S o c i j a l i s t i ka f e d e r a t i v n a rep u b l i ka J u g o s l a v i j a

OSNOVNA GEOLOKA KARTA

1 :100 000

TUMA
za list

BOLJEVAC
K 34-8

Beograd
1970.

REDAKCIJSKI ODBOR:

Prof. dr Milorad Dimitrijevi

Prof. dr. Stevan Karamata
Dr Boris Sikoek
Dr Dobra Veselinovi

Izdaje Savezni geoloki zavod, Beograd

tampanje u tirau od 500 primeraka kao sastavni deo primerka lista karte sa kojim se
pakuje u plastinu futrolu.
Slog: tamparsko izdavako preduzee Srbija - Beograd,
Mije Kovaevia 5.
tampa: Vojnogeografski institut - Beograd, Mije Kovaevia 5.

KARTU I TUMA IZRADIO:

ZAVOD ZA GEOLOKA I GEOFIZIKA ISTRAIVANJA

BEOGRAD
1964.

Kartu izradili: MIROSLAV VESELINOVI, IVAN ANTONIJEVI, BRANISLAV KRSTI,

ILIJA MII, RADOMIR MILOAKOVI, BOGDAN RAKI,
VLADIMIR BANKOVI, sa saradnicima navedenim u uvodu tumaa.
Tuma napisali: MIROSLAV VESELINOVI, IVAN ANTONIJEVI, RADOMIR
MILOAKOVI, ILIJA MII, BRANISLAV KRSTI, MILINKA
IULI, MIRJANA DIVLJAN I LJUBINKA MASLAREVI

SADRAJ
UVOD........................................................................................................................................................6
GEOGRAFSKI PREGLED...................................................................................................................7
PREGLED RANIJIH ISTRAIVANJA................................................................................................9
PREGLED GEOLOGIJE TERENA....................................................................................................10
OPIS KARTIRANIH JEDINICA........................................................................................................14
KRISTALASTI KRILJCI.................................................................................................................14
METAMORFITI POSLONSKE PLANINE.......................................................................................14
MUSKOVITSKO-BIOTITSKI GNAJSEVI I LEPTINOLITI (G).............................................................14
AMFIBOLSKI GNAJSEVI (Gam)................................................................................................................16
MERMERI (M)...........................................................................................................................................16
ALBITSKI GNAJSEVI (Gab)...................................................................................................................16
AMFIBOLSKI KRILJCI (A)...................................................................................................................17

SERIJA BUKOVIKA........................................................................................................................17
ALBITSKO-MUSKOVITSKI I ALBITSKO-BIOTITSKI KRILJCI.......................................................17
(ALBIT GNAJSEVI) - (Sab)......................................................................................................................17
ALBITSKO-HLORITSKO-EPIDOTSKO-AKTINOLITSKI KRILJCI (Sak).........................................17

SERIJA RONJA.............................................................................................................................18
SERICITSKI KRILJCI I METAMORFISANI PEARI (Sse)...............................................................18
ALBITSKO-HLORITSKI KRILJCI (Sco)...............................................................................................18

SERIJA MRATINJE I VELIKE REKE.............................................................................................18

KVARCITI (Q)..........................................................................................................................................18
ALBITSKO-HLORITSKO-SERICITSKI KRILJCI (Scose)...................................................................18
HLORITSKO-ALBITSKO-EPIDOTSKO-AKTINOLITSKI KRILJCI (METAMORFISANI SPILITI,
KERATOFIRI I NJIHOVI TUFOVI) (Sco) I METAMORFISANI GABROVI (v)....................................19

SERIJA SREDNJAKA I KREVE REKE.........................................................................................19

METAMORFISANI KVARCNI PEARI (Q).........................................................................................19
FILITOIDI (SERICITSKO-HLORITSKI KRILJCI I ARGILOFILITI) (F).............................................20
METAMORFISANI SPILITI, SPILITSKI TUFOVI I KERATOFIRI (Sco)..............................................20
MERMERASTI KRENJACI (M)............................................................................................................20

STARIJI PALEOZOIK......................................................................................................................20
ORDOVICIJUM (O)........................................................................................................................20
SILUR (S).........................................................................................................................................20
DIJABAZI (S)..............................................................................................................................21
DEVON (D).....................................................................................................................................22
MLAI PALEOZOIK.......................................................................................................................22
LAMPROFIRI (C?).......................................................................................................................22
HIDROTERMALNE KVARCNE ICE (qC?)..................................................................................23
GORNJI KARBON (C3)...................................................................................................................23
PERM (P)........................................................................................................................................23
KVARCPORFIRI-PALEORIOLITI (P)..........................................................................................25
TRIJAS.............................................................................................................................................25
DONJI TRIJAS (T1).........................................................................................................................25
DONJI I SREDNJI TRIJAS (T1,2).....................................................................................................26
SREDNJI TRIJAS (T2).....................................................................................................................26
SREDNJA JURA (J2)........................................................................................................................26
RAVANIKI KRENJACI...............................................................................................................26
OBLAST KUAJA...........................................................................................................................27
SREDNJA I GORNJA JURA (J2.3)...................................................................................................27
GORNJA JURA (J3).........................................................................................................................27
OKSFORDSKI I KIMERIDKI KAT (J31+2)....................................................................................27
TITONSKI KAT (J33)........................................................................................................................28
DONJA KREDA (K1).......................................................................................................................28
VALENDIJSKI I OTRIVSKI KAT (K11+2).........................................................................................28
BAREMSKI I APTSKI KAT (K13+4)..................................................................................................29
ALBSKI KAT (K15)...........................................................................................................................29
GORNJA KREDA (K2).....................................................................................................................29
KLASTINA SERIJA.......................................................................................................................30
PRODUKTIVNA UGLJONOSNA SERIJA......................................................................................30
SERIJA PELITA SA INOCERAMUSIMA........................................................................................30

SERIJA VULKANITA I PIROKLASTITA.........................................................................................31

PRVA VULKANSKA FAZA......................................................................................................................32
DRUGA VULKANSKA FAZA (a)..........................................................................................................32
TREA VULKANSKA FAZA (am)........................................................................................................33

PALEOGEN.....................................................................................................................................33
DACITSKE STENE KIDANJSKOKREPOLJINSKE ZONE (qPg)............................................33
OLIGOCEN - Ol3.............................................................................................................................34
NEOGEN.........................................................................................................................................34
MIOCEN..........................................................................................................................................34
DONJI MIOCEN (M1,2?)...........................................................................................................................34
SREDNJI MIOCEN...................................................................................................................................35
Grubi klastiti (M2?)....................................................................................................................................35
Subgrauvake (M2?).....................................................................................................................................35
Cementni laporci (M2?)..............................................................................................................................36
GORNJI MIOCEN (M3).............................................................................................................................36

KVARTAR.........................................................................................................................................37
TEKTONIKA.......................................................................................................................................38
TERENI MORAVSKE NAVLAKE....................................................................................................38
NAVLAKA CRVENIH PEARA I MEZOZOJSKIH KRENJAKA (RAVANIKA
MONOKLINALA)............................................................................................................................39
KUAJSKO-BELJANIKA ANTIKLINALA...................................................................................40
TERENI RTNJA...............................................................................................................................40
RGUDINSKA ANTIKLINALA.........................................................................................................41
TEKTONSKI HORST RTNJA..........................................................................................................41
ANTIKLINALA GARVANICE..........................................................................................................41
SENONSKI TEKTONSKI ROV........................................................................................................41
TEKTONIKA TERCIJARNIH UNUTRANJIH BASENA...............................................................41
POJAVE MINERALNIH SIROVINA.................................................................................................43
UGLJEVI.........................................................................................................................................43
NEMETALI..................................................................................................................................45
METALI...........................................................................................................................................45
ISTORIJA STVARANJA TERENA....................................................................................................47
LITERATURA.....................................................................................................................................48

U VO D

Geoloko kartiranje lista Boljevac obavljale su vie godina ekipe Zavoda za geoloka i
geofizika istraivanja u Beogradu. Godine 1959. i 1960. kartirani su pod rukovodstvom I.
Antonijevia listovi Boljevac 52 i 54 dok su listovi Boljevac 51 i 53 kartirani 1962. i 1963.
godine, pod rukovodstvom M. Veselinovia.
U terenskim radovima su uestvovali: Branislav Krsti, Miroslav Veselinovi, Ivan
Antonijevi, Ilija Mii, Radomir Miloevi i geoloki tehniari Bogdan Raki i Vladimir
Bankovi. U kartiranju tercijarnih sedimenata delimino je uestvovala Milinka iuli.
Paleontoloka ispitivanja obavili su: Milena Mihajlovi, Miroslav Veselinovi i Branislav
Krsti (paleozoik - makrofauna); Dobra Veselinovi, Olivera Markovi, Aleksandra Danilova.
Draginja Uroevi, Milena Pai i Ivan Antonijevi (mezozoik - makrofauna); Radmila
Popovi (tercijar - makrofauna); Nadeda Gagi i Nadeda Krsti (tercijar - mikrofauna);
ivadina kerlj i Nikola Panti (flora).
Magmatske i metamorfne stene su petroloki ispitali Mirjana Divljan, Ilija Mii, Jovan Simi
i edomir Rogli. Sedimentoloka ispitivanja su izveli: Ljubinka Maslarevi, Duanka
Stefanovska i Ilinka Blaevi. Hemijske analize su nainili V. Ivkovi, Simka Crnevi, Milan
Vasiljevi, Zoran Ferlan, Jelena Stupar, Petar Lukovi, Sonja Pavlovi i Darinka Dimitrijevi.
Tuma su napisali: Miroslav Veselinovi (Pregled ranijih istraivanja, Pregled geologije
terena, Kristalasti kriljci, Lamprofiri, Trijas, Tektonika, Istorijat stvaranja terena), Ivan
Antonijevi (Jura i kreda, Tektonika), Branislav Krsti (Stariji paleozoik, Devon, Gornji
karbon, Perm, Kvartar), Milinka iuli (Oligocen i miocen, tektonika tercijarnih basena),
Ilija Mii (Dijabazi, Hidrotermalne kvarcne ice, Kvarcporfiri-paleorioliti, Serija vulkanita i
piroklastita gornje krede), Radomir Miloakovi (Pojave mineralnih sirovina), Mirjana
Divljan (Kristalasti kriljci), Ljubinka Maslarevi (Perm). Tehnika obrada: Vladimir
Bankovi i Bogdan Raki. Finalnom obradom karte i izradom tumaa rukovodio je Miroslav
Veselinovi. Tekst tumaa je za tampu redigovao M. Dimitrijevi, a karte su redigovali B.
Petrovi, M. Markovi i M. Dimitrijevi (LMGK). Tuma je grafiki opremio L. Soro.

GEOGRAFSKI PREGLED
List Boljevac se nalazi izmeu 4340' i 4400' severne geografske irine i 2130' i 2200'
istono od Grinia. Obuhvata juni Kuaj, odvojen od Rtnja crnorekom (krivovirskom)
kotlinom, zatim Bukovik-Roanj i planinu Babu kod Paraina. U jugoistonom delu nalazi se
prostrana Sokobanjska kotlina.
Reljef u pojedinim delovima terena je razliit. Najvee visine nalaze se na severoistonom
delu koji predstavlja planinsku oblast sa vrhovima Maljenik (1158 m), Tilva Njalta (1053 m),
Taj vrh (1052 m) i dr., koji pripadaju Kuaju, zatim iljak (1560 m), Kusak (1402 m). Gola
Planina (1112 m) koji pripadaju Rtnju. Zapadni i jugozapadni deo lista predstavlja ravniastobreuljkastu oblast (Pomoravlje) sa mestiminim niskoplaninskim karakterom (BukovikRoanj - 893 m). Hidrografska mrea je vrlo razgranata. U irem smislu pripada Moravi
(Moravica, Velika reka, Kreva reka, Grza, Ravnica) i Crnog Timoka (Arnauta, Velika reka,
Radovanska reka). U zavisnosti od geolokog sastava i sklopa terena formirane su rene
doline razliitih tipova. Poto je znatan deo terena izgraen od karbonatnih sedimenata
razvijeni su mnogi oblici karstne hidrografije (vrtae, doljae, peine, ponori, vrela itd.).
Na listu se nalazi vie dobrih saobraajnica. Najvanija je automobilski drum Parain-Zajear
koji prolazi sredinom lista pravcem zapad-istok, kao i novi auto-put koji se nalazi na krajnjem
jugozapadnom delu.

Sl. 1. Pregledna geografska karta lista Boljevac. Geographic position of the Boljevac sheet. .

PREGLED RANIJIH ISTRAIVANJA

Veliku raznovrsnost i sloenost geoloke grae terena lista Boljevac sagledali su jo njegovi
prvi istraivai, od A. Boue-a (1840) do V. Mikovia (1906).
Radovima V. Petkovia poinje regionalno ispitivanje terena Istone Srbije i prikupljanje
materijala za izradu geoloke karte 1 : 100 000. V. Petkovi (1908, 1922, 1923, 1930, 1932,
1933, 1935) u svojim radovima ili sa svojim saradnicima (K. Petkoviem 1932; B.
Milovanoviem 1932; M. Lukoviem, K. Petkoviem i B. Milovanoviem 1933) daje brojne
priloge i novine, sintetizujui rezultate i poglede na strukturnu grau Istone Srbije u radu
Geologija Istone Srbije" (1935).
Pored isto regionalno-geolokog karaktera, ispitivanja u ovim oblastima imala su za cilj i
iznalaenje mineralnih sirovina. Radovi su bili orijentisani uglavnom na istraivanje ugljeva i
cementnih laporaca, koji su glavne mineralne sirovine na ovim terenima. Zbog svih ovih
inilaca, o terenima lista Boljevac postoji obimnija literatura koja je citirana u prilogu tumaa.
Najvei broj publikovanih radova i fondovskih izvetaja obuhvata probleme regionalne
geologije. Njima se obrauju manje ili vie detaljno pitanja biostratigrafije, tektonike, facija,
petrografija, sedimentologije, mineralogije i hernije, zatim hidrogeologije i vodosnabdevanja.
Posebni radovi razmatraju pitanje geomorfologije.
Pored ve pomenutih najranijih radova koji su imali gotovo bez izuzetka regionalni karakter,
biostratigrafsko obeleje i regionalan karakter imaju radovi mnogobrojnih istraivaa u
periodu 1930-1940. i naroito od 1949. do danas (v. literaturu).
Vei znaaj za poznavanje petrologije stena na listu Boljevac imaju radovi: S. Uroevia
(1928), J. Tomia (1931), B. Dimitrijevia (1949), M. Glii (1958), D. Nikolia (1958), M.
Divljan i I. Miia (1960). V. Aleksia i M. Kalenia (1961), B. Krstia (1962), V. Aleksia
(1963) i I. Miia (1963).
Biostratigrafska ispitivanja fosilnih ostataka flore obavljao je N. Panti (1956, 1956a, 1960).
Preteno tektonsku grau prikazuju u svojim radovima V. Petkovi (1935), M. Lukovi
(1938) i K. Petkovi (1949).
Posle J. Cvijia geomorfolokim problemima terena u okviru ovoga lista bavili su se P.
Jovanovi (1924, 1951), B. Milojevi (1950) i J. Marjanovi (1954).
Pored hemijskih istraivanja stena, prikazanih u ovom tumau, posebna hemijska istraivanja
obavljao je jedino S. Lebedev (1951).
Hidrogeoloka ispitivanja vrili su samo S. Lukovi (1957) u oblasti rudnika Bogovina i N.
Milojevi (1962) u vezi sa snabdevanjem Paraina pijaom vodom.
Geoloku kartu lista Parain izradio je kolektiv autora Geolokog instituta ,,J. ujovi", 19561957.godine.

PREGLED GEOLOGIJE TERENA

Na terenima lista Boljevac najstariji su kristalasti kriljci rasprostranjeni u zapadnom delu.
Visokometamorfni kriljci su odvojeni tercijarnim pokrivaem od niskometamorfnih.
Zapaeno je da se izvesni uticaji procesa migmatizacije (stvaranje aplitoidnih gnajseva),
karakteristini za oblast visokometamorfnih kriljaca, oseaju i u niskometamorfnima. Od
zapada ka istoku zapaa se takoe i postepeno opadanje kristaliniteta. Faunistikih
dokumenata za starost kriljaca nema.
Kako se njihovi fragmenti nalaze u sedimentima ordovicijuma i silura, pretpostavljamo da su
kristalasti kriljci najveim delom prepaleozojske (arhaik? i al gonija), moda delom rifejske
ili staropaleozojske? starosti.
Stariji paleozoik je dosta rasprostranjen naroito u oblastima Kuaja i Rtnja. Jedina izolovana
i ukljetena partija starijeg paleozoika izvan ovih oblasti nalazi se u Krevoj reci.
Na Kuaju je utvreno prisustvo ordovicijuma nalaskom trilobita. Detaljnije ralanjavanje
nije izvreno usled nedostatka paleontolokih i drugih podataka. Tvorevine ordovicijuma se
karakteriu veoma tektonizovanim glinovito-peskovitim sedimentima (argilofiliti i sitnozrni
peari).
Silur je takoe dosta rasprostranjen. Donji silur (peari, liditi i argilofiliti,) se nalazi u oblasti
Kluaja (Kleocuki potok i Bogovinska reka) i Krevoj reci. Srednji silur (peskoviti kriljci i
argilofiliti, ree krenjaci i dijabazi) utvren je na vie mesta u paleozojskom jezgru Kuaja i
u Krevoj reci. Gornji silur je za sada poznat samo u oblasti Rtnja, izmeu Garvanice i uke,
gde ima malo rasprostranjenje (kriljci, ree krenjaci i peari u smeni sa liditima)
Rasprostranjenje devona ogranieno je na paleozojska jezgra planina Rtnja i Kuaja i na
Krevu reku. Na osnovu ostataka fosilne flore utvren je srednji i gornji devon. Predpostavlja
se da je u ovim oblastima zastupljen i donji devon, o emu su miljenja podeljena.
Najnie slojeve devona izgrauju glinci i peskoviti glinci. Navie se smenjuju sitnozrni
peari, alevroliti i glinci, dok na kraju preovlauju psefitski sedimenti, peari i
konglomerati. Najnii deo bi grubo i aproksimativno odgovarao donjem devonu, smena
psamitsko-psefitskih stena srednjem a psamitsko-psefitskih gornjem devonu.
Lamprofirske stene i kvarcporfiri probijaju kristalaste kriljce i staropaleozojske sedimente, i
verovatno pripadaju nekoj od heroinskih faza vulkanizma.
Karbonske tvorevine su vrlo malo rasprostranjene: ograniene su na pritoke Kreve reke
(Gladilski i Gorunov potok). Lee diskordantno na niskometamorfnim kristalastim kriljcima.
Na osnovu ostatataka fosilne flore utvreno je da pripadaju stefanskom katu. Sedimentacija
poinje bazalnim konglomeratima i breama koji prelaze u smenu peara i glinaca, pa zatim
u smenu glinaca i peara sa slojevima kamenog uglja. Preko karbonskih tvorevina se
kontinuirano, ali sa izmenjenim reimom sedimentacije, taloi formacija crvenih peara u
kojoj nisu naeni nikakvi fosilni ostaci.
Trijaski sedimenti lee trangresivno preko crvenih peara ali uglavnom diskordancija nije
jasno izraena. U bazi trijasa se na mnogim mestima nalaze beli kvarcni peari ili
konglomerati, koji prelaze u arene ili sive peare i dalje u karbonatne kampilske sedimente,
paleontoloki dokumentovane. Na Poslonskim planinama preko kristalastih kriljaca lei
srednji trijas.
Srednji trijas predstavljaju dolomiti i dolomitini krenjaci, i slojeviti glinoviti tamnosivi do
crni krenjaci zone Ceratites trinodosus.
Sedimenti srednje i gornje jure imaju veliko rasprostranjenje. Nalaze se preko paleozojskih
jezgara Kuaja i Rtnja, u zoni kraljutanja i navlaenja (ravaniki krenjaci) i na kristalastim
kriljcima u oblasti planine Babe.
Srednjojurski sedimenti su vrlo male debljine a predstavljeni su najee plitkovodnim
neritskim ili neritsko-batijalnim (?) tvorevinama. U pojasu ravanikih krenjaka gube se na
Grzi, odakle prema jugu gornjojurske tvorevine lee direktno na starijima. U oblasti planine
Rtnja srednjojurskih krenjaka takoe nema a preko starijih tvorevina lee jurski dolomiti.
10

Preko srednjojurskih tvorevina razvija se serija karbonatnih stena, mestimino velike debljine
(oblast Kuaja i ,,ravanikih krenjaka"). U donjem delu su to oksford-kimeriki krenjaci sa
ronacima ili bez njih, koji sadre Cladocoropsis mirabilis Felix. Gornji deo izgrauju
bankoviti, masivni i slojeviti titonski krenjaci sa karakteristinom faunom.
Slojevi donje krede lee konkordantno preko jurskih tvorevina u oblasti Kuaja i Rtnja. U
pojasu ravanikih krenjaka" odnosi su im tektonski.
Vii delovi serije krednih sedimenata sadre bogatu i karakteristinu faunu barema i apta
(urgonska facija). U sedimentima izmeu gornje jure i ugronske facije nisu naeni fosili
Glaukonitski peari lea transgresivno preko urgonskih slojeva. Oni ree sadre peskovite
krenjake sa mikrofaunom i najverovatnije su albske starosti.
Gornjokredne tvorevine imaju veliko rasprostranjenje i raznovrsno razvie u oblasti
senonskog tektonskog rova izvan kojeg nisu nigde utvrene. Sedimentacija poinje bazalnim
konglomeratima, preko urgonskih krenjaka. Dalje se peari, laporci i glinci smenjuju sa
submarinskim izlivima andezitskih stena i njihovim piroklastinim materijalom. Gornje
delove predstavljaju rudistni krenjaci (santon-kampan-mastriht).

Sl. 2. Pregledna geoloka karta lista Boljevac. Generalized geological map of the Boljevat heet.
.

11

Kvartar. Quaternary. .

Ng
Neogen: peskovi, peari i gline. Neogene: sands. sandstones and clays. : ,
.
M3
Gornji miocen: peskovi, gline i laporci. Upper Miocene: sands, clays and marls.
: , .
M2?
Srednji miocen?: peari, glinci, cementni laporci. Middle Miocene?: sandstones, shales,
cement marls. ?: , , .
M21?
Helvet?: konglomerati, peari i glinci. Helvetian?: conglomerates, sandstones and shales.
?: , .
M1,2?
Donji-srednji miocen?: klastiti, ugalj. Lovver-Middle Miocene?: clastites, coal. ?: , .
K'2
Gornja kreda: tufovi, tufiti i vulkanske bree. Upper Cretaceous: tuffs, tuffites and volcanic
breccia. : , .
K23
Senon: klastiti, laporoviti krenjaci, tufovi i tufiti. Senonian: clastites, marly limestones,
tuffs and tu ffites. : ( , , .
K2
Gornja kreda: crvena formacija" (klastiti i krenjaci). Upper Cretaceous: red formation"
(clastites and limestones). : ,, " ( ).
K15
Alb: glaukonitski krenjaci. Albian: glauconitic limestones. :
.
K13+4
Barem i apt: krenjaci i orbitolinski peari, dolomiti. Barremian and Aptian: limestones and
Orbitolina andstones, dolomites. : ,
.
K11+2
Valend i otriv: slojeviti i bankoviti krenjaci. Valanginian and Hauterivian: well stratified
and thick bedded limestones. : .
J3
Gornja jurauopte: krenjaci. Upper jurassic in general: limestones. :
.
J33
Gornji malm: krenjaci i dolomiti. Upper Malm: limestones and dolomites.
: .
J2,3
Klastiti dogera; dolomiti, krenjaci i krenjaci sa ronacima oksforda i kimerida. Clastites
of Dogger: dolomites, limestones and cherty limestones of Oxfordian and Kimmeridgian.
; ,
.
T
Trijas: peari, dolomiti i tamni krenjaci. Triassic: sandstones. dolomites and dare
limestones. : , , .
P
Perm: formacija crvenih peara. Permian: red sandstone formation. :
.
C
Gornji karbon.: klastiti, ugalj. Upper Carboniferous: clastites, :
, .
D
Devon: konglomerati, peari i argiloisti. Devonian: conglomerates, sandstones and
argillites. : , .
S
Silur: klastiti, liditi i krenjaci. Silurian: clastites, lydites and limestones. :
, .
O
Ordovicijum: filiti, argiloisti i ptiari. Ordovician: phyllites. argillites and sandstones.
: , .
SF
Serija Srednjaka i Kreve reke: filitoidi, mermerasti krenjaci i metabaziti. Series of
Srednjak and Kreva reka: phvllitoids, marbly limestones and meta-basites.
: , -.
Sco
Serija Mratinja i Velike reke: albit-hlorit-sericitski kriljci i meta-gabrovi. Series of Mratinje
and Velika reka: albite-chlorite-sericite schists and meta-gabbros. :
--- -.
Sse
Serija Ronja: sericitski kriljci i meta-peari; albit-hlorit-epidotski kriljci. Series of
Roanj: sericite schists and meta-sandstones; albite-chlorite-epidote schists. :
-; -- .
Sab
Serija Bukovika: albit-muskovitski i albit-biotitski kriljci; albit-hlorit-epidot-aktinolitski
kriljci. Series of Bukovik: albite-muscovite and albite-biotite schists; albite-chlorite-epidote-actinolite
schists. : - - ; --- .

12

G
Metamorfiti Poslonske planine: preteno gnajsevi. Metamorphites of the Poslonska Mt.:
mainly gneisses. : .

Crveni peari i konglomerati gornje krede (crvena formacija") prema raznim autorima
imaju razliiti stratigrafski poloaj.
Tercijarni sedimenti dostiu najvee rasprostranjenje u moravskom i sokobanjskom basenu,
ali ih ima i oko Krivog Vira, Mina i Bogovine.
Najstariji tercijarni sedimenti u Bogovini su oligocenske starosti. Pored smene laporaca i
glina sadre slojeve uglja ekonomskog znaaja koji se eksploatiu. Tercijarne tvorevine ispod
navlake crvenih peara i ravanikih krenjaka imaju donjomiocensku i srednjemiocensku
starost.
Za terigene tvorevine na istonom obodu moravskog basena i sedimente koji lee preko njih,
smatra se da pripadaju srednjem (moda i donjem?) miocenu. Sedimenti krivovirskog,
sokobanjskog i najveeg dela moravskog basena pripadaju srednjem i gornjem miocenu.
Preko gruboklastine serije lee "flioliki" tercijarni sedimenti a zatim serija cementnih
laporaca i glina. Peari, peskovite gline i laporci gornjeg miocena lee transgresivno preko
starijih tvorevina.
Kvartarne tvorevine imaju podreen znaaj. Pored aluviona Grze i manjih reka, postoje samo
manje partije izvorskih bigrova, zatim sipar, proluvijum i slino.
U strukturnom pogledu na listu Boljevac izdvojene su sledee jedinice: 1. tereni moravske
navlake, 2. navlaka crvenih peara i mezozojskih krenjaka (ravanika monoklinala), 3.
kuajskobeljanika antiklinala, 4. tereni Rtnja, 5. senonski tektonski rov i 6. unutranji
tercijarni baseni.
Sve izdvojene jedinice, sem tercijarnih basena, pruaju se meridijanski ili pravcem SSZ-JJI.
Nereeni problemi na listu Boljevac.
Na terenima lista Boljevac nije utvrena starost kristalastih kriljaca.
Na osnovu postojeih podataka nije se mogao detaljnije ralaniti stariji paleozoik.
Poreklo i starost lamprofirskih stena ostali su otvoreni.
Starost prepanonskih tercijarnih sedimenata nije paleontoloki dokumentovana.
Stratigrafsko-tektonski odnosi u oblasti rudnika kamenog uglja Rtanj" nisu, po naem
miljenju, konano reeni.

13

OPIS KARTIRANIH JEDINICA

KRISTALASTI KRILJCI
Na osnovu sastava, sklopa, prostornih odnosa i superpozicije izdvojeno je nekoliko
pojaseva kristalastih kriljaca, koji pokazuju postepeno opadanje kristaliniteta od zapada
prema istoku. Izdvojeni su: metamorfiti Poslonske planine, serija Bukovika, serija
Ronja, serija Mratinje i Velike reke i serija Srednjaka i Kreve reke. Ovi pojasevi ujedno
oznaavaju i superpozicione odnose.
METAMORFITI POSLONSKE PLANINE
To su tvorevine najvieg kristaliniteta. Rasprostranjene su u krajnjem jugozapadnom delu
terena. Meu njima mogu se razlikovati: muskovitsko-biotitski gnajsevi i leptinoliti
(G), metamorfisani gabrovi (v), amfibolski gnajsevi (Gam), mermeri (M), albitski
gnajsevi (Gab), i amfibolski kriljci i amfiboliti (A). Osnovu ine gnajsevi a ostale
stene su u podreenom odnosu.
Metamorfiti Poslonske planine pokazuju karakteristike regionalno-metamorfne i
metasomatski izmenjene - albitisane i mikroklinisane paraserije (konstantno pojavljivanje
granata, pojave mermera i esto smenjivanje sitnozrnih amfibolskih stena i biotitskih
gnajseva). Pored ovih stena u seriji se nalaze i amfibolske stene sa reliktnom
gabroidnom strukturom.
Serija je metamorfrisana u almandin-amfibolitskoj faciji sa lokalnim, obodnim pojavama
facije zelenih kriljaca. Ukupna debljina kristalina Poslonske planine procenjena je na
oko 1000 m.
MUSKOVITSKO-BIOTITSKI GNAJSEVI I LEPTINOLITI (G)
Meu gnajsnim stenama jasno se izdvajaju mikroklinsko-plagioklasni gnajsevi i albit-gnajsevi
(odnosno kriljci).
Mikroklinsko-plagioklasni gnajsevi su sitnozrne do srednjerzne stene, svetlosive do tamnosive
boje. Retko sadre okca mikroklina (zapadno od s. Maere i Krnje kose).
Glavni mineralni sastojci su: kvarc, plagioklas, mikroklin, biotit i muskovit; akcesorni su
granat, apatit, epidot i neprovidni minerali. Sadraj liskunskih minerala je vrlo
promenljiv. Struktura je najee granolepidoblastina sa podreenim pojavama
kataklaziranja.
Koliinski odnosi minerala prikazani su na tabeli 1.

14

15

AMFIBOLSKI GNAJSEVI (Gam)

Na vie mesta u gnajsevima se nalaze manje konkordantne interkalacije tamnih, kompaktnih
amfibolskih gnajseva, gotovo masivnog izgleda i heteroblastine strukture. Ove stene su
vezane postepenim prelazima sa amfibolsko-epidotskim i amfibolsko-coisitskim kriljcima.
Mineralni sastav i struktura ovih stena esto se menjaju na vrlo kratkom rastojanju. Izgraeni
su od amfibola, plagioklasa, (oligoklas ili zonaran andezin), kvarca, coisita, granata, biotita i
sfena. Zapaen je i niz reakcionih struktura (simplektitska prorastanja, kelifitski rubovi i dr.).
Postoji dosta indikacija da ove stene predstavljaju retrogradno metamorfisane i granitisane
bive eklogite. Jedan ispitani primerak pokazivao je i reliktnu gabrovsku strukturu, kao i
petrohemijske karakteristike gabroidnih stena (tabela 2).
tabela 2
HEMIJSKI SASTAV METAMORFNIH STENA
Broj
Sio2
TiO2
Al2O3
Fe2O3
FeO
MnO
MgO
CaO
Na2O
K2O
P2O5
H2O+
H2OSi
Al
Fm
C
Alk
K
Mg
Tip
magme
Stena

Roanj
232
217
49,19
50,82
1,24
1,43
15,89
15,96
2,66
5,18
6,25
7,53
0,17
0,18
7,99
3,98
11,00
5,50
2,26
3,66
1,17
0,64
0,33
0,24
1,62
4,65
0,17
0,03
112
14,4
21,5
26,4
44,5
45,9
26,7
16,5
7,3
11,1
0,24
0,09
0,61
0,37
Miharatski Normalno
(gabroidna gabrogrupa)
dioritski
Metagabro

Hloritalbitski
kriljac
Mratinja

365
53,63
2,86
14,80
4,22
8,63
0,17
2,83
2,85
5,27
0,48
0,73
3,96
0,14
168
27,3
46,1
9,6
16,9
0,38
0,29

Mratinje i Velika reka

111
299
28
61,83
44,40
46,14
0,80
0,80
1,24
15,31
16,12
16,20
5,33
6,81
4,20
4,05
9,60
5,86
0,11
0,12
00,17
2,70
5,22
7,94
0,70
3,40
10,87
4,03
3,29
2,54
1,72
1,38
0,91
0,35
0,33
0,26
2,91
7,42
3,12
0,40
0,12
0,35
236
116
104
34,4
24,8
21,5
43,6
54,8
45,8
2,9
9,5
26,4
19,0
10,8
6,7
0,21
0,22
0,22
0,35
0,36
0,36

Srednjak i
Kreva reka
316
42,66
2,68
17,11
4,42
10,66
0,18
6,11
6,17
4,22
0,80
0,46
4,86
0,20
99
23,4
50,3
15,5
10,7
0,11
0,42

Gabroidni

Si-gabroidni
Gabroidni

Gabrodijabaz

Metamorfisani
spilit

Albit-hloritski kriljac
Toka
p.

Baite

Kreva
reka

MERMERI (M)
Udrueni su sa gnajsevima, a imaju najmanje rasprostranjenje. Grade soiva debljine do 10 m.
u pritoci Raanjske reke, jugozapadno od sela Maere. Mestimino su im povrine kriljavosti
prevuene liskunima. Mahom su srednjezni do krupoznrni.
ALBITSKI GNAJSEVI (Gab)
Albitski gnajsevi (albit-muskovit-biotitski kriljci) se nalaze samo jugoistono od sela
Maere. Konkordantni su sa liskunskim gnajsevima a prelazi su im postepeni. Sastoje se od
albita, kvarca, muskovita, biotita, hlorita, granata, turmalina, cirkona i neprovidnih minerala
(tabela 1). Ne sadre mikroklin. Struktura im je najee porfiroblastina. Postanak ovih stena

16

za sada nije objanjen.

AMFIBOLSKI KRILJCI (A)
Amfibolsko-coisitski, odnosno amfibolsko-epidotski i ree albit-hlorit-epidotski kriljci
nalaze se zajedno sa amfibolskim gnajsevima. Izgraeni su od hornblende, andeklasa, kvarca,
epidota ili klineoisita, zatim hlorita, leukoksena i neprovidnih minerala.
SERIJA BUKOVIKA
Kristalasta masa Bukovika je odvojena od kristalina Ronja presedlinom i tercijarnim
zalivima" du Modre i Brke reke. Niskometamorfne stene ovih oblasti pripadaju
bukoviko-kruevikoj zoni (V. Aleksi i M. Kaleni 1961; V. Aleksi 1963), odnosno
gornjem kompleksu niskometamnorfnih kriljaca srpsko-makedonske mase (M. Dimitrijevi
1962).
Ovu masu grade albitsko-muskovitski, albitsko-biotitski i albitsko-hloritski kriljci, a sasvim
podreeno i aplitini gnajsevi, albititi i amfiboliti epidot-amfibolske facije. Najvie su
rasprostranjeni albitsko-liskunski kriljci. Debljina serije procenjena je na oko 1500 m.
ALBITSKO-MUSKOVITSKI I ALBITSKO-BIOTITSKI KRILJCI
(ALBIT GNAJSEVI) - (Sab)
Liskunski kriljci Bukovika su preteno srednjezrni i bogati porfiroblastima albita. Prema
sadraju bojenih minerala mogu se izdvojiti albit-muskovitski, albit-muskovit-hloritski i albitmuskovit-biotitski kriljci, koji se smenjuju na kratkim odstojanjima. U njihov sastav ulaze
kvarc, natrijski plagioklas i muskovit ili biotit; zatim mestimino hlorit, granat, turmalin,
apatit, epidot i neprovidni minerali. Strukture su lepidoblastine do porfiroblastine, sa estim
kataklastinim fenomenima.
Ove stene su postale metamorfozom peskovitih i peskovito-glinovitih sedimenata. U drugoj
fazi, ili podfazi metamorfizma, dolo je do metasomatskog privoenja natrije koje je
mestimino izazvalo i velike retrogradne promene liskunsko-albitskih kriljaca.
ALBITSKO-HLORITSKO-EPIDOTSKO-AKTINOLITSKI KRILJCI (Sak)
U ovu grupu uvreni su albit-hloritski, albit-hlorit-epidotski i albit-hlorit-aktinolitski kriljci.
Sastavljeni su od albita i hlorita sa mestiminim prisustvom epidota, coisita, kalcita i
aktinolita. Od akcesornih redovno su zastupljeni apatit, leukoksen i neprovidni minerali.
Karakteristino je da ove stene gotovo redovno sadre i izvesne koliine kvarca koji je nastao
(bar jednim delom) u toku metamorfnih reakcija ili eventualnim prinosom silicije.
Albitsko-hloritski kriljci veinom predstavljaju metamorfisane bazite, verovatno dijabaznog
tipa, a manjim delom vode poreklo od sitnozrnih tufoznih peara.
Albit grade proslojke i soiva. Pored albita (80%), u ovim stenama se nalaze hlorit,
stilpnomelan, epidot, kvarc, apatit i neprovidni minerali. Ove stene najverovatnije
predstavljaju produkte totalne metasomatske albitizacije bazinih stena.
Amfibolske stene se takoe nalaze u obliku soiva. To su kompaktne stene zelene boje. Bitni
minerali su plagioklas i aktinolit, a zapaaju se i agregati albita, epidota i kalcita koji
ispunjavaju meuprostore glavnih sastojaka. Sadraj titano-magnetita u njima je relativno
povean i prelazi okvire normalnih akcesornih sastojaka. Ove stene su verovatno produkti
regionalnog i delom naknadnog retrogradnog metamorfizma gabro-dioritskih stena.
Aplitini gnajsevi su lokalizovani samo na krajnjem jugozapadnom delu Bukovika. Nalaze se
u obliku proslojaka i izduenih soiva u albit-liskunskim kriljcima. Prema mineralnom
sastavu i strukturi bliski su albit-gnajsevima Poslonske planine. U njihov sastav ulaze
mikroklin, albit i kvarc. Hlorit nije konstatovan dok su liskunski minerali retki.
Strukture su granoblastine, sa jasno izraenim kataklastinim promenama. Uz njih je
u okolnim albit-liskunskim stenama naen granat a sadraj biotita je povean.

17

SERIJA RONJA
Izgraena je preteno od sericitskih i hloritsko-albitskih kriljaca sa neto kvarcita i epidotsko
aktinolitskih kriljaca. Na nekoliko mesta su konstatovane diskordantne ice
alterisanih lamprofira.
Sve ove stene su metamorfisane do facije zelenih kriijaca, dakle nie od kristalina Bukovika.
Debljina serije je procenjena na oko 700 m.
SERICITSKI KRILJCI I METAMORFISANI PEARI (Sse)
Sericitski kriljci su sitnozrni, svetlosivi, kriljavi, svilastog sjaja, veoma plisirani. Uz kriljce
Bukovika imaju krupnija zrna i mestimino pokazuju tendenciju ka porfiroblastinom
habitusu. Izgraeni su od sericita, kvarca, albita, hlorita, epidota, turmalina, apatita i
neprovidnih minerala. Strukture su najveim delom lepidoblastine, ree blastoporfirske.
Smanjenjem sadraja sericita ove stene prelaze u kvarcite, a poveanjem sadraja hlorita i
epidota u albitsko-hloritske kriljce.
Pored najrasprostranjenijih stena ovoga pojasa sa izrazito lepidoblastinom strukturom, nalaze
se i stene sa reliktno porfirskom strukturom i visokim sadrajem feldspata za koje se
moe pouzdano tvrditi da predstavljaju metamorfisane kvarcporfire. Najvei deo
sericitskih kriijaca je, ipak, verovatno paraporekla.
ALBITSKO-HLORITSKI KRILJCI (Sco)
To su najee veoma sitnozrne plisirane stene, bogate hloritom. Blie Bukoviku
zapaene su pojave krupnozrnijih tipova. U sastav ovih stena ulaze hlorit, albit, kvarc,
leukoksen, kalcit i epidot, zatim apatit i neprovidni mineral. Struktura je grano-lepidoblastina
sa esto ouvanim ofitskim reliktima.
Hemijski sastav (tabela II), kao i relikti strukture nesumnjivo ukazuju na poreklo od bazinih
magmata. Nije iskljueno da jedan deo ovih stena predstavlja i metamorfisane dijabazne
tufove.
Kvarciti, koji se nalaze u seriji sericitskih i hloritskih kriljaca, sadre granoblastini kvarc,
ljuspice sericita i albit. Obogaenja albitom (i do 50%) zapaaju se u dubljim delovima serije.
Epidot-aktinolitski kriljci su manje rasprostranjeni u ovom pojasu. Boje su tamnozelene i
jasno izraene kriljavosti. Strukture su nematoblastine. Izgraeni su od aktinolitske
hornblende (30%), minerala epidot-coisitske grupe (50%), albita (11%), leukoksena i
neprovidnih minerala (2%) i hlorita (2%).
SERIJA MRATINJE I VELIKE REKE
Preko kriljaca Ronja lei serija Mratinje i Velike Reke. Najnii deo ove serije
sainjavaju kvarciti preko kojih lee kriljci, mahom zelene boje, slini sa prethodnom
serijom ali neto nieg stupnja metamorfizma.
Izdvojeni su kvarciti, albitsko-hloritski kriljci, metagabrovi i amfibolske stene gabroidnog
porekla. Sericitski kriljci su u ovoj seriji podreenog znaaja.
Ukupna debljina procenjena je na oko 400 m.
KVARCITI (Q)
Nalaze se gotovo du celog kontakta kriljaca pojasa Ronja i Mratinje i Velike reke.
Uniformnog su i relativno prostog mineralnog sastava. Izgraeni su preteno od kvarca
(vie od 80%), praenog veoma retkim i sitnim liskama sericita i hlorita. Ovi kvarciti su
veoma sitnozrne stene suturne strukture.
ALBITSKO-HLORITSKO-SERICITSKI KRILJCI (Scose)
To su relativno slabo ukriljene, katkad masivne zelene stene koje prema okolnim stenama
imaju otre granice. Sastoje se od hlorita, albita (koji preovlauje), kalcita, epidota, kvarca,

18

leukoksena i neprovidnih minerala, a izuzetno se zapaa i stilpnomelan. Ostale

mikrofiziografske karakteristike gotovo su identine sa roanjskim pojasom. Razlikuju se
od tih stena po bolje ouvanim reliktnim strukturama primarnih stena.
Hemijske analize albit-hloritskih kriljaca pokazuju da se meu ovim stenama nalaze i meta
morfisane keratofirske stene (tabela 2).
Analize primeraka br. 365 i 111 ukazuju na natrijske keratofire, a analiza primeraka br. 299
pokazuje neto vea odstupanja i prema Trogeru bi odgovarala keratospilitima. Njen
prelazni karakter prema spilitskim stenama nesumnjivo je posledica poveanog sadraja
sekundarnog kalcita.
Ove stene najveim delom odgovaraju metamorfisanim dijabazima i keratofirima, a
samo manjim delom njihovim piroklastinim tvorevinama. Osnovna paragenetska asocijacija
albit hlorit-epidot-kalcit u stenama sa manje ili vie ouvanom ofitskom strukturom
ukazivala bi na dijabazno poreklo, a asocijacija albit-hlorit-sericit odraava keratofirsko
poreklo.
HLORITSKO-ALBITSKO-EPIDOTSKO-AKTINOLITSKI KRILJCI (METAMORFISANI
SPILITI, KERATOFIRI I NJIHOVI TUFOVI) (Sco) I METAMORFISANI GABROVI (v)
Zelene gabroidne stene su najvie rasprostranjene u ovom pojasu.
Najee su jae ili slabije metamorfisane a mestimino i potpuno transformisane u albitamfibolite, amfibolsko-hloritske i epidot (coisit)-hloritske kriljce. Meu gabrovima i
gabro-dijabazima (dolerit) zapauju se i delovi sa vrlo dobro ouvanom ofitskom i
hipidiomorfno-zrnastom strukturom. Samo sporadino se zapaa ouvana holokristalastoporfirska struktura, karakteristina za gabro-porfirite.
Mineralni sastav ovih stena je dosta jednoobrazan. Glavni sastojci su plagioklas, sekundarni
amfibol i neprovidni minerali (uglavnom titano-magnetit), zatim epidot, hlorit i leukoksen.
Mineralni sastav albit-amfibolita je u izvesnim sluajevima vrlo blizak sastavu metagabroidnih stena. U drugim sluajevima su, umesto amfibola, obilno razvijeni epidot i hlorit,
pri emu su vrlo esti primerci sa ovako promenljivim mineralnim sastavom uzeti iz istog
izdanka, to jasno ukazuje na retrogradni metamorfizam u odreenim zonama intenzivnih
dislokacija ali neznatnog ekstenziteta. Mestimino je dislokacijski metamorfizam
dostigao takav intenzitet da su stvorene prave milonitske stene.
SERIJA SREDNJAKA I KREVE REKE
Jasno se razlikuje od drugih kriljaca, a ima vei metamorfizam od stena starijeg paleozoika.
Ovde je prikazana uz kristalaste kriljce, ali ne iskljuujemo mogunost da moe biti i
staropaleozojske starosti.
Najnie lanove serije predstavljaju kvarcni peari, preko kojih se reaju sericitskohloritski kriljci sa metamorfisanim spilitskim tufovima, argilofiliti sa metamorfisanim
pearima i mermeri. Debljina serije iznosi oko 400 m.
METAMORFISANI KVARCNI PEARI (Q)
To su stene sive boje, masivne ili kriljave i slojevite. Ovaj horizont je vrlo markantan, a u
njemu se mestimino nalaze i metamorfisani konglomerati sa dosta valutaka kvarcita i
lidita, ree i fragmenti keratofira. Od alotigenih minerala sadre dosta, manje ili vie,
zaobljenih zrna kvarca i znatno manje plagioklasa (samo u bazi serije) i sericita. Cement je
uglavnom silicijski, predstavljen prekristalisalim sitnozrnim agregatom kvarca. Fragmenti
pokazuju manje ili vie plastine deformacije i orijentaciju paralelnu kriljavosti. U
valucima lidita se zapaaju slabo ouvani ostaci mikroorganizama (radiolarija).
Metamorfisanih kvarcnih peara bez feldspata ima i u seriji filita i argilofilita. Ove stene
pokazuju uopte najmanji stupanj metamorfizma. Najee im je ouvana reliktno
psamitska struktura sa mestiminim prelazom u lepidoblastinu. este su takoe
kataklastine promene u ovim stenama.

19

FILITOIDI (SERICITSKO-HLORITSKI KRILJCI I ARGILOFILITI) (F)

Stene obuhvaene ovom grupom ine najvei deo niskometamorfnih kriljaca Srednjaka i
Kreve reke. One su tamnosive i zelenkaste, sitnozrne, svilastog sjaja, jasno kriljave.
Izgraene su od liski sericita, hlorita i manje koliine sitnozrnog kvarca. U
metamorfisanoj glinovitoj osnovnoj masi nalazi se izvestan procenat organske grafitske
materije na kojoj je u vie mahova obavljano istraivanje, ali bez uspeha.
METAMORFISANI SPILITI, SPILITSKI TUFOVI I KERATOFIRI (Sco)
To su kriljave tamnozelene stene koje gotovo redovno pokazuju reliktno-porfirsku strukturu
sa retkim fenokristalima. Osnovna masa ima sve karakteristike ofitske strukture.
Albit se najee javlja u obliku sitnih izduenih prizmatinih kristala sa retko
razvijenim pravim fenokristalima. U meuprostorima razvijeni su agregati hlorita, epidota i
sitnih zrna magnetita i leukoksena. Mestimino se mikroskopski zapaaju mandole redovno
ispunjene kalcitom. Hemijska analiza primerka br. 316 prikazana je na tabeli 2. Ove
stene nisu tako este u seriji ali ipak predstavljaju markantne i interesantne lanove.
MERMERASTI KRENJACI (M)
Grade proslojke neznatne debljine ali konstantnog pruanja, manje unutar argilofilita a ee
u najviim delovima serije. Obino ih prate metamorfisani peari.
STARIJI PALEOZOIK
Meu sedimentima starijeg paleozoika paleontoloki su dokazani i izdvojeni sedimenti
ordovicijuma, silura i devona. Sve ove tvorevine izgrauju metamorfisani psefitski, psamitski
i pelitski sedimenti.
ORDOVICIJUM (O)
Najnii delovi paleozojske serije izdvojeni su na severoistonom delu lista. Starost im je
utvrena na osnovu superpozicije i loe ouvanih trilobita (Dalmanitina cf. proaeva) koji se
sreu u gornjem ordoviciumu - karadoku (B. Krsti, 1960).
Tvorevine ordoviciuma na ovom listu izgrauju metamorfisani psamitski i pelitski sedimenti,
peari i kriljci - glinci, argilofiliti i filiti.
Peari se nalaze u niim delovima stuba u vidu paketa slojeva soivastog naina
pojavljivanja, duine do 1 km, debljine do 100 m (V. Maljenik). U njihov sastav ulaze kvarc,
sericit, muskovit i biotit, turmalin, cirkon, plagioklas i neprovidna materija. Strukture su
blastopsamitske.
Vii delovi stuba na ovom terenu izgraeni su od metamorfisanih glinaca - argilofilita
i filita sa reim soivima laporaca. Boje su bledoljubiaste do mrke. Imaju jasno izraenu
slojevitost sa mestitninim pojavljivanjem slojnog klivaa. U njihov mineralni sastav
ulaze: sericit, hlorit, kvarc, organske materije, ree sagenit (rutil) i albit. Strukture su
sitnozrne do kriptokristalaste. Mestimino sadre soiva i proslojke (do 40 cm)
sideritsko-hloritske rude gvoa (Petrova reka). Debljina ovog dela starijeg paleozoika
procenjena je na oko 700 metara.
Stene ordovicijuma su isprepucale i raspadnute, nepodesne za bilo kakvu upotrebu. Iz
raspadine ovih stena obrazuju se izdani velikog broja izvora slabe izdanosti.
SILUR (S)
Paleozojski sedimenti, ranije oznaavani kao karbon, dobrim delom pripadaju siluru. Silurski
sedimenti otkriveni su u paleozojskom jezgru Kuaja, na Rtnju i u dolini Kreve reke, u
okviru gornjake zone. Predstavljeni su pearima, liditima i glinenim kriljcima u
donjem delu, glinenim kriljcima sa soivima krenjaka i pearima u gornjem delu stuba.
Na osnovu karakteristine faune graptolita, naene na vie mesta, utvrena su sva tri
20

kata - landoveri, venlok i ladlo.

LANDOVERI. Tvorevine ove starosti pouzdano su utvrene samo u oblasti Kuaja
(Bogovinska reka, izvorini deo Klencukog potoka) i gornjakoj zoni (u gornjem toku
Kreve reke, juno od Samanjca) i predstavljene su pearima, liditima i glinenim kriljcima.
Peari predstavljaju stalan litoloki lan male debljine (paket debljine 10-50 m). Uslojeni su
u slojeve debljine 10-20 cm. Izgrauju ih kvarc, plagioklas, sericit, turmalin, biotit. sfen,
neprovidni minerali i odlomci kvarcita, ree senatskih kriljaca. Strukture su psamitske do
reliktno psamitske.
Liditi su tamnosivi do crni, esto trakasti. Javljaju se u paketima slojeva debljine 2-3 m, nekad
i vie. Imaju jasno izraenu slojevitost, sa mestiminom pojavom slojnog klivaa i klivaa
aksijalne ravni. Debljina pojedinanih slojeva ne prelazi 4-5 cm. Pored silicije, sadre i
sericit, rutil i neprovidnu materiju.
Glineni kriljci su najvie zastupljeni. To su stene sive do crne boje sa jasno izraenom
slojevtou. Izgrauju ih kvarc , sericit, hlorit, biotit i sagenit. Prema podacima B. Krstia
(1960, 1964) i Mihajlovieve (1963), mestimino sadre faunu graptolita iz fam.
Diplograptidae i Monograptidae: Climacograptus scalaris normalis, Climacograptus
medius, Pristiograptus cyphus, Pristiograptus cf. sondersonis, Demirastrites?, Spirograptus,
Monograptus i dr. Navedene vrste karakteriu uglavnom donji landoveri - Birkhil i poznate su
iz mnogih oblasti razvia silura u Evropi.
VENLOK. Ovom delu silura pripadaju uglavnom metamorfisani uti do crni ploasti glinci sa
reim soivima krenjaka, koji su meu siliurskim sedimentima najvie rasprostranjeni. U
njihov mineralni sastav ulaze: sericit, kvarc, hlorit, sagenit, turmalin, hematit, organska i
glinovita materija. Konstatovani su u oblasti centralnog i jugoistonog dela Kuaja (Klencuki
potok, izvorini deo Radovanske reke, Bogovinska reka). Paleontoloki je dokumentovano
samo prisustvo najvie zone gornjeg venloka, sa karakteristinom asocijacijom graptolita:
Monograptus testis testis, Monograptus flemingi flemingi, Cyrtograptus lundgreni lundgreni,
Cyptograptus hamatus, Pristiograptus pseudodubius, Monoclimacis flumendosae i dr.
(B.Krsti, 1963).
Isti sedimenti gornjeg venloka sa asocijacijom faune zone M. testis utvreni su i u dolini
Kreve reke u okviru gornjake zone.
Nii delovi srednjeg silura, za sada, nisu paleontoloki dokumentovani.
LADLO. Sedimenti gornjeg silura nalaze se samo u oblasti Rtnja, na desnoj obali Kotlarskog
potoka, izmeu Garvanice i uke pod Rtnjem. Predstavljeni su glinenim kriljcima sivim do
utim, i sitnozrnim pearima sa reim soivima crnih krenjaka.
Glineni kriljci mestimino sadre brojnu graptolitsku faunu koja odgovara donjem ladlou
zoni Pristiograptus nilssoni - Labograptus scanicus. Pored zonskih fosila brojni su i drugi
predstavnici ove asocijacije Globosograptus crinitus, Monograptus unguiferus,
Pristiograptus bohemicus, P. colonus, P. gotlandicus, Saetograptus himaera semispinosa i dr.
(faunu odredio M. Veselinovi).
Vii odeljci gornjeg silura za sada nisu paleontoloki dokumentovani.
Debljinu silurskih naslaga, zbog nepotpunog razvia u pojedinim lokalnostima i znatne
ubranosti sedimenata, nije mogue tano odrediti. U svakom sluaju ona ne prelazi 400 m.
Silurski sedimenti nemaju nikakav znaaj kao graevinski materijal. Vodonepropusni su a u
njihovoj povrinskoj raspadini formira se slaba izdan.
DIJABAZI (S)
Nalaze se kao interstratifikovani submarinski izlivi u silurskim graptolitskim kriljcima,
debljine do 5 m. Naroito instruktivan profil otkriven je u useku umskog puta Pasuljanske
livade Krnja Jela, u Klencukom potoku, na duini od 80 m.
Dijabazi su jedre, vrste stene, homogene teksture, boje sive do zatvorenozelene. Plagioklasi
u njima grade ofitsku strukturu u ijim meuprostorima lee feromagnezijski minerali.
Primarni sastojci su gotovo potpuno transformisani, tako da su bazini plagioklasi potpuno
alterisani u albit, retko i sericit, a bojeni sastojci su potpuno hloritisani. Pored hlorita u steni
se javljaju i manje koliine magnetita, kalcita, leukoksena i rutila. U nekim preparatima
21

zapaen je i sekundarni kvarc.

Sveije partije mogu se koristiti za nasipanje puteva, ali su na povrini dosta raspadnuti.
DEVON (D)
Devonski sedimenti izdvojeni su na vie mesta. Starost im je utvrena na osnovu brojnih, ali
ravo ouvanih fragmenata kopnenih biljaka (N. Panti, 1960, 1963): Calamophyton
primaevum (Kuaj), koji se sree u srednjem devonu i ostataka Cyclostigma hercynium
(Rtanj), karakteristinih za gornji devon. U gornjem toku Kreve reke, u gornjakoj zoni,
konstatovani su ostaci srednjedevonske vrste Aneurophyton germanicum. Donji devon na
ovom listu nije paleontoloki dokumentovan, to nije sluajano, ve je, verovatno, posledica
jakih pozitivnih epirogenih kretanja u ovoj oblasti u toku gornjeg silura i donjeg devona
(prema miljenju M. Veselinovia razvie je kontinuirano).
Devon je predstavljen peskovitim glincima, pearima i konglomeratima koji se naizmenino
smenjuju.
Najzastupljeniji su peari - konglomeratini (0,8-1,3 mm), srednjezrni (0,19-0,26 mm) i
sitnozrni (do 0,19 mm) koji se meusobno smenjuju. Obino su tankoslojeviti, ree bankoviti.
U pearima se esto zapaa ukrtena slojevitost. U njihov mineralni sastav ulaze: kvarc,
albit, alkalni feldspat, biotit, muskovit, sericit, odlomci razliitih stena, ree turmalin, apatit,
cirkon, karbonat i neprovidni minerali. Strukture su psamitske.
Na itavom prostoru na kome su razvijeni, peari se naizmenino smenjuju sa tanjim ili
debljim proslojcima (od 1 m do vie desetina metara) metamorfisanih peskovitih glinaca.
Mineralnu asocijaciju peskovitih glinaca ine kvarc, sericit, biotit i hlorit. Peskoviti glinci
obino sadre ostatke flore.
Konglomerati se javljaju intraserijski u vidu slojeva debljine od 10 cm do vie desetina
metara. Po sastavu su heterogeni. Pored kvarca, sadre odlomke razliitih stena.
Materijal za stvaranje devonskih klastinih sedimenata vodi poreklo od intruzivnih
(granitoidnih stena) vulkanskih (dijabaza i keratofira), metamorfnih (kvarcita, albitsericitskih, albit-hloritskih i drugih kriljaca, gnajseva, granit-gnajseva) i sedimentnih stena
(peara, lidita i tako dalje).
Karakter sedimentacije, sastav, sortiranje i zaobljenost zrna devonskih sedimenata ukazuju na
blizinu oblasti spiranja terigenog materijala.
Debljina devonskih sedimenata kree se od 400 do 1100 metara.
Osim kompaktnijih kvarcnih peara druge stene nemaju vei znaaj kao graevinski
materijal.
Hidrogeoloke odlike su im kao i ostalih staropaleozojskih sedimenata.
MLAI PALEOZOIK
Mlaem paleozoiku na ovom listu pripadaju lamprofiri, hidrotermalne kvarcne ice,
karbonski (stefanski) ugljonosni sedimenti, permski crveni peari i kvarc-porfiri.
LAMPROFIRI (C?)
Veoma malo su rasprostranjeni i po nainu pojavljivanja predstavljaju jedina diskordantna
magmatska tela u niskometamorfnim kriljcima. Veoma su izmenjeni i bogati alterisanim
bojenim sastojcima. Strukture su holokristalasto-porfirske sa retkim fenokristalima. Izgraeni
su od hloritisanog biotita, alterisanog feldspata, kalcita, upadljivo mnogo apatita i oksida
gvoa.
Tip lamprofira se ne moe sa sigurnou utvrditi, ali prisustvo samo biotita od bojenih
sastojaka i pretpostavljeno preovlaivanje kalijskog feldspata ukazuje na minete. Postanak
ovih stena nije jasan, jer nisu poznate dubinske magmatske stene za koje bi se mogle vezati.

22

HIDROTERMALNE KVARCNE ICE (qC?)

Nalaze se samo u oblasti Kuaja (izmeu Maljenika i Mastakana), preteno u kriljcima
ordovicijuma, ree silura. Razliitih su dimenzija (od nekoliko santimetara do 3 m), a
otkrivene su na duini od nekoliko desetina do vie stotina metara. Pruanje im je najee
ISI-ZJZ i SSI-JJZ. Pored mlenobelog kvarca sadre i pirit, ponegde raspadnut u skrame
limonita. Nikakvi drugi tragovi orudnjenja u njima nisu zapaeni.
Njihov postanak vezuje se za varisciski magmatizam, odnosno za granodiorite hercinske
starosti.
Nalazak kvarcnih valutaka u devonskim konglomeratima Skrajne reke, ukazuje, meutim, i na
predevonsku starost nekih kvarcnih ica.
GORNJI KARBON (C3)
Sedimenti gornjeg karbona utvreni su na maloj povrini juno od Samanjca u vidu uzane
zone, duine oko 1,5 km a irine od 250 m. Kao produktivni karbon, sa pojavama kamenog
uglja i antracita, oznaio ih je jo J. Drakoci (1924). Lee transgresivno preko presilurskih
sericitskih kriljaca i navie postepeno prelaze u permske tvorevine.
Starost im je utvrena na osnovu dosta bogate asocijacije fosilnih biljaka iz povlate
ugljonosnog horizonta: Calamites cisti, Asterophyllites equisetiformis, Pecopteris
arborescens, Pectopteris candoleana, Alethopteris bohemica, Linopteris weigeli, Linopteris
brongnarti, Odontopteris cf. brardi, Callipteridium gigos, Cordaites principales i dr. koja
odgovara stefanskom katu.
U sastav gornjeg karbona ulaze bazalni konglomerati (sa valucima kvarca i fragmentima
kvarcita hloritskih, hloritsko-sericitskih i drugih kriljaca), kvarcni peari i glinci sa
slojevima poluantracita i antracita. Po podacima V. Markovia (1964), karbonski sedimenti
ozdo navie smenjuju se sa sledeim redosledom: bazalni konglomerati, kvarcni peari
(sitnozrni do krupnozrni), ugljonosni horizont debljine oko 10 metara sa glincima u podini i
povlati u kome se nalaze dva ugljena sloja od 2,20 m i 0,30-0,60 m debljine. Preko
ugljonosnog horizonta lee kvarcni peari u smenjivanju sa peskovitim glincima i slojevima
(do 2 m) krenjaka. Debljina sedimenata gornjeg karbona procenjena je na 50-80 metara.
PERM (P)
Pripada formaciji crvenih peara" unutranjeg dela istone Srbije i protee se u dva
priblino paralelna pojasa, razdvojena mezozojskim krenjacima gornjake zone. Prvi pojas
prua se od Senjskog rudnika do s. Joanice, a drugi od s. Klaevice do s. Rujevice. Vrlo
ogranieno rasprostranjenje imaju permski sedimenti i na istonom podnoju planine Babe.
Sedimentoloki su ispitana prva dva pojasa.
Podina permskih sedimenata je otkrivena jedino u Krevoj reci, gde perm lei preko
gornjokarbonskih (stefanskih) tvorevina sa kojima je vezan postupnim prelazom. Granica
prema trijasu ovde nije uoena, ali u severnom i junom produenju iste zone na listovima
agubica i Aleksinac bazalni konglomerati donjeg trijasa lee transgresivno preko crvenih
peara (Radulova reka) ili permskih glinaca sa krenjakim konkrecijama, sa slabo
izraenom erozionom diskordancijom (potok Budina).
Perm sainjavaju uglavnom srednjozrni i sitnozrni peari (arkoze, retko kvarcni peari) sa
proslojcima konglomerata, krupnozrnih arkoza, alevrolita, glinaca i ree dolomita, krenjaka i
laporaca. Detaljan stub zasad nije mogue dati zbog pokrivenosti terena, estih vertikalnih i
lateralnih promena ovih kontinentalnih tvorevina i kraljutanja blokova. U donjem delu stuba
smenjuju se srednjezrne arkoze sa konglomeratima i krupnozrnim arkozama, dok su sitnozrni
peari retki. U gornjem delu preovlauju sitnozrni peari, mestimino i alevroliti. Ovi
sedimenti su crvene boje sa tragovima obezbojenja i mestiminim pojavljivanjem sivih
peara. Javljaju se u slojevima i bancima, najee debljine do 80 cm. Tankoslojeviti do
listasti sitnozrni peari, alevroliti i glinci esto grade pakete slojeva debele do 50 m. U njima

23

se nalaze bioglifi. Granice izmeu slojeva su otre i jasne, ree sa gradacionim prelazima.
Zapaene su i pojave utiskivanja, mestimino kombinovane sa teenjem. Slojevitost nije uvek
najbolje izraena. Laminacija je mestimino kombinovana sa sitnom kosom slojevitou.
Mestimino se zapaaju tragovi kinih kapi, dok su tragovi isuivanja kod ovih sedimenata
retki.
Debljina permskih sedimenata kree se od 50 do oko 500 m. U niim delovima stuba
neznatno preovlauju srednjerzni peari sa proslojcima konglomerata i krupnozrnih peara,
dok su u viim delovima ei sitnozrni peari. Alevroliti i glinci su neto rei. U pearima i
alevrolitima severnog dela pojasa nalaze se sitne konkrecije dolomita, dok se u junom delu
mestimino pojavljuju krenjake konkrecije. U pojasu Krevica-Rujevica od severozapada
ka jugoistoku uoava se opadanje veliine zrna. U najviim partijama alevrolita i sitnozrnih
peara jugozapadnog dela javljaju se proslojci, krupne konkrecije (do 30x15 cm) i soiva
dolomita, orijentisani paralelno slojevitosti. Dolomit je finozrne strukture izmean sa
kalcitom, hematitom, malo magnezita i kalcedona.
Permski sedimenti su uglavnom arkozni. Peari prvog pojasa sastoje se od kvarca, feldspata
(kiselog plagioklasa, retko mikroklina), malo liskuna, odlomaka granita i kvarcita. U oblasti
Grze i Debeloglavskog potoka esti su fragmenti vulkanskih stena. Peari i konglomerati
drugog pojasa pripadaju neistim arkoznim vrstama. Pored kvarca, feldspata i odlomaka
granita, sadre dosta liskuna, kvarcita, lidita, hloritskih, hloritsko-sericitskih i muskovitskih
kriljaca.
Tabela 3

Kcarca
Plagioklasa
Alk. feldspat
Biotit
Muskovit
Turmalin
Sfen
Neprov. minerali
Ostali
Kvarcit
kriljci
Granit
Vulkaniti
Odl. stena uopte
Cement

MODALNI SASTAV PALEOZOJSKIH PEARA

Donji silur
Devon
Perm
245
259
1299 1
2
1
49,2
65,0
46,1
27,6
42
38,0
1,2
2,3
17,3
23
28,0
5,3
4
0,7
4,1
8
1,6
1,6
2
tr
0,1
0,1
0,1
0,2
0,5
0,6
1,1
2
4,5
-

2,3
0,3
-

2,2
-

30,9

0,6
13,1
-

46,0

29,9

48,7

12,1

15

18,7

2
35,4
11,8

3
53,0
20,6

4
50,6
-

3,4

3,4

1,8

9,2
25,9
4,7

2,5
11,8
-

9,7

8,7

47,8

Konstantno se zapaaju fragmenti metamorfisanih peara, dijabaza, tufova, kvarckeratofira,

keratofira i stena trahitskog, andezitskog i riolitskog (?) sastava. Odlomci gnajseva, albitsko
hloritskih, biotitskih, amfibolskih kriljaca i mikrogranita su retki. Alevroliti i sitnozrni
peari (naroito drugog pojasa) sadre dosta liskuna. Detritini sastojci permskih sedimenata
slabo su zaobljeni i slabo sortirani. Cementovani su meavinom hematita i glinovite materije
(hidroliskuna i montmorionita, retko kaolinita) sa kalcitom, dolomitom, mestimino i
kvarcom. Kvarcni peari su vezani kvarcno-hematitskim cementom. Tip cementa je
kontaktni i porni a u finozrnim sedimentima bazalni.
Procenat CaCO3 je nizak (0,00-54,8% najee do 10%). Vei sadraj CaCO 3 nalazi se u
sedimentima sa krenjakim konkrecijama. Ispitivani sedimenti pokazuju slabo alkalnu do
alkalnu, ree neutralnu reakciju. Vrednosti pH kreu se od 6,8-8,7; najee su izmeu 7 i 8.
Na osnovu procentualne zastupljenosti pojedinih tekih minerala, u permskim sedimentima
izdvojeno je nekoliko horizonata ili geografskih provincija. Severni deo prvog pojasa izdvaja
se kao turmalinski horizont, srednji kao cirkonski, a juni deo kao rutilski. U drugom pojasu

24

izdvojena su dva horizonta: donji, cirkonski, kome pripada severni i zapadni deo pojasa, i
gornji, turmalinski horizont - jugoistoni deo pojasa.
Permski sedimenti taloeni su u renim dolinama i jezerskim basenima, u uslovima brze
erozije i uz istovremeno sputanje dna. Detritina komponenta je relativno malo
transportovana a delom je noena vetrom. Taloenje je obavljeno u aridnoj i semiaridnoj klimi
(sa povremenim padavinama), to je uslovilo stvaranje autigenih minerala (hidroliskunsko
montmorionitskih minerala glina, kalcita, barita, dolomita i magnezita). Poetkom
dijagenetskog stadijuma izvrena je preraspodela karbonata i njihova koncentracija u vidu
konkrecija i soiva.
Sredina taloenja preteno je bila alkalna i oksidaciona (povremeno i redukciona, kada su
obrazovani sivi peari sa piritom). Oblast spiranja bila je sastavljena preteno od eruptivnih
stena (plagiogranita, manje granita sa mikroklinom), kvarcita, kriljaca niskog stepena
metamorfizma, u manjoj meri vulkanskih i sedimentnih stena. Ovaj materijal, verovatno,
potie iz niskometamorfnog kompleksa Bukovik-Ronja i vulkanogeno-sedimentnih
tvorevina Beljanice i Kuaja. Kompaktniji kvarcni peari se upotrebljavaju kao kamen
tucanik. Vodonepropusni su, a u njima se retko nalaze izvori slabe izdanosti.
KVARCPORFIRI-PALEORIOLITI (P)
Predstavnici intenzivne magmatske aktivnosti u vreme hercinske orogeneze su ovde vulkaniti
kvarcporfirskog sastava. Ove stene se obino nalaze u obliku manjih proboja, ree izliva
ogranienih razmera, u zoni pravca S-J.
Kvarcporfiri probijaju tvorevine ordovicijuma, silura, devona, a minerali im se nalaze kao
klastina zrna u gornjojurskim krenjacima kod rudnika Rtanj".
Kvarcporfiri su holokristalasto-porfirske strukture, sa mikrokristalastom osnovnom masom.
Pored bipiramidalnog kvarca koji je esto i korodovan, kao fenokristali javljaju se jo
plagioklasi (albit do 13% An) i ortoklas. Osnovna masa je izgraena od kvarca, kalijskog
feldspata, plagioklasa i dosta sericita, sa sitnim liskama biotita. Utvreno je da postoje kalijski
i natrijski tipovi.
Hemijske analize su prikazane na tabeli 4.
TRIJAS
Trijaska transgresija nastupa, posle prekida u sedimentaciji, preko geoloki dosta raznovrsnog
paleoreljefa.
Trijaski sedimenti nalaze se u nekoliko oblasti, ali su prvobitno verovatno inili celinu.
Paleontoloki je utvreno prisustvo donjeg i srednjeg trijasa.
DONJI TRIJAS (T1)
U grai donjotrijaskih tvorevina uestvuju preteno karbonatne stene. Najnii delovi su izgra
eni od terigenih sedimenata iz kojih se, najee, razvijaju odmah krenjaci. Paleontoloki je
utvren samo kampilski kat. Na istonim padinama planine Babe najbolje su razvijeni
donjotrijaski laporovito-peskoviti i glinoviti, ploasti, ree kvrgavi krenjaci sa faunom
mekuaca.
Iz brojne, ali ne i raznovrsne, asocijacije odreene su sledee forme: Myacites
(Anodontophora) fassaensis, Myophoria costata, M. laevigata, M. ovata, Gervilleia
exporrecta linearis, G. polyodonta Gervilleia sp., Hornesia socialis, Lima sp.,Turbo
rectecostatus, Naticella costata, N. subtilistriata. Nedaleko od sela Grabova nalaze se preko
crvenih peara peskoviti krenjaci u kojima se nalaze Myophoria costata, Naticella costata,
Ostrea sp., Turbo rectecostatus i Tirolites sp. Donji trijas je takoe zastupljen u ravanikim
krenjacima" (istoni obod), kao i u oblasti Joanice i Rujevice na zapadnom obodu
sokobanjskog tercijarnog basena. Ovde je donji trijas predstavljen dolomitima i dolomitinim
krenjacima, koji sadre krinoide, ostrakode, preseke gastropoda i Ammodiscus sp.

25

DONJI I SREDNJI TRIJAS (T1,2)

Najvei deo dolomita i dolomitinih krenjaka morao je biti zajedno obuhvaen, jer ne sadri
paleontoloke dokumente za detaljnije ralanjavanje. Ovakvo razvie imaju posebno
sedimenti oko sela Joanice i Rujevice. Paleontoloka dokumentacija potie samo iz
srednjetrijaskog dela, gde su naene sledee forme: Glomospira tenuifistula., Glomospira sp.,
Trochamminoides sp. Oligoporella (?) sp., prekristalisale dazikladacije, nodozarije,
radiolarije, preseci gastropoda i koljaka.
SREDNJI TRIJAS (T2)
Tvorevine srednjeg trijasa lee najee preko donjotrijaskih krenjaka, izuzetno i preko
gnajseva (Poslonska planina u lokalnosti Varnica). Nisu svugde razvijene niti sauvane.
Izgraene su od dolomita i krenjaka. Najlepe razvie imaju u Kozogrbakom potoku gde su
ranije utvreni srednjetrijaski amoniti: Ceratites dorsuplanus, C. coderalicus i dr., zatim i
Daonella.
Mikropaleontoloki su srednjotrijaski sedimenti dokazani u vie oblasti. U klisuri Crnice
preko donjotrijaskih, kampilskih krenjaka, sa loe ouvanim lamelibranhijatima, nalaze se
slojeviti i bankoviti krenjaci, koji sadre Glomospira tenuifistula, Glomospira (?)
sigmoidalis, Glomospirella irregularis, Nodosaria sp., Amodiscus (?) sp. i fragmente
makrofaune. Juno od Laza i Meje Rupe naena je Tolypammina sp., a u Kozogrbakom
potoku u cefalopodskim krenjacima Frondicularia sp., radiolarije, prekristalisali fragmenti i
odlomci raznih grupa organizama. U krenjacima Varnice (Poslonska planina) naene su
forme: Macroporella cf. alpina, Macroporella sp., Oligoporella sp., Glomospira cf.
articulosa, Glomospira cf. sinensisrara, Glomospira sp., Trochaminoides sp., Endothyra sp.,
Acicularia", Tetrataxis sp., lituolidi, krinoidi, cianofite i odlomci organizama.
Trijaski bankoviti i slojeviti krenjaci se primenjuju kao graevinski materijal. Veinom
predstavljaju vodopropusne stene, koje slue kao kolektori sprovodnici. Vei broj jaih izvora
nalazi se na njihovom kontaktu sa crvenim pearima.
SREDNJA JURA (J2)
Srednja jura se odlikuje neritskim plitkovodnim sedimentima (bajeski i batski kat). Na osnovu
facijalnih i paleogeografskih karakteristika i ovde se, kao i u gornjakoj zoni, mogu izdvojiti
dve oblasti razvia srednje jure: a) pojas ravanikih krenjaka i b) oblast Kuaja.
RAVANIKI KRENJACI
Sedimenti srednje jure u pojasu ravanikih krenjaka predstavljaju neposredno produenje
istih tvorevina iz gornjake zone (drelo). Otkriveni su iskljuivo u zapadnoj polovini lista,
izmeu Vavila (Laz) i klisure reke Grze. Lee transgresivno preko starijih tvorevina, najee
preko srednjeg trijasa ili ak permskih crvenih peara. Dalje prema jugu nisu za sada
konstatovani ali ih treba oekivati na listu Aleksinac i u terenima Suve planine.
Srednja jura je predstavljena ukastim, nekad oolitinim laporovitim krenjacima sa
bogatom faunom brahiopoda, lamelibranbiata i ree cefalopoda. Krenjaci su esto troni,
glinoviti i redovno fosilonosni. Debljina im je promenljiva i kree se od 10 do 50 m.
Razlikuju se dva dela serije:
a) Donji, fosilonosan, u kome preovlauju troni peskovito-laporoviti krenjaci, mestimino
oolitini, sa brahiopodima i lamelibranhiatima bajeskog i batskog kata.
b) Gornji, predstavljen tamnosivim peskovitim krenjacima sa ronacima, koji odgovara
kelovejskom katu.
Alenski kat i lijas nisu utvreni.
Od fosila, pored oblika ve poznatih iz bajeskih i batskih slojeva gornjake zone (I.
Antonijevi, 1954, 1962; A. Danilova, 1956; D. Veselinovi, 1959) na listu Boljevac naene

26

su sledee vrste: Aequipecten cf. fibrosus, Avicula braamburiensis, Nerita costulata,

Cylindrites pyriformis, Rhynchonella looncinna, Rhynchonella lotharingica i Waldheimia cf.
carinata.
OBLAST KUAJA
U terenima Kuaja tvorevine srednje jure lee transgresivno preko starijeg paleozoika i
dosada su paleontoloki utvrene na vie od 20 profila. Obino poinju konglomeratima ili
peskovito-ljunkovitim krenjacima, mestimino i dolomitima, koji navie prelaze u peare i
laporovito-glinovite sedimente sa koljkama i brahiopodima bajeskog i donjeg dela batskog
kata. Kelovejski kat nije paleontoloki dokumentovan.
U svim lokalnostima dogerske tvorevine imaju gotovo ista litofacijalna obeleja i redovno se
nalaze na kontaktu izmeu paleozojskih stena i mezozojskih krenjaka ili dolomita. U
Pojenskoj reci (Mihajlovo brdo), a i na drugim mestima centralnog Kuaja, dogerski
sedimenti lokalno sadre fragmente flore (najee ugljenisane delove stabla), to ukazuje na
njihov plitkovodni karakter.
Debljina srednje jure na Kuaju iznosi 20 do 50 m.
Karakteristino je da se i na Kuaju nalaze vrste zajednike za bajesko-batske sedimente
gornjake zone i ravanikih krenjaka. To su: Velopecten jason, Pecten crcuatus, Aequipecten
vagans, Plagiostoma annonii, i dr. Pored tih oblika na Kucaju su naene vrste karakteristine
samo za srednju juru Kuaja i Beljanice: Entolium demissum. En. renvieri, Pholadomya
murchisoni, Ph. decorata, Ceratomya cossmanni. i dr.
SREDNJA I GORNJA JURA (J2.3)
Na istonom i junom Kuaju, kao i na Rtnju, razvijena je zanimljiva serija dolomita i dolomitinih krenjaka, koja prema novijim ispitivanjima i podacima S. Neia (1956) i I.
Antonijevia (1959, 1960, 1963) najveim delom pripada pretitonskoj gornjoj juri.
Na Kuaju dolomiti mestimino lee preko slojeva srednje jure ili direktno preko paleozoika i
navie postupno prelaze u fosilonosne krenjake gornjeg malma. Bankoviti su ili bez jasne
slojevitosti. Mestimino dostiu debljinu do 100 m. Najvie su rasprostranjeni na istonom
krilu kuajsko-beljanike antiklinale izmeu sela Jablanice i Podgorca. Ima ih i kod sela
Lukova, gde lee neposredno na devonskim pearama, i ukazuju na vezu sa rtanjskim
dolomitima od kojih su odvojeni poznatom lukovskom dislokacijom (V. Petkovi 1935, str.
112).
Posebno su interesantni dolomiti Rtnja, otkriveni du cele severne strane Rtnja od Oble do
Kuska. Mestimino se nalaze na Garvanici i uki. Debeli su oko 200 m. Lee neposredno na
devonskim pearima ili su od njih odvojeni serijom tamnih bituminoznih krenjaka sa
pseudociklaminama (Pseudocydammina personata, Ps. litous i valvulinelama (Valvulintlla
jurassica). Tamni bituminozni krenjaci Rtnja litofacijalno veoma potseaju na slojeve sa
Cladocoropsis mirabilis u gornjakoj zoni.
U povlati rtanjskih dolomita lei serija slojevitih i bankovitih krenjaka sa titonskim fosilima
(I. Antonijevi, 1963) koji navie prelaze u slojeve preurgonske donje krede (iljak).
GORNJA JURA (J3)
Gornja jura je na listu Boljevac dosta rasprostranjena i njoj pripada najvei deo krenjaka i
dolomita Kuaja, Rtnja i gornjake zone (ravaniki krenjaci). Oni veinom prate sedimente
srednje jure i iz njih se postepeno razvijaju. U pojasu ravanikih krenjaka, meutim, gornja
jura lei transgresivno preko trijaskih krenjaka ili permskih crvenih peara, a kod Lukova i
na Rtnju jurski dolomiti lee neposredno na devonskim pearima.
OKSFORDSKI I KIMERIDKI KAT (J31+2)
U terenima gornjake zone (ravaniki krenjaci) ovom delu gornje jure odgovara serija

27

slojevitih i bankovitih krenjaka sa ronacima, ree dolomita i dolomitinih krenjaka. U njoj

su posebno interesantni bankoviti krenjaci sa Cladocoropsis mirabilis (M. Veselinovi - A.
Danilova, 1961), esto i foraminiferima i algama. Ovi slojevi se tretiraju za sada kao sprudne i
subsprudne tvorevine oksfordskog i kimeridkog kata, ekvivalentne jednim delom
krenjacima sa ronacima.
Na Kuaju u oksfordski i kimeridki kat spada serija dobro uslojenih sivih i ukastih
krenjaka, mestimino sa ronakim kvrgama, koja lei izmeu slojeva srednje jure i
fosilonosnog titona.
Debljina joj iznosi od 100 do 200 m. Starost nije paleontoloki dokumentovana.
Oksfordskom i kimerikom katu na Kuaju i na Rtnju pripada i najvei deo dolomita i
dolomitinih krenjaka, opisanih u prethodnom poglavlju.
TITONSKI KAT (J33)
Ovaj deo gornje jure karakteriu bankoviti, sprudni i subsprudni krenjaci sa koralima,
sferaktinijama, gastropodima, lamelibranhiatima, algama i drugom faunom. U ovoj seriji se
mestimino mogu izdvojiti donji i gornji titon.
Najvie su rasprostranjeni na Kuaju i terenima ravanikih krenjaka. Poslednjih godina titon
je utvren i na Rtnju.
U oblasti Gajinih mlaka i Brezovice (zapadni Kuaj) titonski krenjaci sadre korale,
gastropode, brahiopode i sferaktinije. Fosilna asocijacija, slina onoj koju je objavio B.
Maksimovi (1959), konstatovana je i u titonskim krenjacima istonog i junog Kuaja (I.
Antonijevi i saradnici, 1960).
Na Rtnju, koji geoloki generalno predstavlja produeuje Kuaja prema jugu, takoe je
paleontoloki utvren titon. U bankovitim krenjacima Kuska (k. 1400), koji lee u povlati
rtanjskih dolomita, naeni su gastropodi koji nesumnjivo dokazuju razvie titona na Rtnju (I.
Antonijevi, 1963). iljak (k. 1560) i june padine Rtnja izgraene su od krenjaka donje
krede, kako je to jo ranije utvreno (V. Petkovi, 1935).
U gornjakoj zoni (ravaniki pojas) titonski krenjaci izgrauju podruje Gare (k. 629),
Koui vrh (k. 725), Krajnji rid (k. 512), planinu Babu, krenjaki plato Samanjca
(estobrodica) itd.
Brojna titonska fauna naena je na vie mesta. Pored ve citiranih oblika sa Kuaja, ovde su
naene i alge (Clypeina jurassica). Na planini Babi, po D . Veselinoviu (1958), naeni su jo
ranije brojni titonski gastropodi. U bazi krenjaka Babe lee dolomiti i dolomitini krenjaci
koji najveim delom, kao i na Rtnju, pripadaju gornjoj juri. U krenjacima Samanjca, koji su
identini sa titonskim krenjacima planine Babe, pored ve pomenutih gastropoda, naeni su
korali (Calamoseris flabeilum) i elipsaktinije (Ellipsactinia ellipsoidea).
DONJA KREDA (K1)
Od svih mezozojskih sedimenata na listu Boljevac najvie su rasprostranjene tvorevine donje
krede. One sa titonskim slojevima grade kontinuiranu seriju neritskih sprudnih i supsprudnih
sedimenata.
Naslage donje krede na listu Boljevac izgrauju gornje karstifikovane delove kuajskobeljanike periklinale, vrhove Rtnja, Golu planinu, Babu, Rujiki kamen i Tumbu, a naene su
i na drugim mestima.
U donjoj kredi izdvojeni su: valendijski i otrivski kat, haremski i aptski kat, i albski kat.
VALENDIJSKI I OTRIVSKI KAT (K11+2)
U povlati krenjaka gornje jure lei serija slojevitih, sivobelih ili rumenkaitih krenjaka,
debljine oko 350 m, koja po poloaju odgovara valendijskom i otrivskom katu (neokom s
str.).
Taj deo donje krede veoma je siromaan fosilima i na karti je veinom izdvojen ematski sa
nedefinisanim granicama prema podini (titon) i povlati (baremski kat).

28

Glavno rasprostranjenje neokomskih krenjaka je na Kuaju i Rtnju.

Ovi krenjaci po pravilu ne sadre orbitoline ime je povuena njihova gornja stratigrafska
granica. Za donju granicu, prema juri, karakteristina je pojava neotroholina (Neotrocholina
sp.) i nekih donjokrednih dazikladacea (Cylindroporella sugdeni) Na Rtnju je zapaena
pojava primitivnih" kuneolina (Pfendrerina ncocomiensis) i neotroholina, a meu
miliolidima Nummuloculina. Krenjaci valendijskog i otrivskog kata su preteno
kriptokristalasti, ree oolitini, i siromani mikroorganizmima. Sedimentoloka ispitivanja
ukazuju, kao i ostala, na plitkovodni karakter neokomskih krenjaka.
BAREMSKI I APTSKI KAT (K13+4)
Ovaj deo donje krede karakteriu slojeviti i bankoviti krenjaci sprudnog i subsprudnog tipa,
koji jedinim delom odgovaraju tipinoj urgonskoj faciji donje krede mediteranskih oblasti.
Smatra se da ukupna debljina baremskog i aptskog kata na listu Boljevac iznosi oko 200 do
300 m.
Prema ranijim podacima V. Petkovia (1935, str. 112) i naim prouavanjima u krenjacima
urgonske facije donje krede na listu Boljevac, mogu se mestimino razlikovati donji urgonski
krenjaci, donji orbitolinski slojevi, gornji urgonski krenjaci i mestimino orbitolinski
slojevi.
Instruktivni profili baremskih i aptskih slojeva otkriveni su na olakovom kamenu, severno
od Boljevca (V. Petkovi, 1922), etai kod Bogovine (I. Antonijevi, 1963), Malom izvoru,
kod Krivog Vira (J. Mitrovi, 1958), na Rtnju, Goloj planini, Tumbi i na drugim mestima (V.
Petkovi, 1935; K. Petkovi i dr. 1958).
Izmeu Podgorca i Malog izvora, na jugoistonim padinama Kuaja, otkrivene su uzane
partije glinovitih orbitolinskih peara kao veoma markantne litofacijalne zone duine
nekoliko kilometara.
Od fosila baremski i aptski slojevi najee sadre orbitoline: Orbitolinp disoidea, Orbitolina
lenticularis, zatim koljke Tucasia carinata, Tucasia transfersz, Requienia renvieri,
Requienia ammoni, janira atava, Pecten dutempeli, gastropode Diozoptyxis coquandi,
Chemnitzia sp., jeeve (Krivi Vir), brahiopode, alge i drugu faunu.

Krenjaci jure i donje krede pripadaju masivnim i bankovitim, ree slojevitim kamenitim
stenama.
Siue kao dobar graevinski materijal a upotrebljavaju se i za peenje krea (naroito
neokomski i titonski krenjaci).
ALBSKI KAT (K15)
Manje izolovane partije glaukonitskih peara sa fosilnim anelidama (Serpula sp.), otkrivene
severno od sela Podgorca (Stopanja), pripadaju verovatno albskom katu. Peari su zelenkasti
i pokazuju upadljivu litoloku analogiju sa albom Tupinice i Krivelja. Kod Podgorca lee
transgresivno preko baremskih krenjaka istonog Kuaja i mestimino poinju bazalnim
konglomeratima. Preko alba lee sedimenti gornje krede, ali su odnosi za sada nejasni.
Zelenkasti peari sa slojiima uglja i florom na desnoj obali Arnaute, severno od Boljevca,
takoe su shvaeni kao verovatan alb.
GORNJA KREDA (K2)
Tvorevine gornje krede naene su iskljuivo u istonim delovima lista, u okviru senonskog
tektonskog rova. Lokalno su interesantne kao produktivna ugljonosna formacija sa vie
slojeva paralskog kamenog uglja (Rtanj).
Generalno posmatrano u gornjoj kredi na listu Boljevac mogu se izdvojit: a) Klastina serija,
b) produktivna ugljonosna serija, c) serija pelita sa inoceramusima, i d) serija vulkanita i piroklastlta.
Blia stratigrafska ralanjavanja u okviru ovih serija nisu obavljena. U legendi su sve serije

29

prikazane kao senon (simbol K 23), osim konglomerata i peara crvene formacije" za koje je
zadran neutralan naziv gornja kreda sa simbolom K2.
KLASTINA SERIJA
Izmeu Zlota, Bogovine i Boljevca (r. Arnauta) klastina serija gornje krede lei transgresivno
preko urgonskih orbitolinskih krenjaka Kuaja i obino poinje bazalnim klastitima. Na brdu
Buri, juno od Zlota, gruboklastini sedimenti (esto sa fragmentima urgonskih krenjaka)
prelaze navie u ukaste limonitisane kvarcne peare, a ovi u dobro uslojene pelitske i semipelitske sedimente sa piroklastitima i vulkanitima. Mestimino se izmeu peara i pelitskih
sedimenata nalaze manje partije sprudnih peskovitih krenjaka sa orbitoidima (Podgorac).
Debljina klastine serije, u pojasu Zlot-Boljevac, iznosi oko 200 m.
Sedimentolokim ispitivanjem klastinih sedimenata na susednom listu agubica (1963),
utvreno je da klastiti imaju limonitski ili karbonatni cement. Sredina u kojoj su ti sedimenti
taloeni je alkalna i redukciona. Konglomerati su poligeni i sastoje se od valutaka i odlomaka
kvarca, kvarcita, visokokristalastih i niskokristalastih kriljaca, magmatskih i sedimentnih
stena, naroito jurskih i donjokrednih krenjaka i dr.
U oblasti ugljenokopa Rtanj", gornjoj kredi verovatno odgovara tzv. crvena formacija ali je
njen stratigrafski poloaj i odnos prema klastinoj seriji severno od Timoka (Boljevac-Zlot) za
sada neizvestan. Mi smo je shvatili, kao i ranije V. Petkovi (1932), za najstariji bazalni deo
gornje krede; K. Petkovi (1959) je smatra postsenonskom i navodi da ona po sastavu
podsea na divlji fli".
Crvena formacija" je izgraena od polimiktnih konglomerata, dobro uslojenih peara i
peskovitih glinaca, modrocrvene boje, debljine 500-600 m. esti su i proslojci modrih
laporovito-peskovitih krenjaka (Rainac). Konglomerati se sastoje od uglastih komada
ronaca, kvarcita, krenjaka, kvarcnih i feldspatskih zrna. Cement im je karbonatno-silicijski,
to im daje posebnu vrstinu.
PRODUKTIVNA UGLJONOSNA SERIJA
Tvorevine produktivne serije lee istono od crvene formacije" Rtnja i sastoje se od
ukastih liskunovitih peara sa slojevima uglja, konglomerata, konglomeratinih peara i
sprudnih peskovitih krenjaka. Otkrivene su uglavnom u reviru rudnika Rtanj".
Po K. Petkoviu (1958) produktivna serija Rtnja poinje konglomeratima, male debljine, koji
navie prelaze u mrke liskunovite pelare i ukaste peskovite krenjake sa orbitoidima i
drugom senonskom faunom. U toj seriji nalaze se i tri ugljena sloja razliite debljine. Severno
od Timoka (Zlot-Podgorac) produktivnoj ugljonosnoj seriji Rtnja verovatno odgovara deo
mrko-ukastih peara klastine serije (ranije opisane) ali bez ugljenih slojeva.
Produktivna serija gornje krede na listu Boljevac detaljno je biostratigrafski prouena na
Rtnju (K. Petkovi i saradnici, 1949, 1958) i na osnovu faune (vie od 100 vrsta) pouzdano je
utvreno da odgovara gornjem senonu (kampan-mastriht). Spisak faune ,,V ugljenog sloja" sa
Kukuljaa (Rtanj) prikazan je u posebnom radu K. Petkovia i M. Pai (1949).
Na Lomu je u peskovitim krenjacima naena bogata fauna brahiopoda i gastropoda gornjeg
senona (I. Antonijevi i saradnici, 1961).
SERIJA PELITA SA INOCERAMUSIMA
U povlati klastine serije gornje krede, u rejonu Zlot-Podgorac, lee fini, dobro uslojeni
pelitski sedimenti koji ukazuju na izvesno produbljivanje. Isti poloaj imaju i kod Boljevca
(cementni laporci") a u Svinjarskoj reci (Rtanj), juno od Timoka, lee direktno preko
produktivne ugljonosne serije. Po K. Petkoviu (1958) ovi sedimenti predstavljaju
dubokovodne stratigrafske ekvivalente produktivne serije. U naoj literaturi poznati su kao
facija inoceramskih laporaca."
U niim delovima stuba to su preteno vapnoviti peliti sa inoceramusima i pelakim
foraminiferama (Globotruncana lapparenti lapparenti, Gl. lapparenti tricarinata), a u viim

30

silikatni peliti (tufovi i tufiti) sa pearima, praeni grubim piroklastitima i vulkanitima.

Uopte uzev to je veoma heterogena vulkanogeno-sedimentna serija ija geneza i stratigrafski
poloaj u stubu gornje krede nisu za sada u pojedinostima razjanjeni. Prema dosadanjim
podacima u njoj se mogu izdvojiti odgovarajue faze" sedimentacije i vulkanske aktivnosti.
Sedimentoloka ispitivanja pelitskih laporovitih sedimenata, izvrena na susednom listu
agubica 1962. godine, pokazuju da nema bitnih razlika u mineralnom sastavu slojeva iz
raznih nivoa pelitske serije, iz niih delova sadraj CaCO 3 za laporce je razliit i kree se od
51-63%. Sedimentaciona sredina je alkalna a uslovi redukcioni.
Na istonim padinama Garvanice otkriveni su neisti laporoviti krenjaci sa proslojcima
modrih laporaca, odvojeni od jurskih krenjaka Garvanice istonovergentnim reversnim
rasedom. Mestimino su veoma fosilonosni i sadre pretaloenu presenonsku faunu
(orbitoline iz donje krede i dr.) i senonske globotrunkanide (Globotruncana lapparenti
lapparenti, Globotruncana lapparenti tricarinata i Globotruncana marginata).

Sedimenti gornje krede (konglomerati, peari, laporci i vapnoviti peliti) pripadaju kamenitim
ili polukamenitim vrstim stenama, ree srednje tvrdine. Padine su na njima blage i najee
stabilne, osim terena zapadno od sela Valakonja gde su zapaena manja klizita.
Izuzev cementnih laporaca kod Boljevca i orbitolinskih peara kod Bogovine (etaa) koji se
upotrebljavaju kao dobar graevinski materijal, ostale stene gornje krede veinom nemaju
praktian znaaj
SERIJA VULKANITA I PIROKLASTITA
Vulkaniti i piroklastiti gornje krede predstavljaju najrasprostranjenije magmatske stene na
listu Boljevac. Izgrauju najistonije delove terena i ine, u stvari, zapadni obod velike
Timoke eruptivne oblasti istone Srbije. Izlivanje vulkanita izvreno je u gornjoj kredi u tri
vulkanske faze, iji produkti se jasno razlikuju (M. Drovenik, I. Antonijevi i I. Mii 1963)

31

Tabela 4

SiO2
TiO2
Al2O3
Fe2O3
FeO
MnO
MgO
CaO
Na2O
K2O
P2O5
H2O+
H2OSi
Al
Fm
C
Alk
K
Mg
Tip
magme
Anal.

HEMIJSKI SASTAV HERCINSKIH I KREDNIH VULKANITA

Hercinski vulkaniti
Alpski (kredni) vulkaniti
Kvarcporfiri
Amfibol - andeziti
Latiti
Valja Rin Malenik Jeevica
Gradite
Ilino
Vlakonje
70,46
73,37
52,78
61,62
50,89
52,10
0,25
0,16
1,00
0,45
0,68
0,75
15,14
14,44
17,38
17,42
21,66
16,13
0,76
0,79
5,25
2,63
3,76
4,91
0,63
0,41
2,88
1,82
2,30
3,30
0,02
0,02
0,11
0,06
0,06
0,13
0,17
0,25
2,95
2,05
1,80
5,18
1,27
0,30
8,40
3,87
5,35
6,73
3,52
0,45
2,77
4,91
4,04
3,16
6,63
5,42
3,99
3,05
5,92
4,10
0,10
0,11
0,37
0,37
0,63
0,44
1,35
0,86
2,62
1,32
2,78
2,48
0,08
0,09
0,32
0,36
0,47
0,57
378
46,4
6,9
7,2
39,5
0,55
0,18
granit
monconits
ka
S.
Crnevi

400
50,4
7,9
1,7
40
0,50
0,27
alkgrani
tska

150
221
29,3
37,0
31,0
23,6
25,7
15,1
13,8
24,2
0,49
0,40
0,40
0,47
somait
larvikitsk
monconit a
ska
S. Crnevi i D. Dimitrijevi

151
37,9
22,4
16,9
22,7
0,49
0,36
leukomo
nconitska

141
25,8
38,8
19,6
15,6
0,47
0,54
monconitdi
oritska

Dobrujevac
54,34
0,50
20,73
3,14
2,00
0,12
2,10
6,70
2,26
5,84
0,37
1,21
0,28
167
37,5
21,9
22,1
18,2
0,63
0,42
leukomonco
nitska

PRVA VULKANSKA FAZA

Produkti ove faze imaju vrlo ogranienu rasprostranjenost (na karti nisu izdvojeni).
Konstatovani su jedino u severoistonom delu terena u prostoru izmeu Podgorca i kose
Buri. Predstavljeni su tufovima, tufitima i vulkanskim breama.
Tufovi lee u povlatnom delu psamitske serije i karakteriu se prisustvom plagioklasa
(andezin), amfibola i biotita. Bree su sastavljene od fragmenata amfibolsko-biotitskih
andezita i dacita, razliite veliine i oblika, sa plagioklasima koji odgovaraju andezi, u
(48%An).
DRUGA VULKANSKA FAZA (a)
Produkti ove faze su najvie rasprostranjeni, to potvruje da je vulkanska aktivnost za vreme
druge faze bila najivlja i najsnanija. Ova faza predstavljena je izlivima, nekovima i ree
dajkovima koji su praeni ogromnim masama piroklastinog materijala (veinom vulkanskih
brea, zatim tufova i tufita). Na mnogim profilima moe se promatrati naizmenino
smenjivanje produkata ove faze sa glinovito-laporovitim sedimentima gornje krede.
Za razliku od stena prethodne faze, koje su sive, tamnosive i sivozelenkaste, vulkaniti druge
faze su tamnosive, tamnozelene do potpuno crne boje. To su veinom jedre i vrste stene u
kojima se makroskopski raspoznaju manji fenokristali plagioklasa, piroksena i amfibola.
Karakteristini su bazini zonarni plagioklasi iz reda labrador-anortita. Od bojenih sastojaka
javljaju se pirokseni (augit, augit-pionit i ree hipersten) i hornblenda. Na osnovu sadraja
bojenih sastojaka razlikuju se piroksenski, piroksensko-amfibolski i amfibolski andeziti.
Strukture su porfirske sa mikrokristalastom, kriptokristalastom i staklastom osnovnom

32

masom.
Opta petrohemijska karakteristika vulkanita druge faze je da su uglavnom zasieni silicijom i
da se SiO2 kree od 47,40 do 60,77%. Zbir oksida alkalija, tj. K 2O i Na2O redovno je manji od
vrednosti CaO. Za razliku od stena prve vulkanske faze koje pripadaju dioritskim, kvarcdioritskim i granodioritskim tipovima magme, vulkaniti druge faze uglavnom pripadaju
leukogabroidnim tipovima magme.
TREA VULKANSKA FAZA (am)
Vulkanskih stena tree faze, u poreenju sa stenama druge faze, ima znatno manje. Piroklastiti
ove faze nisu za sada konstatovani, moda bi detaljnija ispitivanja donjeg toka Svinjarskog
potoka (Nino) dala neto vie podataka u tome pravcu, jer bi neki tufovi i tufiti donjeg dela
Svinjarskog potoka mogli odgovarati toj vulkanskoj fazi.
Vulkaniti se javljaju dvojako: u vidu manjih izliva (Otra uka, severno od Podgorca i na
Graditu kod rudnika Rtnja) ili ee u obliku dajkova koji prosecaju vulkanite i piroklastite
druge vulkanske faze (Valakonje, Ilino, Dobrujevac i rudnik Rtanj). Dajkovi su razliitih
dimenzija (debljine od 0,5 do 20 m) i redovno su pruanja SZ-JI.
Na osnovu mineralnog sastava mogu se izdvojiti latiti i amfibolski andeziti. I jedni i drugi su
svetle, svetlosive ili rumenkaste stene trahitske strukture, sa fenokristalima sanidina i
andezina u latitima i andezina u andezitima. Od bojenih sastojaka, pored augita, javlja se jo i
hornblenda.
Severoistono od Podgorca zapaeni su i manji proboji tamnosivih - crnih latita sa
fenokristalima andezina koji lee u staklastoj osnovnoj masi.
Iz hemijskih analiza stena III vulkanske faze (tabela 4), vidi se da sadre dosta K 2O (3,05
do5,84%).
Ovako veliki sadraj K2O uslovio je da se take tih stena projektuju na k dijagramu u polje
kalijskih tipova to nije sluaj sa stenama prethodnih faza. Prema Nigglijevim vrednostima
stene tree faze odgovaraju monconitskim i somaitskim tipovima magme.
Kajanitske stene Bogovine (M. Glii, 1959), mada se u mineralnom i hemijskom pogledu
razlikuju od navedenih vulkanita, pripadaju svakako istoj vulkanskoj fazi. U rudniku
Bogovina kajaniti presecaju piroklastite druge vulkanske faze preko kojih transgresivno lee
konglomerati oligocena. Kajaniti su izgraeni od sanidina, leucita, biotita i augita.
PALEOGEN
DACITSKE STENE KIDANJSKOKREPOLJINSKE ZONE (qPg)
Najmlae magmatske stene na listu Boljevac predstavljene su vulkanitima ridanjskokrepoljinske zone koje su u naoj literaturi opisivali mnogi autori (ujoviJ. 1901, Petkovi
V., 1935, Jankovi S., 1954. ili kao banatite Gagarin G., 1937, Simi V., 1935).
Po miljenju veine oni predstavljaju juni produetak kompleksa banatita", koji iz
Rumunije prelaze kod Ridnja. Na listovima Kuevo i agubica su znatno rasprostranjeni, dok
su na listu Boljevac vrlo ogranienih razmera, i predstavljeni iskljuivo dacitima.
Javljaju se na malom prostoru u Senjskom rudniku i severozapadno od s. Joanice.
U Senjskom rudniku oni probijaju krenjake donje krede a kod Joanice gornjojurske. Gornja
vremenska granica nije pouzdano utvrena. U Senjskom rudniku su u bazi miocenskih
konglomerata zapaeni valuci ovih stena, dok iste stene dacitsko-andezitskog sastava na listu
agubica probijaju zonu kraljuti i navlaenja koja je nesumnjivo miocenska.
Mikropskopka ispitivanja vulkanita ove zone na listu Boljevac pokazuju da su zastupljeni
samo daciti dok andeziti nisu utvreni. Strukture su porfirske sa mikrokristalastom i
pilotaksitnom osnovnom masom.
U njihov sastav pored kvarca ulaze plagioklasi (36-40% An), amfibol (hornblenda) i biotit,
dok je piroksen-augit konstatovan u vrlo ogranienim koliinama. Kao akcesorni sastojci
nalaze se apatit i cirkon, a sekundarni su hlorit, karbonati i zeolit.

33

OLIGOCEN - Ol3
Paleogene tvorevine na listu Boljevac rasprostrane su samo u bogovinsko-sumrakovakom
tercijarnom basenu. Predstavljene su slojevima slatkovodnog gornjeg oligocena.
Bogovinsko-sumrakovaki basen predstavlja tektonski predisponiranu potolinu, formiranu
izmeu donjokrednih krenjaka istonog oboda Kuaja i senonske serije na Zlotskoj
dislokaciji (V. Petkovi, 1935). Eruptivnom barijerom i zonom senonskih laporaca ovaj basen
podeljen je na dva dela - istoni, vei (sumrakovaki) i zapadni, manji (bogovinski).
U sastav oligocenske serije ulaze gline, laporci, laporoviti krenjaci i ugalj.
Podinski sedimenti zapadnog dela basena sastoje se od zelenih i crvenih glina debljine do 4m.
U istonom sumrakovakom delu podina je litoloki ista, ali znatno deblja; mestimino iznosi
i 40 m. Ugljeni horizont sastoji se od dva pa i vie slojeva. To je mrki ugalj sa kalorinom
vrednou od 4800 do 5500 kalorija. Povlatni sedimenti sastoje se od laporaca i laporovitih
krenjaka. U zapadnom delu debljina povlate iznosi oko 120 m, a u istonom oko 80 m.
Ukupna debljina produktivne oligocenske serije iznosi oko 150 do 300 m.
Jezerski reim bogovinske serije potvren je mnogobrojnom slatkovodnom faunom pueva
roda Bithinia (Planorbis, Cyleas, Spherium i dr.).
Oligocenska starost ugljonosne serije bogovinskog basena do sada je pouzdano utvrena
samo odreivanjem fosilne flore iz povlatnih laporaca (N. Panti 1956 Poltavska flora").
Vrsta Antracotherium minus na osnovu koje je V. Laskarev jo 1925. godine odredio
oligocensku starost, po miljenju istog autora javlja se i u znatno mlaim, miocenskim
jezerskim sedimentima.
Najnoviji pokuaj utvrivanja starosti na osnovu ostrakodske faune (N. Krsti 1961) takoe
nagovetava oligocensku starost bogovinske ugljonosne serije (Metacypris cf.danubialis)
NEOGEN
MIOCEN
Miocenski sedimenti na listu Boljevac zauzimaju veliko prostranstvo na podruju Pomoravlja.
Manjim delom rasprostranjeni su i u izolovanim basenima unutar paleozojskog-mezozojskog
pojasa.
U facijalnom pogledu pokazuju veliku raznovrsnost. Razvie je preteeno jezersko, limniko,
fluvijatilno-limniko i kontinentalno. Marinski sedimenti nisu dosad utvreni, a brakini su
naeni severozapadno od Popovca (okolina Senja).
DONJI MIOCEN (M1,2?)
Do sada su paleontoloki dokazani srednji i gornji miocen, dok postojanje donjeg miocena za
sada ostaje otvoreno. Njemu se mogu pripisati samo izvesne serije crvenih konglomerata,
brea, peara, glinaca i laporaca flisolikog habitusa, kojih ima po obodu Bukovika. U
unutranjim basenima donje miocenski ekvivalenti jezerskog tipa postoje u oblasti Senjskoresavskih rudnika.
Tercijarni sedimenti ove oblasti, kao i neki u pomoravskim, ubrajani su ranije u gornji miocen
(S. Radovanovi, 1932; M. Lukovi 1937, 1938, 1942). Prema B. Maksimoviu (1956)
produktivna serija ove oblasti treba da je delom donjemiocenska-burdigalska, a delom
srednjemiocenska-helvetska. Ova koncepcija za sada ostaje najverovatnija.
Produktivna serija se sastoji u donjim delovima od bazalnih konglomerata heterogenog
sastava, brea i crvenih peara. U podini ugljenog sloja nalaze se beliasti i zelenkasti
peari (arkozni i glinoviti) sa interstratifikovanim tufovima.
Ugljeni sloj je razliite debljine, esto raslojen ili reduciran navlaenjem. Povlatni sedimenti
sastoje se od beliastih laporaca, glinaca i laporovito-glinovitih krenjaka. U tektonski
najmirnijim regionima povlatni sedimenti su debeli preko 100 m (Ravna Reka).
U povlatnim laporcima nalazi se dobro poznata fosilna flora koja po N. Pantiu (1954)
pripada donjem miocenu. Ova injenica je u suprotnosti sa zakljukom B. Maksimovia da
34

produktivni deo sa povlatom pripada helvetu".

SREDNJI MIOCEN
Srednjemiocenski sedimenti ine gotovo neprekidan pojas du zapadnog oboda paleozojskomezozojskih stena. Litoloki su ovde zastupljena dva tipa sedimenata, koji pripadaju i dvema
stratigrafskim jedinicama. Prvom tipu pripadaju konglomeratino-pearski sedimenti kao
ekvivalenti obodnih i podinskih facija, a drugom tipu laporovito-glinoviti sedimenti dublje
facije.
Grubi klastiti (M2?)
Prvi tip drugi kompleks crvenih sedimenata", (M. iuli 1963) se odlikuje karakteristinom
bojom svojih sedimenata koja varira od crvene, rumenkaste, modre do zelenkaste, ute i
smee.
Ovi slojevi lee diskordantno preko osnovnog gorja i podilaze pod glinovito-laporovite
sedimente.
Izmeu reke Ravanice i Crnice su u donjim delovima serije rasprostranjeni mahom
konglomerati vezani crvenim pearskim cementom, peari i aglomerati sa interkalacijama
crvenih i zelenih glina i glinovitih peara, koji se esto bono smenjuju. U viim partijama
sreu se finiji sedimenti, glinoviti laporci, glinoviti peari i laporci sa tufovima i tufitima.
Slojevi dacitskog tufa esto dostiu debljinu i do 10 m (Stubiki potok).
Ovaj tip crvenih podinskih sedimenata nalazimo i dalje prema jugu gde su znatno manje
debljine. Po obodu planine Babe i Ronja ova serija ima ponovo veu rasprostranjenost i
debljinu. Juno od Velike Reke, izmeu planine Bukovika i Poslonske planine sedimenti
crvene serije lee preko kristalastih kriljaca a moda i preko nekih ekvivalenata aleksinake
produktivne serije (?).
U ataru Pardika zastupljena su dva nivoa crvenih konglomeratinih sedimenata. Prvi nivo
predstavljen je breama i konglomeratima jasno crvene boje koji se na prvi pogled veoma
teko razlikuju od permskih. Terigeni materijal je od kristalastih kriljaca, retko mezozojskih
tvorevina.
U viim delovima ovi sedimenti prelaze u sitnozrne heterogene konglomerate koji se preteno
sastoje od odlomaka hloritskih i sericitskih kriljaca, kvarcita, krenjaka, ree kataklaziranog
granita, andezita i crvenih peara. Od slobodnih minerala sadre dosta kvarca i feldspata.
Vezivni materijal je sitnozdrobljeni kvare izmean sa gvoevito-karbonatnom materijom.
Konglomerate smenjuju srednjezrne i sitnozrne subarkoze i tanki slojevi grubodispersnih
glina. Detritina komponenta ovih sedimenata je od kvarca, ree feldspata, odlomaka
hloritskih i sericitskih kriljaca, kvarcita, andezita i krenjaka. Cementovani su takoe
glinovito-karbonatnom materijom sa malo glinovite komponente. Po strukturi cement je
bazalnog tipa.
Subgrauvake (M2?)
Preko gruboklastinih sedimenata srednjeg miocena taloene su sive sitnozrne subgrauvake
koje se naizmenino smenjuju sa alevrolitima, peskovitim laporcima i glincima. Debljina
pojedinih slojeva je razliita i kree se od nekoliko centimetara do jednog metra. Po
petrografskom i mineralnom sastavu ove stene se ne razlikuju od prethodno opisanih.
Sortiranje materijala je dobro do srednje. Procenat CaCO 3 kree se od 6,3 do 30,5%.
Drugi kompleks crvenih sedimenata koji po sastavu odgovara stubikoj i podgorakoj seriji,
lei preko ,,fliolikog kompleksa" sa pojavom nekih tekstura i struktura koje se nalaze i u fliu
(otisci tragova slivanja i utiskivanja, podvodna klienja).
Osobenost ovih crvenih sedimenata je u tome to sadre pretaloene uljane kriljce
aleksinake produktivne serije. Prema ovome, ovi sedimenti moraju biti znatno mlai i
nataloeni posle velikog vremenskog hijatusa, a nikako ekvivalenti aleksinake serije.
Deponovanje ovih sedimenata je vezano za ekvivalente popovake serije ija je starost
potvrena kao srednjomiocenska. U ovom delu serije javljaju se srednjezrne i sitnozrne

35

subgrauvake, potpuno identine sa istim sedimentima niih delova serije. Razlikuju se jedino
po cementu, koji je preteno gvoevite prirode. Pojave pukotina isuivanja i litinih peara,
koji sadre dosta pretaloenih odlomaka sivih alevrolita i laporovitih peara iz podine,
ukazuju na prekide u sedimentaciji.
esta vertikalna i bona litoloka smenjivanja u ovoj seriji ukazuju na veliko kolebanje dna.
Mestimino su zapaeni neki tipovi tekstura, koje se nalaze i u fliu, kao to su otisci tragova
slivanja i utiskivanja, zatim podvodna klienja i rotirani tragovi talasanja. esta je gradaciona
slojevitost, kao i kombinovana kosa i talasasta slojevitost malih razmera.
U unutranjim basenima crveni sedimenti srednjeg miocena konstatovani su u sokobanjskoj
kotlini gde su znatno rasprostranjeni ali su male debljine. Lee u bazi srednjomiocenske
laporovite serije sa ugljem.
Cementni laporci (M2?)
Drugi tip sedimenata koji lei preko crvenih konglomeratinih i pearsko-laporovitih
tufogenih slojeva u veem delu terena predstavljen je pearima, laporcima i glinama.
Najizrazitiji litoloki lan ove serije je popovaki cementni laporac" ija je starost do sada
najpouzdanije odreena. Ovde su naeni Mastodon angustidenis. (M. Lukovi, 1950),
Crocodilus agenburgensis (D. Pejovi, 1951), kao i ostaci fosilne flore. Najrasprostranjenija
zona laporaca nalazi se u atarima Popovca, Bonjana i Mutnice, zatim juno od reke Grze oko
Plane i Skorice. Prema procentu CaCO 3, koji se kree od 3,33 do 96,97% izdvojeni su tokom
sedimentolokih ispitivanja vapnoviti laporci, laporci i laporoviti krenjaci, dok su isti
krenjaci i gline rei.
Ovi sedimenti su izgraeni od mikrokristalastog karbonata koji je intimno izmean sa
glinovitom materijom ilitskog tipa. Sadre vrlo malo detritinog kvarca i feldspata. Vrednost
pH kree se od 7,18 do 8,40 to ukazuje da su taloeni u srednjealkalnoj sredini. U tekoj
frakciji su konstatovani granat, amfibol, epidot, cirkon, staurolit, turmalin, apatit, rutil, disten,
coisit, sfen i metalini minerali.
U svim ovim slojevima laporaca od fosila nalaze se najee ostaci riba, i sitnih indiferentnih
slatkovodnih kongerija. Mikrofaunistike analize dale su negativne rezultate.
Stratigrafsko ralanjavanje srednjomiocenskih sedimenata obavljeno je uglavnom na bazi
super pozicije slojeva, pri emu su kao reperi sluili paket cementnih laporaca u Popovcu
(koji lei iznad crvenih klastita) i paket slojeva sa pretaloenim uljanim kriljcima u Pardiku.
Prema ovim podacima, u srednjem miocenu najverovatnije su zastupljeni slatkovodni
ekvivalenti helveta (moda jedan deo burdigala) i tortona. Donja terigena serija crvenih
sedimenata mogla bi se shvatiti kao helvetska, a gornja laporovito-glinovita kao tortonska. U
unutranjim basenima srednjem miocenu pripada serija laporaca i glina koji lee ispod panona
(sokobanjski basen), i iznad gornjeg oligocena (sumrakovaki basen). Ukupna debljina
srednjemiocenske serije na prikazanim terenima iznosi oko 1000 m
GORNJI MIOCEN (M3)
Od gornjemiocenskih sedimenata na listu Boljevac veliko prostranstvo zauzimaju panonski
sedimenti, ekvivalenti srednjeg i gornjeg sarmata, razvijeni u jezerskoj faciji. Predstavljeni su
glinama, peskovima, laporcima, ljunkovima, pearima i peskovitim kongerijskim
krenjacima.
U ranijoj literaturi bili su poznati kao melanopsidni lapori" (S. Radovanovi 1900). U novije
vreme, posle otkria kongerijske faune na elu sa panonskim predstavnikom Congeria
ornithopsis i brojnim origoceracima, veina ovih tvorevina uvrena je u panon (M. iuli
1952-1960).
U odnosu na srednji miocen i stariju osnovu gornji miocen perifernih delova basena je obino
transgresivan, dok u centralnim prostorima verovatno lei preko brakinih (?) ili jezerskih
slojeva donjeg sarmata. Ova injenica ukazuje na ingresiju panonskih voda iz moravskog
zaliva (odnosno panonskog basena) u pravcu istoka i izolovane basene (sokobanjski,
krivovirski, knjaevaki) koji se spajaju u jedinstvenu vodenu prostoriju.
U profilu Pardike reke i potoka Kanjik panonski sedimenti su predstavljeni raznolikim

36

nevezanim sedimentima. To su preteno peskovi, zatim alevritske i grubodispersne gline, dok

su peskoviti laporci i laporoviti krenjaci rei. Sortiranje je od izrazito dobrog do srednjeg (So
-1,12 do 2,34).
Prema tekim mineralima panonski sedimenti se jasno razlikuju od starijih: epidot dominira
(34,6 do 58,1%), nad ostalim tekim mineralima, dok je sadraj metalinih minerala mali.
U Krevoj reci i potocima Strovac i Toplik karakteristike peskova su gotovo iste kao u
Pardikoj reci.
U mnogobrojnim fosilonosnim lokalnostima panona Pomoravlja najee se javljaju
Congeria ornithopsis, Kosovia matejii, (sa vie svojih varijeteta vezanih za pomoravsku
faciju panona), Melanopsis decollata, Neritodonta xathozana, Neritodonta barakovii,
Prosostenia fuchsi, Mikro-melania sp. Origoceras fuchsi, Origoceras fuchsi cultratum kao i
ostrakode.
U sokobanjskom i krivovirskom basenu panonske tvorevine su zastupljene istim sedimentima
i sadre istovetnu faunu.
U odnosu na srednjemiocenske sedimente panonski sedimenti sadre znatnije pojave uglja,
lignita, na alost male ekonomske vrednosti. Debljina gornjeg miocena na ovom terenu iznosi
oko 200 m.

Pliocenski sedimenti na listu Boljevac nisu dosadanjim prouavanjima pouzdano utvreni.

Izvesne serije ljunkova i peskova sa kojima se neogen u Pomoravlju i unutranjim basenima
zavrava, moda se mogu pripisati pliocenu. Ovi sedimenti u veini sluajeva oznaavaju
regresivnu fazu neogenih basena i morfoloki su izraeni terasama. U njima se esto sreu
pretaloeni elementi panonske faune kao valuci, zajedno sa drugim heterogenim materijalom.
Tercijarni kvarcni peskovi mogu se koristiti kao graevinski materijal. U hidrogeolokom
pogledu sedimenti tercijara su u osnovi nepropusne stene. Podzemne vode kreu se ili u
povrinskom raspadnutom delu ili ree kroz pearske slojeve. U pogledu vodosnabdevanja
one su siromane i postoje bezvodni tereni.
KVARTAR
Kvartarne tvorevine su na ovom listu malo zastupljene. Pripadaju im aluvijalni nanosi, rene
terase, proluvijum (plavinski konusi), izvorski bigrovi i sipari.
ALUVIJUM (al) je izdvojen u dolinama veih renih tokova, kao i u depresijama Velike
Brezovice i Gajinih mlaka. U sastav aluvijuma ulazi veoma razliit materijal, pogotovo
ljunak srednjeg i krupnog zrna, zatim peskovi i gline, esto znatne debljine (do 70 m).
Od RENIH TERASA (t) naena je samo jedna na desnoj obali reke Crnice. Izdvojena je vie
morfoloki, jer sedimenti nisu otkriveni. Na njoj lei fabrika cementa Novi Popovac.
PROLUVIJUM (pr) je znatno manje zastupljen. Materijal za ove tvorevine daju uglavnom
kristalasti kriljci i paleozojski sedimenti, peari, argiloisti, liditi, crveni permski peari,
ree mezozojski krenjaci.
IZVORSKI BIGROVI (i) se nalaze u neposrednoj blizini vrela i karsnih izvora. Vee naslage
bigra, debljine vie desetina metara, koje mogu biti i od ekonomskog znaaja, nalaze se
severno od Joanice. One su mestimino postale sublakustriski.
SIPARI (s) su izdvojeni na vie mesta. Prate strme krenjake odseke na Rtnju, Kuaju,
Samanjcu i predstavljene su najee nevezanim, iskljuivo krenjakim materijalom ili
meavinom krenjakog materijala i materijala iz podine.
Kvartarne tvorevine najee slue kao graevinski materijal jer su pristupane i lako se
eksploatiu. Aluvijalni nanosi se koriste za lokalnu graevinsku delatnost i nasipanje puteva,
glinoviti i glinovito-peskoviti sedimenti za peenje cigala. Bigar se manje upotrebljava kao
graevinski materijal jer su mu i naslage ograniene.
U hidrogeolokom pogledu kvartarne tvorevine imaju najvei znaaj od svih geolokih
formacija, poto se u njima nalaze glavne rezerve vode. U ljunkovitim sedimentima
aluvijalnih ravnica koncentrisane su jake zbijene izdani.

37

TEKTONIKA
Tereni lista Boljevac odlikuju se veoma sloenom tektonskom graom. Izdvojeno je vie
veih i manjih jedinica koje imaju uglavnom meridijanski pravac, ili pravac SSZ-JJI. Od ovih
pravaca odstupa tektonska graa tercijarnih basena, koji su formirani u razliita vremena i za
vreme pokreta razliitog karaktera i intenziteta.
Ispitivana oblast u irem smislu pripada karpatsko-balkanskom luku i uglavnom ima
fizionomiju jedinstvenog planinskog venca. Struktura se odlikuje kraljutima u zapadnim
delovima, a naborima i brojnim vertikalnim ili reversnim dislokacijama na celom listu.
Posebno su sloeni tektonski odnosi na obodu senonskog tektonskog rova.
Izdvojene su sledee tektonske jedinice: 1. tereni moravske navlake,2. navlaka crvenih
peara i mezozojskih krenjaka (ravanika monoklinala), 3. kuajsko-beljanika antiklinala,
4. tereni Rtnja, 5. senonski tektonski rov, i 6. unutranji tercijarni baseni.
TERENI MORAVSKE NAVLAKE
U tercijarnim sedimentima pomoravskih basena tektonika je relativno jednostavna. Ona se
svodi uglavnom na radijalne poremeaje sa neznatnom pojavom plikativnih oblika (manji
nabori kao posledica rasedanja - Bogovina).
Meu ovim basenima razlikuju se meridijalni (S-I do SSZ-JJI) i popreni (I-Z). Veina basena
pripada prvom tipu, predisponiranom izduenim dislokacijama.

Sl. 3. Pregledna tektonska karta lista Boljevac. Generalized tectonic map of the Boljevac sheet.
.

38

1.Moravska navlaka. The Morava nappe. .

2.Navlaka crvenih peara i mezozojskih krenjaka (ravanika monoklinala). The nappe of
red sandstones and Mezozoic limestones (Ravanica monocline).
( ).
3.Kuajsko-Beljanika antiklinala. The anticline of Kucaj and Beljanica. .
4.Tereni Rtnja. The area of Rtanj. .
5.Senonski tektonski rov. The Senonian tectonic trough. .
6.Prozor Senjskog Rudnika. The tectonic window of Senjski Rudnik. T

b. Podruje Kreve reke. The domain of Kreve reke.
c. Lukovska dislokacija. The dislocation of Lukovo.
d. Krivovirska kotlina. The basin of Krivi Vir.
e. Rgudinska antiklinala". The anticline of Rgudince". ".
f.Horst Rtnja. The Rtanj horst. .
g.Vrmdanska dislokacija. The Vrmda .
h.Rtanjska dislokacija. The Rtanj dislocation. .
i. Antiklinala Garvanice. The Garvanica anticline. .
j.Bogovinsko-sumrakovaki basen. The Bogovina-Sumrakovac basin.
.
k. Sokobanjski basen. The basin of Sokobanja. .
Srednjemiocenski sedimenti generalno padaju ka zapadu do zapad-jugozapadu. Postoji
izvesna razlika u poremeenosti donjih i gornjih delova serije koja ukazuje na mogunost
odraza neke orogene faze (starotajerske ?).
Zapadno od Babe i Bukovika konstatovani su vaniji uzduni rasedi, kakve su pokazala i
geofizika merenja (1960). Ovi stepeniasti rasedi ine istoni obod moravskog rova, a bili su
aktivni do kraja pliocena. Popreni rasedi su manjeg znaaja. Geofiziki je konstatovan samo
jedan, dolinom Grze.
Gornjemiocenski slojevi su uglavnom horizontalni. Samo u oblasti Pardika su panonski
slojevi znatno poremeeni u obodnoj tektonskoj zoni. Nije iskljueno da ovde ima i veih
tektonskih poremeaja.
NAVLAKA CRVENIH PEARA I MEZOZOJSKIH KRENJAKA (RAVANIKA
MONOKLINALA)
U ovu jedinicu ulaze crveni peari i ravaniki" krenjaci, navueni preko mezozojskih
krenjaka Rtnja i Kuaja, tercijarnih sedimenata i vulkanita. Najmlai tercijarni sedimenti su
zaplavili delove ravanike monoklinale posle navlaenja.
Ravanika monoklinala se sastoji od nekoliko manjih jedinica.
Relativno prostom graom odlikuje se teren od Dubrave do neogenog tercijarnog basena
Sokobanje, ija zapadna granica lei du zone kraljutanja severoistono od Kreve reke. U
ovoj oblasti se pored pomenutog navlaenja crvenih peara prema severoistoku nalazi
nekoliko tektonskih prozora i manjih kraljuti. Vrlo su izraziti tektonski prozori: u Senjskom
rudniku, gde se ispod navlake crvenih peara i alohtonog jurskog krenjaka Stenjke nalaze
tercijarni sedimenti miocena (?) sa ugljem, zatim u Cinovom potoku zapadno od Letovita,
gde se, kao i na kosi izmeu Male Jasenove glavice i Suvaje, ispod navlake crvenih peara
otkrivaju donjokredni krenjaci. U ovoj poslednjoj lokalnosti kredni krenjaci se nalaze kao
prividne krenjake uke na kosi. Meutim, one su izdignute rasedanjima i imaju samo
pseudoautohtoni izgled.
Izgraene su od donjokrednih rekvijenijskih krenjaka, na osnovu ega ne moe biti sumnje u
njihovu alohtonost, poto kreda u ovoj oblasti lei preko jure a ne direktno na crvenim
pearima.
39

Izmeu crvenih peara i ravanikih" krenjaka nema horizontalnih kretanja; oni su

meusobno vezani sedimentacijom.
Kreva reka, sa neposrednom okolinom, predstavlja tektonski najsloeniji teren. U pravcu
jugoistoka ova regionalna dislokacija se gubi ispod neogenih sedimenata Sokobanjskog
basena, ali se nastavlja prema jugoistoku na istonoj strani Leskovika.
Treu zonu ove jedinice ini prostor izmeu tektonske zone Kreve reke i kristalastih
kriljaca.
Ova zona je, u stvari, manja kraljut relativno proste unutranje grae. Du jugozapadnog
kontakta kristalasti kriljci navueni su preko crvenih peara (gotovo itavom duinom) ili
preko trijaskih dolomita i krenjaka (oblast Rujevice).
Posebne tektonske odlike ima tercijarna ugljonosna serija na koju su navuene stene perma i
mezozoika. Proces navlaenja je izvrio i redukciju nekih lanova produktivne serije. Vreme
navlaenja po B. Maksimoviu (1956) pada u tajersku orogenu fazu koja je u ovoj oblasti
neto zakasnila.
Produktivna serija senjsko-resavskih basena zahvaena je naknadnim poremeajima, posle
navlaenja i ovi su se odrazili u formiranju veeg broja poprenih i uzdunih raseda.
Kraljuasta graa ove zone ima regionalan karakter jer u Rumuniji ima nastavak u getskoj
navlaci a u Bugarskoj u Krajitidima. Pregled ranijih shvatanja i geotektonske klasifikacije
ovoga terena dali su B. Sikoek i B. Maksimovi (1963).
KUAJSKO-BELJANIKA ANTIKLINALA
Na listu Boljevac nalazi se juni deo velike brahiforme kuajsko-beljanike antiklinale. Njena
dua osa je undulozna i ima pravac SSZ-JJI; osna kulminacija nalazila bi se negde u
centralnim delovima Kuaja. Struktura je velikih dimenzija: dua osa joj ima oko 40, a kraa
30 km.
Undulacija ose kuajsko-beljanike antiklinale, naroito pri osnoj kulminaciji u temenu
(Beljanica), stvorio je utisak poprenih" mezozojskih bora pravca I-Z, koje su, po.J. Cvijiu
(1904, 1909) karakteristine za neke planine grupe Rtnja.
Kuajsko-beljanika antiklinala se periklinalno zavrava u dolini Crnog Timoka. Od Rtnja je
odvojena poprenom lukovskom dislokacijom pravca istok-zapad, du koje su sputeni
tereni junog Kuaja. Deo terena izmeu Kuaja i Rtnja (krivovirska kotlina), ispunjen
neogenim sedimentima, odgovara verovatno osnoj depresiji kuajsko-beljanike antiklinale.
Stene junog dela kuajsko-beljanike antiklinale obrazuju dva strukturna sprata. Prvi ine
niskometamorfni kriljci i peari srednjeg paleozoika a drugi blago ubrani mezozojski
sedimenti. Strukturne karakteristike paleozojskih terena nisu za sada dovoljno
razjanjene. Folijacija pokazuje statistiki pad sa maksimumom 273/45 za ordovicijum
(D3) i 274/40 za silur (D5). U elenci Radovanske reke rekonstruisana je vea sinklinala
u silurskim filitima, sa osom koja tone 215/8 (D4). Nabori u devonskim sedimentima su
u optim crtama brahiformni, dok su u silurskim i ordovikim preteno linearnog tipa.
Mezozojske serije pokazuju dobro izraen periklinalni raspored padova, nesaglasan sa
strukturama paleozoika. Za razliku od istonog, zapadno krilo kuajsko-beljanike
antiklinale je deformisano veim brojem raseda koji mestimino grade parketnu
strukturu. Du zapadnog krila antiklinale navueni su tereni gornjakog parahtona
prema istoku.
Padni uglovi jurskih i donjokrednih slojeva su relativno blagi i retko prelaze 30. U
severnom delu lista, u predelu osne kulminacije manji erozioni ostaci jurskih krenjaka
(centralni Kuaj) nalaze se u gotovo horizontalnom poloaju.
TERENI RTNJA
Oblast Rtnja i njegove neposredne okoline izgraena je od nekoliko manjih strukturnih
jedinica, koje imaju posebne karakteristike i unekoliko razliitu grau.

40

RGUDINSKA ANTIKLINALA
Severozapadno od Rtnja krenjaka ploa Skoka i Vuije glave gradi sa kuajskodolomitskom zonom Lopunike kose (uka) tzv. rgudinsku antiklinalu (V. Petkovi
1935, str. 125). Osa tog nabora, ako i se posmatrao izolovano, ima pravac ISI-ZJZ i tone, po
V. Petkoviu, na ISI.
Detaljnija strukturna analiza prua, meutim, sasvim drugu sliku. Mi smatramo da taj deo
terena predstavlja osno podruje jedne regionalne brahiformne strukture (na severu kuajskobeljanika antiklinala) sa veoma izraenom undulacijom ose. U dolini Crnog Timoka
(osna depresija) osa nabora tone a prema Rtnju (rgudinska antiklinala") se naglo izdie
(osna kulminacija). S obzirom na padove slojeva u tom prostoru, koji su dobrim delom
potencirani lukovskom dislokacijom, dobija se utisak poprenih nabora I-Z" koji, u
stvari, ne postoje.
TEKTONSKI HORST RTNJA
U junom produenju kuajsko-beljanike brahiantiklinale nalazi se prizmatiki horst
Rtnja, ogranien sa svih strana dislokacijama: na severu lukovskom, na istoku rtanjskom i na
zapadu vrmdanskom (rased Gole planine).
To je velika blago zatalasana ploa debela vie stotina metara, lokalno rasednuta i ubrana.
Dva vea gotovo paralelna raseda utvrena su na zapadnim padinama Rtnja izmeu sela
Vrmde i Gole planine. Du tih raseda otkinut je Mali skok od Kuska a vei deo rtanjskih
krenjaka na jugozapadnim padinama je potonuo i kasnije zaplavljen neogenom.
Urgonski krenjaci Gole planine (Rtanj) su na Liscu ubrani u brahisinklinalu ija se statistika
osa povija iz pravca 195 prema 130.
U intenzivno ubranim paleozojskim sedimentima na severnim padinama Rtnja statistiki je
izdvojeno nekoliko manjih nabora sa suphorizontalnim osama.
ANTIKLINALA GARVANICE
Na istonim padinama Rtnja jurski krenjaci i dolomiti Garvanice i uke grade dobro
izraenu antiklinalu sa osom tonjenja 138/8. Od glavne mase Rtnja antiklinala Garvanice je
odvojena velikim rtanjskim rasedom.
SENONSKI TEKTONSKI ROV
Neraspolaemo dovoljnim podacima za tektonsku interpretaciju ove jedinice; na listu
Boljevac se nalaze samo neznatni njeni delovi.
Glavnu obodnu dislokaciju rova na listu Boljevac predstavlja rtanjski rased koji po
V.Petkoviu (1935) prolazi du severoistonih padina Rtnja i Tumbe. Verovatno je vertikalan i
du njega je sputena crvena formacija sa ostalim tvorevinama gornje krede. Pad slojeva u
rovu je prema severoistoku. Od nabornih strukturnih oblika u rovu su konstatovani antiklinala
Kukuljaa i sinklinala Lanca, izgraena od sprudnih orbitoidskih krenjaka senona. Detaljni
podaci o sastavu i strukturi senonskog tektonskog rova nalaze se u radovima K. Petkovia
(1948, 1958). U okviru ugljenog rudnika Rtanj" K. Petkovi je izdvojio nekoliko blokova
odnosno jedinica i za svaku od njih (ukupno 8) dao niz interesantnih strukturnih podataka.
TEKTONIKA TERCIJARNIH UNUTRANJIH BASENA
Unutranji baseni (bogovinsko-sumrakovaki, sokobanjski i krivovirski) pokazuju uglavnom
radijalnu tektoniku. Slabiji plikativni oblici su utvreni samo u prva dva basena i shvaeni su
kao posledica rasedanja. Uzduni rasedi dominiraju nad poprenim, a skokovi su im i vie od
100 m. Do ovih poremeaja dolo je u vreme intermeditjeranskih orogenih pokreta.
Karakteristina su i znatna epirogena pomeranja rtanjsko-kuajske oblasti, pri emu su

41

panonski sedimenti krivovirske oblasti u odnosu na odgovarajue u sokobanjskom basenu,

sputeni za oko 200 m.
I u ovim basenima su gornjomiocenski sedimenti slabije poremeeni od gornjooligocenskih i
srednjemiocenskih.

42

POJAVE MINERALNIH SIROVINA

Na podruju lista Boljevac postoje mnogobrojne pojave i leita korisnih mineralnih sirovina
ugljeva, nemetala i metala.
UGLJEVI
Veliki znaaj za podruje lista Boljevac imaju pojave i leita kamenih i mrkih ugljeva, kao i
lignita, koji se eksploatiu u Rtnju, Bogovini i Senjsko-resavskim rudnicima. Potencijalne
mogunosti otkrivanja veih rezervi postoje jo ispod navlake crvenih peara jugoistono od
Senjskog rudnika, naroito u predelu Vodeniita.
Meu nalazitima kamenog uglja najpoznatiji su rudnik Rtanj i manje pojave u rejonu Kreve
reke (Gorunov i Gladinski potok).
Rudnik Rtanj spada u najvee ugljenokope kamenog uglja u Srbiji. U senonskoj ugljonosnoj
seriji nalaze se tri ugljena sloja. Dva su promenljive debljine sa tendencijom raslojavanja,
spajanja i soivastog isklinjavanja, dok je trei nestalan, manje debljine i prostranstva. Po
K.Petkoviu (1958), pojedina soiva ugljenih slojeva debela su i vie od 24 m, Ugalj iz
Rtnja" je pravi sjajni kameni ugalj, sa 35-40% pepela i sa kalorinom moi koja varira od
6000 do 7500 kalorija.
Podesan je za eleznice, industriju i domau upotrebu.
U lokalnosti Gorunovog i Gladinskog potoka (rejon Kreve reke) konstatovana su u
sedimentima gornjeg karbona dva ugljena sloja. Prema podacima V. Markovia (1963)
debljina gornjeg ugljenog sloja je 0,6 a donjeg vie od 2 m.
Leita mrkih ugljeva su, sa izuzetkom rudnika Bogovina, koncentrisana u Senjskoresavskom ugljenom basenu. Starost im je donjomiocenska i srednjemiocenska.
Senjsko-resavski-basen se protee zapadnim padinama Kuaja od Resave do estobrodice.
Dosadanja eksploataciona aktivnost ograniena je samo na manji broj posebnih basena:
jelovako ulsko-idiljski, ravnoreko-senjski, ravaniki i sisevaki.
Debljina cele ugljonosne serije iznosi prema V. Sirnicu (1958) oko 250 m, a prema
B.Maksimoviu (1956) 450 m. Prema drugom istraivau debljina samog ugljenog sloja
iznosi vie od 5 m, sa mestiminim zadebljanjem i vie od 8 m. Najvei deo ove ugljonosne
formacije pokriven je crvenim pearima permske starosti.
U jugoistonom pravcu ugljeni sloj se raslojava, kako je to zapaeno na istranim radovima u
sisevakoj oblasti. Debljina ugljenog sloja van sisevakog basena nije vea od 1,5 m. Ugalj je
dosta neist (B. Maksimovi, 1956).

43

Sl. 4. - Pregledna karta pojava mineralnih sirovina. Map of mineral occurences. Ka

1. Cementni laporci. - 2. Kvarcni peskovi.- 3. Leita kamena (d-dolomit). - 4. Glinita. -5.

Kamenolomi. - 6. Majdani ukrasnog kamena. - 7. Pojave kaolina (kl) i grafita (gr). - 8. Pojave ilata
(Au), bakra (Cu) i gvoza (Fe). - 9. Ugalj (Um-mrki, Uk-kameni).
1. Cement marls. - 2. Quartz sands. - 3. Building stone (d-dolomite). - 4. Clay pits. - 5. Quarries. - 6.
Decorative stone. - 7. Occurences of kaolinite (kl) and graphite (gr). - 8. Occurences of gold (Au),
copper (Cu) and iron (Fe). - 9. Coal (Um-brown, Uk-black).
1. . - 2. . - 3. (d)-). - 4.
. - 5. . - . - 7. (kl) (g) - 8.
(u), (u) (F). - 9. (Um-, Uk-).)

U basenu se javlja pravi mrki ugalj, mrke do crne boje. Podatke o njegovim osobinama dao je
V. Simi (1958). Uglavnom se koristi za eleznice, kao kovaki ugalj, za peenje opeka i
crepa i za centralno grejanje.
Ugljonosne (oligocenske) naslage bogovinskog basena zahvataju povrinu od preko 7 km 2.
Podeljene su jednom andezitskom gredom na dva revira: zapadni i istoni.
U zapadnom reviru postoje dva ugljena sloja sa ukupnom prosenom debljinom od oko 6 m.
Istoni revir je siromaniji i produktivna serija, po . oreviu (1955), nije istovetna sa
produktivnom serijom zapadnog revira. U ovom reviru do sada su poznata dva ugljena sloja
na rastojanju od 15 do 20 metara.
Pojave lignita uglavnom su vezane za tercijarne sedimente Pomoravlja i njegovog oboda. Sa

44

ekonomskog gledita ove pojave su za sada bez ikakvog znaaja poto su ograniene
uglavnom na manje i vrlo tanke proslojke lignita slabijeg kvaliteta.
NEMETALI
Na podruju lista Boljevac postoji veliki broj pojava i relativno mali broj leita korisnih
nemetalnih sirovina. Do sada je, izuzev leita cementnih laporaca u Novom Popovcu, najvei
broj pojava i leita vrlo malo istraivan. Neosporno je da mezozojski krenjaci predstavljaju
neiscrpne rezerve za graevinski kamen, tucanik i sirovinu za peenje krea. Postoje i velike
rezerve dolomita Rtnja, Joanice i Kuaja koji po hemijskom sastavu predstavljaju dobru
industrijsku sirovinu.
To isto vai i za laporce gornje krede kod Boljevca, koji su jo u fazi istraivanja za industriju
cementa, kao i pojave monmorionita kod Bogovine.
Pojave cementnih laporaca poznate su u okolini Boljevca i kod sela Popovca.
Pojave grafita konstatovane su u dve lokalnosti: u srednjem toku Srednje reke (u devonskim
sedimentima) i u ataru sela Vitoevac (u kristalastim kriljcima). Obe pojave su manjeg
prostranstva i za sada bez ekonomske vrednosti.
Podruje lista Boljevac odlikuje veliki broj pojava dolomita. Velike naslage dolomita na Rtnju
(Kusak, Joanica), Kuaju i Ravanici neposredno predstavljaju jedno od najperspektivnijih
rejona za dobijanje ove mineralne sirovine u naoj zemlji.
Posebno su interesantni dolomiti Rtnja, Hemijske analize ovih stena pokazuju 0,05-0,31%
SiO2: 0,18-0,85% R2O3; 30,67-30,90% CaO; 21,08-21,30% MgO i 46,80-47,32% gubitka
arenjem.
Severno (oko 1,5 km) od sela Lukova otkriveni su jedri bankoviti urgonski krenjaci koji se
eksploatiu kao dekorativni graevinski materijal. Boje su otvoreno crvene sa estim utim ili
mrko-utim pegama. Materijal se upotrebljava u graevinarstvu za dekoraciju ili izradu
spomenika.
Mezozojski krenjaci predstavljaju esto vrlo dobar graevinski kamen ili slue za peenje
krea.
Za sada je razvijena samo lokalna eksploatacija ovog materijala. Vei kamenolomi se nalaze
samo u neposrednoj okolini fabrike cementa u Popovcu, blizu eleznike stanice Obradove
Stolice i na mestu Varnica zapadno od Ranja.
U tercijarnim sedimentima, posebno u panonskim, nalaze se manje ili vee koliine kvarcnih
peskova, najee slabo vezanih, koje metani upotrebljavaju u graevinske svrhe. Sadre
dosta plinovite materije i oksida gvoa tako da bez prerade nisu pogodni za industrijsku
upotrebu.
Pojave glina su konstatovane na vie mesta. Za sada zasluuju panju jedino pojave
vatrostalnih glina u oblasti sela Plane i Golubovaca. Sada su u fazi ispitivanja i pojave
monmorionita u Bogovini. Podaci o ovim ispitivanjima se nalaze u fondu strunih
dokumenata rudnika Rtanj" (M. Jovanovi i R. iki, 1960) i u fondu Geozavoda
(V.Pani,1961).
METALI
Pojave metalinih sirovina su na podruju lista Boljevac mnogobrojne ali nedovoljno
istraene, pa se za sada ne moe dati realnija ocena o njihovoj ekonomskoj vrednosti.
Pojave ruda bakra vezane su najveim delom za zonu permskih crvenih peara u zapadnom
delu lista. U ovoj zoni utvreno je do sada vie pojava Cu ruda (srednji tok Resavice, Crnica,
Grza, Obradova Stolica-Javorac). Najvei broj ovih pojava je odavno bio poznat ali ni jedna
nije detaljno prouavana. Zbog toga osnovni teoretski i praktini problemi ovih pojava jo
ekaju reenje. Minerali bakra se javljaju uglavnom kao prevlake i impregnacije malahita i
azurita (ree hrizokola, halkozina, kovelina itd.) u crvenim pearima.
Pojave hematita utvrene su samo na tri mesta: kod manastira Krspievca (proslojci u
krenjacima srednje jure), na severnim padinama Garvanice (proslojci u devonskim
pearima) i u slivu Mratinje (uz metamorfisane dijabaze). Ove pojave su veoma male i bez

45

ekonomske vanosti.
Na celom staropaleozojskom prostoru Kuaja javljaju se zlatonosne kvarcne ice, duine
nekoliko dm do preko stotinu metara (Bauca). Debljine su razliite - od 1 cm do tri metra.
Oprobovane su dve sa Mastakana i jedna sa Bauce. Hemijska analiza je pokazala 3,0; 2,8 i 3,2
gr/t Au. Analize na WO3 su negativne (usmeno saoptenje prof. V. Jokovia).
U predelu gornjeg toka Klencukog potoka postoje stari radovi (okna i raskopi) u ovim
icama. Vreme izvoenja nije poznato.

46

ISTORIJA STVARANJA TERENA

Kristalasti kriljci, kao najstarije tvorevine, vode poreklo od sedimenata stvaranih u
eugeosinkiinali najverovatnije proterozojske starosti, iji se metamorfizam i konsolidacija
prateih magmatskih stena vezuju takoe za isto vreme. Ove tvorevine su pretrpele sigurno
jednu snanu orogenezu pre stvaranja sedimenata fosilonosnog starijeg paleozoika.
Odnosi za vreme starijeg paleozoika su neto jasniji, poto je u susednim oblastima (na listu
agubica) utvreno da sedimenti ordovicijuma lee preko starijih, magmatskih i kristalastih
stena i sadre fosile. Staropaleozojski ciklus sedimentacije zavrava se devonskim
sedimentima. Sve ove tvorevine su ubrane za vreme bretonske ili sudetske faze hercinske
orogeneze koje su praene izvesnom magmatskom aktivnou (lamprofiri, kvarcporfiri).
Prekid u stvaranju sedimenata trajao je do gornjeg karbona. Tada poinje sedimentacija
gornjokarbonskih jezerskih tvorevina sa ugljem koja se neprekidno nastavlja stvaranjem
formacije crvenih peara" za vreme perma. Pfalska faza odrazila se u prekidu sedimentacije
izmeu perma i trijasa, to je prethodilo trijaskoj marinskoj transgresiji. Uglovna
diskordancija je slabo izraena.
Trijaski sedimenti se taloe najpre u plitkim neritskim sredinama ali u srednjem trijasu dolazi
do produbljivanja.
Prekid u taloenju i povlaenje mora izazvano je posle srednjeg trijasa starokimrijskim
pokretima, i do srednje jure nema nikakvog taloenja u ovim oblastima.
Srednjojurska transgresija nastupa preko paleoreljefa, vrlo razliitog po geolokom sastavu i
starosti formacija. Cela teritorija bila je konano pokrivena morem tek za vreme gornje jure.
Sedimentacija mezozojskih tvorevina bila je za kratko vreme prekinuta albskom regresijom,
poto albski glaukonitski peari lee transgresivno preko urgonskih krenjaka na istonom
obodu kuajske antiklinale.
Geoloka istorija razvia oblasti za vreme gornje krede nije jasna usled nereenih
stratigrafskih problema. U oblasti senonskog rova" taloe se sedimenti sa vulkanitima i
njihovim piroklastitima. Za fosilonosne slojeve utvrena je senonska starost ali time svakako
ne treba iskljuiti starije tvorevine. Ubiranje krednih i starijih mezozojskih tvorevina
obavljeno je najpre za vreme laramijske faze. Praeno je plutonskim granitoidnim stenama
(na listu agubica) koje su izvrile kontaktno-metamorfne promene na gornjokrednim
sedimentima i vulkanitima.
Tercijarni sedimenti taloeni su u jezerima za vreme oligocena, a za vreme miocena (moda i
pliocena?) u slatkovodnim basenima, koji su moda imali slabe veze sa marinskim oblastima
Panonskog basena. Pretpostavlja se da su slatkovodni baseni povremeno ili za due
vremenske periode bili u meusobnoj vezi kako je to utvreno za neke oblasti senjskoresavskog produktivnog basena.
Srednjomiocenske tvorevine pretrpele su, kao i oligocenske, mnogo vee poremeaje od
gornjo miocenskih koji lee transgresivno. Usled snanih tektonskih kretanja, koja se po
vremenu poklapaju sa mlaim tajerskim nabiranjem, dolo je do navlaenja i kraljutanja
ravanike monoklinale preko senjsko-resavskih donjo-srednjomicenskih produktivnih
sedimenata koji su i sami uestvovali u tim kretanjima, kao i pretortonske slatkovodne
tvorevine moravskih oblasti. Izdizanjem na istoku stvorena je eroziona oblast sa koje je
donoen gruboklastian materijal za stvaranje tzv. crvenih serija" u pomoravskim oblastima.
Gornjomiocenski
jezerski
sedimenti
taloeni
su
u
mirnim
uslovima
sedimentacije.Poremeenost im je neznatna, sa estim pojavama atektonskih kretanja.
Kvartarne tvorevine stvarane su, a i danas nastaju, u kopnenim oblastima, kako u vodenim
sredinama tako i na suvu. Verovatno je da meu njima ima i holocenskih i pleistocenskih
tvorevina.

47

LITERATURA
Aleksi V., Kaleni M. (1961): PRETHODNI REZULTATI ISPITIVANJA NEKIH
FORMACIJA KRISTALASTIH KRILJACA NISKOG STEPENA METAMORFIZMA U
SRBIJI. Glasnik prirodnjakog muzeja, serija A, knj. 14-16, Beograd.
Aleksi V. (1963): PRETHODNI REZULTATI ISPITIVANJA PROTEROZOJSKOG
KOMPLEKSA BUKOVIKA I RONJA. Zapisnici SGD, zbor od 23. XII 1963. godine (u
tampi).
Antula, D. (1900): PREGLED RUDITA U KRALJEVINI SRBIJI. Dravna tamparija,
Beograd.
Antonijevi I. (1956): O TRANSGRESIVNOM POLOAJU MEZOZOJSKIH KRENJAKA
RTANJSKO-KUAJSKE NAVLAKE NA ZAPADNOM OBODU NERESNIKOG
KRISTALINA. Geoloki vesnik, knj. XII, Beograd.
Antonijevi I. (1959): TIMOKI ERUPTIVNI MASIV (prikaz geoloke karte). Zapisnici
SGD za 1957. godinu, Beograd.
Antonijevi I. (1961): GEOLOKA GRAA TIMOKO-PEKE ERUPTIVNE OBLASTI.
III Kongres geologa Jugoslavije knj. I, Titograd.
Antonijevi I. (1962): GOLT U IROJ OKOLINI BORA. Zapisnici SGD za 1958. i 1959.
godinu, Beograd.
Antonijevi I. (1963): DOLOMITI RTNJA. Zapisnici SGD za 1961. godknu, Beograd.
Antonijevi I. Miloakovi R., (1963): GEOLOKI STUB KUAJA. Geoloki vesnik, knj.
XX, Beograd.
BaileyW. S. (1937): IZVESTAJ O RUDNICIMA UGLJA SENJSKIH RUDNIKA I RAVNE
REKE. Fond strunih dokumenata Geozavoda, Beograd.
Boue A. (1840): ESQUISSE GEOLOGIQUE DE LA TURQUE D'EUROPE. Paris.
Cvetianin R. (1957): IZVETAJ O ISTRANIM RADOVIMA U ISTONOM DELU
BOGOVINSKOG UGLJENOG BASENA U TOKU 1957. GODINE. Fond strunih
dokumenata Geozavoda, Beograd.
Cviji.J. (1895): PEINE I PODZEMNA HIDROGRAFIJA U ISTONOJ SRBIJI. Glas
SAN, knj. XLVI, Beograd.
Cviji J. (1893): GEOGRAFSKA ISPITIVANJA U OBLASTI KUAJA. Geol. anali Balk.
Pol., knj. V, sv. 1, Beograd.
Cviji.J. (1912): RTANJ. Glasnik srpskog geografskog drutva, god. II, sv. 2, Beograd.
Cviji J. (1924): GEOMORFOLOGIJA, knj. I, Beograd. Cviji J. (1926):
GEOMORFOLOGIJA, knj. II, Beograd.
iuli M. (1961): IZVETAJ O GEOLOKIM ISPITIVANJIMA VELIKOMORAVSKOG
BASENA" U 1960. GOD. Fond strunih dokumenata Geozavoda, Beograd.
iuli M. (1963): PALEOGEOGRAFSKA SKICA NEKIH TERCIJARNIH BASENA U
MORAVSKOM ROVU. Geoloki vesnik, knj. XX, Beograd.
iuli M. (u tampi): NOVI PODACI O GEOLOGIJI MIOCENSKIH SEDIMENATA
VELIKOMORAVSKOG ROVA." Geoloki vesnik, knj. XXI, serija A.
iuli M. (u tampi): NOVI PODACI O TERCIJARNIM TVOREVINAMA ZAPADNOG
DELA SOKOBANJSKE KOTLINE I KRIVOG VIRA. Geoloki vesnik, knj. XXI.
ernjavski P. (1949): PRVI PRILOG POZNAVANJU FOSILNE FLORE RAVNE REKE U
SRBIJI. Geol. anali Balk. Pol. knj. XVII, Beograd.
Divljan M., Mii I. (1960): PETROGRAFSKE KARAKTERISTIKE RIOLITA
(PALEORIOLITA) JUNOG I CENTRALNOG DELA KUAJA. Geoloki vesnik, knj.
XVIII, Beograd.
Dimitrijevi B. (1949): GEOLOKO-PETROGRAFSKA ISPITIVANJA STALAKOUNISKOG MASIVA. Glasnik SAN, knj. I, sv. 3, Beograd.
orevi . (1956): TUMA ZA GEOLOKU KARTU RUDNIKA MRKOG UGLJA
BOGOVINE. Fond strunih dokumenata Geozavoda, Beograd.
Glii M. (1958): POJAVA KAJANITA IZ OKOLINE BOGOVINE U ISTONOJ SRBIJI.
Geoloki vesnik, knj. XVI, Beograd.

48

Hoffmann F. (1875): IZVETAJ G. MINISTRU FINANSIJA O POJAVLJIVANJU

KAMENOG UGLJA I OGRANIENJU RUDNOG PROSTORA ZA DRAVU U SENJU.
Srpske novine br. 158-160, Beograd.
Hoffmann F. (1892): IZVETAJ O RUDARSKIM ISTRAIVANJIMA PO
POAREVAKOM I OD ESTI KRAJINSKOM OKRUGU. Godinjak rudarskog odeljenja
Ministarstva narodne privrede, I, Beograd.
Ili M. (1954): O POJAVAMA ANDEZIT-BAZALTA KOD BRESTOVAKE BANJE,
BORA I MALOG KRIVELJA. Zbornik radova Geolokog i rudarskog fakulteta, Beograd.
Ili P. (1905): CRVENI PEAR U OKOLINI SENJSKOG RUDNIKA. Rudarski glasnik,
br. 6-12, Beograd.
Jaki T. (1930): IZVETAJ O GEOLOKOM KARTIRANJU OKOLINE SENJSKOG
RUDNIKA I RAVNE REKE. Fond geolokog biroa Senjskog rudnika.
Jaki T. (1932): JZVETAJ O GEOLOKOM KARTIRANJU PODRUJA ISKLJUIVOG
PRAVA ISTRAIVANJA U ATARU OPTINE STUBIKE. Fond geolokog biroa Senjskog
rudnika.
Jaki T. (1933): IZVETAJ O SENJSKOM RUDNIKU I ISTRANIM RADOVIMA U
PANJEVCU. Fond geolokog biroa Senjskog rudnika.
Jaki T. (1934): IZVETAJ O PUTU U SENJSKI RUDNIK RADI HVATANJA VRELA
CRNICE. Fond strunih dokumenata geolokog biroa Senjskog rudnika.
Jaki T. (1935): IZVETAJ O RADOVIMA I TERENSKIM PRILIKAMA PODRUJA
SENJSKOG RUDNIKA, RAVNE REKE, BIGRENICE I JEZERA. Fond strunih
dokumenata geolokog biroa Senjskog rudnika.
Jovanovi P. (1924): GEOMORFOLOGIJA SOKOBANJSKE KOTLINE. Glasnik
geografskog drutva, sv. 10, Beograd.
Jovanovi P. (1951): OSVRT NA CVIJIEVO SHVATANJE O ABRAZIONOM
KARAKTERU RELJEFA NA OBODU PANONSKOG BASENA. Zbornik geografskog
instituta, knj. VIII, sv. 1, Beograd.
Jovanovi R. (1946):PRETHODNI IZVETAJ O GEOLOKOM KARTIRANJU I
GEOLOKIM ISTRAIVANJIMA U ZONI CRVENIH PEARA OD KREPOLJINA DO
KRIVOG VIRA, sa geolokom kartom 1 : 50 000. Fond strunih dokumenata Geozavoda,
Beograd.
Jovanovi R. (1951): PRILOG STRATIGRAFIJI I. SRBIJE. Geoloki vesnik, knj. IX,
Beograd.
Jovanovi R. (1958): RAZVOJ TRIJASKIH I JURISKIH SEDIMENATA NA ZAPADNOM
OBODU CRVENIH PEARA U PROSTORU KREPOLJIN-ESTOBRODICA. Posebna
izdanja SAN, CCCVIII, odeljenje Prirodno-matematikih nauka, knj. 20, Beograd.
Kolektiv autora (1957): IZVETAJ O GEOLOKOM KARTIRANJU TIMOKOG
ERUPTIVNOG MASIVA U 1956. GODINI. Fond strunih dokumenata Geozavoda, Beograd.
Kolektiv autora (1957): IZVETAJ O KARTIRANJU TIMOKOG ERUPTIVNOG
MASIVA U 1957. GODINI. Fond strunih dokumenata Geozavoda, Beograd.
Kolektiv autora (1960): TUMA ZA OSNOVNU GEOLOKU KARTU FNRJ LIST
BOLJEVAC 52. Fond strunih dokumenata Geozavoda, Beograd.
Kolektiv autora (1961): TUMA ZA OSNOVNU GEOLOKU KARTU FNRJ, LIST
BOLJEVAC 54. Fond strunih dokumenata Geozavoda, Beograd.
Kolektiv autora (1962): TUMA ZA OSNOVNU GEOLOKU KARTU FNRJ, LIST
AGUBICA 1:100 000. Fond strunih dokumenata Geozavoda NRS, Beograd.
Kolektiv autora (1963): IZVETAJ O GEOLOKO-GEOFIZIKIM ISTRAIVANJIMA U
KUAJSKO-BELJANIKOM PALEOZOIKU. Fond strunih dokumenata Geozavoda,
Beograd.
Krsti B. (1960): STAROPALEOZOJSKE TVOREVINE CENTRANOG KUAJA. Geoloki
vesnik, knj. XVIII, Beograd.
Krsti N., Krsti B. (1961): NEKI OSTRAKODI IZ TERCIJARNOG BASENA BOGOVINE.
Geoloki vesnik, knj. XIX, Beograd.

49

Krsti B. (1962): O STARIJEM PALEOZOIKU NA KUAJU (IST. SRBIJA) (prethodno

saoptenje). Zapisnici SGD za 1958. i 1959. godinu, Beograd.
Krsti B. (1962): BELEKE O PRISUSTVU PREKARADOKE SERIJE METAMORFNIH
STENA NA KUAJU I BELJANICI. Geol. anali Balk. Pol., knj. XXIX, Beograd.
Krsti B. (1963): O ZONI SA MONOGRAPTUS TESTIS (BARR.) U SILURU KUAJA.
Zapisnici SGD za 1961" godinu, Beograd.
Krsti B.: 6. (1964): PRILOG POZNAVANJU DONJEG GOTLANDIJUMA U ISTONOJ
SRBIJI. Zapisnici SGD, zbor od 24. I 1964. (u tampi).
Laskarev V. (1925): SUR LA TROUVAILLE DES ANTHRACOTHERIDES EN SERBIE ET
EN BOSNIE. Geol. anali Balk. Pol., knj. VIII, Beograd.
Laskarev V. (1944): UBER DAS AUFTRETEN DER STEIERISCHEN" MIOCANEN
SAUGETIERFAUNA IN DEN BRAUNKOHLENAbLAGERUNGEN DES NORDLICHEN
SERBIENS. Zentralb. f. Min. etc, Abt. B. 1944, No. 2-3.
Laskarev V. (1949): O NOVIJIM NALASCIMA FOSILNIH SISARA KOD DESPOTOVCA
SA KRATKIM PREGLEDOM TERCIJARNIH FAUNA SISARA NAENIH U SRBIJI. Glas
SAN, CXCII, odelj. Prirodno-matematikih nauka, nova serija 1, Beograd.
Laskarev V. (1950): STAROST SARMATSKIH NASLAGA U PANONSKOM BASENU.
Glas SAN, CXCVI, nova serija, Beograd.
Lebedev S. (1951): ANALIZE NEKIH NAIH FELDSPATA. Zbornik radova SAN, knj. XVI,
geol. inst., knj. 2, Beograd.
Lukovi M. (1937): DANANJA SHVATANJA GEOLOGIJE SENJSKOG RUDNIKA I
OKOLINE. Zapisnici SGD, Geol. anali Balk. Pol., knj. XIV, Beograd.
Lukovi M. (1938): O POST-ARIJAKIM TEKTONSKIM POKRETIMA U ISTONOJ
SRBIJI. Vesnik geol. inst. Kr. Jugoslavije, knj. VI, Beograd.
Lukovi M. (1942): TUMA GEOLOKE KARTE ATARA OPTINE: STUBIKE,
BULJANSKE, POPOVAKE I SUSEDNIH TERENA. Fond strunih dokumenata geolokog
biroa Senjskog rudnika.
Lukovi M., Mikini V. (1945): GEOLOKA ISPITIVANJA TERENA POVLASTICE
RUDNIKA SENJSKI RUDNIK RAVNA REKA SISEVAC-VRAC I BARE. Fond strunih
dokumenata geolokog biroa Senjskog rudnika.
Lukovi M. (1950): GEOLOKA ISPITIVANJA U TERCIJARU OKOLINE POPOVCA
KOD PARAINA. Zbornik radova SAN, knj. 3, Geoloki inst. knj. 1, Beograd.
Lukovi M., Petkovi K. (1934): DA LI POSTOJI DISKORDANCIJA U SAMIM
SARMATSKIM SLOJEVIMA ISTONE SRBIJE. Geol. anali Balk. Pol., knj. XII, sv. 1,
Beograd.
Lukovi S. (1957): HIDROGEOLOKA ISPITIVANJA RUDNIKA BOGOVINA. Fond
strunih dokumenata Geozavoda, Beograd.
Maksimovi B. (1956): GEOLOKI I TEKTONSKI ODNOSI UGLJONOSNOG TERENA
SENJSKO-RESAVSKIH RUDNIKA I NJEGOVOG OBODA. Posebna izdanja Geol. inst. ,,J.
ujovi" knj. 6, Beograd.
Maksimovi B. (1957): PRILOG POZNAVANJU STRATIGRAFIJE I TEKTONIKE
SENJSKOG RUDNIKA. Zapisnici SGD za 1955. godinu, Beograd.
Maksimovi B., Dimitrijevi D. (1953): ISTORIJAT PROUAVANJA GEOLOKIH
PRILIKA U SENJSKO-RESAVSKOM BASENU. Spomenica 100 god. Senjskog rudnika,
Senjski Rudnik.
Maksimovi B., Mrvaljevi N. (1958): PRILOG GEOLOGIJI CENTRALNOG DELA
KUAJA. Zbornik radova Geol. inst. ,,J. ujovi", knj. X, Beograd.
Maksimovi B., Sikoek B., Veselinovi D. (1952): PRETHODNI REZULTATI GEOLOKIH
ISPITIVANJA U OBLASTI SENJSKO-RESAVSKIH RUDNIKA SA GEOLOKOM
KARTOM 1:25 000. Zbornik radova Geol. inst. SAN, knj. 3, Beograd.
Markovi J. (1954): RELJEF SLIVA CRNICE I GRZE. Zbornik radova Geografskog instituta
SAN, knj. 7, Beograd.
Markovi V. (1964): IZVETAJ O ISTRAIVANJU KAMENOG UGLJA NA OBJEKTU
OBRADOVE STOLICE - SOKO BANJA U 1963. GODINI. Fond strunih dokumenata
Geozavoda, Beograd.
50

Mihajlovi M. (1963): GRAPTOLITI DONJEG SILURA KUAJA. Zapisnici SGD, izbor od

10. I 1963. godine (u tampi).
Mii I. (1963): PALEOZOJSKI (DEVONSKI) KONGLOMERATI SKRAJNE REKE
(KUAJ). Zapisnici SGD za 1960. godinu, Beograd.
Milojevi B. (1950): O STALAKOJ KLISURI. Glas SAN, CXCVI, nova serija 2, Beograd.
Milojevi N. (1962): O MOGUNOSTIMA SNABDEVANJA VODOM GRADOVA
PARAINA I UPRIJE. Geol. anali Balk. Pol. knj. XXIX, Beograd.
Milojkovi J., Reling H. (1892): SENJSKI RUDNIK. Godinjak rudarskog odeljenja, I,
Beograd.
Milovanovi B. (1957): TRIJAS U UNUTRANJEM DELU ISTONE SRBIJE. Zbornik
radova rudarskog i geolokog fakulteta za 1955. godinu, sv. 3, Beograd.
Milovanovi B., Nesi S., Antonijevi I. (1957): PRIKAZ GEOLOKE KARTE LISTA
PETROVAC 1 : 25 000. Zapisnici SGD za 1955. godinu, Beograd.
Miuovi J. (1958): PRILOG POZNAVANJU DONJOKREDNE FAUNE OKOLINE
KRIVOG VIRA (I. SRBIJA). Geol. anali Balk. Pol., knj. XXV, Beograd.
Mikovi V. (1906): IZVETAJ O PREGLEDU SENJSKOG RUDNIKA. Rudarski glasnik,
Beograd.
Nei S. (1957): GEOLOGIJA BELJANICE I SEVERNOG DELA KUAJA. Geoloki
vesnik, knj. XIII, Beograd.
Nikoli D. (1958): PEGMATITI STALAA. Zbornik radova geolokog instituta ,,J. ujovi",
knj. X, Beograd.
Novkovi M. (1956): GEOLOKI PRIKAZ SOKOBANJSKOG TERCIJARNOG BASENA.
Fond strunih dokumenata Geozavoda, Beograd.
Pani B. (1961): BENTONITSKO LEITE PLANA (OKOLINA PARAINA). Fond
strunih dokumenata Geozavoda, Beograd.
Panti N. (1956): NOVIJA ZA STRATIGRAFIJU ZNAAJNA PROUAVANJA FOSILNE
FLORE SRBIJE. Saopteno na geolokom kongresu na Bledu, 1954, Ljubljana.
Panti N. (1956): BIOSTRATIGRAFIJA TERCIJARNE FLORE SRBIJE. Univerzitet u
Beogradu; Geol. anali Balk. Pol., knj. XXIV, Beograd 1958. g.
Panti N. (1957): PRILOZI POZNAVANJU NEOGENE FLORE SRBIJE I. Zbornik radova
Geol. inst. ,,J. ujovi", knj. IX, Beograd.
Panti N. (1960): DEVONSKA FLORA ISTONE SRBIJE. Geol. anali Balk. Pol., knj.
XXVII, Beograd.
Panti N. (1963): FITOSTRATIGRAFIJA DEVONOVYH I KAMENOUGOINYH
OTLOENIJ KARPATO-BALKAN (VOSTONA SERBIJA). Karpato-balkanskaja
geologieskaja associjacija, Vol. III/2, Buharest.
Pai M. (1951): GASTEROPODSKA FAUNA IZ PODINE ,,V" UGLJENOG SLOJA NA
KUKULJAU - RUDNIK RTANJ (ISTONA SRBIJA). Geoloki anali Balk. Pol., knj. XIX,
Beograd.
Pai M. (1951): NEKOLIKO INTERESANTNIH FAUNISTIKIH VRSTA IZ SLOJEVA
GORNJE KREDE SENONSKOG TEKTONSKOG ROVA IZMEU UGLJENOG
RUDNIKA RTNJA I DOBRE SREE. Zbornik radova Geol. inst. ,,J. ujovi", knj. 2,
Beograd.
Pavlovi M. (1945): IZVETAJ O GEOLOKOM KARTIRANJU OBLASTI SENJSKOG
UGLJENOG BASENA. Fond strunih dokumenata Geozavoda, Beograd.
Pavlovi P. (1962): IZVETAJ O GEOLOKIM ISTRAIVANJIMA U REONU RUDNIKA
IEVCA U 1961. GODINI. Fond strunih dokumenata Geozavoda, Beograd.
Pavlovi P. (1902): MELANOPSIDNI LAPORCI I SRODNE TVOREVINE NA
BALKANSKOM POLUOSTRVU. Zapisnici SGD, zbor 85, Beograd.
Pavlovi P. (1930): O TERCIJARNOJ FAUNI SKOPSKE KOTLINE I NJENOM ODNOSU
PREMA NEKOLIKIM TERENIMA U SEVERNOJ SRBIJI. Glasn. SAN, CXL, prvi razred
67, Beograd.
Pejovi D. (1951): O NALASKU VILICE FOSILNOG KROKODILA U CEMENTNIM
LAPORCIMA POPOVCA KOD PARAINA. Zbornik radova SAN, br. XVI, Geoloki inst.,
knj. 2, Beograd.
51

Pejovi D. (1952): SENONSKA FAUNA IZ LETARA NEDALEKO OD RUDNIKA RTNJA

U ISTONOJ SRBIJI. Zbornik radova Geol. inst. SAN, knj. 4, Beograd.
Petkovi K. (1937): PROBLEM STAROSTI FORMACIJE CRVENIH PEARA U
ISTONOJ SRBIJI. Geol. anali Balk. Pol., knj. XIV, Beograd.
Petkovi K. (1937): O STRATIGRAFSKOM POLOAJU UGLJENIH SLOJEVA GORNJE
KREDE U ISTONOJ SRBIJI. Prirodoslovne rasprave, knj. 3, sv. 5, Ljubljana.
Petkovi K. (1949): PROBLEM POSTANKA VELIKOG SENONSKOG TEKTONSKOG
ROVA ISTONE SRBIJE VREMENSKI I PROSTORNO I POJAVE OTRIH
PLIKATIVNIH OBLIKA U NJEMU. Glasnik SAN. knj. I, sv. 3, Beograd.
Petkovi K. (1949a): TITON-VALANINIJEN U ISTONOJ SRBIJI. I i II, Geoloki anali
Balk. Pol., knj. XVII, Beograd.
Petkovi K (1956): NALAZAK GRAPTOLITA U PALEOZOJSKIM SLOJEVIMA IZMEU
GARVANICE I UKE POD RTNJEM. Zapisnici SGD za 1954. godinu, Beograd.
Petkovi K. (1958): JO JEDNOM O POSTOJANJU DELTI NA ZAPADNOM OBODU
NEOGENA TIMOKE KRAJINE (ISTONA SRBIJA) I NJIHOVOJ STAROSTI. Zbornik
radova geolokog instituta ,,J. ujovi" knj. X, Beograd.
Petkovi K. Lukovi M. (1931): IZVETAJ O SNABDEVANJU VODOM SELA ETKE
KOD RANjA. Fond strunih dokumenata Geozavoda, Beograd.
Petkovi K., Veselinovi D. (1956): BIOSTRATIGRAFSKO RAZVIE I
PALEOGEOGRAFSKI RASPORED FACIJA JURE NA TERITORIJI JUGOSLAVIJE. Glas
SAN, CCXXIV, odeljenje Prirodno-matematikih nauka, knj. 11, Beograd.
Petkovi K., Pejovi D., Pai M. (1958): UGLJENI RUDNIK RTANJ. Posebna izdanja SAN,
knj. CCCXV, odeljenje Prir. matemat. nauka, knj. 22, Beograd.
Petkovi K., Anelkovi M. (1960): GEOLOKA EVOLUCIJA KARPATO-BALKANSKOG
GEOSINKLINALNOG PROSTORA ISTONE SRBIJE I JEDINSTVO SASTAVA I
GRAE JUNIH KARPATA I BALKANA. Geol. anali Balk. Pol., knj. XXVII, Beograd.
Petkovi K., Pai M. (1949): O PALEONTOLOKIM I STRATIGRAFSKIM
KARAKTERISTIKAMA IZ PODINE ,,V" UGLJENOG SLOjA NA KUKULJAU. Geol.
anali Balk. Pol., knj. XVII, Beograd.
Petkovi V. (1908): TUPINICA I NJENO PODNOJE.. Spomenik SAN, 46, Beograd.
Petkovi V. (1923): REZULTATI NOVIH PROMATRANJA U OBLASTI RTNJA. Zapisnici
SGD, Beograd.
Petkovi V. (1922): O URGONSKIM SLOJEVIMA NA OLAKOVOM KAMENU I
KAMENJARU KOD BOLJEVCA. Geol. anali Balk. Pol., knj. VII/2, Beograd.
Petkovi V. (1932): STRATIGRAFSKI I TEKTONSKI ODNOSI U OBLASTI RUDNIKA
RTNJA. Spomenici S. M. Lozania. Beograd.
Petkovi V. (1933): GEOLOKA KARTA LISTA ZAJEAR 1 : 100 000. Izdanje Geol. inst.
Kralj. Jugoslavije, Beograd.
Petkovi V. (1935): GEOLOGJJA ISTONE SRBIJE. Posebna izdanja SAN, knj. CV,
Beograd.
Petkovi V., Milovanovi B. (1932): SOKOBANJSKI (JOANIKI) DOLOMIT I NJEGOV
ZNAAJ ZA TEKTONIKU ISTONE SRBIJE. Glas SAN, CDI, prvi razred 75, Beograd.
Petkovi V., i ko. (1933): GEOLOKA KARTA LISTA PARAIN 1 : 100 000. Izdanje Geol.
instituta Kralj. Jugoslavije, Beograd.
Podgajni 0. (1957): PRILOG POZNAVANJU PETROGRAFIJA UGLJA SENJSKOG
RUDNIKA. Zbornik radova Geol. inst. ,,J. ujovi", knj. IX, Beograd.
Radovanovi S. (1932): O OLIGOCENU U SRBIJI I SUSEDNIM OBLASTIMA. Zapisnici
SGD, Geol. anali Balk. Pol., knj. Xl/1, Beograd.
Ristovi R., Novkovi M. (1956): IZVETAJ O GEOLOKOM ISPITIVANJU
TERCIJARNIH SEDIMENATA NA LISTOVIMA ZAJEAR 112 1 DONJI MILANOVAC 4.
Fond strunih dokumenata Geozavoda, Beograd.
Simi V. (1953): MAGMATIZAM I METALOGENIJA NAIH GRANITOIDNIH STENA.
Geoloki vesnik, knj. X, Beograd.
Simi V. (1958): RAZVOJ UGLJENOKOPA I UGLJARSKE PRIVREDE U SRBIJI. Posebna
izdanja SAN, knj. CCC, Beograd.
52

Sikoek B., Maksimovi B. (1963): POKUAJ GENETSKE I VREMENSKE

INTERPRETACIJE STRUKTURNE GRAE ISTONE SRBIJE U PROSTORU IZMEU
DUNAVA I CRNOG TIMOKA. Compte rendu, VI Congres de I' Association carpatobalkanique, Krakow.
kerlj D. (1957): IZVETAJ O GEOLOKOM ISTRAIVANJU NA TERENU
SOKOBANJSKOG TERCIJARNOG BASENA. Fond strunih dokumenata Geozavoda,
Beograd.
Tani J. (1953): RAZVOJ SENJSKOG RUDNIKA. Spomenica 100 godina Senjskog
rudnika. Senjski rudnik.
Tomi J. (1931): MINERALOKE I HEMIJSKE OSOBINE LAVINIH STENA JEDNOG
DELA CRNOGORSKOG BASENA. Geol. anali Balk. Pol., knj. X, sv. 2, Beograd.
Uroevi S. (1925): STALAKA BRDA I UNISKI VISOVI. Geol. anali Balk. Pol., knj.
VIII/1, Beograd.
Uroevi S. (1928): BUKOVIK I ROANJ. Studija terena kristalastih kriljaca. Geol. anali
Balk. Uol., knj. IX, sv. 2, Beograd.
Veselinovi D. (1953): MEZOZOJSKA FAUNA (TRIJASA, JURE I KREDE), ZAPADNOG
KRENJAKOG POJASA - JEDNOG DELA ZLATOVSKIH VISOVA I RAVANIKIH
KRENJAKA. Glasnik SAN, knj. II, sv. 2, Beograd.
Veselinovi D. (1954): LIJAS U OBLASTI RAVANIKIH KRENJAKA". Zbornik radova
Geol. institnta ,,J. ujovi", knj. VII, Beograd.
Veselinovi D. (1956): PRETHODNO SAOPTENjE O MEZOZOJSKOJ FAUNI (TRIJASA,
JURE I KREDE) ZAPADNOG KRENJAKOG POJASA (JEDNOG DELA
ZLATOVSKIH VISOVA" I RAVANIKIH KRENJAKA"). Zapisnici SGD za 1954.
Beograd.
Veselinovi D. (1958): GORNJA JURA BABE I ESTOBRODICE U ISTONOJ SRBIJI.
Zbornik radova Geol. instituta ,,J. ujovi", knj. X, Beograd.
Veselinovi D., Maksimovi B. (1952): GEOLOKA PROUAVANJA U OBLASTI
DESPOTOVAKOG UGLJENOG BASENA I NJEGOVOG OBODA. Zbornik radova Geol.
inst. ,,J. ujovi", knj. 3, Bgd.
Veselinovi M. (1957): NOV NALAZAK TRIJASA I JURE NA PLANINI BABI (KOD
PARAINA). Zapisnici SGD za 1946, Beograd; Zbornik radova Geol. inst. ,,J. ujovi", knj.
X, Beograd.
Veselinovi M. (1962): STARIJE PALEOZOJSKE TVOREVINE NA SUVOJ PLANINI I
PARALELIZACIJA ISTIH SA SUSEDNIM OBLASTIMA U ISTONOJ SRBIJI. Zapisnici
SGD za 1959. Beograd.
Veselinovi M., Krsti B. (1963): PRILOZI ZA STRATIGRAFIJU STARIJEG PALEOZOIKA
U ISTONOJ SRBIJI. ZAPISNICI SGD, zbor od 9. XII 963. (u tampi).
Veselinovi D., Sikoek B. (1956): GEOLOGIJA SLIVA TIMOKA, KAO PODLOGA ZA
VODOPRIVREDNU OSNOVU TIMOKA. Fond strunih dokumenata Geozavoda, Beograd.
Veselinovi-iuli M. (1952): REZULTATI PROUAVANJA TERCIJARNIH TERENA
IZMEU PARAINA I RANJA (I. SRBIJA). Zbornik radova Geol. instituta ,,J. ujovi",
knj. 4, Beograd.
Veselinovi-iuli M. (1954): PRILOG POZNAVANJU TERCIJARA ALEKSINAKOG
POMORAVLJA. Zbornik radova Geol. instituta ,,J. ujovi", knj. VI, Beograd.
Veselinovi-iuli M. (1955): NOVIJA ISPITIVANJA TERCIJARNIH TVOREVINA
IZMEU GRZE I RAVANICE. Zbornik radova Geol. inst. J. ujovi", knj. VII, Beograd.
Wlk E. (1947): BERICHT UBER DIE BERGBAU, GEOLOGICHE UNTERSUCHUNGEN
NORDLICH VON BARE LIEGENDEN KOHLENVORKOMMEN-ALEKSINAC. Fond
strunih dokumenata geolokog biroa Senjskog rudnika.
ivkovi M. (1893): TERCIJAR SREDNJEG DELA TIMOKOG BASENA. Geol. anali
Balk. Pol., knj. IV, Beograd.
ujovi J. (1888): OSNOVI ZA GEOLOGIJU KRALJEVINE SRBIJE, Beograd.
ujovi J. (1893-1900): GEOLOGIJA SRBIJE I I II. Posebno izdanje SKA, knj. 4, 5,
Beograd.
GEOLOGY OF BOLJEVAC SHEET
53

Map and text of theBoljevac sheet is made and written by staff of the Institute for geological
and geophysical researches, Beograd, 1964.
The area covered by Boljevac Sheet is situated in East Serbia between 4340' - 44 N latitute
and 2130'- 22 E longitude.
The oldest rocks in this area are represented by crystalline schists spreading over the western
part of the Sheet. A Tertiary cover separates high grade metamorphic schists from those of
low grade metamorphism. Certain effects of the process ofmigmatization (the formation of
aplitoid gneisses) characterizing high grade metamorphic schists appear also in those of low
grade metamorphism. Crystallinity decreases gradually from the west towards the east. There
are no faunal data for the determination of the age of the schists; fragments of these schists
occur in Ordovician and Silurian sediments and it is assumed that they are dominantly of prePalaeozoic age, or possibly Riphean or of Early Palaeozoic (?) age in part.
The Early Palaeozoic is rather widespread, especially over the area of Kuaj and Rtanj Mountains. Beyond these areas, only an isolated patch crops out in the Kreva River.
On Kuaj, the presence of the Ordovician was established by the find of Trilobitae but a detailed sub-division was not possible. These are intensely tectonised clayey-sandy sediments
(argillo-phyllites and fine-grained sandstones).
The Silurian is also widespread. The Lower Silurian (sandstones, Ivdites and argillo-phyllites)
occur in the area of Kuaj and Kreva Reka. The Middle Silurian (sandy schists and argillophyllites, less frequently limestones and diabases) was established at several places in both
localities. The Upper Silurian has so far been known only in the area of Rtanj, where it is of
restricted distribution (schists, less frequently limestones and sandstones in alternation with
lydites).
The Devonian is restricted to the Palaeozoic cores of Rtanj and Kuaj and to Kreva Reka.
The Middle and the Upper Devonian have been established on the basis of remnants of fossil
fiwra. It is assumed that the Lower Devonian also exists there but opinions differ.
The lowest Devonian strata are made up of shales and sandy shales. Upwards, fine-grained
sandstones, siltstones and shales alternate and finally, psephitic sediments, sandstones and
conglomerates dominate. The lowest part would approximatelly correspond to the Lower
Devonian, the alternation of psammitic and pelitic rocks to the Middle Devonian and the
psammitic - psephitic sediments to the Upper Devonian.
Lamprophyres and quartz porphyries cut across crystalline schists and Lower Palaezoic
sediments and they probably belong to one of the Hercynian volcanic phases.
The Carboniferous is of small extent and it is restricted to the tributaries of Kreva Reka. It
rests unconformably over schists of low range metamorphism. They contain Stephanian fossil
flora. The sedimentation begins with basal conglomerates and breccias grading into an
alternation of sandstones and shales followed by shales and sandstones with bituminous coal
seams.
A formation of red sandstones devoid of fossil remnants has conformably been deposited over
the Carboniferous but with a change in the sedimentation regime.
Triassic sediments rest transgressively over red sandstones but the disconformity is in general
not distinct. In the base of the Triassic, white quartz sandstones or conglomerates occur at
many places. Upwards, they grade into variegated or gray sandstones followed by
carbonaceous Kampilian sediments that have been paleontologically documented. On
Poslonske Planine Mts. crystalline schists are overlain by the Middle Triassic.
The Middle Triassic is represented by dolomites and dolomitic limestones as well as dark
argillaceous limestones of the Ceratites trinodosus zone.
The sediments of the Middle and Upper Jurassic are widespread. They rest over the
Palaeozoic cores of the Kuaj and the Rtanj Mountains, in a zone of imbrication and
overthrusting (the limestones of Ravanica), and on crystalline schists in the area of the Baba
Mountain.
The Middle Jurassic sediments are of very small thickness and are most frequently
represented by shallow-water neritic or neritic-bathyal (?) formations. Within the belt of
Ravanica limestones they disappear near Grza and southvvards from this point Upper Jurassic
formations rest direct on the older strata. Middle Jurassic limestones are absent also in the
54

area of Rtanj. The Middle Jurassic formations are overlain by a series of carbonaceous rocks
of great thickness in places (the area of Kuaj and the Ravanica limestones"). In the lower
part of this series there occur Oxfordian and Kimmeridgian limestones with or without chert
containing Cladocoropsis mirabilis Felix. The upper part is made up of thick-bedded, massive
or tabular Tithonian limestones with a characteristic fauna.
In the area of Kuaj and Rtanj, Lower Cretaceous beds rest conformably over Jurassic forma
tions. Within the belt of the Ravanica limestones" their relationship is tectonical.
The higher parts of the Cretaceous series contain a rich fauna which is characteristic of the
Barre mian and the Aptian (the Urgonian facies). Fossils have not been found in the sediments
deposited between the Upper Jurassic and the Urgonian facies.
Glauconitic sandstones rest transgressively over the Urgonian beds. Less frequently, they
contain sandy limestones with a microfauna and they are most probably of Albian age.
The Upper Cretaceous formations are of wide extent and of changeful development in the
area of the Senonian trough beyond which they have not been found. The sedimentation
begins with basal conglomerates over the Urgonian limestones. Farther on, sandstones, marls
and shales alternate with submarine effusions of andesitic rocks and their pyroclastic material.
The upper parts are represented by rudist limestones (Santonian-Campanian-Maestrichtian).
The stratigraphic position of the Upper Cretaceous red sandstones and conglomerates (red
formation") differs according to author.
The Tertiary sediments are the most widespread in the Morava and Soko Banja basins but
they also occur round Krivi Vir, Ilina and Bogovina.
The earliest Tertiary sediments at Bogovina are of Oligocene age. In addition to the
alternation of marls and clays, there are also brown coal seams of economic value and these
are under exploitation.
The Tertiary formation underlying the overthrust of red sandstones and the Ravanica
limestones" are of Lower and Middle Miocene age.
It is considered that the terrigenous formations on the eastern margin of the Moraava basin
and the overlying sediments are of Middle (possibly also Lovver?) Miocene age. The
sediments of the basin of Krivi Vir, Soko-Banja and the greatest part of the Morava basin
belong to the Middle and the Upper Miocene. A coarse clastic series is overlain by
,,Flyschoid" Tertiary sediments followed by a series of cement marls and clays. The
sandstones, sandy clays and marls of the Upper Miocene rest transgressively over the older
formations.
Quaternary formations are of subordinate importance. Except for the alluvium of the Grza and
of the streams, there are only smaller deposits of calcareous tufa, talus cones, prolluvium and
the like.
Structurally, in the area of the Boljevac Sheet the following units have been distinguished: 1.
the Morava overthrust area; 2. the red sandstones and Mesozoic limestones overthrust (Rava
nica monocline); 3. Kuanj-Beljanica anticline; 4. Rtanj area; 5. the Senonian tectonic trough
and 6. the inner Tertiary basins. With the exception of the Tertiary basins, ali the distinguished
units are of N-S or NNW-SSE strike.
LEGEND OF MAPPING UNITS
Quaternary
1. Alluvium. - 2. Proluvium. - 3. Calcareous tufa. - 4. River terrace. - 5. Talus cone.
Neogene - 6. Limnic terraces. - 7. Sands, sandstones and clays. - 8. Upper Miocene: sands, clays and marls. - 9.
Middle Miocene?: cement marls and shales. - 10. Middle Miocene!: sandstones, shales, less frequently
conglomerates and shales. - 11. Helvetian?: conglomerates, sandstones and shales. - 12. Lower-Middle Miocene?:
conglomerates, arkose, coal, marls and clays.
Paleogene
13. Upper Oligocene: marls and porous limestones. - 14. Hydrothermally altered andesites. - 15. Dacites of the
Ridanj-Krepoljin zone.
Cretaceous
16. Limestones. - 17. Amphibole andesites, latites and kayanites (3rd phase). - 18. Senonian: sandy limesto nes.

55

- 19. Tuffs, tuffites and volcanic breccia. - 20. Augite-amphibole andesites (2nd phase). - 21. Senonian:
conglomerates, sandstones, marls, marly limestones, tuffs and tuffites. - 22. Red formation" (clastites andli
mestones). - 23. Lower Cretaceous: limestones. - 24. Albian: glauconitic limestones. - 25. Barremian and
Aptian: limestones and Orbitolina sandstone, dolomites. - 26. Vallanginian and Hauterivian: well stratified
and thick-bedded limestones.
Jurassic
27. Portlandian: thick bedded and massive limestones and dolomites. - 28. Upper jurassic: undivided lime
stones. - 29. Oxfordian and Kimmeridgian: cherty and pure limestones. - 30. Middle-Upper Jurassic: dolomites and
dolomitic limestones. - 31. Dogger: clastites and sandy-marly limestones.
Triassic
32. Middle Triassic: dark argillaceous and bituminous limestones. - 33. Lower-Middle Triassic: dolomites,
dolomitic limestones and limestones. - 34. Lower Triassic: sandstones, sandy and marly limestones.
Permian
35. Red sandstone formation.- 36. Quartz-porphyry.
Carboniferous
37. Upper Carboniferous: conglomerates, sandstones, coal and shales. - 38. Quartz veins. - 39. Lamprophyres.
Devonian
40. Conglomerates and sandstones with intercalations of argiilites.
Silurian
41. Diabases. - 42. Sandstones, slates, lydites, metamorphosed shales and limestones.
Ordovician
43. Phyllites, argiilites and sandstones.
Complex of low metamorphism
Series of Srednjak and Kreva River: 44. Marbly limestones. - 45. Metamorphosed spilitic tuffs and keratophy res.
- 46. Phyllitoids (sericite-chlorite schists and argillo-phyllites). - 47. Metamorphosed quartz-sandstones. Series of
Mratinje and Velika reka: 49. Metamorphosed spilites, keratophyres and their tuffs. - 49. Metamor phosed gabbros.
- 50. Albite-chlorite-sericite schists. - 51. Quartzites.
Series of Roanj: 52. Albite-chlorite-epidote schists. - 53. Sericite schists and metasandstones.
Series of Bukovik: 54. Albite-chlorite-cpidote-actinolite schists. - 55. Albite-muscovite and albite-biotite schists.
Metamorphic rocks of the Poslonska pl.
56. Amphibole schists. - 57. Albite-gneisses. - 58. Marbles. - 59. Amphibole gneisses. - 60. Metamorpho sed
gabbro. - 61. Two-mica gneisses and leptinolites. - 62. Eyed gneisses.

LEGEND OF STANDARD MAP DENOTATIONS

1. Normal geological boundary: observed; covered or approximately indicated. - 2. Gradual lythologic
transition: observed; covered or approximately indicated. - 3. Disconformity or angular unconformity:
observed; approximately indicated. - 4. Boundary of magmatic rock intruding adjacent rocks: observed;
approximately indicated. - 5. Dip of beds: single observation; average dip; vertical bed. - 6. Dip of
foliation: single observation, average dip. Dip of cleavage. - 7. Axis of plunging anticline. - 8. Axis of
plunging syncline. 9. Plunge of fold axis. - 10. Fault: observed; covered or approximately loiated;
inferred. - 11. Vertical fiult; downthrow side; relative movement of blocks. - 12. Fault zone. - 13. Trae
of upthrust plane: observed: covered or approximately located. - 14. Head of a nappe: observed;
covered or approximately located. - 15.Marine macrofauna. - 16. Freshwater macrofauna. - 17. Fishes.
- 18. Macroflora. - 19. Microfauna. - 20.Microflora. - 21. Coal outcrop. - 22. Non-metalic minerals
occurence (k-kaolin, gr-graphite). - 23. Oreoccurences (Cu-copper). - 24. Deep bore-holes (20-50
holes). - 25. Deep bore-holes (more than 50). -26. Group of caved in medieval holes. - 27. Open pit
mine in operation. - 28. Underground working: inoperation: abandoned. - 29. Cement mari quarry. - 30.
Large quarry. - 31. Major lansdlide. - 32. Spring.33. Thermal spring. - 34. Karst spring. - 35. Sink hole
(ponor). - 36. Cave.

56

 , , 1964.
, 4340'-44
2130' - 22 .
,
.
.

),

, .
.
;
,
, , ,
.
,
.
. ,
, .
- (
).
. (, ,
) , .
( , )
.
, (,
, ).
, .
.
, , .
.
, ;
, .
-- ,
, - .

- ,
.
,
. .
.
,
, .
, ,
,
.
,
.
,

.
, ;
, .
- ,
, -

,
57

.
x ,
. .
.
, ,
.
, ,
, .
,
.
,
,
.

.
,
tites trinodosus.
.
,
( ) .
,
- .
,
.
.

( ").
- ,
ladocoropsis mirabilis. ,
.

. " .

( ).
.
.

.

, .
.
,
.
(, , ).
( ")
.

, ,
.
.
-
, .
"
.
,
( ?) .
58

 ,
.
" , .
,
.
.
,
, .
: 1.
, 2.
( ), 3. - , 4.
, 5. , 6. .
, ,
-.


1. . - 2. . - 3. . - 4. . - 5. .

6. . - 7. , . - 8. : , . -9.
?: , . - 10. ?: ,
, . - 11. ?: ,
. - 12. - ?: , , , .

13. : . - 14. . 15. - .

16. . - 17. , (3. ). - 18. :

. - 19. , . - 20. - (2. ).21. : , , , , . - 22.
" ( ). - 23. : . - 24. :
. - 25. : , . 26. : .

27. : . - 28. : -. 29.

: . - 30. - :
. - 31. : - .

32. : . - 33. - : ,
.- 34. : , .

35. . - 36. -.

59


37. : , , . - 38. .- 39. .

40.

41. . - 42. , , , .

43. , .
: 44. . - 45.
. - 46. (- -). - 47.
.
: 48. , . - 49.
. - 50. -- .- 51. .
: 52. -- . - 53. -.
: 54. --- . - 55. - .

56. . - 57. . - 58. . - 59. . - 60.
-. - 61. . - 62. .

1. : ; . - 2.
: ; . - 3.
: ; . - 4. :
, . - 5. : ; ;
.- 6. : ; .
. - 7. . - 8.
. - 9. . - 10. : ; ;
. - 11. ; ;
. - 12. . - 13. : ; . - 14.
: ; . - 15. . - 16. . 17. . - 18. . - 19. . - 20. . - 21. . - 22.
(l-, g-).- 23.
(-). - 24. (20-50 ). - 25.
( 50). - 26. . - 27. . - 28.
: . - 29. . - 30.
. - 31. . - 32. . - 33. . - 34.
. - 35, . - 36. .

60