Professional Documents
Culture Documents
ถอดรหัสการสื่อข่าว-a case study
ถอดรหัสการสื่อข่าว-a case study
การเข้ารหัสใหม่ในข่าวพยากรณ์ อากาศ
จัดทำาโดย
นายสุระชัย ชูผกา
เลขทะเบียน 5007300030
เสนอ
2
การเข้ารหัสใหม่ในข่าวพยากรณ์ อากาศ
ความสำาคัญของปั ญหา
ขาวพยากรณ์อากาศนั บว่าเป็ นเรื่องที่มีความสำาคัญของวิถีชีวิต
ของประชาชน เพราะเป็ นข้อมูลข่าวสารเพื่อการเตือนภัยหรือการบอก
ยำ้าให้ประชาชนได้เตรียมตัวรับมือกับสถานการณ์ของสภาพอากาศที่
เปลี่ยนไปในเวลาอันใกล้ที่กำาลังจะมาถึง แต่อย่างไรก็ตามรูปแบบ
เนื้ อหา และลีลาภาษาในข่าวพยากรณ์อากาศเป็ นทีท
่ ราบกันดีว่ามีความ
เป็ นทางการค่อนข้างสูงซึ่งเป็ นเรื่องที่เกี่ยวข้องกับความถูกต้อง ความ
ชัดเจน และความเป็ นสากล เป็ นสำาคัญ ซึ่งลักษณะเช่นนั น
้ อาจก่อให้
3
วัตถุประสงค์การศึกษา
1. เพื่อศึกษาลักษณะการสื่อความหมายของลักษณะรูปแบบและ
ลีลาการนำ าเสนอข่าว
พยากรณ์อากาศแนวใหม่ในรายการสุดสัปดห์พยากรณ์อากาศ
สถานี โทรทัศน์ ไอทีวี
2. ค้นหาปั จจัยที่มีอท
ิ ธิพลต่อกำาหนดการนำ าเสนอรายการข่าว
พยากรณ์รายการดังกล่าว
3. เพื่อศึกษาผลลัพธ์จากการนำ าเสนอรายการข่าวพยากรณ์อากาศ
รูปแบบใหม่ดังกล่าว
แนวคิดและงานการศึกษาที่เกี่ยวข้อง
จากการทบทวนวรรณกรรม (Literature review) งานศึกษาวิจัย
ในเรื่องเกี่ยวกับกระบวนการสื่อสารข่าวพยากรณ์อากาศ พบเพียงชิ้น
เดียวคือ งานวิทยานิ พนธ์ของของมาลินี มีลาภสม (2543) ศึกษาเรื่อง
การเปิ ดรับ ความเข้าใจ และความพึงพอใจ และการใช้ประโยชน์
จากข่าวพยากรณ์ อากาศของผ้้ประกอบอาชีพประมง ทีพ
่ บว่า
ประชากรส่วนใหญ่เปิ ดรับข่าวสารพยากรณ์อากาศจากสื่อโทรทัศน์
มากกว่าสื่อวิทยุกระจายเสียง โดยมีความพึงพอใจในการเปิ ดรับระดับ
5
ปานกลางเท่านั น
้ ทัง้ นี้กลุ่มตัวอย่างส่วนใหญ่ยังไม่ค่อยเข้าใจความ
หมาย คำาศัพท์ และเกณฑ์การพยากรณ์ภาวะฝน ความกดอากาศ
คลื่นความร้อน ฟ้ าหลัว แต่เข้าใจดีเฉพาะเรื่องอุณหภูมิร้อน หนาว และ
เรื่องคลื่นในทะเล
มาลินีได้เสนอแนะว่า โทรทัศน์ ควรสนับสนุนการเผยแพร่ข่าวสาร
ด้านนี้ให้มากเหมาะสมกับแต่ละภูมิภาคและลักษณะการประกอบอาชีพ
ด้วยรูปแบบที่น่าสนใจสอดคล้องกับเวลาของผู้รับสาร ขณะที่วิทยุ
กระจายเสียงควรให้ความสนใจข่าวพยากรณ์อากาศโดยควรมีการ
รายงานที่บอ
่ ย และตรงกับความต้องการของประชาชนในพื้นที่
จากลักษณะดังกล่าวชี้ให้เห็นว่าการสื่อสารในเรื่องของข่าว
พยากรณ์อากาศผ่านสื่อโทรทัศน์ นัน
้ มีความสำาคัญแต่ทว่ายังมีความ
สลับซับซ้อนในการสื่อความหมายอยู่มาก ทัง้ นี้การนำ าเสนอข่าวสาร
ผ่านโทรทัศน์ นับได้ว่าเป็ นเรื่องของกระบวนการสื่อความหมายผ่าน
ระบบการเข้ารหัสผ่านระบบความหมาย (sign system) ทีผ
่ ู้ส่งสารเอง
สามารถประกอบสร้างความจริงด้วยกลยุทธ์ต่างๆ ผ่านสื่อโทรทัศน์
ขณะที่ผู้รับสารเองก็สามารถที่จะเลือกกำาหนดความหมายของตัวสารที่
สื่อออกมาแตกต่างกันไปตามภูมิหลังและฐานคิดของตน
ดังที่ปรากฎในวิทยานิพนธ์ของ อารยา ถาวรวันชัย (2539) เรื่อง
ภาพลักษณ์ ของวีรบุรุษแบบผ้้ร้ายกลับใจที่ปรากฎในสื่อมวลชน
ที่ชี้ให้เห็นว่า ผู้ผลิตรายการสามารถใช้กลยุทธ์ต่างๆ ทัง้ ในด้านบท
โทรทัศน์ ลีลาการนำ าเสนอ การจัดองค์ประกอบภาพ การพูดตอกยำ้า
ต่างๆ เพื่อเน้ นยำ้าตัวสารที่มุ่งสื่อให้เห็นถึงความเป็ นวีรบุรุษในตัวผู้เคย
กระทำาผิดแต่ได้กลับใจแล้ว แต่แม้กระนั น
้ ก็ตามผู้ชมที่เป็ นผู้รับสารที่มี
6
พื้นฐานอาชีพที่ต่างกันก็ตีความกำาหดนความหมายจากการเปิ ดรับเรื่อง
นี้ไปในแนวทางที่ไม่เหมือนกันเลย
ลักษณะดังกล่าวสะท้อนให้เห็นว่ากรอบแนวคิดการสื่อสารที่มีรูป
แบบลักษณะทางตรง (linear communication model) เพียงอย่าง
เดียวไม่เพียงพอในการอธิบายกระบวนการระหว่างการเข้ารหัสและ
ถอดรหัสทัง้ ในส่วนของผู้ส่งสาร และผู้รับสารผ่านสื่อโทรทัศน์ ได้อย่าง
รอบด้าน
Stuart Hall (Stuart Hall, 1997, pp.19-21) การสื่อสารเพื่อสื่อ
ความหมายระหว่างกันนั น
้ เป็ นเรื่องการประกอบสร้างระบบรหัส (sign
system)เพื่อการสื่อความหมายผ่านตัวแทนในระบบภาษา สัญลักษณะ
ต่างๆ ทีจ
่ ัดระบบกันเข้าเพื่อเป็ นตัวแทนสื่อความหมายของแนวความ
คิดต่างๆ ที่ต้องอาศัยคนที่อยู่ในระบบวัฒนธรรมเดียวกันจึงจะสามารถ
เข้าใจความหมายระหว่างกันได้
ในภาพรวมแล้ว Stuart Hall ( Jame Procter, 2004,pp59-69)
ชี้ว่า ในระบบการสื่อสารจากผู้ส่งสารไปยังผู้รับสารนั น
้ ไม่ได้เกิดขึ้น
อย่างตรงไปตรงมา เพราะการสื่อความหมายจากตัวสารไม่ใช่เรื่องง่าย
ที่จะกำาหนดและถ่ายทอดอย่างตรงไปตรงมาจากผู้ส่งสารเท่านั น
้ และ
ตัวผู้รับสารเองก็ไม่ใช่เป็ นผู้ที่จะเปิ ดรับความหมายของสารนั น
้ อย่าง
ตรงตามที่ผู้ส่งสารต้องการ
ทัง้ นี้ในส่วนผู้ส่งสารมีเครื่องมือในการเข้ารหัสหลากหลายด้าน
ทัง้ ในด้านความสามารถในการเลือก (selection) ประเภทและองค์
ประกอบตัวแทนเพื่อการติดตัง้ รหัส การเชื่อมโยง(linking)ภาพและ
7
กรอบการวิเคราะห์
เมื่อนำ าแนวคิดข้างต้นมาสังเคราะห์เข้าไปเป็ นกรอบแนวทางใน
การวิเคราะห์ได้ดังนี้
9
Sources Selective
Information perception
Related Related
factors factors
Dominant position
Negotiate position
Opposite position
decoding
decoding
ผู้ผลิตรายการ ผูช
้ ม
Encoding
Decoding
syntagmatic
รายการข่าว
denotative/connotative พยากรณ์อากาศ
ร้ปแบบ/เนื้ อหา/ลีลา
นำาเสนอ
ประสบการณ์ ประสบการณ์
ภ้มิหลัง/อาชีพ ภ้มิหลัง/อาชีพ
การศึกษา/ การศึกษา/
Cultural Convention
การศึกษาการเข้ารหัสใหม่ในข่าวพยากรณ์อากาศมุ่งศึกษาตัง้ แต่
ขัน
้ ตอนที่ผู้ผลิตรายการถอดรหัสข้อมูลข่าวสารและปั จจัยแวดล้อม
10
คำาถามนำ าวิจัย
1. กระบวนการสื่อสารเพื่อการผลิตรายการข่าวอากาศรูปแบบ
ใหม่มีแนวทางและลักษณะวิธีการประกอบสร้างอย่างไร
2. ผลของการสื่อสารเนื้ อหารายการข่าวพยากรณ์อากาศรูปแบบ
ใหม่ต่อกลุ่มผู้รับสารเป้ าหมายสอดคล้องกับความต้องการของ
ผู้ส่งสารหรือไม่ อย่างไร
11
3. ปั จจัยใดบ้างที่มีอิทธิผลต่อกระบวนการเข้ารหัสและถอดรหัส
ผ่านรายการข่าวพยากรณ์รูปแบบใหม่ระหว่างผู้ส่งสารและ
ผู้รับสารกลุ่มต่างๆ
วิธีการศึกษา
1. วิเคราะห์เนื้ อหา (content analysis) ของเนื้ อหารายการข่าว
พยากรณ์อากาศในสื่อโทรทัศน์ทัว
่ ไป เปรียบเทียบกับเนื้ อหา
รายการข่าวพยากรณ์อากาศรูปแบบใหม่
2. สัมภาษณ์เชิงลึก (In-depth interview) ผู้ผลิตรายการสุด
สัปดาห์พยากรณ์อากาศข่าวพยากรณ์อากาศรูปแบบใหม่ของ
สถานี โทรทัศน์ ไอทีวี
3. สนทนากลุ่ม (focus group) กับ 2 กลุ่มอาชีพ คือ กลุ่ม
เกษตรกร และกลุ่มราชการ
4. สังเคราะห์ผลการศึกษาโดยเทียบเคียงกับกรอบวิเคราะห์
และหลักการทฤษฎี
12
อากาศต่าง สัญ ล
ประเทศ กษณ์อากาศ
อุตุนิยมวิทย
าเกษตร
พยากรณ์อากาศ
ประจำาวัน
7 วันข้างหน้า
เพื่อการเดิน
เรือ
14
เพื่อ
การขนส่ง
คลื่นทะเล
“ลักษณะอากาศทัว
่ ไปเวลา 04.00 น.ร่องความกดอากาศตำ่ากำาลัง
แรงพาดผ่านภาคกลางและภาคตะวันออกเฉียงเหนื อ ประกอบ
กับมรสุมตะวันตกเฉียงใต้ที่พัดปกคลุมทะเลอันดามัน ภาคใต้
และอ่าวไทยมีกำาลังปานกลาง ลักษณะเช่นนี้จะทำาให้ทุกภาคของ
ประเทศมีฝนตกชุกหนาแน่ น กับมีฝนตกหนั กบางแห่งในระยะนี้
ขอให้ประชาชนบริเวณจังหวัด ปราจีนบุรี สระแก้ว นครนายก
นครราชสีมา และเพชรบูรณ์ระมัดระวังอันตรายจากสภาวะนำ้ า
15
จากที่กล่าวมาแสดงให้เห็นว่าการเข้ารหัสของสื่อมวลชนในการรายงาน
ข่าวพยากรณ์อากาศมุ่งเลือกข้อมูลการพยากรณ์อากาศรายวันตลอด
จนเรื่องลมฝน และ คลื่นลม โดยแจกแจงในภาพรวมอย่างกว้างๆ ไม่
เฉพาะเจาะจงมากนั ก ตลอดจนไม่ได้มีการเปลี่ยนแปลงภาษาในการ
รายงานข่าวโดยใช้ภาษาอย่างเป็ นทางการเช่นเดียวกับที่กรมอุตนิ ยม
วิทยาใช้เป็ นหลักสำาคัญ
นอกจากนั น
้ แล้วยังมีการใช้ภาพเหตุการณ์จริงมาแทรกประกอบ
ในลักษณะ Medium shot ตามลักษณะเนื้ อหาที่เกี่ยวข้องกับภาวะ
อากาศรายภาค อาทิ ภาพต้นลำาใย เมื่อกล่าวถึงภาวะฝนฟ้ าในภาค
เหนื อที่จะกระทบต่อการปลูกลำาใย ภาพนำ้ าท่วมในภาคตะวันออกเฉียง
เหนื อ เมื่อกล่าวถึงภาวะฝนตกหนั กและให้ระวังนำ้ าท่วมฉับพลันในภาค
ดังกล่าว
18
ยิ่งไปกว่านั น
้ ในบทปิ ด พิธีกรมักมีมุขตลกสอดแทรกประกอบภา
พกราฟฟิ ค หรือเอ็ฟเฟ็ คเชิงเหนื อจริงเข้ามาโดยเชื่อมโยงจากเนื้ อหา
ข่าวอากาศที่ได้กล่าวมา อาทิ ช่วงฝนตก นำ้ าท่วม ให้ระวังจระเข้ ก็จะมี
รูปภาพขยายของจระเข้หลุดออกมาไล่งับพิธีกร หรือต้องระวังฟ้ าผ่า ก็
เป็ นภาพพิธีกรถูกฟ้ าฝ่ า แสดงเป็ นภาพกราฟฟิ ค โครงกระดูกเต้นขณะ
ถูกสายฟ้ าฟาดลงมา เป็ นต้น
ภาษาที่ใช้ใน สุดสัปดาห์พยากรณ์
นอกจากภาษาท่าทาง และภาษาภาพประกอบที่มีลักษณะการจัด
วางในตำาแหน่ งที่แตกต่างแล้ว ภาษาพูดทีพ
่ ิธีกรใช้ในการรายงานข่าว
สุดสัปดาห์พยากรณ์ยังเป็ นไปในลักษณะไม่เป็ นทางการ เป็ นภาษาที่มี
ลักษณะภาษาพูดคุยกับเพื่อนๆ หรือคนในครอบครัวอย่างสุภาพแต่มีอา
รมรณ์ขัน ซึ่งสอดคล้องกับบทที่วางไว้ให้มีลักษณะเป็ นกันเอง เป็ น
ลักษณะของรูปแบบการสื่อสารระหว่างบุคคลที่ไม่เป็ นทางการ มากกว่า
ภาษาที่ใช้ในการสื่อสารผ่านสื่อมวลชน หรือในการรายงานข่าง
พยากรณ์อากาศทัว
่ ไป ตลอดจนมีเสียงประกอบทัง้ เสียงดนตรีประกอบ
เหตุการณ์ที่มาเล่าแทรก และเสียงฝนฟ้ าคะนองแทรกประกอบให้
สอดคล้องกับช่วงของบทที่นำาเสนอ อาทิ
“สวัสดี ลูกๆ ทุกคนของคนแม่ทุกคน ก่อนจะพยากรณ์อากาศวัน
นี้ พวกเราชาวไอทีวีอยู่กับท่า
มา 10 กว่าปี แล้วเหมือนคนในครอบครัวของท่าน ถอนตัวไม่ข้ ึน
คุณแม่ของท่าเราก็เคารพเหมือนคุณแม่ของเรา วันนี้วันแม่ พวก
เราชาวทีไอทีวีก็ของกราบเท้าคุณแม่ทุกท่านที่อยู่ทางบ้านทัว
่
ประเทศ........(เพลง ค่านำ้ านม/ภาพ long shot พิธีกรอย่างเดียว)
19
ยิ่งไปกว่านั น
้ ในการนำ าเสนอยังใช้ภาษาที่ไม่เป็ นทางการเช่น
เดียวกันนี้นำาเสนอข่าวพยากรณ์อากาศที่ปกติการรายงานข่าวในช่อง
อื่นจะนำ าเสนอด้วยภาษาเช่นเดียวกับกรมอุตนิ ยมวิทยา แต่สำาหรับสุด
สัปดาห์พยากรณ์นอกจากใช้ภาษาไม่เป็ นทางการ ยังใช้ภาษาที่มี
ลักษณะใกล้ชิดเป็ นกันเองอย่างต่อเนื่ องในการเปรียบเปรยการรายงาน
ข่าวพยากรณ์อากาศ อาทิ ในภาษาจากแหล่งข้อมูลของกรมอุตนิ ยม
วิทยาเตือนให้เกษตรกรภาคเหนื อควรระวังเรื่องผลผลิต และชาว
ประมงควรระวังเรื่องการออกเรือ รายงานนี้เลือกแปลงมาเป็ นภาษา
ชาวบ้านที่ใกล้ชิด อาทิ เช่น
“… มาคุยกับคุณแม่เรื่องเกี่ยวกับดินฟ้ าอากาศกันก่อนดีกว่าครับ
ฝนตกกระจายทัว
่ ทุกภาคช่วง
นี้ ทำาให้คุณแม่ที่อย่ท
ู างภาคเหนื อ และทำาสวนลำาใยระยะกำาลัง
เก็บเกี่ยวเสียด้วย อาจกลุ้มใจ
เกี่ยวกับโรคผลเน่ าสีน้ำ าตาลอยู่แล้ว...”(medium shot พิธีกรและ
ภาพลำาใย เสียงฝนตกฟ้ าร้อง)
“...วันพรุ่งนี้คุณแม่ช่วยเตือนคุณพ่อที่จะออกเรือไปจับปลากุเลา
ว่า คลื่นอาจจะสูงถึง 2 เมตร
อย่าไปเล้ย มานอนร้องคาราโอเกะกับแม่ดีกว่านา อย่างนั น
้ นะ
คุณแม่ภาคใต้ที่ปลูกกาแฟ...”
จากลักษณะดังกล่าว ในการออกเสียงของพิธีกรมีลักษณะแสดง
อารมณ์อย่างเด่นชัดมากไปตามเนื้ อหาที่นำาเสนอด้วย อาทิ คำาว่า คลื่น
20
จุดเริ่มต้นของรายการสุดสัปดาห์พยากรณ์เริ่มจาก การที่พธ
ิ ีกร
ข่าวพยากรณ์อากาศในช่วงข่าวภาคคำ่าสุดสัปดาห์ของทีไอทีวีได้ลาออก
ไป ผู้อำานวยการสถานี ฯ จึงได้มอบหมายให้ทีมข่าวเช้านี้สุดสัปดาห์มี
ดิลก ตามใจเพื่อน โปรดิวเซอร์หลัก ทีร่ ับผิดชอบรายการข่าวเช้าวัน
หยุดอยู่แล้วมาพัฒนารายการพยากรณ์อากาศมาแทนที่รายการเดิม
โดยให้อิสระอย่างเต็มที่เนื่ องจากเป็ นช่วงที่สถานการณ์ทางสถานี มีการ
เปลี่ยนแปลงสูง ผู้บริหารต้องการใช้บุคคลากรและทรัพยกรที่มีอยู่
อย่างเต็มที่
จากจุดนั น
้ ทำาให้ดิลกพยายามคิดหาแนวทางใหม่ในการสร้างรูป
แบบรายการข่าวพยากรณ์อากาศ เพราะเขาคิดว่า รายงานข่าว
ฐานคิดดังกล่าวจึงเป็ นที่มาของรูปลักษณ์รายการโดยดิลกเลือกหยิก
ข้อมูลจากกรมอุตนิ ยมวิทยาในส่วนข่าวพยากรณ์ที่เกี่ยวข้องกับ
เกษตรกรมาใช้และดัดแปลงภาษาเป็ นภาษาชาวบ้านให้เข้าใจง่าย
นั น
่ เอง โดยผลิตและออกอากาศโดยไม่ผ่านผู้บริหารอีกเลยซึ่งได้รับ
การยอมรับในเวลาต่อมาหลังออกอากาศ
การถอดรหัสของผู้รับสาร
ตามที่รายการสุดสัปดาห์พยากรณ์ได้กำาหนดกลุ่มเป้ าหมายเป็ น
ทุกกลุ่มเกษตรกร และกลุ่มคนเมือง ผู้ศึกษาจึงได้ทำาการจัดสนทนา
กลุ่มขึ้นใน 2 กลุ่มประชากรได้แก่ กลุ่มเกษตรกรในเขตรอบนอก
จังหวัดราชบุรี 4 คน และกลุ่มข้าราชการสาธารณสุขโรงพยาบาลแม่
และเด็ก จังหวัดราชบุรี โดยให้แต่ละกลุ่มตัวอย่างได้รับชมรายการสุด
∗
จัด focus group กล่่มประชากรในจังหวัดราชบ่ร ี เมื่อวันที่ 21 สิงหาคม พ.ศ. 2550 ประกอบด้วย กล่่ม
จากตารางดังกล่าวเป็ นการสรุปความคิดเห็นโดยรวมของแต่ละ
กลุ่มสนทนา พบว่ามีความแตกต่างกันทัง้ ในด้านการรับรู้เนื้ อหา
รายการ ทัศนคติต่อรายการ และความคิดเห็นต่อประโยชน์ ของ
รายการค่อนข้างชัดเจน แม้ว่าทัง้ สองกลุ่มเห็นว่าเป็ นรายการที่มี
ลักษณะน่ าสนใจซึ่งทำาให้ทุกคนจดจ่อดูตัง้ แต่ต้นจนจบ โดยที่ทัง้ สอง
กลุ่มไม่เข้าใจในช่วงแรกว่ารายการนี้ เป็ นรายการข่าวพยากรณ์อากาศ
คิดว่าเป็ นการประเภท talk หรือเชิญชวนเรื่องหนึ่ งเรื่องใด จนเมื่อได้
เห็นภาพกราฟฟิ กและพิธีกรเริ่มพูดเข้าสู่บทข่าวอากาศจึงรับรู้ได้
“รู้สึกว่าจัดรายการได้ประสมประสานดีมากเลยในเรื่องรายงาน
อากาศแต่ละภาค และยังค่าเตือน
เรื่องนี้ให้ดูแลพืชไร่และพืชสวนด้วย”
กลุ่มข้าราชการฯ มีคำาติติงที่ตัวพิธีกร
ลักษณะดังกล่าวแสดงให้เห็นค่อนข้างชัดเจนว่า กลุ่มข้าราชการ
กับกลุ่มเกษตรกรนั น
้ มีทัศนคติความคิดเห็นต่อรายการแตกต่างกันพอ
สมควร แม้ทัง้ สองกลุ่มชื่นชอบกับลักษณะการนำ าเสนอโดยภาพรวมที่
มีความตลกขบขันประกอบ แต่ในส่วนเนื้ อหาข่าวพยากรณ์อากาศนั น
้
ไม่พบว่ามีผู้ใดจดจำาเนื้ อหาที่แสดงผ่านกราฟฟิ คได้ แต่หลายคน
สามารถจดจำาเกี่ยวกับลักษณะภาษาพูดยกตัวอย่างประกอบอื่นๆ ได้
อาทิ ภาคใต้อาจมีคลื่นสูง คุณพ่อควรอยู่ร้องคาราโอเกะกับแม่ แต่ราย
ละเอียดภาคอื่นๆ โดยเฉพาะอย่างยิ่งโรคพืชนั น
้ กลุ่มข้าราชการไม่มี
ใครจดจำาได้ แต่เกษตรกรสามารถจดจำาและบอกได้อย่างถูกต้อง
บทวิเคราะห์ว่าด้วยการเข้ารหัสใหม่ในข่าวพยากรณ์ อากาศ
จากการศึกษาการเข้ารหัสใหม่ในข่าวพยากรณ์อากาศกรณีของ
รายการสุดสัปดาห์พยากรณ์ทางสถานี โทรทัศน์ ไอทีวี เมื่อสังเคราะห์
โดยแนวคิดและทฤษฎีทางการศึกษาแล้วทำาให้ได้ข้อค้นพบดังนี้
การเข้ารหัสด้วยชุดสัญญะที่เหมาะสมนำ าไปส่้การสื่อสาร
ข่าวอากาศที่มีประสิทธิภาพ
การศึกษาพบว่าโดยภาพรวมดูเหมือนไม่ค่อยมีผู้คนสนใจข่าว
พยากรณ์อากาศมากนั ก เพราะภาวะอากาศของประเทศไม่ได้มีความ
28
ผันผวนขนาดใหญ่เช่นภูมิอากาศในหลายประเทศ แต่เมื่อศึกษาลึกลง
ไปแล้วกลับพบว่า ขณะทีข
่ ่าวอากาศและการพยากรณ์มีความสำาคัญ
น้ อยกับวิถีชีวิตคนที่ทำางานประจำาในภาคทันสมัยเช่นอาชีพรับราชการ
แต่กลับมีความสำาคัญอย่างยิ่งต่อวิถีของเกษตรกรซึ่งเป็ นคนส่วนใหญ่
ของประเทศทีย
่ ังคงต้องพึ่งพาดินฟ้ าอากาศในการดำารงวิถีการผลิต
อย่างไรก็ตาม การนำ าเสนอข่าวพยากรณ์อากาศที่ผ่านให้
ประโยชน์ ต่อเกษตรกรไม่มากนั กและไม่สามารถสร้างความตระหนั ก
ในทิศทางของภาวะอากาศที่มีวิถีชีวิตของเกษตรกรได้ เพียงเพราะ
การเลือกข้อมูลมาเข้ารหัสด้วยชุดภาษาที่เป็ นทางการ (Technical
code) เป็ นสำาคัญ มิได้มีการปรับแปลงสัญญาณให้สอดคล้องกับวิถีชีวิต
ของกลุ่มผู้ต้องการข่าวสารด้านอากาศโดยตรงเช่นกลุ่มเกษตกร
ลักษณะดังกล่าวสอคล้องกับงานวิจัยของ มาลินี มีลาภสม
(2543) ทีศ
่ ึกษาเรื่อง การเปิ ดรับ ความเข้าใจ และความพึงพอใจ และ
การใช้ประโยชน์ จากข่าวพยากรณ์อากาศของผู้ประกอบอาชีพประมง ที่
พบว่า ประชากรส่วนใหญ่เปิ ดรับข่าวสารพยากรณ์อากาศจากสื่อ
โทรทัศน์ มากกว่าสื่ออื่น แต่กลับมีความพึงพอใจในการเปิ ดรับเพียง
ระดับปานกลางเท่านั น
้ ทัง้ นี้เพราะประชาชนจำานวนมากที่เป็ นชาวบ้าน
ส่วนใหญ่ยังไม่ค่อยเข้าใจความหมาย คำาศัพท์ด้านการพยากรณ์อากาศ
ซึ่งโทรทัศน์ ควรสนั บสนุนการเผยแพร่ข่าวสารด้านนี้ให้มากเหมาะสม
กับแต่ละภูมิภาคและลักษณะการประกอบอาชีพด้วยรูปแบบที่น่าสนใจ
สอดคล้องกับเวลาของผู้รับสาร
แต่เมื่อวิเคราะห์จากรูปแบบการนำ าเสนอข่าวสุดสัปดาห์พยากรณ์
ที่มีการเข้ารหัสใหม่ โดยเลือก(selection) ถอดรหัสจากฐานข้อมูลด้าน
29
ที่มีผลต่อภาคการเกษตรของกรมอุตนิ ยมวิทยาที่มีข้อมูลข่าวอากาศ
และการพยากรณ์อย่างหลากหลาย แล้วจึงนำ ามาเข้ารหัสใหม่ด้วยการ
แทนค่าเลือกชุดสัญญะ (set of sign) ต่างๆ ทีเ่ หมาะสมเข้าใจง่าย
สำาหรับเกษตรกรที่มีพ้ ืนความรู้จากการศึกษาในระบบไม่มากนั ก ดังที่
ปรากฎในด้านการเลือกใช้ภาพแสดงคล้ายเหตุการณ์จริง (Icon)
ประกอบการอธิบายคำาพยากรณ์ต่างๆ อาทิ ภาพต้นลำาใย ภาพนำ้ าท่วม
ประกอบคำาอธิบายด้วยภาษาพูดทัว
่ ไป ทำาให้สามารถสื่อสารบอกถึง
ความหมายของเหตุการณ์ได้อย่างตรงไปตรงมา (Denotative
meaning) เข้าใจง่ายสำาหรับเกษตกรต่างจากการใช้ตัวบ่งชี้ (Index)
เช่นกราฟฟิ ครูปหยดนำ้ า หรือภาพการ์ตูนก้อนเมฆเมื่อแสดงภาวะฝน
หรือแม้แต่สัญญลักษณ์(symbol) ตัวเลขแสดงอุณภูมิเป็ นองศาเซลเซี
ยล
ยิ่งไปกว่านั น
้ ผู้ผลิตรายการยังได้เข้ารหัสส่งผ่านตัวพิธีกรที่จงใจ
แต่งตัวด้วยสัญญะต่างๆ อาทิ การใส่เสื้อได้แก่การใส่เสื้อเหลือง เน็ คไท
แดงขนาดใหญ่ ใส่แว่นตาขอบดำาขนาดใหญ่ ที่สามารถสื่อสารแบบเป็ น
ตัวแทน (Metonymy) ของคนเมืองที่มีความรู้แต่ทว่าไม่ค่อยรู้เรื่องรู้
ราวนั ก อันสื่อความหมายนั ยแฝง (Connotative meaning)ของความ
ความเชย ตลก แปลกตาแต่ทว่าใกล้ชิดกับการรับรู้ของชาวบ้าน โดย
ถูกยำ้าด้วยท่วงทำานองการพูดที่เน้ นหนั กเกินจริง ทำาให้เกษตกรรับรู้
และตระหนั กได้อย่างดี
การเข้ารหัสในข่าวพยากรณ์ อากาศตกอย่้ภายใต้ข้อจำากัด
ของความเป็ นสื่อมวลชน
30
จากการศึกษาพบว่า แม้ข่าวพยากรณ์รูปแบบใหม่ต้องการนำ า
เสนอในแนวทางที่แปลกแตกต่างไปจากเดิมโดยเน้ นข่าวอากาศที่เป็ น
ประโยชน์ ต่อชาวบ้านในภาคเกษตรที่เป็ นคนส่วนใหญ่ของประเทศ แต่
ทว่าการเข้ารหัส (encoding) ยังไม่สามารถเลือกใช้ระบบสัญญะต่างๆ
หรือตัวส่งสัญญาณ (signifier) ที่สอดคล้องกับวัฒนธรรมและวิถีชีวิต
ของเกษตรกรได้หมด เนื่ องจากรายการข่าวพยากรณ์อากาศแนวใหม่นี้
ยังคงต้องนำ าเสนอผ่านสื่อโทรทัศน์ ที่มีลักษณะฟรีทีวี ซึ่งเป็ นสื่อมวลชน
ที่นำาเสนอไปยังคนหลากหลายกลุ่มอย่างกว้างขวาง ไม่สามารถจำากัด
กลุ่มผู้ชมได้ ผู้ผลิตเองต้องคำานึ งถึงกลุ่มผู้ชมที่เป็ นคนเมืองด้วย ดัง
นั น
้ การเข้ารหัสจึงมีข้อจำากัดจากสภาวะของความเป็ นสื่อมวลชน
(Mass media) มิใช่เป็ นสื่อชุมชนเฉพาะกลุ่ม (community media)
ยิ่งไปกว่านั น
้ รายการข่าวการพยากรณ์อากาศโดยตัวโครงสร้าง
ของรายการได้ถูกกำาหนดให้เป็ นส่วนหนึ่ งของรายการ “ข่าว” ที่มีช่วง
เวลาหนึ่ งเท่านั น
้ ทำาให้รายการข่าวพยากรณ์อากาศเองตกอยู่ในรูป
แบบและข้อกำาหนดอันกลายเป็ นแนวปฏิบัต(ิ Norm) ทีผ
่ ู้ส่งสารและ
ผู้รับสารยอมรับกันดีว่า ต้องเป็ นเรื่องของความน่ าเชื่อ มีบทรายงาน
เหตุการณ์จริงเป็ นสิ่งสำาคัญอย่างยิ่ง
จากข้อจำากัดดังกล่าว ทำาให้แม้ผู้ผลิตรายการต้องการทำาการเข้า
รหัสด้วยวิถีทางใหม่อย่างไรก็ยังคงตกอยู่ในระบบการเข้ารหัส
(syntagm) ทีม
่ ีรูปแบบของข่าวที่มุ่งสื่อสารไปยังคนกลุ่มใหญ่ ทำาให้
รหัสของรายการต้องเลือกจากฐานของระบบข่าว การแทรกรหัสอื่นๆ
เพื่อความบันเทิง หรือการสื่อสารเพื่อให้กลุ่มใดกลุ่มหนึ่ งเข้าใจเป็ นการ
เฉพาะ หรือด้วยการอธิบายที่ชัดเจนมากจึงทำาได้อย่างจำากัด
31
ดังเห็นได้จากการนำ าเสนอในข่าวสุดสัปดาห์พยากรณ์เช่นรูปด้าน
ล่างนี้
จากรูปดังกล่าว สังเกตได้ว่าแม้รายการมุ่งสื่อสารเตือนภัยในข่าว
อากาศที่มีผลต่อเกษตรผ่านตัวพิธีกรที่มีความเชย พูดจาภาษาชาวบ้าน
สนุกสนาน สอดคล้องกับวิถีชาวบ้าน แต่ทว่าการนำ าเสนอข่าวสารยัง
ต้องผสมใส่รหัสตัวสื่อ (signifiers)ที่เป็ นทีท
่ างการที่บ่งชี้ (Index)ได้แก่
แผนที่ประเทศไทยที่ใส่สีเข้มไปตามแต่ละภาค และรหัสที่เป็ น
เทคนิ ค(technical code) ได้แก่ตัวเลขสัญญลักษณ์แสดงอุณภูมิไว้โดย
แบ่งสัดส่วนกันอย่างละครึ่งหนึ่ งของหน้ าจอทีเดียว เมื่อเริ่มในการ
รายการสาระข่าวอากาศ อันเป็ นการสะท้อน (signified) ถึงข้อจำากัดที่
ผู้ผลิตต้องพยายามเข้ารหัสเพื่อสื่อไปยังกลุ่มคนที่ไม่ใช่เกษตรกร และ
ยังต้องคงความน่ าเชื่อถือของรูปแบบข่าวพยากรณ์อากาศอันเป็ นการ
ผลิตจากระบบการรายงานข่าว
การถอดรหัสข่าวสารอย่้บนพืน
้ ฐานความตัง้ ใจเปิ ดรับที่ยึดโยง
กับสถานภาพทางสังคม
32
จากการศึกษาพบว่าเกิดกระบวนการถอดรหัส(decoding)ในสอง
จังหวะซึ่งล้วนมีลักษณะการเลือกถอดรหัสแบบประนี ประนอม
(Negotiated Position) ได้แก่ การถอดรหัสของผู้รับสารที่เป็ นผู้ผลิต
รายการ และการถอดรหัสรายการของผู้ชมรายการ กล่าวคือ
1. การถอดรหัสจังหวะแรกเป็ นการถอดรหัสของผู้ผลิตรายการ
โดยเลือกถอดรหัสสารจากฐานข้อมูลของกรมอุตนิ ยมวิทยาที่มีอยู่
หลากหลาย โดยแทนที่จะเลือกถอดรหัสตามแนวทางหลักที่กรมอุตนิ
ยมวิทยานำ าเสนอหลักไว้เช่นเดียวกับผู้ผลิตรายการข่าวพยากรณ์
อากาศอื่น(Dominant Hegemonic Position) แต่ด้วยภูมิหลังของ
ความใกล้ชิดกับภาคการเกษตร ตลอดจนประสบการณ์ผลิตรายการใน
ด้านที่เกี่ยวข้อง เป็ นแรงผลักดันอันสำาคัญให้ผู้ผลิตรายการปฏิเสธที่จะ
เลือกถอดรหัสตามแนวทางเดิม แต่ก็ไม่สามารถปฏิเสธ(Oppositional
Position)ข้อมูลจากกรมอุตนิ ยมวิทยาได้ เพราะเป็ นฐานข้อมูลหลักที่มี
ความน่ าเชื่อและเป็ นที่ยอมรับอีกทัง้ สะดวกต่อการค้นหา
ยิ่งไปกว่านั น
้ การที่ผู้ผลิตรายการมีโอกาสในการถอดรหัสใหม่ได้
ก้เพราะปั จจัยทางองค์กรที่มีความเปลี่ยนแปลงผันผวน และมีการลา
ออกของผู้ผลิตรายการเดิมอย่างกระทันหันทำาให้ผู้ผลิตรายการมีอิสระ
และมีโอกาสในการเลือกถอดรหัสข่าวสารมาใช้ในการผลิตรายการโดย
ไม่ผ่านการควบคุมในเชิงนโยบายจากทางสถานี หรือจากทางผู้อุปถัมน์
รายการดังที่เห็นเป็ นการทัว
่ ไป เพราะสถานี โทรทัศน์ ไอทีวีช่วงนี้ขาด
โฆษณาเนื่ องจากอยู่ในช่วงที่จะหมดสัญญาเปลี่ยนไปเป็ นสถานี
โทรทัศน์ สาธารณะ
33
2. การถอดรหัสจังหวะที่สองเป็ นการถอดรหัสของผู้รับสารหรือ
ผู้รับชมรายการ ซึ่งมีความแตกต่างหลากหลายในภูมิหลัง สภาพ
แวดล้อมและพื้นฐานอาชีพ ซึ่งจากการศึกษาพบว่า กลุ่มผู้รับสารที่มี
พื้นฐานอาชีพแตกต่างกันมีการเลือกเปิ ดรับและถอดรหัสในตัวสารแตก
ต่างกัน กล่าวคือ กลุ่มเกษตรกรมีความพึงพอใจต่อรายการ และมี
ทัศนคติในเชิงบวกต่อตัวพิธีกร และต่อเนื้ อหาข่าวพยากรณ์อากาศที่
เตือนภัยถึงโรคพืชที่มากับความเปลี่ยนแปลงของภาวะอากาศ เพราะ
ถอดรหัสได้ถึงความใกล้ชิด ทีส
่ ่งผ่านมากับรหัสภาษาในการสื่อสาร
เข้าใจได้ง่าย จนทำาให้สามารถจดจำาและคิดตามได้ตรงความต้องการ
ของผู้ส่งสาร แต่กลุ่มนี้ก็เลือกที่จะรับรู้หรือตระหนั กในเรื่องที่ไม่
เกี่ยวข้องอื่นในระดับที่น้อยกว่า
ลักษณะดังกล่าวตรงกันข้ามกับ การถอดรหัสของกลุ่มข้าราชการ
ที่ให้การรับรู้และตระหนั กในการนำ าเสนอเรื่องวันแม่ (เพราะเป็ น
ข้าราชการโรงพยาบาลแม่และเด็ก) แต่ไม่พยายามถอดรหัสในเนื้ อหา
ข่าวอากาศที่เน้ นไปในเรื่องใกล้ตัวเกษตรกรแต่ไกลตัวข้าราชการที่มี
วิถีชิวตอยู่ในเมือง แม้ว่ามีการสื่อสารข่าวอากาศผ่านตัวแสดง หรือตัว
บ่งชี้ที่อยู่ในรหัสกระแสหลัก (conventional code) แต่เนื่ องเพราะ
กลุ่มผู้รับสารค่อนข้างถอดรหัสกับการลีลาและการใช้ภาษาในนำ าเสนอ
ของพิธีกรรายการไปในทางที่ไม่พึงพอใจ ทำาให้เปิ ดรับข่าวอากาศซึ่ง
เป็ นเนื้ อหาหลักของรายการอย่างจำากัด
ผลการศึกษาในลักษณะเช่นนี้สอดคล้องกับงานวิจัยของอารยา
ถาวรวันชัย ทีศ
่ ึกษาในเรื่องภาพลักษณ์ของวีรบุรุษแบบผู้ร้ายกลับใจที่
ปรากฎในสื่อมวลชน ทีผ
่ ู้ส่งสารไม่สามารถสื่อสารครอบงำาความคิดให้
34
ผู้รับสารคล้อยตามได้ในกลุ่มผู้รับสารที่มีอาชีพแตกต่างอยู่ขัว
้ ตรงข้าม
กับลักษณะความเป็ นผู้ร้าย การถอดรหัสข่าวสารซึ่งรวมถึงข่าว
พยากรณ์อากาศซึ่งมีความใกล้ชิดมากกว่าจึงยังคงอยู่ภายใต้อท
ิ ธิพล
ของสถานภาพทางสังคมของผู้รับสารที่ยึดโยงให้เลือกกำาหนดการ
ถอดรหัสสารแตกต่างกัน
บทสรุป
ผลการวิจัยได้นำาไปสู่คำาตอบต่อคำาถามนำ าวจัยอันเป็ นข้อสรุปได้
ดังต่อไปนี้
1. กระบวนการสื่อสารเพื่อการผลิตรายการข่าวอากาศรูป
แบบใหม่มีลก
ั ษณะการ
เข้ารหัสอย่างผสมผสานข้ามกรอบแนวปฏิบัติท่ัวไป ซึ่งมักไม่ค่อย
พบได้นักเนื่ องจากการเข้ารหัสในข่าวพยากรณ์อากาศนอกจากติดอยู่
ในกรอบความเป็ นข่าวที่เน้ นความน่ าเชื่อถือแล้วยังคงต้องยึดกับภาษา
และลีลาการนำ าเสนอตามแนวทางของกรมอุตนิ ยมวิทยาเพื่อความถูก
ต้อง แต่สำาหรับการรายงานข่าวพยากรณ์อากาศรูปแบบใหม่นี้ ผู้ผลิต
รายการเลือกถอดรหัสจากฐานข้อมูลด้านข่าวอากาศที่มีผลต่อด้าน
การเกษตรของกรมอุตนิ ยมวิทยาในส่วนที่ไม่เคยมีส่ ือมวลชนอื่น
หยิบยกมานำ าเสนอในข่าวพยากรณ์อากาศมาก่อนมาเป็ นแกนหลักของ
เนื้ อหาในการพยากรณ์เพื่อให้ข้อมูลข่าวสารกับเกษตรกรซึ่งเป็ นคน
ส่วนใหญ่ของประเทศ พร้อมกับสร้างความน่ าสนใจให้กับรายการด้วย
การเข้ารหัสเพิ่มในด้านเนื้ อหาที่เกี่ยวข้องกับสถานการณ์แวดล้อม
ทัว
่ ไปในช่วงเวลานั น
้ อันเป็ นการสร้างความสนใจร่วมของผู้ชมได้ใน
กลุ่มที่กว้างขวางมากขึ้น พร้อมใส่รหัสต่างๆ เพื่อสะท้อนแนวคิดหลาย
35
พยากรณ์ อากาศแนวใหม่ทส
ี่ ามารถสร้างความตระหนั กเตือนภัยให้
เกษตรกรได้อย่างมีประสิทธิภาพ เป็ นแนวทางในการเข้ารหัสใหม่ใน
การผลิตรายการประเภทต่างๆ เพื่อกลุ่มผู้ชมอื่นๆ อาทิต รายการเพื่อ
เกษตรกร เพื่อกลุ่มผู้ใช้แรงงาน หรือกลุ่มผู้มีอำานาจซื้อน้ อยอื่นๆ ซึ่ง
โทรทัศน์ อ่ ืนๆ กระทำาได้ยากเพราะมักตกอยู่ภายใต้ขอ
้ จำากัดของ
โฆษณา หรือผู้อป
ุ ถัมน์ รายการที่ต้องนำ าเสนอสินค้าต่อผู้ชมที่มีกำาลังซื้อ
อันมีอิทธิพลต่อการกำาหนดทิศทางของรายการ
3. สื่อท้องถิ่นและสื่อชุมชนสามารถใช้บทเรียนจากการ
ศึกษานี เ้ ป็ นแนวทางในการพัฒนารายการข่าวพยากรณ์ อากาศ
สำาหรับชุมชน โดยสามารถเลือกถอดรหัสสรรข่าวอากาศรายจังหวัด
รายพื้นที่ หรือเฉพาะประเด็น จากฐานข้อมูลของกรมอุตนิ ยมวิทยา ที่
มีความเหมาะสมกับท้องถิ่นชุมชนของตนซึ่งยังไม่มีการนำ าเสนอสู่วง
กว้างมาก่อนเลย โดยสามารถทำาการเข้ารหัสด้วยภาษาท้องถิ่นและนำ า
เสนอในช่วงเวลาที่สอดคล้องกับวิถีชีวิตของประชาชนในพื้นที่จะทำาให้
ประชาชนสามารถได้รับประโยชน์ อย่างสูงจากข่าวอากาศมากกว่าที่
เป็ นอยู่ในปั จจุบัน
38
หนั งสืออ้างอิง
1990. NewYork.
Routledge.
Hall, Stuart. The Work of Representation Representation:
Cultural Representation
and Signifying Practices,edited by Stuart Hall.1997.
London. SAGEPublication.
www.tmd.go.th/weather
สัมภาษณ์
ดิลก ตามใจเพื่อน โปรดิวเซอร์ ฝ่ ายข่าว สถานี โทรทัศน์ ทีไอทีวี
14 สิงหาคม พ.ศ. 2550
กลุ่มสนทนา
กลุ่มข้าราชการ กลุ่มเกษตรกร
อนุชิต นิติธรรมยง หงษ์ เอีย
่ มทราย
ผาณิตา ชาติทอง สาโรจน์ มูลพวก
มานิตา สุพรรณเภษัช ประจวบ คงทน
วรรณิตา ทองเสริม ทวี พลอยชุม