Www2 Mehanicki Elementi Za Ulezistenje Vezbe Proracun

Mehaniki funkcionalni elementi 1 Mehaniki elementi za uleitenje
Proraun kotrljajnih leajeva

Leaji su mainski elementi iji je zadatak da omogue relativno
kretanje obrtnih delova uz istovremeno prenoenje optereenja
izmeu njih i obezbeenje tanosti njihovog poloaja. Prvenstveno
se koriste kod pokretnih veza sa krunim kretanjem, kao na primer
u osloncima vratila i osovina, gde omoguuju kretanje rukavca u
odnosu na nepomini oslonac uz istovremeno prenoenje
odgovarajueg optereenja. Pored toga, primenjuju se i kod
spojeva sa pravolinijskim i zavojnim kretanjem, kao na primer kod
voica i navojnih parova.
Kod kotrljajnih leajeva pokretljivost se ostvaruje na principu
kotrljanja.
Osnovna oznaka kotrljajnih leajeva sastoji se iz tri grupe brojeva
ili slova, koji se odnose na tip leaja, red mera i unutranji prenik-
provrt.
Tip leaja oznaava se jednom ili dve brojne, odnosno slovne
oznake.
Veliine irine i spoljanjeg prenika ine red mera koji je oznaen
razliitim brojnim oznakama. Red irine R
B
sadri oznake 0, 1, 2,
3, 4, 5, pri emu 0 oznaava najmanju, a 5 najveu irinu. Red
spoljanjeg prenika R
D
sadri oznake 8, 9, 0, 1, 2, 3, 4, poreanih
u redosledu porasta prenika. Kod oznake reda mera pri broj uvek
se odnosi na irinu, a drugi na spoljanji prenik.
Poslednja dva broja u osnovnoj oznaci odnose se na unutranji
prenik leaja, odnosno provrt. Sistem obeleavanja je sledei:
prenici u intervalu d = 0.6 ... 9 [mm] navode se
neposredno u nominalnim vrednostima,
prenici od 10, 12, 15 i 17 [mm] oznaavaju se brojevima
00, 01, 02 i 03,
oznaka za prenike u intervalu d = 20 ... 480 [mm]
deljenjem prenika u [mm] sa 5,
za meuvrednosti d = 22, 28, 32 [mm], kao i za d >= 500
[mm] vrednosti prenika se navode neposredno u [mm], ali
se od oznake reda odvajaju kosom crtom
Ekvivalentno dinamiko optereenje leaja:
a r
YF XF F + =
F
r
- radijalna sila
F
a
- aksijalna sila
X - faktor radijalnog optereenja
Y - faktor aksijalnog optereenja
Nominalni radni vek leaja izraen u asovima rada:
=
F
C
n 60
10
L
6
h
n - broj obrtaja u min
F - ekvivalentno dinamiko optereenje leaja
C - dinamika nosivost leaja
- koeficijent: = 3 za kugline leajeve
= 10/3 za valjane leajeve
Modificirani nominalni radni vek leaja izraen u asovima rada:
= f a a a L L
3 2 1 h Mh
Koeficijent a
1
uzima u obzir verovatnou izdrljivosti.
Dinamike nosivosti leaja date u katalozima prooizvoaa
odnose se na odreene materijale od kojih je leaj izraen. Za
druge materijale vrednosti radnog veka koriguju se faktorom a
2
.
Ako se uslovi podmazivanja razlikuju od opitnih, odnosno,
ukoliko je podnazivanje nepovoljno, ili je ulje manje viskoznosti
uz mogunost prodiranja neistoe, onda se ovi uticaji uzimaju u
obzir preko faktora a
3
.
Pri proraunu se esto faktori a
2
i a
3
uzimaju zajedno: a
23
= a
2
a
3
= f a a a L L
3 2 1 h Mh
Nosivost leaja se na povienim temperaturama smanjuje, to se
uzima u obzir faktorom f
.
Primer 1: U aksijalno nepokretnom osloncu vratila ugraen je
prsteni kuglini jednosredi leaj sa radijalnim dodirom 6309. Leaj
je optereen radijalnom silom F
r
= 6.8kN i aksijalnom silom
F
a
= 1.9kN. Odrediti nominalni radni vek leaja ako se vratilo
okree sa n = 350min
-1
.
13 f , kN 32 C , kN 53 C 6309
0 0
= = =
1.65 Y , 56 . 0 X 267 . 0 e 28 . 0
F
F
267 . 0 e 77 . 0
C
F
f
r
a
0
a
0
= = = > =
= =
kN 94 . 6 YF XF F
a r
= + =
C - dinamika nosivost leaja
C
0
- statika nosivost leaja
h 21182
F
C
n 60
10
L
6
h
=
=

= 3 za kugline leajeve
Primer 2: Standardni prsteni bavasti dvoredi podesivi leaj 22334
optereen je radijalnom silom F
r
= 92kN i aksijalnom silom
F
a
= 58kN. Broj obrtaja leaja je n = 630min-1. Podmazivanje
leaja izvodi se mineralnim uljem ija viskoznost na radnoj
temperaturi = 60
o
C iznosi = 38mm
2
/s. Odrediti modificirani
radni vek leaja za verovatnou izdrljivosti P
N
= 0.98.
360mm D 170mm, d
79 . 1 Y , 1 X
0.37 e , kN 2120 C , kN 1600 C 22334
0 0
0
= =
= =
= = =
72 . 2 Y , 67 . 0 X 37 . 0 e 63 . 0
F
F
r
a
= = = > =
kN 4 . 219 YF XF F
a r
= + =
h 19897
F
C
n 60
10
L
6
h
=
=

= f a a a L L
3 2 1 h Mh
33 . 0 a 98 . 0 P
1 N
= =
s
mm
14 630min n mm 365
2
d D
d
2
1
1 -
m
= = =
+
=
1
- viskoznost ulja za
podmazivanje kotrljajnih
leajeva
1 K 79 . 10
F Y F X
C
1
a 0 r 0
0
= =
+
0 K 7 . 2
2
1
= =
=
4 . 2 a a a 7 . 2 , 1 K K K
3 2 23
1
2 1
= = =
= = + =
1 f C 60
o
= =

h 16000 f a a a L L
3 2 1 h Mh
= =

Primer 3: Uleitenje vratila izvedeno je sa dva konusno valjana
leaja sa "O" rasporedom. U osloncu A ugraen je leaj 32209
(T3DC045), a u osloncu B leaj 32206 (T3DC030). Optereenje:
leaj A: F
rA
= 12kN, F
aS
= 3kN,
leaj B: F
rB
= 8kN
Odrediti nominalni radni vek leaja.
Leaj A:
32209 (T3DC045) d =45mm, C
A
= 83kN, e
A
= 0.4, Y
A
= 1.48
Leaj B:
32206 (T3DC030) d =30mm, C
B
= 54kN, e
B
= 0.37, Y
B
= 1.6
( )

> =
= >
=
kN 55 . 1
Y
F
Y
F
5 . 0 kN 3 F
kN 5
Y
F
kN 1 . 8
Y
F
B
rB
A
rA
aS
B
rB
A
rA
proraun se izvodi za sluaj 2.
Merodavna aksijalna komponenta F
aA
za odreivanje
ekvivalentnog dinamikog optereenja leaja A:
kN 5 . 5
Y
F
5 . 0 F F
B
rB
aS aA
= + =
( ) 4 . 0 X 4 . 0 e 46 . 0
F
F
A A
rA
aA
= = >
=
Ekvivalentno dinamiko optereenje leaja A :
kN 94 . 12 F Y F X F
aA A rA A A
= + =
h 10900
F
C
n 60
10
L
A
A
6
hA
=
=

Nominalni radni vek leaja A:
( ) 1 Y 0 X 37 . 0 e 31 . 0
F
F
B B B
rB
aB
= = = <
=
Ekvivalentno dinamiko optereenje leaja B :
kN 8 F Y F X F
aB B rB B B
= + =
h 13000
F
C
n 60
10
L
B
B
6
hB
=
=

Nominalni radni vek leaja B:
Merodavna aksijalna komponenta F
aB
za odreivanje
ekvivalentnog dinamikog optereenja leaja B:
kN 5 . 2
Y
F
5 . 0 F
B
rB
aB
= =
Proraun kliznih leajeva
Kod kliznih leaja relativno kretanje delova uz istovremeno
prenoenje optereenja ostvaruje se posredstvom klizanja.
Osnovna podela kliznih leaja je na radijalne, koji prenose
poprene sile, i aksijalne, koji prenose podune sile.
Nosivost radijalnih kliznih leaja predstavlja najveu silu koju
moe da prenese leaj za predvieni radni vek, a da pri tome ne
bude prekoraena dozvoljena temperatura u leaju, da ne doe
do nedozvoljenog habanja i zapreminskog razaranja materijala
kliznog para, a pri hidrodinamikom podmazivanju jo i da
debljina mazivog sloja ne bude manja od dozvoljene vrednosti.
Tok prorauna radijalnih kliznih leaja:
dimenzije leaja
d - prenik leaja
D - prenik posteljice
B - duina rukavca, odnosno leaja
konstrukciona karakteristika
1 2 . 0
D
B
= =
= 0.5 ... 1 - brzohodi manje optereeni leaji
= 0.3 ... 0.7 - optimalna nosivost
optereenje leaja F
specifino optereenje leaja doz
p
BD
F
p =
apsolutni zazor leaja: f = D - d
relativni zazor leaja:
D
d D
D
f
= =
brzina klizanja za minutni broj obrtaja n:
60
dn
v

=
minimalna debljina uljnog filma:
( )
min 0 0
h 1
2
D
h
=
relativna debljina uljnog filma:
2
d
h
2
f
h
0 0
= =
ekscentrinost:
relativna ekscentrinost:
= = 1
2
f
e
0
h
2
f
e =
karakateristika nosivosti leaja - Somerfeldov broj
(bezdimenziona veliina)
=
2
0
p
S
p - pritisak [N/m
2
]
- dinamika viskoznost ulja na radnoj
temperaturi [Pas = N s /m
2
]
- ugaona brzina [s
-1
]
karakateristika nosivosti leaja - Somerfeldov broj
Zavisno od vrednosti Somerfeldovog broja S
0
klizni
leajevi su razvrstani u tri grupe:
1 S
0

3 1 S
0
=
3 S
0
>
- brozohodi lako optereeni leaji
- srednje optereeni klizni leaji
- teko optereeni klizni leaji
merodavna karakteristika trenja:
0
0
0
0
S
3
1 S
S
3
1 S
=
>
=
<
gubici energije usled trenja:
v F P
G
= P
G
- snaga potrebna za savlaivanje otpora trenja
F - sila optereenja leaja
- koeficijent trenja
v - brzina klizanja
odvoenje toplote prirodnim hlaenjem leaja:
( )
0 L c 0
A k Q =
Q
0
- koliina toplote koju leaj predaje okolini
k
c
- koeficijent prelaza toplote
A - povrina kuita leaja kroz koju se odvodi
toplota u okolnu sredinu
L
- radna temperatura leaja, koja ne prelazi
70 ... 100
o
C
0
- temperatura okoline (20
o
C)
odvoenje toplote prinudnim hlaenjem leaja:
( )
u i p
cq Q =
Q
p
- koliina toplote koja se preko maziva,
odnosno hlaenjem odvede iz leaja
- gustina ulja
c - specifina toplota ulja
q - protok ulja
i
- temperatura ulja na izlazu
u
- temperatura ulja na ulazu
termika stabilnost leaja:
p 0 G
Q Q P + =
uslovi hidrodinamikog plivanja: n > n
gr
F - sila optereenja leaja
- dinamika viskoznost na radnoj
temperaturi
V
L
- zapremina leaja
C
gr
- konstanta
L gr
7
gr
V C
10 F
n

=

6 C
mm
N
10 p
8 C 1
mm
N
10 p
mm
N
1
1 C
mm
N
1 p
gr
2
gr
2 2
gr
2
>

< <
Primer: Radijalni klizni leaj sa zglobnim osloncem podmazuje se
pomou prstena za podmazivanje, a hladi prirodno - konvekcijom.
Optereenje leaja je F = 12000N pri n = 620min
-1
.
Dimenzionisati hidrodinamiki klizni leaj, ako je zadato:
B/D = 0.8, p
doz
= 5 N/mm
2
za leguru ZnSn, ulje ISO VG 46
mm 55
p 8 . 0
F
D p
D 8 . 0
F
BD
F
p
doz
doz
2
= = =
usv. D = d = 60mm
mm 48 D 8 . 0 B = =
1
s 65
30
n

=
=
s
m
95 . 1
2
d
v = =
( )
3
3
10 1 usv.
10 15 . 1 7 . 0
s
m
95 . 1 v
=
= =
relativni zazor leaja

2
6
2
m
N
10 16 . 4
mm
N
16 . 4
BD
F
p = = =
s Pa 019 . 0 C 60
s Pa 029 . 0 C 50
s Pa 046 . 0 C 40
o
o
o
= =
= =
= =
- dinamika viskoznost ulja na
radnoj temperaturi [Pas = N s /m
2
]
37 . 3 S C 60
21 . 2 S C 50
39 . 1 S C 40
0
o
0
o
0
o
= =
= =
= =
=
2
0
p
S
S
0
- karakateristika nosivosti leaja - Somerfeldov broj
23 . 0 37 . 3 S C 60
28 . 0 21 . 2 S C 50
34 . 0 39 . 1 S C 40
0
o
0
o
0
o
= = =
= = =
= = =
relativna debljina uljnog filma
mm 10 9 . 6 h 23 . 0 C 60
mm 10 4 . 8 h 28 . 0 C 50
mm 10 2 . 10 h 34 . 0 C 40
3
0
o
3
0
o
3
0
o
= = =
= = =
= = =
( )
=
2
D
1
2
D
h
0
minimalna debljina uljnog filma
0
h
= =
>
0 0
0
S
3
S
3
1 S
00164 . 0 37 . 3 S C 60
00202 . 0 21 . 2 S C 50
0025 . 0 39 . 1 S C 40
0
o
0
o
0
o
= = =
= = =
= = =
- koeficijent trenja
W 38 P 00164 . 0 C 60
W 47 P 00202 . 0 C 50
W 59 P 0025 . 0 C 40
G
o
G
o
G
o
= = =
= = =
= = =
v F P
G
=
P
G
- snaga potrebna za savlaivanje otpora trenja
Preporuke za povrinu kuita:
za lake leajeve:
za tee leajeve:
za vrlo teke leajeve:
6 5
dB
A
=
7 6
dB
A
=
5 . 9 8
dB
A
=

Usv:
2
m 054 . 0 dB 6 A 6
dB
A
= = =
=
K m
W
20 15 k
2
c
Usv:
K m
W
20 k
2
c
=
k
c
- koeficijent prelaza toplote
0 p 0 G
Q Q Q P + =
( )
A k
P
A k Q
c
G
0 L 0 L c 0
= =
Usv:
C 20
o
0
=
C 2 . 35 W 38 P C 60
C 5 . 43 W 47 P C 50
C 6 . 54 W 59 P C 40
o
L G
o
o
L G
o
o
L G
o
= = =
= = =
= = =
Q
0
- koliina toplote koju leaj predaje okolini
Q
p
- koliina toplote koja se preko maziva,
odnosno hlaenjem odvede iz leaja
Odreivanje radne temperature leaja:
mm 10 2 . 7 h
W 42 P
0.0018
0.24
78 . 2 S
s Pa 023 . 0
C 57
3
0
G
0
o
L
=
=
=
=
=
=
=
( ) ( ) mm 10 5 . 3 h mm 10 2 . 7 h
mm 10 5 . 3 h
s
m
95 . 1 v
mm 60 d
3
min o
3
0
3
min o

= > =
=
=
=
3 5
2
L
m 10 6 . 13
4
d
B V

=
=
8 . 3 C usv.
m
N
10 16 . 4 p
gr
2
6
= =
6 C
mm
N
10 p
8 C 1
mm
N
10 p
mm
N
1
1 C
mm
N
1 p
gr
2
gr
2 2
gr
2
>

< <
1
L gr
7
gr
min 101
V C
10 F
n

=
Uslovi hidrodinamikog plivanja: n > n
gr
je ispunjen.
( ) ( )
1
gr
1
min 101 n min 620 n

= > =

Www2 Mehanicki Elementi Za Ulezistenje Vezbe Proracun

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Www2 Mehanicki Elementi Za Ulezistenje Vezbe Proracun

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Mehaniki funkcionalni elementi 1 Mehaniki elementi za uleitenje

Proraun kotrljajnih leajeva

Mehaniki funkcionalni elementi 57 Mehaniki elementi za uleitenje

You might also like