.

10
00-251

www.osce.org/odihr
OSCE/ODIHR 2012
.


OSCE/ODIHR .
ISBN_______

:
:
_____

10

11

14

15

.
;
.
,

.
.
, ,
,
.


.

(ODIHR)
.
. ,
ODIHR (http://tandis.odihr.
pl/) .

 ?

.
:
,
.

.

.
,

.

, , , ,
, , .

+
=

. ,
.
.

, ,
.



.
.
.
,
.


,

.

.
,
.

.1 ,
, ,

.
,
, ,
.2

,
. ,

, .

, .

1 39 5 :
, ,
, ,
, , .
2 , 319.


:
.
, , ,

.
.
. ,
;
.
, .

.

?
:
,
.

,

.
:
, , ,
,
. ,
.

:
,

. ,
.
.
9



.

,
.

.
,

.
. ,
:
/

?
, ,
,

?
, ,
?
,
, , ,
?
, ,

, , /
?

?
,
,
?


?
( ,
)?
10



?
(
, , ?)
/
? ?


?
,
, , ,
( , , )?

. ,

, .
,
.

(
, ,
) , ,
.

,
.
, ,
,

.
11




. (ei v Croatia)
:
...


.
-


.

:

,
;
. -
,
.

. ,


.
.
:
,

. , ,

.
,
.
,
:
12


- .
, ,
- , ,
,
.

,
.
:
,

, ,
39 5 .
,

.

(Angelova and Iliev v

Bulgaria) (2005)
1996 ,
.
;
.

,
.


,
.

13


. ,
,
,
.

:
:

, .


.
:

,
- ,
.
:
,

.
, ,

.

:
. ,
.

14

, ,

.

.

.

,
.
,


.
.


.

.

-
.
, ,
. , 2008 ,
-
,
.
15

 ,

- . -
, ,
,
,
.

16

komunave dhe politikant lokal duhet ta bindin komunitetin se do t zbatohet

nj hetim i hollsishm dhe duhet t japin deklarata pozitive publike. sht
me rndsi t njihen shtjet e komunitetit dhe t sqarohet se cili aksion po
ndrmerret. Deklaratat e tilla merren m me seriozitet nse ekzisto nj praktik
t dgjimit t dhe bashkpunimit me organizatat e komunitetit.

Promovimi i projekteve shkollore pr ti edukuar studentt lidhur me krimet e

urrejtjes dhe pr t luftuar tiranizimin e mundshm me motivim t anshm. Kjo
mund t jet pjes e orve pr edukim civil, si mund t jet binjakzimi me
shkollat tjera n nivelin lokal ose n nj rreth etnikisht m t shumllojshm,
pr t organizuar aktivitete t prbashkta pr ti shqyrtuar paragjykimet dhe
eksperiencat e prbashkta.
Edukimi sistematik i t gjith studentve pr paragjykimet dhe jotolerancn.
Kjo mund t arrihet nse autoritetet arsimor sigurojn prfshirjen e ksaj teme
n programin msimor dhe n fakultetet pr trajnimin e arsimtarve.

Standardet ndrkombtare dhe rajonale

Ekziston nj trup gjithprfshirs t instrumenteve ndrkombtare dhe ato
rajonale, t cilat u imponojn shteteve detyra t qarta se si tiu prgjigjen krimeve
t urrejtjes.
Konventa e KB-ve mbi Eliminimin e t Gjitha Formave t Diskriminimit Racor
krkon nga shtetet q ti zbatojn ligjet t cilt dnojn krimet e motivuara nga
racizmi. Vendimi Korniz i Bashkimit Evropian mbi Krimin Racist dhe Ksenofobik
sht gjithashtu relevant pr t gjitha shtetet brnda BE-s ose ato shtete t cilat
krkojn antarsim. Vendimi Korniz, i miratuar n vitin 2008, ka pr qllim
krijimin e nj qasjeje t prbashkt t Kodit Penal ndaj krimeve t urrejtjes, duke
prfshir ktu dhe denimet e prera pr motivim t anshm.
Sa i takon zbatimit t ligjit, Gjykata Evropiane e t Drejtave t Njeriut vlerson
se shtetet kan pr detyr q n mnyr adekuate ti hulumtojn motivimet e
mundshme racore t krimeve. Shtetet pjesmarrse n OSBE jan zotuar q t
sigurojn se legjislacioni i tyre sht prkats, duke grumbulluar statistika, dhe
duke siguruar se krimet e urrejtjes do t hetohen dhe do t prndjeken n trsi, si
dhe se do t zbatimojn trajnime aty ku do t jet e nevojshme.

14

Prgjigjet e autoriteteve lokale

Autoritetet shtetrore nuk grumbullojn t dhna mbi krimet e urrejtjes.
Megjithat, informacionet nga mbikqyrsit, mediat dhe shoqatat e shoqris civile
tregojn se ekziston problemi i cili nuk po zbulohet dhe adresohet nga autoritetet.
Ekzistojn shum prfitime nga prmirsimi i reagimeve ndaj krimeve:
Paralajmrimi i hershm:
Trazirat e dhunshme serioze shpesh nxiten nga nj incident i vogl me motivim
t anshm dhe i kapin autoritetet n befasi. Identifikimi dhe ndjekja e krimeve t
urrejtjes i mundson agjencit pr zbatim t ligjit q ta parashohin shprthimin e
incidenteve serioze.
Komunitetet m t forta:
Identifikimi dhe dnimi i krimeve t urrejtjes e rrit mirbesimin e komuniteteve t
prekura nga ato, pr arsye se rritet besimi n sistemin e drejtsis dhe komunitetet
ndjehen m t sigurta.
Kundrzbulimi i prforcuar:
Me rritjen e besimit n policin, rriten edhe informacionet dhe bashkpunimi nga
ana e komuniteteve t prekura nga krimet e urrejtjes. Marrdhniet e prmirsuara
me komunitetin ojn drejt hulumtimeve t suksesshme, jo vetm n rastet e
krimeve t urrejtjes, por edhe n shtjet n t cilat policia ka nevoj pr ndihmn
e komunitetit.

Prgjigja ndaj krimeve t urrejtjes

Ekziston nj numr i praktikave t mira t cilat autoritetet lokale
mund ti miratojn:
Largimi i shpejt i grafiteve fyese. sht ky nj hap i vogl por i rndsishm pr
prmirsimin e mirbesimit t komunitetit.

Krijimi i paneleve pr partneritet me komunitetin pr ti mundsuar komunat

dhe agjencit lokale pr zbatimin e ligjit q t takohen me prfaqsuesit e
shoqrive civile dhe komuniteteve fetare pr t shkmbyer informacione dhe
shtje.
Kur paraqitet nj incident i cili dyshohet se ka motivim t anshm, kryetart e

13

kundrvajtjen si t rnd. Kjo duhet t rezultoj n grumbullimin dhe prezantimin

e dshimeve pr motivin para gjyqit, edhe nse nuk ka nj form t rnd t krimit
t prmbajtur n kodin. N munges t pranimit t motivit, prokurori mund t
marr parasysh forma tjera t dshmis:
Krimet e urrejtjes shpesh shoqrohen nga fyerje verbale ose grafite n vendin e
krimit dshmi kjo thelbsore pr motivin.
Nse muzika, literatura, veb-faqet ose shkresat n veb, veshjet, stolit ose
tatuazhet e kundrvajtsit shfaqin antarsi n ose prkrahje t nj grupi
ekstremist, ather kjo paraqet nj dshmi relevante pr qndrimet e tij/saj t
prgjithshme.
Mund t ket patur sjellje t ngjashme paraprake nga ana e kundrvajtsit, qoft
ndaj viktims apo ndaj t tjerve.
Gjykatat:
Atje ku sht dshmuar krimi i urrejtjes, duhet shtuar denimin n mnyr q t
reflektohet motivimi dhe ndikimi i mundshm i krimit mbi komunitetit, prve
viktims, q sht n pajtim me nenin 39, paragrafin 5 t Kodit Penal. Pr ta
maksimizuar ndikimin e ksaj, gjykatsit duhet t theksojn gjat gjykimit t hapur
dhe n aktgjykimin me shkrim se motivi ka rezultuar n nj dnim m t madh.

Angellova dhe Iliev kundr Bullgaris (2005)

N vitin 1996, z. Angel Iliev kishte vdekur pasi ishte rrahur dhe ishte lnduar me
thik nga nj grup adoleshentsh. Brnda disa orve sulmuesit u prangosn; ata
pranuan se kan krkuar Rom pr ti sulmuar dhe shprehn urrejtjen e tyre ndaj
Romve dhe pakicave tjera. Pes nga sulmuesit u paditn pr huliganizm me nj
sjellje jashtzakonisht cinike dhe t paturpshme mirpo, nnt vite me rradh,
asgj m tepr nuk u b pr pr ti sjell ata para drejtsis. Gjykata Evropiane e
t Drejtave t Njeriut vendosi se Bullgaria i ka shkelur obligimet e saja dhe se ka
qen krejtsisht e papranueshme, ajo se, edhe prpos t qenit e vetdijshme pr
motivet raciste t kundrvajtsve, ka dshtuar q rastin ta sjell para drejtsis
me prpikri.

12

Prgjigjet e agjencive
pr zbatim t ligjit dhe atyre pr drejtsi
N t shumtn e rasteve, nuk sht i domosdoshm vrtetimi i motivit pr nj krim.
Meqense motivi sht nj shtje e ndrlikuar dhe ekzistojn kufizime n llojin e
dshmis q mund t prdoren pr ta dshmuar at, rastet e krimit t urrejtjes
krkojn nj qasje t ndryshme me ato t policis, prokurorve dhe gjykatsve.

Gjykata Evropiane e t Drejtave t Njeriut

Gjykata Evropiane e t Drejtave t Njeriut thot se shtetet kan obligime pozitive
q n trsi ta hulumtojn motivin racor t mundshm t krimeve. N rastin e
Shei kundr Kroacis, ka deklaruar:
Autoritetet shtetrore kan nj detyr plotsuese q t marrin t gjitha hapat e
arsyeshm pr t demaskuar do motiv racist, dhe pr t vrtetuar nse ka luajtuar
ose jo rol n ngjarjet urrejtja etnike ose paragjykimet. Dshtimi pr ta br kt,
dhe trajtimi i dhuns dhe brutalitetit t nxitur nga racizmi n mnyr t njejt me
rastet t cilat nuk kan karakter racor, do t thot se i mbyllim syt para natyrs
specifike t veprave t cilat jan tepr destruktive ndaj t drejtave fundamentale.

Policia:
Pr t hulumtuar krimet e urrejtjes dhe pr t grumbullua t dhna n mnyr
efektive, policia duhet qen e n gjendje ti identifikoj krimet e urrejtjes; treguesit
e anshmris jan nj mjet thelbsor. Kur kundrvajtsit merren n pyetje, duhet
krkuar motivimin shum kundrvajts haptas e pranojn motivimin e tyre, pr
shkak se mendojn se sjellja e tyre sht e arsyetuar ose miratuar nga pjesa tjetr e
komunitetit.
Grumbullimi i t dhnave mbi krimet e urrejtjes sht nj mjeti kryesor i zbatimit
t ligjit. Kjo u mundson autoriteteve t zbulojn se nga formohet ngatrresa, cilat
zona mund t ken nevoj pr mbrojtje m t madhe pr t parandaluar krimet e
ardhshme, dhe cilat komunitete kan nevoj pr sigurim plotsues. Grumbullimi i
t dhnave mundson kundrzbulimin e prmirsuar dhe mundson q resurset t
ndahen n mnyr adekuate.
Prokurort:
Aty ku sht e mundur, prokurort duhet t inicojn padi penale sipas dispozitave
mbi krimet e urrejtjes n Kodin Penal. N do rast, pavarsisht se sa i vogl t
jet krimi, nse motivi sht i disponueshm, prokurort duhet ta trajtojn
11

 Nse shnjestra kishte qen pron, objekt apo vend me rndsi fetare ose kulturore, si mund t jet nj bust historik ose varrezat?

Dallimet racore, etnike, gjinore dhe kulturore

A jan i dyshuari dhe viktima t ndryshm n kuptimin e prkatsis s tyre
racore, fetare ose etnike/kombtare apo sipas orientimit t tyre seksual?
A ekziston ndonj armiqsi e mparshme mes grupit t viktims dhe grupit t t
dyshuarit?
A sht viktima pjestar i nj grupi i cili me numr sht shum m i vogl se
antart e grupit tjetr n zonn ku ka ndodhur incidenti?
A sht inkuadruar viktima n aktivitete q promovojn grupin e tij/saj gjat
zhvillimit t incidentit?
A ka ndodhur incidenti me nj dat q ka rndsi t posame (psh. ndonj fest
fetare ose kombtare)?
Grupet e organizuara t urrejtjes
A jan ln n vendin e ngjarjes lnd ose sende t cilat sugjerojn se
krimi ka qen vepr e nj organizate paramilitare ose nacionalistoekstremisteekstremiste?
A ka dshmi se nj grup i till sht aktiv n fqinjri (psh. postera, grafite ose
fletushka)?
Krimet/incidentet e anshme paraprake
A ka patur incidente t ngjashme n at zon? Kush kan qen viktimat?
A ka marr viktima ndonj e-mail ose thirrje telefonike ngacmuese ose a ka qen
viktim e abuzimit verbal n baz t bashkimit apo antarsis n nj grup t
synuar?
A ka qen viktima n ose afr nj zone ose vendi q zakonisht lidhet ose shpesh
i vizituar nga nj grup i posam (psh. nj qendr e komunitetit ose nj xhami,
kish apo faltore).

Krimet e lufts dhe krimet e urrejtjes

Krimet e lufts shpesh jan krime me motivim t anshm. Megjithat, pasiq
krimet e lufts paraqesin shkelje t s drejts ndrkombtare dhe kan t bjn me
bashksin ndrkombtare n trsi, ata nuk bjn pjes t rubriks s krimeve
t urrejtjes. Krimet e lufts shpesh ndjeken penalisht nga gjykatat ndrkombtare
dhe ato t posame.
Nj faktor tjetr dallues sht se disa krime lufte krkojn dshmi pr nj qllim
t posam (genocidi pr shembull, krkon dshmi pr qllimin e shkatrrimit t
plot ose t pjesrishm t grupit t synuar) q shkon tej dshmis pr motivimin
e anshm tek krimet e urrejtjes.

10

Pse duhet trajtuar KRIMET E URREJTJES ndryshe nga

Krimet e urrejtjes kan tendenc t shtohen: Pr shkak se kryersit e veprave
ndiejn se veprojn n emr t komunitetit t tyre, ata ndiejn arsyetim moral pr
veprat e tyre. Nse ky komunitet nuk i dnon dhe hedh posht krimet e urrejtjes n
mnyr efektive, ather kta kryers t veprave si dhe kryersit tjer t mundshm
t veprave inkurajohen pr t vazhduar me veprat e tyre, dhe numri i krimeve t
urrejtjes do t shtohet.
Krimet e urrejtjes kan tendenc t eskalojn: kundrvajtsit t cilt fillojn me
kryerjen e krimeve t vogla, nse nuk kapen dhe ndalohen, shpesh vazhdojn me
kryerjen e veprave gjithnj e m t rnda. Prandaj, madje dhe kundrvajtjet m t
vogla t kryera nga motivimi i anshm jan t rrezikshme dhe krkojn prgjigje
t prera.
Krimet e urrejtjes kan tendenc t marrin formn e spiralit: Nse viktimat
dhe komunitetet e tyre ndjehen t pasigurt dhe t pambrojtur nga autoritetet
shtetrore, ather ka gjasa q ata tu kundrprgjigjen pjestarve t komunitetit
i cili fajsohet pr sulmimin e tyre. Kjo mund t rezultoj n sulme t mteshme,
duke krijuar kshtu nj spiral t dhuns q on drejt nj shkatrrimi shoqror
serioz. N shtetet me histori t konflikteve etnike, kjo paraqet nj dukuri shum
t njohur.

Si t identifikojm nj KRIMET E URREJTJES

Treguesit e anshmris jan nj ose m tepr fakte t cilt sugjerojn se nj krim
mund t sht kryer me motivim t anshm. Ata japin kritere objektive me t cilt
do t gjykohet motivi i mundshm, megjithat, jo domosdo dshmojn se veprimet
e nj kundrvajtsi kan qen t motivuara nga anshmria. Treguesit e anshmris
duhet t prdoren pr t vendosur nse do t hulumtohen m tej pikpamjet dhe
motivet e kundrvajtsit.
Treguesit e anshmris jan t dobishm pr policin, prokurort dhe OJQ-t,
pr t analizuar nse nj krim i paraqitur sht krim i urrejtjes. Shum shtete dhe
organizata kan prpiluar kompletet e tyre t treguesve t anshmris. Vijon nj
list e pashtershme e treguesve t anshmris:
Perceptimi i viktims/dshmitarit
A mendon viktima ose dshmitari se incidenti sht motivuar nga anshmria?
Komentet, deklaratat me shkrim, gjestet ose grafitet
A ka dhn i dyshuari komente, deklarata me shkrim ose a ka br gjeste n
lidhje me komunitetin e viktims?
9

Ligjet mbi krimin e urrejtjes n vend

Kodi Penal i vendit prmban nj dispozit t posame e cila lejon ngarkimin e
nj dnimi m t rrept pr pothuajse do krim q sht kryer me motivim t
anshm.1 Kjo do t thot q t denuarit pr veprat penale ku prfshihen, pr
shembul lndimet trupore ose dmtimi i pasuris, mund q t marin nj dnim
m t rnd nga gjykatsit nse sht i prcaktuar t mar parasysh motivimin e
anshm gjat shqiptimit t dnimit.
Gjithashtu ekzistojn dhe dispozita t posame t cilat e ndalojn sjelljen q nxit
urrejtje kombtare, racore ose fetare, si dhe stonim ose jotoleranc.2
Viktimat e krimit t urrejtjes
Secili mund t jet viktim e krimit t urrejtjes, edhepse antart e komuniteteve
t rrezikuara jan viktimat m t shpeshta. Krimet e urrejtjes gjithashtu synojn
pronn e cila i takon, apo sht shoqruar me nj komunitet, si jan faltoret.
T gjitha krimet e urrejtjes duhet trajtuar me seriozitet t barabart, pavarsisht
nga ajo se kush sht viktima dhe kush sht kryersi.

Viktimat e mundshme t krimit t urrejtjes n vend

Krimet e urrejtjes n vend shpesh synojn:
Antart e komuniteteve t ndryshme etnike.
Godinat fetare dhe t shenjta, si jan kishat, xhamiat dhe varrezat, si dhe
prona e cila u takon antarve t komuniteteve etnike ose fetare.
Romt.
Antart e pakicave seksuale. N t gjitha vendet, antart e ktij grupi jan
tepr t prekur nga krimet e urrejtjes; sulmet shpeshher ndodhin n zona
publike.
Personat e zhvendosur brenda vendit, t cilt shpesh jan t izoluar dhe t
prekshm. Krimet e urrejtjes ndaj ktyre komuniteteve drgojn nj mesazh t
fuqishm t jotolerancs dhe krijojn nj shkall t larta t friks.

1 Kodi Penal, neni 39, paragrafi 5 i Kodit Penal lexon: Gjat caktimit t dnimit, Gjykata n veanti do t marr parasysh
nse vepra penale sht kryer ndaj nj personi ose nj grupi, drejtprsdrejti apo trthorazi, pr shkak t prkatsis s tyre
kombtare apo shoqrore, bindjes politike apo fetare, prons dhe statusit shoqror, gjinis, racs ose ngjyrs s lkurs.
2 Kodi Penal, Neni 319.

sht KRIMI I URREJTJES?

Krimet e motivuara nga jotoleranca ndaj grupeve t caktuara n shoqri
prshkruhen si krime t urrejtjes. Krimet e urrejtjes prbhen nga dy elemente:
Vepra s pari duhet qen krim sipas Kodit Penal.
Krimi duhet t jet kryer me nj motivim t anshm.
Motivimi i anshm do t thot se kryersi i veprs ka zgjedhur shnjestrn e
krimit duke u bazuar mbi veorit e mbrojtura mbrojtura.
Shnjestra mund t jet nj person, njerz apo pron q lidhen me nj grup i cili
mban nj veori t mbrojtur.
Nj veori e mbrojtur sht veoria fundamentale apo thelbsore t ciln mban
nj grup si sht raca, feja, etniciteti, gjuha apo orientimi seksual.

Krimi + motivimi i anshm = KRIMI I URREJTJES

Krimi i urrejtjes nuk do t thot se kryersi i veprs ndien urrejtje. Mjafton vetm
q krimi t sht kryer nga motivimi i anshm. I anshm do t thot se nj person
mban idea paragjykuese pr nj person apo nj grup. Pasiq krimet e urrejtjes
kryhen pr at se ka prfaqson personi, njerzit apo pronat e synuara, ather
mund q kryersi i veprs e t mos ket asfar ndjenjash ndaj viktims individuale.
Shembuj t rasteve:
Fshatart kan vizatuar me sprk grafite me fyerje fetare dhe etnike n vendet
e shenjta dhe i kan vandalizuar varrezat e nj fshati fqinj me bindje fetare t
ndryshme nga ata. Pronave fetare u sht br dm i dukshm.
Ja ky nj krim i urrejtjes. Grafitet jan dshmi pr motivimin e anshm, edhepse
urrejtja e kundrvajtsit nuk synon asnj person t veant.

Shembuj t rasteve:
Gjat udhtimit me autobus pr n shkoll, nj grup nxnsish t shkolls s mesme
prdorin fyerje etnike dhe fizikisht sulmojn nj grup tjetr pr shkak se ato t njejtit i
takojn nj grupi t ndryshm etnik.
Fyerjet etnike t cilat i paraprijn sulmit, jan shenj t motivimit t anshm. Prpara
incidentit nuk kishin ekzistuar asfar mospajtimesh ose grindjesh mes dy grupeve,
duke treguar qart se motivimi i anshm kishte qen shkaku i sulmit.

T KUPTUARIT E KRIMEVE T URREJTJES

HYRJE
Krimet e urrejtjes jan krime t cilat bazohen n paragjykime. Ato ndodhin
dokund; asnj shoqri nuk sht e paprekur nga efektet e paragjykimeve dhe
jotolerancs. Krimet individuale t urrejtjes i bartin farrat e konflikteve t
mundshm, pasi ata mund t eskalojn si n kuptim t numrave, ashtu dhe n
kuptim t shkallve t dhuns. Nse kjo kuptohet si duhet dhe nse ndrmerren
masa t prera, ather cikli i dhuns mund t ndalohet.
Kjo broshur ka pr qllim t ndihmoj policin, prokurort, ligjvnsit,
autoritetet lokale dhe OJQ-t q m mir t kuptojn problemin e krimeve t
urrejtjes. E sqaron rndsin e krimeve t urrejtjes dhe sugjeron se si autoritetet
dhe komunitetet mund ti parandalojn dhe m mir tiu prgjigjen krimeve t
urrejtjes.
Kjo broshur sht prpiluar nga Zyra e Institucioneve Demokratike dhe t
Drejtave t Njeriut (ODIHR) pran OSBE-s, n bashkpunim me Misionin
e OSBE-s n Shkup. Nuk sht nj udhzues gjithprfshirs pr krimet e
urrejtjes. Pr ata q krkojn m tepr informacione, Sistemi Informativ i
ODIHR-s pr Toleranc dhe Mosdiskriminim (http://tandis.odihr.pl/) ofron
nj numr t mjeteve dhe udhzuesve t specializuar n gjuh t ndryshme.

PrmBajtja

Si t identifikojm nj krim t urrejtjes

Pse duhet trajtuar krimet e urrejtjes ndryshe nga krimet tjera?

sht krimi i urrejtjes?

14

Standardet ndrkombtare dhe rajonale

13

Prgjigjet e autoriteteve lokale

11

Prgjigjet e agjencive pr zbatim t ligjit dhe atyre pr drejtsi

Botuar nga Zyra e OSBE-s

pr Institucione Demokratike
Dhe t Drejtat e Njeriut
Rr. Miodova 10
00-251 varshav
www.osce.org/odihr
OSCE/ODIHR 2012
T gjitha t drejtat e rezervuara. Prmbajtja e ktij publikimi
mund lirisht t prdoret dhe t ripublikohet pr qllime arsimore
dhe qllime tjera jokomerciale me kusht q ripublikimi i till
t theksoj OSBE/ODIHR si burim origjinal.
ISBN_______
Dizajni: Beate Vegner
Prkthimi nga anglishtja: Mirije Sulmati
Lektor: Edita Jashari
Shtyp_____

T KUPTUARIT E
KRIMEVE T URREJTJES

T KUPTUARIT E
KRIMEVE T URREJTJES