ehir Hatlar

erhanaltan@yahoo.com
I
Bir tek kafiyenin etrafnda ve her beyitte mnnn bir lem
olmas artyle airin ilhamnn sonuna kadar mahbus kalmas
iirin organik olmasn menedecek, onu eski altn veya gm
belkemerleri... gibi ayr ayr paralardan, ok dikkatle ilenmi
madalyonlardan teekkl etmi bir i haline getirecektir
Ahmet Hamdi Tanpnar
1

Beyit

Msra Arapada kap kanad anlamna gelir; beyit ise ev. Yani msra ile alan kapdan beyit evine
girilir. B s!"#$k seiminde beyit% k&rnakl bir yvadr. 'e nasl ev (ehrin temel bir birimiyse%
beyit de divan (iirinin temel bir birimidir. )ivan (iirinde ga"el% kaside% kta gibi na"m biimleri b
temelden y&la klarak &l(trlm(tr.
)ivan (iirinde #$mle beyite yaylr ve beyitle de snrlanr. Anlam% #$mle*beyit birli+i ile &l(r.
Ayrk anlam paketikleri &larak di"ilen

beyitler% birbirleriyle direkt bir anlam ili(kisine girme"%
genelde ie d!n$k bir hayat s$rerler. ,iirin k&nsna birbirinden ba+ms" birer katkdrlar ve
birliktelikleriyle m&d$ler bir b$t$n &l(trrlar. Tanpnarn i-adesiyle. Bir kasideden istedi+imi"
kadar beyiti karmakla da+nk ba" g$"ellikleri -eda etmi( &lr% -akat b$t$n$ b&"m( &lmay"./
0
)!kt$ &m"dan p( s11+n
At g!n$ller deli bayra+n
Ay yenisi g!kte ne $lker saar
)e+meyi#ek kesti+i trna+n
2
Beyitler arasnda ritmik ba+ !l$ ara#l+yla% ses ba+ ise yak ara#l+yla krlr. An#ak b%
beyitlerin birbirleriyle &rganik bir ili(kiye girdikleri anlamna gelme". B k&pk msralarn da+lp
gitmesini engelleyen ttkal% Arapada adrn &rta dire+i anlamna da gelen
3
ar"dr. Ar"
sade#e msralarn da+lp gitmelerini engelleme"% ayn "amanda i"gisel hareketin ilerleyi(ini de
k&ntr&l altna alr. 4amann ak( demek &lan i"gisel harekete ar"% krd+ di"eleraras
ba+lantlarla -ren yapar veya sekte vrr. Ak(n yava(lamas veya kesintiye +ramas di"eler
arasnda bir ili(ki krmaya y!nlendirir% b ise yatay y!nde ilerleyen i"gisel hareketin de+il dikey
y!nde tekrar edenin; yani alt alta sralanan di"elerin !ne kmas demektir. Tekrar edense% iinde
insann drp etra- y&klamak istedi+i mekandr. 4aman )ivan (iirinde s&n dere#e yava( akarken
mek1n a"ami hissedilir.
Mahalle
5smanlda 6stanbl mahallelerden &l(maktayd. Ayn dil ve ayn dinden insanlarn bir arada
ya(ad+ mahalleler% idari bir birim &l(trr ve kendi kendilerini y!netirlerdi. 7&rml y!neti#i
imam% haham veya papa"d. 7n- ve stat$ -arklar belirleyi#i de+ildi.
8
B yerle(im yapsnda bir
1
Ahmet Hamdi Tanpnar% 19n# Asr T$rk :debiyat Tarihi% ;a+layan <itabevi% 6stanbl% 0==1% s.13
0
Ahmet Hamdi Tanpnar% 19n# Asr T$rk :debiyat Tarihi% ;a+layan <itabevi% 6stanbl% 0==1% s.1>
2
,eyh ?1lib% Bg$n$n )iliyle )ivan ,iiri Ant&l&@isi% Adam Yaynlar% 6stanbl% 1998% s.2>A
3
Binen Tanrk&rr% 5smanl )!nemi T$rk MCsikDsi% )erg1h Yaynlar% 6stanbl% 0==2% s.AE
8
6lber 5rtayl% Tan"imat devrinde 5smanl Mahalli 6dareleri% T$rk Tarih <rm% Ankara% 0===% s.1=E
1
mahalleden di+erine geildi+inde bir k$lt$rden di+erine geildi+i dygs &l(rd. Mahalle
mahremiyet% k&rnma ve bir #emaat dygs snard.
5 "amanlarn mahallesi kimi kaynaklara g!re etra- dvarlarla evrili ve kaplar ak(amlar
kapatlan bir yerdi
>
; kimilerine g!re ise% #ami ve di+er t&plmsal merke"lerin ekirde+ini
&l(trd+ bir b$t$nd$
E
. An#ak her iki drmda da ak(n a" ya da hi &lmad+ kapal bir yapyd
ve b yaplanma d$" gitmeyen y&llara% kma" s&kaklara y&l aar% kentin saydaml+nn a"ald+
bir d&k &l(trrd. Y!n de+i(tiren ve sk sk kma" s&ka+a d!n$(en b karma(k a+ 19.
y$"yla kadar geldi.
7&kaklarsa ikamet edilebilen kamsal alanlar de+ildi. 7&ka+ evler belirler% dvarlar evi s&kaktan
ve d( d$nyadan ayrrd.
A
Mrat Belge b drm (!yle akly&r.
<amsal ynan*r&ma kentinde s&kaklar kentliyi ilerine d&+r a+rr ve ekerken%
m$sl$man kentinde pek &k dvar% g!r$($% geni( pan&ramik g!r$($ engeller. Brada hep
bir dvarn k!(esini d!nmek ve & "aman yeni Fama gene darG bir perspekti- g!rmek s!"
k&nsdr. B kent% Hmeydan gibi bir ihtiya% d&laysyla b!yle bir kavram $retme".
9
A" saydaki #adde d(nda s&kaklarn adlar y&kt. Yer tari-i yaplrken sade#e bahsi geen yerin
yaknndaki #ami veya mes#it ad kllanlrd. 'e s&kaklarn adlar &lmad+ gibi aynen )ivan
(iirinde de (iirlerin ba(lklar y&kt.
Mahallelerin birbirine kar(mad+ 6stanblda% I+r Tanyeli% k&ntlarn iinde de geirgenli+in
d$($k &ld+n s!yl$y&r.
1=
)enilebilir ki% b yaplanmada sade#e mahalleler de+il% k&ntlar ve
&dalar da birbirlerine kar(ma"lard.
Kat-kristal
at halde maddenin biimi bellidir, de!ime". ristallerde ise maddenin #!eleri kendini d"enli
bir yapda tekrarlar. at$kristal madde meknda istikrarl, sabit bir yer kaplar ve "amann getirdi!i
de!iimlere diren g#sterir.
Mahalle ile beyit temelli (iir% kat*kristal niteliklerle ben"erlik g!stermektedir. 19. y$"yla kadar
mahalleler de beyitler de birbirlerine kar(ma"lard. B$mle beyitten% 6stanblllar da
mahallelerinden d(ar kma"lard. T&plm ve (iirin t$m #anll+na kar(n belli bir statik yap
kendini k&rmakta ve de+i(ime direnmekteydi. Bnnla birlikte belirtmek la"m ki% geleneksel
t&plmlar de+i(ime +rasalar bile% de+i(imin &ran m&dernle(en t&plmlarla kar(la(trld+nda
yine de &k a"dr. :ski 6stanbl da snrlar kalksa da mahalle yapsn k&rd ve 5smanl
t&plm% di+er bir&k t&plm gibi a+lar b&yn#a &ldka sabit ve hareketsi" kald. 'e divan (iiri
de &k a" de+i(imle 19. y$"yla kadar geldi. B y$"den "aman*mek1n ili(kisinde !n#elik% bari"
biimde mek1ndan yanadr.
>
:krem J(n% 6stanblda ?$ndelik Hayat% Yap <redi Yaynlar% 6stanbl% 1999% s.29
E
Mari#e Berasi% 1999% 5smanl <enti% 5smanl 6mparat&rl+Knda 1A. ve 19. Y$"yllarda <ent Iygarl+ ve Mimarisi% Yap
<redi Yaynlar% 6stanbl% 1999% 7. 10; 7evgi Akt$re% 19. Y$"yl 7&nnda Anad&l <enti. Mek1nsal Yap ;!"$mlemesi% 6TL
Mimarlk Mak$ltesi% 6stanbl% 19EA
A
Trgt Bansever% 6slamda ,ehir ve Mimari% Tima( Yaynlar% 6stanbl% 0==>% s.09*2=
9
Mrat Belge% 5smanlda <rmlar ve <$lt$r% 6stanbl Bilgi Lniversitesi Yaynlar% 6stanbl% 0==8% s.2>2
1=
I+r Tanyeli% 6stanbl 19==*0===% <&nt ve M&dernle(meyi Metr&p&lden 5kmak% Akn Nala <itaplar% 6stanbl%
0==3% s.122
0
II
%skdar ile &alata'nn, (era ile )yb'n "aman tempolar
farklyd. *aman kavramn ortadan kaldran geleneksel
meknlarla "amann saatle yaand! modern meknlar
arasndaki dnyev+ u"aklk kapatlmaya allarak, eski
mahalleleri ,ali iskelelerine ba!layan yollar geniletildi ve ie
d#nk hayat rhtmlardaki hareketli yaantyla tantracak temas
noktalar oluturuldu.
:krem J(n
11
Yuvadan dar
Yava( yava( 6stanbln b ie d!n$kl$+$n$ amaya y!nelik hal areleri de aranmaya
ba(lany&rd. ?eni( #adde ve rhtmlarn almasn% dar s&kak ve kma"larn kaldrlmasn
!ng!ren ilk resmi belge 1A29da ha"rland.
10
7&nrasnda% 19. y$"yln ikin#i yarsndan itibaren%
yangnlarn ardndan yaplan d$"enlemelerle s&kaklar geni(letilmeye% kma" s&kaklar &rtadan
kaldrlmaya% yeni arterler ve meydanlar almaya ba(land. Ak( g$lendire#ek k!pr$ ve
#addeler in(a edildi ve ba" #addeler (klandrld. B arada t&pl la(m aralar da geli(iy&rd.
Ohtm ve iskeleler% demiry&l istasy&nlar yaply&r; vapr se-erleri k&np saylar "amanla
artrly&r ve iskelelere kan yeni y&llar aly&rd.
12

An#ak kent% demiry&l ve vaprlarn hi"met verdi+i hatlar b&yn#a geli(se de t$m ba+lantlar yine
de merke" $"erinden gerekle(iy&rd. B y$"den de geli(im esas itibariyle merke"de ya(any&r.
devlet daireleri% i( alanlar krly&r% antrep&lar% p&sta binalar yaply&rd.
13

6stanblda bir d$"enlemeye tabi ttlan mahallelerin asli !"ellikleri de+i(medi+inden% ba(langta
kimse yerinden &ynamad. ?ene de% 6stanbln -i"iksel evresinde ya(anan de+i(imler mahalle
sakinlerinin mahalleleriyle &lan ili(kisini bir !l$de etkilemi(ti. Bnn en arp# yansmas
mahallelerde la(m imk1nlarnn art(nda g!r$ld$. Yeniden d$"enlenen mahallelerde s&kak
d&ksnn -erahlatlmas ve !"ellikle kma" s&kaklarn &rtadan kalkmasyla birlikte% b s&kaklar
g!re#e ilerine kapal k&nmlarndan ktlar ve birer g$"erg1h/ haline geldiler.
18
7ra artk yava( yava( mahallenin !"$lmesine geliy&rd. Pn#e "engin aileler s#ak aylar
mahallelerden "ak% ya"lk k&ntlarnda geirmeye ba(ladlar.
1>
1AA=lerle birlikte gayrim$slim
mahallelerinden ba(layarak sraevler ve apartmanlar in(a edilirken% ayn d!nemde% ba" y&ksl
mahallelerinde ise n$-s art( nedeniyle k&ntlar &da &da kiraya veriliy&rd.
1E
Y$"yl ba(larnda
11
:krem J(n% 6stanblda ?$ndelik Hayat% Yap <redi Yaynlar% 6stanbl% 1999% s.12E
10
7te-an Yerasim&s% Tan"imatKn <ent Oe-&rmlar L"erine. M&dernle(me 7$re#inde 6stanbl <entleriKnde% :dit!rler. Qal
)m&nt% Mran&is ?e&rge&n% Tarih 'ak- Yrt Yaynlar% 6stanbl% 1999% s.1
12
4eynep ;elik% 19. Y$"ylda 5smanl Ba(kenti )e+i(en 6stanbl% Tarih 'ak- Yaynlar% 6stanbl% 199A, s.38*8=% s.E2*3 ve
s.>0; 7reya Mar&Rhi% <ltr nd Alltag im 5smanis#hen Oei#h% 'erlag B.H.Be#k% M$n#hen% 0==2% s.0A2; 6lhan Tekeli% 19.
Y$"ylda 6stanbl Metr&p&l Alannn )!n$($m$. M&dernle(me 7$re#inde 6stanbl <entleriKnde% :dit!rler. Qal )m&nt%
Mran&is ?e&rge&n% Tarih 'ak- Yrt Yaynlar% 6stanbl% 1999% s.0E; :krem J(n% 6stanblda ?$ndelik Hayat% Yap <redi
Yaynlar% 6stanbl% 1999% s.A>% 12E
13
6lhan Tekeli% 19. Y$"ylda 6stanbl Metr&p&l Alannn )!n$($m$. M&dernle(me 7$re#inde 6stanbl <entleriKnde%
:dit!rler. Qal )m&nt% Mran&is ?e&rge&n% Tarih 'ak- Yrt Yaynlar% 6stanbl% 1999% s.2=; 6lhan Tekeli% T$rkiyeKde
Bmhriyet )!neminde <entsel ?eli(me ve <ent Qlanlamas. E8 ylda de+i(en kent ve mimarlk% :dit!r. Yld" 7ey% Tarih
'ak- Yaynlar% 6stanbl% 199A% s.0
15
4eynep ;elik% 19. Y$"ylda 5smanl Ba(kenti )e+i(en 6stanbl% Tarih 'ak- Yaynlar% 6stanbl% 199A% s.>E
1>
:krem J(n% 6stanblda ?$ndelik Hayat% Yap <redi Yaynlar% 6stanbl% 1999% s.9>*E
1E
6lhan Tekeli% 19. Y$"ylda 6stanbl Metr&p&l Alannn )!n$($m$. M&dernle(me 7$re#inde 6stanbl <entleriKnde%
:dit!rler. Qal )m&nt% Mran&is ?e&rge&n% Tarih 'ak- Yrt Yaynlar% 6stanbl% 1999% s.0E; E8 ylda de+i(en kent ve
2
apartman% varlkl m$sl$man aileler iin de ilgin hale geliy&r; Qera FTaksimG ve ,i(li #ivarndaki
b yeni tip k&ntlara b kesim de ilgi g!steriy&rd.
1A
B!ylelikle b yeni apartman sakini aileler
yava( yava( di+er #emaatlerle i ie ya(amaya ba(ly&rlard. 'arlkl &lmayanlar da geni(leyen
y&llar% k!pr$ler ve rhtmlar $"erinden ie d!n$k hayatlarndan syrlp !"ellikle kar( tara- &lan
Qeraya; yeni hareketli ya(antlarla tan(maya gidiy&rlard. Ayr#a )&lmabahe 7araynda
al(anlardan d&lay (ehir% Be(ikta(tan ykarya d&+r da b$y$y&rd. )enilebilir ki% Qera her
tara-tan sarmalanmaktayd.
,ehir*mahalle ili(kisine k&(t bir biimde% 19. y$"yl ba(larnda k&nt iinde de ben"eri bir
de+i(im kendini t&plmn $st katmanlarnda g!stermekteydi% I+r Tanyeli b drm (!yle dile
getiriy&r.
Lst sn- barnma k$lt$r$n$n k!kl$ al(kanlklarndan biri &lan% kendi ki(isel &dasnn
d(ndaki mek1nlarn an#ak snrl &larak kllanma prati+i% t$m evin ev halknn &rtak
kllanmnda &ld+ !"g$rl$k$/ bir d$"ene d&+r evrilir. Hiyerar(ik b$y$k aileden
e(itliki ekirdek aileye gei(in k&nt mimarisindeki i-adesidir b. <&nt iinde bile ya(%
#insiyet ve kdem ba+lamnda tanml ili(kiler y$r$ten bir kentli t&plm% adm adm t$m aile
$yelerinin &rtak katld+ bir ya(am biimi krar.
19

B!ylelikle &dann hem alt hem de $st gelir grplarna getirdi+i snrlamalardan krtlmann y&l
da alm( &ly&rd. 5dann eperleri delinmeye ba(ly&r% kaplar k!(elerden &dann simetri
ekseni $"erindeki yerlerine d&+r hareket ediy&r% tek kanatl kaplar i-t kanatl kaplara
d!n$($y&rlard. Tanyelinin s!"leriyle% kapy amak t$m &dann bir rpda alglanmasn &lanakl
klmaktadr artk./
0=

)enilebilir ki% haneler yava( yava( mahallelerinden kp (ehre kar(rken% bireyler de &dalarndaki
ayrk k&nmlarndan kp evin di+er mekanlarna katly&rlard.
J. )$nya 7ava( srasnda (ehrin &k ayrntl planlarnda ba" #adde ve s&kak adlarnn
i(aretlendikleri g!r$l$r. Bmhriyet d!neminde ise 6stanbln mahalleleri yeniden bir
d$"enlemeye s&klr ve mahalle says kstlanr.
01
Mahalle birli+inin ise !nemi a"alm(tr ve
#adde ve s&kaklara ad verilmeye ba(lanm(tr. Artk (iirlere de &ktan ad verilmektedir.
00
Enjambement
Mahallenin snrlarnn giderek !"$lmesine k&(t &larak (iirde de beyit yava( yava( ypranmaya
ba(ly&rd. B% #$mlenin giderek beyitin d(na ta(mas ve b!yle#e beyitler arasndaki snrlarn
!"$lmesiyle gerekle(iy&rd. Beyit snrlarnn a(lmas y!n$ndeki ilk giri(imler !"ellikle
Abd$lhak Hamit tara-ndan geldi. Bnlar% beyitin (iirde biri#ik anlam $nitesi &lmasna% anlamn bir
beyitte tamamlanmasna &m" silken admlard. An#ak anlamn beyitin d(na ta(mas ilk
ba(larda (iiri &rganik bir b$t$n haline getirmeye de yetmiy&rd.
Beyitin h1kimiyetine s&n veren ve (iiri &rganikle(tirense Tev-ik Mikret &ld. I"n s&lkl bir (iire
la(mak isteyen Mikret% bn iki arala yapt. :n@ambement ve serbest m$ste"ad. I"n bir
anlatm% di"eleri birle(tirmek "&rndayd. B da di"e s&nlaryla ve ba(larnn bir sramayla
mimarlk% s.EE
18
7reya Mar&Rhi% <ltr nd Alltag im 5smanis#hen Oei#h% s.0A3 S7raya Mar&Rhi% 5smanl <$lt$r$ ve ?$ndelik Ya(am%
Tarih 'ak- Yrt YaynlarT; :krem J(n% 6stanblda ?$ndelik Hayat% Yap <redi Yaynlar% 6stanbl% 1999% s.9E; I+r Tanyeli%
6stanbl 19==*0===% <&nt ve M&dernle(meyi Metr&p&lden 5kmak% Akn Nala <itaplar% 6stanbl% 0==3% s.>0
19
I+r Tanyeli% 6stanbl 19==*0===% <&nt ve M&dernle(meyi Metr&p&lden 5kmak% Akn Nala <itaplar% 6stanbl%
0==3% s.120*2
0=
age% s.13E
01
7emavi :yi#e% :ski 6stanbldan N&tlar% <$re Yaynlar% 6stanbl% 0==9% s.E>*E
00
,inasi (iirlere k&nlarna g!re ayr ayr adlar verir. <enan Aky$"% M&dern T$rk :debiyatnn Ana ;i"gileri 1A>=*1902%
6nkil1p <itabevi% 6stanbl% 1998% s.33
3
birle(mesiyle m$mk$nd$. Ar"n getirdi+i ahenk de rahats" edi#i geliy&rd ve birle(en di"elerin
b rahats" edi#i ritmini de serbest m$ste"ad b&"a#akt.
B% paradan btne giden y&ln ilk a(amasyd. B$mle beyitin iinden ky&r% birka msra
b&yn#a devam edebiliy&rd. 7!" t$m (iire yaylmaya al(y&rd. B$mlenin beyitin d(na
ta(mas yeni bir drm &ld+ndan% bn tari- ede#ek s!"#$k de hen$" mev#t de+ildi. B
s!"#$k Mrans"#adan ithal edildi. en@ambement FartlamaG. Artlamalar #$mledeki !bek s&nlarnda
ve vrg yerlerinde gerekle(iy&rd.
5nn hay1letidir% bir mhit*i #C(1nn
7iyah k!p$kleri $st$nde rpnp yaty&r%
7iyah k!p$kleri $st$nde bahr*i nisy1nn
M$ebbeden baty&rU
02
Beyitin &rtadan kalkmasyla (iir daha "n b!l$mlerden &l(r hale geliy&rd. Brada da beyitte
&ld+ gibi% b!l$mleri ayran aralar vard ve b% &nlar ayrk ttma iste+i veya en a"ndan
birle(tirme iste+inin eksikli+i demekti.
)aha s&nra he#e !l$s$ne geilmesiyle birlikte% ar"n "n*ksa he#e "&rlamasndan krtlmak
bir dere#eye kadar m$mk$n &la#akt. B sayede eskisi kadar 5smanl#a s!"#$k kllanma gere+i
de kalmy&r; g$ndelik T$rke daha -a"la% hatta !"ellikle kllanlmaya ba(lany&rd.
Amor-kat
-morf$kat maddelerde bir kristal yap bulunma", atomlar d"ensi" olarak dururlar. .ine de
katdrlar ve biimlerini korurlar. -ncak amorf$katlarda kk de olsa bir hareketlilik vardr. /am,
bunun g#rlebilece!i iyi bir #rmektir.
6stanblllarn mahallelerinden% #$mlenin ise beyitten d(ar kt+ b d!nem% kat kristallerden
am&r- katya gei(e kar(lk gelir. B geli(meler% y$"yllardr &k a" d!n$($m geiren bir&k
yapnn m&derniteyle birlikte de+i(meye ba(lad+nn da g!stergesidir. ,iir ve (ehir b de+i(imden
payn alan yaplardan sade#e iki tanesidir. An#ak de+i(im ba(langta yava(tr% de+i(ime kar(
diren vardr.
6stanblllar e(itli mahallelerden ?alata ve Qeraya d&+r hareket eder; #$mle de beyitten d(ar
karken% her ikisi de daha !n#eki snrl mekanlarndan ta(maya ba(ly&rd. B!ylelikle ilgi
mekandan harekete y!neliy&r; mekan dygsn sarsa#ak &lan y&la giriliy&rd. Hareket ise ister
isteme" "aman kavramn devreye s&ky&r ve &n aktmaya ba(ly&rd. B ise "aman bilin#i
demekti.
Anth&ny ?iddense g!re m&dernite !n#esinde mekann !n#eli+i vardr% an#ak m&dernle(meyle
birlikte "amanla mekan arasndaki ili(ki b&"lr ve b !n#elik &rtadan kalkar.
03
4ygmnt
Bamana g!re de m&dernite kendini% tam da "amanla mekan arasndaki ili(kideki b de+i(imle
g!sterir
08
.
Hartmt O&saya g!re de k$reselle(me% mek1nda istikrarl sabitliklerin hareket halindeki ak(lar/
tara-ndan ikame edilmesiyle gerekle(ir. Pnemli k$lt$rel ve yapsal mekan nitelikleri bg$n artk
yerel% hareketsi" krmlar% sabit yer ve alanlar tara-ndan de+il% aksine sa+a s&la akp devaml
y!n ve biim de+i(tiren akmlar ve aklar tara-ndan Fiktidar% sermaye% mallar% insanlar% -ikirler%
hastalklar% risklerG belirlenmektedir./
0>

02
Tev-ik Mikret% Pks$"l$+$m% B$t$n ,iirleri.0% O$bab* ,ikeste% Ban Yaynlar% 6stanbl% 19A3% 10A
24
Anth&ny ?iddens% <&nseRen"en der M&derne% 7hrkamp, Mra. A. M.% 1998% s.12E SAnth&ny ?iddens% M&dernli+in
7&nlar% Ayrnt YaynlarT
08
4ygmnt Baman% Ml$#htige M&derne% 7hrkamp% Mra. a. M.% 0==2% s.18
0>
Hartmt O&sa% Bes#hlenigng S6vmelenmeT% 7hrkamp 'erlag% Mra. a. M.% s.230*2
8
III
at maddeler mekanda net bir yer kaplar ve "amann etkilerini
n#tr ederlerken 012, svlar sabit bir biim ierme"ler 012. Bu
y"den "amann ak onlar iin tesadfi olarak yer aldklar
mekandan daha #nemlidir. Bu mekan doldurmaktadrlar, ama
sadece 3o an iin.
4ygmnt Baman
0E
B!t!ne do"ru
7!" beyiti a(p b$t$ne y!nelirken% !l$n$n kllanmdan kalkmaya y$" ttmasyla (iirde da+lma
tehlikesi belire#ekti. B$t$n$n iinde eriyen para artk para &lmaktan kar ve &rganikle(en b$t$n
de b drmda d$"ya"ya d!n$(ebilirdi. Pl$y$ reddederek serbestle(en ve"in% b da+lp gitme
tehlikesine kar( e(itli strate@i ve tekniklerle are aramaktayd.
Her (eyden !n#e !l$n$n b&yndr+ndan krtlan (iir% artk dili belli kalplara "&rlamy&r% !"g$r
braky&rd. P"g$r kalan dil de en k&lay akt+ halinde% g$ndelik dilde karar kla#akt. B seim
ksmen bir areydi $nk$ g!re#e "n (iirlerin bile h"la% hatta bir rpda &knmasn &lanakl
kly&rd ama (iirin d$"ya"ya d!n$(mesini &k da engelleyemiy&rd. ?$ndelik dil kllanmna ek
&larak Na"m Hikmet !l$s$" ama yakl bir (iiri seti.
Alar di"ilmi( alarV
Ne erkek% ne kadn% ne &+lan% ne k"
sska #l"
e+ri b$+r$ dallaryla
e+ri b$+r$ a+alarV
0A
Brada alar/ ve a+alar/% k"/ ve #l"/ yaklar metni bir arada ttma g!revine destek verir.
An#ak serbest na"mn da+lma tehlikesine kar( geli(tirdi+i en !nemli ara artlamalardr.
Artlamalar #$mle biti( yerlerinde veya !bek s&nlarnda ya da vrg yerlerinde drarak di"elere
me(riyet ka"andry&rd.
?$ndelik dili% hatta &#k dilini kllanan ?arip ise artk ya+ da kllanmak istemiy&rd% an#ak
bnn bir bedeli vard. B$t$nden !d$n vermek istemeyen% an#ak "n bir (iiri bir arada tta#ak
aralarn da eksikli+inde ?arip% (iirlerini kanlma" &larak ksa tty&rd. Melih Bevdet Anday
(iirlerin b ksal+nn nedenini hayatn b$t$n te"ah$rlerinde vaktin darl+ndan !t$r$ bir sk(ma
ve teksi- etme "&r/ &larak akly&rd.
09
?aripte de artlama yerleri Na"m Hikmetteki gibi #$mle
bitimlerinde% !bek s&nlarnda ve vrg yerlerindeydi. 7anki bnn !"ellikle alt i"ilmek istenirmi(
gibi b&l n&ktalama kllanm da dikkat ekmektedir.
A+lasam sesimi dyar msn"%
Msralarmda;
)&knabilir misini"%
?!"ya(larma% ellerini"leW
2=
0E
4ygmnt Baman% Ml$#htige M&derne SAk(kan M&derniteT% Mra. a. M.% 0==2% s.A
0A
Na"m Hikmet% Alarn ?!"bebekleri/% B$t$n ,iirleri% Yap <redi Yaynlar% 6stanbl% 0==A% s.3=
09
Hakan 7a"yek% ?arip Hareketi% T$rkiye 6( Bankas Yaynlar% 6stanbl% 1999% s. 11=.
2=
5rhan 'eli <ank% XAnlatamy&rm% B$t$n ,iirleri% Yap <redi Yaynlar% 6stanbl% 0==3% s.>=
>
B!yle#e artlama% (iire% !l$n$n &rtadan kalkmasyla gereksinim dylan istikrar veriy&rd. B$mle
(imdi t$m (iiri kaplayabilirdi. ,iir g$ndelik dilin ve dilbilgisinin h"yla ilerliy&rd% "aman daha h"l
aky&r% mekan iyi#e a"aly&rd.
Yeni birliktelikler
<ent ii la(mda araba% vapr% tramvay ve treni kllanan bir (ehir haline geldike 6stanbl%
2=lardan s&nra t&pl la(m hatlar b&yn#a da yaylmaya ba(lad. 6(te b a(amada yeni
t&plmsal sn-lar &rtaya ky&r ve mahalle d$"eninin yerine sn- esasl -arklla(ma geliy&rd.
21

7n-sal -arklla(ma kendini (ehrin yerle(im d$"eninde de hemen g!steriy&rd.
)ar gelirliler% harp "enginleri ile tek at alt saylan biti(ik evlerinde rahat edeme" &ldlar.
Mahalle yma+ !"$lme+e ba(lad. Ba"en "ad% ba"en k&pt veyaht karmakar(k
d$+$m &ld. Matihliler ,i(lide% :y$pl$ler <adk!y$nde% Mevlanakapllar Aksarayda
g!r$nd$ler. :ski 6stanblda mahalle% baba evinden &k daha g$ de+i(tirilirdi.
20

,ehrin hibir b!l$m$ &n -ethetmek isteyenlere kapal de+ildi. ,ehir &n ke(-etmek% &nnla
t&pyekn b$t$nle(mek isteyene akt% ve ak bir mekand artk.
;ekirdek aileye de &ktan geilmi(ti.
22
<&nt iindeki d$"ene bakld+nda ise 192=lardan itibaren
m&dern k&nta da geilmeye ba(lany&rd. I+r Tanyeli.
Pnde tek ya da birka birimli bir sal&n% arkada bir k&rid&r ara#l+yla salkmlanan yatak
&dalar ve bany& blnmakta% ikisi arasnda da mt-ak k&nmlanmaktadr. B tip&l&@ik grp
bg$n t$m T$rkiye kent ve kasabalarnn standart apartman dairesini tanmlamaktadr artk.
23

<&ntn !ndeki kamya ak b!l$m$ ile arkadaki kamya kapal b!l$m$ birbirinden
ayrlmaktadr. Hane mahalleden ba+ms"la(p t$m (ehre yaylm(tr artk. 5dalar tek i(leve
indirgenen bireyler de ba+ms" birer birim haline gelmektedirler.
#v-kristal
4v$kristal, kat ve sv arasnda #"ellikler g#sterir. -kkandr, ancak y#nldr, dolaysyla
katlarda g#rlen fi"iksel niteliklere de sahiptir.
Artk (ehir ve (iir de eski kat yaplarndan "akla(m(larsa da b tam bir serbesti ile
s&nlanmam(tr. 6stanbla bakld+nda% ya(ana#ak yerin seimi k&nsnda bir serbesti ve
hareketlilik vardr an#ak belli b!lgelerle snrldr. Ayn dil ve dinden insanlarn ya(ad+
mahallelerden ayn sn-larn ikamet etti+i semtlere geilmi(tir. 6stanbln belli b!lgeleri y$ksek
gelirlilere belli b!lgeleri ise dar gelirlilere ayrlm( gibidir.
,iirde ise beyit% !l$ ve yaktan "akla(lm(; artk tam bir !"g$rl$k h$k$m s$r$y&rm( gibi
g!r$nmektedir. An#ak eskinin la+vedilmi( d$"enlerinin altnda yeni bir takm krallar alttan alta
h$k$m s$rmektedir.
21
6lhan Tekeli% M&dernite a(lrken kent planlamas% 6mge <itabevi Yaynlar% 6stanbl% 0==1% s.E0
20
Ne(et Halil Atay% Ils% A.0.1938. Bmhriyetin B$l+ ;a+Knda% Yevent Bantek% 6leti(im Yaynlar% 6stanbl% 7.E1
22
6stanbl Haneleri F:vlilik% Aile ve )&+rganlk 1AA=*193=G Alan )ben% Bem Behar% 6leti(im Yaynlar% 6stanbl% 199>
23
I+r Tanyeli% 6stanbl 19==*0===% <&nt ve M&dernle(meyi Metr&p&lden 5kmak% Akn Nala <itaplar% 6stanbl%
0==3% s.180*8
E
?$venilebile#ek% sayesinde d$nyann !ng!r$lebilir ve d&laysyla y!netilebilir hale gele#e+i yeni%
gerekten istikrarl dengeler blnm(tr. Bamannn dedi+i gibi makr& yaplar svla(tktan
s&nra (imdi artk s!" k&ns &lan% mikr& yaplarn istikrarll+dr./
28
IV
Birdenbire kentleen dnya, birdenbire karlat!m neon
lambalar, byk oteller 012 beni artk 5rhan 6eli iiri ya"makla
kurtaramyordu.
Trgt Iyar
2>
$ar%aya do"ru
Tam s!" beyiti a(m(% !l$den va"geilmi(% yeni bir d$"en krlm( ve s&nta b$t$ne
gelinmi(ken% 8=lilerle birlikte di"e b ke" de kendi iinde krlmaya ba(ly&rd. ,iir b s$rete
yine paralardan &l(r hale geliy&rd. An#ak b% b$t$nl$+$n &rtadan kalkmas anlamna gelmek
"&rnda de+ildi. )aha &k b$t$n$ &l(tran parann !nem ka"anmas% paraya dair bir bilin
&l(mas demekti. 'e artk di"e !bek iinden de kesilebiliy&rd.
:Y B$t$n <adnlar I"akV... ?$ne(i !vm$y&rm. 'e
kanm ne g$"el aky&r... slak ta(lklarda. 7anki her (ey%
sanki her (eyV... katy$rekli k1r#larn% yani b$y$k
te#imenlerin
"aklardan getirip snd+ kanl pahal bir tabak...
2E
B$t$nZpara ili(kisinde yine bir kayma gerekle(mektedir. Qaralanm( bir msra vardr artk.
Artlama !n#eleri di"e s&nlarn ve ba(larn birle(tirmek iin varken "amanla birle(tirmekten
"iyade ayrmak iin var &lmaya ba(lar. Trgt Iyarn ykardaki (iirinde [b$y$k \ te#imenlerin/
artlamas% iki s!"#$+$% araya bir srama yerle(tirmek sretiyle ayrarak birlikteliklerini% yani
te#imenlerin b$y$kl$+$n$ tart(mal hale getirmektedir. )ahas di"e% #$mlenin tek bir
s!"#$+$nden de &l(abilir artk. te#imenlerin/. 7!"#$k artk tek ba(na bir geerlilik ka"anm(tr.
B paralanmadan s!"di"imi de nasibini alm(tr. B% bir !n#eki d!nemde% artlamalarn #$mlelerin
!bek s&nlarna veya vrg yerlerine getirilmesiyle elde edilmi( istikrarn yitimi veya ba(ka bir
i-adeyle istikrarn &rtadan kaldrlmas demektir. 7!"% s!"di"iminden g!re#e ba+ms"la(arak daha
h"l akmaya ba(lam(tr% an#ak ba"en parallk hareketi ba(ka y!nlere y!nelten veya t!ke"leten
ta(lar gibidir.
Ayrma
8=lilerle birlikte kentsel yerle(me d$"eninde sn-sal ayr(ma iyi#e a+a kmaya ba(ly&rd. 6lk
ke" kendini 193=larda 4eytinbrnda g!steren ge#ek&nd yerle(mesi 198=lerden s&nra k!yden
kente g!$n artmas% an#ak yeterli k&nt sa+lanamamas s&n#nda iyi#e belirgin hale geliy&rd.
Y$ksek gelir grplarnda kentin snrlarndaki alt kentlerde ya(ama e+ilimi ba( g!steriy&rd. ?elir
drm iyi &lanlar yeni% m&dern dairelere geerken &nlardan kalan yerlere gelir drm k!t$le(en
kesim yerle(iy&rd.
2A
B!yle#e m&derniteye ygn &lan ve &lmayan kesimler ayr(maya
ba(ly&rd. B% 5smanldaki mahalle dygsna denk d$(en% t&plmn genelinden kendini bira"
28
4ygmnt Baman% Ml$#htige M&derne% 7hrkamp 'erlag% Mra.a.M.% 0==2% s.13
2>
7&ns" ve Pb$r$% Ha"rlayan. T&mris Iyar% 7eyit Ne"ir; Matih P"g$ven% Trgt Iyar. Hangi 7&ry Niye/% Br&y
Yaynlar% 6stanbl% 19A8% s.1=E
37
Trgt Iyar% B6O BAOBAO <:N)JN TAOTAO B6O BAOBAO A,A]YAO)A/% B$y$k 7aat * B$t$n ,iirleri% Yap <redi
Yaynlar% 6stanbl% 0==0% s.010
2A
;a+lar <eyder% 6stanbl <$resel ile Yerel Arasnda% Metis Yaynlar% 6stanbl% 0===% s. 1E8% 1A1% 1A2% 2=0
A
ayr g!ren bir #emaat dygsyd; an#ak b t&pllklarn iinde yine de tam bir birlik y&kt%
genelde g!"lenen% (ehrin an&nimle(mesiydi.
6(te b d!nemde tra-ik ve binala(ma iyi#e artarken% b her iki s$re de mekansal aidiyeti
a"altmaya devam ediy&rd. 1988*>= arasnda alt (eritli y&llar yaply&r% &t&m&bil says giderek
arty&r
29
% d&lm(% minib$s gibi yeni !"$mler t$r$y&rd.
3=
<ent merke"i yaknlarnda ise $retim
-aaliyeti artarken% 19>=*A= arasnda ilk de-a tra-ik s&rn ve evre kirlili+i &rtaya ky&rd. Yine
b d!nemde ev ykmlar gerekle(irken apartmanla(ma

ve m&dern k&nt da b d!nemde iyiden
iyiye yaygnla(y&rd.
#v
4vlar akkan ve belli bir biimi olmayan maddelerdir. (aracklar d"enli bir hareket
g#sterme"ler.
Qaralanm( msrann ya da yeniden biimlenen 6stanbln svlar gibi istikrar k&lay#a b&"lan
bir yaps vardr. T$m "amanlar iin geerli sabit bir biim y&ktr artk. B drm% d$"en yitimi ya
da y!netilebilirli+in &rtadan kalkmas gibi bir dygya y&l aar.
B d!nemde ayrkla(ma !ne kar. Artlamann yeni g!revi ayrmaktr% (ehirde de ayr(ma !ne
kmaktadr. <ent ve (iirden geriye% !+eleri kristal yap ieren katlara veya en a"ndan belli bir
y!nelim ieren sv kristallere ben"er a" (ey kalm(tr. ,imdi tek ba(na bir geerlilik sahibi &lan
s!"#$klerin &ld+ (iir ve an&nimle(en (ehir &rtamnda ya(ayan kentli% para#klar serbest y$"en
sv gibi !"g$r an#ak ayrktr.
7erbest kalan #$mle h"lanr% "aman daha rahat akmaya ba(lar. ,ehirde ise ev*i( mesa-esi artar%
h"la bir yerlere la(mak gerekmektedir. H"l gidildi+inde bak( hareket y!n$ne d!nd$rmek gibi
bir gereksinim d&+ar. B!yle#e bak( as &t&m&bilin gidi( y!n$yle snrlanr ki b da% mekann
snrlanmas demektir. 4aman h"la akarken mek1n dygs &rtadan kalkmaya ba(lar.
V
B$y$k (ehirde insanlar arasndaki ili(kilerin FUG ayrt edi#i
!"elli+i% g!"$n kla+a $st$nl$+$d$r.
31
Y!&ey ve 'ar%a
Behet Ne#atigilin areler -klarnda
30
hem di"e hem de s!"#$k paralanr. Her iki paralanma
da (iiri biimsel msraya getirir.
Yer si" &lmy&r
si" tek tek
kimse si" tek
si" le beraber
32

29
age% s.0=A
3=
6lhan Tekeli% M&dernite a(lrken kent planlamas% 6mge <itabevi Yaynlar% 6stanbl% 0==1% s.E9
31
?e&rg 7immel% M^langes de phil&s&phie r^lativiste. B&ntribti&n _ la #ltre phil&s&phiRe. Tradit par A. ?illain.
Qaris% 1910% p. 0>*E. `alter Ben@amin% Bharles Badelaire% 7hrkamp 'erlag% Mra.a.M.% 19E3% s.2>
30
Behet Ne#atigil% <areler Aklar% ,iirler 19E0*19E9% Yap <redi Yaynlar% 6stanbl% 0===
32
Behet Ne#atigil% ;&+l% ,iirler 19E0*19E9% Yap <redi Yaynlar% 6stanbl% 0===% s.29
9
Ne#atigilin arelerinde di"enin iki% $% d!rt veya be(e b!l$nmesiyle &l(an s!"#$kler veya
he#eler arasndaki mesa-e% ba+lantlarn "ay-lamasna y&l aar. ?!" di"e b&yn#a artk s&ldan
sa+a hareket etme"% bak( y!n$ serbest kalr. 7!"#$kler veya he#eler ba+ms"la(arak dikey%
k!(egen% karesel vs. &lmak $"ere -arkl y!nlerde di"e$st$ ba+lantlar krarlar. 7!"#$klerin (iirin
her n&ktasyla ili(ki krabilir hale gelmeleri &nlarn t$m (iiri kapsama alanlarna almalarn sa+lar.
An#ak di+er yandan b daha &k g!"$n tesad$-lerine% a+r(mlarna ba+l &ld+ndan hibir
yere ba+lanmamalar ve yaln"l+a g!m$lmeleri ile de s&nlanabilir. Anlam &ldka ansal% #
ve kaygan bir "emindir artk. Mekan hem artm( hem de &rtadan kalkm(tr adeta.
)i+er yandan s!"#$k de paralanmaya ba(lam(tr% s!"di"iminin yannda s!"#$klerin m&r-&l&@isi
ve hatta -&neti+i b paralanmaya krban gider. 7!"#$k ve di"enin krlmalar i ie gemi(tir.
T$m bnlar s!"#$+$n% he#enin% hatta seslemin

g!rselli+e kaymasna y&l aar. Qaralanma sessi"
ve g!rsel &lan !ne kartr% msra biimselle(ir. M&r-&l&@ikle(en ve hatta -&netikle(en artlama% artk
sade#e ayrmay de+il% ayrrken paralanmay da g!stermeye ba(lar.
Mekann sonu
<entin parall+nn geldi+i s&n drmda !nemli !l$de bir yaban#la(ma ve yaltlm(lk hali s!"
k&nsdr. B$y$k i( ve al(veri( merke"leri% s$permarketler n&ktasal hareketlili+e y&l ap (ehri
ge"inti alan &lmaktan karmaktadr. 7$rekli gentri-ikasy&n% s&kak ve hanenin !"$lmesi i(te b
d!nemde daha &k g!"e arpar. 'e kentli iin artk mekan aidiyeti dygsnn s&nna
gelinmi(tir. <&m( artk tannma"% (ehir bilgisi% (ehrin ya(anan yerleri ile snrldr ve hatta (ehre
dair &tantik rehberler kmaya ba(lam(tr.
6(te b yeni d!nem% haneden bireye; yani 7abit adres/ten #ep tele-&n ve e*p&sta adresine
d&+r gidilen d!nemdir.
33
An#ak birey kendinden &k emin &lsa da% yine de sand+ kadar !"erk
de+ildir. :k&n&minin !ng!r$leme"li+i% siyasi k&(llarn de+i(kenli+i% t&plmsal d&knn
istikrars"l+ kimliklerin svla(masna/% ak% drmsal ve paral hale gelmesine y&l aar.
<&ntlarda da bna paralel &larak mekan kllanm iyiden iyiye i(levselle(ir. &trma &das*sal&n%
misa-ir tvaleti gibi ayrmlar &rtadan kalkar% yatak &dalar tek i(levli hale gelir. ?elir drmna
g!re k&ntlar daha da ki(iselle(ir% varlkl kesimlerde yatak &das ile d&+rdan ba+lantl bany& ve
giyinme &das k&mbinasy&nlar yaplr. B arada in(aat kalitesinin d$($kl$+$ne de ba+l &larak
evin eperleri daha geirgen hale gelmi(tir.
38
Amor
7ekli olmayan, biimsi" anlamndadr. -morf maddelerin d"enli bir yaps, #!elerinin belli bir yeri
yoktur. ,er y#ne gidebilecek olma halidir.
Yakn tarihlere gelindi+inde (iirde de (ehirde de belli bir yer veya yerlere dair mekan
dygsndan ak(lara dair bir mekan dygsna geilmi(tir ve yer*mekan de+il g$"ergah*mekan
s!" k&nsdr artk. ,ehir de (iir de hiyerar(ik de+il% a+ biiminde !rg$tlenmi( merke"si"
&rgani"asy&nlardr% anlk &perasy&nlar yaparlar.
7!"#$kler ve kimlikler paralanmaya ba(lam(tr. Qarallk hali &nlar bir yaltlm(l+a g!t$r$r.
6(te b y$"den birle(me iste+iyle yanp tt(maktadrlar. B birle(me iste+i ise &nlar ayn am&r-
yaplar gibi her an% her y!ne gidebile#ek bir drmda ttar.
33
?reg&r :i#hinger% ):O 7TAN)AO)% ?a"ete basks% 0>.\0E.A.0==>; 4ygmnt Baman% )ie 7e"essi&n der
:r-&lgrei#hen SBa(arllarn ayrl(T% Oe#her#he Nr. 2\0==A Z )e"ember\aanar; in. ?emeins#ha-ten. A- der 7#he na#h
7i#herheit in einer bedr&hli#hen `elt. 7hrkamp% Mra.a.M.% 0==9
38
I+r Tanyeli% 6stanbl 19==*0===% <&nt ve M&dernle(meyi Metr&p&lden 5kmak% Akn Nala <itaplar% 6stanbl%
0==3% s.180*8
1=
?!r$ld$+$ $"ere ba(taki sabit yaplardan geriye -a"la bir (ey kalmam(tr artk. 4aten m&dernite
de% Bamannn i-adesiyle% bir bharla(ma% bir &rtadan kalkma s$re#idir.
3>
An#ak m&dernite% b
s$re#in; yani "amann da tarihidir. )ahas m&dernite% "amann bir tarihinin &ld+ d!nemdir.
3>
4ygmnt Baman% Ml$#htige M&derne% 7hrkamp% Mra. A. M.% 0==2% s.9.
11