiyon glikoliz iin HIZ KISITLAYICI BASAMAK TIR. PFK 1,
hcrenin enerji durumuna akut olarak cevap veren, allosterik bir enzimdir. Son
rn; Fru 1,6 bis-P tr. 1 ATP harcanr.
4. Fru 1,6 bis-P n ayrlmas: Aldolaz A; Fru 1,6 bis-P dihidroksiaseton
fosfat (DHAP) ve gliseraldehit 3 Pa ayrr. Reaksiyon reversibldir ve dzenlenmi
deildir.
5. Dihidroksiaseton fosfatn izomerizasyonu : Trioz fosfat izomeraz katalizi
ile, 3 fosfatl 2 son rnn birbirine dnm salanr. Sonuta 2 mol gliseraldehit
3 P oluur.
6. Gliseraldehit 3 P n oksidasyonu: Gliseraldehit 3 P n, gliseraldehit 3 P
dehidrogenaz ile 1,3 bis-P gliserata dnmesi, glikolizdeki ilk ve tek oksidasyon-
redksiyon reaksiyonudur. Bir NAD+ harcanr, NADH oluur. Oluan bileik bir
yksek enerjili bileikdir.
Bu basamak odoasetat ve Arsenat tarafndan inhibisyona uratlr.
1,3 bis-P gliserattan Bisfosfogliserat mutaz enzimi ile; 2,3 bis-P gliserat (2,3
BPG) sentezlenebilir. Bu yan yol eritrositlerde iler. 2,3 BPG; Hbin oksijene
ilgisini azaltr.
7-Fosfogliserat sentezi: 1,3 bis-P gliseratn yksek enerjili P grubu, fosfogliserat
kinaz katalizi ile ADPden ATP sentezi iin kulanlr. Bu reaksiyon kinazlar tarafndan
katalizlenen dier reaksiyonlardan farkl olarak reversibldir. 1 mol glukozdan, 2
mol 1,3 bis-P gliserat olutuu iin, bu basamak ile kazan 2 ATP dir.
Ortamda Arsenat (AsO
4
-3
) varlnda Gliseraldehit 3 fosfat dehidrogenaz enzimi
Pi yerine onu kullanr. Bylece 1,3 bis-P gliserat yerine unstabil bir madde olan
1-arseno- 3 - fosfogliserat oluur. Ve hzla, kendiliinden 3 - fosfogliserata
evrilir. Bylece fosfogliserat kinaz aamasnda olmas gereken substrat
dzeyinde fosforilasyon aksar ve ATP oluamaz. Ama bunun dndaki glikoliz
reaksiyonlar normal olarak srer. NADH oluumunda ve piruvat sentezinde
bozukluk olmaz.
8. 2-Fosfogliserat sentezi: Fosfat grubu, Fosfogliserat mutaz etkisi ile bal
olduu Cu deitirir. Son rn 2-fosfogliserattr ve reaksiyon reversibldir.
9. Fosfo enol piruvat (PEP) oluumu: 2-fosfogliserattan Enolaz enzimiyle,
yksek enerjili bir fosfat bileii olan PEP sentezlenir. Bu reaksiyon da reversibldir.
Enolaz Fluorid tarafndan inhibisyona uratlr.
34
BYOKMYA
35
BYOKMYA
10. Piruvat oluumu: PEP n piruvata dnm glikolizdeki 3. irreversibl
reaksiyondur. Piruvat kinaz tarafndan katalizlenir. Reaksiyon sonunda 2 ATP
kazanlr.
** Piruvat kinaz eksiklii: Genetik bir defekttir. Eritrosit piruvat kinaz eksiklii
ile, hemolitik anemiler oluur. Anemi, glikoliz hznn dkl ve ATP sentezinin
hcrenin enerji gereksinimini ve eritrosit membrannn yapsal btnln korumak
iin, yetersiz kalmas sonucu oluur. nk, olgun eritrositlerde mitokondri yoktur
ve ATP retiminin tek yolu glikolizdir. Eritrosit membran deiiklikleri ile hcrenin
ekli deiip, RES de makrofajlarca fagosite edilir. Eritrositlerin paralanmas ve
erken lm hemolitik anemi olarak sonulanr. Eritrositlerde 2,3 BPG birikir.
Hbin oksijen balamasn inhibe ettii iin, akcierlerden oksijen alm bozulur.
Bu, heksokinaz eksikliinde oluan durumun tersidir.
PRUVATIN AKBET
1. Aerobik artlarda; Asetil coA zerinden SAS ne girer.
2. Anaerobik artlarda ise; hayvanlarda laktata, maya hcrelerinde etanole
evrilir.
Anaerobik glikoliz gerei olarak piruvatn laktata indirgenmesi: Laktat
dehidrogenaz (=LDH) enzimi katalizi ile oluur.
Piruvattan laktat oluturan dokular;
Eritrositler
Gzde lens ve kornea tabakalar
Bbrek medullas
Testisler
Lkositler
PRUVATIN ANEROBK ARTLARDA AKIBET
36
BYOKMYA
37
BYOKMYA
LAKTAT DEHDROGENAZ
*Eritrosit, lkosit ve youn egzersiz srasnda iskelet kasnda nemlidir.
*NADH / NAD
+
oran dk olan dokularda, rnein karacier ve kalp kasnda
fizyolojik olarak reversibldir.
*Sitozolik bir enzimdir.
GLKOLZN ENERJ BLANOSU
A- Aerobik glikolizde bilano:
Glukoz + 2Pi + 2 ADP + 2 NAD+

2 Piruvat +2 ATP +2 NADH +2 H +2 H2O
Aerobik glikolizin srmesi iin, bu NADHlarn Elektron Transport Zinciri (ETZ)
zerinden okside olmas gerekir. Bu yolla her NADH bana Malat-Aspartat mekii
ile 2,5 ATP, Gliserol 3-P mekii ile 1,5 ATP elde edilir. 2 NADH olutuu iin kazan
3 veya 5 ATP dir. Piruvat da Asetil coA zerinden SAS na girerek enerji retir.
B- Anaerobik glikolizde bilano:
Glukoz + 2 Pi + 2 ADP

2 Laktat + 2 ATP + 2 H
2
O
Net NADH retimi veya tketimi yoktur. Gliseraldehit 3 P dehidrogenaz ile
oluturulan NADH, laktat dehidrogenaz ile harcanr.
GLKOLZN DZENLENMES
Glikoliz, 3 irreversibl kinaz basama ierir ve dzenlenme de bu basamaklar
aracl ile olur. Glikolizin kinaz reaksiyonlarndan, fosfogliserat kinaz reaksiyonu
reversibldir ve dzenlenmede katks yoktur.
1-Heksokinaz: Glu-6-P ile inhibe olur.
Glikokinaz: nsulin ile etkinlii artrlr.
2-PFK 1: P eklenince inaktif olur. **Hz kstlayc basamak enzimidir. PFK
1, dzenlenmede eik enzim grevi yapar. Bunun iin, substrat ile aktiflenmez
ve rnyle de inhibisyona uratlmaz. Hatta rn olan Fru 1,6 bis P ile
aktiflendii kabul edilir.
Aktivatrleri nhibitrleri
-- Fru 2,6 bis P -- ATP
--AMP -- Sitrat
-- ADP -- Ya asitleri
-- Baz amino asitler
En gl aktivatr, Fru 2,6 bis P tr. Fru 6 Pdan PFK 2 katalizi ile oluur,
yklmn ise Fru 2,6 bis fosfataz salar. PFK 2 ve Fru 2,6 bis fosfataz n ayn
enzim olup, deiik artlarda deiik fonksiyonlar yapt ve bu yzden de ift-
ilevli enzim olduu eklinde iddialar da vardr. Fru 2,6 bis P, ayn zamanda
glikoneogenetik yol enzimlerinden birisi olan Fru 1,6 bis fosfataz inhibe ederek,
bu iki yolun (glikoliz ve glikoneogenezin) ayn anda aktive olmalarn engeller.
Yani, Fru 2,6 bis P, glikolizi hzlandrrken, glikoneogenezi basklar.
36
BYOKMYA
37
BYOKMYA
SAS da yksek enerjiye yant olarak ak durur. Dolaysyla, sitrat birikir. Sitrat
art, enerjinin yeterli olduu sinyalini vererek glikolizi yavalatr.
3-Piruvat kinaz: P eklenince inaktif olur.
Aktivatrleri nhibitrleri
-- Fru 1,6 bis P -- ATP
--Karbonhidratlar -- Asetil coA
(zellikle fruktoz) -- Uzun zincirli ya a.
-- Alanin
Kan glukoz dzeyi dtnde, alk ve diabette ykselen glukagon hcre
ii cAMP seviyesini ykselterek, piruvat kinaz fosforiller ve onu inaktive
eder. Bylece, PEP glikolitik yola devam edemez, bunun yerine glikoneogeneze
saparak, kan glukoz seviyesinin artrlmasn salar.
Byme hormonu ise;
1. Dokulara glukoz giriini azaltarak,
2. Lipolizi artrp, serbest ya asitlerini aa kararak, PFK 1 ve piruvat kinaz
inhibisyonu ile glikolizi basklayarak kan ekerini ykseltir.
GLUKOZ DII MONOSAKKARTLERN METABOLZMALARI
1. Galaktoz: Laktozun hidrolizi ile oluur. Hcre iine girii insulinden bamszdr.
Galaktoz nce galaktokinaz ile fosforillenir ve galaktoz 1 P oluur. Bu maddeden
ridil transferaz kataliziyle, birden fazla ara basamak zerinden, Glu-6-P oluup,
glikolize girer.
* Galaktozemi: Galaktozri: Galaktoz 1-P ridil transferaz enziminin
yokluudur.
Galaktoz yklenmesiyle oluan Galaktoz 1 P, birikerek karacierde fosfoglukomutaz
enzimini inhibe eder ve glikojenolizi basklar. Bylece hipoglisemiye neden olur.
Galaktoz 1 Pdan oluan DULSTOL (= Galaktitol), lensin protein yapsn bozarak,
katarakta neden olur. Diyetle laktoz verilmez.
2. Fruktoz: Seminal plazmada yksek miktarlarda bulunur. Besinsel sukrozun
hidrolizi ile oluur. Ayrca, pek ok meyve, sebze ve balda serbest monosakkarit
eklinde bulunur. Ya heksokinaz veya fruktokinaz ile fosforillenir. Heksokinazn
fruktoza ilgisi, fruktokinaznkinden daha dktr. Zaten, metabolizmada aktif
olan yol da fruktokinaz ile fosforilasyondur. Fruktokinaz enzimi KC, bbrek
ve ince barsakta bulunur.
Fruktozun hcrelere girii, insulinden bamszdr.
Fruktokinaz ile oluan Fru 1-P, Aldolaz B ile DHAP ve gliseraldehide yklarak
glikolize girer
Esansiyel fruktozri: Hepatik fruktokinaz eksikliidir.
Herediter fruktoz entolerans: Aldolaz B eksikliidir. Hcre iinde Fru 1-P
birikir. Bbreklerde birikimi ile, proksimal tubulus fonksiyonlar bozulur. Fosfat
atlm artarak, hipofosfatemi ve di rkleri meydana gelir. Ciddi hipoglisemi,
kusma, sarlk, kanamaya eilim vardr.
38
BYOKMYA
39
BYOKMYA
Ar fruktozlu diyet: Artm fruktoz tketimi KC metabolizmasn etkiler.
Fruktozun Fru 1-Pa fosforilasyonu hzlyken, Aldolaz B reaksiyonu greceli
olarak daha yavatr ve bylece biriken Fru 1-P yznden hcre ii inorganik
fosfat tkenir. P n azalmas, zellikle besinsel fruktozun ounu metabolize
eden KC de ADP ve AMP den ATP oluumunu kstlar. Sonuta AMP ve ADP,
katabolize edilerek, hiperrisemi ve Gut hastal belirtileri ortaya kabilir.
Diabetik katarakt: Diabette, lenste yksek glukoz, sorbitol (poliol) yolu ile,
sorbitol ve fruktoza evrilir.
Glukoz + NADPH + H
+
Aldoz Redktaz
Sorbitol + NADP
+

Sorbitol, membranlar geemez ve birikir, su ekerek osmotik hasara neden olur.
Diabetik katarakt ile sonulanr.
3. Mannoz: Polisakkarit ve glikoproteinlerin sindirimi ile aa kar. Heksokinaz
ile fosfatlanp, Fru 6-P zerinden glikolize girer.
MEKK SSTEMLER
Spesifik mekik sistemleri, mesela glikoliz gibi olaylarla aa km, NADH gibi
indirgeyici maddeleri, sitozolden mitokondriye tarlar. nk solunum zinciri
mitokondride yer alr. KC, bbrek ve kalp mitokondrilerinde fonksiyon yapan en
aktif NADH mekii MALAT-ASPARTAT MEKdir. Ve bu yolla 1 NADHdan 2,5
ATP kazanlr. skelet kas ve beyinde ise, GLSEROL 3 P MEK aktiftir. Bu yolla
ise, 1 NADHdan 1,5 ATP kazanlr.
PRUVATIN MTOKONDRAL ALTERNATF YOLLARI
1. Piruvattan Asetil coA sentezi: (Oksidatif Dekarboksilasyon ile)
rreversibldir ve mitokondride oluur. Piruvatn, piruvat dehidrogenaz
kompleksi ile oksidatif dekarboksilasyonu, kalp kas gibi yksek oksidatif
kapasiteye sahip dokularda nemli bir yoldur. Bu yolla piruvat, irreversibl
olarak SASnun temel yakt ve ya asidi sentezinin yap ta olan asetil
coAya dntrlr. Piruvat dehidrogenaz enzim kompleksi 5 koenzim
gerektirir:
1. Tiamin pirofosfat=TPP (Tiamin = B1 vitamini)
2. FAD (Riboflavin = B2 vitamini)
3. NAD (Niasin: B3 vitamini)
4. Co A (Pantotenat = B 5 vitamini)
5. Lipoat
Arsenit (AsO
2
-) ve Civa iyonlar; Piruvat Dehidrogenaz enzim kompleksini
irreversibl olarak inhibe ederler. ndirgenmi lipoatn -SH gruplar ile
balanarak fonksiyon grmesini engellerler.
2. Piruvattan oksalasetat sentezi: (Karboksilasyon reaksiyonu ile)
rreversibldir ve mitokondride oluur. Piruvatn, piruvat karboksilaz ile
oksalasetata karboksilasyonu, biotin baml bir reaksiyondur. Bu reaksiyon
SASnun ara rnlerini oluturduu ve glikoneogenez iin substrat salad iin
nemlidir. Piruvat karboksilaz, asetil coA tarafndan uyarlr.
38
BYOKMYA
39
BYOKMYA
PRUVATIN MTOKONDRAL ALTERNATF YOLLARI
STRK AST SKLUSU = SAS = TR KARBOKSLK AST (TCA)
SKLUSU
8 basamakl, siklik bir metabolik yoldur. 4 basama oksidasyon reaksiyonudur.
Ve oksidasyon enerjisi NADH ve FADH2 olarak korunur. Bu siklusta oluan ara
rnler, birok biyosentetik prekrsrlerdir.
Bu siklus yakt olarak, asetil coA kullanr. Esas yklan asetil ksmdr. Asetil ksm,
CO2 ve H2Oya yklr. Temel madde 4 Clu oksalasetattr. Siklus reaksiyonlar
sonucunda tekrar kazanlr. Siklusun temel amac enerji kazanmaktr ve hcre
mitokondrilerinde oluur.
SAS BASAMAKLARI
1. Sitrat sentezi: Asetil coA ve oksalasetat birleerek, sitrat oluur. Enzim
sitrat sentazdr. rreversibldir.
2. Cis-akonitat zerinden izositrat oluumu: Fe-S merkezi ieren akonitaz
katalizi ile olur. Fluoroasetat tarafndan inhibe edilir.
3. -Ketoglutarat sentezi: zositrat dehidrogenaz kataliziyle, izositrat;
-ketoglutarat ve CO
2
ye okside olur. lk NADH sentezinin olduu
basamaktr.
4. Sksinil coA sentezi: -Ketoglutarat dehidrogenaz kompleksi katalizi
ile sksinil coA ve CO
2
oluur. Bu basamakta da 2. NADH kazanlr.
** -Ketoglutarat dehidrogenaz enzim kompleksinin fonksiyonu tpk, piruvat
dehidrogenaz enzim kompleksine benzer. Ayn 5 koenzim bu reaksiyonda
da gereklidir. Arsenit ve Civa bu reaksiyonda da inhibitrdr.
5. Sksinat oluumu: Sksinil coA, sksinil coA sentetaz=sksinat kinaz
katalizi ile, sksinata evrilir. Siklusun tek substrat dzeyinde fosforilasyonu
ile 1 GTP kazanlr.
40
BYOKMYA
41
BYOKMYA
6. Fumarat oluumu: Bu reaksiyon, Sksinat dehidrogenaz katalizi ile olur
ve 1 FADH
2
kazanlr. Sksinatn anolou olan malonat, enzimin kuvvetli
Kompetetif inhibitrdr.
7. Fumaratn hidrasyonu ile malat oluumu: Enzim Fumaraz = Fumarat
hidratazdr.
8. Malatn oksalasetata oksidasyonu: Enzim Malat dehidrogenazdr. 3.
NADH kazanlr. Temel madde olan oksalasetat elde edilmi olur.
A-GLKOLZ Oluan madde Kazanlan ATP
Heksokinaz 1 ATP -1
PFK-1 2 ATP -1
Gliseraldehit 3 P dehidrogenaz 2 NADH 3 veya 5
Fosfogliserat kinaz 2 ATP 2
Piruvat kinaz 2 ATP 2
B- Piruvat Dehidrogenaz 2 NADH 5
C-SAS
sositrat dehidrogenaz 2 NADH 5
- ketoglutarat dehidrogenaz 2 NADH 5
Sksinat kinaz 2 GTP 2
Sksinat dehidrogenaz 2 FAH
2
3
Malat dehidrogenaz 2 NADH 5
TOPLAM 30 veya 32 ATP
GLKOLZ + SAS + ETZ N ORTAK ENERJ BLANOSU
SAS N REGLASYON
C atomlarnn piruvattan SASna ak 4 irreversibl basamak ile kontrol edilir.
1-Piruvat dehidrogenaz kompleksinin dzenlenmesi: Allosterik ve kovalan
modifikasyonla dzenlenir.
Aktivatrleri nhibitrleri
--AMP -- ATP
--Co A -- Asetil co A
--NAD
+
-- NADH
--Ca
2+
-- Uzun zincirli ya asitleri
* Bu enzim kompleksi, reversibl fosforilasyon ile inhibe olur. Spesifik bir protein
kinaz, enzimi fosforiller ve inaktive eder. Bu protein kinaz, ATP ile aktive olur.
2- Sitrat sentazn dzenlenmesi:
nhibitrleri
ATP
NADH
Sksinil Co A
Asetil co A
40
BYOKMYA
41
BYOKMYA
3- zositrat dehidrogenazn dzenlenmesi:
Aktivatr nhibitrleri
-- ADP -- NADH
-- ATP
4--ketoglutarat dehidrogenazn dzenlenmesi:
nhibitrleri
ATP
GTP
NADH
Sksinil co A
GLKOJENEZ = GLKOJEN SENTEZ
Sitozolde oluur. Glikojen, glukozun kolayca yklabilen depo eklidir. Glikojen
KC ve kasda depolanr ve buna bal olarak glikojenez de bu 2 organda olur.
Kas glikojeni, kaslma srasnda ATP sentezi iin enerji deposu grevi stlenir.
KC glikojeni ise, zellikle erken alk dneminde kan glukoz dzeyinin belirli bir
seviyede tutulmasnda grevlidir.
Kaslarda yaklak 400 g glikojen bulunur ve bu kas arlnn % 1-2sini
oluturur. KC de ise, yaklak 100 g olan glikojen, KC arlnn % 6-8idir.
Glikojen sentezi Glu 6-P dan balar. Bu fosfat, ATPden alnr. Geri kalan
basamaklar iin gerekli enerji, UTP den elde edilir.
* Glikojen sentaz, anahtar enzimdir. Dokuda nceden var olan glikojen
ekirdeine =Glukogenin), glukozu indirgen olmayan utan balar.
Glu 6-P, glikojen sentazn allosterik aktivatrdr.
Glukozlar; 1,4 glikozid ba ile, 11-12 tane balandktan sonra; Brancher =
Dallanma yapc enzim = Trans glikozidaz = Amilo (1,4) (1,6) trans glikozilaz =
Glikozil 4,6 transferaz = Amilo 1,6 trans glikozilaz 6-7 glukozluk paray krarak
alr ve 1,6 glikozid ba ile, dallanma oluturarak balar. Bu dallanma noktas,
bir nceki dallanmadan en az 4 glukoz birimi uzaktadr.
GLKOJENOLZ = GLKOJEN YIKILIMI
Glikojenin, KC ve kaslarda ykmn salayan yol, sentez yolunun tersine ilemesi
eklinde deildir. 1,4 glikozid balarnn yklmas ile, glukoz 1-P elde edilir.
Ayrca her 1,6 glikozid bann kopmasyla da serbest glukoz salnr.
Temel enzim, glikojen fosforilazdr. Glikojen moleklnn indirgen olmayan
ucundan glukozu ayrr. Bunu da yapya Pi sokarak yapar ve Glu 1-P oluur. Bu
ilem dallanmaya 4 glukoz kalnts kala durur.
Glikozil transferaz, 3 glukozu koparp, baka bir indirgenmemi uca ekler. Kalan
tek kalnt da, Debrancher=Amilo 1,6 glikozidaz= Dallar krc enzim ile
serbest glukoz olarak ayrlr. Bylece ykm devam eder.
Aa kan Glu 1-P, fosfoglukomutaz ile Glu 6-P a evrilir. Serbest glukoz
sentezi iin Glukoz 6 fosfataz devreye girer. Bu enzim; Endoplazmik Retikulum
membrannda, i yzde yer alr. Glu 6 fosfat ER lmenine alnr, burada glukoz
ve inorganik fosfata ayrlp, sitoplazmaya geri verilir.
42
BYOKMYA
43
BYOKMYA
Glukoz 6 fosfataz, KC ve bbrekte bulunur, kas ve adipoz dokuda
bulunmaz. Bu enzimin varl, bir dokunun kana glukoz vermesini salar. Kaslarda
bulunmadndan, kas glikojeninden dier organlar faydalanamaz.
Kasda ise, Glu 6-P dan glikoliz ile laktat oluturulur. Oluan laktat, kan yoluyla
KCe yollanp, orada glikoneogenez ile glukoz sentezlenir. Bu olaya da COR
SKLUSU ad verilir.
**Glikojenin lizozomal ykm: Az bir miktar glikojen, lizozomlarda -1,4
glikozidaz (asit maltaz) tarafndan yklr. Bu yolun amac bilinmemektedir. Fakat,
bu enzimin eksikliinde, tip II glikojen depo hastal = POMPE hastal
oluur. Sitozolik glikojen vakuollerinin birikimi ile seyreden ciddi bir hastalktr.
Birikim KC, kalp ve kasda olur. Kan glukoz dzeyi normaldir. Ciddi kardiomegali
ile, erken lme gider.
GLKOJENEZ VE GLKOJENOLZN DZENLENMES
Glikojen yapm ve ykm, hormonlarn etkisi altndadr. Hormonal etki sonucu,
enzimlerde fosforilasyon ve defosforilasyon ile dzenlenme olur.
Glikojen sentaz ve glikojen fosforilaz, resiprokal olarak dzenlenirler. Bu iki
enzimin biri stimle olduunda, dieri inhibe olur. Dengeyi, glukagon ve insulin
kontrol ederler.
Epinefrin, glukagona benzer etkilidir. Ancak, Epinefrin iin primer target organ
kaslar, Glukagon iin karacierdir. nsulin ise; balca Kas, KC ve Ya dokusunda
etkilidir.
Glikojen sentaz, fosforillenince inaktive olur. Glikojen fosforilaz,
fosforillenince aktive olur.
Hormonal kontrole ek olarak, glikojen fosforilaz, ATP ve AMP tarafndan
allosterik olarak dzenlenir.
Kas kaslm ile, ATP yklr ve AMP artar. AMP, kasdaki glikojen fosforilaz,
allosterik olarak aktive eder.
Karacierdeki glikojen fosforilazn allosterik inhibitr ise; Glukozdur.
Kan glukozu ykseldiinde, glukoz hepatosite girer, glikojen fosforilazn
reglatr blgelerine balanr ve onu inaktive eder. Bylece, glikojen ykm
yavalar. Yerine ; ar glukozlar, glikojen sentezi ile depolanr.
Glikojen Fosforilazn Aktivatrleri:
cAMP
Ca2+
AMP (Kasda)
Glukagon ve epinefrin
Glikojen Fosforilazn nhibitrleri:
nsulin
Fosfokreatin (kasda)
Glukoz ve kafein (karacierde)
ATP
** Glu 6-P, glikojen sentetaz aktive eder.
42
BYOKMYA
43
BYOKMYA
Glikojen depo hastalklar :
* En sk grlen; Von Gierkedir.
Tip Eksik enzim
Tutulan
Organ
Klinik Belirtiler
I-Von Gierke
Glu 6 fosfataz KC, bbrek,
barsak
Ciddi alk hipoglisemisi, ccelik
Hepatomegali, yal KC, tabebek
yz
Hiperlaktik asidemi, hiperrisemi
Tan KC biyopsisi ile konur.
II-Pompe
(Lizozomal kusur)
1,4 glikozidaz = Asit
Maltaz
KC, kalp, kas Sitozolik depolanma, kardiomegali
Normal glisemi, hepatomegali
Tan kas biyopsisi ile konur.
III-Cori (Forbes) Amilo 1,6 glikozidaz KC, kalp Tip I gibi, hafif seyirli
IV-Anderson
Amilo 1,6 Trans glikozidaz KC Siroz, asit, erken lm
Tan KC histolojisi ile konur.
V- Mc Ardle
Miyofosforilaz
(Kas fosforilaz)
Kas Ar egzersizde kas laktat ykselmez.
Zeka geliimi normaldir. Selimdir.
leri yalarda miyoglobinri olur.
Kaslar zayftr.
VI- Hers
KC fosforilaz KC Tip I gibi, daha hafif.
VII-Tauri
Kas ve eritrosit
fosfofruktokinaz
Kas Tip V gibi
VIII- KC fosforilaz kinaz KC Tip I gibi, daha hafif.
IX- KC fosfogliserat kinaz KC
X- cAMP ye baml kinaz
PENTOZ FOSFAT YOLU =PFY= HEKSOZ-MONOFOSFAT ANTI
* Glukozun bu yolla oksidasyonu, organizmaya NADPH ve 5 C lu ekerler
(pentoz) salar. Bu yolla, ATP retilmez veya tketilmez.
Aa kan, riboz 5 P nkleotid biyosentezinde kullanlr.
PFY da elektron alc, NAD+ deil, NADP+ dir.
NADPH reten yollar:
1. Pentoz fosfat yolu
2. Ya asidi biyosentezinde malik enzim
3. NADP+ baml izositrat dehidrogenaz
* PFY; eritrositte NADPH reten tek yoldur. Bylece, eritrosit membran
direncini salar.
NADPH kullanan (H+ verici olarak) olaylar:
1. Ya asidi sentezi
2. Kolesterol sentezi
3. Steroid hormon sentezi
4. Zehirsizletirme (zellikle, KC de mikrozomal oksidasyon= Sitokrom P-450
sistemi iin) -- Steroid, alkol ve eitli ilalarn hidroksilasyonu bu yolla olur.
44
BYOKMYA
45
BYOKMYA
5. H
2
O
2
redksiyonu ve GSH rejenerasyonu iin (GSH redktaz, NADPH
kullanr.)
6. Ntrofil ve makrofajlar (monositler), fagositozla aldklar maddelerin bertaraf
edilmesinde, NADPH kullanrlar. Bu hcreler bakterilerin ldrlmesinde, hem
oksijen baml hem de oksijenden bamsz mekanizmalar kullanlr. Oksijen
baml mekanizmalar, miyeloperoksidaz (MPO) sistemi ve serbest radikal
retimi salayan bir sistem ierir. Oksijenden bamsz sistem, pH deiiklikleri
ve lizozomal enzimleri kullanr.
Fagositoz olduktan sonra, lkosit hcre duvarnda yerlemi olan NADPH
oksidaz sistemi, molekler oksijeni sperokside dntrr.
O
2
+ NADPH + H
+
O.
2
- + NADP
+
Bundan da, speroksit dismtaz (SOD) ile H
2
O
2
sentezlenir.
2 O.
2
- + 2 H
+
SOD H
2
O
2
+ O
2
Fagolizozomda bulunan MPO (Miyeloperoksidaz) etkisi ile, hidrojen peroksit
ve klorr iyonlar hipoklorz aside evrilir.
H
2
O
2
+ Cl
-
MPO OCl
-
+ H
2
O
Bu madde bakteriyi ldrr. NADPH Oksidazn eksikliinde, inat
kronik piyojenik enfeksiyonlar ile karakterize olan kronik granlomatozis
gzlenir.
PFY nun youn olduu dokular:
Eritrosit
Karacier
Srrenal korteks
Ya dokusu
gibi sentezlerin youn olduu dokulardr.
* PFY, sitozolde yrr.
I-Oksidatif kademe; Okside olan her Glu 6 P molekl iin, ribuloz 5 P,
CO2 ve 2 molekl NADPHn olutuu 3 reaksiyondan oluur.
1- Glu 6 P n dehidrojenasyonu: Glukoz 6 P dehidrogenaz (G6PD)
ile irreversibl bir oksidasyon olur ve 6-fosfoglukonolakton oluur.
Koenzim olarak NADP
+
kullanr. Primer reglasyon basamadr.
Enzim, NADPH ile gl bir ekilde inhibe olur. NADPH ihtiyac artnca
da enzim aktive olur.
2- 6 - Fosfoglukonolakton hidrolaz
3- 6-Fosfoglukonat dehidrogenaz: ** SAS enzimlerinden izositrat
dehidrogenaz ile analogdur. kisi de - Cdan CO
2
ayrlmasna
neden olurlar.
II-Non oksidatif kademe; 3, 4, 5 ve 7 Clu ekerlerin, birbirine dnmn
katalize eder.
Transketolazn koenzimi, tiamin pirofosfat (TPP) dr.
B
1
vitamini eksikliinde, eritrosit transketolaz aktivitesine baklr.
TPP, aktive aldehitleri tamada grevli bir koenzimdir.
44
BYOKMYA
45
BYOKMYA
PFY nun kazanlar: Oksidatif basamaklar sonucu, 1 glukozdan 2 NADPH
ve 1 Ribuloz 5 P oluur. Eer NADPH ihtiyac varsa oluan nonoksidatif
basamaklar sonucu, son rnlerden glukoz kazanlmas ile, yola giren 6
glukozdan, 5 glukoz + 12 NADPH elde edilir. Yani bir bakma ikinci
kademe reaksiyonlarnn amac, glukoz israfn nlemektir. Yeni
glukozlar, tekrar PFY na girebilirler.
PFY nun dzenlenmesi
Anahtar enzim glukoz 6 P dehidrogenaz, inhibitr NADPH dr.
Ya asidi biyosentezinin ara maddesi olan Acil coA da, enzimi inhibe eder.
RONK AST YOLU = GLUKURONK AST YOLU
Bu yolla glukozun oluturduklar:
1- Glukuronik asit meydana gelir ve balca zehirsizletirmede kullanlr.
2- Glikozaminoglikan (GAG) sentezini etkiler.
3- Askorbik asit sentezlenir. (nsanlarda bu imkansz)
4- Pentozlar (L-ksilloz) meydana gelir.
Bu yolla da, PFYdaki gibi ATP olumaz.
C vitaminini kendisi sentezleyebilen organizmalarda, L-gulanolakton oksidaz
enzimi katalizi ile askorbik asit oluturulur. nsanda bu enzim yoktur ve C
vitamini sentezlenemez.
L-ksillozdan D-ksilloz sentezleten L-ksilloz redktaz eksikliinde,
esansiyel pentozri olur. drara L-ksilloz kar. Bu durumda, parenteral
ksilitol verilmesinde D-ksilloz artp, glioksalat zerinden oksalata evrilir.
Beyin ve bbreklerde oksalozis gzlenir.
GLKONEOGENEZ
Karbonhidrat d maddelerden, glukoz sentezlenmesidir. Beyin, eritrositler, bbrek
medullas, gzde kornea ve lens, testisler ve egzersiz halindeki kas; yakt olarak
srekli glukoza ihtiya duyarlar. Diyetle karbonhidrat alnmadnda; KC glikojeni,
yalnz 10-18 saat sreyle yeterli olabilir. Bu durumda, hepatik glikojen depolar
boaldnda, glikoneogenez devreye girer.
Glikoneogenezde kullanlan maddeler:
Laktat (Kas kaynakl)
Gliserol (Trigliserid kaynakl)
-keto asitler (Amino asit katabolizmas ile elde edilen)
Propionil co A (Tek karbon sayl ya asidi kaynakl)
Glikoneogenezde, reaksiyonlar hcrenin sitozol ve mitokondri
fraksiyonlarnda geer. Ama nler aras kan ekerini sabit tutmaktr.
Reaksiyonlar enerji kullanlarak yrtlr.
Glikoneogenezin yaklak % 90 KC de, yaklak % 10u bbreklerde
gerekleir.
46
BYOKMYA
47
BYOKMYA
Glikolizin rreversibl Basamaklar:
1- Heksokinaz / Glikokinaz
2- Fosfofruktokinaz I (PFK I)
3- Piruvat kinaz
Glikoneogenezin rreversibl Basamaklar:
1- Piruvat karboksilaz (Mitokondride)
2- Fosfo Enol Piruvat (PEP) Karboksikinaz
3- Fruktoz 1,6 Bisfosfataz
4- Glukoz 6 Fosfataz
1-Piruvatn karboksilasyonu: Piruvat karboksilaz, KC ve bbrek hcrelerinin
mitokondrilerinde bulunur, fakat kasda bulunmaz. Koenzimi biotindir.
Allosterik aktivatr Asetil coAdr.
Mitokondride oluan oksalasetatn glikoneogeneze devam edebilmesi,
sitoplazmaya tanmasna baldr. Oksalasetat, mitokondri i zarn direkt
olarak geemez. Baz yollarla tanmas gereklidir. En yaygn yol malat
zerinden tanmadr.
2-Sitozole aktarlan oksalasetatn dekarboksilasyonu: Oksalasetat,
sitozolde PEP karboksikinaz ile dekarboksile olur ve PEP oluur. GTP
hidrolizi ile olur.
3-Fruktoz 1,6 Bisfosfatn defosforilasyonu: Fosfofruktokinaz I basamann
atlanmasn salar. Grevli enzim, Fruktoz 1,6 Bisfosfatazdr. Bu enzim,
KC ve bbrekte bulunur.
Bu reaksiyon nemli bir dzenleyici noktadr. Yksek AMP ve dk ATP ile
enzim inibe olur. Fruktoz 2,6 bisfosfat da inhibitr etkilidir.
4-Glukoz 6-P n defosforilasyonu: Serbest glukoz oluumu iin gereklidir.
Enzim Glukoz 6-Fosfatazdr. KC ve bbrekte bulunur. Fakat kasda yoktur.
Bu nedenle kas, glikoneogenezle kana glukoz veremez.
* Glikoneogenezin dier basamaklar, reversibldir ve glikolizde olduu
gibidir.
GLKONEOGENEZN BALICA SUBSTRATLARI
1-Laktat: Glikoliz sonucu kas ve eritrositlerde oluur. Kasda oluan laktatn KC
de tekrar glukoza dnmesini COR SKLUSU salar.
Kas ve KC deki LDH larn substrat ilgileri farkldr. Kastakinin piruvat iin, KC
dekinin laktat iin Kmi dktr, yani ilgisi yksektir.
2-Glikojenik amino asitler: -keto asitler: Diyetsel proteinlerden veya alkta
kas proteinlerinden kaynaklanrlar. Anahtar reaksiyonlar, transaminasyondur.
Glikojenik amino asitlerden; piruvat, oksalasetat ve -ketoglutarat gibi SAS ara
maddeleri olan, -keto asitler elde edilir. Bu maddeler SAS reaksiyonlar aracl
ile PEP n prekrsr olan oksalasetat zerinden glikoneogeneze girerler.
Ayrca, ALANN Piruvat-Alanin siklusu ile, hem kan ekerine katkda bulunur,
hem de amonyak detoksifikasyonunda rol alr.
46
BYOKMYA
47
BYOKMYA
3-Gliserol: Aktif bir doku olan ya dokusunda, trigliseridlerin yklm ile gliserol
ve ya asitleri oluur. Ya asitleri, KC de -oksidasyon ile asetil co A olutururlar.
Asetil co A, glikoneogeneze girmez. Fakat Sitrik Asit Siklusuna girip, enerji
oluturarak, glikoneogenezin devamn salar.
Gliseroln kullanlabilmesi iin, KC ve bbrekte gliserokinaz ile fosfatlanmas
gerekir. Oluan gliserol fosfat, aktif bir maddedir ve dihidroksi aseton fosfat
zerinden glikoneogeneze girer. Gliserol fosfat, ya dokusunda oluamaz,
nk gliserokinaz enzimi yoktur.
4-Propionil co A: Baz amino asitlerin ve tek C sayl ya asitlerinin oksidasyonu
ile propionil co A oluur. Bu madde, metil malonil co A zerinden B12 vitamini
gerektiren bir reaksiyonla, SAS ara maddesi olan sksinil co A ya yklr. Bylece,
glikoneogeneze girer. Propionil co A veren amino asitler zolsin, Valin, Metyonin
ve Treonindir.
Glikoneogeneze katlamayan, yani glukoz sentezine karbon veremeyen
maddeler:
1- Lsin
2- ift C sayl ya asitleri
3- Keton cisimleri
4- Asetil coA
Glikoneogenezin dzenlenmesi:
1- Glukagon ile dzenlenme: Bu hormon, glikoneogenezi 2 yolla stimle
eder.
A- cAMP zerinden etkiyle, Fruktoz 2,6 bisfosfat dzeyini drerek,
Fruktoz 1,6 bisfosfataz aktive eder. Bu en nemli kontrol noktasdr.
Bu arada, PFK I inhibe olarak glikoliz yavalar.
B- Piruvat kinaz fosforilleyerek, onu inaktive eder ve PEP, glukoz
sentezi yoluna gider.
2- Substratlar ile dzenlenme: Glikoneogenetik prekrsrlerin varl,
zellikle glikojenik amino asitler ve yksek ATP dzeyleri, hepatik glukoz
sentez hzn belirgin ekilde artrr. Hipoglisemi olduunda, kaslardan amino
asit mobilizasyonu artarak, glikoneogenez uyarlr.
3- Asetil co A ile allosterik aktivasyon: Asetil co A, piruvat karboksilaz
aktive eder. Ayrca, PEPden piruvat sentezleten Piruvat Kinaz ve piruvattan
Asetil co A sentezleten Piruvat Dehidrogenaz inhibe ederek, ara rnlerin
glikoneogeneze sapmasn salar.
Asetil co A varl; SASna girecek yeterli substrat var, onun iin glikoliz ve
piruvat dehidrogenaz dursun sinyalini vererek, ara maddeler ve fazla C
iskeletlerinden glukoz sentezini salar.
Glikoneogeneze alkol almnn etkisi: Alkol glikoneogenezi inhibe eder.
Etanol + NAD
+
2 Alkol dehidrogenaz
Asetaldehit + NADH + H
+
48
BYOKMYA
49
BYOKMYA
Alkoln metabolizmas ile, sitozolde NADH artar. Bu art, piruvattan
laktat sentezlenerek kompanse edilmeye allr. (Glikolizdeki NAD+
yenilenmesi gibi) Ayn ekilde, oksalasetattan da malat sentezlenerek,
glikoneogenezin n maddeleri olan; piruvat ve oksalasetat tkenmi olur.
Sonu; hipoglisemidir.
KARBONHDRAT TREV MADDELER
GLKOZAMNOGLKANLAR =GAGLAR =
MUKOPOLSAKKARTLER
GAGlar, genellikle kk miktarda bir proteinle ilikili, (-) ykl byk
heteropolisakkarit zincirlerinden oluurlar. Bu bileikler, byk miktarda su
balama yeteneine sahip, jel benzeri bir matriks olutururlar.
Mkz sekresyonlarn ve sinovial svnn kayganln, gzn humor akznn
ve yine sinovial svnn esnekliini salarlar. Kkrdak, kemik, deri ve dier ba
dokularnn yapsal komponentidirler.
SINIFLANDIRMA
erdikleri glikozid bann tipi ve slfat birimlerinin yer ve derecesine gre; 6 tip
GAG vardr:
1- Dermatan slfat: Deri, kan damarlar ve kalp kapakklarnda bulunur.
2- Keratan slfat: En heterojen GAG dr. Kondroitin slfatla birlikte kartilaj
proteoglikan agregatlarnda ve korneada bulunur.
3- Heparan slfat: Bazal membranda ve btn hcre yzeylerinde bulunan hcre
d GAGdr. zellikle damar endotel hcrelerinde bulunmas nemli, nk LPL
n tutulmasnda araclk yapmaktadr.
4- Heparin: Dier GAGlardan farkl olarak, mast hcrelerinin (zellikle KC,
akcier ve deride) hcre ii bileiidir. Dier GAGlar hcre dnda bulunurlar.
Yapsnda heparan slfattan daha fazla slfat vardr.
5- Hiyalronik asit: Dierlerinden farkl olarak, slfatlanmamtr. Proteoglikan
yapsnda protein ekirdee kovalan olarak balanmamtr. Sadece
hayvanlarda deil, bakterilerde de bulunur. Kayganlk salar ve darbelerin etkisini
azaltr. Eklemlerin sinovial svsnda, gzn humor akznde, kordon kannda ve
gevek ba dokusunda bulunur.
6- Kondroitin 4- ve 6- slfatlar: Vcutta en ok bulunan GAGdr. Kartilaj,
tendon, ligament ve aortada bulunur. Proteoglikan kmeleri oluturur. Kartilajda
kollajeni balar ve lifleri sk ve kuvvetli a eklinde tutar.
** Lipoprotein lipaz (LPL) enzimi, kapiller damar duvarlarnda yerlemitir ve
heparan slfatn proteoglikan zincirleri tarafndan tutulur. Normal artlarda
LPL enzimi, plazmada yksek konsantrasyonlarda bulunmaz. Fakat, heparin
enjeksiyonu ile, LPL heparan slfattan ayrlp, plazmaya geer. ilomikronlar ve
VLDL nin trigliseridlerini hidroliz ederek lipemiyi giderir.
48
BYOKMYA
49
BYOKMYA
MUKOPOLSAKKARDOZLAR=MPS
Herediter lizozomal depo hastalklardr. MPS lar, bir veya daha fazla GAG
ykm ile ilgili lizozomal hidrolazlarn eksiklii ile ilgilidir. Xe bal Hunter
sendromu hari dierleri OR dirler.
A- Hurler sendromu: MPS I
H
: -L idronidaz eksiktir.
B- Scheie sendromu: MPS I
S
: -L idronidaz eksiktir.
C- Hunter sendromu: MPS II: duronat slfataz eksiktir. Xe bal geer. Kornea
bulankl olmaz
D- Sanfilippo sendromu: MPS III: 4 tipi vardr;
Tip A: Heparin slfataz eksiklii
Tip B: N-asetil - D- glukozaminidaz eksiklii
Tip C:N- asetil coA: -glukozamin N-asetiltransferaz eksiklii
Tip D: N-asetil -glukozamin 6 slfataz eksiklii
E-Morquio sendromu: MPS IV: N-asetil galaktozamin 6-slfataz eksiktir.
F-Maroteaux-Lamy sendromu:MPS VI: Aril slfataz B :N- asetil galaktozamin-4-
slfataz eksikliidir.
* Aril slfataz A eksikliinde ise, serebrozid 3-slfat=slfatid birikir ve
metakromatik lkodistrofi oluur.
G-Sly sendromu: MPS VII: -Glukuronidaz eksikliidir.
* MPS depo hastalklar iin tarama testi olarak Toluidin spot test kullanlr.
GLKOPROTENLER
Glikoproteinler, oligosakkaritlere kovalan olarak balanm proteinlerdir. GAGlar,
zel tip glikoproteinlerdir. Bunlarn GAGlardan fark, bal Kh zincirleri daha
ksadr.
ok deiik miktarlarda Kh ierirler. (% 1-85 arasnda)
Glikozilasyon ilemleri ER ve golgi cisimlerinin lmeninde meydana gelir.
Polipeptid zincirleri ile oligosakkarit zincirleri aras balanma, eitli amino asitler
aracl ile olur. Bunlar balca; serin, treonin, hidroksilizin ve asparagindir.
Yani balanma, hidroksilli bir amino asidin OH grubu zerinden (O-glikozidik
balant) veya asparaginin amid grubu zerinden (N-glikozidik balant)
olur.
** TUNKAMSN, Dolikol bal ilemleri engelleyerek N-bal glikozilasyonu
aksatr.
** DEOKSNOJRMSN ve SWANZONN ise, hem O-bal hem de N-bal
glikoprotein sentezlerinin ortak inhibitrleridirler.
KARBONHDRAT MEDABOLZMA BOZUKLUKLARI
GLKOZLLENM PROTENLER
Bunlar, diyabetli bireylerin uzun sreli glukoz kontrolnn izlenmesinde
yararldr.
50
BYOKMYA
51
BYOKMYA
1- Glycated Hemoglobin = Hb A
1C
= Hb Ann zincirinin N terminalindeki
valin ile, glukozun kondansasyonu sonucu oluur. Bu oluum irreversibldir ve 2
eye bamldr. Eritrosit yaam sresi ve kan glukoz konsantrasyonu. Eritrositler
120 gn yaad iin, Hb A
1C
de son 120 gn, yani 2-3 ay iin artm glukozun
gstergesidir.
2- Fruktozamin = Glikozillenmi Albmin = Albminin lizin kalntlarndaki
epsilon amino grubu ile glukozun balanmas ile oluur. rnek alnmadan nceki
2-3 haftalk periyodun gstergesidir. nk, albminin yar mr 20 gndr.
Fruktozamin, kan glukoz deiikliklerine Hb A
1C
den daha abuk cevap verir ve
anormal Hbler ve Hb turnover hzndan etkilenmez. Ancak, fruktozamin tayini,
Hb A
1C
yerine deil, onunla birlikte kullanlmaldr.
KAN GLUKOZ DZEYNN HORMONAL REGLASYONU
Kan glukozunun normal dzeylerde korunmas; insulin, glukagon ve epinefrinin
zellikle KC, kas ve ya dokusu zerindeki kombine etkileri ile salanr.
1- EPNEFRN: Target organ iskelet kaslardr. Ama karacierde de etkileri vardr.
Amac kanda glukozu ykseltip, iskelet kasna sunmaktr.
Metabolik etkileri: c AMP baml fosforilasyon ile, glikojen fosforilaz aktive,
glikojen sentaz inhibe ederek, KC glikojeninin glukoz olarak kana verilmesini
salar. Kana verilen bu glukoz, kas tarafndan alnp glikolizle yaklr.
KC de glikoneogenezi aktifler.
Ya dokusundan ya asidi mobilizasyonunu artrarak, bunlarn yakt olarak
kullanlabilirliini artrr.
Glukagon sekresyonu art ve insulin sekresyonu azalmas, epinefrinin metabolik
etkilerini kuvvetlendirir.
2-GLUKAGON: Target organ karacierdir. Kaslarda etkisi yoktur. Amac kan
ekerini ykseltip, ihtiyac olan dokulara yakt olarak sunmaktr.
KC de epinefrin gibi davranarak, cAMP baml fosforilasyon ile glikojen
ykmn artrp, sentezini azaltr. Bylece, KCin glikojen depolarn
azaltr. Glikojenden ayrd glikozlarn kana verilmesini, salar. Kaslarda
etkili deildir.
KC de glikolizi azaltarak, kanda glukoz ykselmesini salar.
KC de glikoneogenezi ise artrr.
Ya dokusunda, ya asidi mobilizasyonunu artrarak, bunlarn yakt olarak
kullanlabilirliini artrr. Bylece, yine glukozu korumu olur.
Glukagon, glukozu beyin iin korumaktadr.
3-NSULN: Karacier, kaslar ve ya dokusunda yaygn metabolik etkileri vardr.
Amac kan ekerini drmektir.
Kas ve KCe glukoz uptakeini artrr.
Kas ve KC de glikojen sentezini artrp, ykmn azaltr.
Kas ve KC de glikoliz ve asetil co A yapmn artrr.
Bu etkisi ile insulin, kasda epinefrinle ayn ynde alrken, KC de glukagona zt
etki yapm olur.
50
BYOKMYA
51
BYOKMYA
KC de ya asidi sentezini artrr.
Ya dokusunda, trigliserid sentezini ve glukoz uptakeini artrr.
** nsulin glukoz 6 fosfataz inhibe ederek, fosfatn glukozdan ayrlp, serbest
glukozun kana gemesini nler. htiyatan fazla olan glukozun, KC ve kasda
glikojen ve adipoz dokuda ya olarak depolanmasn salar.
GH Epinefrin Kortizol Glukagon nsulin
Glikojenoliz Etkisiz +++ Etkisiz ++ -
Glikoneogenez Etkisiz Etkisiz, + ++ ++ -
Lipoliz + +++ + ++ -
Glikoliz - + Etkisiz, - - +
Kan Glukoz Konsantrasyonu zerine Hormonlarn Balca Etkileri
BYOENERJETKLER VE OKSDATF FOSFORLASYON
OKSDATF FOSFORLASYON
Sper yksek enerjili fosfat bileikleri:
Fosfat grubu transfer potansiyelleri, ATPden yksektir. Bunlar, ADPden ATP
sentezlenmesini salayabilirler. Yani tadklar fosfat ADP ye vererek, ATP
oluturabilirler.
Fosfo enol piruvat (PEP)
Karbomoil fosfat
1,3 Bisfogliserat
Fosfoguanidinler: Kreatin fosfat, Arginin fosfat
*** Arginin Fosfat omurgaszlarn kaslarnda enerjinin depo eklidir.
Omurgallarda ise kaslarda kreatin fosfat bulunur.
Yksek enerjili fosfat bileikleri:
ATP, GTP, CTP, UTP
Dk enerjili fosfat bileikleri:
Fosfat grubu transfer potansiyelleri, ATPden dktr. Bunlar, ADP den ATP
sentezlenmesini salayamazlar.
ADP
Pirofosfat
Glukoz-1 fosfat
Fruktoz-6 fosfat
AMP
Glukoz-6 fosfat
Gliserol-3 fosfat gibi pek ok ara madde
52
BYOKMYA
53
BYOKMYA
HCREDE ATP SENTEZ YOLLARI
1- Substrat dzeyinde fosforilasyon ile ATP sentezi: Oksijensiz ortamda ATP
sentezi bu yolla gerekleir. Glikolizde serbestleen enerjinin byk bir ksm, 1,3-
bisfosfo gliserat ve PEP de korunur. Hcrede bu yksek enerjili fosfat bileikleri
direkt olarak kullanlamazlar, bunun yerine spesifik kinazlarn (Fosfogliserat
kinaz ve Piruvat kinaz) katalizi ile, fosfat gruplarn ADP ye aktarp, ATP
sentezletirler.
Bu olaya ikinci bir rnek, SAS de sksinil co Adan sksinat sentezlenirken GTP
kazanlmasdr. Burada grevli enzim ise, Sksinat kinaz dr.
2- Oksidatif fosforilasyon ile ATP sentezi = Solunum Zinciri = ETZ (Elektron
Transport Zinciri): Yakt molekllerinin oksidasyonlarn, dehidrogenazlar
katalizler. Bu enzimler, kofaktr olarak, NAD
+
veya FAD
+
kullanlr ve elektronlar
ncelikle bu kofaktrlere aktarlrlar. Bylece oluan indirgenmi kofaktr formlar
(NADH ve FADH
2
) tadklar yksek potansiyelli elektronlarn, mitokondri i
membrannda bulunan ETZ yoluyla, oksijene iletirler.
Elektronlar bu ak srasnda, giderek serbest enerjilerini yitirirler. Bu olay ATP
sentezi ile birlikte yrr. Yani, oksidasyon ve ETZ, mitokondri ieren tm hcrelerde,
birlikte yrr. Geri kalan enerji de, s olarak ortama salnr.
Aerobik organizmalarda ATP, balca bu yolla sentezlenir.
** SASnun oksidatif reaksiyonlarnda,
** oksidasyonun hidroksiail co A dehidrogenaz reaksiyonunda kofaktr NAD
+

dr, NADH oluur. Reaktif ksm nikotinamid halkasdr.
SASnun sksinat dehidrogenaz,
oksidasyonun ail co A dehidrogenaz reaksiyonunda kofaktr FAD+ dr,
FADH
2
oluur. Reaktif ksm izoalloksazin halkasdr.
** Oksidatif fosforilasyon MTOKONDRAL MEMBRANDA gerekleir.
** SAS, piruvat, amino asit ve ya asidi oksidasyonlar ise, matrikste gerekleir.
ELEKTRON TRANSPORT ZNCR BLEENLER
1- NADH-Ubikinon redktaz (NADH dehidrogenaz veya Kompleks I)
2- Sksinat-Ubikinon redktaz (Sksinat dehidrogenaz veya Kompleks II)
3- Ubikinon-Sitokrom C redktaz (Kompleks III)
4- Sitokrom C oksidaz (Sitokrom aa3 veya Kompleks IV)
** Ubikinon=Koenzim Q (co Q) dndaki tm zincir bileenleri proteindir.
Solunum zinciri bileenleri;
Enzim olarak grev yapabilirler (dehidrogenazlar),
Fe-Sl bir merkezin paras olarak Fe ierebilirler. Demir-Slfr
Proteinleri
Sitokromlarda olduu gibi bir porfirin halkasyla balantl olabilirler.
Veya Cu ierebilirler (sitokrom a a
3
)
** Fe-Slfr merkezleri ieren proteinlere, Fe-S proteinleri denir ve
Kompleks I, II ve III iin nemli bileenlerdir. erdikleri demirler hem yaps
iinde bulunmaz. norganik slfrle veya proteindeki sistein kalntsnn slfr
atomlar ile birlikte bulunur.
52
BYOKMYA
53
BYOKMYA
Bu merkezlerdeki demir,
** e
-
aldnda (indirgendiinde) Fe
2+

** e
-
verdiinde (oksitlendiinde) Fe
3+

Ubikinon=Koenzim Q (co Q) bir kinon trevidir. Ubikinon hem kk, hem
de hidrofobik olduundan i mitokondri membrannn lipid tabakasnda difze
olabilir.
Sitokromlar, hem ieren e- tamada grevli proteinlerdir. 3 tipi vardr: a, b ve c
Sitokrom c: Suda znebilir zellikte, kk periferal bir membran proteinidir.
*** Ubikinon: Hem kompleks I, hem de kompleks IIden ald elektronlar
kompleks IIIe aktarr.
*** Sitokrom c: Kompleks IIIden ald elektronlar, kompleks IVe aktarr.
*** Kompleks I, III ve IV enzimleri, birer proton pompasdr. Bu enzimlerle
e- tanm srasnda, protonlar matriksten membranlar aras yzeye pompalanr.
mitokondri membran, protonlara geirgen olmadndan bir proton gradyeni
yaratlm olur. Bylece, e- tanm srasnda aa kan enerji, elektro kimyasal
ekilde korunur. Bu protonlar, konsantrasyon gradyeni ynnde ancak, ATP
sentetaz ( Kompleks V) enzimine ait iyon kanallarndan matrikse geri dnebilirler.
Protonlarn matrikse bu geri dn, ADP nin ATP ye fosforilasyonu ile
kenetlenmitir.
1 NADH iin 10 H+ 2,5 ATP
1 FADH
2
iin 6 H+ 1,5 ATP elde ediliyor.
ETZ DE SELEKTF NHBTRLER
ETZnin zehir (nsektisit) veya ila olarak kullanlan, selektif inhibitrleri vardr.
Bunlar, zincirin bir bileenine balanarak, e- akmn nlerler. Oksidasyon/
redksiyon olay bloke olur. ETZ ile oksidatif fosforilasyon birlikte yrd iin,
inhibitrler ATP sentezini de engellerler.
Kompleks I iinden e- akn inhibe edenler;
Amital (amobarbital)
Sekonal (sekobarbital)
Rotenon: Balk zehiri ve insektisit olarak kullanlr.
Pierisidin A : Bir antibiyotiktir. Ubikinon ile yararak etki yapar. Elektronlar,
ubikinon yerine pierisidin A ya nakledilir.
Kompleks II iinden e- akn inhibe edenler;
Karboksin
TTFA (Tenoil tri floro aseton)
Bunlar, sksinat dehidrogenazdan ubikinona e- transferini inhibe ederler.
Oysa, Malonat sksinat dehidrogenazn yarmal inhibitrdr.
Kompleks III iinden e- akn inhibe edenler;
Antimisin A: Bir antibiyotiktir.
Dimerkaprol
Zinciri sit b ve sit c arasnda aksatrlar.
} deerlidir
54
BYOKMYA
55
BYOKMYA
Kompleks IV zerinden inhibisyon yapanlar;
Hidrojen siyanid (CN-, siyanr): Sitokrom oksidazn demirine balanarak,
redklenmesini engeller.
Azid (N3): Sitokrom oksidaz inhibe eder.
Karbon monoksit (CO): Oksijen balayc blgelere balanarak, sitokrom
oksidaz inhibe eder.
Kompleks V zerinden inhibisyon yapanlar;
Oligomisin ve Venturisidin: ATP sentetaz zerinden etkiyle, proton
kanallarn kapatp, matrikse proton dnn engellerler. Oksidatif
fosforilasyonu tamamen bloke ederler.
Eer ortamda, oligomisine ek olarak dinitrofenol de varsa, oksidasyon
etkilenmeksizin, fosforilasyon aksar. Yani; oksidasyon fosforilasyon olmakszn
ilerler.
Atraktilozid ve bagkrekic asit; Adenin nkleotidlerinin i membrandan
tanmasnda grevli Adenin Nkleotid Translokaz enzimini inhibe
ederek, mitokondri ii ADP seviyelerini azaltp, oksidatif fosforilasyonu
inhibe ederler.
Elemeyi ayran bileikler: Uncouplers: Hidrofobik proton
tayclardr. Protonlara geirgenlii artrarak, kenetlenmeyi bozarlar
ve oksidasyonu fosforilasyondan ayrrlar. Bylece, solunum kontrol
edilemez hale gelir. nk, ADP ve Pi konsantrasyonlar artk solunum
hzn etkilememektedir. Oksidasyon ve e- transportu hzlanarak, retilen
enerji s olarak aa kar.
Bu grup inhibitrlere;
Dinitrofenol
Dinitrokrezol
Pentaklorofenol
Karbonil siyanid fenilhidrazon rnektir.
** Aspirin ve dier salisilatlar da yksek dozlarda, bu ekilde davranarak ate
oluturabilirler.
yonoforlar: 3 tanedirler.
Valinomisin
Nigerisin
K
+
ile balanp, matrikse geerek matriksin (-) ykn ntralize ederler. Bylece
proton gradyenini bozarlar.
Gramisidin A: Na, K ve H gibi monovalan katyonlarn membrandan
geiini kolaylatrarak proton gradyenini bozar.
54
BYOKMYA
55
BYOKMYA
NHBTR ETKLENEN ENZM
odoasetat Gliseraldehit 3-P dehidrogenaz
Fluorid Enolaz
Arsenat ( AsO
4
-3
) Gliseraldehit 3-P dehidrogenaz
Fluoroasetat Akonitaz
Arsenit ( AsO
2
-
) Piruvat dehidrogenaz, -ketoglutarat dehidrogenaz
Civa Piruvat dehidrogenaz, -ketoglutarat dehidrogenaz
Malonat Sksinat dehidrogenaz
Tunikamisin N-bal glikoprotein sentezinde dolikol bal ilemler
Deoksinojirimisin
Swainzonin Glikoprotein sentezi
Amital
Sekonal
Rotenon
Pierisidin A

Elektron Transport Zincirinin Kompleks Ii =
= NADH - Ubikinon redktaz =
= NADH dehidrogenaz

Karboksin
TTFA
Elektron Transport Zincirinin Kompleks IIsi =
= Sksinat - Ubikinon redktaz =
= Sksinat dehidrogenaz
Antimisin A
Dimerkaprol
Elektron Transport Zincirinin Kompleks III=
= Ubikinon - sitokrom c redktaz
Hidrojen siyanid
Azid
Karbon monoksit
Elektron Transport Zincirinin Kompleks IV=
= Sitokrom c oksidaz =
= Sitokrom aa
3
Oligomisin, Venturisidin
Elemeyi ayran bileikler
yonoforlar
Elektron Transport Zincirinin Kompleks Vi =
= ATP sentetaz
Atraktilozid
Bangkrekic asit Adenin nkleotid translokaz
Karbonhidrat metabolizmas ve ETZ inhibitrleri
56
BYOKMYA
57
BYOKMYA
LPDLER VE VTAMNLER
LPD METABOLZMASI
Ya asitleri ile ester halinde bulunan veya esterleebilen, apolar gruplardan yaplm,
molekl yaplar farkl organik bileiklerdir. Apolar organik zeltilerde znrler.
En nemli ve farkl zellikleri suda znmeyileridir. Bu yzden vcut lipidleri ya
kompartmanlar iinde (membran lipidleri ve adipositlerdeki trigliserid damlacklar
gibi) bulunurlar ya da plazmada lipoprotein eklinde proteinlerle birletirilerek
tanrlar.
Bir ok organizmada enerjinin ana depo eklidirler.
Fosfolipid ve steroller, hcre membran kitlesinin yaklak yarsn
olutururlar.
YA ASTLER
Baz ya asitlerinde hidrokarbon zinciri doymutur yani ift ba iermez. 1 veya
daha fazla sayda ift ba ierenlere, doymam ya asitleri denir.
Ya asitleri zincir uzunluklarna gre 3 eittir:
1- Ksa zincirliler: 2-4 Clu
2- Orta zincirliler: 6-10 Clu
3- Uzun zincirliler: 12-26 Clu
nsan metabolizmas asndan nemli olan baz ya asitleri:
Palmitik a.- 16 Clu, doymu [16:0]
Stearik a.- 18 Clu, doymu [18:0]
Palmitoleik a.-16 Clu, tek ift bal doymam:Monoansatre : [16:1]
Oleik a.-18 Clu, tek ift bal doymam : Monoansatre : [18:1]
Linoleik a.-18 Clu, iki ift bal doymam:Poliansatre:[18:2]
Linolenik a.- 18 Clu, ift bal doymam : Poliansatre : [18:3].
Araidonik a.-20 Clu, drt ift bal doymam : Poliansatre : [20:4]
Balk yanda yksek miktarlarda bulunan poliansatre ya asitleri (PUFA),
kolesterol drerek ateroskleroz oluumunu azaltrlar.
Karacierde glukoz oksidasyonundan gelen Asetil coAlardan, doymu y.a. ve
tek ift bal doymam y.a. sentezlenebilir. nsanlarda esansiyel olan 2 tane
y.a. vardr: Linoleik ve Linolenik asitler. Araidonik asit, linoleik asitten
sentezlenebilir, fakat diyette yeterince linoleik asit yoksa, araidonik asit de
esansiyel olur.
Memeli dokularndaki y.a.lerinin hemen hepsi dz zincirlidir, ama doada
dall zincirliler de bulunur. eitli doal yalardaki y.a. ift C sayldr.
Proteinlerden tremi bazlar tek C sayl olabilirler. 5 Clu valerik asit
rnektir.
56
BYOKMYA
57
BYOKMYA
TRGLSERDLER =TRAL GLSEROLLER= NTRAL YALAR
Ya asitlerinin 3 tanesinin, gliserolle esterlemesiyle oluurlar. TGler lipidlerin,
adipoz dokuda depo formudurlar. TGler membranlarda yer almazlar. Hcre
sitozolnde, ya damlacklar eklinde ve emlsifiye halde bulunurlar.
FOSFOLPDLER=FOSFATDLER
1- Membranlarn temel yapsal komponentleridirler. Tm dier membran
lipidleri gibi fosfolipidler de amfipatiktirler, yani hem polar hem de apolar
gruplar ierirler.
2- Safrada
3- Akcier surfaktannn yapsnda
4- Plazmada lipoprotein partiklleri iinde yer alrlar.
Yaplarna bal olarak 2 trleri vardr:
1-Gliserolle birleerek, fosfogliseridleri (=gliserofosfolipidleri) olutururlar.
Fosfolipidlerin ana snfn olutururlar. 3 farkl grupta incelenebilirler;
A- Yapsnda fosfatidik asit + bir ek grup bulunanlar:
Ek grup serin ise-- Fosfatidil serin
Ek grup etanolamin ise-Fosfatidil etanolamin
Ek grup kolin ise-- Fosfatidil kolin (Lesitin)
Ek grup gliserol ise-- Fosfatidil gliserol
Ek grup inozitol ise-- Fosfatidil inozitol
Fosfatidil kolin akcierde, surfaktan yapsnda bulunan ana lipid bileenidir
ve yzey geriliminin azaltlmasndan sorumludur. Bylece alveollerin kollabe
olmasn nler.
Yeni doanlarn Hyalen Membran Hastalnda, surfaktan retimi yetersizdir.
Yetikinlerde de; immunspresifler ve kemoterpetik ilalar, pnmosit hasaryla
surfaktan retimini bozarak, benzer bir tabloya neden olabilirler.
B-Kardiolipin: ki molekl fosfatidik asidin gliserolle birlemesiyle oluur.
Mitokondri membranlarnda bulunur.
C-Eter bal fosfolipidler: Plazmalojen (kalp dokusunda yksektir.) ve Platelet
- activating factor : PAF
* Fosfolipidleri spesifik fosfolipazlar paralar. Bu enzimler, plazmalojen ve PAF
n eter balarna etki edemezler.
2- Sfingozinle birleerek, sfingolipidleri olutururlar. Sfingozine bir
ya asidi balanmasyla seramid oluur. Seramide fosfokolin eklenmesiyle
de sfingomiyelin oluur. Sfingomiyelinler, pek ok hcre duvarnda, en bol
da beyin ve sinir hcrelerinin miyelin klfnda bulunurlar.
GLKOLPDLER
Hcre membrannda zellikle d tabakada bulunup, hcresel etkileim
ve oluumun dzenlenmesinde rol oynarlar. Antijenik yapldrlar. Kan grubu
antijenleri, tmr antijenleri, kolera-difteri toksinleri ve baz viruslarn hcre yzey
reseptrleri glikolipiddir.
58
BYOKMYA
59
BYOKMYA
Glikolipidlerin seramid trevi olan 2 alt grubu vardr:
a- Serebrozidler :Ntral glikolipidler : Fosfat iermezler, eker ierirler.
eker galaktozsa galaktoserebrozit denir. Beynin ak maddesinde ve periferal sinir
miyelin klfnda bulunurlar. eker glukozsa glikoserebrozid denir. Sinir dokusu
dnda kalan zellikle KC ve dalak hcre membranlarnda bulunur.
b- Gangliozidler: En kompleks glikolipidlerdir. ok sayda eker nitesinden
oluurlar. Genellikle ierdikleri eker, N-asetil nrominik asit (NANA = sialik asit)
tir. Beynin gri maddesinde bulunurlar.
ZOPREN TREV LPDLER
En nemli zellikleri ya asidi ile esterlemeden de bulunabilmeleridir.
1- Terpenler: ou bitkilerin koku ve lezzetini verirler. Klorofilin yeil rengini
oluturan fitol, kolesterol n maddesi olan squalen, A vitaminin n maddesi olan
karoten ve domatesin rengini veren likopen baz terpenlerdir.
2- Steroidler: erdikleri halkal yapya, STERAN halkas= Siklopentano
perhidrofenantren halkas denir.
Kolesterolden Aktif D Vitamini Sentezi
Kolesterolden treyen, 7-dehidrokolesterol derialtnda bulunur. Gne
nlarndaki UV ile kolekalsiferol =D3 vitaminine evrilir. Kan yoluyla KCe
gelir. Burada hidroksillenerek, 25-hidroksi kolekalsiferol oluturulur. Bbrekte
2. hidroksilasyonla 1,25- dihidroksi kolekalsiferol =Aktif D vitamini
oluturulur.
Parathormon
Hipokalsemi
Hipofosfatemi
1,25- dihidroksi kolekalsiferol azalmas
1,25- dihidroksi kolekalsiferol oluumunu artrrlar.
* Tersi durumlarda ise bbreklerde; 24 Hidroksilaz aktivitesi ile inaktif olan
24,25- dihidroksi kolekalsiferol oluumu artar.
SAFRA ASTLER
Kolesterolden, karacierde sentezlenirler. Kolesteroln 7 hidroksilasyonu, safra
asit biyosentezinde hz kstlayc basamaktr ve safra asitleri, 7 hidroksilaz
zerine (-) feed-back etkilidirler. C vitamin eksiklii bu enzimin fonksiyonunu
aksatarak, safra asit sentezine engel olur. Bu da skorbtl kobaylarda kolesterol
birikimi ve ateroskleroza neden olmutur.
nsanda 4 tane safra asidi vardr:
Bunlardan ikisi primer safra asitleridirler:
Kolik asit (Miktar en fazla olandr.)
Kenodeoksikolik asit
Bunlar, glisin veya taurin ile konjuge olarak ve sodyum ya da potasyum tuzlar
eklinde safraya verilirler. (Primer safra tuzlar = kolatlar adn alrlar.)
Primer safra asitlerinden, barsakta bakteriler tarafndan, hidroksillerinin ayrlmasyla,
sekonder safra asitleri ve sekonder safra tuzlar oluturulur.
58
BYOKMYA
59
BYOKMYA
Deoksikolik asit
Litokolik asit
Glisin konjugatlarnn taurin konjugatlarna oran, insanlarda 3-4 /1dir.
Primer ve sekonder safra asitleri hemen hemen tamamen terminal ileumdan
emilirler. Barsaa geen safra asitlerinin yaklak % 98-99 u albmin ile
balanarak, portal dolam ile KCe geri dner. (Entero-hepatik siklus) Az bir
ksm ise, dkyla atlr.
Litokolik asit, znebilir olmadndan, emilemez ve entero-hepatik siklusu
yoktur.
LPDLERN SNDRM
Dil arkas bezlerden kken ald dnlen, bir aside dayankl lipaz (lingual lipaz)
midede sindirimi balatr. Ancak henz emlsifikasyon olamadndan, sindirim
yavatr. Ksa ve orta zincirli ya asitleri ieren TGler (stte bulunanlar gibi) ise, ayr
bir gastrik lipaz ile yklrlar. Bu enzim, yalnz ntral pHda aktiftir ve erikinlerin
dk mide pH yznden, yalnz bebeklerde etkilidir.
Pankreatik Lipaz ile TGler;
Mono ail gliserollere,
Di ail gliserollere,
Serbest ya asitlerine ve
Gliserole evrilir.
Besinsel kolesterol genelde serbest formdadr, ancak bir miktar ester
kolesterol de besinlerle alnmaktadr. Pankreatik Kolesterol Ester Hidrolaz
(=Pankreatik Kolesterol Esteraz) kolesterol esterlerini hidroliz ederek,
kolesterol ve serbest ya asitleri meydana getirir.
Pankreas svs, tripsin ve kalsiyum tarafndan barsakta aktifletirilen Fosfolipaz
A
2
den zengindir. Bu enzim de fosfolipid sindirimini gerekletirir.
Serbest ya asitleri, serbest kolesterol ve mono ail gliserol diyetsel lipidlerin
balca yklm rnleridir. Bunlar, safra tuzlar ile mielleri olutururlar ve
barsak mukozasndan absorbe edilirler.
Barsak mukoza hcrelerinde, ya asitleri ve mono ail gliserolden tekrar TG
sentezlenir. Yeniden ailasyon ile, fosfolipid ve ester kolesterol de sentezlenir.
Uzun zincirli y.a.nin ou TG sentezine girerken, ksa ve orta zincirli
y.a. portal dolama geip, serum albmin aracl ile karaciere
tanrlar.
ntestinal lmende aa kan serbest gliserol, absorbsiyonu takiben direkt
olarak portal vene geebilir. Buna karn intestinal hcrelerde aa kan
gliserol, aktiflendikten sonra yeniden trigliserid sentezinde kullanlr.
Barsak mukoza hcrelerinde yeni sentezlenen trigliseridler, fosfolipidler
ve kolesterol esterleri ile besinlerle kazanlan yada znen vitaminler
olduka hidrofobiktirler ve sulu ortamda kmeleirler. Etraflar bir tabakaca
evrilip, lipid damlacklar eklinde paketlenirler. Bunlara, ilomikronlar ad
verilir. Lipidden zengin bir yemekten sonra lenf svsnda bulunup, lenfe st
grnm verirler.
60
BYOKMYA
61
BYOKMYA
DEPO YALARIN MOBLZASYONU
TGlerden ya asidi salnm = Lipoliz, TGlerin serbest ya asitleri ve gliserole
hidrolizini ve adipozitlerin dna kmalarn kapsar. Depo yalarn bu ekilde
mobilizasyonunu hormona duyarl lipaz balatr ve TGden bir ya asidini ayrr.
Geri kalan ya asitlerini de spesifik lipazlar (di ail gliserol lipaz ve mono ail
gliserol lipaz) ayrr. skelet kas, kalp ve renal korteks gibi dokularda ya
asitleri, enerji retimi iin okside edilirler.
Kan ekeri artrc hormonlar olan epinefrin ve glukagon, hormona duyarl
lipaz fosforile ederek aktiflerler. Norepinefrin, ACTH, MSH, TSH, GH ve
Vazopressin de muhtemelen cAMP zerinden plazma serbest ya asidi miktarlarn
artrrlar. Glikokortikoidler ise lipolizi, cAMPden bamsz, yeni hormona
duyarl lipaz sentezini salayarak aktive ederler.
Plazma insulin ve glukoz seviyelerinin yksek olmas, hormona duyarl lipaz
defosforile ederek, inaktif hale evirir ve bylece lipolizi durdurur. Bylece,
hem serbest ya asitlerinin, hem de gliseroln plazma konsantrasyonlarn drr.
Nikotinik asit ve PG E1de antilipolitik etkilidirler.
Oluan ya asitleri kana difze olurlar. Kanda serum albminine balanrlar. Her
protein monomeri bana non kovalan olarak en az 10 ya asidi balanr. Bylece
suda znmeyen ya asitleri iskelet kas, kalp ve renal kortekse tanrlar. Bu
dokularda ya asidi albminden ayrlr ve hcre sitozolne difze olup, mitokondrial
matrikse aktarlarak yakt olarak kullanlr. Ancak, beyin ve dier sinir sistemi
dokular, eritrositler ve srrenal medulla; serbest ya asitlerini, kan dzeyleri
ne olursa olsun, yakt olarak kullanamazlar.
Oksidasyon olaynda 3 adm sz konusudur:
1- Evre I : Uzun zincirli y.a.lerinin 2 Clu paralara ayrlmas: Asetil coA
oluumu
2- Evre II : Asetil coAnn SAS ile oksidasyonu
3- Evre III : lk 2 basamakta olumu indirgenmi e- tayclarn (NADH,
FADH
2
), ETZ ile ykseltgenmeleri.
Bylece, ya asidi oksidasyonu ile oluan enerji ATP olarak korunur.
Ya Asitlerinin Sitozolden Mitokondriye Tanmalar
1- Mitokondri d membrannda yer alan Acil coA sentetaz enzimi katalizi
ile, ya acil coA oluur.
2- Mitokondri i membrannn d yzeyinde bulunan karnitin acil transferaz
I ile ya acil grubu coAdan karnitine aktarlr ve ya acil-karnitin oluur.
3- Ya acil karnitin, kolaylatrlm difzyon ile, i membran geer ve matrikse
gelir. Bu geii de karnitin acil translokaz salar.
4- Mitokondri i membrannn i yzeyinde bulunan karnitin acil transferaz
II ile ya acil grubu, karnitinden intramitokondrial coAya tanr.
Bu tanma olay, mitokondrial ya asidi oksidasyonunda HIZ KISITLAYICI
OLAYDIR. Ancak olaya katlan 4 enzimden karnitin acil transferaz I,
malonil coA tarafndan inhibisyona uratld iin, hz kstlayc enzim
olarak kabul edilir.
60
BYOKMYA
61
BYOKMYA
KARNTN: Lizin ve metyonin amino asitlerinden KC ve bbrekte sentezlenip,
iskelet ve kalp kasna yollanr. Karnitin ya asitlerinin aktarlmas
srasnda mitokondrial i membran terketmez.
** Karnitin eksiklii: Ya asitleri mitokondriye girip, okside olamadklarndan
kasda ar TG birikimi olur. Dardan oral yolla karnitin verilmesi veya
mitokondriye girii karnitin gerektirmeyen orta zincirli ya asitleri ile beslenme
nerilir. Ya asidi oksidasyonunun azalmas sonucu, glikoneogenez de
azalarak, hipoglisemi periyotlar oluur.
BETA OKSDASYON
Mitokondriye tanm aktif ya asitleri (Ya acil coAlar), ya acil zincirinin karboksil
sonundan balayan, 2 Cluk nitelerin asetil coA oluturarak birbirini takip eden
uzaklatrlmalarna maruz kalr. rnein; 16 Clu palmitik asit 7 tane oksidatif
proses geirir. Sonuta 8 tane Asetil coA oluur.
Doymu ya asitlerinin oksidasyonu:
4 ana adm ierir.
1- FADH2 oluturan bir oksidasyon -- Enzim dehidrogenaz (Acil coA DH
az)
2- Hidrasyon -- Enzim hidrataz
3- NADH oluturan bir oksidasyon -- Enzim dehidrogenaz ( -hidroksi acil
coA DH az)
4- Bir molekl asetil coA aa karan bir tiolitik reaksiyon --Enzim tiolaz
** Orta zincirli ya acil coA DHaz eksiklii: Dikarboksilik Asidri:
Ya asidi oksidasyonunda bir azalmaya ve ciddi hipoglisemiye neden
olmaktadr.
Ayrca, ani ocuk lm sendromu olgularnn % 10unun sebebidir.
** Jamaika kusma hastal: Hipoglisin adl ail coA DHaz enziminin
inaktivatr olan maddeyi ieren Akee aacnn meyvasnn olgunlamadan
yenmesiyle oluur. oksidasyon inhibe olarak, hipoglisemi grlr.
Doymam ya asitlerinin oksidasyonu:
Doymu ya asidi oksidasyonuna ek olarak 2 reaksiyon daha gerektirir.
1- zomerizasyon -- Tek ift bal doymam ya asitlerinin oksidasyonu iin
gereklidir. rnein; 18 Clu oleik asit
2- Redksiyon -- zomerizasyona ek olarak, ok doymam ya asitlerinin
oksidasyonu iin gereklidir. rnein; 18 Clu linoleik asit. **Bu redksiyon
basama NADPH bamldr.
Tek C sayl y.a.lerinin oksidasyonu:
oksidasyon dizisinin son geiindeki substrat 5 Clu bir ya asididir. Bu da
okside olup ayrldnda, Asetil coA ve Propionil coA oluur. Asetil coA,
SAS ne girerek okside olur. Fakat propionil coA, 3 enzim gerektiren rutin
d bir yola girer:
1- Metil malonil coA sentezi: Karboksilasyon: Koenzimi biotindir ve ATP
harcanr.
62
BYOKMYA
63
BYOKMYA
2- Epimerizasyon
3- Sksinil coA sentezi: Metil malonil coA mutaz reaksiyonu: Koenzimi B12
vitaminidir. Son rn sksinil coAdr.
B12 vitamininin eksikliinde; hem propionat hem de metil malonat idrarla
atlr: Metil malonik asidemi ve asidri
* Tek C sayl ya asitlerinden gelen propionat art, ya asitlerinin sksinil
coA aracl ile glikoneogenetik olabilen tek parasdr.
Ya asitlerinin oksidasyonu:
Baz bitkisel kaynakl ya asitleri yaplarndan dolay oksidasyona
urayamazlar ve oksidasyon ile tek C uzaklatrlr. rnein, fitanik asit
dallanm yapldr ve karbonunda metil tar. Bu yzden, oksidasyona
urayamaz. nce, oksidasyon ile utaki tek C uzaklatrlp, dallanm yap
bozularak, oksidasyona hazrlanr.
** Refsum Hastal : Kaltsal Ataksi Sendromu : oksidasyon yapan enzim
sistemi defektlidir. Fitanik asit birikimi ile giden, nrolojik bir bozukluktur.
Ya asitlerinin oksidasyonu:
Uzun zincirli ya asitlerinin metil terminali ( Karbon) oksitlenip, ykm 2 utan
birden oksidasyon reaksiyonlar ile ilerler. Metil terminalindeki oksidasyon
endoplazmik retikulumdaki Sitokrom P-450 enzimleriyle oluturulur.
Ya asidi oksidasyonunun dzenlenmesi
** Malonil coA, sitozolde ya asidi sentezinin ara maddesidir. Ar karbonhidrat
alnmnda, konsantrasyonu artar ve karnitin acil transferaz Ii inhibe ederek,
mitokondriye tanmay durdurup ya asidi oksidasyonunu engeller.
oksidasyonun 2 enzimi de, yeterli enerji sinyali olan metabolitleri tarafndan
inhibe edilir.
Eer NADH/NAD
+
oran yksekse, -hidroksi acil coA DHaz inhibe olur.
Eer Asetil coA yksekse, Tiolaz inhibe olur.
KETON CSMLER
KC de ya asitlerinin oksidasyonu sonucu oluan Asetil coA, SAS ne girebilir veya
keton cisimlerine evrilebilir. Oluan aseton, asetoasetat ve -hidroksibtirat
(=3-Hidroksibtirat) suda znen maddelerdir ve dier dokulara giderler.
Aseton, dier keton cisimlerine oranla daha az oluturulur ve kokuludur. Kan ile
ekstra hepatik dokulara tanrlar ve iskelet kas, kalp kas ve renal korteks gibi
dokularca enerji salanmasnda kullanlrlar. Yakt olarak normalde glukozu tercih
eden beyin, glukoz kullanmnn mmkn olmad durumlarda, keton cisimlerini
kullanmaya adapte olabilir.
Kanda -hidroksibtirat / Asetoasetat oran 1-10 arasnda deiir. Yani
-hidroksibtirat kanda en ok bulunan keton cismidir.
62
BYOKMYA
63
BYOKMYA
KETON CSM SENTEZ
KC mitokondrisinde gerekleir. lk 2 basamak sitozolde oluan kolesterol sentezi
ile ayndr.
1- KC de keton cisim oluumunda ilk adm, 2 mol asetil coAnn TOLAZ enzimi
ile birlemesidir. Bu basite, oksidasyonun son aamasnn tersidir.
2- Bir molekl asetil coAnn daha eklenmesiyle hidroksi metil glutaril coA
(HMG coA) oluur. Bu basamak, HMG coA sentaz ile katalizlenir ve keton cismi
sentezinin hz kstlayc basamadr.
3- Liyaz enzimi ile, bir asetil coA ayrlarak, asetoasetat sentezlenir.
4- Bundan dekarboksilasyonla aseton veya dehidrogenasyonla -hidroksibtirat
elde edilir.
KETON CSMLERNN KULLANILMASI
Karacier aktif olarak keton cisimlerini retir fakat, asetoasetat asetoasetil coAya
eviremediinden, kendisi onlar yakt olarak kullanamaz.
Eritrositler mitokondrileri bulunmad iin, keton cisimlerinden yakt
olarak faydalanamazlar.
Yklmak zere dokuya alnan -hidroksibtirat, mitokondride asetoasetata
evrilir ve bu arada bir NADH retilir. Sonra sksinil coAdan coA grubunu
alarak, asetoasetil coA sentezlenir. KC de bu aama iin gerekli olan, keto ail
coA transferaz (=Tioforaz) enzimi bulunmad iin, keton cisimleri yakt
olarak kullanlamaz. Oluan, asetoasetil coA, 2 molekl asetil coAya dnerek
kullanlr.
LPD BYOSENTEZ
Lipid biyosentezi, asetat gibi suda eriyen basit prekrsrlerden, suda erimeyen
maddelerin sentezlenmesidir.
Dier tm biyosentezler gibi endergoniktir. Sitozolde yer alr.
Metabolik enerji kayna olarak ATP
Redkleyici g olarak NADPH kullanlr.
Lipid biyosentezinde kullanlan asetil coA, primer olarak karbonhidrat
kaynakldr. Asetil coA mitokondride, glikoliz kaynakl piruvattan ve baz amino
asitlerin karbon iskeletlerinin katabolizmasndan olumaktadr. Ya asidi
oksidasyonu sonucu mitokondride aa kan asetil coAlar, sentez iin
nemli bir kaynak oluturmamaktadr.
Mitokondride oluan karbonhidrat ve amino asit kaynakl asetil coAlarn mitokondri
zarn geip, sitozole verilmeleri mekik sistemine bamldr. Bu asetil coAlar sitrat
aracl ile sitoplazmaya tanrlar.
YA ASD BYOSENTEZ
Ya asidi sentezi balca KC ve laktasyondaki meme bezinde, daha az
oranda da adipoz doku ve bbrekte olur.
Sitozolde yer alr.
64
BYOKMYA
65
BYOKMYA
1- Sitozole alnan asetil coA, malonil coAya evrilir. Grevli enzim Asetil
coA karboksilazdr ve koenzimi biotindir. Bu basamak HIZ SINIRLAYICI
BASAMAKTIR.
2- Aktiflenmi malonil coAlarn ya asidi sentaz kompleksi aracl ile, ya
acil zincirine balanmalar ile zincir her dnte 2 C uzam olur. Bu eklenme olay
da 4 basamakta gerekleir. Kondansasyon, redksiyon, dehidrasyon ve tekrar
redksiyon. Redksiyon basamaklarnda NADPH kullanlr.
Ya asidi ykmnda, NAD
+
ve FAD
+
elektron alc olarak grev yaparken,
biyosentezde indirgeyici g NADPHdr.
NAD
+
ve FAD
+
katabolik reaksiyonlarda elektron alc olarak, NADPH ise
anabolik reaksiyonlarda elektron verici olarak rol alrlar.
Acil Tayc Protein (ACP)= Ya asidi sentaz kompleksinin bir paras olarak
bulunur. Prostatik grup olarak, vitamin B5in aktif ekli olan fosfopantotein
ieren, kk bir proteindir. Byyen ya acil zincirini, ya asidi sentaz
kompleksinin yzeyine balar.
Ya Asidi Sentezi Ya Asidi Oksidasyonu
Metabolik yola en byk
ak
Karbonhidrattan zengin
beslenme sonrasnda
Alkta
Metabolik yolu
kolaylatran hormonal
durum
Yksek nsulin / Glukagon
Oran
Dk nsulin / Glukagon
Oran
Aktif olduu ana dokular Balca karacier Yaygn olarak dokular
Gerekletii organel Sitoplazma Mitokondrial matriks
Mitokondri ve sitoplazma
arasnda karbonlarn
tayclar
Sitrat
(Mitokondriden
sitoplazmaya)
Karnitin
(Sitoplazmadan
mitokondriye)
Vitamin B 5 trevi
tayclar
Acil Tayan Protein ve coA coA
Elektron alc / verici NADPH elektron verici NAD
+
ve FAD
+
elektron alc
ift karbonlu kaynak /
rn
Malonil coA : Asetil grubu
verici
Asetil coA : rn
nhibitr Ya acil coA : Asetil coA
karboksilaz basklar
Malonil coA : Karnitin Acil
Transferaz Ii basklar.
ekil: Ya Asidi Sentez ve Oksidasyonunun Karlatrlmas
Ya asidi biyosentezi iin gerekli NADPH, ya dokusunda malattan piruvat
oluturan Malik Enzim aracl ile elde edilir. KC ve meme bezinde ise, balca
Pentoz Fosfat Yolu ile salanr.
Mitokondri i zar, Asetil coA ve Oksalasetat iin geirgen deildir. Sitrat,
Malat ve Piruvat iin geirgendir.
Ya Asidi Biyosentezinin Reglasyonu
Dzenleyici enzim Asetil coA karboksilazdr.
64
BYOKMYA
65
BYOKMYA
1- Vertebrallarda ya asidi sentezinin balca son rn olan palmitoil coA,
bu enzimi (-) feed-back ile inhibe eder.
2- Sitrat ise, allosterik aktivatrdr. Mitokondrial Asetil coA ve ATP miktarlar
artnca, sitrat mitokondriden sitozole geip, Asetil coA karboksilaz aktifler.
3- Asetil coA karboksilaz kovalan modifikasyonla da regle edilir,
fosforillenince inaktive olur. Glukagon ve epinefrin, cAMP zerinden
fosforilasyon yaparak, ya asidi sentezini yavalatrlar.
TRGLSERD BYOSENTEZ
Sentezlenen veya diyetle alnan ya asitlerinin 2 olas akbeti vardr:
1- Metabolik enerji kayna olarak kullanlmak zere TG eklinde depolanrlar.
2- Membran yapsndaki fosfolipidlerin yapsna katlrlar.
Sentezde gerekli 2 n madde:
Ya acil coAlar ve Gliserol 3 fosfattr.
Fosfotidat, lipid biyosentezinde santral ara rndr. Ya TGe veya
gliserofosfolipidlere evrilir. TG yolunda, fosfotidattan diail gliserol, buna da
nc acil coAnn eklenmesiyle TG sentezlenir.
TG biyosentezinin reglasyonu: nsulin, Karbonhidratlarn ve proteinlerin
TGlere evriliini salar.
Ya hcreleri hacimce srekli deiiklik gsterebilen aktif hcrelerdir. nsulin
ve kortizon ya hcrelerinde lipojenik etki olutururlar ve hcrenin hacmini
bytrler. Tiroksin, GH, adrenalin ve noradrenalin ise lipolitik etkide
bulunurlar ve hcrenin hacmini kltrler.
Ya hcrelerinin endokrin fonksiyonu vardr. Muhtemelen; Apolipoprotein E,
IGF-I, TNF-?, leptin ve rezistin sentezleyip dolama verirler.
Leptin ve Rezistin, peptid yapldrlar ve vcut ya kitlesi hakknda kan
yoluyla beyne zellikle hipotalamusa bilgi ileterek besin alm ve enerji
depolanmasnda ayarlayc rol oynarlar.
Leptin, vcutta ya dokusu miktarn ve besin almn azaltrken, enerji
harcanmasn artrr. Vcutta ya kitlesi ve adiposit says arttka
plazma leptin miktar da artar. Plazma glukoz ve insulin dzeyini azaltrken,
metabolik hz ve fiziksel aktiviteyi artrarak vcut ya miktarnda azalmaya
neden olur.
KOLESTEROL BYOSENTEZ
Kolesterol 27 Cludur ve vertebrallarda biyosentezinin ounluu, KC de
gerekleir. Organizmada yaygn olarak pek ok hcre kolesterol sentezler.
Total kolesterol sentezinin % 50sinden KC, % 15inden barsaklar, geri kalann
oundan deri sorumludur.
Tm C atomlarnn kayna, Asetil coAdr.
NADPH indirgeyici olarak kullanlr.
ATP de enerji kaynadr.
Sentez, hem sitozolde hem de endoplazmik retikulumda bulunan enzimlerin
kataliziyle, sitozolde meydana gelir.
66
BYOKMYA
67
BYOKMYA
Kolesterol, asetil coAdan 4 aamada sentezlenir:
1- Asetattan mevalonat sentezlenmesi: nce 2 Asetil coA birleip,
Asetoasetil coA oluur. Buna nc Asetil coAnn eklenmesiyle, HMG coA
oluur. HMG coA, keton cismi sentezinde de ara maddeydi. Ancak,
keton cismi sentezi mitokondride gerekleiyordu. Kolesterol biyosentezi ise
sitoplazmada yer alr.
HMG coAdan HMG coA redktaz enzimi ile, mevalonat sentezlenir. Bu
arada, NADPH kullanlr.
2- Mevalonatn 2 aktif izoprene dnm: Mevalonata 3 ATP
moleklnden 3 P grubu transferiyle olur.
Kolesterol sentezinde oluan ilk aktif izopren -- sopentenil pirofosfat
Kolesterol sentezinde oluan ikinci aktif izopren -- Dimetil allil pirofosfatdr.
3- Squalen sentezi: 2 aktif izopren birleir, bunlara 3. bir aktif izopren
eklenerek, 15 Clu Farnezil oluur. 2 mol Farnezil birleerek de Squalen elde
edilir.
4- Squalenin 4 halkal steroid nkleusuna dnm: Bu yolda oluan
ilk halkal ara madde; Lanosteroldr. Bundan ok basamakl deiiklikler ile
kolesterol sentezlenir. Kolesterol esterleri; KC de ACAT ( Acil coA Kolesterol
Transferaz) aktivitesiyle oluurlar. Bu enzim, ya asitlerinin coAdan kolesterole
transferini salar. Oluan ester kolesterol, serbest kolesterole oranla
daha hidrofobiktir.
Kolesterol Biyosentezinin Reglasyonu
** Memelilerde kolesterol biyosentezi; hcre ii kolesterol konsantrasyonu ve
hormonlarla dzenlenir.
** Hz kstlayc basamak enzimi olan HMG coA Redktaz;
Belirlenememi kolesterol esterleri
Mevalonat
Fosforilasyon (glukagon ile)
Hcre ii yksek kolesterol seviyeleri ile inhibe olur.
Glikokortikoidler de HMG coA redktaz aktivitesini azaltrlar. Oysa, nsulin
verilmesi enzimi aktive eder.
Genetik familial hiperkolesterolemide, kan kolesterol seviyeleri ar yksektir
ve ateroskleroz ocukluk anda balar. Bu kiilerde, LDL reseptrleri
defektlidir ve kolesteroln reseptre bal uptakei oluamaz. Sonuta kandan
kolesterol temizlenemez. Endojen kolesterol sentezi, kan kolesterolnn artm
seviyelerine ramen devam eder. nk, ekstraselller kolesterol sitozole
giremez ve intraselller kolesterol sentezini dzenleyemez. Lovastatin ve
Kompaktin, bu hastalarda kullanlmaktadr. Bu ilalar, HMG coA Redktazn
yarmal inhibitrdrler ve kolesterol sentezini inhibe ederler. Bunlar,
safra asitlerini balayp, emilimini engelleyen reinelerle kombine verilirlerse,
etkinlikleri daha da artar.
** Kolesterolden oluan pregnenolon tm steroid hormonlarn n
maddesidir.
** Kolesterol biyosentezindeki ara maddelerin eitli alternatif gelecekleri
vardr:
66
BYOKMYA
67
BYOKMYA
sopentenil pirofosfattan;
Vitamin A, vitamin E ve vitamin K
Karotenoidler
Klorofilin fitol zinciri
Dolikol (Alkol yapl)
Kinon elektron tayclar sentezlenir.
KOLESTEROL YIKIMI
Kolesteroln halka yaps insanlarda, CO
2
ve H
2
Oya metabolize edilemez.
Vcuttan gnde yaklak 1 gram kolesterol atlr. Daha ziyade sterol halkas eklinde
vcuttan u ekillerde kaybedilir:
1- Feesle atlan safra asitlerine dnr.
2- Safra iine yaps deimeden salglanr.
Bunlarn ou yeniden emilir yani entero hepatik dolanm vardr. Kolesteroln %
50si, safra asitlerinin de % 97si barsaklardan geri emilerek tekrar kazanlr.
Atlmak zere barsaa tanan kolesteroln bir ksm, barsak bakterilerince
indirgenerek koprosterol e evrilir ve dkyla atlr.
PLAZMA LPOPROTENLER
1- ilomikronlar
2- ok dk dansiteli lipoproteinler (VLDL)
3- Dk dansiteli lipoproteinler (LDL)
4- Yksek dansiteli lipoproteinler (HDL)
Plazma lipoproteinlerinin bileimi:
Lipoproteinlerce tanan balca lipidler, diyetle alnan veya de novo sentezle
elde edilen TGler ile, serbest veya ester kolesteroldr. Ortada bir ntral
ekirdek bulunur ve TG ve/veya ester kolesterol ierir. Bu ksmn evresinde,
apoproteinler, fosfolipid ve serbest kolesterolden olumu bir kabuk ksm
bulunur. Kabuk bileenlerin polar ksmlar, yzeye yakn bulunarak, lipoprotein
moleklnn suda eriyebilmesini salarlar.
TGler; ilomikron ve VLDL de hakim olan lipiddir.
Kolesterol, LDL de hakim olan lipiddir.
Fosfolipidler, HDL de hakim olan lipiddir.
ilomikronlar, younluklar en az, fakat boyutlar en byk partikllerdir
ve en az protein en ok lipid ierenlerdir. HDL ise, en youn plazma
lipoproteinidir.
Elektroforetik mobilitelerine gre ayrm;
ilomikronlar gmezler ve balangta bulunurlar.
HDL: En hzl gidendir ve globlin bandnda bulunur.
VLDL: 2. hzl gidendir ve pre- globlin bandnda bulunur.
LDL: 3. hzl gidendir ve globlin bandnda bulunur.
IDL: Normal elektroforezde bant oluturmaz ve VLDL metabolizmas ile
oluan bir ara lipoproteindir.
68
BYOKMYA
69
BYOKMYA
Bileim (% arlk)
Lipoprotein
Dansite
(g/ml)
Protein Serbest
Kolesterol
Ester
Kolesterol
Fosfolipid Trigliserid
ilomikronlar < 1.006 2 1 3 9 85
VLDL 0.95-1.006 10 7 12 18 50
LDL 1.006-1.063 23 8 37 20 10
HDL 1.063-1.210 55 2 15 24 4
Apoproteinler:
Glikoprotein yapldrlar. Lipoproteinlerin yapsal bileeni olmalarnn yan sra,
baz enzimlerin aktivatr veya koenzimi olmalar da nemli grevleridir. Pek
ok alt snflar vardr ve bazlarnn fonksiyonu henz belirlenememitir.
Apo B100 en yksek molekl arlkl apoproteindir.
Apo Alar hem karacier hem barsaklarda, Apo B48 barsaklarda, dierleri
ise karacierde sentezlenirler.
Apo E Argininden zengindir. Yapsndaki bu amino asit kalntlarnn
fonksiyonunda arclk yaptklar kabul ediliyor.
Yzeysel tabakada bulunan bu bileenlerin fonksiyonlarn yle
sralayabiliriz.
1- Spesifik lipoproteinlerin sentezi ve sekresyonu iin gereklidirler.
2- Yzeysel tabakann ve dolaysyla tm molekln stabilizasyonunu
salarlar.
3- Lipoproteinlerin transformasyonunda enzim kofaktrdrler.
Apo C-II -- LPL n
Apo A-I -- LCATn kofaktrdrler.
4-Lipid transfer protein olarak rol oynayabilirler.
HDL deki Apo D (CETP)
5-Dokularda lipoprotein reseptrleri ile karlkl etkileim iin, tannma sinyali
verebilirler.
LDL reseptr iin, Apo B100 ve Apo E
Kalnt reseptr iin, Apo E
Apoprotein Molekl arl lgili Lipoprotein Fonksiyon (Bilinen)
Apo A-I 28.331 HDL LCAT aktivatr
Apo A-II 17.380 HDL LCAT inhibitr
Apo B
48
240.000 M ----
Apo B
100
513.000 VLDL, LDL LDL reseptrlerine balanr.
Apo C-I 7.000 VLDL, HDL LCAT aktivatr (?)
Apo C-II 8.837 M, VLDL, HDL LPL aktivatr
Apo C-III 8.751 M, VLDL, HDL LPL inhibitr (?)
Apo D 32.500 HDL CETP
Apo E 34.145 M, VLDL, HDL Lipoprotein kalnt reseptr
Apoproteinlerin Baz zellikleri
68
BYOKMYA
69
BYOKMYA
LPOPROTEN (a):
Plazmada byk miktarlarda bulunduu zaman koroner kalp hastal
riskini artrd dnlen bir partikldr. Yapsal olarak, LDL ile benzerdir.
Tek fark, ek olarak apoprotein (a) iermesidir. Apo (a), tek bir blgeden
kovalan olarak Apo B100 ile baldr. Yaps, amino asit ierii asndan
plazminojene benzer. Plazminojen, plazminin ncldr ve plazmin fibrin
phtlarnn znmesini salar. Bundan hareketle, Lipoprotein (a)nn kalp
krizlerini balatan ve hcre proliferasyonuna neden olan kan phtlarnn
ykmn yavalatt varsaylmaktadr.
LPOPROTEN (x):
Obstrktif KC hastalklarnda ve LCAT yetmezliinde grlen anormal bir
lipoproteindir. LDL dansitesine uyar.
HPOLPDEMLER
1- Hipobetalipoproteinemi : LDL azalmas : Apo B100 ve Apo B48
sentezinde yetersizlikle olur. Hastalarn yaam srelerinin belirgin bir ekilde
artmas beklenir.
2- Abetalipoproteinemi: LDL yokluu: Akantozis: Apo B100 ieren
lipoproteinlerin sentez ve/veya sekresyonunda defekt vardr. zellikle LDL
total olarak bulunmaz. Eritrositlerin % 50-70i dikensi uzantlar ierir ve
akantozis ad buradan gelir.
Vitamin K malabsorbsiyonuna bal olarak Protrombin zaman uzar.
3-Hipoalfalipoproteinemi : HDL azalmas : Altta yatan sebep aka
belirlenememitir. Koroner arter hastalk riski artmtr.
4-Tangier Hastal : HDL yokluu: Oransal olarak selim bir durumdur.
nk, RES de kolesterol esterlerinin birikmesine ramen, majr organ
fonksiyonlar genellikle bozulmamtr. Tangier hastalnda majr problem,
ateroskleroza artm eilimdir.
Primer Hiperlipoproteinemiler
Tip I Hiperlipoproteinemi : Familial ilomikronemi : Yetersiz veya etkisiz
LPL, anormal miktarlarda ilomikron birikimine neden olur.
ilomikron birikimi, son derece ykselmi TG seviyeleriyle sonulanr.
Tokluk kan rneklerinde, yzeyde karakteristik kremams tabaka bulunur.
Lipoprotein elektroforezinde, artm ilomikronlarla birlikte, hafife artm VLDL
ve azalm HDL saptanr. Serum kolesterol seviyeleri hafife artm olabilir.
Post heparin lipolitik aktivite yetersizdir. nk heparin, heparan
slfat iinde yerlemi LPL serbestletirerek lipoliz yapar.
Tip II Hiperlipoproteinemi : Primer Hiperkolesterolemi : Artm LDL:
Sebep azalm hcresel LDL uptakeidir. Tip IIa yalnz LDL art ile giderken,
Tip II
b
de LDL + VLDL art birliktedir.
Tip III Hiperlipoproteinemi : Familial Disbetalipoproteinemi : Artm
IDL: Bunlarda ilomikron kalntlarnn ve IDL nin hepatik reseptrlerce
tannmasnda grevli olan Apo Ede defekt vardr. Normal VLDL ve
ilomikron sentezi olabildii iin, ilomikron kalntlar ve IDL nin birikimiyle
gider.
70
BYOKMYA
71
BYOKMYA
Lipoprotein elektroforezinde, normalde gzlenmeyen IDL nin varlyla, geni
band oluur.
Tip IV Hiperlipoproteinemi : Familial Hipertrigliseridemi :
Artm VLDL : Primer bozuklukta defekt VLDL oluumunda artma,
katabolizmasnda azalma veya her iki durumun birlikte bulunmasdr.
Lipoprotein elektroforezinde, artan VLDL sebebiyle ykselmi pre
band grlr.
Tip V Hiperlipoproteinemi : Familial Kombine Hiperlipidemi : Artm VLDL
+ Artm ilomikronlar: TGden zengin lipoproteinlerin azalm katabolizmas
(Apo C II kusuru), ar retimi veya her iki sebebin kombinasyonu ile oluan
belirgin bir ekilde ykselmi TG seviyeleriyle gider.
VLDL ve ilomikronlarn birlikte artlar ile, bekletilen serumda kremams
st tabaka ve bulanklk birliktedir.
Tip I ve V de ilomikron art baskndr ve koroner arter hastalklarna
eilim esas bozukluk olarak saptanmaz.
Tip Ie eksojen, Tip IVe endojen hiperlipoproteinemiler de denir.
Serum VLDL miktar = TG/5
Serum LDL miktar = Total kolesterol (HDL + TG/5)
VTAMNLER VE ANTOKSDAN SAVUNMA SSTEMLER
I-SUDA ZNEN VTAMNLER:
ou, koenzimlerin n maddeleridirler ve spesifik atom veya fonksiyonel gruplar
tarlar. Genellikle vcutta depolanmazlar (kobalamin ve folik asit KC de
depolanr) ve toksik deildirler (Niasin, Askorbik asit ve Piridoksinin
yksek dozlarda alnmas dnda). nk, ihtiyatan fazla alndklarnda
idrarla atlabilirler.
DYETSEL N MADDE TAINAN KMYASAL
GRUPLAR
KOENZM
TAMN Aldehitler Tiamin Pirofosfat
RBOFLAVN Elektronlar Flavin Adenin Dinkleotid
NASN Hidrit iyonu (:H) Nikotinamid Adenin
Dinkleotid
PANTOTENK AST Ail gruplar Koenzim A
PRDOKSN Amino gruplar Piridoksal Fosfat
KOBALAMN H atomlar ve alkil gruplar Deoksi adenozil kobalamin
BOTN Karbondioksit Biotin
FOLAT Tek Clu gruplar Tetrahidro folat
Baz Vitaminlerin Aktif ekilleri ve Koenzim Olarak Davranlar
70
BYOKMYA
71
BYOKMYA
1- Vitamin B
1
= Tiamin : Enerji metabolizmasnda, zellikle karbonhidrat
ve amino asit metabolizmalarnda koenzim olarak rol alr. Aktif ekli Tiamin
Pirofosfat (TPP) dr.
a- PFY da grevli transketolaz enziminin koenzimidir.
b- -Keto Asitlerin (Piruvat ve -keto glutarat dehidrogenaz reaksiyonlar)
oksidatif dekarboksilasyonunda koenzimdir.
c- Dall zincirli amino asitlerin -keto asitlerinin dekarboksilasyonunda
da koenzimdir.
* Eksikliinde piruvat ve amino asit yklm azalrken, yalarn yklm artar.
* Eksikliinde Beriberi hastal oluur.
Tiamin eksiklii kronik alkoliklerde ve gelimemi lkelerde sktr.
Wernicke Ensefalopatisi = Wernicke-Korsakoff Sendromu da Tiamin
eksiklii ile oluur. Apati, hafza kayb ve gz krelerinde anormal oynamalarla
gider.
Eritrosit Transketolaz (ETK) aktivitesinin lm, tiamin gstergesidir.
Bu enzim, TPP varlnda optimal aktivite gsterir.
Furosemid veya etakrinik asit gibi baz diretikler, Tiamin eksikliine yol
aabilirler.
2- Vitamin B
2
= Riboflavin : FMN ve FAD koenzimlerinin bileiidir. Bu
koenzimler eitli oksidasyon / redksiyon reaksiyonlarnda rol alrlar.
Eksiklii dier vitaminlerin, zellikle Tiamin ve Niasin eksiklikleri ile birlikte
olur. Yol at spesifik bir hastalk yoktur. Dermatit, az kelerinde atlaklar
ve glossit oluur.
GSH Redktaz aktivitesi, riboflavinin fonksiyonel durumunu yanstr.
Riboflavin a hassastr ve fototerapi gren yeni doanlarda eksiklii
oluabilir.
3- Vitamin B
3
= Niasin: Diyetsel triptofandan sentezlenir. Esansiyel bir
amino asit olan triptofandan organizmada sentezlenebilmesi yznden bir
bakma klasik bir vitamin deildir. Nikotinik asit ve nikotinamid de bu
grup bileiklerdir. Aktif formlar, NAD+ ve NADP+dir. Bunlar, oksidasyon /
redksiyon olaylarnda rol alrlar. (Dehidrogenaz reaksiyonlarnda)
Eksikliinde, Pellegra hastal = 4 D hastal (Diare, Dermatit, Demans)
oluur. Tedavi edilmezse lmle (Death) sonulanr.
Nikotinik asit, plazma kolesteroln drmek iin, tedavide uygulanmtr.
Etkisini lipolizi inhibe ederek yapar. Adipoz dokudan KCe ya asidi akm
azalr ve VLDL, IDL ve LDL azalr.
Yksek doz Niasin kullanm histamin saldrarak, iddetli flushing, kant,
gastro intestinal bozukluklar ve astm krizi oluturabilir. Akantozis Nigrikans
oluabilir. Gnde 3 g.dan fazla dozlarda, serum rik asit ve tokluk glukoz
seviyelerini artrabilir. Yksek dozlarda ayrca, hepatotoksik olabilir.
** Vitamin B6nn aktif formu olan PLP, triptofandan NAD+ sentezlenen yolda
kofaktrdr. Bu yzden, vitamin B6 yetmezliinde, Niasin eksiklii belirtileri
de oluabilir.
** Pek ok vitaminin tersine, gebelikte niasin gereksinimi artmaz.
72
BYOKMYA
73
BYOKMYA
4- Vitamin B5 = Pantotenik asit: Aktif ekli, co A ve ACP (Acil Tayc
Protein) dir. Tiol grubu ile acil radikallerinin tanmasn salar. ACP, ya asidi
sentaz kompleksinin bir parasdr.
nsanda eksiklii pek grlmez.
5- Vitamin B6 = Piridoksin: Piridoksal ve piridoksamin gibi balantl
bileiklerin tmn ierir. Piridin trevidirler ve aktif formlar, PLP (Piridoksal
Fosfat)dr.
** PLP;
Transaminasyonda
Nonoksidatif Deaminasyonda
Amino asitlerin dekarboksilasyonunda (amino asitlerden biyolojik amin
oluumunda) ve
Kondansasyon (Hem sentezinde) reaksiyonlarnda kullanlr.
Nadir grlen eksikliinde; konvlzyonlar, dermatit, bulant ve kusma gibi
gastrointestinal bozukluklar ve sideroblastik aneminin bir formu oluur.
Uzun sre 2 g/gnden olduka fazla alnrsa iddetli periferal nropatilere
yol aabilir. Ataksi, perioral uyuukluk, vibrasyon ve pozisyon duyusunun
kayb ile gider.
Baz amino asitlerin hcre membranndan gemesini kolaylatrdna
inanlr. Yani barsaktan amino asit emilimini artrr.
6- Vitamin B
9
= Folik asit = Pteroil glutamik asit: Tek C transfer
reaksiyonlarnda anahtar rol oynar. Aktif ekli tetra hidro folat (H
4
Folat)tr.
Prin sentezi ve amino asit interkonversiyon reaksiyonlarnda grevlidir.
Folat eksikliinde; hcre blnmesi ve protein sentezi bozulur. Megaloblastik
anemi ve byme gerilii grlr. Eritropoetik kk hcrelerde DNA sentezinin
azalmas aneminin nedenidir.
Histidin yklenmesiyle, idrarda FGLU (Form imino glutamik asit) artar.
Metotreksat, folik asit anoloudur ve folattan H4 folat sentezini gerekletiren,
Dihidrofolat redktazn yarmal inhibitrdr.
7- Vitamin B12 = Kobalamin: Corin Halkas iinde Kobalt ierir. Yapsnda
C-Co ba vardr. Emilimi ileumdan ve mideden salglanan zel bir protein
(ntrensek faktr) varlnda olur. Aktif ekilleri, metil kobalamin ve
deoksi adenozil kobalamindir. Karacierde metilli, hidroksilli ve adenozilli
formlarda depo edilmektedir.
nsanda 2 reaksiyon iin gereklidir:
a- Metyonin sentaz reaksiyonu iin (Homosisteinden metyonin sentezinde)
b- Metil malonil co A mutaz reaksiyonu iin gereklidir.
Eksikliinde, anormal ya asitleri birikir ve hcre zarnn yapsna katlr.
Nrolojik bulgulara yol aar. Pernisiz anemi oluur.
Schilling Testi ile; aneminin ntrensek faktr eksikliinemi, B 12 vitamini
alm eksikliinemi yoksa terminal ileumdan emilim bozukluuna m bal
olduu aratrlr.
Bakterilerce barsaklarda sentezlenir. Hayvansal kaynakldr. Bitkilerde hi
bulunmaz.
72
BYOKMYA
73
BYOKMYA
8- Biotin = Vitamin H: Karbondioksit tayc olarak, karboksilasyon
reaksiyonlarnda rol alr.
Diyetin yan sra, barsak bakterilerince de sentezlendiinden eksiklii
pek grlmez. i yumurta aknda bulunan AVDN, biotinle balanarak
emilimini engeller ve yetmezlie yol aar.
9- Askorbik Asit = Vitamin C: Aktif hali vitaminin kendisidir. Hidroksilasyon
reaksiyonlarnda rol alr.
Gerekli olduu yerler unlardr:
a- Kollajen sentezinde prolil ve lizil kalntlarnn hidroksilasyonunda
b- Tirozin yklmnda (normal amino asit metabolizmasnda)
c- Tirozinden epinefrin sentezinde (adrenal hormon sentezi) - ACTH uyars
ile C vitamini tketimi artar. nk, NAden A sentezleten PNMT (Fenil
Etanolamin N-metil Transferaz) aktivitesi glikokortikoidlerle artyor.
d- Safra asidi sentezinde, 7 a-Hidroksilaz basamanda
e- Barsaklardan demir emiliminde- Normal ferritin/ hemosiderin
oranlarnn korunmasn salayarak, demirin depolanma ve dalmn
dzenler.
f- Antioksidan olarak eitli reaksiyonlarda (lkosit fonksiyonlarnda, pek
ok drog metabolizmasnda) kullanlr. C vitamini; molekler oksijen,
nitrat, sitokrom a ve c iin indirgeyici bir ajandr.
Kanama Zaman; platelet fonksiyonlar ve vaskler btnlk iin nemli bir
gstergedir. C vitamini lizil hidroksilaz kofaktr olarak kollajen oluumunda
grevlidir. Bylece, C vitamin eksikliinde kan damarlar frajil olarak dermis
iine kanamalara yani purpuralara neden olur.
Eksikliinde Skorbt hastal oluur. nfantil Skorbt Barlow Hastal
olarak da bilinir.
Akut toksisite grlmez. Ancak uzun sre gnde 1 gramdan fazla alndnda;
barsaktan vitamin B 12 absorbsiyonunu etkileyebilir, strojen kullanan
kadnlarda strojenin kan seviyelerini artrr ve bbrekte oksalat talarnn
oluumuna zemin hazrlar.
10-Vitamin P = Kapiller geirgenliini dzenleyen bir glikoziddir.
II-YADA ZNEN VTAMNLER: A, D ve K vitaminleri ncelikli olarak
KC de; E vitamini ise adipoz dokuda depolanrlar. drarda atlamamalar
birikmelerine neden olur. zellikle A ve D vitaminleri, fazla miktarda
alndklarnda birikerek toksik olurlar.
1-Vitamin A = Retinol: Grme, byme, reme ve epitel dokunun
devamllnn salanmasnda grevli bir grup maddeyi ierir. Bunlara
retinoidler denir. Retinoik asit ve retinal saylabilir.
Sebze ve meyvelerde bulunan karoten, bunlarn prekrsrdr. Plazmada
retinol balayc protein (RBP) ile tanr.
74
BYOKMYA
75
BYOKMYA
Gzde grme olay;
Karanlkta Rodopsin (11-cis retinal+Opsin)

Aktif Rodopsin (All trans retinal+Opsin)

Beyne elektrik sinyal iletimi ve grme olay
Eksikliinde, en erken bulgu gece krldr. Uzadka, konjonktiva ve
korneada kuruluk (Kseroftalmi ve konjonktivada BTOT lekeleri) olur,
ilerlerse lser ve krlk geliir. Byme gerilii, akneler, reme bozukluklar,
menstrel siklus bozukluklar, artm kanser riski, apati ve hidrosefali vardr.
Antioksidan olarak kronik hastalklarn nlenmesinde rol oynar.
Hipervitaminoz A: Gnde 7,5 mgdan fazla alndnda oluur. Ciltte
kuruluk ve kant, kemik ve eklem arlar, sa dklmesi, kilo kayb,
hepatosplenomegali ve KBAS oluur.
** A vitamininin hem eksikliinde, hem de toksisitesinde psudotmr
serebri oluur.
2-Vitamin D = Kalsiferol: Bitkilerde ergokalsiferol (Vitamin D2),
hayvanlarda kolekalsiferol (Vitamin D3) eklinde bulunur. skelet oluumu
ve mineral homeostazisi iin gereklidir.
En aktif ekli; 1, 25 (OH)2 D3dr.
Kanda bulunan majr formu; 25 OH D3 dr. En toksik vitamindir.
3-Vitamin E = Tokoferol : Gl antioksidandr. Serbest radikalleri tutarak
doymam ya asitlerinin oksidasyonunu nler. Hcre membran btnl ve
membran seviyesi olaylar iin nemlidir. Mesela ; drog metabolizmas, hem
biyosentezi, ETZ ve Nromuskler uyarlma gibi...
-tokoferol: En yaygn bulunan
Biyolojik olarak en aktif olan
En ok llen formudur.
Eksiklii sadece prematrelerde grlr.
Antisterilite vitamin de denir.
Yada eriyen vitaminler iinde en az toksik olandr.
4-Vitamin K = Protrombin Faktr: Bitkilerde Fillokinon (K1), barsak
bakteriyel florasnda Menakinon (K2) eklindedir.
Faktr II, VII, IX ve X sentezlerinde,
Protein C ve S sentezlerinde,
Osteokalsin sentezinde gereklidir.
Bu faktrlerin glutamik asitlerinin gama karboksilasyonu KC de oluur ve K
vitaminine bamldr.
K vitamini barsak bakterilerince sentezlenebilir.
nfantlarda fazlal, hiperbilirubineminin glenmesine ve kernikterusa yol
aar. Gebelere verilmesi yeni doanda sarla yol aabilir.
74
BYOKMYA
75
BYOKMYA
Warfarin, Vitamin K nn sentetik anoloudur ve protrombin oluumunda
yarmal inhibitr olarak rol oynar. Artm kan phtlamasnn tehlikeli
olduu cerrahi hastalarnda ve koroner trombozda kullanlr.
** Protrombin zaman K vitamini durumunun fonksiyonel gstergesidir.
Referans aralk, 11-15 saniyedir.
ANTOKSDAN SAVUNMA SSTEMLER
Antioksidan savunma sistemleri, serbest oksijen radikallerine kar 3 yolla etkilerini
gsterirler:
1- Radikal reaksiyonlarnn sona erdirilmesi
2- Radikal oluumunun snrlandrlmas
3- Oluan radikallerin detoksifikasyonu
1-Radikal reaksiyonlarnn sona erdirilmesi: Bu maddeler, eitli radikalleri
ortadan kaldrarak zincir reaksiyonlarnn ilerlemesine engel olurlar.
E vitamini : Hcre zarndaki en nemli zincir krc antioksidandr.
C vitamini: Plazmadaki radikallere kar ilk koruyucu sistemdir.
A vitamini: Lipofilik antioksidanlardr.
rik asit: Suda znen bir antioksidandr.
Bilirubin: Etkili bir peroksit radikali temizleyicisidir. Yeni doann bilinen en
gl antioksidandr. 10 mg/dl zerinde serbest radikal hasarn nler.
Ubikinon: Zar fosfolipidlerini oksidatif hasardan korur.
Selenyum: Glutatyon Peroksidazn hem sentezi, hem de aktivasyonu iin
gereklidir.
2-Radikal oluumunun snrlandrlmas: Serbest radikal nclerini deaktive
ederek, radikal retimini nlerler. Metal iyonlarn balayan ekstraselller
antioksidanlardr.
Transferrin:Balad demir, hidroksil radikal oluumu veya lipid peroksidasyonunda
rol alamamaktadr.
Albmin:Bakr balayarak, bakr iyonlarnn yol at lipid peroksidasyonu ve
hidroksil radikal oluumunu inhibe eder.
Seruloplazmin: Bakr balayarak etki eder.
Haptoglobin ve hemopeksin: Lipid peroksidasyonunu hzlandran miyoglobin
ve hemoglobinin etkilerini, Hem ve Hbi tutarak engellerler.
3-Oluan radikallerin detoksifikasyonu: Memeli hcrelerinde radikal
detoksifikasyonunda grev alan SOD, Katalaz ve GSH peroksidaz rneklerdir.
Glutatyonlu sistemin tamamlanmas iin, GSH redktaz ve Glukoz 6 Fosfat
Dehidrogenaz da devreye girerler.
76
BYOKMYA
77
BYOKMYA
HORMONLAR
HORMONLARIN SINIFLANDIRILMASI ve SEKONDER
HABERCLER
Hormonlar, ok hcreli organizmalarda farkl hcrelerin aktivitelerini dzenleyen
endokrin sistemdeki kimyasal habercilerdir.
Hormonlarn hepsi kana, buradan da etkinin grlecei hedef hcreye giderler.
Hormonlarn hcrede etki gsterebilmesi iin spesifik molekllere balanmalar gerekir,
bu molekllere reseptr denir.
Reseptrler; makromolekllerdir ve genellikle glikoprotein yapldrlar.
Snflandrma:
Yaplarna gre 4e ayrlrlar;
1- Peptid ( = protein ) yapl olanlar: Hpotalamus, hipofiz ve pankreas
hormonlar. Yarlanma mrleri ksa, 5-60 dkdr.
2- Steroid yapl olanlar: Kolesterol trevi hormonlar: Adrenal korteks ve gonad
hormonlar. Yarlanma mrleri uzun, 60-100 dkdr.
3- Amino asit ( = Tirozin ) trevi olanlar: Tiroid ve adrenal medulla hormonlar.
Adrenalinin yarlanma mr 1 dkdan ksa iken, Tiroksininki yaklak 1
haftadr.
4- Eikosanoidler: Ya asidi trevi hormonlar: 20 Clu PUFAdan oluurlar.
ETK MEKANZMALARI
1- Hcre zar zerinde bir reseptre balanp, membrana baml adenilat siklaz
aktive ederek.
2- Hcre zar zerinde bir reseptre balanp, henz aklanamam mekanizmalarla
hcreye sinyal ileterek.
3- Hcre ii reseptrlere balanarak: Hormon-reseptr kompleksi, modle edici
gen ekspresyonunu ve yant ortaya kmasn salar. ilk hormon - reseptr
etkileimi sitozolde olup, nkleusa nakledilebilir veya direkt nkleus iinde
olabilir.
Etki mekanizmalarnn incelenmesi:
I- Peptid yapl hormonlar ile katekolaminlerin reseptrleri hcre
yzeyindedir ve hedef dokularna proteinlere balanmadan tanrlar.
Primer haberci hormondur. Sekonder haberciler ise ; cAMP, cGMP, Ca ve
fosfotidilinozitol yklm rnleri (inozitol 1,4,5- trifosfat ve diailgliserol)
olabilir.
Baz hormonlar iin, sekonder haberciler bilinmez. Bu hormonlar 2 grupta
inceleyebiliriz:
76
BYOKMYA
77
BYOKMYA
A- nsulin ve eitli byme faktrleri: Bunlar membran reseptrne
balandktan sonra muhtemelen, tirozin kinaz blgelerinde fosforilasyona
neden olurlar. Ancak, fosforile olan bu blgelerin hcre iindeki enzimlerin
aktivitelerini nasl deitirdii bilinmiyor. Baz onkojen viruslarn da
bu ekilde etki ettii sanlyor. nsulin iin sz konusu olan bir baka
etki mekanizmas ise, indirekt olarak hcre ii fosfodiesteraz aktive
ederek cAMP dzeylerini drmesidir. Glukagona ters etkilerinde bu
mekanizmann kullanld sanlyor.
B- Byme Hormonu, Prolaktin ve Koryonik Somatotropin: Bunlarn
reseptre balandktan sonra nasl etki ettikleri bilinmiyor. Ancak bu 2
grup arasnda baz ilikiler mevcut. rn, GH baz etkilerini IGF-I (=nsulin
Like Growth Factor) aracl ile yapar.
BLNEN SEKONDER HABERCLER
1- cAMP:Adenilat siklaz yolu : Bu yolla etki yapan hormonlar, reseptr yaknnda
bulunan G-proteinleri (=sinyal ileti proteinleri) aracl ile hormonal iaretlerini
dier hcresel bileenlere iletirler.
Adenilat siklaz, ATP`den, cAMP ve PPi oluumunu katalizler. Enzim byk bir integral
zar proteinidir ve reseptre G-proteini araclyla balanr.
G-proteini, , ve olarak isimlendirilen 3 alt birimden olumu, intramembranel
bir proteindir. Guanin nkleotidlerini balar. 2 formda bulunur, GTP balanmsa
adenilat siklaz aktive olur, GDP balanmsa olmaz. Normalde GDP baldr,
hormon-reseptr kompleksinin olumasyla GTP`ye evrilir. Geri dn GTPaz
ile mmkndr. (**Kolera toksini GTPaz inhibe eder.) Aktive adenilat siklaz hcre
ii cAMP`yi arttrr. cAMP hcre iinde kendisine spesifik protein kinaz aktive
eder. Bu da spesifik hcresel proteinleri fosforiller. Bu kovalan modifikasyondur.
Fosforillenen enzimlerin kimisi aktive, kimisi inaktive olur.
cAMP`nin paralanmas, siklik nkleotid fosfodiesteraz ile olur, metilli
ksantinler, kafein ve teofilin bu enzimi inhibe eder.
Etkinin sona ermesi:
Ya G proteininin baland GTP`nin GTPaz ile GDP`ye evrilmesiyle veya
cAMP`nin fosfodiesteraz ile paralanmasyla olur. Sekonder haberci olarak
cAMP kullanan hormonlarn ou adenilat siklaz aktive ederler ve G
stimlatr protein kullanan hormonlar olarak bilinirler. Somatostatin,
Asetil kolin, Anjiotensin II, Opiatlar ve 2 adrenerjikler ise adenilat
siklaz inhibe eden maddelerdir. Yani bunlar G inhibitr protein
kullanrlar.
2- cGMP : Aynen cAMP gibi oluur. Guanilat siklazn kataliziyle GTP`den
meydana gelir. Atriopeptidlerden ANP (=Atrial Natriretik Peptid) membrana
baml guanilat siklaz aktive ederek cGMP oluturur. Guanilat siklaz ve cGMP,
hcrelerin ounda vardr ama cAMP`den daha azdr. Nitrik oksit (=NO) de
cGMP baml bir maddedir.
3- nozitol trifosfat (IP3) ve Diailgliserol : Hcre zarnda bulunan membran
lipidlerinden olan fosfatidil inozitol 4,5 bisfosfat; Fosfolipaz C ile paralanarak,
IP3 ve diailgliserol oluur. Her ikisi de ikinci habercidir.
78
BYOKMYA
79
BYOKMYA
IP3`n cAMP`den fark, direkt enzim aktivasyonu yapmamasdr. Hcre ii Ca
konsantrasyonunu artrr. ER`dan depo Cau, sitozole saldrr. Ca-kalmodulin
kompleksi oluur, bu kalmodulin baml protein kinaz aktive eder. Bu da
fosforilasyon yapar. Hem cAMP hem IP3 birlikte kullanlabilir. IP3 ok ksa mrldr.
Etkinin sona ermesi iin, IP3 inozitol trifosfataz enzimi ile paralanr.
Diail gliserol de Ca ile birlikte, membrana bal protein kinaz C yi aktifler.
Bu enzim de, hedef enzimlere ATPden fosfat transfer ederek, bu enzimlerin
aktivitelerini dzenler.
4- Ca: Hormon uyarsyla hcre iinde arttnda kalmoduline balanr, kalmodulin
baml protein kinaz aktive olur ve fosforilasyon olur. Etkinin sona ermesi iin
ya Ca bal hale geer ya da dar pompalanr.
Kalmodulin; bir reglatr proteindir. skelet kasndaki Troponin-C gibi fonksiyon
yapar. Kalsiyumun fonksiyonuna araclk eden bir ara maddedir.
II- Steroid yapl hormonlarn ve D vitamininin reseptrleri, hcre iinde
sitoplazmada bulunur. Bu hormonlar ise, hedef dokularna tayc proteinler ile
gtrlrler.
Hedeflerine ulanca tayc proteinden ayrlp, membran geerek, hcre iinde
zgn reseptrlerine balanrlar. Oluan hormon-reseptr kompleksi, nkleusa
transloke olur, DNAnn spesifik blgelerine balanr. Bunun sonucunda spesifik bir
genin ekspresyonunda deiiklik olur. ounlukla gen ekspresyonu uyarlr ve
kodlanan proteinin sentezine yol aar. Bu tip etki olduka ge ortaya kar.
Etkinin bitmesi iin hormon-reseptr kompleksi kromatinden ayrlr, nkleusu terk
eder ve birbirinden de ayrlr. Bu grup hormonlar; strojenler, glikokortikoidler,
mineralokortikoidler, progestinler, kalsitriol ve androjenlerdir.
III- Tiroid hormonlar (T3 ve T4) reseptr nkleusta olan tek hormon grubudur.
Reseptrleri nonhiston asidik proteinlerdir ve DNA segmentleriyle kompleks
yapmlardr. Hormonun balanmas, mRNA sentezini arttrr ve muhtemelen enzim
olan bir proteinin translasyonu olur. Reseptrn T3e afinitesi T4`den fazladr.
HORMONLARIN NCELENMES
HPOTALAMUS HORMONLARI
CRH : Kortikotropin Releasing Hormon
TRH : Tirotropin Releasing Hormon
GnRH : LHRH : Gonadotropin Releasing Hormon
GHRH : Growth Hormon Releasing Hormon
GHRIH : Somatostatin : Growth Hormon Inhibiting Hormon
PIH : Dopamin : Prolaktin Inhibiting Hormon
PRF : PRH : Prolaktin Releasing Hormon
PIH dnda dierleri peptid veya protein yapsndadrlar. PIH amino asit
trevi, katekolaminlerden birisidir.
78
BYOKMYA
79
BYOKMYA
Hipotalamusta sentezlenen hormonlar, hipotalamik - hipofizial portal sistemle
dorudan hipofize geerler. Hipofiz n lobuna etki ederek hormon salnmasna veya
salgnn inhibisyonuna yol aarlar. Hipotalamus hormonlarna bu yzden releasing
hormonlar denir. Hipofiz arka lob hormonlar ise, hipotalamustan salglanp, arka
loba gelir ve depolanrlar.
PRF nin yaps tam olarak bilinmiyor. Baz kaynaklara gre PRF bulunmaz ve TRH,
PRL salnmn uyarc rol de stlenmitir.
HPOFZ HORMONLARI
Hipofiz ( = pititer bez ); adenohipofiz, nrohipofiz ve ara lob olarak 3e ayrlr.
Adenohipofiz, hipofiz n lobu, ara lob ve sapn byk ksmn, nrohipofiz ise arka
lobu ve sapn kalann kapsar.
Ara lob, insanlarda gelimemitir, fetusta vardr ama erikinlerde rudimenterdir.
CRH ile kontrol edilmez.
HPOFZ N LOB HORMONLARI:
Hemen hepsi tropik hormonlardr yani baka bir endokrin bezin fonksiyonunu,
byme ve gelimesini salarlar. Peptid-protein yapl hormonlardr.
Hemotoksilen eozin boyas ile 3 tip hcre gsterilmitir:
A. Kromofoblar : Boyanmazlar. Kortikotrop hcre adn alrlar ve balca ACTH
olmak zere POMC ailesi hormonlarn kaynadrlar.
B. Asidofiller: Krmz boyanrlar. Somatotrop hcrelerden GH, laktotroplardan
PRL salnr. Yani, Somatomamotropin ailesi hormonlarn kaynadrlar.
C. Bazofiller: Mavi boyanrlar. Tirotroplar TSH, gonadotroplar FSH ve LH salarlar.
Yani Glikoprotein hormon ailesinin kaynadrlar.
Adenohipofiz hormonlar 3 grupta incelenir:
1-POMC ailesi:
ACTH
-LPH
MSH
Endorfinler
2- Somatomamotropin ailesi:
GH
PRL
hPL (plasenta kaynakl, human plasental laktojen = koryonik
somatomamotropin)
3-Glikoprotein hormon ailesi:
TSH
LH
FSH
hCG (plasenta kaynakl, human koryonik gonadotropin)
80
BYOKMYA
81
BYOKMYA
HPOFZ ARKA LOB HORMONLARI:
Hipotalamusca sentezlenip, pasif difzyonla ve aksonal aksla hipofize yollanan
2 hormon vardr:
Vazopressin (ADH) : Nrofizin II : Supraoptik nkleus
Oksitosin : Nrofizin I : Paraventrikler nkleus
EPFZ (=PNEAL BEZ)
Serebrum 3. ventrikl arka duvarnda yer alr. Esas fonksiyonu bilinmiyor.
Melatonin pineal parankim hcrelerinde triptofandan sentezlenir. Sentez
serotonin zerinden olur. Karanlkta melatonin yksek, serotonin dktr. Bu
hormon baz hayvanlarda gonadotropinlerin (FSH, LH) inhibisyonundan sorumlu,
fakat insanlarda bu etkisi kesin deil. Ek olarak, pineal bezin sirkadyen ritmin
kontrolnde rol vardr.
TROD HORMONLARI
Tiroid bezinde 3 hormon sentezlenir.
T3
T4
Kalsitonin
T3 ve T4 amino asit trevi, kalsitonin ise peptid yapldr. Tiroid hormonlar
folikl hcrelerinde, kalsitonin ise parafolikler hcrelerde sentezlenir.
Tiroid hormonlar tirozinden sentezlenir. Biyolojik olarak aktif form, T3dr ve
tiroid d dokularda T4den oluur. T4n nemli bir aktivitesi yoktur, nc
hormondur.
Tiroid hormon sentezi iin, 2 substrat gereklidir:
a- ntrensek substrat; bir glikoprotein olan tiroglobulin (TG)dir. Folikl
hcrelerinin ribozomal ER unda sentezlenir, folikl lmenine verilir. Yaklak 120
adet tirozin ierir.
b- Ekstrensek substrat; diyette inorganik iyodr olarak bulunan elemental
iyottur.
Tiroid hormon biyosentezi
1- yot folikler hcrelerce aktif olarak kandan alnr. Tek deerlikli baz
anyonlar burada iyotla yarr. rn; perklorat, perteknetat, tiyosiyonat. Bu
iyot uptake basama, tiroid hormon sentezinde hz kstlayc basamaktr.
2- Tiroid bezine alnan iyot, tiroperoksidaz ile okside edilip, aktiflenir. Bu
reaksiyon H2 O2 ve NADPH gerektirir. Aktive iyot, TG zerindeki tirozin
bakiyelerine balanr. lk iyotlanma ile 3-monoiyodotirozin (MIT), ikinci ile
3,5-diiyodotirozin (DIT) oluur.
yodun oksidasyon basama, Tiore grubu ilalar ve imidazol ile inhibe edilir.
MIT ve DIT oluumu engellenir. Bu ilalar, antitiroid tedavide kullanlrlar.
3- Bu iki molekl birleir. Bunu ya tiroperoksidaz ya da bir coupling
enzim katalizler. Daha ok DIT lerin birlemesiyle 3,5,3,5-tetraiyodotironin
(tiroksin, T4) oluumu tercih edilir. Bir DIT ve bir MIT birleirse de 3,5,3-
triiyodotironin (T3) oluur. Az miktarda 3,3,5-triiyodotironin (rT3) de
oluabilir.
80
BYOKMYA
81
BYOKMYA
4- Bu durumda TG zerinde bal DIT, MIT, T3 ve T4 bulunur. Bu ekilde
kolloidde depolanrlar. Hormon gerekince, kolloid lizozomlarda yklr, T4,
DIT, MIT ve az miktarda T3 serbestleir. Sitozole verilir, T3 ve T4 dolama
geer. DIT ve MIT ise iyodotirozin deiyodinaz ile deiyodinize edilir, iyodr ya
yeniden kullanlr ya da kana verilir. Kalan ksm amino asitlerine kadar yklr
ve yeniden kullanlr.
Tiroid sekresyonunda T4 / T3 oran 10 / 1 dir.
Btn bu kademeler TSH ile uyarlr. Folikl hcrelerinde TSH reseptrleri
bulunur, sekonder habercisi cAMP dir.
Tiroid hormonlar kanda serum proteinlerine bal dolarlar:
a- Majr protein, tiroksin balayc globlindir (TBG): Bir glikoproteindir,
elektroforezde a1 globlin bandnda yrr. T4 iin yksek, T3 iin orta
derecede afinite gsterir.
b- Tiroksin balayan Prealbumin (TBPA, transtretin): Retinoln yan sra T4
de tar. T3 balamaz.
c- kisine de balanmayanlar albmine balanr.
d- ok az da serbest dolar. T3, T4ten ok daha hzl hcreler tarafndan
alnr ve metabolize edilir.
Tayc proteinler T3den ok T4 balarlar. Hedef dokulardaki reseptr
proteinler ise T3e yksek afinite gsterirler.
Dolamdaki T3n %90, T4n periferik deiiminden gelir. Bunu salayan
enzim 5-deiyodinazdr. nhibe edilirse T4ten rT3 oluumu artar. rn;
hepatik siroz ve bbrek yetmezliinde, glikokortikoidler ile, propil tiyourasil
tedavisi ile ve fetusta enzimin gen ekspresyonu henz yetersiz olduundan
rT3 yksek konsantrasyonlardadr.
Etkileri:
Hedefi tm hcre ve dokulardr.
Karbonhidrat sentez ve ykmn artrr. Glukozun barsaktan emilimini artrr.
Kan ekerini ykseltir.
Pek ok dokuda amino asit transportunu artrarak protein sentezini artrr.
Fizyolojik artlarda sentezini basklad tek protein hipofizdeki TSH dr.
Lipid sentezi ve ykmn artrr. Serum triailgliserol ve kolesterol
dzeylerini azaltr. Kolesteroln safra asitlerine evrilerek atlmasn
salar. Adipoz dokuda katekolaminler ile indklenen lipolizi, hormona
duyarl lipaz aktive ederek artrr. Kanda serbest ya asitleri artar,
karacierde keton cismi oluumunda kullanlr. Periferde ise lipoprotein
lipaz aktive ederek triailgliserol ve keton kullanmn artrr.
KALSYUM VE FOSFAT METABOLZMASIYLA LGL
HORMONLAR
nsan vcudunda yaklak 1000 g kadar bulunan kalsiyumun % 99u fosfat ile
kombine bir ekilde, hidroksiapatit eklinde kemikte yer alr. Kemik kalsiyumunun
yalnz %1i plazma kalsiyumu ile serbeste dei-tokua urayan bir havuzdadr.
te hormonlar bu havuza etki ile plazma kalsiyumunu belli bir aralkta tutmaya
alrlar.
82
BYOKMYA
83
BYOKMYA
Total serum kalsiyumu 3 formda bulunur:
1- % 46s proteinlere bal (% 80i albmin, % 20si globlinlere)
2- % 7si sitrat, fosfat, laktat ve slfata bal
3- % 47si serbest: yonize kalsiyum (Ca
++
): Fizyolojik olarak aktif olan
ksmdr.
Alkalozda iyonize [Ca
++
] azalrken, asidozda artar. nk asidozda fazla H
+

iyonlar albmine balanarak serbest Ca
++
artna neden olurlar.
Plazma kalsiyumu, 9-11 mg/dldir. Bu dzeyin devamll, 3 hormon kontrol
ile salanr. Bunlar; PTH, Kalsitriol ve Kalsitonindir.
HORMON KEMK (Rezorpsiyon) BBREK
(Reabsorb.)
BARSAK (Absorb.)
Parathormon Kalsiyum , Fosfat Kalsiyum , Fosfat Kalsiyum , Fosfat
(ndirekt etki)
Kalsitriol (D vit.) Kalsiyum , Fosfat Kalsiyum , Fosfat Kalsiyum , Fosfat
Kalsitonin Kalsiyum , Fosfat Kalsiyum , Fosfat Etkisiz
ekil: Kalsiyum Regle Edici Hormonlarn Etkileri
Parathormon (=PTH):
84 amino asitlik paratiroid bezlerde sentezlenen bir polipeptiddir. lk
sentezlenen form preproPTHdur. Bundan ribozomal ER da pro PTH,
pro PTH Golgiye tanrken de PTH oluur. Paratiroidlerde yeterli hormon
deposu yoktur, devaml sentezlenmelidir. Depo hormon 1,5 saat kadar idare
edebilir.
Hedef organlar kemik ve bbrektir. Barsakta, aktif D vitamini sentezini
uyararak, indirekt etkiye neden olur. Esas olarak kandaki iyonize Ca ve fosfat
konsantrasyonlarn dzenler.
Bbrekte 1 hidroksilaz aktive eder. zellikle fosfat, sodyum, potasyum,
magnezyum ve bikarbonat geri emilimini nler. Ca, hidrojen ve
amonyak geri emilimini ise artrr.
Primer dzenleyicisi kalsiyumdur. Dk serum Ca dzeyine yant olarak
PTH artar, kemikten Ca mobilize olur, D vitamini sentezi artar, yine kemikten
Ca mobilize olur ve barsaktan Ca emilimi artar. Bylece serum Ca dzeyi
ykselir ve sonuta PTH der.
Serum fosfat dzeyinin artmas ile de PTH stimle olur. Bu aslnda indirekt
etki, nk fosfat art kalsiyumda dme ile PTH salnmn artrr.
Serum fosfat seviyelerine net etkisi, azaltc yndedir.
Sekonder habercisi cAMP dir.
Kalsitonin:
32 amino asitli bir peptiddir. Tiroidin parafolikler C hcrelerinde sentezlenir.
Balca hedefi kemiktir, ama bbree de etki eder, barsakta bir etkisi
yoktur.
82
BYOKMYA
83
BYOKMYA
cAMP dzeyini drerek (fosfodiesteraz aktifleyerek) etki ettii sanlmaktadr.
Kanda hem Ca hem fosfat dzeylerini drr.
Salgnn dzenlenmesi kan iyonize Ca dzeyleri ile olur. Yksek ise kalsitonin
uyarlr.
Kalsitriol:
D3 vitamininin aktif eklidir. Steroid trevidir.
Hedefi kemik, barsak ve bbreklerdir.
** ntraselller reseptrlere balanarak etki gsterir.
PANKREAS HORMONLARI
Pankreas hem ekzokrin hem endokrin grev yapar. Ekzokrin olarak sindirim
enzimlerini d salg kanalyla barsaa aktr. Endokrin olarak ise;
hcrelerinden glukagon,
hcrelerinden insulin,
hcrelerinden somatostatin ve
F hcrelerinden pankreatik polipeptid salglanr.
nsulin:
Sentez yeri ribozomlardr. 21 ve 30 amino asitlik A ve B peptidlerden ibarettir.
Bu 2 zincir 2 dislfid ba ile bir arada tutulur. Ayrca, A peptidin kendi
amino asitleri arasnda da 1 dislfid ba bulunur.
lk olarak ok uzun dz bir zincir halinde preproinsulin sentezlenir. ER a
gelir, pre blgesi (sinyal peptid) ayrlr ve pro insulin oluur. Golgiye geer,
vezikller iinde depolanr. Bu srada enzimatik hidroliz ile C peptid ve insulin
oluur. Hepsi birden vezikln iinde bulunur, uyar olunca eksositozla dar
verilir.
Aktif olan form insulindir. Pro insulin de ok az aktiftir. C peptid tamamen
inaktiftir.
Karbonhidrat metabolizmasndaki etkileri: Hipoglisemik etki yapar.
Lipid metabolizmasndaki etkileri: Dolamdaki ya asit miktarn azaltr.
Protein metabolizmasndaki etkileri: Hcrelere amino asit giriini uyarr
ve pek ok dokuda protein sentezini artrr, ykm azaltr. Anabolizan
etkilidir.
Salgsnn dzenlenmesi;
Uyar yapanlar:
1- En nemli faktr kan glukoz dzeyidir. hcreleri vcutta glukoza en
duyarl hcrelerdir.
2- Amino asitler de uyarcdr. zellikle arginin etkilidir.
3- Gastrointestinal hormonlar, zellikle GP, sekretin ve kolesistokinin
insulin salgsn uyarrlar.
4- Glukagon pankreastan insulin salnmn lokal olarak uyarr. Ayrca
glukagonun oluturduu hiperglisemi de insulin uyarlmasna neden
olur. Yani Glukagon dkl de insulini uyarr.
84
BYOKMYA
85
BYOKMYA
nhibisyon yapanlar:
Diyetle alnan yaktlar azaldnda veya travma gibi stres yaratan bir durumda
insulin sentezi ve salgs azalr. Bu etkiler balca epinefrin zerinden olur.
Somatostatin de inhibitrdr.
Glukagon:
Pankreas adacklarndaki hcrelerince salglanan 29 amino asitli bir
polipeptiddir. Kan glukoz dzeylerini, hepatik glikojenoliz ve glikoneogenez
aktivasyonu ile dzenlemeye alr.
Esas hedefi karacierdir. Adipoz dokuya da etki eder. Ama kaslarda
etkisi yoktur.
Karbonhidrat metabolizmasnda; Gl bir glikoneogenetik hormondur.
Lipid metabolizmasnda; hepatik lipolizi ve ya asidi oksidasyonunu ve
asetil coAdan keton oluumunu artrr. Adipoz dokudaki lipolitik etkisi
minimaldir.
Protein metabolizmasnda; karacierin amino asit almn artrr,
glikoneogenez iin substrat salar. Plazma amino asit dzeylerini
drr.
Salgnn dzenlenmesi;
1- hcreleri hipoglisemiye duyarldr. En nemli faktr dk kan
glukozudur.
2- Proteinli diyetten gelen amino asitler hem glukagon hem insulin salgsn
artrr.
3- Yksek epinefrin ve norepinefrin dzeyleri de glukagon salnmn
uyarr.
4- Yksek kan glukozu veya insulini, glukagonu inhibe eder. Glukoz ve insulin
dzeyleri yksekken, glukagon dktr.
5- Somatostatin hem insulin hem glukagon salgsn azaltr.
Somatostatin:
14 amino asitlik bir peptiddir. Pankreastan baka hipotalamus, mide ve GSin
dier ksmlarndan da salglanr. Pankreastan dier hormonlarn salnmn
lokal etkiyle inhibe eder.
MSS deki birok yerde, nrotransmitter olarak etki eder.
Pankreatik polipeptid:
36 amino asitli bir peptiddir. Fonksiyonu tam olarak bilinmiyor fakat,
somatostatine zt etki yaparak, barsak motilitesi ve mide boalmasn
hzlandrd syleniyor.
Adrenal Medullann Katekolaminleri Tirozinden sentezlenirler.
Dopamin (D)
Epinefrin (E) ve
Norepinefrindir (NE)
Biyolojik olarak aktif aminlerdir ve hepsine birden katekolaminler denir.
Adrenal medulladan salnan katekolaminlerin % 80i E dir. E baka
bir dokuda sentezlenmez. NE ise, sempatik sinirlerin innerve ettii dier
dokularda da sentezlenir.
84
BYOKMYA
85
BYOKMYA
Tirozin
Tirozin hidroksilaz (Halka hidroksilasyonu) Hz kstlayc basamak enzimidir.
L- Dopa (3,4- dihidroksi fenilalanin)
PLP Dopa dekarboksilaz (= L- aromatik a.a. dekarboksilaz ) (Dekarboksilasyon)
Dopamin
C vit Dopamin Hidroksilaz (Yan zincir hidroksilasyonu)
Norepinefrin
SAM PNMT ( Fenil etanolamin-N-metil transferaz ) (N-metilasyon)
Epinefrin
Tirozin Hidroksilaz : Hz kstlayc basamak enzimidir. MSS de sempatik
ganglionlar ve adrenal medullada ok miktarda bulunur. Katekolaminlerle
allosterik olarak inhibe edilir.
Tetra hidro biopterin kofaktrdr.
PNMT : Fenil etanolamin-N-metil transferaz : PNMT sadece adrenal
medullada bulunur. PNMT aktivitesi; glikokortikoidlerle artar, epinefrin
ile azalr.
Metabolik etkiler:
Katekolaminlerin hepatik glikojenolizi ve glikoneogenezi artrmasyla
karacierden kana glukoz salanr. skelet kas glikojeni de yklr ve aa
kan laktik asit hepatik glikoneogenezde kullanlr.
Lipoliz adipoz dokuda uyarlr (hormona duyarl lipaz aktive edilerek),
dolamdaki serbest ya asitleri artar.
Yklm ve metabolizmalar:
Hcrede etkili monoaminooksidaz (MAO) ile oksidatif deaminasyon yoluyla
inaktive edilirler ve periferde etkili katekol-o-metil transferaz (COMT) ile O-
metilasyona urarlar. Etki sralar deiebilir.
VMA (=3 metoksi 4 hidro mandelik asit); adrenalin ve noradrenalinin ana
metabolitidir. FEO, nroblastom, retino blastom, karsinoid tmr ve streste
artar.
HMA (Homo valinik asit = 3 metoksi 4 hidro fenil asetik asit) ise; dopaminin
son rndr.
86
BYOKMYA
87
BYOKMYA
ADRENAL KORTEKSN STERODLER
1. Zona Glomeruloza --- Mineralokortikoidler
2. Zona Fasiklata --- Glikokortikoidler
3. Zona Retiklaris --- Androjenler
iin salnm yeridir. Bu sralamada Korteks tabakalar dtan ie doru verilmitir.
Kolesterol 5 grup steroid hormonun ncsdr:
Glikokortikoidler (21 karbonlu)
Mineralokortikoidler (21 karbonlu)
Androjenler (19 karbonlu)
strojenler (18 karbonlu)
Progesteron (21 karbonlu)
Sentez ve sekresyon adrenal korteks, gonadlar ve plasentada gerekleir. Kortizol
ve aldosteron yalnz adrenal korteksten salnrlar. strojen ve androjenler gonadlar
ve adrenal korteksten, progesteron ise; korpus luteum ve plasentadan salnrlar.
Hidrofobik olduklarndan kanda proteinlere bal tanrlar. Albmin non spesifik
bir taycdr. Transkortin kortizol, kortikosteron ve aldosteronu, Seks - Hormonu
Balayc globlin (SHBG = Gonadal Steroid Balayan globlin) ise gonadal
steroidleri tar.
KORTKOSTEROD HORMONLARIN SENTEZ
Sentez, kolesteroln hidrokarbon zincirinin ksaltlmas ve steroidin
hidroksilasyonunu kapsar. Tm steroid hormonlar mitokondri ve ER da oluan
bir seri reaksiyon ile pregnenolondan sentezlenir. Pregnenolon, steroid hormon
sentezi yolunda ana ara bileiktir. Desmolaz ve 11-hidroksilaz mitokondrial,
dierleri ER enzimleridir. Yani steroid hormon sentezi, ara maddelerin mitokondri
ve ER arasnda srekli tanmasyla gerekleir.
lk ve hz kstlayc basamak mitokondride kolesterolden pregnenolon
oluumudur. Bu basamak Desmolaz ile katalizlenir.
86
BYOKMYA
87
BYOKMYA
Pregnenolon oluum basama, z. fasiklata ve z. retiklarisde ACTH ile, z.
glomerulozada ise Anjiotensin II ile uyarlr.
Pregnenolon, dz ER enzimleri olan 3 -OH steroid DHaz ve zomeraz
ile progesterona evrilir. Bu reaksiyon kortizon ve aldosteron sentezinde
gereklidir. Bundan sonra hidroksilasyon reaksiyonlar oluur. Bu hidroksilazlar,
miks fonksiyonlu oksidazlardr ve NADPH ve O
2
kullanrlar.
Progesteron, z. glomerulozada DOC (11-deoksi kortikosteron), kortikosteron ve
18 hidroksi kortikosteron oluumunu ieren transformasyonlarla (21-hidroksilaz,
11-hidroksilaz ve 18-hidroksilaz ile) aldosterona evrilir.
18-Hidroksilaz sadece glomeruloza hcrelerinde yer alr ve yalnz aldosteron
sentezinde kullanlr.
21-Hidroksilaz ve 11-Hidroksilaz ise; hem kortizol hem de aldosteron sentezi
iin gereklidir.
Progesteron, z. fasiklatada balca kortizol sentezinde kullanlr ve nce 17-
hidroksilazla 17-OH progesterona evrilir. Bunu takip ederek 21 ve 11 nolu
karbonlarna hidroksil eklenmesiyle kortizole evrilir.
Z. retiklarisde ise pregnenolon, dehidroepiandrosteron (DHEA) ve slfatl
formunun (DHEA-S) oluumunda kullanlr.
17 -Hidroksilaz; kortizol ve seks steroid sentezi iin gereklidir. Plasentada
bulunmadndan, burada strojen adrenal ve karacier kaynakl DHEAdan
sentezlenir. Z.glomerulozada da 17-hidroksilaz yoktur.
Fetal adrenal korteks 3- hidroksisteroid DHaz + zomeraz enzim kompleksini
iermediinden, pregnenolondan kortizol ve aldosteron sentezleyemez, ama DHEA
sentezleyebilir. Ancak plasenta kaynakl progesterondan kortizol sentezleyebilir.
Renin - Anjiotensin - Aldosteron Sistemi :
Karacier ve bbrekte retilen nc molekllerle dzenlenir. Bbrekte
jukstaglomerler aparattan renin salnr.
K iyonlarnn fazlal, K a duyarl 18-hidroksilaz aktive ederek,
renin-anjiotensin sisteminden bamsz bir ekilde de aldosteron sentezini
uyarabilirler.
Aldosteronun Etkileri:
Hedef organ bbreklerdir. Sitoplazmadaki reseptrlerine balanr ve gen
aktivasyonu yapar. Balca etkisi distal tplerde Na tutulumu ve K atlmdr.
Na ile birlikte su da geer. Kan hacmi ve kan basnc artar.
88
BYOKMYA
89
BYOKMYA
88
BYOKMYA
89
BYOKMYA
Glikokortikoidlerin Etkileri:
Karacierdeki tm spesifik glikoneogenez enzimlerini indkler. Karacierde
glikojenezi artrp, glukozun KCde depolanmasn salar.
Periferde iskelet kas, adipoz doku, kemik matriksi, lenfoid doku ve deri
gibi dokularda glukoz kullanmn azaltr, glikolizi inhibe edip, ya asidi
kullanmn uyarr. Net etkisi kan glukozunu artrmak eklindedir.
Adipoz dokuda hormona duyarl lipazn sentezini artrarak, adipoz dokudan
ya asitlerinin serbestlemesini salar. Bylece plazma serbest ya asidi
konsantrasyonlarn artrr. Bir yandan da anormal blgelerde lipid
depolanmasna yol aar, yz, srt, omuz gibi. Ketogenezi artrr.
Periferde protein katabolik etki yapar. Yani (-) azot dengesi oluturur.
Kas, adipoz doku, lenfoid, kemik ve deride. Buradan kana geen amino
asit miktar artar, amino asit allar azalr. Kana geen bu amino asitler
karacier tarafndan alnp, hem protein sentezi, hem de glikoneogenez
iin kullanlrlar. Yani, kortizol karacierde protein metabolizmas zerine
anabolik etkilidir.
RENAL HORMONLAR
1- Renin: Jukstaglomerler aparattan salnr. Hipotansiyon ve hiponatremi ile
salnm uyarlr.
2- Eritropoetin: Doku anoksisi ve anemi ile bbrekten salnr. Renal Eritropoetik
Faktr olarak da isimlendirilir. Glomeruler mezangial hcrelerde ve tbler
epitelial hcrelerde sentezlenir. Normalde eritropoetinin % 80-90 bbrekler,
kalan balca karacier kaynakldr. Kemik ilii ve dalakta eritroid seri geliimini
uyarr. Hipoksiye yant olarak eritropoetin art, dakikalar veya saatler iinde
gerekleir ve 24 saat iinde maksimum seviyelere ular. Ancak sirklasyona yeni
eritrositlerin verilmesi gnler srer. nk eritropoetin, RES de hemopoetik kk
hcrelerden proeritroblast oluumunu uyarr.
GONAD HORMONLARI
Sertoli hcreleri, FSH kontrol altndadrlar ve androjen balayc globulin
retirler.
Leydig hcreleri, LHn kontrol altnda kolesterolden pregnenolon
sentezlerler. Balca rn testosterondur.
Plazmada testosteronun % 98i proteinlere baldr. Bunun ou gonadal
steroid balayc proteine ve az bir ksm da albmine bal olarak bulunur.
Biyolojik olarak aktif olan form serbest formdur.
Periferde DHT a duyarl dokularda testosteron alnp, 5-redktaz ile DHT a
evrilir.
Folikl iindeki granloza hcreleri FSHa duyarl aromataz aktivitesine
sahiptir. FSH uyarsyla strojen retilir. Granloza hcreleri ayrca NHBN
retirler ve bu da FSH inhibe eder.
Teka interna hcreleri ise LHa duyarldr. LH a yant olarak kolesterolden
androjen retirler (balca androstenodion). Bu androjenler, granloza
hcrelerinde strojen retimi iin kullanlr.
Aromataz aktivitesi; overler dnda balca adipoz doku, karacier, beyin, sertoli
hcreleri ve ciltte mevcuttur.
90
BYOKMYA
91
BYOKMYA
GONADAL STEROD SENTEZ
STROJENLERN SENTEZ
90
BYOKMYA
91
BYOKMYA
GASTRONTESTNAL SSTEM HORMONLARI
Barsak fonksiyonlarn ; yani motilite ve sekresyonu dzenleyen hormonlardr.
Bir ksm, spesifik uyarlara yant olarak kan dolamna salnr. Bir ksm ise,
sentezlendii yerden interselller aralklara tanr ve komu hcreleri etkiler. Buna
parakrin fonksiyon denir. Bir ksm da peptiderjik nronlarda nrotransmitter
olarak etki yapar. Peptiderjik nronlar, periferal ve santral sinir sisteminde de
mevcuttur. Bu peptidler, hem GS de hem de beyinde sentezlenirler. Gastro
intestinal peptidlerin ou, klasik hormon tanmna uygundur.
Hormon tanmna uyanlar: Gastrin, Kolesistokinin, Sekretin, GP, Motilin,
Pankreatik polipeptid ve Enteroglukagon.
Nrotransmitter veya nromodlatr etkili olanlar: VP, Somatostatin, Substans
B (=Substans P), Enkefalinler, Bombesin like peptidler (=BLP) ve Nrotensin.
1. Gastrin-kolesistokinin ailesi:
Gastrin:
Esas olarak mideden antrumdaki G hcrelerinden, ayrca duedonumdan
salnr. Peptid yapldr. Kolesistokininle benzer amino asit dizileri
ierdiinden baz etkileri ortak olur. Esas grevi mideden asit ve pepsinojen
salgsn uyarmaktr. Bilinen en gl asit salglatc hormondur. Gastrin
salgs, mideye protein gelmesiyle uyarlr. Asit fazlal ise inhibisyon
yapar. Etki mekanizmas tam bilinmiyor.
Fizyolojik olarak aktif ksmna pentagastrin de denir. Pentagastrin,
kalsitonin salgsna yol aar. Medller tiroid karsinomunda tan amacyla
pentagastrin verilerek kalsitonin artna baklr.
Kolesistokinin:
Eski ad pankreozimindir. Peptid yapldr. Duodenum ve proksimal
jejenumdan salnr. Pek ok grevi vardr. Pankreatik amilaz sekresyonunu
ve safra kontraksiyonu ile safrann duodenuma boalmasn salar. Gastrik
motiliteyi de azaltarak mide ieriinin barsaa geiini yavalatr. Ayrca
pankreastan insulin salglanmasna da yol aar. Amino asitler (Phe, Trp) ve
uzun zincirli ya asitleri salglanmasn uyarrlar. Beyinde de bulunmutur.
Nrotransmitter fonksiyon yapt sanlyor.
2. Sekretin-glukagon ailesi:
Sekretin:
Esas jejenumdan olmakla birlikte, duedonumdan salglanr. En nemli
etkisi pankreatik bikarbonat sekresyonunu uyarmasdr. Mideden gelen
asit kimusdaki HCl, salglanmasna yol aar. ntestinal motiliteyi inhibe
eder. Glukagonla yaplar benzediinden, glukagon benzeri etkileri
vardr, lipolizi uyarr. Sekretin salgs; besinlerin duedonuma geii ve
asidik pH ile uyarlr.
GIP (Gastrik inhibitr polipeptid):
Diyetteki ya ve glukoza cevap olarak, ince barsaklardan salglanr. Esas
olarak inhibitr etkileri vardr. Mide motilitesini, gastrin ve HCl salgsn
nler. Pankreastan glukoz aracl insulin salgsn uyarr.
92
BYOKMYA
93
BYOKMYA
VIP:(Vazoaktif intestinal polipeptid):
Pankreas, barsaktaki nronlar, MSS ve rogenital kanaldaki nronlarda
sentezlenir. Fizyolojik rol tam bilinmiyor. Miktar artnca, barsak lmenine
su salglanmasn uyarr, kolera benzeri tabloya yol aar. Ayrca dz
kaslarda relaksasyon yapar ve pankreatik bikarbonat salgsn uyarr.
3.Dier GS peptidleri:
Enteroglukagon:
Mide ve ince barsaklardan salnr. Pankreatik glukagonun metabolik
etkilerini kuvvetlendirir.
Substans P:
Tm GS ve beyinde vardr. Barsak dz kas kaslmasn uyarr. Fizyolojik
etkileri ok iyi bilinmeyen bir maddedir.
Bombesin:
Mide ve duedonum kaynakldr. Gastrin ve kolesistokinin salgsn artrr.
Barsak ve safra kesesi hareketlerini artrr. Beyinde de vardr.
Motilin:
nce barsak kaynakldr. Barsak dz kas kaslmn artrr. Mideden HCl
ve pepsinojen salnmn artrr.
Somatostatin:
Mide, duedonum, pankreas ve hipotalamustan salnr. Gastrin, sekretin,
kolesistokinin, GP ve motilin sekresyonlarn inhibe eder. Hipotalamus
kaynakl olan GHRIH olarak da bilinir.
Nrotensin:
leumdan salnr. Fizyolojik etkisi bilinmiyor.
Serotonin:
Gl vazokonstriktr etkili bir maddedir. GS de enterokromafin
hcrelerde ve beyinde retiliyor. Trombositlerde yksek miktarlarda var ve
phtlama srasnda aa kyor. Karsinoid tmrlerde yksek miktarda
sentezlenir. Birlikte histamin de salnarak, deride kzarklk, ishal, kusma,
astm ve dermatite neden olur.
Enkefalinler:
Mide, duedonum ve safra kesesinden salnrlar. Opiat benzeri etkiler
olutururlar.
92
BYOKMYA
93
BYOKMYA
1.Sekonder habercisi cAMP olan hormonlar
A. Gs proteini kullanan (Adenil Siklaz Stimle Eden Hormonlar)
CRH (Hipotalamus)
ACTH, -LPH, MSH (Hipofiz, POMC ailesi)
TSH, FSH, LH, hCG (Hipofiz, Glikoprotein hormon ailesi)
ADH (Hipofiz arka lob)
PTH (Paratiroid bezi)
Glukagon (Pankreas)
Kalsitonin (Tiroid parafolikler C hcreleri)
-adrenerjikler
B. Gi proteini kullanan (Adenil Siklaz nhibe Eden Hormonlar)
Somatostatin (GHRIH) (Hipotalamus) Opiatlar
Asetil kolin
2
adrenerjikler
Anjiotensin II
2.Sekonder habercisi cGMP olan hormonlar
A.Atrial natriretik peptid
B.Nitrik oksit (=EDRF)
3.Sekonder habercisi kalsiyum veya fosfatidil inozitol trevleri olan
hormonlar
Gn RH (Gonadotropin salglatc hormon) Kolesistokinin
TRH Gastrin
Vazopressin Substans P
Oksitosin Asetil kolin (muskarinik)
Anjiotensin II
1
adrenerjik katekolaminler
4.Sekonder habercisi bilinmeyen hormonlar
A.insulin ve eitli byme faktrleri B.Dierleri (Hipofiz, Somatomamotropin ailesi)
nsulin Byme hormonu (GH)
nsulin benzeri byme faktrleri (IGFler) Prolaktin (PRL)
Sinir byme faktr (NGF) Koryonik somatotropin (hPL)
Epidermal byme faktr (EGF)
Fibroblast byme faktr (FGF)
Trombosit trevli byme faktr
94
BYOKMYA
95
BYOKMYA
NKLEK ASTLER VE DOKU BYOKMYASI
NKLEK ASTLERN YAPI ve FONKSYONLARI
Nkleik asitler, nkleotidlerin fosfodiester balaryla balanmasndan oluurlar.
NKLEOTDLER;
1- Azotlu baz
2- Pentoz
3- Fosforik asit grubundan meydana gelirler.
Azotlu bazlar iki gruptur:
1-Prinler (Adenin ve Guanin)
2-Pirimidinler (Sitozin, Timin ve Urasil)
Hem DNA hem RNAdaki prin bazlar ayndr. Pirimidin olarak ikisinde de
sitozin bulunur, ama DNAda timin bulunurken, RNAda bunun yerine urasil
vardr.
*Aspartat : N1
*H4 Folat : C2 ve C8
*Glutamin : N3 ve N9 kayna olarak prin sentezine katlrlar.
*CO
2
: C6
*Glisin : C4, C5 ve N7
*Aspartik asit : N1, C4, C5 ve C6
*CO
2
: C2 kayna olarak pirimidin sentezine
katlrlar.
*Glutamin : N3
Pentozlar iki gruptur:
1- Riboz--RNA yapsnda yer alr.
2- Deoksiriboz--DNA yapsnda yer alr.
Pentozlar, azotlu baza -N glikozidik ba ile baldrlar. Hem DNA hem
RNA nkleotidleri birbirlerine; 5-3 fosfodiester ba ile kovalan olarak
balanmlardr.
Nkleotid yapsnda yer alan bazlar, hidrofobik bileiklerdir. Fosfat ve pentoz
kalntlar nkleotidlerin hidrofilik omurgasn olutururlar.
Nkleik asitler, 5-3 ynnde ifrelenirler. 5 ucunda fosfat grubu ve 3
ucunda hidroksil grubu bulunur.
}
}
94
BYOKMYA
95
BYOKMYA
Serbest Prin Nkleotidleri:
AMP, ADP, ATP,
GMP, GDP, GTP,
cAMP, cGMP,
PAPS (Fosfo adenozin fosfo slfat),
SAM,
NAD
+
, NADP
+
, FAD
+
, coA,
Serbest Pirimidin Nkleotidleri:
CMP, CDP ail gliserolde CDP, CTP,
UDP glukoz, UDP glukuronat,
UDP galaktozda UDP,...
DNANIN YAPISI VE BYOFONKSYONLARI
DNA, sadece nkleusta kromozomlarda deil, mitokondride de bulunur.
Prokaryotik hcrelerin nkleusu yoktur, tek bir kromozomu vardr ve plazmid
eklinde nonkromozomal sitoplazmik DNA ierirler.
Hcre ekirdeindeki DNA, muntazam bir helezon yapsndadr. DNA molekl,
pentoz-fosfat zinciri d tarafta ve prin-pirimidin bazlar i tarafta olmak zere,
birbiri zerine helezon eklinde dolanm iki polinkleotid zincirinden ibarettir.
Baz viruslar tek sarmall DNA ierirler.
Mitokondrial DNAda (mtDNA) polinkleotid zincirinin ular birbiriyle birlemi
olup, DNA molekl sirkler bir yap gsterir.
Bazlar daima 5 ucundan 3 ucuna doru okunur. Fosfodiester balar
kimyasallarla ayrlabilir veya bir nkleaz ailesi tarafndan enzimatik olarak hidroliz
edilebilir.
DNAda deoksinkleazlar
RNAda ise ribonkleazlar hidrolizde grevlidirler.
** DNA zincirinin i ve orta ksmlarndaki nkleotidleri ayran ve serbestletiren
nkleazlara endonkleaz, ba veya sonundaki bir nkleotidi serbestletiren
nkleazlara ekzonkleaz denir.
Rekombinant DNA teknolojisinde kullanlan bakteriyel bir enzim, DNA moleklnde
bulunan zgl bir baz dizisini tanyan Restriksiyon Endonkleaz dr. zel diziyi
grnce etrafndaki fosfodiester balarn krar. Bu enzimin tand zel dizilere
palindrom denir. Palindromlar 2 ynde de okunduunda ayn olan dizilerdir.
ift sarmalda, iki zincir ortak bir eksen etrafnda bklmtr. Antiparaleldirler,
yani bir ipliin 5 ucu, dierinin 3 ucu ile elemitir. DNA sarmalnn bir iplii
daima dierinin komplementeridir. Btn DNAlarn A/T oran, G/C oranna
eittir. (A=T ve G=C dir.)
Baz iftleri arasnda A-T iin 2, G-C iin 3 tane hidrojen ba kurulur. Aradaki
hidrojen balar bozulunca iplikler ayrlr. Bu pH deiiklii veya stma ile olabilir.
Fosfodiester balar ise krlmaz. DNAnn H balar krlarak, sarmal yapsnn
bozulmasna denatrasyon denir. A-Ti fazla olan DNAlar daha kolay, G-Ci
fazla olanlar ise ba saysnn fazla olmasndan tr daha zor denatre olurlar
ve bunlarn erime noktalar ve Tm deerleri de nispeten daha yksektir.
96
BYOKMYA
97
BYOKMYA
DNAnn Yapsal Formlar: 3 tanedir;
B formu, ilk tanmlanandr. Bu yapya Watson-Crick Modeli de denir.
Saa yatk, 3600 lik dnte 10 baz vardr ve bazlar sarmaln eksenine
diktir.
** Kromozomal DNAnn primer olarak B formundan olutuu
sanlmaktadr.
A formu
Z DNA
RNANIN YAPISI VE BYOFONKSYONLARI
RNA molekl, snrl baz yerlerinde H balar ile bal firkete eklinde bklm
ve helezonlam ksmlar ieren tek bir polinkleotid zincirinden ibarettir.
Baz viruslarda ift zincirli tipleri de vardr.
RNAlarn baz ierikleri DNA kadar dzenli deildir. H balar ile A/U ve G/C baz
iftleri meydana gelir. Fakat A=U ve G=C eitlikleri sz konusu deildir.
RNA; DNAdaki genetik bilginin protein yapsna dntrlmesinde rol oynar.
Biyofonksiyonlar asndan, farkl tiplerde RNAlar vardr:
1- rRNA: Ribozomal RNA: Ribozomlarda bulunur. Hcredeki RNAnn %80ini
olutururlar. rRNAlarn, biyosentezdeki zel grevleri henz bilinmiyor.
2- tRNA: Transfer RNA: Antikodon : Solubl RNA: Akseptr RNA: En
kkleridir (4S). Hcredeki RNAnn %15idir. Her bir tRNA, spesifik amino
asidini, protein sentezi blgesine tar. Her hcrede tRNA molekllerinin en
az 20 tr mevcuttur.
3- mRNA: Messenger RNA: Kodon : Template RNA (Kalp) : Hcredeki
RNAnn %5ini oluturur. Byklk ve stabilite asndan en heterojen ve en
ksa mrl RNA tipidir. DNAdan kromozomlarda sentezlenir, nkleustan
sitoplazmaya, sentezlenecek zel proteine ait genetik bilgiyi tar.
4- snRNA: Small Nuclear RNA: Nkleus ve sitoplazmada dank bir ekilde
bulunurlar ve gen reglasyonunda grevlidirler.
5- hnRNA: Heterojen Nuclear RNA: mRNAnn ncs olarak grevlidirler.
PRN NKLEOTD SENTEZ
2 yolla olabilir:
1- De novo sentez: Ana maddelerden sentez
2- Salvaj yolla sentez: Yan Yol: Yklmla oluan bazlardan sentez (Beyinde
PRPP amidotransferaz aktivitesi dk olduundan, eritrositler ve polimorf
nveli lkositlerde de bu enzim bulunmadndan yalnz bu yol kullanlr.)
** Glutamin fosforibozil pirofosfat amidotransferaz. prin nkleotid
biyosentezinde HIZ SINIRLAYICI Enzimdir.
** Ana prin nkleotidi IMPdir.
96
BYOKMYA
97
BYOKMYA
PRN SENTEZ NHBTRLER
Bazlar, hzla oalan mikroorganizmalarn bymesini engeller, rnein
Slfonamidler. PABAnn yapsal analoglardrlar. Bunlar bakterilerde folik
asit sentezini yarmal olarak inhibe ederler. H4 folat oluamaz ve prin sentezi
aksar. Fakat insanlarda folik asit zaten sentezlenmeyip dardan alndndan,
slfonamidler insanda prin sentezini etkilemezler.
Folik asitin yapsal analoglar da Dihidrofolat redktaz inhibitrdrler.
Bu enzim inhibe olunca dihidrofolattan tetrahidrofolat sentezlenemez ve prin
sentezi aksar. r: Metotreksat
Spesifik prin sentezi inhibitrleri insan dokularna ok toksiktir.
6-Merkaptoprin
6-Tiyoguaninin
Azatioprin,
Adenin arabinozid
Azaserin
PRN NKLEOTD YIKIMI LE LGL GENETK DEFEKTLER
I) Hiperrisemiler:
rik asidin znrl, ortamn pHna baldr. Zayf asittir ve pKas 5,57dir.
Plazmada znrlk st snr erkeklerde 7 mg/dl, kadnlarda 6 mg/dldir.
Hiperrisemide, rik asidin sodyum tuzu (mono sodyum rat) yumuak doku
ve eklemlerde birikerek TOFS oluumuna neden olur.
A- Primer hiperrisemiler:
PRPP sentetaz defekti: PRPP ar aktif veya son rn inhibisyonuna
direnlidir. Hcresel Pi dzeyleri ile regle olmaz veya prin nkleozid
difosfatlarla negatif feed backe duyarszdr. Ar miktarda PRPP oluur.
Prinlerin de novo sentezi artar, hiperrisemi ve Gut Hastal geliir.
Parsiyel HGPRT defekti:
Salvaj yolla GMP ve IMP sentezi azalr. Lesch-Nyhan Sendromuna benzer
ekilde, hcrede PRPP dzeyleri ykselir ve prinlerin de novo sentezi
hzlanr. Hiperrisemi ve Gut Hastal geliir. Defekt nrolojik semptom
oluturacak kadar iddetli deildir.
Glikojen depo hastal Tip I (Von Gierke):
Glukoz 6-fosfatazn genetik defektidir. Yksek glukoz 6-P dzeyleri PFY
nu hzlandrr ve hcre ii riboz-P dzeyleri artar. Bunun sonucunda hcre
ii PRPP artar ve prin sentezi hzlanr. rik asit oluumu artar.
Ar Fruktozlu Diyetle Beslenme:
Fruktoz metabolizmasnda grevli enzimlerden Aldolaz B, Fruktokinazdan
yava alt iin Fruktoz 1 fosfat birikir. Hepatosit ii inorganik fosfat
tkenerek ADP ve AMP, ATP ye evrilemez. Ykm yoluna girerler ve
hiperrisemi oluur.
B-Sekonder hiperrisemiler:
Nkleik asit turnovernn artt durumlar:
98
BYOKMYA
99
BYOKMYA
Hzl byyen malign doku - lsemi, lenfoma
Psriazis
Radyoterapi
Travma
Akut alk gibi doku ykmnn artt durumlar
rat atlmnn azald koullar: Pek ok farmakolojik ve doal bileik,
sodyum ratn renal emilim ve sekresyonunu etkilerler.
Renal glomeruler fonksiyon bozukluu
Tiazid diretikler
Asidoz (ratlarn sekresyonu iin bbrek eiini artrr)
Dk doz aspirin kullanm (Aspirin yksek dozlarda rik asit geri
emilimini engeller)
II)Adenozin Deaminaz (ADA) eksiklii :
iddetli kombine immun yetmezlik ile birlikte grlr. T ve B hcre
disfonksiyonu olur. Hcresel deoksi adenozin trifosfat (dATP)
konsantrasyonlar artar, ribonkleotid redktazn gl bir inhibitrdr.
Ar deoksi adenozin, deoksi inozin ve hipoksantine evrilemez. ocuklar iki
yandan nce sekonder enfeksiyondan lrler.
III)Prin Nkleozid Fosforilaz (PNP) eksiklii:
B hcre fonksiyonu normal, T hcre fonksiyonlar bozuktur. rik asit
retimi azalr. Guanozin, d-guanozin, inozin ve d-inozin artar. d-GTP
eritrositlerde birikir. CDP redktazn inhibitrdr. Ayrca ADP nin dADPye
redksiyonunu uyarr, bu da d-ATP ye evrilir. d-ATP ribonkleotid redktazn
inhibitrdr.
IV)Hiporisemiler:
Plazma rik asidi 2 mg/dlnin altndadr.
A-) Ksantin Oksidaz Eksiklii:
Herediter olabilir veya ar KC hasar sonucu ortaya kabilir. Hipoksantin ve
ksantin atlm artmtr. Ksantin talar grlebilir.
B-) Sekonder hiporisemiler:
Fankoni Sendromunda tbler emilim bozukluuna bal olarak
Alloprinol gibi hiperrisemi tedavisinde kullanlan ilalarla
Kronik alkta (Akut alkta hiperrisemi gelimesine ramen)
PRMDN NKLEOTD SENTEZ
Sentez sitozolde yer alr.
Karbomoil fosfat sentezi:
Bu yolun memelilerdeki hz kstlayc basamadr. Glutamin ve CO
2
den
karbomoil fosfat sentezini, karbomoil fosfat sentetaz II katalizler. Enzim UTP
ile inhibe, ATP ve PRPP ile aktive olur. re sentezindeki karbomoil fosfat sentetaz
I ise mitokondridedir.
** Glutamin ve Aspartat hem prin hem pirimidin sentezinde kullanlrlar.
Glisin ise yalnz prin sentezine katlr.
98
BYOKMYA
99
BYOKMYA
Orotik asit sentezi:
kinci basamak, karbomoil aspartat oluumudur. Enzim aspartat
transkarbomoilaz (ACT) dr. Prokaryotlarda (E.colide) hz kstlayc
basamaktr.
** Ana pirimidin nkleotidi OMPdir.
PRMDN METABOLZMA BOZUKLUKLARI
nsan vcudunda prin halkalar krlp alamaz. Oysa pirimidin halkas alabilir.
Son rnler olan; karbondioksit, amonyak, -alanin ve -aminoizobtirat suda
kolay znp atldndan pirimidin sentezi art, nadiren bir klinik anomaliye
yol aabilir. -alaninden asetil coA ve -aminoizobtirik asitten ise sksinil coA
oluabilir.
1- -Amino izobtirikasidri
2- Herediter Orotik Asidri:
Tip I ve Tip II olarak 2 trldr:
Tip I; orotik asit fosforibozil transferaz ve orotidilat dekarboksilazn birlikte
eksikliine baldr.
Tip II de yalnz orotidilat dekarboksilaz eksiktir.
3- Mitokondrial ornitin transkarbomoilaz eksiklii:
Mitokondride biriken karbomoil fosfat sitozole geip, de novo pirimidin sentezinde
kullanlr. Orotik asidri geliir.
4- Reye sendromu:
Mitokondrinin re sentezinde karbomoil fosfat kullanma yetenei bozulur ve yine
orotik asidri geliir.
RBONKLEOTDLERN DEOKSRBONKLEOTDLERE
EVRLMES
DNAnn yapsnda bulunan deoksi ribonkleotidler, ribonkleotidlerin
indirgenmesiyle oluurlar.
Ribonkleotid redktaz:
Nkleozid difosfatlarn (ADP, GDP, CDP ve UDP) deoksi formlarna (dADP, dGDP,
dCDP ve dUDP) redksiyonunu katalizleyen multialt niteli bir enzimdir. Reaksiyon
srasnda gerekli hidrojen atomlarnn kayna, enzimin yapsnda bulunan slfidril
gruplardr. Hidrojenlerini kaybeden 2 slfidril grubu arasnda bir dislfid kprs
oluur.
Enzimin deoksi ribonkleotid retmeye devam etmesi iin, dislfid bann
redklenmesi gerekir. Redksiyon eitliklerinin kayna, enzimin koenzimi olan
tiyoredoksin denilen sistein ieren bir peptiddir. Tiyoredoksinin 2 SH grubu, Hlerini
enzime verir ve kendi yapsnda dislfid ba oluur. Tekrar fonksiyon yapabilmesi
iin redkte olmaldr. Enzim tiyoredoksin redktazdr. ndirgeyici g olarak
da NADPH kullanlr.
100
BYOKMYA
101
BYOKMYA
REPLKASYON, TRANSKRPSYON VE TRANSLASYON
REPLKASYON:
DNAnn hcre blnmesi srasnda her seferinde replike olmas ve tad
bilginin de selektif olarak eksprese olmas gerekir.
TRANSKRPSYON:
RNA, DNAda depolanm genetik bilginin ekspresyonunda grev alr.
PROKARYOTLARDA (E.COLIDE) REPLIKASYON
DNA sentezinin olabilmesi iin; kalp DNA, RNA primeri, DNA polimeraz, DNA
ligaz ve 4 deoksi ribonkleotid trifosfat (dATP, dGTP, dCTP ve dTTP) ortamda
bulunmaldr.
E.colide 3 polimeraz vardr:
1-DNA polimeraz I: Hata tamirinde yama yapar, kesikli zincir sentezine katlr.
2-DNA polimeraz II: Rol ok ak deil.
3-DNA polimeraz III: Replikasyondan sorumlu temel enzimdir.
DNAnn iki iplii ayrldnda her biri yeni bir ipliin sentezlenmesinde kalp olarak
kullanlr. Buna semi konservatif replikasyon denir. nk ana DNAnn ayrlan
her bir iplii, yeni DNA ift ipliinden birini oluturur.
ki komplementer DNA ipliinin ayrlmas: DNA replikasyonu olabilmesi
iin polimerazlar sadece tek iplii kalp olarak kullanabildikleri iin, iki ipliin
kk bir blgede de olsa ayrlmas gerekir. Prokaryotlarda, replikasyon tek bir
nkleotid dizisinde, karyotlarda ise DNA boyunca ok sayda noktada balar,
bylece replikasyonun daha hzl olmas salanr.
Replikasyon atalnn olumas: ki ipliin ters ynde dnerek almas ile
oluan V eklindeki yapya replikasyon atal denir. Replikasyon DNA
boyunca orijinden her iki yne doru srer. Replikasyonun balamas iin, orijinin
unwinding proteinler denen bir grup protein tarafndan tannmas gerekir.
Bunlar:
DnaA proteini, Tek sarmall DNA balayan proteinler, DNA helikazlar ipliklerin
almasn salarlar.
Sper kvrlmalarn nlenmesi: plikler alrken sper kvrmlar olabilir.
Bunlar ortadan kaldran enzimler DNA topoizomerazlardr.
a) Tip I DNA topoizomerazlar: Reversibl olarak ift sarmaln tek ipliini
keser. ATP gerekmez.
b) Tip II DNA topoizomerazlar: DNA ift sarmalna skca balanp her iki
iplikte de geici krlmalar yaratr. ATP gerekmez.
Bu enzim grubundan olan DNA Giraz; E.colide ki DNA replikasyonunu kolaylatrr.
Kinolon grubu antimikrobiyal ajanlarn hedefi bu bakteriyel enzimdir. Bu enzim
dier tip II topoizomerazlardan farkl olarak ATP kullanr.
100
BYOKMYA
101
BYOKMYA
DNA replikasyonunun yn:
DNA polimerazlar, ana nkleotid dizilerini 3-5 ynnde okurlar ve yeni DNA
sentezini 5-3 ynnde yaparlar.
a)Lider zincir: lerleyen replikasyon atal ynnde kopyalanan ipliktir ve
kesiksiz olarak sentezlenir.
b)Kesikli zincir: Replikasyon atalnn tersi ynnde ve srekli kopyalanmayan
ipliktir. Bu zincirin sentezinde ksa DNA fragmanlar kullanlr. Bu ksa, srekli
kopyalanmayan paralara Okazaki fragmanlar denir. Bu fragmanlar yaklak
1000 nkleotid ierirler. Birletirilip srekli bir iplik haline getirilirler.
RNA primeri:
DNA polimeraz, yalnzca tek zincirli kalp DNA zerinden sentezi balatamaz.
Bir primere gerek duyar, bu da ksa kolunda 3 ucunda serbest bir OH bulunan
4-12 nkleotidlik, kalp DNAya komplementer ksa bir RNA parasdr.
Bu OH grubu ilk nkleotidi alr. Yani, DNA polimeraz, serbest hidroksil grubuna
kalp DNAdaki nkleotide komplementer deoksi ribonkleotidi balar. Spesifik
bir RNA polimeraz olan Primaz, DNA kalbna komplementer olan ksa kalp
RNA ipliklerini sentezler.
DNA polimeraz III:
DNA zincirinin uzamasndan esas sorumlu olan enzimdir. Yeni oluan zincir,
5-3 ynnde, kalp zincire antiparalel olarak sentezlenir. Uzayan zincire her
yeni nkleotid eklendiinde PPi aa kar. DNA zincirinin sentezlenmesi ve
uzamas iin, 4 deoksiribonkleotid trifosfatn (dATP, dTTP, dCTP ve dGTP)
hepsi bulunmaldr. Her hangi birisi biterse, DNA sentezi o nkleotidin gerekli
olduu yerde kesilir.
** Nkleotidin eker ksmnda baz deiiklikler yaplarak oluturulan belli
baz nkleotid analoglar, ortama konursa, DNA zincir uzamas durabilir.
Bu maddelerle DNA replikasyonu bloke edilince, hzl oalan hcrelerin ve
viruslarn blnmesi yavalar. Baz nkleotid analoglar unlardr:
Sitozin arabinozid (=Cytarabine)--Antikanserojen olarak kullanlr.
Adenin arabinozid (=Vidarabin)--Antiviral olarak kullanlr.
Zidovudin (=AZT)
Acyclovir
RNA primerinin uzaklatrlmas ve yerine DNA konmas:
DNA polimeraz III, bir RNA primerine yaklaana kadar DNA sentezler. Bu
durumda primer RNA, 5-3 ekzonkleaz aktivitesiyle karlr ve sonra boluk
DNA polimeraz I ile doldurulur.
DNA ligaz:
Son olarak DNAnn DNA polimeraz III tarafndan sentezlenen 5-P grubu ve
polimeraz I tarafndan sentezlenen 3-OH grubu DNA ligaz ile birletirilir.
ATP, AMP ye kadar yklr.
102
BYOKMYA
103
BYOKMYA
KARYOTK DNA REPLKASYONU
Prokaryottakine benzer. 5 tip karyotik DNA polimeraz vardr:
1- Pol , pol ve pol : karyotik DNA polimerazlarn -ailesine aittirler.
Pol nn primaz aktivitesi var ve hem lider hem de kesikli zincir iin RNA
primeri sentezler.
Pol , lider zinciri uzatr.
Pol , kesikli zinciri uzatr.
2-Pol : DNA polimeraz Ie benzer. Yani hata-tamir enzimidir.
3-Pol : Mitokondriyel DNAy replike eder.
karyotik DNAnn Organizasyonu: Bir insan hcresindeki toplam
46 kromozomun total DNAs ~ 1 mdir. Bunun hcre iinde (ekirdekte)
yerleebilmesi iin ok iyi ve sk paketlenmesi gerekir. karyotik DNA histon
denilen proteinlerle skca balanr ve nkleozom halini alr. Nkleozomlar
ipe dizilmi boncuklar gibidirler.
Histonlar ok miktarda lizin ve arginin ieren, kk ve bazik (fizyolojik pHda
pozitif ykl) proteinlerdir. 5 tanedirler; H1, H2A, H2B, H3, H4. (+) ykl
olduklarndan, (-) ykl DNA ile iyonik balar kurarlar. Mg+2 gibi (+) ykl
iyonlarla birlikte, DNAnn fosfat gruplarndan ileri gelen (-) yklerini ntralize
etmeye alrlar.
H1 dndakiler, her birinden 2 molekl birleerek nkleozom boncuklarnn yapsal
ekirdeini olutururlar. Bunun etrafna DNA sarmal segmenti sarlr.
** H1 en dokuya ve cinse spesifik olandr, nkleozom ekirdeinde bulunmaz ama
balayc DNAya balanr. Birka deiik tipi vardr. Nkleozomlarn daha youn
yaplar halinde paketlenmelerine yardmc olur.
DNADAN RNA SENTEZ=TRANSKRPSYON
Nkleusta sentezlenen RNA nkleer porlardan sitoplazmaya difze olur ve protein
sentezini kontrol eder.
ki DNA ipliinden birinin kalp olarak kullanld kopyalama ilemine
transkripsiyon denir.
Prokaryotik Genlerde Transkripsiyon
RNA sentezinin olabilmesi iin; kalp DNA, RNA polimeraz ve 4 ribonkleotid
trifosfat (ATP, GTP, CTP ve UTP) ortamda bulunmaldr.
Prokaryotik RNA polimeraz: Bakterilerde tek tip RNA polimeraz bulunur ve
bu enzim, DNA replikasyonu iin kullanlan ksa RNA primerleri dnda tm
RNAlar sentezler. RNA primerleri ise, primaz ad verilen zel bir enzimle
sentezlenirler. RNA, DNA kalbna antiparalel olarak, 5-3 ynnde
sentezlenir.
RNA sentez basamaklar
1-Balama: RNA polimeraz, DNA zerinde promoter blgeye (spesifik
balanma yerine) balanr. DNAy kalp olarak kullanarak, RNA sentezler.
Promoter blgesinde bulunan nkleotid dizileri Pribnow box: TATA box:
TATAAT ve (-) 35 dize: TTGACA dr.
102
BYOKMYA
103
BYOKMYA
2-Uzama: Tanmadan sonra, RNA polimeraz DNA dizisinin bir transkriptini
sentezlemeye balar. DNA polimerazn aksine RNA polimeraz, primere
gerek duymaz. Ayrca endo ve ekzonkleaz aktiviteleri yoktur. Bylece, DNA
polimeraz gibi, RNAdaki hatalar onaramaz.
3-Sonlanma: Uzama, bir sonlanma sinyaline kadar srer. RNA polimeraz,
DNA kalb zerindeki sonlanma blgelerini tanyabilir ya da p faktr
(sonlanma faktr) denilen ek bir protein gerekebilir.
Rifampin, prokaryotik RNA polimerazn alt nitesine balanarak balama
safhasn inhibe eder ve ilk fosfodiester ba kurulamaz. Tberkloz
tedavisinde kullanlr.
Daktinomisin (=Aktinomisin D), DNA kalbna balanr ve RNA polimerazn
hareketini nler. Antikanserojen bir ilatr.
karyotik genlerde transkripsiyon
Daha komplekstir. RNA polimeraza ek olarak, birok transkripsiyon faktr
DNAya balanr. DNA ift sarmal gever. Sonlanma mekanizmas ise tam
bilinmiyor.
karyotik Hcrelerin Nkleer RNA polimerazlar:
Bulunduklar snfa gre zel genleri tanrlar. 3 tipi vardr:
1-RNA polimeraz I: Nkleolusda byk ribozomal RNAlarn (28, 18
ve 5.8S) ncsn sentezler.
2-RNA polimeraz II: Protein oluturmak zere translasyona urayan
mRNAlarn ncsn sentezler. Kk nkleer RNA (snRNA)y da
sentezler. Baz viruslarda viral RNA sentezini de salar.
RNA polimeraz II inhibitrleri: -amanitin, polimerazla ok sk
balanr ve mRNA ve protein sentezini inhibe eder. Yksek miktarlar
RNA polimeraz III de inhibe edebilir. Zehirli mantarlarda bulunur.
3-RNA polimeraz III: tRNA, kk 5S rRNA ve baz sn RNAlar gibi
kk RNAlar retir.
Mitokondrial RNA polimeraz: Mitokondride bir tip RNA polimeraz bulunur.
Bu da bakteri polimerazna benzer zellikler tar.
PROTEN BYOSENTEZ= TRANSLASYON
Translasyon yani nkleik asit iindeki bilginin spesifik bir amino asit dizisi oluturmak
zere eksprese olmas iin genetik kod gerekir. Genetik kod, nkleotid bazlaryla,
amino asit dizisi arasndaki elemeyi salar. Kodun her biri 3 nkleotid bazndan
oluur ki buna kodon denir.
Kodonlar mRNA dilindedir (A,G,C,U). 5-3 yazlrlar. 4 baz kullanldndan 4
3
=6
4
kombinasyon mmkndr. Bunun 61i, 20 amino asidi kodlar, 3 tanesi de UAG,
UGA ve UAA sonlanma kodonudur. Amino asitleri ifreleyen 61 kodondan birisi
olan metyoninin ifresi AUG ise, ayn zamanda balang kodonudur.
Genetik Kodun zellikleri
1- Spesifiktir: Spesifik bir kodon daima ayn amino asidi kodlar.
2- Evrenseldir: Genetik kodun spesifiklii evolsyonun erken dnemlerinden
beri korunmutur. Mitokondriyel genom dnda tm bitki ve hayvan trleri
iin ayndr.
104
BYOKMYA
105
BYOKMYA
3- Kalabalktr: Her kodon tek bir amino aside karlk geldii halde, bir
amino asidin birden fazla kodonu olabilir. Triptofan ve metyonin yalnz birer
kodona sahip amino asitlerdir.
4- st ste akmaz ve sreklidir: Kod, sabit bir balama noktasndan
balayarak srekli baz dizisi eklinde er er okunur. Bir mesaj dizisinde
1-2 nkleotid delesyona urar veya eklenirse, okuma erevesi deiir ve
ereve kaymas mutasyonu meydana gelir.
Translasyon iin Gerekli Bileenler
a) Amino asitler
b) tRNA:Her amino asit iin en az bir spesifik tip tRNA gerekir. Her tRNAda
3 bazl bir nkleotid dizisi olan antikodon bulunur ve mRNA zerinde spesifik
bir kodonu tanr.
c) mRNA: Peptid zincirinin sentezi iin kalp olarak kullanlan spesifik
mRNAnn bulunmas gerekir.
d) Amino ail-tRNA sentetazlar
e) Ribozomlar
f) Protein faktrler: Balama, uzama ve sonlanma faktrleri gerekir.
g) Enerji: Peptid zincirine bir amino asit eklenmesi iin 4 yksek enerjili P
ba gerekir. 2 ATP amino ail-tRNA sentetaz reaksiyonu iin, 1 GTP amino
ail-tRNAnn A ya balanmas, 1 GTP de translokasyon iin kullanlr.
Protein biyosentezi, hcrenin yaam boyunca en ok enerji tketici olaylardan
birisidir.
Posttranslasyonel Modifikasyonlar
Hcreden salnacak proteinlerin ou ilk nce byk nc molekller halindedir
ve fonksiyonel olarak inaktiftir. Protein zincirinin paralar endoproteazlarca
ayrlr ve aktif molekl aa kar. Proteinin fonksiyonuna gre gerekli ise,
zel gruplar eklenebilir. Hb iin Hem grubu eklenmesi rnektir. S-S balar
oluabilir. Fosforilasyon, hidroksilasyon ve glikozilasyon olabilir.
Bu reaksiyonlarn yeri deiiktir. ER, golgi cisimcii veya sekretuar vezikller
iinde olabilirler.
1- Fosforilasyon: Protein zerindeki serin, treonin veya daha nadiren tirozin
bakiyelerinin OH gruplar zerinden olur. Enzimler protein kinazlardr. Proteine
(-) yk kazandrr. St proteini kazein fosforillidir ve tad (-) yk sayesinde
(+) ykl Ca balayabilir. Protein fosfatazlarla da fosfat gruplar ayrlr.
2- Glikozilasyon: Plazma zarnn paras olacak veya hcreden salnacak
proteinlerin ounun serin, treonin veya hidroksilizinlerinin OH gruplarna
veya asparagine balanm karbonhidrat zincirleri vardr. Bu ekleme ER
da olur (Core Glikozilasyon), Golgide (Terminal Glikozilasyon) daha ileri
modifikasyonlar yaplr.
3- Hidroksilasyon: Kollajenin a-zincirinin prolin veya lizin bakiyeleri prtkl
ER da hidroksile edilir.
104
BYOKMYA
105
BYOKMYA
Protein Biyosentezi nhibitrleri
Puromisin: Amino ail-tRNAdaki amino ail-adenozin bakiyesinin
analoudur. Ribozomdaki A blgesine balanr ve peptidin ribozomdan
ayrlmasna engel olur. Hem prokaryot hem karyotlarda etkilidir.
Streptomisin: Prokaryotlarda, formil met-tRNAnn P ye balanmasn
engelleyerek balamay inhibe eder. 30Se balanarak yapsn bozar.
Tetrasiklin: Prokaryotlarda amino ail-tRNAnn mRNA-ribozom
kompleksine ulamasn nler.
Kloramfenikol: Prokaryotik peptidil transferaz aktivitesini bloke eder.
Yksek dozlar mitokondrial protein sentezini de inhibe eder.
Eritromisin ve Klindamisin: Prokaryotlarda 50Se geri dnmsz
olarak balanarak translokasyonu inhibe eder.
Siklohekzimid: karyotta 60Sin peptidil transferaz aktivitesini inhibe
eder.
Abrin-risin: karyotta amino ail-tRNAnn balanmasn nler.
Difteri ekzotoksini: karyotik uzama faktrn inaktive eder. Bylece
translokasyonu engeller.
DNAda hasar yapabilen mutajenler
a) Baz analoglar: 5-Bromo urasil ve 2-Amino prin:
b) Deamine edici ajanlar: (Alkilleyici olmayanlar): Nitrz asit ve nitrz
amin, sodyum nitrit ve sodyum nitrat gibi nitrz aside metabolize olan
bileiklerdir.
** Sitozinin Urasile deaminasyonu en sk
c) Alkilleyici ajanlar: Dimetil nitrz amin ve Dimetil slfat, bu gruba
rneklerdir. Bunlar guaninin metillenmesine yol aarlar.
d) U.V. k: Dimerlerin, genellikle TT dimerinin olumasna yol aar.
e) Anaerobik metabolizma sonucu oluan oksijen radikalleri de DNAda
hasar olutururlar.
Speroksit radikali: SOD ile uzaklatrlr.
Hidrojen peroksit: Katalaz ve GSH peroksidaz ile uzaklatrlr.
Hidroksil iyonu: En mutajen olandr.
f) yonize edici radyasyon: X nlar, gamma nlar ve radyoaktif
maddelerin radyasyon partiklleri etkisiyle oluan iyonlar olduka
reaktiftir.
Kalc Mutasyonlar 2 tiptir:
1- Nokta mutasyonlar:
DNAdaki tek bir bazn, bir bakasyla yer deitirmesiyle aa karlar.
DNAdaki bir kodon ve dolaysyla proteindeki bir amino asit farkllar.
Transversiyon:Prin yerine pirimidin veya pirimidin yerine prin baz
gelmesidir.
Transisyon: Prin yerine baka bir prin veya pirimidin yerine baka
bir pirimidin gelmesidir.
Protein zelliklerini deitirmezse SESSZ MUTASYON denir. Deien
baz ieren kodon, ayn amino asidi kodlayabilir..
106
BYOKMYA
107
BYOKMYA
FARKEDLEBLR MUTASYON: Hb Ann -zincirini ifreleyen gende
nokta mutasyon sonucu glutamat yerine valin gelmesiyle Hb S oluur,
Hb fonksiyonlar bozulur ve orak hcreli anemi geliir. Bir baka rnek
de Hb M dir.
2- Katlma (nsersiyon) ve Eksilme (Delesyon) mutasyonlar: Kalp
kayma mutasyonlar:
Bir gene bir veya daha fazla bazn katlmas veya eksilmesi, o gendeki
tm kodonlarn deimesine ve tamamen farkl amino asit diziliine
sahip protein olumasna neden olur. Bu tip mutasyon i ksmlarda bir
sonlanma kodonu oluturursa, normalden daha ksa bir peptid zinciri
ortaya kabilir.
DNA ONARIM MEKANZMALARI
1- Eksizyon tamiri: U.V. etkisiyle oluan TT dimerleri replikasyonu bloke ederler.
DNA polimeraz, DNA zincirini ancak dimer bulunan yere kadar replike edebilir.
TT dimerleri, ncelikle zel bir U.V. spesifik endonkleaz (Excinuclease) ile
tannr. Sonra bir eksizyon ekzonkleaz (prokaryotta DNA polimeraz I, insanda
DNA polimeraz ) 5 ucundan fosfodiester ban krarak dimeri serbestletirir
ve kalan boluu dier iplii kalp olarak kullanarak doldurur. Yeni sentezlenen
DNAnn 3-OH grubu, orijinal DNA sarmalnda kalan 5-P grubu ile birleir. Bu
birlemeyi DNA ligaz yapar.
2- Baz deiikliklerinin dzeltilmesi:
a- Anormal bazlar,
b- Fotoreaktivasyon:
c- Rekombinasyon tamiri: Replikasyon atal henz eksizyon tamiri
yaplmam hasarl bir blgeye gelebilir. Sadece bakterilerde olan bir
mekanizmayla (tanyc enzim: Restriksiyon Endonkleaz), normal DNA
ipliinden mutasyonsuz ksm alnp hasarl iplie eklenir, DNA Polimeraz
I ve DNA ligaz ile salam iplikte oluan boluk da ayn enzimlerle
doldurulur.
DNA ONARIM DEFEKTLER
1- Xeroderma Pigmentozum: Genetik geii otozomal resesiftir ve pirimidin
dimerlerinin (TT) onarm defektidir. U.V.ye anormal olarak duyarldrlar, melanom
ve skuamz hcreli ca gibi cilt kanserlerine yatknlk vardr. En sk grlen tipi, U.V.
spesifik endonkleazn yokluuyla birlikte olandr.
2- Ataxia Telenjiektazia: eitli organ sistemlerinde iddetli anomaliler ve
lenforetikler kanserle karakterizedir. Hastalardan alnan salam hcreler kltrde
x-nlarna ar duyarldr.
3- Fankoni Anemisi: lmcl aplastik anemi: X-nlar tarafndan oluturulan
hasar onarlamaz.
4- Hutchinson-Gilford ve Bloom sendromu: 2 farkl prematr yalanma
sendromu.
106
BYOKMYA
107
BYOKMYA
DOKU BYOKMYASI
KOLLAJEN LFLER
Temel yap niteleri tropokollajendir. Glikoprotein yapsndadr. nsanda en
bol bulunan proteindir. Fibrzdr, eitli zclerde znmez. Kollajen lifler
mekanik etkilere ok dayankldr ama esneme zellikleri yoktur. Kkrdak, kemik
ve deride bulunur.
Kollajen hcre dnda fonksiyon yapan proteinlerden birisidir.
Tropokollajenler arasnda Aldol apraz balar kurulur, bu balar lizin ve
hidroksilizin arasndadr. apraz balar kuran enzim lizil oksidazdr. Cu ierir
ve Cu eksikliinde kollajen yapm bozulur.
ELASTK LFLER
Temel yap niteleri tropoelastindir. ok fazla uzayp, ksalma zellii vardr,
kollajenin aksine lastik benzeri bir yapdr. Tropoelastin bir polipeptid zinciridir ve
nonpolar amino asitler bulunur. Kollajenle benzer taraf glisin ve alaninden zengin
olmasdr, valin ve lizin de ok bulunur. Prolin ise kollajenden azdr. Hidroksiprolin
ok az, hidroksilizin hi bulunmaz. Karbonhidrat da iermez.
Olgun elastinde, elastin polipeptid zincirlerini bir lif ana balayan kovalan
apraz balar bulunur. Bu balar lizinden zengin blgelerde kurulur ve balca
izodesmozin ve desmozin yaplar meydana gelir. Elastini paralayan enzimler
elastazlardr.
-1 Antitripsin, gl bir proteaz olan ntrofil elastazn inhibe ederek,
alveoler duvar elastininin yklmn engeller. Bu protein, balca karacierde
sentezlenir. Monosit ve alveoler makrofajlarda sentezlenen ise elastazn lokal
doku hasarn nler. zellikle akcierler iin ok nemlidir. Eksikliinde alveoler
duvarda ba dokusu harabiyeti, rejenerasyon mmkn olmadndan amfizemle
sonulanr.
KAS DOKUSU
a- izgili kas: skelet kas: izgili ve istemlidir.
b- Dz kas:izgisiz ve istemsizdir.
c- Kalp kas: izgili ve istemsizdir.
izgili kaslar, elektriksel olarak uyarlabilen bir membran olan sarkolemma ile
sarlmtr. Kas hcresinin sitoplazmas da sarkoplazma olarak adlandrlr.
izgili kasda enine ve boyuna izgiler bulunur. Boyuna olanlar miyofibrillerden
(lifik), enine olanlar her lifikteki ince ve kaln filamanlardan ileri gelir. Hcre
zar olan sarkolemma ieri doru girintiler yaparak Z izgisini meydana
getirir.
Miyofibrildeki kaln filamanlar koyu renkli A bandn oluturur, koyu bant
zerindeki daha ak blgeye H zonu denir. Sadece ince filamanlarca oluturulan
ak renkli blgeye ise I band denir. I band ortasndaki koyu izgiler ise Z izgisi
adn alr.
108
BYOKMYA
109
BYOKMYA
ki Z izgisi arasna da sarkomer denir.
Filamanlar oluturan proteinlere kontraktil proteinler denir. Bunlar aktin, miyozin,
tropomiyozin ve troponinlerdir. Miyozin kaln, dierleri ince filamanlar olarak
bilinirler.
1- Miyozin: Fibrz bir proteindir. Kas proteinlerinin % 55ini oluturur. Miyozin
ba ksm; ATP balama fonksiyonuna ve ATPaz aktivitesine sahiptir.
2- Aktin: Globler alt nitelerden meydana gelen fibrz bir proteindir. Kas
proteinlerinin % 25ini oluturur. 2 tipi vardr; Globler (G-aktin) ve Fibriler
(F-aktin).
3- Tropomiyozin: 2 polimer arasndaki olukta, F-aktine birleen ve olmak
zere 2 zincirden oluan fibrz bir molekldr.
4- Troponinler: izgili kaslara zgdr.
Troponin T; Tropomiyozine balanr.
Troponin C; yapsal olarak kalmoduline benzer ve Ca balayc rol vardr.
Troponin I; Aktin polimeri zerinde bulunur ve aktinin miyozinle etkileimini
inhibe eder.
108
BYOKMYA
109
BYOKMYA
skelet Kasnda Kontraksiyon
Kontraksiyon olmas iin miyozin bann aktinle temas etmesi gerekir. Dinlenme
halinde ayrdrlar. Kontraksiyon srasnda sarkoplazmik retikulumdan Ca aa
kar. Aa kan Calarn 4 molekl, 1 Troponin C ile balanarak, miyozin
ba konformasyonu deien ve bylece balanma blgesi aa kan aktinle
balanr ve aktin, miyozin bandaki ATP az aktive eder. ATP hidrolizi ile
enerji elde edilir. Bu enerji miyozin bann hareketinde kullanlr. Bylece,
ince filamanlar sarkomerin merkezine doru ekilir. Kontraksiyonun sona
ermesinde, Caun sarkoplazmik retikulumun sisternalarna Ca ATPaz ile
pompalamas rol oynar. Kas kasld zaman, kaln yada ince filamanlarn
boylarnda herhangi bir deiiklik olmaz. Sadece kaslma srasnda aktin ve
miyozin st ste gelerek, I band daralr. A band ise ayn kalr.
Dz Kaslarda Kontraksiyon
Dz kasta troponin bulunmaz. Kaslma kontrol miyozin bandaki
hafif zincirlerle olur. Sarkoplazmada bulunan miyozin kinaz (Hafif zincir
kinaz) enzimi normalde inaktiftir. Aktiflenmesi iin nce Ca-kalmodulin
kompleksine balamas gerekir. Dz kasa uyar gelmesiyle hcre iine Ca
boalr. 4 Ca, kalmodulin ile kompleks yapar, bu kompleks inaktif miyozin
kinaza balanp, ATPden fosfat grubunu miyozine transfer eder. Aktin-miyozin
etkileerek, kaslma gerekleir.
NROTRANSMTTERLER
Asetil kolin (Ach): lk tanmlanan nrotransmitterdir. Balca; eksitatr
fonksiyonludur. Buna ramen beynin baz blgelerinde nronal ak inhibe
eder.
Uykunun REM dneminin indksiyonunda primer neme sahiptir.
Noradrenalin (NA): NA ise geni olarak inhibitr etkilidir. Ve Ach gibi alt
beyin ve beyin sapnda yer alr. Ancak beynin baz blgelerinde eksitatr olduu
gsterilmitir.
Emosyonel yantlarn dzenlenmesinde grevlidir.
Dopamin (DA): PIF: nhibitr etkili bir NTdir.
nemli bir fonksiyonu, muskuler aktivitenin kontroldr.
5-Hidroksi triptamin: (=5-HT)= Serotonin: Balca presinaptik inhibitr
etkilidir.
Ana fonksiyonu uyku siklusu ve uyankln dzenlenmesidir.
Gamma Amino Btirik Asit (GABA): nhibitr etkilidir.
Ana fonksiyonu; fiziksel aktiviteyi azaltmaktr.
Dier amino asitler:
Glutamat ve Aspartat beyinde yksek miktarlarda bulunurlar ve hipokampus ve
korteksi de ieren pek ok alanda GABA nn aksine uyarc etki yaparlar.
Glisin ise, GABA gibi inhibitr etkilidir.
Bu nrotransmitterler dnda pek ok madde de MSS de nronlar aras iletiimi
etkilerler. Mesela; kahvenin kafeini, ayn teofilini ve kakaonun teobramini
nronlarn uyarlma eiini drerek, nronal eksitabiliteyi artrrlar. Sitriknin
de nron eksitabilitesini artrc role sahiptir.
110
BYOKMYA
111
BYOKMYA
Nitrik Oksit:
Davran ve hafzayla ilgili blgelerde saptanm. Presinaptik terminallerde
depolanmaz, gerektiinde sentezlenir. Postsinaptik nronda genellikle
membran potansiyelini fazla deitirmez, fakat hcre ii metabolik
fonksiyonlar deitirerek etki yapar. Bu etkilerini cGMP araclyla
gsterir.

110
BYOKMYA
111
BYOKMYA
ZEL KONULAR
SERUM METALLER VE METALLO PROTENLER
ESER ELEMENTLER
Element lgili Enzimler
Demir Sitokrom Oksidaz, Katalaz, Peroksidaz, Ksantin Oksidaz, Akonitaz
Bakr
Speroksit Dismtaz, Sitokrom Oksidaz, Lizil Oksidaz, Ferrooksidaz I,
Tirozinaz, Dopamin Hidroksilaz
inko
Karbonik Anhidraz, ALA Dehidraz, RNA Polimeraz, Alkol
Dehidrogenaz,
Laktat Dehidrogenaz, Gliseraldehid 3-P Dehidrogenaz
Magnezyum Heksokinaz, Piruvat Kinaz, Glukoz 6 Fosfataz, Transketolaz
Mangan Arginaz, Ribonkleotid Redktaz, Piruvat Karboksilaz
Potasyum Piruvat kinaz
Nikel reaz
Molibden Ksantin Oksidaz, Dinitrogenaz, Aldehit Dehidrogenaz
Selenyum Glutatyon Peroksidaz, Tiroperoksidaz, 5- Deiyodinaz
Kobalt Homosistein Metil transferaz
Kalsiyum Amilaz, Fosfolipaz A 2, Rennin
Kofaktr Olarak norganik Elementleri Gerektiren veya eren Baz Enzimler
Demir:
En iyi bilinen eser elementtir. Total vcut demir ierii 4-5 gdr.
Vcut demirinin % 70i Hb iinde eritrositlerde, % 5i Mb iinde kaslarda, %
20si Ferritin ve Hemosiderin eklinde KC, dalak ve kemik iliinde, kalan %
5 ise, oksidatif enzimlerin (sitokromlar, triptofan pirolaz ve katalaz) yapsal
bileeni olarak bulunur. Kan dolamndaki (Totalin yalnzca % 0,1i) Fe,
transferrine baldr.
Eksikliinde azalm Hb yapm ile anemiler oluur. Demir eksikliinin 3 evresi
tanmlanmtr:
1. Demir depolarnn azalmas
2. Demiri yetersiz eritropoez
3. Demir eksiklii anemisi
Demir eksiklii genellikle diyetle azalm alm, artm kayp veya depolanm
demirin mobilizasyonunda blok ile oluur. Demirin mobilizasyonunda blok pek
ok kronik hastalkta oluur ve kronik hastalk anemisinden sorumludur.
112
BYOKMYA
113
BYOKMYA
Demir toksisitesinde 3 olas mekanizma ileri srlyor:
1- Serbest radikallerin oluumu ile lipid peroksidasyonu (Fenton reaksiyonu
- Fe ve hidrojen peroksidin hidroksil radikali oluturmalar ile)
2- Kollajen oluumunun stimlasyonu - Fibrozis (KC ve pankreasta)
3- DNA hasar - Hepatoselller ca
*** Hemokromatozis, doumsal genetik bir defekttir ve bozuk demir
absorbsiyonu + hiperpigmente cilt + Diabetes mellitus ile balantldr.
Demir durumunun deerlendirilmesinde pek ok metot vardr;
1- Serum demir konsantrasyonu: Erkeklerde 80 - 150 g/dl
Kadnlarda 70 - 130 g/dldir.
2- Kemik ilii yaymasnn Prussian mavisi ile boyanmas: Bu boya demir
iin spesifiktir. Fakat rutinde kullanlmaz. nk, son derece invazivdir. Son
are olarak bavurulabilir.
3- Serum Ferritin konsantrasyonu: Demir depolarnn deerlendirilmesinde
yararldr. Normalde serumda ok az bulunur.
Erkeklerde--20-250 ng/mL
Kadnlarda--10-120 ng/mLdir.
*** Serum Ferritini demir eksiklii tansnda;
En spesifik,
En sensitif ve
En gvenilir gstergedir.
4- Transferrin (Tf) satrasyonunun hesaplanmas: Sirkle eden demirin
gstergesidir. Son zamanlarda diyetle demir almn, olduka hassas bir
ekilde gsterir. Serum demiri ve total demir balama kapasitesi zerinden
hesaplanr:
Serum Demiri
X 100= % Tf satrasyonu
TIBC
Erkeklerde %20-50
Kadnlarda %15-50 dir.
Transferrin:
Elektroforezde 1 bandndadr.
Plazmada Fe
+3
tar. 1 mol, 2 mol demir balar.
Yaklak olarak 1/3 demir ile satredir. (%30-40 satrasyon)
Karacierde sentezlenir.
Glikoprotein yapsndadr.
** TIBC= 280-300 g/dldir.
5- Azalm demir miktarlar hem sentezini de bozacandan; Hb, hematokrit
ve eitli eritrosit indeksleri de llebilir. Ancak bunlar, demir eksikliinin
ileri dnemi iin gstergedirler.
6- inko Protoporfirin / Hem (=ZPP/H) oran da demir durumun
deerlendirilmesi iin kullanlr. Eritropoez iin yeterli demir yoksa, gelimekte
olan eritrositlerde inko protoporfirin birikir. Demir eksikliinin olduka erken
oluan bir sonucudur. Hassas bir gstergedir.
112
BYOKMYA
113
BYOKMYA
Demir Metabolizmas: Besinlerde demir 2 formda bulunur:
1- Hem iindeki demir (Ferrz, Fe
2+
)
2- Non-hem demir (Ferrik; Fe
3+
)
Barsaklardan absorbe edilmesi iin, proteinden ayrlmal ve bivalent (ferrz;
Fe
2+
) ekle indirgenmelidir.
Absorbsiyon, yiyeceklerdeki askorbik asit ve gastrik asidite ile kolaylar. Ve
pankreatik sv, tahllarda bulunan fosfatlar ve fitatlar ile azalr. Antasitler
ve baz antibiyotikler de demir emilimini azaltrlar.
Fizyolojik olarak demir absorbsiyonu, depolanm demir miktarna ve kemik
iliindeki eritropoetik aktiviteye baldr. Besinlerle alnan demirin yaklak
%5-10u barsaklardan emilir. Demir eksikliinde, gebelik ve byme anda
emilim artarak, % 20lere kabilir.
Absorblanan demir, transport protein (Apoferritin) ile mukozal hcrelere
tanr ve hemen tekrar ferrik forma evrilir. Buradan da plazmaya salnr.
Plazmada ferrik formdadr ve spesifik demir tayc proteinler olan
transferrin ve siderofilinle kombine olur.
Demir Depolanmas: Demir 2 ekilde depolanr: Ferritin ve Hemosiderin.
Ana depo organlar, kemik ilii, KC ve dalaktr.
Depo demirin % 65i ferritin halindedir. Bu formdaki demir, hzla
hemoglobin sentezi iin kullanlabilir (Solubl demir). Fakat, genel
histokimyasal metotlarla demonstre edilemez.
Depo demirin % 35i hemosiderin halindedir. Kolayca mobilize edilemez.
(n solubl demir) Varl prussian mavisi reaksiyonu ile demonstre
edilebilir.
yot:
Tiroid hormonlarnn (T3 ve T4) bileenidir. Bu hormonlarn, bazal
metabolizmaya olan etkilerinden dolay, iyot byme ve vcut dokularnn
zellikle sinir sisteminin geliiminde nemlidir.
Eksikliinde guatr oluur. nfantlarda eksiklii KRETENZM ile sonlanr.
Ccelik ve zeka gerilii vardr.
Fazlal ile de guatr + hipertroidi oluur.
Selenyum:
Glutatyon peroksidaz aktivitesi iin gerekli bir eser elementtir. Selenyumun
antioksidan rol, C ve E vitaminleri ile yakn bir ekilde ilikilidir.
Selenyumun byme, beyin geliimi ve tiroid fonksiyonlar zerine
etkileri vardr. Eksikliinde; anemi, iskelet miyopatisi, artm kanser riski,
kardiovaskler hastalk art, sa-trnak ve immun sistem deiiklikleri ve
tiroid hormon bozukluklar oluur.
yodun dolamdan alndktan sonra oksidasyonunu salayan tiroperoksidaz Se
bamldr. Ayrca, periferde T4 T3e eviren 5 deiyodinaz da Se bamldr.
Bu yzden Se eksikliinde 5 deiyodinaz aktive olamamakta, T4 , T3
bulunmaktadr.
Eksikliinde Keshan Hastal grlr.
114
BYOKMYA
115
BYOKMYA
inko:
Kollajen oluumu iin gerekli olan eser elementtir. Ayrca insulinin bileenidir.
nsulin pankreas hcrelerinde inko iyonlaryla kandanse olarak
bulunur. Pek ok enzimin yapsnda bulunur. Hcre blnmesi ve
bymesinde, seksel matrasyonda, fertilitede, gece grmede, immun
yant oluumunda ve yara iyilemesinde fonksiyon yapar. Kanda albmine
bal olarak tanr.
Akrodermatitis enteropatika kaltmsal bir inko eksiklii hastaldr. Hepato
splenomegali ve genital olgunlamann gecikmesiyle gider. Kanlarnda
esansiyel ya asit seviyeleri de azalmtr.
Bakr:
Demire ek olarak hemoglobin sentezinde gereklidir. Kollajen oluumunda (Lizil
Oksidaz) ve miyelin klfn devamllnn salanmasnda grevlidir. skelet
geliiminde, immun sistem fonksiyonlarnda, melanin sentezinde (Tirozinaz)
ve SOD (Sper Oksit Dismtaz) enziminin yapsnda da bulunur.
Kanda albmine ve serloplazmine bal olarak bulunur. Plazmadaki
bakrn % 90n Seruloplazmin tar.
Hemoglobin sentezi aksayarak anemi ve kollajen sentezi aksayarak
dissekan aort anevrizmas eksikliinde birlikte oluan bozukluklardr.
Menkes kinky sa hastal; nadir grlen genetik bir hastalktr. Azalm
bakr emilimi ve bylece eksiklii ile sonulanr.
Wilson hastal, KC de toksik bakr birikimi ile giden bir genetik bozukluktur.
Diyetsel kaynakl toksisite son derece nadirdir.
Bakr-protein kompleksi olan Seruloplazmin, bakr durumunun gstergesidir.
Yine de, Seruloplazmin seviyeleri, hormonal deiikliklerden ve enflamasyondan
olduka etkilendiinden yarar snrldr.
Eritrosit SOD aktivitesi, organizma bakr durumunun en hassas gsterge-
sidir.
Flor:
Di sal iin nemli bir eser elementtir. rk oluturan bakterilerin asit
oluturmalarn engeller. Ayrca erikin kemik yapsnn korunmasnda da rol
alr.
Eksikliinde, di rkleri artar. Kronik toksisitesi, FLUOROZS olarak
adlandrlr. Kemik sal, bbrek fonksiyonlar ve muhtemelen kas ve sinir
fonksiyonlar etkilenir.
Mangan:
Dekarboksilazlar, Hidrolazlar, Kinazlar ve Transferazlar iin aktivatr olarak
davranr. Oksidatif fosforilasyon, ya asidi metabolizmas, protein, kolesterol
ve mukopolisakkarit sentezlerinde grevlidir.
Kanda Hbe bal olarak bulunur.
Molibden:
Nkleik asitlerin rik aside yklmnda grevli ksantin oksidaz gibi
metalloenzimlerin bileenidir.
114
BYOKMYA
115
BYOKMYA
Krom:
Normal glukoz metabolizmasnn salanmasndaki rolnden dolay, glukoz
tolerans faktr olarak da adlandrlr. Krom, insulin etkisinin balamas
iin gerekli kofaktrdr.
Eksikliinin, erikin balangl diabette bozulmu glukoz toleransn
krklediine inanlr. Krom ieren tozlara srekli maruz kalan iilerde,
bron kanserinde artma saptanmtr.
Kobalt:
Vitamin B
12
nin yapsnda bulunur. Eksikliinde pernisiz anemi oluur.
Nikel:
Byme, reme, hematopoez, demir ve inko metabolizmasnda etkilidir. Siroz
ve kronik remili kiilerde eksiklii oluabilir.
Silikon:
Kemiin normal bymesinde etkilidir.
SERLOPLAZMN = FERROOKSDAZ I
2 deerlikli Fein 3 deerlikli demire evrilmesini salayan enzimdir. Bakrl bir
proteindir. Wilson hastalnda, yeni doanda ve nefrotik sendromda seviyeleri
azalr. Gebelikte, enfeksiyonlarda, miyokard enfarktsnde ve sirozda artar.
Serum seviyeleri genellikle, bakr ile paraleldir. Mesela Wilson hastalnda,
serumda bakr ve Seruloplazmin azalrken, idrar bakr artmtr.
NTRK OKST (NO) (EDRF)
Organizmada yaygn olarak bulunan ve eitli fonksiyonlar olan bir maddedir.
Damar dz kaslarnda geveme ile vazodilatasyon yapan endotel kkenli gevetici
faktrle (EDRF) ayn madde olduu dnlmektedir.
Sentezinde grevli enzim NO sentazn kalsiyum baml ve bamsz tipleri
bulunmaktadr. Argininden sentezi srasnda 2 reaksiyon devreye girmektedir.
nce oksijen, argininin guanido grubundaki azotlardan birine fikse olup, sonra
azotla birlikte yapdan ayrlmakta NO ve Sitrulin olumaktadr. lemler srasnda
NADPH da gereklidir.
NO sentaz, NADPH ve O
2
kullanmasyla Sitokrom P 450 enzimlerine
benzemektedir.
NO ok ksa mrldr. Nitrit ve nitratlara evrilerek inaktive edilir.
NOin fizyolojik fonksiyonlar:
1- Gl vazodilatatr etkilidir.
2- Trombosit agregasyonunu nler.
3- Lkositlerden salnan bakteri ve tmr hcrelerinin ldrlmesinde grevli
gl bir toksin gibi davranr. Bylece makrofaj fonksiyonlarn destekler
4- Beyinde nrotransmitter fonksiyonlara sahiptir.
5- Hafza ve dnme ile ilgili fonksiyonlar yapar.
6- Renal vaskler rezistans azaltr ve GFR yi artrr.
116
BYOKMYA
117
BYOKMYA
KOAGLASYON
Koaglasyon, 4 fazdan oluur:
1- Hasarn distalindeki kan kaybnn azaltlmas iin, damarlarn konstriksiyonu
2- Hasar blgesinde, gevek ve geici bir trombosit tkacnn oluumu
3- Trombosit tkacnn eitli hcreler yakalayarak, daha stabil bir yap ve fibrin ann
oluumu
4- Phtnn plazmin tarafndan parsiyel veya komple zlmesi
Vazokonstriksiyon ve trombosit agregasyon oluumu, prostasiklin (PG I2) ve tromboksan
A2 (TX A2) tarafndan dzenlenir.
ntrensek ve ekstrensek yollar fibrin oluumu ile sonulanr.
1-ntrensek yolla aktivasyon:
Doku hasar olmakszn geliir. Faktr XIInin kontakt aktivasyonu ile balar.
Aktiflenme olayndan, damar yzeyindeki kollajen sorumludur. aPTT (aktive
parsiyel tromboplastin zaman) gstergesidir.
2-Ekstrensek yolla aktivasyon:
Doku hasar ile birliktedir. Faktr VII nin aktivasyonu ile balar. PT (protrombin
zaman) gstergesidir.
Bu 2 yolla aktivasyon faktr Xada birleir. Bundan sonraki basamaklar ortaktr.
Protrombinin trombine dnmn ve fibrinojenden fibrin oluumunu
salayan bir ortak sona giderler.
Koaglasyon faktrleri:
Faktr I: Fibrinojen
Faktr II: Protrombin
Faktr III: Doku faktr (TF)
Faktr IV: Ca 2+
Faktr V: Proakselerin : Labil faktr
Faktr VII: Prokonvertin
Faktr VIII: Antihemofilik faktr A: Antihemofilik globlin (AHG)
Faktr IX: Christmas faktr: Antihemofilik faktr B
Faktr X: Stuart-power faktr
Faktr XI: Antihemolitik faktr C
Faktr XII: Hageman faktr
Faktr XIII: Fibrin stabilize edici faktr
Yksek molekl arlkl kininojen (HK)
Prekallikrein (PK)
** Von-Willebrand faktr: Endotel hcrelerinden salnan adeziv proteindir.
Trombositler aras ve endotel - trombosit aras tutunmay salar.
** Fibronektin ve Vibronektin: Adeziv proteinlerdir. Hcre yzeylerinde,
ekstraselller matrikste ve kanda bulunurlar. Endotel hcrelerinde retilip,
phtlamada rol alrlar. Fonksiyonlar Von-Willebrand faktrnkine benzer.
Ekstraselller byk glikoproteinlerdir ve proteoglikanlar aras iletiimde
grevlidirler. Heparin, fibrin ve kollajenin hcre membran altndaki
mikrofilamentlere indirekt olarak balanmasnda rol alrlar.
116
BYOKMYA
117
BYOKMYA
Koaglasyon Proteinleri Aktif Form
Faktr I (Fibrinojen) Substrat
Faktr II Serin Proteaz
Faktr III (Doku Faktr) (TF) Kofaktr = Aktivatr Protein
Faktr V Kofaktr
Faktr VII Serin Proteaz
Faktr VIII Kofaktr
Faktr IX Serin Proteaz
Faktr X Serin Proteaz
Faktr XI Serin Proteaz
Faktr XII Serin Proteaz
Faktr XIII Transglutaminaz
Yksek Molekl Arlkl Kininojen (HK) Serin Proteaz
Prekallikrein (PK) Serin Proteaz
Fibrinolitik Proteinler Aktif Form
Plazminojen Zimojen
Plazmin Serin Proteaz
Doku Plazminojen Aktivatr (tPA) Serin Proteaz
nhibitrler Aktif Form

2
-Antiplazmin Serin Proteaz nhibitr
Antitrombin III Serin Proteaz nhibitr
Plazminojen Aktivatr nhibitr Serin Proteaz nhibitr
Protein C Serin Proteaz nhibitr
Protein S Kofaktr
KOAGLASYON PROTENLERNN AKTF FORMLARI
Fibrinolitik sistem proteinleri: Plazminojen ve a
2
-antiplazmindir.
** Faktr II, VII, IX ve X un sentezleri, K vitaminine bamldr. K vitamini
bunlarn glutamat kalntlarn karboksilleyerek ?-karboksi glutamat
oluturur. Oluan, Gla kalntlar, koaglasyona nemli derecede katkda
bulunan Ca
2+
u balarlar. Kumarin grubu droglar, bu karboksilasyonu
kstlayarak etki yapan antikoaglanlardr. Yani Ca
2+
balanmasn
bozarlar.
** Pek ok phtlama faktr, serin proteazlarn zimojenleri olarak bulunurlar.
Bu zimojenler, proteoliz ile aktifleirler.
** Plazmada phtlama faktrleri ile ilgili inhibitrler vardr. rn., antitrombin
III. Bunlar koaglasyonun reglasyonuna yardmc olurlar. Heparin,
antitrombin III aktivitesini artrarak etki yapan bir antikoaglandr. Antitrombin
III, trombinden baka, Faktr IX, X, XI ve XII aktivitelerini de kstlayabilir.
** Oluan fibrin phtlar, apraz balar ile glenirler. Bu apraz balar,
trombin tarafndan aktiflenen transglutaminaz da denen, fibrin stabilize edici
faktr oluturur.
118
BYOKMYA
119
BYOKMYA
HCRE ve ORGANELLER
** Baz hcreler srekli blnrler;
Epidermis, Barsak bazal hcreleri, Eritroblastlar, Sperm nc hcreleri,
Miyelositler
**Baz hcrelerin blnme yetenei sakldr;
KC (sadece parsiyel hepatektomiyi takiben blnr), bbrek, pankreas,
tiroid, hipofiz, adrenal
**Baz hcreler hi blnmezler;
Nronlar (uzun mrl)
Granlositler (ksa mrl)
Kas hcreleri (ileri derecede farkllam)
GLKOKALKS:
Hcre yzeyi rts: Hcre membrannn dnda yer alr. Viskoz bir rtdr.
Protein, glikoprotein ve baz proteoglikanlardan olumutur. Solunum ve GS
epitel hcreleri zerinde, koruyucu bir mukus tabakas oluturur. Ayrca, ba
dokusu hcrelerinde yaptrc rol oynar.
HCRE MEMBRANI:
Asimetrik bir i ve d yzeyi olan tabakalar tarzndadr. yzde enzim balayc
blgeler bulunurken, d yzde de zgn reseptrler yer alr. Bunlar, dokular
aras fonksiyonlarda, hormon etkilerinde ve hcreler aras tanma ve haberleme
olaylarnda grevlidirler. Ayrca, membran pinositoz ve fagositoz fonksiyonuna
sahiptir. Hcre membran amfipatiktir, yani membran bileenleri hidrofobik ve
hidrofilik gruplar ierirler.
ok lipofilik maddeler hari, birok maddeye kar geirgen deildir. Yani
semipermeabldr. Temel metabolit ve iyonlar geebilir. Membran lipidleri bir
bariyer oluturarak su ve suda eriyen maddelerin kompartmanlar aras serbeste
hareketini nlerler. Buna ramen, membrann protein moleklleri membran
penetre ederek spesifik maddelerin membrandan gemesi iin zel kanallar
olutururlar. yonlar, glukoz ve re suda eriyen, buna ramen oksijen,
karbondioksit ve alkol yada eriyen maddelere rneklerdir. Protein kanallar
selektif olarak baz maddelerin difzyonuna izin verirler. Membrana ait eitli
aksaklklarda zgn hastalklar oluabilir:
yodr aktarcsnn yokluu--Konjenital guatr
Dk dansiteli lipoproteinlerin kusurlu endositozu: Hzlanm hiperkolesterolemi
ve koroner arter hastal Membranlar, bazlar enzimatik aktiviteye sahip pek
ok protein tarlar. Bu enzimlerden bazlar sadece belirli membranlarda
lokalizedirler ve bu membranlarn saflatrlmasn izlemede iaretleyici olarak
kullanlabilirler:
Plazma membran -- 5 nkleotidaz, adenilat siklaz, Na+ / K+ ATPaz
Endoplazmik retikulum membran -- Glukoz 6-Fosfataz
Golgi kompleksi membran -- Galaktozil Transferaz
mitokondri membran -- ATP sentaz, Sksinat Dehidrogenaz
118
BYOKMYA
119
BYOKMYA
HCRE MEMBRANINDAN TAINMA:
Pek ok ufak yksz molekl lipid katmanndan serbeste geerler. Ykl
molekller, daha byk yksz molekller ve baz ufak yksz molekller ise
kanal veya porlardan ya da spesifik tayc proteinlerin aracl ile nakledilirler.
Bir maddenin net difzyonu unlara baldr:
Membrandaki konsantrasyon gradyeni
Membrandaki elektriksel potansiyel (genelde hcre ii negatif yke
sahiptir.)
Membrann maddeye ait geirgenlik katsays
Membrandaki hidrostatik basn gradyenti
Scaklk.
Tanma 3 ekilde olabilir :
1-Basit difzyon: Enerji ve tayc protein gerektirmez.
2-Kolaylatrlm difzyon: Enerji gerektirmez, tayc protein
gerektirir.
3-Aktif transport: Enerji ve ek olarak tayc protein gerektirir.
Basit difzyon ve kolaylatrlm difzyon, pasif transport eklidirler. Bunlar
daima, elektro kimyasal bir gradyen boyunca dengeye dorudur. Aktif transport
ise, elektro kimyasal gradyene kardr.
Transport sistemleri:
1-Uniport: Bir tip molekl iki ynl hareket ettirir.
2-Kotransport: Bir soltn transferi dier bir soltn ayn zamanda olan
transferine bamldr.
A- Simport: Soltler ayn ynde hareket ettirilir. rnein; Na
+
- eker
tranportrleri, Na
+
- amino asit transportrleri
B- Antiport: ki molekl zt ynde hareket ettirilir. rnein; Na
+
-Ca
2+

dei tokuu, Na
+
- K
+
dei tokuu
Glukoz transportu eitli ekillerde olabilir:
Glukozun ya dokusu ve izgili kaslara girii, insulinin indkledii spesifik
bir transport sistemi ile olur. Glukoz ve Na
+
, glukoz transportrndeki farkl
konumlara balanrlar. Na
+
elektro kimyasal gradyen boyunca hcre iine
alnr ve birlikte glukozu da srkler. Yani, Na
+
gradyeni ne kadar byk
olursa, o kadar ok miktarda glukoz hcreye girer. Ekstraselller sv
Na+u dk olursa, hcreye glukoz girii durur. Simportu harekete geiren
Na+ gradyeni, Na
+
-K
+
dei tokuu ile salanr. Yani, glukozla birlikte hcre
iine giren Na
+
, hcre dna atlrken, K
+
ile yer deitirmi olur. Hcre iinde
biriken glukoz ise, farkl bir uniport ile darya tanr. Bu olay da, intestinal
ve renal hcrelerde meydana gelir.
HCRE MEMBRANININ BLEM:
Membran bileiminin % 40-50sini lipidler oluturur. Yaklak % 25i fosfolipidler,
% 13 kolesterol ve % 4 dier lipidlerden oluur. Fosfolipidler ve glikolipidler,
yaplarnda hem hidrofilik hem de hidrofobik gruplar tadklarndan, ift tabaka
olutururlar. Fosfolipidler lateral olarak hareket ederler.
120
BYOKMYA
121
BYOKMYA
Bunun iin membrann akkan olmas gerekir. Kolesterol ift tabaka yapmaz ve
akkanln dzenlenmesinden sorumludur. Kolesterol genellikle iten ok
dta daha byk miktarlarda yer alr. Membrandaki doymam ya asitlerinin
konsantrasyonlar arttka, akkanlk artar.
Dk sda, membran lipid hareketleri azalr ve akkanlk da azalr. Membran
dk sda rlatif olarak soliddir (katdr). Membrann solid formdan, sv forma
gei ss lipid bileimine baldr. Ya asitleri ve kolesterol 2 nemli etkili bileendir.
Doymu ya asitleri solid formun stabilizasyonunu salar ve bylece akkanl
azaltrlar. Doymam ya asitleri ise, paketlenmeyi bozarak (engelleyerek)
akkanl artrrlar.
Sterol ieriinin akkanlk zerine 2 etkisi vardr:
1- Termal gei noktasnn altndaki, dk slarda, sterol ya asitlerinin sk
paketlenmesini nler ve akkanl artrr.
2- Termal gei noktasnn stndeki slarda ise, halkal yaps yznden ya
asidi zincir rotasyonlarn engelleyerek akkanl azaltr.
Yani steroller membrann ar kat ve sv ulara gitmesini engeller, yani
akkanl dzenlerler.
Membran bileiminin % 50-60 n proteinler oluturur. Fonksiyon iin gerekli,
globler proteinlerdir. eitli reseptrler, membrana bal enzimler, transport
proteinleri veya pompalar olarak grev yaparlar. Yzeysel veya membrana
gml olabilirler.
Yzeysel olanlar: Aktin ve spektrin
ntegral olanlar: Rodopsin, Na
+
-K
+
ATP
az
, glikoforin
Spektrin:
Eritrosit membran iinde bir hcre iskeleti oluturur ve eritrosit rezistansn
artrr. ve isimli 2 polipeptid zincirinden olumutur. Plazma membranna
direkt olarak bal deildir. Ankyrin ve protein 4,1 adl iki protein
balanmada araclk yaparlar. Ankyrin bir anyon kanal parasdr ve Klor-
Bikarbonat dei tokuunu salar. Protein 4,1 ise aktin ve spektrini birbirine
balayp, glikoforinin sitozolik yzne tutundurur.
Glikoforin:
Eritrosit membrannda yer alan, glikoprotein yapl bir membran proteinidir.
Membran d yznde bulunur, hcre dna doru uzanan karbonhidrat
kalntlar ierir. Bu karbonhidrat kalntlar eritrosite ok hidrofilik ve anyonik
bir palto gibi sarlp, eritrositin dier hcreler ve damar duvarlarna tutunmadan
sirkle etmesini salar.
Membran bileiminin yalnzca % 3n karbonhidratlar oluturur. Reseptr
fonksiyonlar vardr, da doru sarkarlar.
Miyelin tabaka, pasif elektrik yaltc olarak baz nronlarn evresinde
bulunur ve balca lipidleri ierir. Burada protein/ lipid oran en dk ve
0,23dr.
Bakteri ve mitokondri membranlarnda, enzimlerle katalizlenen metabolik
prosesler oluur ve balca lipidlerden ok, protein ierirler. zellikle
mitokondri i membran ETZ yelerini ierir ve proteinden en zengin
membrandr.
120
BYOKMYA
121
BYOKMYA
Kan grubu antijenleri:
H antijenleri: Eritrosit yzeyinde bulunan, glikolipid yapl antijenlerdir. N-
Asetil galaktozamin, galaktoz veya her ikisinin birden bulunmasna gre farkl
kan gruplar oluur.
Seramid + Oligosakkarit = H antijeni---0 grubu
Seramid + Oligosakkarid + N-Asetil galaktozamin--- A grubu
Seramid + Oligosakkarid + Galaktoz --- B grubu
Seramid + Oligosakkarid + N-Asetil galaktozamin + Galaktoz --- AB
grubu
HCRE ORGANELLER VE ARETLEYCLER
Organel
(veya fraksiyon) aretleyici Temel fonksiyon
Nkleus DNA Kromozomlar ierir. RNA sentez
yeri
Mitokondrial
matriks
Glutamat DHaz SAS, Oksidatif deaminasyon
Mitokondri i zar ATP sentaz,Sksinat DHaz SAS, Oksidatif fosforilasyon
Ribozom RNA Protein sentez yeri
ER Glukoz-6-Fosfataz Lipid sentez yeri, detoksifikasyonlar
Lizozom Asit Fosfataz Hidrolazlarn katalizledii ykm
olaylar
Plazma membran Na
+
-K
+
ATPaz, Adenilat Siklaz,
5-nkleotidaz
Transport, adezyon, iletiim
Golgi cisimcii Galaktozil Transferaz Glikozilasyon, slfatasyon
Peroksizom Katalaz, rik asit Oksidaz Baz ya asitleri ve a.a. ykm,
Hidrojen peroksit oluum ve ykm
Sitoskleton Spesifik bir iaretleyici yok Mikroflaman ve mikrotbller
oluumu
Sitoplazma Laktat DHaz Glikoliz, Ya asidi sentezi
Sitoplazmada yer alan olaylar:
Ya asidi ve kolesterol sentezi
Glikoliz
Pentoz fosfat yolu, ronik asit yolu
Glikojenoliz ve Glikojenez
re sentezinin son 3 basama
122
BYOKMYA
123
BYOKMYA
MTOKONDR:
Hcrelerin enerji ihtiyacna gre ierdii mitokondri says da yzlerle binler
arasnda deiir. Mitokondri kendi kendine replike olabilir. ATP ihtiyac fazlaysa bu
gzlenebilir. Mitokondride sentezlenen ATP, darya tanr ve hcrenin neresinde
gerekli ise oraya yollanr. membran ve matrikste, ATP oluumuyla ilgili enzimler
bulunur. D membranda ise, ATP ile direkt ilikisi olmayan enzimler yer alr.
* Matrikste yer alan olaylar:
Ya asitlerinin oksidasyonu
Glutamatn deaminasyonu (glutamat dehidrogenaz) ve transaminasyon
Piruvatn oksidatif dekarboksilasyonu (piruvattan, asetil coA oluumu)
SAS enzimleri (sksinat dehidrogenaz dnda)
re siklusunun ilk 2 basama (karbomoil fosfat sentetaz ve ornitin
transkarbomoilaz)
* mitokondri membrannda yer alan olaylar:
ETZ (solunum zinciri)
Ya asidi zincir uzatlmas
Karnitin ail transferazlar
SAS enzimi olarak, sksinat dehidrogenaz
* D mitokondri membrannda yer alan olaylar:
Mono amino oksidazlarla katekolamin inaktivasyonu
Ya asidi zincir uzatlmas
KC hcreleri, mitokondri asndan en zengin, reme hcreleri ise, mitokondriden
en yoksun hcrelerdir.
mitokondri zarna bal partikllerde, ATP yi hidroliz etme zellii vardr.
Buna mitokondrial ATPaz veya F1 ATPaz aktivitesi denir.
Mitokondri i zar; su, oksijen ve CO2 iin geirgendir.
Mitokondri d zarnda protein / lipid oran 1,1dir. zar ve matrikste protein
/ lipid oran; 3,2dir. Yani daha fazladr. (zellikle ETZ enzimleri ile i zar
proteinden en zengin hcre membrandr. )
Hcrede ATP sentezi mitokondride, hidrolizi ise sitozolde olur. Sitozolde aa
kan fosfatn sentezde kullanlmas iin, mitokondriye girmesi gereklidir.
NKLEUS:
Hcrenin kontrol merkezidir. DNA yani gen depo yeridir. Genler hcre proteinlerinin
zelliklerini belirler ve hcre reprodksiyonunu kontrol ederler. Nkleus ift
membranldr ve d membran endoplazmik retikulum membran olarak devam
eder. Ayrca bu 2 nkleer membran aras boluk da ER kompartman ile
balantldr.
NKLEOLUS:
ou hcre nkleusu bir veya daha fazla sayda nkleolus ierir. Membran yoktur.
RNAlara zg genlerin yzlerce kopyas nkleolusda bulunabilir. Yksek miktarda
RNA ve proteinlerden oluur. Fonksiyonu ribozomlarn granler subnitlerini
oluturmaktr. Protein sentezi srasnda nkleolus geniler, membran porlarndan
sitoplazmaya tanr ve olgun ribozomlarn oluumunda rol oynar. Olgun ribozomlar
da hcresel proteinlerin sentezinde grev yaparlar.
122
BYOKMYA
123
BYOKMYA
ENDOPLAZMK RETKULUM:
Kaba (ribozomal, granll, prtkl) endoplazmik retikulum protein
senteziyle;
Dz (ribozomsuz) endoplazmik retikulum lipid senteziyle ilgilidir.
Ayrca, dz endoplazmik retikulumda, detoksifikasyon olaylar gerekletirilir.
Sitokrom P 450 aracl ile hidroksilasyon, glukuronidasyon ve amino asitlerle
konjugasyon olaylar bu organelin grevidir.
RBOZOMLAR:
Hcre proteinlerinin sentezini gerekletiren protein moleklleri ieren ve genellikle
kmeler halinde bulunan organellerdir. mRNA modellerinden protein sentezi
ribozomlarda olur. Ribozomlar 2 esas nkleoprotein alt birimden olumutur. Bu
2 alt birim, birbirine eit olmayan hacimlere sahiptir.
Ribozomal Endoplazmik Retikulumda:
Membran btnln tamamlayan integral proteinler
Lizozomal enzimler
Golgi ve ER integral membran proteinleri
Plazma proteinleri gibi hcre dna yollanan proteinler sentezlenir.
Serbest ribozomlarda ise:
Sitozolik proteinler
Plazma membranlarnn i yzndeki ekstrensek proteinler
Nkleer DNA tarafndan ifrelenmi mitokondrial proteinler
Peroksizomal proteinler sentezlenir.
Golgi cisimcikleri:
Granll ER da sentezlenen proteinlerin tand ve hcreden salglanmadan
nce granllerde depoland organeldir. Baz proteinlerin posttranslasyonel
modifikasyonlarnda rol alr. Mesela terminal glikozilasyonlar ile
glikoproteinlerin sentezi, parsiyel proteoliz ile pro insulinin insuline evrilmesi,
fosforilasyonla kazein gibi fosfoproteinlerin sentezlenmesi, slfatasyon ile
kondroitin-slfat oluumu golgide yer alan olaylardr.
LZOZOMLAR:
Golgi cisimciklerinin rndrler. Tek zarla evrili, sitoplazmadan daha asidik
(pH<5dir) keseciklerdir. Bir hcreden dierine olduka farkllklar gsterirler.
ok sayda kk granller iinde hidrolitik enzimler ierirler ve protein,
karbonhidrat, lipid, nkleik asit ve mukopolisakkaritlerin sindirim yeridirler.
Lizozomlarda yaklak 40 farkl asit hidrolaz bulunmutur.
Ayrca savunma fonksiyonlar da vardr. (Fagolizozom oluumuyla)
Organizmada bulunan su balca 2 ksma ayrlr:
1-ntraselller sv: Total vcut suyunun yaklak 2/3 veya % 70idir.
Hcrenin temel fonksiyonlarn yrtebilmesi iin gerekli ortam salar.
2-Ekstraselller sv: Total vcut suyunun yaklak 1/3 veya % 30udur.
Hcrelere gerekli olan maddeleri tar. Ayrca CO
2
, artk rnler ve toksik
maddelerin uzaklatrlmasndan da sorumludur. Kendi iinde 3e ayrlr;
124
BYOKMYA
125
BYOKMYA
a- ntravaskler sv: Plazma: Total vcut suyunun yaklak % 10udur.
b-nterstisyel sv: Total vcut suyunun yaklak % 20sidir. Hcreler aras
boluklar dolduran svdr. Dier 2 sv kompartman arasnda, arac ve
tamponlayc olarak alr.
Lenfoid sv hem bileimi, hem de fonksiyonuyla interstisyel svya
benzediinden, bu blk iine girer.
Plazma interstisyel svdan, kapiller tek katl endotel hcreleri ile ayrlr. Bu
yar geirgen bir membrandr. Su ve difzlenebilen kk molekllerin geiine
izin verir. Ancak, protein gibi byk moleklleri geirmez.
c-Transelller sv: Total miktar 15,2 ml/kg kadardr. Damar endotelinden
baka, epitellerin evirdii boluklarda bulunur. Sindirim salglar, BOS, intra
okler sv, sinovial sv, intraperitoneal, intraperikardial ve intraplevral svlar
ierir. zel hcreler tarafndan salglanrlar ve bileimleri de farkldr.
ntra ve ekstraselller sv arasnda 3 ana yapsal fark bulunur:
1- Ekstraselller svda balca katyon (% 90) Na+dur. Hcre iinde ise,
temel katyon K+dur. (% 70i) kinci srada da Mg+ gelir.
2- Ekstraselller svda balca anyonlar, Cl- ve HCO3- dr. (% 80-85i) Hcre
iinde ise; ou organik bileik fosforillenmi olduu iin, temel anyon
fosfattr. Bunu proteinat, slfat ve dier organik asitler takip eder.
3- Hcre ii protein miktar kan plazmasndan yksektir.
ANYON GAP
Plazmann her litresinde 154 mEq anyon ve 154 mEq katyon vardr. Rutin
lmlerde; Na
+
, K
+
, Cl- ve HCO
3
- kullanlr. llen anyonlar ve katyonlar
arasnda oluan matematiksel farklla anyon gap denir.
Na
+
- ( Cl
-
+ HCO
3
-) = 8-16 mEq/L
8-16 mEq/Llik fark;
llmemi anyonlara baldr: Proteinat, slfat, fosfat, organik asitler.
llmemi katyonlara baldr: Potasyum, kalsiyum, magnezyum.
Artm anyon gap nedenleri
1- llmemi katyonlarn azalmas
Hipokalemi, hipokalsemi, hipomagnezemi
2- llmemi anyonlarn artmas:
remi (Fosfat, slfat)
Laktik asidoz
Keto asidoz
Toksik maddelerin alm (Metanol, etilen glikol, salisilat)
Byk doz antibiyotikler
Artm net protein yk
3- Analiz hatalar:
Na+un yksek llmesi
Cl- veya HCO3-n dk llmesi
124
BYOKMYA
125
BYOKMYA
Azalm anyon gap nedenleri
1- llmemi katyonlarn artmas
Hiperkalemi, hiperkalsemi, hipermagnezemi, paraproteinler
2-llmemi anyonlarn azalmas:
Hipoalbminemi
Dilsyon
3- Analiz hatalar:
Na
+
un dk llmesi
Cl- veya HCO3-n yksek llmesi
AST-BAZ DENGES
ASDOZ VE ALKALOZLAR
Asit-baz dengesindeki bozukluun varl, arter kan pH veya pCO2si ve venz
bikarbonat lm yaplarak anlalabilir.
Normal deerler
pH = 7,35 7,45
pCO2 = 35 45 mm Hg
HCO3- = 22 28 mEq/L
HCO3- / H2 CO3 = 20
Eer bozukluk respiratuar orijinli ise, kompansasyon primer olarak
bbreklerden H+ ve zayf asit karakterli NH4+ iyon ekskresyonuyla gider,
yani metaboliktir.
Eer bozukluk metabolik orijinli ise, kompansasyon CO2 ekspirasyonunun
artmas veya azalmas ile salanr, yani respiratuardr.
Bozukluk Gsterge
Kompansasyondan
nce
Kompansasyondan
sonra
Metabolik Asidoz
pH
pCO
2
HCO
3
-
/ H
2
CO
3

Ne yakn

N
Metabolik Alkaloz
pH
pCO
2
HCO
3
-
/ H
2
CO
3

Ne yakn

N
Solunumsal Asidoz
pH
pCO
2
HCO
3
-
/ H
2
CO
3

Ne yakn

N
Solunumsal Alkaloz
pH
pCO
2
HCO
3
-
/ H
2
CO
3

Ne yakn

N
ekil: Asit-Baz Bozukluklarnda eitli Deerlerin Rlatif Deiiklikleri
126
BYOKMYA
127
BYOKMYA
1-Metabolik Asidoz:
Primer bikarbonat eksikliidir. Metabolik asidoz, artm endojen veya
eksojen asitlerden salnan H
+
in bikarbonatla birlemesi veya artm
bikarbonat kayb ile olabilir.
Genellikle 2 kategoriye ayrlr:
Normokloremik: Anyon gap art ve normal klor seviyeleri ile
birliktedir.
Hiperkloremik: Normal anyon gap ve artm klor seviyeleri ile
birliktedir.
Kompansasyon iin, hiperventilasyon ile CO
2
atlm artrlp,
organizmadaki karbonik asit azaltlr. Bbrekten bikarbonat geri emilimi
ile birlikte H
+
ve NH
4
+
atlm artar.
2-Metabolik Alkaloz:
Primer bikarbonat fazlaldr. Kompansasyon iin, solunum yavalatlarak,
CO2 atlm azaltlr ve pH drlmeye allr. Bbreklerden de
bikarbonat geri emilimi azalr, bylece alkali idrar karlr.
3-Solunumsal Asidoz:
Primer karbondioksit fazlaldr. Kompansasyon iin, idrarla H+ ve
NH4+ atlm ve bikarbonat (HCO3-) geri emilimi artar.
4-Solunumsal Alkaloz:
Primer karbondioksit eksikliidir. Hiperventilasyon ile oluur. Bbrek
azalan karbonik asidi dzeltmek iin, bikarbonat geri emilimini azaltr.
Ek olarak, H+ ve NH4+ atlm da azalr.
5-Kombine asit-baz bozukluklar:
Bunlar, iki veya daha fazla primer asit-baz dengesizliinin
kombinasyonundan veya yetersiz kompansasyon ile ortaya kabilirler.
rnein kronik respiratuar asidozlu bir hastann, ar diretik almasyla,
metabolik alkaloz eklenebilir. nk, diretikler arterial volm azaltrlar,
K+ eksikliine sebep olurlar, sonuta metabolik alkaloz sper empoze
olur. Bu hastada, CO
2
ve pCO
2
artm ve birlikte K+ azalmtr. Aspirin
zehirlenmesinde, kombine respiratuar alkaloz ve metabolik asidoz
grlr. Balangta, aspirin respiratuar kemoreseptrleri uyararak
respiratuar alkaloza neden olur. Ayrca, aspirin asit yapl olduundan
(Salisilat) metabolik asidoza yol aar. Dk pCO
2
ile birlikte normal
pH aspirin zehirlenmesini gsterir. Kk ocuklarda, metabolik
asidoz basknken, daha byk ocuklar ve erikinlerde respiratuar
alkaloza eilim belirgindir. Bu kombinasyon, renal hastal ve hepatik
yetmezlie bal hiperventilasyonu olan hastalarda da grlebilir.
126
BYOKMYA
127
BYOKMYA
NONPROTEN NTROJEN MADDELER
Serumda 15den fazla NPN (Non protein nitrojen) bileii vardr. Totalin;
re: % 45 ( % 20-40 mg)
Amino asitler: % 20
rik asit: % 20
Kreatinin: % 5
Kreatin: % 1-2
Amonyak: % 0,2sini olutururlar.
drarda bulunan azotlu madde miktarlar ise yledir:
re: 15-20 g/gn
rik asit: 0,7 g/gn
Hippurik asit: 0,6 g/gn
Kreatinin: 0,5-1 g/gn
Amonyak: 0,7 g/gn
Amino asitler: 150 mg/gn
re:
Protein metabolizmasnn son rndr. KC de sentezlenir. Oluan renin
ou idrarla atlr. Glomerllerden szldkten sonra bir ksm reabsorbe
olur.
re, serumda ve idrarda en fazla bulunan NPN maddedir.
BUN= Kan re Azotu
BUN (mg/dl) x 2,14 = RE (mg/dl)
Normal deerler:
BUN= 8-18 mg/dl
re= 20-40 mg/dl
Plazma re art ile giden durumlar:
1-Pre renal: Konjestif kalp yetmezlii, ok, hemoraji, dehidratasyon
Yksek proteinli diyet, protein katabolizmas art
2-Renal: Akut ve kronik bbrek yetmezlii, glomerulonefrit, tbler nekroz
3-Post renal: drar yollarnda obstrksiyon (Ta, tmr, ciddi
enfeksiyonlar...)
Plazma re azal ile giden durumlar:
1-Protein almnn azalmas
2-Ciddi KC hastalklar (Amonyak art ile birlikte)
3-Gebelik
Kreatin:
Kreatin, KC ve pankreasta 3 amino asitten (arginin, glisin ve metyonin)
sentezlenir. Sentezlendikten sonra, vaskler sisteme difze olur ve zellikle
kaslarca alnp, burada ATPden gelen fosfatla fosforillenir. Kreatin fosfat,
yksek enerji deposudur ve hzla ATPye evrilebilir. Kreatin ve kreatin fosfat,
spontan olarak su kaybederek kreatinine evrilir. Kreatin, glomerllerden
filtre edilir fakat proksimal tubuluslardan byk miktarda reabsorbe edilir.
128
BYOKMYA
129
BYOKMYA
Bundan dolay, idrarda kreatin atlm ok azdr.
skelet kas nekrozu veya atrofisine yol aan durumlarda kan ve idrar kreatin
miktar artar. Artm seviyeleri, renal disfonksiyonlar ile ilgili deildir.
Kreatinin:
Her gn oluan endojen kreatinin miktar sabittir ve beslenmeden,
hidrasyondan ve protein metabolizmasndan etkilenmez. Glomerllerden
szlen kreatinin, tubuluslardan emilime uramaz ve idrar byk miktarda
kreatinin ierir. Serum kreatinin lmleri, yararl bir renal fonksiyon indeksidir
ve primer olarak glomeruler filtrasyonu lmede kullanlr. nk, bbrek d
nedenlerden etkilenmez.
*Bbrek hastalklarnda, plazma kreatinin deerleri artar.
Plazma BUN/Kreatinin oran=10dur. Bu oran > 10 ise azotemi
prerenaldir.
rik asit:
Prin metabolizmasnn son rndr. Prin bazlarnn rik aside evrilmesi
KC de olur. glomerllerden szldkten sonra, % 90 proksimal tubuluslardan
reabsorbe olur. Distal tubuluslardan sekrete edilir. Trigliseridler, keton cisimleri
ve laktik asit distal tubuluslardan salglanma srasnda rik asit ile yarrlar.
Tiazid grubu diretikler rik asit ekskresyonunu azaltrlar. Salisilatlar ise, dk
dozlarda rik asit ekskresyonunu azaltrken, yksek dozlarda artrrlar. Sekrete
edilemeyen rik asit GSden sekrete edilip, barsak bakterilerince yklr.
Plazma rik asit dzeyi:
ocuklarda--2,0-5,5 mg/dl
Erikin kadnlarda--2,6-6,0 mg/dl
Erikin erkeklerde--3,5-7,2 mg/dl
Amonyak:
Amino asitlerin barsakta, bakterial veya digestiv enzimlerle deaminasyonu
sonucu aa kar. Ayrca, egzersiz srasndaki iskelet kasndan metabolik
reaksiyonlar sonucu da salnr. KC de re sentezinde kullanlr. Dier
non protein nitrojen maddelerin aksine, amonyak seviyeleri renal
fonksiyonlardan bamszdr. Kan seviyeleri, iddetli KC hastalklarnda
artar.
KLRENS TESTLER
Renal klirens testleri, bbreklerin ekskresyon fonksiyonlarnn etkinlii hakknda
nemli bilgiler salar. Hafif ve orta derecede difuz glomerul hasarn gstermede
en iyi tetkiklerdir.
Klirens; 1 dakikada herhangi bir maddeden temizlenen plazma miktarn
gsterir.
U 1,73
Klirens X = x V x
P A
128
BYOKMYA
129
BYOKMYA
U=drardaki madde miktar (mg/dl)
P=Plazmadaki madde miktar (mg/dl)
V= Dkda kan idrar volm (ml/dk)
A=Vcut alan
Gerek GFR llmek isteniyorsa, plazmadan temizlenecek maddede u zellikler
olmaldr:
1- Bu madde plazma proteinlerine balanmamaldr.
2- Glomerllerden tamamen szlmelidir.
3- Tubuluslarda hibir deiiklie uramamaldr. Yani, reabsorbe veya sekrete
edilmemelidir.
** nulin ve mannitol bu zelliklere sahiptirler.
GFR yi len testler:
1- nulin klirensi (eksojen)
2- Kreatinin klirensi (endojen) ** En uygun olandr.
3- re klirensi
nulin klirensinin dezavantaj inulinin eksojen olmasdr. Aslnda, glomeruler
filtrasyonu en doru len maddedir. Normal deeri 125 ml/dkdr.
Rutin lmlerde kreatinin kullanlr. nk kreatinin, glomerllerden
szldkten sonra tubuluslarda deimeksizin idrarla atlr. Ancak, kan
dzeyleri ok artarsa tubuluslardan sekrete edilir. Bu yzden endojen
kreatinin klirensi tercih edilir. Normal deerleri kadnlarda 108 20
ml/dk ve erkeklerde 105 20 ml/dkdr.
Eskiden kreatinin yerine re kullanlrm. Fakat renin tubuluslardan
reabsorbsiyonu vardr ve artk kullanlmaz.
TBLER FONKSYONU LEN TESTLER
Renal kan akmnn (RBF) llmesinde kullanlrlar. En gvenilir sonularn elde
edilmesi iin, filtrasyona ek olarak, tbllerden de sekrete edilen bir madde semek
gereklidir.
1- PAH (Para amino hippurik asit) klirensi: Normal deeri 580-600 ml/dkdr.
2- PSP (Fenol slfoftalein) klirensi
3- Konsantrasyon testleri
4- Dilsyon testleri

2
mikroglobulin: Serum ve idrar seviyeleri, renal ekskretuar fonksiyonun bir
gstergesidir. glomerllerden kolayca geer ve proksimal tubuluslardan emilerek,
tbler epitel hcrelerinde metabolize edilir. drarda atlmnn artmas, tbler
hasarn gstergesidir. zellikle renal transplantasyon sonras organ reddinin
olup olmadnn gstergesidir. Bbrek yetmezlii ve kanserlerde de plazmada
artar.
130
BYOKMYA