1

IBLAK, Nilgn (2004), Halk Kltrnde Nazar, Nazarlk nanc ve Bunlara Bal
Uygulamalar, Trklk Bilimi Aratrmalar (TBAR), S.15, ss.103-125.


HALK KLTRNDE NAZAR, NAZARLIK NANCI VE BUNLARA BALI
UYGULAMALAR
Yard. Do. Dr. Nilgn IBLAK
*

Btn toplumlarda yaygn olarak grlen nazar inancnn kkeni, Neolitik alara
kadar uzanmaktadr. Giritte, Aa Msrda, Maltada, Kuzey Fransada ve Britanyada
Bronz ana ait, balta eklinde yaplm nazarlklar (amuletler) bulunmutur. Aratrmalar
sonucunda, eski dnemlerden itibaren Batda ve Douda bynn ve nazarn kt etkilerine
inanma ve bunlara kar tedbirler alma bilgisinin kkl olduu grlmtr (Koay, 1956:
86). Ayn ekilde uursuz gzlerden gelen fenal ortadan kaldrmak iin Msrllar,
Fenikeliler, Yunanllar ve Romallar tarafndan el eklindeki muskalarn kullanld tespit
edilmitir (Westermarck, 1961:10).
Gemiten gnmze varln srdren bu inan, lkemizin hemen her kesinde
gnlk hayatn ierisinde ve btn etkinliiyle varln devam ettirmektedir. Bugn halk
arasnda, nazara kar mavi boncuk, delikli ta, nal, yumurta kabuu gibi eitli nazarlklar
kullanma, hocaya muska yazdrma, kurun dkme vb. eitli pratikler yaplmaktadr. Ancak
bu tr uygulamalar, btl inanlar arasnda yer almas dolaysyla dinimizce haram klnmtr.
Hz. Muhammedin Nazardan Allaha snnz. nk gz (demesi) gerektir.
hadisinden de anlalaca zere slm dininde nazarn varl kabul edilmitir, fakat nazardan
korunmak iin nazar boncuu ya da muska tamak vb. pratikler uygulamak yasaktr. Bununla
ilgili olarak bn-i Mesuddan alnan bir hadiste (Arlar, dertleri gidermek iin ne olduu
mehul eylerle muska yazarak) afsun yapmak, (nazar ve sair bely gidermek iin) boncuk
takmak, kadnlarn kocalarna kendilerini sevdirmek iin sihir yapmak irktir. denilmektedir.
Bunun yan sra Allah, insanlara Felk (113. Sre) ve Ns (114. Sre) srelerinde byclerin
ktlklerinden, cinlerden, vesvecinin errinden kaarak kendisine snmay tlemitir
(elik, 1974: 168).
Kuran- Kermde ve eitli hadislerde, nazara kar Tanrya snmann gereklilii
belirtilmesine karlk halk arasnda kem gzlerden geldiine inanlan ktlklere kar eitli

*
Mersin niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi Trk Dili ve Edebiyat Blm retim yesi.
2
bysel ilemlere bavurulmaktadr. nsanlarn, Tanrnn kdir olduuna inanmalarna
ramen tufan ve deprem gibi felketlerden, hastalklardan, aclardan korunmak iin byye ve
eitli nazarlklara sarlmas, halk yaamnda bynn kkl bir yerinin olduunu
gstermektedir. Halk, btn yeni din inanlarna ramen eski geleneklerine baldr (elik,
1974: 156). Dier deyile kkeni ilkel dnemlere uzanan eski inanlardan bazlar, ekil
deitirerek yeni din ierisinde varln devam ettirmekte, kiilerin gnlk yaamn ve
davranlarn etkisi altna almaktadr.
Bu almada geleneksel halk kltrmzde yaayan ve hem szl gelenekten hem de
yazl kaynaklardan tespit edilen nazar ve nazarlkla ilgili eitli inanlar ve ilgili
uygulamalar zerinde durulacaktr.
Trkede bak anlamna gelen Arapa kkenli nazar kelimesi, baklarnda zararl g
bulunan baz insanlarn bu zellikleriyle bir kiiye, bir hayvana ya da bir nesneye bakmakla
canl zerinde hastalk, sakatlk, hatta lm; nesne zerinde sakatlanma, krlma gibi olumsuz
bir etkinin meydana gelmesi eklinde aklanmaktadr (Boratav, 1997: 103-104). Eskilerin
isabet-i ayn adn verdikleri nazar inanc, bugn nazar demek, nazara gelmek, nazara
uramak, gze gelmek, gze uramak, gz demek, kem gz gibi deyimlerle ifade
edilmektedir.
Nazarn, salkl ve grbz ocuklara; gzellikleri ve hnerleriyle dikkati ekenlere;
akll, zeki olup derslerini baaryla veren rencilere; mesleinde baarl olanlara; yeni ev,
araba alanlara; ksmeti ak olanlara; mutlu iftlere vb. kiilere ayrca iyi rn veren tarla, ba
ya da baheye; gzel grnml, ho kokulu bitki ve ieklere; iyi st veren ineklere; herkes
tarafndan beenilen bir ev eyasna vb. varlklara daha ok dediine inanlr. Bu tr
zelliklere sahip canl ya da cansz varlklara kar, herhangi bir kimsenin kskanlk dolu
gzlerle bakmas, nazarn meydana gelmesine neden olur.
Nazar deen kiiler, sz konusu zellikler kendilerinde bulunmad iin kskanlk
duygusuna kaplrlar. Bu bakmdan halk arasnda, deerli varlklarn ellerinden alacak
tehlikeli kuvvetin, kt niyetli kiilerin baklarndan gelecei inanc oluur. te yandan
nazar, kskanlk gibi kt duygulardan gelebilecei gibi kiinin yaknlarna duyduu ar
sevgiden de kaynaklanabilir. Bu tr nazardan en ok ocuklarn etkilendiine inanld iin,
anne ve babalarn ocuklarna kar ar sevgi gstermeleri ya da dknlkleri pek ho
karlanmaz. Bu inan gerei halk arasnda nsana sevdiinin nazar daha ok deer sz
yaygn olarak kullanlr.
Nazarn halk hayatndaki yerini belirlemek iin, nazara inanan kaynak kiilerin
anlatlarndan birka rnek vermek yararl olacaktr.
3
I. Kyde gzleri ok gzel bir kz vard. Bu kza Gzne srme mi ekmisin?
diyen yal Emine Teyzenin nazar dedi. Bu szn ardndan kzn gzleri iti,
yznde yaralar kt. Komu kadn bunun nazar olduunu anlayp Emine kadnn
ocandan gizlice kl ald. Gen kz bu kl, suyla kartrp gzne, yzne srnce
iyileti. (K.6)
II. Yeni ev alan komumuza hayrl olsun ziyaretinde bulunduumuz bir srada
Zeynep Abla, ev sahibine duyurmadan nsanlarda ne ans var. dedi. Saatinde evin
pencere cam atlayp krld. (K.5)
III. Uzun yllar ocuu olmayan komumuz Zehrann ok gzel ve ok salkl bir
kz oldu. Hastaneye gelen eltisi, ocuu ok beenmi, ok sevmi. Kadnn bu ar
sevgisinden ocua nazar demi. ocuk ertesi gn hibir ey yokken aniden
lm. (K.5)
IV. Bizim 15 tane ineimiz vard. lerinden birisi ok gzel ve bykt, ok fazla da
st veriyordu. Kaynanamn enitesi bu inei grdnde Bu ne gzel inek deyip
yemesi iin inein nne armut dkt. neimiz armutlar yerken ilerinden birisi
boaznda kald ve orackta ld. neimize enitenin nazar dedi. (K.11)
V. Babamn teyzesinin bahesinde ok gzel ve ok meyve veren bir kays aac
vard. Birgn komu kadnlardan birisi, teyzemi ziyaret etmi ve bu aaca uzun uzun
bakm. Teyzemler, ertesi sabah aac ikiye ayrlm bir ekilde bulmular. (K.11)
VI. Yeni aldm ay fincan, daha ilk kullanmda krld. Bu durum, o an odamda
bulunan bir arkadamn nazar sonucu meydana geldi. nk kendisinin, fincanma
hayran hayran baktn grdm. (K.24)
Bu anlatlardan da anlalaca zere inana gre; kii, kendisinde bulunmayan baz
zellikleri ya da mal-mlk gibi zenginlik unsurlarn grdnde bakalarna gptayla kark
kskanlk duygularyla bakmakta, dolaysyla bu kiilerin gerek kendilerine gerekse sahip
olduklar ev, ba-bahe, hayvan gibi deerli mal varlklarna ya da kk eyalarna zarar
verebilmektedir. Bunun yan sra III. anlatda olduu gibi, insanlar bazen kendilerinin veya
yaknlarnn ocuklarna kar besledikleri sevgilerini arya varan davranlarla gstermeleri
sonucunda da nazar dedirebilmektedir.
Nazarla ilgili anlatlarn saysn arttrmak mmkndr. Bu anlatlar gz nnde
bulundurulduunda; nazarn genellikle krsal evrelerde ve yoksul insanlar arasnda yaygn
olduu grlr. Bu insanlar arasnda ok deer tayan at, inek, ev, bahe gibi unsurlar ya da
ok sevdii ocuklarn kaybetme korkusu, srekli bir tedirginlik yaratmakta ve kt gzl
kiilerin baklarna kar nlemler almaya sevk etmektedir. te yandan renim durumu
4
yksek olup da ekonomik adan daha iyi artlara sahip kiiler arasnda da, yoksul kesim
kadar olmasa da, nazar inancnn bulunduu dikkati ekmektedir. niversitede aratrma
grevlisi olan bir kaynak kiiden derlenen son anlat, bu duruma gzel bir rnektir.
niversitede ya da lisede okuyan genlerle yaptmz grmeler sonucunda ise;
bunlardan bir ksmnn nazara inandn bir ksmnn da bu tr olaylar bo eyler olarak
grdn tespit ettik. Nazara inanmayan genler, olaylarn asl nedeninin baka sorunlardan
kaynaklanmakla beraber halkn bunlar nazarla akladn ifade etmektedir.
ncelemelerimizden yola karak nazara en ok kadnlarn inandn, bunu erkeklerin
ve genlerin takip ettiini syleyebiliriz. Kadnlarn da zellikle ekonomik, sosyal ve kltrel
ynden alt seviyede olanlar ile yal kesimi arasnda nazarn yaygn olduu grlmektedir.
Bu insanlar, felketlerle, hastalklarla, herhangi ac bir olayla karlatklarnda yoksulluktan
kaynaklanan aresizlik nedeniyle nazara ve nazarla ilgili bysel ilemlere sarlmaktadr.
Kaynak kiilerden edinilen bilgilere gre; nazar, gzle ya da szle olmak zere iki
ekilde ortaya kmaktadr (K.1, K.2, K.4, K.12, K.13, K.20, K.22, K.23). Gzle nazar,
kiinin karsndaki canl ya da cansz herhangi bir varla kem gzle bakmasyla meydana
gelir. Szle nazarda ise kiinin beenisini ya da imrenmesini szle ifade etmesi gerekir. Buna
gre yukarda verilen I, II ve IV no.lu anlatda nazar szle; V ve VI no.lu anlatlarda ise gzle
demitir. Dolaysyla nazarn gzle mi yoksa szle mi meydana geldii, ancak kiinin
dikkatli bak veya hayranlk dolu szleri tespit edilebildiinde anlalr.
Halk arasnda zellikle mavi gzl ya da gk gzl insanlarn nazar gcnn daha
kuvvetli olduuna inanlr (K.5, K.9, K.10, K.16, K.17, K.18). Ancak yeil gzl veya akr
gzl kiilerin nazarnn dedii de sylenir (K.4, K.7, K.14). Bunlarn yan sra anlurfada
uzun eneli insanlarn (K.1); Mardinde ise ksa boylularn (K.9) nazar da yaygndr.
Kendisinde nazar gc bulunanlarn; kt niyetli, a gzl, kskan, grnm saf ancak ii
kt, gz bakalarnda olan kiiler olduu belirtilir (K.3, K.13, K.21).
Kaynak kiilerden ve yazl kaynaklardan edindiimiz bilgilerden yola karak
Trkiyede nazarla ilgili pratikleri; nazar demeden nce yaplan uygulamalar ve nazar
dedikten sonra yaplan uygulamalar olmak zere iki ana balkta toplayabiliriz.
A. Nazar Demeden nce Yaplan Uygulamalar
Halk arasnda nazar demeden nce gerek canl gerekse cansz varlklar nazardan
korumak amacyla eitli uygulamalar bulunmaktadr. Bunlar u ekilde sralayabiliriz:
a) Nazar Muskas
Kk ocuklar ya da yetikinleri nazardan korumak iin alnan tedbirlerden birisi;
hocaya ya da bir din adamna nazar muskas hazrlatmaktr. Kurann bir veya birka suresi
5
yahut eitli dualarn bir kda yazldktan sonra bunun gen ekline getirilip yedi kat
muambaya sarlmasyla yaplan muska, bir bez klf ierisinde omuzda, boyunda ya da
koyunda tanr (K.2, K.4, K.5, K.12, K.13, K.16, K.17, K.20). Yatarken kullanlan yastn
altna konulduu da olur (K.7). Baz kaynak kiiler ise, muskann zellikle vcudun sa
tarafnda tanmas gerektiini belirtir (K.15, K.18). Dier taraftan muskay hazrlayan hocaya
emeinin karl olarak kiinin ekonomik durumuna gre bir miktar para ya da buday, arpa,
un gibi yiyecek trnden hediye vermek de dettir (K.2, K.7, K.15, K.20).
Kaynak kiilerden alnan bilgilere gre; Kahramanmara, Adana, Mersin, Elaz ve
Mardinde hayvanlar iin de nazar muskas yaplmakta ve bu muska, hayvann boynuna,
boynuzuna ya da barnd yerin uygun bir kesine aslmaktadr (K.3, K.7, K.9, K.10, K.12).
Yine Kahramanmarata mahsul bereketli olan tarlann ortasndaki ya da kenarndaki bir
aaca muska baland da grlmektedir (K.3).
Nazar muskasnn yedi kat muambaya sarlmas; muskann d faktrlere maruz
kalmasn engelleyerek etkisini ya da gcn zayflatmamak iin gerekli bir uygulamadr. Bu
ilemin yedi kez yaplmas da dikkate deerdir. 3, 5, 7 gibi saylar, gerek slmiyet ncesi
gerekse slmiyet sonras dnemlerde kutlu ve uurlu kabul edilmi, kendilerine birtakm
mistik anlamlar yklenmitir. Burada da muskay daha etkili klmak amacyla sz konusu
saynn kutsal mistik zelliinden yararlanld grlmektedir.
Muskann, vcudun sa tarafnda tanmasna dikkat edilmesi ise; dinle ilgili olup halk
arasnda kiinin sa omzunda iyi amelleri yazan sol omzunda ise kt amelleri yazan
meleklerin bulunduuna, dolaysyla sa tarafn iyi sol tarafn kt glerin etkisinde
kaldna inanlmasyla ilgilidir.
slm dininin by, fal, boncuk, muska gibi eyleri yasaklamasna karlk Kurann
ve herhangi bir blmnn nazardan, hatta dier baz ktlklerden korunmak amacyla
kullanlmasnn eitli nedenleri vardr. Bunlar srasyla; Kurann, Tanr buyruu olarak,
doast kudretin sz (kelm) olarak kabul edilmesi; kendilerini hem dinin hem de
bynn etkisinden kurtaramayan kiilerin, byy din inanlarla kartrarak kullanmalar;
bu inan gerei Mslman, Hristiyan ya da Yahudi toplumlarnda, byclkle uraan
insanlarn Kuran, ncil ve Tevrat gibi kutsal kitaplarn szlerini, Tanr, melek, peygamber vb.
adlar by srasnda kullanmakta herhangi bir saknca grmemeleri; bu iten madd kazan
salayanlarn bu tr inanlar desteklemeleri eklinde olmak zere drt grupta toplayabiliriz
(elik, 1974: 167-169).
b) Maallah
6
Halk arasnda herhangi bir zelliiyle gze batan bir kiinin, bitkinin, iein,
hayvann ksacas canl cansz varlklarn hayranlkla vlmesinin ardndan, nazar deme
olaynn meydana gelmemesi iin, maallah, Nazar demez inallah gibi szlerin
sylenmesi istenir.
Bu konuyla ilgili olarak; Balkesirde yeni doan bebei grmeye gelenlerin
maallah dememesi halinde, bebee nazar demesinden korkularak misafirlerin bu konuda
uyarlmalar, bazen bununla ilgili kk ekimelerin yaanmas olay rnek gsterilebilir
(elik, 1974: 173).
Bunun szle ifade edilmesinin yan sra baz kiilerin, maallah yazl altn veya
gm taklar, ocuklarnn omzuna ilitirdikleri, boyunlarna ya da bileklerine taktklar
grlr (K.3, K.5, K.18, K.20). Hatta yeni i yeri aanlar, ev alanlar, yeni evli iftler,
nazardan korunmak iin, maallah yazl bir levhay, resmi ya da bir ss eyasn gelenlerin
rahatlkla grebilecei bir yere asarlar (K.2, K.10, K.11, K.17, K.18). Geimlerini kamyon,
minibs ofrl yaparak salayan baz kiilerin de aralarnn arkasnda, camlarnda nazar
sonucu gelebilecek herhangi bir kazaya uramamak iin maallah levhasna ya da yazsna
rastlamak mmkndr (K.13, K.15).
Bu yolla maallah kelimesinin, beenme duygusunu yanstmakla birlikte kskanlktan
kaynaklanan nazara kar kiileri ve dier varlklar koruduuna inanlr.
c) Nazarlk
Nazarlk, nazar uzaklatrdna ve etkisiz kldna inanlan mavi boncuk, yedi
delikli boncuk, kendiliinden delinmi ta, sarmsak, kartal penesi, hurma ekirdei, yumurta
kabuu, kurban gz, geyik boynuzu, rek otu, kuru karanfil, zerlik vb. nesnelere verilen
genel addr (Akaln, 1993: 247). Bunlardan bir ksm stte tanmakta bir ksm hayvanlara
balanmakta, bazs da evlere veya ba-baheye, tarlaya aslmakmaktadr.
1. Nazar Boncuu
Halk arasnda kskanlk dolu ya da kt niyetli bir bakn etkisini ortadan kaldrmak
iin yaygn olarak nazar boncuunun kullanld grlr. Mavi renkli olup zerinde gz
resimleri ya da eitli gz ekilleri bulunan bu boncuk, ocuklarn kundana, omzuna,
yastna ilitirilir; byklerin de istee bal olarak boyunlarna, bileklerine hatta yzk
eklinde olmak zere parmaklarna ya da kyafetlerinin grnecek bir yerine taklabilir (K.2,
K.4, K.5, K.10, K.20, K.23).
Nazar boncuu sadece kiilere deil evlerin giriine (K.2, K.7, K.10); otomobil,
kamyon, otobs gibi tatlara (K.2, K.15, K.18, K.22); hayvanlarn boyunlarna, boynuzlarna,
alnlarna ya da barnaklarna (K.2, K.7, K.14, K.15, K.18, K.20); bitki ve ieklere (K.1, K.3,
7
K.13, K.14) hatta iyi mahsul veren ba-bahenin bir kesine (K.13, K.23) de aslabilir. Nazar
demesi durumunda nazar boncuunun kem gzleri zerine ekerek atladna inanlr (K.5,
K.13).
Aadaki anlat nazara kar, nazar boncuunun etkisini gstermesi bakmndan gzel
bir rnektir:
Ksa bir sre nce oturma odamzn takmlarn deitirmitik. st kat
komularm hem hayrl olsun hem de sohbet etmek iin bana gelmilerdi. Herkes
yeni takmlar ok beendiini syledi, sohbetler edildi, yemekler yenildi. Bir sre
sonra komum Necmiye Hanm einin erken geleceini syleyip kalkt. Onu dier
misafirlerimle birlikte kapdan uurladktan sonra ieri girerken top patlamas gibi
bir ses duyduk. Salona girince sehpann stndeki mermerin ikiye blndn
vitrinin iindeki nazar boncuunun da parampara olduunu grdk. (obanolu,
2003: 198).
Boncuun zellikle gz eklinde olmas; J. Frazerin by kanunlarndan biri olan
benzeim kanunu ile aklanabilir. lkel insanlarn birbirine benzer eylerin ayn olduunu
dnp korunma areleri olarak kt eylerin aynsn ya da benzerini kullanmalar, eyann
veya canllarn benzerine yaplan bir eyin asl zerinde de ayn etkiyi brakacana
inanmalar, bycln benzeim kanunu olarak tanmlanabilir. Kt gzlerin tehlikesinden
korunmak iin gze benzeyen nazarlklarn kullanlmas da ayn dnceden
kaynaklanmaktadr (elik, 1974: 177).
Nazar boncuunun rengi mavidir, bu rengin etkili ve gl baka sahip gk gzl
kiilerin gzlerinden gelen nlar kendine doru ekerek nazar etkisiz hale getirdiine
inanlr.
Diyarbakr ve evresinde mavi renkli nazar boncuklarnn yan sra gsterili, parlak
boncuklardan yaplm kolyelerin, bileziklerin de nazara kar kullanld grlr (K.13).
Bunlar dikkati kendilerine ektii iin kem gzllerin bakndan kiiyi korumaktadr.
Nazara kar mavi boncuk kullanma, Trklerin eskiden beri uyguladklar bir
yntemdir. Eski Trkler boncuk-moncuk adn verdikleri deerli ve tlsml ta, kiinin
veya atn boynuna, hatta sancan tepesine takarak kt ruhlardan ya da kt gzlerden
korunmak istemilerdir. Bu koruyucu boncuun mavi olmas; Trkler arasnda mavi gzl
kiilere ok seyrek rastlanmas ve mavi gzlerin olaanst gce sahip olduuna
inanlmasyla ilgilidir. Bu inan gerei zellikle ocuklarn mavi gzl kiilerden saklama
gerei duymulardr (nan, 1963: 3138). Bylelikle mavi gzlerden gelebilecek herhangi
zararl etkilerden korunmaya almlardr. Gnmzde de mavi gzllerden ekinme ve
8
onlarn kem baklarn etkisiz klmak iin mavi boncuk kullanma eskiden olduu gibi yaygn
bir ekilde varln devam ettirmektedir.

2. El ekli
Halk arasnda madenden yaplm el eklindeki nesneler de nazarlk olarak
kullanlmaktadr. Mersin ilinde evlerin hemen giriine, zerine insan gz izilen ya da mavi
gz boncuu yaptrlan, bakrdan yaplm bir elin asld grlr (K.12, K.15, K.20).
Be parma alm el resminin nazara kar bir korunma arac olarak kullanlmas,
dnyann eitli yerlerinde grlen yaygn bir gelenektir. lkemizin birok kesinde de ky
evlerinin duvarlarnda el resimlerine rastlanmaktadr. Bununla elemtere fi, kem gzlere i,
be parmam gzne szleriyle de anlam kazand zere, ktlk getirmesi ihtimali olan
gzleri, oyma tehdidi ile korkutmak ve eli, nazara urayacak kii ile zarar verecek kiinin
bak arasna koyarak bir engel oluturmak istenmitir. (Boratav, 1997: 122). Gze yneltilen
sivri eylerle kt baklara kar klmak hedeflenmitir.
3. Nal
Tokatn kylerinde nazarlk olarak at ve eek nal ska kullanlr. Naln bulunmad
durumlarda nal eklindeki madenlerden ya da zerine mavi boncuk yaptrlm plastik
nallardan yararlanlr. Bunlar genellikle evlere, arabalara aslr. Asl eek veya at nallar da
birka boncukla beraber hayvanlarn boyunlarna taklr (elik, 1974: 182).
Adana, Mersin, Hatay, anlurfa ve Gaziantep illerinde de evlere at nalnn asld
grlr (K.1, K.2, K.5, K.7, K.15, K.18, K.20).
Nazarlk olarak kullanlan nal, ekil bakmndan kimi zaman kalarla beraber bir gze
benzetilir (elik, 1974: 183). Dolaysyla kem gzlerin bakn kendi zerine ekerek nazar
nlediine inanlr.
4. Kaplumbaa Kabuu
Gaziantep, Kahramanmara, Elaz ve Mersinde evlerin bahesinde herkesin
grebilecei bir yere kaplumbaa kabuu aslr (K.2, K.3, K.10, K.20). Ayn ekilde Mersin
ve Osmaniyede ba-bahedeki mahsulleri nazardan korumak iin buralara da kaplumbaa
kabuunun asld grlr (K.14, K.18).
Kaplumbaa kabuunun ekil bakmndan gze benzemesi nazarlk olarak
kullanlmasnda etkili olmu olabilir (Boratav, 1997: 121).
5. Hayvan Kafatas
Mersin, Hatay ve Diyarbakrda mahsulleri nazardan korumak iin ba-bahe ya da
tarlann iine bir srk zerinde at, eek, koyun, inek, kpek gibi hayvanlardan birinin kafatas
9
dikilir (K.5, K.14, K.15, K.18, K.20). Elazda ekinler iin bir hayvan kafatas ya da bunun
yerine insan klndaki bir korkuluun kullanld grlr (K.10). Osmaniyede ise tarlann
iinde kafatasyla beraber bir de dikenli al aslr (K.13).
skelet halindeki hayvan kafatas ile insan eklindeki korkuluk, dikkati kendi
zerlerine ekerek nazar etkisiz hale getirmektedir. Bunlarn yannda bir de dikenli alnn
kullanlmas, el eklindeki nazarlk rneinde olduu gibi, kt gzlere sivri eyler ynelterek
tehlikeli baklara kar koymak dncesiyle ilgili grnmektedir.
Kaynaklardan edinilen bilgiye gre; eski Trklerin de bostanlarn nazardan korumak
iin ba-bahelerine bostanlk korkuluu ya da kazklara geirilmi at kafatas diktikleri tespit
edilmitir. Kuzey Kafkas Trkleri, mahsullerini yetitirdikleri alanlara, srklara geirilmi at
kafas dikmitir. Yine Trkistanda Kazak-Krgzlarda, Bakurtlarda nazar ve kt ruhlara
kar korunma tlsm olarak at kafas kullanlmtr. Bakurtlar zellikle ar kovanlarnn
bulunduu yerlere bunlardan koymulardr. uva Trkleri de ba ve bostanlarna at kafas
asmtr. Kurban edilen hayvanlarn kafataslarn asma gelenei, Gktrklerde de 8. yzylda
grlmtr (nan, 1963: 3138). Trkiyede bu gelenein bugn de, slmiyet ncesi
dnemlerde olduu gibi, nazardan korunma amacyla eitli yerlerde kullanld dikkati
ekmektedir.
6. Ko Boynuzu
Mersinde evlerin kapsna nazara kar ko boynuzu aslr (K.20).
Ko boynuzunun sivri ular, tehlikeli baklara kar koymas bakmndan nem
tamaktadr.
7. an
Diyarbakrda hayvanlar nazardan korumak iin boyunlarna an balanr (K.13).
Boyuna aslan an, ses kardka dikkati kendi zerine ekecek ve bu yolla hayvan
kt baklardan koruyacaktr.
8. Delikli Ta
Mersinde ortas delik bir ta bulunup boyuna aslrsa, o kiiye nazar demez; bu ta
eve asldnda hem o evde yaayanlar hem de ev nazardan korunmu olur (K.18, K.20).
Gaziantep ve Kahramanmarata da zellikle yeni evlerin nne kendiliinden delinmi talar
aslr (K.2, K.3).
Delikli ta da dikkati zerine eken nazarlklardan biridir.
9. Civa
Hatayda baz kiiler nazardan korunmak iin yanlarnda civa tar. Nazar demesi
durumunda civann karardna ve bu yolla kiiyi nazardan koruduuna inanlr (K.5).
10
ukurova yresinde ise civa kk bir ieye konularak stte tanr. Eer civay
tayan kii gze gelirse, ie kendiliinden patlar ve civa dalr (Tosunba, 1976: 7807).
Kem gzlerin bakn zerine eken civann kararmas ya da iinde bulunduu
ieden dalmas, kiinin nazardan korunmu olduuna iarettir.
10. ap (See)
ap da kt baklar kendisine eken nazarlklardan biridir. Adana, Mersin ve
Hatayda, ap bir beze sarlarak stte tanr ya da evin bir kesine aslr. ap kt niyetli
baklara maruz kaldka kendiliinden erir ( K.5, K.7, K.15, K.20).
11. Yumurta Kabuu
Yumurta kabuu, zellikle iekleri ve bitkileri nazardan korur. Adana, Mersin, Hatay
ve Mardinde bir yumurtann ii boaltlp kabuu ieklerin ya da bitkilerin dalna aslr.
Bazen bu kabuun yanna mavi boncuklarn baland da olur (K.5, K.7, K.9, K.18, K.20).
Yumurta kabuu da kt baklar zerinde toplayan bir nazarlk eididir.
12. eitli Bitki, Aa Dal, Yiyecek ve Birtakm Nesnelerden Yaplan Nazarlklar
Adanada karaal ad verilen bitki, ide dal ve sarmsak ba, bezin iine sarlr
ve stte tanr (K.7).
Osmaniye ve Afyonda ide aacnn dalndan ve ekirdeinden bilezik ya da
kolye yaplp taklr (K.14, K.22).
Kahramanmarata ide aacnn dal kesilir, entiklerle sslenip ii delinerek
ipe dizilir ve bitki ya da iee aslr (K.3).
Gaziantep ve Mersinde zerlik (yzerlik) otunun taneleri ipe dizilerek boyuna
ya da bilee taklr (K.2, K.20).
Hatayda bir miktar zencefil, sarmsak, soan ve tuz beze sarlarak stte tanr
(K.5).
Gaziantepte soan, sarmsak kabuklar ile zerlik otu bir bezin iinde sarl
olarak stte tanr (K.2).
orumda cepte bir miktar rek otu tanr (K.4).
Diyarbakrda dikenli bir ot evin duvarna aslr (K.13).
Afyonda ham incir koparlr ve iki tane mavi boncukla beraber bir ipe dizilip
ocuklarn omzuna aslr (K.22).
Mersinde evlerin kapsna buday baa aslr (K.15).
Diyarbakrda evin giri kapsnn stne buday ve arpadan bir tutam yaplp
aslr (K.13).
11
Kahramanmarata bir miktar rek otu ile sarmsak beze sarlarak hayvanlarn
boynuna aslr (K.3).
Mersinde tuz, soan ve sarmsak kabuu ile tavuk pislii bir beze sarlarak stte
tanr (K.15).
Mardinde diken, ine, iplik ve hayvan pislii bir beze sarlp nazar boncuu ile
beraber evin d kapsna aslr (K.9).
Osmaniyede tavuk ya da gvercin pislii bir beze sarlarak eve aslr (K.14).
Kaynak kiilerin eskiden beri byklerinden grdkleri ekilde uyguladklarn
syledikleri bu yntemler, kt baka kar gelmek ya da nazar ektiine inanlan nesnelerle
nazar nlemek amacyla bavurulan bysel pratikler arasndadr.
d) Dierleri
Halk arasnda baz kiilerin gerek kendilerini gerekse hayvanlarn nazardan korumak
iin birtakm davranlarda bulunduklar grlmektedir. Bunlardan bazlar u ekilde
sralanabilir:
Mersinde gzel ocuklarn yzne is srlr (K.15).
Gaziantepte gsterili ocuklarn yzne kl srlr (K.2).
Diyarbakrda killi toprak sulandrlarak amur haline getirilir ve hayvanlarn
alnlarna srlr (K.13).
Kahramanmara, Hatay ve Mersinde nazar dememesi iin i amar ters
giyilir (K.3, K.5, K.18).
Hatayda giysi altna engelli ine taklr (K.5).
Mersinde nazar dedireceinden korkulan kii ile karlaldnda
konumaya ondan nce balanr (K.20).
Hatayda nazarndan korkulan kiilerin szleri ya da baklarndan sonra el
parmaklar tlatlr veya hissettirilmeden kala kanr (K.5).
Kahramanmarata nazar kuvvetli kiilerin oturduu yere kendisi gittikten
sonra tkrlr (K.3).
Diyarbakrda nazar kuvvetli olan misafirlerin ayakkab lleri gizlice bir
iple alnr ve onlar gittikten sonra bu ip yaklarak kokusu evin her kesine
gezdirilir (K.3).
Bu ve buna benzer bysel ilemlerin temelinde aslnda belirli nedenler
bulunmaktadr. Buna gre gsterili ve gzel ocuklarn yzlerine is ya da kl ile boyama,
ayn ekilde hayvanlarn alnlarna amur srme; onlara pis, irkin veya korkutucu bir
12
grnm vererek kt gzl kiilerin bakndan korumak iin yaplmaktadr. Baz kiilerin i
amarlarn ters giymesi ise byk ihtimalle nazar deme durumunu tersine evirmek bir
baka deyile kt baklar sahibine yneltmek iindir. engelli inenin de, civa ya da ap
gibi, nazar kendisine ektiine, sivri ucuyla da kt baklara kar geldiine inanlmaktadr.
Nazar dedireceinden phe edilen kiiyle karlaldnda ondan nce konumaya
balamak da aslnda yine bu baklara kar gsterilen bir savunmadr. Nazar kuvvetli
kiilerin oturduu yeri tkrme de bu kiilerin gcn pisleme, ktleme, aalama ile yok
etme isteinden kaynaklanm olmaldr. Nazar gl kiilerin ayakkabsn lmede
kullanlan ipin yaklp kokusunun evde dolatrlmasyla da hem nazar dedirebilecek kiinin
bu gcn ortadan kaldrmak hem de evin iinde gizlenmesi mmkn ktlkleri kovmak
istenmektedir.
B. Nazar Dedikten Sonra Yaplan Uygulamalar
Halk arasnda neeli ve salkl ocuklarn birdenbire hastalanmas, srekli alamas,
itahtan kesilmesi; baz kiilerin ba ars, vcut krgnl, halsizlik, i sknts gibi
ikyetlerde bulunmas; evli iftler arasnda sk sk kavgalarn yaanmas; yeni alnan bir
aracn kaza yapmas; beklenmeyen lm olaylarnn gereklemesi; evdeki herhangi bir
eyann krlmas ya da bozulmas; tarla, ba ve bahedeki rnn her zamankinden daha az
olmas; ieklerin sararp solmas, bazen kurumas; hayvanlarn huysuzluk yapmas, eer st
veriyorsa stnn azalmas, aniden hastalanmas ya da lmesi vb. eitli olaylar, nedeni her
ne olursa olsun, nazar demesi olarak aklanr. Bu gibi olaylar engellemek iin eitli
nazarlklarn kullanlmasnn yan sra zellikle insanlarda ve hayvanlarda meydana gelen sz
konusu olumsuzluklardan kurtulmak, bir baka deyile onlar iyiletirmek iin birok bysel
ilem de yaplr.
Nazar demesi durumunda birtakm bysel ilemlerin niin yapld sorusu kaynak
kiilere yneltildiinde; bunlar atalarndan, byklerinden rendikleri, nazara iyi geldii
grld iin kendilerinin de kullandklar cevab alnmtr. Bu ilemlere ramen insan ya
da hayvann iyilememesi ya da lmesi sonucunda ise nazarn ok kuvvetli olduu, sz
konusu canl varln iine kadar iledii iin artk herhangi bir eyin yaplamayaca,
bunlarn vadelerinin yetmi olduu belirtilmitir. Dolaysyla gerekletirilen bysel
ilemlerin yetersizliiyle ilgili herhangi bir inan sz konusu deildir.
Trkiyede nazar demesi sonucunda yaplan bu bysel ilemleri u ekilde
sralayabiliriz:
a) Kurun Dkme
13
Nazara kar kurun dkme, halk arasnda yaygn olarak uygulanan bir gelenektir. Bu
ii her kyde ocak ad verilen ve hastal (burada nazar) tedavi etme gcne sahip kiiler
yapmaktadr. Ocak, anadan kza el vermek suretiyle aktarlabilmektedir.
Kurun dkme ii, farkl yerlerde birbirine benzer ekillerde yaplmaktadr. Kurun,
bir kepenin ya da kk bir tavann iine konup atete eritilir. Dier taraftan hasta dizst
oturtulur ve bana bir tlbent rtlr. Eritilen kurun, birtakm dualar ya da eitli szler
eliinde, hastann bann stnde tutulan ii su dolu kaba boaltlr. Kurunun suyun iinde
ald ekillere baklarak nazar dedirenin cinsiyeti, fiziksel zellikleri vb. hakknda
yorumlarda bulunulur. Kurunun atete eritilip suya dklmesi ii, kez tekrarlanr. Daha
sonra kaptaki suyla hastann yz kez ykanr ve bu su ayak baslmayan bir yere dklr.
Nazar ocana, emeinin karl olarak bir miktar para verilir.
Gaziantepte kurunun eritildii atein stne zerlik otu, soan kabuu ve bir miktar
tuz da atlr, bunlarn kokusu btn oday kaplar. Kurunun dkld sudan hastaya iirilir,
ellerine ayaklarna da srlr. Kalan su, bir drt yol azna dklr ve suyu dken kii
arkasna bakmadan geri dner. Kurun dkme ii, genellikle aramba, perembe ve cuma
olmak zere gn arka arkaya yinelenir (K.2).
anlurfada ise bu ilem bir kez o da kutsal kabul edilen cuma gnleri yaplr (K.1).
Siirtte kurunun suyun iinde ald ekle bakarak nazar dediren kii bulunmaya
allr. Eer bulunabilirse bu kiinin sa teli gizlice alnp yaklarak kokusu nazar deenin
iine ektirilir, bunun nazara iyi geleceine inanlr. ine kurun dklen su, yol azna
dklr. Kurun dkme ilemi, aramba arka arkaya yinelenir (K.6).
Diyarbakrda ise kurunun dklmesi srasnda Elemtere fi kem gzlere i,
Nazar rsn, Nazar deenlerin gz ksn eklinde szler sylenir. Kurunun suda
patlama sesleri karmas ise nazarn ok iddetli olmasna yorulur (K.13).
Tekirdada bir tasn iine para kmr, birka ekmek paras, biraz su konur. Bu
tas hastann ba zerinde tutulur, eritilmi kurun da Benim elim deil Aya Fatma
Anamzn eli denilip besmele ekilerek iine dklr. Kurun paralar, kmrn zerinde
ekil alrsa hastalk tehlikeli, ekmein zerinde olursa hafif demektir. Suya dklen kurun
tek para halinde kalmaz, dalarak para para ekil alr. Eer ince ince ine gibi olursa
hastann sancs, ars iddetli; dank halde olursa hastalk hafif geer. Bazen kurunun bir
tabut halinde ya da hepsi bir arada top halinde grld de olur. Byle durumlarda hastaln
ok ar olduu anlalr. Kurun kez ba, kez karn, kez de dizlerin stnde dklr.
Kurun dkme ii tamamlannca hastaya bu sudan yudum iirilir. Ardndan hastann
bandan kak atlr. Kan ak taraf yukar doru gelecek ekilde dmesi hastann
14
iyileeceine, ters dmesi ise arlaacana iarettir. Daha sonra bu tas dar karlr,
iindeki ekmek kedi veya kpee yedirilir, suyu da yine bunlarn zerine dklr. Tas, birka
gn darda braklr. Kurun ise bir beze sarlarak gn hastann yastnn altnda tutulur,
bu sreden sonra denize veya dereye atlr (iler, 1962: 2718). Halk arasnda suyun btn
ktlkleri, pislikleri alp gtrd inanc yaygndr.
Mersinde kaptaki suyun iine bir miktar demir para, drt tane demir kak ile biraz
da tuz konur. Buradaki para daha sonra ocaklya verilir. Kurunun suyun iinde ald ekil
sala (tabuta) benzerse hastann leceine inanlr. Kaptaki su daha sonra ayak demeyen bir
yere dklr ve arkaya baklmadan geri gelinir (K.12, K.20).
Kaptaki suyun ayak demedik yerlere dklmesi, zerinde dualar ya da eitli bysel
szler sylendii iin kutsal kabul edilmi olmasndan kaynaklanabilir. Yine bu suyun ya
da drt yol azna dklmesi, hastaya bu yollardan geleceine inanlan ifa, g ve enerji
beklentisidir. Suyu dkenin arkasna bakmasnn yasaklanmas ise hastaln geri gelip tekrar
kiiye gemesini engellemek iin yaplan bir uygulamadr.
Kurun dkme srasnda baz pratiklerin kez yinelenmesi ise, halk arasnda 3, 5, 7
vb. saylara yklenen kutsal ve mistik anlamla ilgilidir. 3 says inana gre; yaplan ilemin
etkisini ve gcn arttracaktr.
b) Kz Sndrme
Kz sndrme, kimin nazar dedirdiini bulmak amacyla hastann annesi, ablas,
teyzesi gibi yaknlar tarafndan yaplan bir uygulamadr. Nazar dediren kiinin bu yolla
tespit edilmesi, kimi zaman hastay iyiletirme amal baz bysel ilemleri de beraberinde
getirmektedir.
Trabzonda genie bir kap, su ile doldurulur, ocaktan alnan kzler, o gn eve gelen
ve kendisinden phe edilen misafirlerin isimleri tek tek sylenip Nazar ettiyse batsn
denilerek suya atlr. Her bir misafir iin ayr ayr suya atlan kz paralarndan hangisi
czzz diye ses karr ya da kmr halinde suyun dibine batarsa o kiinin nazar dedirdiine
inanlr. Nazar dedirenler birden ok ise en ok ses karan ve en dibe inen kz sahibi, keskin
nazarc olarak kabul edilir. Bu ilemler srasnda kmrlerin birbirine kartrlmamasna zen
gsterilir. Bu yolla nazar dediren bulunduktan sonra onun hakknda nazarcdr yargsna
varlp kendisinden saknlmaya balanr. Kaptaki kzler, iyice sndkten sonra iindeki
suyun bir ksm hastaya, sabah a karnna iirilir, sonra yzne gzne srlr, aryan
yerleri ykanr. nc gnn sonunda kalan su, iindeki kmrle beraber hasta tarafndan,
darda aa doru eilip yanlarna at bacaklar arasndan arkaya bakmadan geriye doru
savrulur. Nazarn bu su ile savrulup gittiine inanlr (Ylmaz, 1968: 5010).
15
Adanada suya atlan her kz iin bir isim sylenir. Kzn suyun stnde kalmas ismi
sylenen kiinin nazarnn demediine, dibine batmas ise nazar dedirdiine iarettir (K.7).
Mersinde ise hangi isim sylendiinde suya atlan kzden gl bir czrt sesi
gelmise o kiinin nazar dedirdiine inanlr. Bu ilemin ardndan kaptaki sudan hastaya
iirilir, vcuduna serpilir (K.20).
Kzn suya atlmasyla ortaya kan seslerle, nazarn bozulacana ve kem gzlerin
patlayacana inanlr.
c) Ttsleme
Halk arasnda nazar deen kiileri iyiletirmede kullanlan bir baka yntem tts
yakmaktr. Tts iin genellikle zerlik otu, bunun yan sra rek otu, tuz, kuru karanfil vb.
kullanlabilir.
Osmaniyede bir tavann iine biraz kz, bunun da zerine zerlik konur. zerlikten
kan duman hastaya koklatlr, ardndan evin iinde dolatrlr (K.14).
Adanada iine zerlik konulan bir tava az kapal olarak atete tutulur. zerlik
patlamaya balaynca tava ocaktan indirilip kapa alr ve bylece kan dumann nazara
uram kiiye dorudan ynelmesi salanr. Bebekler, kk ocuklar, ttsnn zerinden
geirilir veya tts kab onlarn etrafnda dolatrlr. Daha sonra bu kap evin iinde
gezdirilerek kalan son dumanla ev ttslenir. Evin ttslenmesiyle nazarn ortadan
kaldrlmasnn yan sra bir kede saklanm olan cinlerin de zerlik ttss sayesinde evden
kaacana inanlr (Akaln, 1993: 257).
Ali Rza Yalmandan edinilen bilgiye gre Tarsusta (Mersin) en az yedi tane zerlik,
tane rek otu, tane kekik otu ve tane tuz paras alnp bir miktar balmumu ile iyice
ezilip hamur haline getirilir, ardndan atee atlarak buusu kartlr. Bu buu ile hastalar,
nazara uram, cine periye tutulmu kiiler ttslenerek iyiletirilmeye allr (Yalman,
1977: 495).
Yine Mersinde bir miktar kzn stne zerlik ve nazar dediren kiinin elbisesinden
gizlice alnan bir para atlr ve bunlarn duman hastaya koklatlr, biraz evin iinde
gezdirilir (K.12).
Gaziantepte zerlik ve bir miktar tuz bir kabn iinde atee konur. Kimi zaman
zerlik otu ve tuzun yannda soan ve sarmsak kabuklar da ttslemede kullanlr (K.7).
stanbulda zerlik, rek otu, kuru karanfil, kbe sprgesi, gnlk hepsi bir arada
tts iin kullanlr (Bayr, 1955: 1107).
Diyarbakrda ise siyah susam atete kavrulur ve kokusu hastaya koklatlr, ardndan
evin iinde dalatrlr (K.13).
16
Afyonda zerlikle yaplan ttsnn nazar deen hayvanlarn iyiletirilmesinde de
kullanld grlr. Burada tts defa hayvann etrafnda gezdirilir, altndan geirilir
(K.22).
Tts iin genellikle zerliin kullanlmas, dumannn bol olmas ve tohumlarnn
yanarken atlayp ses karmasndan dolaydr. kan bu seslerle nazar deen kiinin
nazarnn bozulacana ve gzlerinin patlayacana inanlmaktadr. Bu inancn ttsleme
srasnda sylenen; Azara bozara / Kem gzler karara ya da Hazara huzara / kz gelmi
pazara / ...ye nazar edenin / ki gz bozara vb. tekerlemelerde de ifade edildii
grlmektedir (Akaln, 1993: 257).
Tts, Trk topluluklarnda eskiden beri tedavi ve by, nazar gibi eitli
tehlikelerden korunma amacyla uygulanan bir gelenektir. Nitekim Aksu ehrinde bir aman
ayinini izleyen S. Malov, bu ayini yneten baknn yapt tts ile kt ruhlar kovarak
hastay iyiletirmeye altn belirtmitir (nan, 1986: 111-112). Bugn de zellikle krsal
evrelerde eitli bitkilerin ttsleme yoluyla nazarn tedavisinde ya da evin iindeki kt
ruhlarn kovulmasnda kullanld grlmektedir.
d) Tuz Dolandrma
Nazara urayanlarn iyiletirilmesinde uygulanan bir baka yntem tuz dolandrmadr.
Aydnda kendisine nazar deen kiinin annesi, kz kardei vb. bir yakn ya da
akrabas, avucunun iine bir tutam tuz alr, bu tuza bir kez Ftiha kez de hls sresini
okur, ardndan tuzu hastann bann etrafnda kez dolandrp ocaktaki atee atar. Atee
atlmadan nce ise bata hasta olmak zere orada bulunanlara bu tuzdan birer kez yalatlr.
Ocakta yanan tuzdan trt sesleri gelir (K.19).
Kahramanmara ve Elazda bu ii yrenin yal kiisi yapar ve tuz atee atlrken
Gz deenin gzleri yansn denilir (K.3, K.10).
Sivasta ise tuz atee atlmadan nce kiiye yalatlr (K.17).
Burada da zerlik otunun atete pat pat ses karmasnda olduu gibi, tuzun da trt
sesleriyle yanmas, nazar deirenin gzlerinin yandna iarettir. Baz yrelerde tuzun
okunmas, din ve bysel ilemlerin bir arada uygulandn gstermesi bakmndan
nemlidir.
e) Dierleri
Gaziantep, Malatya ve Hatayda nazar dediren kiinin ocann klnden
gizlice alnr, bu kl suyla kartrlp nazara urayana iirilir (K.2, K.5).
17
Adana, Mersin, Osmaniye, Malatya ve Diyarbakrda nazar dedirenin
elbisesinden gizlice bir para alnp yaklr, bunun duman hastaya koklatlr
(K.7, K.11, K.13, K.14, K.18).
Malatyada nazar dediren kiinin haberi olmadan kapsndan bir kymk
alnp yaklr, bunun kokusu hastaya koklatlr (K.11).
Gaziantep ve Mersinde nazarc kiinin bast topraktan alnp nazara
urayana yalatlr (K.2, K.12).
Mersinde nazarc kiinin evinden gizlice tuz alnp atete yaklr (K.18). Yine
bu ilde, nazar dediren kiinin abdest ald su, habersizce alnr, nazara
uram olann zerine serpilir (K.15).
Sivasta nazar dediren belli ise, ocandan gizlice kl alnr ve nazara gelen
hayvann itii suya atlr (K.17).
Mersinde nazara gelen hayvanlar, bir rmaktan kez geirilir (K.18).
Nazar dediren kiinin haberi olmadan ocandaki klnden, evindeki tuzundan,
stne bast topraktan, kapsndan veya elbisesinden bir para alnp yaklmas, dumanyla
hastann ttslenmesi ya da abdest alnan sudan stne serpilmesi; J. Frazerin ortaya
koyduu bynn temas kanunuyla aklanabilir. Bir defalna da olsa bir kere
birbirleriyle temas etmi eylerin uzakta olsalar dahi yine temas halinde dnlmesi olay
byclkte bu kanunla aklanabilir (elik, 1974: 178). Bu kanuna uygun olarak nazara
uram olan kiinin iyiletirilebilmesi iin nazarcnn herhangi bir eyasndan
yararlanlmaktadr.
Nazara gelmi hayvanlarn rmaktan geirilmesi de, daha evvel de deinildii zere,
halk arasnda suyun temizleyicilik, arndrclk zelliinin bulunduuna inanlmasyla
ilgilidir.

Sonu
nsanolu, eski dnemlerden gnmze kaza, hastalk, lm ya da herhangi olumsuz
bir etki yarattna inand nazardan korunmak iin eitli yntemlere bavurmutur. Bununla
ilgili olarak halkmz tarafndan da nazara kar koymak iin koruyucu zellii bulunan
eitli nazarlklarn yan sra iyiletirici, tedavi edici birtakm bysel ilemler
yaplmaktadr. Sz konusu nazarlk ve bysel ilemler, kimi zaman din unsurlarn etkisinde
uygulanmasna karlk genellikle eski geleneklere baldr. Bir baka deyile kk eski
18
inanlara dayanmakta olup yzyllardr atalarn uyguladklar, onlardan grnp renildii
ekliyle srdrlmekte ve bunlarn tartmasz nazara iyi geldiine inanlmaktadr.
Gnmzde nazar inancnn ekonomik, sosyal ve kltrel ynden az gelimi
kesimlerde yaygn olarak varln srdrd grlmektedir. te yandan renim durumu
yksek ve ekonomik adan daha iyi durumda olanlar, gnlk yaamlarnda geleneksel yani
krsal evrelere oranla daha aklc yolu benimsemi olsalar da, nazara inanmakta, gnlk
eylem, davran ve tutumlarnda, ok youn olmasa da, bu inancn etkisini tamaktadrlar.
Dolaysyla nazar ve nazarlk inanc, hemen her kesimde yaygn olarak geerliliini
korumaktadr.

Kaynaka
Akaln (kr Halk), 1993, zerlik, II. Uluslararas Karacaolan ve ukurova Halk
Kltr Sempozyumu 20-22 Kasm 1991 Adana, Bildiriler, Adana, ukurova
niversitesi Basmevi, s.247-260.
Bayr (Mehmet Halit), 1955, stanbul Folkloru: Nazar ve Nazarlk, Trk Folklor
Aratrmalar, Y.6, C.3, S.70, Mays, s.1107-1108.
Boratav (Pertev Naili), 1997, 100 Soruda Trk Folkloru, 4. b., stanbul, Gerek Yaynevi.
elik (smail), 1974, Nazar, Nazarlk ve lgili Bysel lemler, B..F.K., Boazii
niversitesi Halkbilimi Yll 1974, s.155-184.
obanolu (zkul), 2003, Trk Halk Kltrnde Memoratlar ve Halk nanlar, Ankara,
Aka Yaynlar.
nan (Abdlkadir), 1963, Nazarlklar, Trk Folklor Aratrmalar, Y.15, C.8, S.169,
Austos, s.3138.
nan (Abdlkadir), 1986, Tarihte ve Bugn amanizm, III. b., Ankara, TTK Yaynlar.
iler (Salim Sami), 1962, Tekirdanda nanlar: Kurun Dkme, Nazar Okuma, Yak,
Trk Folklor Aratrmalar, Y.13, C.7, S.154, Mays, s.2718.
Koay (H. Z.), 1956, Etnorafya Mzesindeki Nazarlk, Muska ve Hamailler, Trk
Etnorafya Dergisi, S.1.
rnek (S. Veyis), 1966, Sivas ve evresinde Hayatn eitli Safhalaryla lgili Batl
nanlarn ve Bysel lemlerin Etnolojik Tetkiki, Ankara, A.. DTCF Yaynlar.
Tosunba (Myesser), 1976, ukurovada Nazardan Korunma Pratikleri, Trk Folklor
Aratrmalar, Y.28, C.17, S.328, Kasm, s.7807-7809.
Westermack (Edward), 1961, Nazar Demesi nanc, Ankara, Yeni Matbaa.
19
Yalman (Ali Rza), 1977, Cenupta Trkmen Oymaklar, II, Haz. Sabahat Emir, Ankara, KB
Yaynlar.
Ylmaz (Salih), 1968, Akaky Folkloru: Gzalmak ve Kzsndrmek, Trk Foklor
Aratrmalar, Y.19, C.11, S.228, Temmuz, s.5009-5010.

Kaynak Kiiler
Szl kaynaklarn knye bilgisi, ad-soyad, doum tarihi ve yeri, renim durumu,
meslei eklinde sralanmtr.
K.1: Kamuran Taylan, 1955, Viranehir / anlurfa, ilkokul, ev hanm.
K.2: Cemile Yaz, 1940, Gaziantep, yok, ev hanm.
K.3: Dne Cack, 1948, narl Ky / Pazarck / Kahramanmara, yok, ev hanm.
K.4: Yurdagl zsara, 1952, orum, ortaokul, ev hanm.
K.5: Nurcan Teker, 1960, Hatay, lise, ev hanm.
K.6: Vesile Girgin, 1930, Siirt, yok, ev hanm.
K.7: Nevin Akgz, 1964, Adana, lise, ev hanm.
K.8:Aybeniz Teker, 1969, Mersin, lise, ev hanm.
K.9: Behiye Demir, 1946, Midyat / Mardin, yok, ev hanm.
K.10: Nedime enci, 1944, Elaz, yok, ev hanm.
K.11: Glay Hiyakmazer, 1963, Malatya, lise, ev hanm.
K.12: Atiye lik, 1937, Silifke / Mersin, ilkokul, ev hanm.
K.13: Habibe Bayram, 1947, Diyarbakr, ilkokul, ev hanm.
K.14: Emine Kara, 1950, Toprakkale / Osmaniye, ilkokul, ev hanm.
K.15: Ali anl, 1940, Mersin, lise, memur.
K.16: Mehmet Ali Horoz, 1927, Hatay, ilkokul, emekli.
K.17: Fatma Korkmaz, 1923, Sivas, ilkokul, emekli.
K.18: Aye Karc, 1922, Sraky / Tarsus / Mersin, var, ifti.
K.19: Aye Akcan, 1966, Aydn, ilkokul, ev hanm.
K.20: Emine zdoan, 1965, Mersin, ilkokul, ev hanm.
K.21: Sevim Abdiolu, 1956, Batman, ilkokul, ev hanm.
K.22: Fadime Ersoy, 1968, Dinar / Afyon, ilkokul, ev hanm.
K.23: Fadik Madcan, 1935, Glehir / Nevehir, yok, ev hanm.
K.24: Filiz Yaar, 1979, Mersin, niversite, ar. gr.