Download as doc, pdf, or txt
Download as doc, pdf, or txt
You are on page 1of 96

ITEKA RYA PEREZIDA N 85/01 RYO KU WA 02/09/2002 RISHYIRAHO

AMABWIRIZA RUSANGE AGENGA IMIHANDA N'UBURYO BWO


KUYIGENDAMO.
Twebwe Paul KAGAME,
Perezida wa Repubulika,
Dushingiye ku Itegeko Shingiro rya Repubulika yu Rwanda, cyane cyane mu ngingo
yaryo ya 9, 10 niya 16 igika cya !"mase!erano yerekeranye nigabana ry#butegetsi
yashyiriweho umukono "R#S$" ku wa 0 ukwakira 199%&
'uma!e kubona itegeko n( )*19+, ryo kuwa 1, -!eli 19+, ryerekeye imihanda
n.uburyo bwo kuyigendamo&
Dusubiye ku cyeme!o n( 660*%06 cyo ku wa 11 -!eri 19/+ gishyiraho amategeko
agenga imihanda nuburyo bwo kuyigendamo&
Inama y"baminisitiri yateranye ku wa 18 Uk!"#$ 1998& ima!e kubisu!uma no
kubyeme!a&
TWATEGETSE KANDI DUTEGETSE%
IGI&E &YA MBERE% AMATEGEKO ABANZA
UMUTWE WA MBERE% IBIREBWA N'IRI TEKA
I'()'(" *$ 1%
Iri teka rigenga uburyo bwo kugenda mu n!ira nyabagendwa, bwerekeye abanyamaguru,
ibinyabi!iga, inyamaswa !ikurura, i!ikorera ibintu, cyangwa i!o bagenderaho kimwe
n.amatungo0
UMUTWE WA II% IBISOBANURO
I'()'(" *$ 2%
1u gukuriki!a ibi2ugwa muri iri teka3
10 I4ambo 5In!ira nyabagendwa5 ri2uga imbago !ose !.imihanda minini, amabarabara, aho
abantu nyamwinshi bahurira, aho imodoka !ihagarara, in!ira n.utuyira two ku muhanda,
ibiraro, ibyombo, mbese ku buryo rusange, imihanda nyabagendwa yose igendwamo ku
butaka&
%0 I4ambo 5umuhanda5, ri2uga igice cyangwa ibice by.in!ira nyabagendwa bigendwamo
n.ibinyabi!iga, iyo n!ira nyabagendwa ikaba yagira imihanda myinshi itandukanyi4we ku
buryo bugaragara n.ubutaka bwayo cyangwa ubusumbane&
0 I4ambo 5in!ira y.ibinyabi!iga5, ri2uga umuhanda n.in!ira !iwukiki4e&
)0 I4ambo 5igisate cy.umuhanda5 ri2uga kimwe mu bice bigabanyi4e umuhanda mu burebure
bwawo bishobora kugaraga!wa n.umurongo umwe ukome4e cyangwa ugi!we n.uduce
dukulikiranye ariko icyo gisate kikagira ubugari buhagi4e ku buryo ibinyabi!iga bitali
amagare, 2elometeri cyangwa amapikipiki bigenda bibangikanye&
/0 I4ambo 5agahanda k.amagare5 bi2uga igice cy.in!ira nyabagendwa cyagenewe
kunyurwamo n.amagare na 2elomoteri bikagaraga!wa n.ikimenyetso cyabigenewe0
60 "magambo 5isangano5 ni 5inkomane5 bi2uga ahantu hose imihanda ihurira, aho
umuhanda urasukira mu wundi cyangwa mu maharakubiri y.in!ira nyabagendwa, ubwo
hakabarirwamo imyanya igi!we n.ayo mahuliro n.i!o nkomane cyangwa n.ayo
maharakubiri y.imihanda0
,0 I4ambo 5akayira5 bi2uga in!ira nyabagendwa i6unganye yagenewe gusa abanyamaguru
cyangwa ibinyabi!iga bigendera ku bi!iga bibiri0
+0 I4ambo 5in!ira y.igitaka5 bi2uga in!ira nyabagendwa yagutse kurusha akayira ariko
ubusan!we ikaba itaragenewe ibinyabi!iga bibiri
In!ira y.igitaka ikome!a kwitwa ityo iyo isa n.umuhanda igihe irasutse gusa mu yindi
n!ira nyabagendwa0
90 I4ambo 5urusisiro5 bi2uga ahantu hose hari ama!u yegeranye cyangwa a6atanye, ari ku
ruhande urwo arirwo rwose rw.in!ira nyabagendwa cyangwa se aho bin4irira n.aho
basohokera hagaraga!wa n.ibyapa by.aho hantu&
100 I4ambo 5umuyobo!i5 bi2uga umuntu wese utwaye ikinyabi!iga cyangwa uyobora mu
n!ira nyabagendwa inyamaswa !ikurura, !ikorera cyangwa !igenderwaho, cyangwa
amatungo, yaba ubushyo cyangwa imwe imwe&
110 I4ambo 5umuko!i ubi6itiye ububasha5 bi2uga umwe mu bako!i ba2ugwa mu ngingo ya
y.iri teka, wambaye ku buryo bugaraga!a ibimenyetso by.imirimo ashin!we0
Iyo umugen!i ahaga!e, umuko!i ubi6itiye ububasha ashobora kuba ada6ite ibyo
bimenyetso, ariko rero agomba kugaraga!a ko abi6itiye ububasha0
%
1%0 I4ambo 5ikinyabi!iga5 bi2uga ikintu cyose gikoreshwa mu gutwara abantu n.ibintu ku
butaka, kimwe n.igikoresho cyose kigendeshwa, gihingishwa, gikoreshwa mu nganda
cyangwa ahandi0
10 I4ambo 5ikinyamitende5 bi2uga ikinyabi!iga cyose, nk.igare ry.iki!iga kimwe, ry.ibi!iga
bibiri, bitatu cyangwa bine, kigendeshwa n.ingu6u !.abantu bakiriho nko kuba bakoresha
ibirenge cyangwa intoki0
1)0 a7 I4ambo 5igare5 bi2uga ikinyamitende cy.ibi!iga bibiri&
b7 I4ambo 52elomoteri5 bi2uga ikinyabi!iga gi6ite ibi!iga bitaren!e bibiri kandi gi6ite
moteri itarenge4e santimetero kibe /0 cyangwa imbaraga !itarenga 82" ) kandi,
hakuriki4we uko cyako!we, umu2uduko wacyo nturenge 8m 60 mu isaha0
Igare na 2elomoteri bidahetse ababigenderaho ntibi6atwa nk.ibinyabi!iga0
1/0 I4ambo 5ipikipiki5 bi2uga ikinyabi!iga cyose cy.ibi!iga bibiri gi6ite moteri, ukuyemo !a
2elomoteri&
160 "magambo 5ikinyamitende itatu n.ikinyamitende ine bi6ite moteri5 bi2uga ibinyabi!iga
by.ibi!iga bitatu cyangwa bine bitarenge4e uburemere bwibiro )00, kandi moteri ikaba
itarenge4e santimetero kibe /0 cyangwa imbaraga !ayo !ikaba !itarenge4e 82" 1/0
9ushyira intebe ku ruhande cyangwa romoruki inyuma y.ibinyabi!iga bya2u!we ku bika
1, 1), 1/ na 16 ntacyo bihindura ku rwego birimo0
1,0 I4ambo 5ikinyabi!iga kigendeshwa na moteri5 bi2uga ikinyabi!iga cyose gi6ite moteri
ikigendesha kandi kigendeshwa n.ibikigi!e&
1+0 I4ambo 5imodoka5 bi2uga ikinyabi!iga cyose kigendeshwa na moteri, uretse !a
2elomoteri, ipikipiki, ibinyamitende itatu cyangwa ine bi6ite moteri, n.imashini !ikurura
n.i!indi !ihinga !i6ite moteri !ikaba kandi ku busan!we !itwara mu n!ira nyabagendwa
abantu cyangwa ibintu cyangwa se !igenewe gukurura ibindi binyabi!iga bitwara abantu
cyangwa ibintu&
190 I4ambo 5romoruki5 bi2uga ikinyabi!iga kigenewe gukururwa n.ikindi& iryo 4ambo
rikoreshwa kandi kuri !a maku!ungu&
%00 I4ambo 5maku!ungu5 bi2uga romoruki iyo ariyo yose yagenewe gu6atishwa ku
kinyabi!iga gikurura ku buryo igice cyayo kiba kikiryamyeho kandi igice cy.uburemere
bwacyo ndetse n.ubw.ibyo itwaye bukaba bushikamiye icyo kinyabi!iga&
%10 I4ambo 5romoruki ntoya5 bi2uga romoruki iyo ariyo yose i6ite uburemere butarenga ibiro
,/00
%%0 "magambo 5ibinyabi!iga bikomatanye5 na 5ibinyabi!iga bikururana5 bi2uga
ibinyabi!iga bi6atanye bikagenda nk.aho ari kimwe&
%0 I4ambo 5ikinyabi!iga gi6atani4e5 bi2uga ikinyabi!iga gikomatanye, kimwe ali ikinyabi!iga
gikurura, ikindi ari maku!ungu &

%)0 I4ambo 5ikinyabi!iga gikururana kabiri5 bi2uga ibinyabi!iga bikomatanye bikururana


bigi!we n.ikinyabi!iga gi6atani4e kandi kiriho romoruki yacyo&
%/0 "magambo 5uburemere bwite5 n.5uburemere bw.ikidapakiye5, bi2uga uburemere
bw.ikinyabi!iga ki!ima gi6ite karosori n.ibikoresho byacyo ngombwa kandi cyu!uye
lisansi, ma!utu cyangwa ga!i, ama!i n.ama2uta, aliko hatabariwemo abagitwaye, abantu
cyangwa imi!igo cyikoreye&
%60 I4ambo 5uburemere bwikorewe5 bi2uga uburemere bwite bw.ikinyabi!iga ki!ima
hongereweho uburemere bw.imi!igo cyikoreye, ubw.ugitwaye n.ubw.undi muntu wese
gitwaye&
%,0 I4ambo 5uburemere ntarengwa bwemewe 5 bi2uga uburemere bwose ntarengwa
bw.ikinyabi!iga bweme4we hakuriki4we ibi2ugwa muli iri teka, uburemere ntarengwa
bwemewe bw.ibinyabi!iga bikomatanye, bw.ikinyabi!iga gi6atani4e cyangwa
bw.ikinyabi!iga gikurana kabiri, bwitwa 5uburemere bugendanwa5&
%+0 I4ambo5guhagarara umwanya muto5 bi2uga igihe cya ngombwa ikinyabi!iga kimara
gihaga!e kugirango abantu cyangwa ibintu byin4ire cyangwa bisohoke&
%90 I4ambo 5guhagarara umwanya munini5 bi2uga igihe kiren!e icya ngombwa ikinyabi!iga
kimara gihaga!e kugira ngo abantu cyangwa ibintu byin4ire cyangwa bisohoke&
00 I4ambo 5akagarura:rumuri5 bi2uga akantu karabagirana gasubi!a imirasire y.urumuri ku
kintu kiyohere4e&
10 I4ambo 5ikinyabi!iga : ndakumirwa5 ni ibinyabi!iga by.abapolisi, ibi!imya:nkongi ndetse
n.ibinyabi!iga bitwara abarwayi, iyo bi4ya aho bigomba gutabara byihutirwa kandi
bikarangwa n.intaba!a irabagirana cyangwa irangurura i4wi&
%0 I4ambo ;"matara y.urugendo5 <amatara maremare7 bi2uga amatara y.ikinyabi!iga
amurika umuhanda mu ntambwe ndende imbere y.icyo kinyabi!iga&
0 I4ambo= "matara yo kubisikana5 <amatara magu6i7 bi2uga amatara y.ikinyabi!iga amurika
in!ira nyabagendwa imbere y.icyo kinyabi!iga kitagombye guhuma cyangwa
kubangamira abayobo!i ba2a mu cyereke!o0
)0 I4ambo ;amatara ndangambere= bi2uga amatara yikinyabi!iga akiranga kandi agaraga!a
ubugari bwacyo burebewe imbere0
/0 I4ambo 5amatara ndanganyuma5 bi2uga amatara y.ikinyabi!iga akiranga kandi yerekana
ubugari bwacyo burebewe inyuma&
60 I4ambo 5amatara kamena:bihu y.imbere5 bi2uga amatara y.ikinyabi!iga abonesha ne!a
in!ira imbere yacyo igihe cy.igihu, cy.im2ura nyinshi, cy.urubura cyangwa
cy.umukungugu0
,0 I4ambo 5amatara kamena:bihu y.inyuma5 bi2uga amatara y.ikinyabi!iga akiranga
kandi yerekana ubugari bwacyo kirebewe inyuma igihe cy.igihu, cy.im2ura nyinshi,
cy.urubura cyangwa cy.umukungugu mwinshi&
)
+0 I4ambo 5amatara yo gusubira inyuma5 bi2uga amatara y.ikinyabi!iga agenewe kubonesha
in!ira inyuma y.ikinyabi!iga no kumenyesha abandi bagen!i ko ikinyabi!iga gisubira
inyuma cyangwa kigiye gusubira inyuma&
90 I4ambo 5itara ndanga:cyereke!o= cyangwa ikinyoteri5 bi2uga itara ry.ikinyabi!iga
rigenewe kwereka abandi bagen!i ko umuyobo!i ashaka kugana iburyo cyangwa
ibumoso&
)00 "magambo 5itara rishakisha5 n.5itara rihinduki!wa5 bi2uga, itara ry.ikinyabi!iga
gishobora guhinduki!wa n.umuyobo!i bidatewe n.uko ikinyabi!iga kigenda kandi
rishobora kumurika ikintu kiri mu n!ira nyabagendwa cyangwa hirya yayo&
)10 "magambo 5itara ndangamubyimba5 n.5itara ndanga burumbarare5 bi2uga itara
ry.ikinyabi!iga ryerekana ubugari bwacyo, ahagana imbere cyangwa inyuma igihe
uburebure bwacyo burenga metero 6 cyangwa iyo ubugari bwacyo, habariwemo ibyo
cyikoreye, burenga metero %,10
)%0 I4ambo 5ubuso bubonesha5 bi2uga ku byerekeye amatara, ubuso busohokana urumuri,
naho ku byerekeye utugarura rumuri bika2uga ubuso burabagiranamo urumuri0
)0 I4ambo 5itara ry.umuhondo5 bi2uga itara ryose ry.umuhondo wigan4e, ry.umuhondo
nyawo cyangwa usa n.icunga hakuriki4we ibisobanuro bi2ugwa mu ngereka ya , y.iri
teka0
UMUTWE WA III% ABAKOZI BABI+ITIYE UBUBASHA
I'()'(" *$ , %
>itabu4i4e ububasha abagen!a:cyaha bahawe n.amategeko y.umwihariko, abashin!we
cyane cyane kubahiri!a iri teka ni3
10 >a o6isiye na ba su!o6isiye bo muri ?olisi y.igihugu igihe bari mu ka!i&
%0 >a kaporari nabapolisi bo muri ?olisi y.Igihugu igihe bari mu ka!i, babitumwe na
?rokireri wa Repubulika wo muri iyo 6asi&
0 "bapolisi bo mu mutwe ushin!we umutekano mu muhanda&
)0 "bako!i bo mu biro by.amateme n.imihanda, ku byerekeye ibi2ugwa mu ngingo ya + n.iya
9, iya )0, 60 kuge!a kuya 6+, iya ,% n.iya , iya 11 n.iya 11), iya 11, kuge!a kuya 1%0
!.iri teka&
/0 "bako!i ba gasutamo, ku byerekeye ibi2ugwa mu ngingo ya 1%&
60 "bako!i bo mu biro by.imisoro, ku byerekeye ibi2ugwa mu ngingo ya 1%1 kuge!a ku ya
1/0
,0 "bako!i b.ikigo cy.ubukerarugendo na pariki !.igihugu babiherewe uburengan!ira na
1inisitiri w.#butabera&
/
+0 >a o6isiye bashin!we ?olisi yigihugu igihe bayobora abasilikare bagenda ku mirongo&
90 "bako!i bo mu biro bya 1inisiteri ishin!we 9utwara "bantu nIbintu mu mirimo yayo
babiherewe uburengan!ira na 1inisitiri w.#butabera
"bako!i ba2ugwa muri iyi ngingo ba6ite ububasha bwo kugen!a ibyaha byica iri teka
batarengereye imilimo bashin!we n.i6asi bakoramo0
UMUTWE WA I-% IMPANUKA0
I'()'(" *$ . %
>itabangamiye ibiteganywa namategeko ahana, umugen!i wese uguweho n.impanuka
agomba3
1(0 9uhita ahagarara igihe bimushobokeye kandi atagombye kubangamira bundibushya
uburyo bwo kugenda mu muhanda cyangwa kwite!a ibyago ubwe&
%(0 9ukora uko ashoboye kwose kugirango uburyo bwo kugenda mu muhanda bw.aho
impanuka yabereye bwoye guhungabana ashyira ibimenyetso ahashobora kubyara
inkomyi, nko gukoresha ikimenyetso n(",%9, kwakiri!a icyarimwe amatara yose
ndangacyereke!o y.ikinyabi!iga, cyangwa kuhatereka itara rimyatsa, ry.umuhondo
cyangwa risa n.icunga&
(0 Iyo umuntu yap6iriye mu mpanuka cyangwa yakomerekeyemo bikabi4e kandi bikaba
bidahungabanya uburyo bwo kugenda mu muhanda, kwirinda guhindura uko ibintu
bime!e, gusibanganya ibimenyetso bishobora kugaraga!a abari mu makosa, no
kubimenyesha cyangwa gutumaho abubahiri!a amahoro bari ha6i aho&
)(0 Iyo abandi bantu bahuye n.iyo mpanuka babimusabye, kubabwira umwirondoro we&
/(0 Iyo umuntu yap6iriye muri iyo mpanuka cyangwa yakomerekeyemo bikabi4e, ariko
akabona nta byago bishobora kumutera, kuguma aho impanuka yabereye cyangwa
kuhagaruka kuge!.igihe abubahiri!a amahoro bahagereye, cyeretse iyo bamwemereye
kuha2a cyangwa iyo agomba gutabara abakomeretse cyangwa ku4ya kwi2u!a ubwe
bwite&
6(0 Iyo impanuka yangi4e ibintu gusa cyangwa hakaba hari abakomeretse byorohe4e, kugana
aho impanuka yabereye, kugirango, abyum2ikanyeho n.uwo bagonganye, bagaraga!e uko
byagen!e, cyangwa niba batabyum2ikanyeho, a6ashe umuko!i ubishin!we kubyirebera0
"riko rero, iyo umuko!i ubi6itiye ububasha adashobora cyangwa atashoboye kugera aho
byabereye mu gihe kiringaniye , abahuye n.impanuka bashobora buri wese kubimureba, igihe
bishoboka, kubimenyesha umutegetsi ushin!we kubahiri!a amahoro uri ha6i cyangwa uri aho
batuye0
6
-k.uko iyi ngingo ibiteganya3
: 5umuntu wakomeretse cyane5 bi2uga umuntu wagi!e ibikomere bishobora kumu2iramo
urup6u, kumushegesha wese, kumutesha igice cy.umubiri cyangwa wacitse urugingo0
: 5igikomere cyorohe4e5 bi2uga igikomere cyose umuntu asanga kitahungabanya ubu!ima,
kitamushegesha wese cyangwa kitatuma ataka!a igice cy.umubiri cyangwa urugingo0
UMUTWE WA -% IBITEGEKWA / IBYAKWA/IBIMENYETSO
I'()'(" *$ 5 %
10 #mugen!i wese uri mu n!ira nyabagendwa agomba guhita yum2ira ibitegetswe n.abako!i
babi6itiye ububasha0
%0 Ibitegekwa ni nk.ibi3
a7 ukuboko ku!amuye, gutegeka abagen!i bose guhagarara keretse abage!e mu isangano
bagomba guhita baha2a&
b7 ukuboko cyangwa amaboko atambitse ategeka guhagarara abaturuka mu byereke!o
bisanganya icyereke!o cyerekanwa n.ukuboko cyangwa amaboko arambuye0
c7 ku!ungu!a intambike itara ritukura, bitegeka guhagarara abo iryo tara riganishaho0
0 #mugen!i wese ategetswe kugaraga!a umwirondoro we igihe umuko!i ubi6itiye ububasha
abimusabye bitewe n.ikosa ako!e ryica iri teka, cyangwa habaye impanuka0
)0 #muyobo!i w.ikinyabi!iga gihaga!e umwanya muto cyangwa munini ategetswe
kugikuraho igihe abisabwe n.umuko!i ubi6itiye ububasha0
/0 #mugen!i wese agomba kubahiri!a ibimenyetso byashyiriweho gutunganya uburyo bwo
kugenda mu muhanda igihe cyose ibyo bimenyetso biteye uko byagenwe kandi
bigaragara bihagi4e0
60 Ibitegekwa n.abako!i babi6itiye ububasha birusha agaciro ibindi bimenyetso0
UMUTWE WA -I% URUHUSHYA RWO GUTWARA IBINYABIZIGA.
I&YI&IRO &YA MBERE% U0121*$ 03" (43$0$ )!)'*$!)#)($
04$'()35 6 R3$'7$.
I'()'(" *$ 8 %
10 -tawe ushobora gutwara ikinyabi!iga kigendeshwa na moteri mu n!ira nyabagendwa
ada6ite kandi atitwa4e uruhushya rwo gutwara ibinyabi!iga rwatan!we na ?olisi yigihugu0
,
#ko uruhushya rwo gutwara ikinyabi!iga ruteye nuko rutangwa, bigenwa nIteka rya
1inisitiri ushin!we 9utwara "bantu nIbintu abisabwe na 8omit@ yIgihugu ishin!we
umutekano mu mihanda&
#muyobo!i agomba kwerekana ako kanya uruhushya rwo gutwara ibinyabi!iga aruba4i4we
n.umuko!i ubi6itiye ububasha0
%0 #ruhushya rwo gutwara ibinyabi!iga rwerekana urwego cyangwa in!ego !.ibinyabi!iga
cyatangiwe0
In!ego !.ibinyabi!iga !isabirwa uruhushya ni i!i3
Urwego A0 "mapikipiki n.ibinyamitende itatu bi6ite moteri biriho cyangwa bida6ite intebe ku
ruhande0
Urwego B3 Imodoka !akorewe gutwara abantu kandi !i6ite imyanya munani ntarengwa yo
kwicarwamo hatabariwemo uw.umuyobo!i0
: Imodoka !agenewe gutwara ibintu kandi !i6ite uburemere ntarengwa bwemewe
butarenga ibiro /00000
: Ibinyamitende ine bi6ite moteri0
8u binyabi!iga byo muri urwo rwego bashobora gushyiraho romoruki ntoya i6ite umutambiko
umwe0
Urwego C3 Imodoka !agenewe gutwara ibintu bi6ite uburemere ntarengwa bwemewe burenga
ibiro /00000
8u binyabi!iga by.urwo rwego bashoboraga gushyiraho romoruki ntoya0
Urwego D3 Imodoka !akorewe gutwara abantu kandi !i6ite imyanya irenga umunani yo
kwicarwamo, hatabariwemo uw.umuyobo!i0
Urwego E3 Ibinyabi!iga bikomatanye bi6ite ikinyabi!iga gikurura kiri muri rumwe mu n!ego
>, A na D umuyobo!i a6itiye uruhushya kandi romoruki yabyo ikaba i6ite
uburemere ntarengwa bwemewe burenga ibiro ,/00
Urwego F: Ibinyabi!iga bidasan!we <ibimashini bihinga, bikora imihanda biterura, B70
0 Imodoka !igenda mu n!ira nyabagendwa !itabarirwa muri rumwe mu n!ego !ima!e
ku2ugwa, nk.imashini !.ubuhin!i cyangwa !.inganda !ibarirwa mu rwego >, nta kwita ku
buremere bwa!o0
)0 #ruhushya rwo gutwara ibinyabi!iga rutangwa burundu abarusaba bama!e gutsinda
ibi!amini bikurikira kandi herekanywe icyeme!o gitangwa na muganga wemewe akuriki4e
ibi2ugwa mu gika cya + cyiyi ngingo3
a7 iki!amini ku masomo cyerekana ko uba!wa a!i bihagi4e amategeko y.umuhanda&
+
b7 iki!amini cyerekana ko uba!wa a!i gutwara ikinyabi!iga cyo mu rwego asabira
uruhushya rwo gutwara0
Ibi!amini byerekeye amasomo no gutwara ibinyabi!iga kugirango hatangwe uburengan!ira
bwo gutwara ibinyabi!iga bikorwa mu buryo bwashyi!weho na 1inisiteri ishin!we gutwara
abantu nibintu0
/0 a7 uruhushya rwagateganyo rwo gutwara ibinyabi!iga rushobora guhabwa umuntu wese
urusabye kugirango bimu6ashe kugera ku bumenyi buhagi4e bwo gutwara ibinyabi!iga
bu!atuma abona icyeme!o cyuburengan!ira burunduye0
#ruhushya rwagateganyo rwo gutwara ibinyabi!iga rutangwa ari uko urwaka atsin!e
iki!amini cy.amasomo giteganywa mu gika cya ) a7, cy.iyi ngingo0
b7 #ruhushya rwagateganyo rwo gutwara ibinyabi!iga ru6ite agaciro ku n!ego !ose
!.ibinyabi!iga0
c7 #ruhushya rwagateganyo rwo gutwara ibinyabi!iga rumara ame!i atatu& icyo gihe
rushobora kwongerwa inshuro eshatu gusa0
d7 #6ite uruhushya rwagateganyo rwo gutwara ibinyabi!iga ntiyemerewe gutwara
imodoka keretse ari kumwe n.umwigisha u6ite uburengan!ira bwo mu rwego
rw.imodoka atwaye0
#mwigisha agomba kuba iruhande rw.uwo yigisha kugira ngo ashobore kureba ne!a
ibyo akora kandi amugoboke mu gihe cyo kuyitwara iyo bibaye ngombwa0
Ikinyabi!iga cyigirwaho kigomba kuba gi6ite inyuma ikimenyetso kigi!we n.inyuguti
C yera yanditswe mu ibara ry.ubururu kandi i6ite uburebure butari hasi ya santimetero
1/ cyangwa icyapa cyumweru cyanditseho ;"#'D:EADCE= mu nyuguti !umukara0
60 Iyo rwatakaye, rwibwe cyangwa rwangiritse, uruhushya rwo gutwara ikinyabi!iga
rusimburwa by.agateganyo, mu gihe gihagi4e kugirango habe habonetse inyandiko yarwo
kandi icyo gihe ntikirenge iminsi cumi n.itanu n.urupapuro ru6ite agaciro nk.ak.uruhushya
rwo gutwara imodoka rutangwa na prokireri wa Repubulika0
>isabwe n.uwari a6ite uruhushya rwo gutwara ikinyabi!iga rwatakaye, rwibwe cyangwa
rwangiritse, abategetsi batanga urwa mbere batanga n.inyandiko nshungu yarwo
,0 #ruhushya rwo gutwara ibinyabi!iga n.inyandiko:nshungu yarwo bitangwa ari uko
harishywe aya ma6aranga3
: uruhushya rwo gutwara ikinyabi!iga ku rwego rutangirirwaho3 %/000

: kuri buri rwego rwiyongereyeho3 /000
: uruhushya rw.agateganyo rwo gutwara ibinyabi!iga310000
: inyandiko:nshungu3 /00
9
-yamara, aba6ite uruhushya rw.agateganyo rugi6ite agaciro, batanga gusa ama6aranga yari
asigaye ngo babone uruhushya burunduye rwo gutwara ikinyabi!iga
+0 a7 uruhushya rwo gutwara ibinyabi!iga rwimwa cyangwa rwamburwa abantu barwaye
indwara !ikurikira0
: ku byerekeye uruhushya rwo mu rwego A, D, E, na F, ukubona kw.i4isho kugomba
kugira +*10 kuri buri 4isho cyangwa ,*10 ku 4isho rimwe na 9*10 ku rindi 4isho,
cyangwa se 6*10 ku 4isho rimwe na 10*10 ku rindi0 >iremewe ko uburwayi bwamaso
bukosorwa namataratara abigenewe0
: #kum2a3 kutum2a cyangwa kum2a buhoro bikabi4e kandi ku matwi yombi0
: I!indi ndwara !.ubu!ima !ibu!a bikabi4e ingingo gukora ne!a cyangwa !ihungabanya
imikorere y.ubwonko0
b7 ?rokireri wa Repubulika ashobora gutumi!a umuntu wese u6ite uruhushya rwo gutwara
ibinyabi!iga akekaho bumwe mu burwayi buma!e ku2ugwa kugira ngo asu!umwe na
muganga amutegetse& muganga yoherere!a ?rokireri ibyo yabonye mu gihe
kitarenge4e iminsi umunani0
c7 ?rokireri wa Repubulika ashobora kwambura by.agateganyo uruhushya rwo gutwara
ikinyabi!iga umuntu wese wan!e gusu!umwa na muganga& ashobora na none
kwambura uruhushya umuntu wese u!wiho uburwayi buma!e ku2ugwa0
d7 Icyeme!o cya ?rokireri wa Republika kiri kumwe n.inyandikuro yemewe ya raporo ya
muganga wa Ceta, cyoherere!wa nyirubwite mu ibaruwa ishinganywe mu iposita
ikanatangirwa icyeme!o cy.uko bayibonye0
e7 Icyeme!o cya ?rokireri wa Repubulika ntiki4ulirirwa iyo cya6ashwe kubera kwanga
gusu!umwa na muganga0
67 8u !indi mpam2u, icyeme!o gishobora ku4uririrwa kwa prokireri mukuru w.urukiko
rw.ubu4urire mu gihe cy.iminsi 0 nyirubwite ama!e kubona icyeme!o cya ?rokireri
wa Repubulika0
Igihe cyemewe cyo ku4urira n.ubu4ulire ntibihagarika icyeme!o0
g7 #wa4uliye asu!umwa n.akanama k.abaganga batatu, umwe muri bo agashyirwaho na
?rokireri mukuru, uwa kabiri agashyirwaho n.uwa4uriye, uwa gatatu agashakwa n.abo
baganga babiri ba mbere0
#kwamburwa uruhushya rwo gutwara ikinyabi!iga kugumaho ari uko byeme4we
n.ubwigan!e bw.ama4wi y.abagi!e ako kanama& muri icyo gihe ama6ranga agomba
gutangwa aherera k.uwa4uriye0
Icyeme!o cyo kwambura burundu uruhushya rwo gutwara ikinyabi!iga kimenyeshwa
ubutegetsi bwabutan!e0
10
90 >inyuranyi4e n.ibima!e ku2ugwa, ntibategetswe kugendana uruhushya rwo gutwara
ibinyabi!iga, abayobo!i bataramara umwaka mu Rwanda iyo ba6ite3
- uruhushya mpu!amahanga rwo gutwara ikinyabi!iga ruteye kimwe n.urugero rugi!e
umugereka wa , w.amase!erano yakorewe i Giyeni kuwa + #gushyingo 196+, yerekeye
uburyo bwo kugenda mu muhanda &
- uruhushya m2a:mahanga rwo gutwara ikinyabi!iga ruhu4e namategeko ari ku
mugereka wa 6 wamase!erano yi Giyeni yo kuwa + ugushyingo 196+& ariko urwo
ruhushya rukaba ru6ite agaciro, kandi rwaratan!we nigihugu cyasinye ayo mase!erano
cyangwa nikigo cyabiherewe ububasha nikindi gihugu cyasinye ayo mase!erano0
"ba6ite kimwe muri i!o mpushya bagomba guhita barwerekana iyo babisabwe n.umuko!i
ubi6itiye ububasha0
>atagombye gukora iki!amini cy.amasomo n.icyo gutwara ikinyabi!iga, bashobora kubona
uruhushya rutangirwa mu Rwanda rwo gutwara ikinyabi!iga iyo berekanye uruhushya
mpu!amahanga cyangwa m2amahanga, bap6a gusa kubisaba mbere y.irangira ry.igihe
cy.umwaka giteganywa ku gice cya mbere cy.iki gika0
I&YI&IRO &YA II% U0121*$ 69#$6$1$'($ 03" (43$0$ )k)'*$!)#)($
I'()'(" *$ : %
10 ?olisi yigihugu i6ite ububasha bwo gutanga uruhushya mpu!amahanga rwo gutwara
ikinyabi!iga hakuriki4we ibiri ku rugero rugi!e umugereka wa , w.amase!erano y.i Giyeni
yo kuwa + ugushyingo 196+ yerekeranye nuburyo bwo kugenda mu muhanda &
%0 #ruhushya mpu!amahanga rwo gutwara ikinyabi!iga rushobora guhabwa gusa aba6ite
icyeme!o cyo gutwara ikinyabi!iga cyatan!we nigihugu cyabo kandi kigi6ite agaciro&
abagihawe batanga ama6ranga %/00 y u Rwanda0
IGI&E &YA KABIRI% UBURYO BWO KUGENDA MU MUHANDA
UMUTWE WA MBERE% AMATEGEKO RUSANGE
I&YI&IRO &YA MBERE% K0)'7$ )'#)0$ '*$!$(5'73$ ';$!$*)(5'7$6"
I'()'(" *$ 8 %
10 >irabu4i4we kubangamira uburyo bwo kugenda mu muhanda cyangwa gutuma watera
ibyago kubera ku4ugunya, kurunda, gusiga cyangwa kugusha mu n!ira nyabagendwa
ibintu ibyo aribyo byose, nkibisate byibirahure, ma!utu lisansi, ga!i nama2uta, kuhuka
umwotsi cyangwa ibyuka, cyangwa se kuhashyira ikintu cyose cyinkomyi0
Ibyo ntibibu4i4we ku bako!i bimirimo ya Ceta, igihe bari mu ka!i kabo bakoresha ibyuma
bi2ubura imyotsi, ibyuka cyangwa ibi6u0
-i kimwe no ku bikorera ubwabo bakoresha nkibyo kandi imirimo bakora ikaba ari iya Ceta
cyangwa se bakaba bayikora ba6ite uruhushya bahawe na ?ere6e0
11
1u gihe iyo mirimo ikorwa, abagen!i nibo bagomba gukora uko bashoboye kwose kugirango
birinde impanuka ishobora kuba0
%0 Iyo ikinyabi!iga gihaga!e kubera impanuka cyangwa iyo ibyo gitwaye cyangwa bimwe
muri ibyo biguye mu n!ira nyabagendwa, umuyobo!i wacyo agomba gukora uko
ashoboye kwose kugira ngo in!ira igendwemo nta nkomyi0
Iyo umuyobo!i atabishoboye umuhereke4e niwe ugomba kubikora yaba ntawe a6ite bigakorwa
n.undi mugen!i wese waguweho n.iyo mpanuka0
0 >irabu4i4we kwonona in!ira nyabagenwa, ku2anaho, kwimura, kwangi!a, guhirika
cyangwa gusenya imbago, ibimenyetso, ibyapa biyiteyeho cyangwa ibiyubatseho0
I'()'(" *$ 9 %
#muyobo!i agomba gukora uko ashoboye kugirango yirinde kwangi!a umuhanda agenda
buhoro, agabanya ibyo ikinyabi!iga kikoreye cyangwa se anyura indi n!ira0
>yumwihariko ibinyabi!iga bi6ite iminyururu, iyo bigenda mu n!ira nyabagendwa bigomba
gushyirwaho ibya ngombwa bituma bitagira icyo byangi!a ku muhanda0 -ta na rimwe
bishobora kugenda ku mihanda ya kaburimbo, uretse ibinyabi!iga bya gisirikare mu bihe
bidasan!we0
I&YI&IRO &YA II% I!*505k5*5 $!$*"!"#)
I'()'(" *$ 10 %
10 Ikinyabi!iga cyose cyangwa ibinyabi!iga bikururana, iyo bigenda, bigomba kugira
ubiyobora0
Inyamaswa !ikurura, !ikorera cyangwa !igenderwaho, kimwe n.amatungo, yaba rimwe
cyangwa ubushyo, !igomba kugira u!iyobora iyo !igenda mu n!ira nyabagendwa0
%0 #muyobo!i agomba kuba ashobora kuyobora, gukora igihe cyose ibyo ategetswe kandi
agomba kugenga igihe cyose ikinyabi!iga cyangwa inyamaswa ayoboye0
-kumuyobo!i, ntagomba guterwa imbogami!i igihe ayobora no gukingiri!wa bitewe
n.umubare w.abagen!i cyangwa n.uko ba6ashe imyanya, cyangwa bitewe n.ibintu bitabonerana
byometse ku birahure0
I'()'(" *$ 11.
Imyaka y.i6ati!o ni3
- Imyaka %0 ku bayobo!i b.imodoka !iri mu n!ego A,D,E na F !i2ugwa ku gice cya %
cy.ingingo ya 6 y.iri teka&
- Imyaka 1+ ku bayobo!i b.ibinyabi!iga biri mu n!ego " na > &
1%
- Imyala 1/ ku bayobo!i ba 2elomoteri, mu gihe ariko nta wundi uyiriho uretse
uyitwaye, na 1, mu bindi bihe&
- Imyaka 1) ku bayobo!i b.inyamaswa !ikurura, !aba !i!iritse cyangwa !ita!iritse ku
cyo !ikurura no ku bayobo!i b.inyamaswa !ikoreye cyangwa !igenderwaho&
- Imyaka 1% ku bayobo!i b.amatungo
I'()'(" *$ 11 !)2% I'*$6$'23$
#sibye igihe hatan!we amabwiri!a yihariye yo kwimuka, inyamaswa !igomba kugabanywa
mo ibice byimirongo i6ite uburebure buringaniye kandi itandukanyi4we nintera ihagi4e
kugirango bitabangamira uburyo bwo kugenda0
I&YI&IRO &YA III% U01$'75 0(5'7503$6" 6 61$'7$
I'()'(" *$ 12 %
10 #muyobo!i wese w.ikinyabi!iga, igihe cyose bishoboka, agomba gukome!a kugendesha
ikinyabi!iga atwaye ku ruhande rw.iburyo rw.umuhanda kandi akegera inkombe yawo
y.iburyo igihe abonye undi aturutse aho agana cyangwa agiye kumunyuraho kimwe
n.igihe cyose atabona imbere ye ne!a0
Inyamanswa !igenda mu muhanda !igomba, uko bishobotse kwose, gukome!a kugendera ku
nkombe y.iburyo0
%0 8eretse hari amategeko yihariye, iyo in!ira nyabagendwa igabani4wemo imihanda ibiri
cyangwa itatu itandukanyi4we ku buryo bugaraga!wa n.akarondorondo k.ubutaka,
umwanya utanyurwamo n.ibinyabi!iga, ubusumbane bw.imihanda, cyangwa
itandukanyi4we n.umurongo w.umweru urombere4e, abayobo!i ntibashobora kunyura mu
muhanda ubangikanye n.uwo bagenderamo0
0 Iyo umuhanda ugabani4wemo ibisate bine kandi kuwugendamo bigakorwa mu byereke!o
bibiri, umuyobo!i wese abu4i4we kunyura mu bisate bibiri biri ibumoso kandi kugenda ku
mirongo ibangikanye byemewe gusa ku gice cya kabiri cy.iburyo bw.umuhanda0
8ugenda ku mirongo ibangikanye byemewe na none ku mihanda igenderwamo mu cyereke!o
kimwe kandi igabani4wemo nibura ibisate bibiri0
Ibyo aribyo byose, abako!i babi6itiye ububasha bashobora gutegeka kugenda ku mirongo
ibangikanye0
Iyo, kubera ubucucike bw.ibigenda mu muhanda hiremye imirongo ibangikanye kandi
irombere4e abayobo!i bagomba gukome!a kugendesha ibinyabi!iga ku murongo umwe,
keretse igihe bashaka guhindura icyereke!o kandi bakabigira ku buryo batabangamira
bikabi4e imigendere myi!a y.ibindi binyabi!iga .
1
Ibyo kugenda ku mirongo ibangikanye byemewe kandi ibisate by.umuhanda bikaba
bigaraga!wa n.imirongo irombere4e cyangwa iciyemo uduce, abayobo!i babu4i4we kunyura
he4uru y.iyo mirongo0
)0 Iyo umuhanda ugabanyi4emo ibisate bitatu kandi ukaba ugenderwamo mu byereke!o
byombi, umuyobo!i wese abu4i4we kugendera mu gisate cyerekeye inkombe y.ibumoso
bw.umuhanda0
/0 Iyo umuhanda ugabanyi4wemo ibisate bibiri kandi ukaba ugenderwamo mu byereke!o
byombi, umuyobo!i wese abu4i4we kugendera mu gisate kiri ibumoso bw.umuhanda,
keretse iyo kugana muri urwo ruhande byemewe0
60 #muyobo!i wese ugenda mu muhanda agomba gusiga ibumoso bwe ubwikingo, imbago
n.ibindi bimenyetso byerekana aho bagomba kunyura ku buryo buboneye, keretse iyo
hashin!we ikimenyetso n(D& 10b aribwo bashobora kunyura iburyo cyangwa ibumoso uko
bashatse0
I'()'(" *$ 1, %
10 #muyobo!i wese ugenda mu muhanda abu4i4we kurengera in!ira y.abanyamaguru,
ubwikinge, inkombe !.umuhanda cyangwa uduhanda tw.amagare, abigilishi4e uruhande
urwo arirwo rwose rw.ikinyabi!iga cyangwa ibyo cyikoreye0
%0 >itanyuranyi4e n.ibi2ugwa mu ngingo ya /9, birabu4i4we kugen!a cyangwa gukome!a
kugen!a ikinyabi!iga gi6ite ubuhagarike burenge4e metero enye, habaliwemo ibyo
cyikoreye0
I'()'(" *$ 1. %
Iyo banyu!e iruhande rw.inkomyi abanyamaguru bagomba gukikira banyu!e mu muhanda,
abayobo!i bagomba gusiga umwanya u6ite ubugari bwa metero imwe nibura hagati yabo n.iyo
nkomyi0
Iyo bidashobora kubahiri!wa kandi umunyamaguru akaba anyura ha6i y.iyo nkomyi,
umuyobo!i agomba kuyikikira a6ite umu2uduko utarenge4e kilometero eshanu mu isaha0
I&YI&IRO &YA I-% I'k"6$'5/G4$6!k$ 6!505
I'()'(" *$ 15 %
10 #muyobo!i wese ugiye kugera mu nkomane agomba gukoresha ubwiton!i buhagi4e
bu4yana n.uko aho age!e hame!e kandi akareba ne!a niba umuhanda agiye kwin4iramo
utarimo inkomyi, akagenda agabanya umu2uduko akuriki4e uko asanga atabona ne!a
kandi byaba ngombwa agatanga ikimenyetso cy.uko age!e ha6i0
#muyobo!i wikinyabi!iga agomba byumwihariko kwegera isangano agenda ku buryo
ashobora guhagarara kugira ngo ibinyabi!iga bitambuka mbere bihite& ndetse n.iyo
ibimenyetso by.umuriro bimwemerera gutambuka ntashobora kwin4ira mu isangano iyo
ikinyabi!iga cye gishobora kuhahagarara kandi kikabu!a guhita ibinyabi!iga bigenda mu
muhanda usanganya0
1)
%0 #muyobo!i wese u2uye mu n!ira nyabagendwa i6ite ibyereke!o bibiri akaba ashaka
kwin4ira mu y.indi i6ite icyereke!o kimwe, agomba kureka ibinyabi!iga biyigendamo
bigatambuka0
0 #muyobo!i wese u2uye mu n!ira nyabagendwa ida6ite umuhanda wa kaburimbo cyangwa
uko!we nk.urimo kaburimbo akaba yin4ira mu n!ira ya kaburimbo n.ibime!e nkayo
agomba kureka ibinyabi!iga biyigendamo bigatambuka0
)0 #muyobo!i wese u2uye mu kayira cyangwa mu n!ira y.igitaka akaba a4ya mu n!ira
nyabagendwa itari akayira ntibe n.in!ira y.igitaka agomba kureka ibinyabi!iga bigenda
muri iyo n!ira nyabagendwa bigatambuka0
/0 #muyobo!i wese u2uye ahantu hahana imbibi n.in!ira nyabagendwa agiye kwin4iramo
agomba kureka ibinyabi!iga bigendamo bigatambuka0
I'()'(" *$ 18 %
10 >itanyurani4e n.ibi2ugwa mu ngingo ya 1/, umuyobo!i wese agomba kureka ibinyabi!iga
bituruka mu kuboko kwe kw.iburyo bigatambuka keretse iyo ari mu isangano aho agomba
kubahiri!a amategeko yo gutambuka mbere yerekanwa n.ibyapamenyetso >01, cyangwa
>0%b na "0 %% cyangwa yerekanwa n.ibimenyetso by.amatara0
#tegetswe kureka abandi bagahita ntashobora gukome!a urugendo atari uko abona
adashobora gutera impanuka, agererani4e n.uko ibindi binyabi!iga biri mu muhanda bimuri
kure n.umu2uduko bi6ite0
%0 #muyobo!i ugiye kwin4ira mu isangano aho bagomba ku!enguruka, agomba kureka
ibinyabi!iga byage!emo bikaban!a bigatambuka0
0 #muyobo!i wese uge!e mu masangano aho ibinyabi!iga biyoborwa n.ibimenyetso
by.umuriro agomba ku2a muri iryo sangano adategere4e ko kugenda mu kereke!o
aganamo byemerwa, ariko akabikora ku buryo atabera inkomyi ibindi binyabi!iga bigana
mu cyereke!o cyemerewe kugendwamo0
I&YI&IRO &YA - % I6)*"!"0505.
I'()'(" *$ 1: %
10 #muyobo!i wese ushaka kugira aho agana ntashobora kubigira ataban4e kwiringira ko
nabigira ata!a gutera ibyago cyangwa ngo abere inkomyi abandi bagen!i bamukulikiye,
bamuri imbere cyangwa bagiye kubisikana, akabigira akuliki4e uko abandi bagen!i bari
mu muhanda, aho bagana n.umu2uduko ba6ite0
-i nako bigenda nko ku muyobo!i wese u2uye ku murongo w.ibinyabi!iga cyangwa
awugiyemo, ugana ibumoso cyangwa iburyo, mu muhanda, wambukiranyi4e umuhanda ukase
ibumoso cyangwa iburyo agira ngo anyure mu yindi n!ira nyabagendwa cyangwa kugira ngo
yin4ire ahantu hahana imbibi n.iyo n!ira nyabagendwa, a2uye aho yarama!e umwanya munini
ahaga!e, uhaguruka aho yari ahaga!e akanya gato, uhindukira cyangwa usubira inyuma0
1/
%0 1bere yo gukata cyangwa ku4ya ku ruhande rw.umuhanda, umuyobo!i wese agomba
mbere y.igihe kubigaraga!a ku buryo budashidikanywa akoreshe4e indanga:cyereke!o
cyangwa ibiranga:cyerekere!o by.ikinyabi!iga cye cyangwa byaba bidakora,
byamushobokera akabyerekanisha ukuboko0
Icyo kimenyetso gitan!we kigomba gukome!a kwerekanwa mu gihe cyose ikinyabi!iga
kikiyoborwa, ntigikome!a kwerekanwa, iyo imiyoborere irangiye0
I'()'(" *$ 18 %
1u nsisiro, kugirango ibinyabi!iga bisan!we bitwarira hamwe abantu bigende ne!a,
abayobo!i b.ibindi binyabi!iga bagomba, bitanyuranyi4e n.ibi2ugwa mu ngingo ya 1,,1 ,
kugenda buhoro, ndetse byaba ngombwa, bagahagarara akanya gato kugirango ibyo
binyabi!iga bitwarira hamwe abantu bishobore kongera kugenda bihaguruka aho bigomba
guhagarara0
Itegeko ritan!we mu gika kiban!a ntacyo rihindura ku itegeko rireba abayobo!i bibinyabi!iga
bitwarira hamwe abantu kubyerekeye ubwiton!i buhagi4e bwo kwirinda impanuka iyo ariyo
yose, iyo bama!e kugaraga!a ko bashaka kongera kugenda bakoreshe4e ibiranga cyereke!o0
I&YI&IRO &YA -I%K!)2)k$'$ '" k'*0$'$1"
I'()'(" *$ 19 %
10 8ubyerekeye imyubahiri!e y.iri teka, kubisikana no kunyuranaho bireba gusa ibinyabi!iga
bigenda0
%0 "ho ibinyabi!iga bigenda ku mirongo ibangikanye, gutambukira iburyo abayobo!i
bagenda ku murongo w.ibumoso ntibi6atwa nk.aho ari ukunyuranaho bisobanurwa n.iri
teka
I'()'(" *$ 20 %
10 8ubisikana bikorerwa ku ruhande rw.iburyo
%0 #muyobo!i wese ubisikana n.undi, agomba gusiga ibumoso bwe umwanya uhagi4e kugira
ngo itambuka ry.undi ryorohe, ndetse byaba ngombwa, akegera inkombe y.iburyo
bw.umuhanda, iyo mu gihe cyo kubisikana abangamiwe n.inkomyi cyangwa n.abandi
bagen!i, agomba kugenda buhoro kandi byaba ngombwa agahagarara akanya gato
kugirango umugen!i cyangwa abagen!i ba2a mu cyereke!o aganamo bahite0
0 Iyo ubugari bw.umuhanda budahagi4e kugira ngo ibisikana ryorohe, abayobo!i bashobora
kunyura mu n!ira !.impande !.abanyamaguru, ariko bigakorwa ku buryo butate!a
impanuka abagen!i ba!irimo0
16
)0 Iyo ubugari bw.in!ira nyabagendwa igendwamo n.ibinyabi!iga budahagi4e kugira ngo
bibisikane nta nkomyi, abagen!i bategetswe kworoherana kugira ngo batambuke0
/0 1u mihanda yo mu miso!i no mu !indi n!ira nyabagendwa !icuramye cyane cyane aho
ibisikana ridashoboka cyangwa riruhi4e, umuyobo!i w.ikinyabi!iga kimanuka agomba
gushyira ku ruhande ikinyabi!iga atwaye kugira ngo areke ikinyabi!iga cyose ki!amuka
gitambuke keretse iyo hari ubwikingo ibinyabi!iga bishobora guhagararamo, uwo
mwanya ukaba uteye ne!a ku buryo, hakuriki4we umu2uduko naho ibinyabi!iga biri,
ikinyabi!iga ki!amuka cyaba gi6ite ubwikingo cyangwa kimwe muri ibyo binyabi!iga
kikaba kigomba gusubira inyuma niba ikinyabi!iga ki!amuka kitagiye muri ubwo
bwikingo0
Iyo byan!e bikun!e kimwe mu binyabi!iga bigiye kubisikana kigomba gusubira inyuma,
abayobo!i bagomba gusubira inyuma ni abatwaye ibinyabi!iga bidakomatanye bahuye
n.abatwaye ibikomatanye, abatwaye ibinyabi!iga bito bahuye y.abatwaye ibinini, n.abatwaye
ibinyabi!iga byikoreye imi!igo bahuye n.abatwaye ibinyabi!iga bitwarira hamwe abantu0
Iyo ibinyabi!iga bigomba kubisikana ari ibyo mu rwego rumwe, ugomba gusubira inyuma ni
umuyobo!i w.ikinyabi!iga kimanuka, keretse iyo bigaragara ne!a ko gusubira inyuma
byoroheye kurushaho ikinyabi!iga ki!amuka0
I'()'(" *$ 21 %
10 8unyuranaho bikorerwa mu ruhande rw.ibumoso0
"riko rero kunyuranaho bigomba gukorerwa iburyo iyo umuyobo!i unyurwaho, ama!e
kwerekana ko ashaka kugana ibumoso& ya4yanye ikinyabi!iga cyangwa inyamaswa ayoboye
ibumoso bw.umuhanda kugira ngo3
a7 agane ibumoso anyura mu yindi n!ira nyabagendwa&
b7 yin4ire ahantu hahana imbibi n.uwo muhanda cyangwa ahagarare ibumoso bwawo0
%0 1bere yo kugira uwo anyuraho umuyobo!i wese agomba kwiringira ko3
a7 nta wundi muyobo!i umukurikiye watangiye kumunyuraho&
b7 umuyobo!i umuri imbere atagaraga4e ko ashaka kunyura ku wundi cyangwa atashatse
gukatira ibumoso&
c7 igisate cy.umuhanda agiye kunyuramo kitarimo inkomyi mu ntambwe !ihagi4e kugira
ngo hakuriki4we ikinyuranyo cy.umu2uduko w.ikinyabi!iga atwaye n.uwabo agiye
kunyuraho, imiyoborere ye itatera impanuka cyangwa ngo ibangamire abagen!i ba2a
aho agana &
d7 ashobora kugaruka iburyo bw.umuhanda atabangamiye umugen!i cyangwa abagen!i
yanyu!eho, keretse iyo yin4iye mu n!ira nyabagendwa igenderwamo mu cyereke!o
kimwe0
1,
"gomba na none iyo ari ngombwa kandi nta kwirengagi!a ibindi yaba abu4i4we, kwerekana
icyo ashaka gukora hakuriki4we ibi2ugwa mu ngingo ya 1,,%, kandi akanabyereka uwo agiye
kunyuraho

0 #muyobo!i wese ushaka kunyuranaho agomba kwita!a umugen!i cyangwa abagen!i
yanyu!eho ku buryo asiga umwanya utarimo inkomyi uhagi4e utagomba igihe cyose ku4ya
munsi ya santimetero /0 iyo ikinyabi!iga ashaka kunyuraho ari igikuruwe n.inyamaswa na
none uwo mwanya ntu4ye munsi ya metero imwe iyo ashaka kunyura ku munyamaguru,
ku kinyamitende cyangwa ku nyamaswa ihetse cyangwa idahetse umuntu0
)0 #muyobo!i ugenda mu muhanda, igihe ubugari bwawo budatuma anyuranaho nta nkomyi
ashobora kunyura mu kayira k.abanyamaguru ariko ama!e kureba umu2uduko
w.ibinyabi!iga n.uko ubutaka bume!e, kandi akabigira ku buryo adate!a ibyago abandi
bagen!i0
/0 1u n!ira nyabagendwa !i6ite nibura ibisate bibiri bigendwamo mu cyereke!o aganamo
mu gihe ashatse kongera kunyuranaho ako kanya cyangwa nyumaho gato ama!e gusubira
ku ruhande rw.umuhanda, umuyobo!i w.imodoka i6ite uburemere ntarengwa bwemewe
butarenga ibiro /00 cyangwa hakuriki4we uko yako!we, ikaba i6ite umu2uduko urenga
km )0 mu isaha, umuyobo!i ashobora, kugirango yongere kunyuranaho, kuguma mu
gisate yari arimo anyuranaho bwa mbere, ap6a kutabangamira cyane abayobo!i
b.ibinyabi!iga byihuta kurusha icye biturutse inyuma0
60 #muyobo!i ubonye ko hari undi umukurikiye ushaka kumunyuraho agomba kwegera
uruhande rw.iburyo rw.umuhanda atongereye umu2uduko, keretse mu bihe byateganyi4we
mu ngingo ya %/,1,>70
$akuriki4we ubwinshi bw.ibinyabi!iga bituruka mu cyereke!o kigibwamo, iyo ubugari,
imiterere, imimerere cyangwa ubwigoron!ore bw.umuhanda bidatuma kunyuranaho
bitaruhani4e kandi nta nkomyi ku kinyabi!iga cyugari4e, kigenda buhoro cyangwa kigomba
kwubahiri!a umu2uduko ntarengwa umuyobo!i wacyo agomba kugabanya umu2uduko
ndetse byaba ngombwa akagana ku ruhande kandi agahita ahagarara iyo bishoboka kugirango
areke ikinyabi!iga cyangwa ibinyabi!iga bimukurikiye byihuta kurusha icye bihite0
#muyobo!i wese w.ikinyabi!iga gi6ite uburebure burenga metero + agomba, akoreshe4e
ikimenyetso cyabigenewe cy.icyo kinyabi!iga, kugaraga!a ko yabonye ikimenyetso
cy.umuyobo!i ugiye kumunyuraho0
#muyobo!i wese wikinyabi!iga ushaka kwongera kugenda agomba gukome!a guhagarika
ikinyabi!iga cye kandi akareka ibinyabi!iga bigiye kumunyuraho cyangwa guhura nawe
bigahita
I'()'(" *$ 22 %
10 1u mihanda bagendamo mu byereke!o byombi, kunyuranaho ibumoso birabu4i4we,
bitewe n.impam2u nk.ibihu cyangwa kuba ha6i y.ikoni cyangwa y.impinga y.umupando,
iyo umuyobo!i adashobora kubonera abagen!i bamuturutse imbere mu ntambwe !ihagi4e
kugira ngo imiyoborere ikorwe nta kwikanga impanuka keretse imiyoborere ishobora
gukorerwa ku ruhande rw.umuhanda ruri iburyo bw.umurongo wera urombere4e uhu4e
n.u2ugwa mu ngingo ya 110, % y.iri teka0
1+
%0 8unyuranaho mu ruhande rw.ibumoso birabu4i4we iyo umuyobo!i ugiye kunyurwaho
yerekanye ko ashaka gukatira ibumoso nkuko bi2ugwa ku ngingo ya %1,1 igika cya %
cy.iri teka0
0 8unyura ku binyabi!iga bindi uretse icy.ibi!iga bibiri bibu4i4we3
a7 ahantu hari ikimenyetso n(A, 1a kiri ku mugereka wa % w.iri teka&
b7 ako kanya mbere yuko no mu gihe ba2a mu masangano yose, atari ayo bagendamo
ba!engurutse keretse3
1(0 iyo kugenda mu muhanda biyoborwa numuko!i ubi6itiye ububasha cyangwa
nibimenyetso byumuriro&
%(0 iyo in!ira nyabagendwa inyuranirwamo itambukirwamo mbere yi!indi n!ira
!irasuka mu masangano&
(0 iyo ari ukunyura i buryo bwumuyobo!i werekanye ko ashaka gukatira ibumoso
nkuko bi2ugwa ku ngingo ya %1,1 igika cya % cyiri teka&
c7 mu mihanda i6ite ibisate bitarenga iyo umuyobo!i unyurwaho nawe ubwe anyura ku
kinyabi!iga gi6ite ibi!iga bibiri&
d7 ha6i yiteme iyo hari umuhanda u6unganye&
e7 ha6i yibice byumuhanda bime!e nabi cyangwa byerekanywe bityo&
67 ha6i yaho abanyamaguru banyura0
I&YI&IRO &YA -II% I<*505k5#" k)635.
I'()'(" *$ 2, %
10 8ugira ngo habe umutekano mu kugenda mu muhanda, ?ere6e, ashobora, mu i6asi
ashin!we, gutegeka ko mu mihanda a2u!e haba icyereke!o kimwe0
%0 Iyo icyereke!o kimwe kireba ishami ry.in!ira nyabagendwa muli ?ere6egitura nyinshi,
icyeme!o gi6atwa na 1inisitiri w.Imilimo ya Ceta akorshe4e iteka0
I'()'(" *$ 2. %
Icyereke!o kimwe gishobora kubaho buri gihe cyangwa kigashyirwa ku masaha amwe
n.amwe gusa0
Iyo kugenda mu muhanda bidashobora kunyu!wa mu yindi n!ira ku buryo bworoshye,
icyereke!o kimwe gishobora gushyirwaho mu buryo busimburana0
I&YI&IRO &YA -III% G1)'70$ )<*505k5#"
19
I'()'(" *$ 25 %
10 #muyobo!i wese ushaka gukatira iburyo cyangwa ibumoso a2a mu muhanda cyangwa
ahagarika ikinyabi!iga cye ibumoso bw.umuhanda agomba mbere na mbere kwerekana
aho ashaka ku4ya nkuko biteganywa n.ingingo ya )) y.iri teka3
a7 yaba akatira iburyo, akegera uko bishobotse kwose iburyo bw.umuhanda na none uko
bishobotse kose akabikorera ahantu hato kandi agabanyi4e umu2uduko, ariko rero
ashobora kugana ibumoso iyo imiterere y.aho hantu cyangwa ingano y.ikinyabi!iga
cyangwa ibyo gitwaye bidatuma yegera uruhande rw.iburyo rw.umuhanda kandi
akabikora ama!e kumenya ko nta muyobo!i umukurikiye watangiye kumunyuraho ko
kandi bitakururira ibyago abayobo!i bagenda uko bisan!we mu n!ira nyabagendwa
agiye ku2amo n.iyo agiye ku4yamo&
b7 yaba akatira ibumoso akagana ibumoso kandi akegera uko bishobotse kwose
umurongo ugabanya umuhanda mo kabiri, ariko atawugiye he4uru, cyangwa akegera
ibumoso bw.igisate cy.umuhanda cyabigenewe, iyo ari umuhanda ugenderwamo mu
byereke!o byombi, cyangwa se akegera uruhande rw.ibumoso rw.umuhanda iyo ari
umuhanda w.icyereke!o kimwe kandi akabigira agabanyi4e umu2uduko yashaka
nanone kugana mu wundi muhanda ugenderwamo mu byereke!o byombi akabigira ku
buryo yawu4yamo anyu!e iburyo0
%0 Iyo ari ukugenda ku mirongo ibangikanye, umuyobo!i ashobora gukatira iburyo ari uko
ari mu murongo w.iburyo, kandi aka4ya ibumoso ari uko ari mu murongo w.ibumoso0
0 1u gihe ahindura icyereke!o umuyobo!i wese agomba kubigira agabani4e umu2uduko
kandi akareka hagahita3
- ibinyabi!iga n.abanyamaguru bigenda mu muhanda a2uyemo cyangwa biwugenda ku
ruhande&
- abanyamaguru bambukiranya umuhanda a2uyemo cyangwa uwo aganamo0
I&YI&IRO &YA I=%U6>7k" ';63$'*$ 1$($4) *;)!)'*$!)#)($
I'()'(" *$ 28 %
10 #muyobo!i wese agomba buri gihe kuyobora ikinyabi!iga cye yiton!e, kandi
akaringani!a umu2uduko wacyo n.uko ahantu hame!e, uko habona, imimerere
y.umuhanda, imimerere y.ikinyabi!iga n.ibyo cyikoreye, imiterere y.ikirere, ubwinshi
bw.ibigenda kugira ngo uwo mu2uduko utaba intandaro y.impanuka n.imbogami!i
y.uburyo bwo kugenda mu muhanda0
"gomba gushobora guhagarika ikinyabi!iga cye akuriki4e aho age!a amaso n.imbere
yinkomyi yose idatunguranye0
"gomba kugabanya umu2uduko kandi byaba ngombwa agahagarara bitewe nuko ahantu
hame!e nk.igihe hatabona ne!a, iyo umuhanda urimo inkomyi, iyo ari mu makoni,
ahamanuka, iyo amashami y.in!ira nyabagendwa a6unganye cyangwa akiki4we n.ama!u, ha6i
y.impinga !.imipando n.amasangano, kimwe ndetse n.igihe cy.ibisikana cyangwa cyo kunyura
%0
ku gatsiko k.abanyamaguru, k.ibinyabi!iga bihaga!e cyangwa ishyo ry.inyamaswa n.igihe ari
ha6i y.aho abantu bateraniye0
%0 >irabu4i4we kubangamira imigendere isan!we y.ibindi binyabi!iga kubera kugabanya
umu2uduko ku buryo budasan!we cyangwa gukacira 6eri bidatewe no kwirinda ibyago0
0 >irabu4i4we kwoshya cyangwa gutuma umuyobo!i agendana umu2uduko uren!e urugero
hakuriki4we ibi2ugwa mu gika cya mbere cyiyi ngingo0
I'()'(" *$ 2: %
Iyo umunyamaguru yage!e mu mwanya wabagenewe, aho uburyo bwo kugenda mu muhanda
butagengwa n.umuko!i ubi6itiye ububasha cyangwa n.ibimenyetso by.umuriro, abayobo!i
bashobora kuhin4ira bagabanyi4e umu2uduko kandi bakahatambuka babonye ko batate!a
umunyamaguru impanuka& bibaye ngombwa bagomba guhagarara kugira ngo umunyamaguru
aban!e atambuke0
I'()'(" *$ 28 %
Iyo abayobo!i b.ibinyabi!iga bi6ite moteri bage!e ha6i y.inyamaswa !ikurura, !ikorera,
!igenderwaho cyangwa iyo bage!e ha6i y.amatungo agatangira kwikanga, bagomba kugenda
buhoro , kwita!a cyangwa guhagarara0
I'()'(" *$ 29
10 #muyobo!i wese agomba kutaren!a umu2uduko ntarengwa washyi!weho n.amategeko0
%0 Iyo nta mategeko awugabanya byumwihariko, umu2uduko ntarengwa w.ibinyabi!iga
ushyi!weho ku buryo bukurikira3
a7 "mapikipiki n.imodoka !i6ite uburemere ntarengwa bwemewe butarenga ibiro /00
uretse ama2atiri cyangwa tagisi n.ibinyabi!iga bitwarira hamwe abantu3 ibirometero
100 mu isaha&
b7 imodoka !ikoreshwa nkama2atiri yi6asi cyangwa amatagisi !i6ite uburemere
bwemewe butarenga kilogarama /003 ibirometero ,/ mu isaha0
c7 Imodoka !i6ite uburemere ntarengwa bwemewe buri hagati ya kilogarama /00 na
1%/00, kimwe n.ibinyabi!iga bitwarira abantu hamwe bitari ibya2u!we kuri b73
ibirometero 60 mu isaha&
d7 Imodoka cyangwa ibinyabi!iga bikomatanye bi6ite uburemere ntarengwa bwemewe
cyangwa uburemere bugendanwa burenga ibiro 1%/00 kimwe na 2elomoteri3
ibirometero /0 mu isaha&
e7 Ibinyabi!iga by.ubuhin!i, ibi6ite imipira irambuka cyangwa itarambuka, imodoka
!ida6ite ibi!ibu!a kwiceka kubera ko ariko !ako!we, i!indi modoka !ose !iko!e
k.uburyo bwihariye, !itari mu rwego rw.i!ima!e ku2ugwa3 ibirometero %/ ku isaha0
0 1u nsisiro, umu2uduko ntarengwa w.ibinyabi!iga ushyi!weho ku buryo bukurikira3
%1
a7 imodoka !agenewe gusa gutwara abantu, uretse ibinyabi!iga bitwarira abantu hamwe,
kimwen.imodoka !idashobora kwikorera ibiren!e toni imwe3 ibirometero 60 ku isaha&
b7 ibindi binyabi!iga byose3 ibirometero )0 mu isaha0
>a pere6e bashobora gutegeka ko mu nsisiro no mu n!ira nyabagendwa ba2u!e haba
umu2uduko uri munsi y.ima!e ku2ugwa0
)0 Ikinyabi!iga cyose gi6ite uburemere ntarengwa bwemewe burenga toni eshanu kigomba
gushyirwaho na nyiracyo cyangwa se ugikoresha, icyapa gihu4e n.urugero rwa 1 ruri ku
mugereka wa + w.iri teka kandi cyerekana umu2uduko ntarengwa ikinyabi!iga
kidashobora kuren!a0
/0 Icyo cyapa kigomba gushyirwa ku buryo bugaragara inyuma y.ikinyabi!iga ku ruhande
rw.iburyo0 8igomba kugira umurambararo wa santimetero %1 kandi ubugari
bw.umu!enguruko utukura bugomba kugira santimetero , imibare ikagira ubuhagarike
bwa santimetero 1, n.ubugari bwa milimetero )/, n.ubunini bwa santimetero 10
60 "riko rero, kubyerekeye ibinyabi!iga by.ingabo !.igihugu, ikimenyetso cy.umu2uduko
ntarengwa ikinyabi!iga kigomba kugira gishobora kwandikwa inyuma yacyo ku ruhande
rw.iburyo hakuriki4we ishusho, ubunini n.amabara amwe nk.ay.iby.icyapa kima!e
ku2ugwa haruguru0
I'()'(" *$ ,0
$anyuranyi4we n.ibima!e ku2ugwa, iteka rya 1inisitiri ushin!we Imirimo ya Ceta rishobora
gushyiraho imi2uduko ntarengwa inyuranye ku n!ira nyabagendwa !imwe cyangwa !ose0
I'()'(" *$ ,1 %
10 #muyobo!i w.ikinyabi!iga gikurikiye ibindi agomba gusiga umwanya wita4e uhagi4e
hagati y.icye n.icyo akurikiye kugira ngo atakigonga mu gihe kigabani4e umu2uduko
cyangwa gihaga!e ku buryo butunguranye0
%0 "hatari mu nsisiro, umuyobo!i wese ugen!a ikinyabi!iga kimwe cyangwa ibinyabi!iga
bikomatanye bi6ite uburemere ntarengwa bwemewe burenga ibiro /00 cyangwa bi6ite
uburebure bwite burenga metero 10, agomba, keretse iyo anyu!e cyangwa agiye
kunyura ku bindi binyabi!iga, gusiga hagati y.ikinyabi!iga cye n.ikimuri imbere
umwanya uhagi4e kugirango ibinyabi!iga bimuhiseho bishobore kuhigobeka bidate4e
impanuka igihe bibaye ngombwa0
-yamara ariko, ibi bitegetswe ntibikuriki!wa mu gihe ibigendera mu muhanda ari byinshi
kimwe no mu duce tw.in!ira nyabagendwa aho kunyuranaho bibu4i4we0
I&YI&IRO &YA =% G1$($0$0$ 63$'*$ 64" '" (1$($0$0$ 63$'*$ 6')').
I'()'(" *$ ,2
%%
10 #retse igihe hari amategeko yihariye akuriki!wa muri ako karere cyangwa
imitunganyiri!e bwite y.aho, ikinyabi!iga cyose cyangwa inyamaswa ihaga!e umwanya
muto cyangwa munini igomba kuba iri3
a7 mu kuboko kw.iburyo hakuriki4we aho yaganaga keretse iyo ari umuhanda
w.icyereke!o kimwe, ari nabwo na none ishobora kuba iri ibumoso bw.umuhanda&
b7 ahegereye bishobotse akayira k.abanyamaguru iyo umuhanda uga6ite, ariko umwanya
uri hagati y.ibi!iga n.akayira ntube urenga santimetero /0&
c7 kure cyane bishobotse y.umurongo ugabanya umuhanda mo kabiri kandi byaba
ngombwa ikaba iri ahitaruye umuhanda mu mwanya uri mu mpande !awo cyangwa,
ahatari insisiro, ku ruhande rwose rutagenewe ku buryo bw.umwihariko abandi
bagen!i&
d7 iyo ari umwanya wo ku ruhande wagenewe abanyamaguru, umuyobo!i agomba
kubasigira akanya ga6ite byibura metero imwe y.ubugari kugira ngo bashobore
kugenda batagombye kunyura mu muhanda0
%0 #retse igihe hari amategeko yihariye y.aho hantu cyangwa imitunganyiri!e bwite y.aho,
ibinyabi!iga bihaga!e mu muhanda umwanya muto cyangwa munini bigomba kuba
biton!e umurongo ubangikanye n.inkombe y.umuhanda0
%
0 >irabu4i4we guhagarika umwanya munini mu gihe kiren!e iminsi , ku n!ira
nyabagendwa3
a7 ibinyabi!iga bi6ite moteri bitagishoboye kugenda kimwe na romoruki&
b7 mu nsisiro, ibinyabi!iga n.ibinyabi!iga bikomatanye bi6ite uburemere ntarengwa
bwemewe burenge4e ibiro /00, keretse ahantu hari ikimenyetso n( E, %00
)0 #muyobo!i ntashobora gusiga ikinyabi!iga cye cyangwa inyamanswa !e ataban4e
kwiringira ko nta mpanuka iyo ariyo yose iri bube, kandi na none yaba ari ikinyabi!iga
gi6ite moteri, ataban4e kwiringira ko kitakoreshwa nta ruhushya rwe0
/0 >irabu4i4we gukingura umuryango cyangwa ku2a mu kinyabi!iga cyangwa kuki4yamo
utaban4e kwiringira ko bidashobora gutera ibyago cyangwa bitabera imbogami!i abandi
bali mu n!ira nyabagendwa0
60 Ikinyabi!iga cyose uretse 2elomoteri cyangwa ipikipiki ida6ite akanyabi!iga kari ku
ruhande gihagaritswe ku muhanda kigomba kurangirwa kure n.ikimenyetso cyabigenewe
kiri ahantu hagaragara, kugira ngo kiburire hakiri kare abandi bayobo!i ba!a bagisanga3
a7 iyo ikinyabi!iga gihagaritswe n.i4oro ku buryo abayobo!i bakigana badashobora
kumenya ko kibabereye imbogami!i&
b7 iyo umuyobo!i agombye guhagarika ikinyabi!iga ahantu habu4i4we guhagarara0
Ikinyabi!iga cyahagaritswe gishobora kurangwa, bitewe n.uko ibintu bime!e, nikimenyetso
cya mpande eshatu yerekana ahashobora gutera ibyago yategani4we ku ngingo ya ++, /,a7, no
gucanira rimwe amatara ndanga cyereke!o amyatsa cyangwa se bagakoresha itara ritwarwa
mu ntoki rimyatsa ry.umuhondo cyangwa risa n.icunga rihishi4e0
,0 #retse amategeko yihariye akuriki!wa muri ako karere, umwanya usigara hagati
y.ibinyabi!iga bibiri bihaga!e umwanya munini ku ruhande rumwe rw.umuhanda
ubisikanirwamo kandi utuma hahita ibinyabi!iga bibiri gusa, ugomba kuba nibura metero
/ iyo ari mu nsisiro, na metero %0 ahatari mu nsisiro0
I'()'(" *$ ,,.
10 >irabu4i4we guhagarika akanya gato cyangwa kanini ikinyabi!iga cyangwa inyamaswa
ahantu hose bigaragara ko hashobora gute!a ibyago cyangwa kubera imbogami!i abandi
bagen!i bitari ngombwa0
%0 9uhagarara akanya gato no guhagarara akanya kanini bibu4i4we cyane cyane3
a7 mu duhanda tw.abanyamagare no mu bice by.umuhanda byagenewe abanyamaguru
2elomoteri, n.abagen!i bambukiranya umuhanda no mu muhanda ahatari nibura
metero / hino yaho abanyamaguru bambukira&
b7 mu n!ira !.abanyamaguru, no mu nsisiro, ari ku nkengero !igiye he4uru, keretse iyo
hari amategeko yihariye akuriki!wa muri ako karere&
%)
c7 mu ruhande ruteganye n.urwo ikindi kinyabi!iga gihaga!emo akanya gato cyangwa
kanini ari3
17 ku mihanda ibisikanirwamo, iyo ubugari bw.umwanya w.ibinyabi!iga bigomba
gutuma bibisikanirwamo butagi6ite metero 6&
%7 ku mihanda y.icyereke!o kimwe iyo ubugali bw.umuhanda usigaye buba
butagi6ite metero eshatu&
d7 he4uru no munsi y.amateme no mu mihanda inyura iku!imu, keretse hari amategeko
yihariye akuriki!wa muri ako karere&
e7 muri metero !iri hasi yi 10 uhereye ku nkombe iri bugu6i bw.umuhanda wambukiranya
keretse iyo hari amategeko yandi yakuriki!wa muri ako karere kimwe no mu mwanya
ugi!we naho iyo mihanda ihuriye&
67 mu muhanda, mu ikoni cyangwa ha6i y.impinga y.umupando iyo kureba mu byereke!o
byombi bihuliye kuri metero %0 nibura mu nsisiro cyangwa kuri metero 100 nibura ari
ahatari insisiro0
g7 ahatage4e4e muri metero % nibura hino y.ikimenyetso cy.umuhanda cyangwa hino
y.ikimenyetso cy.umuliro cyerekana uburyo bwo kugenda mu muhanda&
h7 ku mihanda ibisikanirwamo, iyo kunyura ku kinyabi!iga gihaga!e akanya gato
byatuma barenga umurongo urombere4e mu muhanda&
i7 ahari ibimenyetso bibu!a byabigenewe0
0 Ikinyabi!iga kibu4i4we guhagarara akanya kanini3
a7 imbere y.ahantu nyabagendwa hin4irwa n ahasohokerwa n.abantu benshi&
b7 mu masaha ba6unguriraho imbere y.ahin4irirwa n.ahasohokerwa hagenewe
imyidagaduro, h.amashuri n.ama!u y.imyidagaduro&
c7 imbere y.aho bin4irira mu duhanda tu4ya mu biban!a byadikanye usibye ibinyabi!iga
bi6ite numero !.ibyapa bya!o !anditswe aho hantu ku buryo busomeka&
d7 ahantu hose ikinyabi!iga cyabu!a kugera ahateganyiri4we guhagararamo hari hirya
y.umuhanda&
e7 ahantu abanyamaguru bagomba kunyura mu muhanda kugirango bakikire inkomyi&
67 ahatage4e4e muri metero 1, haba imbere cyangwa inyuma y.ikindi kinyabi!iga
gihaga!e akanya gato cyangwa kanini, n.ahandi hantu hose ikinyabi!iga cyabu!a
kugera ku kindi kinyabi!iga gisan!we gihaga!e mu buryo bukwiye cyangwa cyahita
cyiha2a&
%/
g7 ahatage4e4e muri metero 1/ ku2a imbere n.inyuma !.ikimenyetso cyerekana aho
ikinyabi!iga cyagenewe gutwara abantu gihagarara akanya gato&
h7 ahatage4e4e muri metero 10 imbere n.inyuma y.ikimenyetso E1, na E9 bis, cyerekana
ahantu hagenewe guhagarara akanya gato ikinyabi!iga gitwara abantu muli rusange,
uretse ibinyabi!iga bitwara abako!i ba Ceta muri rusange&
i7 mu muhanda aho ugabanyi4emo ibisate bigaraga!wa n.imirongo idacagaguye&
47 mu muhanda, ahakurikiye umurongo w.ibara ry.umuhondo ugi!we n.uduce,
wateganyi4we ku ngingo ya 110,+, y.iri teka&
k7 mu muhanda wo hagati mu n!ira ugi!we n.imihanda itatu&
l7 ahatari mu nsisiro, ku muhanda w.in!ira nyabagendwa wabagomba gutambuka mbere
ugaraga!wa n.ikimenyetso n >, &
m7iyo ubugari bw.umwanya usigaye ku muhanda bwaba butagi6ite metero &
n7 ahada6ite metero 1 ku2a ku mpande !.ahashyi!we uruhombo rw.ama!i a!imya
umuriro&
o7 ahantu ho kugenda ibinyabi!iga byo ku marayirayi byabangamirwa&
p7 ahantu hari ibimenyetso bibibu!a byabigenewe0
I'()'(" *$ ,. %
Ikinyabi!iga kibu4i4we guhagarara akanya ahantu hagaraga!wa nicyapa n( A,%0a cyangwa
A,%0b&
I'()'(" *$ ,5 %
Iyo umuyobo!i w.ikinyabi!iga adahari, umuko!i ubi6itiye ububasha ashobora guhita
agiku!aho,ariko ibyacyangirikaho n.ama6aranga yo kugiku!aho, bikabarwa kuri Ceta, keretse
iyo icyo kinyabi!iga cyahashyi!we ku buryo bunyurani4e n.amategeko yerekeye guhagarara
akanya gato cyangwa kanini0
#bwo buryo ntibushobora gukoreshwa mu n!ira nyabagendwa n.undi mugen!i
atabi6ashi4wemo n.umuko!i ubi6itiye ububasha0
I&YI&IRO &YA =I%I!)'*$!)#)($ '7$k6)03$
I'()'(" *$ ,8 %
10 Intaba!a !ihariye !irabagirana !.ibinyabi!iga n dakumirwa !igi!we n.itara rimwe
cyangwa n.amatara menshi amyatsa ya bururu !igomba gukoreshwa mu gihe ikinyabi!iga
ndakumirwa kiri mu butumwa bwihutirwa0
%6
%0 #retse intaba!a ndangurura4wi !itegani4we ku ngingo ya +, ibinyabi!iga ndakumirwa
bi6ite intaba!a yihariye itanga ama4wi nk.arongoroye cyangwa y.inshengera:matwi0
Intaba!a ndangurura4wi ikoreshwa gusa mu gihe ikinyabi!iga ndakumirwa kiri mu butumwa
bwihutirwa0
I'()'(" *$ ,: %
10 Iyo umugen!i ari mu n!ira nyabagendwa asatiriwe n.ikinyabi!iga ndakumirwa kirangwa
n.intaba!a ndangurura4wi yihariye, agomba kugihigamira ako kanya, ndetse byaba
ngombwa agahagarara0
%0 #retse ibyo bategekwa n.abako!i babi6itiye ububasha bakaba kandi batate!a ibyago,
abayobo!i b.ibinyabi!iga ndakumirwa, ntibategetswe kubahiri!a amategeko yerekeye
umu2uduko ntarengwa n.ayerekeye ibimenyetso by.umuriro byerekana uburyo bwo
kugendera mu n!ira nyabagendwa iyo guhita kwabyo kurangwa n.intaba!a yihariye0
I&YI&IRO &YA =II% I6)0"'(" *'$!$2)?)k$05@ 742)k" 43'$!$'*5210)@ )6950505k$'5.
I'()'(" *$ ,8 %
10 Imirongo yose y.ingabo n.agatsiko kose k.abanyamaguru bari mu muhanda bategetswe
kugendera ku ruhande rw.iburyo bw.umuhanda no gusiga ibumoso umwanya uhagi4e
kugirango ibinyabi!iga bihite0
%0 "bagendera mu n!ira nyabagendwa babu4i4we kwata3
a7 umurongo w.abasirikare bagenda cyangwa imirongo y.ibinyabi!iga by.ingabo !.igihugu
!igenda mu muhanda&
b7 mu murongo w.abanyeshuri bashorewe n.umwarimu&
c7 uruhererekane0
I!i nkomyi nti!ikuriki!wa ku binyabi!iga ndakumirwa
0 "bagen!i bari mu n!ira nyabagendwa bagomba kum2ira ibyo bategetswe n.abasilikare
bubahili!a umutekano kugirango abasilikare bari ku murongo batambuke ne!a0
I&YI&IRO &YA =III% A6$2)($'3$ ''$'7) 6$021$'3$ 6 6)k)'".
I'()'(" ,9 %
10 #retse iyo ubutegetsi bwabitangiye uruhusa, birabu4i4we gusiganirwa mu n!ira
nyabagendwa,mu muhanda no mu duhanda twamagare, kuhakinira cyangwa kuhakorera
ibindi bikorwa byimikino byabera imbogami!i uburyo bwo kugendera mu muhanda0
%,
%0 #ruhushya rugomba gusabwa >urugumesitiri, ?ere6e, cyangwa 1inisitiri ushin!we
#butegetsi bw.Igihugu, iyo ibyo bibera muri komini imwe, mu karere karen!e komini
imwe gusa cyangwa karen!e ?ere6egitura imwe0
0 #ruhushya ru2ugwa muri iyi ngingo ruhabwa gusa abategura amasiganwa cyangwa andi
marushanwa yibinyabi!iga, iyo berekanye ko ba6ite ubwishingi!i bweme!a ko
uburyo!we cyangwa ibi!aba ku mubiri wabarushanwa cyangwa ku bi!angirika ku bintu
by.ba4e kureba iyo mikino byagombaga kubabarwaho bi!atangirwa indishyi0
)0 "bategura amarushanwa yimikino ku n!ira nyabagendwa bagomba na none kwishingira
ama6aranga atangwa hakuriki4e uburyo bushyi!weho niteka rya ?ere!ida mu gihe cyo
kubahiri!a ku budasan!we umutekano wa rubanda no kubahiri!a amategeko yuburyo
bwo kugendera mu muhanda0
I&YI&IRO &YA =I- % K3$6!k$ $6$4565 ';)!*"65
I'()'(" .0%
10 Iyo kunyura ku iteme biteye impungenge uburemere ntarengwa bwemewe kimwe
namabwiri!a agomba gukuriki!wa byerekanwa nibyapa bishyirwa mu ntangiriro !iryo
teme ku buryo abayobo!i bibyo binyabi!iga babibona ku buryo buhagi4e0
Iyo byihutirwa, >urugumesitiri cyangwa umuko!i w.ahongaho ushin!we amateme
n.imihanda ashobora gu6ata ibyeme!o by.agateganyo kugira ngo abahanyura batagira
impanuka0
%0 #retse igihe icyapa kibyerekana ukundi, uburemere ntarengwa ku mateme ako!we mu
ngiga !.ibiti cyangwa mu mbaho ni toni +0
Ayakora, ?ere6e ashobora gushyira uburemere ntarengwa buri munsi y.i!o toni, bitewe
n.uko ibintu byi6ashe, nk.igihe iteme risha4e0
0 Iyo begereye ibyome, abayobo!i bagomba gutonda umurongo umwe no guhagarara iburyo
bw.umuhanda igihe bagitegere4e gutambuka0
-yamara ibinyabi!iga bigiye ku2ugwa bitambuka mbere y.ibindi kandi mu buryo
bukurikira3
a7 ibinyabi!iga bitwaye abarwayi cyangwa inkomere kimwe n.ibi4yanye abaganga
bahuruli4we ku2ura byihutirwa&
b7 ibinyabi!iga ndakumirwa bi6ite uburengan!ira bwo guhita mbere bi2ugwa ku ngingo
ya %, 1 y.iri teka&
c7 ibinyabi!iga bitwaye umuntu u6ite icyeme!o kimwanditseho cyo guhita mbere
cyatan!we na ?ere6e, bitewe n.uko bi6itiye rubanda akamaro&
d7 ibinyabi!iga bitwaye ubutumwa bwanditse bi6ite ikimenyetso kibiranga&
%+
e7 ibinyabi!iga bitwara amatungo0
)0 #retse umuyobo!i n.abagihereke4e abantu bose bari mu kinyabi!iga bagomba kuki2amo
mbere yuko gishyirwa mu cyome0
Igihe ba2a mu cyome ku nkombe yo hakurya umuyobo!i n.abahereke4e ikinyabi!iga nibo
bonyine bashobora ku4yamo0
/0 #muyobo!i w.imodoka agomba kumanura ibirahuri mbere yo kugishyira mu cyome na
mbere yo kuyikuramo age!e ku nkombe yo hakurya0
60 #buremere ntarengwa bwemewe bu4ya mu cyome bwerekanwa n.ibyapa biri kuri buri
nkombe0
?ere6e ashobora gushyiraho amabwiri!a yose abona ko ari ngombwa mu kubahiri!a
umutekano w.abambukira mu byome0
I&YI&IRO &YA =-% Uk" $6$4$0$ $k"05213$
I'()'(" *$ .1 %
8ubyerekeye kwerekana ibinyabi!iga n.ukumurika kwabyo, ndetse no kwerekana ihindura
ry.ibyereke!o byacyo n.umu2uduko birabu4i4we gukora andi matara cyangwa utugarurarumuri
uretse ibitegetswe cyangwa ibiteganywa n.iri teka0
Ibima!e ku2ugwa ntibyerekeye gukoresha amatara ari imbere mu modoka mu gihe
bitabangamiye abandi bayobo!i0
I. AMATARA/NDANGA.
I'()'(" *$ .2 %
10 Iyo ku2a bwi4e kuge!a bukeye cyangwa bitewe nuko ibihe bime!e nk.igihe cy.ibihu
cyangwa cy.im2ura nyinshi, biba bitagishoboka kubona ne!a muri metero %00, ukuba mu
n!ira nyabagendwa kw.abagen!i, kw.ikinyabi!iga, kw.imitwaro n.amatungo kugomba
kugaraga!wa ku buryo bukurikira3
a7 Ibinyamitende, 2elomoteri n.amapikipiki bida6ite akanyabi!iga ko kuruhande uretse
ikinyamitende na 2elomoteri bida6ite umuyobo!i3
- imbere itara rimwe ryera cyangwa ry.umuhondo cyangwa se risa n.icunga rihishi4e
<itara ndanga:mbere7&
- inyuma, itara rimwe ritukura <itara ndanganyuma7&
Ibi bima!e ku2ugwa ntibikuriki!wa ku binyabi!iga bima!e ku2ugwa haruguru, iyo kubera
uko byahan!we, bida6ite batiri, kandi bikaba bihaga!e akanya gato cyangwa kanini mu
rusisiro kimwe no ku ruhande rw.umuhanda0
%9
b7 ibinyabi!iga bigendeshwa na moteri bitari 2elomoteri n.amapikipiki bida6ite akanyabi!iga
ku ruhande3
: inyuma, n.amatara abiri atukura <amatara ndanganyuma70
c7 imodoka !ikuruwe n.inyamaswa, ingoro6ani, inyamaswa !itwaye imi!igo cyangwa
!igenderwamo kimwe n.amatungo bigomba kurangwa3
- imbere n.itara ryera cyangwa ry.umuhondo cyangwa se risa n.icunga rihishi4e <itara
ndanga:mbere7&
- inyuma n.itara rimwe ritukura <itara ndanganyuma70
"yo matara ashobora guturuka kw.isoko imwe itanga ahagana imbere urumuli rwera cyangwa
rw.umuhondo cyangwa se rusa n.icunga rihishi4e kandi igatanga inyuma urumuri rutukura
cyangwa ayo matara agasimburwa n.itara rimwe ritanga mu byereke!o byose urumuri rusa
n.icunga rihishi4e cyangwa ry.umuhondo, keretse iyo ikinyabi!iga cyangwa se ibinyabi!iga
bikomatanye bikururwa n.inyamaswa bi6ite uburebure burenga metero 6 harimo n.imitwaro
cyangwa iyo inyamaswa !igi!e umukumbi w.inyamaswa 6 byibura0 "yo matara ashobora
gutwarwa n.umuyobo!i cyangwa umuhereke!a ugenda ahegereye ibumoso bw.ikinyabi!iga
cyangwa bw.inyamaswa0
d7 ibinyabi!iga bihinga n.ibindi bikoresho byihariye bikoreshwa n.ibigo bipatana imirimo3
: byaba amatara ateganyi4we ku mugemo b7&
: cyangwa amatara ateganyi4we ku mugemo c7&
ibyo binyabi!iga bip6a kutaren!a gusa umu2uduko wa kilometero %0 mu isaha kandi
uburebure bwabyo, habariwemo ibyo bitwaye bukaba butarenge4e metero 60
0
e7 Ibindi binyabi!iga iyo bigenda mu muhanda bigomba kugira3
- imbere, itara ryera cyangwa ry.umuhondo cyangwa risa n.icunga rihishi4e riri ku
ruhande rw.ibumoso rw.ikinyabi!iga&
- inyuma, n.itara ritukura riri ku ruhande rw.ibumoso bw.ikinyabi!iga0
"yo matara ashobora guturuka kw.isoko imwe ishobora gutanga urumuri rwera cyangwa rusa
n.icunga rihishi4e kandi igatanga ahagana inyuma urumuri rutukura cyangwa ayo matara
agasimburana n.itara rimwe ritanga mu byereke!o byombi urumuli rusa n.icunga rihishi4e
cyangwa risa n.umuhondo iyo ikinyabi!iga cyangwa ibinyabi!iga bikomatanye birenge4e
metero 6 habariweho ibyo byikoreye0
Ibinyabi!iga bigendwamo n.abana kimwe n.ingoro6ani n.ibimuga cyangwa abarwayi
ntibitegetswe kugira ibimenyetso bibyerekana iyo byambukiranya umuhanda cyangwa
bigenda ku ruhande rwawo0
67 imirongo y.ingabo !.igihugu !igendera kuri gahunda n.utundi dutsiko twose
tw.abanyamaguru nk.imperekerane cyangwa udutsiko tw.abanyeshuri bari ku murongo
bayobowe n.umwarimu, iyo bagenda mu muhanda, kw.isonga hakaba hari abantu baren!e
umwe 3
- imbere, n.itara ryera ritwariwe ku ruhande rw.ibumoso n.umuntu uri ku murongo
w.imbere, ha6i y.umurongo ugabanya umuhanda mo kabiri&
- inyuma, n.itara ry.umutuku ritwariwe ku ruhande rw.ibumoso n.umuntu uri ku
murongo w.inyuma ha6i y.umurongo ugabanya umuhanda mo kabiri0
Impande !.iyo mirongo cyangwa !.utwo dutsiko& iyo uburebure bwa!o burenga metero 6,
!igomba kugaraga!wa n.itara rimwe cyangwa menshi yera, cyangwa y.umuhondo cyangwa
asa n.icunga rihishi4e0
Imitwe y.ingabo !iri mu myito!o nti!itegetswe kugira ibimenyetso bi!iranga& muri icyo gihe
ibigomba gukorwa kugira ngo abagen!i bagire umutekano bitegekwa na 1inisitiri ushin!we
Ingabo !.Igihugu0
g7 Romoruki3
- iyo !i!iritse ku binyabi!iga bi2ugwa ku mugemo a73 itara ryera cyangwa ry.umuhondo
cyangwa risa n.icunga rihishi4e riri kuri romoruki inyuma iyo uburumbarare bwayo
cyangwa by.ibyo yikoreye bituma itara ry.ikinyabi!iga gikurura ritagaragara&
- iyo !i!iritse ku bindi binyabi!iga byose& n.amatara ndanga:mbere n.aya ndanga:nyuma
ategani4we ku binyabi!iga bikurura0
h7 ibinyabi!iga cyangwa imitwaro bi6ite ubugari burenga metero %,/0 3
- imbere n.inyuma& n.amatara ateganywa ku mugemo b7 w.iyi ngingo&
1
- imbere n.inyuma kandi kuri buri ruhande, ndetse byaba ngombwa no ku mpera
y.amabondo y.ikinyabi!iga cyangwa y.imitwaro, n.itara ndangaburumbarare risa
n.icunga rihishi4e cyangwa ry.umuhondo0
%0 Iyo ikinyabi!iga gihaga!e umwanya muto cyangwa munini, gukoresha amatara ateganywa
ku gika cya mbere cy.iyi ngingo bitegetswe gusa iyo amatara yo ku muhanda adatuma
ikinyabi!iga kigaragara ne!a muri metero 100, kandi n.igihe ikinyabi!iga gihaga!e
umwanya muto cyangwa munini inyuma y.imyanya yabiteganyiri4we by.umwihariko
yerekanwa n.ikimenyetso n(E, %00
0 "matara ndanga mbere n.aya ndanga nyuma y.imodoka !itarenge4e metero 6 !.uburebure
na metero ebyiri !.ubugari habariwemo imitwaro kandi nta kindi kinyabi!iga ki!iritseho,
ashobora gusimburwa n.amatara yo guhagarara umwanya munini iyo ibyo binyabi!iga
bihaga!e umwanya muto cyangwa munini mu nsisiro bibangikanye ku ruhande
rw.umuhanda0
"yo matara a!aba yera cyangwa asa n.umuhondo ahagana imbere n.umutuku cyangwa
umuhondo inyuma0
Itara cyangwa amatara yo guhagarara umwanya munini ku ruhande rw.umurongo ugabanya
umuhanda mo kabiri niyo yonyine agomba gucanwa0
)0 "matara kamenabihu y.inyuma ntashobora gukoreshwa atari uko inkomyi !o kubona
ne!a, imiterere y.ikirere mu buryo bwo kubona ne!a nk.igihu cyangwa im2ura nyinshi
bituma ntawe ubona hirya ya metero 1000
II. AMATARA MAGU+I N;AMATARA MAREMARE
I'()'(" *$ ., %
10 "matara magu6i n.amatara maremare agomba gucanirwa rimwe n.amatara ndanga iyo
hagati yo kurenga no kurasa kw.i!uba cyangwa bitewe n.uko ibihe byi6ashe, nk.igihe
cy.igihu cyangwa cy.im2ura nyinshi, bidashobotse kubona ne!a muri metero !ige!e ku
1000
%0 -yamara, amatara magu6i n.amatara maremare agomba ku!ima iyo ikinyabi!iga gihaga!e
umwanya muto cyangwa munini0
0 "matara maremare y.ikinyabi!iga agomba ku!imwa3
a7 iyo umuhanda umurikiwe hose kandi bikaba bihagi4e kugira ngo umuyobo!i ashobore
kureba ne!a muri metero !ige!e ku 100&
b7 iyo ikinyabi!iga kigiye kubisikana n.ikindi, hakiri intambwe !ihagi4e kugirango icyo
kinyabi!iga gishobore gukome!a kugenda ku buryo bucyoroheye kandi butagitera
ibyago, akabigira buri gihe cyose umuyobo!i acana a!imya 2uba 2uba amatara
maremare yerekana ko ahumwe&
%
c7 iyo ikinyabi!iga gikurikiye ikindi mu ntambwe !itagera kuri metero /0, keretse iyo
umuyobo!i wacyo ashaka kunyura kucyo akurikiye acana a!imya 2uba 2uba amatara
maremare0
)0 "matara magu6i y.amapikipiki na 2elomoteri bigenda mu n!ira nyabagendwa agomba
gukoreshwa igihe cyose no mu buryo bwose0
/0 "matara kamenabihu y.imbere y.ikinyabi!iga akoreshwa gusa iyo imiterere y.ikirere
nk.igihe cy.igihu cyangwa cy.im2ura nyinshi bituma ntawe ubona ne!a nko muri metero
100, iyo ikinyabi!iga kigenda mu n!ira nyabagendwa i6unganye irimo amakoni menshi0
"yo matara kamenabihu ashobora gusimbura amatara yo kubisikana cyangwa amatara
y.urugendo0
60 "matara:ndanga agomba gucanirwa rimwe n.amatara yo kubisikana, n.amatara y.urugendo
cyangwa n.amatara kamenabihu0
,0 "matara yo gusubira inyuma acanwa gusa igihe cyo gusubira inyuma, nta na rimwe
agomba kubangamira abandi bagen!i0
+0 "matara ashakisha acanwa gusa igihe ari ngombwa kandi atabangamiye abandi bayobo!i0
III. KWEREKANA GUHINDURA I&YEREKEZO N;UMU-UDUKO
I'()'(" *$ .. %
#muyobo!i ushaka guhinduki!a ikinyabi!iga cyangwa kukiganisha ku ruhande, nko kugikata
mu masangano ku2a mu muhanda, cyangwa kugihagarika ibumoso bw.umuhanda,agomba
kuban!a kubigaraga!a ne!a kandi ku buryo buhagi4e, akiri muri m/0 nibura, akoreshe4e itara
cyangwa amatara ndanga:cyereke!o y.ikinyabi!iga cye cyangwa yaba ataya6ite, akabikoresha
ukuboko kwe0
#ko kubyerekana kugomba kurangirana n.icyo yashakaga gukora0
I'()'(" *$ .5
#muyobo!i ushaka kugabanya umu2uduko wikinyabi!iga cye agomba kubyerekana0
#ko kubyerekana kugomba kugaraga!wa n.amatara yo guhagarara, yaba ntayo
bikerekanishwa ukuboko0
I'()'(" *$ .8
#kwerekana guhindura icyereke!o cyangwa umu2uduko ntibibu!a umuyobo!i gukuriki!a
ibyo agomba gukora bitewe n.umwanya abandi bagen!i barimo n.umu2uduko ba6ite0

I&YI&IRO &YA =-I% Gk"0521$ )6!0)0$ ';)6)k$'7$0$ *" k3)0)'7$ )!*$("


I'()'(" *$ .:
10 >irabu4i4we gukoresha i!indi mburira !itari i!ategani4we n.iri teka0
%0 9ukoresha amahoni bigomba kumara umwanya muto uko bishobotse kose kandi bikaba
gusa igihe hari impam2u !o kwirinda impanuka, cyangwa igihe atari mu nsisiro, kugira
ngo umuyobo!i uri imbere amenyeshwe ko bagiye kumunyuraho0
0 $agati ya saa kumi nebyiri !a ni4oro no kurasa kw.i!uba, keretse iyo hagiye kuba
impanuka, amahoni agomba gusimbu!wa imburira !imurika, hakoreshe4we gucana
u!imya 2uba 2uba amatara magu6i cyangwa hasimburana 2uba 2uba amatara magu6i
n.amatara maremare0
)0 Imburira !imurika !emewe gukoreshwa kugira ngo bamenyeshe umuyobo!i ko bagiye
kumunyuraho haba mu nsisiro cyangwa ahandi hose0
/0 >irabu4i4we gukoresha amahoni cyangwa gusakurisha cyane moteri ahegereye
inyamaswa !ikurura, i!ikoreye ibintu cyangwa amatungo0
60 Ibi2ugwa mu gika cya % n.icya by.iyi ngingo ntibikuriki!wa kubyerekeye ibinyabi!iga
ndakumirwa0
I'()'(" *$ .: !)2
"bagen!i bicaye ku ntebe !i6ite imikandara kimwe numuyobo!i wikinyabi!iga bagomba
kurumanya ne!a imikandara yabo0
UMUTWE WA II% AMATEGEKO Y'UMWIHARIKO AREBA BAMWE MU
BAGENZI
I&YI&IRO &YA MBERE% A!$'*$6$(0
I'()'(" *$ .8%
10 #retse iyo hari amategeko yihariye yerekanwa n.ibimenyetso, utuyira turi ku mpande
!.umuhanda n.inkengero !igiye he4uru bihariwe abanyamaguru
"banyamaguru batatanye cyangwa bagi!e udutsiko tuda6atanyi4e gahunda kandi
batanayobowe n.umwalimu, bategetswe kunyura mu tuyira turi ku mpande !.umuhanda no
ku nkengero !igiye he4uru uretse ubutaka butsindagiye butandukanya imihanda ibiri bwo
bunyurwamo gusa n.abanyamaguru bashaka guhagarara akanya gato igihe bambukiranya
iyo mihanda0
)
%0 Iyo hatari utuyira two ku mpande !.umuhanda cyangwa inkengero !igiye he4uru, cyangwa
bidashobora kugendwa, abanyamaguru bagomba kunyura mu tuyira turi ku muse!ero
w.umuhanda, bap6a gusa kutabu!a cyangwa kutabangamira uburyo bwo guhagarara
akanya gato, bwo kubisikana cyangwa kunyuranaho by.abayobo!i, bibaye ngombwa
bagomba kwegera uruhande rw.inyuma rw.inkengero y.umuhanda0
0 Iyo nta nkengero y.umuhanda iringaniye cyangwa idashobora kugendwamo,
abanyamaguru bashobora kunyura mu kayira k.abanyamagare cyangwa se mu muhanda0
Iyo banyu!e mu kayira k.abanyamagare abanyamaguru bagomba kureka abanyamagare
n.abagendera kuli 2elomoteri bagahita0
Iyo banyu!e mu muhanda abanyamaguru bagomba gukikira inkengero yawo kandi, uretse
habaye i!indi mpam2u, bakagenda ibumoso bw.umuhanda, ukuriki4e aho bagana, keretse
iyo ari imihanda y.ikereke!o kimwe0 Ibyo aribyo byose, abanyamaguru bacunga
ikinyamitende, 2elomoteri cyangwa ipikipiki kimwe n.udutsiko tw.abanyamaguru
bayobowe n.umwarimu cyangwa bagi!e uruherekerane, bagomba igihe cyose kugendera
iburyo bw.umuhanda0
)0 #retse iyo bagi!e uruherekerane, abanyamaguru bagenda mu muhanda igihe cya ni4oro
cyangwa hatabona ne!a, kimwe no ku manywa igihe hari ibinyabi!iga byinshi bigenda,
bagomba kugenda ku murongo umwe0
/0 "banyamaguru ntibashobora kwambukiranya umuhanda bataban4e kumenya ko bashobora
kubigira bitabateye ibyago kandi bitabangamiye ibinyabi!iga bigenda0
>agomba kunyura mu myanya yabateganyiri4we iyo iri ahatage!e ku metero /00
Iyo ha6i y.inkomane nta mwanya wabateganyili4we, abanyamaguru bagomba kunyura mu
gice cy.umuhanda kirombere4e akayira ko ku mpande !.umuhanda cyangwa inkengero
!.umuhanda& ahandi hose bategetswe kwambukiranya umuhanda banyu!e mu kinyanguni
cyawo0
60 "hari ibimenyetso by.amatara byagenewe abanyamaguru, abo bagomba kubahiri!a
ibyerekanwa nayo matara0
"ho uburyo bwo kugenda mu muhanda butan!we n.umuko!i ubi6itiye ububasha cyangwa
amatara, abagen!i bashobora kwambukiranya umuhanda uko uburyo bwo kugenda mu
muhanda butan!we mu cyereke!o ba4yamo0
,0 -ta na rimwe abanyamaguru bashobora gutinda mu muhanda cyangwa kuhahagarara nta
mpam2u nyakuri ibiteye0
+0 Iyo umuhanda ugabani4wemo ibice byinshi bitandukani4we n.akihugiko kamwe cyangwa
ubutaka butsindagiye, abanyamaguru bage!e muri kimwe muli byo, ntibashobora
kwambuka ikindi gice gikurikiraho batubahiri4e ibi2ugwa cyangwa ibitegetswe n.iyi
ngingo0
90 "bantu batwaye utunyabi!iga tw.abana, tw.abarwayi, cyangwa utw.ibimuga bubahiri!a ibyo
abanyamaguru bategetswe& ni nako ibimuga byitwaye mu tunyabi!iga twabyo bigomba
kubigen!a, bip6a gusa kutihuta birenge4e umunyamaguru ugenda bisan!we0
/
I&YI&IRO &YA II% I!)'*$!)#)($ !)1505k50$'*)A5 6 !463$.
I'()'(" *$ .9%
10 $agati y.imodoka !iherekeranyi4e mu butumwa !igami4e urugendo rumwe hagomba kuba
byibura metero 00
Ibinyabi!iga biherekeranyi4e mu butumwa ntibishobora gutonda uburebure burenga
umurongo wa metero /000 Iyo bibaye bityo ibinyabi!iga biherekeranyi4e mu butumwa
bishobora kugabanywamo amatsinda aton!e umurongo atarenge4e metero /0 !.uburebure
kandi hagati yayo hakaba byibura metero /00
"riko rero ayo mategeko ama!e ku2ugwa haruguru ntakuriki!wa ku binyabi!iga
by.abasirikare biherekerani4e3
a7 mu nsisiro&
b7 ku2a bwi4e kuge!a bukeye&
c7 igihe igihu cyabuditse, kigatuma badashobora kureba ne!a muri metero 0 byibura0
%0 Ikinyabi!iga cya mbere mu biherekeranyi4e mu butumwa, kigomba gushyirwaho imbere
icyapa cy.umuhondo cyanditseho mu nyuguti !itukura 5"''E-'ID- AD-GDI5, aya
magambo akaba asomeka ne!a ku manywa muri metero 1000 Ikinyabi!iga cya nyuma mu
biherekeranyi4e mu butumwa kigomba gushyirwaho inyuma icyapa cy.umuhondo
cyanditseho mu nyuguti !itukura 5FI- DE AD-GDI5, aya magambo akaba asomeka ne!a
ku manywa muri metero 1000
Ibinyabi!iga biherekeranyi4e mu butumwa bya gisirikare birangwa n.amabwiri!a
abishyirwaho na 1inisitiri w.Ingabo !.Igihugu0
0 Ibinyabi!iga bikururwa n.inyamaswa biherekeranyi4e mu butumwa bigomba
kugabanywamo amatsinda a6ite uburebure butarenge4e metero /00 kandi hagati yayo
hakaba nibura metero 00
I'()'(" *$ 50%
8u mateme, hagati y.ibinyabi!iga bi6ite ibimenyetso byerekana umu2uduko nkuko
biteganywa ku ngingo ya %9, ), hagomba kuba nibura metero 100
I&YI&IRO &YA III% I!)'*$!)#)($ !)k003$ '')'*$6$23$.
I'()'(" *$ 51%
10 #mubare w.inyamaswa !ikurura ikinyabi!iga ntushobora kurenga enye !ikurikiranye
n.eshatu !ibangikanye0
%0 #buryo bwo kuyobora no ku!irika ibikururwa ku kibikurura, bugomba gutuma
umuyobo!i ahora agenga inyamaswa !ikurura kandi akayoborana ikinyabi!iga cye
ubuhanga n.ubwiton!i0
6
0 Ibinyabi!iga bikururwa n.inyamaswa bigomba ku4yana n.umubare uhagi4e w.abahereke!a
kugira ngo bitabangamira uburyo bwo kugenda mu muhanda0
Ayakora iyo umubare w.inyamaswa !ikurura uren!e /, hashyirwaho umuhereke!a
wunganira umuyobo!i w.ikinyabi!iga0
)0 Iyo ikinyabi!iga gikururwa n.inyamaswa nacyo gikuruye ikindi kandi uburebure
bw.ibikururwa bukaba burenga metero 1+, hatabariwemo icyo ikinyabi!iga cya mbere
ki!iritseho, hagomba umuhereke!a w.ikinyabi!iga cya kabiri0
/0 Iyo uburebure bw.imi!igo iri ku kanyami!igo gakururwa burenga metero 1%, hagomba
umuhereke!a ukurikira icyo kinyabi!iga ku maguru0
I&YI&IRO &YA I-% U4'*$6)#)(" 72')k3$/ I'("0"B$')
I'()'(" *$ 52
10Iyo akanyami!igo gasunikwa cyangwa ibyo gatwaye bidatuma umuyobo!i abona ne!a
imbere ye, uwo muyobo!i agomba gukurura ikinyabi!iga cye0
%0Ingoro6ani !inyu!wa ku nkengero !egutse iyo in!ira nyabagendwa ida6ite inkengero
iringaniye n.umuhanda cyangwa iyo aho hatagendeka0
I&YI&IRO &YA -% A6$($05@ -5?"6"450) ''A6$9)k)9)k)
I'()'(" *$ 5,.
10 "bayobo!i b.amagare na 2elomoteri babu4i4we3
a7 kuyobora
: bada6ashe amahembe&
: badakandagiye ku birenge&
: bakurura inyamaswa&
: bakururwa&
- batwaye, bakurura cyangwa basunika ibintu byabangamira imiyoborere y.ikinyabi!iga
cyangwa byate!a ibyago abandi bagen!i bari mu n!ira nyabagendwa0
b7 kunyura mu muhanda kandi hari akayira k.amagare kagendeka&
c7 kuren!a umu2uduko wa kilometero )0 mu isaha iyo bagenda mu kayira k.amagare
d7 gukoresha amahoni yandi atari igikoresho cyateganyi4we ningingo ya +
e7 kunyura hagati yimirongo ibiri ibangikanye yibinyabi!iga bikurikiranye
%0 $anyurani4we nibi2ugwa mu ngingo ya 1% yiri teka, abayobo!i bamagare na 2olomoteri
bashobora kugenda mu muhanda babangikanye0
"riko rero bagomba kugenda bashoreranye mu nsisiro kimwe niyo bwi4e niyo bagiye
guhura nikinyabi!iga kigendeshwa na moteri cyangwa nikinyabi!iga gikururwa
ninyamaswa0
,
0 "bayobo!i ba 2elomoteri namapikipiki nababihetsweho bagomba kwambara ingo6ero yo
kubarinda yabigenewe ku buryo bwumwihariko, iyo ngo6ero igomba kuba i6un!e ku
buryo bu6ashe0
)0 "bayobo!i bamagare, 2elomoteri namapikipiki bagomba kuyobora ikinyabi!iga cyabo
bacyicayeho kandi bakaba batwara undi muntu hakuriki4we amabwiri!a yuwagiko!e0
/0 "bayobo!i bamagare na 2elomoteri bubahiri!a amategeko agenga abanyamaguru iyo
bayoboye ikinyabi!iga cyabo batacyicayeho
60 Ibi2ugwa muri iyi ngingo ntibireba abasirikare bagenda ku murongo kimwe nabarushanwa
kwihuta babi6itiye uruhushya nkuko biteganywa ningingo ya 90
I&YI&IRO &YA -I%I'*$6$23$.
I'()'(" *$ 5.%
10 #muyobo!i w.inyamaswa !ikurura, i!ikorera ibintu cyangwa i!o bagenderaho kimwe
n.uwo amatungo, agomba, bibaye ngombwa, kubi6ashwamo n.umubare uhagi4e
w.abahereke!a be kugira ngo hubahiri!we umutekano mu muhanda, ibyo aribyo byose
kandi uwo mubare ntushobora ku4ya munsi y.umuhereke!a umwe ku nyamaswa umunani0
%0 "bayobo!i n.abahereke!a bagomba igihe cyose kuba ha6i y.inyamaswa, no gushobora
ku!ikumira no ku!ibu!a kubera imbogami!i uburyo bwo kugendera mu muhanda no
kudate!a impanuka& bagomba cyane cyane kugumisha inyamaswa bayoboye ku ruhande
rw.iburyo bw.in!ira nyabagendwa, urundi ruhande rukarekerwa abandi bagen!i0
0 "hantu hari utuyira twatanga4we ku buryo bwihariye kandi tugaraga!wa n.ikimenyetso
n(D,,, birabu4i4we ko amatungo agenda mu bindi bice by.in!ira nyabagendwa0
)0 Iyo igenda mu n!ira nyabagendwa, imikumbi igomba kugabanywamo udutsiko tugi!we
n.inyamaswa !itaren!e icumi kandi dutandukani4we n.intera ya metero %0 nibura0
/0 >irabu4i4we kubyagi!a imikumbi y.inyamaswa mu n!ira nyabagendwa0
I'()'(" *$ 55%
10 1u nsisiro, birabu4i4we gukinagi!a inyamaswa !ikurura, i!ikorera ibintu cyangwa i!o
bagenderaho, kimwe n.amatungo0
%0 >irabu4i4we kubyagi!a inyamaswa !ikurura, i!ikorera ibintu cyangwa i!o bagenderaho
n.amatungo mu n!ira nyabagendwa0
I&YI&IRO &YA -II% U!0*" !3" k(5'7$ 6 !*$6! '" k !)!($ !*')'75(5
I'()'(" *$ 58.
10 $ashobora gushyirwaho amategeko yihariye kugira ngo bahagarike cyangwa bahindure
ugukuriki!a iri teka ku byerekeye kugenda mu mbago !.ibyambu n.i!.ibibuga by.indege0
+
%0 "mategeko yihariye a!aba yarashyi!weho agomba kumanikwa n.umutegetsi ushin!we
uturere akuriki!wamo kuri buri n!ira banyuramo batu4yamo0
"bagen!i ba!abimenyeshwa n.ikimenyetso cyerekana gihuye n.urugero E, %1, ruri ku
ngereka ya ) y.iri teka ibi2ugwa muri iryo tegeko ry.umwihariko bi!ahita bimanikwa
munsi y.icyapa cy.icyo kimenyetso0
0 "mategeko ntayegaye!wa cyangwa atihutirwa, ashyirwaho n.amateka ya ?ere!ida0
#bundi amategeko yihariye ashyirwaho na ?ere6e kandi ntashobora kumara igihe kiren!e
ame!i atatu0
I'()'(" *$ 58 !)2%
8u mihanda y.uturere du6ite aho bin4irira harangwa n.ikimenyetso E,9, kiri he4uru
y.ikimenyetso E,19 bis, ibinyabi!iga bisan!we bigenewe gutwara abantu bishyura ama6aranga
kandi bishobora gutwara abantu baren!e batanu bicaye, uretse ibinyabi!iga bya Ceta bitwara
abantu muri rusange, bishobora gusa guhagarara bishyiramo cyangwa bikuramo abantu
cyangwa ibintu ahantu harangwa n.ikimenyetso E, 19 bis kandi mu ntera !itarenga metero 10
ku mpande !ombi !.icyo kimenyetso0
IGI&E &YA GATATU% IBINYABIZIGA
UMUTWE WA MBERE% UBURUMBARARE
I'()'(" *$ 5:%
#burumbarare bw.ikinyabi!iga cyangwa ubw.ibinyabi!iga bikururana n.ibiren!e ku
mubyimba wabyo hatabariwemo amatara yerekana icyereke!o n.indorerwamo !ibonesha
ibiturutse inyuma, ntibishobora kuren!a i!i ngero3
1. U!($0) !9)6)35 6 !4$6!)k5 !3" $0)!3" !3"25%
1etero % na santimetero 6/0 "riko ubugari bwa romoruki ntiburen!a3
a7 santimetero ,/ iyo ikuruwe n.igare cyangwa 2elomoteri&
b7 1etero 1 na santimetero %/ iyo ikuruwe n.ipikipiki ida6ite akanyabi!iga kometse ku
ruhande&
c7 ubugari bw.ikinyabi!iga gikurura iyo ikuruwe n.ipikipiki i6ite akanyabi!iga kometse ku
ruhande rwayo, cyangwa iyo ikuruwe n.ikinyamitende itatu cyangwa ine, gi6ite cyangwa
kida6ite moteri0
>yongeye kandi, ibinyabi!iga bihinga, iyo bi2a aho biba bi4ya mu mirima cyangwa iyo
bitahuka, kandi bikaba bitarenge4e umu2uduko wa kilometero %0 mu isaha, bishobora
kuge!a ku bugari ntarengwa bwa metero 0
9
"riko ibice by.inyuma bihinduki!wa cyangwa bishobora gukurwaho nta ngorane,
bigomba guhinwa cyangwa gukurwaho kugira ngo ubugari bugabanuke mu gihe
bikigendera mu n!ira nyabagendwa0
#burengan!ira bu2ugwa mu gika kiban!iri!a iki bukuriki!wa ku mashini !ikoreshwa
n.abapatanye imirimo, iyo !i2uye mu igara4i !i4ya aho imilimo ikorerwa, cyangwa iyo
!i2uye aho imilimo ikorerwa !imukiye ahandi, ariko nti!iren!e umu2uduko wa kilometero
%0 mu isaha0
2. U!05!05 !3')k)'*$!)#)($ <*$'(3$ !3')!)'*$!)#)($ !)k00$'$%
a7 uburebure ntiburen!a metero , ku kinyabi!iga gi6ite3
: umutambiko umwe uhu!a imipira&
: imitambiko ibiri ikurikiranye mu bugari bwayo, n.uku2uga imitambiko yihinduki!a
kucyo i6ungiyeho&
: imitambiko ibiri i6ite ikiyihu!a, kandi intera hagati yayo ntiren!e metero 1 na
santimetero 60, ni uku2uga imitambiko ikoranye ariko hatabariwemo icyuma
cyagenewe ibikurura0
b7 uburebure ntiburen!a metero 11 ku binyabi!iga bi6ite imitambiko ibiri cyangwa irenga,
hadashyi!weho icyuma gituma !i6ata iyo ari ikinyabi!iga gikuruwe n.ikindi cyangwa
gikuruwe n.inyamaswa0
c7 #burebure bwa maku!ungu ntiburen!a metero 1, na santimetero )0&
d7 mu gihe umuhanda ume!e ne!a, 1inisitiri ushin!we 'ransiporo ashobora kwemerera
ibigo bya Ceta cyangwa ibindi bigenewe gutwara abantu, kuwunyu!amo ibinyabi!iga
bya!o bi6ite uburebure butaren!e metero 1&
e7 uburebure bw.ibinyabi!iga bikururana, hashyi!wemo ibituma !ikururana, icya mbere
kikaba gikururwa n.inyamaswa, ntiburen!a metero 1+0
,. U!1$($0)k5 !3')k)'*$!)#)($% metero ) na santimetero %00
.. I()<5 k)05'($ k !)#)($%
: by.inyuma3 metero na santimetero /0&
: by.imbere3 metero % na santimetero ,00
-a none kandi, ku binyabi!iga bi6ite imitambiko ibiri, hagati ya !a agisi hakaba hasumba m 1
na santimetero 60, igice kirenga ku bi!iga by.inyuma ntigishobora kuren!a 6/*100
by.uburebure buri hagati y.ibi!iga by.inyuma n.iby.imbere, naho ikirenga ku bi!iga by.imbere
ntikiren!a //*100 by.ubwo burebure0
Iyo ikinyabi!iga gi6ite imitambiko irenga ibiri, muri yo ikaba ikurikiranye& uburebure buri
hagati y.imipira y.inyuma n.iy.imbere n.uburebure bw.ibice birenga ku mipira, bupimwa
bahereye hagati y.imitambiko iteganye0
)0
I'()'(" *$ 58%
Iminyururu n.ibindi byuma bi6ashisha bishobora ku2anwaho cyangwa binagana,
hatabariwemo ibimenyetso byerekana ibyereke!o, bigomba gu6ungirwa ku kinyabi!iga ku
buryo igihe byi!ungu!a bitarenga impande !ihe!a uburumbarare bw.ikinyabi!iga0
Ibyo byuma bi6ashisha ntibigomba gukururuka ku butaka, ibyo nyamara ntibibu4i4we ku
mashini !ihinga no ku byerekeye iminyururu, ku binyabi!iga bitwaye ibintu bishobora gu6ata
inkongi0
I'()'(" *$ 59%
8u buryo budasan!we kandi binyuranyi4e n.ibi2ugwa mu ngingo ya /,, 1inistri ushin!we
gutwara abantu nibintu cyangwa intumwa ye, ashobora igihe hari impam2u ikomeye cyane,
kwemerera kugenda mu muhanda ibinyabi!iga byakorewe imirimo yihariye kandi bi6ite
uburumbarare burenga ubutegani4we ntarengwa0
UMUTWE WA II% IMIZIGO
I'()'(" *$ 80%
10 Imi!igo ikinyabi!iga cyikoreye igomba gupakirwa no gupangwa ku buryo idashobora3
a7 gute!a abantu ibyago mu rugendo&
b7 kwangi!a mu rugendo in!ira nyabagendwa, impande !ayo, ibiyubatsweho cyangwa
umutungo uyikiki4e&
c7 kubu!a umuyobo!i kubona ne!a cyangwa kubangamira gu6ata ku muhanda cyangwa
imiyoborere y.ikinyabi!iga&
d7 gukingiri!a amatara, uturebanyuma two han!e, ibimenyetso byerekana icyereke!o,
utugarura:rumuri, nimero !iranga ikinyabi!iga cyangwa ibimenyetso umuyobo!i
yerekanisha ukuboko0
Imi!igo igomba gupangwa kandi iyo ari ngombwa ika!irikwa ku modoka ku buryo
idashobora kugwa no gukururuka mu n!ira nyabagendwa no kugusha ikinyabi!iga0
Ibintu byose bi6ashisha nk.iminyururu, amahema, n.ibindi bigenewe ku!irika imi!igo
cyangwa kuyirinda kwangirika, bigomba kuyi!enguruka ku buryo budanangiye0
%0 #muyobo!i w.ikinyabi!iga agomba gukora uko ashoboye kugirango imi!igo itagenda
ibomborana ku buryo bukabi4e0
I'()'(" *$ 81%
#burumbarare bw.ikinyabi!iga gipakiye yaba imodoka, cyaba ikinyabi!iga gikururwa
n.inyamaswa cyangwa romoruki ikuruwe n.ibyo binyabi!iga, hapimiwemo n.ibiren!e ku
mubyimba ntibushobora kurenga ingero !ikurikira3
)1
10 #bugari bupimiwe mu butambike ubwo ari bwo bwose& metero % na santimetero /00
-yamara3
a7 iyo imi!igo igi!we n.ibinyampeke,ikawa,amakara, ipamba idatonoye, ibishara, ibyatsi,
ibishami cyangwa ubwatsi bw.amatungo bidahambiriye uretse amapaki a6un!e,
ubugari bwayo bushobora kugera kuri metero % na santimetero ,/&
b7 iyo imi!igo igi!we n.ibima!e ku2ugwa haruguru kandi ikaba i4yanwa mu karere
katarenga kilometero %/ u2uye aho yapakiriwe, ubugari bwayo bushobora kugera kuri
metero usibye mu nsisiro0
1u biteganyi4we mu migemo a7 na b7 iban!a, nta nkingi n.imwe ikomeye ishobora
gushyirwaho ku buryo igice cyayo icyo aricyo cyose cyarenga metero 1 na santimetero
%/ uhereye ku murongo ugabanya ikinyabi!iga mo kabiri mu burebure bwacyo0
%0 #burebure3 haseguriwe amategeko yerekeye gutwara ibintu birebire cyane, imi!igo
ntishobora gusumba ibinyabi!iga cyangwa, cyaba ari ikinyabi!iga gikuruwe n.inyamaswa,
umutwe w.ibikururwa0
0 #buhagarike3 metero ), keretse iyo hari uruhushya rudasan!we rutan!we na 1inisitiri
ushin!we transiporo cyangwa rutan!we na ?ere6e iyo gutwara ibintu ku buryo
budasan!we bikorewe mu i6asi ya ?ere6egitura imwe gusa0
I'()'(" *$ 82%
10 Iyo ikinyabi!iga cyikoreye ibintu birebire bidashobora kugabanywa, icyo gihe imi!igo
ntishobora kuren!a metero ku mpera y.inyuma y.ikinyabi!iga0
%0 Imitwaro miremire igomba guhambiranwa ku buryo budanangiye no ku!irikwa ku
kinyabi!iga kugirango igihe yicunda itarenga impande !.ikinyabi!iga0
I'()'(" *$ 8,
Iyo imi!igo isumba impera y.inyuma y.ikinyabi!iga ho metero irenga, igice gihera cy.imi!igo
kigomba kugaraga!wa3
- ku manywa3 nagatambaro gatukura ga6ite byibura santimetero /0 !.uruhande&
- iyo amatara y.ibinyabi!iga agomba gucanwa3 n.itara ritukura cyangwa akagarura:
rumuri gatukura0
Ibimenyetso bikoreshwa kugirango berekane impera y.inyuma y.imi!igo ntibishobora
gushyirwa ku buhagarike buren!e metero 1 na santimetero // uhereye ku butaka0
I'()'(" *$ 8.%
10 #bugari bw.imi!igo yikorewe n.amagare, na 2elomoteri kimwe na romoruki !ikuruwe
n.ibyo binyabi!iga ntibushobora kurenga santimetero ,/0
)%
%0 a7 #bugari bw.imi!igo yikorewe n.amapikipiki ada6ite akanyabi!iga ko kuruhande
kimwe na romoruki !ikururwa ry.ibyo binyabi!iga, ntibushobora kurenga metero 1,%/0
b7 #bugari bw.imi!igo yikorewe n.ipikipiki i6ite akanyabi!iga ko ku ruhande kimwe
n.ubwiya romuruki ikuruwe na bene icyo kinyabi!iga ntibushobora kuren!a
santimetero 0 ku bugari bw.icyo kinyabi!iga kidapakiye0
0 #bugari bw.imi!igo yikorewe n.ibinyamitende itatu n.ubw.iyikorewe n.ibinyamitende ine
bi6ite cyangwa bida6ite moteri kimwe n.ubw.iyikorewe na romoruki !ikuruwe n.ibyo
binyabi!iga ntibushobora kuren!a santimetero 0 ku bugari bw.icyo kinyabi!iga
kidapakiye, kandi ubugari ntarengwa budakuka bukaba metero % na santimetero /00
I'()'(" *$ 85%
Imi!igo yikorewe n.amagare, 2elomoteri, amapikipiki, ibinyamitende by.ibi!iga bitatu
n.iby.ine bi6ite cyangwa bida6ite moteri ntibishobora kuren!a impera y.imbere y.ikinyabi!iga,
naho iy.inyuma y.ikinyabi!iga ntishobora kuren!a santimetero /00
Ibi2ugwa mu gika kiban!iri!a iki byubahiri!wa ku byerekeye imi!igo yikorewe na romoruki
!ikuruwe n.ibyo binyabi!iga, no ku mi!igo yikorewe n.utunyabi!iga two ku ruhande0
I'()'(" *$ 88%
a7 10 #muyobo!i w.imodoka cyangwa uw.ikinyamitende itatu cyangwa uw.ikinyamitende ine
bi6ite moteri agomba kugira aho yicara ha6ite ubugari butari munsi ya santimetero //0
#muyobo!i wa kimwe mu binyabi!iga bi2ugwa mu gika kiban!iri!a iki ntashobora
kwemerera abandi bantu kwicarana nawe mu gihe umwe muri bo ada6ite umwanya wo
kwicaramo ungana nibura na santimetero )0 !.ubugari0
%0 >irabu4i4we gutwara ku ntebe !.ikinyabi!iga umubare w.abantu uren!e umubare
wateganyi4we n.uwayiko!e0
0 >irabu4i4we gutwara ku ntebe y.imbere y.imodoka abana bada6ite imyaka cumi n.ibiri
iyo harimo indi myanya0
)0 #muyobo!i wa kimwe mu binyabi!iga bya2u!we ku gika cya mbere abu4i4we gutwara
abantu mu bice by.inyuma bya karisoro y.icyo kinyabi!iga cyangwa ya romoruki yacyo0
/0 Igare, 2elomoteri, n.ipikipiki ntibishobora gutwara abantu baren!e umubare w.intebe
!iteganyi4we0
60 Ibi2ugwa mu gika cya /, bikuriki!wa ku byerekeye ibinyamitende itatu,
n.ibinyamitende ine bi6ite moteri cyangwa bitayi6ite, bida6ite aka!u k.umuyobo!i0
b7 -yamara, umuyobo!i ashobora kwemerera umuntu umwe cyangwa benshi gu6ata
umwanya mu gice cy.ikinyabi!iga kigenewe gutwara ibintu, iyo abona bishoboka kandi
bidashobora ku2amo impam2u yatera impanuka0"gomba kuba yi!eye ko ahantu hose
umutekano wabo atwaye udashobora guhungabana0
)
c7 Ibima!e kubu!wa ntibikuriki!wa n.abayobo!i b.ibinyabi!iga bikoreshwa mu mirimo ya
gisirikare cyangwa ya gipolisi& cyangwa mu mirimo y.abarwanya inkongi cyangwa
y.abasukura imihanda0
UMUTWE WA III% UBUREMERE NTARENGWA BWEMEWE
I'()'(" *$ 8:%
10 "7 1u mi4yi kimwe no ku mihanda y.igihugu igenwa na 1inisitiri ushin!we 'ransiporo,
uburemere ntarengwa ku kinyabi!iga cyangwa ku binyabi!iga bikururana
bushyi!weho ku buryo bukurikira3
H ubwikore!i ntarengwa bwemewe kuri buri mutambiko u6ungwaho ibi!iga bine
bu!aba3
- kuri buri mutambiko usanzwe: toni !"
- ku mitambiko ibiri ikurikiran#e: toni $"
- ku mitambiko itatu: toni %&" ikam#o i#o ari#o #ose ntis'obora na rimwe gutwara
ibintu birenze toni &$(
>7 8u yindi mihanda yagenwe na 1inisitiri ushin!we 'ransiporo, uburemere ntarengwa
bwemewe kuri buri kinyabi!iga cyangwa ku binyabi!iga bikururana bishyi!weho ku
buryo bukurikira3
a7 Ibinyabi!iga bi6ite imitambiko % harimo maku!ungu3 toni 1%&
b7 Ibinyabi!iga bi6ite imitambiko itatu cyangwa irenga, hatarimo maku!ungu3 toni
16&
c7 ibinyabi!iga bi6atanye3
: bi6ite imitambiko itatu3 toni 1%&
: bi6ite imitambiko ine cyangwa irenga3 toni 16
d7 ibinyabi!iga bikururana3 toni %0
A7 1u mi4yi kimwe no mu mihanda ya2u!we ku migemo " na >, y.iki gika,
uburemere ntarengwa bwemewe kuri buri ru!iga bushyi!weho ku buryo bukurikira3
: in!iga !ihagwa3 toni ,%0, ariko ingu6u !.umwuka nti!irenga kg /,/ kuri cmI&
: in!iga !i6ite umwuka ariko !idahagwa3 toni 1/ DC&
: In!iga !idahagwa, i!iko!e mu byuma cyangwa i!iko!e muri kawucu gusa3 toni +
DC ariko buri ru!iga ruko!e mu cyuma kandi rudahagwa ntirurenga kg %/00
)u ndemeko za*uzwe 'aruguru D i*uga, muri metero, umurambararo w+in#uma
#+umupira bapimi#e mu butambike , ika*uga ubugari busumba ubundi bwose
bupimiwe mu mugongo w+uruziga(
))
D7 #buremere ntarengwa kuri buri mutambiko bushyi!weho ku buryo bukurikira3
a7 mu mi4yi kimwe no mu mihanda i2ugwa ku mugemo " w.iki gika3 toni 10
ariko umutambiko urushi4e iyindi kuremererwa mu mitambiko ikurikiranye
ntube waren!a toni +&
b7 ku mihanda i2ugwa ku mugemo >3 toni /,/ ariko umutambiko urushi4e iyindi
kuremererwa mu mitambiko ikurikiranye ntube waren!a toni )0
#bwo buremere bugi!we n.igiteranyo cy.ubwikore!i bwose in!iga !ose
!itsindagira kubutaka ishingiro ryabwo rikaba hagati y.ubuhagarike n.ubugari
bukwirakwi4we mu bugari bwose bw.ikinyabi!iga0
E7 8u yindi mihanda, uretse iya2u!we ku migemo " na >, y.iki gika, uburemere
ntarengwa bwemewe bw.ikinyabi!iga cyangwa ubw.ibinyabi!iga bikururana
ntibushobora kuren!a toni , kandi buri mutambiko ntushobora kuren!a toni ,/0
F7 #retse bibonewe uruhusa, ubundi birabu4i4we gushyira no gukome!a kugendesha
imodoka cyangwa remoruki mu n!ira nyabagendwa byikoreye toni !irenga /
ubariye kuri buri ntera ya metero imwe iri hagati y.imitambiko ibiri ihera cyangwa
iyo uburemere bw.ibyikorewe buren!e uburemere ntarengwa bwemewe n.ikarita
iranga ikinyabi!iga0
%0 Ibi2ugwa mu gika cya mbere ntibikuriki!wa iyo ari imashini !ikoreshwa mu kubaka
imihanda &
0 8u byerekeye ibinyabi!iga bigendeshwa n.ingu6u !a ga!i n.ibigendeshwa n.ibyuma bibika
amashanyara!i, uburemere bwa2u!we haruguru bwongerwaho hatarenge4we toni imwe,
uburemere bw.ibyuma, uburemere bwa ga!i, mu gihe ikinyabi!iga kigenda, ibyuma
bitwara iyo ga!i cyangwa ibibitse amashanyara!i n.ibindi bi4yana n.ibyo bikoresho &
)0 #buremere ntarengwa bw.ikinyabi!iga n.ubwikore!i ntarengwa ku mitambiko itsindagiye
ku butaka ntibushobora kurenga uburemere ikinyabi!iga n.imitambiko yacyo byemerewe0
/0 1inistiri ushin!we 'ransiporo ashobora3
a7 gutanga uruhusa, ku bice bimwe a2u!e by.in!ira nyabagendwa kugirango binyurwemo
k.uburyo busan!we n.ibinyabi!iga bi6ite uburemere buren!e ubwa2u!we haruguru&
b7 gutanga uruhusa akoreshe4e ibyeme!o byihariye kandi by.igihe gito kugirango ibyo
binyabi!iga binyure mu mayira agenwe0
Iyo bibaye ngombwa, ateganya ibigomba ku!u!wa kugirango ibyo binyabi!iga
bishobore kunyura muri ayo mayira0
I'()'(" *$ 88%
10 1inisitiri ushin!we 'ransiporo ashobora kugabanya uburemere ntarengwa
buteganyi4we mu ngingo ya 6,, ku bice bimwe na bimwe by.umuhanda kimwe no ku
)/
mateme, ibyombo cyangwa ku bindi byubatswe ku n!ira nyabagendwa ku buryo
bukwiranye n.icyatuma ayo mayira n.ibyo byubatswe bitakwangirika no kurinda
ibyago abagenda mu mihanda0
Igiteranyo cy.uburemere bwemewe ki!agaraga!wa ku cyapa n A,, gishin!e ku mpera
!.imihanda cyangwa ha6i y.ibyo byubatse ku muhanda bya2u!we haruguru0
%0 Iyo uburemere ntarengwa bwemewe bwashyi!weho hakuriki4we ibi2ugwa mu ngingo
ya 6, burenga toni eshatu, kimwe no ku modoka !ose cyangwa romoruki byagenewe
gutwara ibintu, ibiranga uburemere bw.ibinyabi!iga n.ubw.ibyo bishobora kwikorera
byandikishwa na nyirabyo mu ruba2u rwabyo rw.iburyo ahagana imbere0
Ibyo bishobora kwandikishwa irangi kuri karisori cyangwa bikandikwa ku cyapa
gi6ashe ne!a kuri karisori0
Inyuguti n.imibare bigomba kugira byibura santimetero / !.ubuhagarike n.umubyimba
wabyo ukagira byibura milimetero /0
Ibyanditseho n.uko byandikwa bigomba guhu!a n.ibiri ku rugero rwa % rw.ingereka ya
+ y.iri teka0
Ibima!e ku2ugwa ntibikuriki!wa3
a7 ku mashini !ihinga&
b7 ku mashini !ihariye !ikoreshwa n.abapataniye imirimo&
c7 kuri !a otobisi no ku !indi modoka nini !itwara abantu&
d7 ku byo ibinyabi!iga bitwaye inyuma no ku tunyabi!iga dukurura nk.utwikorera ingeri
!.ibiti0
0 Iyo ubi6itiye ububasha akekeranya ko uburemere bukubiye hamwe bw.ikinyabi!iga,
umuyobo!i ategetswe kumuba ha6i no kumu6asha mubyo agomba kugen!ura bitarenga
amasaha abiri0
UMUTWE WA I-% IBINYABIZIGA BIKURURANA
I'()'(" *$ 89 %
Ibi2ugwa mu ngingo ya /, kuge!a kuya 6+ !.iri teka bikuriki!wa kuri buri kinyabi!iga
cyose kiri mu bikururana0
I'()'(" *$ :0 %
10 Ikinyabi!iga kigendeshwa na moteri n.ikinyabi!iga gikururwa n.inyamaswa
ntibishobora gukurura ibinyabi!iga biren!e bibiri0
-yamara ipikipiki i6ite akanyabi!iga ku ruhande ntishobora gukurura romoruki
n.imwe0
)6
%0 9ushyira mu muhanda ku buryo budasan!we ibinyabi!iga bikururana biren!e bitatu
bigomba gutangirwa uruhusa na 1inisitiri ushin!we 'ransiporo0
0 Ibi2ugwa mu gika cya 1 n.icya % by.iyi ngingo ntibikuriki!wa ku binyabi!iga
bikururana bi2ugwa hep6o, bip6a kuba bigenda bitarenge4e umu2uduko wa kilometero
%0 mu isaha0
a7 ibinyabi!iga bikururana bikoreshwa mwimulika:gulishwa cyangwa na ba
mukerarugendo iyo bi2uye aho bibikwa bigiye gukora cyangwa se iyo byimutse
aho byakoraga bi4ya gukora ahandi0
b7 ibinyabi!iga bikururana bikoreshwa n.abapataniye imirimo iyo bi2uye aho
bibikwa bigiye aho bikora cyangwa iyo bitahutse cyangwa se iyo byimutse aho
byakoraga bi4ya gukora ahandi0
c7 imashini !ihinga !ikururana iyo !igenda urugendo rutaren!e kilometero %/ rwaho
!ikorera0
d7 ibinyabi!iga bikururana bitwaye ibyamama!wa0
Igiteranyo cy.uburebure bw.ibyo binyabi!iga bikururana ntigishobora kurenga
metero %/0
I'()'(" *$ :1 %
10 Iyo hagati y.uruhande rw.imbere rwa romoruki n.uruhande rw.inyuma rw.ikinyabi!iga
kiyikurura hari umwanya uren!e metero , ikibi!irikanyi4e kigomba kugaraga!wa3
: ku manywa3 n.agatambaro gatukura ga6ite byibura santimetero /0 !.uruhande&
: iyo amatara y.ikinyabi!iga agomba gucanwa3 nikimenyetso cy.itara risa n.icunga
rihishi4e rigaragara mu mba2u keretse iyo ikibi!irikanyi4e kimuritswe0
%0 Ibi!irikisho by.iminyururu cyangwa by.insinga kimwe n.ibindi bi!irikisho by.ingoboka
bikoreshwa gusa igihe nta kundi umuntu yabigen!a kandi nta kindi bigiriwe, uretse
gusa kugira ngo ikinyabi!iga kigere aho kigomba gukorerwa kandi nturen!e na rimwe
kilometero %0 mu isaha0
Ibyo bi!irikisho bigomba kugaraga!wa n.icyapa cyera cya mpande enye !ingana gi6ite
nibura santimetero 0 kuri buri ruhande, kiri ku ruhande rw.imbere rw.ikinyabi!iga
gikurura0
0 $anyurani4we n.ibi2ugwa mu gika cya % cy.iyi ngingo, iyo uburemere ntarengwa
bwemewe bwa romoruki burenga ibiro ,/0 cyangwa icya kabiri cy.uburemere
bw.ikinyabi!iga gikurura kirimo ubusa kandi ibyuma bya 6eri biti6unga ubwabyo mu
gihe iki!irikisho cy.ingen!i gicitse, iyo romoruki igomba kuba i6ite n.iki!irikisho cyo
gutabara giko!we mu minyururu cyangwa mu nsinga, cyiyongera ku ki!irikisho
cy.ingen!i gituma ikurura kandi iyobora romoruki& bigatuma igihe ibyangombwa
),
by.ingen!i biramutse bidako!e ne!a& bikurura iyo romoruki kandi bikayibu!a no guta
icyereke!o, bikanatuma icyo bi6asheho kidakora hasi0
Igihe ibyangombwa by.ingen!i bicitse iki!irikisho cyo gutabara gikoreshwa gusa mu
bihe bitegani4we mu gika cya % cy.iyi ngingo0
UMUTWE WA -% UBURYO BUDASANZWE BWO GUTWARA IBINTU
I'()'(" *$ :2 %
10 9utwara ibintu bidashobora kugabanywamo ibice no kugendesha ibinyabi!iga
cyangwa !a romoruki !ikoreshwa mu gutwara ibyo bintu kandi ibi!iranga bikaba
birenge4e ingero ntarengwa !ashyi!weho n.iri teka, bitangirwa uruhushya na 1inisitiri
ushin!we 'aransiporo ama!e ku2uga ibyangombwa bigomba ku!u!wa kugirango
rutangwe0
%0 Iyo uruhushya rwasabwe rwerekeye ubugari, ubuhagarike cyangwa uburebure,
rugomba kwandikwaho itariki, kandi byaba ngombwa, rukandikwaho amasaha ibyo
bintu bi!atwarirwaho kimwe n.aho bi!anyu!wa0
0 #ruhushya rwandikwaho ibigomba gukorwa kugirango baborohere!e urugendo kandi
bagende ntacyo bikanga mu n!ira no kugirango hatagira icyangi!a in!ira
nyabagendwa, impande !ayo, ibiyubatsweho, n.umutungo uyikiki4e0
)0 #wasabye uruhushya aruhabwa gusa ari uko yemeye gutanga indishyi n.ama6aranga
ashobora gukomoka kuri ubwo bwikore!i no gutanga bibaye ngombwa, ama6aranga
y.ingwate yeme4we muri urwo ruhushya0
/0 #ruhushya rushobora guhabwa urusabye ku rugendo rumwe gusa, keretse igihe
ibitwawe bi6itiye koko rubanda akamaro0
60 9utwara, mu binyabi!iga bigendera ku mihanda, rukururana, !a gari ya moshi !irimo
ubusa cyangwa !ipakiye, bishobora kwakirwa impushya !emewe ku rugendo rumwe
gusa cyangwa ku ngendo nyinshi0
Ibi2ugwa mu gika cya mbere n.icya kane bikuriki!wa kuri ubwo buryo bwo gutwara ibintu0
I'()'(" *$ :, %
Iyo umuyobo!i yaciye kubi2ugwa ku ngingo ya 6, cyangwa ku byategani4we kugirango
uruhushya rutangwe hakuriki4we ingingo ya ,%, agomba gupakurura, ku!itura cyangwa
guhagarika ikinyabi!iga cye ha6i hatuwe, bitagen!e bityo ikinyabi!iga ki!ahagarikwa0
UMUTWE WA -I% IBYEREKEYE +ERI
I'()'(" *$ :.
10 1u kubahiri!a ibi2ugwa muri uyu mutwe3
)+
a7 i4ambo 5ibi!iga by.umutambiko5 bi2uga ibi!iga biteganye cyangwa bi4ya gusa
n.ibiteganye, uhereye ku murongo ugabanya ikinyabi!iga mo kabiri mu burebure,
n.iyo ibyo bi!iga byaba bida6ungiye ku mutambiko umwe, ubwo umutambiko
ukurikiyeho uga6atwa nkaho ari imitambiko ibiri0
b7 I4ambo 56eri y.urugendo5 bi2uga uburyo busan!we bukorshwa kugirango
ikinyabi!iga kigende buhoro cyangwa gihagarare0
c7 I4ambo 56eri yo guhagarara umwanya munini5 ri2uga uburyo bukoreshwa kugirango
ikinyabi!iga kigume hamwe mu gihe umuyobo!i atakirimo, yaba ari romoruki, ngo
igume hamwe mu gihe itagi6atanye n.ikinyabi!iga&
d7 I4ambo 56eri yo gutabara5 ri2uga uburyo bukoreshwa kugirango ikinyabi!iga
kigende buhoro kandi gihagarare, igihe 6eri idakora ne!a0
e7 I4ambo 5romoruki5 rikoreshwa gusa kuri !a romoruki !igenewe gukururwa
n.imodoka0
%0 Ikinyabi!iga cyose cyangwa ibinyabi!iga bikururana bigomba kugira uburyo bwo
gu6unga 6eri butunganye kugirango hagen!urwe imigendekere y.ikinyabi!iga,
kugihagarika ku buryo bwihuse kandi bwi!erwa no kubu!a kwikaraga kw.iki!iga
n.ukw.ibi!iga bi6un!e, uko imodoka yaba yikoreye kose cyangwa ige!e ahacuramye
cyangwa ahaterera0
Feri y.imodoka
a7 >uri modoka igomba kugira uburyo bwo gu6unga 6eri bushobora gukoreshwa
n.umuyobo!i ku buryo bworoshye kandi butuma imiyoborere y.imodoka
idahungabana kandi bugi!we na3
1( 6eri y.urugendo
ituma imodoka igenda buhoro kandi igahagarara ku buryo bwi!ewe bubangutse
kandi nyabwo, nuko imodoka yaba yikoreye kose, yaba ige!e ahacuramye
cyangwa ahaterera&
%( 6eri yo guhagarara umwanya munini ituma imodoka iguma aho iri uko yaba
yikoreye kose ku mu!amuko cyangwa ku gacuri bya 16J, imyanya ya 6eri
igomba gu6ata igakome!a kwegera kuburyo bw.ibyuma niyo umuyobo!i yaba
atarimo0
( 6eri yo gutabara ituma imodoka igenda buhoro kandi igahagarara, uko yaba
yikoreye kose, ku burebure bugererani4e n.ubwo 6eri y.urugendo yaba idakora
ne!a0
b7 #buryo bwo gu6unga 6eri bushobora kugira ibice buhuriyeho mu gihe byibura bibiri
mu mubiyikoresha bitandukanye0
c7 6eri y.urugendo igomba gu6unga ibi!iga byose by.imodoka, nyamara ku modoka
!i6ite imitambiko irenga ibiri, ibi!iga by.umutambiko umwe bishobora kuda6ungwa0
)9
d7 6eri y.urugendo na 6eri yo guhagarara umwanya munini !igomba gu6unga byibura
umupira umwe wa buri ruhande rwo hirya no hino y.umurongo ugabanya imodoka
mo kabiri mu burebure bwayo0
e7 6eri y.urugendo na 6eri yo guhagarara umwanya munini !igomba gu6unga imyanya
yose i6ashe ku bi!iga ku buryo buhoraho hakoreshe4we ibyuma bikomeye bihagi4e0
67 -ta mwanya n.umwe 6eri i6ungiraho ishobora kurekurana n.ibi!iga keretse3
1( Iyo kurekurana ari iby.akanya gato, nk.igihe cyo guhinduranya 2itesi&
%( Iyo bireba 6eri yo guhagarara umwanya munini, ubwo kurekurana ntibishoboka
bidako!we n.umuyobo!i0
( Iyo kurekurana bireba 6eri y.urugendo cyangwa 6eri yo gutabara, gu6ata 6eri
bishobora no gukorwa ku buryo nyabwo bwa2u!we mu gika a7 kiban!a0
)0 Feri ya !a romoruki
a7 >uri romoruki uretse intoya, igomba kugira uburyo bwo gu6ata 6eri bukurikira3
1( 6eri y.urugendo ituma ikinyabi!iga kigenda buhoro cyangwa gihagarara ku buryo
bwemewe, bwihuse kandi nyabwo uko cyaba cyikoreye kose cyangwa kige!e
ahacuramye cyangwa ahaterera0
%( 6eri yo guhagarara umwanya munini ituma romoruki iguma aho iri uko yaba yikoreye
kose ku mu!amuko cyangwa ku gacuri bya 16J, imyanya ya 6eri igomba gu6ata
igakome!a kwegerana ku buryo bw.ibyuma0
Ibi ntibikuriki!wa kuri !a romoruki !idashobora kurekurana n.iki!ikurura hadakoreshe4we
ibikoresho, hap6a kuba hubahiri4we ibyerekeye 6eri yo guhagarara umwanya munini ku
binyabi!iga byose0
b7 Ibyo byose bituma 6eri y.urugendo na 6eri yo guhagarara umwanya munini bishobora
kugira ibice bihuriyeho0
c7 6eri y.urugendo igomba gu6unga ibi!iga bya romoruki0
d7 6eri y.urugendo igomba kuba ishobora gukoreshwa n.igitegeka 6eri y.urugendo
y.ikinyabi!iga gikurura0
-yamara, iyo uburemere ntarengwa bwemewe bwa romoruki butarenga kilogarama 0/00,
6eri y.urugendo ishobora gukorwa ku buryo ikoreshwa gusa n.uburemere, ni uku2uga
ukwegerana kwonyine kwa romoruki n.ikinyabi!iga gikurura0
e7 6eri y.urugendo na 6eri yo guhagarara umwanya munini !igomba gu6unga imyanya yose
i6ashe ku bi!iga ku buryo buhoraho hakoreshe4we ibyuma bikomeye bihagi4e0
67 #buryo bwo gu6unga 6eri bugomba kuba buteye kuburyo romoruki yihagarika igihe
ikiyi!iritse gicitse bigenda0
/0
-yamara ibi ntibikuriki!wa kuri !a romoruki !i6ite umutambiko umwe cyangwa
i!.imitambiko ibiri itandukani4we n.umwanya utage!e kuri metero, uburemere ntarengwa
bwa!o bwemewe bup6a gusa kuba butaren!a kilogarama 10/00 keretse maku!ungu n.ubwo
kandi, habariwemo icyuma ki!i!irikanya, !aba !i6ite ikindi cyuma cya kabiri ki!i6atanya
nk.uko biteganywa ku ngingo ya ,1,, y.iri teka0
/0 Ibyerekeye 6eri y.urukomatane rw.ibinyabi!iga bikururana
#retse ibi2ugwa ku gika cya n.icya ) by.iyi ngingo byerekeye imodoka na romoruki iri
yonyine ibinyabi!iga bikomatanye bigomba na none gukuriki!a aya mategeko3
a7 Ibyuma byose bituma 6eri i6ata bi6un!e kuri buri kinyabi!iga, bigomba kuba bikora kimwe0
b7 #ko 6eri y.urugendo ikora kugomba kuba kumwe kandi ku gihe kimwe kuri buri
kinyabi!iga kigi!e ibikomatanye&
c7 #buremere ntarengwa bwemewe bwa romoruki ida6ite 6eri y.urugendo ntibushobora
kurenga 1*% cy.uburemere bw.ikinyabi!iga gikurura n.ubw.umuyobo!i0
60 Ibyerekeye 6eri ya 2elomoteri amapikipiki n.ibinyamitende cyangwa )0
>uri Gelomoteri, ipikipiki, ikinyamitende itatu cyangwa ine, bigomba kugira ibyuma byo
guhagarara kimwe nibura gi6unga in!iga !.inyuma indi ikaba i6unga byibura in!iga !.imbere0
Iyo icyo kinyabi!iga gi6ite akanyabi!iga ko kuruhande, uru!iga rwako ntirugomba 6eri0
#buryo bwo gu6unga 6eri bugomba gutuma ikinyabi!iga kigenda buhoro cyangwa gihagarara
ku buryo bwi!ewe, bwihuse kandi nyabwo uko cyaba cyikoreye kose cyangwa kige!e
ahacuramye cyangwa ahaterera0
,0 Ibi2ugwa ku2a ku gika cya mbere kuge!a ku cya 6 by.iyi ngingo ntibikuriki!wa3
a7 ku tumodoka tw.abana n.utw.ibimuga cyangwa tw.abarwayi tugendeshwa n.undi muntu&
b7 ku utunyabi!iga dusunikwa twikorera uburemere butarenga kilogarama 1/0&
c7 kuri !a romoruki !i6ite umutambiko umwe gusa nuburemere ntarengwa bwemewe
butarenga kilogarama /00, nabwo butarenga 1*% cy.uburemere bwite bw.ikinyabi!iga
gikurura&
d7 ku binyabi!iga bikururwa n.inyamaswa bi6ite ibi!iga bibiri byikoreye uburemere
butaren!e kilogarama 10000 kandi ikibi!irikani4e kikaba giteye ku buryo ikinyabi!iga
gihagararira icyarimwe n.inyamaswa igikurura0
/1
UMUTWE WA -II% AMATARA Y'IKINYABIZIGA N'IBIMENYETSO BIRANGA
IBINYABIZIGA N'INYAMASWA.
I&YI&IRO &YA I% A6$45(5k" 02$'(5
I'()'(" *$ :5 %
10 "matara ya buri kinyabi!iga agomba kuba ateye ku buryo nta tara na rimwe cyangwa
akagarurarumuri bitukura byaboneka ku ruhande rw.imbere rw.ikinyabi!iga kandi nta
tara cyangwa akagarurarumuri byera cyangwa by.umuhondo byagaragara mu ruhande
rw.inyuma rw.ikinyabi!iga uretse itara ryo gusubira inyuma naranga icyereke!o0
%0 "matara n.utugarura rumuri bigomba gushyirwaho ku buryo nta gice na kimwe
cy.ikinyabi!iga cyangwa cy.imi!igo cyabangamira ibonesha ryabyo0
0 Ikinyabi!iga ntigishobora kugira amatara aren!e abiri y.ubwoko bumwe kereka ku
byerekeye itara ndanga mubyimba cyangwa itara ndangaburumbarare n.itara ryerekana
icyereke!o0
)0 Iyo ikinyabi!iga gi6ite amatara abiri cyangwa menshi y.ubwoko bumwe, ayo matara
agomba kugira ibara rimwe n.ingu6u !ingana& kandi akagomba gushyirwaho ku buryo
buteganye uhereye ku murongo ugabanya ikinyabi!iga mo kabiri mu burebure
bwacyo0
Ibima!e ku2ugwa ntibikuriki!wa ku byerekeye itara ribonesha icyapa kiranga nomero
y.ikinyabi!iga inyuma0
/0 #tugarurarumuri turi ku ruhande rw.imbere rw.ikinyabi!iga tugomba gusa n.umweru,
utwinyuma tugasa n.umutuku, naho utwo mu mba2u tugasa n.umuhondo cyangwa
icunga rihishi4e0
60 "matara menshi y.ubwoko budahu4e kimwe n.amatara n.utugarurarumuli bishobora
gushyirwa ahantu hamwe cyangwa mu kintu kimwe amurikiramo, buri tara na buri
kagarurarumuri bip6a kuba bikuriki4e amategeko abyerekeye kandi ku buryo
budashobora ku4i4isha0
,0 -ta tara na rimwe cyangwa akagarurumuri bishobora kuba bi6un!e ku buryo igice
cyabyo cyo hasi cyane kimurika kitaba kiri hasi ya santimetero )0 ku2a ku butaka,
igihe ikinyabi!iga kidapakiye0
Ibima!e ku2ugwa ntibikuriki!wa ku matara kamenabihu no kw.itara ryo gusubira inyuma0
+0 9ushyira amatara ku kinyabi!iga kimwe cyangwa ku binyabi!iga bikomatanye
bigomba gukorwa ku buryo3
1( "matara maremare, amatara magu6i, amatara kamenabihu, amatara ndanga mbere,
n.itara ribonesha icyapa kiranga ikinyabi!iga ashobora gukoreshwa gusa mu gihe
amatara ndanga ari ku mpera y.ikinyabi!iga cya nyuma mu bikomatanye nayo
acanye&
/%
%( "matara ndangambere yakira rimwe buri gihe namagu6i namatara kamenabihu
yimbere
-yamara, ibi2ugwa ku gika cya mbere ntibitegetswe ku matara maremare cyangwa magu6i,
iyo akoreshe4we bashaka kwerekana ibimenyetso bimurika bi2ugwa mu ngingo ya ), y.iri
teka0
I'()'(" *$ :8 %
10 a7 Ibinyabi!iga, hakuriki4we urwego rwabyo, bigomba kuba bi6ite buri gihe amatara
n.utugarurarumuri bikurikira3
MBONERAHAMWE YAMATARA:
U0(50" 03;)k)'*$/
!)#)($
I4$0$
'7$'
($/
6!50
5
I4$0
$
'7$
'($
/
'*
6$
Ak$($
/00$
06
0)
k;)6!
505
Ak$(
$/
00$
06
0)
k;)'*
6$
A6
$4$0
$
*;
0(
5'7
"
A6$4$
0$ *"
k!)2)/
k$'$
I4$0$
0*"
(1$
/
($0$
0$
A6$4
$0$
'7$'
($
<*505
k5#"
)6!50
5
A6$4
$0$
'7$'(
$
<*505
k5#"
)'*6
$
I4$0$
0)!"'52
1$
0)0$'($
)k)'*$!)
#)($
RI!*)4"
/'7503$
I($05 '$ >5?"6"450) 1 1 1 1 C1D
I9)k)9)k) )7$B)45
$k$'*$!)#)($ k" k
01$'75
1 1 1 1 1 1 2 2 1 C2D
I9)k)9)k) )B)45
$k$'*$!)#)($ k" k
01$'75
2 2 2 1 1 1 2 2 1 C2D
Ik)'*$6)/45'75 )4$4
()B)45 645'75
635 )6!505
1 1 2 1 1 C1D C,D
Ik)'*$6)/45'75 )4$4
()B)45 )6)45'75 )!)0)
)6!505
1 1 1 1 1 C1D
Ik)'*$6)/45'75 )'5 1 2 1 1 C1D C,D
Ik)'*$6)/45'75 )4$4
()B)45 6"450)
';645'75 635
)6!505
1 2 2 1 1 1 2 2 1 C2@.@5@8@:D
/
Ik)'*$6)/45'75 )4$4
()B)45 6"450)
';)6)45'75 )!)0)
)6!505
2 2 2 21 1 1 2 2 2 1 C2@ ,@ .@ 5@ 8@ :D
Ik)'*$6)/45'75 )'5
()B)5 6"450)
2 2 2 2 2 2 2 2 2 1 C2@.@5@:D
I6"7"k$ 2 2 2 2 2 2 2 2 2 1
R6"0k) #)k03$
';)!)'*$!)/#)($ !)4$0)
)6"7"k$
2 2 1 C:@ 8D
R6"0k)
#)k003$
';)6"7"k$
2 2 2 2 2 2 1
I!)'*$!)#)($
!)k003$
';)'*$6$23$
2 2 1
IBYITONDERWA
<17 "matara maremare namagu6i ashobora gushyirwa mu kirahure kimwe kimurika
imbere y.imodoka urumuri rwera cyangwa rw.umuhondo rudahuma amaso0
<%70 Itara ryo guhagarara rishyirwaho gusa iyo ingu6u !a moteri !irenge4e santimetero kibe
1%/0
<70 Itara ndanga nyuma rigomba gushyirwa ahegereye inguni y.ibumoso y.ikinyabi!iga0
<)70 Itara rigu6i rishobora gushyirwa cyangwa kudashyirwa ku binyabi!iga bi6ite moteri
y.ingu6u !itarenga santimetero kibe /00
</70 "matara maremare n.ayo kubisikana ategetswe gukoreshwa gusa iyo umu2uduko
w.ikinyabi!iga kidapakiye kandi kige!e ahategamye ushobora kurenga kilometero %0
mu isaha0
<670 Ibinyamitende itatu bi6ite moteri bigomba kugira amatara abiri ndanga mbere
n.amatara abiri ndanga nyuma yerekana ko ikinyabi!iga gihaga!e n.utugarurarumuri
tubiri inyuma, iyo hakuriki4we ubugari bwabyo, ibitegekwa mu ngingo ya ,,:
bidashobora kubahiri!wa hakoreshe4we itara rimwe gusa0
<,70 Itara ribonesha icyapa kiranga numero !.ibinyabi!iga ritegetswe gukoreshwa gusa iyo
ikinyabi!iga kigomba kugira bene icyo cyapa0
<+7 10 Ka romoruki !igomba na none kugira inyuma, amatara yateganiri4we ibinyabi!iga
bikurura, iyo imbogami!i itewe na!o ituma amatara ya!o atabona ne!a0
/)
a7 Ibinyabi!iga ndakumirwa bigomba kugira itara ry.ubururu rimyatsa riboneka mu
mpande !ose0
b7 Ibinyabi!iga bi6ite ubugari burenga metero % na santimetero 10 bigomba kugira
amatara ndanga:burumbarare0
c7 Imodoka !ose uretse i!agenewe gutwara abantu kandi !i6ite imyanya umunani
yicarwamo hatabariwemo intebe y.umuyobo!i kimwe na romoruki !ikururwa n.i!o
modoka !igomba kugira ibyapa bi6ite imirongo inyuranyemo itukura n.iyera ku
buryo ku mpande !ombi !igira inyuguti ya G icuramye nkuko bigaragara ku rugero
ruri ku ngereka ya 9 y.iri teka0
>uri cyapa cyu4u4e ibimenyetso bi2u!we haruguru, kigomba mbere yo gutandikwa,
kwemerwa na 1inisitiri ushin!we 9utwara abantu nibintu no gutumanaho0
%0 #retse amatara n.utugarurarumuri bitegetswe mu gika cya mbere cy.iyi ngingo,
hashobora gukoreshwa andi matara cyangwa utugarurarumuri hakuriki4we i!i ngingo3
a7 Ibinyabi!iga bishobora gushyirwaho amatara amurika kure cyane, amatara
kamena:bihu amatara yo gusubira inyuma, n.itara rishakisha ri6ite ibara ryera
cyangwa umuhondo0
b7 "kagarurarumuri gashobora gushyirwa kuri buri tara ndanga0 "kagarurarumuri
kamwe cyagwa tubiri dushobora gushyirwa ku mpande !.ikinyabi!iga cyangwa
kubyo cyikoreye0
c7 Ibinyabi!iga bikoreshwa butagisi, bitegerere!a abantu mu n!ira nyabagendwa,
bishobora gushyirwaho amatara, yerekana icyo bikora , n imbere itara ry.icyatsi
ryerekana ko ikinyabi!iga kidakodeshe4we0Imodoka !igishiri!waho na!o
!ishobora gushyirwaho itara ryerekana icyo !ikoreshwa0
d7 Ibinyabi!iga bigenewe imirimo i6itiye rubanda nyamwinshi akamaro cyangwa !a
otobisi bishobora gushyirwaho amatara yera agenewe kumurika ibyanditswe
byerekana in!ira bikurikira n.aho bi4ya0
Iyo ayo matara ari inyuma h.ikinyabi!iga, ntashobora kohere!a urumuri inyuma0
e7 Ibinyabi!iga bi6ite ubugari butarenga metero ebyili na santimetero icumi bishobora
gushyirwaho amatara ndanga burumbarare0
67 Ikiranga imbere h.ikinyabi!iga gishobora kongerwaho itara ryera cyangwa
ry.umuhondo riri imbere, rireba inyuma kandi rimurikira uruhande rw.imbere
rw.ikinyabi!iga0 Iryo tara ntirishobora kubera imbogami!i umuyobo!i
w.ikinyabi!iga riteyeho cyangwa abandi bayobo!i0
g7 >uri modoka cyangwa buri romoruki ikuruwe n.iyo modoka bishobora kugira itara
risa n.icyatsi kibisi bituma umuyobo!i yerekana ko yabonye ikimenyetso
cy.uwitegura kumunyuraho0
//
Iryo tara rigomba gushyirwa inyuma kandi ha6i y.impera y.ibumoso bw.ikinyabi!iga0
h7 Ibinyabi!iga bihinga n.ibikoresho byabigenewe bikoreshwa n.abapataniye imirimo
ntibigomba gushyirwaho amatara yategani4we ku gika cya mbere cy.iyi ngingo iyo
bitagenda hagati yuko i!uba rirenga n.iyo rirashe0
i7 Ka otobisi !igenewe gutwara abanyeshuri !ishobora gushyirwaho amatara abiri asa
n.icunga rihishi4e amyatsa, rimwe riri imbere irindi riri inyuma kugirango !erekane
ko !ihaga!e no kwerekana ko bagomba kwitonda0 "yo matara agomba kumurika
muri metero 100 muri buri ruhande rwaho !ihagarara0
I&YI&IRO &YA II% A6$45(5k" *)1$0)*5
I'()'(" *$ :: %
10 "matara ndanga yera cyangwa y.umuhondo ari imbere y.ikinyabi!iga n.amatara
ndanga atukura ari inyuma y.ikinyabi!iga agomba ariko kuba adahumishi4e cyangwa
ngo atere imbogami!i abandi bayobo!i, kandi agaragara ni4oro igihe i4uru rikeye, muri
metero 00 nibura, uhereye imbere n.inyuma h.ikinyabi!iga0
-yamara, ku byerekeye amatara y.inyuma y.ibinyamitende na 2elomoteri, iyo ntera iba
gusa metero 1000
%0 #tugarurarumuri tugomba, n.i4oro, igihe i4uru rikeye, kubonwa n.umuyobo!i
w.ikinyabi!iga kiri muri metero 1/0, iyo tumuritswe n.amatara y.urugendo y.icyo
kinyabi!iga0
#tugarurarumuri turi inyuma ha !a romoruki tugomba gusa n.igishushanyo cya
mpande eshatu !ingana !i6ite ku2a kuri santimetero 1/ kuge!a kuri %0 kandi rimwe mu
masonga yayo rireba he4uru, uruhande ruteganye naryo rukaba rutambitse0
Romoruki !i6ite ubugari ntarengwa bwa santimetero +0 !ishobora gushyirwaho
akagarurarumuri kamwe gusa, iyo !ikuruwe n.ipikipiki ida6ite akanyabi!iga ko ku
ruhande0
#tugarurarumuri turi ku kindi kinyabi!iga kitari romoruki ntidushobora gusa
n.igishushanyo cya mpande eshatu0
0 #muguno w.inyuma w.igice kimurika cy.amatara mato ndanga mbere na ndanga
nyuma kimwe n.icy.utugarurumuri tw.imbere n.utw.inyuma, igomba kuba ahatarenga
santimetero )0 ku mpande !.ubugari ntarengwa bw.ikinyabi!iga0
) 0"hari he4uru cyane y.ubuso bumurika h.amatara ndanga mbere na ndanga nyuma,
ntihashobora kuba aharen!e metero 1 na santimetero 90 he4uru y.ubutaka, iyo
ikinyabi!iga kidapakiye0
8u byerekeye utugarura rumuri ubwo buhagarike ntibushobora kurenga metero 1 na
santimetero %00
/0 "matara ndanga burumbarare agomba kubonwa n.i4oro, igihe i4uru rikeye
n.umuyobo!i w.ikinyabi!iga kiri ku ntera ya metero %00 nibura0
/6
60 "matara yo guhagarara umwanya munini agomba kwohere!a imbere urumuri rwera,
n.urutukura inyuma, kandi akubahiri!a ibyangombwa bituma amatara ndanga:mbere
na ndanga:nyuma agaragara0
I'()'(" *$ :8 %
10 "matara maremare yibara ryera cyangwa ry.umuhondo agomba n.i4oro igihe i4uru
rikeye, kumurika mu muhanda ku ntera ya metero 100 nibura imbere y.ikinyabi!iga0
Iyo ntera ingana na metero ,/ ku binyabi!iga bi6ite moteri itarenge4e ingu6u !igera
kuri santimetero kibe 1%/0
Imiguno y.inyuma y.igice kimurika cy.amatara maremare ntigomba na rimwe iyo ayo
matara agi!we n.umubare utari igiharwe, kwegera impera !.ubugari bwose no ku
mikaba y.inyuma y.igice kimurika cy.amatara magu6i0
%0 "matara yo kubisikana y.ibara ryera cyangwa ry.umuhondo, agomba, ni4oro, igihe
i4uru rikeye, kumurika mu muhanda, nibura mu ntera ya metero mirongo ine imbere
y.ikinyabi!iga0
Iyo ntera ingana na metero cumi n.eshanu ku binyabi!iga bi6ite moteri itarenge4e
ingu6u !a santimetero kibe 1%/0
#muguno wo he4uru w.igice kimurika cy.amatara magu6i ntushobora gusumba metero
1 na santimetero %0 uhereye ku butaka igihe ikinyabi!iga kidapakiye0
8u binyabi!iga bigomba kugira kuri buri ruhande amatara abiri magu6i, isonga ry.igice
kimurika uhereye ku murongo ugabanya ikinyabi!iga mo kabiri mu burebure bwacyo
ntishobora ku4ya hirya ya santimetero mirongo ine kw.isonga y.ubugari bwose
bw.ikinyabi!iga0
Imodoka ntishobora kugira amatara aren!e abiri magu6i0
0 Iyo ikinyabi!iga gi6ite itara ryo gusubira inyuma, iryo tara rigomba kuba ryarako!we
kandi rigashyirwaho ku buryo ryohere!a urumuri rwera cyangwa rw.umuhondo, mu
ntera itarenga metero %0 kandi rudahuma cyangwa rutabangamiye abandi bayobo!i0
Igituma iryo tara ryaka kigomba kuba ku buryo ryaka gusa iyo gusubira inyuma
bitangiye0
I'()'(" *$ :9 %
10 Itara ryo guhagarara ry.ibara ritukura, rigomba, ridahumisha, kugaragara n.i4oro igihe
i4uru rikeye mu ntera nibura ya metero 1/0, no ku manywa igihe cy.umucyo mu ntera
nibura ya metero %00
Iyo itara ryo guhagarara riri hamwe n.itara ndanga:nyuma cyangwa ri6atanye naryo,
rigomba kugira urumuri rubonesha cyane kurusha iryo ri6atanye naryo0
%0 "hari he4uru cyane h.ubuso bubonesha bw.itara ryo guhagarara ntihashobora gusumba
metero 1 na santimetero // uhereye ku butaka, igihe ikinyabi!iga kidapakiye0
/,
0 Iyo ikinyabi!iga gi6ite gusa itara rimwe ryo guhagarara, iryo tara rigomba gushyirwa
mu murongo ugabanyi4e ikinyabi!iga mo kabiri ku buryo bungana mu burebure
bwacyo cyangwa hagati y.uwo murongo n.impembe y.ibumoso y.ubugari ntarengwa
bw.ikinyabi!iga0
)0 Itara ryo guhagarara rigomba kwaka iyo 6eri y.urugendo ikoreshe4we0
I'()'(" *$ 80 %
10 "matara ndanga cyereke!o agomba kuba agi!we n.ibintu bi6ashe ku rumuli rumyatsa,
biringani4e ku buryo bigira umubare utari igiharwe, ku mpande !.imbere n.inyuma
!.ikinyabi!iga, amatara y.imbere akaba yera cyangwa umuhondo, ay.inyuma akaba atukura
cyangwa asa n.icunga rihishi4e0
"yo matara ashobora gu6atanywa n.amatara ndanga n.amatara yo guhagarara0
%0 "ho amatara ndanga cyereke!o ashyirwa ku kinyabi!iga hagomba kuba hateye ku buryo
ibyereke!o byerekanwa nayo matara bibonwa ku manywa na n.i4oro, haba imbere
cyangwa inyuma h.ikinyabi!iga, n.abagen!i bakeneye kumenya imigendere y.ikinyabi!iga0
0 "matara ndanga cyereke!o agomba kugaragara n.i4oro,igihe i4uru rikeye , mu ntera nibura
ya metero 1/0 no ku manywa igihe cy.umucyo, mu ntera ya metero %00
)0 "hari he4uru cyane y.itara ndanga cyereke!o, ntihashobora kuba aharen!e metero 1 na
santimetero 90 he4uru y.ubutaka igihe ikinyabi!iga kidapakiye0
/0 Imikorere y.imyatsa igomba kuba inshuro 90 mu munota, hashobora kwiyongeraho
cyangwa kugabanukaho inshuro !.imyatsa 00
I'()'(" *$ 81 %
Itara ribonesha icyapa kiranga numero y.ikinyabi!iga rigomba kuba ryera, kandi ni4oro, igihe
i4uru rikeye, rigomba gutuma i!o numero !isomerwa muri metero %0 nibura, inyuma
y.ikinyabi!iga, iyo gihaga!e0
Iryo tara ntirishobora kwohere!a inyuma y.ikinyabi!iga urumuri ruturutse mu isoko yarwo0
I&YI&IRO &YA III% I!)'*$!)#)($ !)k003$ ';)'*$6$23$
I'*$6$23$ ';)!)'*$!)#)($ !)k003$ ';)'*$6$23$
I'()'(" *$ 82 %
10 10Iyo, amatara yateganyi4we ku ngingo ya ,6 adashobora gushyirwa ku kinyabi!iga
bitewe n.imiterere yacyo cyangwa n.imi!igo gitwaye, umuhereke!a agomba gutwara ku
ruhande rw.imbere kandi ibumoso bw.ikinyabi!iga, itara ryera cyangwa ry.umuhondo
rimurika ryereke!a imbere, naho umuhereke!a wa kabiri agatwara ku rundi ruhande
rw.inyuma ibumoso bw.ikinyabi!iga, itara ritukura rimurika ryereke!a inyuma0
/+
%0 8u2a bwi4e kuge!a bukeye umuyobo!i w.inyamaswa !ikurura cyangwa i!ikorera ibintu
!ita!iritse cyangwa amatungo, biri mu n!ira nyabagendwa agomba gutwara itara
ry.urumuri rwera cyangwa rw.umuhondo ribonesha ku mpande !ose0
0 Iyo umukumbi ugi!we n.amatungo maremare aren!e ane cyangwa amatungo magu6i
aren!e atandatu ugaraga!wa3 n.itara ry.urumuri ryera cyangwa umuhondo ritwawe imbere
y.umukumbi, n.itara ry.urumuri rutukura ritwawe inyuma y.uwo mukumbi0
UMUTWE WA -III% ANDI MATEGEKO
I&YI&IRO &YA I% A6$1"')
I'()'(" *$ 8, %
10 Ibinyabi!iga bigiye ku2ugwa bigomba kuba bi6ite ibikoresho by.ihoni byum2ikanira3
: 8u ntera ya metero 100 ku binyabi!iga bigendeshwa na moteri, iyo ntera igashobora
kungana na metero /0, iyo umu2uduko w.ibinyabi!iga bidapakiye udashobora
kurenga kilometero /0 mu isaha ahategamye&
: 8u ntera ya metero %D kuri 2elomoteri0
"mahoni y.ibinyabi!iga bigendeshwa na moteri agomba kwohere!a i4wi ry.in4yana
imwe, rikome!a kandi ridacengera amatwi0
%0 Ibinyabi!iga ndakumirwa kimwe n.ibinyabi!iga bikora ku mihanda, bishobora kugira
ihoni ridasan!we ridahuye n.ibiteganywa muri iki gika, uretse ihoni riteganywa mu
gika cya mbere0
I&YI&IRO &YA II% U405!$'*6$
I'()'(" *$ 8. %
10 Ikinyabi!iga cyose kigendeshwa na moteri kigomba kugira nibura akarebanyuma kamwe
gateye ku buryo umuyobo!i uri ku ntebe ashobora kugen!ura ibigendera mu muhanda
inyuma n.ibumoso bw.ikinyabi!iga nko kubona ikindi kinyabi!iga cyatangiye
kumunyuraho ibumoso0 -i nako bitegetswe ku kinyabi!iga gikururwa n.inyamaswa gi6ite
aka!u k.umuyobo!i0
%0 Iyo imiterere y.ikinyabi!iga cyangwa ibyo cyikoreye bidatuma akarebanyuma kari mu
ka!u k.ikinyabi!iga gashobora gukora ne!a umurimo kagenewe, uturebanyuma tugomba
gushyirwa kuri buri ruba2u rwikinyabi!iga0
I&YI&IRO &YA III% Ik)0$10) ()1$($0)k$ 6*$($ / )!)0$10) / $($1$'$(0$
/k)0$10)
I'()'(" *$ 85 %
10 8u kinyabi!iga cyose no kuri buri romoruki3
/9
a7 Ibintu bibonerana bigi!e umubiri w.inyuma w.ikinyabi!iga habariwemo ikirahuri
igihagarika muyaga cyangwa ibigi!e ikibambasi cy.imbere, bigomba kuba biko!e ku
buryo iyo bimenetse, ibyago byo gukomereka byagabanuka uko bishoboka kwose&
b7 Ibirahure byo guhagarika umuyaga bigomba kuba biko!we mu bintu bibonerana
bidacuya kandi bikaba biko!we ku buryo bidahindura isura y.ibireberwamo kandi mu
gihe bimenetse, umuyobo!i agakome!a kubona bihagi4e in!ira nyabagendwa0
%0 Ikinyabi!iga cyose kigendeshwa na moteri gi6ite igihagarika:muyaga, uretse amapikipiki,
kigomba kugira nibura agahanagura:kirahuri kamwe kadakome!a gukoreshwa
n.umuyobo!i0
"gahanagura:kirahuri kagomba guhanagura ne!a ubuso buhagi4e kugirango umuyobo!i
ashobore kubona ne!a umuhanda yicaye ku ntebe ye0
0 >uri kinyabi!iga gitegetswe kugira nibura agahanagura:kirahuri kamwe kigomba no
kugira ako!a:kirahure gatuma umuyobo!i abona ne!a cyane kandi buri gihe arebeye mu
gihagarika:muyaga0
I&YI&IRO &YA I-% U63"42)@ )6*k$@ )'2$k
I'()'(" *$ 88 %
10 Ibinyabi!iga bigendeshwa na moteri na 2elomoteri bigomba kuba biko!e ku buryo
bitagenda bimena bidasan!we ama2uta bina2ubura ibyotsi bicumba, bicumba
umwotsi, uretse moteri yaki4we, kandi bitabangamiye rubanda cyangwa ngo bitere
ubwoba inyamaswa kubera urusaku, ibyo aribyo byose ntibishobora gusaku!a
birenge4e ingero ntarengwa !i2ugwa mu mugereka wa 1 w.iri teka0
%0 1oteri yose ikoreshwa n.ubushyuhe igomba kugira impombo yohere!a ibyotsi ku
buryo nyabwo idasaku!a kandi umuyobo!i akaba atashobora kuyibu!a gukora ne!a
mu rugendo0
Impombo yohere!a ibyotsi ida6ite akagabanya:rusaku irabu4i4we kimwe n.ikindi
gikorwa cyose kigami4e gukuraho cyangwa kugabanya imikorere myi!a y.impombo
yohere!a ibyotsi idasaku!a0
Isonga y.impombo yohere!a ibyotsi ntishobora kwereke!wa iburyo bw.ikinyabi!iga0
0 1u nsisiro, birabu4i4we gusakurisha moteri igihe ikinyabi!iga gihaga!e moteri yaka0
I&YI&IRO &YA -% I'#)($.
I'()'(" *$ 8: %
10 Ibi!iga by.ibinyabi!iga bigendeshwa na moteri n.ibya 2elomoteri kimwe n.ibya
romoruki !abyo bigomba kuba byambaye in!iga !ihagwa !i6ite amano n.ubu4yaku!imu
butari munsi ya milimetero imwe ku migongo yabyo yose n.ubudodo bwabyo
ntibugire ahantu na hamwe bugaragara kandi ntibigire aho byacitse bikomeye mu
mpande !abyo0
60
-yamara ibima!e ku2ugwa ntibikuriki!wa ku binyabi!iga bidapakiye kandi bita4ya
biren!a umu2uduko wa kilometero %/ mu isaha ahategamye0
%0 In!iga !.ibi!iga !igomba kugira imigongo itarangwaho utunogo n.udushyundu
dushobora kwangi!a in!ira nyabagendwa0
In!iga !ishobora gushyirwaho iminyururu irwanya ubunyerere, ibyo bigakorwa gusa
kugirango ku2a ahantu hari urwondo cyangwa hanyerera bidasan!we bishoboke0
0 >irabu4i4we kugen!a ibinyabi!iga bigendeshwa na moteri na !a romoruki !ikururwa
nabyo, iyo ibi!iga byambaye in!iga !idahagwa, cyangwa in!iga !ikururuka !i6ite
umubyimba uri hasi ya santimetro ) cyangwa !i6ite ubugari, aho bwabarirwa hose,
budashyitse kuri %* by.ubugari bw.uru!iga rukiri rushya0
)0 Ibi2ugwa mu gika cya , ntibikuliki!wa3
a7 ku binyabi!iga bihinga, iyo bigendeshwa mu karere katarenga kilometero %/
u2uye aho !iba&
b7 ku bikoresho bidasan!we bikoreshwa n.abapatanyi b.imilimo, bi2a aho bibikwa
bi4ya aho bikoreshwa cyangwa iyo bitahutse cyangwa se iyo byimutse aho
byakoraga bi4ya gukora ahandi, kimwe no ku binyabi!iga bidasan!we bibun!a mu
masoko ibicuru!wa bidashobora kugendera ku n!iga !iko!we muri kawucu, iyo
ugupakira kw.ibyo bikoresho n.ibinyabi!iga bidasan!we ku binyabi!iga bisan!we
bigendera mu muhanda byatera imbogami!i cyangwa impanuka0
-yamara, ibinyabi!iga binyuranye bya2u!we ku bika a7 na b7 bishobora kunyu!wa mu
n!ira nyabagendwa gusa iyo bidashobora kuyangi!a0
I&YI&IRO &YA -I%A6$45(5k" $'*0$'*5.
I'()'(" *$ 88 %
10 >uri kinyabi!iga kigendeshwa na moteri kigomba kugira ibyuma biyobora bikomeye
bituma umuyobo!i akata ikinyabi!iga cye ku buryo bworoshye, bwihuse kandi
bwi!ewe0
%0 >uri modoka igomba kugira uburyo bwo gusubira inyuma bukoreshwa bicaye ku
ntebe y.umuyobo!i0
61
0 >uri kinyabi!iga gishobora kuren!a umu2uduko wa kilometero )0 mu isaha kigomba
kugira icyerekana umu2uduko kiri aho umuyobo!i areba kandi kigahora kitabwaho
kugirango kigumye gukora ne!a0
)0 >uri modoka yagenewe gutwara abantu, ariko umubare wabo ntarengwa ukaba munsi
ya 6, umuyobo!i abariwemo, igomba kugira imikandara yo kurinda ibyago igenewe
umuyobo!i n.umugen!i wicaye ku ntebe y.imbere0 Ishobora no kugira imikandara ku
!indi ntebe !inyuma0
Ibiranga imikandara yo kurinda ibyago bigenwa na 1inisitiri ushin!we transiporo0
/0 >uri modoka igomba kugira ibintu bikurikira3
a7 Icyapa kiburira cya mpandeshatu !ingana na santime!tero )0 nibura buri ruhande
imikaba y.ibara ritukura ya santimetero / nibura !.ubugari, nta ndiba cyangwa bi6ite
indiba y.ibara rigaragara, imikaba y.ibara ritukura ikaba ibengerana cyangwa i6ite
umuso!o ngarurarumuri, byose hamwe bikaba bishobora guhagarikwa ku buryo
bu6ashe0
b7 "gahago k.ubutaba!i karimo byibura ibip6uko ) bitandu!a byagenewe buri muntu,
udu6atisho tw.ibip6uko ) cyangwa ibikwasi ) biti6ungura, agacupa k.umuti wo
kwica mikorobi, inyandiko 5ubutaba!i bwihutirwa mu gihe hategere4we muganga
n.inyandiko 5 gu6asha guhumeka umunwa ku w.undi50
60 >uri modoka igomba kugira ikintu kiyibu!a kwibwa gituma ita2a aho iri cyangwa
kiga6unga icyuma cyayo cy.ingen!i igihe ihagaritswe igihe kirekire0
,0 Ikinyabi!iga kigendeshwa na moteri kiriho ibyuma ntamenwa cyangwa ikindi cyose
gituma gikoreshwa mu gutera cyangwa kwitabara ntigishobora kugenda mu n!ira
nyabagendwa kida6ite uruhusa rwihariye rwa 1inisitiri ushin!we transiporo cyangwa
umuhagarariye0
-bimaze ku*ugwa ntibikurikizwa ku bin#abiziga b#+ingabo z+-gi'ugu(
+0 >irabu4i4we kwongera ku mpande !.ikinyabi!iga kigendeshwa na moteri cyangwa
2elomoteri imitako cyangwa ibindi bi6ite imigongo cyangwa ibirenga ku mubyimba
bitari ngombwa kandi bishobora gutera ibyago abandi bagendera mu n!ira
nyabagendwa0
90 #retse igihe gikururwa n.ikindi kinyabi!iga, nta kinyabi!iga gi6ite moteri gishobora
kugenda mu mihanda, ahamanuka, igihe moteri itaka cyangwa igihe 2itensi idakora0
I'()'(" *$ 89 %
$aseguriwe amarengategeko ateganywa n.ingingo ya /9, ,0:% n.iya ,%, nta kinyabi!iga na
kimwe gishobora ku4yanwa cyangwa gukome!a kugendeshwa mu n!ira nyabagendwa niba
kidakuriki4e amategeko y.igice cya III cy.iri teka0

-yamara ibinyabi!iga bya4yanywe mu mihanda hatarashira igihe cy.imyaka % iri teka
ritangiye gukuriki!wa ntabwo bi!arebwa n.ibi2ugwa ku ngingo ya +0:1, +/:1, +/:, ++:, ++:
) na ++:/0
6%
I'()'(" *$ 90 %
Ingingo ya /,, 61, 6+, ,0, ,0:1 n.iya ,% kimwe n.ingingo ya ,6, igihe i2uga itara ryo
guhagarara n.amatara yerekana icyereke!o nti!ikuliki!wa ku binyabi!iga by.Ingabo !.Igihugu,
iyo imyubahiri!we ya!o ibangamiye imiterere cyangwa umurimo w.umwanya muto cyangwa
u!atinda by.ikinyabi!iga0
IGI&E &YA KANE% IBIMENYETSO
UMUTWE WAMBERE% AMATEGEKO RUSANGE
I'()'(" *$ 91%
10 Ibimenyetso bigenga uburyo bwo kugendera mu muhanda birimo ibyiciro bitatu3
a7 Ibyapa&
b7 Ibimenyetso bimurika&
c7 Ibimenyetso byo mu muhanda0
%0 Ibitegekwa byerekanwa n.amatara n.ibimenyetso bimurika birusha ububasha amategeko
agenga ibitambuka mbere, ibitegekwa byerekanwa n.ibyapa bigenga ibigomba guhita
mbere kimwe n.ibimenyetso byo mu muhanda0
0 >itabangamiye ikuriki!wa ry.ingingo ya /, igika cya 6, abagendera mu n!ira nyabagendwa
bagomba kubahiri!a ibitegekwa n.ibyapa, ibimenyetso bimurika n.ibimenyetso byo mu
muhanda, n.iyo ibitegetswe aho bage!e bisa n.aho binyuranye n.andi mategeko agenga
ibigendera mu muhanda0
)0 Ishyirwaho ry.ibimenyetso rigengwa na 1inisitiri ushin!we 'ransiporo ku mihanda
y.Igihugu n.iy.imigi, rikagengwa n.inama !a komini ku byerekeye imihanda ya komini0
UMUTWE WA II% IBYAPA BYO KU MIHANDA
I'()'(" *$ 92 %
10 Ibyapa byo ku mihanda bigi!we3 n.ibyapa biburira, ibyo gutambuka mbere,
ibimenyetso bibu!a cyangwa bitegeka, n.ibyapa ndanga0
%0 Ibyapa byo ku mihanda bigomba gushingwa ku ruhande rwiburyo bwumuhanda ku
buryo umuso!o wo hasi udashobora kuba munsi ya metero 1 na santimetero /0
cyangwa he4uru ya metero % na santimetero 10 uhereye ku butaka uretse ibyapa
by.agateganyo0
0 Igisobanuro cy.icyapa gishobora ku!u!wa, gusiganurwa cyangwa kugenwa n.ibyapa
by.inyongera bigi!we n.ibyapa byurukiramende bi6ite ibigereranyo cyangwa
inyandiko by.ibara ryirabura kiri ku buso bwera bu!engurutswe n.umurongo wirabura
cyangwa wera ku buso bw.ubururu kandi bigashyirwa munsi y.icyapa bicyegereye0
I&YI&IRO &YA MBERE% I!*$9$ !)!0)0$ '')!*" (4$6!k$ 6!505
6
I'()'(" *$ 9, %
10 Ibyapa biburira bibereyeho kumenyasha umugen!i ko hali icyago kandi bikerekana
imiterere yacyo kandi bikamutegeka ubwiton!i budasan!we kugira ngo imigen!ere!e
ye ihure n.imiterere n.ububi bw.icyago cyerekanywe& naho ibyapa byo gutambuka
mbere bibereyeho kumenyesha abagendera mu n!ira nyabagendwa amategeko
yihariye yo gutambuka mbere mu nkomane&ibyo byapa byose bishobora kugira ibyo
bibu!a0
%0 Ibyapa biburira n.ibyapa byo gutambuka mbere bishushanyi4e ku mugereka wa mbere
w.iri teka hamwe n.ibigereranyo byerekana imiterere y.icyago bime!e nka
mpandeshatu ndinganire i6ite ubuso bwera bu!engurutswe n.ibara ritukura, uretse
ibyapa n( ", %+, a,b, na A& ", 0& ", 1& >0% a na b& >)& >/& >6 na >, a na b0
I'()'(" *$ 9. %
10 Ibyapa biburira ibyago n.ibyapa byo gutambuka mbere bishyirwa iburyo hakuriki4we
ibyereke!o abagen!i bireba baganamo bitewe n.imiterere y.aho hantu icyapa cya kabiri
kime!e nk.icya mbere cyashyi!we iburyo gishobora gushyirwa ibumoso0
%0 "hatari mu nsisiro, ibyapa biburira n.ibyapa byo gutambuka mbere bigomba
gushyirwa mu ntera ku2a kuri metero 1/0 kuge!a kuli %00 y.ahantu habi byerekana0
Iyo bitewe n.imiterere y.ahantu intera itandukanya icyapa n.ahantu habi iri munsi ya
metero 1/0 ku buryo bugaragara,iyo ntera yerekanishwa icyapa cy.inyongera n( F,l0
0 $anyuranyi4we n.ibi2ugwa mu gika cya % cy.iyi ngingo3
a7 Ibyapa n( ", %%, >1 na >% bigomba gushyirwa ha6i cyane hashobotse y.amasangano
byerekana, buri cyapa gishobora kuban!iri!wa n.ikindi nkacyo gishyi!we ku ntera
iren!eho uhereye ku isangano kandi ikarangwa n.icyapa cy.inyongera n( F,10
b7 Ibyapa n(", %+ a, ", %+b, na ", %+c bigomba gushyirwa, kimwe muli metero 1/0
ikindi muli metero 100, ikindi muli metero /0, uhereye ku masangano y.in!ira
nyabagendwa n.umuhanda wa gari ya moshi0
c7 Ibyapa n(>,,a na >,,b bigomba gushyirwa ku ruhande rw.iburyo bw.amasangano
y.in!ira nyabagendwa n.umuhanda wa gari ya moshi biranga0
)0 Iyo ahantu icyago cyaran!we kiri ari harehare, uburebure bw.igice cy.in!ira
nyabagendwa icyo cyago kirimo bushobora kwerekanwa n.icyapa cy.inyongera n( F,%0
/0 1u nsisiro, ibyapa biburira bigomba gushyirwa iruhande ne!a y.ahantu habi0
-yamara, ibyapa ", 6& ",11 na ", 16 bigomba gushyirwa mu ntera iringaniye y.ahantu
habi kandi iyo ntera igomba kwerekanwa n.icyapa cy.inyongera n( F,10
60 Iyo icyapa kiburira gishin!e aho in!ira nyabagendwa irasukira, icyapa cy.inyongera
kigi!we n.akarangakereke!o kirabura gashobora kwerekana icyereke!o cy.ahantu habi,
iyo aho hantu hari kuri iyo n!ira nyabagendwa0
6)
I'()'(" *$ 95 %
Icyapa n( ",%% gishobora gushyirwa ku n!ira nyabagendwa gusa iyo andi mayira yose
arasukira mu masangano ariho icyapa n( >,1& >,%, a & cyangwa >,%, b0
I'()'(" *$ 98 %
Icyago kiterekanywe nikigereranyo kiri mu mugereka wa mbere wiri teka gishobora
kurangwa nicyapa cyinyongera cyerekana icyo cyago , gishobora kandi kwerekanwa
hakoreshe4we ikigereranyo kiboneye kitari mu mugereka wa2u!we0
I&YI&IRO &YA II% I!*$9$ !)!#$ <*$'(3$ !)45(5k$.
I'()'(" *$ 9: %
10 Ibyapa byereka abagenda ibyo babu4i4we cyangwa bategetswe, bime!e nk.ingasire0
Iyo ngasire i!engurutswe n.ibara ritukura kandi ubuso bukera iyo igihe icyapa kibu!a,
uretse ibyerekeye ibyapa bibu!a guhagarara umwanya muto cyangwa munini bi6ite
ubuso bw.ubururu0
Ingasire igira ibara ry.ubururu, iyo icyapa gitegeka0
%0 Ibigereranyo bisiganura imiterere y.ikibu!wa cyangwa y.igitegekwa bishushanyi4we
mu migereka ya % na y.iri teka0
0 Ibyapa by.inyongera bishobora kumenyesha ubugerure cyangwa amarengamategeko
rusange cyangwa ibibu4i4we cyangwa ibitegetswe byihariye0
I'()'(" *$ 98 %
Ibyapa bibu!a n.ibitegeka bikuriki!wa gusa mu gice cy.in!ira nyabagendwa kiri hagati y.aho
bishin!e n.inkomane ikurikiye ku ruhande rw.in!ira bishin!eho0
I'()'(" *$ 99 %
10 Ibyapa bibu!a bishyirwa iburyo hakuriki4we icyereke!o abagen!i bireba baganamo&
bitewe n.imiterere y.aho hantu icyapa cya kabiri kime!e nk.icya mbere cyashyi!we
iburyo, gishobora gushyirwa ibumoso0
%0 Ibyapa n( A, %Da <guhagarara umwanya munini babisikana7 na A,%Db <guhagarara
umwanya muto no guhagarara umwanya munini babisikana7 bigomba gushyirwa kuri
buri ruhande rw.in!ira bigenewe, bikaba ari umubare uhagi4e kugirango bishobore
kugaragara ne!a ku2a ku cyapa kimwe kuge!a ku kindi0
-ta na rimwe intera iri hagati y.ibyapa bibiri bya2u!we ishobora kurenga metero 1000
I'()'(" *$ 100 %
6/
$anyuranyi4we n.ibi2ugwa mu ngingo ya 9+, ibibu4i4we biri ku byapa n( A,1+ <kubu!a
guhagarara umwanya munini7 na n( A,19 <kubu!a guhagarara umwanya muto no guhagarara
umwanya munini7 bishobora kugarukira mu ntera iri hagati y.ibyapa bibiri bi2u!we haruguru
byu!u!wa nibyapa byinyongera bibiri3 kimwe ni akarangacyereke!o kumukara gahaga!e
ga6ite isonga ireba he4uru, ikindi ni akarangacyereke!o kumukara ga6ite isonga ireba hasi0
I'()'(" *$ 101 %
Iyo ibibu!wa byinshi byubahiri!wa ahantu hamwe, ibigereranyo bibyerekeye bishobora
gushyirwa hamwe ku ngasire imwe0
-yamara umubare w.ibigereranyo biteraniye ku ngasire imwe ntushobora kurenga bitatu0
I'()'(" *$ 102 %
Ibyapa bitegeka bishyirwa ahantu birushi4eho kubonwa ne!a n.abo bigenewe0
I&YI&IRO &YA III% I!*$9$ !)*"!"0$.
I'()'(" *$ 10, %
I0 Ibyapa biyobora bigami4e kuyobora no gusobanurira abagen!i b.in!ira nyabagendwa
bishushanyi4e mu ngereka ya ) y.iri teka0
%0 Ibyapa biyobora bishyirwa ahantu haboneye kurushaho hakuriki4we uko icyo byerekana
kime!e0
UMUTWE WA III% IBIMENYETSO BIMURIKA
I&YI&IRO &YA I% I!)65'*542" !)60)k$ !*505k$'$ k" !$(5'7$ 6 61$'7$.
I'()'(" *$ 10. %
10 "matara y.ibimenyetso bimurika mu buryo bw.amatara atatu asobanuye atya3
a7 Itara ri2uga3 birabu4i4we kurenga icyo kimenyetso&
b7 itara ry.umuhondo3 birabu4i4we gutambuka umurongo wo guhagarara umwanya muto,
cyangwa igihe uwo murongo werekana udahari icyo kimenyetso ubwacyo, keretse
igihe ryatse umuyobo!i akiri ha6i cyane ku buryo yaba atagishobora guhagarara mu
buryo butamute!a ibyago& nyamara iyo ikimenyetso kiri mu masangangano
umuyobo!i aren!e umurongo wo guhagarara cyangwa ikimenyetso muri ubwo buryo,
ashobora kwambukiranya amasangano gusa ari uko atate!a abandi ibyago&
c7 Itara ry.icyatsi ri2uga3 uburengan!ira bwo kurenga icyo kimenyetso0
%0 Itara ritukura, itara ry.umuhondo ritamyatsa niry.icyatsi kibisi, ashobora gusimburwa uko
akurikirana na kamwe cyangwa uturangacyereke!o tw.ibara ritukura, iry.umuhondo
cyangwa icyatsi kibisi0
66
#two turangacyereke!o dusobanura kimwe n.amatara ariko icyo tubu!a cyangwa icyo
dutangira uburengan!ira kigarukira ku byereke!o byerekanwa n.utwo turangacyereke!o0
0 Iyo itara rimwe cyangwa menshi y.inyongera agaraga!wa n.akarangacyereke!o kamwe
cyangwa twinshi ducaniwe rimwe n.itara ritukura cyangwa ry.umuhondo,
uturangacyereke!o tu2uga uburengan!ira bwo gukome!a urugendo gusa mu byereke!o
byerekanwa n.utwo turangacyereke!o up6a kureka abandi bayobo!i bakuriki4e amategeko
kimwe n.abanyamaguru bagahita0
)0 Iyo mu itara harimo ishusho y.umunyamaguru imuritswe cyangwa y.igare ibyo bireba gusa
abanyamaguru cyangwa abayobo!i b.amagare n.aba 2elomoteri y.imitende ibiri0
/0 "matara atukura n.ay.icyatsi kibisi y.ibimenyetso bimulika by.amabara abiri bisobanura
kimwe n.amatara ahu4e n.ayaka ku buryo butatu0
Iyo yakiye rimwe asobanura kimwe n.itara ry.umuhondo mu buryo bwakamo amatara
atatu0
Ibimenyetso bimulika mu buryo bw.amatara abiri bishyirirwaho nk.abanyamaguru& muli
icyo gihe, itara ritukura n.iry.icyatsi kibisi asobanura uko akurikiranye ko bibu4i4we n.uko
byemewe kwin4ira mu muhanda, urugero3 kurangira kwemererwa kwerekanwa n.uko itara
ry.icyatsi kibisi rimyatsa0
60 Iyo ikimenyetso kimurika cyagenewe ibinyabi!iga kidakora, itegeko rigenga gutambuka
mbere kw.iburyo rirakuriki!wa, keretse iyo hari icyapa cyerekana ko uturutse in!ira iyi
n.iyi ariwe uhita mbere y.abaturutse mu !indi0
,0 Iyo ikimenyetso kimurika cyagenewe ibinyabi!iga bihaga!e hakome4e gukora amatara
atukura ku yindi n!ira abayobo!i bagenda mu n!ira nyabagendwa abo ikimenyetso
kimurika cyakome4e kwaka bashobora kurenga icyo kimenyetso bap6a gusa kubigirana
ubwiton!i budahuga no kuban!a kumenya, bakuriki4e nk.ibi2ugwa mu ngingo ya 1/ n.iya
%6, ko batatera ibyago cyangwa imbogami!i abandi bagen!i bo mu n!ira nyabagendwa0
I'()'(" *$ 105 %.
10 Itara ritukura rishyirwa he4uru y.itara ry.icyatsi kibisi0
Iyo ikimenyetso kimulika gi6ite itara ry.umuhondo, iri rishyirwa hagati y.itara ritukura
n.itara ry.icyatsi kibisi0
"matara y.inyongera agi!we n.akarangacyereke!o k.ibara ry.icyatsi kibisi, ashyirwa mu nsi
cyangwa iruhande rw.itara ry.icyatsi kibisi0
%0 "matara akurikirana ku buryo bukurikira3
a7 ku bimenyetso by.uburyo bw.amatara atatu
10 Itara ry.umuhondo ryaka nyuma y.itara ry.icyatsi kibisi&
%0 Itara ritukura ryaka nyuma y.itara ry.umuhondo&
6,
0 Itara ry.icyatsi kibisi ryaka nyuma y.itara ritukura&
b7 8u bimenyetso by.uburyo bw.amatara abiri
Itara ritukura n.itara ry.icyatsi kibisi a!ima akurikirana yaban4e kwakiri!wa rimwe0
0 #buso bumurika bw.amatara buko!we n.uru!iga rw.umurambararo wa santimetero 1+
kuge!a kuri santimetero %1 naho umurambararo ntarengwa uge!e kuri santimetero / ku
matara y.inyongera yashyiriweho abanyamaguru ku buhagarike ntarengwa bungana na
metero imwe na santimetero /00
I'()'(" *$ 108 %
10 Ibimenyetso bimulika byerekana uburyo bwo kugendera mu muhanda kw.ibinyabi!iga
bishyirwa iburyo bw.umuhanda ukuriki4e icyereke!o abagen!i bireba baganamo0
"riko, bishobora no gushyirwa ibumoso cyangwa he4uru y.umuhanda n.ahandi hose
bitunganiye uburyo bwo kugendera mu muhanda, kugira ngo birusheho kugaragara ne!a0
%0 Ibimenyetso bimulika byo kugendera mu muhanda biri mu buryo bw.amatara abiri
bishobora gushyirwa he4uru y.ibisate by.imihanda bika2uga ibi bikurikira3
a7 Itara ritukura, ryitiriwe umusaraba wa 1utagati6u "ndreya risobanura ko kugenda
kuri icyo gisate cy.umuhanda rigenga, bibu4i4we ku bayobo!i bakigana&
b7 Itara ry.icyatsi kibisi risa n.akarangacyereke!o ga6ite isonga ryerekeye hasi,
risobanura ko kugenda ku gisate cy.umuhanda rigenga byemewe ku bayobo!i
bakigana0
0 "hantu uburyo bwo kugendera mu muhanda byerekanwa n.ibimenyetso bimurika,
ibinyabi!iga bishobora kuhagenda biteganye naho umubare wabyo utatuma biba
ngombwa0
I&YI&IRO &YA II% I!)65'*542" !*'$6$4$0$ $6*$42$.
I'()'(" *$ 10:
10 8ugirango berekane ahantu habi cyane& hakoreshwa ikimenyetso cy.itara ry.umuhondo
rimyatsa ri2uga3 uburenga!ira bwo gutambuka icyo kimenyetso barushi4eho kwitonda0
Iryo tara rigomba kugaragara ni4oro no ku manywa, ntacyo rihindura ku mategeko
agenga uguhita mbere0
%0 Iyo itara ry.umuhondo rimyatsa rikoreshe4we mu masangano y.amayira ahwanyi4e
agaciro, rishyirwa kuri buri n!ira cyangwa hagati y.amasangano ku buryo ribonwa
n.umuyobo!i wese ugiye kuyin4iramo0
0 Iyo itara ry.umuhondo rimyatsa riri ku kintu kimwe n.ibimenyetso bimurika byerekana
uburyo bwo kugendera mu muhanda, cyangwa ha6i yacyo, ntirishobora kwakira rimwe
na byo0
6+
I&YI&IRO &YA III% I!)k"0521" '($00$/060).
I'()'(" *$ 108 %
10 Imbibi !iri ku mpera !.ubwihugiko bw.abanyamaguru kandi !iri mu muhanda kimwe
n.imbibi n.ibindi bikoresho bigenewe gutuma bagenda mu muhanda nta mu2undo
!isigwa irangi ry.umuhondo ngarurarumuri0
%0 "matara cyangwa ibikoresho ngarura:rumuri bikoreshwa kugirango bigaraga!e
inkengero !.in!ira nyabagendwa bigomba gushyirwaho ku buryo abagendera kuri iyo
nkengero ihwanye n.uburyo bwo kugendera mu muhanda babona gusa iburyo bwabo
iby.ibara ritukura cyangwa risa n.icunga rihishi4e naho ibumoso bwabo, iby.ibara ryera0
UMUTWE WA I-% IBIMENYETSO BIRI MU MUHANDA
I'()'(" *$ 109 %
Ibimenyetso byo mu muhanda ni ibimenyetso byashyi!we mu muhanda cyangwa ku nkengero
!.utuyira tw.abanyamaguru cyangwa inkengero !igiye he4uru ku muhanda bigenewe
gutunganya uburyo bwo kugendera mu muhanda cyangwa kuburira cyangwa se kuyobora
abagendera mu muhanda0
>ishobora gukoreshwa byonyine, cyangwa biri kumwe n.ibindi bimenyetso0
>ishushanyi4e ku mugereka wa 6 w.iri teka0
I&YI&IRO &YA I% I!)65'*542" !)0"6!505A5
I'()'(" *$ 110 %
10 Ibimenyetso birombere4e bigi!we n.imirongo iteganye n.umurongo ugabanya
umuhanda mo kabiri0
>ishobora kuba bigi!we na3
a7 #murongo udacagaguye&
b7 #murongo ucagaguye&
c7 #murongo udacagaguye n.umurongo ucagaguye ibangikanye0
%0 #murongo wera udacagaguye u2uga ko umuyobo!i wese abu4i4we kuwurenga0 8andi
birabu4i4we kugendera ibumoso bw.umurongo wera udacagaguye, iyo uwo murongo
utandukanya ibyereke!o byombi by.umuhanda0
0 #murongo ucagaguye u2uga ko buri muyobo!i abu4i4we kuwurenga, keretse mu gihe
agomba kunyura ku kindi kinyabi!iga, gukatira ibumoso, guhindukira cyangwa ku4ya
mu kindi gice cy.umuhanda0
69
Iyo uduce tw.umurongo ucagaguye ari tugu6i kandi twegeranye cyane, tu2uga ko
umurongo ukome!a wegere4e0
)0 Iyo umurongo wera ukome4e n.umurongo wera ucagaguye ubangikanye umuyobo!i
agomba kwita gusa ku murongo urushi4eho kumwegera0
#muyobo!i waren!e umurongo ucagaguye n.umurongo udacagaguye ibangikanye
kugirango anyure ku kindi kinyabi!iga ashobora kwongera kuyirenga kugira ngo
asubire mu mwanya we ukwiye mu muhanda0
/0 1u muhanda u6ite igice banyuramo gikiki4we n.uduce tugari tuda6atanye tw.ibara
ryera, ibinyabi!iga bigenda buhoro n.ibinyabi!iga bitwara abantu muri rusange,
bigomba kunyura muri icyo gice cy.umuhanda, bishobora nyamara kunyura mu gice
gikurikiyeho ibumoso bishaka kunyura ku bindi binyabi!iga bip6a gusa kugaruka mu
mwanya wabyo ukwiye mu muhanda bikimara kubinyuraho0
60 Igice cy.in!ira nyabagendwa kigarukira ku mirongo ibiri yera icagaguye ibangikanye
kandi gi6ite ubugari budahagi4e kugira ngo imodoka !itambuke ne!a, kiba ari
agahanda k.amagare0
,0 #murongo wera udacagaguye ushobora gucibwa ku nkombe nyayo y.umuhanda,
umuse!ero w.in!ira y.abanyamaguru cyangwa w.inkengero y.umuhanda yegutse
kugirango biboneke ku buryo burushi4eho0
+0 #murongo w.umuhondo ucagaguye uciye ku nkombe nyayo y.umuhanda, umuse!ero
w.in!ira y.abanyamaguru cyangwa w.inkengero y.umuhanda yegutse, bi2uga ko
uguhagarara umwanya munini bibu4i4we kuri uwo muhanda ku burebure bw.uwo
murongo0
90 #murongo mugari wera udacagaguye ushobora gucibwa ku muhanda kugirango
ugaraga!e inkombe mpimbano yawo0
Igice cy.umuhanda kiri hakurya y.uwo murongo kigenewe guhagararwamo umwanya
muto n.umwanya munini keretse kubyerekeye imihanda irombere4e y.ibisate byinshi
n.imihanda y.imodoka0
Intangiriro n.ihere!o by.aho hantu hahagararwamo umwanya munini bishobora
kugaraga!wa n.umurongo wera udacagaguye wambukiranya umuhanda0
Imyanya ibinyabi!iga bigomba guhagararamo ishobora kugaraga!wa n.imirongo yera
yambukiranya umuhanda0
100 1u gihe iyo mirongo nta kundi yagenwe, imirongo yera irombere4e igomba kugira
ubugari buri hagati ya santimetero 10 na santimetero 1/, naho imirongo migari igomba
kugira ubugari buri hagati ya santimetero )0 na santimetero 600
#burebure n.ubutandukane by.uduce tw.umurongo ucagaguye bi!aba ku buryo
bukurikiranye hagati ya metero 1 na metero / no hagati ya metero na metero 1/0
,0
110 Imirongo yera irombere4e ishobora gusimburwa n.imitemeri hakuriki4we ibi bikulikira3
a7 umurongo udacagaguye ugi!we n.imitemeri y.ibara ryera cyangwa risa n.icyuma, iri
mu ntera ngu6i igenda ingana hagati yayo&
b7 umurongo ucagaguye ugi!we n.imitemeri y.ibara ryera cyangwa risa n.icyuma
ishyi!weho mu dutsiko muri two imisumari igashyirwa mu ntera ngu6i kandi
ikagenda ingana hagati yayo, utwo dutsiko twose natwo ubwatwo tukaba
dutandukani4we n.intera igiye isumbaho0
1%0 Ibimenyetso by.agateganyo bigi!we n.imitemeri y.ibara risa n.icunga rihishi4e
bishobora gusimbura imirongo yera irombere4e, idacagaguye nicagaguye hakuriki4we
amabwiri!a yashyi!weho mu gika cya 11 cy.iyi ngingo0
Ibimenyetso by.agateganyo bi2anaho agaciro k.ibimenyetso birombere4e byera biri
ahantu hamwe0
I&YI&IRO &YA II% I!)65'*542" !*$6!k)0$'*$
I'()'(" *$ 111 %
10 #murongo mugari wera udacagaguye uciye ku buryo bugororotse ku nkengero
y.umuhanda werekana aho abayobo!i bagomba no guhagarara akanya gato gategetswe
babyeretswe n.icyapa n( >, % a, cyangwa na >,%b <S'D?7 cyangwa ikimenyetso
kimurika cyerekana uburyo bwo kugendera mu muhanda0
%0 #murongo ugi!we na mpande:eshatu nyampanga !i6ite amasonga yerekeye aho
abayobo!i !ireba baturuka kandi uciye ku buryo bugororotse ku nkengero y.umuhanda
werekana aho abayobo!i bagomba guhagarara akanya gato iyo bishoboka, kugira ngo
batange in!ira hakuliki4we icyapa n( >,1 <mpandeshatu i6ite rimwe mu masonga rireba
hasi70
0 "hanyurwa n.abanyamaguru haciye imirongo yera iteganye numurongo ugabanya
umuhanda mo kabiri mu burebure bwawo0
)0 "hanyura abayobo!i b.amagare n.aba 2elomoteri !i6ite imitende ibiri bambukiranya
umuhanda haciye imirongo ibiri icagaguye igi!we na kare cyangwa ingirwamyashi
by.ibara ryera0
/0 Imirongo yera yambukiranya umuhanda, igomba kuba i6ite ubugari buri hagati ya
santimetero %0 na santimetero 600
Impande !a kare !era !igomba kugira umubyimba uri hagati ya santimetero )0 na
santimetero 600
#butambike bwa mpande eshatu n.ubw.ingirwamyashi bugomba kugira ubugari buli
hagati ya santimetero )0 na santimetero 60 kandi ubuhagarike bugomba kuba hagati
ya santimetero /0 na santimetero ,00
I&YI&IRO &YA III% I!)'7) !)65'*542".
,1
I'()'(" *$ 112%
10 #turangacyereke!o dutoranya tw.ibara ryera dushobora gushyirwa ha6i y.amasangano0
#two turangacyereke!o twerekana igisate cy.umuhanda abayobo!i bagomba
gukurikira kugira ngo bagane mu cyereke!o cyerekanwa n.utwo turangacyereke!o0
8andi mu masangano abayobo!i bagomba gukulikira icyereke!o, cyangwa kimwe mu
byereke!o byerekanwa ku gisate cy.umuhanda barimo0
%0 #murongo uciyemo uduce umenyesha ahegereye umurongo ukome4e ushobora
ku!u!wa n.uturanga gukata tw.ibara ryera0
#two turangacyereke!o tumenyesha igabanurwa ry.umubare w.ibisate by.umuhanda
bishobora gukoreshwa mu cyereke!o ba4yamo0
0 Ibyandikishi4we ibara ryera mu muhanda bishobora ku!u!a ibyerekanwa n.ibyapa0
)0 Ibyereke!o binyuranye bishobora kwerekanwa ku bisate by.umuhanda0
/0 "ho ibinyabi!iga bitwara abantu muli rusange bihagarara, ahabu4i4we guhagararwa
igihe hakuliki4we ingingo ya , , g, hashobora kugaraga!wa n.ibishushanyo by.ibara
ryera0
60 #turangacyereke!o n.inyuguti !.ibyanditse bigomba kugira nibura uburebure bwa
metero % na santimetero /0 keretse aho imi2uduko yo kwegera aho biri itarenga
kilometero /0 mu isaha n.ubugari bwabyo bugomba kuba hagati ya santimetero 10 na
santimetero 00
,0 Imyanya yaho ibinyabi!iga bibu4i4we kunyura cyangwa bitegeka ibinyabi!iga
kunyura mu cyereke!o iki n.iki, bishobora kugaraga!wa ku butaka n.imirongo
iberamye iteganye yera, i6ite ubugari buli hagati ya santimetero 10 na santimetero 1/
kandi itandukani4we na santimetero ku2a kuri %0 kuge!a kuri santimetero 00
UMUTWE WA -% IBIMENYETSO BYEREKANA/IMIRIMO N'INKOMYI.
I'()'(" *$ 11, %
10 Ibimenyetso byerekana imirimo mu n!ira nyabagendwa bishyirwaho n.uyikora0
Iyo hagomba gukoreshwa ibyapa byerekeye gutambuka mbere, ibyapa bibu!a, ibyapa
bitegeka, ibyapa byerekeye guhagarara akanya gato n.akarekare cyangwa ibimenyetso
birombere4e by.agateganyo byerekana ibisate by.umuhanda, ibyo bimenyetso
ntibishobora gushyirwaho nta ruhushya rwa ?ere6e cyangwa urw.intumwa ye0
#rwo ruhushya rusobanura buri gihe ibimenyetso bi!akoreshwa0
Ibimenyetso byo mu muhanda bigomba ku2anwaho n.ukora imirimo ikimara
kurangira0
,%
%0 Ibimenyetso by.inkomyi bishyirwaho3
: n.ubutegetsi bushin!we in!ira nyabagendwa, iyo ari inkomyi idaturutse ku muntu&
: n.uwateye iyo nkomyi0
Iyo uwateye iyo nkomyi atabiko!e, ibyo bigomba gukorwa n.umutegetsi ushin!we
iby.umuhanda, ama6ranga yakoreshe4we muri iyo mirimo ashobora kwishyu!wa
uwananiwe kuyikoresha0
I'()'(" *$ 11. %
10 Iyo imirimo cyangwa inkomyi biri ahantu hatoya bigomba gushyirwaho ibimenyetso
bikurikira3
a7 hagati ya nimugoroba na mu gitondo amatara abishyiraho imbibi, abitandukanya
kandi yaka ku buryo buhagi4e kugirango aboneke muri metero 1/0 byibura, igihe
i4uru rikeye0
"matara aba atukura ku mpande !ambukiranya umuhanda uhereye k.umurongo
w.indinganire w.umuhanda, kandi ayo matara akaba yera cyangwa asa n.amabara
y.umuhondo ku ruhande cyangwa ku mpande !.uburebure bw.umuhanda abagen!i
banyuramo0
b7 hagati ya mu gitondo na nimugoroba, utubendera dutukura du6ite byibura
santimetero /0 !uruhande0
Ikindi kandi, iyo hari imirimo ikorwa, ikimenyetso n( ",1/ <imirimo ikorwa mu
muhanda7 gi6ite byibura santimetero )0 !uruhande, gishyirwa kuri buri mpera ku
buryo abaha!a ba!a bakireba0
%0 a7 : Igihe ikorwa ry.imirimo ribangamiye cyane cyangwa buke uburyo bwo kugenda
mu n!ira nyabagendwa, ahakorerwa imirimo hagaraga!wa ku buryo bukurikira3
: ahitaruye, ni ikimenyetso n( ", 1/ <imirimo ikorwa mu muhanda7&
: aho imirimo ikorerwa, n.uru!itiro ruri ku mpera !ombi0
Iyo, kubera impam2u iyo ariyo yose, mu muhanda cyangwa igice cyawo bibu4i4we
kunyurwamo bidashobora ku!itirwa hose ku manywa, utubendera dutukura
twongerwa ku burebure bw.uru!itiro kugirango tugaraga!e ne!a ubugari bwose
bw.ahadashobora kunyurwa n.abagen!i0
b7 Iyo mu muhanda, imirimo yihariye ubugari butuma abayobo!i bagomba ku2a mu
mwanya wabo usan!we kugirango bakome!e urugendo, ikimenyetso n( D,%
<ahategetswe kunyurwa7 gi6ite akarangakereke!o kabogetse kareba hasi kuri dogere
!enda kungana na )/ gishyirwa aho imirimo irangirira mu ruhande rugendwamo0
Iyo ubwo bugari budatuma ibisikana ry.ibinyabi!iga bibiri rishoboka hagomba
guteganywa ahabigenewe mu ntera !itegeranye kugira ngo abayobo!i bashobore
kuhahagarara0
,
Iyo myanya igaraga!wa n.ikimenyetso n( D,10c <kwirinda70 Iba yegeranye bihagi4e
umwe n.undi kugirango buri gice cy.umuhanda kiyitandukanya kibonwe ne!a mu
burebure bwacyo bwose n.umuyobo!i wegereye umwe muri yo mu burebure
bwacyo bwose0
#buryo bwo kugendera kuri buri gice bigengwa n.ibimenyetso n( >, / <birabu4i4we
kunyura mu mpatanwa iyo ikinyabi!iga kiguturutse imbere7 na n( >,6 <gutambuka
mbere ku binyabi!iga biturutse imbere70
c7 Iyo kugenda byemewe gusa ku gice cy.umuhanda cyasigaye gishobora
kugenderwamo, utu!itiro turi ku mpera y.aho imirimo ikorerwa ari naho bahera
kubu!wa kugenda, rugomba ku!u!wa hagati yarwo n.ikimenyetso n( A,1
<icyereke!o kibu4i4we kunyurwa n.umuyobo!i wese70
d7 Iyo bibu4i4we kugenda mu byereke!o byombi by.umuhanda ukorerwamo imirimo,
uru!itiro ruri kuri buri mpera !aho rugomba kugira hagati yarwo ibyapa n( A,% a
<birabu4i4we kunyura mu byereke!o byombi ku muyobo!i uwo ariwe wese7
cyangwa icyapa n( A, %b <birabu4i4we kunyura mu byereke!o byombi ku
muyobo!i uwo ari wese, keretse abahatuye70
e7 Iyo kuyobya umuhanda ari ngombwa, bigaraga!wa ku2a aho uhera no ku burebure
bwawo wose n.icyapa cyerekana gishushanyi4e kuri n( E,/a cyangwa kuri n( E, /A
!.umugereka wa ) w.iri teka0
Iyo aho umuhanda uyobore4we atariho imirimo itangirira icyapa n( A, %b gishyirwa
iruhande rw.icyapa n( E, / a cyangwa E,/ c0
67 8u2a bwi4e kuge!a bukeye, uru!itiro n.ibyapa biramurikwa kandi amatara atukura
ashyirwa ku bugari bwose bw.igice cy.in!ira nyabagendwa kitagendwamo kandi
hagati ya rimwe n.irindi hakaba intera itaren!e metero imwe0 8u burebure
bw.uruhande cyangwa bw.impande abagen!i bagendaho ahakorerwa imirimo
hashyirwa imbibi !igi!we n.amatara yera cyangwa yenda kuba umuhondo hagati
y.itara n.irindi hakaba intera itaren!e metero 00
0 #ru!itiro rugi!we n.umugo!i u6ite ubugari buri hagati ya santimetero 10 na
santimetero %0, rumanitswe ku buhagarike buri hagati ya santimetero +0 na metero 1
na santimetero 10 uhereye ku butaka, cyangwa kigi!we n.urudandi ru6ite ubugari buri
hagati ya santimetero / na santimetero 100
#wo mugo!i n.i!o ndandi bigabanyi4wemo ibice bi6ite ha6i santimetero /0, bitukura
n.iby.umweru ku buryo bukurikiranye kandi biriho ibikoresho cyangwa ibintu
ngarurarumuri0
)0 Ibyapa bikoreshwa mu kugaraga!a ahakorerwa imirimo bigomba kuba bi6ite ibipimo
bikulikira3
a7 Ibyapa biburira3 santimetero 90 !.uruhande, nyamara iyo bitewe n.aho bishyirwa
icyo gipimo gishobora kugabanywa kuge!a kuri santimetero ,0&
b7 ibyapa bibu!a n.ibitegeka3 santimetero ,0 !.umurambararo0
,)
Ibyo byapa bigomba kugaraga!wa ku2a bwi4e kugera bukeye n.urumuri rwihariye
cyangwa n.amatara yo ku muhanda, cyangwa n.ibintu ngarura:rumuri& igihe i4uru
rikeye, intera y.ahagaragara igomba kuba byibura metero 1000
UMUTWE WA -I AMATEGEKO ANYURANYE
I'()'(" *$ 115 %
Ibyapa bya2u!we ku2a ku ngingo ya 9% kuge!a kuya 10, kubyerekeye uko biko!e, amabara,
ibigereranyo, n.ibyanditsweho bigomba guhura n.ingero !ishushanyi4e mu migereka ya 1
kuge!a kuwa ) y.iri teka0
I'()'(" *$ 118 %
10 8u mihanda yagenwe na 1inisitiri ushin!we imirimo ya Ceta, ibyapa biburira n.ibyapa
byerekana bigomba kugaraga!wa ku2a bwi4e kugera bukeye n.urumuri rwihariye cyangwa
n.amatara ku mihanda cyangwa n.ibintu ngarurarumuri& igihe i4uru rikeye, intera
y.ahagaragara igomba kuba byibura metero 1000
%0 8uri iyo mihanda nyine ibyapa bibu!a n.ibitegeka bigomba kugaraga!wa ku buryo bumwe
iyo abagen!i bagomba kubikuriki!a ni4oro no ku manywa0
0 Ibyapa >,,a na >,,b bigomba iteka kumurikwa cyangwa kugarura urumuri ku buryo
bigaragarira nibura mu ntera ya metero 100 igihe i4uru rikeye0
I'()'(" *$ 11: %
>irabu4i4we kwandika ku cyapa kigenga uburyo bwo kugendera mu muhanda ikintu cyose
kida6itamye isano n.icyo kihabereye0
-yamara ibyapa biburira uretse icyapa n( >,1 <amasangano umuyobo!i agomba guhamo
in!ira abagenda mu n!ira agiye kwin4iramo7 n.ibyapa byerekana, bishobora gushyirwaho
urwibutso rw.uwabitan!e cyangwa rw.umuryango wemerewe gushyiraho ibyo byapa, urwo
rwibutso rup6a gusa kuda6ata umwanya uren!e 1*6 cy.ubuso bw.icyapa0
I'()'(" *$ 118 %
10 >irabu4i4we gushyira ku n!ira nyabagendwa ibyapa byamama!a, ibimenyetso biranga
cyangwa ibindi bikoresho bituma abayobo!i bahuma, bibayobya, byerekana cyangwa
byigana, n.iyo byaba igice, ibyapa byakwitiranywa n.urikure n.ibyapa cyangwa bikagirira
nabi ku buryo ubwo aribwo bwose akamaro nyako k.ibimenyetso bihu4e n.amategeko0
%0 >irabu4i4we kumurikisha itara ri4ya gutukura cyangwa ri4ya gusa n.icyatsi kibisi, ku cyapa
cyose cyamama!a ikimenyetso kiranga cyangwa igikoresho cyose kiri ahantu ha metero
,/
,/ u2uye ku kimenyetso kimurika, ku buhagarike buri munsi ya metero , uhereye ku
butaka0
I'()'(" *$ 119 %
Inkombe !.in!ira nyabagendwa cyangwa !.umuhanda !ishobora kugaraga!wa n.ibikoresho
ngarurarumuri0
Ibyo bikoresho bigomba gushyirwaho ku buryo abagen!i babona gusa iburyo bwabo iby.ibara
ritukura cyangwa ibisa n.icunga rihishi4e naho ibumoso bwabo bakabona iby.ibara ryera0
I'()'(" *$ 120 %
10 #retse ibi2ugwa ku buryo bweruye muri iri teka, ibimenyetso byose biteganywa naryo
bishyirwa gusa ku n!ira nyabagendwa n.abo itegeko ribihera ububasha0
Iyo amashami y.umuhanda alimo ibinyabi!iga byinshi, abapolisi bashin!we kubahiri!a
umutekano mugihe byihutirwa bashobora gushyiraho ibimenyetso bigenewe kuyobya
ibigendera mu muhanda& ibyo bimenyetso biherako bi2anwaho iyo ibinyabi!iga
bitangiye kugenda ku buryo busan!we0
Ibyapa bikoreshwa bisa na kimwe mu byatan!weho urugero n( ", 0 na ",1 biri ku
ngereka n( 1 y.iri teka0
%0 >irabu4i4we gukoresha ibimenyetso byerekeye uburyo bwo kugendera mu muhanda
ibindi bitari ibiteganyi4we muri iri teka0
0 Ibimenyetso byategani4we muli iri teka n.ibyo byonyine bishobora gukoreshwa
byereka abagen!i icyo bishaka ku2uga0
IGI&E &YA 5% IBIRANGA IBINYABIZIGA
UMUTWE WA 1% IYANDIKWA RY'IBINYABIZIGA
I'()'(" *$ 121 %
10 $ashyi!weho 5ibitabo bitandatu5 by.amashakiro byanditsemo nomero !ikurikiranye
!.ibinyabi!iga bigendeshwa na moteri kimwe n.i!a romoruki n.i!a maku!ungu, uretse
i!a romoruki ntoya 3
17 igitabo cy.amashakiro y.ibinyabi!iga by.abikorera ku giti cyabo&
%7 igitabo cy.amashakiro y.ibinyabi!iga bya !a ambasade n.iby.imiryango i6ite
ubusonerwe nk.ubwa ambasade ku misoro no ku mahoro, kimwe n.iby.abakora muri
i!o !a ambasade no muri iyo miryango&
7 igitabo cy.amashakiro y.ibinyabi!iga by.ubutegetsi bwa Ceta, ibyimishinga ya Ceta
n.iby.ibigo bya Ceta byigenga nibigengwa na Ceta&
)7 igitabo cy.amashakiro y.ibinyabi!iga by.Ingabo !.Igihugu nibya ?olisi yIgihugu&
/7 igitabo cyamashakiro yibinyabi!iga bya ?olisi yIgihugu &
67 igitabo cyamashakiro yibinyabi!iga byin4i4we mu gihugu byagateganyo0
,6
%0 Imikoreshere!e y.igitabo cy.amashakiro y.ibinyabi!iga by.abikorera ku giti cyabo,
icyibinyabi!iga byin4i4we mu gihugu byagateganyo0 n.icy.ibinyabi!iga bya !a ambasade
n.imiryango i6ite ubusonerwe, bishin!we ibiro by.imisoro 0
0 Imikoreshere!e ya buri gitabo mu bindi bitabo by.amashakiro, bishin!we umutegetsi
cyangwa abategetsi bashyirwaho ku buryo bwihariye na ?ere!ida wa Repubulika0
I'()'(" *$ 122 %
10 Ibinyabi!iga bya2u!we mu ngingo ya 1%1 ntibishobora kugenda mu n!ira
nyabagendwa bitaraban4e kwandikwa bisabwe na nyirabyo ku giti cye cyangwa undi
muntu ubikoresha 0
%0 -yamara, ntibigomba guhabwa inomero !o mu Rwanda3
a7 ibinyabi!iga byin4i4we mu Rwanda by.agateganyo n.abantu badasan!we bahatuye
kandi ibyo binyabi!iga bi6ite inomero ibiranga yatan!we n.ubutegetsi bw.igihugu
cyemeye amase!erano y.i Giyeni yo kuwa + ugushyingo 196+ yerekeye uburyo bwo
kugendera mu muhanda, kimwe n.ikimenyetso kibiranga giteganyi4we mu ngingo
ya , y.ayo mase!erano0
b7 mu gihe kitaren!e ame!i cumi nabiri yigihe byin4iriye, ibinyabi!iga byin4i4we mu
Rwanda bi!anywe n.abantu bahatuye cyangwa se bagomba kuhatura kandi bi6ite
inomero ibiranga n.ikimenyetso kibiranga gikuriki4e ibyategetswe haruguru0
I'()'(" *$ 12, %
"0 Iyandikwa ry.ibinyabi!iga by.abantu bikorera ku giti cyabo cyangwa ibya !a ambasade
cyangwa imiryango i6ite ubusonerwe nk.ubwa !a ambasade no ku bako!i b.i!o !a
ambasade n.iyo miryango risabwa ibiro by.imisoro0 Iryo saba rihekere!wa n.ibi bikurikira3
10 Iyo ari ikinyabi!iga gishya3 icyeme!o cy.uwagiko!e cyangwa cy.uwagicuru4e, cyeme!a
ko ikinyabi!iga cyatan!we ari gishya kandi kikerekana3
a7 ingeri y.ikinyabi!iga&
b7 ikimenyetso cyangwa i!ina ry.uwagiko!e ikinyabi!iga&
c7 ubwoko bwacyo&
d7 inomero ya shasi y.ikinyabi!iga&
e7 inomero ya moteri y.ikinyabi!iga&
67 ingu6u !a moteri&
g7 uburemere bw.ikinyabi!iga igihe gi6ite ibyangombwa byacyo byose&
h7uburemere ntarengwa bwemewe bw.ikinyabi!iga&
i7 umubare ntarengwa w.abagen!i&
47 umwaka ikinyabi!iga cyakorewemo0
%0 iyo ari ikinyabi!iga gisha4e3
,,
a7 niba ikinyabi!iga cyari cyarandikishi4we mu Rwanda iryo saba rihereke!wa
n.ikarita iranga ikinyabi!iga yatan!we mu gihe ikinyabi!iga giherutse kwandikwa&
b7 niba ikinyabi!iga kitarandikishwa mu Rwanda, iryo saba rihereke!wa n.inyandiko
y.ibigaraga!a ibinyabi!iga bya2u!we mu gika cya mbere cy.iyi nteruro0
0 #kuriki4e uko ikinyabi!iga kime!e , isaba rihereke!wa ninyandukuro y.icyeme!o
ki2uga ko icyo kinyabi!iga gitangiye gukora cyangwa cya4e kita!atinda0
>0 Ibinyabi!iga by.ubutegetsi n.iby.ibigo byigenga kimwe n.ibinyabi!iga by.Ingabo
!.Igihugu bihabwa inomero n.ubutegetsi bubigenga kandi bakamenyesha ibiro by.imisoro
ibiranga ibyo binyabi!iga kimwe n.ibimenyetso byahawe0
UMUTWE WA II% IKARITA IRANGA IKINYABIZIGA
I'()'(" *$ 12. %
10 Iyandikwa ry.ibinyabi!iga byabantu bikorera ku giti cyabo cyangwa ibya !a ambasade
cyangwa imiryango i6ite ubusonerwe cyangwa abako!i b.i!o !a ambasade n.iyo
miryango rigaraga!wa no guhabwa ikarita ikiranga 5ikarita y.ibara ryumuhondo 5
ikuriki4e urugero ruri ku mugereka wa II w.iri teka0
%0 Ikintu cyose cyatuma hahindurwa ibyanditswe bireba nyiri karita cyangwa ibiranga
ikinyabi!iga kigomba kumenyeshwa mu minsi umunani ibiro by.imisoro, haba mu
magambo cyangwa mu ibarwa ishinganye& iyo karita igomba hakuriki4we uko ibintu
bime!e, gushyikiri!wa ibiro by.imisoro, itangishi4we intoki cyangwa yometse ku
ibaruwa ishinganye kugirango bayihindure0
1u gihe ikinyabi!iga gitan!we ikarita ikiranga yatan!we mbere yandikwa ku i!ina
ry.ugihawe0
0 #muyobo!i w.ikinyabi!iga agomba kwerekana ako kanya ikarita iranga ikinyabi!iga
igihe cyose umuko!i ubigenewe ayimwatse0
UMUTWE WA III% INOMERO IRANGA IKIBITANDUKANYA@
IBIMENYETSO NDANGA.
I'()'(" *$ 125 %
a7 Ibinyabi!iga by.abikorera ku giti cyabo, ibya !a "mbasade, iby.imiryango i6ite
ubusonerwe, iby.abako!i b.i!o !a ambasade cyangwa b.iyo miryango3
17 >uri kinyabi!iga na buri romuruki bihabwa nimero ibiranga ishyirwa ku cyapa
cy.inyuma gi6ite ibikiranga bitegani4we mu ngingo ya 1%60 8u byerekeye ibinyabi!iga
bigendeshwa na moteri, iyo nimero itangwa hakoreshe4we ibyapa bibiri0
%7 Ikinyabi!iga cyemererwa gusa kugenda mu n!ira nyabagendwa iyo cyambaye nimero
iranga cyahawe0
,+
7 Iyo ikinyabi!iga kitagikora , cyangwa cyohere4we mu mahanga burundu, ibyapa
ndanga bigomba mu gihe cy.ame!i abiri gukurwaho bikohere!wa mu biro by.imisoro,
bihereke4we n.ikarita ndanga n.inyandiko isobanura impam2u byohere4we0
Iyo mu gihe kima!e ku2ugwa, ny.iri nimero ndanga aronse ikindi kinyabi!iga ashobora
gusaba ibiro by.imisoro uruhushya rwo kwambika ikinyabi!iga cye gishyashya ibyapa
yari asanganywe& iryo saba rihereke!wa n.ikarita ndanga kugira ngo i2ugururwe0
b7 Ibinyabi!iga bya Ceta, iby.Ingabo !.Igihugu nibya ?olisi yIgihugu0
17 -imero !iranga !.ibyo binyabi!iga !ishyirwa ku byapa by.icyuma bikorwa hakuriki4we
amabwiri!a y.ubutegetsi bugenga ibyo binyabi!iga0
%7 Ihinduka ryose riko!we ku cyapa kiranga kimwe n.ihagarika burundu ry.imikorere
y.ikinyabi!iga bigomba kumenyeshwa ibiro byatan!e icyo cyapa0
I'()'(" *$ 128 %
A. I!*$9$ !*')!)(5'#3$ 6 61$'7$ !)k"#35 6 )!$4) k$'7) !)0$'(3$ '')!)65'*542"
!)k0)k)0$%
1. I!)'*$!)#)($ !*$ E54$ ';)!*;)!)(" !)(5'(3$ '$ E54$.
$D Imodoka 3
I6!505
Inyuguti 9R !ikurikiwe nimibare ku2a kuri 001 kuge!a kuri 9990 ninyuguti ku2a
kuri " kuge!a kuri K igaraga!a urwego rwa Ceta ikoreramo0
I'*6$
Imibare itatu ku2a kuri 001 kuge!a kuri 999 ikurikiwe ninyuguti ku2a kuri " kuge!a
kuri K igaraga!a urwego rwa Ceta ikoreramo byose bika4ya he4uru y inyuguti !a 9R
bisobanura 9u2ernoma y u Rwanda0
!D Imodoka !imishinga3
I6!505
Inyuguti 9? !ikurikiwe nimibare ku2a kuri 001 kuge!a kuri 999 bikurikiwe
ninyuguti ku2a kuri " kuge!a kuri K igaraga!a urwego rwa Ceta ruhagarariye uwo
mushinga0
I'*6$
,9
Imibare ku2a kuri 001 kuge!a kuri 999 ikurikiwe ninyuguti ku2a kuri " kuge!a kuri
K igaraga!a urwego rwa Ceta uwo mushinga ukoreramo, byose bika4ya he4uru y
inyuguti !a 9? bisobanura umushinga wa gu2erinoma0
<D "mapikipiki nibindi byuma byimipira myinshi bi6ite moteri bya Ceta 3 Inyuguti
9R !iri he4uru yimibare ku2a kuri 001 kuge!a kuri 999 ikurikiwe ninyuguti ku2a
kuri " kuge!a kuri K igaraga!a urwego rwa Ceta ikoreramo0
7D "mapikipiki nibindi byuma byimipira myinshi bikoreshwa nimishinga3 inyuguti
9? !iri he4uru yimibare ku2a kuri 001 kuge!a kuri 999 bikurikiwe ninyuguti ku2a
kuri " kuge!a kuri K igaraga!a urwego rwa leta ruhagarariye uwo mushinga0
2. I!)(5'#3$ 6 61$'7$ !*;A!)k"050$ k ()4) <*$!"%
a7 Imodoka3
I6!505
Inyuguti R isobanura Rwanda ikurikiwe3 ninyuguti % ku2a kuri "" kuge!a kuri KK
!erekana urwego ruto, imibare ku2a kuri 001 kuge!a kuri 999 ninyuguti igaraga!a
urwego runini ku2a kuri " kuge!a kuri K0
I'*6$
Imibare itatu ku2a kuri 001 kuge!a kuri 999 ikurikiwe n inyuguti ku2a kuri " kuge!a
kuri K yerekana urwego runini byose bika4ya he4uru y inyuguti ya R isobanura Rwanda
ikurikiwe ninyuguti % ku2a kuri "" kuge!a kuri KK !igaraga!a urwego ruto0
b7 "mapikipiki nibindi byimipira bi6ite moteri3
Inyuguti R ikurikiwe ninyuguti ebyiri ku2a kuri "" kuge!a kuri KK !erekana urwego
ruto, !iri he4uru yimibare ku2a kuri 001 kuge!a kuri999 ninyuguti yerekana urwego
rukuru ku2a kuri " kuge!a kuri K0
c7 Rumoruki na !a maku!ungu3
Inyuguti RC !iri he4uru yimibare ) ku2a kuri 0001 kuge!a kuri 99990
,. I!)'*$!)#)($ !*$>$'*35 6 6$1$'($ ';$!$<0#) !$!*"%
I6!505
+0
Inyuguti !a 1< bisobanura ko bicuru!wa7& R <Rwanda7 7 !ikurikiwe n inyuguti ku2a kuri
" kuge!a kuri K bigaraga!a urwego nimibare ku2a kuri 001 kuge!a kuri 9990
I'*6$
Imibare itatu ku2a kuri 001 kuge!a kuri 999 byose biri he4uru y inyuguti 1R !ikurikiwe
ninyuguti ku2a kuri " kuge!a kuri K igaraga!a urwego0
.. I!)'*$!)#)($ !*;$!$'4 !$1$($0$0)*5 )!)1( !*$!" 6 R3$'7$@ )6)0*$'("
69#$6$1$'($ ';)*;40505 ';$!$'4 !$(5'(3$ ';$6$45(5k" *505k5*5
!05'($'#)0$ !1$!3$ $!$1$($0$0)*5 )!)1( !*$!" 6 !*505k5*5 )6)2"0" '$
($24$6" ';)!)'7) 'k$!*" 05425 !$ k"'2?) !$1$($0$0)*5 )!)1( !*$!" ';$!$k"#)
!$ #$ k"'2?$ %
$D I6"7"k$
I6!505
Inyuguti AD !iban!iri!wa numubare werekana uko bagiye bagera mu Rwanda kandi
!ikurikiwe numubare werekana urwego ku2a kuri 01 kuge!a kuri 99 ninyuguti R
isobanura Repubulika yu Rwanda0
+1
I'*6$
Imibare % yerekana urwego ikurikiwe ninyuguti ya R byose bika4ya he4uru y inyuguti !a
AD !iban4iri4we numubare ugaraga!a uko bagiye bagera mu Rwanda0
!D A6$9)k)9)k) '; )!)'7) !*6$ !*;)6)9)0$ 6*)'21) !)B)45 6"450).
Inyuguti AD !iri he4uru !iban4iri4we n umubare ugaraga!a uko bagiye bagera mu Rwanda
byose biri he4uru y imibare ku2a kuri 01 kuge!a kuri 99 yerekana urwego ikurikiwe n
inyuguti ya R isobanura Repubulika y Rwanda0
5. I!)'*$!)#)($ !)k"05213$ '$ #$ k"'2?$%
$D I6"7"k$
I6!505
Inyuguti AA !iban!iri!wa numubare werekana uko bakurikirana bagera mu Rwanda
kandi !ikurikiwe numubare werekana urwego ku2a kuri 01 kuge!a kuri 99 ninyuguti R
isobanura Repubulika yu Rwanda
I'*6$
Imibare % ku2a kuri 01 kuge!a kuri 99 yerekana urwego ikurikiwe ninyuguti ya R byose
bika4ya he4uru y inyuguti !a AA !iban4iri4we numubare werekana uko bagiye bagera mu
Rwanda0
!D A6$9)k)9)k) '; )!)'7) !*6$ !*;)6)9)0$ 6*)'21) !)B)45 6"450).
+%
Inyuguti AA !iri he4uru !iban4iri4we n umubare ugaraga!a uko bagiye bagera mu
Rwanda byose biri he4uru y imibare ku2a kuri 01 kuge!a kuri 99 yerekana urwego
ikurikiwe n inyuguti ya R isobanura Repubulika y Rwanda0
8. I!)'*$!)#)($ !)>$ 6 6$1$'($ !*;$($45($'*"%
$D I6"7"k$
I6!505
Inyuguti I' !ikurikiwe nimibare ine ku2a kuri 0001 kuge!a kuri 9999 hamwe ninyuguti
R isobanura Repubulika yu Rwanda
I'*6$
Inyuguti !a I' !ose !ikaba he4uru y imibare ine ku2a kuri 0001 kuge!a kuri 9999
ikurikiwe n inyuguti ya R isobanura Repubulika y u RL"-D"0
b7 "mapikipiki nibindi byuma byimipira bi6ite moteri3
Inyuguti I' !igeretse ku mibare ine ku2a kuri 0001 kuge!a kuri 9999 ninyuguti ya R
isobanura Repubulika yu Rwanda0
:. I6"7"k$ #; I6)0*$'(" )21$6)k)*5 k;3; A!)!6!*5
$D I6"7"k$
I6!505
Inyuguti !a #- !iban4iri4we numubare werekana uko bagiye bagera mu Rwanda
!ikurikiwe nimibare % ku2a kuri 01 kuge!a kuri 99 yerekana urwego n inyuguti ya R
isobanura Repubulika y u Rwanda0
I'*6$
Imibare ibiri ku2a kuri 01 kuge!a kuri 99 igaraga!a urwego ikurikiwe ninyuguti ya R
byose biri he4uru y inyuguti !a #- !iban4iri4we numubare ugaraga!a uko bagiye ba!a
mu Rwanda0
+
!D A6$9)k)9)k) '; )!)'7) !*6$ !*; )6)9)0$ 6*)'21) !)B)45 6"450)
Inyuguti !a #- !iban4iri4we numubare werekana uko bagiye bagera mu Rwanda byose
bika4ya he4uru y imibare ibiri ku2a kuri 01 kuge!a kuri 99 ikurikiwe ninyuguti ya R
isobanura Repubulika yu Rwanda .
8. I!*$9$ !*; )!)(5'#3$ 6 61$'7$ 6 6$#)'$ !3)45 *;$!$'4 <*$'(3$ $6$2"2)*54)
I!ina bwite ryumuntu cyangwa isosiyeti riban4iri4we ninyuguti ya R isobanura
Repubulika yu Rwanda0
B. A6$!$0$ *;)!*" !*$9$ $(5'35 k !0*" !k0)k)0$%
Inyuguti nimibare bi6ite ibara ryumukara ku cyapa cyumweru ku ruhande rwimbere,
numukara ku cyapa cyumuhondo ku ruhande rwinyuma ku binyabi!iga byabantu
bikorera ku giti cyabo& bikaba bi6ite ibara ry umukara mu muhondo ku mapikipiki
nibindi byuma by imipira myinshi0
>i6ite ibara ryumweru mu cyapa cyumutuku imbere ninyuma himodoka ku bigen!wa
mu muhanda byatumi4we nababicuru!a0
>i6ite ibara ry umweru ku cyapa cyumutuku imbere ninyuma himodoka ku bigenda
mu muhanda bya Ceta nibyibigo bigengwa na Ceta0
>i6ite ibara ryicyatsi kibisi ku cyapa cyumweru imbere ninyuma himodoka ku
bigen!wa mu muhanda byabahagarariye ibihugu byabo, ibyimiryango mpu!amahanga
cyangwa yuturere ikorera mu Rwanda, ibyabantu bagengwa namategeko yerekeye
uburengan!ira buhabwa abahagarariye ibihugu byabo mu byerekeye imisoro na gasutamo
nibindi nkabyo usibye iby imiryango ishamikiye ku muryango w abibumbye0
>i6ite ibara ryumukara ku cyapa cyumuhondo imbere ninyuma himodoka ku
binyabi!iga byin4i4we mu Rwanda ku buryo bwagateganyo0
>i6ite ibara ryumweru ku cyapa cy umutuku imbere ninyuma hikinyabi!iga ku
mamodoka, amapikipiki nibindi byuma byimipira myinshi bikoreshwa nimishinga
ikorera mu Rwanda
>i!aba bi6ite ibara ry umweru ku cyapa cyubururu imbere ninyuma himodoka ku
mamodoka, amapikipiki n ibindi byuma by imipira myinshi bi6ite moteri by imiryango
ishamikiye ku muryango wabibumbye0
>i6ite ibara ry ubururu ku cyapa cy umweru imbere ninyuma hibinyabi!iga bi6ite
ibyapa byanditse mu ma!ina bwite yabantu cyangwa amasosiyeti0
&. I'(50" #;)!*$9$ ';)'*(4) !)45*5 k !0*" !k0)k)0$%
a7 Imodoka
Inyuguti nimibare bingana bitya3
+)
: #bugari bwinyuguti3 mm//
: #burebure bwinyuguti3 mm+0
: #bunini bwimirongo3 mm1/
: $agati yinyuguti nindi3 mm1%
: $agati yimibare ninyuguti 3 mm /
: Icyapa cyimbere kigomba kuba gi6ite nibura mm/%0 !uburebure na mm 110 !ubugari
naho icyapa cyinyuma kikagira nibura mm10 !uburebure na mm1,0 !ubugari0
: #murongo ugi!e inyuguti ugomba kugaragara& hagati yimpande !icyapa
nicyanditseho hagomba gusigara nibura milimetero 1/0
b7 "mapikipiki n ibindi byuma byimipira myinshi
Icyapa kigomba kugira nibura uburebure bwa mm%00 n ubugari bwa mm1/0
/ #bunini bwimirongo3 mm 10
/ #bugari bwinyuguti3 mm /
: #burebure bw inyuguti3 mm /0
/ $agati y inyuguti nindi3 mm 10
I'()'(" *;12: %
Ibimenyetso, amabara nubunini byibyapa byibinyabi!iga bikoreshwa n Ingabo !Igihugu
na ?olisi yIgihugu bigenwa na 1inisiteri !i6ite i!o n!ego mu nshingano !a!o0
I'()'(" *$ 128 %
Ibimenyetso , amabara nubunini bwibyapa byibinyabi!iga bikoreshwa nabayobo!i bakuru
bIgihugu bigenwa na 1inisitiri ushin!we 'ransiporo0
I&YITONDERWA
Igishushanyo cy imiso!i igihumbi kigomba kugaragara ku cyapa cyimbere mu mwanya uri
hagati y imibare ninyuguti& naho ku cyapa cy inyuma ku modoka kimwe nicyapa cy
amapikipiki, kikagaragara mu mwanya uri he4uru mu nguni yiburyo0
UMUTWE WA I-% KU-UGURURA IBYAPA N'AMAKARITA ARANGA
IBINYABIZIGA
I'()'(" *$ 129 %
10 8ubura icyapa ndanga cyangwa ikarita iranga ikinyabi!iga bigomba kumenyeshwa
bidatin!e ibiro byabitan!e0
% -yirubwite ashobora guhabwa ibyapa bishya cyangwa agahabwa inyandukuro
y.ikarita iranga ikinyabi!iga bisimbura ibyabu!e0
+/
0 Iyo, ama!e kubi2ugurura& icyapa cyangwa ikarita iranga ikinyabi!iga byabu!e
nyirabyo yongeye kubibona, ategetswe kubisubi!a bidatin!e0
)0 Inyandukuro y.ikarita iranga ikinyabi!iga yangiritse, ishobora gutangwa n.ibiro
byatan!e iya mbere0
Icyo gihe, uwayisabye agomba gusubi!a ikarita yononekaye akimara kubona
inyandukuro yayo0
/0 Iyo icyapa cyononekaye ibiro bibishin!we bi!atanga ikindi cyapa kigi!we na bibiri iyo
ari imodoka0
Icyo gihe, uwabisabye agomba gusubi!a cya cyapa cyangwa bya byapa yari yahawe
mbere akimara kubona ibindi byapa0
60 #muntu wese ushoboye kubona icyapa cyangwa ikarita iranga ikinyabi!iga byatakaye
asabwe kubisubi!a bidatin!e ibiro byabitan!e0
UMUTWE WA -% ISHYIRWAHO N'ISOMEKA RY'IBYAPA NDANGA
N'IKIMENYETSO GITANDUKANYA
I'()'(" *$ 1,0 %
10 Ikimenyetso ndanga kigomba gushyirwa inyuma no hagati y.ikinyabi!iga ku buryo
bugaragara bituma gisomeka ne!a0 8andi ikimenyetso ndanga kigomba kuba giteye ku
buryo bwenda kuba buhaga!e kandi ari nyanguni ku murongo ugabanya ikinyabi!iga
mo kabiri umuguno wo he4uru ukaba uri kuri metero !itarenga ebyiri uhereye ku
butaka kandi uri ku murongo uteganye nabwo0
-yamara ku byerekeye imodoka, romoruki na !a maku!ungu, icyapa ndanga
gishobora gushyirwa inyuma ibumoso bw.ikinyabi!iga0
%0 Icyapa ndanga kigomba no gushyirwa imbere ya buri modoka kandi giteye imbere
h.imodoka mu buryo bumwe n.ubuteganyi4we ku cyapa ndanga giteye inyuma0
0 Iyo ikimenyetso gitandukanya gishyi!we ku cyapa cyihariye icyo cyapa kigomba
guterwa ku buryo cyanga guhagarara kandi ari nyanguni ku murongo ugabanya
ikinyabi!iga mo kabiri mu burebure bwacyo0
Iyo ikimenyetso gitandukanya gishyi!we ku kinyabi!iga ubwacyo, kigomba kuba
gihaga!e cyangwa cyenda guhagarara ku ruhande rw.inyuma rw.ikinyabi!iga0
)0 Ibyapa ndanga n.ikimenyetso gitandukanya bigomba igihe cyose kuba bisomeka ne!a
kandi byitaruye0
/0 >irabu4i4we gushyira inyuguti, imibare cyangwa ibimenyetso ibyo aribyo byose ha6i
yibyapa ndanga n.ikimenyetso gitandukanya ibiranga0 Igihe byatuma bitewe nuko
bisa, ingano yabyo cyangwa aho biri, hashobora kwitiranywa icyo ibyo byapa bishaka
ku2uga nicyo i!o nyuguti, imibare cyangwa ikimenyetso nabyo bi2uga0
+6
UMUTWE WA -I% IYEREKANA KU BINYABIZIGA BIMWE NA BIMWE
RY;AMAZINA@ I&UMBI NA NUMERO YO MU GITABO
&Y'UBU&URUZI BYA BANYIRABYO N'IYEREKANA
RY'UMUBARE NTARENGWA WEMEWE W'ABAGENZI
I'()'(" *$ 1,1 %
10 I!ina, i!ina ry.ingereka n.icumbi bya nyirabyo bigomba kwandikwa ku buryo
bugaragara imbere kandi ku ruhande rw.ibumoso h.ibinyabi!iga bikurikira3
a7 ibinyabi!iga bigendeshwa na moteri byikorera ibiro biren!e 10000 kandi bidatwara
abantu gusa&
b7 ibinyabi!iga bikururwa&
c7 ibinyabi!iga bisunikwa n.abantu3
d7 ibinyamitende bidasorerwa0
%0 Ikinyabi!iga cyose gikoreshwa gusa mu mirimo y.ubucuru!i kigomba kwandikwaho,
uretse ibyanditswe biteganyi4we mu gika cya 1 cy.iyi ngingo kandi ku buryo
bugaragara, ahantu nyiracyo yandikiwe mu gitabo cy.ubucuru!i na nimero ye nk.uko
bitegekwa n.ingingo ya 19 y.itegeko ryo kuwa % 1utarama 19,1 ryerekeye igitabo
cy.ubucuru!i0
0 Ikinyabi!iga cyose kigenewe gutwara abantu bariha kigomba kwandikwaho, ku buryo
bugaragara, ku rugi rw.umuyobo!i no ku rugi cyangwa ku n!ugi !.aho abagen!i
bin4irira, umubare ntarengwa w.abagen!i bashobora kugendamo, uwo mubare
ntushobora ku4ya he4uru y.uwo uwako!e ikinyabi!iga yagennye0
Inyuguti n.imibarwa bigi!e inyandiko ima!e ku2ugwa, bigomba kugira ubuhagarike
buto ntarengwa bwa santimetero ) naho imibyimba yabyo ikagira ubugari buto
ntarengwa bwa milimetero /0
UMUTWE WA -II% UKUGENDERA MU MUHANDA KW'IBINYABIZIGA
BYAHEREWE NOMERO IBIRANGA AHATARI MU RWANDA
I'()'(" *$ 1,2 %
10 -iba ikinyabi!iga cyin4i4we mu gihugu kitagomba kukigumamo cyemerewe
kugendera mu muhanda cyambaye ibyapa ndanga by.igihugu giturutsemo, gip6a gusa
kugira uruhusa mpu!a:mahanga rwo kugendera mu muhanda cyangwa inyandiko
irusimbura0-yir.ikinyabi!iga ategetswe kwerekana urwo ruhushya cyangwa i!o
mpushya igihe cyose umuko!i ubigenewe a!imusabye0
a7 Iyo nyir.ikinyabi!iga a6ite ikarita ikiranga ikuriki4e ingingo ya / y.amase!erano
mpu!a:mahanga y.i Giyeni yo kuwa + #gushyingo 196+ yerekeye kugenda mu
+,
muhanda, agomba akigera mu Rwanda, kwereka iyo nyandiko umutegetsi ubi6itiye
ububasha kandi akandikisha ibyapa ndanga byi.icyo kinyabi!iga
b7 Iyo ikarita itegani4we mu gika cya 1,a7 cyi.iyi ngingo idashoboye kwerekanwa,
nyir.ikinyabi!iga agomba akigera mu Rwanda, kandi mu gihe kitaren!e iminsi +,
kwandikisha ibyapa ndanga n.ibiranga ikinyabi!iga, agahabwa inyandukuro y.iyo
nyandiko imara ame!i atarenga atandatu ama!e kuriha umusoro ugenwa n.Iteka rya
1inisitiri w.Imari0
c7 Ikarita iranga ikinyabi!iga cyangwa inyandukuro y.inyandiko bigomba kwerekanwa
igihe cyose umuko!i ubigenewe abisabye0
%0 #ruhusa rwo kugenda mu gihugu igihe gito rutan!we hakuriki4we ibiteganywa mu
gika cya 1 kima!e ku2ugwa haruguru rugira agaciro gusa igihe impapuro !ihereke!a
ikinyabi!iga na!o !ikiga6ite0
0 Ibinyabi!iga byin4i4we mu gihugu bitagomba kukigumamo nyirabyo ati6u!a
kubisubi!a mu mahanga kubera impam2u iyo ariyo yose, bishobora igihe cyose
kumenyakanishwa ko bikorera mu Rwanda no kuha6atira ibibiranga0
-tibishobora gutangirwa ubuntu cyangwa kugurishwa, bitaban4e gukorerwa iyo
mihango0
UMUTWE WA -III% IBINYABIZIGA BIGERAGEZWA
I'()'(" *$ 1,, %
10 Ayitwa ko kiri mu igerage!wa ikinyabi!iga kigendeshwa mu muhanda n.abagiko!e,
abagiteranyi4e, abashyiraho karoseri, abakigurisha, abongera kukigurisha cyangwa
abasannyi b.ibinyabi!iga3
a7 bama!e kugiteranya cyangwa kugisana kugirango basu!ume imikorere myi!a
y.ikinyabi!iga&
b7 bacyerekana kugirango kigurishwe&
c7 kugirango ikinyabi!iga gishyikiri!we umugu!i0
%0 Ibinyabi!iga bigerage!wa bishobora kugendeshwa mu n!ira nyabagendwa bi6ite
ibimenyetso bibiranga byako!we na 1inisiteri ishin!we 'ransiporo0Ibyapa bigomba
gushyirwa ku kinyabi!iga ku buryo butegani4we n.ingingo ya 10 ,1 na % y.iri teka0
0 #koresha ikinyabi!iga agomba kugira igitabo cyandikwamo uko numero !.ibyapa
by.igerage!wa !ikurikirana0
-umero ige!weho y.icyapa cy.igerage!wa yandikwa buri munsi mu gitabo
cyandikwamo n.abakora cyangwa abacuru!a ibinyabi!iga hakuriki4we ingingo ya )
y.iteka rya 1inistri n( 11*0,1*Fin ryo kuwa %0 ukubo!a 19, ryerekeye imisoro
y.umutungo kimwe no ku nyandiko ihinnye y.igitabo cya buri munsi umuyobo!i
w.ikinyabi!iga agomba kwerekana igihe cyose abisabwe n.umuko!i ubi6itiye
ububasha0
++
UMUTWE WA I=% IBINYAMITENDE@ -EEOMOTERI N'IBINYABIZIGA
N'ABANTU
I'()'(" *$ 1,. %
10 #kuranga ibinyamitende, 2elomoteri n.ibinyabi!iga bisunikwa n.abantu bikorwa buri
mwaka, hako!we imihango yerekeye umusoro w.umutungo w.ikinyabi!iga0
<Ibinyamitende n.ibinyabi!iga bidatangirwa umusoro ntibirangwa70
%0 Ibinyamitende, 2elomoteri n.ibinyabi!iga bisunikwa n.abantu bigomba kugira imbere
ku ruhande rw.ibumoso, ikimenyetso gitandukanya bihabwa igihe byandikwa giteye
ku gi6atamutende cyangwa kuri mwaye0
UMUTWE WA =% IMISORO
I'()'(" *$ 1,5 %
10 #gutangwa kw.ibyapa ndanga biri kumwe n.ikarita iranga ikinyabi!iga biban!a
gutangirwa imisoro igenwa n.iteka rya 1inistri w.Imari0
%0 #gutangwa kw.inyandukuro y.ikarita iranga ikinyabi!iga biban!a gutangirwa umusoro
ugenwe n.iteka rya 1inisitiri ushin!we ibyimari ya Ceta0
0 #gutangwa kw.ibyapa bibiri hakuriki4we amategeko agenga ibinyabi!iga bicuru!wa
biban!a gutangirwa umusoro no mu gihe byagenwe n.iteka rya 1inisitiri w.Imali0
)0 #gutangwa kwibyapa byigerage!wa gutangirwa umusoro ugenwa niteka rya
1inisitiri ushin!we ibyimari ya leta
"kimara kubona ibyapa bishya, uwabisabye agomba gusubi!a mu biro bibishin!we
icyarangaga ikinyabi!iga mbere yaba yarasigaranye0
IGI&E &YA GATANDATU% IMIGENZURIRE Y;IMITERERE Y'IBINYABIZIGA
UMUTWE WA MBERE% IKIGO GISHINZWE IGENZURA RY;IMITERERE
Y'IBINYABIZIGA
I&YI&IRO &YA MBERE% I!)2"!$'0"
I'()'(" *$ 1,8 %
Ayitwa ikigo gishin!we igen!ura ry.imiterere yibinyabi!iga, ikigo cyose cyemewe na
1inisitiri ushin!we transiporo kandi gikora imirimo yo gusu!uma imiterere y.ibinyabi!iga0
>ene icyo kigo kigomba ku!u!a ibyangombwa bigenwa niri teka0
I'()'(" *$ 1,: %
1inisitiri ushin!we 'ransiporo atanga inyandiko yemerera ikigo gukora imirimo yigen!ura
ryimiterere yibinyabi!iga ama!e gusu!uma ko ibigenwa byose muri iri teka byu4u4we0
+9
I&YI&IRO &YA 2% I!)2$!3$ 6 k35650503$
I'()'(" *$ 1,8 %
Ikigo cyose gishin!we igen!ura ry.imiterere yibinyabi!iga kigomba kugira mu bako!i bacyo
nibura umugen!u!i umwe wu4u4e ibi bikurikira3
- #mugen!u!i agomba kuba yara2anye mu mashuli yabi!obereyemo ubumenyi
buhagi4e bw.imiterere y.ibinyabi!iga0
- "gomba kuba yarako!e nibura imyaka itanu mu byerekeranye no gukora ari
umukanishi wemewe0
- :"gomba kuba ashoboye gusu!uma ikitame!e ne!a no guteganya ingaruka !acyo kandi
agasesengura ibitame!e ne!a muri rusange ku binyabi!iga0
- :"gomba kuba ashoboye kugaraga!a mu nyandiko ku buryo busobanutse ibyo yasu!umye
ku miterere y.ikinyabi!iga0
- :agomba kuba ashoboye kuyobora no gucunga abako!i akoresha0
- :"gomba kuba yarahuguwe mu gihe cy.ame!i mu byerekeye igen!ura ly.imiterere
y.ibinyabi!iga harimo ame!i % yako!e mu kigo gisan!we gikora iyo mirimo0
2. I!)05!$'$ '')!)k"0521"
I'()'(" *$ 1,9 %
Ikigo cyose gishin!we igen!ura ry.imiterere yibinyabi!iga kigomba kugira mu bikoresho
bwite ibi bikurikira3
A. U04"'75 0;)!)k"0521" !*$(5'535 (2#6$ )!)'*$!)#)($ '*5'($'7$.
I!)k"0521" !*;)!$'#5 !)9)6$ ';)!*)(50$(5#$.
"013 #mun!ani wo gupima uburemere kuri buri mutambiko0
"0%3 Icyuma cyagenewe gusu!uma 6eri0
"03 Imashini isu!uma icyereke!o cyibitara bimurika cyane0
I!)k"0521" !)9)6$ ';)!)(50$(5#$ !*;)'(505k$.
"0)3 Ibipimisho byurumuri0
"0/3 Igipimisho cya moteri0
I!)k"0521" 21)'()0" !)k"05213$ !*;)'*"'(50$.
"063 I4eki kabuhariwe<ikoreshwa kuri 6osse70
"0,3 Icyuma gipima niba imodoka itayumbayumba0
90
B. U04"'75 03;)!)k"0521" !*$(5'535 (9)6$ )!)'*$!)#)($ !)4$056505*5
I!)k"0521" !)9)6$ ';)!*)(50$(5#$ !*;)!$'#5
>013 #mun!ani wo gupima uburemere kuri buri mutambiko
>0%3 Icyuma cyagenewe gusu!uma 6eri
>03 Imashini isu!uma icyereke!o cyibitara bimurika cyane0
I!)k"0521" !)9)6$ ';)!*)(50$(5#$ !*$'("6!3$.
>0)3 Icyuma gisu!uma ibyotsi bi2uburwa nimodoka0
>0/3 Igipimisho cya moteri0
>063 Icyuma gipima uburinganire bwamapine0
I!)k"0521" !*;)'*"'(50$ !*$ '"6!3$
>0,3 I4eki kabuhariwe<ikoreshwa kuri 6osse7
>0+3 Icyuma gipima niba imodoka itayumbayumba0
&. I!)'7) !)k"0521" !*$k5'503$ k0) )#" '4"'75 5!*)0)
A013 8ompureseri yumwuka nigipimo cyo guhaga imipira
A0%3 I4eki isunikwa
A03 Itara rigendanwa
A0)3 Ibikoresho binyuranye bikenewe mu gu6ata ne!a ikigo0
D. I6B'(#"
D013 Im6ungu!o !i6ite umutwe usatuye<)M/ kuge!a kuri %M7
D0%3 Im6ungu!o !i6ite ku mutwe hahese<+:9:10:1%:1):16:1,:19:%1:%:%6
D03 Im6ungu!o ndende !ihese ku mutwe<</*6):*%:1*+:/*%:*16:,*%:1*):/*167
D0)3 #ru6ungu!o rwamaburo anyuranye
D0/3 Ipensi Isan!we
D063 Ipensi ikata ihese
D0,3 'urune2isi !umutwe ugororotse
D0+3 'urune2isi !umutwe usongoye
D093 Inyundo ebyiri !o kugorora
D0103 Igi6ashi ki!enguruka
D0113 umukasi wabanyamashanyara!i
D01%3 Ipompo itera girisi
D013 "kabobe!a byuma
D01)3 Igipimisho cya metero ebyiri
D01/3 Im6ungu!o ebyiri !umusaraba
D0163 Im6ungu!o !a bu4i
D01,3 Imashini isu!uma muri rusange
91
UMUTWE WA II% INZEGO Z'IBINYABIZIGA ZIGOMBA ISUZUMWA/
MITERERE
I'()'(" *$ 1.0 %
Igen!urwa ry.imiterere yibinyabi!iga rishyirwaho n.umutwe wa III <ingingo kuge!a kuri /7
!.itegeko n()*19+, lyo kuwa 1, -!eli 19+, ryerekeye imihanda n.uburyo bwo kuyigendamo
rirebana n.in!ego !.ibinyabi!iga !ikurikira3
- ibinyabi!iga bikoreshwa na moteri bigenewe gutwara abagen!i
- ibinyabi!iga bikoreshwa na moteri bigenewe gutwara ibintu
- ibinyabi!iga bikoreshwa na moteri bigenewe kwidagadura
- ibinyabi!iga bikoreshwa na moteri byigirwaho gutwara0
- Ibindi binyabi!iga bikoreshwa na moteri
UMUTWE WA GATATU% IMITUNGANYIEIZE Y'IGENZURA
I'()'(" *$ 1.1%
9ukoresha igen!ura ni itegeko ku binyabi!iga byose guhera ku myaka ibiri nyuma yo
gushyirwa mu muhanda0 Igen!urwa ryose ryako!we ritangirwa icyeme!o kigenerwa urugero
ku mugereka wa 1% w.iri teka0
I'()'(" *$ 1.2%
Inshuro !isu!umwa ngombwa !i!akurikira !igenwa mu buryo bukurikira3
a7 >uri me!i atandatu hasu!umwa3
Hibinyabi!iga bigenewe gutwara abagen!i muri rusange&
Hibinyabi!iga bigenewe gutwara ibintu birenge4e toni ,/0
Hibinyabi!iga bigenewe ibigo byigisha gutwara&
b7 >uri mwaka ku bindi binyabi!iga bita2u!we haruguru0
I'()'(" *$ 1.,%
Ibinyabi!iga bitu4u4e ibisabwa ntibihabwa icyeme!o kibyemerera gushyirwa mu mihanda
nyabagendwa 0
$agomba gukorwa irindi gen!urwa ryeme!a ko amakosa yakosowe mbere yo guhabwa
icyeme!o0
I'()'(" *$ 1..%
9%
"ma6aranga yimirimo yigen!urwa arihwa na ba nyiribinyabi!iga0 #mubare wayo
ma6aranga ugenwa nIteka rya 1inisitiri ushin!we #bucuru!i abisabwe na 1inisitiri
ushin!we 'ransiporo0
IGI&E &YA KARINDWI% KOMITE Y;IGIHUGU ISHINZWE UMUTEKANO MU
MUHANDA
UMUTWE WA I % ABAYIGIZE
I'()'(" *$ 1.5%
8omite *'I()1( ishin!we umutekano mu mihanda yitwa 8omite mu ngingo !ikurikira
cyangwa mu magambo ahinnye A-SR igi!we n.aba bakurikira3
- #muyobo!i wo 9utwara "bantu nIbintu muri 1inisiteri ishin!we 9utwara "bantu
nIbintu3 ?ere!ida&
- 8omanda w#mutwe wa ?olisi yIgihugu ushin!we umutekano mu mihanda3 Gisi:
?ere!ida&
- #muyobo!i ushin!we amateme nimihanda muri 1inisiteri ishin!we Imirimo ya Ceta&
- #shin!we ishami ryumutekano mu muhanda muri 1inisiteri ishin!we 9utwara "bantu
nIbintu3 #munyamabanga0
I'()'(" *$ 1.8%
8omite ishobora gutumira umuntu wo mu butegetsi bwa Ceta cyangwa undi wese ibona ko
yagira icyo ayimarira ikamugisha inama ariko ntatore0
I'()'(" *$ 1.:%
8omite i6ite inshingano !ikubiye mu ngingo ya 6 yo mu itegeko n )*+, ryo kuwa 1, n!eri
19+, ryerekeye imihanda nuburyo bwo kuyigendamo0
UMUTWE WA II % IMIKORERE
I'()'(" *$ 1.8%
Iyo 8omite iterana rimwe buri me!i ane kandi igatumi!wa na ?ere!ida wayo0 Ishobora
guterana mu bihe bidasan!we bisabwe numwe mu bayigi!e0
Ibyeme!o bi6atwa ku bwigan!e busan!we bwama4wi, irya ?ere!ida niryo rikemura impaka
iyo !i2utse0
Iyo ?ere!ida adahari cyangwa a6ite impam2u imubu!a ku!a, asimburwa na Gisi:pere!ida0
I'()'(" *$ 1.9%
-tacyo 8omite ishobora kwiga ngo kigire agaciro iyo hatari nibura %* byabayigi!e
8omite itegura amategeko yayo yubutunganya:mirimo0 "yo mategeko yerekeye gutumi!a
inama, ibigomba ku!igirwamo, imitunganyiri!e yayo, impaka nitora0
9
"mategeko yubutunganya:mirimo ashyikiri!wa 1inisitiri ushin!we 9utwara "bantu
nIbintu kugirango ayemere0
I'()'(" *$ 150%
8omite ishobora gushyiraho !a 8omite !a ?ere6egitura ni!a 8omine !i!ayi6asha mu
mitunganyiri!e yimirimo ishin!we0
IGI&E &YA MUNANI% GU+UNGA IBINYABIZIGA
I'()'(" *$ 151%
9u6unga ikinyabi!iga ni ukuki4yana ahantu hagenwe n.umutegetsi wa Ceta ubi6itiye
ububasha, kikahaguma kuge!a igihe abitegekeye kandi kikishingirwa na nyiracyo ku
byerekeye ama6aranga agitangwaho0 #ko gu6ungwa gushobora kuban!ili!wa no kukibu!a
kugenda biteganywa n.ingingo ya %) y.itegeko n( )*19+, ryo kuwa 1, -!eri 19+, ryerekeye
imihanda n.uburyo bwo kuyigendamo0
I'()'(" *$ 152%
9u6unga ikinyabi!iga bitegekwa n.umushin4acyaha mu karere akoreramo, biturutse ko cyaba
cyarabu4i4we kugenda, bikaren!a amasaha )+ icyatumye gihagalikwa kita2aho cyangwa se ku
mpam2u !iteganwa n.ingingo ya 6 y.itegeko n( )*19+, ryo kuwa 1, -!eri 19+, ryerekeye
imihanda n.uburyo bwo kuyigendamo0
1u bihe biteganywa n.iyi ngingo, #muko!i wabikoreye inyandiko:m2ugo abimenyesha
umushin4acyaha ubi6itiye ububasha muri ako karere0 Iyo bibaye ngombwa, abikora ama!e
kukibu!a kugenda mu buryo buteganywa n.ingingo ya 1 y.itegeko n( )*19+, ryo kuwa 1,
-!eri 19+, ryerekeye imihanda n.uburyo bwo kuyigendamo0
I'()'(" *$ 15,%
"hagenwe gu6ungirwa ibinyabi!iga ni !a parikingi !eme4we na 1inisitiri ushin!we
'ransiporo0 >a ?ere6e na ba >urugumesitiri bashobora kugena ahandi hose hashobora
gu6ungirwa ibyo binyabi!iga kandi hakarindwa0
I'()'(" *$ 15.%
$akorwa inyandiko:m2ugo yeme!a ko ikinyabi!iga gi6un!we0 >uri nyandiko:m2ugo
ikagaraga!a ibi bikurikira3
- Ikosa ryatumye ikinyabi!iga gi6ungwa
- #munsi n.isaha ikinyabi!iga cyabu4i4weho kugenda
- Ibimenyetso biranga ikinyabi!iga <pulaki,ubwoko, nimero ya moteri n.iya shasi7
- "ma!ina y.umusho6eri n.ay.uwako!e inyandiko:m2ugo na numero yuruhushya rwo
gutwara ikinyabi!iga0
- Imiterere y.ikinyabi!iga mu gihe cy.i6atirwa n.ibindi bi4yana nacyo0
9)
Inyandiko:m2ugo ikorwa mu mpapuro %, rumwe rugahabwa nyiri ugu6atirwa urundi
rugasigarana umuko!i ubishin!we0
I'()'(" *$ 155%
#mubare w.ama6aranga agenewe i6ungwa ry.ikinyabi!iga u!agenwa n.iteka rya 1inisitiri
ushin!we ubutabera mu mirimo ye abisabwe nurwego rushin!we kugen!ura ibigenda mu
muhanda0
IGI&E &YA I=% AMATEGEKO Y'INZIBA&YUHO@ A-ANWAHO N'ATANGIRA
GUKURIKIZWA.
I'()'(" *$ 158
Ibyapa byashyi!we ku n!ira nyabagendwa mbere y.itariki y.ugutangira gukuriki!wa kw.iri
teka bita!aba bikuriki4e ibyapa biri mu migereka ku2a ku wa 1 kuge!a ku wa 6 y.iri teka
bi!akome!a gukuriki!wa mu gihe cyame!i 6 nyuma yo gutangira gukuriki!wa ku iri teka
bip6a kuba bisa n.ibyapa bitegani4we mu migereka y.itegeko n 660*%06 ryo kuwa 11 -!eli
19/+0
I'()'(" *$ 15:%
Icyeme!o n( 660*%06 cyo kuwa 11 -!eri 19/+ ki2uyeho0
I'()'(" *$ 158%
Itegeko n()*19+, ryo kuwa 1, -!eri 19+, ryerekeye imihanda n.uburyo bwo kuyigendamo
rishyirwa mu bikorwa ku2a umunsi iri teka ritangira gukuriki!wa0
I'()'(" *$ 159
Iri teka ritangira gukuriki!wa umunsi ritangari4weho mu iga!eti ya Ceta ya Repubulika yu
Rwnda0
8igali, ku wa000%*09*%00%0
?ere!ida wa Repubulika
P$? KAGAME
1inisitiri wIntebe
B50'$07 MAKUZA
1inisitiri wImilimo ya Ceta, 9utwara "bantu
nIbintu nItumanaho
F5$' 75 D)5 NTIRUHUNGWA
9/
1inisitiri w#mutekano mu 9ihugu
T1G"!$?7 GAKWAYA RWAKA
1inisitiri wIngabo
&"?"'5? BEM E66$'5? HABYARIMANA
1inisitiri w#bubanyi n"mahanga
n#butwererane bw"karere
A'70G BUMAYA
1inisitiri wImari nIgenamigambi
D0.D"'$?7 KABERUKA
>ibonywe kandi bishyi!weho Ikirango cya Repubulika
1inisitiri w#butabera nImikoranire yIn!ego
F5$' 75 D)5 MU&YO
96

You might also like