Profesor Schleiden

dhe
hna.
i
Gustav Theodor FECHNER
Leipzi
!dolf Gu"precht
1856

Pr"#a$t$a.
Pjesa e par.
%. prp$e&$e dhe su&ses.
%%. Schleiden dhe shpirti #i"ore.
%%%. Teleolo$i.
%' . Nat(ra si n$ si"#ol i shpirtit.
Pjesa e dyt.
'. Schleiden dhe hna.
'%. Ndi&i"i i hns n "ot.
'%%. Pr$ithsh"e dhe n$ " t ve)ant n lidh$e "e ndi&i"in e "otit t hns.
'%%%. Ndi&i"i i hns "#i tr"etet dhe eo"anetis".
%*. +d.
Ndi&i"i *. e hns n $etn orani&e t to&s.
*%. !t"osfera dhe ha#ita#ilit( e hns.
*%%. Prfundi".
*%%%. !ditivve "#i ndi&i"in e hns n "ot.
I. prpjekje dhe sukses.
,Ecclesiastes -rip. ./ 001
N Sh&ri"in e Shen$t 2/ Nanna/ ose pr $etn "endore e #i"ve/ 03432 5n t
&r&uar pr t treuar se #i"t &an n$ shpirt6 n t vrtet treo$n7 nu& &a6 sepse
n$ n$eri nu& "und t treohet6 por pr t prodhuar n$ #esi" dhe e $ustifi&uar.
Por shpirti i n$ fa#ri&/ si dhe n$ )sht$e e #esi"it si shpirti i n$ &ri"#/ &ur shpirti
i n$ zou/ si shpirtin e vllait ti" si n$ shpirt. Prte$ dhe si vet Perndia/ $o " pa&
e $o " shu"
Nn shpirtin nu& e &a" &uptuar 8e&laratn E9press shpirt n &upti"in n t ciln
disa rro&$e shpirti/ et$ si n$ pi& n$si $et a#stra&t fizi&e/ si forca e $ets/ por n$
shpirt : nd$en/ n t za&onsh"/ pr"es she"#u$ve dhe ndr(she &a" shp$euar
&upti"in literal t nd$esi.
Shpirti #i"ore duhet n$ shpirt t $et i n$ niveli " t ult t pavarsis dhe
individualitetit/ ndrsa se sa e $ona/ "ad$e edhe si shpirtin e &afshve/ por "e$ithat
ende n$ :en pr veten si shpirtin ton dhe t &afshve/ si &to vet" veten e ti$ du&e
u shfa:ur dhe shpirtra t t$er "#i vet" pa"$en e $asht"e n$ ofertave trup6 prve)
se n$ fr(" " t lart se !llen n Perndin pr at : ndodh n &to shpirtrat/
ashtu si) "en$her e dinte se ata vet" $eto$n n t/ dhe pr t sh&uar/ dhe t
:ndro$/ dhe ai/ si ne shpesh the"i n to &a na shpirtrat tan pa Nat(risht
ndon$her #eso$n.
N$ n$eri duhet t $et shpirti #i"ore/ si shpirtin e f"i$s porsalindur/ vet" pa
aftsin pr t zhvilluar "end$en e f"i$s/ $o du&e "enduar/ nu& vor#lic&end/ nu&
&u$tohet/ nu& &a #ota e $asht"e u pr#allur/ vet" t $eto$n "e "o"entet n n$
rr$edh dhe sh&"#i"in e nd$en$s sensual dhe instin&tit 6 dhe se si trupi i sa$ #athed
n drit dhe a$r dhe vesn/ dush du&e shi$uar n$ t till )do ndr(she sipas nat(rs s
t(re t ndr(sh"e dhe pozit t ndr(sh"e t nat(rs.
5n t &r&uar pr t #r e&zistencn e shpirtit #i"ore n &t &upti" na pi&at
#esuesh"e t n$ash"ris/ "arrdhniet/ pr#r$en/ t Stufen#aues/
prshtatsh"ris/ n #az t fa&teve e9periential dhe &r&esave t ars(esh"e6 &an
&undr;aru"entet se #i"t nu& &an nerva/ nu& &a lviz$e vullnetare/ nu& &a oran
:endror/ asn$ ci&l/ : $o n$ nivel shpirt pr fa#ri&n sht ln/ et$/ hartuar "e
&u$des dhe &onsiderohet6 5n $ithashtu donte pr t &r&uar t vrtetn apo &a
shu" t n$ar : t #eso$n #u&urin dhe arsi"i"in e t(re n dritn e )sht$es
histori&e sh&oi pas. <e pa& f$al/ un &a" pr t "arr su#$e&tin e fa:eve a: shu"
dhe tra$to$n &ontrolluan si ai ndon$her &a. 5n &a" punuar n$ f$ala i"e ati t
vde&ur/ n "n(r : #i"t shpirti dshiron t $eto$.
-$o sht dshira i"e6 dhe su&sesi7 ; Shu" sin:erisht un do t raporto$ se si
edhe rezultat e pafavorsh"e pr "ua sht dhe )far paso$a pr "endi"in ti" n$
"und t "arr n &onsiderat at.
<irati"i Pothua$se unani" &a t n$$tn $etur n zon$at6 "e o$ dhe "e sh&ri"/
t n$ohur dhe t pan$ohur pr "ua/ prova sht : t #het6 a$o u prit si shpirti i
&ri$esave deli&ate si "otrat "e z t lart.Pothua$se si refuzi" t pandar a$o e &a
$etur n "esin e nat(ralistve dhe filozoft e tretis6 "e o$ dhe "e sh&ri"/ t
"i:t dhe t hua$/ do&u"entet sho:ruese pr&atse $an #r "ua6 a$o u prit si
shpirti varfr sepse asn$ shpirt. E pra disa va$za/ disa ra e pa lule/ : na n$ shpirt
: $u t shi&uar prpara pr t/ "ad$e edhe "e s( i nd$esh"/ dhe u t&urr ati pr t
anuluar at/ a$o ishte $ithashtu vet" n$ &oh t sh&urtr. Filozoft por t &r&uar
pr t rr"#(er shpirtin "e ter"at dhe nat(ralistt "e duart e ti$/ prpara se shpirti i
fshehur6 dhe ata than= Nu& &a as$. Nu& sht n$ zon$ >ot % cili le9uar li#rin/ dhe
e &an le9uar at shu" : e &ishte de&laruar &undr shpirtit t #i"ve6 $o n$
sh&enctar apo filozof "e profesion/ e &a le9uar li#rin apo $o le9uar ; dhe shu" $an
da&ord "e ars(et e ti$/ pa e ditur at ; e cila do t &ishte z$edhur shp$eon at6 "
por vendosi &undr ti$. +se a$o "und t $et vet" n$ pi&l/ n$ "ashtri"/ n$ f$al/
apli&oni n$ as$ e t(re6 po lavdri" " t "adh/ at : sht #r e puns si"e na
disa/ ata t nrihen si n$ vul/ do t thot edhe :orti"in " t "adh : "und t
pr"#ushur ato/ ide$a e t(re sht n$ fiction.
8he pasta$ n fund fr(ti &r(esor : sh&ri"i i" h(ri "ua/ n t n$$tn &oh si"#ol i
su&sesit t t(re/ n$ &arot e rritur t shtre"#r : n$ rua e pan$ohur na !lten#ur
pa& dit " par/ " droi n &opshtin e sa$/ si n$ shen$ e interesit : ata "orn n
Sh&ri"et. -arrota &ishte :en n $end$e "e an t n$ rrn$ t vshtir pe" nu&
deprto$n/ dhe z>iespalti "#sht$ell n t dre$tn e )uditsh"e curvin dhe e la at/
por nu& "und t lulzo$n. 5n $ithashtu t &et "e "ua n n$ prp$e&$e pr t
)rrn$osur "e iden ti"e/ prfundoi " &ot n t $itha ant pr t leht t deprto$n
n rezistenc t vshtir apo anash&alo$/ dhe nu& "und t lulzo$n n t. 8he si n
dollap ti" &arrota/ li#ri i" do t "#etet $an $ e )uditsh"e t )uditsh"e n penes
t letrsis. -( sht fundi i &ns s shpirtit t #i"ve.
N fa&t/ n :oft se $u tash" nu& za&on pr t #r edhe " t larta/ n$ predi&ues
n :(tet/ n9iti vet" ze"rat e zon$at/ ai sht i vendosur pr t ndezur "e t/ $(&i"i
: n filli" du&et se pr t folur pr n$ predi&ues nat(rore/ th$esht ?on$a d$oni/ n
:oft se vet" prpara $(&ats s n$erzve sh&enca serioze i ta&on su#$e&tit t
predi&i"it pas ann e ti$ t rnd/ dhe vet" pa& pre& interesin e &orruptuar t zon$at
e ann esteti&e dhe &o"od. Sido"os &ur "erret paras(sh "$etet e su&sesit "e ta n
&onsiderat. ! &a &ri$es &ot : Nanna/ nu& pastrohen :lli"isht "e t #ut pr t
9hinl dhe shirita "e n$(r.Por shprthi" i par i fort i ers ruffled n$ $end$e t
till/ e para the&sh" shi lan at na n$(ra e rreze e par t "preht e diellit #n :
ata t &the$n z#eht. 8he n fund &a #udalla &ot/ por n$ her na dho"a tualet n
$asht.
!$o ishte e pash"ansh"e/ dhe )far sht e t(re u ta&uan &oht e fundit at$e. !$o
sh&on !/ "e t cilin a$o e &a ta&uar disa her n zon$at dho" pr disa &oh/ i"t
#het n "n(rn : ai dshiron pr t sh&uar prsri n n$ sho:ri sanitare/ por si
$ith"on "e )iz"e dhe n9it. Tani a$o sht e sh&uar para her n$ her n n$eri
serioz/ pa provuar at respe&tin e duhur/ dhe einzutr@n&en pr s sa$/ ai u #ash&ua "e
)iz"et e ti$ t "ira n n$ pell n rru/ splashed at "#i dhe "#i dhe rips sa$ "e
Spurs ti$ t $itha s&a$et t vesh$es/ dhe pr vri"a a: shu" n vesh$e. G$ e
varfrA Tani ata nu& do t edhe " shu"/ po edhe n )do sho:ri t "ir "und t
shihet " shu" zon$at para.
Sa e &e:e pas t $ith 2e cila du&et t $et )sht$e e shpirtit t #i"ve/ e sht
vet" e nat(rsh"e : n$ autor n$ ide t zhvilli"it et e sa$ BC nnsh&ri"et e
nevo$sh"e a$o : ai &a vendosur n$ "osh/ nu& preisie#t a: shpe$t sa ato ata $apin
hu"#ur a: leht/ sepse a$o &ushton at(re as$/ ose paduri" hedhin lar/ sepse du&e
hedhur lar ende &ushton " pa&/ por &ursen &oston e &u$desit dhe vizati" t "adh
t ides s re. Nse $u ende &eni "$aft pr t #r "e oranet #i"ore dhe shpirtrat e
n$erzve/ pse edhe "e $ra n "n(r t panat(rsh"e hi#ride si shpirtrat #i"ore/
"arrvesh$e6 t "#(t pr#indsh t vol t #ara#art n lind$e sht " e
"ir6 &shtu : $u $eni vet" do t &u$desin e t(re. Por/ pr autorin/ )sht$a para:et
veten ndr(she. !i nu& &a n$ vit $etuar &ot/ $o n t &ota dhe t sh&ruar n fund BC
har& $o a: trsisht "ashtrohen veten. Pra/ duhet t &et n$ shpirt #i"ore/ dhe nu&
duhet t $et ars(e se &a vet" n$/ dhe &$o sht #udallall&un e "end$es/ &ur ai nu&
"und ta $eni at.
!utori n &t "n(r "#ron veten "e &onsiderata si " posht=
Dfar #n asn$ &upti" t t &uptuarit : sheh th$eshtsi n nat(r f"inore6 por
rat &an n$ shu" &indlicheres e"ocionale sesa #urrat6 Pra/ ata ndoshta do t $et
n &ohn e duhur " shu" se "esh&u$t n urtsin e t(re n th$eshtsin e t(re
f"inore6 dhe disa n$erz "end$e "endi"e &an $etur "e t vrtet/ por nritur edhe
na ide$a e shpirtit #i"ore. !s&und trupi dhe shpirti "artohen #u&ur se n fe"ra/ dhe
ata nu& &an as$ $(&i" " t "ir se "artesa/ &shtu : ata $an edhe "endi"i
" i sa&t "#i "artesn e trupit dhe shpirtit n lulet/ ve)anrisht pasi ata $an &a: t
n$ash"e "e ato t pro$e&tuar na a$o $allrisht para dritares s sa$/ &an :ndruar
n &opshtin e sa$/ a$o i hedh u$ dhe pr t rua$tur/ dhe ata " shu" se n$ her
&pusin $ethet &ur sht )sht$a e "artess s sa$. 8erisa filozoft t pr#het
pothua$se trsisht e shpirtit/ &oncept/ nat(ralist #r pothua$se vet" na trupi dhe
thi&/ dhe na secili pre$ t(re &uptuar tr trupit dhe shpirtit n p$es t ti$ dhe t d(
$an t vrullsh" at/ sh:(e$ at/ &u ather siurisht ata vet" -oncepti pa trup/ &$o
vet" trupi pa shpirt "#etet n duar.
Eu "und t shtoni ato n &t p(et$e "e filozoft dhe nat(ralistt/ a$o #n "ir. N
thel#/ shpirti #i"ore ta&on &lass s s&e"ave apo fantaz"at6 pr t par fantaz"at/ e
duhet t $et n$ f"i$ e diel/ ve)anrisht si shpirtrat e #i"ve/ t cilt $an fantaz"a
t dits "e diell. Eu $eni "e$ithat/ si i lindur " 0. prill 03F0 n orn B/ n$ f"i$ e
diela e ors diell t dits. Pra/ nse nat(ralist dhe filozoft "und t shohi" as$ t
shpirtit #i"ore/ &shtu : vet" nd$e& "$aft e th$esht se nu& $an f"i$ t dieln dhe
t ver#r n "es t dits/ dhe nu& &a certifi&at t lind$es pr t provuar " t
a#uar. Pla&a &an :en $ith"on pr e&zistencn e fantaz"ave/ ata #eso$n/ &ishin
prvo$a e paa#uesh"e t dsh"o$n se &an par t tilla/ dhe &shtu nat(risht edhe
&an filozofin dhe nat(ralist pr "ose&zisti"in e shpirtrave/ t cilat ata nu& i #eso$n
Prvo$a paa#uesh"e dsh"on se ata nu& e &an par t tilla6 por &$o sht e n$$ta
dsh"i rat e v$etra.
<e prova sh&encore : $u "und t n "n(r t $et " e atsh"e/ sido"os n
:oft se $u "soni pr t fituar na Pirro si ro"a&t. Filozoft provo$ "os;
e&zistencn e #i"ve shpirti na &ushtet/ &shtu : $u #e>eisest dorn tua$/
e&zistenca e shpirtit t #i"ve na &onceptin6 dhe $eton #i"t shpirtin $o sot n
filozofi/ n "n(r : ata "und t lvizin n$ shpres e $o nesr t $eto$n n t6 n
"ushtin e fundit "e siuri n$ her )do $ sht radha e t(re. -eni thirrur n
filozofin e t $itha ant= 2A Natn e "ir2 Pra/ shpresohet : s shpe$ti prsri= 2"ir
"n$es2 do t &r&o$6 n natn 5n tani do t t le t sh&l:e$ hnn6 dhe pasi
filozofia e zuri $u"i dhe s(t &a ru##ed/ a$o sht tra$tuar nocionin e n$ shpirt $o;
e&zistente #i"ore/ na vet;pezulli"it pr"#(set/ ndr t t$era #renda nats n t
&undrtn Ter"at palosur $an na afr sa$ dhe e $(&o$n t $u ofro$n t "ir n
"n$es6 dhe &shtu do t $et n "#r"$e dhe n "n$es e filozofis s re dit.
Dfar sh&enctar sht i sh:etsuar/ a do t $et e rndsish"e vet" pr t treuar
shpirtin di&u si nucleoli n n$ :eliz. 8he shpreso$" se na/ po pr"irsi"i
proresiv prditsh"e e "i&ros&opve endet &et su&ses. 8shti"i pr t arritur n$
rrit$e dh$et her n fu:in e sa$/ &shtu : a$o do t $et e "undur pr :indra apo
"i$ra her. S fundi/ nat(risht/ a$o duhet t &et su&ses n$ her/ prndr(she $u "und
t siurisht $o n$ sh&enctar #eson n #i"t shpirti. Por a$o do t &et su&ses. G
varet $itha proresin n pi&pa"$et tona t pr$ithsh"e #otrore n pr"irsi"in e
"i&ros&opve/ dhe se do&trina e shpirtit duhet t #azohet n teorin :elizore/ provuar
tash" na fa&ti se e"ri i shpirtit sht e #azuar n :eliz e"rin. Pr sh&a& se $u
"und t $et vet" n d(shi" pas rezultateve t studi"eve t fundit sh&encore/ nse
shpirti &a "arr si n$ produ&t se&retore e :elizave e"rin e t(re na t&urr$e t
se&reti"it f$alt dhe :elizave/ ose si n$ pa"$e : rezulton t ?ellen#aues dhe $ets
:elizore na do#si"in th$esht t :elizave t fort t f$als. %nstin&ti G$uha sht
"$aft e "re&ulluesh"e/ dhe insti&ti i sh&encs "oderne nat(rore edhe " e
"re&ulluesh"e.
Ndr&oh/ un $e$ at vet" n$/ si un di&ur di&ush pa n$ teles&op pozita e n$
nu& sht " e du&sh"e pr sh&a& t harts s sa$ n distanc n "n(r t :art e pa
treo$n n$ri;t$etrin/ dhe t #$n prdori"in e ti$/ edhe pa n$ "i&ros&op nat(ralist/
n "os shpirti #i" vet/ por vendi &u a$o ulet pr t treuar.
5n n$ her ishte n &oht e lashta n Rii6 Sipas &o"panis t hua$t e "#ledhur
&a pasur edhe n$ toer dhe n$ Herlin Schneider Herlin/ dhe e fundit du&e u "#a$tur
sa " shu" t $et e "undur pr n$ t par. -a HernA a$o tha. ; -u7 p(eti
:epur6 at$e/ tha toer/ &u zi dot sht. ; 5n nu& shoh asn$ n$oll t zez. ; Por ata e
shohin vet" rrun e dre$t/ e "preht/ " e ashprA ; 5n nu& shoh at. ; -$o sht
e dre$t6 vet" &ur ata nu& e shohin zi dot/ sht HernA
-$o sht e dre$t/ vet" &ur $u nu& e shihni shpirtin/ sht shpirti.
<e &onsiderata t tilla/ t autorit/ pasi ai "und t ndih"o$. N fund t fundit/
shu" $ra "#eten t &e: pr t. !i nu& "und t fshehin alar"i"in &$o sht pr at
se ai tani vet" pr th$eshtsi dhe t z$uar "end$et f"i$ror/ $o n$erzit e ars(es dhe
prvo$/ por n ann e ti$ se ai vet" n n$ duhet filozofi&e ardh"en dhe
pr"irsi"in e "i&ros&opve prisni "e t/ dhe t "#ro$tur veten "e shpatn e ti$ n$
toer prusian &undr filozofve dhe nat(ralistt. 8he n :oft se &$o do t z#atohet
vet" pr t dal n "n(r individuale sul"i i t(re6 Por nat(ralist " i "adh dhe
filozof/ shpirtrat e #i"ve d#uar fr(" t nd(ra/ si n n$ person/ Ddo $ sht #r
na/ dhe a$o "#etet vet" pr t vn &uror e n$ 'ictor na lule pashpirt "#i &o&n
e ti$6 t pa&tn t &et at si " t siurta se ato nu& &thehen shpirtrat.
G$(nahA Lule dhe n$ shpirti sht di)&a a: i &ndsh"/ dhe &a" pasur ars(e
&shtu n du&$e. Po/ -rishtlind$et e fundit/ &a" "enduar n n$ &oh n "ish pr t
par se )far un &a" par &a: $at n "endi"e. !$o ishte n n$ shtpi
"i:sore6 vet" &ishte &n dhe t shndosh6 ather d(ert t hapura/ dhe n
tr(ez sht va$za e shtpis/ t #u&ur dhe t pa&ta/ si n$ pe" e -rishtlind$eve/ e
rrethuar na de t $el#ra/ n hesht$e/ n hesht$e/ "e holdselie" #uz:esh$e $asht
du&e &r&uar na e $el#r/ dritat e ndritsh"e dhe dhurata t #u&ura n det/ dhe n
&reu i n$ &uror t &u:e;ari ; n$ shport a$o ishte " e #u&ur n t ;
"#shtet$en. 8he t $ith vi$n dre$ti"in dhe t $ith arrin pr at : ai e dhuruar
pr t n9ito$n t tilla si fluturat/ #lett/ Heetles at$e pr t vrtet pe" lule/ dhe
secili sipas arriti i ti$/ "e$ithat/ :esh "e lule shpirtit ?ot.
Transferi"i i vet"/ "e n$ ot "e fruta "#l ishte th(er6 dhe se ishte dhurat e
"ia. Pr &arot shtre"#r n$ ot e th(erA -$o &a "#etur si fruta pr "ua na druri
t $el#r/ e cila "#eti si n$ realitet t ndrrs si"e.
Edhe " &e: se ide$a e shpirtit t #i"ve sht e sh&uar "e n$ t$etr ide % tre v$et
" von n n$ font " t "adh/ ?end;!vesta
01
&an zhvilluar/ iden se to&a/ &shtu
: t $ith trupin #ota n$ shpirt &an. Pasi &a" pasur &a: shu" $ra " &ot pr t
vn iden e shpirtit t #i"ve/ "endova "e &t ide t re e t pasurit pr t rritur
prdori"in dhe n &t "n(r rritet edhe pse vet" hu"#$en. Edhe pse/ si) e &ishte
pr"endur trthorazi n$ ide$e t till para se t auditionin her
B1
/ ne na u du&
shu" z#avits6 'et" serioziteti i ides ta&uan serioze dhe &$o ishte &ontradi&t dhe
edhe " shu" "unesa e respe&tit apo "unes respe&ti.
01

?end !vesta/ apo $rat e :iellit dhe $etn e prte$"e na pi&pa"$a e nat(rs. Leipzi/ 'oss. 03C0
B1
&rahasuese !nato"ia e En$$ve na 8r I Prditsi"e. Leipzi/ Hau"artner. 03BC


Pra ide$a ishte seriozisht n t n$$tn &oh dhe t "dha. 8o nu& 2sht " shu"
n$ shpirt t th$esht/ si a$o e #i"ve/ a&ti/ nu& sht " n$ shpirt t vol f:in$ i
shpirtit n$erzor/ " tepr n$ lartsohet shu"/ shu" t vetdi$sh" : "#art
vetdi$en e t $ith t n$eriut "e h(r$e " vete dhe t lidhura n "n(r unifor"e
na t $ith n n$ t #ardh/ "endon/ nd$en/ at : n$erzit #$n n ve)anti/ "endo$
se/ t nd$ehen t/ dhe "#i t $itha/ edhe n lidh$e "e "arrdhniet ndr"$et t $ith
Jt #ardh6 n$ shpirt/ i cili prfshin prte$ t $itha shpirtrat e n$eriut dhe t $itha
shpirtrat #i"ore dhe shtazore vet/ dhe pr"#an "#i " t ult &t $eta e shpirtrave
n$erzore !fterlife e t(re " t lart n vetvete/ si n shpirtin ton t vol n
percepti"in " t ult t $ets a Life -u$ti"et " t lart/ na i n$$ti oran ende
veshur ndrton.
-shtu/ to&a/ shpirti dhe trupi i n$ :enie :iellore/ &$o #ota $on duhet t $et t d(
t prfshir vet" n t ult/ prte$"e (n n n$ &upti" " t lart/ pr t "#a$tur n
:iell dhe veshin/ dhe t $itha oranet e t$era :iellore na t d( ant n pranat e
unitetit dhe e hnrn h($nor.
S(ri i n$eriut nu& do t d$o$ at : veshi/ veshi i n$eriut nu& "und ta shohin at
: s(ri "und t shihni/ secili "#(llet n vetvete n sfern e sa$ dhe h(n t$etri n
"n(r t pavarur "#i6 as&ush nu& di di)&a na t$etr/ asn$ na t $ith shpirtin e
n$eriut. Por n s( dhe vesh $ithande$ n$ fr(" " t lart/ t nd$esive t ushtit n t
n$$tn &oh Jdhe vesht t #ardh. 8$on dhe sheh dhe e nd$en dhe "endon se n$
n$eri nu& sht a$o t$etra/ secili "#(llet n vetvete n sfern e sa$ dhe h(n t$etri n
"n(r t pavarur "#i6 as&ush nu& e di "en$her di)&a t shpirtit !&o"a t t$er t
n$ fr(" " t lart/ por rri pezull "#i t $ith n$erzit e till/ : t $ith Jnd$en$at e
t(re/ nd$en$/ t "enduarit/ "otivi"it/ n$ohuri/ t d( t #ardh6 shpirti n$erzor rri
pezull "#i sh:isat " t ulta/ fr("a e to&s "#i shpirtrat e n$erzve/ Fr("a e
Perndis "#i shpirtrat e t $itha ($et.
Siurisht &a pasur n t till Jndrti"in hi""elanstre#ende" shu" " tepr pr t
#r se sa &ur &a" par vn n shpirtin #i"ore/ uri i par n to&. !$o : un nu& u
"unduat prapa. 5n sh&ova n thellsi/ $ersi/ lartsi/ lart/ posht/ n t $itha ant/
d$athtas/ "a$tas/ ziza/ na :endra n periferi/ na periferia dre$t :endrs6 5n $a"
ul)i" det(ruar veshur ur "#sht$ell6 sa "#eti i shtrir n $(s"n e rrus/ sa
$an t vishet/ sepse &a" "enduar se ata tash" n &ul"in.
< &ot &a" shi&uar rreth pr ndih". Filozoft dhe teolot nu& duan t ndrto$n
"e "ua na to&a n :iell/ por vet" na :ielli n to&6 Edhe pse $ith"on srish
ndrtesa u # u$ "e re &ur pre&u to&n/ por pr &t ars(e/ a$o &a :en $ith"on pr
t ndrtuar t re$a6 dhe $ith"on ret re$a ru"#ulluar dhe sh&rihen. Nat(ralist/
"e$ithat/ para se pr"#(t$a !/ e cila &rcnoi du&e u dridhur/ &ishte &thehe"i tani
n duart e t(re t plot/ !r& n$ Noes ri t ndrtuar pr t einzustallen t $itha &afsht
dhe #i"t n t/ &shtu : ata nu& duan t zh(tet n "e ato pr"#(t$e6 dhe &a"
"#etur vet" n art/ vet" nn strehn e )atis na sipr dhe nn pr#uz$en e
"aranozve na posht. Sepse pasi : un nu& i &e ndrtuar pr &ri$esat to&sore/
dhe $o drur "e t n$$tn spat dhe e pa/ si t $ith n duart e &ishte ; si "und un/
sepse ishte n$ ar& pr en$$ve ; si ata talleshin punn.
Si "e shpirtin e #i"ve/ vet" "e !uf#lic& lart dhe t "te$sh" 5"#lic&/
para:et J% &u$des prsri t $itha ars(et s #ash&u/ do&trina e shpirtit t trupave
:iellor ndrtuar pr"es t cilit/ ars(et pr n$ash"rin e "arrdhnies/ n
&oz"eti&/ et$/ por prsri sh&oi n t $ith &undr;aru"entet n$6 &u sht #aza
dhe &undr;aru"enti/ t cilin un nu& &a" ardhur.
Pasi &a" nd$e&ur t $ith individt : &onsiderohen/ un &r&o$ pr t treuar se si
&$o do&trin n pr ndrti" ndodh edhe n t $ith pi&pa"$en #otrore n n$ pr
ndrti"/ anulon n n$ #ot " t lart vet t par/ n tinu$t n n$ pa"$e
har"oni&e #otrore.
Si lavdish"e renditet #ota shpirti lar/ sa e lart lartsuar ndrti"in e t(re/ se sa
lar sht z$eruar horizontet e sa$/ si pasuri n rrit$e/ rrit$e e pasurisA
Eo " te$ t &th(er GeistesfKn&chen vet" ende individual na n$ #ot e vde&ur t
errt/ t tilla si sh&ndi$ dre$tuar individualisht na ana e sh&alls6 shpirti
fishe&z$arre n diell t "dha t ndritsh"e dhe rrezaton n tr :iellin6 perndit e
Gre:is t fillo$ prsri t rin$allur6 En$lli fluturuar npr dho"a t ndritsh"e6 JS
$an perndi apo en$$t7 n$e$ta sasi6 #ota sht e "#ushur "e :enie t larta t cilt
$an :enie transportuesit dhe ndr"$etsuesit t Perndis < t Lart ton.
2Fr("a e to&s sht n($a pr"es t cilit ne $e"i t $ith t prfshir n ?ot7 ! do
t ishte " "ir n :oft se ne t lir n t zerflatterten !i sht rusht n ne
pr"#ledhur Perndin/ do t ishte " "ir n :oft se ai u hap ata dhe na
shprndar7 ai sht dea : na "#art si l n pe" e Perndis/ do t ishte " "ir
nse ne u sh"ann na &$o de/ apo do t ishte " "ir nse ato n($e/ n vend t
:en n$ rup vet t $all/ n$ thur$e vde&ur &ur se rusht nriu &ur se dea thahet7
2 ; ,?end !vesta.1
8he n fr("n e &ul"in e To&s dhe n$ pi& e drits/ du&e e #r &t fr(" t
lidhur "e Perndin6 n$ n($e drit " e lart dhe e fundit e "arrdhnieve
ndr$e$es "e Perndin/ i cili ishte lidhur n &t #ot/ pr t lidhur )do $ n
#otn t$etr dhe n #otn t$etr.
Pash t $itha n "n(r t :art dhe t ndritsh"e/ dhe t $ith duhet t $ith t
" shihni6 % "ori n$erzit pr duart/ funde/ a$o donte t sh&onte "e "ua/ a$o thirri n
vesht e t(re at : ata duhet t shohin/ &ndonte at(re para/ &r&uar "e forc t
hapur s(t e t(re/ thu"#nails ru"#ulluar i"ae #n $ith)&a n fu:in ti"e
ishte6 #ri prte$ fu:ive t "ia. 8he rezultati7
2Paule/ $u rasest A/ 8he nu& $an edhe Pali.2
%de$a e ani"acion t ($eve &a $etur as n rat as nat(ralist/ as an&es filozof7 Pr
&7 5n "endo$ se n pothua$se as&ush. Eo " shu" se disa n$erz t rin$ &an "
siuroi pr "irati"in e t(re t p$essh"6 dhe : sht du&e thn di)&a n urtsin e
lart e rinis s sot"e. Por d$e"t do t "errni e v$etr/ dhe : dituria e re sht e
hu"#ur. Edhe disa na ato " t v$etr edhe pse/ : i dhash li#rin apo t huazohet/
ose t "arra hua at na ata t cilin e pranova at/ &an orientuar p$esrisht
2nac"uar2 pr idet e ti$/ ndoshta edhe 2t adresuara2 $eti6 por e nac"i" dhe
pr$i$e t #esi"it a$o sht ende larA <e$ithat/ fati &r(esor i asa$ : &a "suar
ishte= Eu nu& e le9o$n at.
'oss i do#tA 0FFF &op$e ?end !vesta sht(pur dhe nu& shiten BFFA 8he disa
ndoshta vet" pr sh&a& se $u vet" t "enduar se ishte n$ ro"an n "n(r :
Nanna. Por n$ rnd shpirti trup #ota "und t vepro$ $o a: t lehta dhe deli&ate/ si
n$ shpirt t pa&ta deli&ate lules. -$o u shndrrua shu" shpe$t n di$eni t n$. Tani
shpirtrat #otrore trupit ruhuni na d(:an/ dhe %nfusorien&Lrper/ f:in$t e t(re n
d(:an/ ata shi&o$n "e d(shi" n/ dhe ata do t/ n :oft se ata &an nevo$ pr
hapsir/ nan$her teproni n d(:ane t t$era. 8he &u li#ri sht n dispozicion n
n$ depo/ si a$o :ndron/ dhe du&et edhe &udo n "n(r t pastr dhe t &a #r
asn$ rshr "e prer$e t hapur. 8he n$ her anazhohet nat(ralist ver#risht
nd$e&ur/ dhe ather e sheh se sht ?end;!vesta/ do&trina e shpirtit e ($eve/ si ai e v
at t dre$t prsri "e s(t e t(reA 2Shpirti #i"ve/ shpirti #ota trupi/ #udalla shpirtin
Si&ur ai &ishte "#etur t ti$ t fundit/ ai ishte n "n(rat " t "ir/ duhet t &et
di)&a t "#etura na s"und$a e ti$ 2.
<es popu$ve pri"itive/ edhe pse #esi"i n Perndin shpirtrore t ($eve sht e
:art. Por ne $e"i na nat(ra para prte$ #esi"it. T $ith fet paane &an ori$inn
e t(re &tu dhe ta&i"in. Por ne $e"i vet" " $ohe#ren$t6 dshiro$n t &en prapa
na d$uar/ edhe n arsi"in ton. Edhe Hi#la hutuar en$ll dhe ($et6 por a$o vet" i
hutuar vet"6 ne e di" sot se nu& &a en$$ t t$era/ si dashuri va$za t #u&ura dhe
f"i$t e ve$l. To&a sht "e t vrtet nna $on6 por pse nu& "und t z#ritur na
n$ n$eri uri7 Ne ende varet na a$o si $("t(rt e sa$6 $ith fr("a e n$erzi"it $eton
n t6 por pse nu& shpirti i n$erzi"it nu& $eto$n n n$ pet7 Nna e vde&ur f"i$t
$all/ trupi i vde&ur "e antar : $eto$n/ :ielli n$ Hauf; dhe topa tharse "a&in
Geistertreppe na n$ t vol dhe n$ nivel i pafund/ Fr("a e Perndis prte$ t
$ith #otn/ $an tash" n$ her n$ do" pa&undrshtuesh" i filozofis/ i
sh&encave nat(rore/ teolo$is/ t schoolroo"/ dho" t$err$e/ )erdhe sht #r i pari/
sepse e fundit/ fundit/ sepse s pari/ n$ rreth i nusht i "#(llur i di$es/ $ith"on e
plotso$n n$ri;t$etrin prsri na #renda vet. Po/ n$ #udalla : th(en deri at$e dhe
na dho"a dituria hedh n$ shi&i" n nat(rn e "arra t $rave. Hudallai/ #udalla/
&shtu thirr$e t $itha "uret/ t $itha sht(llat/ tavan/ d(she"e/ a$rin vet n pallatin
e urtsis.
Ndr&oh/ nse n$ autor e &a treuar tash" disa &"#nul$e n "#a$t$en e n$
ide n zhvilli"in e t cilit ai u &th(e n$ vit t $ets s ti$ dhe n$ vlli" t veprave t
ti$/ &shtu : ai sht du&e &r&uar siurisht t pa&tn tre her &"#nul$e si pr t
"#a$tur n$ ide pr t ciln ai e tre &a vite &th(er t $ets s ti$ dhe tre vlli"e t
veprave t ti$. -shtu : ai e ndih"on veten prsri/ si ai "und/ dhe thot pr veten e
ti$ n lidh$e "e= Siurisht/ $e #udalla6 por n$erzit e pa"end the" t vrtetn/ dhe
vet" se sht "arrzi $ua$/ : t "os ti thua. Nse audienca vesht e t(re/ predi&ues
#n " t "ir/ ai sh&on na "in#er. ! sht " e leht : n$ deve t &alo$ npr
vri"n e $ilprs se sa n$ shpirt trupit #otror pr t sh&uar n pi&pa"$en e sot"e
#otrore/ sepse &$o sht edhe " afr pr t &alo$ npr vri"n e $ilprs. E $ith
sh&enca &a ardhur n dre$ti" t )sht$es s trupit dhe shpirtit nu& " nor"al dhe
&re$tsisht $asht aftsi. -$o sht nat(risht n lidh$e "e pi&pa"$et e pri"itive tani
shu" " lar/ por &$o nu& sht ende a: lar sa " $er/ pr t ardhur prsri n
prsri. Nse Hi#la en$$t dhe ($et hutuar/ &shtu : ata duhet t vazhdo$ t $et i
hutuar. Eo Ddo $ : paant #esonin sht $o i &rishter/ dhe $o t $ith at :
#eso$n t &rishtert sht i &rishter. Eu duhet ; ; por t "$aftuesh"eA
<e t $itha 25n nu& "und t "arr prsipr se en$$t e "i nu& &an &rah/ tani
a$o : di&ur p$es e nat(rs historin nat(rore t en$$ve/ dhe t &et n$ trup t
rnd n vend t n$ &uazi;corpus/ vshtirsia &r(esore. Cradle un n$ en$ll/ pas
prezanti"it t sot"/ &shtu : ai duhet t pr l pesho$n deri B Lotin/ n n$ ide
"$aft thel#sore edhe " pa&/ ndrsa n$ en$ll i ?end;!vesta/ si ai nn &u$desin e t
cilit ne $e"i edhe/ "#i n$:ind "i$ trilion peshon &uintal , ?end !vesta %S MM1. N$
en$ll i till nat(risht dshiron sa " pa& t aft n historin ton nat(ror n poezit
tona. Eo edhe n n$ pr"#ledh$e t teolo$i do"ati&e. Sepse edhe pse &( sht i
vet"i vend &u en$$t &an sot ende rua$n n$ "shir t n$ streh t vol/ n
"n(r : ata "und t du&en/ por nu& zu#reit #$n t pr t sh&uar n
Seiten&apitelchen t vol/ e cila "und t $et e panevo$sh"e pr ta ende/ dhe si
ver"Lchten En$lli i "adh/ dua t the". Cili sht vendi i fundit &u ata prshtaten
n t $itha sh&on7 N t vrtet/ un e di vet" n$/ e &u ata $an t shesht/ dhe &u
nu& prshtatet "e asn$ t$etr/ :iellin.
P$esa n sh&ri"in e "parsh"/ p$esrisht n n$ letr " von
N1
5n &a"
shprehur " te$ iden dhe t &r(het n "n(r : e tr #ota sht h($nisht i
fr("zuar apo n shpirtrat t : t $ith shpirtrat individuale vet" n$ her dhe n$
p$es e varur e :enieve t Shpirtit H($nor/ si vet" trupat e t(re "#i dhe p$es varts
e :enieve t trupit h($nor/ nat(rn/ (lli posht &ri"#ave dhe #arishte.
N1

2Pr n$oh$en e Perndis n nat(r na nat(ra/2 n revistn 03CB S. 0.N Fishte;s


Tr "#retrin e shpirtrave dhe trupi pasta$ "#(llet n "end$en dhe trupin e ?otit
s #ash&u/ sht na6 dhe "end$en dhe trupin e Perndis $an vet vet" d( "n(ra
ose ant e para:it$es/ #rendsh"e dhe e $asht"e/ e disa thel#in e Perndis/ d( fa:e/ $o
d( $ra. Perndia e shpie n &ri$i"in dhe udhhe:$en e )sht$eve t :enies s ti$/ n$
$et pafundsisht t lart dhe t pasur/ &a n to "$ete vartse t atsh"/ t "enduarit/
nd$en$a/ du&e #r6 por anazhohet "e n$ohuri dhe vullnet " t lart i"pli&i"e
prte$ t $ith/ dhe t )on n &oh t "oshave t $itha vet" dhe o#$e&tivat e "ir
pr t.
Liria e Perndis sht dielli/ t cilat ne &e"i rrezet6 )far sht diell pa rrezet/ e
cila rrezet pa diell7 -onfli&ti i n$eriut dhe "&ati sht n Perndin/ si n n$
si"foni vrazhd. %shin " "ir/ nicer/ " t ars(esh"e/ trart lar na dielli/ "e
si"foni/ si n vetvete pr t "enduar "os"arrvesh$e tepr unreconciled $et
rin$allet dhe t pa$tuar7 5n $er"ane Jn n foto/ at : &a" &r(er at$e.
Fa&ti : ne $eto$" n Perndin/ dhe pr t sh&uar/ dhe &an/ dhe ai n ne/ sht
tani vet" n$ e vrtet6 si "und n$ fr(" n t &undrtn fr("n $all/ end$e/ t
$et7 Se Perndia i di "endi"et tona/ si edhe ne/ sht tani vet" n$ e vrtet6 se si
"und t din "endi"et e n$ shpirt pr n$ shpirt " shu"6 n vend se ai nu& e di
&shtu pra/ nu& sht e &undrta6 : "end$et tona t $ith vi$n na Perndia/ sht
tani vet" n$ e vrtet6 n$ shpirt i hedh posht )do $ : dsh"on "endrisht6 se
Perndia sht i vet" dhe disa tani vet" n$ e vrtet do6 si "und t flitet pr n$
zot t ca&tuar/ i cili ende &a fantaz"at pran ti$6 sepse shpirtrat $an perndi pa&6 se
?oti sht i $ithpranish" dhe i $ithfu:ish"/ sht tani vet" n$ e
vrtet6 sepse vet" ata t cilt sht e tra : sht &udo dhe &a fu:i "#i )do $.
Perndia sht :endra/ rrez$a dhe rrethi6 $u pl:en :endra e vet"e e thrres
Perndin6 por :endra nu& sht pa n$ rreth6 por rrethi nu& sht pa n$
:endr6 "#i&:(r rrethit/ n :oft se $u do t $eni :endrn/ du&e &r&uar na pi&at e
:endrs n rrethin.
Shu" t vshtir sht e $itha vet" pr t thn6 $o hapsir/ $o :lli"i/ dre$tuar
at prsri. <e n$ f$al/ un u prpo:/ n t $itha dre$ti"et/ trupi dhe #ota shpirti
du&e shi&uar dhe &ufi/ dhe t $ith s #ash&u dhe t unifi&i"it at : &a &ara&ter dhe
sht pr t "#ushur zavr t "adhe t f$als Perndis "e pr"#a$t$e dhe t nda$n
&t na dhe na.
Po treo$n se si &$o do&trin e Perndis/ deri " tani du&et t pa"$es s par t
a#zulieen &rishter/ por t vrtetat e ti$ t &ursi"it t "#shtetur vet" do&u"ente
t re$a dhe th$esht #ie n &undrshti"/ n t ciln t &rishtert &undrshto$n vetveten.
Pra/ :lli"i i"6 dhe su&sesi7 < t "ir t t $itha/ ai ishte ende n "esin e
filozofve. Ndoshta " shu" se n$ #rtiti= Sa e #u&ur dhe e vrtet/ autori &a folur
&tuA Osht e n$$ta $ : &a" thn &oh " par6 tash" tha " thell. Secili du&e$
si pas/ si a$o : &a" thn/ s #ash&u da&ord "e at : tha ai/ dhe ru"#ulluar &u
&a" oditur at/ " $ep lavdri"in e vet. Siurisht/ )far ishte e dre$t/ ishte e a#uar
t t$era6 sepse n :oft se filozofia n #az t &ushteve t t(re sht unifi&i"i a#solute
e t $itha t &undrtave/ &shtu : sht e $ith "arrvesh$a pas realitetit t t(re t
&ontrast a#solut. N$ra an/ &$o ishte e dre$t : vetdi$a Perndia prfshin tr
ndr$e$en e n$eriut n vetvete6 a$o ishte "endi"i i ti$6 t$era tha/ se vetdi$a e
n$erzve prfshin tr ndr$e$en e Perndis6 !utori &a t $itha a#uar6 tha tret/
asn$ri pre$ t(re nu& e pr$ashton n$ t$etr/ ata e pr$ashto$n n$ri;t$etrin
recipro&isht6 !uthor &a przier $itha n n$ t$etr6 S &atrti tha se a$o : un nu& e
&upto$6 dhe pasi : autori nu& &ishte "end$en.
Pra/ secili na sh&alla e $atsis sa$/ n :oft se un shu" e $at/ shu" t
sh&urtr6 por na fa&ti se rreth $atsia i"e ishte n$ &u#it/ at : ai dshiron t
ndr(sho$ dre$ti" $etur t $et i sh&urtr apo t $at/ t folurit nu& "und t $et/ pasi
un nu& e treo$n "asn a#solute : &a ndon$ filozofi n vetvete6 sepse filozofia
sht tani edhe n$ "ate"ati& "e n$ di"ensione z t lart a#solute/ "asa
recipro&isht t &undrta e "ate"ati&s "e n$ "at$e relative "e z t lart : "asin
#otn. G$ithashtu hatt J&a" dhn "e at/ : &a" &r&uar pr t "atur shini& "e
"asa&rn/ "e$ithat/ "asat filozofi $itha <etzen n shini&6 nu& sht )udi se
sh&alla i"e sht $etur t $et e vol e sa$.
T nat(ralist dhe teolot nu& $an &u$desur shu" pr "endi"in ti". <e$ithat/
deri " tani &$o &a ndodhur/ nat(risht/ pa e par "e shpirtin e #ots edhe tr
filozofin e nat(rs/ e fundit nse nu& ndodh pr veten e t(re filozoft/ t $ith
Panteiz"i. Dfar e "ir sht a$o pr t "#a$tur lart/ &$o nu& ishte n$ filozof
nat(rore/ $o n$ panteist n &t apo at &upti". Pa "arr paras(sh/ )ifut sht d$eurA
Nat(ralist doni tani edhe t &et trupin e Perndis pr t anato"is6 ato &ani#alt
por ata nu& $an t prer n$ trup "e &adife t shpirtit6 a$o "und vet" t
vde&ur. Edhe n$ #ret&oc/ ata vet" th(esh :afn ose t he: &o&n e ti$ $asht/ n
"n(r : shpirti t dal para se ta ndsh&o$6 ata $ithashtu th(e$n :afn n #ot/ e
sa$ sh&put &o&n "e lot $asht orani&e na #ota inorani&e/ n "n(r : shpirti i
t $ith "a&in n t d( pasta$ #$ autopsi ve)anrisht/ to&a pa n$erzit/ &afsht/
#i"t/ n$erzit/ &afsh/ #i" pa dhP. G$ithashtu fr("n e #ots i&n trupi6 at
dridhe" edhe para coptuar6 ai i&n/ a: sa "undet6 ai i&n n "n(r t lart :
as&ush nu& "und t arri$ at " shu"6 ai trhe: na hapsir/ &oh dhe le$on at(re/
edhe si Elias &puct e ti$/ " posht. 8he si Perndia e l trupin e vde&ur/ &shtu :
le t urdhro$ en$$ve t vet trupat e t(re dhe t sh&o$n "e t n a$r dhe t
"#lidhen rreth ti$/ dhe pr t "#a$tur dhe "#a$n at/ pasi ata " par e #ri/ sepse
ata ende iu "#ushn n trupat e t(re6 $u "und t shihni t pi&turuar ato n )do foto t
&ishs. 8he $ith"on e " e lart a$o nrihet "e ta/ dhe t zh(tet thell e " thell
posht n #ot6 Teolot n9itur at t fundit vet" pr t &uptuar &ushtet e
pa&uptuesh"e/ dhe pr t "#a$tur at/ sepse ai vet" dshiron pr t &re$tsisht t
shptuar at ende./ t tilla si n n$ vend t fundit Por si ai " n fund/ $ithn$ e "
shu" n z#razti dhe sh&retie $an versteiend/ #onifi&uar na n$ her t plot/ t
$all/ trupi lulzuar/ dhe prsri "err n$ vshtri" pas/ n "n(r : ata e :ua$n n
terror= Si "und t " t $all/ " t lart/ $u doni t vde&urit Graus thellsi t "arr
n #anes/ &u $ohe#ren$t doni t varros t(6 a: " tepr rritet edhe n$ hap " te$ n
pavlefsh"e/ dhe le &ufo"a shtrihe". 8he a$o sht ende posht/ dhe Perndia sht
"#i sot6 dhe anato"ists vazhdo$n t lla#ro$n &ufo"n/ dhe teolot t vazhdo$n
pas rr"#(er en$$t si s&e"ave/ dhe defe&t n &apitullin e vol e teolo$i
do"ati&e pr t "#a$tur Perndin n "a$a t pa&uptuesh"ri dhe &uptuar. 8he n
t $itha &ara&teristi&at e ti$/ &( re$istr sht " e lart se a$o e &a asn$.
!utori "und t #het n$ pi&pa"$e the"elore/ n t cilat t $itha n$ohurit/
#esi"in e ti$ dhe t "enduarit s #ash&u dhe "#(llet/ nu& he: dor/ pa rn vet. 8he
&shtu ai e nushllon veten "e shpresn e n$ rin$all$e t "adhe/ &u Perndia dhe
en$$t tani prve) valzuar trupat e t(re/ do t #ash&ohen prsri "e trupat e t(re6 $o
&u t vde&urit na to&a/ por to&a vet na t vde&urit do t rin$allen dhe do t $eto$n
"e t dhe n t $ith t vde&urit e t(re. G autori $ithashtu shpreson t $et i
prfshir.
P$esa n n$ font " t v$etr t vol
41
/ p$esrisht/ dhe n hollsi " t "adhe/ n
vlli"in e tret t ?end !vesta/ &a" #r prp$e&$e pr t treuar se shpirti n$erzor
nu& sht shuar n vde&$e/ n vend/ i ardhur na Perndia/ sht n Perndin dhe "e
vde&$e sfer e e&zistencs s ti$ sht vet" z$eri"in dhe rrit$en e&zisto$n n
Perndin6 se edhe trupi i n$eriut n vde&$e nu& do t &alo$n/ por na trupi Perndis/
nat(ra e sh&a&tuara/ vazhdon n t/ dhe do t vazhdo$n t e&zisto$n pas vde&$es "
t larta profesionale dhe "e pr"#ush$en e n$ t$etr sfer n t. 5n the" N trupin
e ?otit " tut$e6 por un "und t the" n vend t &sa$/ n %rdeneiste dhe
%rdenlei#e6 sepse na fr("a to& dhe trupin/ ne i pr&asin Perndis.
41

li#r i vol i $ets pas vde&$es/ na 8r I Prditsi"e/ GR%<<ER/ 'oss. 03NQ


% treoi se si $eta $on n &t an e "ua i ta&on $ets ult filozofi&e e shpirtit t
"end$eve tona/ por se si ne t pr$i$et pr vde&$en e " t lart " t lir &u$ti"i
ti$// " t pasur dhe "endohet $etn6 % treoi se si n$ i"azh n s(rin e n$eriut "e
&u$tes : l ai shuar$en/ e tr personi "und t "os pas:(ro$n fatin n trupit dhe
shpirtit n n$ s( t "adh dhe &o&a.
5n u prpo: pr t deprto$n n $etn : )o$n shpirtrat n $etn e prte$"e6 pr
t treuar se si fantaz"at du&et "e n$ri;t$etrin n $etn e prte$"e dhe se si ata du&et
n &t #ot/ se si ata &o"uni&o$n "e n$ri;t$etrin dhe ende #ash&vepro$n "e ne.
Po tr do&trinn e prte$"e pr t &ri$uar &ushtet dhe li$et e &sa$ #ote/ si paso$ e
: na e cila rezultoi se.
!shtu si n$eriu t nesr"en e del na n$eriu #ash&&ohor/ n$eri i $ashtza&onsh"
sht e :art na &$o an e n$erzve. ; Si shpirti sot pr nesr ndr(shon n$ p$es t
trupit/ &shtu : ndr(shon na &$o #ot n #otn t$etr t $ith trupin. ; Si "und t
hu"#asin )do p$es e trupit/ p$esa t$etr ende "#an shpirtin/ &shtu : " n fund
tr trupin ton/ dhe n$ trup " t "dha ende "#an shpirtin ton. ; Si drita vetdi$a
udhton n trupin ton t nusht/ nse a$o sht ec$e n vde&$e n n$ trup " t
"adhe $asht dhe tani endet n &t trup t "adh. ; Si trupi i to&s n &t an t ne t
$ith trupit t pr#ash&t/ ai nu& do t ndahet trupin pa& prte$ t $ith ne. ; Si tani
$ith i #n thirr$e t $et n$ t$etr p$es e &ti$ trupi/ &( trup do t thrras G$ith&ush
e ti$ na "n(ra t t$era n t ardh"en.
Si t lind$es n &t $et vde&$e e n$ ish;$ets/ vde&$a e $ets s &sa$ sht lind$a n
n$ $et t "vonsh". ; Pra/ t nusht dhe $eta e errt para lind$es s $ets pas
lind$es/ n "n(r t nusht dhe t errt t $ets para vde&$es n $et pas vde&$es. ;
Pasi n$eriu &a $etuar "#aruar/ e vet"uar/ e rrethuar na orani i sfers n vi$i" t
$ets6 Tani ai $eton i sho:ruesh"/ por prfundoi trupin na trupi/ "#(llur na trupi i
sfers n vi$i" t $ets6 &ur ai sht du&e $etuar n t :ent i sho:ruesh" lart/
&o"uniteti " inti"e/ si ripples n pell/ &u$ti"et n t ta&ohen &o& dhe t &alo$n
n$ri;t$etrin pa ndrh(r/ t "#(llura na sfern e $ets s Perndis/ n$ lind$e e re n
t n$$tn prit$e #renda. ; Si ve"$e zvarrit$e "#i #arishte/ flutur fluturon "#i t $itha
#i"eve/ por ata $an t n$$tat her#s/ por e $ith $eta sht e leht/ " e lart dhe "
lar6 n "n(r : &$o #ot dhe i n$eriut.
Si oranet tona &tu posht $(s" i f$etur/ $(s"a z$uar dhe f$etur dhe z$uar
ndr(shi"eve/ do t ndr(sho$ ton vde&$es;$u" dhe z$ohen n "es t pranish"
ton dhe trupit ton n t ardh"en. ; Dfar eshell e e&zistencs ton t pranish"
sh&l:en n fshehtsi dhe i &e: n parand$en$at dhe ndrrat/ vizionin distanc dhe
shi&i"it n distanc/ do t $et e z$uar ton t vrtet/ t ndritsh"e/ $eta
Hei"atliches pas prpari" t &ti$ shell. ; G$u"i sht/ #ie t fi&t6 vdesin sht/ t
fituar n$ vetdi$e " t lart/ t ndritsh"e.
N$ rnie n pell rna $asht n$ $atsi6 rnie luhatet lart dhe posht/ n fund t
heshtur6 #osht &alon npr dhe t "#ush $ith pell6 "i$ valt &na: t n$$tin
pell dhe t #$ at " t $all dhe n$(ra se #ie. Rnia sht orani i &sa$
#ote6 vala e trupit t $etn e prte$"e. ; 'iolin sht lua$tur/ lo$a sht e $at/ violin
sht e th(en/ t he: t $itha var$et6 lo$a nu& vdes/ val zanore sh&on n distanc
pr"es trash dhe t holl6 dhe si cop n trup violin vet &a lua$tur dhe d$uar/
&shtu : du&e lua$tur dhe du&e d$uar at tani vazhdo$n n n$ violin t "adh/
na i vol vet" n$ p$es e vol6 dhe lo$a e "i$ra e "i$ra violinave/ n$ na t
cilat sht $ith"on n$ &ris" pas t$etrit/ $ith"on tinu$t e re$a t larta $ith"on
plot "e &oncert shtatzn.
5n u prpo: pr t treuar se si &$o do&trin/ n for"/ edhe t $ith : t
&rishtert dhe idhu$tart #eso$n n )do $ anulon veten/ #arazohen dhe s:aron at
: t &rishtert dhe paant #eso$n.
Edhe ne &e"i "enduar se n$ her ne $e"i t $ith en$$t6 n t vrtet/ ne do t
lind n$ her t $ith si n$ en$ll f"i$ n n$ $et t re :iellore. ; Endet "#i vend
t ($eve t lart/ do t fito$" n p$esn " t lart t lviz$es t ndr$e$sh" e
($eve do t "so$n se si f"i$t "so$n t flasin radualisht pas lind$es "e t
rriturit "e t $ith en$$t flasin6 dhe " von "#a$ti lart na ai : na "#art tani dhe
do t vazhdo$ t veshin/ shi&oni " afr f(t(r !t i Pr$etsh" n f(t(r. ; <e
&u$tesn e t $ith $ets son to&sore/ ne do t fillo$n "e di$enin e t $ith
"#retrin e :ie$ve ne $e"i afr.
<isteret " t errta t &rishteri"it/ : trupi i -rishtit n &o"unitetin e ti$ dhe ne
zo$n "ishin dhe $a&un e ti$ n #u&n dhe vern/ shprthen pr t pastruar :irin$
altarit n te"pullin e &sa$ do&trine. ; S@"lein Pauli "e dis:et na errsira n drit/ ai
sht i rrn$osur/ dis:et dhe #loo"s na vete n to& t &sa$ do&trine. ; Shtpi/ :
nu& sht #r "e duar/ : t "und t vishet/ n to& t fort "e dritare t ndritsh"e/
&$o sht pr sh&a& se n &t "si". ; Se ne $e"i t $ith t shohi" :art at : ne
vet" pa& na pa& dhe si identifi&uar &tu na n$ pas:(r n f$aln e errt : t
$ith do t &orrin at : ai "#olli/ dhe veprat tona do t na nd$e&in/ f$alt $an na
$ethet e &sa$ do&trine.
N $ethet e s n$$ts do&trins/ por sht sh&ruar se shpirti pesh&atar ende rri
pezull rreth shtpis na ana e detit/ ani$e/ rr$etat/ t cilat ai u larua6 shpirti
Greenlander sht si " par "e &ap vul6 shpirti lo#es $uan ende "e ren n fush
"e #or. N vend t le$uar t $ith pr vde&$e dhe t ln/ )do n$eri sheh $ith)&a n
&onte&stin sel#ie"/ pasi a$o u zhvendos "e t/ pasi a$o ishte e lidhur n vetvete pr
$etn e prte$"e/ dhe t )on vet" na " t larta profesionale/ "e n$ "#retri"it
" t lir/ vetdi$e t ndritsh"e : &tu ardhurat filluar t :lli"eve t larta.
8he &shtu #ie prap n $etn e at(re : "#etn pas &tu/ dhe n &t "n(r e #n
$etn e sa$ Ledensode" dhe &a n t to&n e $all. Fla&a $eto$n d$eur n &t #ot/
sht fitil dhe va$ fla&a " e lart e $ets. Prer$e 2na lul$a e #arishte dhe rrn$t e sa$
n to&6 prer 2na prte$ e &sa$ #ote dhe t rrn$ve t sa$ n to&/ dhe $u $eni du&e
#r t n$$tn $ d( her.
Pra/ na afr &a trafi& t $etess/ si t $allt dhe t vde&urit. -u "endon vet" na
t t$era/ sepse sht at$e. 'et" se ata e #$n n$ri;t$etrin shu" t afrt/ e #n : t
"os shohin. Dfar Platoni/ So&rati tani puno$n "e idet e t(re/ edhe n &t #ot/
sht vet" odit$e sh&oni "e shpirtrat e t(re n $etn e prte$"e.
Prp$e&$e e &ot : un t shter pashtersh"6 sa her por un &a" le posht dhe
trho:i deri &ov/ du&e "enduar/ un :ndrova n urra e $ets s pr$etsh"e. Pra
Shu" pa J5n etur p(es se un nu& "$afton "enduar t "#ushur &ov dhe "und t
lviz "$aft se )do dre$ti" na i cili ai do t duan pr t pir at.
Pra/ a"#icien ti"e dhe su&ses7 Li#r i vol/ t cilin &a" sh&ruar posht disa trena
: do&trina e "adhe/ por vet #el#zi"et e pa:art n lidh$e "e forcat e sa$ t thell
dhe the"elore dhe pr shu" $ra si n$ f"i$ nn "alet e larta Gastein/ &a fituar
disa sho& dhe disa t dashurn sht6 tani a$o sht harruar. Grupi i tret i ?end
!vesta/ t ciln un e z$eruar t n$$tn do&trin pr t $itha palt/ u rrit dhe u
thellua/ dhe shu" $ra $an t duhur dhe &an " :art/ disa &an ardhur6 shu"ica
e n$erzve t "errni "#rth(er n t par ose t d(t/ dhe t cilt erdhn pr t tret/
t"erruar "en$her para asa$ $ersi/ lartsi/ thellsi/ e cila pre"ton pr t dhn t
$itha na devourin $itha para/ t cilat secili &ishte " par/ dhe &a "#a$tur "
shu" n "n(r t vendosur zo n dor. 8he ndrsa un "endova pr t &na:ur
Pa&ufizuar dshiron n n$/ "#ahen )do sh&urton n &r&esn e ti$ t sh&urtr.
< par do t shtohet n 'enus apo 8iellit6 &r&uar n$ e&zistenc t $ith )do $
prve) n$eriut;Terrestrial/ dhe "$aft e the"eluar si e n$eriut6 &r&uar n n$ t nurt
dot lu"in e $ets s pr$etsh"e6trupi i "adh i ri donte as&ush t dre$t dhe ai donte :
as&ush "$aft t ars(esh"e. +se asn$ oran apo trup t v$etr/ por pa& " e holl/ "
transparente dhe " e leht. <aterialistt por donte t &urorzo$ pi&pa"$en e t(re
se shpirti &al#et "e trup/ siurisht/ nu& do t "arr.
8he &shtu un &isha "#etur vet" prsri "e #esi"in ti"6 n$ #esi" : " )oi
#renda por $o fruta pa&. Hezito$n t por n$ sh&on vet"uar rrun/ du&e &r&uar n
n$ shen$/ e cila du&et pr ne t den$/ dhe t t$ert : t $et n$ o#$e&tiv.
N p$esn e par dhe t d(t t ?end !vesta ,%. 40Fff./ %%. N0Bff.1 -r&ova
"arrdhniet the"elore n "es trupit dhe shpirtit n vend se "e &ushtet t cilat $an
" t rnda se n "n(r t &uptuesh"e pr t prfa:so$n &uptohet na n$
pi&pa"$e as$/ por a&tuale n n$ pi& f$ali" pr"#ledhs t unifi&uar/ dhe prsri
le$ohet t #$er n a&tuale/ si) thash/ )do "etafizi&n : &r&o$n thel#in e $rave
dhe lidh$en e $rave n di)&a t$etr na &o"#ini"i i dispozitave t t(re a&tuale
the"elore sht n$ t plot;#o"#asti& por ton uritur.
Por vet" &shtu : un &a" zrin e daulles con$ured &undr "e$e. N$ a&uzon
"ua se "endi"i i" nu& thon as$/ sepse ata vet" #esae 'rtet6 t$etr/ : ata
thon se e a#uar/ sepse ata nu& $an tinu$t har"oni&e n tinu$t uritur e ton. 8he
pasi t &eni a&uzuar "ua e n$ dhe t t$era/ $u &eni t $ith pa"$e vet" t hedhur
"n$an.
N n$ letr= 2Pr <ir Supre"e/ 034Q2
C1
/ &r&on 2t " treuar se nd$e&$a e n$
" t lart t "ir dhe e n$$ta sht "e nd$e&$en e &na:si t "adhe/ $o pr t vett/
$o na individi/ $o sipas epsh/ nu& &a/ pasi dshironte t dhe n prputh$e "e dshirn
e t $ith/ n t ciln vet/ individi sht &uptuar dshirat dhe $ith &na:si " t
lart t vet si n$ "o"ent/ si p$es/ si n$ de/ si fruta n t n$$tn &oh dhe
fara 6 :/ si afat i rrethit t $et n$ e "adhe na $end$a/ th$esht i &na:ur/ edhe rrethi
" i lart i "ir6 se e $ith pr"#a$t$a e porosive h($nore $asht n &t $end$e/ dhe
s #ash&u/ dhe as$ nu& do t thot t $itha dre$ti"et e Trachtens n$eriut dhe "usin
radii si individuale e rrethin e n$$t/ e cila &a pr t pr"#ushur n vet "irn " t
lart6 : t $ith "otort pr No#le/ e dre$t/ n$ "a&in t &ti$ pr"#ush$es
sht6 se &na:sia e dashuris dhe dashuria e "otort &r(esore t epshit/ dhe se fe$a
e dashuris "e urdhri"et e t(re " t larta pr t dashur Perndin "#i t $itha
$rat dhe t afr"it e ti$ si veten e ti$/ por as$ nu& e "end$es dshiron dhe e
$ustifi&on/ n &upti"in e t(re/ vepri"i i edhe dre$ti"i i dshirs " t "adhe pr t
fituar6 : zi"in ndr$e$es/ shpresn e shpti"it vet" dritat " t lart $an n
fushn e "end$es " t lart/ pa t cilat virt(t n vetvete zvarriten n t ftoht dhe t
errt6 se t $itha shpreh$et e t "irn " t lart n &t &upti"/ t #ash&ohen dhe t
s:aruar/ dhe $ith"on "#ani n$ vend t errt/ pa &t &upti".
C1
Pr &t :lli"/ n$ tra&tat/ 2Pr pari"in &na:si e vepri"it2 n revista 0343/ *%* 'lli"i Fishte;s. L
)sht$e6 dhe 2aru"enti pra&ti& pr e&zistencn e ?otit dhe n$ $et t ardh"e/2 n ?end !vesta 00 S. BC0


Dfar por a$o ndih"on pr t treuar se &u as&ush nu& dshiron t shoh. N$ollat e
errta shihet vet" ze"rn e $rave6 n a$r/ por vet" thel#in e "oll Evs/ na e
cila )do e &e:e n #ot sht rritur.Shu" "ir &a le s&u:ura "#i rates n9eht pr
hir t shpti"it t pr$etsh"6 e vlerson at6 "und t the" vet" se $u nu& "und t
$et se ai duroi dni"in " t lart pr sh&a& &na:sin " t lart pr6'irt(ti sht
lu"turi t &thehet prapa tua$ dhe t ecin prapa pr t. -$o nu& n$e$n/ nu& v$edhin/
nu& vrasin/ autoritetet duhet t #inden se )far sht pr &upti"in e asa$ urdhri"et
h($nore hedhur s #ash&u n "n(r t )uditsh"e/ nu& sht a$o n$ nd$en$ se
la&"ia e #ots " t "adhe/ dhi"#$e t #het n$ " t vol. Po/ ai : e "ohon at/
: ata e &an &t paso$ a: " shu"/ " t pr$ithsh"e dhe t vazhduesh"e pr
t pr"#ushur6 "und t the" vet" se $u nu& "und t $et se ata &an t n$$tn $
edhe pr :lli"6 &$o sht vet" rastsi : a$o shton deri. !t : Perndia dshiron/ e
cila sht e "ir/ dhe vet" ?oti e do at : sht e "ir6 n nd$e&$e t lart shro$n
t $ith duhet t #ash&ohen6 n #ash&i"in e Pa&ufizuar Trachtens t Lart sht
shpti"i6 ; Po/ a$o : $u &eni t rrethit/ si n for" t rrots at7 8u&e e #r/ $u
"und t shihni pi&n rreth s cils sillet $ith/ vet" )sht$e e vol/ dhe t $itha
vet" pr t &undrshto$n &t pi&/ $o pr t/ por e cila e &a pr t &th(er. Ddo $
po sh&on sipas vullnetit t Perndis. Por t dhn se cili sht vullneti i
Perndis7 Osht e pa&ontestuesh"e : ai dshiron/ Hu$ariploti/ t $itha;dashur/ ton
T $itha t "ir dhe e $en veten t "ir t ti$7 Por a$o : sht e $on dhe t "ir t
ti$7 !$o sillet vet" e dre$t dhe $u do t $eni p(et$en dhe pr$i$en n t n$$tn
:ar:et. -$o Perndis " n fund do t sh&o$n pr t pl:en se si Pa&ufizuar (n do
t/ vet" pasi &na:si t "adhe/ "e$ithat/ n$eriu sht a: shpesh sa&rificat " t
"dha pr t do " t vola se ai i &a vn t $itha urdhri"et e ti$ n &t &upti"/
: ai &na:si " e "adhe &a/ "e t vrtet &a n t "enduarit/ n &t &upti"/
dshiron dhe nd$en dhe vepron/ #ie na rrethi dhe e #n )sht$e t vola pr &t
)sht$e. -$o &na:sis/ zi"/ #eati/ lu"turi/ #e&i"et/ lu"turin dhe shpti"in
vet" idio"a/ frazat/ hapa/ Sa"iti/ #uri"et/ Fut$et " t n$$tn )sht$e an sht :
har"onia/ #u&uria/ "irsia/ vlera/ :lli"i dhe shr#i"eve t vi$n s #ash&u pr t
n$$tn pi& dhe sht &onceptualisht s #ash&u "e fa&tin se " n fund tr s(ni"et
dhe dshira e :enieve t ndr$e$sh" pr t rrotullohen n lidh$e "e t n$$tn
:endr/ "e ishta "und t $en t treo$n6 por nu& duhet t &e"i treuar at/ por nu&
e :ua$n n$ f$al : !/ n "n(r : errsira e pi&s s nu& do tJi vi$/ : ai t "#etet
i pan$ohur dhe pa e"r. 'et" n fanar/ por $o n drit n fanar duhet t &eni. Nu&
$an f$alt &a: shu" &u dshira pr t prfunduar predha &a: shu" pr t
prfunduar thel#in e t(re n t/ rro#at &a: shu"/ ata at( pr t vishen dhe de&oro$
at/ a$o nu& sht turp papritur la&uri: pr t na &onta&toni 7
8he )far arroanca "e t ciln a$o #allafa:ohet dashurin. N vend t dashuris
dhe epshit sht n li#rin e dashuris dhe dshirs6 zi"i prpara/ dashuria n
pra. 5n do t thot/ nat(risht/ t d( $an si n$ ze"r dhe shpirt/ se ata nu& do t
lufto$n pr t dre$tn e rrus6 por "ori at dashurin e &e:$a dhe &a &na:sin
dern pasi a$o s pari $eti t till. % "enduar d($a nu& "und t larohet na n$ri;
t$etri.Por $o/ dashuria do t $et n vetvete dhe pr vete/ dhe as$ " shu" se
dashuria sht e $itha dashuri. 8shira pr t :en vet" n$ fa:e t vol/ e
ne#enherl@uft ose pas sa$ dhe i veshur "e :ese litar ose trenin dhe "#i t $itha &$o
nu& &a pr t :ortoi efi&ase. Pasta$ $u e :uani at radh prsri/ vet" &ur &eni nevo$
pr at/ prve) se ai $ith"on prul veten t "endo$n n sfond6 i $ep ati$ e"ri " i
#u&ur nse a$o z#atohet/ a#zu#oren ti$ parat e ti$ dhe pr t pauar at/ dhe Chases
at lar n "n(r t turpsh"e/ &ur ai e :uan ti$.
<$er/ : " t "ir dhe t epshit " t &e: t )o$ t n$$tin e"r6 &shtu : pi&a
e n$ turp "e t$etrn6 por dshira " e &e:e e t n$$tat "etaleve si " t
"ir6 a$o sht "onedh e cila sht n dispozicion pr :indar&/ n vend : t
:indar& duhet t $et pr dollar "e interes dhe interes t pr#r. ! sht fa$i i
ar$endi/ nu& sht a$o e $o fa$i i planprishs/ : n vend t Set "a&si"ale " i
vol t $et e "undur po " n fund e #or9hit "#etur pas t $itha "#eturinat7
2N$ "orali dhe fe$a/2 % prfunduar 2/ duhet t vi$ n$ dit/ $o si n$ sh&atrrues t
"parsh"e/ por si n$ lule t "parsh"e/ t cilat f$ala epshi s$ell prsri n nderin e
duhur. Till do t "#(llet dhe t rihapet "anastiret $ets dhe i shen$t artit/ dhe pr t
"#a$tur at t shen$t se t $ith : sht e #u&ur sht e "ir/ a$o : nu& sht
vet" #indse pl:(esh" n t tash"en e afrt/ por pr t $ith &ohn/ dhe t
rru"#ulla&t n :ar:et/ dhe t "#a$ si t "irn shen$t e t $itha Perndis/ $ith t
"irat n dorn e ti$ / dhe t $ith t "ir t veshur nn &apelen e ti$ dhe ruan )do t
&e:e e &aluar n &t &apel. 2
2-isha sht e vrtet tash" t ndrtuar/ asa"#le$a &a ardhur/ &ur do&trina
predi&ohet na nd$e&$en e dshirn " t "adhe pr vet Perndia e &a the"eluar n
ditn e par t &ri$i"it/ dhe zrin e predi&i"in e ti$ sht $ith"on e " du&e$ se )do
predi&i" n$erzor6 t $itha &ostu"et e n$eriut "ori $ith"on dre$ti"in pr dshirn
Por n$ "$eullna$ e "adhe e vendosur rreth &ishs "adh./ asa"#le$a nu& sht s
#ash&u/./ f$alt z#ehet $(s" &uptuar dhe &e:&uptuar tani :ndron n &ul"in " t
lart &ull/ !&ti i vol e rru"#ulla&t &na:si " e "adhe/ si n$ #uton i ndritsh"/
dhe pas n$ hesht$e t $at ndri)oi npr "$eullat/ ata " n fund u shprndan n
rrit$e diellin ndritsh"e dhe t ndritsh"e a$o sh&l:en posht. 8he nse zile/ pr
"irn$oh$e shpall rreze t ciln trashuar na natn e di&u$t do t $et/ &a vde&ur
$at : na lar/ ndoshta do t "#(ten her n$ zile t fu:ish"e : do t thrras "e
t $itha t fu:ish" h(r$en e d"to$n $uha n &t &ish/ rezisto$n rrezaton na
"a$at e 8rits s < t Lartit. 2
Por tani sht "#a$tur n &ish/ pr t zhur"s t &ishs dre$t dhe t "at$es/ dhe
vet" -or#at "#i )atin e GlLc&l d$oni n$ thirr$e/ dhe thirr$e shar$e u$di.
N n$ parashtri" t fundit t $(&ats= 2Pr &t/ ato"iz"it fizi&e dhe
filozofi&e
Q1
03CC 2&r&on Jpr t treuar "ua/ se n :iell/ i cili ndrton "#i s(t tan
na ($et/ na t cilat e fundit e arritur )do du&en dhe )do tu#a/ n$ :iell i d(t sht
ndrtuar nn s(t tan na ($et/ na t cilat e fundit sht e #ara#art paarritsh" )do
loo& dhe )do (pave : $an "e t vrtet a$o : ($et shfa:en vet" "#i nat(rn e
th$esht/ por th$esht/ n "n(r rioroze dhe pash"ansh"risht vet".
Q1
Pr &t :lli"/ n$ ese n revistn Fishte;s. 03C4


Geniet Si"ple ?entra $ith pushtetin dhe t $itha drit/ &ufi$t e fundit t asa$ :
sh&enca e $rave fizi&e t $ata : n$ihet si #llo:e ndrti"i t #ots dhe vet" &oh
t :ua$tur 5nspalt#are : "e t vrtet 5nspalt#are/ su#stanca pr t $ith for"n e
vet nu& &a &a " shu" for"/ "onedh e fundit e vol/ " nu& t lvozhs/ ai
: sht vet" counta#le dhe panu"ruesh"/ por : pi&a intensive "e rreze t
&ohs/ topi i hapsirs.
N ars(e " t $er dhe " t fort/ n$ pira"id t lart t rritet6 a>e $u shi&oni
n e sa$/ por p(et= -u sht "a$a7 G ato" th$esht prshtat pr #anes. Pra $er
sht ars(e$a a: e "preht sht &( tip.8he na lart hap pas:(r " t thell n t
$ith stru&turn. Gur/ t cilat du&eshin vet" >or&pieces dar&;poroz $an secili
vet n$ transparent/ dritat e ndrti"it/ s(ri sheh npr"$et sa$ pa rezistenc nda$
ars(es6 )i"entos/ &llapa $an forcat ideale/ li$i sht stru&tura6 <ind sht ndrtues/
pronar dhe #anor.
< &ot/ ne dua" urt e v$etr t errta6 pr sa &oh &e"i $etuar n shtpin e errt
&u &oncepte t "erret si shpirtrat e t #ardh dhe t sh&o$n npr ur dhe rotacion
dora #r n$ri;t$etrin pr sh&a& t fri&s : t &en fri& na &oh e "ir si fantaz"
scariest t $ith.
N vend t n$ &r&es t pi&ut : vet" n$ ur i ri pr ndrti"in/ n vend t
the"el solid $ohe#ren$ve lu"en$ve dhe #osht6 % ndrtuar shu" t larta n a$r t a/ t
t$ert nu& e &an ndrtuar "$aft e a$rit6"e tr historin e trhe:ur &undr "e$e n
&utin dhe un &ishte $etur $ e "ia pr di)&a &re$tsisht t ndr(sh"e.
8he as$ nu& &ishte deprtuar6 e v$etr "e a: shu" dashuri "anicured/ zell t
tilla prpunohen/ si a$o du&e$ pr "ua a: ndrtuese/ n dhe "e nat(rn e $rave
ideve n "n(r unani"e ; as$. +pozita/ indiferenca/ v"end$e e sh&urtr/ n$oh$a e
individit/ at : n$ihet vet" edhe disa &o"pli"ente pr stil t "ir dhe pasuri t
ideve/ t cilat secili u $et : t an&ohen pr di)&a6 se ishte i tr/ ishte su&sesi
prfundi"tar. Nu& e &a shtuar n$ ur t d(t/ &u &a" vn para. ! erdhi "#i ur/
t$etri doli na rrua e ti$/ "a"i #ri ati$ nderin pr t vendosur lev pr t pastruar at
na rrua6 &tu dhe at$e u ul n$ her n$ prov pr t pushuar pr n$ &oh dhe
vazhdoi rrun.
G "enduar un " n fund= n$ su&ses i till/ por duhet t &et ars(et e ti$. ! doni
: t $et e dre$t nda$ t $ith #otn7 Sepse ars(et tua$a pesho$n as$ para #ots
&shtu/ ars(et e &undrshtarve tua$ duhet ende pesho$n fu:ish". E pra/ ?ini
peshore/ dhe pesho$n prsri )do $ seriozisht na. Le 2T $itha : $u duhet/ n
n$ tas/ dhe t $itha : &an &undrshtar n t$etrin6 d$oni fundit/ pr t &na:ur $u
"e rehati leht dhe i #ut &undrshto$n dhe tJi $ap vetes t &aprc(er n :oft se
shell $ua$ sht n a$r.
<ora sh&allt6 dhe su&sesi7 E pra $u "endoi at t leht. Sa " shu" n$ autor
sh:(rton ars(et e &undrshtarit t ti$/ " e rndsish"e a$o du&e$ ndoshta $ith"on
ars(et veta. !$o nu& ishte ndr(she "e "ua. N t vrtet/ n :oft se &a" "enduar n
filli"/ $ e "ia #az t pr#ash&t/ edhe/ ata du&e$ :en tani vet" e dre$t dhe t
"ir pr t dal n fund t fundit un an&etuar dhe &onsiderohet se )far duhet t
s$ell ata pr n$ar$en. !$o du&e$ si t $ith era e rreth &ulls6 5n u ndal n "a$ t
&sa$ &ulle dhe shi&oi n vend. G$ith sot #ota pash &undr "e$e/ e tr filli"i dhe i
tr fundi i #ots un pash pr veten ti"e. <e perspe&tivat e tilla t "dha/
pi&pa"$e &a: t lart dhe t $er vet sht n$ ndrri"tar dhe vizionar/ si un $a"
tash" i &na:ur.
II. Schleiden dhe shpirti bimore.
Hi"ore &a edhe tani $o n$ shpirtA !i sht antar i pashpirt dhe f"i$ i nat(rs
pashpirt/ "e t ciln n$eriu ecn "e shpirtin e ti$ si n$ pr$ashti" t )uditsh"e.
<#etet dhe ndoshta do t "#etet deri &ur z$arri sh&on "#i &alla"ishtet e par e
that e sot"e #otrore/ dhe fara e v$etr : shtrihen thell posht treon "#in dhe t
fillo$n t ri t $el#r.
Sh&ndi$a nu& sht infe&tues dhe fllus&a nu& ndih"on6 lodhur un do t z$as. Eu
do t "endoni se si &alla"ishtet vet ishin ende shu" t $el#r6 por un &r&o$ "
&ot pr )do $ur" e $el#r.
8he n &orridor endet N$/ Ndr&oh/ nis sh&on na pista e fundit/ dhe pa$tohet "
fort se t $ith e :ua$n= Hi"ore &a edhe tani $o n$ shpirtA
Eo vet" e #i"ve6 shtit$e trishtuar n reputacionin e ti$ shpirtrat e &afshve "e
#i" n t n$$tn &oh shpirtrat t Hadesit. Shpirti do t t $et i siurt prpara ti$A
Si Her&ulit "e l&urn e luanit/ ai &a s$ell pr t sh&atrruar shpirtin pr#indsh e
to&s6 dhe d("#dh$et veprat e Her&ulit tani v$en tre"#dh$et.
N #oshtin e +"phale ulur/ ai e sheh se si a$o flirton "e n$ shpirt lules dhe &$o
ri"c n$ favor pr t ciln ai >eaves vet &thehet. <en$her d$eur "e ze"ri"/
ai ra#s topuz t fu:ish"e t ti$ dhe e vret a: e $er e fshin &ri$es t varfr pa&.
-lu# a: e "adhe pr n$ &ri$es a: e volA Pas asa$ : n$ &lu# i "adh : sht
tani &an efe&t vet" nse ai sht pr t pr"#ushur heroin e ti$ du&e u zhvilluar
edhe n$ t "adh shpirtin trupit #otror.Su#li"e/ auszuden&ender vshtir "enduarA
8he si n$eri n hn/ i cili e &a &th(er $ith"on f(t(rat tona/ reverse po6 n$eri nn
hn do t hedhin ur n t &ur ai e $en pretendi"et e ti$ pr n$ n$eri/ pasi e &a
"#a$tur " par at pr vet" una uri/ n$ llo$ "(safir uri. 8he &to ur &shtu
duan t #$n "ir/ pasi ai hedh n to& pr shpirtrat. Na &to/ ne tani duan pr t
"#ledhur dhe t vini deri n n$ shport/ e cila ai pretendonte $etn e #i"ve dhe
hedh "ua si #ariu i t(re/ dhe ata duan t vn n$ ur varri "#i t varfrit vde&ur/
du&e shpresuar se ata do t rritet prsri n$ dit t lu"tur.
Stone <( por nre ishtin e ti$ &rcnuese.
Pra Shu" sht &undrshtuar teorin ti"e t shpirtit t #i"ve/ ndrsa un do t
&undrshto$ prsri disa t asa$ : $u do t $eni n arti&ullin 2Pr p(et$en
shpirtit2. Por &undrshti"et un Schleiden duhet t pr$i$et ve)anrisht pr sh&a&
se ata t dalin n fa&t na t $ith t t$ert. <e t n$$tat ar" nat(risht un nu&
"und t "#ro$n veten &undr ti$6 shpirti #i"ore nu& &a dh"# u$&u/ dhe un &a"
asn$.Gen$i ishte posht na u$i/ dhe u$&u i tha= Eu &eni tur#ulluar u$in ti". Te pa&ten
rreth t sht &shtu.
N tra&tat ti" "#i $etn shpirtrore t #i"ve &a" ardhur disa her "e pa"$e
Schleiden;s n &onfli&t. Por "e sa du&et &isha fri& pre$ ti$ dhe t &r&uar pr t
#r $n e "$aftuesh"e. -$o sht ars(e$a pse un tha S. 00 her pas here n$
vre$t$e n lidh$e "e prhap$en e #i"ve : &a" preferuar n &upti"in e pushtet si
Schleiden;s pr t "#a$tur pa"$en= 2Prof Schleiden shpreso$" se do t fillo$ t
"/ sepse &$o de&larat nu& sht shu" i fort62 p i"a$inare BQ3 "e 2"n(rn e ti$
t za&onsh"e ashpr2 n t n$$tn &oh zellin e ti$ sh&encore6 &na:ur veten ,S. %*1
&u a$o du&e$ "ua n philosophizin ti$ nu& sht shu" pr t dal pr t thn/ un
nu& do t preferonte &tu philosophize6 % "#a$tur veten &u &a" ndezur pi&pa"$et e
ti$ na fa&tet &undrshtuar ,p B3B B.M1/ e&zistencn e sa$ sh&encore6 dhe udhhe:ur t
$itha t $et e "undur "e f$alt e ti$ shu" vet/ &shtu : $u e dinte sa&tsisht se
)far ai tha se nse &a" thn as$ &undr ti$. Por &undr n$ <olochdiener si un $u
duhet t sh&oni pr t punuar ndr(she6 8o"ethn= 5n do t le Schleiden $ithashtu
folends sa " shu" t $et e "undur pr t folur vet.
2% $ith li#ri/2 thot Schleiden/ na Nanna dhe t folurit e ti$ autori/ 2sht n$
de"onstri" $ashtza&onisht :eshara&e se si n$ n$eri "und t hu"#ur n t varfr
filozofi&e vet&upti"it "e ann pra&ti&e t $ets s ti$ shpirtrore t thell n #ata&
t"errsh"e e a#i"eve/ ndrsa "e ti$ &riti&e t &uptuarit e t(re t lir $ithande$. Nu&
&a pothua$se asn$ "#rapshti sh&encore e cila FECHNER si 8r I Prditsi"e
tallur ....
01
ai nu& e #ri "e e"rin e ti$ po a: e &e:e/ pothua$se " e &e:e se a$o e ti$
fshi&ulluan &ishte &r(er. 2 ; 2Plhur pr n$ 'erschen #u&ur t vol ,n li#rin e ti$1
si e9patiated se sht sh&encrisht dhe esteti&isht t neveritsh"e.2 ; <artius dhe
FECHNER 2pr fat t &e: vet" zdhns i n$ nu"ri t "adh t &rerve t
pan$ohura/ t cilat vepro$n pothua$se t rrezi&sh"e dhe : prishet/ si ar"i: t
vendosur t :artsis dhe t liris intele&tuale.2 ; 2<artius dhe FECHNER $an d(
n$erz t "ir/ por "uzi&ant t &:i$a/ fal vend/ filozoft.2 ; FECHNER &a 2nu&
nocioni thella t asa$ : sht e #i"ore dhe oranizi"i i sa$.2 !i sht 2n #azn
fa&ti&e &re$tsisht in$orante dhe $(&ues62 !i sht n$ na t ashtu;rrezi&sh"e
2"soi stafit shr#(er $(s"n d$al2 et$
01
Pr t Schleiden t $et i pa#es n hi)/ un do t pr"end se ai e #n &tu n disa shpreh$e pa& hiper#oli& t
z$uarsi dhe hu"orit/ t cilat i &ishte vet" sapo &th(er " "ir &undr "e$e se &undr t t$erve.


-tu $u &eni s #ash&u "e shu"n e $(&i"it Schleiden s sh&urtr dhe t
rru"#ulla&t. 8sh"i e ti$ sht : t $endet " posht. Por : Schleiden &a thn
sa " shu" pr &ara&teristi&at e "ia/ a$o sht ndoshta " le$ohet/ para se edhe
du&e thn disa f$al t ti$.
5n "endo$ Schleiden pr n$ e&splorues "erito$n dhe tri" : p$esrisht t vet;
punsuar edhe disa heti" t vlersuesh"e &a sti"uluar p$esrisht n t t$ert. Na
z#uli"et &r(esore pse/ : ai u det(rohet &r(esisht fa"n e sa$/ &onsiderohet e
refuzuar dhe tani ,"e an t for"i"it t :elizave1 shu" e shu" pr t6 t$etrit ,n
fertilizi"in #i"ore1 sht t pa&tn shu" dis&utuese6 por un e &onsidero$ veten si
$o profesionaliz" asn$ $(&i" "#i nse dhe sa lar "e li$in. E fundit e &t(re
z#uli"eve do t n )do rast fundi i n$ studiues shu" i <erituar ,#osht1 "#ron t
$all prsri6 dhe provi"et n "n(r t vshtir se sa "i&ros&opi&e/ $an
ve)anrisht n &t fush/ $u "und edhe shu" i a#uar/ dhe ende "#etet n$ studiues
"erituara. ! &a por edhe $eneral t "dha "e hu"#$e t "dha. -to Schleiden
#ardh pr t udhhe:ur pranver si dhe thi&n anato"i&e6 dhe &$o sht vet" pr t
ardhur &e: : ai vet shpesh )on n pranver si n$ thi& dhe ai &a rn/ ve)anrisht
pasi ai ishte ende t zhdu&ur disa nof&at n thi& vrtet &re$tsisht na dora. Si) &a"
shtuar "prehtsin e pens s ti$ vet/ a$o sht par deri tani/ pasi a$o ende "#etet
vet" "prehtsin e n$ pranver/ as&ush nu& e &a le9uar sh&ri"in e ti$ "e &na:si
" t "adhe se un. $ithashtu/ &u $u "und t "$aft t ndr(sh"e na pi&pa"$et e ti$
; dhe n t $itha pi&pa"$et the"elore 5n ndr(sho$n na " t plot t ti$ ; por
nrohtsia e vrtet e shpreh$es/ ndrfut$a e su#$e&tit t ti$ pr !ntheit dhe &a " t
leht pr t &r(er lar/ t cilat "und t &r(het lar si pa :lli" e t(re. N$ #oll& t
dhnat " interesante sht &o"andn e ti$. -ush nu& &a t interesuar pr t le9uar se
si tiparet e "ete $eth/ "ilinonat sho:ruar n Hrazil/ rriten pe"t/ dhe i nar&uar
"e/ &afshuar na "ilinonat $ethe/ u &th(e n &odr/ liruar na #arra e sa$ dhe si
s&llevr n pa&t 5sh:i"i do t $et i #llo&uar pr t prsri n t ardh"en pr t
ofruar shr#i"e6 si n$ na Poli i 'eriut e&spedita n$ rua es&i"ez foshn$ore e sa$
&re$tsisht t zhveshur treon rrit$e n a$r t hapur na &apa& lesh/ dhe $o&sin e ti$
"e n$ t ftoht t NB R ,$u lute"/ por her t t$era t shtuar R. ose C./ e #n
t
0
S
C
diferenca1 sh&on6 si e&uipazhit t n$ ani$e/ zhur"a e vshtir e &"#anat e
San Salvador n "ehrern n$:ind "il$e !nlisht Larsia na &( :(tet n fo&usin e
vela fr(r d$on et$ Na trei"e t tilla sht sh&ruar plotsisht/ por a$o sht "
shu" se n$ &ole&sion i trei"eve6 Pr&undrazi/ t $itha deta$et $an n shp$ei"in
e duhur t pi&pa"$eve t pr$ithsh"e.
Sa lar tani Schleiden &ti$ ca&tuara "eritat letrare t lloaritet $ithashtu &a
rreullsin letrare/ e "ad$e "und t sa " sipr/ dhe se sa lar ai &a sa&tsi letrar/ $o
pr t thn ndon$ $ " shu"/ $(:tari na a$o : vi$on. 5n pothua$se harruar/
por $$a &r(esore sht dashuria e ti$ ausneh"ende pr "ate"ati&n dhe
filozofin. Nse &$o sht e prshtatsh"e &undr;dashuria/ un nu& do t sh:(rto$
&tu6 $u do t $eni " posht edhe disa "undsi pr t vlersuar at6 "$aftuesh"e/
n$ dashnor eifriern nu& e&ziston. Po/ du&e $(&uar na vet/ ai &a sh&alln &ndore
e "ate"ati&s/ du&e prfshir Gurit Filozofi& t $ith n t re$istruara punt e
ti$6 dhe &t ai e prpin edhe filozof t "dha dhe t vola ; di&ush "endon n
"n(r t pavullnetsh"e du&e #r Fi#elvers v$etra na "aranoz dhe sheshin ; dhe
nu& sht ve)anrisht i lodhur/ Schellin $ith"on lla#ro$ prsri ,studi"e/ f:
0FQ/ 0B0/ B0B1.
Por endeA ! nu& $a" un edhe di)&a e n$ filozofi;ha"s7 Osht e vrtet/ dhe
ndoshta do t ishte "ir nse un ndon$her &an at n$ pa& " pa&. N pas:(r
sht vet" si ne prve) vetes. Por tani/ a$o : tani do t $et rezultati7 G ne $e"i t
d( at$e dhe t d( $an edhe filozof/ por tani vi$n s #ash&u/ &shtu : ne $e"i t
par s(t e audiencs &r(e$n le$end e v$etr e d( luanve : &an lla#ruan
recipro&isht deri n #ishtin. Tani Schleiden &a lltitur deri tani6 tani sht pr "ua
nu"ri/ dhe a$o do t " le$oni : un prpi$ at prsri/ a: sa "unde". <n(r t
pi&s.
Schleiden fillon=
28u&e prdorur n$ pun "atte "und t aru"entohet se Nanna FECHNER ishte
sh&ruar trsisht pa fr("/ sepse ai : n filli" )do dis&uti" n lidh$e "e at : ai
dshiron pr t &uptuar "e fr("n apo shpirt/ shprehi"isht hedh posht/ &shtu :
"#etet t$etr/ prve) f$al shpirtit.2 8he S. 0CM= 2G na ai nurron asn$ shp$ei" n
lidh$e "e at : shpirti/ shpirti sht i et$ dhe refuzon/ f$alt do t thot se n fa&t nu&
#n as$/ dhe edhe pse sht vet" F T F2
Schleiden du&et de&laratn shprehur/ se un "e sh&ri" e "ia n lidh$e "e at :
un dua pr t &uptuar dhe nu& do t thot "e shpirt/ $epni pr t "#a$tur pr n$
refuzi" t :art t n$ de&larate t till.Ndoshta $u p(es veten pr &onfuzion t till/
por pr sh&a& se ndalesa e )uditsh"e/ : t du&et si n :oft se a$o sht prsritur
shpesh/ &shtu : $u do t &an pushuar n fund t &ti$ do&u"enti/ pr t p(es veten
n lidh$e "e si.
5n the" n previe>s e hap$es s Nanna ,S. BB1 te&stualisht=
2Ndoshta "e t vrtet &a vet" disa filozof t cilt prano$n t #i"ve " t leht shpirtin./
Por pasta$ nat(risht/ vet" du&e "arr $ith)&a shpirti : i #n ata shpirti Nu& &a as$ " e
za&onsh"e se he&uri pre$ druri n filozofi/ nse un p$esa i"e e shpirtit. flasin/ shpirtin individual e
#i"ve/ un e &upto$ n "n(r e&splicite nu& sht n$ ide apo unitet ideal "es t(re : &a" n$oh
n diversitetin e stru&turs dhe t $ets s t(re/ edhe pse un $a" &$o "und t treo$n pr vet;
nd$er dhe unitetin e esencs s t(re shpirtin aspiro$n dhe duhet/ por un p(es vet n$ n :. N$
n$eri do Nu& th$esht n$ refle&ti" hedhur n di)&a t$etr/ t $et a$o e "ishit dhe pasurin e nd$esi t
$alla dhe i"pulse t "#a$n n veten e t(re. Eo at : un &a" t sa$/ por a$o : un nu& &a" pr
t/ a$o e #n pr shpirtin./ ide$a e asa$ : di&ush t$etr "und t &r&o$ ose t $e$n te& un do :
un "e t vrtet n vetvete nu& "$afton si rrun ti"e/ at : ndih"on #i"ore shpirti./ nse di&ush
ende unitet a: shu"/ ide n ndrti"in e t(re dhe du&urit e t(re $eti&e duan pr t $etur dhe "
pas t thon/ pr a: sa a$o &a shpirtin/ &ur ata e shi$o$n at pr veten tua$/ as t nd$ehen/ as "und t
er. 5n nu& do t thot at "e shpirtin e i"piantit/ pasi disa "endo$n "e t/ a$o du&et
nn&uptohet "e $o "ir "e t. Por $o &shtu/ si n :oft se a$o : ne presi" t $ets s shpirtit n
#i" si sht/ por vet" potentia se si t shprehin veten e t(re/ fshehur/ $ith"on du&e
f$etur. Nd$esi dhe dshira pr t f$etur $an vet" nu& nd$en$a dhe dshira6 dhe &ur shpirti (n "und
t telefononi n shpirtin $u" ende/ sepse a$o ende vesh &ushtet e z$i"it : provoi nd$esi dhe
dshira n vetvete/ a$o &urr nu& do t pr"endet shpirtin/ i cili &urr " par do n$ z$i" i
till. 5n sh&rua$ &shtu "e shpirtin #i"ore/ &shtu : un do$a t prano$ edhe pse/ se &( shpirti
"und t #$er n $u"/ si dhe e $ona/ por $o : ata $ith"on t f$etur6 ather &$o do t du&et pr
"ua ende e padre$t t dua t flas pr shpirtin e centralit/ si n :oft se un t &r&uar pr t flas pr
shpirtin e n$ &ufo"/ ishte n nd$esi/ por t pa&tn n$ her z$uar. 2
Prve) &sa$/ un &ara&terizo$n shpirtin #i"ore n &apitullin 4 t sh&ri"it ti" n
deta$e na nd$esi sensuale/ t cilat i &onsidero$ t aft/ dhe t sh&o$n n 04 n t
$ith &ushtetutn e shpirtit t #i"ve " t nusht n$. E $ith &$o Schleiden
pr"#ledh sh&urti"isht rezultatin #ash&u= 5n t "#etet as$/ por f$ala shpirtin.
Shpirt pre&se/ &shtu : un nu& flas na shpirtrat e #i"ve/ &shtu : nu& &ishte
ars(e pr t " treoni " shu" deta$e n lidh$e "e fr("n afat. Siurisht un
prdor fr("n f$aln edhe nan$her "e sh&ri" ti"6 n :oft se &a" pasur t $itha
f$alt/ por duan pr t prca&tuar : " duhet n punn ti"e/ &shtu : un &a"
shu" pr t #r. 5n &a" ?end !vesta ,%S **'%/ et se:./ -u &a" prpunuar n
einehe shpirtrave afat1/ dhe t vazhdo$ n punn ti"e n teorin ato"i&e ,S. 3N ff.1
Shp$eon n "n(r " t deta$uar n lidh$e "e pari"in/ a$o : un n raste t tilla
"endo$n autoritative. Osht &$o : un f$alt &upti"i un nu& e prca&to$n t
cilve/ &udo t $et e "undur pr sa i pr&et prdori"it t $uhs dhe &shtu t
prdorura : na &onte&sti edhe &upti"i i paansh" : ata duhet t &en vet" n
lidh$e "e &t/ "en$her e :art6 si un #eso$ se f$alt $an vet" ndon$her at$e :
t treo$n pr $ra dhe $an t sa&ta &ur ata treo$n pr t &orri$uar $rat. G$rat e
duhura/ por &an pr t/ nse $o pr t treuar veten e t(re/ por a#strauar na
!ufzei#are" ose n "n(r t :art "und t rr$edhin.
Schleiden siuri &a pari"e t t$era n &t dre$ti"6 nu& sht )udi/ ather/ se ai
nu& prshtatet "inave. Shpirti Ter"i sht n dor pr t shp$euar at. Schleiden
nn&uptohet "e fr("n f$als n$ Ro(al ate"poral/ i pandr(shuesh"/ a#solutisht
falas/ vet" "orale untertanes li$it :enieve6 ndrsa )do prvo$n e &e"i #r t
"end$es/ dhe )do ide : ne &e"i n lidh$e "e t/ dhe )do afat ne "und t "#shteteni
te& ne Shpirtin si n$ n ndr(shi"et e pr&ohsh"e #eriffenes/ prve) li$it "oral t
pa&tn ende lidhur "e li$e psi&olo$i&e sht :enie relativisht i lir/ &shtu : n$
unzeitlicher :ndruesh"e "end$e n fa&t vet" n t n$$tin &upti" sht i
prhu"#ur na realiteti/ si&ur prhu"#ur si thel#i i rr$edhs na n$ lu"/ vetit e n$
uri
B1
. 8he si "und t $et vet" n$ li$ "oral pr n$ "end$e t
:ndruesh"e7 Dfar sht li$i/ &u pandr(shuesh"ri sht7 Dfar do t $et #r
&t7 8he si i prshtatsh" liria dhe pandr(shuesh"ri s #ash&u7
B1
N$sia identi& i vetdi$es sht siurisht pandr(shuesh"6 por nu& &a asn$ fr(" th$esht n unitet a#stra&t t
vetdi$es/ dhe $o vet "und t e&zisto$ pa n$ lu" t lidhur &ara&terizohet na feno"ene si pa& si n$ pi&
:endrore/ pa n$ rreth :endra e t cilit ai sht.


Ndr&oh/ ne nu& p(esi" veten shu" t nazll(er pr &t version t shpirtit
afat. Shpirti : flet pr Schleiden/ nu& sht as$ t$etr se sa thel#sore e Perndis
t shu" teolove t cilt/ pasi &rishteri"i &a he:ur sa&rificn n$erzore nda$
Perndis duhet t #eso$ s$ellin oferta shu" " t "adhe t ars(es n$erzore.
Schleiden vet" #n as$/ por t vn :indar&n e ti$ "e t n$$tin altar.
S shpe$ti Schleiden #r #ash&puntor ti"/ i cili #esohet veten &ur tash" n n$
&upti" t ndr(sh" dhe " t sh&urtr se un/ dhe shpirtin e #i"ve/ n dh$et
rreshta na a$o : "und t "$afto$ &tu pr t pr"endin f$al &()e t leht t "arrin
n &onsiderat/ edhe n holli" t till t vol t #$ n$ efe&t "$aft t fu:ish"=
2siprfa:sore dhe venitur ndrrat2/ 2foto eshte i evidentuar "$eull2/ 2pa:artsi
psi&olo$i& dhe ce&tsi va$tuesh"e "oral2/ 2vizati" i n$ shpirti "oralisht i li2/
2&al# ze"rs26 pas t cils ai/ e $ith forca e sul"it t ti$ n "si"dhnie "ua/
vazhdon=
2< e rndsish"e se &undrshtart du&et t $et FECHNER/ n :oft se vet" pr
sh&a& se ne nu& duhet t #$ at pr t "e n$ vendi" t "arr "endi"et $otted t
pa:ndruesh"e dhe t pa:ndruesh"e/ por "e n$ li#r t trash t n$zet e pes flet
"e citate t shu"ta dhe 9hinl t t$era sh&encore./ Por vet" n "n(r trishtuarA
N$ su#stanc pr n$ 'erschen #u&ur t vol h(ri n "n(r t $er se sht
sh&encrisht dhe esteti&isht t neveritsh"e. 2
Schleiden pl:en t prdorni shpreh$e t forta &undr &undrshtarve t ti$. Por e
fundit &a" prdorur at n "n(r t vshtir n ze"r/ : un do t &r&o$ "#i t
$itha pr t redu&tuar peshn e sa$ na <itverteilun n di)&a t$etr pr "ua na un
cito$ pasazhet paralele "posht"e pr na 2studi"et2 e ti$=
P. 0B3= 2N$eriu Characterful &thehet "e neveri na &( pap lo$ra "#l fantazi.2 ; S.
BFQ= 2Pra/ ne larohe"i "e neveri na n$ para$(&i".2 ; S. BFM= 2. Hurrat si Eohn
<ueller dhe Hi"l( &eni2 laruar "e neveri n "ashtri" z#uluar e $ 2; S. 0BQ=2.
Pshtir/ shpesh i fshehur n &renari fi&tive prulsi 2; P. BFM .= 2-to fr("rat e
nd(ra2 ,sc Stillin/ -erner/ Eschen"a(er/ <es"er dhe i pl:en.1 ; S. BFQ =. 2-$o
sht n$ "endi" i pshtir : ne shi&o$" pr parala$"ri" dhe in&ura$i" .... n t
flli:ur e &afe ... duhet 2; =. p.BFM2 Na 2; S. 0.3=2. t $itha for"at e #est(tnis e "
t pshtir dhe i dnuesh" sht sh&encore e ri"aces " t neveritsh"e t
paaniz"it 2.
+>n : Schleiden "und &shtu t $e$n &na:si t "adhe n zon$at e ti$ t
pshtir dhe t neveritsh" : ai ta&on pr pi&/ dhe un e di$a at n &t
"arrdhnie vet" "e 8r -atz ,n ro"anet e n$ohur Eean Palit1/ &rahaso$n at
#ised "e t tr(ezs s ti$ t holl f:in$ "e f$alt e inicion= 2Pra/ pr t pr"endur
vet" disa na !llere&elhaftesten.2 Siurisht/ a$o : duhet t fillo$ Schleiden/ n
:oft se $u "errni lar &to d( f$al un do t do$a : t "os t "arr veten prsri n
o$. 8o t ishte pr t th(er na &riti&at e ti$/ t d( canines. Nse ata $an &a: t
urt7 N vend t &sa$ un "endo$ se &$o do t rritet d( t re$a.
N vetvete &$o nu& e )uditsh"e &ur Schleiden 2Li#ri i "adh i BC flet2 i" pr
dsh"i e shpirtit t #i"ve shu" t $at dhe $ersi t n$$t $et$eve neveritsh"e/
pasi t &et vrtetuar veten "os;e&zistencn e shpirtit #i"ve na &onceptet e pastra
e shpirtit &shtu :en n "n(r t pr"#ledhur n $end$e &a/ si $u do t le9oni "
posht. !$o vet" do t sh&o$ si n :oft se un duhet t le9oni BC har& sh&ruara pr
as$ dhe t nd$e&in prp$e&$et du&e u #r sht pr t provuar se &$o nu& ishte as$
pa&. 5n $e$ &t "$aft Schleiden n t dre$tat e ti$ e dni"it. Ndrsa un isha du&e
&r&uar pr $atsin e sh&ri"it n parathnie t "otivuar= 2G na ars(et serioze pr
n$ pa"$e ishte/ &tu/ tani ende si dhe t za&onsh"e sa "endi"i sh&encor &a
plotsisht &undr ti$/ dhe su#$e&t i shu" fa:et e dhe pi&at e sul"it para:et/ do t n$
tra$ti" shu" t sh&urtr "e :lli" nu& u ta&ua. 2 G$ithashtu &a" "suar shu"
she"#u$ t $ets #i"ore. Por ndoshta li#ri "e t vrtet n$ &oh t $at6 5n nu&
"und t $(&o$. Pr sa &oh/ por a$o do t #het &re$tsisht &ur un )do shp$ei"
ter"i se si "end$a dhe shpirti/ si Schleiden &ishte Q
0
S
B
fa:e nevo$ dhe ata duan t
rritet na pi&at si " posht=
2-shtu edhe &tu/ n fund t $ets son/ n$ se&ret unenthKll#ares/ n filli" dhe n
fund t n$ nat padeprtuesh"/ dhe "idis t(re n$ "inut &ali"tare "uz/ &$o sht
e vrteta e di$es/ se : d(fisht errt ,n lidh$e "e lirin e shpirtit n s&llavrin e ti$
n fizi&1/ n fa&t sht vet" perde/ e cila drit e ndritsh"e plot/ ele"entet tona
a&tuale/ ndan na sht e vrteta e #esi"it n #esi"/ dhe se n :oft se nu& &a forc t
na "undso$n : t he: ato perde tash" &tu / por #esi"i (n &a t dre$t pr t
vrtetn e nd$en$s son fetare sht/ t $ith $/ por rezultati i heti"it t prsosur
filozofi&e/ filozofia e dorhe:$es ; Si duhet tani n$eriu/ filli"i i t cilit dhe i fundit
sht n$ "ister $eta e t cilit luan rreth n$ "uz z#eht. nu& sht e leht pr t
"arr pr t/ pr t "#a$tur "ister dhe errsir pr ele"entin e ti$ t vrtet. Uhite
por as&ush " "ir se ai : &aluar npr tr lufte t $at pr arrit$en e shpirtrore
vet;vetdi$es/ se sa e vshtir sht/ nata : na rrethon / pr )far sht e pr t
n$ohur pr n$ #rez t pa:ndruesh"e dhe vet" pa& "ashtruese e drits na #ota e
drits s pr$etsh"e dhe sh&l:i"in e pr$etsh"e. 2
G$ithsesi/ &a" "suar na &( pasazh/ si un t vazhdo$ t lua$ deri su#li"e/ n
li#rin ti" "#i fa&tet p$at &ati pshtir "ateriale sh&elur edhe n$ her6 dhe shpreso$
&shtu Schleiden " t &na:sh"e se sa "e prfa:si"in ti" t "parsh" t
th$esht. Pr " tepr/ &$o sht &ara&teristi& e diferencs s tan pi&pa"$eve
#otrore ndrs$ell. % przn n$ idhu$tarin vol e$iptian "e #i"ore dhe shtazore
shpirtrave/ Schleiden a$o trhe:/ si $u "und t shihni/ t dre$tn pr t adhuruar
errsirn e$iptian. 5n #eso$ se shpirtrat e #i"ve dhe &afshve $an pi&a t vola t
drits na drita t "dha dhe t veshin vet shpirtrat tan dritat ndih" pr t
ndri)uar #otn/ dhe #renda du&et a: e ndritsh"e t lehta dhe dritat dhe pa& drit n
&t dhe #otn t$etr/ a: e ndritsh"e : sht n #ot. Schleiden salc dritn pa&
$asht/ de&laroi n sa"itin e sh&l:i"in e dritave tona &tu posht ndr$e$en e t(re
se ata ver#risht n errsir/ dhe e #n #otn pr perde prapa cili fsheh drit t "adhe
n frontin e dritat. Fronti dhe natn pas"e padeprtuesh" dhe n "es t n$ "inut
pa:ndruesh"e "uz/ 2&$o sht e vrteta e di$es2. Hra&tisur si n$ "ister/ $u do t
&eni vshtir "endoi se &$o ishte e vrteta e di$es.
G Schleiden zon$a n Schleiden tra&tat t ti$ dre$tuar pr ti" du&et se &a "arr
"irsi pr t/ t ciln un nu& e hu"#as t(/ puth dorn e sa$ t dre$t/ &shtu :
shi&oni pr ta si " posht pr t #indur : ata t p$es"arr$es s t(re a paden$
tretur=
2Eu &eni le9uar li#rin e ti$/ dhe e dre$tuar ze"ri"in "ua n$ ars(e/ ai e provon at
na "asa e detalet suple"entar t "suar/ pr"es fa&teve t shu"ta &o"uni&uar se ai
duhet t $et shu" e n$ohur "e "#$ell$en dhe nat(rn e sa$ dhe pr &t ars(e t
dre$t n $(&i" t pa&tn. Pra "endo$ se $u dhe "e $u shu" :indra n$erz lai&/ dhe
pr &t ars(e ata $an "suar staf shr#e$n $(s" d$al n "n(r t rrezi&sh"e./
por un $u the" se ai nu& "und nocioni thella t asa$ : sht e #i"ore dhe
oranizi"i i sa$/ dhe pr &t $u duhet sht n$ f$ali e vet"e si dsh"i . ; N rast/
)sht$a nse #i"t &an shpirt/ ai thot= 22 < du&et fi#r e #i"ve/ n :oft se $u/
por n$ her fi#rave &r&on po a: t prshtatsh"e dhe t prshtatsh"e pr #i"t : t
$et nervoz/ si proteina shtazore. 2 2. e vet"$a f$ali treon in$orancn " a#solut n
lidh$e "e oranizi"in e #rendsh" t fi#ra #i"ore n &upti"in si pa pr$ashti" t
z#atohen t $itha nat(ralist tani/ nu& sht i oranizuar n ndon$ fa#ri&6 Fi#ra
#i"ore/ na t cilat n$ra ndoshta tha pesdh$et v$et " par/ n &oh/ sht n$ $
: nu& e&ziston6 Fi#rat si ele"ente t ve)anta oranizative nu& e&zisto$n n tr
#i"ore. Fi#rave spirale/ si ato $an :ua$tur edhe/ FECHNER n$ohur vet" na
Goethe dhe +&en/ d( n$erz : ishin as$ na tr anato"is #i"ve &uptuar dhe
&upto$n as$/ sepse i n$$ti vet" na pr"irsi"et e "vonsh"e t instru"enteve
t ishte e "undur. Por sht ai n #az fa&ti&e n "n(r &re$tsisht in$orante dhe
para$(&i"e/ &shtu : ai nat(risht nu& "eriton #esi"in pr n$ ndrtes &ishte
ndrtuar n n$ ars(e t till t &e:e. 2
%"a$inoni t $itha $rat vet" te&stin e sa&t &tu/ si &udo sht e nevo$sh"e pr
t Schleiden s pr"endur. !$o : " #n t the" Schleiden/ nu& sht sa duhet e
sa&t/ n fa&t/ ende e "$aftuesh"e pr t vlersuar plotsisht at : &a" thn/ por
prfshi$n=
2!$o : sht pr$ith"on n )sht$en vez t #ardh e nervave n "n(r t
"re&ulluesh"e se a$o ishte e prshtatsh"e vet" pr transportues apo ndr"$ets t
a&tivitetit "endor du&et pr "ua tul e #i"ve/ n$ her $u &eni fi#rave &r&on "$aft si
e prshtatsh"e/./ !i sht i vet" vet" pr 8ispozitat e #i"ve "und t $en " t
prshtatsh"e dhe proteina pr &afsht. )do $ do t "erren paras(sh n lidh$en e sa$
2et$
Na &$o un do t leht t prfa:so$ )do f$al. Por "endo$ un nu& do t $et n
$end$e pr t prfa:suar )do f$al &ishte " Schleiden pra t #ara#art pr t
prishur shtpin7
Si/ z Schleiden/ nu& &a fi$e #i"7 Nu& &a fi#rave si ele"ente t ve)anta
oranizative7 5n "endo$ se &a ende n$ fi#r druri/ fi#ra lvore/ fi$e liri/ fi$e
pa"#u&u/ fi$e spirale et$/ dhe t $itha &to fi#ra $an ele"ente t pavarura
oranizative. !s&ush nu& "err sot s pa&u "irs$ell$es pr t &o"#inuar t $itha
&to dhe fi#ra t t$er ve$etale nn fi#ra #i"ore !lle"ein#eriff/ dhe pr "ua ishte
a&o"a edhe rasti det(ruesh"e pr at n pozitn e &undrt n t ciln un shi&uar pr
fi#ra nervore &afshve. G$ith&ush e di se t $itha fi#rave #i"ore/ si t $itha fi$eve
nervore $an stru&tura filli"isht celulare/ dhe/ t pa&tn n shtetin " t ri/ " tepr
t nat(rs s tu#ave t #u&ura/ &an n$ fi#rave t vrtet t nurta6 % pr"end edhe
her pas here e fi#rave spirale6 por as&ush nu& flet e tu#ave pre$ druri/ tu#a #anes/
tu#a pa"#u&u/ tu#a #i"ve/ si pa& si tu#ave nervore6 pse duhet t duhet t flas pr &u
as$ nu& &ishte rndsi6 dhe )far t$etr "und t &a" nevo$ pr n$ shpreh$e7 Po/
un nu& shto$ di&u t$etr n "n(r t :art dhe t prsritet ,Nanna S. 43/ 4.1 pr
shpreh$e spirale ani$e fi#ra sinoni" spirale. 8he se si/ n rndsin e sot"e fi#ra
oranizuar para n ndon$ fa#ri&7 5n "endo$ se thel#i i t $itha &t(re fi#rave
sht e oranizuar si t $itha ato fi#rave $an ele"ente "e t vrtet
oranizative. Herzelius dhe shu" t t$er e :ua$n &t su#stanc n fa&t tul6 pse
duhet t thrras at "n(r/ sepse ishte vet"/ telefononi fi#rave plhur n "n(r
:/ n vend t t celulozs ose celuloz pr t thn/ si) edhe un siurisht/ por n
&t vend vet" t paprshtatsh"e/ "und t the".
8he s fundi/ zoti Schleiden/ un e di fi#rave spirale vet" na Gte dhe +&en/ i
tr anato"i #i"ore &uptuar as$7 ; G$ sht se un ,Nanna/ S. 43 ff.1 / n
dis&uti"in )sht$en e nervave ,print vol1 &thehet n n$ shni" histori&/ : +&en
dhe Goethe "endohet t fi#rave spirale/ ent spirale si prfa:sues i nervave n #i"
ose n e t(re "arrdhnie t n$ash"e e &ishte pr"endur " na rrua/ "e$ithat
ver>ahrend pr t #r &t pi&pa"$e n "inier. 8he &$o e #n Schleiden= 5n e di
se ent spirale vet" na Gte dhe +&en. 8he ende &a" dis&utuar edhe dire&t n "es
t referuar +&en dhe Goethe S. 4. raportet e ani$eve spirale pothua$se n$ fa:e t tr
t $at/ si un &tu &r(esisht &"# n li#rin e vet Schleiden s dors/ du&e folur pr
,ori$ina e t(re na #ash&i"i i :elizave/ pr"#a$t$a e t(re t a$rit/ "unesa e #ron&ial/
pozita e sa$ :endrore n tufa e :elizave z$atur/ shfa:$es s t(re/ et$/ t cilat !llen n
Goethe dhe +&en nu& sht n$ f$al , dhe " n fund shtoni n Pflanzenp(sioloen
pa"$e t cilit un/ pra/ ende duhet t dini/ $an "endi"e shu" t ndr(sh"e n lidh$e
"e fun&sioni i t(re.
8u&et &re$t e pa"undur : Schleiden "und t dal e $ith &$o pr sh&a& se ai
"en$her para dhe pas referohet6 -shtu : ai donte pr t par/ pr t $etur n$
"undsi pr t vn n$ohurit e "ia e &ulture n dritn " t "$ert/ dhe pr t
para:itur veten si n$ i paditur para zon$ e ti$.
E pra/ "ir/ zoti Schleiden/ si ata do ta :uanin at "ir/ dhe t cilit do t $u
shp$eo$ edhe "e vler t cilat $u ta&uar si7
N$ valle n &puc "e n$(ra t ndezura t prrall Hirush$a/ do ti/ " du&et/ n
prit$e $o i &e:.
2Por2 ; sh&on Schleiden vazhdoi "en$her ; 2! sht &$o "ansi nu& sht e
&ufizuar n vet" #i"ve/ por sht evidente edhe n &afsht apo n &ushte " t
pr$ithsh"e sh&encore Nse di&ush du&e ndih"uar &udo vet" n sh"#llt(ra dhe
analo$i $all/ n vend t z#rit$eve dhe. pr t #r z#rit$et lo$i&e/ &shtu : ai duhet
t pa&tn t shohi" n at se a$o : ai z$edh si n$ sh"#llt(r/ n$/ prte$ )do
d(shi"i sht nritur fa&tin !i thot di&u =. 22 Hurn lla"#at !utorit npr"$et Fitila/
diellit/ n$ lla"# t "adhe t azit pa fitil 22 -tu FECHNER &ishte pasur
"undsin e n$ &onsiderat shu" t deta$uar dhe t lavdruesh"e/ .. sepse deri "
tani nu& &a nat(ralist e di edhe " i vol i at"osfers sh&l:en e diellit se a$o ishte
n$ drit t azit/ sht n$ i ri/ por pr fat t &e: nu& e provuar z#uli". 2
Pra/ ?. Schleiden/ 2deri " tani nu& &a nat(ralist di edhe t vol t at"osfers
sh&l:en e diellit. Fa&tin se a$o ishte n$ drit e azit/ sht n$ i ri/ por pr fat t &e:
nu& e provuar/ z#uli".2 Dfar do t thot/ zoti !le9ander von Hu"#oldt/ n$
nat(ralist apo $o7 Heat Cos"os %%%. S. N.C/ $u do t $eni pasazhin e "posht"/ dhe
at : $u t $eni &tu/ $u "und t $eni edhe shu" vende t t$era=
2G na dielli ... !sn$ $ur" e polarizi"it treon/ nse sh:(rton dritn : rr$edh
n n$ dre$ti" shu" t zhdre$t "e &nde t &onsideruesh"e t vola t edes n
polariscope/ rr$edh na &( &rahasi" t rndsish"/ se )far n 8ielli sh&l:en/ nu&
v$en na n$ for" pi&za t teprta/ por na n$ zarf t azt. Ne &e"i n$ analiz t
pre&sh"e fizi&e t fotosfer. 2
-shtu dielli do t $et n$ lla"# t "adhe azi apo fanar az6 dhe pohi"i se nu&
nat(ralist do t di as$ pr &t/ redu&tohet n fa&tin se Schleiden di as$ n lidh$e
"e t6 T d(/ por i "#an t atsh"e pr n$ $ t n$$t.
,-rahaso Sirach C/ 041
Por/ pse do n$ nat(ralist as edhe pa& nu& "und t di"/ sido"os n n$ vath/ e
cila nu& sht e ti$. -shtu : un nu& e fa$so$n fa&tin se ai nu& e di se dielli sht
n$ fanar az/ dhe un nu& do t rris nivelin e "ia t ult t n$ohurive/ pra/ si un $ap
vetes f$alt e arta t n$ n$eri t z$uar pr ze"r dhe pr t "arr udhzi"in/
autoriteti i t cilit as&ush edhe Schleiden do t prefero$n pr t pranuar si vet
Schleiden/ i cili le9ohet si " posht=
2Ever nat(ralist i vrtet &ara&terizohet na " i "adh/ por ai vet ndoshta
in$oranca e :lli"sh"e dhe sht $ith"on n$eriu " i prulur n #ot.2 'et"
&undr 2pshtir/ shpesh fshehur n &renari fi&tive prulsi e in$orancs pa nd$en$a
dhe Hal#>isserei2 duhet t $et n t n$$tn "n(r/ e cila sht as&ush t$etr se sa
veten e ti$ Schleiden ,0BQ studi"e1/ treo$n nat(ralist vrtet 2disi t padisiplinuar2.
8he as&ush nu& do t "oho$ Schleiden/ se ai &a provuar &tu para !llen dhe
pothua$se &undr t $ith si n$ nat(ralist i vrtet/ &shtu : a$o pothua$se vet" n$
rast "#etet/ e cila v n afrsi t n$ #aze t pr#ash&t n "n(r t leht pr t
oditur "#i t. ! duhet a$o tani lla"# dielli &an "#(lln pa drit t "$aftuesh"e n
&t dre$ti"/ &shtu : si n p$est e "posht"e t prpi:et lla"# "un/ n lidh$e "e
at : "undet6 sepse &$o do t ishte pr t ardhur &e: nse 5ne#erdi&eit n$
nat(ralist n "n(r t plot &undr t nu& duhet t shprehin sh&l:en "#i t n t
$itha/ e diellin dhe hnn/ ndoshta sht " e dre$t t sh&a&to$ pr t #r &t.
Schleiden " #ri " hert :eshara&e : &a" shp$euar diellin pr n$ lla"# t
"adhe t azit. !$o sht par se un nu& &a" a: t a#uar &shtu &ishte. Por "
:eshara&e sht &$o/ se a$o nu& sht "e t vrtet &a ndodhur pr "ua pr t
shp$euar " diellin pr n$ lla"# azi. Schleiden 5n u &e:&uptuar th$esht. N$
duhet vet" pi& pr t ciln i referohet Schleiden ,Nanna S. 4B1/ le9ohet n
&onte&st/ a$o do t $endet n n$ her se a$o "und t &et asn$ interes pr "ua pr t
shp$euar diellin pr n$ lla"# t "adhe t azit. Dfar ishte/ ishte/ nse sht e
"undur/ " shu" se n$ "ostr thi&at;pa& dritat pr t vendosur dritat fitil t
&undrta/ "#i t ciln n #az t n$ analo$i : un do t vazhdo$ t flas6 dhe
&shtu : un e #ri diellin si n$ :iellor/ fla&a e azit si n$ she"#ull to&sore
pr$at dritat fitil $at/ "e f$alt= 2t diellit/ n$ lla"# azi d$e pa fitil2/ si) thon
ata n t sh&urtr= dielli/ hna po ndri)on6 n$ fla& :iri/ n$ fla& azi d$e/ n vend
t &sa$/ t d( dielli sh&l:en si hna/ si n$ fla& :iri d$e si n$ fla& t azit. 5n
nu& "endo$ se di&ush do t ndizet fla&a e azit si nda$shti" nda$ diellit t rnd
"und t "arr ; apozicion sht/ nat(risht/ nat(risht/ pasi Schleiden &a #r n$
lla"# t "adhe t azit na fla&a e azit6 Schleiden $ithashtu t nevo$sh"e
vet" pr t par n f$alin t$etr/ &u un the&so$n "unesn e transportuesh"ri e
fla&s azit "e fitil fla& "#i t &upto$n se un nu& e &upto$ dielli nn fla& t
azit. +se ai "endonte se un t &r&uar pr t s(no$n "unesn e
transportuesh"ri e diellit7
N fund t fundit/ un "e dshir prano$n se un vet n$ p$es t fa$it e
<iVverstandes veshin &tu/ si) e &a" #r i pa:art/ sepse un th$esht nu& duan t
$en n depresion. 8alli"i sht se &tu nu& sht vet" n$ ide e a#uar/ por edhe
n$ riprodhi" i rre" na f$alt e "ia. -uotat do t thot &udo t$etr/ : riprodhon
f$alt e vrteta t autorit6 du&e prfshir edhe &uotat e t$era7 -shtu/ na Schleiden t
tilla t nevo$sh"e/ nse &$o ishte a$o : un i pl:ente pr t &uptuar nn 2fla& t
azit2 pr t dhn f$alt e "ia/ nu& interpreti"i i ti$ e sa$. Por tri her sht Schleiden
pasazhe na li#ri i" "e &uotat dhe sht(n )do her f$alt e "ia t>ists e veta dhe
prer$et n n$ "n(r $o t favorsh"e pr "ua nn. Pas &sa$/ un p(es le9uesit/ nse
Prof Schleiden prfundi"isht duhet prsri t "arr "undsin pr t udhhe:ur disa
na sh&ri"et e "ia "e citate/ nu& #esoni f$alt e "ia6 por se ato $an f$alt e ti$/ t
ciln ai e )on le9uesin.
'et Schleiden treon n studi"et e ti$ S. 00Q pr dsh"i/ 2se edhe n$eriu " i
ndersh"/ n$ her ai u larua na rrua e "ate"ati&s t pastr indu&torischen
Research Nat(ra/ #ie pa nd$en$a dhe $(s" t pafa$sh" pre e d$allit n$eshtr/2 si
!utenrieth n$ raport Eohn 8av(;s riprodhon n "n(r n lidh$e "e zrin fa"&e:
d$allit n Ceilon/ i cili " shu" $ e &u$to$ n$ n$(ros$e t rre" vet" 2n shtesa
f$al n du&$e t parndsish"e2/ por si 2!utenrieth &a le9uesit e ti$ pratitur na n$
se&sion hap$es >ohlst(lisierte n )do d$allzor.2
Ndoshta !utenrieth &a thon$za t prdorura dhe zou de"on sht a$o : ai e citon
pre$ ti$/ nu& &a pr t ardhur &e: i rritur/ si un/ "und t rritet na a$o : t )on
Schleiden pr "ua. Si : "und t $et/ ne shohi" se d$alli/ flet pr Schleiden/ $o e
lidhur n "n(r e&s&luzivisht "e dredha e "ate"ati&s t pastr indu&torischen
sh&enca nat(rore/ por edhe/ "n(ra e sa$ pr t sh&uar edhe n$ her n$eriu i
ndersh" i cili &renohet "e n$ vi$ e dre$t vet / n$ &"# sht n$$t. G$ithashtu
Schleiden &ishte le9uesin :en "$aft " d$allzore/ ata "und t presin n li#rin ti"/
t pratitur n n$ h(r$e >ohlst(lisierten/ dhe pasta$ shpreh$et n du&$e t
parndsish"e &ishte n$ &oh t leht/ pi&pa"$et e "ia i"pono$n n$(ra e a#uar/
n t cilat ata dshironin pr t prfa:suar Schleiden.
Schleiden flet pr analo$i $all "e t ciln un $a" du&e &r&uar durchzuhelfen
"ua. 5n nu& do t refuzo$ plotsisht shpreh$en. Schleiden t pa&tn e &a #r at t
dre$tat : ai vend :uhet "e sha&a si analo$i i zh(tur n "endi"e/ sepse un t
prpi:et pr t fituar "e t n$$tin pa& n fa&t. 8he &shtu : nu& dua t specifi&o$
&tu at : un isha du&e &r&uar pr t fituar "e analo$i n ve)anti/ pr t cilat
sht e lidhur "e a&uza Schleiden;s6 &shtu sht/ "endo$/ "e n$ash"ri n t
n$$tn &oh diferenca e analo$ive $all $an t du&sh"e.
N "esin e &undrshti"eve &undr shpirtit #i"ore $ithashtu/ se #i"t nu& &an
n$ t till nervor. ; Si "und t $et &( n$ &undrshti"7 ; E pra/ &afsht dhe &an
nevo$ pr nervat e nd$esi6 Pra/ #i"t $an t nu& &a nevo$ " pa& t till. ;
G$ithashtu n$ analo$iA Por si pr t #r at &shtu/ sepse nu& &a shpirt e #i"ve/ si
t $itha analo$it z#atohen pr shpirtin #i"ore/ $o vet" pr shpirtin e #i"ve. ; Por
nu& e #n &t analo$i "$aft ars(e shu" e "ir7 Nse un t sh&atrro$ siste"in
nervor e n$ &afshe/ &shtu : d$oni t $ith aftsin pr t nd$ehen t6 &$o aftsi
sht e lidhur shu" e &onsideruesh"e pr e&zistencn e siste"it nervor. Pra #i"t
: &an n$ nu& &a siste" nervor priori/ nu& &an aftsin pr t nd$ehen "ir : n
filli" t $et. ; Prfundi"i E9cellent. Nse un t sh&atrro$ var$et e n$ violin/
&shtu : d$oni t $ith aftsin pr t dhn z6 &$o aftsi du&et shu" " i lidhur
"e e&zistencn e strins6 Pra/ flaut/ orani : t &et a priori nu& &a strins/ duhet :
n filli" nu& &a aftsin pr t $"o$6 dielli/ n$ fla& azi nu& "und t d$eur pr
sh&a& se ata nu& &an ndeznin/ pa t cilat lla"#at thi&at nu& "und t
d$eur6 "eri"an shpell "und t &apur nu& fluturon/ sepse n$ "eri"an pa n$
>e# e te"at "und t #$ as$ pr t &apur et$
-to analo$it $an &art atu : &a" vn n lo$ pr shpirtin e #i"ve pr &t
analo$i/ t cilat ne "endo$" : ne "und uritur ato6 dhe un "endo$ se ata $an n
$end$e t d$e t n$$tn $. Pr sh&a& se a$o "und t $et e vrtet dhe t rre"e nu&
sht e n$$ta for" e &on&luzion &tu. G$ithashtu Schleiden &a pasur su&ses n &t
analo$i $all &undrshto$n as$ t$etr se sa : ai e :ua$ti $all.
Pas &sa$ "ua tani zh(tur Schleiden thell n 2#ata& t"errsh"e e a#i"eve2 ,shih
fa:en 4M.1 8he pasta$ vazhdon/ &t #efahrend "o)ali/ vazhdoi=
28( a#i"e t "dha pr#$n pi&at fo&ale rreth t cilit sillet e tr #roshurn e
par sht &on&luzioni &o"i&. -afsht $an t ani"uar/ #i"t $an "e siuri $o "
&e: se &afsht " t "adhe/ pr &t ars(e ne duhet ta prano$ edhe n$ shpirt/ n$
&upti" i &apitalit t vet/ )far do t #$ autori si shprndars l"osh $ith nder t
li$it nat(ror t apli&uar por pr$ashton disi z#avits veten dhe " pas/ i cili thot
?oti/ FECHNER se &afsht &an n$ shpirt i dre$tohe" ati$ "endi"in e ti$ prreth dhe
thon t n$$tn t dre$t.7 Hi"t nu& &an shpirt/ #i"t $an t pa&tn $o " &e: se
&afsht/ pranda$ &afsha nu& &a. ,!i tani pas a&uzn e "uness s n$ pr&ufizi"i t
fr("s/ shpirtit/ et$/ shih S. C01 Ga#i"i i d(t "adhor : FECHNER &r(en sht se ai
&udo tra$tuar )sht$en teleolo$i&/ : sht/ du&e supozuar e&zistencn e shpirtit pr
hir t prshtatsh"ris. 2
5n "und t #eso$ se pas rrus Schleiden le9uar nnsh&ri"in ti"/ se ai nu& $eti
si ato &on&luzionet dhe "etodat e &on&luzion sht se ai du&et a: t "eta dhe
:eshara&e. -ush e le9on at "e v"end$e/do t $eni " posht n t= l1 :uhet n$
prn$eshtri" t &undr;aru"ente : $an vendosur &r(esisht &undr shpirtit t
#i"ve/ dhe na t cilat un &a" dalluar " sipr ,P.41. B1 N$ rup i/ aru"enteve
recipro&isht plotsuese &oherente pozitive un/ po t vare$ na ata pr t treuar t
ve)ant/ do t prsh&rua$n si n$ aru"ent i n$ash"ris s shtes/ "e &lasifi&i" t
"arrdhnies/ t sh&a&sis dhe teleolo$i ,dhe n % :ua$tur Procesver#ali i p(et$es s
shpirtit/ i cili nd$e& &t "n(r1/ &u i $ith "arrdhniet e $ets #i"ore pr $etn e
&afshve dhe nat(rs na &ndvshtri"e t ndr(sh"e vi$n n lo$.Pr ta
pr"#ledhur d( na &to aru"ente do t $et rast i posht. <e e ti$ t za&onsh"e
pr&thi" lu"tur dhe talent sh&urti" Schleiden &a &t pi&/ shu" t rndsish"e
pr&thehet n n$ :ar& t pr:eshur dhe n$ prdori" t do#t t teleolo$i n t
n$$tin &upti" si a$o " lart pr&ufizi"in ti" t shpirtit/ n$ohurit e "ia t
oranizats #i"ore et$ lidh$e n t &undrtn e asa$ : sht e a$o sht n li#rin ti"/
sht pr&th(er.
<#as &sa$ un do t t &urse$ "ua/ as ve)anrisht pr t treuar se ato prova :
Schleiden $etur "n(r z#avits : an>andelt ati$ dshirn pr t vn ato n &o&/
dre$ti"in e duhur sht/ n :oft se un nu& e "#ani "end se " par n$ N$ t$etr
&undrshtar i &a #r t n$ohur t n$$tn prir$e
N1
6 dhe at$e un do t &onta&to$ disa
f$al n &t det(r t vol.
N1

Hall. +ra Reference. 034. S. QNQ


Si) thon ata/ $u sh&oni na ani"acion e &afshve n "n(r : t provo$
#i"ore6 por "und t ashtu si edhe t shtrihet na Nicht#eseelun t #i"ve pr t
treuar se e &afshve.
N rreull/ un pr$i$en d( &undrshtar t "ia/ dhe do t &ishte #r a: sa %
vet" dsh"i e Pflanzen#eseelun n di)&a &urioserer "n(r. Pr n$ rreull i
n$ohur lo$i&e nu& "und t rr$edhin na pre"isa e d$atht t a#uar. -ushdo :
dsh"on &afshn na soullessness e #i"ve/ provon "e falsitetin e prfundi"it t ti$
se $end$a e ti$.
Siurisht/ sht soullessness e #i"ve 2n i"a$inatn popullore2 a: fort/ si
$etsi"in e &afshve6 por $u nu& "und t sh&o$n a: "ir $asht/ dhe n pr$ithsi
nu& sht e vlefsh"e pr t "arr &t ide t pr$ithsh"e n :oft se $u doni pr t
hedhur posht ato/ por pr t sh&uar pr t nat(rs;tranzicionit n &t )sht$e. -$o
sht/ "e$ithat/ se l/ B/ N/ dhe nu& l/ N/ B a&uza. N$eriu sht l/ Grupin B/ #i"ore
treti/ &ali"i na fr("zi"i pr n$erzit e &afshve dhe sht "$aft e siurt6 na at$e $u
"und t prpi:et pr t sh&uar n fa#ri&6 tranzicioni na Nicht#eseelun #i"ore t
&afshve sht e a#uar dhe e a#uar6 sepse )sht$a e ensoul"ent ose Nicht#eseelun
#i"ve sht vet" pr t vendosur n lidh$e "e vendi"in : $u tash" si
&afsht. Pr $etsi"in e &afshve/ por vendos forcn e analo$i "e ne/ "e$ithat/ pr
Nicht#eseelun pre$ nesh " lar na #i"t : n filli"/ pa asn$ det(ri" t till/ por
d(shi"et th$esht t pranish". Pranda$/ nu& &a n$erz/ nu& &a &oh &urr d(shi"
fr("zi"in e &afshve/ dhe i till sht $ithn$ n d(shi"/ edhe pse t d( filozoft
8e&arti dhe Schleiden #$ at6 ndrsa #i"t n disa vende sot ashtu si dhe t
apli&o$n pr t ani"uar sesa &afsht ,shih Fi. Nanna p BQ1.
Shi&uar " afr nu& &a a#solutisht asn$ "$et t$etr n "n(r t siurt
vorzuschreiten n )sht$en e shpirtit :en prte$ nesh/ sa i &u$dessh" pre$ nesh pr t
pr$ithsuar na. Hapi i par sht pr$ithsi" i n$ personi te t$etri. N fa&t/
tash" pr$ithsi" i n$ prvo$ the"elore : "und t #$ )do vet" pr veten e
ti$/ as prvo$a. Hapi i d(t/ t dre$ta t #ara#arta/ si) &r&ohet na e para/ sht
pr$ithsi" na n$erzit n &afsh. Ne ur " e leht/ &u hende&u i nusht/ na t
?i pr "a$"unt. -ush n t vrtet #ordi i urs n vend t : t $et n rrun
dredha;dredha/ pasta$ $eni dina& du&e #otn e shpirtrave. Ne t ln at prapa. Na
"a$"unt sht $asht pash"ansh"risht npr tr "#retrin e &afshve. Pr n
tr "#retrin e &afshve varet na n$ "n(r t t$ert : n "n(r t ars(esh"e
nu& "und t vn n$ p$es t e&zistencs shpirtit/ apo &u7 Tani v$en n$ #oshll& t ri
i cili sht llo$i siurisht : e aru"enton sot/ &u ai sht dhe se ai sht. Nu& &a ur
"#i &t shte/ : nu& "und t $enden/ por pasi a$o ishte e $at se n$ hende&/
G$ith&ush $en. -a pr$ithsi" &tu &ufirin e sa$7 Shpirti &a &aluar na n$erz "e tru
dhe nerva &ri"#ave pa trurin/ e pol(ps pa nerva posht6 "und t "os edhe na
pol(ps pafu:i pr #arishte pafu:i "#i dhe deri pe" pafu:i prsri arri$n lart7 Tr
"#retria #i"ore shpaloset &Lrperlicherseits pr n$ tarp re "#i "#retrin e
&afshve/ n$ plan i ri shpirti nu& sht n$ pre$ t(re edhe t +fertohet7 -ur shpirti
nd$e& zoun n a$r/ rra n to&/ ata nu& "und t nd$e&in edhe lule n fushn e drits
dhe aro"7 Nse ai t $et rasti7 N$ duhet t sh:(rto$ at6 5n &a" sh:(rtuar
at. 8he t pa&tn "endon se un/ nu& &ishte asn$ pasazh t$etr se sa &$o.
Siurisht/ por a$o do t "#etet $ith"on e "undur n :oft se di&ush sht du&e
nu"ruar dre$t t &r&o$ at se pse ai nu& e prefero$n n$ a#i"6 dhe &$o p(et$e
sht ai " p(eti. 5n do t #$ &undr;p(et$e= Nse di&ush nu& "und t lloaris
n tre pa nu"ruar t a#uar/ si "und t "#shteteni n t te lloarit$es Hotrore7
Pr " tepr/ Schleiden shprehur n lidh$e "e teleolo$i si " posht=
2Teleolo$i/ ose do&trina e prshtatsh"ris n nat(r tani sht sht(r deri n
z#ati"in e t(re t sa&t n "n(r t dre$t n t $itha nat(ralistt "dha "n$an/
sepse n :oft se &a ndon$ rndsi/ por shu"ica e tra$ti"it edu&ativ t filozofis
pra&ti&e/ si n$ "$et ilustri" sht i z#atuesh"/ ose t $e$n n$ pun n sodit$e
esteti&e e nat(rs. G$ithsesi/ sht &$o &r&es e t(re e sa&t $ith"on &r&on :
fa&tin/ i cili do t lidh ata n ter"a t :lli"it t prca&tuara ve)"as sh&encrisht
pr veten e t(re dhe n lidh$en e t(re ori$inale si sh&a&;paso$ &an. : n$ n$eri
"und t "arr &na:si n "end se n$ Corolla sht ndrtuar n "n(r : n$
inse&t t &alo$ "ir/ por nu& &a $asa pr t shptuar prsri/ si &a pr t trans"etuar
at npr"$et shtit$e e ti$ t sh:etsuar rreth polen n o$ pull/ e nd$e&ur na
>iltin Corolla hap #ur e ti$A por a$o $ith"on "#etet n$ "as e pr&ohsh"e pr
"end$et e &ufizuara/ dhe sht tallur "e t dre$t pr n$ &oh t $at n Parodies t
panu"rta. 2
N t vrtet disa Gu9i"i sht n$ pre$ t(re/ pasi t tre vllezrit Ue#er/ pas
Leuc&art/ Her"ann/ e sin&ae "ua vet" para t t$erve/ ; por nu& do t $en t
vet"it ; pari"i teleolo$i& n ho"azh t duhur t apli&i"it/ pr t thn se teleolo$i
n apli&i"i i t(re i sa&t sht sht(r a: #u&ur "e t $itha nat(ralistt "dha
"n$an/ dhe se ato "#eten n$ "as e pr&ohsh"e pr "end$et e &ufizuara. Por ne
vazhdo$" t d$o$"=
2N fa&t/ &$o :as$e nu& &a autoritet/ a: " pa& &ur ata $an &a: :ielli apli&uar
a#i"isht si FECHNER/ pra $o pr t shp$euar lidh$en tash" fi&se ndr"$et d(
fa&teve "#i &ushtet :lli" por na :lli"e t presupozuar/ e&zistencn e n$ t$etr
paprovuar . provo$ as o#$e&t vrtetuesh"e Pra/ t vi$ n FECHNER vrtet pas
trenin e "endi"it para= 22 -afsht &an shpirt dhe nd$en$a/ ata #redh por vet" her
pas here na #ota #i"ore6 &ishte #i"t nu& shpirtin dhe nd$en$n/ &shtu do hapsirn
: zn/ hu"#ur/ por shpirti dhe nd$esi sht &udo t $en sipas :lli"it t -ri$uesit/
pra/ #i"t duhet t &et shpirt dhe nd$en$a 22 FECHNER nu& du&et e prirur pr t
atri#uo$n urt dhe ele"entet &i"i&e/ "ad$e edhe nat(rn inorani&e/ shpirtin dhe
nd$en$a. . !i duhet/ "e$ithat/ pasi un do t leht t provo$ at. Po ai "und t &et
pr t sh&uar " te$ dhe $epini veten e t(re a#solut shpirtin #osh hapsir dhe nd$en$a.
2
!$o vi$on n$ e&ze&uti" n &t dre$ti"/ ather n$ rishi&i" t pozits s teleolo$i
n -ant dhe t s&u:ura6 dhe " n fund &on&luzioni pa"$e Schleiden n
teleolo$i. 8u&e un rezervo$ t &thehen n &t t fundit/ n &apitullin e tret/ e cila
"erret "e teleolo$i ve)anti/ dhe "e an t &sa$ edhe pi&pa"$et e pr$ithsh"e t
Schleiden;s pr teleolo$i/ un &ufizo$n veten pr tani pr tJu pr#allur "e at : n
:etsi ti" dhe z#ati"in Pari"i teleolo$i& vlen n ve)anti.
Nse ne !#stract n$$tn #inds na li#ri i" "#i $etn shpirtrore t #i"ve/ n
"n(r : ata $an si " posht=
Ne &e"i $etur na prvo$a/ indu&torisch se sht n favor t n$ shpirti n n$eriun
dhe &afsht e $ith stru&tura/ e tr t nritur/ e tr e $ets/ dhe t $ith procesin e
$ets na t $itha #uri"et oranizative $an t &o"#inuara n "n(rn e duhur n
"es t(re dhe "e &ushtet e $asht"e/ : n &t #aza shpirti/ t zhvilluar/ t vepro$ dhe
"und t $et sh&a& pr shfa:$en e shpirtrave t re$a/ pa "arr paras(sh sa t doni pr
t pr"#ledhur dhe t interpreto$n fa&tin e "arrdhnieve t trupit dhe shpirtit/
&onceptualisht/ at : $u doni t treo$ e&zistencn e o#$e&teve :lli" pr t "irn e
t(re veten e t(re.<e pa& f$al/ prvo$a "son at. Por ne &usht n$ar$e t n$ash"e/
o#$e&tet/ n$ &o"#ini" t n$ash" t #uri"eve oranizative e&zisto$n "idis t(re
dhe "e o#$e&tet e $asht"e/ si n &afsht n favor t n$ shpirti/ ta&ohen n fa#ri&/ ne
"und edhe "e analo$i pr t "#shtetur aru"entet e t$era presupozon se ata n
"n(r t #ara#art #r n favor t n$ shpirti n #i".
N fa&t/ "e$ithat/ #i"t $an t #ara#art n at : ne e &onsidero$" si rast t
prshtatsh"/ pa$is$e/ &o"#ini" n n$erzit dhe &afsht dhe pr t shr#(er n$
e&zistenca shpirti shohin &afsht $o vet" n pr$ithsi/ por edhe na "ad$e edhe
disa dispozita t ve)anta/ t cilat n vetvete Glli"i i ve)ant i z$uar $etn "endore
&an t #$n si &$o vlen &r(esisht na pozita e prshtatsh"e/ &thes tret$e t oraneve
t prshtatsh"e pr t sti"u$ve t $asht" ndi$or dhe &ushtet e riprodhi"it. T $itha
&ushtet e riprodhi"it n "#retrin e n$erzve dhe &afshve n fa&t voto$n s #ash&u
n fund/ t tilla n$ t prhapur " te$ n &r(e t n$ shpirt $ets s z$uar6 !nalo$ia
su$eron se n$ar$et $o " pa& e #ra "e &u$des dhe analoe nu& $an " pa& t
vendosur n #otn e #i"ve t tilla " te$ prhapur n &r(e t n$ shpirt $ets z$uar. ;
Se n$ar$et e prshtatsh"e pr "#retrin #i"ore &tu para:esin n n$ for" t$etr/
si pr "#retrin e &afshve/ nu& "und t $et i a#uar6 sepse tash" n shtazore
shndrrohet n for"n e institucioneve si :lli"e n$ash"e n <annifachste.
<e$ithse &to nu& $an t n$$tat f$al : un t prdorura "e sh&ri" ti"6 sepse
a$o ishte " tepr &tu pr t &ontra&tuar n$ t sh&urtr at$e du&e dre$tuar npr"$et
dis&uti"eve t shu"ta dhe she"#u$ t aru"entit/ por a$o sht e n$$t treni i
"endi"it/ "und t z#ulo$ $ith dhe udh t leht/ heto$n "enduar ndon$her n
punn ti"e dhe nu& do t "e :lli" t sh&o$n $asht pr t &r&uar pa"aturia n .
She"#ulli n pre&se t ve)ant/ pr t ciln Schleiden #$/ &shtu : ai &a
aru"entin ti" t vrtet/ e cila sht " shu" se th$esht teleolo$i&
41
/ ln $asht/
dhe/ shtoi przier$a n &on&luzion esteti&e interesit "e to n n$ prfundi" t till pa
&upti" ,prap "e thon$za/ si&ur ata ishin f$alt e "ia1 zvends pulla/ t tilla si)
ishte i prshtatsh" pr t sul"uar.
41
% dre$tuar at n Sh&ri"in e Shen$t= 2N p(et$en Soul2 si aru"ent pr t plotsuar.


!ru"enti i"/ redu&tohet n #azat/ &$o sht=
-afshve dhe #i" :ndro$n si antar nat(ror n n$ raport t &o"ple"entit/ &u
&afsha e h(r$es "e n$ fa:e fizi&e/ e cila sht n$ #arts psi&i&e. Si&ur i"piantin
asn$ shpirt/ &shtu : do fizi&/ "endor shti"i i &afshve sht zhdu&ur/ dhe fizi&e
duhet "e siuri t na &et n "endor. Pa shpirtin #i"ore z#ulon avantazhin
psi&olo$i& t #uri"eve : &e"i &r(er vet" n n$rn an t vizionit "#retrin e
&afshve/ sipas t lidhur/ n ann t$etr t hu"#ur6 "e shpirtin e #i"ve sht e $itha
#het.
-tu/ vet" disa sh&urti"e/ versioni i sa&t i aru"entit "#i "n(rn se si sht
prezantuar na le9uesit Schleiden.
Pasi &a" "enduar t za"#a& u$i dhe lule za"#a& u$i/ zh(t natn n u$ dhe t rritet prsri na
&( "n$es/ un vazhdo$=
2Siurisht/ t rritur dhe t "os tento$n t $itha lulet &shtu ndr(shi"in/ edhe pse a$o ende
#$n shu" t t$er/ por duhet &$o pr sh&a& se t $ith nu& e $e$n at vet" tani n lulzi" dhe
s(the shoots/ n zi"in e vess/ a$ri dhe dielli t "$aftuesh"e/ secili7 n rrun e t(re t ve)ant7
-shtu : un "endova tani e tut$e/ nat(ra $ithashtu &a ndrtuar ndoshta ndr(she vet" n
lidh$e "e fa#ri&n e "alor dhe t vendosur n vend t$etr si fres&in dhe pastrtin e a$rit "alor dhe
)fardo t$etr "ali "und t ende &an t$etr se pell/ n$ n$eriu t "$aft t pastr/ pr t "arr
prfiti" t plot. ! sht/ thash "e vete/ za"#a& u$i "e t vrtet "$aft t ve)ant/ por vet" pr
u$/ t nritur #i"ore "al pr "al6 ose &e"i dashur t &the$ at/ ne nu& "und/ dhe thon se u$i u
nrit vet" pr za"#a& t u$it/ t $ith "al pr t "#$ell "al7 Osht e vrtet/ n fluturat/ pesh:it
$u tash" &eni :enie : zo$n n$ $et n a$r dhe u$6 $u "und t p(esni/ pse $o t t$ert7 por se si
ndrtohet ndr(she/ e "o#iluarAFl( por tash" "ehrerlei fluturat n t n$$tat "ale/ du&e notuar por
tash" "ehrerlei pesh&u n t n$$tin u$A e #n n$ t$etr t teprta7 Ddo fiton por pas pa$is$et e ti$
t ve)ant dhe s$ell$e t ve)ant t nd$esive t t$era dhe i"pulseve t n$$ta t ele"enteve. Tani #i"
t u$it #i"ore "ali sillet &re$t ndr(she na )do pesh& n u$/ &re$t ndr(she na )do fluturat &undr
a$rit dhe t lehta6 si t $itha nd$en$at e t$era dhe i"pulse/ pranda$ sht ende n $end$e pr t dhn
at(reA . . . .
-$o sht &shtu edhe arti " i "adh i nat(rs/ "und t trhe: t $ith t t$ert na e n$$ta
pr#allohen na ndr(shi"et ila) "e fil9han. Ddo :enie sht si a$o sht n$ e&ran t ndr(sh"e t
diza$nuara t cilat e&ranet na nd$en$at n prputh$e "e rrethanat e t$era na nat(ra6 dhe a$o :
"und t ln ende pr shu" t t$era. <a Pra/ pasi t $ith "#retria e &afshve t $ith &an
:en "arr na vet nat(ra/ pr t cilat a$o sht e nd$esh"e/ &shtu : ndoshta tani "#etet n$
$(s" t "adhe pr "#retrin #i"ore.
Tani " du&et aspa& e vshtir t "endo$ pi&pa"$a e plotsuar cilat rreulla &tu.
N$eriu/ &afsha runnin &tu/ at$e/ t shprndara n "es t t $itha llo$et e &na:sive/
prvo$ave/ pre& t $itha llo$et/ : sht lar na n$ri;t$etri. -$o &a avantazhet e ti$.Por ne shohi"
vet" n shndetin e n$eriut n vetvete/ ne $ithashtu n$ohi" n$ansh"rie e &t(re
prfiti"eve. Prve) ec$e dhe udhto$n edhe vendos$a n shtpi &a avantazhet e ti$/ t cilat nu&
"und t hu"#ur6 &a shu" ende n &"# dhe vepri"it :ar:e : duan t $en t $etuar dhe "e
prvo$6 prfiti"et por/ rri "#i t/ nu& "und t "erret "e &to avantazhe n t n$$tn &oh n t
n$$tn "as/ dhe : dshiron pr t nritur t dre$tn n n$ $/ a$o nu& "und n t n$$tn &oh/
na ana t$etr. Pranda$/ N$ dhe sh&opin$ t t$er t to&s udhton. Si n "#retrin e n$eriut/ si n
"#retrit e nat(rs. N$erzit dhe &afsht $an t udhto$n/ #i"t &apse t individve t to&s n
#ot6 : prca&ton shpr#li"in e nat(rs lart pr t &apur nd$esh" dhe t prpi:et pr t shter
&to/ &ateorin e &ushteve specifi&e n n$ para"etrat e dhna t nd$esh"e dhe : aspiro$n6 por
pasta$ ata nu& "und t &alo$n npr t/ sepse )do runnin )on prte$ pozicion t ca&tuar/ por vet"
t rritet. Ne harro$ &t an t d(t t $ets/ dhe $u &eni $(s"a e harruar at : sht e nevo$sh"e/
n "n(r : )do $ n nat(r sht e nevo$sh"e.
Ne e shohi" se si nat(ra "und t &et una hu"#ur feces6 !$o rinde" ndoshta tre/ &atr
:eniet &shtu : )do "#eturinave/ dhe "#eturinat e "#eturinave : prdoren sh&urti"isht sh:(rton
prdori"in pr t przn t "adhe6 ; Ne nu& duhet t #eso$n at/ : a$o e lidhur "e &ushtet e
vazhduesh"e t prdori"it do t shtohet/ por pr sh&a& t prdori"it t vet" du&e :ndruar at$e
"e a&tuale pr$at $ith prdori"7 N$ &afsh infe&tuar vet" n$her hund deri &u n$ #i"
sht fi&se $ith"on/ sh&on siprfa:sore dre$ti" t to&s/ n t ciln #i" sht rritur thell/ ndan
vet" t thot &shtu here dhe &a n$ her n dre$ti"in e rreze individual n rreth/ #i"ore "#ush
plotsisht dhe vazhdi"isht6 n t n$$tat &ushte/ por a$o sht edhe " pa& n $end$e t z#raz
nd$en$a e ti$ rrethin e &t(re &ushteve/ t cilat #i"ore ndoshta &a pr t shi&oni pr t shter/ sepse
a$o sht e ndaluar edhe n t/ dhe i sh&ar&i"it sht n $end$e/ pr sh&a& se a$o sht &ri$uar n t.
2
5n $a" i lu"tur : t &et &udo "e sh&ri" ti" deri n pi&n e t vrtets pi&n e
par t #u&uris dhe ndrti"in e "endi"it se a$o ishte e the&suar pr t shtuar ars(et
o#$e&tive pr "irati"in e n$ "o"ent su#$e&ives. Pra/ &$o &a ndodhur "e &t
rast. N &t &upti" un she"#ulli i par n n$ she"#u$ ilustrues treo$n se si pr
t shter i"piantin &t det(r/ n$ rreth t nusht t rrethanave t ca&tuara t n$
&ndvshtri" t ca&tuar/ du&e pr"#ushur t "ir se ata t d( #llo:et e to&s/ n t
ciln a$o ndodh n "irn rrn$osur/ si hapsirs a$rore/ n t ciln a$o rritet/ u ta&ua
"e de/ $ethe/ lule sa " shu" t $et e "undur/ n "n(r : asn$ ri" e a$rit
"und t "arr "e unen$o(ed6 dhe pasta$ f$al pr f$al t sh&o$n lar=
2-shtu : un przo$ at pr "ua/ nat(ra/ &ur "e t vrtet v$en vet" edhe #i"ore t "ir/
por )far llo$ prp$e&$e t &ota dhe 9hinri"a t &ota/ &ur lulet dhe pe"t $an n rrit$e po a: t
shurdhr lulzon !$o do t $et "$aft e puns #osh./ 8he n a: shu" p($e dhe fusha pushi" s$ell
a$o duhet t pr t "irn ton/ &$o do t ishte vet" " t "ir/ a$o do t rritet t n$$tat sh&ri"et
dhe #ordet/ tavolina dhe &arrie n vend t pe"ve ; .. tani a$o sht $ithashtu du&e fituar vet" t
dre$tn t thot pr ne se #i"t tur" a: afr n hapsir/ "e$ithat/ &afsht "#rapa dhe "e radh
n "es t(re vet" individualisht./ dho"a nu& do t prdoren n "n(r/ n :oft se n &"# e t
vepri"it dhe nd$esi :ar:et hapsira #osh do t linte n "es t(re/ n vend t &sa$ ata $an t ve$l
edhe n #allafa:i" ende n n$ri;t$etrin/ dhe ai do t $et/ por a$o sht prdorur n "n(r pa& t
dre$t/ &ur vet e lua$tsh"e t &r&uar pr t hu"#ur lar hapsir pr lviz$e/ &shtu : ha edhe
$(s"a e &afshve t t$era/ vet" pr t pastruar prsri dhe prsri6 dhe vet sht vendosur "e
instin&t dhe nd$esi n lidh$e "e &t pastri". N n$ "n(r t till t zhvilluar dhe prdorur
nat(rn n "n(r t "adhe t "undsh"e t $itha pasurit e t(re/ pasurin e t(re. Por pasuria $ua$
&r(esor sht si n$ do"ini"i rus n n$ pasuri e shu" shpirtrave pr&asin to&s. ; Si do t pa&ta
ndon$her t shprndahen pas eli"ini"it t #i"ve na e "#retris s shpirtrave/ nd$en$a n
nat(r/ si vi$a t izoluara ather vet" si n$ dre npr p(ll/ si n$ #ru"#ull fluturues rreth lule6 dhe
ne duhet t vrtet #eso$n nat(rn : a$o sht n$ sh&rettir e till/ a$o rrah$e "e an t fr("s
h($nore t $ets. Sa e ndr(sh"e &$o sht &ur #i"t &an shpirtra dhe t nd$ehen t6 $o si s(t t
ver#rve/ vesht e shurdhr n nat(r t :ndro$ n "n(r shu" her e sa$ e sheh veten e ti$ dhe
ndihet/ si shpirtrat $an n t/ se ata nd$ehen t6 si t$etr pr t vet Perndis/ : d$on nd$en$at e
t $itha &ri$esat e ti$ n n$ ndrvepri" t ca&tuar dhe har"oni/ &ur instru"entet nu& sht " n
&t intervale t $ata na n$ri;t$etri $an. 2
Tani &$o sht pi&a n terren Schleiden ,studi"et p.0C31 thot se/ n &t "n(r
di&ush "und t treo$n se hapsira e z#razt &a shpirt dhe nd$en$a/ sepse prndr(she
dho" nu& do t prdoren psi&olo$i&isht. Por un nu& e provo$n #i"ve shpirtin
na &r&esat e prdori"it "endor t hapsirs/ por n lidh$e "e aru"ente t t$era/
&onte&sti i pr$ithsh" sht n t vrtet fundi prova/ "e aru"entin e
&o"ple"entit6 % interpretuar "$etet e shfr(tzi"it pr :lli"e t &sa$ shto$ce/ pr
sh&a& se ata $an at$e/ $o pr t par n$ G$(s"a/ &u &ushtet dhe &ara&terin e n$ e tr
: na6 dhe t #$ #u&urin dhe arsi"i"in e #ot&upti"it varet "e to/ pr t
&undrtn "e transportuesit. 8he secili pre$ t(re sht/ un "endo$/ prano$ se n$
pi&pa"$e #otrore sht edhe e ars(esh"e se sa e #u&ur dhe pr ndrti"/ i cili n
prani t :art t $itha &ushtet pr shfr(tzi"in "endor t hapsirs na #i" t tilla
"e t vrtet &r&on/ si a$o "e Schleiden #i" #osh hapsir sht psi&olo$i&isht
e&uivalente.
Pasi un t &r&uar pr t rivendosur 8u&e "parsh"e shprf(t(ruar na inventari
Schleiden prons t tra$ti"it ti" t p(et$es #i"t shpirtit t $et e "undur/ &$o sht
pr ata : &an duri" &ishte pr t " nd$e& n &t pi&/ "und t &et ndon$
interes pr t d$uar f(t(rat "n(ra e tra$ti"it t Schleiden i"i t n$$tn p(et$e t
cilat .
N &oht e fundit a$o v$en prsri n fa&tin se a$o pr#het na &onceptet e pastra t
shpirtit pa ndr"$etsi" t "te$sh"/ )sht$a e vrtet e shpirtit vendos6 &oncepti i
shpirtit n vetvete/ por a$o sht e #azuar n ato &onceptin &ontradi&tore t shpirtit/ t
lart e t cilit u "enduar tash".
N$ "und t vi$n pothua$se tut$e "e iden se Schleiden ishte n$ dishepull i
fsheht i Heelit. -eni f$aln ai nu& dshiron at pse6 por nu& duan disa dishepu$ na
Heeli. -$o sht "n(r shu" e Heelit e vn &oncepte &ontradi&tore n #all t
sh:(rti"it t $rave dhe t vendos na &oncepti na "#i fa&tin e $rave. Por
le9uesi "und t $(&o$ pr veten tua$ du&e nd$e&ur. N$ $en &oh t $at/ t ciln
un t nda$n pi&pa"$et e Schleiden;s/ &shtu : ai &a nevo$ vet" edhe pr t
nd$e&ur for"uln/ n t ciln un " n fund pr"#ledhur. Por un t &r&uar pr t
lua$tur pa& pr t/ &shtu : un dua t #ni t n$$tn a&uz/ un #$ at n lidh$e "e
"ua : un sa&ato$ n$ shtre"#ri" t pi&pa"$eve t ti$ dhe Schleiden.
Pra/ "end$a sht pr t Schleiden 2n$ :enie : sht i lir/ nu& i nnshtrohet li$eve t nat(rs/
vet" "e veten e prca&ton $ith for"a e $ets s ti$/ e cila "e t vrtet "und t thon= //2 8ua 2/2
pr sh&a& se a$o "und t thon 2 25n "und t2/ 2;2 shpirti si n$ :enie e lir nu& i pr&et hapsirs
dhe &ohs/ ai sht i pandr(shuesh"/ ai nu& &a filli" dhe nu& &a fund/ sepse ata $an &onceptet e
&ohs/ ai sht i pandre:sh" dhe i pa&orruptuesh"/ pr t d( $an ndr(shi"e/ dhe ndr(shi"i
sht n$ fun&sion i &ohs. 2 ; Hesi"i n schechthinie lirin e "end$es duhet t $et i pa$ustifi&uar
na prvo$a/ por vet" n se ohnede" i"a$inuesh"e nu& "oralin. ;
2Hota e pa&ushtzuar/ a#solutisht t lir/ n #otn e shpirtrave2 sht n dispozicion vet" n
#az t 2li$it "oral/ : &r&on #ind$e/ por nu& i z#ato$n62 &undrta e sa$ 2Hota e &ushtzuar dhe
&re$tsisht $o t hapura/ )sht$en2 sht nn 2li$in e nat(rs/ : pr$ashton "undsin e
"os#ind$es.2 N$eriu i cili filli"isht &oncepti"in #otn si n$ e tr t unifi&uar/ por s shpe$ti "son
t dallo$ "idis &t(re d( #otve. 2T d($a $an tani e tut$e at pa n$ra an dhe t papa$tuesh"e pr
&rah/ Pa dhe $o t lira $an &ontradi&ta pr$ith"on papa$tuesh"e.2 Por ai e $en shpirtin e
2$ith"on " $o t lira/ fizi&e/ t lidhur dhe t varur deri n n$ "as t n$$t. Lidhur "e lidh$et
lidh$e/ t tilla si "arr$en e varsis/ a$o "#etet n$ $z paz$idhsh". H(r$a e ti$ n $etn e to&s
sht "e t/ pra n prfundoi n$ se&ret a#solut/ n lo$i&n e :enies s ti$ t lir shpirtrore t
ru"#ulluara n for" pluhuri n$erzor t to&s ;. rn da&ord " te$ dhe n dhe pr"es for"ua/ ai
e nd$en pa"undsin : &to d( #ot/ t cilat ai #eson se &an n$ohur/ "e t vrtet dhe n n t
vrtet e&zisto$n ve)"as &rah pr &rah/ ai "endon se &( dualitet i #ots :ndron vet" si n$
"ister f$al z$idh$a e t cilit fshehur at : n$ $ra t "ira/ 8C;si duhet t $et #az e tr :
hapsira dhe &oha/ for"a "ate"ati&e e li$it nat(ror/ vet" shpreh$e e cen $an ato : do t rrin
$et$et e ti$/ sht i intriuar na lidh$e t trupit n "n(r t $at/ si lirin e "end$es s ti$.Por &(
&o"ple&s do t shprnda$/ dhe pasta$ ne &e"i realizuar 22 #all pr #all 2/2 ; )far ; a$o na $ep
as$ n sh&enc to&/ dhe nu& &a Perndi "und t/ nse ai donte t/ : na shpirti t lidhur sht
a#solutisht falas sht pr$etsisht i pa&uptuesh". 2
<e an t &sa$ un "endo$ se aspe&tet thel#sore t "endi"it Schleiden;s/ &u n
dispozicion n t $itha/ : &an riprodhuar n "n(r t plot. Siurisht "e thon$za
$an f$alt e t(re Schleiden e :ua$tur/ dhe pr &t ars(e &a pr t vlersuar t $ith
infor"acionin e nevo$sh" pr t t $et n $end$e t s$ell deri n )far "ase
for"uln e "posht"e/ n t cilat un "endo$ se pi&pa"$en e ti$/ e n$$ta vlen
vrtet.
Dika esenca absolute e t cilit A sht, sht me lidh me nj B , me t vrtet nj
gjra t mira, subjekt DC-si, n nj far mase jo A ; por ne duhet t shikojm si n
qoft se ajo ende A do t mbetet. idhja e A me B parandalon njjt n reali!imin q
me t B nj gjra t mira, subjekt DC-si; "or n qoft se ajo sht e B sht e ndar,
kshtu q do t reali!ohet se ajo sht n t vrtet asgj nuk i B sht e i!oluar. #
gjith kjo sht nj errsir i keq; ai q nuk beson sht nj njeri i pamoralshm.
Ndoshta for"ula "e t vrtet nu& &a fare6 por a$o sht $ithashtu "$aft e
"undsh"e pr t "arr &t pi&pa"$e &re$tsisht "e ndon$ for"ul7 Eu #ni veten
du&e u prp$e&urA
!$o tani vi$on n Schleiden/ &ali"i p sipr CM cituar/ e cila nu& &a si vendos"rin
pr t na ndri)uar pr &onceptin dhe "arrdhniet e "end$es dhe t trupit " te$ se ne
errsirn pr t #r ato t leht pr t &uptuar pse/ pasi ai arrin n prfundi"in=
2Dfar 5n e &upto$ "end$en/ $u thash. &$o fr(" : na det(ruar t trupore du&et/
un e :ua$ shpirt. 8he tani &a" nevo$ pr $u ndoshta $o vet" shprehi"isht pr t
de&laruar se $o "e "ua fr("zuar na &afsht/ #i"t "und t pr"enden. 'et" se
)far "und t pavarsisht li$it t nat(rs lirisht t prca&tuar n vetvete/ un e :ua$
shpirt. Pr realitetin e n$$ta nu& &a prova/ si "undsin dhe realitetin e lufts "orale.
Na tilla $ep "ua/ por vet" t &onsu"atorve n$erzi"i. 2
N$ "re&ulli= ! sht se "e t vrtet/ por "e t vrtet i tr aru"enti Schleiden;
s pr "os;e&zistencn e #i"ve shpirti7 Po/ ai sht "e t vrtet6 "und t shihet n
li#rin vetvete. 'et" Q
0
S
B
shp$ei" fa:e i $at n &onceptin e fr("s dhe shpirtit e
siurisht un nu& "und t "$aft t anullo$/ por &ontra&tuar vet" n #azat lua$n.
Por pse Schleiden fa&t ende du&e aru"entuar "e "ua7 5n $a" plotsisht da&ord
"e t se #i"t : &afsht nu& &an shpirtin n &upti"in e ti$/ por vet" n$ shpirt n
)do dit/ nd$en$ "$aft unphilosophical nse de&larata e ti$ sht filozofi&e. 5n do t
sh&o$n edhe " te$ se ai6 5n do t thot/ Schleiden/ ndr(she nu& i v$en turp/ por &$o
sht shu" e ndro$tur/ se ai ende la shpirtin n$erzor6 nu& &a shpirt n &upti"in e ti$/
por vet" ide$a e ti$ filozofi&e e ti$.
N fa&t/ : na Schleiden >eleunet shpirtrat e "i/ sepse ata nu& &orrespondo$n
"e &onceptet e ti$ filozofi&e/ &shtu : ati$ i pl:en "ua/ por edhe " le$oni
>eleune shpirtrat e t(re/ sepse &oncepti i ti$ filozofi&e t cilat lo$i&a i"e/
"etafizi&a e "ia/ prvo$a i"e dhe nevo$a pra&ti&e sht n &undrshti" "e .
<$aftA dhe tani/ sa " shu" si e till sht e "undur/ disa f$al n &upti"in e par
versLhnenderen e &ontestit n t $itha.
-u ata nervoziz" n Schleiden/ "e t ciln ai/ "e t ciln ai anazhohet $o vet"
"ua t $ith ata : nu& e nda$n "endi"in e ti$/ dhe "endi"i i t cilit ai nu& e
nda$n/ dhe &to sul"e : edhe pas #rezit t ri &a #r pr t "suar pr n$ pa"$e t
vshtir as e9ceptionell du&et7 ; 5n #eso$ se d( ars(e t "$aftuesh"e pr t
$ustifi&uar t d($a n t n$$tn &oh dhe pr t shp$euar6 !rs(e$a e par sht
hipoteti&e/ fa&ti i d(t.
!rs(e$a hipoteti& #azuar n pi&pa"$et e t(re t Schleiden;s. 5n d(sho$ se
Schleiden;s a#solutisht falas/ vet" li$i "oral i #indur/ shpirt por edhe shtrir$en e
lidhur "e trupin/ sht e lidhur na lidh$e "e t n$$tn $/ t $et i &ufizuar deri "
tani na n$ hu"or h(pochondriac t n$$t n lirin e ti$/ : ai t &r&ess Li$i
"oral/ #utsia/ pr t provuar dre$tsin dhe #esni&ri edhe &undr &undrshtarve/
sido"os "und t arri$ asn$ rezultat n t $itha rastet &ur ars(e$a e d(t duhet t
ndodhin.
-( i d(t/ fa&ti&e/ ars(e$a nu& sht n trup/ por thell n shpirt. Pi&pa"$a
Schleiden i #ots ndr(shon na " t plot t "iniers. Por Schleiden sht a: e
"#ushur "e t vrtetn dhe "irsin/ a$o pothua$se du&et ndon$her na #u&uria
dhe "adhshtia e ti$/ dhe &tu &undr pavlefsh"rin e plot/ poshtri"/ d"ti"it/
"arrzia e i"$a/ a: sa ai "und t din ata se du&uri " e vshtir/ "e$ithat vet"
ati$ t dre$tsis/ "e t vrtet n$ det(r e dni"it du&et6 se ai nu& nu& sht e
nevo$sh"e/ "#an at vler/ ndrsa pr t #anuar ars(et e t(re n t n$$ta ose t
ndr(sh"e6 n "n(r : )do #az a$o tash" du&et pr ars(en e &shtu edhe nda$ n$
$ e &e:e : ai &a dre$tuar ndon$her &undr ti$. Pranda$ ai nu& &a as aru"entet e
"ia as f$al/ as edhe tr li#rin ti"/ du&e vazhduar t $et di)&a/ por pr t fituar
sul"in e leht pr t #r at t vde&ur n t n$$tn &oh. Pranda$/ e vrtet/ &shtu
: tani siurisht as$ nu& i prshtatet. !i &a f"i$a nu& dshiron "e #ath>ater/ ai
donte t "#(t at "e n$ pr"#(t$e na lart/ dhe pr &t ars(e nu& tra$tohen edhe
seriozisht.
F"i$a #uz:eshi "e t/ pasi a$o &a a#eplanschert pr"#(t$en/ na counter dush.
Eu nu& do ta &upto$n/ n t dre$tn fa&t Schleiden s sul"it/ &ur $u nu& e &eni
"arr ata ndr(she na #ot&upti"i i ti$ nda$ &onsiderat e "inave/ dhe $(&uar at t
a#uar/ n :oft se $u nu& e &ishte veshur at #ind$en e thell t t n$$tin li$. 8he/ sa
" pa& si un "und t $et pr t rn da&ord "e "n(rn e sul"it t ti$ e siurisht/
por un nu& $a"/ t $ith : t "und t $ustifi&o$n &t #esi" t $ustifi&uar pr t
$etur.
Dfar &ontrasti n "es #ot&upti"it t n$eshtrave Schleiden;s &undr "inave/
&a treuar disa pre$ t(re tash" n neociatat pr prca&ti"in e fr("s dhe
shpirtit. 8u&e ofruar &onceptet " &ontradi&tore n plan t par/ a$o "#(llet/ si) vuri
n du&$e/ disa pi&pa"$e teolo$i&e dhe filozofi&e/ dhe n t vrtet ndoshta &u lufton
ndr(she vet" " s shu"ti/ e Schleiden ". Por n$ t$etr an e sa$ h(n n "iniern
n t n$$tn &oh n t &undrt dhe n n$ pa"$e shu" t pr#ash&t
#otrore. Harton e sa$ &r(esore #otrore dhe $an ati$ n$ #osh pr "ua n$ si"#ol i
fu:ish" i shpirtit. 8he : un &r&o$ shpirtin e $rave n $ra/ n vend se "#i ose
prapa $rave/ ai nu& "und t fal veten.
Th$esht P(es veten &tu/ si Schleiden/ &ush t$etr "und ta le9oni at n prvo$n e
par/ n #otn e sa$ t pr$ithsh" t par t n$$tn $ "und t anulo$ &re$t n n$
her dhe/ n "$eull. 5n do t shp$eo$ veten pa& " t :arta pr &t n -apitullin
4.
III. Teleologji.
!shtu si "e &a: shu" $ra pr Schleiden !s$/ &$o sht pas ti$ "e as$
teleolo$i. -$o sht pas ti$ "e #i" shpirtrat !s$/ "e shpirtrat e &afshve !s$/
dhe "e shpirtrat n hn !s$/ "e shpirt n as$ nat(rs pr "ua !s$ sh&urtr "e
)do $ !s$ nu& sht shpirti ose fr("a n nat(r ose n p(et$e vet" &shtu :
siurisht nu& sht pr tJu ha#itur : a$o teleolo$i/ sipas ti$ as$/ i cili sht fr("a e
&r&i"it n sh&enc vet. 'et" pr$eto$n dhe "ate"ati&a $an pr t n sh&enc
"#izotro$n/ dhe siurisht ato $an d( $ra shu" t "ira6 Por t $itha $rat e
"ira vi$n n threes/ dhe &$o $ e tret e "ir sht teleolo$i.
!$o le9on dhe na prvo$ e hidhur/ t duruar t cilat t #urosurit n :eli t
vet"uar pr sh&a& t "uness s punsi"it. Pse nu& sh&oni "#rapa dhe "e radh
dhe t lviz &raht dhe &"#t n ze"rn tua$7 Po/ n :oft se ata e dinin se si t
arri$n vet" n$ :lli" &shtu6 por ai nu& punon. Nu& &a asn$ :lli"/ pa redu&ti"in
"a&ins/ dre$ti"in dhe &oordini"in pari"in pr lviz$en e ar"ve dhe
&"#t.<us&u$t/ &oc&at/ nervat/ "otor/ duhet/ Ddo $ sht at$e pr lviz$e6 por n
:oft se :lli"i nu& sht at$e/ as$ nu& ndih"on t $ith. !$o nu& sht e
ndr(sh"e n do&trinn e nat(rs orani&e. Pa redu&ti"in :lli" n nar$e/ dre$ti"in
dhe &oordini"in pari"in "unon6 nac"uar vet" na pari"i i ar"ve sh&a&sis
dhe &"#ve t lua$ &r&i"it " &ot dhe a$o s shpe$ti do t lodhur/ e &ot t lufto$n.
!ta thon= Por &a &undrshtart "$aftuesh"e t pari"it teleolo$i& : &an #r
TKchtieres !ft/ po/ ata &an #r shu"/ sa " shu" pasuesit e n$$t/ &$o nu&
sht n$ e "$aftuesh"e/ n$ dsh"i &onstru&tiv : $u "und t #$ pa t pa&tn.
+h "ir6 a$o sht "e teleolo$i si "e #esi" te ?oti. G!R Shu" "und t di as$
n lidh$e "e t/ dhe t vepro$ n #az t rendit t Perndis/ por ndoshta " shu"
se shu" na ata : &an #esi" te& ai.
Por si do t du&et "e "oralin e t $ith n$erzi"it &( ateist/ n :oft se #esi"i nu&
e&ziston7 -a por ndr$e$$a e sa$ &upti"/ i $ith dre$ti"i n$erzor i :enies s sa$ n
n$ "n(r t $ra/ t &ri$uara n #az t ndi&i"eve t arsi"it/ "$edisit/ : nu&
"und edhe t #$ pa n$ #esi" n ?ot. +se si pr sh&a& se/ "e t $ith/ du&e i #r
ata t "#urre"i pr t prfa:suar #esi"in n ?ot/ n vendet &u &a si t "ir si t
till/ edhe pse &$o vshtir se "und t $et n$ &u nu& sht "e t vrtet asn$. Tani
du&et at(re dielli teprt/ sepse &t t vrtet pa t "arr drit/ dhe to&a/ a$o sht
"$aft e : hedh dritn e diellit "#i ta.
8eri tani sht nat(ralist pr"es $ets dhe edu&i"it/ edhe pse ai "endon se e
$end$es/ nd$en$a e :lli"e t ca&tuara : duhet t arrihen na n$ar$et orani&e/
#het pothua$se )do lai& t n$ nat(re t$etr/ dhe vendosur n "n(r t
pavullnetsh"e dre$ti"in e t "enduarit t ti$/ &r&i"et e ti$/ ohnede" as&ush
do6 &shtu : ai sht pr"endur n "n(r t pandr$e$sh"e n se p(et$et e ti$/
heti"i i ti$ sht/ dhe vet" vet" pr sh&a& se ai nu& e di se ai e #n/ "endon se/
studi"et e ti$ $an &r(er ndon$her/ pavarsisht na :lli"et e para;li$ore.
Por un dua t di se si do t du&et "e heti"et e s(rit dhe veshit/ nse $o n "n(r
t heshtur presupozuar se s(ri sht i vendosur t shohin/ vesh pr t d$uar
at. -undrshtart e teleolo$i du&et se "endo$n se e :art n &t dre$ti" nu& &a
e&zistuar.
Osht pothua$se si t paturit e n$ person : pretendon se ai nu& &a &o&n dhe nu&
&an nevo$ pr n$ &o&/ dhe : "#an n$ dhe e nevo$sh"e ishte n$ fanati&
:eshara&e. !i nu& e shi&on veten e ti$ t ar"ve/ &"#t/ t $ith trupin/ por vet"
n &o&/ t cilat $an &raht/ &"#t/ $ith trupi edhe "e "a&in dhe dre$ti"i n t
cilin s(ri sht/ &shtu : ai e sheh "n(rn se si ai "err.


Ndoshta p(esni n$ ose !/ at : sht n t vrtet pari"i teleolo$i&/ dhe )far
sht a$o7
5n dua t the" se n t sh&urtr=
Pari"i teleolo$i& zvolohet :lli"e para&usht/ "$etet pr arrit$en e :lli"eve t
parapara ose vizitoni dhe t nd$e&/ "e$ithat/ n$ pari" t &undrt/ pari"in e
sh&a&sis/ afr pavarsisht na n$ :lli" para;li$or t ars(eve t dhna pr paso$at
dhe pr &t ars(e Prfiti"et dhe efe&tet e a$entit t dre$tprdre$t parashohin dhe
"und t $ur"ohen.
Pr :lli"et e pari"it teleolo$i& e :lli"it sht e al#u"it dhe t $itha fondet t
dre$tuara pr t6 n &upti" t pari"it sh&a&ore $an "$etet e al#u"it/ dhe :lli"i/ n
:oft se $u ende i doni t telefononi at "n(r/ sht vet" rezultat.
Set/ n$ "i&ros&op do t siuro$ shi&i"in sht pa n$ tash" e dinte instru"entin/
e do t "so$n pas pari"it teleolo$i& :lli"in e instru"entit t par ose t prpi:en
t n$e$n "e analo$i "e instru"ente t t$era/ $u tash" e dini/ ather hetuar
&o"#ini" t a$entve t prdorura n instru"ent pr &t :lli" dhe t nd$e& n
lidh$e "e &t :lli"6 por i :et n lidh$e "e n$ :lli" n &upti"in e pari"it
sh&a&sore/ efe&ti i p$esve t instru"entit dhe #ash&i"in e sa$ pr t sh:(rtuar
dre$tprdre$t dhe n "n(r t sh&o$n n punn e instru"entit/ i cili ishte
parashi&uar na pari"i teleolo$i&e/ -r&o.
% dha &tu n$ she"#ull na zonat inorani&e6 por sherr i pari"it teleolo$i& dhe
sh&a&ore #n " tepr n dre$ti" t Ra$hut orani&e dhe inorani&e aru"entuar deri
" tani : sht e "und t $et e n$ "os"arrvesh$e/ t n$$tin f$ali" n t $itha. N
t vrtet/ "e$ithat/ "os"arrvesh$a sht " tepr n "es t prfa:suesve t
&t(re Prinzipe/ si ndr"$et vet/ ve)anrisht pari"et= N vend t fa:eve t
n$ansh"e ithtar i pari"it sh&a&sore/ si n dre$ti" t &undrt6 sepse asn$ na
prfa:suesit e pari"it teleolo$i& t pari"it sh&a&sore do entschlaen.
!: shu" pr orienti" parapra&6 Ne &ri$i"in e tani e " shu" Schleiden s
Prfundi" "#i teleolo$i/ referenca sht #r pr t d"sh" t pr"endura " lart
,p.MM1.
2Ea/ ; prfshin Schleiden lloarin e ti$ t teleolo$i/ ; pasi un "endo$ se $$a
%"a$inoni n$ #an&at &ali"tare e Rinit 6. 8ro$ vetdi$en e sa$ dhe "end$en/
nat(risht/ nat(rn e t(re "ush&on$ sipas/ t dhn e sa$ dhe se&sit t sa$ "undsin e
tradits ; "esdit/ n fu:i t plot t zhvilli"it t sa$/ a$o "err n &atedralen e
Stras#urut dhe "e &renari t #u&ura pr tJu lvduar #n ata det(rn/ e di dhe e &upto$
&t &olos t "suar/ "e "asn e vet" t asa$ : $u t :ndro$ pr t ofertave/ "e
&"#t e sa$ t vol &undr "ush&on$ave a$o fillon fu:ish" pune/ pa pushi"/ deri
n "#r"$en e dits dhe n t n$$tn &oh e $ets : a$o sh&put. Dfar ata filluan t
vn t$era vazhduar/ dhe pas "i$ra #rezave/ a$o &a :en " n fund t $et e "undur
pr t "atur n$ pre$ dritareve n t $itha p$est e sa$ dhe t prsh&rua$n. . ende
sht a: i "ir sa as$ nu& arrin Endless sht ende du&e punuar at$e pr "i$ra nipi
$inis s rinovuesh"e Por "iz "a$i &a edhe nd$en$n e vet/ shpirtin e t(re t
u9i"sh"e t &r&i"it. a$o fillon t philosophize/ si) a$o e :uan at6 "e z$uarsi
"ush&on$ : sht rritur " s shu"ti "e t &uptuarit e n$ plhur "eri"ane 2/2
" e do#t e shtpive 2/2 si) thot -urani/ dhe n$ rnie "$alt/ a$o prpi:et pr t
zhvilluar iden e sh&l:(er Er>in s i Stein#ach "e "ateriale t ult t n$ohurive t
t(re. Hudalla pa &upti"A ! nu& sht &$o e dre$t7 2
2'et" &shtu/ po n$ "i$ vola dhe t pa"$aftuesh"e sht pozita e n$eriut t
&ri$i"it t "adh t ?otit./ Dfar t the"i/ n :oft se tani n$eri2/ 2Hota e vol e
#udallen$ve2/ 2-r(ene)sia &a pr t $(&uar pr n$ pafund sipas &oncepteve :lli"/
na t cilat ai vet zor se e di n$ pi& t vol - dua" :lli"in dhe prp$e&$et pr t
arritur at inferiore/ nat(rn rreth vitit ;7 N$ sche"atis" eshte i evidentuar/ n$
for" #osh sipas t cilit n$eriu i paprsosur dhe e &ufizuar &onsiderohet $ith
det(ruar W sht ;./ ose rreth vet -ri$uesit/ autori shen$t t t $itha $rave ; !
sht e "adhe i ndr(sh" na )"enduri/ &ur n$ n$eri i"a$inon se pr t $etur n
#rendsi t aspe&tin e pr&ohsh" t )do n$ &ut "e t cilin ai e "atur pr$etsh"e/ pa
&oh t ca&tuar "und ; por &$o sht teleolo$i Rezultatet e voc&l ton/ i do#t n
)do "o"ent dhe t or$entuar "end$en ne $e"i t u9i"sh" t "$aftuesh"e pr t
nec :eniet " t larta t paa#uesh"e si e ti$ .. T #udallen$ &ota duan t $en vet"
shu" i &na:ur pr t rritur lartsin e perndive dhe vet pas:(ruar n rrezati"in e
pr$etsis/ dhe nu& e &upto$n se ata $an s(t e pr$etsh"e t hu"#ur na vizati"i/
vet" &ari&atur e sa$ n pluhurin e "adhsi e ca&tuar t t(re. 2
Supozo$" tani se "ush&on$ Po"pe/ n t ciln sht #r i"a$inatn Schleiden
pr t h(r zul@nliches i"azhin e teleolo$i/ t th$esht dhe t "atur for"n e
&undrta/ n t ciln ata e prfa:so$n vetveten/ &ur pari"i i t(re dhe perfor"anca e
t(re e puns s prfa:suesve &r(esore t n$$tn $ t ciln un e :ua$ti " par
,p.MQ1/ i prhu"#ur. 8he si do ta a#stra&te &$o ndr(she7 !s$ e rndsish"e &tu/
nse a$o &a :en e sh:iptuar na )do n$ pre$ t(re "e f$al/ t cilat "ua " at/ por
nse a$o sht "e t vrtet e nevo$sh"e n &t dre$ti". 'et" po t "preht/ :oft
a$o t $et rasti nse $o/ nse a$o sht " tepr &upti"in : Schleiden pr rezultatet e
teleolo$i/ ose &upti"in : un/ si " posht/ t for"uluar/ i cili sht su#$e&t i &sa$
pune.
Ne &e"i $etur na prvo$a/ : nat(ra e &a "arr &u$desin e pr :lli" t
pr"#ush$es n oraniz"at n rastet e vzhuara na ne6 Pra/ ne &on&ludo$"
inductivel( se a$o do t $et edhe n rastet : ne dua" pr t hetuar vet". Por ne
$e"i :lli"e $o ca&tuara a priori pritet/ e cila &a nat(rn duan pr t pr"#ushur/ por
t $eni se pr :lli"e t ca&tuara/ a$o : ne e :ua$" n &upti"in e prdori"it t
pr$ithsh" $uhsor n "n(r t plotsohen n rastet tona t vzhuara deri tani/
dhe pas &sa$ " afr "e analo$i raste t t$era t n$ash"e. 5n nu& "endo$ se
ndon$ na prfa:suesit a&tuale t pari"it teleolo$i& "ashtro$ ndr(she6 ose "
treoni N$ Schleiden se :lli"i &r&on ndr(she se n analo$i "e :lli"e tash" t
plotsuara/ dhe :lli"et di)&a t$etr &tu intele&tin se )far t dre$t pr t thirrur at
$uh : $ith"on &a t dre$t pr t na udhhe:ur n e"rti"in fa&ti&e . 5r#an
teleolo$i& sht ende pr tJu testuar na prvo$a dhe provuar dhe sht vet" t
#ara#art n &t lidh$e se pasi principi i za&onsh" sht &on&ludohet. Eu "und
edhe t $et i a#uar nse prfundi"i/ dhe n &t "n(r i &a t d($a/ nse sa "
shu" t &ontrolleve t "undsh"e dhe p$esrisht n &onfor"itetit aspe&te t
ndr(sh"e t &on&luzion : t )o$n n t n$$tin rezultat/ p$esrisht n prvo$n pr t
&r&uar.
Fundi teleolo$i& sht redu&tuar For"uese t till pr nat(ralist n instancn e
fundit n n$ &o"#ini" t all>@rts n$ohura :ar:eve prvo$/ indu&sion dhe analo$ia/
dhe e &o"#inuar "e t n$$tat "etoda e sa&t : le$o$n :ar& n pari"in t$etr t
&o"#inuar na n t n$$tn &oh "e &t vet; &o"#inuar.
Prvo$at " t za&onsh"e : ne "und t #$ n fushn e orani&e/ shr#e$n si
n$ fener pr prvo$a t re$a6 pari"i teleolo$i& sht vet" se pari"i/ : do t
udhhi:et n &t &upti". Pra/ sht n$ pari" orientues/ dhe sht $ithashtu
de&laruar shprehi"isht na vllezrit 'e#er pr t tilla.
Pra/ ne "und t supozo$" "e analo$i ; dhe a$o : ne duhet t &r&o$ ndr(she/ ;
: sht "arr &u$desin e n t $itha $itart dhe shpendt pr "#a$t$en e n$
&onstante pran/ du&e te$&aluar te"peratura "esatare e a$rit/ sh&all nroh$es6 dhe "e
indu&sion/ : pr &t :lli" o#$e&tet " t favorsh" $an #r n lidh$e "e &ushtet
e $asht"e t $ets dhe ndrti"it t &t(re &afshve/ do"ethn/ se cila tregon pr
kushtet e jashtme t jets, ndrtimin e ne mund t pranojm si nj e dhn $dhe pr t
justifikuar analogji vet tashm krkon nj ba! t caktuar t t%re&, pjesa tjetr do t
kombinohen n mn%rn m t favorshm ndaj re!ultateve q priten nga analogji me
to dhe ndrmjet t%re.
Pas &sa$ vet" tani/ hapat e "arra na n$ar$et nat(rore n n$ dre$ti" t ca&tuar
$an p$esrisht t parashi&uar/ nan$her "und t vizitoni6 %sh/ n :oft se n$ohurit
tona $an t "$aftuesh"e pr t dal n &o"#ini"e " t do#ish"e pr :lli"et e
s(nuara n rrethanat e dhna/ apo edhe pr t lloaritur/ &( i fundit/ n :oft se
n$ohurit tona sht : t vazhdohet vet" pas n$ vet dre$ti" t ca&tuar. Nse t d(
principi i za&onsh" duhet t &r(e$n shr#i"e6 n$$t heti"i prdorur tani fiton por
:ndri"/ &onte&st/ interes/ :lli"in dhe :lli"i dhe p$est do t #onifi&uar na fu:ia
"a&si"ale : ata &an n #ash&vepri"in e t(re n oraniz". Pa pari"it teleolo$i&
po "s(nin ver#risht. !$o "unon dora "e t ciln $u punoni/ n &"#/ "e n$ "
posht/ n s( t dre$ti"it.
<i&ros&op prsri "und t shr#e$ si she"#ull pr shp$ei". !$o sht e
vendosur pr t par o#$e&te t vola hirdurch. Por pari"i i sh&a&sis sh&on n
"os:enie. N$ s( para "i&ros&op sht n$ na rastet " t ve)anta/ ndr t cilat
"und t "onitoro$n efe&tet e "i&ros&op dhe p$esve t sa$. !shtu si edhe/ si $u
"und t shihni npr"$et sa$/ "und t $u 8i&ush &shtu t &thehet &o&n tua$/ $u
"und t ul receptorin e telefonit at si n$ lav$errs/ "und t sh:(rto$ raportet e
z$eri"it t p$esve n t n9ehtit/ $u "und t &ontrolloni ener$in ele&tri&e na s(zet
e ti$/ "unden raportet e lin$s t shndosh/ hetuar nroh$es npr"$et sa$. !$o : na
"#an na ather/ n "n(r t "ir pr t trhe:ur t $itha &to na efe&tet
indiferent n &onsiderat/ si efe&tet dhe prfiti"et e "i&ros&op pr t shohi"7 5n
do t thot/ as$/ por pari"it teleolo$i&. ! "und di&ush t$etr t thot di)&a
t$etr7 8he ai "und t thot se sa lar s(ri/ )far shohi" pr"es "i&ros&op/ di)&a
t$etr/ n &t pi&/ si pr "i&ros&op7
Osht prte$ "os"arrvesh$e n &upti"in e pari"it teleolo$i& parashi&uar t
perfor"ancs t cilat Teleolo viziton &o"#ini"in e #uri"eve dhe i ndo:n edhe t
"erret si efe&tin e &o"#inuar e&zistuese6por pr shi&i"in vet" t $epet vet" pr
shr#i"e t cilat "und t na interes/ t cilat &an n$ &upti" pr &onte&stin e di$es/
dhe t $en n $end$e t nd$e&in vepri"in e a$entit n lidh$e "e prfiti"e t tilla n
#az t pari"it t sh&a&sis/ a$o edhe shu" t nevo$sh"e para n$ar$e e "parsh"e
apli&i"it dhe lin$ t lart t pari"it teleolo$i&. Nse nu& supozohet se s(ri ishte i
vendosur pr t par/ $u nu& do t $et n $end$e pr t hetuar at n &r(e &a
pafundsisht shu" "n(ra pr t hetuar efe&tet e ndr(sh"e/ t $epet se n$ zhdu&et
nn t. Pari"i teleolo$i& vet" #n pi& prirur e par &tu.
T cilt &an vendosur :lli"in e s(rit/ po/ n :oft se di&ush &a vendosur
:lli"in/ nse :lli"i para pr"#ush$es s sa$ n t $itha n )do ide/ ide/ n )do
vetdi$e &ishte e&zistuar/ $an p(et$e : edhe teleolo$i n duart e sh&enctarit nu& e
#$n ata. Pra/ pa& sht e n$$ta sh&a:et &thehen n &upti"in filozofi& t ori$ins
dhe thel#in e nat(rs/ )sht$e/ "ate"ati&a/ nu"ri/ "e t ciln ai &a ende pr t #r
vazhdi"isht/ po pa t cilat ai nu& "und t "arr n$ hap/ &shtu : pa& pr ori$inn
dhe nat(rn e Glli"i dhe :lli"in e redu&ti"it. Glli"i sht pr t n$ n$ofti"i n
lidh$e "e &onservi"in/ zhvilli"in/ $etn e &ri$esave t o#$e&tivit e&zistenca e t cilit
ai "err na rastet e analo$is dhn/ dhe pr pr"#ush$en e t cilit ai &r&on n$
&o"#ini" t a$entve t/ sepse ai &shtu shpesh &a $etur npr t tilla : i plotson
prfundon ai/ do t $et e prshtatsh"e apo analoe n rastet pr&atse ose analoe do
t $eni.
Por !$o "#etet n$ prioritet i lart i pari"it teleolo$i& at/ edhe pse fetare si n$
pari" orientues i sh&encs nat(rore dhe ideve esteti&e "$aft na respe&ti/ por n )do
"o"ent &shtu n referenc "und t $et vendosur/ &shtu : ather sodit$e e
nat(rs nrihet n n$ shen$tri"it t lart / dhe sht n $end$e t "arr iden "
te$/ si "$etet e sh&encs t pastr nat(rore :ndron n veten tua$. 8he &shtu
Schleiden sht shu" e dre$t/ &ur ai ia atri#uon n$ rndsi esteti&e dhe edu&ative t
ti$6 a$o &a n$ t till/ por &$o nu& &a vet" n$ t till. Rndsia : &a pr sh&encn
n ve)anti/ Schleiden nu& &a $etur nn thi& t ti$.
8i&ush "und t p(es= Po pse nu& e &a teleolo$i t n$$tin &upti" pr do&trinn e
#ots inorani&e sesa na orani&e7
N t &undrtn/ rndsia e t(re pr t d($a sht e $itha e n$$t sa i pr&et o#$e&teve
vet $an t d( t n$$t6 $u nu& aru"ento$n ashtu si t &a si &tu/ n "n(r :
)sht$a e $o e &undrta sht : t pr#$ pse por z#atuesh"ria e teleolo$i n
fushn e orani&e "ohon/ "e$ithat/ ata $an &onsideruar n fushn e )sht$es
inorani&e t &ursit n t $itha rastet/ &rahasi" i pr$ithsh" le$uar "e
orani&e.8o"osdosh"ri pate$&aluesh" nat(risht $u nu& doni pr t
hartuar. <e$ithat/ du&et se &undrshtart e teleolo$i na &ua$t e sa$ t lart posht/
si &a: shu" $ra/ edhe v re &t.
Si do t $u sepse pa teleolo$i &onsidero$n n$ "a&ine/ n$ fa#ri&/ n$ shtpi dhe
t ars(esh" "e )do su&seset dhe t heto$. 8he nu& $an o#$e&te "e z t lart :
#ien n fushn e inorani&e7 8he nu& $an t &undrt "e oraniz"at "a&ineri/
fa#ri&at/ ndrtesat7 -$o sht to& e za&onsh"e : ata $an " shu" se &a:/ shu"
" tepr se &a:/ por ata $an edhe "a&inat/ fa#ri&at/ ndrtesat/ dhe "ad$e edhe " t
"ir;pa$isur/ #est&onstruierten se &a6 deri tani ata $an vet"/ ata $ithashtu #ien nn
t n$$tin teleolo$i& sesa "a&inat inorani&e/ fa#ri&at/ ndrtesat.
Shi&uar " afr dalli"i &r(esor n "es t "a&inave orani&e/ fa#ri&at/ ndrtesat :
&an t #$n "e )sht$en :lli" t inorani&e vet" n se ato t shpirtit $an t
dre$tprdre$t dhe se e&zistenca e t(re dhe zhvilli"i i t(re t lidhura dire&t "e
e&zistencn dhe ori$inn e shpirtit dhe :lli"in e sa$/ e cila sht edhe !rs(e$a sht
pr t par shtpit e shpirtit n to6 "e$ithat/ "a&ina inorani&e/ fa#ri&a/ ndrtesat
e ardhsh"e t &t(re a$entve t varet na pr"#ush$a e :lli"eve shpirti/ pr#r$a
vet sht shpirti si i"anent/ ashtu si pr#rsit e $asht"e/ ndih"at/ shto$cave $an
prdorur/ dhe zhvilli"i i t(re dhe t prdorin "e t $ith ata. Tani a$o sht shu" e
)uditsh"e : t prano$ z#atuesh"rin e teleolo$i& n #uri" e varur " t lart
pr t &na:ur :lli"in shpirtit/ dhe pr t "ohuar t a$entit t afrt &r(esore6 Pr t
le$uar tani spatn/ por $o : n$ vshtri" n dor "#i &onsideratat :lli" dhe
vendos$es s t(re n &t dre$ti" sh:(rtuar.
<e$ithat/ por pari"i teleolo$i& se oraniz"at e tra$tuara "e "a&in "e t
n$$tin aspe&t/ a: sa ata $an nn t n$$tin &ndvshtri"/ a$o "und t &onsiderohet
vet"/ diferenca e ti$ pr t parashi&o$n/ dhe n &t "n(r pr t fituar oraniz"at
ndr pi&n " t lart t "endi"it na t cilat ata prfshi$n $ithashtu se ata
shr#e$n n vend t :lli"eve t $asht"e #rendsh"e.
8he n :oft se "n(r pr t shi&uar n #ot/ : "endo$ se sht e dre$t/ #het
sipas #anon n$ fr("n e #ots/ &( aspe&t i lart i teleolo$i sht z#ati"i i ti$ shtrihet
n t $ith #otn. Por edhe n :oft se $u t "osrespe&ti"i at teleolo$i e udhzues
do"osdosh"e t nat(rs orani&e t puntoris/ pr a: sa a$o sht n$ puntori
"#etet.
-$o n fizi& dhe &i"i nu& sht teleolo$i e f$als/ sht nat(risht "$aft e
nat(rsh"e/ dhe t "arr fizi& dhe &i"i e orani&e dhe inorani&e/ n t n$$tn
sh&all. G na viti ne &e"i pr t "suar sh&ron$at dhe for"at ra"ati&ore e
nat(rs/ por sht n teorin e instru"enteve "e&ani&e dhe orani&e dhe "a&ina pr
t le9uar li#rin. 8he pa teleolo$i e &a le9uar li#rin e nat(rs nu& &a &upti".
Pa h(r n $eneralitetet "te$sh"e/ un do t $ap n$ she"#ull na EH Ue#er/ i
cili/ prve) shp$ei"it se do t $ap at &tu/ para:et n$ interes n dhe n "esin e
shu" she"#u$ t t$er/ : ishin n dispozicion/ i z$edhur " "e dshir na "ua
sht/ si a$o n n$/ ndoshta $o shu" t arritsh"e/ "suar font sho:ris
01
sht i
prfshir. 8o t ishte pr t ardhur &e: nse vul 5e#er do t $et " pa& i n$ohur/ si
"ush&on$ Schleiden;s6 dhe n :oft se ata e #ri ndr(she/ a: sa di un/ vula nu& ha
"ush&on$a/ &shtu : duhet t hani &t "ush&on$ &t vul.
01

Raportet e Ro(al. sa&sone . Gesellsch. sh&encore. %%. S. 0F3


G$ sht= a$o vdes n$ her n Leipzi n n$ &afsh tez n$ vul. 'eza/ Ue#er
"endon/ sepse $u "und t shihni se si nat(ra &a filluar pr t z$idhur disa pro#le"e
t rndsish"e/ dhe ndoshta edhe n$ "ister pr t $etur/ f$ala e t cilit &a :en
fiziolo$i &r&uar &oh &ot. 'ula $eton se n vend t d( n u$6 nat(ra e dis&utuesh"e
do t &an #r t siurt se ai "und t #$ a: "ir n u$ se sa n a$r vet" t s(ve
t ti$6 po prvo$at provo$ dire&t se sht rasti. Por pr t par :art n u$ pr
distanc t ca&tuar/ s(ri duhet nritur ndr(she/ si t shihet :art n a$r/ sepse drita
sht refra&tar n u$ t$etr se n a$r.G$ithashtu &onfir"uar prvo$. Cila sht
"n(ra/ e cila do t $et "$etet "e t cilat s(ri sht i vendosur n n$ pozit t
prshtaten "e vizionin n &to &ushte t ndr(sh"e7 Edhe &afsht e to&s pr veten e
t(re/ &afsht e detit vet &r&o$n n$ prshtatsh"ri t ca&tuar pr t par n "n(r
t :art n t n$$tn t "es"e n distanca t ndr(sh"e6 vet" &a nevo$ pr t tilla
&tu nu& pr t sh&uar a: lar na tani/ se vul6 dhe : na $u/ "ad$e edhe deri "
tani nu& sht ende "$etet e &ti$ rreulli"i n pa:e/ &shtu : u sht dhn t "os
&ontestuar s(ri i vuls sht o#$e&ti " i prshtatsh" pr t studiuar t tilla/ sepse
ata duhet t $en t zhvilluar &tu n rad vor>altende". Por s d(ti/ vula sht n$
&afsh "e $a& t nroht dhe &a pr t "arr n9ehtsin e ti$ n u$6 u$/ dhe
sido"os u$i i deteve t ftohta polare/ por privon trupin n t n$$tn &oh pa &rahasi"
nroh$es " shu" se a$rit. Osht pr &t ars(e : t pritet : o#$e&tet vul t
ve)ant do t &et para t $itarve t t$er &r&on at t siurt trupin e rua$t$en e
nroh$es. Dfar do t &t(re o#$e&teve7 Si nat(ra pr"#ush :lli"in e n$ &afshe/
"ad$e edhe n &ushtet " t pafavorsh"e pr t siuruar rua$t$en e t n$$tit nroh$es
sh&all/ treo$n &afsh t t$era n rrethana shu" " shu" t favorsh"e7
!$o "und t shihet na e para/ n se n$ udhzuar na &onsiderata t tilla heti" t
"arr n$ dre$ti" &re$tsisht t ndr(sh"e dhe duhet t "arr n$ interes t t$era se n
:oft se di&ush &a pr :lli" pr t $etur n$ vul/ dhe fillon "e n$ ndr"arr$e t
&u$dessh" t n$ nat(ralist i sa&t &ndvshtri" paden$ teleolo$i&e/ n &ultur pr
t "arr $asht ndrti"i dhe pozita e p$esve t zhvilluar shr#i"et dhe fun&sionet e
t(re. !i sht prer$a n #lu dhe t prfunduar heti"in e ti$ do t "arr asn$ t siurt/
tranzicion t su&sessh"/ rezultatet e ti$ do t "#eten t izoluar6 dhe &ur ai #n di)&a/
do t $et pi&a teleolo$i& e par/ : e )oi at t fshehur.
G rezultatet 5e#er;s nu& $an ende n dispozicion pr"es s(rit t vuls/ si un t
)o$ &tu n at : ai e &a $etur n lidh$e "e "$etet e rua$t$en e n9ehtsis n &t
&afsh. Pr t pr"#ledhur t :art para s $ithash/ ai $eti/ l1/ : t $ith sht #r
n oranizi"in e &sa$ &afshe pr t "#a$tur t nroh$es t $et e "undur6 B1 : t
$ith sht #r pr t $eneruar sa " shu" n9ehtsi6 N1 se $a&u dhe oranet e
percepti"it t &afshs para ndi&i"eve trishtues rn t flas6 " n fund 41 se e $ith
e&ono"ia e #rendsh"e e &sa$ &afshe har"oni&e pa$tuar "e o#$e&tet e "parsh"e
:lli".
Pre&$a pari/ &shtu : t $ith ne shohi" n $itart (nd(r/ &to diri$ent i do#t i
nroh$es/ p$esrisht n #rendsi shprndar shu"fisht/ p$esrisht n n$ shtres nn
l&ur/ e cila nu& sht shu" n &afsh lit prhapur. -ur vul por pr t thn n
"n(r t $ith dh$a"in transferuar n l&ur/ du&e u ru"#ulluar n n$ shu" t
fu:ish"e dhe forterstrec&enden "#i shtresn e trupit nn l&ur/ na ana t$etr
"unon n p$esn " t p$ess t$etr t trupit/ "ad$e edhe n ato p$es &u sht e a$o
n $itart t t$er n sasi t "dha &a tendenc t $et i pranish"/ sido"os n "es t
"us&u$ve/ n s:etull/ n vesh&at/ >e#/ dhe "esenter( pran "dha fiseve t enve t
$a&ut. 'et" n or#ita &u (nd(r &a punt e ve)anta/ &$o ndodh n sasi t
&onsideruesh"e dhe vulat. Pr " tepr der"is specifi&e ,d"th/ #aza &r(esore e
l&urs1/ &ur vula shu" t trasha dhe t vshtir/ e cila ndih"on pr t "#a$tur t
nroh$es.
Pre&ur pi&n e d(t/ &shtu : vuln &ara&terizohet p$esrisht si "e&aniz"
tra$nuar t fr(""arr$e ton/ ndon$her n$ pasuri shu" t "adhe t $a&ut na n$
pesh t "adhe dhe t vlli"it t "adh t "ush&rive. ?hvilli" t fort t
fr(""arr$es dhe t sasi t "adhe t $a&ut/ por $an/ "e p$es"arr$en e t(re n
"eta#oliz"in/ fa&tort &r(esor t n$ prodhi"i t fort nroh$es &afshve. Pra/ pesha
e "ush&rive si ze"r ishte n lidh$e "e trupin na
0
S
N
" i "adh se te& n$erzit/
#rin$ dhe &afaz i &raharorit treoi n$ lvizsh"ri ve)anrisht t lart/ "us&u$t ishin
tepr t errt dhe prer$a erdhi pre$ t(re e $a&ut n sasi t "dha t prodhuara/ n
"n(r : ata du&eshin pr"es dhe npr"$et t $ith t pr$a&sh"e6 edhe &$o
ishte e n$$t "e t "l)is/ "ush&rive/ vesh&ave6 shu" venat e "dha &ishin n$
dia"etr $ashtza&onisht t "adhe et$
Pi&a Pre&$a e tret/ &shtu : deprto$n n der"is e vuls vet" en shu" t
holl e $a&ut n$/ i cili &a rezultatin : $a&u " ndalon #renda dhe recedes na
$asht" ftoh$es " shu"/ dhe n t n$$tn &oh $an flo&t follicles nervore;pasur;
t nd$esh"e sido"os thell n der"is zh(tur &shtu : ftoht $asht" nu& sht :as$e
a: e leht pr ta. 'esh$e e uas&s "e flo& t sh&putur "e trhe:ur na follicles
flo&t e l&urs l&ur pranda$ &ontri#uon $o vet" t $asht"e/ por edhe pr sh&a& t
follicles flo&t thell n ann e #rendsh"e t n$/ n$(r/ lesh trash "e sh&l:i".
Pi&a e &atrt n fund Pre&$a/ ashtu si) sht "e sasi t "adhe t $a&ut pratitore
dhe prsos$en e oraneve t fr(""arr$es/ "e "adhsin e oraneve t tret$es n
"arrdhnie/ prve) nse &analin e zorrve/ e cila duhet t $et e sh&urtr n &afsh
"ishnrns "#ahen za&onisht/ shu" t $at dhe t "l)is dhe t vesh&ave n
lidh$es "e pesha e trupit $an shu" t rnda.
-tu $u "und t shihni n$ &afsh e n$ disa aspe&te teleolo$i&e t the" &shtu na
t $itha di"ensionet "e "as/ dhe e lidhur rrethanat e tr o#$e&tit t ti$ na &$o pi&
t n$tra$tsh"e. !$o treon n$ &upti" n stru&turn e &sa$ &afshe dhe e tr
stru&tura sht tra$tuar n &t &upti". Siurisht/ $u tani "und t the"= un nu& &a"
nevo$ pr t vendosur $end$en e "e :lli" t rua$t$es t nroh$es pr t interpretuar
o#$e&tet e&zistuese t vuls6 5n "und t "arr efe&tin rua$t$en e nroh$es se
o#$e&tet e&zistuese. 8he si) thash/ &( ndr(shi" nu& sht pr t "ohuar as
refuzo$. Por sht po a: e siurt se se sht efe&ti : arrihet/ votat e &o"#inuara t
fondeve do t ishte &urr $etur &t pa du&e filluar na pre"isat e :lli"it. 8he fa&ti
sht pari"i teleolo$i&/ n$ pari" orientues/ )far talls nu& $an zvendsuar na
n$ t$etr/ t zvendsohen. E )uditsh"e si n )do rast/ nse ata #eso$n se rezulton se
ata i det(rohen pari"it teleolo$i&/ t pr&th(er n &on&luzionet e ti$ the"elore t
pari"it t sa$.
-$o sht to& e za&onsh"e : $u do t $et n studi"et e "parsh"e Ue#er;s n
t n9ehtit e &afshve t &onsideratave t #u&ura teleolo$i&e cilat Her"ann &a
punsuar n$ t$etr dre$ti" n &t te"/ &u$ton.
<ate"ati&a/ t cilat &undrshtart e vet" pari"it teleolo$i& do t $ap t dre$t
veten/ pr t fituar dhe t tra$ti"it t ndrti"it orani&e dhe fun&sioneve orani&e n
pi&n teleolo$i&e e par #az &r(esore/ &shtu : e n$$ta nu& "und t hu"#as
shpesh. -shtu/ U. 'e#er/ vllai i lart EH Ue#er/ n studi"et e ti$ <!THE;"atical
n &urs/ por !. Fic& n studi"et e ti$ t rrotulli"it t &o&rdho& "$aft &oht e
fundit
B1
/ e vet"$a "n(r fitoi n$ sul" t ve)ant n faturn/ se ata presupozon/ dhe
n$ &r&es e till sht trsisht pre teleolo$i& pari"/ $an #r &ushtet n "n(r
: su&seset t lviz$es "e t vol t "undsh" t forcave e9pence.
B1

Henle dhe Pfeufer/ ?eitschr. 03CN/ 0F0


Heti"et &shtu z$uar dhe t sa&ta t Ed. Ue#er/ trfili flet e tret n tre vllezrit/
p$esrisht n &urs/ atri#utet n t pr#ash&t "e U. 'e#er/ p$esrisht "#i "us&u$t dhe
oran i d$i"it/ t $itha $an &r(er na pi&pa"$a e pari"it teleolo$i&6 dhe
audienca e ti$ le&sione "#i osteolo( "und t "soni se )far "end$a "und t s$ell
n n$ teleolo$i s&elet that.
Studi"et $ashtza&onisht t #u&ura dhe "end$eholl e H. <e(er n C(rih pr
statusin dhe reai"it t trupit t n$eriut ,n !rchiv <Kller;s1/ &u t vazhduar
Ue#erian/ $an $ithashtu t &r(hen shu" n &upti"in e pari"it t vrtet
teleolo$i&e/ un do :i$ dhe <e(er nu& e listuara " sipr/ pra vet" n "esin e
prfa:suesve t &ti$ pari"i "e/ sepse un nu& e di nse ata duan t din vet pritet
t #$n &t.
Sa ende "und t )o$n n &t dre$ti"/ por &$o sht e "$aftuesh"e.
!$o : &a" thn &tu pr t pari"it teleolo$i&/ nu& $an i"ainins #osh apo
ndrti"e &onceptuale n &upti"in e &ti$ apo ati$ filozofi/ por/ si un vet" &a"
zn/ &$o sht "n(ra se sht i fr(tsh" erdhi n e&zistenc dhe se si sot e
prfa:suesit &r(esor t n$$t sht pra&ti&uar. Schleiden flet &atr fa:e t $ata na
pari"i teleolo$i&e/ ai flet na :ielli i" rre"e ,:ielli t a#uar71 Na t n$$tn
&r&es/ ai flet pr pozitn filozofi&e e teleolo$i n -ant dhe t s&u:ura/ e
"ush&on$s n &atedralen n Stras#ur/ e cila det(r sht : t n$ohin dhe t
&upto$n pr t "suar na "arrzis shu" " t "adh t n$eriut/ &onceptet :lli"
pr t vlersuar n$ pafund/ na #udallai t &ota t cilt do t $en t lu"tur : t rritet
n lartsin e perndive dhe duan veten e t(re pas:(rohet n sh&l:i"in e pr$etsis
&t &olos6!i flet pr t $ith &t/ a$o ndrton t "adhshti ndon$her " t lart
na " t thell dhe " t thell/ " n fund zvolon teleolo$i pothua$se t
&upti"it t )"enduri6 dhe "n(ra e vet"e pr &to dit t "atur/ t "atur dhe n t
n$$tn &oh t "preht/ nat(ralistt/ stolit e sh&encs/ t apli&o$n teleolo$i/ ai nu&
flet. Teleolo$i sht n$ $ &o&at &ufizuara.
+h "ir6 ai "und t thot se a$o : ata n$erz t przn nu& sht teleolo$i6 a$o
nu& ta&ohet &ushtet "i ti$. Por &ur lufton/ &ur ai lufton &undr teleolo$i7 -undr n$
luat/ e #n t veten/ por &$o nu& do t n9$err n fush. !ta n$erz $an prfa:suesit
&r(esore t asa$ : sht n nat(rn e hulu"ti"it :uhet n ditt e sot"e
teleolo$i. 8he pas &sa$/ afati i t cilave duhet t $et i n$$t pr t "os pr t
aru"entuar &undr di)&a : as&ush nu& e "err. Por/ para se Schleiden prfshi$n t
$itha prfa:suesit e $ pr t ciln a$o sht/ "os"arrvesh$a "#i )sht$e
as$6 e"rat e t(re nu& $an d$uar na ai/ studi"et e t(re/ pi&at e t(re t sh&o$n si
era n t &aluarn e ti$/ dhe siurisht : varet &re$tsisht e nat(rsh"e s #ash&u/ du&e
"#a$tur ers pr $iandt dhe luftn &undr ers/ si &undr $iantve.
<n(ra 5n vet prdorin pari"in teleolo$i&e n f$al shpirtin ,S. MM1 pr t ende
t $en #ash&n$itur n n$ f$al n lidh$e "e &t/ i "#(ll rrun vor#etrachteten a$o
sht prdorur n heti"in e nat(rs/ pr t6 edhe pse a$o sht e nevo$sh"e n p(et$en
e shpirtit n$ &thes pa& " t ndr(sh"e/ pra/ "err/ sepse a$o &tu vet" nu& sht
n$ o#$e&t i sh&encs t pastr nat(rore/ e cila &a t #$ vet" "e rrethanat t
d(n$as. Edhe n aspe&tin e indu&sionit dhe analo$is/ por &t p(et$e "#etet esenca
e prfundi"it. Tani un "und t shoh vet" n$ avantazh i ri i pari"it teleolo$i&
sht se a$o "und t na $ap edhe n fushat e shr#i"eve e #$n pr t/ &u ne nu&
"und t &ontrollo$ na prvo$a Huildin/ por pr &t ars(e vuri n &o"#ini"in dhe
&ontrollin e ndrs$ell t t $itha llo$et e &on&luzion/ provo$n veten &u ata $an t
&ontrolluesh"e.
N$ t$etr she"#ull i &sa$ sht dhn/ )sht$en e #anuesh"ris s trupat t$er
:iellor. Pa pari"it teleolo$i& se a$o shtrihet trsisht prte$ "undsive t
silo$iz"it6 pari"i teleolo$i& n &upti"in e "parsh"/ vet" "e z$eri"in e
&ndvshtri"i/ "und t shpresohet se &$o zon do t $et deri n li"itet e ca&tuara/
n$ her n dispozicion pr ne t na. % ardhur prsri n &t n t ardh"en
prsri. ,Shih -apitulli *%.1
I. !atyra si nj simbol i shpirtit.
N t "enduarit n lidh$e "e "n(rn Schleiden dhe "e at "n(r : t "arrin
disa t t$era e raportit t du&sh"e/ e trupor/ nat(rn e padu&sh"e/ "e shpirtin/ "e
fr("n/ p(et 2un 8i&ush &a" shu" t dua=2 ! &eni n$ shpirt7 2 ; 2Cila sht
p(et$a72 ; 25n &a" ardhur pr t d(shuar se $u doni vet" n$ si"#ol i uritur e
shpirtit : t $et.2 ; 28he at : $u solli n iden72 ; 2! nu& sht e nat(rsh"e : un
t "ishruar na nevo$a/ e padu&sh"e/ at : &a" &r(er n ze"rn ti"e pr t par
para "e$e/ #renda t vn n$ shpirt n $u/ ndrsa un as$ " shu" se n$ trup para
"e$e ishte : $u "und t personalizoni at pr "ua. por "e as$ pr t provuar se $u
t vrtet &an n$ shpirt/ apo )far7 2 ; 2E pra/ fa&ti : un shoh n $u/ dhe si un
shoh n $u.2
5n &a" :en i &na:ur edhe "e dsh"i6 por sht edhe n$ dsh"i n &upti"in e
&undrshtarit7 N$ lule na sheh n n$ &upti"/ i nd$esh" dhe du&et si&ur t &ishte
n$ shpirt/ n :oft se a$o dre$ton n &"#i"/ er/ forain "e rrn$t pr ush:i"/
hap n drit dhe t &thehet n t n$$tn $6 e "e$ithat/ thon ata/ ne $e"i vet" se=
shpirti (t/ t shi&o$" n t n$ shpirt n t/ e plotsoni at "e shpirtin ton/ : t $ap
for" vet punt tona n nevo$n pr t futur n$ t du&sh"e t padu&sh"e. 8ielli po
ndri)on/ tr :iellin/ $ith nat(ra :esh &ur &to rritet6 por n thel# &$o sht vet"
:eshura $on/ a$o : ne shohi" &tu n pas:(r e "adhe. 8ielli &a #r ndon$her t
$ith popu$ve pri"itive prsht(p$en e "adhshtor/ t lart/ cilsi h($nore/ prndr(she
nu& do t t $ith popu$t pri"itiv adhuro$n h($nore6 por &$o sht vet" dshira e
t(re/ t cilat pre$ t(re i pad(shi"t padu&sh"e/ 5nerfaVliche/ t pa&uptuesh"e/ t
$itha sh:isat dhe t "enduarit n lidh$e "e rrit$e t sensualize n n$ t $alla/ t
&uptuesh"e/ si"#oleve t pre&sh"e/ du&e e #r veten n dispozicion t asa$ : a$o
ishte/ dhe &$o $ep vet . ata nat(ra sht i "irpritur lule/ dielli/ natureJve &urr vet"
&upti"i/ vet ze"ra $on "e nd$en$at e ti$/ "e nerva t ti$/ ide$a e ti$ pr n$ $etes t
#ara#art ose " t lart/ si ne vet $e"i/ na pas:(ro$n si pi&pa"$e fetare poeti& t
nat(rs6 hutuar shu" leht/ por n$ iluzion : shpirti (n hedh n pas:(r/ "e
shpirtin e vet/ shpirtin e vet e pas:(r. Le t shohi" " n deta$e/ &$o nu& sht as$
" shu" se trupi/ pa"$en fizi&e/ pr#r$en fizi&e dhe lviz$e/ a$o : ne shohi" n
nat(r dhe planet e t(re individuale. Si n lule/ dielli/ nat(ra &undr n$eriut tani sheh
n n$eriun &undr "end$en e ti$/ shpirtin e ti$/ dshir e "adhe e t(re/ pas:(r e t(re
ide6 vet" se n$eri n$eri "#i n$ edhe " t prsosur/ as >ill&o""neres/ dhe pr &t
ars(e nat(risht ende t@uschenderes si"#ol i shpirtit sht/ si n$ lule/ diell/ nat(r. Por
lehta "ashtri"i/ a: " i "adh sht tundi"i/ a: " t siurt n$eriu nat(ror #ie pre e
sa$/ a: " shu" a$o sht ; 5n $ith"on flas n fr("n e ar"i&ut ; pr "n(rat e
vrtet pr t "#a$tur at6 " t siurt pr t dal &undr ti$6 pr sh&a& t pari"it/
"$etet e "ashtri"it $an ende &tu dhe at$e t $ith t n$$tn $/ dhe vet" )do $
: "und t $et "ashtruar/ rritet n n$erzit e n$eriut pr t " t lart. S fundi/ &u
)do $ sht zvoluar/ a$o : n$eriu shi&on n$erzit t &undrta/ $o " pa& n trup /
pa"$a fizi&e/ pr#r$en fizi&e dhe lviz$e/ si n lule/ dielli/ nat(ra6 n$ash"ri "e at
: sht shpreh$e e cilsive shpirti n veten ton/ vet" shu" " t "adhe dhe pr
&t ars(e shu" " $oshse/ dshira/ veten e $e$" veten $asht nesh/ shu" " t
fu:ish"e/ dhe &shtu nat(risht/ se ne $e"i a#uar &tu " e leht dhe " t
"ir . Ndrsa nu& do t vrtet t $apin shpirtrat shpirtrat tan "#i/ ide$a $on nu&
sht e a#uar6 &u a$o erdhi na ne6 si n$ zot pr ne "e t vrtet e&ziston/ ide$a $on
&a/ "e t vrtet nu& "und t a#uar6 vet" ne nu& do t duhet t &r&o$n shpirtrat
$at n si"#olet e t(re/ t cilat $an vet" n$ "as "as e pr&ohsh"e pr t
ilustruar pr ne "#etet/ por di&u/ disi $asht/ "#i/ pavarsisht "n(rs se Perndis $o
si n$ shpirt n si"#olet e ti$ t nat(rs/ por disi t &et pr$ashti" pr pr$ashti" t
&r&o$n6 sepse n$ varet nat(risht na ana t$etr.
5n tani ti" t "ir/ &undrshtari nu& do t przn :ndruesh"ri deri n &t
pi&/ por vet" do t paso$ vet". Dfar "#an ata t przn t tilla deri "
tani7 5n "endo$ pa"undsin vet. N$ pa"$e por : nu& "und t vazhduesh"e t
plot n vetvete/ duhet t larohet.
Edhe pse pse nu& duhet ti fizi&e "e t vrtet n$ si"#ol i thirr$es shpirtit/ sepse a$o
nu& sht shpirti n vetvete/ dhe sht as&und dhe asn$her nu& e sheh shpirtin vet/
por tani trupi "e vepri"et e ti$/ por si n$ udhrrf(es dhe shen$ e $asht"e sht
prdorur/ #isedo$ "endi" apo iden e e&zistencs dhe "n(rn e e&zistencs s n$
shpirti t padu&sh"e na vetvete. F(t(ra/ "e trenat e sa$/ s(ri "e s(t e ti$ : t
"#etet $ith"on di)&a &re$tsisht t$etr se sa n$ shpirt/ si nd$en$at e t(re/ nd$en$at/ si
dashuri/ "i:si/ zi" : "und t refle&tohet n s(/ f(t(r6 por du&e ndr(shuar
for"n dhe lviz$en e trupit/ ashtu si) ndodh dhe lviz$en e shpirti varet/ ne &e"i n
se n$ shen$ dalluese e &sa$. G$ith for" n$eriu/ shtit$e e ti$ dhe Heha#en e ti$/ e
sa$ do t vi$/ si ai i &thehet/ n9it dora flet/ n &t &upti"/ n$ shen$/ si"#ol i
shpirtit/ t cilat un nu& shoh ndon$ $ n veten tua$/ as$ d$o$n. Shpirti i n$eriut
nu& sht i vet"/ "ad$e edhe &afsht shpirti shfa:et vet" n si"#ol. LL>enzorn/
dina& dhelpra/ #esni&ri :eni/ la&"ia sh&a#a/ pllu"#i #utsi/ a$o : ne shohi" pre$
sa$7 !s$ " shu" se a$o : si"#oli&isht pr"es trupit dhe trupit t lviz$es n
p$esn e $asht"e du&et.
N t vrtet/ : sht/ fizi&e/ rndsia e t :nit n$ si"#ol shpirtror6 por n t
n$$tn &oh na $apin "e she"#u$ t &t(re prvo$ave/ n )far &upti"i sht i
till. N #az t she"#u$ve t tilla/ &u ne t trhe: n "n(r : t flasin/ na
si"#ol shpirtror/ si"#olizon/ ne pasta$ pr"#(set Shpirtrore n statu$a dhe pi&tura/
ne paint Perndin dhe en$$t/ dhe n shr#i" t vetvetes/ &afsht u # n$ si"#ol i
cilsive shpirti. -to she"#u$ t for"uar n t $itha n t n$$tn &oh t $ith
prodhi"in e ideve t n$erzve n lidh$e e fizi&e nda$ shpirtrore dhe e vet"$a #az
e9periential ti$. !po e &a n$ rezultat t$etr/ n$ #az t ndr(sh"e e9periential pr
&t7 Nu& &a asn$.
Pra/ )far "und t $et ars(e$a : t larohet trsisht na lidh$e "e at rezultat/
&t do&u"ent/ dhe pr t shp$euar tr nat(rn n n$ t$etr &upti" n$ si"#ol t
padu&sh"e/ "#inat(ror/ shpirtin/ si p$es e t(re. T$etr sht por p$esn &udo dorez
pr t "#a$tur t $ith $ n "end$e/ sido"os si n$ trsi t pafund. Sepse vet"
na : ne &e"i prvo$/ nu& e &$o.
!po $an disa na &afsht dhe oranet tona nu& t vrtet p$es e nat(rs7 ! nu&
sht "$aft " i rndsish" i shpirtit e n$$ta p$es/ i lindur na e tr/ a#spieelnd
ende e tr/ por vet" p$es t nat(rs s tr/ dhe i "suar at(re n$ p$es t
sh&encs nat(rore t tr7 Po/ nu& "#etet/ nse ata $an t "endi"it sh:(er na
nat(ra/ vet" n$ shpuar/ sh:(er du&e u ln/ si n$ rr$et na t cilat $u ra#itur
n($en.Nse tani t $ith $ t $et n$ si"#ol i uritur/ "e$ithat/ n$ p$es e n$ t
plot7 !rchet(pe e n$ si"#ol i rre"/ $ithsesi/ i"azhi i n$ t plot7 Prftuese e n$
si"#ol uritur/ "e$ithat/ $eneruar n$ t plot7 -u sht ars(e$a/ &onte&sti n t
"enduarit7 N fa&t/ shu" pa& &a "#etur na a$o/ : $u vet prefero$n t n$$tin
pari" n sh:(rti"in e &t(re $rave nre &undrshto$n ars(en/ "os &oherenca : t
&et vet" ndon$her n$ pari"6 dhe t $ith : do t "#etet e ars(es dhe &onte&stit
shp$eon n$ do#si radi&al n$erzore/ errsir/ por errsirn pr drit. Edhe pse
Perndia sht : t $et n$ fr("/ se si "end$et tona/ por nu& &a &rahasi" "es
Fr("s s Perndis dhe shpirti (n do t z#atohen6 edhe pse ai duhet t :ndro$ si
n$ fantaz" n trupin #otrore n "arrdhnie/ por vlen edhe "arrdhniet e ti$ "/
shpirtrat n trupat/ a: sa ne "und t shohi" : t &et. Ddo &rahasi" :uhet
antropo"orfiz"/ )do "endi"/ sheh lidh$a e t $itha $rave n unitetin e Perndis/
Panteiz"i.
Siurisht Perndia sht n$ shpirt i lart se t $ith t n$eriut dhe shpirtrat
en$llore dhe )do $ t$etr pr shpirtrat $an n #ot. ! sht pr &t : duhet t na
#$n t #eso$" se ai ishte " shu" se t $ith #otn " $er7 Ddo n$ri "und t
"endoni pr at : ai dshiron pr a: &oh sa ai th$esht vet" na vullneti i ti$
dre$tuar t "enduarit t ti$. Por a$o : pr realitetin : duhet t dre$to$ t "enduarit
ton n lidh$e "e realitetin/ si n &upti"in e dirigere dhe judicare.
Shpirti i n$eriut sht tash" paprsh&ruesh"e lart se shpirtin e n$ &ri"#. Por pse
ai &a nevo$ " pa& pr trupin7 N t &undrtn/ ai &a nevo$ pr nevo$at " t
"adhe/ dre$ti"in " t pasur/ &a zhvilluar n$ nd$en$ " t "adhe t trupit. Pra/ n
t n$$tin &upti" dhe en$$t prsri do t duhet " shu" t trupit se sa n$eriu/ ?oti
" n fund "#i $ith en$$t6 ai do t "arr t $ith t nat(rs n trupin e ti$/ e cila
sht " su#li"e/ e the"eluar n &upti"in " t thell/ t e&ze&utuar n &upti"in
" t lart/ t &r(era na stru&tura dhe &lasifi&i" t pasur ndrti"it/ nu& &a.
-u ndon$her sht fr("a : u rrit " e lart/ pa diri$ent fizi&e ofruar n$ nivel
" t lart "e at7 5n pash n$ t till ende. Perndia por du&e pasur paras(sh t
$ith &o&n lar6 Perndia/ trupi i t cilit sht "$aft e tr vet &reu.
Siurisht/ n :oft se Perndia : sht prte$ )do $/ nu& &a "#etur "e dshirn
pr t/ por as$ nu& i heshtur/ si) e&zistues shp$eo$n t pa&tn pr idhullin e ti$/ :
t " nushlluese n certifi&atat e $asht"e dhe t "ashtruar. <ua " du&et se
paaniz"in paane se )do $ : Perndia $eton n trupin e ti$ dhe e &uptoi se ishte e
a#uar vet" se a$o nu& ishte lloaria e dre$t e n$sis s ti$.
<e$ithat/ un nu& apli&o$n at/ : ne t shp$euar nat(rn e n$ si"#ol i uritur e
shpirtit/ n :oft se ne "e t vrtet #esonte vet" n n$ nat(rore dhe $o n$ zot. Por
&ush sheh n$ pallat/ i cili e di/ ai sht ndrtuar na n$ "#ret/ i cili e sheh at t
&ri$uar si i till n #anesn e n$ "#reti i cili &r&on na "#reti sepse ai nu& "und t
shohin pr"es "ureve t pallatit "e an t ti$/ por $o pr &ul"i i pallatit/ dhe thot se
&$o sht vet" #esi"i Hauer/ pr t &r&uar pr t n pallatin e vet/ e cila ishte
nritur vet" pr &ara&terin uritur e e&zistencs s ti$. Por sht "endi"i i
&undrshtarve pr n$ fi$e flo&u t ndr(sh"e7
Dfar sht t z$as tr iden : Perndia &ri$oi #otn $an pr#allur si si"#ol i
fr("s s ti$ n du&$e/ pr dalli" na nn/ si analo$i e Perndis "e artist ne/ n
nene9hi& puna e ti$/ f(t(ra statu$a &undr ides s ti$ "ishro$n shohin/ &shtu : ne
$e$" n ton/ analo e artistit ose shpirti prputhet n "n(r t #ara#art
pas:(ruar pa statu$a vet/ por ata n di$eni t arin$ve n vetvete. Por &$o analo$i nu&
e oditi pi&risht at : ata duhet t ta&ohen. Pr &u $u &eni par ndon$her n$ artist
n$ statu$ "e "end$en e ti$ t zhveshur t #r i"azhin e n$ "end$e t th$esht apo
n$ ide t th$esht dhe t vn shpirtin e ti$ t zhveshur "#i6 a$o sht vet" e
&undrta e )do $$e. Pr&undrazi/ edhe hu"ane si"#olet #osh/ a: sa ne "und t
flasi" e statu$s/ i"azhin vet" n #az dhe lindin "e ndr"$etsi"in e hu"ane
si"#olet "#ushura6 n "n(r : t "und t " n fund #eso$ se vet artisti do
statu$a nu& "und t #$ si"#olin e shpirtit/ nse $o duart/ &raht/ truri/ dalt/ "er"er/
ai &a nevo$ t "arra s #ash&u n n$ trup " t lart;Ndersh". Shpirti/ shpirti i
&ti$ trupi sht vazhdi"isht du&e punuar n6 u :ua$t &shtu $ith"on shpirti
Hildnerin e trupit6 &ri$i"i i statu$s na n$erzit : i pr&asin &sa$ pune t
"adhe6Statu$a do t ndih"o$ si p$es e t $ith nat(rs n fr("n e $ith ariu
nat(rs "e/ dhe &shtu : nu& do t $et "endrisht #osh n &upti"in e nusht6 por
tani &thehet n$ sht prreth/ dhe do t "#(llet na #oshll&un e supozuar e statu$s
n #ot.
8he sa t vi$ &ur nat(rn n t n$$tin &upti" n$ si"#ol shpirtror #osh e shpirtit/
si statu$/ por se p$est e nat(rs e "preht $an t #he$ $ithn$7 5n p(es prsri=
$an t n$eriut dhe $o orane t &afshve p$es e nat(rs7 -a statu$n pr t pasur a:
"ostra t shpirtit n vetvete/ si t nat(rs n trsi &t7 -udo ne &e"i por ndr(she
n trsi vet"/ $o " pa& se t shi&o$" n p$est.
+se du&et e dis&utuesh"e pr t dhn n$ trup t Perndis/ sepse ne &t "n(r
n vend t n$ pari" the"elor i $rave t "arr d(7 ; Po &ush sht pr t thn pr
hi: Fr("n dhe trupin n t $itha si d( pari"e the"elore/ !rs(e$a7 %nterpretuar ato
si d( "anifesti"e t s n$$ts esenc/ &shtu : $u &eni shu" " shu" e n$ :enie
&onsensusit/ si n :oft se Perndia i t(re si n$ shpirt n n$rn an dhe t&undrta
at hedh$en na nat(ra t$etr se n #otn "ateriale.
!po sht se nurri"i pr t dhn n$ trup t Perndis/ por : trupi (n a: i
do#t/ nat(ra &ali"tare7 ; Po &ush sht pr t thn/ ather/ t $et n$ oran i till
si Perndia n$eriut7 Osht nat(ra e n$ orani t till7 8he "endo$ se $u nat(ra nu&
sht "$aft e "ir pr n$ trup t vet" "e Perndin/ pse "endoni $u/ por "$aft e
"ir pr punn e Perndis6 du&et : shu" e &e:e pr n$ pu#li&i" t $asht" t
:enies s ti$/ ars(e$a pse a$o sht "$aft e "ir pr n$ i"azh pas:(r e $asht"e t
personit t ti$.
Pr"#ledh nat(rn n t $ith shtrir$en e sa$/ #oll&/ lartsia/ thellsi/ ata
&onceptuar iden se sa lar dhe t thell $u sh&oni "e intuit dhe &on&luzionit $u
&uptohet ata $o/ i rras&apitur/ penetron6 dhe $u nu& do n$ ide zul@nliche i Perndis
t &et trup/ sepse &tu vet" sa asn$ ide6 por n$ e den$ : nu& sht zhdu&ur/ se ai
"err Perndia t $itha ato : shpirti shfa:et dhe t ciln ai shprehet/ por se a$o ende
nu& i $ep at "e )do $ : "und t $apin at t "$aftuesh"e.
Trupi (n sht i ca&tuar/ Perndia sht trupi i pafund6 trupi (n sht trupi i
fi&suar i Perndis sht e pr$etsh"e6 Trupi (n &a disa/ t do#t dhe t vola
$("t(rt/ trupi Perndia &a #otve nda$ antarve t t cilave ne $("t(rt " t
vola " t ulta6 n trupin ton :ar&ullo$n n rruazat e $a&ut n rrun e nusht
n trupin e ti$ sillen planetet rreth suns dhe suns t ?entra " t lart6 Trupi (n &a
forc t do#t dhe sht i sht(pur na n$ "i$ penesa t $asht"e n trupin e ti$ sht
e $ith plotsia e pushtetit/ dhe as$ nu& penon dhe depresion at na pa"$a e
$asht"e6 n trupin ton lviz$a e lir &a n$ zon t vol/ &u trupi i ti$ sht $et e t
$ith t lir dhe t shiut t i"a$ino$" se )far &a n #ot.
Tani ne "und vet" na ato dalli"e e&zistenca trupore i Perndis na afr ton
pr dalli"et pr&atse n $etn shpirtrore/ n :oft se ne prdori" lidh$en e "end$es
pr trupin e vet si n$ udhzues pr t shi&uar se si shpirtrore "e rrit$en trupore vet
n ne n lidh$e 6 pasta$ d$o$n Perndin/ : t $et n$ n$eri/ dhe sht ende e
&rahasuesh"e "e n$erzit : "und t "#eten t &rahasuesh"e si pafund n fund"e
deri " tani/ e cila realizohet n veten e ti$. -ush sht tra$tuar n "n(ra t
ndr(sh"e/ e vet"$a alternativ sht ose hu"aniz"i rudest e Perndis "#i veten e
t(re/ ose n t $ith &uptuesh"rin e e&zistencs h($nore n pr$ithsi/ si pr t
he: dor na "arrdhniet e ti$ "e nat(rn dhe t &ri$esave. <e$ithat/ n vend se
t z$edhur "es t(re/ ata : t d( t #ash&uar "e shpe$t &ali"i n "es t
hu"anization dhe pa&uptuesh"ri t Perndis dhe noddles/ s shpe$ti/ n pari"/ e
fundit "#an dhe n ushtri"in e "#a$tur pr t par. 8he &shtu : $u sh&oni vet"/
"e$ithat/ sht e nevo$sh"e pr t przier$e e supersticionit "e #esi"in fetar/ pret
Schleiden n "n(r &orre&te paso$ e &ti$ &oncepti"i t thel#it t $ets fetare vet.
'et" shu" fa&ti : $u t "#a$ #otn pr n$/ $o n$ si"#ol t plot uritur t
Fr("s h($nore/ e shpton $ith supersticion dhe t "so$n pr t dalluar #esi"in
na supersticioni. Nse zot ?i si"#olizuar na n$ ur apo cop druri/ &shtu : sht
#est(tni6 sepse trupi i Perndis/ #ota/ sht " shu" se n$ ur dhe n$ cop
druri. G$ithashtu &$o sht #est(tni/ n :oft se $u/ si"#ol i shpirtit "e fr("n hutuar
#otn e du&sh"e e $asht"e pr veten e ti$ t #otuar n Perndin. Por &$o nu& sht
#est(tni/ nse pas f(t(rn e #ots/ shpirti i Perndis/ t tilla si prapa n$ f(t(r
n$erzore du&et shpirtin e n$ populli/ dhe i rendit dhe proresit t #ots/ #otve/
udhhe:$a e fatin e &ri$esave/ $an &ara&teristi&at : $eto$n e f(t(rs s ti$/ t vini na
tiparet e shpirti i ti$ &r&on.
N "n(r : edhe pse/ dhe $ith"on e " shu" pr t "suar/ ne duhet t
#eso$" se "#i t $itha n fa&tin se pas pa"$es s #ots sht $ithashtu n$
shpirt. Rezultatet e n$erzi"it a$o sh&l:eu ndoshta popullin e t(re n "n(r t
&undrt/ si n$ shpirt na e &undrta f(t(r n$erzore. Por &oha sht e &aluara e
$at6 dhe ndoshta pr n$ &oh t $at do t duan para se n$eriu sht n &"#
prsri n vetdi$e deri n pi&n : ai sapo nritur na pa nd$en$a.
G$ith"on srish p(et$e i dre$tohet -ri$uesit= Dfar $u #e>eisest : $u $eni7 N$eriu
: i pr$i$et= -shtu : un shoh n $u/ dhe si un shoh n $u. Por a$o $ithashtu
v$en ende se si e shi&on n at prsri.<e "i&ros&op para s(ve ?oti nu& "und t
shihet/ dhe ai : &r&on f(t(rn e ti$ prapa n vend t n pas:(r/ sheh vet" n$ "ur.
Nu& sht n$ f$al= Ti do Perndin n "end$e dhe ze"ra t &et. P$esa e par e
&ti$ urdhri"i sht Perndia ende n n$ t$etr &upti" t &undrt se sa "endoni6 por
&thehet dhe "#(ll s(t e ti$ dhe sheh Perndin vet" natn.
N natn "und t $endet6 por pr t "os u $et &re$t vet".
Pr t pr"#ledhur at= pi&pa"$en se nat(ra sht n$ si"#ol i fu:ish" i Fr("s
sht/ n t n$$tin &upti" n t cilin trupi (n sht i till dhe t till : pasuria e sa$
si"#oli& n lidh$e "e t ciln nat(ra dhe varet/ sht " e ars(esh"e se "endi"it se
nat(ra sht n$ si"#ol i z#razt i "end$es ose n$ pron si"#oli&e e t cilit "e trupin
ton nu& sht i lidhur sht ende e &rahasuesh"e/ n :oft se le$on n$ pa"$e t $et
unani"/ n prputh$e/ pa"$e &oherente #otrore/ "e$ithat/ &to &ontradi&ta/
"osprputh$e/ &oherenca n t "enduarit "#art dhe thirr$et6 ; Osht e :art/ na
"o"entet &r(esore t n$ pa"$e t pr$ithsh"e #otrore/ "arrdhniet ndr"$et
fizi&e dhe "endore npr"$et t $ith ra$onin e e&zistencs dhe ndr"$et ?otit dhe
&ri$esave t ti$/ n$ treues t ca&tuar t ides/ &onceptit dhe &on&luzion n at : ne
vet ne $eni/ &an/ "e$ithat/ "endi"i t$etr zh(tur &to &ushte n n$ errsir t
pa&uptuesh"e dhe "#an vetdi$en e &ti$ errsir/ edhe pr thelli"in " t "adh t
#esi"it fetar6 ; !$o sht p$ellore/ ent>ic&elunsf@hier dhe t $all/ deri ather t
n9$err &ara&teret $o vet" t e&zistencs/ por edhe "n(rn e e&zistencs s
Perndis na sodit$e e nat(rs/ "und t &ri$o$ prfundi"e n t/ t tilla si ne "e
vetdi$e dhe pa vetdi$e e n sodit$e t trupit dhe "anifesti"et fizi&e n$erz $etn n
lidh$e "e e&zistencn dhe "n(rn e e&zistencs s "end$es s ti$/ ndrsa ne e
for"i" t till vet" hineinverirren pas t$etrs na par " thell dhe " thell n
"ashtri"6 ; -$o sht e9periential sepse ne/ a: sa ne $e"i ndon$her prvo$a dhe
e&sperienca &on&luzionet n lidh$e "e "arrdhnien e shpirtrore n &o"andn
trupore/ shpirtrore $o $asht/ por n si"#olet e sa$ nat(rore/ d"th t $eni &t n
raport t ca&tuar t e&zistencs dhe "n(rn e e&zistencs/ dhe "ad$e edhe si"#olet
uritur $e/ thel# por edhe p$es t #ots fizi&e/ nat(ra/ lindin vet" n #az t
si"#oleve t plot t nat(rs n n$ #ot t &onceptuar dhe t shi&oni se cilat "#art
shen$at e si"#olit t plot si n$ e tr n n$ &upti" " t lart se vet trupin ton6 ;
!$o &orrespondon " shu" "e nevo$n nat(rore e n$eriut/ si dsh"on : "#a$n
popu$t pri"itive ne nat(re t till t "adh pu#li& dhe planet e sa$ &r(esore pr t
fr("zuar n "n(r h($nore6 ; !ta " n fund i &orrespondon " shu" "e n$
nevo$ " t lart n$erzore/ sepse ne t #ien/ pavarsisht &onfli&tuale/ nan$her
#indse/ do"at ndon$her @nelnder/ n nd$en$at tona poeti&e dhe prfa:sive n
"n(r t pavullnetsh"e n &oncepti"in e nat(rs si n$ s $all.
Por n :oft se n$ pa"$e n t $ith t$etr &a paraprir at : ne "und t "as
vlern e n$ pa"$e/ por pse duhet t le$o$n ata pr &to $ra7 Tani ai vet" "und t
p(es= Dfar &a ende sot"e pi&pa"$e #otrore t &undrshto$ vetveten dhe "und t
"arr "e ann t$etr/ )far nse n$ "e veten tua$7 at : ata
at$e/ prsri n "n(r t he: &udo dhe t $ith;efe&tive n nat(r Perndis na
nat(ra/ se nat(ra sht vet" stoli i &"#ve t ti$/ Perndia n i"azhin e t cilit ne
$e"i t &ri$uar/ na e cila v$en "end$en ton vet/ prsri "$aft e pa&rahasuesh"e pr
t shp$euar pr ne7
5n "endo$ se &a" t "$aftuesh"e n lidh$e "e t n n$ vend t$etr ,?end
!vesta %%. S. 3M ff.1 tha/ dhe &$o nu& do t prsris &tu. Dfar $(s" at.
?$arri/ un t the" prsri/ duhet s pari t &alo$n npr &asht e par e that e
sot"e #otrore/ n vend fara e re nu& sht e $el#r. Por f$alt $an vet" er/ nu& &a
z$arr.
. Schleiden dhe hna.
Dfar &a/ "e$ithat/ n$ "re&ulli/ t #$ t hnn "e rind$et tua$a "e Schleiden7
Po/ "oon varfrA <ua dhe Hna $an sufferers t$er. Ne &e"i n$ &auz t
pr#ash&t &undr Schleiden/ sepse Schleiden &a n$ &auz t pr#ash&t &undr
nesh.
N fa&t/ pas Schleiden &a pastruar " n esen e ti$ "#i shpirtin e #i"ve/ ai
tra$tohet n n$ ese e d(t t puns s ti$/ "e titull= 2pr)art$et <oonliht e n$
nat(ralist2/ t #ara#art pr t "parsh"e &r(esisht adresohen pr rat/ e hnn
vet" n$$t si un/ d"th t sh&urtr !i $o vet" : nu& sht e "ir/ por pothua$se
as$ n t $itha pr t. Dfar sht n$ fiur t &e:e na tani n Hn para se t
zon$at t lua$ pas Schleiden ata t vendosur se o#$e&ti i s>ar"in t(re sht n$
un vde&ur : ata t prhap psherti" e t(re para n$ pllu"#/ lott para thar$e
nd$en$at e t(re prpara n$ ur Harten.8i&ur 'orstec&lilie to&a/ "$ell" e :iellit/
#ariu i deleve art/ #ash&;re$ent i dielli n "#retrin e "otit dhe errat/ drita e
fairies dhe &u&udht/ n$ #riri i #oll&ut fu:it "a$i&e/ ai tani &thehet pr ta sht
tr lavdia/ $ith "isticiz"/ "und t zhveshur/ si n$ t d$eur;out v$etr/ lazil(
rradhs topin shlla&/ "e luhatsh"e "e "oshn/ e&uivalentin e n$ t dehuri sipr. Pa
titull e reputacionit t ti$ sht ende e ln at/ dhe pas "ashtruar &a: shu" &oh
n$erzit "e sh&l:i"in er#orte"/ :enieve pateti&e dhe pretendi"in e forcave
"isterioze/ ata e shohin n t na tani " vet" t v$etr a"ortizuar sharlatani t/ roli
i t cilit sht pr tJi dhn fund. Edhe Tides/ tani &a shr#(er ati$ pr forc za&oni/
treo$n prir$e pr t prfunduar at #ind$e6 t &r&o$ t pa&tn ndar$en e pushtetit t
ti$6 pr"#(t$a nu& do t hidhen n sh&l:i" $o reale e hns s plot dhe t hns s
re6 artizanale pr t #r "oti sht hedhur at trsisht6 tru& i "a$is s ti$ z#uloi
trsisht dhe sh&atrroi )do &r&es pr #anuesh"rin.
P(esin se nu& sht se ne $e"i t d( t sh&ruar n lidh$e n t n$$tn "n(r &ur
Schleiden. Le t $et d( ndrri"tar/ n$ dhe t $ith/ vet" "e &t ndr(shi"/ se
hna/ "#reti :iellor dhe shen$ti "#ro$ts i t $itha fantazit/ phantas"s/
Phantas"aorieen/ fantaz"at/ ndrri"tar/ dhe un vet" n$ na shr#tort e ti$
" #esni& dhe priftrin$t n to&. Schleiden por sht n$ "ate"ati&an dhe filozof
dhe ar"i& si e till #etuar t $ith ndrri"tar dhe fantazit n :iell dhe n to&. Si
shuar$en u$ ai #allafa:on ato. Nse z$arr ndodh n u$/ &shtu : s:uirts/ dhe
filozofia Schleiden dhe "ate"ati& e u$it t pastr n "n(r : a$o edhe n :oft se
drita e hns th$esht #ie n at/ hisses dhe splashes.
% du&e$ e ndr(sh"e/ si &a" &aluar "#r"$en e d$esh"e n pell ton
"$ell"6 "$ell" e #ardh ishte a$o tash" sh&uar pr t pushuar n shtpin e
ti$6 "$ell" art trho:i deri rruic e ti$/ dhe n pell$e posht trho:i i"azhin e
ti$6 a$o ishte e #u&ur pr t par6 frothed u$in dhe nu& in$e&tohet/ por "e$ithat
"$ell" lvizur lar deri n hesht$e t art/ du&e tundur foto e ti$ posht #ut "e )do
odit$e t heshtur e tundur/ oditi si "e &rah t art/ dhe pasi &ishte &aluar valt/ a$o
ishte prsri i heshtur $ith"on vet n$$t i"ae. G$ithashtu n$ "n(r si u$i "und
t "arr pa"$en e :iellit.
G hna nu& dshiron t prano$ edhe t luftuar $asht )sht$en e ti$ "e Schleiden/
edhe pse n$ <ondsteinchen vol " &r(esor ndoshta e vet"$a "n(r do t ishte
pr t sh&undur e pal&undur/ &shtu : un t "arr at n &t "n(r n lidh$e "e
"ua/ si prfa:sues i Hi""elsphantasten n to&/ e t cilit Rasti &undr
!ntiphantasten n to& si t "ira un "und t )o$/ du&e shpresuar se e n$$ta do t
paua$ n$ her n or t "ir "e disa fantazit pr "ua. Po/ si "und t "os
"irn$ohs "#ush dorn e ti$ stilolaps ti" un pas pranvers s par/ "e t cilin
&a" #r prp$e&$et e "ia n #ot/ ishte fr("zuar pre$ ti$.
N "n(r : t "os pr t treuar/ por n$ zelli un#eflissenen dhe t "os hu"#as
pi& t dre$t/ un do t duhet t "arrin n &onsiderat se hna do t $et shu" i
lu"tur pr disa z(ra t vola t shpto$ pre$ t(re Schleiden e &a tronditur at "e n$/
po &$o &$o "und t dini vet" $u/ se t n$$tat fun&sione n "n(r t pa&ndsh"e
a$o e &a hedhur posht/ si &a= pr t #r &al#ur dru dhe lo$/ pr t "arr o(sters
dire& t )o$ n rrit$en e la&r dhe li#rit -rautstrKn&e/ "etr &oc&ave shu"n
&orre&te t <ar&ut pr "#i&:(r$en e :ethur dele/ n$erzit pr t #r turne flo&t e
drit t hns/ &ur ata t cilt nu& e &an prer flo&t n &ohn e duhur pr t "arr
p$es n a&sionin e &ri"#a dhe la9atives et$ t $itha Jt ciln ai e le$on t sh&o$ "e
dshir dhe e l a$o Schleiden pr t falur &to z(ra n vende t t$era. Por z(ra pr t
ndih"uar diellin &ur "oti t #$ :enien e ti$ "isti&e/ "arrdhniet e ti$ dasha"irs
"e popullin/ ai nu& do t duan t "arrin/ dhe pretendi"et e ti$ pr :(tetaret/ ai sht
a: shpesh rritet &ur a$o refle&tohet.
Tani : ne dua" t shohi"/ por pas Schleiden ,Studi"et S. 0NC1 supozon at "e t
$ith #anort e "#retris :iellore n to&/ &inezt "arr &undr "e$e n :oft se
un nu& e #$/ &undr Schleiden pr n$ rezidenti t "#retris vrtet :iellore
a&o"oduar &r(etar i Tur:is/ "und t. 8he &shtu : un $a" du&e sh&uar pr t
provuar folends pas shtat pi&a=
01 hna #n "oti.
B1 Hna e #n $o vet" a$r dhe det/ por edhe sh&undur to&.
N1 hna dhe "#etet n$ &ri$es "isti&e : na sht aufzuraten " shu" se ne
"und t uess.
41 "oon &a "arrdhnie "aneti&e t to&s.
C1 hna &a "arrdhnie dasha"irse "e n$erzit.
Q1 Hna &a n$ an t &o&s dhe n$ do#sit6 nu& duhet t $(&ohet na -ehseite
!i.
M1 du&e filluar 8eri " tani ars(et Schleiden J/ "und t &et hna e a$rit/ u$it dhe
#anort.
I. !dikimi i hns n mot.
Pra/ hna &a/ sipas Schleiden/ prve) se ai sht i lidhur "e Tides lart dhe t ult
dielli/ t cilat nu& "und t "arr at pr t $ith/ nu& &a efe&t t du&sh" "#i
to&. !$o &a n ve)anti nu& &a ndi&i" n t "otit. Ndr(shi"et e "otit nu& varen
aspa& "e fazat e hns ,hn e plot/ hna e re/ )ere&/ et$1 s #ash&u. Eisenlohr &a
provuar at "e prvo$/ ars(e$a a$o $ithashtu provon t she&u$ve 2d$uar pa&
"ir&upti" dhe &onsiderat2 pr t 2pr t #indur veten e roundlessness e plot t
&t(re reveries tradicionale !stroloical.2 . ; 2Hna e plot n fazat e t$era t
"undsh"e pr t $ith to&s n t n$$tin "o"ent &ishte hnn &shtu ndi&i"in "
t vol "#i ndr(shi"et n "otit/ &shtu : do t ndodhin n t n$$tn &oh dhe n
t n$$tin &upti" : &to ndr(shi"e n #ot/ dhe &eni nevo$ pr t vrtet : t &et
$o shu" lar "#rth(er hundn e ti$ na dritar$a pr t dini se &$o &urr dhe as&und
sht rasti. 2
Por/ zoti Schleiden/ si n$ sh:(rton $o vet" "e hund plu $asht dritares/ por "e
instru"ente "eteorolo$i&e t n$ llo$i t$etr dhe nu& do t thot t n$$tn $/ &ur
"oti sht i parreullt/ : nu& &a asn$ rreull pr t. N$ ndi&i" i cili nu& sht
nd$er na n$ hund t respe&tuar n " t $er unpluin na dritar$a/ por
ndoshta "und t ndihet na n$ hund $o# n izoli" n Studiertische na fut$e n
n$ re$istr vre$t$e &oh t $at/ n :endr t sa$ #ilancin e rezultateve $asht
parreullsive errt ndi&i"in n deta$e.
Si sht a$o "e dritn e ($eve7 -ur dielli sh&l:en/ a$o e sheh as&ush. ! $an ata
pr &t ars(e " pa& at$e7 Eu presi" dhe t shohi" vet" natn/ &shtu : a$o e
sheh )do6 th$esht Siurisht t>iliht nu& sht e "$aftuesh"e as pr t dalluar at na
$ra t t$era Flin&ern Flin&ern. Tani &a n lidh$e "e ndi&i"in "eteorolo$i&e diellor
asn$her nat/ $u "und t presin : t #het i vetdi$sh" pr ndi&i"in hnor pr
veten e t(re. Por sh&enca &a "$etet pr t prodhuar artificialisht n$ nat t till6 na
a$o "und t sh&atrrohet na &o"#ini" t prshtatsh" t vzhi"eve n rezultatet
"esatare edhe ndi&i"et e diellit/ &u ather ndi&i"i hna "und t shihet/ n :oft se
&a n$ t$etr. N "n(r pr sh&atrri"in ishte i plot/ a$o siurisht : #n thirr$e pr
n$ seri t $at vzhi"eve/ dhe "uz th$esht &tu nu& sht e "$aftuesh"e as pr
t dalluar Flin&ern na Flin&ern. -$o duhet t $et na &ursi hna nu& &r&o$n : ai
t ofro$ efe&tin e diellit/ por edhe nu& do t thot/ &ur efe&ti i ti$ sht i te$&alo$ ato/
ata nu& e&zisto$n.
Por ne nu& $e"i t respe&tuar na "undsit dhe t pr$ithsh"e. Ne sh:(rtuar
)sht$en dre$tprdre$t "e fa&tet n terren. E pra po : #n edhe Schleiden. !i citon po
heti"et Eisenlohr;s. <$aft "ir/ un do t $apin &uotn heti"et Eisenlohr;s. 5n do
t $apin &uotn e $o vet"/ un do t cito$ rezultatet e t(re &r(esore n "n(r
specifi&e dhe t sa&t. Schleiden/ edhe pse ata vet" du&e cituar na &u$tesa/ por
"und t 2dre$t rezultatin prfundi"tar t2 n$$t 2/ pra/ pr t treuar se ndr(shi"et
&li"ati&e e fazave t hns $an plotsisht t pavarur/ plotsisht t :ndro$
deri.2 8he un "und na ana i"e dhe pas inspe&ti"it t nusht t n$$t pr t
n$$tin rezultat t pr$ithsh"/ do"ethn plotsisht t aranto$ pr provat se
ndr(shi"et e "otit n "n(r t &onsideruesh"e n varsi t fazave t hns.
8he $o vet" pr fa&tin se &$o sht rezultat i pr$ithsh" i heti"eve Eisenlohr;
s/ por se a$o sht rezultat prputh$a e n$ nu"ri t "adh sht edhe e pavarur na
)do udhzuar hulu"ti"eve t &u$dessh".
-tu studion pr studi"etA
Pr t shp$euar n vi$i" $an disa vre$t$e t sh&urtra=
G ne nu& &e"i "$ete e9periential pr t n$ohur/ si a$o ishte n &"# n to& "e t "otit/
&ur to&a &ishte a#solutisht asn$ hnn/ e cila pr &t ars(e sht ndi&i"i a#solute e n$$t t
&ushteve &li"ati&e/ &shtu : "und t sh&o$n vet" s #ash&u pr t hetuar nse n #az t
pozicioneve t ndr(sh"e t hns nda$ diellit dhe ndr(shi"it to&a &ushtet e "otit6dhe &e"i "arr
n$ ndi&i" hnor ose $o/ n varsi &$o sht rasti apo $o. % $ith heti"i &a ars(e : duhet t pauhet
pr dalli"et n &t dre$ti".
Si t rastit n lidh$e "e ndi&i"in e hn sht &onsideruar n di)&a "posht"e nu& li$risht
t varur na rrethanat e hna ose lidhur li$risht "e t.
Nn;fazat e hns referohet varur e pozits &ndore e hns nda$ "anifesti"et e diellit e
n$$t/ apo edhe &ohn e para:it$es/ t cilat $an= hna e re/ hn e plot/ e &atrta/ octants. Hna e re
dhe hna e plot do t $et nn e"rin e S(z((/ la$et par dhe t d(t nn :uadratures/ dhe t &atr
s #ash&u nn t pr"#ledhura ndr(shi"eve t hns apo &atr faza &r(esore. Leviz "es &atr faza
&r(esore n "es t &atr octants n$/ n "n(r : s pari #ie n "es "es t hns s re dhe t
tre"u$orit t par/ t fundit n "es n "es t tre"u$orit t fundit dhe hns s re. <e octants s
#ash&u pr t "arr tet faza &r(esore. Periudha s(rit e hns na n$ faz t ca&tuar t prsrit$es
s t n$$tit fazs sht i ashtu:ua$turi "ua$i sinodi&/ "esatarisht/ na B.
0
S
B
dit. Nu"ruar ditt
na e hna e re/ si e para/ dhe e ashtu:ua$tura <osha Hna treon lloaritet si dita e "ua$i sinodi&/
n t ciln Hna sht.
Nn apses e &onsideron peri$e ,peri$e1 dhe peri$e ,!poee1 hnn/ n n$ "n(r t
n$ash"e si n s(z(ies hn e plot dhe t hns s re/ s #ash&u dhe e &upton ano"alistische"
periudh "u$or t &thi"it t hns na peri$e t &thehen n peri$e ose apoee t prsri n
peri$e. !i sht " i sh&urtr se "ua$i sinodi&/ : sht vet" BM
0
S
B
dit t $ata. Si ditn e par
t "ua$it anor"al sht e za&onsh"e pr t "arr ditn e peri$e ose peri$e.
%dentifi&i"in e dre$tprdre$t/ un do t thrras &to dispozita " posht/ &u siurisht e
vrtet e fazs ndi:et na ndr(shuesh"ris s "ua$i sinodi& ,&$o "und t thot rrethanat ndr&oh
z./ <idis hns s re dhe t tre"u$orit t par/ n tre"u$orin e par dhe hn e plot et$ pr disa dit
n " pa& ose " ndr(sho$n16 ato indire&te/ &u rreullat pr &oh t thot faza n f$al z#atohen.
Ndr ato dit t lasht duhet t &uptohen n vi$i"/ &ur sht shi apo #or/ #reshr/ #or "e
shi/ e cila Pr"#ledh$a pr$ithsisht si resh$e u$ore/ $an #r. Tani a$o "und t n n$ dit edhe #ie
shi " shu" se n$ her/ #ora et$/ por a$o sht n vzhi"et e "posht"e )do dit &ur &a n$ ose
" shu" her ra shi/ d#or/ sapo solli n &onsiderat6 dhe &ur ne flasi" " posht na nu"ri i
resh$eve u$ore/ &shtu : &$o sht pr t "arr identi&e "e nu"rin e ditve t lasht/ na t $itha
#eft u$or/ i cili zhvillohet n n$ dit/ si z#atohet n$ precipitat u$ore.
<esin rn u$i/ for"a u$ore n shirat &uptohet u$ rn/ prca&tohet na lartsia n t ciln a$o
"#i to& "#i t ciln #ie/ do t rritet n :oft se a$o do t ndalo$ at6 n$ lartsi e cila prca&tohet
na dia"etri t prshtatsh" shi/ shi"ats n o#servator "eteorolo$i&e.
G Schleiden para !llen/ po thua$se Jvet"/ "#lidhet n p(et$en e "otit n
Eisenlohr/ dhe as$ nu& &a rndsi pr t respe&tuar rezultatin histori& t heti"eve/
ne $ithashtu dua" t Eisenlohr #r n$ filli"/ " shu" dshir/ sepse Eisenlohr
sht n$ na ato / t cilt &an studiuar " "ir "e &t p(et$e.
Heti"et e ti$ $an t prca&tuara n tra&tatet e tre t lloaritet n !nnalen
Poendorff;s/ du&e iu referuar ndi&i"it t hns $o vet" shi/ dit e zuar dhe "e
re/ por edhe presion #aro"etric/ era/ stuhi6 ai &a trhe:ur ndi&i"in e Ganes
prditsh"e hn/ si revolucioni sinodi& n &onsiderat/ dhe heti"i i ti$ n tre vende t
ndr(sh"e/ -arlsruhe/ Stras#ur/ Paris z$eruar/ &u ai nu& &a vet" pr"#a$t$e pr t
nd$e&ur ndi&i"in e &atr ose tet faza &r(esore/ por paras(sh t $itha ditt e "ua$i
sinodi&.
S pari ne shi&o$" n efe&t n resh$eve u$or n s(.
Pr -arlsruhe Eisenlohr prdorur
01
vzhi"e NF;v$e)are 03F0;03NF/ t cilat
prfshi$n n NM0 ,sinodi&1 "ua$ CF0. dit "e lashti ose resh$eve prhap$en n
"n(rn e n$ )e&uili#r n dit t ndr(sh"e t "ua$it : "esatar$a e vzhi"eve n
04 dit t "ua$it ,hna e re &tu/ si rezultat/ " shu" se l. pritet1/ d"th B dit pas
octants d(t/ d( dit para Hns s plot/ n$ "a&si"u" pre$ B3 dit/ dit e di l pas
octants e 4 a "ini"ale e lashtis ndodhi6 na ish;ra n ditn e 03./ vet" 0CN e
shiut t fundit. Raporti 03. " 0CN sht e n$$t si 0BN.C " 0FF.F/ pas t cilit v$en n
&ohn e octants d(t n -arlsruhe tra$tuar
0
S
4
her " shpesh se #ie shi n &ohn e
octants e 4.
01

Poendorff s !nnalen ***. S. MB
Osht e pa&ontestuesh"e se sht n$ $o i parndsish" dhe $o lehtsisht du&e
vn dor pr ndr(shi". Por ne $ithashtu nu& na $apin t n$$tn &apur at. Pr sa
&oh e nat(rsh"e n rezultatet "esatare t n$ serie periodi& t vzhi"eve ende
rastsive t pa#alancuara ; dhe se sa rando"ness varet por "oti posht ; t prfshir
n$ nevo$ n rrit$e pr t ofruar n$ "a&si"u" dhe vlera "ini"ale/ devi$i"i na
#arazis sht padre$tsisht leht pr sh&a& t n$ do t sh&ruante ndi&i" li$or. N
fa&t/ "e$ithat/ Ta#ela ori$inale vlerat "esatare pr ditt e ve)anta e "ua$it ende
treon n$ pasazh shu" i parreullt treon papriturat pa#alancuara6 sepse ata ishin t
#alancuara/ &shtu duhet vlerat/ proresi periodi& i hns pas/ rreullisht pr"es
prpari"it npr"$et rrit$es dhe ul$es.
Edhe pse tani sht d(shi"i se &e"i t #$" "e n$ t varur vet" n dalli"et e
fatit/ tash" "e "adhsin e &sa$ diference &undrtn/ n :oft se ne $ithashtu t
"arr paras(sh &ohz$at$en e periudhs s vzhi"it ,NF v$et1/ sepse n vlerat
"esatare t vzhi"eve afat$ata t papriturat $ithn$ e " shu" &an pr t
&o"pensuar6 <e$ithat/ pasi : nu& &a $(&i" plotsisht i #esuesh" pas n$ aperfu
zhveshur "und t #$/ se sa t presin &t/ &shtu : a$o do t z#atohet/ pr t
siuruar edhe na palt e t$era &undr t d(shuarit.
N &t dre$ti"/ na ta&on para s $ithash vre$t$e &undrtn/ se " e "adhe dhe
nu"ri " i vol se ne &e"i $etur $an rreth 04 dit/ di n "n(r t
&onsideruesh"e na $(s" "ua$i sinodi& prve) ,vlerat e p$essh" t dits nu&
"und t ndodh pas 'erzeichnuns>eise vzhi"et1. <e$ithat/ &$o sht n rastin
e n$ ndi&i"i periodi& li$or "e n$ "a&si"u" &r(esore dhe "ini"ale e " i
"undsh"/ a$o : "und t pritet/ dhe &shtu flet pr e&zistencn e n$ ndi&i"i t
till.
Pasta$ ne &e"i n$ "$et pr sta#ilizi"in e paparashi&uara/ du&e prfshir $atsin
e &ohs s vzhi"it ende nu& sht &ara&terizuar n "n(r t "$aftuesh"e pr t
ardhur n ndih" : &e"i "arr n vend t vlerave t ditve t ve)anta Shu"a
"ultida( ose vlerat "esatare &onsiderohen. ! duhet t dal prpara pr t &an
prfa:suar s pa&u prafrsisht/ n rrethana t tilla ditt individuale , &shtu : ne
"und t " t "ir t fondeve t N;ditore/ ose t ndaluar u"zhi"/ prafruar ,nse
tash" vet" prafrsisht1 "und t zvendsohet pr vlerat e dits "esatare. Por/
pasi a$o tani vlen vet" pr t vendosur nse ndon$her raca hna &a ndi&i" n
nu"rin e resh$eve/ &shtu : ne dua" t prpi:e"i pr t s$ell #arazi"in
roVt"Lliche e a&sidenteve/ du&e &o"#inuar $(s" nu"ri i ditve n n$ "ua$ e
nu"rit t$etr $(s"n e f(t(rs/ dhe t shi&o$n nse edhe tani n$ ndr(shi" t
rndsish" n vlerat pr t d( shfa:$et.
Pra/ ne t pr"#ledhur pas 8!T%S Ta#ela ori$inale $ith shiun : #ie n 0C ditt e
hns depili"/ pritet hnn e re si ditn e par t hns depili"/ dhe ashtu si $ith
shiut : #ie n 0C ditt e z#ehur hna
B1
na Ne presi" : 'oll"ondsta si ditn e
par t hns z#ehur. !$o do t $et e du&sh"e n hn depili" n BQNQ Su""a/ pr
t resh$eve n rnie n B4Q./ t cilat shu"ica e 0QM pr ish dhe n$ raport
0/FQMQ " 0/FFFF sht n "es t d(.
B1
He"er&ter"aVen fa&t &a "ua$i sinodi& $o NF/ por vet" B. 0 S
B
dit6 'oll"achun n ditn e NF
sht n$ ul$e/ dhe n disa raste #ri n$ interpolation e vlerave n t ardh"en/ du&e )uar n seri t
vzhi"eve. Pranda$/ n$ "os"arrvesh$e t vol n "es t lloaritur dhe t shu"ave t vre$tura
n t vrtet. -tu "#i deta$et n font t "adh.
Pra/ n hn depili" #ien rreth 0FM precipitates/ "e$ithat/ n rnie vet" 0FF
#ien.
8alli"i nu& sht shu" i rndsish"6 dhe "ad$e edhe t dalli"eve t
rndsish"e/ ne nu& e presi" n ndi&i"in hn. Por se ai nu& e #ri th$esht pr sh&a&
t fatit/ "und t na "ostr vi$i"/ tash" nse nu& $eni t siurt t provo$/ por
ndoshta #ni. Pse $o/ &ur shans pas institucione t tilla t "dha dhn pr
&o"pensi"in e ti$/ si n$ periudhs s vzhi"it NF;v$e)are dhe n$ pr"#ledh$e e 0C
ditve t "ua$it/ ende &a a: shu" fu:i pr t #r n$ ndr(shi" pre$ 0QM pr n$ total
pre$ C0FC resh$eve pr depili" dhe z#ehur hna 6 n$ ndr(shi" n "n(r t
#ara#art t "dha lindin pr shu"n e )ifte dhe dits unpaired "ua$7
Pra/ ne t pr"#ledhur pas 8!T%S Ta#ela ori$inale e par/ t $itha depozitat e cila
dita unpaired "ua$/ 0/ N/ C/ et$/ dhe s d(ti/ t $ith ata t "artohe" dit/ di B/ 4/ Q/
et$ #ien. Shu"a e dits unpaired sht B.CMF pr pal n BCNC6 Pra/ dalli"i sht
vet" NC/ n vend t par 0QM Tani ne "und t supozo$" se n )ifte dhe dit
unpaired ndr(shi"i i sa$ thel#sor i ndi&i"it hnor do t varen/ pra/ se &( ndr(shi"
varet vet" na t papriturat nu& z$idhur ende t vrtet. Por a: " pa& &(/ si ai
&e"i $etur pr depili" dhe z#ehur hna.
Ne prano$" se &$o "ostr nu& sht e "$aftuesh"e n vetvete/ si) &a ndodhur
vet" n &t rast/ ndr(shi"i i rastsish" "und t $et shu" i vol. Por a$o duhet
$ithashtu tani vet" n$ t$etr shen$ t vi$n pr t ndih"uar dhe t prforcohet na
prsrit$a vazhdon.
<und t i"a$inohet se rezervat ende n$ "n(r t$etr ndar$e t "ua$it/ ashtu si n
depili" dhe z#ehur hna/ &u dalli"i ishin t dshto$ edhe " t "dha se n
&r(e. <e$ithat/ "n(ra " sipr ndar$e &a n$ interes t ve)ant6 dhe un n
pr$ithsi do t vini re se un/ se departa"enti/ n$ "esatare se theJve z#uluar pas
sh:(rti"it t disa seri t vzhi"eve/ n$ na t cilat do t dis&utohet " von/ e cila
sht shu" afr apo shu" dalli"i " i "adh.
!$o #ash&ohen disa pi&a n seri t "parsh" t vzhi"eve t #r e&zistencn e
n$ ndi&i"i li$or "un l shu" e "undsh"e1 "adhsin e diferencs "es "a&si"ale
dhe "ini"ale/ : i periudhs s vzhi"it du&et t $et " e "adhe n lidh$e "e
$atsin/ si $u "und t $en t prirur pr t zhveshur Rando" #ash&n$itni6 B1 pr t
pritur &oh distancn "idis "a&si"ale dhe "ini"ale t nusht pi&risht "ua$ve e
$(s"/ si n rastin e n$ ndi&i" li$or6 N1 n$ ndr(shi" n "es t arrin t vlerave t
d( $(s"ave &r(esore t periudhs/ e cila sht shu" " i "adh se n$ "ostr t
rastit "und t $endet pr shans.
G nu& pr&o$n "e &ohn e "a&si"ale dhe "ini"ale "e hn e plot dhe t
hns s re/ nu& "und t &undrshto$ pr t $ustifi&uar n :oft se ne &u$to$" se n
varsi t diellit $at "ini"a "a9i"a dhe/ t tilla si te"peratura dhe presioni i a$rit
edhe "e dre& dhe n "esnat/ vers dhe solsti& di"rit pr&o$n.
Pas t $itha/ a$o ende e do t $et e "ir pr t "os ndrtuar shu" n n$ seri t
vzhi"eve. Nu& sht e "undsh"e : dalli"et $enden "es "a&si"ale dhe
"ini"ale/ "es rrit$es dhe ul$es hnn pushi"i " th$esht rastsi6 por &$o sht e
"undur. 8u&e u &th(er. -shtu pr seri t t$era t vzhi"eve/ n "n(r : t na
forco$ "e "arrvesh$e ose "os"arrvesh$e t n$$t "e pro#a#ilitetin e "parsh"e
t "arra ose t refle&tuar )"i"in S pari/ &$o ofron n$ heti" i d(t i Eisenlohr sht/
n lidh$e "e n$ seri BM;v$e)are t vzhi"eve t cilat $an #r n vitet 03FQ;03NB
na z Shna$der n Stras#ur/ "e NMC3 dit "e lashti ose resh$eve NNN "ua$
,sinodi&1.
-$o treon edhe n ta#eln ori$inale t vzhi"eve t pr$i$es s vlerave
"esatare pr dit t ve)anta t "ua$it ende $o t rreullta t "$aftuesh"e n "n(r
: ne duhet t supozo$" se t papriturat nu& $an "$aft t #alancuar. Por "e an t
&t(re a&sidenteve p(esni veten pi&at e "posht"e t rendsish"e na=
<a&si"ale e nu"rit t ditve t lasht #ie n 0N "e 0C4 resh$eve/ &shtu : vet"
n$ dit ndr(she na "a&si"u"i i seri t "parsh"/ n$ devi$i" : "und t
&onsiderohet vet" pr sh&a& t rando"ness nu& ende t pr&r(er t e&uili#ruar
$o6 dhe n :oft se nu& "ini"ale vet/ por nu"ri "ini"al i ardhsh" 00M #ie n B./
vet" n$ dit pr$ashti" t "ini"u"it t rreshtit t "parsh".
8u&e pr"#ledhur/ si dhe n seri t "parsh" t -arlsruhe/ nu"ri i pr$ithsh"
i resh$eve pr rrit$e dhe z#ehur hna
N1
/ &shtu : t vi$n n Stras#ur n hn
depili" n vitin 0.33/ n hn z#ehur n 034F resh$eve6 at : n$ ndr(shi" na 043
pr n$ total pre$ N3B3 resh$eve dhe n$ raport pre$ 0/F3F4 " 0/FFFF sht. Pra/
diferenca pr depili" dhe z#ehur hna &a $o vet" n$$tn dre$ti" t/ por
"arrdhniet "idis t(re edhe t afrt "e t n$$tn vler si n serin e -arlsruhe/ pa
ne "n(r doni t ca&to$ n peshn rrethan &$o e fundit t ve)ant6 sepse a$o do t
treohet " von se n$ ndesh$e e sa&t e &ti$ raporti pr vendet "e nu"r t
ndr(sh" a#solute t resh$eve v$etore nu& pritet as.
N1
interpolation e nu"rit 0BB pr NF ditt e ta#els ori$inale.
Si) sht tani &tu "e $ithse$ pr ditt unpaired dhe )iftzohet. Pr ne tani duhet t
"arrin n &onsiderat n$ "undsi t re/ )far shansi "und t pr. Shu"a e dits
unpaired sht pas 8!T%S tr(ez ori$inal 0.0B pr ditt e resh$eve pal n vitin
0.0Q/ &shtu : diferenca n trsi vet" 4A 8he &( ndr(shi" &a dre$ti" t &undrt
se n serin e "parsh". !$o do t $et n prputh$e "e &to &ushte )do rresht pr
veten e t(re dhe "arrdhniet e t(re "e n$ri;t$etrin tash" t vshtir/ as pr t
#esuar se ndi&i"i i tr hns ishte n$ "ashtri" i rastsis.
Eisenlohr sht re$istruar n t n$$tn seri t vzhi"eve "e nu"rin e resh$eve
dhe sasin e u$it t rn pr t $itha ditt e ve)anta t "ua$it. Le t shohi" nse dhe
si &to shifra t lidhur " par.
Si <a9i"u"ta rezulton n 04 "e 304/.B/ n$ "ini"u" pre$ B3 "e 4C4/Q4
"ili"etra lartsi shi ,n Su""a pr t $ith BM viteve t
vzhi"it16 #e"er&ter"aVen do"ethn n$ "at sasin e u$it t rn na lartsia n t
ciln ai nrihet n n$ en/ n &t a$o &ap nn "asa t prshtatsh"e n terren. ,N$
"ili"etr sht afr
0
S
B
lin$.1 -$o do t #$ prsri t n$$tn dit/ u ta&ua" si n$
"a&si"u" dhe <ini"u"ta tash" n seri -arlsruhe. 8he )far n$ dalli" i
"adhA !$o nu& "unon shu"/ &shtu : shu"a e shiut n ditt "a&si"ale do t $et
d( her " i "adh si ditt "ini"ale. Raporti sht 0M..FF "0FF.FF. -$o treon t
n$$tin ndi&i" hnor : e #n shiun " shpesh edhe i #n ata " t dendur.
N total pr n hn depili" sht ...NQ/N3/ pr ul$en
41
33B0/FF ""/ du&e i dhn
n$ diferenc pre$ 000C/N3 "" dhe n$ raport pre$ 00B/QC " 0FF/FF #anor at$e. !hireti
$an #renda BM v$et n Stras#ur $at depili" hn N/4NNQ par. -"# ,pra "
shu" se $(s"a lartsia e n$ n$eriu1 " shu" u$ se sa $at z#ehur rn6 sepse a:
shu" sht dalli"i 000C/33 "". 8epili" hna "#ush te&stin e . fu)i "e u$/
"e$ithat/ n rnie vet" 3 "#ush.
41
interpolation e CNM/B3 "ili"etra pr NF dit.
Shen$ "ua "e to pr n$ shtpia&e : $eton "e n$ t$etr n t n$$tn shtpi/ dhe
u$ pr t lar alternuar "#ledh at na :epalla/ -shilli pr auszu#edinen hnn
depili" n lidh$e "e at : sht si t prano$ &ur rua$a e n$ sh&olluar n$eriu sht/ si
ata do t $apin as$ n hn. -shtu rua$a Profesor Schleiden siuri nu& do
&rahasi" "e tra&tatin/ dhe rua$a i"e &an n$ fu)i "e u$ pr " shu" n tet.
Le t #$ "e rat e n$ri;t$etrit6 dhe t sh&o$n " te$ n at : ne e identifi&o$"
si #urrat. Ne trhe: "#rapsht depili" dhe hnave rnse "#i pal dhe ditve
unpaired n &onsiderat6 n :oft se ne ende nu& vi$n edhe n n$ rast &u n lartsi t
rastit n &t t fundit/ a$o #n dalli"et/ ish varet n$$t.
Shu"a e ditve unpaired sht ./0CB.QB/ pr dit t "artohe" .QF4/MQ ""6 e cila
sht vet" n$ diferenc pre$ 4CB/04 ""/ e &a pr t sh&ruar n "n(r t
rastsish"e. -( dalli" sht relativisht e "adhe se sht $etur za&onisht pr )ifte
dhe dit unpaired/ por nu& e arri$n/ por ende lar na $(s"a e sipr pr depili" dhe
z#ehur hna.
-$o do t $et pr sh&a& se disa na rezultatet : dalin na Eisenlohr s heti"eve
treo$n/ autoriteti i t cilit si Schleiden vend oshti" &undr ndi&i"it t hns. 5n
the" disa. Sepse/ si) u tha/ Eisenlohr nd$e&ur ndi&i"in hnn shu" " te$ se sa
th$esht n lidh$e "e resh$e u$ore. 5n do t vazhdo$ t "#shtesin at6 por t ln
studi"et e ti$ tani/ pr t ende t prpilo$ rezultatet e disa studi"eve t t$era t
resh$eve u$ore "e at t "parsh"e.
Si) &e"i ardhur n Stras#ur n Franc/ ne dua" t vazhdo$" n &t dre$ti" t
n$$t. -$o na ofron n$ seri B. v$e)ar t vzhi"eve ,03F4;03NB1 pr Paris "e NQBC
resh$eve NC. "ua$ ,sinodi&1 sht : &an E. Houvard ,nu& duhet t natrrohet "e t
v$etr !. Houvard1 e&za"inuar
C1
. Heti"et e ti$ $ithashtu t #$n $o vet" ndi&i"in
e hns "#i resh$eve u$ore/ por edhe n ers dhe presionin #aro"etric.Por ne tani e
ndaluar n t resh$eve u$ore $an.
C1
Guetelet C+RRESP. "ate"ati&. d"ti"eve fi et. T. '%%%. f. BCM
<a&si"ale pasta$ #ie "e resh$e 043;0N/ resh$et "ini"ale pre$ 0FF deri B3 !ther
prsri n t n$$tn dit/ i cili na ta&uar tash" n rreshtat e "parsh"e se sa
"a&si"ale dhe "ini"ale. 8alli"i sht shu" " e rndsish"e ,43 deri 0FF16 po a:
e rndsish"e n lidh$e "e &ohz$at$en e periudhs s vzhi"it/ :/ prve) hu"or
e her s #ash&u "e serin e "parsh"e/ nu& "und t ndalo$ du&e "enduar pr
rastit "ir. Por tani v$en " shu" n "n(r : diferenca n Paris pr nu"rin e
resh$eve ,$o pr sasin e u$it : #ie1 $ithashtu duhet t vrtet t &thehet " e
rndsish"e se n vende t "parsh"e/ nse n$ ndi&i" li$or hn zhvillohet/ si un
do t treo$n n &apitullin n vi$i".
Pr depili" dhe z#ehur hna ne t "errni nu"rat n 0334 dhe 0M40/ e cila sht n$
diferenc pre$ 04N dhe n$ raporti i 0/F3B06 prsri "re&ulluesh" n prputh$e "e
raportet $enden " lart. Pr t nd$e$n fu:in e fatit prsri n pulsin/ &e"i "arr
&tu shu"n e ditve unpaired dhe )ift/ dhe t shohi" nu"rat 03FN dhe 0M.C/ t cilat
vet" ndr(sho$n na 4C.
G$ithashtu Houvard &a hetuar shortit rn u$. 8ita e "a&si"u" "und t $enden
&tu n 0.MN "ili"etra ,si lartsi "esatare pr <a9i"u"ta1/ do#t n prputh$e "e
at : sht $etur n B devi$i"et e tilla/ "e$ithat/ ne duhet t "#a$n $ith"on t
$et e "undur pr sa &oh : t papriturat nu& $an t #alancuara6 Po sipas disa
rreshtave $an ather &r&ohet na pari"et e teoris s pro#a#ilitetit t presin t
tilla. 8iversitetin e vend "und t #$ n$ ndr(shi". Por un #eso$ se devi$i"i n fa&t
varet na t papriturat e t prapa"#etura/ sepse Ta#ela ori$inale e vzhi"eve
treon n$ &urs shu" t parreullt t vlerave. G$ithashtu &a <ini"u"ta prsri/ n
prputh$e "e t "parsh"/ B3 "e 0.F0 "ili"etr. 8he ditt e $etura " par
"a&si"ale/ 0N dhe l4./ Sho>/ "e 0.NQ dhe 0.4N ""/ " t lart se &$o
<ini"u"ta. 8eri " tani/ por ende n prputh$e "e t $itha &a sh&uar prpara.
8epili" <oon sht n "esatare pr u$ 0 "ua$ B0.BQ ""/ 0./.F "" rnie t
rn. 8iferenca 0.NQ ""6 Raporti 0FQ/3N " 0FF.FF. Pra hna depili" nu& e "ohon
pasurin e sa$ t Plus #r &tu. Hhu dit unpaired dhe )ift/ por pr&atsisht "e
BF/QN dhe BF.CN "ili"etra vet" n$ diferenc pre$ F.0F "ili"etra.
Le t vini re n retrospe&tiv se shansi ende t pa&o"pensuar "#etur n dalli"et n
arrin vler pr ditt unpaired dhe )iftzohet/ prve) "adhsis s ti$ relativisht t
vol/ dhe n &t "n(r t &ara&terizohet si e rastsish"e/ : ai tri her "ate
shu"n " t "adhe t rasteve t nn;pes/ i dha d( her pr ditt unpaired/
"e$ithat/ pa ndr(shi" shu"a " e "adhe #ie n t n$$tat pes rastet n rrit$e/ e
vol hnn z#ehur.
Pas &sa$ do t &thehe"i n G$er"ani/ n heti"et e "eteorolot hn " t
z$arrt/ SchK#ler;s i cili &a &ontri#uar n para t t$erve pr t s$ell ndi&i"in e
hns t "otit prsri t nderuar. 8he/ edhe pse "und t e&spozo$ n tra$ti"in e t(re
t vre$t$eve/ p$esrisht n lidh$e "e &o"#ini"in e ti$/ ndon$her nat(ra e "$eteve
vizati" $ra/ &$o sht n$ arrit$e e "adhe/ por $ith"on "#etet n &t dre$ti"6 Ne
$e"i "e$ithat/ t dhnat e vzhi"it $an prezantuar na ai vet n deri " tani/
nu& e lidhur "e tra$ti"in e ti$ t n$$tn $.
< n ve)anti/ ai prve) n$ pa&ice s #ash&u pr t dal tra&tatet #otuar d(
studi"e t ndara t SchK#ler su#$e&tit ton6 par n n$ do&u"ent t ve)ant pr
Q1
/
n t ciln ai vzhi"et B3;v$e)are "e 4B.. dit i lasht n N43 ,1 "ua$ sinodi&
p$esrisht n !us#ur/ p$esrisht n Shtutart/ p$esrisht t punsuar n <(nih/ n
aspe&tin e ndi&i"it hnor n d( nu"rin e ditve t lasht/ si shu"a e u$ rn/
studiuar si dre$ti"in e ers.
Q1

SchK#lerJs5ntersuchunen "#i ndi&i"in e hns "#i ndr(shi"et n at"osfern ton. Leipzi/ 03NF
'zhi"et !us#ur prfshi$n 0Q v$et/ 030N;03B36 Stuttart &atr v$et/ 03F.;
030B6 <(nih tet v$et/ 0M30;0M33.
Prsri hasi" &tu n thel# t n$$tn $/ pr ndi&i"in "oon pi&at &ara&terizohet;
rreullave/ t cilat vazhdi"isht rezultuar na studi"et e "parsh"e. <a&si"ale e
0QM resh$eve #ie n 0N/ "e "ini"u"in e 0B. resh$eve n B3
M1
depili" hna ishte n
BB04/ e resh$eve n rnie n BF3C. 0B. 8alli"i/ 0/FQ0. raporti " 0FF.FF. Diftet dhe
dit unpaired nu& "und t &rahasohen pr sh&a& t disponi"it ve)ant e seri SchK#ler
s vzhi"it6 edhe "e e "parsh"e t &rahasuar "$aft "ir #r pr t treuar se
vzhuar pr rrit$en dhe zvoli"in e dalli"eve hns $an shu" " t "dha dhe
" t vazhduesh"e n dre$ti"/ si )ifte dhe ditt unpaired/ t cilat duhet t na $apin
n$ sh&all t prafrt t asa$ : "und pr t sh&ruar n "n(r t rastsish"e.
M1

Pas SchK#ler pr&atsisht dita l pas dits s d(t dhe l pas octants e 4/ i cili &orrespondon "e ditt e
"sipr"e t "oshs s hns.
Pr sasin e u$it t rn heti"i SchK#ler;s sht $o i plot na sh:etsi"et vet"
pes fazat e hns6 por rezultatet pa$tohen shu" "ir prsri $an n prputh$e "e
ato t "arra pr t n$$tat faza na serit e "parsh"e. ,P n$ pr"#ledh$e n lidh$e
n &apitullin e ardhsh".1
N studi"in e ti$ t d(t SchK#ler &o"#inuar
31
B3 vitet e fundit t vzhi"it pr
!us#ur/ Shtutart/ <(nih/ e cila nu& do t &andido$ lar n t vazhdo$n "e n$ri;
t$etrin/ "e NB v$et t cilat $an #r n dhe rreth TK#inen dhe Shtutart na tre
vzhues t ndr(sh"e/ n "n(r : na Trsia e sa$ rezulton n n$ seri t
vazhduesh"e QF;v$e)are t vzhi"eve 0MMB;03N0 "e .0CF Resh$et MCN "ua$
,sinodi&16ai $ep vet" nu"rin e parashi&on resh$eve.
31

-astner/ !r&ivi pr &i"i dhe "eteorolo$ia. 'S 0Q3
Tani ne nu& duhet t fshehin na vet$a : t "os fito$ shu" shpres/ por " tepr
n$ do#si" i provave pr ndi&i"in hnor rezulton na &( sh&a&ti"in e NB
viteve. Edhe pse ende sht pr tr QF viteve n$ eprsi na ana e hns depili"/ por
&$o sht redu&tuar n "as t "adhe &undre$t vre$tur deri " tani6 ende "a&si"ale
#ie n zonn e octants d(t ,n$ dit " par t n$$tn $/ pra/ 0016 por "ini"ale
sht na zona e octants e 4 deri n tre"u$orin e fundit ,t cilat BC i s hns "oshs
e&uivalent1 u zhvendos/ dhe raporti i nu"rit t resh$eve n "a&si"u" dhe "ini"u"
sht vet" 0BBB " 0F34 di 00B.4 "0FF/ F6 n "n(r : pozita e "ini"u"it
ndr(shuar di)&a dhe treon t $ith ndi&i"in e hns do#suar pa& &undr t $itha
vzhi"et e "parsh"e. Ndr&oh/ a$o $ithashtu e tut$e n$ ndi&i" hnor sht ende
a: t vendosur : ai "und SchK#ler i &ti$ seri QF;v$e)are t vzhi"eve $an
prdorur pr &on&luzionet " t $er n lidh$e "e ndi&i"in e hns.
Le t p(esi" veten ars(e$a e ano"ali : na #allafa:on &tu/ n n$ &upti"/ ai sht
ndoshta/ pr sh&a& se un "e siuri nu& "und t treo$ n rrethanat e "posht"e=
Nu& sht e "undsh"e : hna &a n$ efe&t t dre$tprdre$t n shti"in dhe
redu&ti"in tha precipitates u$ore sht shprehur/ por n at : &ushtet e presionit/ dhe
n ra$onet e sipr"e t &ushteve t te"peraturs ,shih Fi. " posht1/ n #az t sa$/
por ndr(shi"et e dre$ti"it t ers. N fa&t/ do t shohi" se t n$$tat fazat e hns :
favorizo$n nu"rin dhe shu"n e resh$eve u$ore n -arlsruhe/ Stras#ur/ Paris/ favor
!us#ur/ edhe n$ #aro"etr t ulta dhe errat $uperndi"ore/ t cilat #artin shiun
za&onisht at$e. Tani/ "e$ithat/ :ndron pr ars(e se/ n varsi t $ersi dhe $atsi/
n varsi t situats n dete dhe "ale t n$$tin ndr(shi"in e presionit dhe
te"peraturs "#artin dre$ti"e t ndr(sh"e t ers dhe n$$t era &ushteve t
ndr(sh"e lashti "und t sh&a&to$n6 si dre$ti"in e ers e pusit vet" varet na
"arrdhniet e presionit dhe te"peraturs n "es t vende t ndr(sh"e. Pranda$/ a$o
sht "$aft e "undur : hna n vende : $an shu" t ndr(sh"e n &t dre$ti"
na )do t$etr fu:i/ t ndr(sh"e pr nu"rin e shiut dhe resh$eve. Ne pr &t ars(e
nu& duhet t "#a$ pr vzhi"et e &rahasuesh"e n vende &ushtet e t cilve nu&
$an hetuar n &t dre$ti"/ apo &rahasuesh"ria nu& provon n vetvete. Nse tani
SchK#ler &a &o"#inuar vzhi"et n $asht lo&acione n seri e sa$ QF;v$e)are t
vzhi"eve/ a$o sht "$aft e "undsh"e : du&e prfshir vende t $etur se &u
&rahasuesh"ria n vazhdi" e sipr "e n$ "parsh"e. 5n &a" nu"rat e seris "
lart &onsiderohet B3;v$e)are t vzhi"eve na t cilat QF z#ritur/ &shtu : nu"ri
n$ i v$etr NB vit pr tre vende "#eten. !to treo$n n$ lari"in e plot na t $itha
rezultatet e "parsh"e/ si dhe prputhen/ n "n(r : ata $an a#solutisht
un&o"#inier#ar &shtu/ dhe un p(es veten se si SchK#ler &$o NB;v$e)are vzhi"e
"e ato B3 v$e)ar &a :en n $end$e pr t &o"#inuar. Cilin a$o #ie edhe "#i efe&tet
"eteorolo$i&e t diellit/ pr t &o"#inuar vzhi"et e vende t ndr(sh"e vzhuese
n t n$$tn seri vzhi"it. -ur lind hna/ nat(risht/ nevo$a pr t "arr $asht/ sepse
i "unon edhe " shu" vre$t$e6 por a$o sht $ith"on pr t sh:(rtuar vet"
nse vzhi"et tolero$ n$ &o"#ini".
Supozi"i se nu& sht plotsisht i &rahasuesh" pr vende t pozits shu"
diver$ent t ndi&i"it t hns n resh$et u$ore $ustifi&ohet "e fa&tin se disa seri e
vzhi"eve t ,pr t ciln deta$e t "te$sh"e n font ti" " t "adh1 t vrtet
e&ziston pr vende t vendndodh$es shu" t ndr(sh"e $eorafi&e/ t cilat n
vetvete ashtu si dhe t treo$n n$ ndi&i" t hns n resh$e u$ore/ se sa " par/ por
t $itha &ushtet e t$era t &ti$ ndi&i"i t par larohen/ &shtu : vzhi"et e
P+%TE'%N <ontpellier ,n vend $uor #redetar1/ !rao pr&u$ton
.1
/ dhe
vzhi"et Everest
0F1
n -al&uta.
.1

!nnuaire du Hureau de l.onit. p. 03NN f. 0QM
0F1
#i#liote&ar. 5niv. 03NQ. !vril.


!$o ishte $ithashtu vzhi"et e -arlsruhe/ Stras#ur/ Paris/ !us#ur/ Shtutart/
<(nih 001 $an pr"#ledhur &tu vet" pr a: &oh sa ata prshtaten n &t
pr"#ledh$e. Por/ : n disa vende/ t cilat "und t $enden n &ushte $o shu" t
ndr(sh"e $eorafi&e/ &shtu rezultate : prputhen $an "arr/ sht &onsideruar
$ith"on n$ rrit$e t &onsideruesh"e t provave rezulton na seri e vzhi"eve pr
)do vend pr t par devi$i"in e till/ treon pr vende t t$era/ &$o dsh"i "und t
do#so$ nd$esh". !$o sht &tu/ si shpesh/ se rezultatet pozitive t provo$ "
shu" se neativ t $et n $end$e pr t provuar. Pr &rahasuesh"ris sht n$
&r&es thel#sore pr )do &rahasi". Ne dua" : t re$istroni edhe NB v$et :
SchK#ler &a B3 shtuar n lidh$a e pr#ash&t e t $itha lin$ave t vzhuara/ &shtu
: asn$ " pa& ndi&i"i hna "#etet "$aft i vendosur6 dhe si vuri n du&$e tash"/
SchK#ler &a NB prdoret edhe n &o"#ini" "e B3 v$et pr -onstatierun dhe
dis&uti"in e ndi&i"it hnor.
001

5n t $eni se edhe vzhi"et e <(nihut/ #osh du&e z#ritur shifrat n ta#eln pr !us#ur dhe Stuttart
n heti"et SchK#ler e S. 4 e nu"rit t ta#els s pr$ithsh"e pr t $itha tre vendet f.3 t prfa:sohet n
ve)anti/ nu& " t "ir "e votat e "#etura.
Pes studi"e t pr"endura &tu na Eisenlohr/ Houvard dhe SchK#ler "#i
ndi&i"in e hns "#i resh$eve u$ore $an " t deta$uar/ un e di. Por ata ende $an t
intensifi&uar na disa studi"e/ respe&tivisht/ i Flauuerues dhe Guetelet/ : shtrihet
p$esrisht n " pa& faza/ disa &oh " t sh&urtr t vzhi"it/ por prsri shu" i
"ir/ n prputh$e "e rezultatet e t(re "e lartpr"endur/ de"onstrative pozitive pr
n$ ndi&i" hnor n t n$$tin dre$ti"6 &shtu : prsht(p$a e pafavorsh"e e NB$@hri;
en seri SchK#lerJschen &shtu duhet t &o"pensohen " shu" na du&e shtuar t
"parsh"e dhe vzhi"in e ri GueteletJschen vzhi"et . v$et ,034B;03CF1. 5n do
t $ap " thel#sore e t(re n filli"in/ sepse a$o shton as$ t re/ por &onfir"i"et e
re$a pr &a sh&uar " par.
Flauuerues
0B1
&a fituar &r(esisht "erit na vzhi"et "#i ndi&i"in e hns n #aro"etr/
"e$ithat/ i vendosur edhe n t n$$tin rast/ ndi&i"i na &atr faza &r(esore ,s(z(ies dhe )ere&1
n resh$e u$ore. E ti$ t '%'%ERS ,03F3;03B31 t punsuar vzhi"et BF;v$e)are lindin si nu"ri i
resh$eve "posht"e vlerave=
Ne> l "oon. Tre"u$ori Full <oon Tre"u$ori i fundit
M3 33 3B QC

0B1

Hi#l. univ.***'%. p. BQ4

Minimale pastaj bie t vendosur n tremujorin e fundit,
maksimumin e tremujorit t par. Por vendosi n tremujorin e
fundit n mesin e katr faza kryesore mund t jen edhe t gjith
rreshtat e mparshme, Karlsruhe, Strasburg, Paris, 2!vje"ar dhe
madje edhe #$ vit S%h&bler's%he vjetr, rnie minimale. Prekja
maksimale n katr faza kryesore, kshtu ( bie n dy nga katr
seri t prmendur n fillim t vzhgimeve gjithashtu si pas
)lauguergues n l. *arkut, me dy t hn e plot, e %ila variant
nuk sht pr t'u habitur, kur ne kujtojm se sht rn dakord n
prgjithsi n t vrtet midis dy fazave kryesore n afrsi t
o%tants dyt, bie.
Guetelet;s
0N1
vzhi"e/ #r n Hru&sel/ n lidh$e "e sasin e rn "e u$/ t "erren vet"
nnt v$et/ 034B;03CF/ i cili sht shu" i vol pr t $ustifi&uar &on&luzione definitive pr veten e
t(re vet". Nu& $an hartuar n tre dit : i $apin sasin e "posht"e t u$it n "ili"etra G$atesia=

Tabela pr sasin rn uj pas #$hgime#e %&#je'are
n (ruksel) *uetelet .
8itt e
"ua$it.
<illi".5$i. 8itt e
"ua$it.
<illi".5$i. 8itt e
"ua$it.
<illi". 5$i.
B. NF l. N.4F 0N 00 0B 4..C BN/ B4/ BC N.C.
4 B N N..4 0Q 04 0C 4.FB BQ BM B3 N.QQ
M C Q N0Q 0. 0M 03 N..B
0F 3 . N.CN BB BF B0 4.N3

<a&si"ale e sasis rn u$it sht treuar &tu n 00 0B 0N/ &u o&tant d(t sht n "es/ e cila
&orrespondon "e rezultatet e "hersh"e/ "ini"ale n M e C;Q;t/ s shpe$ti B. NF l. 6 t cilat vlera
d(t pr&on "e vendndodh$en za&onsh"e afer "ini"u"in a#solut. Dfar edhe &( nu"r i vol i
viteve t vzhi"it ofron n$ rezultat " se e pritur prputhen "e serin " t $at t vzhi"eve.
0N1
Guetelet/ sur le cli"at. de Hel/ '. lo$. 03CB f. Q.
Le tani ,"arr du&e z#ritur n vendin e QF1 NB;v$e)are seri SchK#lerJsche "e
PoitevinJschen dhe EverestJschen/ si &rahasuesh"ris "e p$esn t$etr t pi&s
ca&tuar t "endi"it/ i privuar n fa:e/ ather rezultatet e $asht t #ash&uar e
pavarur e )do seri e vzhi"eve t punsuar pr vende : nu& devi$o$n shu" lar
n "$edisin $eorafi&/ "e n$ &onsensus t sh:uar ishte se nu"ri i resh$eve u$ore dhe
sasin e u$it t rn rreth 0N dhe 04 t ,sinodi&1 "ua$ ,hna e re si l. pritsh"e1 t
"adhe t vol sht rreth B3/ : "a&si"ale dhe "ini"ale na $(s" "ua$i sinodi&
lar/ dhe nu"ri shiu dhe sasia e resh$eve $at hns depili" nu& sht e
parndsish"e " i "adh se $at z#ehur. -oha e pi&ut #ie n "es t tre"u$orit t l
dhe hn e plot n afrsi t octants d(t. &oha e "ini"ale n "es t tre"u$orit t
fundit dhe hns s re/ n afrsi t octants &atrt.


8eri tani &e"i &onsideruar vet" ndi&i"i i fazave t hns deri t resh$eve u$ore n
&onsiderat6 por p(et$a sht nse $an apo $o t shprehin edhe "arrdhnie t t$era t
ndi&i"it hnor n fu)i. N ve)anti/ &$o )sht$e lind n lidh$e "e peri$e dhe apoee/
liri"in e apses dhe n t $itha rrethanat e afat anor"al ,shih f:. 04N1.
Ndi&i"i i t(re n t resh$eve u$ore sh:(rtohet $o vet" n t vrtet/ por edhe
provuar n vetvete. Pr sh&a& t prputhen rezultatet &atr plotsisht e pavarur na
n$ri vzhuesve t t$era SchK#ler/ E. Houvard/ Flauuerues dhe <@dler sht
$etur=
Se nu"ri i resh$eve u$ore sht n "n(r : sasia e u$it t rn n &ohn e peri$e
" t "adhe se &oha e peri$e.
Por ndr(shi"i n &t dre$ti" sht " e ult se a$o : varet na fazat.
Pr shu"a e tre dit/ :endra e s cils sht peri$e dhe apoee/ nu"rat e "posht"e $an $etur
resh$eve=

N dit peri$e N dit
Erdferne
Raporti.
SchK#ler
041
/ !< St. ,B3 v$e)1 CBN 43C 0FM.3N " 0FF.FF
<@dler
0C1
/ Herlin ,0Q v$e)1 N0. NF0 0FC/.3 " 0FF.FF
Houvard
0Q1
/ Paris ,B. v$et1 4F4 N3Q 0FB/FB " 0FF.FF
Su""a 0B4Q 00MB 0FQ/NB " 0FF.FF
Pr !psidentae por edhe pas nu"ra=

8ita e
Peri$e
8ita e peri$e Raporti.
Flauuerues
0M1
. '%'%ERS ,BF
v$e)1
.Q 34 004/B. " 0FF.FF
SchK#ler/ !< St ,B3 v$et1 034 0Q0 004/B3 " 0FF.FF
<@dler/ Herlin ,0Q v$e)1 0FB .C 0FM/NM " 0FF.FF
Houvard/ Paris ,B. v$et1 0NN 0NN 0FF.FF " 0FF.FF
Su""a C0N 4MN 0F3/33 " 0FF.FF
041
hetues SchK#ler;s. S. BM SchK#ler &a "arr n &onsiderat vet" n B3 v$e)ar/ $o seri t QF;v$e)are t
vzhi"eve "#i ndi&i"in e peri$e dhe apoee.
0C1
Hirra dhe <@dler hna. S. 0QN
0Q1
C+RRESP. "ate"ati&. d"ti"eve fi et. Guetelet par. T. '%%%. Pa. BQM
0M1
Flauuerues &a asn$ dispozit pr dit f:in$e t !psidentae.


Pra "esatar$a pr vendin n f$al e vzhi"it #ie n ditn e peri$e n rreth . p. E.
u$ t shpeshta se sa n ditn e peri$e.
Pr sasin rn u$it $epet na B.;'ro$ti"et HouvardJschen n N;dite nn&upton raportin e
peri$e dhe apoee 00M/0N " 0FF.FF/ dhe pr !psidentae vet"= 0F4.CC " 0FF.FF6 pas 0Q vitesh
SchK#lerJschen n !us#ur pr !psidentae vet"
031
00M/4Q " 0FF/FF.
031
pedao SchK#ler. 4F
Pr t gjitha ditt e revolu%ionit anormal sht i pranishm
seri vetm 2+!vje"ar parizian i vzhgimeve t ,. -ouvard. .jetur
m pas n /!dit arrin maksimumin e numrit t ditve t lagsht me
011 n t fundit, prkatsisht 2 t ktij muaji 2kur perigje 3 l
zbatohet4, apo dit l para perigje, minimale me /5# n 1$ dit si
agjent6 shuma maksimale e ujit t rn si 0.57$.$$$. dit l para
perigje, minimale /.#/ Mill. t 17 dhe 2 dit pas apogee. Kto
rezultate nuk e bjn at t duket e pamundur ( maksimale dhe
minimale n fakt prkojn me perigje dhe vet apogee dhe vetm pr
shkak se parregullsit m t prapambetura m tregojn rekord ajo
sht ende e ndryshme.
Sa e leht pr t "arr n &onsiderat : t pr"#ushur " s "iri ose pi&at " t
&e: t sinodi& dhe anor"al hna pr shi/ d"th o&tant d(t "e peri$e/ ose o&tant 4
ose du&sh"e tre"u$orin e ti$ t fundit "e apoee/ sht tendenca nu& arri$n t #$er
shi ve)anrisht t "dha apo t vola/ dhe dalli"in n "es t vlerave pr ditt
pr&atse t n$ rastsi t till ve)anrisht t "adhe. N fa&t SchK#ler $etur n B3
vitet e ti$ e vzhi"eve
0.1
:/ $at o&tant d(t ishte "e peri$e CM.N dit t lasht/
tre"u$orin e fundit
BF1
"e peri$e ishte vet" NM.N dit t lasht6 du&e i dhn n$
raport 0CN.C " 0FF.F.
0.1

hetues SchK#ler;s. S. CQ
BF1
Pr octants t &atrt ai &a prpili".


-shtu/ &ur peri$e pr&on "e B.+ctanten/ #ie shi ,n do&u"ente SchK#ler
heti"ore e vendeve1 rreth 0
0
S
B
her " shpesh se &ur peri$e pr&on "e tre"u$orin e
fundit.
Siurisht do t pritet vet" na shu" vzhi"eve afat$ata pr sh&a& t
&o"#ini"it t rrall t pi&ave " efe&tive t revolucionit sinodi& dhe anor"al t n$
prca&ti"i t ars(esh"e t sa&t raporti pr ta&i"in till ditor.
Rreth n$ ndi&i" t "undsh" t prditsh"e ,t du&sh"e1 &ali"in e hns apo t
ashtu:ua$turat. +r Lunar pr para:it$en e resh$eve u$ore nu& &a studi"e t dre$tprdre$ta $an t
n$ohur pr "ua/ edhe pse pas "en$her " pas pr tJu dis&utuar ndi&i"in e ti$ n :etsi dhe trazi"
e :iellit sht n$ ndi&i" i till ndoshta . N &ontrast SchK#ler sht n$ ndi&i" i la&i" apo $ersi
t hns n resh$e u$ore/ por a$o : do t dshiruar na vzhi"et e t$era &onfir"i"eve t
"te$sh"e. 8eta$et n lidh$e "e t n font ti" " t "adh.
!: shu" pr "$aft/ fa&ti i ndi&i"it hnor n resh$e u$ore. Rreth disa dispozita t
hollsish"e -apitulli n vi$i" sht "$aft e prhapur. Eu "und to "en$her e lidhin
)sht$en e "eritat e &ti$ ndi&i"i6 dhe tash" n n$ &n t n$ohura a$o para:itur
"e f$alt= 2Pse $an lott nn t hns e t(re &a: shu"72 Pasta$ n$ pr$i$e t
"$aftuesh"e sht tani/ siurisht : nu& prfshihen n e "parsh"e/ e as t tilla do t
$endet " posht. Por pr tJiu pr$i$ur p(et$es/ n at &oh a$o " $an/ por e
"parsh"e dhe n &apitullin e ardhsh" pas duhet t $apin n$ &ontri#ut t "ir. <e
pa& f$al= Hie shi "/ &ur hna shpe$ti do t $et i plot dhe &ur hna sht " afr
To&s6 "oti/ "e$ithat/ sht a(est/ :ie$t :esh " &ur hna do t $et e re s shpe$ti/
dhe hna na to&a sht e lart6 B dhe o&tant 4 her sa&ta.
G na lott $an vet" n$ llo$ resh$e t ve)ant u$or/ du&e :ar natuer;porti&
n$eriun edhe n &to &oh " t dhe sht pr sh&a& t ndi&i"it t n$ohur e t hns
n senti"entaliz". Sido"os rat/ t cilt shpesh nu& e #$n edhe Uis;sen/ pse ata
duhet t :esh apo :a$/ t $e$n n$ )els t do#ish"e n "sipr". !$o sht e
vendosur n hn. !ta do t n :oft se ata duan t &u$deset pr veten e t(re/ t $e$n
se ata thrrasin pr octants d(t " t "adhe/ dhe n " t :eshur e &atrt.
N$ thi& apo lott 8a&r(o"eter do pranda$ edhe $o n &ontest t $et n$ "$et
shu" i do#ish" pr t studiuar ndi&i"in e hns/ : un re&o"ando$ pr t
vzhuesve t ardh"en. N$ "n(r do t "errni pr t vzhi"eve "icroche"ical
dhe "icro"eteoroloical/ dhe "eteorolo$ia do t $et sh&enca cutest na n$ do t
"arr nu"rin e resh$eve t tra vet" pr t nu"ruar ose "atur n n$ t vol
diplo"uar ot nu"rin e lot t derdhur. <e diza$n deli&ate "e disa ari instru"ent pa&
shu" "ir "und t prshtaten n n$ :ese t ardhsh" n vinairette dhe t zon$at
do t donte : do t prdoret na ana e t(re. -undr $u do t donte disa du&en 8u&e
pasur paras(sh &ohn e octants &atrt n :iell t :art/ por shu" " tepr t pa&;
po>ered studi"et n "eteorolo$ia do t $et n$ pun pr t dashuruar.
N$ shu" e rreullave pra&ti&e "und t #azohet n n$ohurit e &t(re
&ushteve6 5n vet" $ap disa t "ostrs. Nse peri$e/ pr&on "e octants d(t/
&shtu : sht shu" e siurt pr S&ip do#t t presin shi/ :ielli "e re6 duhet pasta$
t #$ ndon$ shtit$e6 Grat "und t "os i zn nusht pasta$/ rro#a thar$e6 dhe n
:oft se n$erzit duan t &en t "otit t that n shtpi/ ata "und t "e &u$des t
&ri$o$ n$ shall t re n tr(ez tualeti n "n$es ruan tua$ t n$ rastsi t till/
sepse n$ sha"i th$esht nu& sht " du&e #r at/ ather. N ann t$etr t lir pr
t #r "ir n z#ati"in e t(re dhe n t n$$tn &oh pr t treuar distancn e t(re
na s(ni"et to&sore t presin ta&i"in e octants e 4 "e apoee/ &u ata "und t $et
n$ prit$e "i:sore t &r&ess t siurt nse ata e #$n $o di&ush t$etr sht tash"
para;e"pted6 sepse a$o : nu& i lidhur ec$e e t(re fisni&/ dhun s(t e t(re "e veten e
t(re/ i ndih"on ata pasta$ t lidhur vesh$e dhe f(t(rn e hns. ; Poett e di se ata nu&
&an pr t shp$euar disa her se pse p$es e t(re t dshto$. Th$esht pr sh&a& t
perfor"ancs s par/ t dre$t her hna sht e hu"#ur. N$ tra$edi/ pr t :en t
siurt e su&sesit/ pr her t par n &ohn e octants d(t &u lott rr$edhin pothua$se
n vetvete6 n$ &o"edi por n &ohn e octants e 4/ &u edhe hna #n n$erzit t
:eshin/ $an t listuara. Shfa:$e e "posht"e ather n$erzit za&onisht #$n t
n$$tn $ prsri/ )far &an #r n t par/ dhe &$o &r&on sh:etsi"in " t
sh:etsuar. Pr &shilla t "ira : shtrihet n &t do&u"ent pr t poetit/ i n$$ti
"eteorolo$ia "und t #ni n$ favor t "adh &undr nse n$ri poezive &ole&sionet e
t(re t "oshs sa$ "oon/ : do t "#(llin fazn hnor/ &u ishte sh&ruar. Na n$ra
an/ ather "eteorolo$ia do t shohin alternative U@sseri&eit dhe thatsira n$$tt
n$ "$et t ri i prshtatsh" pr t studiuar ndi&i"in e hns/ na ana t$etr/ n$
"undsi e re pr t &na:ur dshirat e t(re poeti&e/ tradhtuar tash" n profecit e
t(re. Por poett do &shtu n$ audienc t respe&tuar sh&encore dhe n$ priz pr
veprat e t(re fizi&e n &a#inete dhe institutet "eteorolo$i&e siuruar. Tani :
a&tualisht &ole&sionet " poezi si 8ioenesse ecin rreth "e fanar pr t &r&uar pr
n$ person i cili #len dhe le9on/ dhe n &t "n(r t ta&ohet "e lidh$et e t(re t
#u&ur n tre li#ra/ dhe dredhi t &u$dessh" si #arts i fener n$(ra n
TauchaJschen Tre$et v$etore n Leipzi/ sht "n(ra " e leht/ e cila hapet "e
poett e for" t till pr t fituar "e avo&atin :ielli n$ audienc t v"endsh"/ t
n$$tn $uh e pr#ash&t vet" i "irpritur dhe i p(et ata pr t &apur.
T $itha Jpr&atsis/ por n t vrtet n &alendarin e ri/ 5n $a" du&e punuar tani
pr t/ tani pra&ti&isht pr t realizuar prpari" t "adh : &a #r n n$ohurin e
ndi&i"eve hn &oht e fundit t sh&encs s $ets. 5n rastsisht e"pfehl J&tu "e
pa& f$al. Nse ndon$ $/ et$ rreullat pr prer$en e flo&ve/ $a&derdh$e/ hedh$e
&upash/ spastruar n &alendart e "parsh"e a: "ir &an #r pr t furnizuar
trupin e n$eriut n :iell/ duhet et$ n "n(r shu" " t larta/ var rro#at/ "artesn/
poezi/ du&e vendosur rreullat e &alendarit t ri t &ontri#uo$ di)&a pr t nd$e&ur
shpirtin n :iell. T $itha t artit rr$edh fare na :ielli apo na E$ipti/ e cila sht $o
shu" lar &ushteve tona a&tuale t n$ri;t$etrit/ dhe &shtu portretet n$erzore pi&tur
e tr &a "arr ori$inn e sa$ na t &alendarit -onterfeien f(t(r hna. -to shi&oni
pr "i$v$e)ar ende t pandr(shuara/ si fara n$ohur n pira"idat e$iptiane6 dhe hna
e re "und edhe ; si pr filli"et e $ith artit $an t pa:arta dhe $o t plota/ ; n
d(shi" nse fara e par e artit t pi&turs &a n$ f(t(r <ohr ose Pfeffer&orn para
ti$. <e pu#li&i"in e &alendarit ti" t ri/ por S@"lein do t rritet dhe t "arrin artin e
pi&turs n n$ faz t re "e f(t(r hn sht i pranish"/ n varsi t fazn e sa$ t
:eshur apo :ar/ dhe secili do t treo$ "e &t/ &ur ai &ishte pr t :eshur dhe pr t
:ar "e t :ielli pr t #r t n$$tn $ dhe pr t #r "e an t &sa$ t
dre$t6nse rua$a t that lavanderi e t(re/ &r&uesit pr t s$ell propozi"in e ti$ e
"artess/ poeti duhet t &ishte &o"edit e ti$ dhe tra$edi/ et$/ et$/ por " shu" pr
t thn n lidh$e "e &t/ do t paua$" shu" dhe t #$ thundrn e &alendarit t
ri du&e parashi&uar d" t sa$ pr"#a$t$en. Le pra tani shi/ lot/ 8a&r(o"eter/ poezi/
pi&tur/ dhe t sh&o$n nn ndi&i"in e octants &atrt " te$ that.
-$o apli&ohet n t $itha as$ t$etr se sa Schleiden pr$ithsh" pu#li& pr t
provuar t &undrtn/ se hna &a n$ efe&t "#i t "otit/ &shtu " sipr duhet t $et
e "$aftuesh"e tash". N$ $(:tart por "oti n $etn e za&onsh"e &r(esisht na
thatsira dhe shi6 dhe &$o sht edhe ars(e$a &r(esore pse &a" &onsideruar ndi&i"in e
hns "#i t/ pa "arr paras(sh #e"er&ter"aVen ai ndoshta sht vet" n$
ndr"$etsuar. Por sht "e sh:(rti"in e t n$$tit su#$e&t vet" pr deri tani p$est
" t vola t lodhur/ dhe a$o tani do t sh&o$n n pr t p(etur se a nu& po ndodh/
n$ ndi&i" t hns "#i feno"ene t t$era "eteorolo$i&e si resh$eve u$ore. G pa& a
shu" t $itha ndr(shi"et : &an t #$n "eteorolo$i&e/ &$o "und t shihet : n
filli" si e "undsh"e dhe do t rritet "e siuri n vi$i".
Hna sht n t vrtet nu& sht a: e heshtur npr ret "#r"$e $asht si &n
&ndon6 ai dre$ton ret dhe i shet ato/ n varsi6 ai sh&on "e &rah t padu&sh"
&puc/ ne do t nd$e$n ndi&i"in e tehut n tren e ers nn ec$en e ti$6 nan$her t
rritur forcn e &rahut6 ather nu& sht stuhia dhe "oti. !$rit sh&on nn hapat e ti$
lart e posht elasti&e6 si a$o ul &"#/ ret $er shpirtrore at nn :ili"/ dhe derdh
u$ na nn printi"e z#ehta na rr$et lasht n Trofet e lule : $an t etur posht
pr t &apur at6 si ai e he: &"#n e ti$/ sh&a&ton/ :ili"/ dhe pr t druar lule pr
shpirtrat e "aterialit n er t re :ili" dhe "$eull pr lart. Pr t ndr(shuar lule dhe
shpirtrat ret dhe shtrno$n duart n shr#i" t Shpirtit;princit. Pr &t ai >eaves
ndrrat e t :arta6 ne vet t shihni di)&a si &$o6 deri n ret a$o du&et si faturat e
"re&ulluesh"e6 dhe si hna natn sht n :iell t :art dhe lule/ lulled #utsisht na
shpirtrat e :iellit/ n$ "as parandaluese pr t $etur ata fare preh$e/ :ua$tur Nod/ n
$u"6 #ie n secilin na n$ pas:(r t vol t :art i"azhin e ti$ dhe flashes dhe
dridh$e "e z t ult6 n$erzit e pasta$ thon se &$o tha>s6 "n$es fluturon pas:(r
dhe i"azhin si vet ndrrat tona6 n rrun e ti$/ ndrsa ai vet "#an n$ pas:(r t
"adhe n duart e ti$/ ai &thehet t diellit/ dhe e &then at tani e dre$t/ tani "a$t/ tani
"e t :art/ nan$her "e ann e errt t dheut/ i "adh;"elsa#e e Ti$ t lehta dhe t
nrohur n$ ent>endend p$es t zurKc&zu>enden at n n$ prdori" " t #u&ur
dhe " t "oderuar.
S pari/ ne &onfiuroni v"end$en ton t re )sht$e t feno"eneve t tilla/ t cilat
$an t lidhura "e resh$e u$ore n &apa&t e ardhsh"e/ &u $an "#i t $itha for"i"in
cloud dhe t re shprndar$e/ "e an t &sa$ trazi" dhe zi"in e :iellit. Si t leht t
"arrin n &onsiderat/ sepse :ielli sht "e re shiu/ dhe n n$ dit t :art se nu& #ie
shi/ &shtu : ndi&o$n n &ushtet e tur#ullt dhe :etsi e :iellit n n$ &upti"/ sht
prfshir dhe t "erren paras(sh n deri " tani ishin n &r&i"6 por "und edhe t
dre$tuar :iellin t $et "e re/ pa : #ie shi6 Pra/ &$o rnie &ushtet e shiut dhe t ren/
por $o "$aft s #ash&u/ &shtu : $u "und t "errni efe&tin n &t t fundit/ n fund
t fundit/ o#$e&t i n$ sh:(rti"i t ve)ant pr t #r/ edhe pse rezultati i n$$t sht
parashi&uar/ n$ larpa"si : si) sht &onfir"uar edhe "e pas .
Heti"et e Eisenlohr
B01
/ Houvard
BB1
dhe SchK#ler
BN1
treo$n se sht n
prputh$e/ : n &ohn e octants d(t dhe hn e plot $an ditt " t re se n &ohn
e tre"u$orit t fundit dhe octants e 4/ : pr&on "e fa&tin se pr her t par +ra
resh$eve sht " e "adhe. Eo " pa& SchK#ler &a
B41
$enden ,pas 0Q viteve t
vzhi"eve n !us#ur1/ dhe E. Houvard dhe <@dler &onfir"uar na t dhna t
pr$ithsh"e : nu"ri i ditve "e re sht &oha e peri$e " t "adhe se &oha e
peri$e/ si her t par " shu" shi se fundit. Pra/ &$o sht e vrtet n &t dre$ti"/
t $ith pr t "ir.
B01

P./ !nn. *** . 3M
BB1
Guetelet/ C+RRESP. "ate"ati&. d"ti"eve fi et. T. '%%%. p. BQC
BN1 SchK#ler/ heti"et. S. B0
B41
SchK#ler/ 5ntes. S. 4F
Sillet sipas du&e Eisenlohr
BC1
e&za"inuar NF v$et vzhi"e n -arlsruhe ,n N deri
n 4;ditor do t thot1 e nu"rit t ditve t ndritsh"e n &ohn e B dhe octants e 4 si
B./QFB "N4/CQ0/ dhe nu"ri i ditve "e re n t n$$tat faza si BN/3.B " B0/BQB. Hna
#het e plot n &to &ushte "e n$ t ndritsh"e B3/QQN/ B4/BCN ditt e re6 Pra/ du&e
:ndruar pran octants d(t at : sht pr t ardhur pr n$ dis&uti" " shpe$t
"posht" n &onsiderat. ; Pas E. Houvard e
BQ1
B. v$et e vzhi"eve n Paris/
nu"ri i ditve t ndritsh"e sillet n periudhn na tre"u$ori i par n hn e plot "e
nu"rin e ti$ n &oh na tre"u$orin e fundit t hns s re/ si B03 " NFC/ dhe nu"ri i
ditve "e re pr t n$$tn her si 04CC " 0NQB Periudha na B deri octants N;t ,"e
hn e plot n :endr1 $an BB4 ndritsh"e dit "e re " 04Q0. ; Pas SchK#ler;
s
BM1
vzhi"et 0Q;v$e)are t !us#ur ,pr ditt th$esht faza1/ nu"ri i ditve t
ndritsh"e sillet n &ohn e octants d(t dhe tre"u$orin e fundit
B31
si BC " 40/ dhe
ditt "e re/ si QC " e CN Full <oon $an BQ t ndritsh"e/ Q0 dit "e re.
BC1
Po./ !nn. ***. S. 3M
BQ1
Guetelet/ C+RRESP . T. '%%%.
BM1
SchK#ler/ T ndr(sh"e. S. B0
B31
nu& &a treues pr octants &atrt.


8aporti i ditve me re n ditn e perigje dhe apogee ishte
S%h&bler pr 9astle sy 11$.#7 : 1$$.$$.
Houvard vn re vet" n pr$ithsi/ nu"ri i ditve "e :iell i "#uluar "e re ishte n &ohn
e peri$e " t "adhe se t apoee :en6 dhe <@dler thot se n prsh&ri"in e ti$ t n$eshur t
hns ,p 0031= 2-$o n apoee e hns/ &oha ishte e that dhe "esatare pa& " t zuar/ edhe
#aro"etr :ndron " i lart se n peri$e/ &an treuar tash" vzhues " par/ dhe un $eni
at npr"$et percepti"eve "i &onfir"uar. 2
Por tani v$en n$ pi& : sh&a&ton disa vshtirsi/ $o "e t vrtet n lidh$e "e
fa&tin e ndi&i"it hnor/ ; )far sht " tepr se n$ i ri/ n n$ &upti"/ "ad$e edhe
" t "ir/ dhe ndoshta " e leht &onstatier#are/ edhe pse deri " tani nu& &a
de&laruar n sa&t do&u"ent vlerave nu"eri&e rezultatet6 ; Por/ n lidh$e "e "n(rn
n t ciln &onte&sti i "o"enteve t ndr(sh"e t ndi&i"it hnor sht pr t
interpretuar at.
G$en tendencn " t "adh t #$er shi dhe tur#ullir e :iellit/ si) e &e"i par/
&undr hns s plot npr t octants d(t n vend/ hna e plot sht octants d(t
sht ende i afrt/ dhe "ad$e edhe "und t zvendso$ " shu" dhe " pa& "e
&aloni at
B.1
. Na ana t$etr/ prvo$a treon se n$it$a e hns s plot "#i horizont
tepr t re shprndar$e/ d"th pr t prc$ell zi"in e a&teve :ielli. -$o du&et n$
&ontradi&t. Edhe pse &$o nu& sht e dre$tprdre$t. Sepse tendenca pr trazi" varet
fazn e hn e plot/ pra/ pozicioni i hns &undr diellit/ tendenca pr t Gzi"i por
e an&ets s hns/ ose pozit t afr" t sa$ n horizont/ )far $ra t
ndr(sh"e. <e$ithat/ &$o ishte $$a " e nat(rsh"e : $u duhet t presin :/ n
prputh$e "e/ si hna e plot shi&on "e rrit$en lartsi "#i horizont/ verti&ale/ dhe
ndi&i"i : &a sipas fazn e sa$/ du&e prforcuar veten. Por &$o nu& sht rasti6 dhe
tash" #esi"i popullor "at deri n rrit$e hnave t plota n vend t fu:is s pr t
laruar ret/ &ur pr t "#ledhur.
B.1
N "n(r t ve)ant/ "und t t sa$ n lidh$e "e &ushtet e :etsi dhe trazi" pr sh&a& t
infor"acionit fa:en 0M3/ dhe n lidh$e "e resh$et na "#ledh$et shesht e &apitullin e ardhsh" t
#indur.
Por/ $u &r&oni/ duhet &$o $o vet" t d(shi"t n lidh$e "e t7 Osht se edhe n
)sht$e di)&a7 Si n$erzit za&on shi&o$n/ sht e nat(rsh"e :/ pr sh&a& se hna e
plot sht n du&$e vet" &ur &a ret "#ulo$n at/ hna e plot sht dhn si n$
efe&t/ i cili sht " tepr "e sh&a&un e ti$ du&e u #r t du&sh"e.
G n$ supozi" i till leht para:et/ n t vrtet/ dhe n rastet analoe sht
$ithashtu e vrtet ndoshta sht e dre$t/ por edhe n$erzit e vrteta ndon$her "
"ir ta&ohet "e vzhi"in e ti$ t th$esht/ se sa a$o : #ien n &undrshti" "e
#esi"in popullor pr ars(e asn$ vzhi"/ pl:en pr t vn t $ith n n$ pozit
pr t for"uar $(&i"in e t(re n lidh$e "e prpili"in e ti$ n vi$i" t infor"acionit
"#i &t te".
E. Herschel v$en n vi$a t ti$
NF1
n &t te" her pas here pr t folur si "
posht= 2Edhe pse ne t pr#allet "e siprfa:en e hns s plot ,n &onsiderat e
"ua$ e $(s" dit &oh1 duhet do"osdosh"risht t $et shu" i fu:ish" i n9eht
; ndoshta shu" " lart n pi&n e vli"it t u$it ; Pra/ ne t nd$ehen/ por i n$$ti nu&
&a vepri" t n9eht/ dhe "ad$e edhe n Fo&us pas:(r t fort t #rendsh"e
ter"o"etr nu& sht pre&ur n &t "n(r. &a d(shi" se t n9ehtit e ti$/ n #az t
asa$ : e percepton n t nroh$es e oraneve t cilat $an t du&sh"e nn pi&n
P$e&$a $an t n9eht / sht zh(tur shu" " leht na "ediat transparente si ai
&alon n proces/ si t n9ehtit t dre$tprdre$t t diellit/ dhe se ata n &t "n(r
&onsu"uar n ra$onet e sipr"e t at"osfers ,shuhet shuhet1 sht n "n(r : ato
t "os dalin n siprfa:e t to&s. -$o fito$ disa pro#a#ilitetin na shpatin e
zhdu&$es s reve nn hn e plot ,tendenca pr zhdu&$en e reve nn hn e plot1/
n$ fa&t "eteorolo$i&e ,sepse pr t till un e &onsidero$ veten &re$tsisht t $ep t
dre$tn1 pr t "arr paras(sh se )far sht e nevo$sh"e pr t &r&uar n$ sh&a&/
dhe se nu& &a du&et t prano$ shp$ei" t$etr t ars(esh". 2
NF1
Sec. ed. p. BQB
Na ana i"e/ un d(sho$ tani/ se a$o : Eohn Herschel de&laruar n$ fa&t
"eteorolo$i&e do t $et e till/ sido"os n lidh$e "e shni"in e "posht"/ t cilin
ai e dni"in= 2pr t tilla "endo$ se un $a" i dre$t t pr&r(er pr t par ato 2/ nn
&a shtuar n te&stin= .. 2N prvo$n ti"e/ e cila ishte #r "$aft i pavarur t n$ohurive
se n$ tendenc e till sht vre$tur tash" na t t$ert2/ v Hu"#oldt/ "e$ithat/ n
"esazhin e ti$ personal ,n trei" e ti$ personale1 flet pr t si na n$ i n$ohur n
"esin e pilotve dhe detart e span$isht !"eri&s $
N01
. 2
N01

v. 'et Hu"#oldt referohet n Cos"os %%% e ti$/ f C4M n &t pi& na E. Herschel/ por pa e riprodhuar
de&laratn e ti$/ dhe cituar si #uri" i de&larats Herschel prve) prsh&ruan edhe raportin e ta&i"it filteenth e
Sho:ats #ritani&e pr !vanci"i i sc. 034Q N$ofti"eve. p. C
Gronau NB1 shpie n t n$$tin efe&t t= 2fa"sh" (n Herr von Hu"#oldt vre$ti t
udhti"it t ti$ n !"eri&n e Euut/ : hna &a n$ forc t du&sh"e pr t trhe:ur
ret n dhe pr t p$es un vet &a" &t shpesh e "$aftuesh"e na e vrteta.
&o"ent #indur. shu"/ &a" $etur " n$oftohet n 0MQ0 prvo$n e n$ #ash&atdhetar
: hna n zoo" trhe:$en stuhi/ &ur ai e th(en npr ret/ t n$$tat pasti"es/ deri "
tani t pr&r(er t sa&ta dhe t vendosur. 'et" 03FQ usht N0 ishte hna tash" !$o
"ori/ "e$ithat/ &aloi shpe$t/ hna &ishte tani n$it " lart "#i horizont/ dhe nu&
ishte ende n$ stuhi e fort na $ulind$a "e rre#esh rnd./ :ndroi n lavdin e plot
at$e dhe du&e$ t &thehet shu" t ndritsh"e/ sa " par n$ i ri/ n "n(r t
#ara#art fort/ dhe lidhur "e stuhi shiu i fort erdhi prsri na $u;lind$e/ n hn
errsuar &re$tsisht/ dhe &aloi "#i :(tet. 2
NB1

Revista e Sho:ris s "i:ve Research;nat(rore n Herlin. 03F3 S. 0FC
Profesor dJ!rresti"i n Leipzi/ n$ na " t &u$dessh"/ dhe/ a$o : sht e
rndsish"e &tu/ s&epti& +#servatoren/ &a " siuroi se n prvo$n e ti$ t
shu"fisht prir$en e re t "#uluar/ du&e e ndar ve) e ve)/ n heraufsteiende"
hnave t plota/ sht i padis&utuesh".
8r Ed. ELr
NN1
sh&ruan na Uest %ndies= 2Ndi&i"i i hns n Tides/ ethe t
prhersh"e dhe ndr(shi"et e "otit sht i n$ohur shu" "ir pr t dis&utuar &tu/
por un do t pr"end se un n -u# n tet vitet e vshtir se d( ose tre shi &an
pr$etuar apo stuhi/ ndrsa hna n :iell ishte e du&sh"e/ dhe "ad$e edhe ret "
&rcnues t zeza t shprndara n frontin e rrit$es s hns/ si #(&u na era/ ose t
ndar si "$eull para diellit/ &ur ato &alo$n "es nesh dhe dis& hn 2.
NN1

8r Ed. Prfa:si"i Eor;s pr ndi&i"in neative t &li"s tropi&ale. S. BN
Pas du&e vn s #ash&u hu"or &$o dsh"i e&speri"entale/ e cila as$ por
pohi"in pr$ashton si ishte para$(&i"i popullor/ $u do t/ un "endo$ se/ si a$o
$ithashtu "und t $et pa$tuesh"rin teori& i forcs >ol&enzerstreuenden deri n
rrit$e hn e plot "e fu:in reen#efLrdernden e fazs s hn e plot/ por Fa&ti
n$$ta $ vshtir se "und t vihet n d(shi".
Ndoshta &$o na s$ell vetdi$en e &ontradi&t t du&sh"e : e&ziston &tu pa& "
afr/ nse &e"i paras(sh se a$o nu& sht ende faza e plot hna du&et t $et vet"/
n fa&t/ n t cilin n$it$a e hns favorizon :etsi e :iellit6 prve) se hna e plot
"und t &et n$allur " shu" v"end$e n &t dre$ti"/ dhe ndoshta edhe t
vrtet relativisht t fort se fazat e t$era nnli$ore. Si pi&risht transporti i zi"it
sht n$ pron e pr$ithsh"e e pozits hn t lart/ &$o pron duhet po a: edhe i
referohen fazave t apli&i"it/ t favor t lashti/ si pr ata : favorizo$n thatsirs/
dhe "und possi#;cher>eise n ish; edhe n$ t $epnin " t :art reai"i/ si n &t
t fundit. Shu" shpesh ndrpritet ndi&i"et po &undrta. Por/ se "e t vrtet sht
hna n t $itha na uprade ti$ " t lart favorizon :eshura/ por vzhi"et -reil t
the"i
N41
n Pra/ t ciln un do t deta$e n pi&n ti"e " t "adhe/ se :etsia e
:iellit n$ "a&si"ale n pozitn e lart t hns ,"esatar$a e vit &a d( or para
&ali"it npr "eridian sipr"e1/ pa &to vzhi"e/ n$ dalli" n "es t fazave sht
#r6 pranda$ nu& t supozohet se hna e plot &a :en e prfshir vet" n &t
ndi&i". ,Shifrat e "parsh"e nu& i referohen n "n(r specifi&e pr t $itha hn
e plot.1 Por do t ishte shu" e dshiruesh"e : &to vzhi"e t prsritura n
lidh$e "e dalli"in e fazave ose tash" do t para:es " afr sh:(rtuar at.
N41

'zhi"et "aneti& dhe "eteorolo$i&e n Pra. l. lindur n 0340 dhe tra&tatet e Hoh". Sho:ria e
Sh&encor. Episode C. Hand 8(t.
Le t vini re &tu. se vzhi"et -reil t du&et " tepr pr t treuar n$
"arrdhnie t ati$ ndi&i"i hnor "e ndi&i" n #aro"etr si n$ ter"o"etr.
Pas t $itha/ a$o sht n$ pron lovea#le e hns/ pr t &r&uar ret : ai &a
con$ured deri n :iellin #lu/ dhe na pa"$a e sa$ "i:sore prsri pr t shprndar/
dhe ai nu& "und t "erret si n$ "odel n &t dre$ti" t "$aftuesh"e. 'shtir se
duhet &$o &te$ e tut$e i #eso$n ati$ se ai "und t le t sh&o$n e n$ stuhi. Por &$o
sht "e t n &t dre$ti" nu& $an t ndr(sh"e/ si "e shu" n$ t #ut dhe i #ut
n &r&i" n$eriun : "#art rrufe$a prapa veshve. N fa&t/ du&e folur pr ndi&i"in e
hns n stuhi "e siuri t "adhe vre$t$et NF -arlsruhe "e M4Q stuhi/ e cila
Eisenlohr
NC1
&a vn s #ash&u/ sido"os n lidh$e "e lidh$en e t ardhurave t t(re
Sean ato t cilat $an "arr pr resh$e u$ore.
NC1
!nnalen. Poendorff s ***. S. M3 3M
Pas tre ditve t shu"ave #ie pi&risht n "a&si"u" ,3C stuhit1 n 0N si ditn e
"es"e/ "ini"ale ,QM ,stuhit1 n B./ por ishte $ithashtu "a&si"ale dhe "ini"ale e
resh$eve u$ore respe&tivisht n 0N dhe B3 ,&$o e fundit &t vet" dit l ndr(sh"e1
$eti.
Nu& era/ presion #aro"etric dhe nroh$e "#etet ende e &onsidero$n pr t
dshiruar.
Hna sht n$ llafazan i "adh/ nu& sht pranuar vet" na Schleiden/ n n$
&upti"/ por pohoi shprehi"isht6 <e$ithat/ vrteti"i i &ti$ pohi"i " shu" $asa
: t $et ori$ina e sa$ t prfshi$ veten na n$ :ese t till.
Hna &a t n$$tin ndi&i" t du&sh" n er/ dhe se ashtu si n dre$ti"/ si niseshte/
n fa&t. N dalli" vet" tet fazat &r(esore t n 5"laufe sinodi& fr($n errat $u;
perndi"i/ prursit shi n$ohur/ "undsisht/ n &ohn e octants d(t " t za&onsh"e
pr t rarest e octants e 4/ : prputhet "e fa&tin se o&tant i d(t dhe i &atrt
"a&si"ale ; dhe faza " e vol e shiut $an. Stuhit odit$e " shpesh n &ohn e
octants d(t si t octants &atrt dhe tre"u$orin e fundit.
Pas Eisenlohr/ nu"ri i errave $u;perndi"i sillet &ohn e octants t B dhe 4 n -arlsruhe si
0BB/0. " 0FF.FF/ sipas Houvard n Paris si 0BQ/4B " 0FF.FF6 pas SchK#ler ,e cila pr t &atrt octants
vzhi"et e ti$ &a1 n !us#ur n &ohn e octants d(t dhe rrethin e d(t si
04B/4C " 0FF.FF. G$ithashtu pr errat e t$era/ si n $u/ "und t shihet na heti"et e vzhuesve t
"sipr"e : $an t t n$oftohet n font ti"e " t "adhe/ ndi&i" a#stra&te e hns.
E. Houvard sht dre$ti"i "esatare e ers n Paris pr for"uln La"#ert lloaritur pr t
$itha ditt e revolucionit sinodi& dhe anor"al/ dhe pr ditt e periudhs/ e cila sht e prca&tuar
"e &thi"in n e&uator.
N lidh$e "e stuhit/ vzhi"et NF;v$e)are Eisenlohr;s $an
NQ1
n -arlsruhe "e C.C stuhit
vzhuara/ dhe BC Herz#er;s
NM1
n H!R8!NGER G$irit n #reun perndi"or t Norve$is "e
4CN stuhive t vzhuara para. Stuhit $an t shpeshta pas Eisenlohr n &ohn e d(t se octants
&atrt n raport pre$ CC.Q " 4C.3 dhe silleshin
N31
si " posht n &ohn e
!eum. l. +arkut. ollm. ,undi. Tremujori.
nga ,isenlohr #2,5+ 5#,/5 ##,10 0$,/7
:erzberg 55 5+ 5# 5$



NQ1
Poend. !nn. ***. 3M
/74
K&stner, ;r%h. f. 9h. u. meteor. <. 11
N31
Pas Eisenlohr n N deri fondet 4;ditore/ sipas Herz#er n fondet e N;
ditore.
Prve) tre"u$orit t par/ &to rezultate da&ord ,n n$ nu"r relativisht n "n(r t vol
t vzhi"eve1 t "$aftuesh"e edhe n "arrvesh$e na tre fazat e t$era/ tre"u$ori i fundit sht n$
"ini"u" shu" t vendosur n d(/ pas hns s re/ pasta$ hna e plot/ si pa& t ndr(sh"e na
n$ri;t$etri pr t nd$e&ur/ . Ndr&oh/ "e$ithat/ &to shifra $an ende shu" t vola pr t
$ustifi&uar &on&luzione definitive.
Hna "err n$ "ua$ n$ revolucion apo revolucion rreth To&s. Pr "n(rn e
n$$t $ith"on t "arr veten/ $u do t pra n "parsh"e "und t apli&o$n t
n$$tat "$ete/ )far "e revolucionet ose trazirave n to& sht a: e siurt/ :
$ith"on "und t shihet na dre$ti"i ose n$ "antel t &u: n$ lopat "otit "err.
Haro"etr sht i n$ohur pr t "atur presionin e a$rit/ e cila varet na dendsia dhe
n9ehtsis s ti$. Sipas si trupat :iellor dhe p$esrisht "e trhe:$en e t(re/ p$esrisht
pushtet i t(re i n9eht ose ndr(she ; edhe pse ne nu& Si t$etr e di ; t fito$ pr
rr$edh$et dhe nroh$es ndi&i"in e a$rit/ ata $ithashtu t fito$ ndi&i" "#i presionin e
a$rit/ dhe n &t "n(r n $end$en e zhiva n #aro"etr/ su#$e&t i &ti$ presioni/
dhe du&e ndr(shuar &t ndi&i" pas &ali"it t trupave :iellor n hapsir dhe &oh/
e n$$ta $ sht e vrtet i #aro"etr. Si trupave :iellor "#rapa dhe "e radh/ u du&
si&ur n$ rusht deri n "er&urit n #aro"etr dhe posht do t $et6 &ali"i i <er&urit
nu& sht " pa& e varur na dielli/ si <ercur( Giellor. N varsi t presionit dhe
te"peraturs dalli"et n vende t ndr(sh"e t errave t dalin pr t #alancuar t
n$$tn $/ ; tren na dritar$a $ithashtu nu& &a asn$ ars(e t$etr ; &$o t )o$ n
varsi t ori$ins s t(re dhe vendet6 "#i t cilat ato odit$e/ lashti ose thatsi/
nroh$es apo t ftoht sh&a&tuar6 Era Uest s$ell lashti dhe n9ehtsi prte$
!tlanti&ut/ Uest Uind ftoht dhe thatsira "#i Si#eri. Eu "errni n$ para:it$e e
sh&urtr n &uadr t &ushteve t "otit. Por &$o nu& &a t #$ at tani pr t nd$e&ur/
por p(et$a nse dhe sa lar &ali"in e hns n n$ "o"ent t n$$t : &a t #$ "e
ne tani/ presioni i a$rit dhe &shtu n nivelin e "er&urit n #aro"etr &a ndi&i"/ dhe
n &t "n(r anazhohet n &onte&stin e pr$ithsh" t "otit.
Si) :ndron n &t dre$ti" "e faza/ t apses/ ort e hn7
!$o : i pr&et fazs s par/ &shtu : ndi&i"i i t(re n #aro"etr na heti"et e
Flauuerues/ E. Houvard/ SchK#ler/ Hallasch&a/ Eisenlohr/ <@dler sht
N.1
treuar
vazhdi"isht.
8alli"i " i "adh/ i cili sht prodhuar n $end$e t #aro"etr n "esataret pr
vendet e ndr(sh"e t vzhi"it nn latitudes ton n lidh$e "e
N
S
C
par. Lines6 a$o
sht shu" " tepr se sa "und t $et e sh&ruar n faturave ende t papriturat t
pa#alancuara n #az t vzhi"eve " afat$ata.
N.1

Literatura s. #ash&u pr t :ndruar n n$ tavolin n prfundi" t &apitullit t ardhsh".
-oha e "a&si"ale dhe $o "ini"u"in e vrtet pr t $itha vendet t
prputhen6 por pozicioni i "a&si"u"it ndr(shon vet" #renda &ohs n "es
tre"u$orit t fundit dhe hns s re dhe t "ini"u"it "idis o&tant par dhe hn e
plot/ &shtu : nu& &a "#ivendos$e t dispozitave t "#a$tura n &t dre$ti"/ si dhe
&ohn e "a&si"u" #ie &r(esisht n tre"u$orin e fundit6 e "ini"u"it "#i octants
d(t.
Le t &u$to$" tani se a$o shpesh #ie shi n presion t ult #aro"etric se n t lart/
&shtu : ne do t &e"i n$ ta&i" t "a&si"u" #aro"etr "e resh$et "ini"ale dhe
"ini"u" #aro"etric "und t $endet vet" &urs "e "a&si"u" shi. 8he n fa&t/
"ini"ale shiu "a&si"ale shi $endet n dalli" vet" tet faza &r(esore e "#i 4
octants/ n "es t tre"u$orit t fundit dhe hns s re ,n "es t asa$ "ini"ale
#aro"etr ndr(shon1 e vendosur #renda vendit/ t B octants n t ciln "ini"ale
#aro"etr #ie p$esrisht dire&t/ p$esrisht pr t cilat ai ,n l.+ctanten dhe t plot
hna ndr(shon.
8alli"i n "es "a&si"u" dhe "ini"u"/ dhe &oht e "a&si"ale dhe "ini"ale n #aro"etr
:ndron n dalli" vet" tet fazat e &r(esore sillen sipas N;te 4;dit "$ete ,n '%'%ERS
<e$ithat/ edhe vet" pr ditt e fazs1 n vendet e "posht"e nn latitudes ton veriore/
si vi$on=

8iferenca e
<a9./ 8he
<in. Paris.
Lin.
-oha
<a9. i <in.
'%'%ERS/ BFi@hr. Flauuerues FQ4F fundit.-atrt. B tetor
Pra/ 0F$@hr. Hallasch&a FMQF Hna e re B tetor
-arlsruhe/ 0F$@hr. Eisenlohr F.4N fundit.-atrt. B tetor
Stras#ur/ BM$@hr. Eisenlohr F4MF fundit.-atrt. 'endi i
d(t.
Paris/ BB$@hr . Eisenlohr FB4F fundit.-atrt. l. tetor
Paris/ BN$@hr. Houvard
4F1
FQC. fundit.-atrt. B tetor
Herlin/ 0Q$@hr. <@dler FCFM Hna e re Hna e
plot.
8alli"i "esatar "idis "a&si"ale dhe "ini"ale sht pa lidh$e "e nu"r t ndr(sh" t viteve
t vzhi"it F/QFN6 "e pavarsisht F/QFC par. Line.
4F1

8alli"i i "adh n "es t EisenlohrJschen dhe HouvardJschen rezultate pr Paris du&et e ha#itsh"e/ sido"os
pasi : t d($a $an su#$e&t i heti"eve pr n$ p$es t "adhe t viteve t n$$tat t vzhi"it. Por tra$ti"i i
vzhi"eve n t d( &a :en shu" e ndr(sh"e. -( a&t <ore in font ti" " t "adh.
5n $ap &tu rezultatet e disa na tropi&t ,n Hoota dhe n Christians#ur n
Guinea1 vzhi"et e #ra/ t cilat do t t treo$ n font ti" " t "adh. Shih edhe
pr ta#ela n fund t &apitullit t ardhsh".
Ndi&i"i i apses n #aro"etr &a vrtetuar pa "d(sh$e na t shu"ta n lidh$e "e
vre$t$et e pranish" "e n$ &orrespondenc t sh:uar t #ash&uar : do t thot se
#aro"etr ofron &ohn e peri$e e hns " t thell se sa n &ohn e peri$e/ si n
&ohn e peri$e shpesh se sa n &ohn e shirave peri$e6 dhe t d($a sht e
&ontesteve lidhur.
N fa&t/ un $e$ &t rezultat t :ndruesh"e prsri n ,za&onisht shu" vite1 vre$t$e ose
analizn e vzhi"eve pr '%'%ERS na Flauerues ,"oshn BF v$e)are1/ Pra na Hallasch&a
,0F;v$e)are1/ pr n Paris na E. Houvard ,"oshn BN1/ pr Herlin na <@dler ,0Q v$e)1/ pr
Christians#ur n Guinea na <@dler ,4;v$e)ar1/ pr Padovs na Toaldo ,43$@hri1/ pr !lsace na
<a(er ,C v$e)1/ pr n$ vzhi" t pan$ohur na ana e !tit Perndis
401
,n "osh na BF1.
401
T d( Studi"i fundit un e di vet" pas n$ citi" na Flauuerues.
Pr$ashti"i i vet" pr &t sht i n$ash" "e rezultatet e &a" detailliere n font ti" " t
"adh/ rezultati i do#t &undrta n &rahasi" "e at : La"#ert
4B1
pr Nure"#er na 00;viti
vzhi"et ,0MNB;0M4B1 d(she <a(er s $etur6 por di&ush "und t thot/ $ithashtu flasin &t n
inspe&ti" " i afrt i heti"it pothua$se sa " shu" pr sa &undr eprsi t peri$e. N fa&t/ le t
shtat na 00 viteve t vzhi"it/ apoee shfa:et n eprsi e lart t #aro"etr/ dhe pa& "#ipesh/
a$o : sht e :art na t thot t $ith 00 viteve t vzhi"it n favor t peri$e/ trazuar vet"
na d( nu"ra $ashtza&onisht t $ashtza&onisht t larta &tu/ e cila n d( t #het v$et pr peri$e/
dhe n )do rast t varet na t papriturat e t pasho:/ t tilla si vet La"#ert trhe: v"end$en pr
fa&tin se &to B vite ishin ato &u apoee pr&oi "e e&uino&seve/ t cilat $an t n$ohura $an
&ara&terizuar na parreullsi t forta. T $itha n t $itha 00 viteve t vzhi"it na lar $o t
"$aftuesh"e/ parreullsit rastit nevo$sh"e pr t &o"pensuar n$ ndi&i" t till t vol/ se a$o
"e t ciln a$o sht &tu pr t s$ell "e siuri/ ve)anrisht na vzhi"et #aro"etric/ t cilat nu&
$an &orri$uar pr te"peraturn a$o nu& duhet t supozohet na ato vzhi"et e "parsh"e. Sot ne
refuzo$ edhe ashtu si n :oft se sht e plot t veten du&e trhe:ur edhe n shu" vzhi"eve
afat$ata/ si) $an ato t cilat Toaldo $et rezultat trhe:/ &orri$i" te"peratura t thn n "es
shu". 8i&ush "und t pranda$ nu& shoh asn$ ars(e opozit t &onsideruesh"e pr sh&a& t seri t
t$era t vzhi"eve na ato vre$t$e 8oppel"a(erJschen edhe.
4B1

Helvetica !cta. 'ol %' .. 0MQF f. N0C
Por na rresh$et u$ore ishte ndi&i"i i apses ult se a$o e fazave/ a$o sht "e ndi&i"
n #aro"etr na dalli"i "es shtetit t #aro"etr n peri$e dhe apoee nn latitudes
ton vet" rreth
0
S
N

parizian lin$a sht.
'zhi"et e Flauueres n '%'%ERS ,BF v$e)1/ lindin n "n(r t ve)ant si n$ ndr(shi".
F/44N Lin/ e Hallasch&a n Pra ,0F v$et1 .4B Lin/ E. Houvard n Paris ,BN v$et1 F.BCQ Lin/ i ..
<@dler n Herlin ,0Q v$e)1 F/BB. Lin. <$etet pr &t n lidh$e "e nu"rin e viteve FNN. sht
lin$a. 8ispozitat z#atohen vet" pr ditt e vet apses.
Ndi&i"i i fazave dhe apses "#an n$ periudh "u$ore. Por nu& duhet t hna t
sh&a&to$n edhe #atic t prditsh"e dhe rr$edhn e a$rit t detit/ pasi ai sh&a&ton t
tilla t o:eanit. -$o do t duhet t treo$ n$ rru t varur ort e hn n dit d( her
nrit$en dhe rnien e #aro"etr. Sipas orarit t hn referohet ort : &aloi )do dit
na " t lart ose " t ult t aft e hns ,&ali"in pr"es sipr"e Epr"e untern
<eridian1 pr t/ n n$zet e &atr Steln &oh totale pre$ filluar t #$er pr ta #r
&t. !$o pothua$se du&et e nat(rsh"e pr t "arr at.
Ndr&oh Laplace
4N1
de"onstruar npr"$et lloarit$eve "ate"ati&ore se ndi&i"i
i &o"#inuar i trhe:$en e hna dhe dielli/ e #atica e detit t varur/ nn pl:i"in " t
favorsh" t rrethanave dhe nn e&uator/ &u &( ndi&i" duhet t $et " i fort/ por $o
" e "adhe "und t sh&a&to$ ndr(shi" n n$ dit n #aro"etr/ si F/BM.C
paris. Lin. Edhe n 0B vitet e vzhi"eve t heti"it parizian na !. Houvard
&a
441
dhe "ad$e edhe e siurt &oht e fundit n "oshn BB heti"ore vzhi"eve
parizian na Eisenlohr
4C1
the&soi #atica prditsh"e at"osferi& na hna ndi&o$n n
$ersi t Parisit si unnoticea#le ose "$aft z>eideudeuti.
4N1

--?. Cel. T. %%%. f. B.Q/ '. f. BNM dhe vazhdoi n ?us. t Conn. te"ps pour 03BC
441

"e". de lJ!cad. ro(. i Sc. T. '%%. P. BMQ/ ose Po. !nn .. *%%%. S. 0NM ose Sch>ei. E. L%*. S. 4
4C1

Po. !nn. L*. S. 0.N
'et" 0N vzhi"e "u$ore -reil;s pr Pra
4Q1
Edhe pse "und t ,&ufiri Laplace nu& sht
arritur1 ndi&i"in e hns or n$ohin6 por ec$e i ti$ nu& sht i till : t $et e lidhur "e n$ t varur
na trhe:$en e hns ndi&on Tides "und/ edhe periudha e vzhi"it/ pavarsisht &orri$i"it t
&u$dessh" t vzhi"eve pr rezultate vendi"tare shu" t sh&urtr.
4Q1
Shih Shni" 034. Sheni"e.
S"allness i ndi&i"it t orve t hn nu& e ndalon/ por se ai &a :en i pranish"/
dhe do t n$ihet na vzhi"et e sa&ta n rrethana t favorsh"e6 dhe &shtu
autoritetet &ishin &oht e fundit seriozisht pr t prditsh"en valn at"osferi& hnor
n tropi&t/ &u ata duhet t $en " t fort n vetvete dhe sht " pa& e errsuar
na ndr(shi"et e parreullt sesa e $ona/ "e an t vzhi"eve n Shn Helena dhe
Sinapore na disa vzhues ,Elliot/ Lefro(/ z#ulo$ S"(the1 "e vendos"ri t
plot
4M1
na t d( rr$edhn e rreullt t ,&orri$uar pr flu&sin diellor1 rezultatet dor
t dre$tprdre$ta/ si &oht e "a&si"ale dhe "ini"ale $an plotsisht n t. Ndi&i"i
"#etet "n(ra nn &ufirin e ca&tuar na Laplace. Pr deta$e n lidh$e "e at n font
ti" " t "adh.
4M1

philos. #$. 034M P. %%. P. 4C 03CB p P%. 0BC
G$ithashtu n$ ndi&i" t la&i" t hns n #aro"etr du&et pas rezultateve <@dler;s pr
Guines/ &u ndr(shi"et e #aro"etr $an "e t vrtet t vol/ por shu" t rreullt/ vshtir : t
vihet n d(shi"6 por vzhi"et e Flauuerues/ E. Houvard/ Hallasch&a nn latitudes ton n &t
pi& "e p$esrisht " lart dhe p$esrisht n "esin e vet nu& $an n prputh$e.Shih * ta#ela n
fund t &apitulli t$etr.
!$o sht par se &ur hna $ithashtu nu& duhet t &et vet a$r/ ai pr a$rin e to&s
si e ti$ "err "#i vete. 8he n :oft se n$erzit "e $o&s t t(re ro& !s$ nd$er na
ndr(shi"i i hns presionin e a$rit/ shpirtrat a$rit dhe &u&udht/ &$o sht &na e
t(re= 2P(lli sht la$et tona pr t nats/ hna sht dielli (n2/ ne tani pr fat t &e:
vet" d$o$n e ha$dutve/ at e &an v$edhur pre$ t(re/ t ndihen " "ir/ dhe
pasta$ t "arr fr(" dhe valle #ut apo t rnd n drit t hns. Hna sht
"uzi&ant i cili para:et "e t :et/ i pr&iste vet" at(re dhe "endonin tinlli" dhe
puffs pr t &rc(er n streh t $el#r6ne shohi" vet" #ririn e ti$ t art pr
t. Fizi&anti i $at dhe sch>erat"ie "ush&rive/ #aro"etr/ siurisht/ ai nd$ehet
pa&. Por n :oft se fizi&ant tani variacione t "irn e ener$is ele&tri&e pr"es
&"#ve #ret&osat 2/ na ana e $allri "e t ciln ai lviz nn ndi&i"in e t(re/
&ontrollohen ato duhet &"# &u&udht "e vividness "e t ciln ai lviz n drit t
hns/ n$ reaent $o " pa& t #u&ura ofro$n ndr(shi"et n presionin e a$rit t
sh&a&tuara na hna. Run at/ por tash" t $itha lviz$et n nat(r n fildish t tarp
$el#r ,ndi&i"i i topit #ilardos1 prsri/ tani a$o &r&on vet" n$ "odifi&i" t
vol t dre$tsh&ri"it/ si) &an #r n nat(rn e fildishi valle &oc&a e pas"e valle
fantaz" e Elves ;Heins &oh #u&ur #esuar.
Hna du&et t sh&l:e$ vet" nu& t nroht6 n$ $ith"on flet e hns
ftoht. Por para:it$et $an t "ashtruar &ur tJi duro$ hnat e ftoht si shu" <en;
schen/ dhe a#i"isht sht(n to&a sh&a&to$ ftoht e sa$ n hnat e nats t ndritsh"e/ e
cila sht n &undrshti" "e vet. Nroh$es : rrezaton dre$t :iellit/ sht &$o ather
nu& sht &th(er na ret e t(re. Hna por a$o e sheh vet" t lehta dhe t nroht/ $o
t ftoht6 dhe &$o sht " tepr se e sheh Ftoht <oon. -shtu ndodh hnn na
to&a vazhdi"isht a#uar.
Le t &e"i pr"endur tash"/ le t the"i/ si hna "e dritn e diellit n t n$$tn
&oh t nroh$es e ti$ sht refle&tuar "#rapa na to&a/ dhe se n :oft se n$
ter"o"etr n fund t as$ detit e a$rit "und t "endo$n se/ ai ndoshta vet" v$en
na fa&ti se &$o nroh$e &a :en n lartsi t dre$tuar lo$n e t(re dhe t rras&apitur
efe&tin e t(re. <e$ithat/ nroh$a e shtresat e sipr"e dhe Cloud shprehin na hna
dhe ndi&i" t till "#i rrezati"it dhe vazhdi"in e nroh$es na posht se
te"peratura e pr$ithsh"e e a$rit n shtresat " t ulta sht "odifi&uar pa& na pa
rrezet dire&te t arri$n To&n/ t &r(e$ di)&a n9ehtsi t &onsideruesh"e. Nat(risht/
si rrezet e diellit #ac&scattered na hna si n$ e tr pa efe&t &rahasi"i do#t i
sh&olluar n to& shprehet si dritn e diellit/ ne do t &e"i t n$$tn $ pritet edhe n
lidh$e "e efe&tin e nroh$es s nroh$es rrezatuar "#rapa na hna6 dhe &ur
Schleiden ndoshta nn aparatin e ti$ "eteorolo$i&e $ithashtu duhet t prdorin si n$
"$et pr vlersi"in e perfor"ancs s hns t "#a$tur n dor drit t hns/ ai
sht &shtu "und t "#ani n$ dsh"i t ha#itsh"e &undr nesh/ se nu& &a as$ t
#$ "e t n9ehtit e hns.
Pr " tepr/ n$ ndi&i" t hns n t n9ehtit "und t ndoshta vet" n "n(r
indire&te varet na ndi&i"i i sa$ n ers/ n :oft se errat e ndr(sh"e n "es &an
n$ te"peratur t ndr(sh"e. 'et" heti" i deta$uar i ardhsh" do t $ap
infor"acion : sht &tu &r(esisht/ ose vet"/ ose pr t s$ell n si sul" pri"ar.
G$ithsesi/ pas <@dler;s
431
vzhi"et 0Q;v$e)are n Herlin/ n$ ndi&i" t fazave t
hns si t apses/ dhe na -reil;s
4.1
/ edhe pse vet" 0N"onatlichen/ por
&orri$ohen "e shu" &u$des pr <iteinflusses vzhi"et diellore edhe n$ ndi&i" t
orve t hn n ter"o"etr paa#uesh"e.
431
Hirra dhe <@dler/ hna 0Q4
4.1
Co"p. Sheni"e. t S. 034
G$ith variacion sipas fazave sht ,n fondet e tre;ditore1 vet" F.. R R./ peri$e
dhe apoee pas F.N. R R.6 sipas orarit t hnor n ver FF=BC R R./ n di"r F.NM R R./
n F.0. R R.
CF1
du&et Por &to "adhsive t vola na n$ &urs shu" t rreullt t
rnies dhe rrit$es/ a"plitud e cila e prca&tuar/ lirohet na rrezi& pr tJu &onsideruar
si a&sidentale/ edhe pse pr t dshiruar prputhsh"rin e -reilJschen dhe
<@dlerJschen infor"acionit "es t(re n lidh$e "e fazat ende l di)&a pr t :en
di)&a : ndoshta "und t varet na diferenca e vendeve. 8u&e sh&uar prapa n ditt
individuale t "ua$it/ n "n(r "a&si"ale e M R/ MN R. "und t $enden du&e
<@dler d( dit para tre"u$orin e 0/ "ini"u"i Q R/ MB R. tri dit para tre"u$orin e
fundit/ dhe dalli"i 0 R/ F0 sht oditur na <@dler vet" "e n$ pasiuri pre$ F R/
B0C. Peri@u"ta vet" ishin Q R/ 3M/ i !po@u"ra M R/ i 4N < shu" deta$e n
&orrespondencn ti"e t ardhsh"e.
CF1
N " pa& se sa n ver se di"r si sh&a& &ohn e "ini"a "a9i"a dhe sipas
stinve $an t ndr(shuesh"e.
S fundi SchK#ler ishte C01 / pas 4BC$@hrien vzhi"et n UKrtte"#er rreth vitit
"ira dhe t &:i$a t vers n$ lidh$e shu" t ha#itsh" t n$$t "e periudhn 0.;
v$e)are n t ciln s(z(ies // :uadratures dhe pi&at &r(esore t revolucionit sinodi&
&urr prsri #ien n afrsi t n$$tn dit t )do "ua$i n periudha e nusht n
"n(r &oincidon e n($ave hnore dhe apses .;v$e)are. 8he siurisht/ hna $ithashtu
vepron npr t $ith erozion sa$ "e prosperitetin e vers.
C01
SchK#ler/ pedao. S. Q4
Pra/ hna sh&a&ton $o vet" n$ #atic;z#atic e u$it/ por edhe ver/ ai sh&a&ton t
tilla $o vet" n det/ por edhe n &ade dhe 9ha"i6 dhe &shtu : un e :ua$ t
"#(ll$es s lists s arrit$et e ti$ pr to&n t $itha S fundi/ pr t s$ell ati$ n$
cheers "e 9ha"/ ai ndih"on vet pr t na "#ushur6 at/ ?e&eri :iellor/ i cili &urr
nu& o"ave e ti$ #ri t art t pi$sh" t vet pr t "#ushur dhe #osh ; " s tet/
tre"u$or/ deri n #uz dhe the"eli ; &a/ "e$ithat/ ai vorleuchtet dhe pin e to&s si
n$ sho& :iellore dhe t &o"uni&i"it/ n t n$$tn &oh $an "anaferrat n to& si
&o&rra t &u:e t art n i"azhin :ielli dhe she"#ullin e pasuris t ciln ata &r&o$n
pr t i"ituar6 dhe se si tavern n "artes n -anaanit "#ush at "e u$/ &shtu :
ata u &th(en at n ver n s(zet tona #osh.
Por &ush do t &ishte "enduar " n fund/ se Luna dlir "e Hacchus &a n$
)sht$e t fsheht dashurie7
Le t pr"#ledhi" at : sht thn " lart/ &shtu : ne do t shohi" se si hna
"e z t ult dhe t #ut anazhohet &ushtet "eteorolo$i&e dhe ndr(shi"et n to&
n t $itha ant. N &r(esore/ ato varen na dielli6 a$o "#an frenat/ &shtu : t
flasin t $ith &ushtet e "otit n duar/ dhe i n$$ti &urs &r(esor vi$on udhhe:$en e
t(re6 por hna hedh duart e ti$ n "n(r : t flasin n n$ pre&$e t #ut e duarve t
sa$ dhe t sul"eve "e &urs unver"er&te" dhe pasuri n frenat "e n$/ n "n(r :
topi t "otit shpe$t pas di)&a " shu" t dre$t/ tani t sh&o$n "a$tas/ rushes di)&a
" shu"/ ose di)&a sh&on i :et6 dhe se si )do $ sht plotsisht fun&sional n
nat(r/ ne duhet t #eso$" se n$ Fuhr"ann nu& sht pr as$ : #ash&ohet
t$etr. Ne e shohi" por vid t vol pr t "adhe "#lodhn pr t prodhuar lviz$et
finer dhe :ndri"et dhe pr t &orri$uar t "adh n to& n instru"entet tona " t
"ira. Hna "und t $et e till n$ rrufe n :iell t vol t :iellit te "adh6 " n
fund e vida t vola $an n dritat/ z$arreve dhe #uri"et orani&e e nroh$es n
To&6 dhe "e &t rast sht vet" drit :lli"sh" "otor dhe nroh$es
prfunduar6 por pa hn ishte zhdu&ur vidhos &r(esore &r(esor na;vid.
Nat(risht/ pasi n$erzit $an/ n "n(r : ata t "endo$n/ sepse hna sh&l:en
edhe n "es dhe nu& du&et si shu" net/ &shtu : sht aspa& n$ e&zistenc t
&ot dhe certifi&atave6 dhe "e t vrtet/ &ur hna vet" do t ndri)o$n #otn/
&shtu : nu& duan t $en #r shu" "#urr$a e pa$is$es/ si) ndodh. Por tani un
shoh rrit$en e diellit/ por vet" t n$$tat "o"ente t. -ur hna e plot sh&on posht/
dhe z#rit/ &ur ai nrihet6 t shihni hnn n shu" net t shfa:et &ur dielli nu& sht
i ndritsh"/ dhe )do nat/ &ur hna nu& du&et pa& ose n fund t lidhe$ dhe t sh&o$n
fener6 dhe "endo$ pr veten ti"e/ dielli/ hna dhe fener #ash&u ende "$aft t
pr"#ushur :lli"in pr t ndri)uar to&n/ fener $an at$e/ edhe n #ot6 ata nu&
duhet t he: na de&larata e :lli"it. !t( &u &a n$ "unes e diellit/ hna h(n &u
nu& sht i pa"$aftuesh" <onde/ t h($ n fener6 shpesh dritat &alo$n $ithashtu/
pasi ata vi$n na an t ndr(sh"e/ dhe $an s #ash&u pr n$ &oh n s&en. < e
"adhe e efe&tit t n$ rnie/ por prve) &sa$ s #ash&u "e eli"ini"in ose " t
vol t efe&tit t t$era. Pranda$/ hn e plot n di"r/ &u nett " t $ata $an n
rrit$e/ " e larta. N thel# nata sht #r pr $u" dhe n$ lla"# nat du&et
shu"ica e n$erzve t teprta6 por to&a &a lla"# e nats/ si n$ rua t
pasur. Gradualisht fitil d$e posht/ lla"# sh&on $asht/ thon ata/ sht e hna e re/
dhe &$o &r&on disa Ndr&oh/ deri sa a$o sht e ri;the"eluar pr t d$eur6 por edhe
)do lla"# to&sore &a hn e ti$/ vet" se ata nu& $an n prputh$e "e at n
"n(r t #u&ur/ : n "n(r t siurt se sa lla"# :ielli6 pasi secili pasta$ "und t
$(&o$ dhe a$o &a n lla"# n t n$$tn &oh t ors. 8he hna sh&l:en $at dits
pr t lira/ &shtu : ai e #n &t pr as$6 ai e #n t nafts nu& sht e
shtren$t6 Pra/ )far &eni #r7 Pr &t :lli"/ ai e #n at n "n(r "odeste t
"$aftuesh"e/ si n$ lla"# "e Uic&s niedereschrau#te"6 dhe n &t "n(r
&ursen vet" sh:etsi" e ndez$a e ri. Sa shpesh furr sht e ftoht/ &ur ne dua" t
nroht veten/ sa shpesh !s&ush nu& nroh parapra&isht furr &ur a$o sht e nroht/
dhe sa nroh$es zhdu&et npr"$et o9ha&ut/ dhe duhet t fluturo$n n t &an t
sh&"#i"it t nroh$es6 Pranda$ furre sht n$ $ e &ot7
Dfar sht efe&tet 8rita e hns/ un "endo$ se/ t apli&o$n t $itha efe&tet e
hns n to&6 ata $an "e :lli" t anazhohen n varsi nn efe&tin e diellit n
&onte&st racional t nat(rs/ vet" se ne nu& &e"i :en " pa& t leht "und t
$etur at "e efe&tet e t$era/ si n efe&tet lehta. Pra/ &$o "#etet n$ )sht$e e
#esi"it6 fa&ti i &t(re efe&teve/ "e$ithat/ nu& sht n$ )sht$e e #esi"it6 sht
vendosur na a$o : &a sh&uar " par.
Tani le t "arrin edhe n$ vshtri" "#rapa n at : na &a )uar n &t
vendi". Ndoshta n "esin e t $itha seri e "sipr"e t vzhi"eve nu& e #$n/ n
provat e t(re prfundi"tare pr veten e t(re/ ne ende do t "und t $eni di)&a t
hu"#ur6 por &onte&sti/ &ontrolli i ndrs$ell dhe plotsi"in e ti$ nu& l vend pr
d(shi". -ur ne shohi" pa ndr(shi" rnie "a&si"ale dhe "ini"ale t #aro"etr n
d( t ndr(sh"e dhe $ith"on e n$$t $(s"a "ua$i sinodi& n shtat studi"e/ n
:oft se ne vazhdi"isht :ndro$n n tet studi"e #aro"etr " thell n &ohn e
peri$e se apoee dhe vet" rezultat i vet"i " par t sh&urtr seri e vzhi"eve pa
&orri$i" te"peraturs/ du&et " tepr n du&$e &undrshto$n si t vrtet ,&rh f:.
0.01/ n :oft se ne et$ shohi" er/ shi "e &to &ushtet e presionit #aro"etric n
lidh$e "e vzhuesit dhe vzhi"et " t shu"ta dhe " t sa&t t nd$e&in n$
ndi&i" hnor/ ne duhet t d(sho$n/ ose heti"i i su#$e&tit lart6 " pozitiv se n
$end$e t testit t sa&t pr e&zistencn e n$ ndi&i"i varur aspa& t rehatsh"e pr t
ofruar se ne &e"i $etur.
Le t &u$to$" &tu a&o"a/ se ne "e )do $ t "parsh"e n t vrtet nu& &an
ndi&i"in a#solut t hns n "ot t vlerso$"/ por vet" dalli"e t ndi&i"it. Pra/
nu& &e"i/ por dalli"et n nroh$es "es dits dhe nats/ ver dhe di"r "und t
&onsiderohet si sh&all efe&t t diellit t plot/ sa " pa& si n$ "as e efe&tit t plot
hn dalli"et n "ot sipas ranut t ti$. 'et" se ne/ si) u shpreh tash" t dhna/
nu& &an "$ete pr t prca&tuar ndi&i"in a#solut t hns/ se )far do t ishte rasti
n :oft se ne "und t #$ at edhe " i harruar &re$t.
8u&e "parsh"e t "ir t n$ohurive tona n$ 5n &a" hartuar dhe dis&utuar na
hulu"ti"et dhe rezultatet/ i cili sht i pranish" pr t vendos "#i )sht$en e
ndi&i"it &li"ati&e t hns deri tani. 8he na t $itha &to studi"e dhe rezultate
Schleiden dashur t di$ as$ n t $itha7 Schleiden a&uzon "ua/ &e:&upti"
do"ethn pastr : un &a" sh&ruar n n$ "etafor n lidh$e "e diellin n dit/ pa
pasur nevo$ t " &ontrolluar nse a$o sht n$ 2prte$ )do d(shi"i su#li"e2/ sht
i #azuar n fa&t/ dhe duhet t $et n$ e tr e $at &an sh&ruar n lidh$e "e
politi&n e hn/ pa e su#li"e t "dha prte$ t $itha fa&tet d(shi" pr t ciln nu&
&a t dini ose t dshironi t dini vol.
Osht e siurt se pavarsisht na pr"end$a ,p B33 studi"eve1/ ne &e"i z#uluar
teori&isht n$ efe&t shu" t vol t #atics t hns n at"osfer : sht a: i vol
se a$o do t "#ulohet na feno"eni " i parndsish" lo&ale/ dhe/ / arti " i "adh
i vzhuesve "irn &ishte :en n$ &oh t $at " &ot ndezur pr &t feno"en/ i
cili sht presupozuar n teorin ende pr t provuar n realitet si n dispozicion 2/ ;
sht e siurt/ un the"/ se pavarsisht na &$o pr"end$e n tra&tatin e ti$ $o shu"
t $en shni" " t vol t t $itha &to studi"e/ asn$ $ur" e &onsiderat t
rezultateve t t(re. fazave hnore &an pretenduar at si un nu& tha se ndi&i"i " i
vol t "otit. SchK#lerJschen Por "arr testet "e veten e t(re n$ font t tr n$/
dhe &$o sht cituar n shu" vende. shu" v. Cos"os Hu"#oldt;s do t "und
ndoshta t shihet lehtsisht pre$ ti$/ &u ai do t &et ,Th. %%%. S. C00 C4M1 "e
pr$ashti" t disa deta$e $enden n &t te"/ disa literatur pr . Por "e pa& f$al/
t $itha &to studi"e/ sipas t cilit &a n$ ndi&i" t hns n "otit/ &an pr
Schleiden nu& e&ziston6 t $ith e"rat : $an pr"endur &tu/ vet" Eisenlohr
sht i thirrur pr t citohet si autoritet nda$ ndi&i"it hn na Schleiden pr"endur
na &u$tesa/ Eisenlohr "erituar &ishte "arr "undi"in/ 2t $ith n lidh$e "e
rreullat e "otit "oon/ t cilat $u shprehi za&onisht t para:esin si nor"at e
prvo$a/ .... t &rahasuar re$istrat udhhe:ur "e shu" &u$des e "otit e 4F 26 dhe
pavlefsh"ria e &t(re rreullave e &an n$ohur. 8he pse nu& duhet pr&undrazi t
&ullosin rreullat "#i ndi&i"in e hns "#i a#uar "otit/ dhe ende t $et ndi&i"i i
vrtet. Ne do t z#res edhe "e pavlefsh"rin &a: shu" rreulla "#i ndi&i"in e
hns pr t folur. Pra/ $u nu& "endoni se Eisenlohr n$ rezultat i ndr(sh" "err off
heti"et e ti$/ si) e &e"i trhe:ur pre$ t(re/ un do t cito$ f$alt e ti$6 thot se ai
CB1
=
2 Na &to &onsiderata un "endo$ se un "und t supozo$" se "arrdhnia "es
ndr(shi"it n fre&uencn e resh$eve u$ore dhe revolucionit sinodi& t hns "und t
shihet si #het $asht/ por : &$o "arrdhnie n &ushtet e luhat$eve n nu"rin e
stuhi/ stuhit/ ditt t ndritsh"e/ t prziera dhe "e re/ edhe pse e "undsh"e/ por
ende "und t $et pa& pro#le"ati&e/ dhe ndoshta do t "und t prca&tohet "e t
vrtet vet" na n$ seri t $at vzhi"eve. 2
CB1
Po. !nn. ***. .4
8he di&u t$etr= CN1 25n e &a" #r "e sh&ri" ti" n lidh$e "e &li"n e
-arlsruhe/ " t plot/ por n n$ tra&tat t ve)ant/ rezultatet $an t n$ohura t cilat
rezulto$n na shu" vite t punsuar n vzhi"et -arlsruhe/ dhe treuar se &to
rezultate "e t Flauuerues dhe SchK#ler n disa vende prputhen prvo$a e n$ohur
e fituar/ dhe ndi&i"i i hns n #aro"etr C41 / fre&uencn e resh$eve u$ore/ dhe
"ad$e edhe n t )o$ n :iell dhe dre$ti"i i errave sht i paa#uesh". 2
CN1

Poend. !nn. ***'. 040
C41
N "n(r : t fshehin as$/ un n$ofti" se Eisenlohr n n$ ese " von n P. !nn L*. S. 0.B/ &u ai
u prpo: " &ot pr t $etur n$ ndi&i" t orve t hn n #aro"etr/ edhe pr ndi&i"in e fazave hnore n
#aro"etr pr d(shi" prsri/ por vet" pr d(shi" fillon. Ndr&oh/ un nu& "endo$ se $an dorzuar na t
the&suara " lart pr#r$en disponi"in e fa&teve EisenlohrJn vet" n p$es " t vola/ n$ d(shi" i till nu&
sht a: e leht.


8he prsri/ CC1 =. 2Sepse t $ith $an #r t n$ohur n &t te" t provave
analiti&e n$ ndi&i" t pad(shi"t dhe " i sh:uar i hns "#i ndr(shi"et n
at"osfern ton/ dhe &$o sht shu" e dshiruesh"e : studi"e t tilla do t shtrihet
" te$ ... 2
CC1

Po. !nn. ***'. NB.
Pra vet Eisenlohr shp$eon ndi&i"in e hns n shi pr t dhn " #aro"etr/
:iell "e re/ era e paa#uesh"e dhe the&son Dudia e &ti$ ndi&i"i.
8he un nu& &a" asn$ d(shi" se Eisenlohr vrtet &udo de"onstruar pavlefsh"rin e
za&onsh"/ lidhur "e hn/ "oti/ rreullat/ ose duhet Schleiden &an dal pr t "#shtetur
at. Por un &a" dis:uisition EisenlohrJsche n Schleiden pr"endur vet"/ pa pasur nevo$ pr t
prsh&ruar n deta$e " shu"/ nu& "und t prca&tohet pavarsisht shu" &r&i" dhe &r&esave
t vazhduesh"e. !s Eisenlohr t $etur n t tre tra&tatet "#i ndi&i"in e hns n !nnalen
Poendorff;s/ vuri n du&$e "e$ithat sht ars(e$a pse n nachesehenen "posht"e "e$e
sh&ri"et Eisenlohr;s pr t $etur )do $ n &t te". 2Heti"et "#i ndi&i"in e ers n Haro"etri
et$ pas 4N;v$e)are t vzhi"eve -arlsruhe #r. Leipzi/ 03NM2 dhe 2hulu"ti"et "#i
#esuesh"rin dhe vlern e s(zet "otit za&onsh"e. ,-arlsruhe/ 034M2 Sh&ri"et e ti$ n lidh$e "e
&li"n e -arlsruhe "ua nu& :en n &o"andn e ti$/ por sht e vshtir duhet t &tu t presin
di)&a n &t te" n f$al. p(et$e dis&uti"in e ndon$ t$etr se sa i n$ohur sh&encrisht Eisenlohr
ori$inn7
. Shu" v Hu"#oldt &a ndr"end n Cos"os e ti$/ &u ai "ad$e v n du&$e "e
dashuri/ )far "und t the"i efe&tet e hns n to& ,%%% C00.1= 2N$ ndi&i" i
pad(shi"t i satelitit t presionit t a$rit/ u$ore resh$eve dhe ret shprnda$2/ dhe
pre"ti"e n t &aluarn/ p$es th$esht to&sor t &oz"osit t &thehen n t.
8he <@dler
CQ1
thot se pas prfundi"it t studi"eve t sa$ n "n(r t
hollsish"e "#i &t te"= 2Pranda$/ un t "arr n &onsiderat ndi&i"in e fazave
hnore n t d( ter"o"etr Haro"etri na &to vzhi"e : do t prca&tohen.2
CQ1

Hirra dhe <@dler/ Hna S. 0QC
8he E. Houvard CM1 pr"#ledh rezultatin e heti"eve t ti$ "e ndi&i" t $er si
vi$on= 2"oon duhet t $et i a#uar pr ndi&i"in e ti$ sinodi& :ar&ulli"it/ e cila sht
e pa"undur/ $o " pa& n$ sht i det(ruar t prano$" se n anor"al ti$ ai
:ar&ulli"it .... ushtron/ &ur tash" u shfa:ur " pa& ndi&i". 2
CM1
C+RRESP. "ate"ati&. d"ti"eve fi et. T. '%%%. p.BM0.
!rao &a n$ na secili/ i cili "ori edhe n$ shni" t prcipt t neociatave t
fundit "#i ndi&i"in hn/ t pan$ohur/ por vet" du&e Schleiden nu& t pan$ohur ose
$o paras(sh tra&tat "#i ndi&i"in e hns "#i t "otit dhe proceset orani&e n du
H(ros !nnuaire de $atsi pour 03NN p. . 0CM ff dorzuar/ "e titull= 2La Lune
E*ERCE;t;elle sur Notre at"osfera une ndi&i" t du&sh"2/ e cila harton dhe
dis&uton studi"et e &ohve t fundit n p(et$en ton. <e$ith at tani shu"ica e
"#ledhura &tu heti"eve/ t tilla si n ve)anti : ishin pran Eisenlohr/ E. Houvard/
+uetelet/ <@dler/ -reil/ Hallasch&a/ nu& $an urdhri"et dhe ai tenton tr &ara&terin
e ti$ sipas s&epticiz"it sa&t/ ai shprehet/ por/ n #az t refuzi"i i n$ &ursi/ hna
shpesh atri#uohet ndi&i"it t e&za$eruar/ sido"os n #az t "at$eve t
Flauuerues dhe SchK#ler/ si " posht=
XEn nous #ornant au9 rYsultats principau9/ il ru"#ullohen difficile de ne superioritet conclure
de ce :ui parapri$/ :ue la Lune e9cerce une ndi&i"i sur Notre at"osfer/ :uJen 'ertu de cette
ndi&i"/ la pluie to"#e plus frY:ue""ent vers le deu9iP"e o&tant :uJZ T+5TE !utre Epo:ue du
"ois lunaire6 :uJenfin "oindres les shanset de pluie le dernier arrivent entre le Guartier et :uatriP"e
o&tant. 28he " te$=2 5ne rreulluar har"oni ,vzhi"et1 ne pourrait [tre lJeffet du hasard. X
-$o Eohn Herschel shp$eon forcn >ol&enzerstreuende e deri n rrit$e hn e plot
pr n$ fa&t t #azuar sht vn n du&$e " sipr.
Pra/ edhe n :oft se $u &r&oni pr autoritetin/ &a ndi&i"in e hns n "ot
"#shtet : as&ush nu& "und t refuzo$. 8he n :oft se disa autoritete shu" t
"ira ,+l#ers/ Hrandes I c.1 Shp$eohet " par "e t n$$tn ose &an t n$$tn $
n d(shi"/ ars(e$a sht e th$esht se ata $an t #azuara n shu" vite t n$
vzhi" i &u$dessh" n t ciln sht na le$uara/ ende nu& :ndroi n &o"andn e
ti$6 . <n(ra se disa studi"e " t v$etr/ si e Toaldo/ Pilra"/ !. Gronau dhe disa
ende ln shu" pr t dshiruar/ nan$her the"eluar )iltr &undrshti"eve
su#$e&t6 se vzhi"et " n fund e veta t &ohz$at$es " t sh&urtr apo studi"in e
tilla i #indur ata se hna n asn$ rast nu& &a ndi&i" t spi&atur n "ot/ e cila u prirur
t popullit/ dhe sht ende i prirur atri#uohet p$esrisht pr ta. Na ather "endi"i
&a dal se ai nu& &ishte n$eri.
Pra Hrandes
C31
ndr(shi"et at"osferi&e/ t cilat shu" vende n to& u "#a$t n
0M3N/ n &rahasi" pa :en n $end$e pr t z#uluar ndon$ lidh$e "e fazat e hna
hn e re n hn e plot/ n t ciln ai &r(esisht e dre$tuar v"end$en e ti$/ as e
sh&l:(er e as pr fa:et e vzhi"it t ndr(sh"e dhe "ua$ t vitit t feno"eneve t
vazhduesh"e dhe ndr(shi"et e s$ella "e ta6 dhe Hode
C.1
sht $etur prputh$e t
"otit n vende t ndr(sh"e n e&lipsit diellor i 03 nntor 030Q n vetvete z$arri/ por
sht i &u$dessh" t "$aftuesh"e th$esht pr t shprehur rezultatet e studi"it t ti$ si
" posht=
QF1
2Ne "und t siurt t poho$n "e siuri a#solute/ se ndr(shi"et "
t rndsish"e n t "otit na t $itha sh&a:et e t$era ,si n hn1 t varet/ dhe se pr
&t ars(e s pari duhet pr t $etur &to sh&a:et #az/ para se t "und t na
ndih"o$ shu" pr t dre$tuar ndi&i"in e "es"e/ n lidh$e "e hn/ ai >ofern &a
n$ ndi&i" "und t &et. 2 N fa&t/ n$ studi"/ si ti$/ shu" "ir t provo$ se hna
nu& &a ndon$ ndi&i" vendi"tar n "ot6 por studi"e t tilla $an shpesh t cituar si
dsh"i se ai &a a#solutisht asn$ )far ata $an &re$tsisht t paprshtatsh"e.
C31

Hrandes &ontri#utet. n "eteorolo$ia. S. BM4
C.1
5n e di treues t sa$ vet" t Foissac/ de la <YlYorol. %%. P. 0N.
QF1
-ontri#utet S. B30;ti
Por Schleiden provon ende a: edhe "ate"ati&isht/ se fazat e hns nu& "und t
&et ndi&i" n t "otit/ du&e &aluar &shtu vazhdon &onsideratat e "sipr"e= 2Por
&$o sht n t $itha &to faza t as$ hn " shu" se shu"at e ndr(sh"e t
drits s diellit/ e cila/ hedhur prapa na Hn/ v$en n to&n ton. Tani sht drita e
hns s plot nu& sht edhe pr rezultatet " t "dha t "at$eve t #ra
0
S
BFFFFF
e
diellit. 2 Pra/ sasi e vol e drits nu& "und t puno$n "e e&zistencn e t(re as
"unes t ndon$ t rndsish"e sipas ti$/ " shu" se sa t n9ehtit pothua$se
&onver$ence e vi$ave paralele t vol.
Por para s $ithash a$o sht "$aft untrifti se fazat e hns $an as$ " shu"
se sasi t ndr(sh"e t drits s diellit/ e cila sht hedhur prapa na hna/ t vi$n n
to&n ton. !po se si a$o ishte ather/ : n &ohn e s(z(ies ,hn e re dhe hna e
plot1 valn e detit nrihet lart se n &ohn e tre"u$orit. Nse &$o sht pr t varet
pr na rrezet e refle&tuara e diellit7 Nse efe&tet e trhe:$es s hns n at"osfer
$an t ulta/ n "n(r : ata ende e&zisto$n dhe $an pr sh&a& t parndsi e t(re
nu& e he: na fatura &ur sht f$ala pr ndi&i"et : nu& $an edhe t shfrenuar. Nu&
varet na t $ith hn ndi&i" n to/ &shtu : n$ p$es e sa$ "und ende t
varet. Nse $u nu& doni : t prfshi$ n$ flo&t "#i &o&n e ti$/ sepse a$o sht
shu" pa&/ &shtu : )do &o& do t rruhet. Schleiden por nre vet" parndsin e
ndi&i"it t trhe:$e dalin/ dhe " pas ai nu& e&ziston " pr t. 'zhi"et "irn
nu& &an :en n $end$e t provo$ at du&e Schleiden. N t vrtet/ "e$ithat/ ata
&an :en n $end$e pr t provuar at. Por/ pavarsisht na efe&ti trhe:$e e hns
na dha HerschelJsche a: i z$uar dhe n li$et e fizi&s edhe a: aru"ent i ars(etuar
dhe vuri n du&$e se nse hna refle&tuar "#rapa n nroh$es rreze e diellit treon
asn$ efe&t t du&sh" n siprfa:e t to&s/ &$o vshtir se e "und t varet na di)&a
t$etr prve) se ata &an treuar ato n siprfa:e t to&s n at"osfer.
Tani sht Tides pranver dhe #atica P-'< n varsi t s(z(ies dhe :uadratures
n )do prfa:si" popullore t #atic t folurit6 . Pas vzhi"it Herschel n v
Cos"os Hu"#oldtit ndodh/ i cili sht n t $itha duart/ &shtu : pas edhe pu#li&u i
$er "und shu" "ir e di ose e di se fazat e hns "#i shu"at e ndr(sh"e t
refle&tuar rrezet e diellit $an pa fu:i du&sh" e trhe:se dhe t nroh$es6 . G &a v
vet Hu"#oldt n &oz"os t ti$ i referohet &li"ateri&e t hns dhe n$eh t n$$tn
$6 pas tra&tat SchK#ler s heti"et dhe !rao "#i ndi&i"in fa&ti&e t $ith hns
: $eti &oh t $at n$ shprndar$e t pr$ithsh"e/ dhe sido"os sh&ri"et e
n$ohura e par &an :en t cituar n shu" raste6 "und "si"i Schleiden i
audiencs "#i ndi&i"in hn/ n fa&t/ vet" si z#raz$a e n$$t na e ditur se a$o &a
:en/ dhe si n$ n$$ta Heleerun "e #oshll&un : Schleiden vet n &t dre$ti"/ e
thirr$es.
Eu "und t "errni at/ por vet" e dre$t/ &shtu : )do $ sht n rreull. Nse
:as$a e "arra na rrun ti"e pr t shi&uar n $rat vazhdo$n &shtu do t/ si
Schleiden sht treuar " lart/ edhe hapsira e z#razt t "#ushur "e shpirt/
"end$e/ )far do t $et shu" "e sa du&et6 "n(r duhet Schleiden;s pr t shi&uar
n $rat vazhdo$n &shtu do t #nte/ si) e &a" treuar &tu dhe $et&/ shpirtin/
"end$en vet t $et hapsir #oshe/ e cila do t $et e "$aftuesh"e sa du&et. ! $u d(
s #ash&u/ &shtu : t dre$tat e ti$/ dhe pr &t ars(e un nu& u &undrshtua
#ash&uar "e Schleiden. <e$ithat/ &$o "e siuri "und t &onsiderohet si n$
testa"ent t re t #u&ur pr ndi&i"in e n$ pari"i :lli" n #ot/ t cilat un pas ti" i
ca&tuar na det(ra Schleiden/ "e shpirt/ pr t "#ushur shpirtin #osh hapsir/
&shtu : shpesh v n du&$e/ "e$ithat/ Schleiden/ si Prfa:suesit e pro#le"it
inversi/ shpirtin/ pr t #r "end$en pr hapsir t z#razt/ shpirti duhet tJi referohet
du&e i &ushtuar v"end$e pr ndi&i"in till. Pra/ t $ith t "arr det(rn e ti$ na
forcat pas dhe se n$ra dor lan t$etrn $o/ por &reu i t$etrit/ dhe n &t "n(r ca&ton
n urtin e pr$ithsh". Nse &ar&alecat $an shu"/ &shtu : vi$n
Ravens6 Schleiden sht " e "adhe n "esin e at(re : $an e"ruar na pari"i
:lli"/ t pastruar nn &ar&aleci "izri shpirtrat e "i/ pasi ata &ishin rritur deri tani
: ata t &rcnuar edhe pr t nrn hapsir #osh : nu& sht ende fizi&an n
e&speri"ente "e po"p e a$rit "und t rezerv6 ; Nse Ravens $an shu" dhe e #n
t :a$ e sa$ t sh:etsuar shpirtrat e disa ende t "#etura/ a$o "und t " n fund t
vi$ te& ata shu"/ &shtu : ata $an t devotsh"/ dhe :ielli dron t shpr#le$
n$ fat&e:si "idis Ravens/ e cila vet" shpreh$e prozai&e pr sht= !rte"is shoots
ato6 !rte"is por sht prsri vet" ter"i re& pr n hn6 dhe )do $ e
"parsh"e ishte vet" fluturi"it dhe u"zhin na shi$etat e har&ut t sa$ t art.
Pasi : i &onsideroni t $itha rrethanat/ )sht$a sht " e nevo$sh"e vet" n
"n(r : ata nu& e ende plotsisht t )o$ n :lli"in/ sht tani/ nat(risht/ se as "e
efe&tet trhe:se/ ende nroh$a efe&tet e hns/ tr ndi&i"in e hns n "otit deri
" tani pr t "und t "#ulo$/ edhe pse efe&tet trhe:$e "$afto$ shu" "ir pr t
shp$euar ndi&i"in vol t hns n ort Haro"etri nn tropi&t/ dhe efe&tet e
nroh$es e hns ndi&i"i i hns s plot n rrit$e deri n ret "e shprnda$6 por
ndi&i"i i fazave hn dhe apses "#i resh$e lasht/ dre$ti"in e ers/ presion
#aro"etric/ et$ pasta$ "#etet ende e pashp$euar deri " tani.

N fa&t/ a$o : efe&tet trhe:$e $an t sh:etsuar/ "und/ pas de&larats s
pr"endur " hert Laptace s ndi&i"it t &o"#inuar t orve t hn/ fazat e hns
dhe apses/ si t :enit th$esht t &t(re efe&teve/ dhe a$o : varet #azohet/ vet" n$
efe&t shu" t vol n #aro"etr shprehur/ e cila sht shu" " e efe&tit vre$tur
faza. Por n :oft se trhe:$a "und t shpreh vet" n$ efe&t shu" t rndsish"
n #aro"etr/ &shtu sht &$o n$ su&ses i rndsish" i ti$ pr &ushtet e "otit t
lidhura "e t/ pr t presupozo$n.
G$ithashtu/ do t/ n :oft se efe&ti n at"osfern e n$ #atic;z#atic e n$$ta
$ duhet t varet n trhe:$en e hns/ hns s re dhe t hn e plot/ tre"u$orin e
par dhe t fundit/ $an t n$$ta n efe&tin e sa$ dhe &rahasi"i i fazave t ndr(sh"e t
dalli"it t "adh n fu:i n "es t t $enden d( s(z(ies &ohore dhe &ohn e t d(
:uadratures/ efe&ti i fazave n #aro"etr nn tropi&t t $et " i fort se ne/ at : t
$ith nu& sht rasti/ si na deta$et "und t shihet n nnsh&ri"in ti" " t "adh.
Dfar ana t$etr/ ndi&i"i nroh$a e rrezeve "un arrin n shtresat e sipr"e t
at"osfers dhe ret/ sht e :art/ t pa&tn tani pr tani nu& sht ende e :art se si
a$o &ri$on n$ de&larat &oherente vet t forcs >ol&enzerstreuenden e rrit$es s
hns s plot dhe ndi&i"et e fazave dhe apses n "ot t $en6 edhe pse pas
inspe&ti"it h(r$e n #aza t plot prvo$/ si) e &e"i tash"/ "und t $et e
"undsh"e n t ardh"en.
Ndoshta/ "e$ithat/ do t ishte "eteorolo n $end$e t n$ specialist i cili &a
tr &onte&stin e &ushteve t "otit plotsisht t vetdi$sh" pr at : pr "ua nu&
sht rasti/ edhe tani disa disa $ra n s:ari" t &t(re "arrdhnieve pr t #r na
pi&pa"$a e hipotezs HerschelJschen6 sepse " du&et se &( aspe&t "eriton
preferohet t "#ahen n "end.
'et E. Herschel tani sht n &t te" n a#i" &ur ai p. BQN ti$ e prsh&ruan
"posht"e // !dditionel Shni" 2n fra"entin e "sipr";cituar shton =. // Fall <r
!rao &a treuar/ na n$ &rahasi" i shiut re$istruar si &a rn n n$ periudh t
$at/ #ri n$ t leht/ eprsi n lidh$e "e sasin/ nse n afrsi t re$a Hna "#i at
: n :oft se n afrsi t plot. -$o do t $et n$ paso$ e nat(rsh"e dhe e
nevo$sh"e e n$ shu"ic e n$ :iell pa re rreth t plot dhe t for"ave/ pr &t ars(e/
p$es pr#rse e t n$$tit fa&t "eteorolo$i&e. 2
Pas &sa$/ Herschel #eson se forca >ol&enzerstreuende e deri n rrit$e Hns s
plot n t n$$tn #az si t $et n $end$e t lidhen "e shi ult fazn e hns s
plot na anapor ai sht i a#uar pi&risht n fa&tin se n afrsi t hns s re shu"
shi #ie se n afrsi t hn e plot. 'et !rao/ si "und t verifi&o$ na pi&a
z$edhur/ arriti n prfundi"in e &undrt na vzhi"et. Herschel dhe pr &t ars(e
"e &usht disi sipas "endi"it t de&larats !rao Js.
T vetdi$sh" pr pa"$aftuesh"rin ti"e t :art &t t errt dhe n dshirn e
sin:ert pr t fituar n$ pas:(r t pu#li&ut n lidh$e "e n$ #uri" zul@nlicheren/
un isha "e n$ &r&es "e sh&ri" dhe pr &t ars(e/ $u lute"i t "eteorolove "
t fa"sh"e dhe " t sh&l:(er/ ne &e"i/ arti&uluar/ por "und t t n9$err $asht
vet" n$ hesht$e t thell pre$ ti$/ t cilat un/ n "n(r : pu#li&u ende &a n$
p$es e sa$/ nu& e l : t &et pr t "arr t n$$tn pesh e "e t.
!$o : vi$on na e $ith &$o7 Dfar t$etr prve) se hna vazhdon ehends dhe
plotsisht e vlefsh"e edhe vet" du&e pasur pron e Schleiden sht " du&e u
prp$e&ur pr t zhvishet at/ se ai sht n$ nat(r "isti&e dhe "isterioze "#etet se
ai &a fu:i t fsheht/ si"pati t fsheht "e $rat to&sore/ artet "a$i&e drives/ pas t
cilit ai nu& v$en/ dhe $u "oho$n apo in$oro$n/ por nu& "und t hedhur posht.
Seriozisht folur/ nu& do t &et ars(e : hna &a ndi&i" n t "otit/ por sht e
siurt se ata $an ende n errsir/ dhe shu"ica e at(re studiuesve t plota : &an
n$ohur fa&tin e ndi&i"it hnor/ e &an n$ohur $ithashtu &t errsir.
Flauuerues dhe Eisenlohr n n$ na tra&tatet e ti$ t "parsh"e
e Q01
,por $o n fundit e ti$ n
Po. L*.1 ende pr"#ahet efe&tet trhe:se t hns/ t cilat sipas t "sipr"/ por $an t
pa"$aftuesh"e pr t shp$euar. SchK#ler #eson efe&tet trhe:se t lidhur "e n$ ndi&i" &i"i&e e
drit t hns n at"osfer n lo$ra/ por &$o nu& &a $asa. T t$ert $apin/ ne e di" as$.
-shtu thot <@dler
QB1
= 2Li$et e pr$ithsh"e t ravitetit $an t pa"$aftuesh"e pr t
shp$euar &to efe&te/ t d($a cilsore dhe sasiore/ dhe sa " pa& t sh&undur na pronat n$ohur
teori&isht e drit t hns n prfa:si"in e &t(re ndr(shi"eve/ pr &t ars(e/ du&et se vet"
prani"i t "#etet se e&ziston n$ llo$ i tret ende i pan$ohur pr ne/ si trupat :iellor t vepruar n
n$ri;t$etrin 2.
!rao
QN1
thot/ 2Les inYalitYs de pression :ue les ont fait vzhi"et reconna\tre/ doivent
tenir Z :uel:ue sh&a&u differente donc de lJtrhe:$e/ Z :uel:ue sh&a&u dJune inconnue nat(ra
prsrit$e/ "ais de la lune certaine"ent dYpendante. 28he " te$=2 Nous voila donc une seconde
F+%S ra"enYs/ Z reconna\tre 8ans les variacione #aro"Ytri:ues correspondantes au9 diverses fazat
Lunaires/ les effets dJune sh&a&u ditari/ totale"ent differente de lJtrhe:$e/ <ais nu& la nature et le
'epri"i <ode dJ restent/ Z dYcouvrir. X
-reil
Q41
thot n disa raste n$ p$es;prezanti"in e &r&i"it t ti$ n ndi&i"in hns n
te"peratur= 2Na rezultatet e &t(re vzhi"eve/ "e$ithat/ du&et se treon se ein>ir&e hna
sido"os du&e u &th(er pre$ ti$ rrezet e diellit n te"peraturn ton t vet"/ &ur $u "endoni se.
ndr(shi" t te"peraturs n ver nd$e&ur n$ pasazh &u ndri)i"i sht shu" pa& e n$ash"e "e
at n &ohn e hns s plot t sh&oni n n ver d( ndr(shi"e edhe vet" n dre$ti" t &undrt/
dhe se " n fund fillon hna e re n di"r/ &u disa u refle&tuar 8rita arrin n n$ &nd shu" t
zhdre$t n zonn ton/ por pr t nritur te"peraturn n F R/ 4 R. sht n $end$e/ &shtu : n$
sht i det(ruar t #eso$n se &a ende disa &ushte t padshiruara "und t $en t pranish" se n$
shp$ei" i th$esht i &ti$ feno"eni n "n(r t :ndro$ 2.
Q01

Po. !nn. ***. .C e ..

QB1
Hirra u. <@dler/ hna. S. 0Q3

QN1
!nnuaire du Hureau du Lonit. p. 03NN

Q41
!#handl. HLh". Gesellsch. Episode C. Hand 8(t. S. 4C

-@"tz thot n <eteorolo( e ti$/ ai nu& do t u9onte t vendos.

8he "e n$ f$al/ nu& sht vendosur ende pr sh&a&un e ndi&i"it hnor n "otit/
"e$ithat/ sht n vetvete vendosi &t ndi&i".
Haz t pr#ash&t : shu" do t fitohet nse ne vet" e dinte se cili pre$
efe&teve t hns/ shi&i"in "#i resh$e u$ore/ dre$ti"in e ers/ #aro"etr/ nroh$es/ si
pri"are/ t cilat e #$n t varur t$etri. Tani efe&tet e nroh$es n vetvete du&et t $et
" e prshtatsh"e pr t &ri$uar n$ fun&sion t pr#ash&t e &ushteve t$era
at"osferi&e/ pasi &$o "e t vrtet vlen pr &li"ateri&e t diellit. Prca&tohet vet"
dhe e #ri t :art sht ende as$ n &t dre$ti" pr efe&tet hn/ dhe e "istersh"e
a$o dshiron ather/ pavarsisht na pi&at e the&suara -reil/ por du&et se "a&si"ale
dhe "ini"ale e " t efe&teve ndodhin pa& para hns s plot dhe t hns s
re. N$ pas do t du&et " pa& i du&sh".
<e )do $ e "parsh"e nu& sht e dis&utuesh"e se ndi&i"i i hns &a postuar
$ersisht t "otit shu" t lart/ : vzhi"et e pasa&ta dhe lloarit$et $an #r na
t n$$tit favor : ndi&on at &an :en atri#uohet/ ai nu& &a. Ndi&i"i i ti$ na "oti
do t $et $ith"on n$ f"i$/ dhe pr &t ars(e nu& "und t n$ihet "e siuri na
vzhi"et sh&urtr. !i duhet t na posa)risht $o t tilla n &r&i"/ por edhe &ini
&u$des n :oft se $u nu& e $eni at na ata pr t "#a$tur at pr as$.
G na "osha a$o &a :en shu" e rreullave t "otit n lidh$e "e hn/ e cila
disa/ sipas t cilit n$ duhet na aspe&te t ca&tuara t hns n "ot t ardh"en "und
t prfundo$ deri " tani &an disa ars(e : do tJ$u $apin t pa&tn n$ aluzion "#i
$end$en a&tuale t at"osfers/ n lidh$e "e rr$edhn e t ardh"en/ n n$ "n(r/
prve) : $u "e siuri "und t t &ri$o$ asn$ prfundi" t siurt n t. -$o dritat
do"ethn na &onsiderata t pr$ithsh"e : edhe pasi ne duhet t shohi" hnn
pr"es at"osfers ton t $ith/ n #az t plotsi"it t t(re deri "e avu$ve "$eullt
ose zi"it t t(re dritn e hns/ "prehtsin e -onture e ti$/ "n(rn se si ai hedh
hi$et "und t vua$n ndr(shi"e t cilat su$ero$n &t $end$en e at"osfers
prapa. !rao n &r(e t sa$ pre&u tra&tat "#i ndi&i"in hnor
QC1
&alon npr disa
rreullave t tilla/ t cilat do t paso$n at &tu.
QC1

!nnuaire du Hureau de Lonit. p. 03NN f. BFM
Pas !ratus/ &ur n ditn e tret t hnor t dre$tuar #rirt e hns du&et "$aft i holl
,na hna e re deri1 :ielli $at "ua$it po fillon tani do t $en t zuar. N fa&t/ a$o
"und t pr t tash"en/ por siurisht $o pr :etsi e ardhsh" t at"osfers t
provo$ nse #rirt e hns $an t "prehta dhe t vuri i"t/ : na secila "$eulli"
"$eullt e at"osfers/ t n$$tn $ "und t du&et " e shurdhr/ prhapur dhe
z$eruar n &t "n(r.
N thel#/ pra/ sundi"i i !ratus &thehet pr t= 2Nse at"osfera pas perndi"it t
diellit n perndi" n ditn e tret t t n9ehtit hnor duhet t $et "$aft i :art/
&shtu : do t "#etet i zuar $at n$ "ua$i.2
Pra &onceptuar/ sht )do leht prano$n pranuesh"rin e sundi"it.
Sipas Harro/ &ur #ri sipr"e e hns s re n "#r"$e sht #lac&ish n
sh&atrri"in e &ti$ (lli/ $u do t #$er shi n hn z#ehur/ ndrsa nse a$o sht #ri
ult/ do t ndodh para se shiu e hn e plot/ dhe &ur :endra sht/ ndrsa e vet
hn e plot.
E pra/ fa&ti se hna du&et relativisht t errsuar n n$ pi&/ vet" t varet n at
vend/ pasi &$o pi& pr t :en p$es " t re n at"osfer t !lSiN dre$ti" t
p$esve t t$era6 dhe pasi : &$o varet pa& ndr(shi" papriturat n at"osfer/ &(
rreull do t $et i "#(llur pa asn$ &upti" n t $itha.
Pas Theon "und t lloaris edhe " te$ n t &:i$a/ &ur hna hedh asn$ hi$e n
n$ "osh pre$ 4 ditsh.
G$ithashtu se hna hedh asn$ hi$e &atr dit pas t hns s re/ "und t varet vet"
n n$ tur#ullt t at"osfers. -$o Theon vet" z$edh dita e &atrt/ ndoshta sht n$
ars(e : " hert ende i vol dhe pothua$se #athed $ith"on n dritn e z#eht t
:iellit hn $o leht t hedh n$ hi$e t du&sh"e/ por " von i fort #het drit e n
rrit$e e hns dhe "ad$e edhe na " t fort trazi" e at"osfers/ por "$aft operative
pr t siuruar hi$e.
!rao sh&on n$ hap " te$ n prn$eshtri" e&speri"ental : pas )do 0. ose .
v$et/ prsri &thehet n &onsiderat &ohz$at$en e periudhave t ca&tuara hnor/ t
n$$tn "otit. Pra nu& d$eur pr &ontri#utin e ti$. Rreth -tu " referohen font ti" "
t "adh.
Ndi&i"i i ve)ant e &a hna vendosn ndr(shi"e n rev "otit na ndr(shi"et e
hns n t $ith $an pr ndr(shi"e t "otit/ dhe duhet t dispono$ fazat
ve)anrisht t ca&tuara t hns n para t t$erve pr t #r &shtu6 edhe pse sht
ende "$aft e pasiurt pr hollsi t "te$sh"e t rreullave : &an t #$n "e
to
QQ1
. 8isa donin ndr(shi" n "ot duhet t ndodh "en$her pas ndr(shi"eve t
hns/ t t$era se ata vet" t h($n n ditn e &atrt dhe t pest pas6 pr &t ars(e
a$eti i v$etr=
Pri"a Secunda nihil.
Tertia ali:uid
Guarta Guinta :ualis/
Talis Tota Luna.
N ver/ ndr(shi"i n "ot duhet t rreullohen n #az t ndr(shi"eve t hns/
n di"r " par t n$$tn $/ et$ N "n(r : t "arr " shu" pr$ashti"e t
ca&tuara n &t su#$e&t/ Toaldo/ Pilra"/ Hoosle( dhe Gronau &an #r
studi"e6 por le t $itha &to studi"e #e"er&ter"aVen shu" pr t dshiruar/ dhe n
"n(r t ve)ant sht "n(ra Toaldo &a &apur o#$e&tin n s(/ na disa
&ndvshtri"e &re$t t papranuesh"e/ si) treohet na !rao n tra&tat e pr"endur
n "n(r t prsritur. Po/ Toaldo p(etur na rrua e ti$ untriftie pr t tra$tuar
lndn/ n$ &ontri#ut t rndsish" pr t s$ell ndi&i"in hnor dis&redituar. N$ <
shu" pr &t n &orrespondencn ti"e t ardhsh"e.
QQ1

Co"p. <a. Gesellsch. nat(ralist. <i:t n Herlin. 03F3 S. 0FN
<e pa& f$al/ nu& &a "unes t infor"acionit "#i ndi&i"in e hns "#i t "otit/
t cilat "und t hedhur posht dhe t hedhur posht6 <e$ithat/ ndi&i"i i hns
sht i pa&undrshtuesh".
II. Prgjithshme dhe nj m t #e'ant n lidhje me ndikimin ero$ion
t hns.
-( &apitull duhet t &onsiderohet si n$ interpolation e " sh&encore se interesit t
pr$ithsh" dhe "und t &aprcehen na ata : t &na: fa&tin pr$ithsh" t
ndi&i"it hnor. P$es e ti$ &a pr :lli" t $ap n$ she"#ull t "n(rs s tra$ti"it/ e
cila sht pr$etuar n lndn e sh&ron$ave ti" " t "adh/ vet" se &a" shu"
th$esht allusive &tu ose t treo$ at : &a" dre$tuar at$e6 p$esrisht disa
pr"#ledh$e t ve)anta t t dhnave/ dhe do t &r(e$/ edhe &ur t$etri "und t $et n
&to s&ani"e apo rrethanat e "te$sh"e6 5n $a" du&e sh&uar pr n -apitullin 0F/
&ur heton )sht$en n lidh$e "e ndi&i"in e hns n $etn orani&e &an ars(e pr
"ua rKc&zu#eziehen &tu.
5n $a" #ash&n$itur " posht nu& $an $ith"on literatur e studi"eve n/
sepse $u "und t supplieren leht tilla na citatet e &apitullin e "parsh"/ pr p$esn
" t "adhe edhe na shni"et Ta#elat '%/ '%% u. * n fund t &ti$ &apitulli. -u pr
t $etur studi"e shpesh;pr"endura -reil;s/ S. 034 sht treuar n shni"et
shp$euese.
-ur a$o sht e vendosur/ ndi&i"i i hns na "oti n #az t dis&uti"eve t
&apitullit t "parsh"/ si n$ fa&t/ ende tr det(r sht #r "e $et$en e at(re
vet" filli"i. !$o sht tani ende p(esin se sa ndi&i"i i hns n prputh$e "e
vendet dhe ndr(sho$n stint/ at : sipas asa$ : e&ziston deri " tani ,n lidh$e "e
sezonet e n ve)anti na vzhi"et e SchK#ler/ Eisenlohr dhe -reil1 Edhe pse shu"
$ra/ por as$ vendi"tare/ "und t the" se )far t ardh"en e&ze&uti"in e
sh&ri"it6 &$o do t $et p$esa " e sa&t prca&ti"in e Ganes/ ndon$her "adhsia
e efe&tit/ du&e prfshir &ohn dhe dalli"in n "es "a&si"ale dhe "ini"ale pr
&ushte t ndr(sh"e t "otit.
Pr fat t &e:/ ne &e"i tani as edhe pr n$ vend t vet"/ n$ seri e vzhi"eve/ i
cili do t vazhdoi $at t "$aftuesh"e pr t $etur deri " tani &o"pensohen n
"esataren vlerson ndi&i"in e t papriturat : ear dhe &ushtet &r(esore t ndi&i"it
hnor dire&t &th(er th$esht $asht n &t "n(r. Sa serioz sht/ por pr t
&o"#inuar vzhi"et na vende t shu"ta n "n(r : t fito$ n$ $atsi " t
"adhe t &ohs e vzhi"eve/ sht vn n du&$e " par6 $ithashtu sht rezultat i
asa$ : $(&i"i i n$ &o"#ini"i t till e &a dorzuar/ nu& &a :en i
&na:sh". Prderisa &$o nu& e &a penuar : t n$ohin fa&tin e ndi&i"it hnor edhe
na vzhi"et ende respe&ti"i papriturat pr"es n pr$ithsi/ si pr t par n
&apitullin e "parsh"6 por zvolon rezultatin n &r(esor n &to rezultate t
pr$ithsh"e/ dhe t d( pastrtin e rezultateve si n$ "undsi pr t n9$err
&on&luzione " specifi&e dhe " t sa&ta sht e lidhur n "n(r t
&onsideruesh"e "e zotri"in e vzhi"eve/ i cili t provo$ ndi&i"in hnn
dre$tprdre$t " t sh&l:(esh" se a$o n ish ende rasti. !$o sht shu" e
dshiruesh"e : studi"et e ardhsh"e pr &t te" sa " shu" t $et e "undur
pr t $itha "o"entet &r(esore t "otit/ du&e prfshir presion/ n9ehtsi/ er dhe shi
&ushtet dhe pr t $itha &ushtet &r(esore t revolucionit hnor/ faza/ apses/ la&i"/ or
hnor/ n lidh$e Jd #r sepse vet" sh:(rti"i i tr "arrdhniet e raportet efe&t
pre"ton pr t hapur n$ pas:(r n t n$$tn $. -na:sin e n$ dshir t till
"e siuri do t $et n$ &oh shu" t vi$. Edhe pse Eisenlohr pr -arlsruhe/ E.
Houvard pr Paris/ -reil Pra/ SchK#ler t "arrin n &onsiderat $at seri e sa$ B3;
v$e)ar pr vende t ndr(sh"e/ det(ra e "o"enteve t ndr(sh"e t "otit dhe raportet
e ndr(sh"e t hna n t n$$tn &oh derisa t prshtatsh"e pr &ufizi"e t ca&tuara/
por p$esrisht $o a: plotsisht/ p$esrisht $o pr n$ &oh &a: t $at/ pasi do t ishte e
dshiruesh"e.
Nse $u )far vzhi"e " par t pranish"/ parashi&on/ e leht ri"&"#et
#esi"in se edhe n$ seri e vzhi"eve t 0FF viteve ende nu& do t $et e
"$aftuesh"e lar/ ndi&i"i i rando"ness/ "ad$e edhe n ndi&i"et relativisht efe&tive
hnor t periudhs "u$ore/ a: lar sa pr t eli"inuar n vlerat "esatare pr t n$$tn
$ pr t "arr n$ pasazh shu" t rreullt pr t $itha ditt e "ua$it. Seri e $at e
vzhi"eve pr n$ dhe t n$$tin vend/ data pranish"/ ,du&e Eisenlohr pr
-arlsruhe/ n lidh$e "e ndi&i"in e revolucionit sinodi& t resh$eve u$ore/ stuhi/ t
zuar dhe ditt e re1/ por prfshin vet" 3F v$et. G$atsia e &ohs vzhi"it
&r&ohet sht deri tani ,n dre$ti" t dits dhe t sezonit1/ "und t $et shu" e
sh&urto$ &orri$i" ade&uat t vlerave t vzhuara pr sh&a& t ndi&i"it diellor/ sepse
&( ndi&i" sht &r(esisht nn t cilin fsheh ndi&i"in hnn/ dhe &$o sht edhe n
disa Studi"et e "parsh"e/ sido"os na -reil pr ndi&i"in e orve t hn n
&ushte t ndr(sh"e t "otit n Pra/ <@dler pr ndi&i"in e sinodi& dhe i pr&et
:ar&ulli"it e&uatorial n #aro"etr n Christians#ur ,Guinea1/ du&e Eisenlohr
,Poend. !nn. L*.1 pr ndi&i"in e or#its sinodi& dhe ort e hn n #aro"etr n
Paris/ dhe t vzhuesve anleze pr ndi&i"in e orve t hn n #aro"etr nn
tropi&t/ &ara&terizohet tash" e rndsish"e/ edhe pse ,"e pr$ashti" t
vzhi"eve t fundit1 pr sh&a& t &ohs shu" t sh&urtr vzhi"it sht #r na
pa fund shno$. Osht e rndsish"e pr t &r(er &orri$i"in n "n(rn " t
do#ish"e dhe t "prehta.
-reil dhe p$es pr#allet "e efe&tin e vzhuesit Enlish &orri$i" fa&ti se ata e )do individi/
vre$tur n n$ or t ca&tuar t dits/ vlerat z#res vlern : i ta&on n "es t tr "ua$in e &t
or6 na &$o vler para:et varur e efe&tit dits diellit pr at "ua$. Na &orri$i"it pr vzhi"et e
)do "ua$i sht enineered posa)risht sht prfshir edhe n &orri$i"in sh&a& t or t dits n
t n$$tn &oh pr sh&a& t sezonit "e prafri"it t "$aftuesh"e. ; Edhe " shu" ,d"th $o vet"
pr "ua$/ por edhe dit1/ por e specializuar n &orri$i"in pr sezonin "e "etodn <@dler;s. -$o
s$ell vlerat totale t seris s vzhi"eve na pa&tn "etod sheshet pr n$ fun&sion periodi& t
sezonit ,a: shu" or t prditsh"e t vzhi"it/ fun&sionet si shu"1 dhe prca&ton pre$ ti$ pr
)do dit sido"os vlern : i pr&et orve t vzhi"it/ si n "adhsi ta&si"i . <e$ithat <@dler
nu& e &a lloaritur pr )do vit t vzhi"it n ve)anti/ por vet" pr "$etet e t $itha viteve t
vzhi"it fun&sion &orri$i"6 dhe n &t dre$ti" sht &orri$i" -reil;s/ e cila sht e
specializuar $o vet" pr "ua$/ por vite t vzhi"it/ t ve)ant. ; Eisenlohr fund s$ell secili pre$
vlerave t vzhuara vet" "$etet e pr$ithsh"e/ at or relevante vzhi"i pas $ith vzhi"eve
ta&o$n/ n z#rit$e6 &shtu : sht e specializuar -shtu : &tu &orri$i"in as na vitet
individuale/ "ad$e edhe "ua$/ edhe dit. 'zhuesi anlisht/ n th$esht 0N"onatlichen vzhi"et e
Pras s Par/ si vzhi"et edhe relativisht t sh&urtr e &$o e fundit -orre&tions>eise -reil;s
dhe/ si) sht -orre&tions>eise <@dler;s n vet" 4 v$et pr Christians#ur/ provuar t $et shu"
efe&tive/ ndrsa -orre&tions>eise Eisenlohr;s n rrun e sa$/ heti"i shu" t "erituar duhet n
pari" nu& t du&et e "$aftuesh"e/ "e$ithat/ t $e$n n$ "#shtet$e n rezultatet neative dhe t
d(shi"ta e t $ith heti"it/ e cila nat(risht edhe shu" varen na nat(ra e o#$e&tit.
Por na n$ t$etr fa:e $u "und rreulli"i i papriturat n &t "n(r vi$n n
shpti"/ : n vend t vlerave t secilit 8ata 'zhi"it ose ,n rastin e studi"it t
ndi&i"it t orve hn1 pr t "arr or t vzhi"it n &onsiderat/ disa #ash&uar
ato pr t pr"#ledhur ose vlerat "esatare/ dhe &$o &rahasuar "e n$ri t$etrin. Shpesh
)on n "#ledh$e ose do t thot du&e trhe:ur npr"$et seri e tr e vzhi"eve
na/ n "n(r : t "arr sa " shu" t pr"#ledhur ose "esatare vlerat si vlera
individuale du&e #r pr vlerat e para dhe t fundit t seri runnin prsri "endon se
n veten e ti$ se cilat $an ta#elat e "posht"e % dhe %% "e N;ditore dhe M;ditore arrin
t t(re $apin she"#u$ ilustrues. Eu tani do t duhet t a#uar ,"esatarisht ata
ndih"o$n n ta#elat e ti$1 t prfa:suara si) duhet pr t "#a$tur n rit"/ dhe
treuesit e &t(re vlerave ose shu"n e t(re t $ith e #ara#art do t thot &ali"in/
dhe treuesit e vlerave t ditve t ve)anta ose or6 Pr&undrazi/ devi$i" na
prfa:si"in e dre$t t &sa$ "arrdhnie do t $et " i "adh/ a: " shu" dit
ose or/ t totalit/ ose t &o"#inuara "$eteve. Por nan$her/ sta#ilizi"i i varur i
a&sidenteve rrit$en e rreullsis n prores shu"n ose "esataren e vlerave &undr t
cilit vlerat individuale/ nse &a/ n$ tranzicion li$ore sht e fshehur nn papriturat/ si
n$ fitore pr realizi"in e tilla $an dhn/ nan$her raportet e disa dit ose "
shu" or t "uzi&s/ nse ata vet nu& "und t para:esin "e sa&tsi ditt
individuale dhe or/ por $o " pa& se &to ofro$n n$ treues t &on&luzioneve t
sh:uar. ?a&onisht ne rrin n N deri n 4 dit apo or $an shu"a apo vlera
"esatare6 na &$o &onsiderat &u$deset du&e "#a$tur n$ s( n t pa&tn n$
prfa:si" t prafrt t vlerave individuale. -u pr t por he:$en th$esht o#$e&tin/ n
&t lidh$e "e e&zistencn e n$ ndi&i"i li$or hn npr"$et &ursit t rreullt t
varur n &to vlera "und t shihet n t $itha/ $u fitoni/ si un/ n$ studi" " i
deta$uar &a dhn "si" n pranin e vet" n$ "a&si"u" statutore dhe "ini"ale
n Shu"ica/ nse pothua$se vlerat e periudhs $(s" pr"#lodhi/ dhe &$o "#art
npr t $ith seri/ du&e "arr paras(sh t n$$tn $ n veten du&e &th(er/ &shtu
: n or#it anor"al ose sinodi& pr"#ledh vlerat e )do 04 ose 0C dit
rresht. She"#u$ t &sa$ do t $ap disa tavolina n &apitullin e 0F;t/ t cilat &a"
vn s #ash&u rezultatet Sch>ei n ndi&i"in e hns n "eta#oliz"in n &t
specie. N Ta#eln % dhe %% i &ti$ &apitulli sht zhdu&ur vet" deri n arrin M;
ditore6 dhe $u "e &t rast #ri n$ fiti" t "adh t rreullsis n rr$edhn e
vlerave. -u $an t pranish"e si n ndi&i"in e orve t hn pr t #atic;z#atic e
at"osfers/ dhe &shtu variacionit "aneti&/ d( "a9i"a prditsh"e dhe "ini"a/
$an totalet e $asht;orshe ose do t thot " i favorsh". -$o "etod &a n$ llo$
"a$i pr rndsin e ndi&i"eve t vola periodi&e na vendin e sa$ fshehur na t
papriturat/ dhe shpesh s$ell seri ose vlerat dre$tprdre$t individ t cilit treo$n n$
ec$e shu" t parreullt/ n n$ &urs shu" t rreullt ,&shtu z. Seri B3;v$e)ar H.
SchK#ler "#i ndi&i"in e revolucion sinodi& e nu"rit t ditve t lasht/ seri 0F;
v$e)are Eisenlohr n ndi&i"in e &ti$ dre$tuar n #aro"etr/ et$1/ n :oft se n t
$itha/ e&ziston vet" n$ ndi&i" t rreullt.
Pavarsisht rezultateve frappanten se &$o "etod ofron pr"#ledh$e e vlerave e $(s" apo )ere&
periudhs respe&tiv n z#ati"in e n$ sr periodi& t vzhi"eve/ un &a" pr t n &t
do&u"ent/ "e pr$ashti" t vzhi"eve Sch>eiJschen n &apitullin e 0F;t/ u pr"#a$t na un
n$$tn "#shtet$e/ si) edhe ishte n nevo$ pr to dhe. sa&ta pa ars(eti" dhe dis&uti" t "etods/
: sht prte$ &ufi$ve t &ti$ specifi&i"i/ n$ &r&es u #otuan n t n$$tin papranuesh"e -tu
$an vet" n$ aluzion e disa f$al n lidh$e "e t=
Osht n$ rup i vlerave t vzhuara t n$/ #/ c/ d .... suczessive pr or ose dit " par/
&shtu : $u "und rrit$a e n$ var t vlerave pr secilin pas "e ]/ rnie "e ; thirr$e ,she"#u$/
Ta#ela %. u. %% n &t &apitull1. dhe &ali"i i seris sht pasta$ prca&tohen &r(esisht na "n(ra se
si personazhet ndr(sho$n ose t nd$e&in.
-o"#ini"i tani vlerat individuale t arrin/ pr. She"#ull trivalent ,a ] # ] c1 ,# ] c ] d1/ et$
ose "$eteve e&uivalente/ dhe e #n &t "e an t $ith seri/ duhet the&suar para s $ithash ato
dalli"et n "es t shu"ave t n$pasn$sh"e nu& pr"#a$n dalli"et "idis letrave t "es"e #/ c/
por e &o"enteve t a/ d da&ord se edhe &shtu &ali"i i shu"ave t n$pasn$sh"e apo ndon$ "as
t$etr e&uivalente si "e ul$en dhe rrit$en e &ursit t vlerave t n$pasn$sh"e individuale na rnie
dhe t rritur $o ta&ohen dhe nu& "und t zvendsohet pr t.
Na ana t$etr/ por duhet the&suar se dalli"i n t lart na n$ri;t$etrin vlerat e vet"e a/ d/
na t cilat ndr(sho$n shu"at t n$pasn$sh"e/ du&e folur n pr$ithsi/ n n$ a" t
vzhi"it/ : sht n$ efe&t periodi& "adhe se # "en$her t n$pasn$sh"e/ c . -$o &a rezultatin
: ndi&i"i i dalli"eve t rastit/ nse i till t $et i &o"pli&uar "e li$in e periudhs/ $an t te$&alo$
" leht na dhe "$eteve t &r(er$es pr"#ledh$e e n$ tranzicioni t rreullt "und t $et " e
leht npr t $ith seri/ nse &a/ periodicitetin li$or t seris su#$e&t/ si n :oft se $u t ndaluar n
vlerat individuale. Cheapest n &t dre$ti" do t ishte &ur $u t s$ell n$ ndr(shi" "a&si"al n
"es t shu"ave t n$pasn$sh"e t diferencs s plot "es "a&si"ale dhe vet "ini"ale n
lo$. -$o sht n$ aluzion t sh&urtr t ars(es sundi"it sipr.
Nu& duhet harruar : n$ p$es e fiti"it t rreullsis/ e cila sht "arr na nu"ri i vlerave
uni&e n serin e vlerave shu"s ose "esatare/ su&sesi i "etods vet dhe vet" t du&sh"e/ sepse
edhe &ur shu" na vlerat e a&sidentit <otle( du&sh"e/ sht. 8enotin pr&atsisht n "n(rn e
treuar rrit$a e vlerave pr n$ #ezdissh" ardhsh" periodi& na ]/ rnie na ; &shtu Hehaftetsein
seri/ "e shu" t papriturat sht tradhtuar na ndr(shi"et e shpeshta t shen$6 ndrsa n$ pre$ t(re
seri lir periodi& "e vet" n$ "a&si"u" dhe "ini"u" ,nu"ri "enduar dre$ti"in prsri n t1
vet" n d( &ara&tere t &"#i"it para:et. Tani a$o sht $etur se n n$ nu"r t vlerave "$aft t
rastit llu" "esatare nu"ri i ndr(shi"eve shen$ "idis vlerave t n$pasn$sh"e sht d( her " i
"adh sesa ai i strins/ n serin e shu"s s vlerave t for"uara pre$ t(re/ por ,pa "arr paras(sh sa
dit apo or &$o "err1 "esatarisht vet" a: i "adh sa e &a" #indur veten na n$ heti" " t
hollsish" p$esrisht e"piri&e/ p$esrisht du&e iu referuar teoris s &o"#ini"e/ n "n(r : na
"etoda pr"#ledh$e n n$ redu&ti" relativ t nu"rit t ndr(shi"eve shen$ dhe "e &t rast n$
shti" i du&sh" i rreullsis n rr$edhn e 'lerat sht "arr/ e cila nu& duhet t &onsiderohet si
n$ the&suar li$sh"rin e fshehur t seri6 sepse ai treon se edhe n vlera "$aft t rastit. Por du&e
sh&uar n "etodn pr"#ledh$e pushtet n vlera &re$tsisht t rastit nu& e #$n/ si pr t zvoluar
nu"rin e shen$s ndr(shon "esatarisht d( her n t n$$tin nivel "e nu"rin e var$eve6 dhe &shtu
: nse ndr(shi"et shen$ e seri trsisht apo ati trsisht deri te ato : #n thirr$e pr e&zistencn
e "a9i"a li$or dhe "ini"a zhdu&en na "etoda pr"#ledh$e/ &$o duhet t &onsiderohet
"e$ithat si the&suar n$ lealiz"in fshehur npr"$et sa$ pas e treuar " sipr pari".
-to raporte nu& $an dis&utuar sa duhet deri " tani/ po/ "e sa du&et/ nu& e &a vn re edhe
ata n tra$ti"in pa "arr paras(sh serin e vzhi"eve n t ciln ndi&on li$ore fshehin nn
papriturat ende t &onsideruesh"e t prapa"#etura/ $an "e rndsi t "adhe. 5n duhet t/
"e$ithat/ pr"#a$t$a veten "e &t t sh&urtr/ $o t "$aftuesh"e/ "e$ithat/ si) shpreso$/ pr ata
: "e disa refle&ti"e t prpunuar n dhe prov $ vet dshiron/ por l t &uptohet se t
&uptuesh"e. N$ < shu" pr &t "e sh&ri" ti" t ardhsh"/ &u $u do t $eni shp$ei"e/
dsh"i dhe she"#u$.
Tani n &t dis&uti" t pr$ithsh" t shto$ disa &o"#ini"e t ve)anta dhe
harton "#i ndi&i"in hns "#i resh$eve u$ore dhe #aro"etr.
a- ndikimi mbi reshje#e.
S pari/ &tu sht n$ ta#el n t ciln un ,si $ith"on lloaritet si n$ l Ne>
<oon1 $apin shtuar s #ash&u "e nu"rin e resh$eve pr -arlsruhe/ Stras#ur dhe
Paris/ pas Eisenlohr dhe E. Houvard/ pr )do dit t "ua$it sinodi&. 5n "e t vrtet
do t do$a nu"ri i B3;v$e)are seri SchK#lerJschen &an &o"#inuar "e to/ por o#$e&ti i
ve)ant i ta#els s sa$ t vzhi"it nu& e le$on &t.
Pr t &uptuar tr(ez/ &to vre$t$e=
Nu"ri i &ollons i ditve lasht pr"#an nu"rat e "arra dire&t "e shti"in e tre
rreshtave pr &to tre vende. N tre;ditore arrin &olon $an n lidh$e "e vre$t$et e
#ra " lart/ pr rreulli" " t "ir t a&sidenteve/ t #ash&uar tre nu"ra radhazi
pr &t shu"6 #eistehende dits sht "esatare. -shtu/ $ithse$ tre;ditor n 0BMF/ e
cila :ndron na l. 8it/ shu"a e tre nu"rave 40M/ 403/ 4NC/ t cilat i pr&asin t NF/
t l./ 8he t d(t. Eu duhet pra hna dre$tuar/ du&e u &th(er pr t "enduar n vetvete/
n "n(r : ditn e fundit se n$ dit " par pr t par t l .. N arrin M;ditore
vlerat &olon e )do M dit $an t &o"#inuara pr t pr"#ledhur n n$ rreulli"
edhe " t "ir vet" n "n(r6 dhe ditn #eistehende sht prsri thot. !i
siuron $ithashtu interesin : "und t shihet na $ava e " t "adhe/ t "es"e dhe
efe&t " t vol. Prve) &sa$/ $an &ara&tere ] dhe ; "ontuar "idis d( vlerave/
pasta$ "e &ali"in e rrit$es ,]1 ose ul$e ,;1 e n$ vler n n$ t$etr pr t dal n "n(r
t leht. Nu"ri " i "adh ose " pa& i ndr(shi"eve shen$ $an #e"er&ter"aVen n$
aluzion t parreullsis " t "adhe ose " t vol n rr$edhn e vlerave ,shih Fi.
Ta#ela %1.
8it B. dhe NF v$en n vzhi"et e Stras#urut trhe:ur s #ash&u vet" pr n$ "esatare 00M/
dhe &$o "esatare sht &tu pr B. dit t "arra si vlera e Stras#urut n lloari pr NF dit/ por 0BB
"esatare 00M;0BQ prve) 0BQ vlers Stras#ur pr l dit. <e &t interpolation/ total sht pa& " e
lart &undr vre$tur "e t vrtet.
l. Tabela e prgjithshme e numrit t reshje#e ujore) e cila n 86 #itet e #$hgimit
1-
me 1..558
reshje#e ujore /dit t lagsht- n 0arlsruhe /12 3. #. 1821&1812-) Strasburg /.4 3. #. 1826&
181.- dhe Paris / .% 3. u pl+en 1824&181.- t 5. 6isenlohr dhe 6. (ou#ard) 7ituar nga
mbledhje t rn n #ende t jet kt muaj dit e reshje#e.

<ua$i;dita

Nu"ri i
ditve t
lasht
!rrin N;
ditore
!rrin M;
ditore
<u$ore
dit
Nu"ri i
ditve t
lasht
!rrin N;
ditore
!rrin M;
ditore
l 403
]
0BMF
]
B3QF
]
0Q N33
]
0B0F
]
B.Q.
;
B 4NC
;
0BMN
;
B.BF
]
0M 4FM
]
0BBB
]
B.04
;
N 4BF
;
0BCB
;
B.B3
;
03 4BM
;
0BNC
]
B33F
;
4 N.M
]
0BC0
;
B.0.
]
0. 4F0
]
0BQN
;
B343
]
C 4N4
;
0BN3
]
B.B4
F
BF 4NC
;
0B4N
;
B3MB
;
Q 4FM
]
0B4.
;
B.B4
]
B0 4FM
;
0BBC
;
B3C3
;
M 4F3
]
0BN3
]
B.M0
]
BB N3N
]
0BFB
;
B3NQ
;
3 4BN
]
0BQQ
]
NFNB
]
BN 40B
;
0033
]
B3N4
;
. 4NC
]
0NBC
]
NFC3
]
B4 N.N
]
0B0F
;
B3FB
;
0F 4QM
;
0NQF
]
N040
]
BC 4FC
;
00.M
]
BMQ.
]
00 4C3 0N3C N0M4 BQ N.. 0BFM BM3C
] ] ; ] ; ]
0B 4QF
]
04F3
;
N0QQ
;
BM 4FN
;
00MQ
F
BM.F
]
0N 4.F
;
0N.0
;
N00.
;
B3 NM4
]
00MQ
]
B30C
]
04 440
;
0N4Q
;
NFC.
;
B. N..
]
00.F
]
B34C
]
0C 40C
;
0B44
;
NFB3
;
NF 40M
]
0BN4
]
B3QQ
;
Su" 0B.CC3 NM.QM4 3M..FQ
<$etet 403/Q 0BCC/3 B.0F/B
01
Ne nu& duhet t in$oro$ fa&tin se ato "#ivendosen n n$ far "ase.
-( &o"#ini" tani para:et rezultati i pr$ithsh" na t tre sht i sh:etsuar
seri vzhi"esh n n$ &oh $asht6 dhe ne t vini re n vi$i"=
Rnia "a&si"ale dhe "ini"ale/ sipas &olonn pr )do dit n
0
S
B
"ua$ lar/ n
0N dhe B3/ dit dil pas octants d(t dhe dits l pas t octants e 4 "e nu"rat 4.F dhe
NM4/ a$o : pr raporti 4 "e " N &orrespondon. !rrin tre;ditore le "a&si"ale dhe
"ini"ale #ien n t n$$tn dit6 ndrsa arrin M;ditore rn si "$et "a&si"ale ditore
dhe "ini"ale n 00 dhe BC/ a$o : $u "und t shihni si asn$ "unes t
&onfor"itetit6 sepse #e"er&ter"aVen na shu"a dit " shu" : raportet e ditve
t "$eteve nu& do t prfa:sohet si duhet. <e$ithat/ shu"at totale M;ditore t na
"suar se n "esin e t $itha departa"entet $av/ $u "und t #ni na "ua$i sinodi&/
$avs/ e cila &a 00 dit n "es/ pra na 3 n 04 ,prafrsisht na l. Tre"u$ori dhe
&undr hn e plot 1/ shu"ica e resh$eve/ $av/ e cila &a BC n "es/ pra deri n B3 ,i
cili sht n lidh$e n "es t rrus n "es t hns s plot dhe t hns s re z i
BB1/ i cili i $ep " pa&6 n raport pre$ N0M4 " B/MQ. ,T 004.Q " 0FF.F1. 'lerat "esatare
t B.0F/B/ e cila sht n fund t &olons/ : &orrespondon "e shu"icn e $avve/ t
cilat &an t d(t dhe t &atrt/ dhe )far e 0M n "es. Pra/ edhe ditt "$etet e $avs
"a&si"ale dhe "ini"ale/ si $avt "$eteve prve) : $(s"a "ua$. Pr " tepr/ $u
nu& do t shihni pa interes/ si prpari"it t rreullt vlerat n M;ditore arrin
&olon. Prve) n$ luhat$e t vol t parreullt rreth filli" t "ua$it dhe nu"rin B343
n 0./ $etn n$ rrit$e t vazhduesh"e prditsuar rreullisht dhe ri du&e he:ur
nu"rat $at "ua$it n vend.
Pasi tani sht e za&onsh"e pr t prfa:suar vlerat e n$ seri periodi& t
vzhi"eve si n$ fun&sion i &ohs/ &onstanta t cilit $an lloaritur du&e pa&tn
"etod sheshet/ &$o sht edhe na "ua/ "e vlerat e secilit pre$ tre rupe t
vzhi"eve/ t cilat $an pr"#ledhur n ta#eln e "parsh"e sido"os t ndodh/
dhe un &a" sh&uar deri n &atr &ushtet periodi&e. -onstantat n disa raste shfa:in
"arrvesh$e shu" t sh:uar n "es t tri radh/ nan$her devi$i"it t
rndsish"e. -tu/ "e$ithat/ pr " tepr n font ti" " t "adh.
Pr ta#eln e "parsh"e &o"#inuar t nu"rit t ditve "e lashti/ tani ne dua"
t shtoni n$ shu" e ato "#i u$ rn pr Stras#ur dhe Paris. -arlsruhe Nu& &a t
dhna n dispozicion ,shih Fi. Ta#ela%%1.
Pr ditn e NF n Stras#ur n$ &o"ent t n$ash"e si n ta#eln e "parsh"e vlen. Na
interpoluar NF ditve sht shu"a e pr$ithsh"e e u$it t rn/ e cila sht n t vrtet 03.BBF/0F
"ilion pr Stras#ur. Sipas ta#els ori$inale pr B. dit/ &tu n 03/MCM.N3 "ilion. Gen
rritur. Shifrat e vzhi"eve t Parisit $an "arr na ta#ela ori$inale/ &u ai tra$tohet si "esatare pr
n$ "ua$ du&e shu"zuar "e NC. se nu"ri ,"ua$t e vzhi"it sinodi&/ pr ta #r at n prputh$e
"e nu"rat Stras#urut Pr sh&a& t "osvepri"it t vendin e fundit dh$etore n. 'zhi"et
Stras#our/ e cila u zhvillua n tr(ezn ton/ prca&ton shu"n e d( nu"rave 03.MCM/N3 dhe
04.MMQ/CF T NN.CNN/33/ &u &( lshi" nu& &a ndodhur n deci"ale $o sa&tsisht "e shu"n
prfundi"tare NNCNN/M si t duhet t $et rasti. "e$ithat/ dalli"i sht siurisht &re$tsisht e
parndsish"e.
II. Tabela prgjithsi nga sasia e ujit /n milimetra-) e cila n kto dit t muajit n 55 #itet e
#$hgimit
.-
) ka rn n Strasburg /.4 3. e 1826&181.- dhe Paris /.% 3. e 1828&181.- nga
6isenlohr dhe (ou#ard 7ituar nga mbledhje t rn n #ende t jet kt sasi dit muaj /sasin
totale n Strasburg 18)454.18 millim. sinodit n 111. muaj) n Paris 18)446.52 millim. sinodi n
15%. muaj-.

<u$ore
dit
Sasia e u$it
rn
!rrin N;
ditore
!rrin M;
ditore
<u$ore
dit
Sasia e u$it
rn
!rrin N;
ditore
!rrin M;
ditore
l 0F3F/M
]
NN30/0
]
MQN4/Q
]
0Q 00BN/Q
;
N0C0/4
]
M3FN/3
;
B 0B4Q/0
;
N44B/N
]
3F4N/M
;
0M 0FCM/N
]
NN.B/N
;
MMBB/Q
;
N 000C/C
]
NCM./N
;
M.N4/C
;
03 0B0B/4
;
N03Q/F
]
MC33/F
]
4 0B0M/M
]
NCC./C
;
M3C0/.
]
0. .0Q/N
]
NN4B/.
;
MMF0/.
]
C 0BBQ/N
;
N4NM/.
;
M.B./N
]
BF 0004/B
]
NBB4/B
]
MMB./N
;
Q ..N/.
;
N0.0/.
;
M.QF/B
]
B0 00.N/M
;
NN.N/N
]
MQ34/F
;
M .M0/M
]
N0BN/M
]
3FMF/M
]
BB 0F3C/4
;
N4B./0
;
M4C./M
]
3 00C3/0
]
N4FQ/3
]
30NF/4
]
BN 00CF/F
;
NB4M/4
;
MQ4M/B
;
. 0BMM/F
;
NQQ0/0
]
303M/0
]
B4 0F0B/F
;
N0CF/0
;
MCQM/M
;
0F 0BBQ/F
]
NM3F/4
]
3N33/Q
]
BC .33/0
]
N0FN/.
]
M0.0/B
]
00 0BMM/4
]
NM3Q/4
;
3M4C/B
;
BQ 00FN/3
]
N0BQ/Q
;
MBF3/.
;
0B 0B3N/F NMCC/3 3CC3/Q BM 0FN4/M B.CC/M M00N/B
] ] ; ; ; ]
0N 00.C/4
]
N3FQ/M
;
34F4/B
;
B3 30M/B
]
B.CC/F
]
M030/.
]
04 0NB3/N
;
N4.C/B
;
3BNC/C
;
B. 00FN/0
]
B.M4/Q
]
M4N./.
]
0C .M0/C
]
N4BB/4
]
30MF/C
;
NF 0FC4/N
]
NBN3/0
]
M4C0/Q
;
Su" NNCNN/M 0FF.C../0 BN4.MNC/.
<$etet 000M/M. NN/CNN.FN M3B4/CN
B1

P$esrisht "#ulo$n veten e t(re.


-$o ta#el sht analoe "e vre$t$et se n rast t "parsh" n t ciln un nu&
do t sh&o$n n " te$ &tu/ pasi ata secili "und ta #ni leht veten.
Edhe pse "a&si"ale dhe "ini"ale nu& prputhet sa&tsisht "e octants t B dhe 4/
&shtu : ne dua" t/ por pr sh&a& se ata ndr(sho$n na vet" rreth dits l t sa$/
apli&oni n$ pr"#ledh$e t vol t &sa$/ "a&si"ale dhe fazat "ini"ale afrt sipas
seri t ndr(sh"e t vzhi"eve/ t disa vre$t$eve t "te$sh"e pr ta #r at. Pr
eli"ini"in e t paparashi&uara/ por $an n vend vlerat pr ditt individuale N deri
"esataret 4;ditore ,n lidh$e "e fazn e "und t #$er sa " shu" t $et e "undur
n "es1 t shr#e$ "e B dhe octants e 4 si dit "$eteve. Pas 8!T%S ta#elat ori$inale
treo$n $estalt till pas prpili"it=
III. Tabela n raportin e numrit t dit#e t lagsht mbi . octants pr t njjtin numr n 1&8
dit t 8 octants do t thot nga
B tetor 4 tetor
B. n vit. +HS. v. Houvard n Paris 0BC/BQ= 0FF.FF
BM n vit. +HS. v Eisenlohr n Stras#ur 0BF.QC. 0FF.FF
B3 n vit. +HS. v SchK#ler !< n Shn 00C/04. 0FF.FF
NF n vit. +HS. v Eisenlohr n -arlsruhe 00N/M.. 0FF.FF
T Houvardschen vzhi"e t cilat nu& pr"#a$n asn$ prca&ti"in dire&t t
fazave $an n lidh$e : t le fazat " rnie t "undsh"e n "es t dits n lidh$e "e
"$etet/ t lidhur n "es t 0N e 00;0B;t/ i &atrti pr octants e BC BQ BM B3 ditt e
ta#els ori$inale. Nu"ri SchK#lerJschen $an sipas dispozitave t dre$tprdre$ta pr
fazat6 ata t apli&o$n n fund t fazs dit se n "esin "$etet 4;ditore. !$entt e N
deri n 4 dit EisenlohrJschen prca&tohen "e "etodn e dre$tprdre$t na
vet. ,Po. ***. ***' 3M. N0.1 Nse n$ ishin ata n "n(r pr&atse/ si &tu/ e
HouvardJschen/ prca&tohet n "n(r indire&te na ta#ela ori$inale pr ditt e
ve)anta t "ua$it/ &shtu : t $et pa& " vlera t ndr(sh"e do t rezulto$ si "
sipr/ do"ethn pr -arlsruhe 000 / 40= 0FF.FF/ 0BF/B0 Stras#ur= 0FF.FF. Por vlerat
e "sipr"e $an t preferuesh"e si prca&tohet dire&t.
8u&e "arr na shifrat e "sipr"e/ do t thot n t ciln n$ n &t "n(r
atri#uar vzhi"et e n$ nu"ri i viteve t vzhi"it sht proporcional "e peshn/
pasta$ " n fund e $en rezultatin e pr$ithsh" t 004 viteve t vzhi"it n N deri
n 4;ditor do t thot na Houvard/ Eisenlohr/ SchK#ler/ Paris/ Stras#ur/ !us#ur
,et$1/ -arlsruhe/ se nu"ri i ditve "e lashti "#i B octants "e nu"rin "#i octants e
4 si 003/QQ " 0FF.FF sillet sipas t cilit nu"ri i ditve t lasht n "n(r : na
hna ndi&o$n n &ohn e octants d(t " shu" se
0
S
Q
rritet $at &ohs s octants
&atrt.
Nse testet individuale/ na i cili tha "$eti sht trhe:ur ndesh$en vet" n
dre$ti" dhe $o n "adhsi n lidh$e "e &t raport/ e &a pr t "arr n &onsiderat
na n$ra an se ndi&i"i i rando"ness n prca&ti"et the"elore individuale/ si dhe
pr"es #arazi" :endrore na disa dit &a rn/ por ende nu& &o"pensohet6 na ana
t$etr/ : sht pr presupozon asn$ ndesh$e e sa&t pr vendet e pozits
ndr(sh"e. Por &r(esisht aspe&ti vi$i" do t &onsiderohet/ e cila sht e prshtatsh"e
edhe pa lidh$e "e #aza t t$era t shp$ei"it/ "n(rn rezultatet individuale
ndr(sho$n na n$ri;t$etri/ pr t shp$euar/ pr t le$uar po parashi&o$n deri n
&ufi$t e ca&tuara.
Sh&urti"isht= N vende "e nu"r t ndr(sh" a#solute t resh$eve v$etore nat(ra e
)sht$es/ raporti " sipr duhet t $en $ithashtu t ndr(sh"e/ " pa& pr ata "e "
t "dha/ " t "dha n ato "e nu"r " t vol
N1
. -$o sht e :art na t
"posht"et shi&i"in pa& " t leht.
N1
Nse $o $ith"on &alo$ npr vzhuesit t ndr(sh"e n vende t ndr(sh"e "$aft t &rahasuesh"e n t
dhnat e t(re/ a$o v$en &tu " tepr n t re$istruar si t nu"rit a&tual t resh$eve t.

N n$ vend #ie shi virt(tin e ndi&i"eve lo&ale " shpesh se n$ t$etr. Nse ne tani
edhe e&za$ero$/ &to ndi&i"e lo&ale du&e$ a: e fort : ra shi $ith ditn n n$
vend/ &shtu : ndi&i"i i n$ t dhn fazat e hns do t donte t $et i "adh pr t
rritur sasin e shiut/ &shtu : ai do/ por &$o na diferenca e nu"rit t resh$eve n
Fazat edhe nu& "und t n$ihet/ sepse "e t vrtet shi $ith ditn/ edhe pse sasia e
u$it t rn n vende t ndr(sh"e "und t $en t ndr(sh"e. -shtu duhet/
pavarsisht na t $itha t papriturat/ dalli"i n "es "a&si"ale dhe "ini"ale/ ose
aspa& dhn ndr"$et vlerave t vzhuara faza $an $etur " t ulta n zonat "e i
"adh se n$ nu"r " t vol t ditve t shiut na n ish/ por n$ prafri" t at(re
rast e&stre" ndodh.
N fa&t/ treon se &$o sht &onfir"uar n "n(r t "re&ulluesh" n vzhi"et
e dhna/ si n$ vshtri" n ta#eln e "posht"e vol "son/ &u raporti i $etur "#i
&to :(tete n "es t nu"rit t ditve "e lashti n B dhe octants e 4 "e nu"rin
a#solut t vit &a ,n t n$$tn seri t vzhi"eve1 "e &usht dit prsosur lasht
sht hartuar. < i vol se nu"ri v$etor i ditve t lasht/ a: " i "adh : raporti.
I. 9ra7iku.
Nu"ri
a#solut v$etor
Raporti i nu"rit t
ditve t lasht n
i ditve t
lasht.
nu"rin e d(t o&tant
pr octants &atrt/ &$o
e fundit T 0FF.FF
zvendsohet.
Paris ,B. n vit.1 0BC.F 0BC/BQ
Stras#ur ,BM n vit.1 0N..N 0BF.QC
!us#.<.St. ,B3 n vit.1 0C3/C 00C/04
-arlsruhe ,NF n vit.1 0QM/N 00N/M.
Na &$o/ sht e :art $ithashtu se vendet "e nu"rin " t ult t ditve t lasht
: duhet t eeinetern pr t z#uluar ndi&i"in e hns n at nu"r. Ne "#a$"
shifrat "parsh"e pr autoritative ,t cilat "und siurisht t $et vet" i
pr&ohsh"1/ &shtu : sht n n$ vend si Paris/ &u nu"ri i ditve t lasht n vit
"esatarisht 0BC n B.+ctanten
0
S
4
pi& " shu" u$ se a&tualisht octants t 4. N
n$ vend/ "e$ithat/ &u/ si n -arlsruhe/ nu"ri i ditve "e lashti sht 0QM n vit/
vet" rreth
0
S
M
" shu". -shtu : $u shihni se sa e rndsish"e sht pr t "arr
n &onsiderat &t ndr(shi".
Le tani rezultatet si n sasin e u$it t rn pr t B dhe 4 octants s #ash&u n
"n(r t :art/ &u ne "e$ithat : na SchK#ler nu& &a specifi&uar pr octants e 4/
n vend : t zvendso$ de&laratn e ti$ pr tre"u$orin e fundit6 pr vzhuesit e
t$er/ por apli&on o&tant &atrt.
. Tabela n raportin e sasis s ujit t rn n kohn e octants dyt n kohn e
octants katrt /respekt. 0atrta e 7undit- pas
B.+ct. 4.+ct. ,+LH1
0Q$@hr. +HS. i SchK#ler 0NQ/4Q " 0FF.FF
BM 22 2Eisenlohr 0NC/MF " 0FF.FF
. 22 2Guetelet 0NC/B4 " 0FF.FF
B. 22 2Houvard 00./CN " 0FF.FF
-ur SchK#lerJschen specifi&uar raportin e vlerave t th$eshta pr ditt e octants d(t dhe n
tre"u$orin e fundit rr$edh si pr ditt : rretho$n nu& &an infor"acionin6 per indi&acionet e t$era/
raporti i "$eteve N;4 ditore rr$edh/ i cili sht "arr n t dhnat HouvardJschen si n Ta#eln
'%. -ur GueteletJschen specifi&uar vlern pr o&tant d(t sipas ta#els si n$ "$et pr t 00;t/ 0B;t/
0N;t/ pr t &atrt pas BQ/ BM/ " B3 "ua$i sinodi& prca&tohet.
Pra/ do t #ien n dre$ti" t :endrs s 30$@hrien ,"e$ithat/ disa "e t cilat
pr#allet "#ivendos$e1 vzhi"et e #ra n &ohn e octants d(t pothua$se
0
S
N
"
shu" u$ se sa n &ohn e octants e 4 ose tre"u$orit t fundit.
Osht sh:uar si na afr ndesh$et raporti na SchK#ler/ Eisenlohr dhe Guetelet6 dhe
n fa&t sht sasia e rn e u$it nu& sht e n$$ta ars(e si n nu"rin e ditve t
lasht para se t ndr(sho$ raporti i shu"s a#solute t resh$eve t
vendit. <e$ithat/ n &t ndesh$e t nusht ndoshta disi rastsisht t "os z$idhet
ende t papriturat e seri e vzhi"eve "und t &r(e$ n$ devi$i" t &onsideruesh"e
" t "adhe dhe pr t shp$euar6 n "n(r t &onsideruesh"e na &( fa&t edhe
>eichtin HouvardJsche specifi&uar n "adhsi6 dhe SchK#lerJsche sht pr sh&a& se
a$o i referohet n tre"u$orin e fundit dhe vlerave t th$eshta do t thot/ nu& e
&rahasuesh"e "e t t$era. Pranda$/ ne "und t "os v n ndesh$en e nusht edhe
devi$i"in e &onsideruesh"e e nu"rave n "adhsin e n$ an dhe pesha t t$era t
"dha/ por vet" n "arrvesh$e : t $ith/ por n$ shu"ic shu" t
&onsideruesh"e t d(t pr"es octants &atrt n h($ su#$e&tin e sasis rn
u$it. 8u&e "arr "esataren e raportet e ta#els n lidh$e "e nu"rin e viteve t
vzhi"it/ ne $e$" 0NF/F0 " 0FF.FF.
Le tani t #$n t pa"undurn n$ prca&ti" " t sa&t e "a&si"ale dhe
"ini"ale n &oh dhe n "adhsi/ &shtu : ne "und t na &u$to$n n lidh$e "e
&ohn : dhe n Ta#eln %/ e cila Pr"#ledh$e -arlsruhe/ Stras#urut dhe Paris
vzhi"et e "#i nu"rin e ditve t lasht pas Eisenlohr Houvard pr"#an &ohn e
"a&si"u"it n 0N "ua$i sinodi&/ dita di l pas octants d(t/ "ini"u"i B3 dit di l pas
octants e 4 #ie/ t cilat $an &onsideruar si rezultat t pr$ithsh" t &t(re tri rupe
t vzhi"eve rezulton "und. -re$t n t n$$tn dit/ por "und edhe SchK#lerJsche
seri B3;v$e)ar/ "a&si"ale dhe "ini"ale #ien/ &shtu : sht e t $ith 4 rreshtat
aspa& n$ treues pr t dhn &t dispozit
41
/ t #ash&ohen n &t rezultat. -$o
nu& sht &onsiderat e shu"s ose vlerat "esatare pr tri ose " shu" dit/ por
ditt e ve)anta/ "ad$e edhe nn. PR!N8!E $u ndoshta "und t shi&oni n &to d(
dit pr trsin e vendeve pr&atse t vzhi"it "e sh&all t lart t prafri"it
sesa nu"ri "a&si"al dhe "ini"al t resh$eve u$ore n "es t vitit dhe do t &et n$
interes pr t #r edhe n$ rup t ve)ant pr &t dit/ e cila ne sepse n vlerat
"esatare t disa ditve/ ndi&i"i "a&si"al dhe "ini"al sht "n(r pr t thn pa&
i lodhur/ vet" dua t prdorni vlerat pr )do dit vet/ edhe pse/ sht rrezi&u " i
"adh nat(risht se &ushtet $an t n$$ta ende t pre&ur na t papriturat )far/
"e$ithat/ &o"pensuar disi na harti"in e rezultateve t disa seri t vzhi"eve
prsri. -$o pr"#ledh$e &a pr :lli" t e&spozuar dalli"in e plot "es "a&si"ale
dhe "ini"ale sa " shu" t $et e "undur.Features tani $an nu"rat e vzhuara t
resh$eve "e &ushtet pr&atse.
0 T. na d. 0 T. pas
B tetor T. l pas d. 4 tetor Raporti
Houvard/ Paris/ B. E. 043.0FF 043.F " 0FF.F
Eisenlohr/ Stras#ur/ BM E. 0C4.0B0 0BM.B " 0FF.F
. SchK#ler/ !us#/ <./ St/ B3E. 0QM.0B. 0B..4 " 0FF.F
Eisenlohr/ -arlsruhe/ NF E. 033.0CN 0BB/. " 0FF.F
Su""a QC0.CFN 0B..4 " 0FF.F

41
Po ashtu/ do t thot vet" seri NB;v$e)are S. SchK#ler;s 00 pr para/ &onsiderat e t(re/ "e$ithat/ ne &tu
t &alo$ "/ si n t vrtet n t $itha dispozitat e t$era t ars(es shfa:et.

!$o sht par se For"uese t till n fa&t " e "adhe/ ndon$her n "n(r t
&onsideruesh"e " t "dha raporte $an fituar si n ta#eln e "sipr"e/ &u n
&rahasi" disa dit dhe &$o do t thot pr t B dhe 4 octants/ t cilat $an "a&si"ale e
vrtet dhe "ini"ale vet" afrt6 . She"#ull pr Paris 043.F " 0FF.F/ 0BC/BQ vend t
at$e " 0FF/FF/ Stras#ur 0BM.B " 0FF.F/ 0BF.QC vend t at$e " 0FF/FF/ et$ Rezultati
prfundi"tar sht=
8it pas octants d(t &a " e "adhe/ n$ dit pas octants e 4 nu"ri " i ult i
resh$eve t lasht6 dhe n t vrtet e te$&alon nu"rin e resh$eve lasht n ditn e
par/ nu"ri i resh$eve t lasht n ditn e d(t/ sipas "esatares s &atr teste pr
vende t ndr(sh"e ,-arlsruhe/ Stras#ur/ Paris/ !us#ur/ Stuttart/ <(nih1 nn
latitudes ton veriore rreth B..4 p . C. <e$ithat/ &( raport nu& duhet t &onsiderohet
si &onstante/ por n varsi t nu"rit a#solut t resh$eve v$etore n vende t ndr(sh"e
t ndr(sh"e n "n(r : a$o sht " e "adhe n vende "e nu"r t "adh t
resh$eve t laur " pa& n vendet "e nu"rin " t vol t resh$eve lasht.
N fa&t/ $u do t $eni t &onfir"ohet edhe n t pranish" prpili"it f$alin e
fundit n pr$ithsi6 vet" rezultat i Eisenlohr pr Stras#ur dhe Paris SchK#ler
duhet pasta$ t zvendso$ vendin. N$ devi$i" i till na sundi"i n deta$e nu&
duhet t ha#ite"i/ pr a: &oh sa t papriturat ende &an ndi&i" t
&onsideruesh". Rastsisht/ n$eshtr devi$i"i vendosur : infor"acioni
SchK#lerJschen dre$tprdre$t/ su#$e&t i vendi"eve t t$era indire&te. Pr prca&ti"in
dire&te por proporcioni duhet t $endet pa& " e "adhe se indire&t/ e cila
&orrespondon "e dre$ti"in e devi$i"it e&zisto$n n fa&tin.
Rezultati (n final pr nu"rin e ditve t lasht $ithashtu pa$tohet shu" "ir
prputhen "e rezultat n fund/ a$o : sht pr t fituar na vzhi"et pr sasin
rn n u$. N dispozicion pr t $itha ditt e ve)anta e "ua$it &tu n t $itha/
vet" infor"acioni i Eisenlohr pr Stras#ur dhe Paris para Houvard/ t cilat $an t
&o"#inuara n Ta#eln %%. Le $ithashtu n pr$i$et pr )do dit/ &shtu : ne
shi&o$" pr nu"rin e ditve t lasht "ini"ale "e vendos"ri t plot ,dhe &shtu
: arrin tre;ditore da&ord "e t1 pr B3 ose ditn pas &atrt octants #ien6 por
ndr(sho$n pozicionin e "a&si"ale vet" ditn e l e pozits s "a&si"ale pr
nu"rin e ditve t lasht du&e "arr "#i 0N/ si pr nu"rin e ditve t lasht/ n 04
#ie/ "e$ithat/ a$o $ithashtu pas arrin N;ditore do t #ien n 0N. 8he rezulton &ur ne
t &thehe"i n t vzhi"eve t ve)anta pr Paris dhe Stras#ur/ sasia totale e u$it t
rn n "ili"etra si vi$on=
04 B3 Raporti
na Houvard n Paris C0N/NM NQB/C. 040.Q " 0FF.F
na Eisenlohr n StraV#. 304/.B 4C4/Q4
0M..B " 0FF.F
Su""a 0.NB3/B. 30M/BN
0QB/C " 0FF.F
Cilat $an &oha "a&si"ale n ditn e d(t pas octants d(t QB
0
S
B
p. C. " u$it #ie/
si n &ohn e "ini"ale/ d"th ditn pas octants e 4.
G na a$o nu& sht e "undsh"e : "a&si"al pr nu"rin e ditve t lasht dhe
pr sasin e u$it t rn "e t vrtet t #ien n d( dit t ndr(sh"e/ por t "arr
paras(sh vzhi"et nu& fra&sionet e dit/ &shtu : do t $et " shu" $asa :
"a&si"al n "es 0N . dhe 04 #ie n t n$$tn &oh6 dhe pas &sa$/ si) le$ohet tash"
t "#(llur :as$et e&zistuese/ se "ini"u"i sa&tsisht n
0
S
B
"ua$ sinodi& dista at.N
fa&t/ ne t shtuar n 0N.C si "$et 0N;04 $(s"a "ua$i sinodi& 04.MC/ "arri" B3.BC/
&shtu : du&sh" pi&risht ditn e "ini"ale.
-$o sht/ si) &u$ton " par/ n$/ shu" t favorsh"e pr realitetin e rezultatit
hnor ndi&i"it/ si n rastin e n$ distanc t till e "a&si"ale dhe "ini"ale ,du&e
supozuar se &a vet" n$ "a&si"u" dhe n$ "ini"ale1 pr $(s"n e periudhs/
edhe pse $o do"osdosh"risht &r&o$n si n$/ por le$on t supozo$" " i
"undsh"6 dhe &$o distanc nu& sht herause&Knstelt/ por rezultati i th$esht dhe i
paftuar e &o"#ini"it t &t(re serive t vzhi"eve : ndon$her "und t
&o"#inuara n &t p(et$e n lidh$e.
Eu $ithashtu "und t/ nse do/ &oha dhe "adhsia "a&si"ale dhe "ini"ale t
"$eteve t procesit de&larat n$ohur ,diferenci"it dhe he:$en e diferencial1 rr$edhin
na n$ fun&sion periodi&/ na t cilat n$ sht n $end$e t prfa:so$n rrun e
ndi&i"it hn/ por pa &t "etod : )on n "n(r t &onsideruesh"e "und t #$
" shu" se derivi" "parsh" t th$esht/ pr a: &oh sa seri t vzhi"it $an
ende t "#ushur "e a: shu" rando"ness/ si n serin a&tuale t rasteve6 sepse
vlerat e realizuara $an t pre&ur " pas na &to paparashi&uara6 "arr $ithashtu
dispozita $o t paprfillsh"e t ndr(sh"e n &t dre$ti"/ si un ishte ve)anrisht i
#indur i rreshtave individuale/ n varsi t fa&tit nse n$ fun&sion na NF vlerat pr
secilin "ua$ t ditve " lart t pre&in th$esht ,&o"uni&ohen n Ta#eln '%1 3
vlerave t pr tet faza &r(esore rr$edh/ e cila " pas siurisht influiert edhe pr
prca&ti"in e "a&si"ale dhe "ini"ale6 $o " pa&/ &$o dispozit #ie na t
ndr(sh"e/ n varsi t fa&tit nse ai pushtohet na d(/ tre ose " shu" antar t
fun&sionit periodi& t prca&tuar.
Nse ndon$her ne &e"i :en n &r&i" n dalli"et t plot/ : do t "#ahet n
nu"rin e resh$eve dhe sasin e u$it t rn n varsi t fazave t hns/ sa " shu"
: t $et e "undur "e dispozitat e "parsh"e/ sht ende pr t "arr &onsideratat
e "posht"e : &e"i &tu n vend shu" pa& $etur si shu".
Gar hna sht $o;unifor"e n n$ "n(r : z. H. $o $ith"on n ditn e 0B;t
n$$t vet" o&tant d(t/ 0Q ,pothua$se1 hn e plot ndodh/ dhe &shtu : pr fazat e
t$era. Nse tani n faza t ca&tuara n$ ndi&i" t ca&tuar sht i lidhur/ &( ndi&i" do
t lviz "e fazat n t n$$tn &oh n "ua$/ dhe pr &t ars(e nu& #ien pi&risht n
t n$$tn dit e "oshs s hns. Tani h($n dispozitat e "parsh"e/ "e pr$ashti"
t SchK#lerJschen/ vlera e "a&si"ale dhe "ini"ale vet" pr ditn e "ua$it/ ndrsa
"esatar$a #ie " e "adhe dhe " t vol sasin e shiut6 por : na &oha e vrtet e
"a&si"ale dhe "ini"ale shpe$ti " von/ s shpe$ti #ie pa& " par/ &shtu : "und
t $enden n &t "n(r nu& sht "a&si"ale plot dhe "ini"u"/ dhe dalli"i n
"es "a&si"ale dhe "ini"ale duhet &te$ e tut$e t dshto$n n rreulloret e
"parsh"e t sh&urtr se ai n t vrtet sht dhe do t si $u t $eni at/ nse n
vend t trthort specifi&uar na na prca&tuar "n(rn/ n varsi t dispozitave t
"parsh"e n pr$ithsi/ prdori"et dire&te/ e cila nd$e& ecurin e vet faza.
N :oft se n$ ndi&i"i i stinve t #het n &ohn e "a&si"ale dhe "ini"ale si
SchK#ler "err/ si n$ ars(e t$etr t "te$sh" do t &ti$ li$i dhe as $an se dalli"i i
plot n "es t d( nu& "und t provo$ na dispozitat e "parsh"e/ sepse
"a&si"ale n sezonet e ndr(sh"e/ ather " t ndr(sh"e her #ie/ ashtu si edhe
"ini"ale/ n "n(r : $at $ith vitit/ "e t ciln ne &e"i $ith"on t pasur pr
t #r rnie "ini"ale reale dhe "a&si"ale nu& "und t &thehet pr t ndr(shuar
her6 por un "und t &o"ento$ se n$ ndi&i" i till na sezonet n vi$i" dis&uti"et
e font ti" " t "adh/ n :oft se n vetvete nu& do t thot e pa"undur/ por $o i
siurt ende e du&sh"e na vzhi"et6 sepse de&laratat SchK#ler;s n &t dre$ti"
$an t #azuara n at t prdorur pre$ ti$ "n(r untriftie t trhe:ur "$ete/ dhe $u
do t $eni rezultate t ndr(sh"e/ &ur $u t ndaluar n "n(r t za&onsh"e e
"$eteve vizati".
G$ithsesi/ ne "und t/ pasi " lart/ supozo$" se ne. 8u&e prdorur specifi&i"
ton/ nu"ri i shu"ave lasht resh$e n &ohn e "a&si"u" na fa:et &rahasi"
"esatare B..4 p C. dhe sasia e u$it t rn QB.C p. C. pr " shu" se "ini"u"i
?eitdes/ &an "#etur n vend n #az se "#i vlerat e vrteta. !$o sh&on pa thn se/
nse diferenca n nu"rin e ditve ose laur shu"n rn u$it n "a&si"u" dhe t
"arrin "ini"ale n raport "e vlerat "ini"ale/ por shu"a e d( a$entve ose pr t
shprehur shpreh$a duhet t $et " i redu&tuar. !$o sht ar#itrar/ pasi a$o s(non t
nd$e& n &t dre$ti"/ prve) se &ur &$o sht n$ )sht$e e "adhsis s diferencs/
e cila "und t varet n &urs hn/ n9$err n pah :art/ n$sia "ini"ale sht : t
$et " e lir.
Nse &sa$ i shtohet n n$ pr"#ledh$e n lidh$e "e raportin e precipitates "e
rrit$e dhe rnie <onde na ne $ith"on t shi&oni n t hns s re dhe
'oll"ondsta si ditn e par t n$rit dhe t$etrit. Ne t $etur nu"rat e dhn " par
n deta$e recapitulatin/ &to shifra resh$eve=
?un. <. !HN. Raporti <.
Paris/ Houvard .... 0334 0M40 0/F3B0
Stras#ur/ Eisenlohr. . 0.33 034F 0/F3F4
-arlsruhe/ Eisenlohr. . BQNQ B4Q. 0/FQMQ
!us#. <. St/ SchK#ler BB04 BF3C 0/FQ0.
3MBB 0/FM0. 30NC ne &e"i "arr pr
shu"n rn n u$ n "ili"etra pr

?un. Raporti <. <. !HN
Paris/ Houvard. . M.QNB/N4 M.044/0F C1 0FQ/3N
Stras#ur/ Eisenlohr ./.NQ.N3 3/3B0.FF 00B/QC
0M/CQ3.MB 0C/.QC.0F 00F/F4C
C1
dhn na shu"zi"i i S. 0CM nu"ra "e NC. si nu"ri i "ua$ve t vzhi"it/ t "errni pr t specifi&o$
sasin vre$tur totale &tu.

Nu& "und t $et shu" Spezialverleichunen n raportin e resh$eve u$ore/ z. H.
n &ohn e hns s re dhe e hns s plot/ t s(z(ies dhe :uadratures dhe fazat
t$era t #$. % &alo$n "#i t n$$tn $ &tu/ por $apin )do "undsi pr t #r veten
t till pr sh&a& t ta#elat e "posht"e/ n t cilat rezultatet e seri &r(esore t
vzhi"eve $an t hartuara pr t $itha tet fazat &r(esore t "ua. N lidh$e "e d(
radh SchK#lerJschen < &u$tohet se seria B3;v$e)are pr !us#ur/ <(nih/ Shtutart
n t QF/ i cili ishte raportuar " par/ "e t sht i prfshir. 8u&e "arr paras(sh
dis&uti"et punsuar at$e/ por du&e$ e &shilluesh"e6 B3 v$e)ar/ e cila sht ndoshta e
&rahasuesh"e "e seri t t$era/ "e$ithat/ QF v$e)ar sht nisur na shti"in e NB v$et
na "irati"i i &ti$ &rahasuesh"ris n n$ far "ase/ edhe sido"os pr t
para:itur. Ta#elat '% dhe '%% t treo$ vlerat ori$inale/ tavolina '%%% dhe %*/ por e
till redu&tohet "e nu"rin e pr$ithsh" 0FF FFF ,Shih Ta#elen '%;%*.1
!dikimi n barometr.
-rahasi"i i seri t ndr(sh"e t vro$ti"eve "#i ndi&i"in e hns n #aro"etr #n
thirr$e pr dis&uti"e t thella n t cilat un verspare n font ti" " t "adh/ "
&ufizuese &tu/ pas pr"#ledh$e ta#elare pr tet fazat &r(esore : infor"o$n apses
dhe Lunistitien cilat t $itha t dhnat/ 5n e di pr &to "arrdhnie/ du&e
prfshir. Si pr t $itha ditt e individuale t "ua$i sinodi& $an $ithashtu n
#uri"et ori$inale t dhnave parapra&e pr -arlsruhe dhe Stras#ur na Eisenlohr/
pr Paris na E. Houvard/ Herlin dhe Christians#ur na <@dler6 N lidh$e "e t
$itha ditt e revolucionit anor"al th$esht pr Paris na E. Houvard6 Sa i pr&et t
$itha ditt e revolucionit n lidh$e "e &thi"in n e&uator pr Paris na E. Houvard
dhe Christians#ur na <@dler. Sa i pr&et ndi&i"it t t $itha ort e ndr(sh"e t
hns $an dhnave " par na Eisenlohr pr Paris dhe -reil pr Pra. Sh&ar&i"et
e &t(re Spezialia duhet t &r&ohet n &orrespondencn ti"e t ardhsh"e.
I. Tabela n numrin proporcionale t dit#e t lagsht n 8 7a$a kryesore n 7ondet e 1 deri
n 8&ditore.
,<e pr$ashti" t F1.
N$
Eisenlohr
01
-arlsruhe
NF E.
H
Eisenlohr
B1
Stras#ur
BM E.
C
SchK#ler
N1
!us#ur/
Stuttart/
<(nih
B3 E.
8
SchK#ler
41
QF E.
E
Houvard
C1
Paris
B. E.
F
Flauuer;ues
Q1
'%'%ERS
BF E.
Hna e re 4Q.NF0 NM.04N 0NB.B B3C.B 0BB.CF M3
l. o&tant 4C.NC. NM.C0F 0B..B BMC.B 003/BC
l. :ar&ut 4M.FF4 4FFFF 04F/M B33/C 0BN.FF 33
B o&tant 43..3Q 4B.QM3 044.C B.Q/M 0N./QM
Hna e plot 4M.F0N NM.4.F 04Q.B B.M/C 00./BC 3B
N o&tant 4C.4BF N3.3B3 0NN.M B.4/M 0BF.CF
Tre"u$ori i
fundit
4N.BMB NM.B0C 0BB.C BM0/F 00C/NN QC
4 o&tant 4NFCF NC.NMN 0BC.C BM3/C 000.CF
Su" NQQ.4FC NFQ.BNM 0FM4/C BB3M/N .MF/FF
<$etet 4C3FF/Q N3BM./Q 0N4/N0N B3C/.0 0B0/BC
01
Po. !nn. ***. 3M ; tre;&atrt pr t. 8o t thot. Nu"ri i ditve t vlefsh"e pr seciln faz n t $itha t
vendosur 0FF.FFF.
B1
Po. !nn. ***'. . N0.. "n(r si nn Sheni"e. l.
N1
SchK#ler/ pedao. S. 3 &atr ditor do t thot6 shifrat $an pr fundin e fazs s dits.
41
-astner !rch '. 0MQ. Si nn Sheni"e. Tret
C1
C+RRESP. "ate"ati&. et d"ti"eve fi. Guetelet par/ T. '%%%. p. BQ0 N deri 4;ditore do t thot. !$o sht e
lidhur "e ditn e nesr"e do t thot na ta#ela ori$inale pr ditt e "ua$it= Ne> <oon B. NF 0 B6. N$ . tetor N C 4
Q.6 . l Gar&ut M 3 . 0F.6 B tetor 00/ 0B/ 0N/ pasta$ 04;0M.6 03;B0. BB;B4.6 BC;B3. ; N &t "n(r lidh$a sht na n$ra
an paras(sh : )do faz sht e "undur n "es t dits e &o"#inuar/ na ana t$etr &r&esa/ sh&a&tohen t $itha ditt e
"ua$it n "es/ " posht.
Q1
Hi#l. 5niv. *L. BQC ose Sch>ei. E.L%*. BM6 t dhnat du&et th$esht pr t apli&uar pr )do dit faza vet.
II. 9ra7ik mbi shumn proporcionale t ujit t rn n 8 7a$a kryesore
,Stras#ur dhe Paris N deri n 4;ditor do t thot pr Hru&sel N deri n Q;dits do t thot pr
!us#ur )do dit1.


Eisenlohr
01
n
Strass;Hur
BME.
Houvard
B1
n
Paris B. E.
Guetetet
N1
n Hru&sel
.E.
SchK#ler
41
n !us#ur
0Q E.
Hna e re. . 0MQ.B0. 0/CQCF NQMF B.3/3.
l. o&tant. . 0...CBC 0/B3BC N/CFF ; ;
l. :ar&ut. . 0.4.BB3 0/4BMC N/N4C BMQ/CC
+&tant
8(t. .
BFC.0NQ 0/CNFF 4/.CF NF0/44
Hna e
plot. .
BFN.C3N 0/B3MC 4/FBF BM3/NQ
N o&tant. . 03B.FBC 0/N4CF 4/0CF ; ;
Tre"u$ori i
fundit
0.B.F0Q 0/BMMC N/.3C BBF/.F
4 o&tant. . 0C0.0MB 0/B3FF N/QQF ; ;
<$etet 0CFN.F4 0F../CF N0/B3F
01
Po. ***'. NB4
B1
C+RRESP. "ate"ati&. d"ti"eve fi et. T. '%%%. f. <$etet BQ0 si n ta#eln e "parsh"e/ n "ili"etra e
lartsis s u$it.
N1
'zhi"et e deta$uara f S. 0QC $an t &o"#inuara/ pr Ne> <oon/ 8ita B./ NF l B N 4...6 l. tetor B Q N 4 C M.6 . l
Gar&ut C Q -lasa M -lasa 3 . 0F.6 B tetor 00 0B 0N.6 Full <oon 04 0C 0Q 0M 03 0..6 N tetor 0M 03=0.. BF B0
BB.6 Tre"u$ori i fundit BF B0 BB BN B4 BC.6 +&tant 4 BN B4 BC BQ BM B3 -$o nu& ishte e ndr(sh"e &ur infor"acioni
GueteletJschen "e ditt e fazs duhet t h($ n n$ "arrvesh$e.
41
SchK#ler/ T ndr(sh"e. S. B0
III. 9ra7iku n numrin proporcionale t dit#e t lagsht n 8 7a$a kryesore n 1 n 8&dit do
t thot t njjtin numr n l sinodit. :uaji ; 1222222 caktuar.
/0orrespondon me Tabela I.-

!.
Eisenlohr
-arlsruhe
NF E.
H.
Eisenlohr
Stras#ur
BM E.
C.
SchK#ler
B3 E.
8.
SchK#ler
QF E.
E.
Houvard
Paris
B. E.
Hna e re 0B.QNM 0B.0B. 0BNFN 0B.4Q. 0B.QB3
l. o&tant 0BN3F 0B.B4. 0BFB4 0B.FNB 0B.0.0
l. :ar&ut 0B3B3 0N.FQB 0NF.C 0BQ0N 0B.Q3F
B o&tant 0N.NMF 0N..NQ 0N.443 0B..M0 04.N..
Hna e plot 0B3NF 0B.B4B 0N.QFQ 0NFFM 0B.B.4
N o&tant 0B.N.Q 0B.QM. 0B.44N 0B.334 0B.4BN
E fundit por
$o "
pa&.-atrt.
00.30F 0B.0CB 004F0 00.343 00.3.F
4 o&tant 00.M4. 00CC0 00.Q3F 0B.0MQ 00.4.C
Su" 0FFFFF 0FFFFF 0FFFFF 0FFFFF 0FFFFF
<$etet 0BCFF 0BCFF 0BCFF 0BCFF 0BCFF


I<. Tabela n shumn proporcionale t ujit t rn n 8 7a$a kryesore n 1 pr 7ondet 8&ditore)
shuma e rn n uj l sinodit. :uaji ; 122222 caktuar.
/0orrespondon me Tabela II.-

Eisenlohr
Stras#ur
Houvard Guetelet
BM E. Paris
B. E.
Hru&sel
. E.
Hna e re. . . 00.M03 04BN4 00MNN
l. o&tant. . 0N.BQ3 00.QQ4 00.03.
l. :ar&ut. . 0B.0C 0B..3N 0FQ.4
+&tant 8(t. . 0N.Q40 0N..0C 0C.3BC
Hna e plot. . 0N.CNC 00M0F 0B.3CB
N o&tant. . 0B.0F4 0BBNN 0N.BQM
Tre"u$ori i fundit. 0B.MQM 00.Q0. 0BM4F
4 o&tant. . 0F.FCB 00Q4B 00MFF
Su" 0FFFFF 0FFFFF 0FFFFF
<$etet 0BCFF 0BCFF 0BCFF



<. Tabela mbi ndikimin e tet 7a$a#e kryesore n barometr)
kjo e shprehur n linjat pari$ian.

Flauuer;
ues
01
'%'%ERS
BF E.
v. 03F3;
03B3
Eisenlohr
B1
-arlsruhe
0F E.

He&uri
Lohr
N1
Str
as#ur BM
E.
v. 03FQ;
03NB
Eisenlohr
41
Paris
BB E.
v. 030.;034F
Nr %. Nr %%.
E.
Houvard
C1
Paris
BN E.
v. 030F;
03NB
Hallasch&a
Q1
Pra
0F E.
v. 0303;
03BM
C
<@dler
M1
Herlin
0Q E.
v. 03BF;
03NC



<@dler
31
Christians;
Hur i.
Guinea
4 E.
v. 03B.;
03NN
Houssina;ult
.1
u.
Rivero.St.FY.de
Hoota
0E.
v.03BN;03B4
Hna e re NN4/3.N NN4/NN. NNN.04Q0 NNC/0Q3 NNC/03Q NNC.04M3 NB./.F NNM/F03 NNQ/MCM B4./BF4
l. o&tant 4/.FF 44F. N/F0M. 4/..M 4/.CQ C/F.33 ..C0 Q/Q0F QMBC
l. :ar&ut 4/334 N/.BM N/FF44 CFCM C0N4 C/FFB3 ..MC Q/3B4 Q/M0Q 3.QN
B o&tant 4/C.4 NQBF B/MCNB CFCM C/FC. 4/Q3BF ..04 QC3N QQNC
Hna e plot 4/3BB N/.QN B/.330 C/0B. C003 4/.M4C ..MN Q/C00 QQCN .0B4
N o&tant 4..4 4/0.N N/0BB3 C/FM0 C0FM C/BQ03 ..B0 Q/C4F QQB4
Tre"u$ori i
fundit
CBN4 4CQN N/BBNF CBN3 C/03C C/N40N ..QN Q/MFQ QQCM ./BN0
4 o&tant 4.0F 44BM N/F0QF C003 C0FB C/0QMC ..CN QC3B Q/M0Q
Peri$e 4CQ3 ; ; ; ; 4/.44 ..BF QCMF QQMQ
Erdferne CF00 ; ; ; ; CB0. ..QB QMMN Q/MBQ
NLrdl.Lunistit. C/FB0 ; ; ; ; C.00 0F.BQ ; Q/CM.
SKdl.
Lunistit.
4/.F0 ; ; ; ; C.FC ..Q. ; QMQN
<o.i.^:uat. 4/33M ; ; ; ; C.BN ; ; Q/QM3
Generic.
<$etet
NN4.3.B NN4/030 NNN.FNCQ NNC/0FQ NNC/0FQ NNC/F33 NB./QF NNQ/QQN NNQ/Q3Q B4./0N0
01
#i#liote&ar. 5nivers. ***'%. BQ4 *L. BQC ose Sch>ei. N L%*. 00 le9i"e #aro"etric ta&o$n vet" ditt e
fazs vet. Eu $eni n 0B n "esdit orn vzhuar dhe t redu&tuar t F R.
B1
Po. !nn. ***. ***' n vendin e M3. N04 Nu& thuhet )far viti dhe )far or t vzhi"it. Presioni
#aro"etric redu&tuar n 0F R R .. Tre;pr &atr dit do t thot.
N1
Po. !nn. ***'. N04 Haro"etri tri her n dit/ n "es t Q;M 5. "n$es/ "esdit 0B u. Nihts "es .;0F 5.
+HS. dhe redu&tohet n 0F R R .. Tre;pr &atr dit do t thot.
41
Po. !nn. L*. 03C vzhi"et HouvardJsche e Eisenlohr lloaritur. Haro"etr le9uar &atr her n dit/ n
"n$es n . 5./ 0B n "esdit n "#r"$e dhe natn N . 5. +HS. dhe redu&ton n F R. Tre;pr &atr dit do t
thot. Nr L dhe nr %%. Lloaritura "e "etoda t ndr(sh"e/ at ori$inal apo t ardh"en s( ti" nnsh&ri".
C1
C+RRESP. "ate"ati&s d"ti"eve fi et. Guetelet par. T. '%%%. P. 8ita 0C./ . 5. "n$es/ n "esdit dhe N 5.
Nach". 're$tur Haro"etrit tri her dhe t redu&tuar n F R. Tre;t &atr;ditore do t thot na ta#ela ori$inale pr )do
dit "ua$/ si n pi&pa"$e Notes. C e Ta#ela '% prca&tuar sepse nu& &a dispozita t dre$tprdre$t pr fazat
individuale. Ean t #ash&uar pr t tre ditve t "es"e t pr"irsi"et dhe tri ditve t z#ritur te &ali"it npr e&uator/
"e$ithat6 pr Lunistitiu" N ditt e veriore "e 3/ pr tre dit $uore "e B0 dit si n$ "$et6 &ur &ali"i npr l veri
e&uator. ; -to vzhi"e $an n &undrshti" "e t lloaritur " par na !. Houvard th$esht pr s(z(ies dhe
+uadraturen 0B v$e)are +HS v$etra parizian. 030C;03BQ t $en t hutuar.
Q1
-astn. !rch. F. Che". 5. <eteorol. %% deta$et 30;"unuara te "n(rn e vzhi"it.6 e :art nse $an apo $o
vlerat $an vlera "esatare pr disa dit. 'zhi"et pr peri$e dhe apoee ishin secili 0N0 Nu& thuhet nse "asa sht
Paris.
M1
Hirra dhe <@dler/ hna. 0QN. vzhi"et "esdit/ t redu&tuara n 0F R R. FN=CM;dits do t thot.
31
Po at(. S. 0QQ ditore C;orshe S_N./ E rreulluar "e Q/ M/ ./ 0B/ 4/ ./ 0F or. i Trentepohl dhe Chenon/ lloaritur
na <@dler/ redu&tohet n 0F R R./ &orri$uar pr periudhn e rreullt ditore dhe v$etore ,shih f:. BB.1. Tre apo &atr
dit do t thot at.Pr e&uatorial dhe Lunistitien si Houvard. Christians#ur sht " pa& se C
0
S
B
R n H. 0..
N
S
4
R L L.
he&ur. &ali"i i #aro"etr nu& sht a: i rreullt : ndr(sho$n sipas lidh$es s &orri$i"et pr sh&a& t periudhave t
rreullta/ vzhi"et individuale vet" n shu" pa& raste deri n lin$ l na "esatar$a e pr$ithsh"e v$etore. 8ita e
nrohta si sezonin e nroht &an t d( shu" afr "ini"u"it t #aro"etr.
.1
v. Hu"#oldt/ udhto$n n ^:uinoctialeenden. 'S MFF t punsuar 8ail( "n$es n orn . n "n$es/
redu&tohet n F R. 'lerat $an t vlefsh"e vet" pr ditt periudhn edhe $u $an n "ili"etra n
CQB/0Q. CQ0/Q06 CQ0/.3 dhe CQB/BB treuar.Pranda$ un t &o"ento$/ sepse un e $e$n t redu&tuar t lin$ave parizian
n veprat <@dler $at hns n di)&a deci"ale t ndr(sh"e. Hoota sht " pa& se 4
0
S
B
F
n. H. n 303F par. Lartsi
F.. Pasazhi i #aro"etr sht shu" e rreullt &tu.
III. !dikimi i hns mbi trmetet dhe geomagnetism.
Se hna nu& sht i afr"i indiferent n to&/ e &a provuar tash" t "$aftuesh"e
dhe do t provo$ ende. N fa&t/ ne e shohi" at p$es velin &ur ai &then f(t(rn e ti$
"#i ta/ rro#at e t(re/ a$r dhe fllad deti/ dhe t valzuar si a$o sh&on "e t/ $in$t e
sa$ u dridhur n t/ &ur t vi$ pran sa$/ n t sht sh&l:i"/ dhe n$ t"err e leht e
$ilprs a$o tradhton fu:in hnn "aneti&e "#i ta.
Dfar )udi nse dashuruar n to& shi&i"in e sa$ t dre$tuar n t/ n &r&i" t n$ i
#esuar n t/ si to& n lidh$en e ti$ "e dashnor :iellor vete t $ith dashurin
to&sore sht she"#ulli " i "adh.
Pa foto= Ndi&i"i i hns anazhohet $o vet" na a$ri dhe deti/ ai arrin npr
thellsit e to&s/ du&e "arr "e vlersuesh" edhe t paparashi&uesh"6 to&a
dridhet dhe dridhet "aneti&e $ilpr nn ndi&i"in e ti$.
Eu nu& do t nurro$n pr t par liri"in e &t(re fa&teve ende t rin$ &tu.
Osht si&ur &a pasur n$ pr"#(t$e dhe do#si" i "ass t nurta e to&s n #atic;
z#atic e detit6 sepse si deti pr"#(t$eve rrit$et " t larta &ur hna e plot apo t
hns s re dhe nse a$o i plotson peri$e/ "e$ithat/ "#etet i ult n :uadratures
dhe apoees/ shpeshtsia e tr"eteve sht n rrit$e n prputh$e "e/ si) e hns s
re/ as pr hn t plot " afrohet dhe arrin n$ "a&si"u" n n vetvete/ n$ &ontrast
"ini"ale n :uadratures6 sht edhe " i "adh n peri$e se apoee e hns.
-( rezultat del na n$ studi"i t pu#li&uar &oht e fundit/ e cila !le9is Perre(
01
i
&a dorzuar !&ade"is Franceze. N$ "und t $en t prirur t d(sho$ pr &t6 por
periudha e vzhi"it ,CF v$et na 03F0 deri n 03CF inclus.1 i $at/ nu"ri i est
#ash&u sh&l:enin vre$t$e ,CN33 dit "e tr"etet1 a: t "dha/ pr$i$$a e
rezultateve t thot &shtu rreullisht/ "arrvesh$a n "es t se&sioneve t ndr(sh"e
t &ohs vzhi"it si t &na:sh"e/ d(shi" se edhe duhet t $et i heshtur.
01

Co"pt. in . T. ***'%/ f. CNM


,nde interesante se vetm n t njjtn koh, ajo sht br e
(art me zell a( t madh, ( hna nuk mund t shkundur ajrin
drit, dshmi a( rnd pr t kundrtn sht br, se ai sht
edhe n gjendje pr ta br tokn t rnda, t %ilat ende dshiron
t thot di"ka m shum.
Ea disa " shu" "#i &t te". Pasi Perre( nu"rohen $ith ditt e periudhs hnor pr t
ciln "und t $enden tr"et re$istruar ndon$her/ : ishte CN33 dit n$ t$etr her ai nu"ruar
dit B/ N/ 4 n$$tat .... her t &ur ai ... na tr"eti n B/ N/ 4 ishte .. vende t larta t pr"endura/
pa e z$eruar se tr"etet n vendet e ndr"$et"e. Pra/ &a pasur QC.Q dit. -to QC.Q dit ndahen si
" posht=
<ua$ i hn e plot 3C4.F33C 3MN.M3.F
par Tetor 3N4..3MF N tetor 3F3.3B3F
par 300.FN.C tre"u$orin e fundit. -atrt. MMB.QF0F
d(t Tetor 3BC.FN.C 4 tetor 30C.QBMC
)rekuen%a e trmeteve ka dy ahiretin Ma=ima, ( bien n
syzygies dhe dy minima ( bien n (uadratures. Maksimale m e
madhe 2hna e re4 sht e lidhur me minimumin m t vogl
2tremujori i fundit4 si 50,$5 : 772,#$1$.
Rezultate t n$ash"e $an "arr n :oft se ne e respe&to$" periudhn CF;v$e)are n d(
departa"ente. 03F0;03BC dhe 03BQ;03CF a&sionet/ pr&atsisht "a9i"a pr periudhn e s(z(ies/
"ini"a pr periudhn e :uadratures/ e "und : ra f$ala $api" rndsi se nu"ri i pr$ithsh" CN33
apo QC.Q si #az. Po edhe n 4BB tr"etit/ t cilat $an t listuara n &atr vitet 0340;034C/ treon t
n$$tn $ pr n$ shni" : Perre( n <E<. de lJ!cad/ de 8i$on/ #otuar n vitin 0343 N. !i &a
&ushtet relevante n tra&tatin e ti$ p$esrisht para:iten rafi&isht p$esrisht na trione"etrischen
fun&sione.
Por tani/ si e sa "und t u9o$n edhe n hn/ &$o nu& do t #esoni ati$/ : ai "e t
vrtet sht n $end$e t s$ell n t vde&ur/ lviz$es nurt/ $etn. Pra/ si do t duhet
t "endo$n7
Le t &u$to$"/ to&a &a $o vet" n$ o:ean6 a$o &a d( o:eanet/ e du&sh"e n
siprfa:e/ n$ t ftoht na u$i/ n ani$et e n$erzve t notuar/ n$ n thellsi/ na n$ t
&u:e t n9eht sh&"# lnsh"e dhe "etali/ i cili nre fllus&a e sa$ n
vull&aneve6 &ore t nurta e to&s sht futur vet" si n$ eshell holl n "es t
d(. <ir ather/ si deti $asht e##s dhe pr"#(t$et/ e##s dhe pr"#(t$et dhe detin e
#rendsh"e6 sepse &u pr"#(t$a " e fort/ a$o &r&on " &undr shell relativisht t
holl/ dhe to&a fillon t dridhen. Pra vet Perre( treuar pa"$en.
Siurisht/ &( su&ses v$en si pa& )do her n ditt e n$rit e ti$ "a&si"ale si shi "e
fazat : favorizo$n at ". Ne nu& e di" sh&a:et &r(esore "#i t cilat varen
tr"etin6 Ndi&i"i i hns sht n )do rast vet" n$ sh&a& &ontri#uar/ e cila sht/
pra/ edhe po t shihet si ndi&i"in e ti$ "eteorolo$i&e e vet" n$ "$et pr t
vzhi"eve t shu"ta.
Sa " shpe$t si du&et/ "e$ithat/ se n$ shp$ei" t$etr i ndi&i"it se sa e dhn
sht e "undur. 8he &shtu : $u "und t shihni se si hna &urr n "n(r
"isterioze na n$ distanc pre$ CF.FFF &ilo"etra na z#ulon se&retet e #rendsh"e e
to&s. Rotacioni i sa$ rreth to&s sht rotacioni i n$ )els pr t. 8isa ende d(shonte
se #rendsh"e e To&s sht e lnsh"e6 Hna na $ep n$ dsh"i : n$eriu "und t
dshironi " pa& i ha#itsh".
Se hna ndrh(n edhe n lo$ t forcave "aneti&e e to&s/ &a dal "e d(shi" deri
pa& &oh/ pas heti"eve t "parsh"e $o t plota na -upffer
B1
dhe -reil
N1
t
siuruar asn$ vendi" t udhhe:ur. Tani ndi&i"i i ti$ "aneti&e n to& na
vzhi"et e re$a 0F;v$e)are -reil;s sht
41
vendosi plotsisht. -lein sht ndi&i"i
: sht e vrtet6 "e$ithat a$o sht n$ ndi&i". N "es t vitit/ devi$i"i i $ilprs
pr"es ndi&i"it t orve t hn ndr(shon )do dit vet" B4 2Q/ $o a: edhe
t
0
S
B
"inuta sh&all./ por &( ndi&i" sht d$uar na &u$des dhe sa&tsi "e t
ciln ai po ndi:et dhe t $etur / dhe e rreullt e sipr ,"e Bt@lichen "a9i"a/ t cilat
&orrespondo$n "e &ul"in e sipr"e dhe t posht"e t hns n "eridian "aneti&e
dhe d( "ini"a n ort e "es"e n "es1/ i cili rezulton n &orri$ohen pr sh&a& t
vlerave diellore ndi&i"it pr ort e n$pasn$sh"e hnor pr #est&onstatierten : ne e
di". G$at vers/ ndi&i"i sht " i "adh se sa n di"r dhe t rritet n usht deri
n CQ 2/ C/ d"th pothua$se l <inute 8iplo" variacion t prditsh"e/ ndrsa ai n
"ua$t nntor;sh&urt. inclus. sht i vol/ dhe "ad$e ndon$her &a dre$ti" t
&undrt/ si n "ua$t e vers dhe si a$ent i vitit. N$ ndi&i" i fazave t hns ose
apses "#i devi$i"in e $ilprs nu& "und t n$ihet na -reil6 dor/ n$ ndi&i" t
do#t t la&i" t hns ishte e du&sh"e.
B1
Po. !nn. 03NQ ***%*. S. BBC 40M
N1
Po. !nn. 03N. *L'%. S. "anet 443. u. <eteorol. +HS. n Pra. %S C.;
41
Ndi&i"i i hns n la&i" "aneti&e/ na -arl -reil. '$en 03CB Na v$enez 8en&schr.


Kreil gjithashtu sh(yrtoi ndikimin e hns n intensitetin
horizontale e gjilprs n hetimet e saj t mparshme jo t
plota. 8reth ktu, kshtu ( si n lidhje me t detajuara :etimet
e fundit t tij s. Shkrimi im i ardhshm.
8uhet t "#a$" t hnn pas &sa$ edhe pr n$ trup "aneti&e7 Pse/ sepse "asa e
sa$ dhe "asa e To&s "aneti&e siurt nse nu& &a "ish e n$ "ishi/ por &"# nu&
sht n$ &"#. Por &$o sht $o dsh"i. !$o do t $et t pa&tn e "undur :/ nu&
do t $et n "n(r indire&te pr"es ndi&i"et : shpreh n Hn di&u t$etr n to&
ndi&i" n "anetiz". 'et" e ardh"$a "und t $et i siurt n lidh$e "e tret$e.
I<. =d.
Nn ndi&i"et e hns e &aluar ishte edhe ndi&i"i i sa$ "#i t to&s "anetiz"
"endi"it. Pas asa$ : "und t $et pr"endur pre$ ti$/ ai du&e$ i vshtir se ia vlen t
pr"endet. 8he ne $e"i t ha#itur pr t par/ n fa&t/ si n$ vzhues dh$et v$et "e
e prditsh"e dh$et or t vzhi"it nn tension t till t "adh veta dhe forcat e
t$era dhe " pas do t "und t &thehet edhe lloarit$et " t "undi"sh"e dhe
&orri$i"e t vola n hn/ n $ur" t vol t ndi&i"it n &urs siuruar dhe
$end$a e $ilprs se nu& do t &ishte :en e du&sh"e edhe pa z"adhues ndih"at
dhe fatur. T $itha 2"und t rezerv ai. !i &ishte nevo$ vet" hund "#rth(er
n$ her n n$ Houssole/ ai do t &ishte $etur se t $itha ndr(shi" prditsh"e e
$ilprs "aneti&e sht pr"es diellin dhe hnn n t n$$tn &oh as$6 ai "und
t "#shtetet n heti"et e "erituara t Gausit dhe 5e#er/ du&e treuar t n$$tn $
pr n$ &oh t $at6 ai "und t shohin deta$et e t $ith vzhuesve t t$er rreth si
nu& e&zisto$n6 ai " n fund "und t the&so$ se :ndri"et e ndr(sh"e t Hns
sht as$ " shu" se sa "n(ra t ndr(sh"e/ si rrezet e diellit refle&tohen e ti$ "e
To&n ndodh n "arrdhnie/ t "os "endo$n pr di)&a t$etr/ por6 &shtu : ai
&ishte tr variacion "aneti&e "e diellin dhe hnn n t n$$tn &oh "e an t
prvo$s/ autoritet/ ars(e t sh&ar&uar/ si dhe/ pasi ndi&i"i i hns "#i t "otit &a
#r sh&ar&uar &oht e fundit/ dhe do t "und "en$her t vazhdo$ pr t sh&ar&uar
di)&a t$etr. Por tani as$/ por "iun vol pa& n$ variant e prditsh"e t de&ads
rrotull "alit/ n$ zell t vrtet t $ashtza&onsh" "esatarisht n vitet e "ad$e
as
0
S
B
vi$n na hna n "inutn e leht : Schleiden do t $eni asn$ pro#le" dhe
nu& &a sh:etsi"e "e n$ odit$e "e sh&el" t vde&ur.
Le t "os $et shu" i &e: dhe na $ashte nu& e )uditsh"e : hna n &t dre$ti"
dsh"on n "n(r t do#t. <e sa du&et ai n t n$$tn &oh &ara&teri i ti$ i
ndr(shuesh" dhe "isti&e e nurt fizi&ant "anetiz" "ineral thot $o pr t. Por
ai e #n &t "e " shu" "a$i// forcat dasha"irs t &afshve;"aneti&e/ po/
vazhdoni ehends rrit$e t forcave t tilla. 'shtir se &ishte ai ende s$ell "e oiter
dhe l(that tua$6 : ishte pr 8ena fan6 tani ai &a ardhur n n$ vetdi$e forcat
&re$tsisht t re$a : " par as ai dhe as di&ush n #ot dinin as$/ por/ si) e di"
tani/ t $ith &an punuar "re&ulli n #ot : &a e&zistuar/ dhe t $itha "re&ullit
do t vepro$ : do t $et. Po/ hna sht n$ na prfa:suesit &r(esor t &ti$
forcave :iellore.
-arriera e autorit ti" filloi "e provat : hna pr#het na $odit. 5n ishte e
a#uar/ por $o fare6 5n vet" nevo$ pr $od &r(e$ n$ er"a e alfa#etit re&/
&shtu hatt J5n e $itha. Hna nu& sht n$ #uri" i $odit/ si) &a" "enduar/ por i
+8. . ?. von Reichen#ach e &a par "e t dre$t si un6 hna sht n$ duel i pozitive/
"e$ithat/ dielli i +8 neative. Prova sht e th$esht= 8ielli #n ftoht/ hna #n
nroht. Prderisa deri " tani do t thoshte t $er/ a$o ishte e &undrta/ por &$o
varet vet" pr fa&tin se $(s"a e nd$esh"e e #ots ishin nnshtruar na $o;t
nd$esh"e/ e cila do t &et n$ t re pr t v. 'eprat &r(esore Reichen#ach tani
pendohen shpreso$" s shpe$ti. Pr $(s"n e nd$esh"e nd$en nroht hnn/ diellin
e ftoht6 dhe n :oft se Herschel " par n$ohur n$ shishe "e u$ t n9eht e :iellit
n hn/ ai ishte "e sa du&et n$ nd$esh"e.
Pr sh&a& se edhe pse vet" n$ t nd$esh"e "und t pr$eto$n "re&ullin e
re. Por $(s"a e n$erzve sht a: e nd$esh"e t v Reichen#ach. -$o p$es tani
"re&ulli &a pr t "suar/ t t$era &a pr t #esuar at. <re&ullia " e "adhe e &sa$
sht se lideri i shi&uesi sht i ver#r. Pr v. Reichen#ach sht edhe i
pand$esh". !i sheh $ith)&a/ por sensitives s(t e ti$/ dhe ata e shohin )do $ "e
s(t e ti$ prsri/ &u ather rastsi e rezultateve nu& "und t hu"#ur.
Le t d$o$" disa na "re&ullit e re$a : realizon hnn si ode>altier ?otit e
nats
01
.

01
v. Reichen#ach/ n$eri i nd$esh". l. S. Q34 00/NQC. -Lhlerl. u. U%SS. S. BF


!i : i ta&on sensitives $(s"n e n$erzi"it/ t "#(llur s(rin e d$atht dhe t
odneative shohin "e t "a$t odpositiven n hn. !i do t $et ver#uar/ $eni
&u:rre"t hnn/ "e re/ i errt/ anti&ushtetues. !i tani t "#(llur na e "a$ta dhe t
shi&o$" n t d$atht n hn. Osht e :art/ t "prehta/ &altrosh t #u&ura t par
at. ; 8u&et e hnn n n$ flet "etali&e/ n vend t dritares s ca&tuar n hap$en e
n$ dho" t errt/ &u n$ lart;nd$esh"ri sht/ a$o sht : &$o t $et sa "
transparente si 9ha"i/ dhe hedhin n$ vend t ndritsh"e n dho"6 ai do t shihni
pe"/ "alet/ urave/ ($et veten pr"es dritareve p$at t $ith. ; T nd$esh"e do t
$eni t hnn n vend t ftoht e n9eht e ndri)oi/ sido"os n ann e "a$t. !i &a
nevo$ pr edhe vet" n$ sh&op pre$ :el:i/ "etali/ druri "e n$ fund n drit t
hns ose n n$ su#$e&t flet ndri)uar pr tJi "#a$tur ata/ ai po e "#an n fund t
t$era "e dorn tua$ t "a$t/ t nd$ehen n$ nd$en$ lauliches at(. G$ithashtu a$o shi$e
si u$i : ishte n drit t hns/ n prit/ si a$o sht du&e :ndruar n hi$en e hns/
ndrsa n &oh e "ir iu shfa: ati$ shi$et e ftoht t u$it6 )do a&t "e diell
B1
pr sh&a&
se ai/ "e$ithat/ drita e hns sht odneativ/ odpositiv/ &re$t n &undrshti" "e
dritn e hns6 pas t cilit/ a$o sht $ithashtu e a#uar/ si) ndodh a: shpesh/ pr t
&rahasuar s(t odpolar &undrta "e d( die$/ dhe $o sepse personi "#art i"azhin si
"icrocos"ic t #ots si n$ diell dhe n$ hn n &o&n e ti$.
B1

Sensit. Person. l. S. QC0 %%. S. NQQ
!s$ si fa&te t th$eshta t vzhi"itA -$o sht n$ #az t pr#ash&t du&e
hu"#ur di)&a n t n$$tn "prehtsi : sht "suar pr t $etur n vzhi"et
astrono"i&e hnore/ edhe pse astrono"i &a tendenc pr t prdorur vet" n$ s( n
t6 dhe instru"enteve t nd$esh"e $an disi " pa& t sa&ta se sa "i&ro"etr dhe
raduations e astrono"ve/ por vet" n &upti"in e astrono"ve. Nse &to t
vrtet t vol/ &shtu : sht "e ato t para "$aft t padu&sh"e. 8he a$o : ata
a#e#t pr "prehtsi astrono"i&e/ tJi zvendso$ "e sasin e t(re. Sh&enca nat(risht
p(et veten nse a$o &a fiti"e t zohe"i ndr(she na ato t ushtris : shiten "e
)"i" t ult t )do shta"# e #irrs n$ peni/ pararafi a: e "adhe &ishte/ dhe &ur ai
u p(et se si ai "und t tra$to$ at/ i &na:ur pr$i$ 2Shu"a e #n &t.2
Por n fa&t/ n :oft se a$o nu& &a #r sasin/ si "und do&trina "und t shpe$t t
arri$ sa$ &atr "otra na +8. Sa &oh &an "si"et e t lehta/ nroh$e/ ener$i
ele&tri&e dhe "anetiz"/ na a: shu" " t sa&ta dhe " t siurta "etodat dhe
"$etet e hulu"ti"it/ t prdorura n posedi"/ para se t s$ell secili pr n$ nor"at
disa fi&se6 sa turp i do&trins +d. N :oft se &$o nu& &ishte rndsi sasin/ si "und
n$ polariteti t tilla ndrli&uar odic/ si) &a n trupin e n$eriut/ &shtu $o# "und t
n9$err n drit na instru"entet e nd$esh"e "e su&ses t till t plot/ &ur a$o
ndodhi. ! do t $et n$ "anet i polarizi"it t till si : ende "und t tra$tohet &re$t
ndr(she t poleve t &undrta d$athtas/ "a$tas/ para/ "#rapa/ lart/ posht dhe n polet
edhe "e nn Poloni si n trupin e n$eriut/ a$o &r&on : fizi&ant a#lest "os t &et
su&ses "e t $itha &u$des e ti$ dhe instru"entet e ti$ " t sa&ta6 "e$ithat/ a$o do t
"e siuri niveli "$aft su&ses pa &u$des th$esht na sasia e vzhi"eve "e
instru"ente t nd$esh"e/ si dhe/ pr t $etur n$ polarizi"it " t ndrli&uar n n$
"anet t za&onsh". <e pa& f$al/ )do $ varet na "etoda e $er dhe i d$uar t
vzhi"it. ; Pra/ edhe "e polarizi"it hn.
8he tani n$ f$al seriozisht. Ndoshta shohi" shu" n$erz/ pr t "os pr"endur
nd$esh"ri/ )do $/ ve)anrisht fla&t/ "e n$ s( pa& " t ndr(sh"e se sa "e
t$etrin. Pra/ pse $o edhe hna. -u $an autori testet parapra&e t cilat pr &t ars(e
ishin t &r&uar7 -u "und t $e$ di)&a n n$ a&uz e sa&t t rasteve t z#atuesh"e
dhe $o e apli&uesh"e n vet sensitives7 -u sht siuria : &a &( apo ai e pa at :
ata donin t shohin/ apo duhet7 8e&larata e pr$ithsh"e e autorit n n$ vend/ le t
$et 2"und t d$o$n " shu" ose " pa& e the&suar ,p.sh./ por edhe " pa& e
the&suar1 e t $itha sensitives2/ liri"in shu" siprfa:sore e $asht raste t ve)anta
n n$ vend t$etr pa asn$ t &ontrolleve t siuruar )do rast individual $an t
nevo$sh"e &ushte -onstatierun t "$aftuesh"e/ por n fa&t $o a: t )uditsh". 8he
pr fat t &e: &$o/ dsh"i t rrept sht i lir/ si vzhi"et lidhur "e hnn
polarizi"it na autori/ a$o sht n$ punon$s/ nse a$o &a :en e n$oftuar/ $o n$
pr$ashti"/ por n$ she"#ull i rreullit.
E "e$ithat/ un "endo$ se/ v. Reichen#ach do t z$as t :ndro$ "e nu& e ti$
"$aft t sa&ta n #az t studi"eve " shu" #esi" n t dre$tat/ si Schleiden pr
"os#esi"in e ti$/ e cila sht e siurt n a#i"et na in$oruar ose "ohuar rezultatet e
vzhi"eve " t sa&ta. Ne duhet $ithashtu t $et i lir. N$ fush e hulu"ti"it nu&
sht po a: i prshtatsh" pr vzhi"e t sa&ta se sa t t$era6 a$o nu& duhet t $et i
rritur7 !ther nu& do t &ishte terapi. Siurisht 8isa do t thon/ &a "e t vrtet
asn$. Por n$ duhet $ith"on t shi&o$n dhe t provoni prsri. Siurisht/ +dlehre
"und t $et " shu" se sa t hu"#as n terapi6 nat(risht/ " pa& sa&tsin le$on
n$ fush t vzhi"eve/ " duhet &u$des dhe do t thot t n$$tn $ e vrtet6 "
shu" t "#a$ prapa "e thnien e rezultateve t ca&tuara.
Se si a$o "und t/ un shpreso$/ autori i +dlehre sha&a dhna $o shu" t &e:
interpretuar : nu& $an pr :lli" t $et i &e:/ por siurisht &an ann e t(re t
vrtet/ ndrsa un e prano$n n t n$$tn &oh/ +dlehre do t &et pasur ann e t(re
t vrtet . !: shu" sht e siurt/ se nu& sht e duhet t shpreso$" pr$ashtuar
fa:en e par/ autori i pasuar n fa:en e fundit6 Pr&undrazi/ a$o sht ai lar ehends
pr tJu "arr "e t n fushn e e&speri"enti"it/ si) &a ndodhur "e "ua n n$
"#retri/ &u nu& &a e&speri"ente. Tani sht :lli"i pr t h(r n di)&a " t
nusht n dis&uti"in e &sa$ do&trine/ pa sha&a t "te$sh"/ si i paansh" si
"undet 8i&ush : nu& i pr&et " s&epti& n )sht$e t tilla/ por $ithashtu si du&e
&r&uar " afr/ t ciln ai e #azon #esi"in e ti$. 5n/ pra/ do t &na: as autorin
dhe as &undrshtart e +dlehre/ nat(risht/ nat(risht t $itha na vet.
!shtu si prfshir$es pioniere si n$ pr"#ledh$e t sh&urtr t +dlehre/ i n$$ti
pr"#ledh pi&at &r(esore dhe prca&ton :art. T $itha apli&acionet t $ithansh" e
t n$$tn $ dhe pr do&trinn e si"patit/ antipative/ %diopathien/ "anetiz"
&afshve/ tr(ez "#rapa/ :lli"e t ndr(sh"e "edicinale. Hrr(la. -urs/ un nu&
"und t "arr n &onsiderat &tu.
Pr letrsin. <e a: sa di un/ heti"et e autorit shfa: n +8 par n !nnalen der e Lie#i s
Che"ie ,"ars dhe "a$ 034C1/ &u a$o siurisht pr$ashto$ di)&a t )uditsh"e. Lie#i $ithashtu &a
vendosur shp$euar n f$aln e hap$es s ti$ li$rata n 5niversitetin e <(nihut &undr +dlehre
Reichen#ach;s " von6 por du&et pas n$/ &o"uni&uar na autori./ Sh&ri"i ,sensit. n$erzit/
Parathnie/ p **%%%1 t &et :en filli"isht i interesuar n n$ &upti" " t favorsh"e. T tra&tatet
n +8 n !nnalen Lie#i #otuar " von n nulit ve)ant "e titull= 2studi"et fizi&e dhe
fiziolo$i&e n "anetiz" 8(na"ide/ ener$i ele&tri&e/ t nroh$es/ t lehta/ &ristalizi"i/ &i"i n
"arrdhniet e sa$ "e 'italiteti/ .. B vll edicioni i B i rishi&uar Hraunsch>ei/ 03CF/ 2dhe pr t
nd$e&ur pr &t prsht(p$e t si2 cituar 8(na"ide 2. N$ audienc " t pr$ithsh"e ishte +dlehre
autori ishte i n$ohur filli"isht na 2letra &oh pas &ohe e;"aneti&e2 n !5GSH5RGER
!lle"eine ?eitun/ t cilat " pas erdhn n prsht(p$e t ve)ant.
Pari"et e prca&tuara n &to do&u"ente/ studi"et tash" $an pre$ ti$ n n$ pun te re$a n
t "dha/ n d( vlli"e t "dha/ e cila "#an titullin= 2.../ n$eri i nd$esh" dhe s$ell$a e ti$ pr t
+de Stutt/ 03C4 dhe 03CC2/ riprodhuar sipas pr"#a$t$es s t(re &r(esore :en/ por n t n$$tn
&oh u z$erua n "n(r t &onsideruesh"e dhe t &orri$ohen &tu dhe at$e. S fundi pa"flet pas
u #otua pre$ ti$= 2Hesi"i i ver#r dhe dituri/ n pr$i$e t ?. -arl 'ot n G$enev '$en/ 03CC.2
,Rreth 4 flet1.
5n vet &an 28(na"ide2/ p$esa e par e 2n$erzve t nd$esh"e2 dhe pole"i& &undr 'ot
nu& &a studiuar plotsisht/ por pr$etuar n deri tani vet" : t &et n$ opinion "#i pr"#a$t$en
dhe "etodn/ dhe t h($ n prfa:si"in e "posht"e ti$ t $et n $end$e6 P$esa e d(t e
2n$erzve t nd$esh"e2/ por vet" sh&oi n a: sa u du& e nevo$sh"e pr t &ontrolluar &t $(&i"/
dhe &tu dhe at$e pr t plotsuar prezanti"in. -u nu"rat folends fa:e citohen pa &sa$/ ata i
referohen p$ess s par t &sa$ pune.
>spekte t prgjithshme dhe dispo$itat e =dlehre.
N$erzit $an t ndar n d( &lasa/ &lasa e sensitives dhe $o;sensitives t cilve "
t pr$ithsh"e ndr(shi" sht se sensitives "esin e shu" &ushte t nd$ehen di)&a
apo percepto$n &u $o t nd$esh"e nd$e$n as$/ percepto$n as$ n
pr$ithsi. %dentifi&i"i specifi& i ish ndi:ni " posht. Nd$en$at dhe percepti"et e
sensitives nn ndi&i"et e dhna voto$n n sensitives t ndr(sh"e/ nse $o n sh&all/
por n nat(r/ n thel# identi&e/ prca&tohen "e li$ dhe li$risht rri "e n$ri;t$etrin
s #ash&u. Pr t prfa:so$n &t &orrelacion dhe pr t prfa:suar pasurin e
"adhe e fa&teve/ i nnshtrohen t n$$ta nn aspe&te t th$esht/ du&e nd$e&ur
"si"et e fundit fizi&e/ i referohet autori/ $enezn e nd$esive dhe percepti"eve n
sensitives pr e&zisti"in dhe vepri"in e n$ hipoteti&e pari" apo a$ent/ t ciln ai e
:uan 8o To/ rr$edh na e"ri i perndis s v$etr $er"ane +din/ Uodan ,cf. .. &oh
pas &ohe e;"anet. letra p .31. . Nse/ pr she"#ull/ n$ sht(ll "aneti&e n
errsir/ si shihet na t ndritsh"e t nd$esh"e/ a$o sht +d/ i cili rr$edh na6 n
:oft se a$o sht nd$er na dora e sensitives n &onta&t apo afrsis ,n varsi t
rrethanave1 lau>idri apo t ftoht/ a$o sht +d/ a$o vepron na ana e sensitives.E
ashtu:ua$tura. +d #ash&ohet autorin. N$ohur " par %"podera#ilien ,drit/ n9ehtsi/
et$1 si n$ analo/ por pr &ara&teristi&at e ca&tuara : t dallohen na t cilat pari"
pr t/ pa pasur nevo$ pr t vendosur &tu nse i"pondera#les n t $itha nat(rs
ose forcs "ateriale shpreh$et $an ato : ai/ pra/ edhe n +8 sht zhdu&ur6 por ai e
tra$toi t n$$tn $ n pr$ithsi/ pr sh&a& t lehtsin e t &uptuarit/ n$
su#stanc. Pr t $itha i"pondera#les #ash&u/ "e prfshir$en e &i"is/ ai &a e"rin e
8(na"ide. +8 sht t pa&tn po a: e za&onsh"e sa t 8(na"ide t$etr n "n(r
: sensitives $an t prfshir n thel# &udo dhe n )do &oh e ndi&i"et : "und t
ndihet vet"/ n varsi na sh&alla e nd$esh"ris dhe forcn e efe&tit t ndi&i"it "
pa& ose " shu" .
T sensitives dhe $o;sensitives nu& $an t vshtira pr t dalluar dhe &a shu" t
"$eteve t th$eshta t z#uli"it. N pr$ithsi/ sensitives "posht"e &ara&tere t
vi$n pr t6 dhe " shu" $u s #ash&u "e n$ person t till dhe a: " shu" e
$en t sh:uar/ " t siurt dhe " t vendosur se $u do t $et n $end$e t presin t
n$$tn $ "e sensitives.
Nd$esh"e $an pr$ithsisht nervenreiz#arer si $o t nd$esh"e/ " shu" du&e
ndr(shuar "$edisin/ "oti/ dhe &ushtet e $asht"e do influenziert ndon$her/ tre"#
leht/ $u" i sh:etsuar/ edhe pse nu& $an a: t nd$esh"e n vetvete. s"ur/ por
para t t$erve deri paparashi&uara t ca&tuara/ si &onvulsione/ "iren/
so"na"#ulis"/ dhe si t prirur .. &a nrnsit t forta : e duan "ish t sh&l:(er t
ftoht/ sallat/ dhe nu& prano$ ush:i"et (nd(rore6 nu& "und t puno$n edhe n
dho"a t vola/ ose ndr"$et personave t t$er/ du&e prfshir $o t :ndro$ n
tur"/ t ndi&ohen na vendos$a e n$ "anet ose #rushin "e "anet n n$ "n(r
t ve)ant6 $ithashtu i sh:etsuar pa& na drit t hns6 t nd$ehen n &"# para
pas:(rs si di)&a retardant. <el&"ale pas nre sh&ri"tarin prodhuar "undsisht
,n$eri sensit l p B ...1=
2Si n$ na lihtest/ " e th$esht dhe pa ndon$ prp$e&$e pr t erlanendes
fun&sion/2 thot ai/ // &a" &na:si dhe dhi"#$e e n$ohur se shu" n$erz n$(ra t
ca&tuara t dnuar;$ra. -$o sht pr t "suar disa f$al/ n :oft se di&ush strehon
n$ antipati pr n$(r t verdh ,n vesh$e/ dho"a $eto$n/ et$1 dhe pran ti$ n$
preferenc pr #lu. T $ith ata : &an &t tendenc t ve)ant/ un &a" $etur
$ith"on e nd$esh"e pr vzhi"et e "ia deri tani/ dhe &$o sht e $itha " e fort/
" t $all treni foli at(re. 2
2<e$ithat/ pr &riter "e t cilin un dallo$ sensitives dhe $o;sensitives
prca&tuara "e n$ri;t$etrin/ un &a" n$ "$et shu" t sh&urtr dhe t th$esht $eti.
Glli"i !$o &r&on as$ " shu" se sa duart e zhveshur. 5n shi&o$n na personi/
nat(rn e : un e di dshiron/ t proffer "a$t dore/ dhe odit$e n tru "e ishtin
treues t dors ti"e t d$atht verti&alisht dhe nadal ulur at deri rreth pa pre&ur
dore/ "a$n e ishtit t "es" at dhe n distanc pre$ rreth n$ in). ndihet audituara
du&e #r n$ vepri" n "n(r/ &ur n$ t ftoht $o# fllad ishtat e "i pas s
#ash&u n dorn e ti$ do t &andido$/ t tilla si n lulzi" na n$ &ashte z t ult/
pasi ai sht n$ nd$esh"/ ai nu& ndihet as$/ &shtu : ai nu& sht 2.
Nu"ri i sensitives sht sipas infor"atave t fundit autori shtatlart se ai ishte i
prirur pr t pranuar " hert dhe sht rreth $(s"a e n$erzve6 vet" se &a shu"
sh&allzi"e nn t n$$tn $ "e an t t cilat ata &alo$n n $o;sensitives/ edhe
sh&alln e nd$esh"ris n t n$$tin su#$e&t nu& &a $ith"on t "#etet e
n$$t. Hurrat dhe rat/ t shndetsh" dhe t s"ur/ t v$etr dhe t rin$ t ndodh
n "esin e sensitives.
Pr"#ledh$e na feno"enet " t sh:uar t cilat varen na nd$esh"ria. polet
"aneti&e/ pi&a &ristal/ p$est e ndr(sh"e t trupit t n$eriut/ por edhe n$
shu"llo$sh"ri t orani t$etr n9eh sensitives n &onta&t "e duart tua$a/ ose p$es
t t$era t trupit t t(re apo edhe n :as$en nda$ sa$/ si $an na autori se n pi&tur
at/ n &onta&t ose disa distanc/ na nd$en$at e li$it t ca&tuara t fres&i t
&ndsh"e apo t va&t pafavorsh" ose t nroht/ sipas rrethanave/ du&e trhe:ur/
nd$esi shpi"i $ilprash u. et$ .. ve)anti/ nd$en$at e fres&i t &ndsh"e ,dhe t ftoht1
dhe Lau>idri&eit n " i "adh ?$eri"i ndodhin "erren n &onsiderat.
E nd$esh"e e n$ sh&all " t lart t nd$esh"ris pr t "arr n errsir t
prsosur n polet n n$ feno"eneve "anet fla&a;si drit e vrtet n Polin e 'eriut/
n$ #lu dhe #lu;ri/ n Polin e Euut n$ t &u:e/ e &u:e;verdh dhe
rotraue. G$ithashtu/ &shilla e &ristaleve/ : $eto$n oraniz"it t n$eriut/ t &afshve
dhe peri"eve/ sido"os "a$at e ishtrin$ve/ "etale/ s:ufurit/ ln$eve : $an n
&i"i&e ose -ristallisationsa&t/ et$/ ndezur S fundi v$en autorin ,sensit. N$erzit. 0.B
001 n prfundi" se t $itha oranet n t $ith Erd#alle ndon$her shptuar
+dlicht/ vet" n$ " shu"/ " pa& t t$era.
8uart/ et$ ar"ve t sensitives prvo$s n vendet " t larta t nd$esh"ris
trhe:$et li$ore dhe sht(t$e &undr polet ofertave "aneti&e dhe pi&at &ristal.
. 8isa e&speri"ente t cilat treo$n dridhet autorit si "undsisht du&e
"poshtur
N1
Eu le t sensitives 0F ishtat "e &shilla t leht t &ri$o$ "urin t$etr
dho"6 "a$at e ishtrin$ve "a$t $an "ur t ftoht/ t nd$ehen t dre$t t nrohta6 %
n$$ti e&speri"ent sht prsritur n n$ $o;ftoht n furre he&uri dho" apo
"er&urit nivelet/ $an rezultat pr"#(sur. ; N$ shishe "e &aliu" &oncentruar
hidro&sid z$idh$e do t $et laulich/ nd$eu ftoht n dorn e d$atht n dorn e
"a$t6 n$ shishe anas$elltas "e acid sulfuri& t pr:ndruar. ; 8( ishtat e dors s
"a$t/ n$ sensitives para:itura $an "arr na e "a$ta/ laulich t perceptohet ftoht e
t dre$tave. ; N$ flet letre t verdh sht s(ri "a$t ,ndrsa t t$era sht e "#(llur1
tur#ullt/ t papastr/ t pa&ndsh"e/ e dre$ta n "n(r t :art du&et t pastr dhe t
&ndsh". N$ har& #lu anas$elltas. -tu $ithashtu e&speri"ent "e hn
lartpr"endur. ; Nd$esh"e sht "e s(rin e d$atht ,ndrsa t t$era sht e "#uluar
pa&1 vet" n t "a$t/ shi&oni n t "a$t n s(rin e d$atht t n$ n$eriu t$etr "e
shi$on "e a#>enden.; e s(rit t$etr "e fri& Eu "und t ln s( n$ sensitives et$
ishtat e dors s d$atht/ Poli i 'eriut i n$ "anet/ por $o dorn e "a$t/ t "os
afrohen Polin e Euut e n$ "anet/ pa d"ton at dhe e d"sh"e ; !utori para:et
n$ cit ende disa prp$e&$e si t till. e cila lehtsisht para:esin veten n prov/
n. !$o do t $et e leht/ sipas li$eve the"elore t +dlehre dhe director( e
+d:uellen "posht"e pl:en pr t $etur veten dhe t "odifi&o$ si e dshiruar.
N1
Hesi"i i ver#r dhe sh&enca p 0M ff.
<asat parapra&e. / un nu& "und t pr"end &tu t $itha "asat e re&o"anduara
na autori na pi&at e f(t(rs/ p$esrisht pr t parandaluar ndrh(r$en e ndi&i"eve t
ndr(sh"e "ess odic/ p$esrisht pr t siuruar percepti"in e vet ndi&i"eve t
tilla. -$o sht e "$aftuesh"e pr vre$t$e t pr$ithsh"e/ : n &t an &u$des dhe
zell t autorit duhet t &et asn$ &undrshti". N$ p$es na "asat : do t "erren
sht $ithashtu e du&sh"e na a$o : vi$on n vetvete. 'et" n$ &u$des un do t
pr"end ve)anrisht &tu n "n(r : t "os dshto$ vet" e&speri"entet " t
dalluesh" pr sh&a& t "uness s sh:(rti"it t n$$tn $ do t interpretohet
leht &undr autorit.
<asat parapra&e thel#sore n e&speri"ente n &a(otic d$uar se e&lipsi sht
a#solut. ,Sensit/ <. %%. 41 2$ur" t vol t dits ose "e :irin$/ na )do penetron
n$ &olon n refle&set t &atrt ose t $asht/ e #n " t sensitives paaft pr t
n$ohur ndon$ drit odic.2 // 5n &a" 2/ thot v. Reichen#ach/ // ln d(ert e "i t
#$ t $ith d( her/ dhe :ili"a duhet t pezulluar n "es t d( d(er. < posht n
t n$$tn dritare #rendsh"e dhe t $asht"e duhet t $et e sht(r $ast&t/ dhe n t
vrtet n t d( d(ert. +ranizata &a" &a" #r n "n(r : tre dho"a $an pran
n$ri;t$etrit erret/ dhe t $itha $an "#(llur recipro&isht drit;shtrnuar/ por vet"
n "es/ e cila nu& &a dern e $asht"e/ un puno$ "e sensitives 2. N "n(r t plot
errsir &apur shu" t nd$esh"e shpesh "en$her ose vet" pasi fondet e
nd$esh"e pas C deri 0F "inuta
0
S
B
deri n B ose N or pr t par +dlicht.
. Fa&tet dhe li$et the"elore -ur dora e "a$t i n$ sensitives dorn e ti$ t "a$t
,pavarsisht nse $u vet $eni t nd$esh"e apo $o1 proffers ose vet" deri n n$ :as$e
distanc/
41
sht perceptuar na sensitives si lau>idri6 &ur e n$$ta dora e "a$t e
sensitives $ep dorn e d$atht ose :as$e/ a$o sht e ftoht t $et e &ndsh"e/ ose si
autori thot "en$her/ ndoshta nd$eu ftoht. Pra dre$ta dhe t "a$t du&e treuar "e
dor n vepri" t t(re "#i sensitives n$ &ontrast/ dhe $an shp$euar n te&stin e
prca&tuar na autori si anodicall( polare;&undrta dhe n t vrtet/ sipas disave
&tu #eiseitzulassenden ars(e ln pr odpositiv/ t dre$tat pr odneativ. Guite n$$ti
&ontrast n efe&tin e t(re n nd$esi e sensitives si duart e n$ n$eriu : treon d( polet
e n$ "anet6 Poli i Euut sht e dre$t at$e n prputh$e "e vepri"in e t "a$t/ t
Polit t 'eriut "e efe&tin e t dre$tave6 na ato lau>idri &ur sul"uar "e dorn e
"a$t e sensitives apo prafri"it t th$esht pr t n$$tn $/ n vend/ &( sht
ndoshta nd$eu ftoht.Poli i Euut sht a: odpositiv/ odneativ Poli i 'eriut. % n$$ti
&ontrast treo$n "a$at e &undrta ,n te&stin e "te$" na autori i :ua$tur edhe
polet1 -ristal &uarc i "adh dhe &ristaleve t t$era/ pr &t ars(e edhe t &undrta
polare. Por $o $ith"on/ &a d( polarities n t n$$tin trup s #ash&u. <etale t tilla.
H. sillen aspa& odpositiv du&e u perceptuar lau>idri di&u na ana e "a$t e
sensitives &ur pre&u/ ose &ur i afrohet/ ndrsa veten e o&sideve "etali&e/ "ure uri/ t
$ith dielli dire&t rrezet :en e e&spozuar pa& para e&speri"entet sillen Hod( Ever
odneativ . du&e u perceptuar na t "a$t e sensitives &udo ndoshta ftoht. Ever
$eni sensitives sh&all du&sh" " t lart/ n t $itha oranet e dalli"eve nat(rore
n &t dre$ti"/ dhe pasta$ t n$ofto$ autorin e t $itha oraneve nat(rore n d( &lasa
t "dha t odpositiven dhe odneativen trupit. N$ list e &r(esore vi$on "
posht. Trupi +dpositive $an ato a: shu" t cilat $an perceptuar lau>idri at n
&onta&t "e dorn e "a$t e sensitives apo :as$e6odneativ ato t cilat "e an t s
n$$ts dor ndoshta $an nd$er t ftoht. 8isa orane/ si trupin e n$eriut dhe t
&afshve/ "anet/ -ristal/ t "#(llur t d( polaritetit n t n$$tn &oh n$ t$etr
,ashtu;:ua$tur. 5nipolare1 treo$n vet" n$ llo$ t polarizi"it.
41 Prafri"i i duhur vepron n prputh$e "arrdhnie odic &udo si &onta&t6 dhe n pr$ithsi lviz
n testet e autorve prafri"i i th$esht i trupit : do t testohen para duart e nd$esh"e n ndi&i"in
e te"peraturs/ et$/ vrazhdsi e trupit pr t pr$ashtuar " "ir nd$esi. -$o vlen pr )do $ :
vi$on.


Osht e rndsish"e t the&sohet : trupi odpositiven si a#solutisht dhe e ftoht
nu& "und t &onsiderohet si a#solutisht lau>idri/ e odneativen $o pr nd$esi e
sensitives/ por se &$o sht e vrtet vet" pr a: sa e &an ln n dorn e "a$t/ ose
ndon$ fa:e t a&t t nd$esh"e6 "e$ithat/ nd$esi vet" shfu:izon &ur e&spozohen
n t d$atht apo edhe ann e d$atht/ n "n(r : z. H. n$$t/ t "a$t e t popullit/
pol $u t n$ "anet/ t cilat $an perceptuar lau>idri e "a$t e sensitives/ dorn e
d$atht n vend prodhuar "ir:enien fres&i. N$ "und t polarizi"it pranda$ odic e
trupit n t d$atht e sensitives &onsidero$n du&e shtuar $u/ por a$o pr t interpretuar
de&laratat n &upti"in e &undrt/ si &ur testuar "e dorn e "a$t6 por autori &a #r
vre$t$e se n pr$ithsi dora e "a$t e sensitives sht a: shu" " t nd$esh"
nda$ efe&teve anodic/ se sa t dre$t/ : ai "undsisht ato prdor pr e&za"ini" t
till/ dhe na de&laratat n pr$ithsi " t do#ta dhe " pa& vendi"tare t t
dre$tave t vet" n$ f"i$ #n prdori"in.
G na dora e d$atht e sensitives do lau>idri pre&ur na dora e d$atht e n$
personi t$etr/ ashtu si lau>idri "a$t e t "a$t t n$ personi t$etr/ "e$ithat/ dora
e d$atht e sensitives ftoht t rehatsh"e e t "a$t/ dora e "a$t e sensitives ftoht t
rehatsh"e e dora e d$atht e n$ personi t$etr/ sht e :art n lidh$e "e fa&tin se
vepri"i i s dre$ts dhe ann e "a$t t personit t$etr vepri" i poleve "aneti&e/
&ristal Polonia dhe )do oranet unipolare "und t zvendsohet/ dhe se t n$$tn
"n(r si t d$atht dhe t "a$t duart e sensitives $an p$es t t$era t s$ell$es s ti$
t trupit/ teore"a the"elore t pr$ithsh"e dhe t rndsish"e=
'ensitive ndihet me pjest e trupit t tij q kan nj (dpolarit)t dhn, kontakt apo
drejtohen t njjtin emr odpolarer lau*idrig trupit, jo n mn%r t barabart dhe
odpolarer trupin t ftoht, apo ekspo!imi t shkurtr n t njjtn veprim
ungleichnamige sht lau*idrig nga sensitives ndjer mir ftoht.
Ndr&oh/ &( rup vuan disa &ufizi"e dhe &ualifi&uese.
Para s $ithash &$o sht n pr$ithsi vet" pr Erstein>ir&un trupi n
sensitives na/ por lshon n$ trup $o n "n(r t #ara#art du&e vepruar t +8
radualisht n sensitives/ n$ "#ush$e paes/ "ad$e edhe "#i;nop$es s polarizi"it
t &undrt "und t #het/ dhe tani n #az t "e an t &sa$ h(n vepri"i i n$$t
&aloni reai"in e par dhe t ftoht n Lau>idri&eit.
S d(ti trhe: ndar$a n pr$ithsi efe&t t &undrt n vetvete/ si n$ :as$e apo
&onta&t6 "ir;fres&i &ur afrohet ose pre&se nd$e& Lau>idri&eit/ e edhe fres&i
Lau>idri&eit n ndar$en et$
S treti/ t apli&o$n pari"in e "sipr"e/ pr a: sa a$o lidhet "e unleichna"ie
vepri"/ n pr$ithsi vet" pr t pre&ur dire&t ose e par e e&spozi"it
unleichna"ien e p$esve t nd$esh"e t trupit6"e$ithat p$est e larta t sillet
&tu si n :oft se ata ishin t pre&ur t n$$tin e"r.
S &atrti/ vepron stro&in trupin nd$esh"e/ pr. she"#ull "e ishta/ n$ sht(ll
"aneti&e/ et$/ sipas rreullave t ndr(sh"e se sa th$esht afrsis dhe &onta&t.
N t $itha &to dhe t disa rrethanave t$era : duhet t "erren n &onsiderat n
e&speri"ente/ n :oft se $u do t "errni t ve)ant na su&seset e "sipr"e !&tit
t sa&t.
Nat(ra odic e secilit oran "und t trans"etohet na "esazhi "e n$ri;t$etrin/ ose
"e shpreh$en e 'erfass. nar&uar na ai : sht n &onta&t "e ose n afrsi t #n t
t$era/ dhe t "#etet trupi i a&uzuar disa her/ t cilat leht s$ell )rreulli"e dhe
&o"pli&i"e $o e lidhur &u$des n feno"enet. Pra/ )do oran v$en na dora e d$atht e
n$eriut ,ai sht i nd$esh" ose $o1 "e odneativer ose t pa&tn t do#suar cilsi
odpositiver $asht na ana e "a$t e n$eriut "e odpositiver ose do#suar odneativer
cilsi. G$ithashtu &onta&toni "e polet "aneti&e/ pi&a &ristal/ "etale/ s:ufur/ et$/ N
vende n rrezet e diellit ose drit hne efe&t;a&uzuar6 dhe : n thel# t $itha oranet
&an n$ nat(r t ca&tuar odic/ n$ t vet" n$ " e the&suar se sa t t$era/ si) sht
e :art se $end$a anodic e trupit $ith"on prca&tohet na "$edisi dhe pr &t
sht pr t treuar &onsiderat pr vre$t$et.
Siurisht/ trupi i forcs " t fort odic t poho$n pasuria e t(re " t
:ndruesh"e dhe t $et i"pri"ieren $end$e t t$era.
Gradualisht/ paesa $epet na +8 hu"#ur pre$ trupit &ur ata $an he:ur na
nar&i"it +d:uelle.
+8 $ithashtu "und te perhapur. Pr"#ledh n$ Sensitive n$ fund t )do sh&op t
$at apo t sh&urtr apo tela e :el:i/ druri/ "etali/ ndon$her/ n "n(r : n fund
nu& do t z$atet na ndon$ "aterial t fort n dor "#i dor dhe pasta$ )do
+d:uell se dora / "aneti&e/ tip &ristal/ "etali&e/ trupi i ndri)uar na dielli u. #rr(la.
solli n &onta&t apo vet" n afrsi t ann t$etr t #astunit/ &a: shpe$t nd$en dorn e
sensitives Lau>idri&eit ose i fres&i n t n$$tn "n(r si&ur dora +d:uell
"en$her do t para:itet.
!$o sht e "ir/ n &to e&speri"ente "a$n e #astunit/ )far nd$esh"e
interpretohen vet" n$ &oh t sh&urtr/ n lidh$e "inut l pr t ln n duart e
sensitives para #ash&n$itur trupin : do t testohen n fund t t$era/ e cila :uhet e
!u. "arr disa du&e u prdorur na ana e &ara&terit/ dhe e cila &a pr :lli"/ e anodic
dhe te"peraturs ndr(shi" : e&ziston "idis &alla" dhe dora/ #ilancin para
e&speri"ent/ n "n(r : efe&ti i +8S vazhduesh"e e udhhe:ur do t nd$er t
pastr.
'len t pr"endet se raportet e lin$s pr +8 nu& prputhen "e ato pr ener$in
ele&tri&e na p.sh. 9ha"i sht n$ na diri$entt " t "ira pr +8/ dhe diele&tri&e
a&tuale pr t n$$tn nu& $an t n$ohura. por n9$errin disa su#stanca " pa& edhe se
sa t t$ert.
Ln$et dhe trupi i n$eriut t )o$ edhe neper +d6 pr"#ledh p.sh. 8i&ush "e dorn
e ti$ t d$atht nd$er. t sensitives "a$t/ &shtu : &( sht efe&ti i +d:uelle/ e cila
"#an : "e dorn e "a$t apo t pre&ur na &( efe&t sht shu"uar "e an t trupit
t sensitives.
Shu"i"in nu& sht i "en$hersh".
. Shefi +d:uellen Edhe pse n thel# t $itha oranet &an n$ nat(r t ca&tuar
odic $an vet" pr t pr"endur disa trupin dhe proceset n "arrdhnie odic para
t t$erve6 &lasifi&i" i sa&t n forcn e efe&tit t t(re anodic sht/ por "e siuri nu&
dihet ende.
Si odpositiv t #het na autori n "n(r t ve)ant t ca&tuar= t $ith ann e
"a$t t n$erzve/ &r(esisht t "a$t /. ; Polin e Euut e "anet6 ; N veri poli i
To&s/ i cili sht i n$ohur n Polin e Euut t "anet &a t n$$tn cilsi "aneti&e6 ;
N$ fund apo n$ tip apo :oshe t &ristaleve ,&ristal sh&"#or/ shap/ spat ips/
ndesh$e #o&si/ spat rnd/ tur"alin/ &u:e/ et$1/ du&e prfshir t #azs/ t ciln ata u
rrit apo "anelhaftere/ :oshe " pa& t arsi"uar6 ; Hidro$enit dhe " e trupit
hidro$enit pasur/ t tilla si al&ol/ eter/ disa va$ra dhe rrshira6 ; T $itha "etale/ "e
pr$ashti" t d(shi"it apo arseni&/ telur/ <el(#d@n/ tunsten/ &ro"/ dhe
antino"6 "undsisht fort &aliu"/ natriu"/ os"iu"/ rodiu"/ ari/ ar$end/ platin/ %rid/
P!LL!8/ "er&uri/ #a&ri6 ; !l&alet dhe al&aloide orani&e6 ; E za&onsh"e "e
pas:(r a"ala" prfunduar6 ; <oonliht6 ; <e an t th(er$es polarizuar diellit/
rrezet t verdh dhe t &u:e t spe&trit6 ; <ateriale t prafrt6 ; Lule er et$
Si) odneativ t pr"enden n ve)anti= i tr ann e dre$ta e popullit/ &r(esisht na
ana e d$atht6 ; N veri pol e "anet6 ; Polin e Euut e to&s6 ; N$ fund apo n$ tip
apo :oshe t &ristaleve/ do"ethn siprfa:$a rritur vendosur tip t &undrt t lir apo
:oshe plotsisht t &ualifi&uar6 ; +9(en/ &lor/ s:ufur/ selen/ #ro"ine/ $od/ fosfor/
arseni&/ :("(r/ dia"anti/ rafit ; silic/ &uarc/ "ineral he&uri/ o&sid #a&ri/ lithare/
o&sid zin&u/ ndr t t$era o&sideve "etali&e ; t $itha acidet "inerale dhe acide
orani&e ; s:ufur/ &lor/ $od/ #ro"ine / fluorit dhe ciano$en &o"poni"et6 prfshir
&lorid sodiu"i/ &ar#onate/ s:ufur.-riprat ; o"/ niseshte ; &oh e "ir6 edhe "
shu" se t $itha &oh e "ir/ polarizuar na rrezet e diellit refle&ti"in6 rrezet #lu t
spe&trit ; Fla&t ; trup t ndezur fort.
'et" pa& neative n "esin e shishe t t$era t &e:e :el:i/ edhe u$i/ "ur liri.
G$ithashtu/ disa procese $an anodicall( efe&tive. +dpositiv = fr&i"e/ rr$edha dhe
a$itacion e u$it/ dal$e e a$rit6 Presioni. +dnentiv = t shndosh/ z$idh$en e
&riprave/ avulli"it/ disa de&o"pozi"in &i"i&e.
Polarizi"it +dic e n$eriut/ &afshve dhe #i"ve. n$eriut anee#ener"aVen na
n$ra an n t$etrn polare/ e "a$ta : sht pozitive/ e dre$t neative/ dhe &$o
polarizi"it " e the&suar n duar/ &tu "undsisht prsri n ishta.
N &t te" polarizi"it/ autori sh&ruan n$ n$eri a&sin odic
$ersi ose Latitudinalachse t. -$o sht polariteti &r(esor : n$eriu posedon/ dhe i
cili &a tendenc pr t identifi&uar efe&tet &r(esore e su&sesit odic "#i n$erzit.
Por tr prpar"e e n$erzve sillet n sch>@cher" odpositiv &lass &undr "#rapa
e asa$ : autori si anodic a&s trashsi ose #oshtin trthor treon6 dhe a&o"a " pa&
sh&all &"# n$eriu potitiv &undr #all &revati/ )far odic a&si lenth ose a&si
$atsor i n$erzve $an. Efe&ti i #oshtit trashsi #n vet" n "es ndr"$et d( palve
t aru"entuara n "n(r t :art pr veten e t(re. Pr " tepr/ shton ose z#ret
efe&tin e $atsis a&sin trashsi dhe #oshtit t pr$ithsisht te$&alo$n efe&tin e
$eresise #oshtit/ si&urse sht dre$tuar n t n$$tin dre$ti" t &undrt ose. -shtu/
edhe pse t d($a t dre$t para dhe e dre$t "#rapa e odneativ n$eriut/ du&e "arr
paras(sh a&sin $ersi6 Prpar"e dre$t por pa& neative se e d$athta t pas"e/ sepse
efe&ti i #oshtit transversal na a&sit t $ersis s prpar"e z#ritur shtuar pr ann e
pas"e.
Prve) &t(re tre polarities &r(esore n lidh$e "e n$erzit si n$ e tr/ edhe
polaritetit t vola e p$es t ndr(sh"e $an t pranish"e/ ndi&i"i i t cilave edhe &$o
sht shtuar n varsi t n$ash"ris apo &ontrast "e shu"icn e polarizi"it : i
ta&on n pr$ithsi n a&sin $ersi apo z#ritet. <n(ra " e sa&t autori i &a
studiuar &to polaritetit f"i$ n duar. Pas &sa$ sht para s $ithash Hand>eiche
sillet pozitivisht n dre$ti" t pas"e t dors6 dhe neativitet : &r(esisht dhe virt(t/
si n$ e tr t lua$tur na ana e d$atht t #oshtit $ersi/ : treon se ata t ulur n
rrit$e t p$es"arr$es n shpin6"e$ithat/ positivit(/ e cila i ta&on t "a$t/ si n$ e
tr/ du&e rritur p$es"arr$en dhe treon t redu&tuar n p$esn e prap"e. N$ trup
odpostitiver do t $et pr &t ars(e n lau>idristen n >ohl&Khlsten perceptuar na
&aloni "a$t/ na ana e d$atht prapa/ n$ oran odneativer anas$elltas6 dhe $u ofron
n$ sensitives edhe n$ dor sht ,e cila nu& &a nevo$ pr t sh&uar n &onta&t1/
ather &aloni "a$t sht " pozitivisht ti$/ dora e d$atht "#rapa vepro$n n
neative/ du&e treuar &shtu nd$esi >ohl&Khlste pr sensitives duart e ndrs$ella t
specifi&o$ nse &aloni e "a$t dora &thehet n t d$atht t t t$erve ta&oi
lau>idriste &ur &aloni e "a$t dora e &aloni "a$t e ta&i"eve t t$era. Pr t d$athtn
e rezultateve sensitives tut$e leht >ohl&Khlste dhe lau>idriste #allafa:ohen "n(ra
"e an t t$era/ por sht anee#ener"aVen t 8re$tat e sensitives n pr$ithsi "
pa& t nd$esh" nda$ sti"uli"it anodic se t "a$t.
Pas &sa$ she"#ull/ e leht "und t interpreto$ su&sesin e polaritetit ende : do t
dis&utohen t "te$sh"e $ithashtu.
8o"ethn/ a$o tani sillet edhe " te$ pr dore/ si n &raht/ #uz pa& isht dhe t
n$$tn ann pr&atse t &rahut pozitivisht ishtit treues dhe #uz &undr ann
pr&atse t &rahut6 thu"# pozitivisht t &atr ishtat e t$er/ na t cilat ishtin e
"es" dhe inde&si isht "/ ishtat e vola $an neative " e do#t. T $itha &to
polarities t vrtet $an &uptuar vet" relativisht/ dhe "#eten n pr$ithsi
polariteti >idth vartse6 por du&et se n #az t prvo$s/ e cila treon autorin. S. .M/
: positivit( e ishtit n lidh$e "e ishtat e t$era vet "und t rritet n at "as sa :
ai sht polariteti $ersia duhet t $et neativ n ann e d$atht/ &u ai virt(tin/ na
du&e te$&aluar edhe polarizi"it &r(esor sht a#solutisht di)&a pozitive/ n "n(r
:/ &ur sht pr t #r efe&t t fort neativ t ishtave/ ishtit n vend l
"n$an. N t &undrt/ polariteti i &atr ishtat e t$er n t d( duart t "#etet
$ith"on nn eprsis s polarizi"it $ersi.
Osht dhn n "a$ t ishtave n t $itha selin e vepri"it t fort odic t d( si
percepti" pr trupin e n$eriut/ ne apli&o$" ato "undsisht n :oft se $u doni efe&t
t fort "#i t nd$esh"e/ ose n :oft se doni t nd$esh"e nd$eni veten "ir. Pra a&ti
rreth ishtin e "es" t n$ dore ishtat clenched/ "#a$tur &undr #aness s n$
sensitives dore/ shu" " e fort/ &$o n$/ si vet dor t shesht/ dhe t $enero$ t
ftoht ose Lau>idri&eit sipas t n$$tit ose unleichna"ien vepri" t.
-"# treon polaritetit t n$ash"e t vola se sa dora. <e$ithat/ polariteti
&r(esor/ d"th $ersin e trupit sipas polaritetit/ $ith &"#n e d$atht sht
neative/ e "a$ta sht pozitiv/ )do &"# sht n n$ &upti" t vol pr#renda
pozitiv $asht neativ n pozitiv na ta#ani/ n ann e pas"e neative. Rreth n$
&ontrast t "undsh" t ishtin e "adh dre$t &puc "e "a$ t t$era/ nu& &a as$ t
prca&tuar.
N t d( ant e rops s sto"a&ut/ n$ p$es e sa$ posht/ &a d(/ "undsisht pr
reai" t nd$esh"e anodic na p$esa t$etr e pi&ave zons sto"a&u denotin pozitn
e t d( &rahve t ple&sus diellore n trup. Shifra pari na e "a$ta sht pozitive/ e
dre$ta neative.
Sto"a&u vetvete/ por pr a: &oh z#ulon n$ nat(r odpositive/ si ai toleron pir u$
&oh pas &ohe e nar&uar pozitivisht nu& sht e "ir/ " "ir nar&uar e neative.


5n e &a" &ontrolluar "parsh"e autori #esni&ri t $et e "undur pr t nd$e&ur/
vet" : un u zhvendos versionet e $er pr t nushtuar/ dhe &onfir"i"et
e&speri"entale ln "n$an6 dhe "endo$ se Raportuar do t "$afto$ n$ pa"$e na
the"elet/ nse $o pr t dhn n$ lufttar i fort/ vshtir se "und t pr"#a$ deri n
t thn zhvilli"in "onstruoze t do&trins ndrtuar "#i t. N$ &riti& oshti" e
do&trins sht : t #het vet" n #az t &u$des;&ontrolluar e&speri"entet : nu&
$an n &o"andn ti"e6 por "und t shtrohet p(et$a/ )far treo$n "parsh"e dhe
)far pretendo$n &a tr do&trinn "#i #esi"in pa e&speri"ente t re$a. -$o p(et$e
5n $a" du&e &r&uar pr t "posht"e na standardi/ un "und t s$ell veten pr
t/ dhe t pr$i$en n #az t do&u"enteve/ t cilat i &a dhn autorit. Ddo t t$era
sht t s$ell n$ sh&all t ndr(sh"e6 dhe &$o "und t $et shu" $ra t prfshira
n heti"et e autorit/ i cili do t #$ dni"in ndr(she n :oft se a$o u vua$tur.
Pse nu& duhet t $et n $end$e t $apin treuesit e nervoziz"/ &u &$o dhe : sht
perceptuar/ a$o : n rrethana t t$era "unesa e nervoziz" sensi#ilitet. Pr&undrazi/
as&ush nu& do t "oho$ se &a &ushte t tilla. N$ nevo$ n &t dre$ti" vet" "e
nd$en$at e $end$e histeri&e/ du&e "enduar iluzionet e &a: shu" i s"ur
"endor. N thel#/ )do percepti"i i $asht" i n$ produ&ti fa&tor su#$e&tiv dhe
o#$e&tiv/ dhe si vet" n$ ndr(shi" fa&tor/ i $ith ndr(shi"et e produ&tit. Tani
fa&tori su#$e&tiv n thel# n )do :enie n$erzore t rreulluar disi ndr(she se sa n t
t$era6 as$ nu& e penon por se &a pasur edhe n$ dalli" " shu" ose " drasti&e
t ca&tuar ,nd$esh"ri dhe $o;nd$esh"ria1 at(. -$o "und t $et dhe nu& "und t
$en6 dhe si&urse sht rasti apo $o/ sht edhe v. Reichen#ach nu& sht i "suar ose
&e"i ars(e.
Hhet n$ her n$ sensi#ilitet t ndr(sh"e t individve pr fu:it e #ots s
$asht"e n vend t &sa$/ a$o do t n )do rast t $et li$e t feno"eneve t varur/ dhe
n &rahasi" " t nusht e raporteve t &t(re feno"eneve "und t $et shu" :
sht i pranish" e re dhe t papritura. !$o nu& ishte ndr(she pr ener$i ele&tri&e
dhe "anetiz"6 : do t &ishte dashur a: shu" prapa para:it$et e ru##ed shufra
nnsh&ri"in;d(lli. 8he pas &sa$ ai $ith"on do t pranohet "e fal nse di&ush "e
&"#nul$e dhe zell nnshtrohet stud$uar &to li$e/ dhe sht e re dhe e pan$ohur
nu& t "en$her hidhni si di)&a a#surde/ ve)anrisht : na pari"i vet/ na t cilat
rr$edha du&uri prfshin/ se ata ndr(sho$n na t za&onsh".
Dfar duhet t #ni pr n$ pa"undsis pr fa&tin se feno"ene t lehta n "anet
dhe &ristale dhe oraneve ndr(she t$era $an perceptuar na disa persona t ca&tuar n
errsir/ &u t t$ert e percepto$n as$/ se t n$$tit $an t pre&ur n nd$en$at e t(re
ter"i&e t o#$e&teve t n$$ta ndr(she se t t$ert ; dhe a$o redu&tuar &r(esisht
dalli"et n percepti"et e n$erzve t nd$esh"e dhe $o t nd$esh"e6 pr sh&a& se "
shu" rreth sh:etsi"et vet" dispozita t hollsish"e t &t(re dalli"eve ; nu&
sht e :art "ir. <a tani shpesh "unuar n prca&ti"in e li$eve t ve)anta t
&sa$ situate dhe &r&oi $o t #ara#art t $itha t $et i :art dhe #inds/ &shtu :
sht e ars(esh"e pr t pa fa$in e t $ith do&trins.
<e pa& f$al/ "ua " du&et se nu& "und t aru"ento$n &undr +dlehre na
filli"i/ si) u &undrshtuan n ori$inn e sa$ n teorin e ener$is ele&tri&e dhe
"anetiz"6 po &a n fushat e +dlehre edhe prvo$n e pr#ash&t n rrethanat e
)uditsh" t nervoziz" e shu" n$erzve na filli"i " shu" fa&te " par/ si)
&an :en t pranish" n filli" t "si"it t &t(re 8(na"ides.
Refuzi"i i do&trins Reichen#ach;s "und t "#shtetet sa " pa& si $ustifi&i"
t(re n n$ supozi" t ars(esh"/ por vet" n prvo$n/ pasi t $ith6 dhe pas v.
Reichen#ach "suar n$ sasi t till t "adhe t prvo$s n "si"in e ti$/ pasi i n$$ti
&a arritur n$ zhvilli" t till t "adhe/ pasi : &a p$es"arr$e a: shu" ai;z$on/
sht edhe n rast se ars(eti"i i sa$ nu& duhet t $et " i sa&t/ por rnia e n$$ta $
"und t varet vet" n n$ prn$eshtri" t sa&t. Por/ pasi a$o : un dihet/ a$o nu&
&a $etur ende t tilla6 pr &t ars(e nu& do t "$afto$ e&speri"ente rapsodi&/
sido"os &ur #$n "asat/ t n$$tn $ n "n(r t :art e :uan -ri$uesi/ nu& $an
vre$tur scrupulousl(. Pr sh&a& se n "n(r pr t hedhur posht n "n(r
rioroze/ a$o &r&on a: shu" sa&tsi/ &"#nul$e/ &u$des/ &u$des/ se pr t provuar
n "n(r rioroze.
Osht thel#sore pr t "arr paras(sh "e at nat(rn +dlehre duhet t lufto$ n
su#stanc "e vshtirsi shu" " t "adhe se do&trina e 8(na"ides t$era nse
o#$e&te dhe instru"entet e t(re nu& prodho$n t &rahasuesh"e dhe $o a: $an nn
pushtetin e vzhuesit/ se a$o e fizi&s. Tani t #$ dalli"in : e&ziston n &t
dre$ti" "es vzhi"eve n fushn e +8S dhe n fushn e a$entve th$esht fizi&e/
duhet t siuro$ t pa&tn $o vet" vzhuesit t nar&ess.
. ?. von Reichen#ach # i n$ohur "e an t z#uli"it " par lavdish"e dhe
pothua$se fri&suar sa&t -onstatierun dhe t dhnat e pronave t disa p$esrisht
vet "$e&esore dhe te&ni&isht "ateriale t rndsish"e : $an #r ,&atran/ parafine/
Eupion et$16 dhe un nu& e di se &eni pasur n$ shans &tu pr ta paditur "uness s
&u$desit dhe sa&tsi. Osht e vshtir t #esohet se nd$en$a e cila e #ri at &atran na
n$ "ish"ash t su#stancave/ pasi &a disa n pension/ "$aft &a dshtuar/ si) ishte/ +d
trhi:et na n$ turli $o;inferiore t si"pto"ave. Eo vet" n "as/ dhe lidh$a e
fa&teve/ ai treon/ $an "e t vrtet "#reslnse/ dhe a$o "und t $et se disa pre$
&upti"it francez t f$als sht i"poser #r &shtu $an ende nn "as t "adhe e
fa&teve : ai para:et/ edhe disa na n$ &ara&ter t till dhe $an prsh&ruar/ se ata
duhet t refuzohet si trilli"et apo t $ap vet" n$ hapsir hiper&riti&a. 8isa fa&te
$o t parndsish"e t &et edhe n$erz si Herzelius dhe Hau"artner t
dsh"itarve/ dhe n pr$ithsi nu& "unon autorin n shu" vzhi"e t
dsh"is s #esuesh"e. !$o do t " n fund n$ pa&u$desi po a: e pa#esuesh"e t
"arr n :oft se ai n "n(r t ca&tuar/ relativisht e leht pr t #e>@hrende fa&tin
: "und t shr#e$ si n$ &riter i "si"it t ti$ ,shih Fi. Lart1/ e &ishte aru"entuar
"e vendos"ri a: sfiduese si pandersh"ri/ n :oft se ai a: e $er n$ "as trillon
fa&te ose fshehur &undr;fa&te do/ si n$ do t supozo$"/ pr t "#a$tur "si"in e
ti$ pr &re$t t pa#az/ ose vet;"ashtri"/ n :oft se ai du&e u prp$e&ur t "ashtro$
asn$ t$etr/ &ishte "ashtruar veten &udo.
-$o/ t "arra s #ash&u/ un shtoni n #esi"in ti" n a: shu" $ra t cilat prte$
&ufi$ve t di$es rrept dhe sht ndoshta vet n$ heti" rioroz/ #esi"i se nu& ishte
di)&a n +dlehre. Por sa e )far7 G t vet" su#$e&tivisht/ le o#$e&tivisht t
vendosin autori &a siurisht shu" e vshtir. 8he disa sh:etsi"e serioze #ie &undr
pesha e fa&teve t ti$ n #ilancin. G$ithashtu &$o an e o#$e&tit/ a$o &onsiderohet tani
rndsish".
<#etet sh:etsi"i i par dhe " &r(esor$a sht se autori n fundit e ti$ vepra t
"dha/ a: shu" un shoh/ ende :ndron vet" "#i #azn e vet t prfa:suar na
ai dhe t punsuar n #az t vzhi"eve t ti$ ndi&i"it. N fund t fundit/ a$o "und
t $et se dshti"i shu"ta t prp$e&$eve : $an #r &tu dhe at$e pr t provuar
teorin e ti$/ "e t vrtet t #azuar n pun t pa"$aftuesh"e rrua e ti$/ dhe
"unesa e &u$des ; si v pohoi Reichen#ach ;. Por na ana t$etr edhe &onfir"i"eve/
si n t ciln a$o sht e #azuar/ na ato vzhuesve t tretis nu& $an/ ose vet"
her pas here huazohet pr n$ e&speri"enteve/ ose &an nd$e&ur t n$$tn $/ por $o
edhe e &an &r(er n "n(r "etodi&e n lidh$e n$ sr vzhi"esh/ po a: pa& pr
&auzn e ti$ &ur t provuar &to rezultate neative &undr t n$$ta.8he n :oft se &$o
nu& sht fa$i i autorit se ai ende nu& &a "#shtet$e na ana e sa$ e;$enden n
"unesn e vullnetit t studiuesve e sa&t pr tJu "arr seriozisht "e &t te"/
&shtu : siurisht : sht n$ penes/ e cila $ e ti$ e vshtir sht(pet.
Osht e pa&ontestuesh"e se $an vzhi"e : "#shtesin verifi&i"in e sa&tsis s
t(re/ du&e siuruar rezultatet e t(re n veten e t(re. Por "und t d(sho$ nse fush/ n
lviz$e/ vzhi"et e autorit/ sht e till : "und t #$ pa &ontrollin e vzhuesit
na ana e vzhuesit n t $itha6 dhe n )do rast e hu"# n heti"et e autorit 8isa
$ra : nu& "und t hu"#ur/ ata duhet t $en n $end$e t #$ pa n$ t till. Eo se
autori i desfallsien prop do t i&ur &urr/ ata e #$n &t para se t hapur/ dhe ai
ndoshta do t "und t na treo$n pr disa vende/ &u her pas here #$n referenc
lidh$e "e &t6 por vet" her pas here/ dhe &$o nu& "$afton. < sa&t varet na
lloari t plot/ t vazhduesh" dhe &ohezive t pi&ave : ne dua" pr t dis&utuar e
&aluar/ t $ith t shpti"it/ du&e siuruar t $itha studi"eve t tilla6dhe &t ne
"und t n at : sht i pranish" i heti"eve t autorit dhe nu& e $eni.
Osht e siurt se n$erzit e t $itha llo$eve/ por "#i t $itha na &lasa e at(re
vzhi"in e #ut nnshtron for"ularin autorit/ n$erz t nd$esh"e/ ve)anrisht rat
dho"a/ iluzione su#$e&tive t e"ocioneve dhe f(t(r $an " t leht se $e"ehr para/
presin : t nd$ehen t di)&a ose pr t par/ dhe se &to iluzione t "arr " t leht
n$ &ara&ter t pr#ash&t pr shu" n$erz/ ata $e"ehr &tu na ide t pr#ash&ta
dhe &r&esave nn n$ ndi&i" t pr#ash&t t &aluar. Ga#i"e t shu"ta tash" &an
&rcnuar pr t #r n &t "n(r th(er n sh&enc/ dhe i $ith heti"i i autorit
sht n &t rru t rrezi&sh"e.
N :oft se $u t ulen "e or t z$atura rreth n$ tavolin/ n prit$e : ai duhet t
lviz/ ai n lviz$e fundit6 "und t i"a$inohet : edhe t lehta se sa dru $asht
i"a$inats lviz n shtpi n :oft se $u do t vn n$ det(r t ca&tuar t leht6 "
n fund/ &ur di&ush sht du&e u prp$e&ur "$aft e $at dhe shpesh t prsritura/ i
)"endur/ dhe $u/ si tr(ez e nd$esh"e/ &shtu : n$erzit t nd$esh"e duhet t vn t
fundit vet" n$ isht "e feno"enin/ )far a$o sht du&e #r/ vre$tur
"en$her. <suar por <e(er
C1
pas disa pra&ti& t $itha ato : ai donte pr t par/
"e t vrtet shoh. <e(er sht n$ nat(ralist i "atur6 se sa t lehta $an ato t cilat
nu& $an/ dhe shu"ica e sensitives $an "$aft t &undrtn/ t shohi" se )far ata
duan t shohin ose &an par/ sido"os &ur v$en puna deri n at/ sh&enca t #$ "e
n$ shr#i". <undsia e "ashtri"it t :lli"sh" un as nu& e &onsidero$n
&t. %de$a sht shtrir &udo leht n i"azhin/ pr nd$esi/ pr shu" n$erz sht
edhe ndan veten n shtetin za&onsh" zor6 t tilla $an ndr(she na t $itha
e&speri"enteve t sa&ta pr$ashto$n " "e &u$des6 &a pasur/ ndrsa vet" t $et "
i "irpritur na nat(ra e heti"eve t autorit allerreiz#arsten su#$e&teve vzhuese
dhe duhet t &ishte n$ ndi&i" "#izotrues "#i e&ze&uti"in e rezultateve t ti$/
ndrsa ai vet &ishte nevo$ pr n$ ndi&i" t pr#ash&t pr t $itha su#$e&tet e ti$ t
vzhi"it.
C1
heti"et <e(er e Ps(sioloie fi#r nervore S. BN.
-$o sht to& e za&onsh"e tani studi"et " t &u$dessh"e parapra&e/ p$esrisht
n pr$ithsi dhe p$esrisht n )do lnd e vzhi"it do t ishte e nevo$sh"e pr t
siuruar se sa "und t varet n &t rrethan. Ne nu& $e$" as$ t &t(re heti"eve
parapra&e. -$o sht to& e za&onsh"e do t ishte ende e nevo$sh"e "#i "asat
ndr(shuar prsri pr t sh"anur rrezi&un e vet/ e cila "und t lindin na a$o
rrethan n rr$edhn e heti"eve/ "ad$e edhe " t turpsh"/ $ith"on du&e
prsritur prsri/ dhe sipas rrethanave6 vshtir se vendosn t "$aftuesh"e pr t
#r at6 n vend t &sa$ $u "errni n le9uar studi"et e ti$ vshtir se n iden se a$o
ishte n dispozicion. 5n nu& $a" du&e thn se t $itha rezultatet e autorit $an
rrodhi vet" na &$o rrethan6 disa e&speri"ente $an prsh&ruar si ata nu& $an
su#$e&t i n$ &undrshti"eve desfallsien6 por n "as t "adhe t vzhi"eve t ti$
dhe t su#$e&teve t vzhi"it $e$" na citi"et e "sipr"e d(shoni se fa&ti
lua$tur n$ rol t "adh/ $o vet" : nu& pr$ashtohet/ por n t vrtet sfiduar. N
pr$ithsi/ n$ parashi&i" pr &t apo at nd$esi apo percepti"et u zhvillua. N$$tat
su#$e&te vzhi"i t &onfiuroni a: shpesh n heti"et e autorit/ : n$ inauuri"i i
ca&tuar i cili sht i nevo$sh" pr t presupozo$n n siste"in e ti$. N pr$ithsi/
edhe pse "e disa pr$ashti"e ,t tilla si. H. 8(na"ide S. B/ BC/ N. Sensit. N$erzit
sht BCM.1 Eu nu& do t din se sa lar su#$e&tet vzhi"it tash" &ishte di$eni pr
rezultatet e pritura/ ose ata "und t "e "end &u Sensitive shpesh &an instin&tet e
"ira $an t n$ar
Q1
. E&speri"entet e &ontrollit "e "anet rre"/ -ristal sh&l:i"
et$ nu& ndodhin. 8he " n fund a$o "und t aru"entohet na &onsideratat e
pr$ithsh"e : n "as t "adhe e rezultateve t para:itura na autori/ nu& ishte
aspa& pr t fituar "e &onsiderat t &u$dessh"e n rrethan t dhn. N rezultate/ t
tilla si a$o e shu" t $era dhe t ru"#ulluara n distanca t ca&tuara efe&tet odic ,p
B.0/ B.B/ 3BM1/ se si t ndihen t n9eht na t ftoht ,S. M4C1/ et$ !s&ush nu& duhet
t "#a$ i"a$inatn se n$ fun&sion/ at do t $en pr "asat/ &ontrollet treuan/ e
cila nu& &a as$6 dhe sh:etsi" nu& "und t hidhet posht se "unesa e pr"end$es
s n$$t n rastet &ur ata shfa:en " t nevo$sh"e/ "e shu" pa& v"end$e n t
$itha t lidhura "e t n$$tn $.
Q1
N ve)anti/ "und fare leht t $ap n$ f(t(r serioze apo $o &na:sin e plot e vzhuesit n hern e par
nu& &a pr$i$e t sa&t n vi$i" pr$i$et dre$ti"in.

8rita e ult e rrethan trans"etuar &tu sht a: e ha#itsh"e : un prano$ : t
$et n $end$e t " treoni shu" " e ndr(sh"e se sa supozi"in e autorve &an
"arr t n$$tat a: shpesh luhatsh"e/ rezultate &ontradi&tore/ du&e pasur paras(sh se
ai ishte at$e/ &u su#$e&tet vzhi"it !s$ apo e &undrta prite$/ edhe &shtu
za&onisht as$ ose e &undrta e asa$ : autori donte t dal n drit se ai " par do
t he:ur dor pr t apli&uar "asa t tilla/ &u as$ nu& doli/ n pi&pa"$en se n$
"indfulness t ca&tuar pr vzhuesit sht &r&uar : t respe&to$ at. Tani &$o e
fundit nu& "und t vihet n d(shi" n pr$ithsi6 sepse a$o sht $ithashtu e vrtet
e vzhi"eve o#$e&tive6 por a$o sht $ithashtu edhe "e vzhi"et o#$e&tive &sa$
&ontrate n$ #uri" t "ashtri"it6 8isa "ad$e t par pr"es "i&ros&op sht a$o :
ai dshiron t shoh. -( #uri" i "ashtri"it/ por sht d(fish e rrezi&sh"e/ pr&o$
&u su#$e&t dhe o#$e&t i vzhi"it6 dhe a$o u ndal at n &riterin e shfa:$es dhe
realitetit a: t #u&ur. 'et" &ur e $en "$etet pr t fr("zuar "indfulness e
su#$e&tit vzhi"it/ pa vre$tur a$o disi "endoi se &a ardhur pas dre$ti"in n t cilin
rezultati sht : t $et/ a$o sht &$o <iss &onfli&t. Nse tani sh&ri"tart &an #r
)do $ t nevo$sh"e n &t dre$ti"/ &shtu : ai t pa&tn e &a #r shu" shu"
pa& n prfa:si"in e vzhi"eve t ti$ n t ciln vendi"i duhet t $et i #azuar/ pr
ta #r at t "arr &udo.
% d(ti duhet t ndodh/ dhe nu& shtoni deri n e "parsh"e/ por e shu"zuar
vetveten du&e thn se ne nu& $e"i du&e thn &shtu duhet t $et shu" e d(shi"t
nse rezultatet &ontradi&tore n vzhi"in e t n$$tn lloari t plot/ t sa&t dhe t
paansh" sht "arr si e vrtet. -ush nu& ndihet se +d efe&tet sho:ruese/ d"th/
n$ oranizat $o;t nd$esh"e/ dhe t #ie "#i autorin. Prve) v"end$es/ a$o sht
edhe " afr/ "ad$e edhe ata : Pr#all nd$ehen/ t presin at/ ose t #ash&n$itni
rezultate &ontradi&tore t papriturat dhe nelizhencn/ ose ndi&i"in se sa pr t
interpretuar n$ n$ohuri e fituar radualisht rezultatet e pritura na sensitives n$
ushtri" i vet" !ll"a;Li fituar ,shih f:. M.C1 ose vet" radualisht ndodhur
$end$en e duhur sti"uluese ,shih f:. M3N1 n sensitives/ t cilat t $ith pasta$ t
vepro$ duhet t sh&a&to$ n$ pa"$e t rre"e rezultate unani".
Fizi&anti/ n :oft se a$o sht n$ ndi&i" i d(shi"t sht ,t tilla si. H. Hna
ndi&i" t "otit1 : "und t prishet leht na #ash&;vepro$n t papriturat dhe
"#izotruese/ ose : "und t sh&a&tohet si n$ pa"$e e th$esht t till/ ofron
vzhi"e t $ata pr t/ prfshir rastet e apli&uesh"e dhe $o t z#atuesh"e dhe
peshonte d( &undr n$ri;t$etrit. Siurisht ai sh&on e "e t rrezi&ut/ pr t $etur n
fund rezultati as$ ose vet" n$ $ e vol pa&. -undr &t "und t arri$ "e
siuri pozitive rezultatet &ur du&e u "#shtetur n rastet pr&atse vet"6 "arr
&shtu &ur "$aft shu" e vre$tur s shpe$ti n$ "as i"ponuar e provave
pozitive. Osht e pa&ontestuesh"e se sht "etod &u frenolo$i u rrit. -$o sht n$
sh&enc : sht i #azuar n as$/ por dsh"i pozitive6 du&e i ln t $itha neative
e anash/ ose he:ur na ars(eti"e. 8he heti"eve t t$era na autori "arr. -re$t si &$o/
pasi ata ndan procesin e frenolo$i. !s$ ose thua$se as$ raste si e vrtet. 8he
&shtu : nu& vendosi t ndodh/ por n #az t rrfi"it t t(re t autorit. Nd$esh"e
t shtetit treoi se a$o nu& &ishte :en "ir t "$aftuesh"e pr t nu"ruar $o :
apli&o$n. -u sh&oi7 Si a$o sht "arr n &onsiderat7 Pr$ashtohen pas pari"it t
#uta7 Nse n t $itha pr n$ :lli" t$etr se sa :/ $o;'rtet/ $o n Ne9us #eson
<atchin t pr$ashtuar7 -$o sht n$ )sht$e e "#i$etess pr t $ith ars(eti"in
e&speri"entale pr pa"$e. Pr$i$a "unon at. Por )far "und t re$istroheni
$at e Testi"onials pozitive/ e cila sho:ruar autorin. Pothua$se t $itha fa&tet/ t
pesho$n edhe &ur ne nu& e di edhe se sa i valzi" su#$e&tit sht n shell t$etr/
&shtu :/ nse dhe si $ithn$ sht sht peshuar dhe peshonte &undr.
-$o nu& sht e dis&utuesh"e sht a$o t #het e nevo$sh"e n )do heti"
e&speri"ental pr t pr$ashtuar n$ shu" t vzhi"eve n t cilat sh:etsi"e t
)uditsh"e $an t punsuar $o ade&uate apo $o he:ur t "$aftuesh"e/ pr t
pr"endur vet" fundin e shno$. Por pasta$ heti"i duhet $ithashtu t prparuar si
do t thot se a$o &a vzhues n pushtet pr t pr$ashtuar t $itha rr"u$/ dhe
$ith"on t "arr t n$$tin rezultat. -ur &$o nu& sht e "undur/ dhe " du&et n
fushn e vzhi"it t autorit. Pa"undur/ th$esht nu& &an z$idh$e/ por/ si) &a
ndodhur n ndi&i"et "eteorolo$i&e hn dhe duhet t #het n frenolo$i pr t
re$istruar e vrtet dhe nu& sht e vrtet e sa&t/ dhe n lidh$e "e aspe&te t
pr$ashti"it pr t shp$euar sa&tsisht.
Edhe n vzhuesit " t sin:ert/ ne oranizo$" &e"i asn$ ars(e e cila
Pr@di&atde" autori/ a$o do t z#ulohet n t n$$tn &oh Shi&o vshtir t "os
ndon$her padashur/ dhe $oshur t t$ert/ dhe pr t &o"uni&uar "e pa"undsin
dhe papranuesh"ris/ )do $ e vzhuara/ $ith"on paansh"ria e plot n du&e
"arr paras(sh pr t rua$tur dhe &o"uni&i"i i vre$tur. Pi&risht pr &t ars(e
"#etet n &ontroll na prp$e&$et e vzhuesve t t$er d(shues/ sido"os n fushn e
vzhi"it/ e cila nu& &a le$e "prehtsi t $et e do"osdosh"e/ dhe "und t du&e
&ontrolluar e cila du&et pr t dhn testet N$ vzhues recipro&isht/ cila sht(ll e
autorit e&za"inuar nu& $an zvendsuar n "n(r t "$aftuesh"e dhe t
prfa:suar. N$ na vzhuesit " t zellsh" e !ustris ishte &oht e fundit n n$
pa &rahasi" fushn " pa& rrsh:itsh" e vzhi"it 2na :indra dhe "i$ra t
prp$e&$eve2 pr veten dhe t t$ert/ &a :en folur e "e po"pozitet t "adh/ n$
feno"en polarizi"it pr vizion t d(fisht/ e cila "e prsrit$e t &u$dessh" na ana
e d( u ho: na ai dhe na n$ri vzhuesve t t$era t pavarura si as$. Pra/ t $en t
&u$dessh"A
E fundit ndodh vi$i" Sh:etsi"i i tret sht i "re&ulluesh"/ "e at zell/ por
edhe cilat e&s&luzivitetin e autorit. ' n du&$e &onsideratat : &r&ohen na
"arrdhniet e ndrli&uara t polarizi"it anodic edhe &ur vzhi"et >er;t/ dhe
pothua$se asn$ f$al pr n$ dis&uti" &a/ si n$ trashsi t ndr(sh"e t l&urs/
nd$esh"ri t l&urs/ te"peratura/ rrezati"i nroh$es/ u era. #rr(la. "#i diferencn
e nd$esive te"peratura/ t cilat &an :en &r(esisht vendi"tar n vzhi"et e ti$/
&an ndi&i" n p$est e trupit t n$eriut dhe do t "und t penalizo$ pastrtin e
rezultateve. 5n nu& &a" asn$ d(shi" se "asa t du&sh"e $an "arr n &t
dre$ti"/ dhe !ne"pfehlun/ prefero$n t #$n e&za"ini"in e trupit si &onta&t
pr"es afri"it/ t tilla si t ashtu:ua$turit ta&e ha#ituation ,p lart p B3Q1 i ta&on
&tu. <e$ithat/ nse di&ush sht prdorur/ #r n &t "#ulon shihet n fizi&s
dhe fiziolo$i e &onsideratave t "irn/ &onsideratat nu& "und t du&et e
"$aftuesh"e th$esht pr t "asave t du&sh"e dhe t vet" t pr$ithsh"e pr &t
ars(e. N trsi/ n )do rast "err paras(sh pr )rreulli"e t tilla si pa& n heti"et e
autorit. Forth/ se pas pothua$se duan t #eso$n se &a pr vepri"et e +8S &a
&o"pli&uar t$etr dhe ndi&i"eve tur#ulluese se na +8 vet. Por edhe n :oft se od
duhet t lua$ n$ rol " t rndsish" se sa p$esa t$etr 8(na"ide n nat(r/ &shtu
: nu& sht e dis&utuesh"e/ por efe&ti i sa$ nu& sht a: siuro$/ pr t #r
sh:(rti"in pr ata shu" t ulet si ne t $eni at n !v .. <e$ithat/ ai e de&laron
veten t $et $o i nd$esh"/ por deri " tani ai i te$&alon sensitives ti$ " t "ir/ pasi
ai z#ulon n punn e ti$ pothua$se e&s&luzivisht pr ndi&i"et anodic s(t dhe
"end$en/ n "n(r : &to dre$ti"i e&s&luzive ndon$her du&et pothua$se n dritn
e n$ ide fi&se.
Pra/ n$ sasi t panu"rta t si"pto"eve na $eta/ t cilt "und t &en ars(e
shu" t ndr(sh"e dhe ndoshta rr$edhin na autori. Lehtsisht na efe&tet e odes/ t
cilat ai shpesh sh&on tepr lar. 8isa n$erz tolero$ hipur/ disa ra sh&oni vallzi"i
$o t "ir ,f: M0 NCF1/ pr sh&a& se ish;t h($ n n$ "arrdhnie "e t n$$tin
+dpolen e &alit/ "arrdhniet fundit odic pr "$edisin shu" shpe$t6 ; N$ pozicion i
a#uar i ta#els s puns &undr pi&ave &ardinale &a sh&atrruar "oralisht dhe
fizi&isht pr sh&a& t odpolarer t(re rndsi n$erzve ndoshta t panu"rta ,p CQF16 ;
T $itha Uiener atuan ,si) $an t $itha t nd$esh"71 T $et i "oshs na vepri"i
$at t plla&a d(she"e uri anodic n &uzhinat "$eruesh"e ,S. M4N16 ; Gazeta e
pozits s #i"ve sht &r(esisht pr sh&a& t polarizi"it t t(re odic et$ -$o nu&
sht e dis&utuesh"e &on&luzionet e tilla duhet t $en shu" t do#sohet n
distanc dhe t #esi"it n &on&luzionet/ "e t cilin autori &on&luzionet e ti$ t
ardhsh" na e&speri"entet e ti$ trhe: .. Na ars(e se si shu" ndr(she na +8/
&$o "und t varet/ se disa n$erz nu& hipur tolerohet "ir/ dhe na sa ars(e shu" "
e ndr(sh"e se sa +8/ a$o "und t varet na se &tu dhe at$e lauliche dhe t #$
nd$en$at ftoht pohoi. -a/ "undsit e para nu& "erret autori. <$aft paras(sh/ e cila
na aranton fa&tin : ai e &a &onsideruar "$aft i fundit7
S fundi ne ende &undrshton n$ sh:etsi"e t &atrt. Eo vet" polarities t odic
trupit/ por edhe rreullat the"elore pr t penuar +d/ afatit/ t &o"pli&uar n
"n(r t till : a$o duhet t $et $ith"on e "undur edhe pr rezultate shu"
&ontradi&tore t pu#li&uara/ dhe ishte autori "e t vrtet e "undur pr t $etur
interpreti"e. dhe &$o "und t $et edhe pse se &( sht i varur na n$ natrres e
vrtet t &ushteve anodic6 por ne rrfe$" se &ushtet $o t favorsh"e &tu $an
shu" " afr. Pra/ nu& sht n$ teore" the"elore e autorit : e n$$ta +d:uelle
na ana e d$atht e popullit &undrta sht e perceptuar na ana e "a$t. n :oft se
ata por di&ur nu& prca&tohet perceptuar na t d$atht dhe "ad$e edhe n :oft se
a$o sht perceptuar n t n$$tn "n(r "e t n$$tn $/ sht autori./ &$o
$ithashtu shp$eohet ,`. B34 004M 04041. Pra/ $an efe&tet unleichna"ie "#i
n$erzit n ftoh$e t pr$ithsh"e dhe t n$$tn lau>idri favorsh"e/ dhe "ad$e edhe
ndi&i"et shu" t :ndruesh"e vlersohen na autori n &t &upti". por $en
autorin. #renda pari"it t " shu" ose " pa& t shpe$t h(r$en "#ush$e odic dhe
&ushtet e t$era dhe "$etet pr t interpretuar n$ dshti" ente;enesetzten t
rezultateve/ p.sh.. she"#ull se nd$esh"e rr$et oditur duart e t(re/ n &"# dhe n
&"# $o&ushtetues "es d( n$erzit e t$er t nd$ehen. Ndon$her
Uidri&eitsefKh%e $et na autori i sensitives t :ndri"it t $at n t n$$tn
pozit/ "ad$e edhe &ur vepri"i i ndr(she "$edisit/ shp$eoi edhe n$ &oh e dal$es s
shpe$t t pozicion t till. e ndr(she na Fort odit$e sht e ftoh$es n pr$ithsi/
Lau n$$tin e"r/ por )do #ar $ithashtu "#art disa na nd$esi t$etr "e at :
de&larata t &undrta de&laruar/ et$
N &t seri t sh:etsi"eve : para:esin veten e t(re/ duhet t "erren n
&onsiderat se autori "und t &et "arr n &onsiderat n secilin na e&speri"entet
e ti$ n$/ d( ose tre pre$ t(re shu" "ir/ pa rezultat i asa$ : ai trhe:/ sht e
siuruar &ur $o t $itha $an "arr paras(sh deri n t fundit. 'ini re se &tu dhe at$e
&$o dhe se nu& do t ndodh/ pr &t ars(e/ nu& sht e "$aftuesh"e. Por/ se ata $an
"e t vrtet &onsideruar $ith"on n &onte&st/ n "n(r : vet" n$ pre$ t(re
sht &onsideruar n$eshtra prhapura n prfa:si"in e heti"eve t autorit.
!#solutisht asn$ aranci se ne do t &r&onte n "n(r : t nd$e&in t n$$tn $
"e #esi". Osht e "undur : n prfa:si"in e " shu" se sht ende n #or9h n
"arrvesh$e/ por $u th$esht "und t sh&oni vet" pas prezanti"it.
Tani/ siurisht/ sht : t prano$n se/ n :oft se autori. G$at )do vzhi" "und
t "#a$n n$ri;rezultatet individuale t $ith n ann t$etr t $et sh:etsi"et e
"#ledhura : t $ith pr t "arr at$e dhe t "arr "asa parapra&e $ithashtu duhet
vet" "e pre&$e/ prezanti"i do t prfshi$ intolera#l( str$atur dhe "e repetitions
torturues &ishte6 E%%T $ithashtu se pr t "und t du&et si e teprt n n$ fush e
inicion vzhuese/ e #r n #az "$aft t siurt fondacione/ disa "asa parapra&e :
du&et ende shu" e nevo$sh"e pr t filluar dhe $o "e fa&tet the"elore vet
d(shues. Por di&ush "und t presin dhe &r&o$n : autori. <as Para "n(r
drr"uese t vzhi"eve t deta$uara t para:itura pr ne n n$ ra$on &u #esi"i i
n9ituar sht &ri"i sh&encore/ dhe pas prvo$s s vet &a "suar at )far rezistenca
ai u ta&ua "e "si"in e ti$/ do t &ishte shp$euar "e &u$des dhe n deta$e/ "#i t
$itha/ n )do dis&uti" t pr$ithsh"e parapra&e/ e cila aranton : ata "und t
ofro$n n &to sh:etsi"e the"elore n "n(r : " pas t $et n $end$e pr t
"#a$tur lirohet sa$ &ur vzhi"et individuale/ ose se ai n n$ seri t ca&tuar t
vzhi"eve n lidh$e "e )do &las t rndsish"e fa&te t $itha "asat dhe
&onsideratat e "arra edhe na rrua do t &ishte shp$euar sa&tsisht. Por as sh&ri"et
e ti$ t "parsh"e/ edhe pr veprat e ti$ t fundit t "dha sht pr t $etur di)&a t
&ti$ llo$i6 n &r(e t puns &olosale : sht ofruar pr ne/ as$ nu& sht thn
ndon$her pr "n(rn e heti"it/ dhe vzhi"et e deta$uara edhe na ln plotsisht
n errsir n lidh$e "e/ $o "e t vrtet se autori &tu dhe at$e ; t cilat un "e siuri
nu& e "oho$n a$enci/ por edhe aspa& e "$aftuesh"e ; por sa lar ai "err paras(sh
sh:etsi"et e "sipr"e n &onte&stin/ se sa lar ai &ishte &r(er "asat/ "e$ithat/
se sa lar "und t :ndro$ pra siste"in e ti$ &undr ti$.
Osht e pa&ontestuesh"e : $an "e t vrtet raste &ur rupi i vzhi"eve "und
t zvendso$ sa&tsin e t(re/ deri n &ufi$t e ca&tuara/ t pa&tn6 8o"ethn/ &ur
n$ &o"pensi" i a#i"eve t sh&a&tuara na sasia e vzhi"it/ i cili pr"#ahet
individit. Na &$o pi&pa"$e ne &e"i sipas vzhi"eve t dhna/ t cilat su$ero$n
se n &ohn e peri$e/ #aro"etr sht " e ult se sa n &ohn e peri$e/ "e listuar
edhe disa vre$t$e t v$etra/ pr sh&a& t cen e instru"enteve dhe "unesa e
te"peraturs;&orri$i" t ar&tuesh"e : &e"i #r sot n vzhi"et "ira Haro"etri
nu& &orrespondo$n. Por cen e instru"enteve/ n :oft se ata nu& $an t n$$t/ &a n$
sh:etsi" ndr(shuesh"ria n vend se "adhsia a#solute e vlerave t dre$ti" t
dalli"eve t t(re6 dhe pa#arazit : lindin na ndr(shi"et n te"peratur t "er&urit
do t &o"pensohen a: "ir n $atsin e &ohs/ si &ontin$entet t$era &o"pensi"i t
cilve ne presi" $atsin e periudhs s vzhi"it/ a$o do t $et e nevo$sh"e vet"
pr &oh &a: t $at pr t #r &shtu. G$ithashtu/ vzhi"et e disa vzhuesve $an
du&e &onfir"uar n ann. 8he n fund t fundit/ &$o do t dshiruesh"e : t &et
vre$t$e shu" t sa&ta. Por &a ende di)&a shu" e ndr(sh"e "e &t se sa "e
pasa&tsi/ n vend se pr t &o"pensuar sasin e vzhi"eve/ n vend na d(
&op$e. 8he pr &t she"#ulli : i prshtatet &ushteve. Han9hi.
-undrshti"et pr "etodn e "arr$es n p(et$e t autorit prforco$n Por edhe
du&e shi&uar n rezultatet e "arra n &t "n(r. E n$$ta Pr$ithsh" &a t
vrtet/ si) pranoi " hert/ n vetvete as$ ve)anrisht t pa"undsh"6 por
p$esrisht n dispozitat the"elore t cilat fituan na vzhi"et e ti$ t autorve/
p$esrisht n "n(r/ &$o "und t vrehet pas situats $ith "e ndon$ sa&tsi dhe t
siuris/ e cila sht/ "e$ithat/ vet" shu".
N fa&t/ polarities anodic statuiert autorin na e&speri"entet e ti$ "#i n$erzit/ e
#ut/ $o vet" npr"$et &r(:zi"it dhe nnndar$e a&seve t t(re/ t paaftsis/ t
&undrtat e t(re n #ilancin efe&t "#i nervore ,B41 ndr t t$era pi&at e raportet e
polarizi"it "aneti&e dhe ele&tri&e/ t cilat duhet t presin n$ analo$i/ po edhe t
$ith t n$ohura &ushtet nat(rore &shtu )uditsh" na/ por -onstatierun
ndrli&uar/ : #ien n &undrshti" "e shu" ndi&i"eve tur#ulluese dhe recipro&isht
t ndrh(r/ raportet e &t(re polaritetit $ithashtu do t n " t vazhduesh"e dhe t
dhn trsisht n fu:in e raporteve t vzhuesve dhe "$etet e vzhi"it t
vshtirsive n "n(r t $ashtza&onsh"e $an se a$o "und t streho$ instali"in e
&ti$ siste"i t polaritetit na ana e autorit vet" "e d(shi"in " t "adh/ n :oft
se tani shohi" se si &$o t $ith " t nd$esh" nda$ de&laratave n pi&pa"$et e
autorit za&onisht tash" pa& a shu" t hua$t 2n nd$en$at su#$e&tive t ftoh$es dhe
Lau/ i &ndsh" dhe veprs #az/ dhe/ pr " tepr/ vet shpesh autori ,p BC/ 33/
0FF/ BCM/ CN./ C44/ M3B/ M.C1/ sht treues i luhatsh" n de&laratat e
sensitives. -shtu/ disa perceptues sesa pr t$etrin si nd$esi/ $o $ith"on ose vet"
pasi t ushtri"it t fituara n "n(r &orre&te nd$esi "#izotrues t $et nan$her
"$aft t paprshtatsh" pr vzhi"/ et$ E&spozi"it t z$atur n n$ +d:uelle ose
ndrprer$en e shpe$t t vepri"it/ ose t ndr(sho$ dre$ti"in e lviz$es/ dhe "ad$e
edhe n distanca t t$era/ pozita t afr"it e t$er t verti&ale dhe horizontale/ du&e
prfshir edhe n$ presion +d:uelle et$ "und vet" t ndr(sho$ su&sesin e n$
vepri"i. N nd$en$at e Lau>idri&eit dhe t ashtu:ua$turave "ir;fres&i/ &ur i
nnshtrohen n$ +d:uelle pothua$se $ith"on ndodhin n Ge"en. Si sht e
"undur/ ndi&i"i i t $ith &t(re fa&torve/ n "n(r pr t zotruar pr t n9$err
n$ rezultat t pastr "e an t polaritetit anodic. Ndrsa ne duhet t ad"iro$n zellin
dhe zellin "e t cilin pr t &aprc(er autorin e t $itha vshtirsit dhe t varsis t
disa li$eve e &a &r&uar/ por ata "und t n rezultatet e nurta/ ai trhe:/ nu& $e$n
siuri t ars(esh"e se prp$e&$et e tilla nu& &an :en "e t vrtet i su&sessh"/
sepse Pr&undrazi/ siuria e &t(re rezultateve sht siuruar edhe na e&zistenca e
vshtirsive n f$al/ &u "etoda vzhi"i i autorit/ n fund t fundit/ a$o : &e"i para
nesh nu& du&et rritur.
L por edhe prca&ti"i i th$esht i polarizi"it anodic e "anetit sipas asa$ : autori
S. CNQ ff. 5. C.F n lidh$e "e vshtirsit e t(re ,ve)anrisht na i t n1 thot se/ ende
prsht(p$en e d(&upti"sis. 8he &shtu "und : n fa&t studiuesit e sa&ta $o shu"
fa$/ &ur ata nd$e$n n$ nurri" pr t h(r n n$ fush studi"i/ ose t #$ n$
provi"/ &u n$ rezultat t pastr du&et e pa"undur dhe e la pr )do rezultat neativ
n$ $ustifi&i".
N pa"undsis t "adhe t #rendsh"e/ pothua$se #n t $eni du&e u prp$e&ur pr
t thn pr pa"undsin vua$n n "n(r t ve)ant pas d( dispozita t
rndsish"e t +dlehre/ "e$ithat/ ato &ontri#uo$n n t n$$tn &oh/ interpreti"i i
de&laratave t sensitives t;"arr #uz off dhe pr t hapur prsri d(ert= l1 : na
vepri"i n$&ohsh"e t d( +dpolarit@ten &undrt ,edhe n :oft se/ si n$(rat n
dritn e diellit t #ardh/ $an trsisht t prziera1 n$ conflation e nd$esi t ve)anta
t Lau>idri dhe ftoh$e t &ndsh" ,t ftoh$es e "ir1 dhe $o neutralizi"in apo
do"ini"in e n$ansh"e sht e :art ,B4/ BC/ M4C / 30./ 3BM16 ; B1 : sht +8
vrtet shu" "ir udhzuar na trupi i n$eriut ,p 0.M/ BB016 por pas n$ urdhri t
ardhur n li$e &onfli&tuale ,n t ndr(she na e&spozi"i1 efe&tet "n(r t &undrt/
si do t pritet na prhap$en n t lart na p$est lo&ale ndi&i"in e trupit prodhon
,S. B4./ BCB/ N0N ff.1.
Shu" &onfuz/ nse $o &ontradi&tore n vetvete/ sht edhe pas rrethan. Si n$
rreull &r(esor sht &ri$uar na autori/ dhe &r(het n &r(esore/ : edhe n$ pozitiv si
efe&t neativ +d:uelle &ndsh"e t ftoh$es n unleichna"ien/ a&tet lau>idri n t
n$$tn +dpol te& n$erzit6 por ata hasn n "n(r t prsritur t prfshi$n
infor"acion dhe opinionet/ pas s cils pavarsisht unleichna"ie ose t n$$tn
vepri" n$ +d:uelle neative n t $ith ftoh$e t &ndsh"e/ n$ pozitiv n t $itha
lau>idri pr n$erzit a&teve ,shih Fi. z. H. `. B.N/ CNQ/ 3MB/ 0FCN/ 004N/ 0B0C/
04041. Edhe " e vshtir ne &t &onfli&t sht hasur n 8(na"ides6 &u `. BBQ;BNN
de"onstruar li$in e par dhe ende `. BNQ/ BN. ff./ % d(t sht i shprehur dhe t
z#atohen n vlersi"in dhe testi"in shu" +d:uellen. 5n nu& &a" :en n $end$e
pr t "arr "#i &t &onfli&t/ i cili pre& n$ na pi&at the"elore t t $ith
do&trins/ dhe duhet t &et ars(et e t(re ndi&i"in " t rndsish" n t :art. N
)do rast do autori n veprat e ti$ t re$a/ li$i i par si &r(esisht testet dhe vzhi"et
pr ars(e se un "und t "arr vet" n$ a#i"/ &ur ai ende i referohet &tu dhe at$e
n t d(t. Nse &ontradi&t sht z$idhur na fa&ti se autori n prp$e&$et e ti$
za&onisht "a$t ,odpositive1 prdor dorn dhe e "a$ta : sht &urr &oh pas &ohe e
nd$esh"e7 N )do rast/ n$ de&larat #esti""tern e autorit pr t shi&o$" prpara
pr t.
Prve) &t(re &undrshti"eve n ars(eti"in e do&trins " du&et i till &undr
s(ni"in pr t nritur t n$$tn $. N$ "und t le t $et rasti : autori e fa&teve n
n$ "n(r t ve)ant t :ua$tur/ i referohet at(re &ole&tivisht nn;n$(er pari"in
hipoteti&e ose a$ent/ n :oft se n$ e"r i till i $ep shpreh$en " t sh&urtr t
lidh$es s vet &t(re fa&teve6 por &$o vshtir se du&et e $ustifi&uar nse autori &(
a$ent anreiht e n$ohur t ashtu:ua$turat a$entt i paparashi&uesh" n t n$$tin
nivel. Pr t #r vzhi"e t n$ash"e dhe t n9$err &on&luzione n lidh$e "e
forcat the"elore t ti$/ nse su#$e&tet dhe shtetet su#$e&tive e vzhi"it duhet t $en
t &rahasuesh"e. 8u&e por ener$i ele&tri&e/ "anetiz"/ et$ Efe&tet n thel# vet"
t cilat $an t du&sh"e pr $o;t nd$esh"e ose pa "arr paras(sh shtetin nd$esh"e
: sht +d &ara&terizuar vet" na ato t cilat $an t du&sh"e n shtetin nd$esh"e/
sht eli"inuar "undsin e +8 n n$ rresht &r(e$n "e &to a$ent/ dhe "ad$e
edhe t prca&to$ "arrdhniet e sa$ "e efe&tet fizi&e6 Pr&undrazi/ +d ruan di)&a t
&ara&terit t n$ n$eri i #ezdissh" shpirtror n territorin e &t(re a$entve/ por "
tepr i ta&on n$ patolo$i&e sesa fizi& fiziolo$i&. G do t tra$tohen "eriton ato/
nse e&ziston6 por &$o sht vet" n$ t$etr fush.
S fundi/ t $itha &undrshti"et e "parsh"e nda$ do&trins s autorit $an ende
lar na t :enit n$ prn$eshtri" t $et e n$$t/ "e$ithat/ ata t parandaluar na
ana t$etr/ du&e i dhn t n$$tin #esi" "e n$ vend n "esin e produ&teve t
&r&i"it e sa&t/ e cila sht pa d(shi" n$ prores i rndsish" i sh&encave
nat(rore6 dhe "und t shpreso$n vet" n interes t sin:ert dhe $o;partia& t
sh&a&ut/ se d(shi"et : ende e&zisto$n n lidh$e "e nat(rn dhe vlern e &t(re
studi"eve/ s shpe$ti n vend na studiuesit e sa&ta t sa&ta dhe "ultilaterale si t
pa:ndruesh"e/ provi"et rapsodi& dhe "ohi"et prshtatsh" ose ri"or&iot
entuziaz"i nu& sa&ta n$ fund do t #het/ t cilat "und t d($a t sh&a&to$ n
"n(r t #ara#art t vol n n$ fund/ n fa&t. Osht e "undur : a$o sht
sh:etsi"et the&suara pr t "preht/ t $et e "undur : ata t para:iten n
elind. !utori "und t &ontrolloni vet" n "e pr$i$en= 2-to $an t $itha f$alt
: -riteleien/ un $ap Facta/ &ontrolle/ dhe $u do t $eni t n$$tn $.2 Po/ sht e
vrtet n lidh$e "e at : ai thot pr &undrshtart. Por &$o siurisht "#eten f$al/
deri n sh:(rti"in e sot"e #e>@hrende ose e teprt du&et na "n(ra/ se si $an
vzhi"et personale t autorit. Pasi ne por n asn$ "n(r nu& "und t hedhin t
$itha rezultatet e autorit n fa:e ; dhe un t pa&tn a$o nu& "und t sh&el ; sht &$o
shu" ende pr )sht$a &r(esore sht nse "asa &r(esore dhe siste"i i n$$t t
:ndruesh"e dhe vet" &$o dhe &$o sht pr t &orri$uar ato/ du&e rezultuar n n$
fush a: e $er nu& &a :orti" ishte/ dhe do t #$ t flitet pr z#uli"et e ti$ dhe
rndsin e "si"dhnies trsin e t(re/ apo nse vet" &t dhe se a$o ruhet dhe t
"as &r(esore dhe siste"i sht i pa:ndruesh"/ &u pasta$ t interpretuar t dre$tn
e individit pr t :en fa&teve ndr(she / dhe ishte pr t ardhur &e: : sh&enca t
pr"#(tur "e n$ t ri i dinte dhe i sht &rcnuar "e n$ anazhi" t ri. N$
vendi" o#$e&tiv &$o alternativ e di p$esn ti"e t "os e prano$n/ apo edhe n$
su#$e&tive.
8i)&a pr t duan t ndrto$n n$ do&trin tash"/ e cila n vetvete sht ende a: e
pasiurt n the"elet e t(re duan/ n )do rast t $et " shu" se rrezi&sh"e/ dhe &$o
sht pr t ardhur &e: : autori nu& e &a s$ell prpara/ n vend t n$ ndrtese t
"adhe t fu:is t d(shi"t/ apo disa ur the"eli n vendin e ca&tuar pr t n$$tn
$. Si )sht$a :ndron tani/ as&ush nu& e di se &u se rrit$et nurta dhe ndalesa6 dhe
&$o i le$on hapsirat e nevo$sh"e pr d(shi"/ nse nu& &a n$ festival. Nse &a" #r
prp$e&$e e "adhe/ n$ &oh t $at pun/ du&e lvizur n ann e &u$des t ve)ant
dhe &u$des/ #ind$e t fort n &onsiderat se &a vn n ndrti"in dhe "#ro$t$en e
puns s ti$ t "adhe t autorit/ " n fund "undsia : e&ziston n vetvete/ se
lealitet dhe rezultatet e risi dhe interesit "und t $enden n sh&elur "e fushn e ti$
t vzhi"it/ un vshtir se "und t ndih"o$ du&e #esuar se sh:etsi"et e
"sipr"e t vrtet &tu dhe at$e pr t dal $asht dhe t ashpr $ padre$tsi
&rcno$n pr t #r.Nu& duhet t harro$" se ata $an t &onsiderohen t n$
vendi" prfundi"tar6 : &a: shu" $ra &undr t(re sht n t$etr pan/ un "e t
n$$tin &u$des dhe $ith pesha e "e t ciln duhe$ t the&so$ &r&uar "Ju shfa:. <ua
" du&et/ "e$ithat/ se a$o sht det(r e sh&encs/ ndon$ sh:etsi" "#eten ende
pr ta pr t the&suar "e "prehtsi t "adhe t "undsh"e/ po t vet" n "n(r :
ata $an t "preht se #r " par. 8he autori duhet ndoshta t prano$ se ai &a disa
dshira t rndsish"e deri tani ende nu& i &na:ur sa duhet n &t dre$ti".
!dikimi <. e hns n jetn organike t toks.
Pasi &e"i " n fund t $ith +dlehre/ si a$o :ndron sot pavendosur/ le t "e an
t &sa$ du&e prfshir ln t pavendosur edhe/ )&a n lidh$e "e ndi&i"et e
"re&ulluesh"e odic e hns "#i :eniet n$erzore/ i"a$inare t cilat ne input i
&apitullin e "parsh". E pa"undur : ata nu& $an/ ata ndoshta nu& $an. Le t
presi" dhe t shohi". Sido"os hna "#i t sht : t $en t &u$dessh" dhe "#i t
$itha sh&encat e parshtatsh"e &t &u$des. Siurisht/ pasi ata shpi&u "otorin "e
avull/ a$o sht #r "$aft arroant/ dhe t vshtir pr t "arr pr t "arr s
#ash&u "e t ose n prputh$e "e t6 sepse "e sa du&et "a&in tani sht realizuar
vet" n arratisur "e t. -u7 Gielli e di6 t pa&tn $o n :oft se sh&on lar n :iell
n t n$$tin dre$ti". Ndr&oh/ a$o thot/ por tash" &an disa na di$eni
enci&lopedi&e t cilit. Edhe pse a$o e di shu"/ por e #n tani/ si n :oft se a$o e
dinte )do $. <$etet pr &t sht e th$esht= t $itha ato : a$o nu& di as$/ a$o
shp$eoi se nu& ishte. Por $at hns trhe: &asht t sh&urtr. Por lavdia " e
"adhe/ a$o &a :en e fituar n dre$ti" t hns/ e cila ishte se a$o $ith"on e &a
prn$eshtruar vet prsri pr " t plot dhe t ish;in$oranca e t(re provoi
veten.Ne &e"i vet" &ishte n$ rast t ri t "re&ulluesh" t &ti$ llo$i vet". Na
&to/ &apitullin n vi$i". Por $u &ishte "arr " t "ir &u$des se $u nu& e pl:en
di)&a t hasni n &t &apitull.
Hna &a treuar n$ efe&t "#i det e a$rit/ ai &a treuar n$ efe&t n det t u$it/ ai e &a
treuar n$ efe&t n thellsi luten detit/ ai &a treuar n$ efe&t n valn "aneti&e/
-ala$a e to&s vet dridhet nn ndi&i"in e ti$6 )far "unon7 Se ai $ithashtu shtrihet
ndi&i" n $etn orani&e. 8he si7 Nse vet" rrn$a dhe trunu i to&s/ as edhe $eth
dhe lule ; pr sh&a& se a$o : $an #i" t ndr(sh"e/ &afsht/ n$erzit n to&7 ;
'ua$ ndi&i"in :iellor7 Osht vshtir e #esuesh"e.
<e$ithat/ sh&enca nu& &a as$ pr t #esuar6 dhe &tu sht n$ t$etr fush &u
ata "und t thon= 5n nu& &a" nevo$ pr t #esuar6 ne dua" t prano$" n$ fush
&u ata "und t thon/ ai ishte "enduar shu". Si tani/ por vlen pr t #esuar as$/
as$ pr as$ reziston6 &shtu : ne dua" pr t hetuar.
Hesi"i n ndi&i"in e hns pr procesin e $ets s :enieve orani&e sht e
lasht6 dhe n :oft se edhe tani shu" t rela&suar/ por $o shuar. Hi"t/ &afsht/
n$erzit/ t $itha $allesat duhet t $en su#$e&t i ti$/ dhe sido"os n rnie dhe rrit$e
hna $an n &ontrast &upti"plot efe&ti "#i t. Si hna off dhe rritet nda$
su#stancave/ fushvepri"i/ forcat/ prosperitetin e :enieve orani&e/ apo i &sa$ apo
asa$ p$ese t sa$ dhe t "arr $asht. N varsi t fa&tit nse n$ e #n di)&a n ul$en
apo rrit$en <onde/ duhet t $et su&sesi n dre$ti" t hu"#$es apo fiti"it. Pranda$/
rreullat n lidh$e "e &ohn &ur "#$ell$e/ "#$ell$en/ prer$et/ prer$a e flo&ve/
profesionistt Chur et$ duhet t &r(het6 #esi"i n n$ ndr(shi" t rnies dhe rrit$es s
oiters/ l(that/ tu"oret/ ulcerat/ et$/ dhe &urat e t(re. sh&a&tuar na Hn
Hna sht n "n(r : t thon se si ,n rnie shen$n :iellor "inus/ si a1 rrit$en
e shen$ :iellor plus para/ pasi $rat e to&s dre$tuar. Hna e re nn&upton zero zi/
n$ hn t plot rrethi i art i prfundi"it/ "es t cilave d( ndr(shon ul$en dhe rrit$en
e $rave. N zavrn e hns z#ehur "und t &ap/ t dre$t/ "e ropn e rritur "e
dorn e "a$t6 %sh "err at disi/ &$o e fundit i $ep ati$ di)&a6 dhe to&a &a duart e sa$ t
plot du&e u prp$e&ur t i"ito$n t n$$tat $ra to&sore.
!$o &a thn= 2. Hna sht n$eshtar2 2Luna "enda92/ Nse ai &a for"n e C/ ai
thot= 2Cresco2/ 25n t rritet/2 n :oft se ai &a for"n e 8/ thot ai =. 28ecresco2 //
5n $a" du&e hu"#ur 2Por $rat e di "ir se ai ai thot anas$elltas/ dhe #ni ato.
Nor"al/ t tilla si proceset patolo$i&e t zhvilli"it dhe periodicitet e $ets $an t
lidhur "e rr$edhn periodi& t hns p$esrisht/ p$esrisht varet ose : vua$n ndi&i"/
si= lind$e/ vde&$e/ periodicitas catameniorum et haemorrhoidum / raportet e n$erzve
t $u"it nervoz/ shtetet so"na"#ulistic/ Sul"et e ethe/ )"enduri/ epilepsi/ ast"a/ et$
Pra/ $u e pa " par dhe du&et "ir &tu dhe at$e sot n hn e "adhe orn
universale t $ets e cila rreulluar t $itha punt e #u9hetit t #rendsh"/ dhe sipas
t cilit ai do t z#atohet )do dit pr t par6-alendari i varur ashtu si dials ti$ n
"ure/ dhe si n$ or panat(rsh" ai treoi n t n$$tn &oh na t $ith &ohn.
< n fund Hnn do ,pr t pasur efe&tet e sa$ n shu" $ra t t$era $ithashtu t
pr"#ledh $etn1 na t lehta )ehre e ti$ t zi/ por Uachs#leiche dhe "ur &anavac
z#ardh t $et i favorsh"6 duhet t "arr paras(sh vers dhe
Ueina#ziehen6 &al#zi" e "ishit dhe t pesh&ut t transportit6 dhi"#$e &o&e &o&
te$du&sh" n9eh n &li"at e n9eht6 n fund t #r thi& #er#er hapur/ &shtu :
edhe ndoshta Her#eret rri foton e ti$ n frontin e d(:anet e t(re dhe t "#a$n rreth si
n$ idhull n :ese e sa$ Scheer pr t z#utur at.
! sht &$o e $itha "e t vrtet vet" n$ #est(tni7 ; <e siuri. <e$ithat/ si n$
ndi&i" i vol i hns n "ot t "#etur pas "#izotrues : u atri#uohet ati$ n$erzit/
hedhur posht/ a$o "und $ithashtu t $et ndi&i"i i hns "#i $etn orani&e. Por/
para se t flasi" pr ars(et pr t #esuar at/ ne s pari dua" t dis&utuar ars(et e
para$(&i".
Haz t pr#ash&t : ars(e$a &r(esore e #esi"it sht n fu:in e hns n idet
paane !stroloical. ; Por &ur ata &ishin ars(en e t(re prsri7 ; E fundit/ por " e
ha#itsh"e n )do "anifesti"et e pushtetit/ ose t pa&tn t pronave s(ni"et e
hns. Si t Hercules por ia atri#uon t $itha llo$et e "re&ullive/ sepse ai &a disa t
#r "e t vrtet/ dhe &a ad"iri" na e $ith ad"iruar at/ di)&a t n$ash"e "und
t ndodh "e hn. Por dritat e ti$ $an &ali"tare t $et e re dhe t plot Uill dhe
fu:ia e ti$ vet" deti "re&ulli &a: t "dha/ por a$o ishte e n$$ta ars(e " hert
a&o"a &uptuar a: do#t se e leht "und t &r&oni n$ shu" " tepr pas sa$/ e cila
nu& sht " e "undur/ pasi sh&l:eu n thellsi t &t ars(e. Por n "n(r t
ve)ant rrethanat e "posht"e "und t leht t )o$ n n$ a#i"=
l1 hna sh&a&ton Tides. Por n :oft se. Hrenda to&/ pse $o edhe n trupin e
n$eriut ! sht e hna nu& sht " pa& "#i t si "#i to&6 por n$eriu sht n$
"i&ro&oz"os n $ithsi.
N fa&t/ hna pad(shi" do t sh&a&to$ n$ #atic;z#atic n trupin e n$eriut/ nse
n$eriu :en a: i "adh sa to&a. Por ashtu si n$ e varur na trhe:$en e Tides hn n
n$ ot "e u$ ose pell$e "und t $en t du&sh"e dhe sht e du&sh"e/ a: pa& n
n$erzit. Ndr&oh/ &$o do t pr$ashto$ nu& &a n vetvete se hna ende si trhe:$e e
ti$ sht er>iese "n(r efe&tive na )do ndi&i"eve t t$era n t :enieve
n$erzore6 si) &e"i $etur di)&a : &orrespondon n t "otit.
B1 hna sh&l:en vet" n #lu. 8rita "und t &onsiderohet si n$ su&ses i drit t
hns/ e cila sht vet" n$ su&ses pr zi"in e :iellit. <e$ithat/ &$o &a n$
su&ses shu" t ca&tuar. Pr sh&a& se rrezet e nroh$es/ e cila lshon to&n/ t hidhet
prsri n #lu na asn$ ret n to& dhe dielli nu& zvendson hu"#$en e n9ehtsis
t rrezatuar t nats/ To&a fitilin n nett e :et $ithn$ e sh&rir at " t fort se n
tur#ullt/ )far ather $ithashtu lehtsisht n $end$e t "#ante efe&te n :eniet
orani&e. Efe&ti trishtues i sht #ash&an$itur n drit t hns/ rreullin se nu&
duhet t v n du&$e drit t hns n &li"at e n9eht ,&u trans"eti"i pr sh&a& t
:etsi n pr$ithsi " t "adhe t a$rit sht " shu"1 nu& sht nn hnave
f$etur/ dhe z#uluar p$est e trupit6 vet ,du&e pasur paras(sh lehtsin e &ondensi"it
t "ishit n #lu1 "und t prfshihen pr t lidhen vepri"in prish$en pr pro"ovi"in
e Hns s plot. Nse t $ith t &ti$ Proto&olli #ash&an$itur/ siurisht nu& sht
provuar "e e&speri"ente t sa&ta.
Sipas 8r ELr E. ,prfa:si"in e ndi&i"it neativ t &li"s tropi&ale./ 03C0 f: BF1/ $u do t duan
at si pr efe&t t hn e plot vshtir se #eso$ &o&n pa"#uluar. Por pa n$ &rahasi" t sa&t t
efe&tit net :et pa drit t hns dhe dritn e hns6 dhe &shtu "und t $et/ por as$ t siurt na
&to t dhna prfshi$n.
N1 sh&l:i" i hns vet "und t prodho$n efe&te : dalin pa/ vet na &ufi$ve t
efe&teve t za&onsh" t lehta/ por "und t interpretohet lehtsisht si n$ efe&te t
ve)anta n t hnave. Pra $u"/ disa n$erz n hn e plot sh:etsuar/ disa &an
filluar t sleep>al& dhe $u"it;rrethoresh t "arr dre$ti"in e t(re dre$t drits
hnor. Osht e "undsh"e : n persona nervoz sh&l:i" vet" sht e "$aftuesh"e
pr t sh&a&tuar si.
Es:uirol pasur &u$des dritaren e disa pacientve t cilt &ishin :en t referuara si lunatics/ ro$e
&undr drit t hns pushtuese dhe &to ishin pasta$ t :et. Pra/ edhe vn re Hau"arten;Crusius
n Periodoloie ti$ ,f: BMF1= // di 8r L./ i cili u ul si n$ f"i$ n $u" e sa$ n shtrat dhe n $u"
vazhdi"isht vuri n hn. Pas errsuar n dho" ai e zuri $u"i "e "end. 2
-undr 8i&ush % siuro$ t d$o$n/ pa/ "e$ithat/ "und t thuhet " shu" pi&risht fa&tin se ai
$u" t &e: edhe n t $ith dho" $u"i t errt n hn e plot6 dhe vet" &shtu sh&ruan 8r
Toel n -n(phausen
01
. // 5n e di di&ush :/ rastsisht/ "$aft t shndetsh"e/ rreullisht vuan nn
n$ hn e plot/ edhe n dho"n e $u"it " t errt na pa$u"sia. 2-( o#$e&t pr &t ars(e
nu& duhet t &onsiderohet si z$idhet plotsisht/ dhe a$o sht du&e #r vre$t$et e " t sa&ta n
lidh$e "e t. ?. v. Reichen#ach , Sensit. n$erzit i l. S. Q341 liston 4F nd$esh"/ do#t f$etur n drit
t hns/ dhe ende s$ell !llerlei t$etr n lidh$e "e at n pa infor"acion " t sa&t "und t
$endet n t. Por $u $ithashtu "und t $eni at rastsisht pr"endur d( raste &u shutters ndih"oi
pr &t ars(e. G$ithsesi/ du&et se "e$ithat t $et rreull .
01

-orrespondenz#l. i Sho:ats f. C+<<+N. !r#. Nr 03CC. 04 S. 0Q4


N interes t rua$t$es s "a$in e hns/ "e$ithat/ &a ende ln pr t thn se
siurisht pr$ashton $ithashtu ndi&i"in e sa$ t ve)ant "e drit t hns. 8he &shtu
t provave t plot/ do : drit t hns nu& &a ende t $en testet e tilla t nevo$sh"e
&rahasuese "e "n(r t$etr ndri)i"it shpirtror t dho"a $u"i.
Pr efe&tet e hns "#i dhns nats &a shu" vzhi"e : &an :en deri " tani/ por ende $o i
vendosur t $et &riti&e/ -tu n rru/ un nu& prano$ : t &et n$ohurit e duhura t
letrsis. Nse di&ush "und t " thoni fa&te t sa&ta apo rastet letrsi e lidhur &tu/ &shtu : do t
ishte shu" e dshiruesh"e pr "ua.
41 !i sht i prirur edhe pa& pr t d(shuar n$ lidh$e sh&a&sore "idis &ohs
&oincidon/ operacione t n$ash"e. Rnia dhe rrit$a/ tr periodicitetin e hns na
n$ra an dhe ul$a dhe rrit$a/ tr periodicitetin e $ets orani&e n ofert t$etr ansor/
por sht analo$i shu" e ha#itsh"e/ dhe n sasi t panu"rta t asa$ : fi&et n
zonat orani&e dhe rritet/ a$o nu& "und t dshto$ se sa "e t vrtet vet" rrit &ur
Hna sht n rrit$e/ dhe shu" ul$e si hna zvolohet. G na a$o sht e
za&onsh"e tani za&onisht t shi&oni pr n "endi"e t for"uar vet" n rastet
pr&atse dhe vet" pr t raportuar &t/ &shtu : &$o &ri$on n$ pa"$e pa& t rre"e
&onstatierter efe&tivitetit t hns. P$esa " e "adhe e hns por #esi"i "und t
shtrihet "#i &t the"el.
C1 Edhe n$ her/ nu& sht #esi"i n efi&asitetin e hns/ "und/ sido"os n n$erz
nervenreiz#aren/ ra/ #esi"tart n "re&ulli pa& #esi"/ i"a$inata/ v"end$a sht
dre$tuar n &t a&tivitet/ vet" su&seset/ z. H. -onfis&i"et/ prish $u"in u. Hrr(la./
Sh&a& se n$ na hnat ai;prit$e.
F. <oreau e Tours/ 8o&tor n Spitalin n Hic[tre thot/ n tra&tatin e ti$ "#i etiolo$in e
epilepsis
B1
= 2Shu"ica epilepti&e &an "endi"in se Hna alternuar &et n$ ndi&i" real n
rr$edhn e &sa$ s"und$e$e t t"errsh"e ... . Sa pr "ua/ un nu& d(sho$ se ata vet t
&ontri#uo$n shu" n "n(r t &onsideruesh"e n prsrit$e t &onfis&i"eve. 8isa pacient
shu" t pre&sh"e ndi&uesh"/ si) $an pothua$se t $ith presin "o"entin &ur hna duhet t h($
n &t apo at faz/ "e n$ fri& e cila &ontri#uon n d(shi" shu" pr prsrit$e t &onfis&i"eve.
un "und t pr"endin raste &ur sul"et ishin th$esht t vonuara na fa&ti : &isha arritur t vn
off s"ur n faturat e t(re n "n(r : ata ishin t a#uar n lidh$e "e n$ t &atrtn e t hns.
2
B1
"e". de lJ!cad. %"perial de "ed. Paris 03C4 T. *'%%%. p. .F/ .0
-$o nu& sht e dis&utuesh"e n ars(et e "parsh"e $an t "$aftuesh"e para/ pas
s cils ndoshta i $ith #esi"i n ndi&i"in e hns n $etn orani&e sht vet"
#est(tni. Ndr&oh/ &$o "undsi duhet t $et i #alancuar "e t &undrtn6 dhe n
&t dre$ti" un s pari do t n9$err n pah n$ pi& shu" t pr$ithsh"e t
"endi"it/ t cilat "und t futur n$ t ca&tuar/ edhe pse shu" i pr$ithsh"/
pro#a#iliteti pr ndi&i"in hns n $etn orani&e dhe n t n$$tn &oh du&e
pretenduar n$ dalli" : nu& sht vre$tur $ith"on/ dhe n )do rast pr tJu
&onsideruar teori&isht sht .
N$eriut/ &afshve dhe #i"ve &an n oraniz" fiefs t(re prpunon shu"
periudha $an specifi&e pr )do oraniz" t ve)ant pr p$esn/ por p$esrisht edhe
pr periudha " t $ra/ ve)anrisht pr )do dit dhe periudha v$etore/ &shtu :
siurisht dielli/ e lidhur/ n "n(r $u" dhe z$ohen / letar$i/ nroh$e/ "auzer/
Ge>eihe>echsel/ "iri"et/ "eta"orfoza e inse&teve/ sezonin e n rrit$e t #i"ve/
et$ Tani/ n :oft se " pas n fu:i n$ referenc pr periodicitetit orani& n
periodicitet t n$ rruzull &r(esore/ a$o : "arrdhniet to&sore do"inon dhe
&ontrollon zhvillohet/ si &ana)e na prpara n "os e pa"undur : t tilla edhe at t
"arr vend t$etr ,po a: t ndr$e$sh" sa duhet/ n$erzit &an &ushtet e $ets s
t(re pas rit" urdhruar t d(1/ vet" se/ rndsia relative e d( trupave n prputh$e
"e/ <ondperiodizit@t t Sonnenperiodizit@t n "und t asisto$ oraniz"ave &shtu/
vet" &shtu "und t sh&a&to$ luhat$e t vola n proceset e $ets/ pr t fshehur n
Sonnenperiodizit@t dhe pr t sh"anur vzhi" siprfa:sor/ edhe pse $o pr &t
ars(e n$ heti" i plot. -$o nu& sht e dis&utuesh"e sht nrit$a e oraniz"ave n
Sonnenperiodizit@t fillon "e shfa:$en e par t n$ &oz"i& par " t pr$ithsh"e
sh&a&sore Ne9us/ n t ciln periudha e &oh e "ir/ nat(risht/ si i pan$ohur/ duhet
t ndrh($. < pas/ "e$ithat/ sht e vshtir t i"a$inohet se ata t izoluar/
duhet t vi$n "e pr$ashti" t periudhave "un e vlefsh"ris/ : na viti diellor dhe
hnor dre$ti"in edhe t :ndro$ n n$ Ne9us " t pr$ithsh"e n fu:i/ dhe t
$itha &ushtet astrono"i&e/ e cila "und t vi$ n &onsiderat efe&tet e t(re $an t
lidhura. +ra e oraniz"it sht #r "e sa du&et na filli"i deri pas Cloc&
Hotrore6 por ora #ota &a $o vet" n$/ por d( pointers t "dha : "und t &et
punuar vet" n at &onte&st n pozitn e &ohs orani&e/ ose t pa&tn e &ishte at
t vi$ n &onsiderat/ n t cilat ata vet $an. -rahasi"i i lartpr"endur i hns "e
n$ or : rreullon $etn do " tut$e deri " tani nu& e a#uar. Pas or diellore sht
dre$tuar &udo an(>a(. Pse $u nu& duhet tJi $(&oni ato na ora hn &ur oraniz"i :
n filli" do t adresohen pr veten e ti$ pas &sa$. Uatches tona "e&ani&e duhet
$ith"on t #het prsri na ora :iellore.
G$ithsesi/ " du&et pari"i prca&tuar &tu pi&pa"$a racionale t "$aftuesh"e/ pr
t sh"anur du&e u in$oruar. !$o : ai e &alon aftsin e shp$ei"it ton plotson
Sonnenperiodizit@t n oraniz"at/ e cila pr#het por n fa&t/ si "$aft si
<ondsperiodizit@t6 por ne duhet t n$ohi" fa&tin e n$ t par/;n$$ta trhe:
pro#a#ilitetin e d(t n #aza t pr$ithsh"e "e veten e t(re.
'arur e tipareve t tilla ori$inale/ &orrespondenca e periodicitetit "es hns dhe t
oraniz"it do t $et tani/ edhe pse hna duhe$ t $et n dal$en e t(re t par t
prfshir "e t/ pasi a$o &a :en at$e/ $o si n$ ndi&i" ende vazhdo$n du&e ecur
hnor "#i oraniz"at t "#a$6 por t do#ish"e pr heti"in e shfa:$es ! &t
&orrespondenc n lidh$e "e ndi&i"in hnor/ dhe n pr$ithsi pr t s:aruar
"arrdhniet n "es t &orrespondencs dhe ndi&i" " n deta$e. !$o &a as$ e
pa"undur n vetvete/ se lidh$a sh&a&ore ishte a&tive n zhvilli"in e oraniz"ave/
ende vazhdon n disa "n(ra/ si) supozohet n periodicitet sa$ pr&atse oraniz"in
to&sor $o vet" "e Sonnenperiodizit@t/ por shih edhe vua$n t ndi&o$n at. T d(
nu& e pr$ashton veten/ por varet veten s #ash&u. 8he &$o "und edhe t $et n hn
e su#$e&tit pr t dalluar n$ periodicitet dhe ndi&i"in pr&ats/ edhe pse n n$
&upti"/ por t pr#het "e n$ri;t$etrin. 'et" d( nu& do t $et di&u divorci a$o :
nu& sht $$a " e rndsish"e pr p$esn e sipr"e/ &u a$o z#atohet vet" pr
referenc dhe $o pr t de&laruar n t $itha pas $end$es a&tuale t vzhi"eve. Ne
$e"i "undsisht t na "#a$n nn pi&pa"$a e ndi&i"it/ pa pr$ashtuar se &( aspe&t i
>esentlichst &orrespondencs "e lo$ra sht6 at : $u pl:en pr t "#a$tur n$ s(
pr t $ith : vi$on.
<e$ithat/ a$o "und t para:itet &tu n$ pi&pa"$e e pr$ithsh"e/ siurisht/ nu&
"undi vet/ por &r&on "#shtet$e na prvo$a. 8he &ur a$o dre$tohet studi" ather
do t z#atohet pr t "arr prve) #uri"eve t "sipr"e t "ashtri"it/ n pi&at e
"posht"e nelizhenca e t cilve leht "und t "ashtrohen n dre$ti" t &undrt n
&onsiderat.
l1 -ur hna t vrtet e shpreh n$ efe&t "#i :eniet orani&e/ si) sht pr tJu pritur
: ai t "os t t $ith personave t till do t shprehin veten e t(re n t n$$tn
"n(r. . N$erz t "#ushur "e n$erz t fu:ish"/ pr she"#ull/ $an n pa&
pr$ithsh" t pre&ur na ndi&i"et e $asht"e n vazhdi" e sipr n procesin e t(re
t $ets6 T t$er/ "e$ithat/ na ndi&i"i i vol. Osht e nat(rsh"e : prefero$n
instru"entet " t nd$esh"e pr t -onstatierun ndi&i"in n vetvete6 dhe n &t
dre$ti" du&et se rat/ f"i$t/ nervenreiz#are dhe vua$n na s"und$e t n$erzve
nervor/ t nd$esh"e n &upti"in e v. preferuesh"e Reichen#ach;s n vetvete. Pr fat
t &e:/ : &to instru"ente $an "esatarisht t pa&tn t #esuesh"e/ n "n(r : n
prdori"in e infor"acionit t t(re pothua$se n t n$$tat &ushte shu" &u$des sht e
nevo$sh"e/ pasi &to t dhna du&et edhe " shu" pr t folur pr ndi&i"in
hnor. -onfli&ti i &t(re d( fa&torve shpesh sht e vshtir pr t z$idhur/ "ad$e
edhe &riti&a e infor"acionit #n shpesh t pasiurta/ dhe do t fitoni n studi"et "
t larta &onsiderat t ve)ant.
G$ithsesi/ ndoshta do t $et $ith"on pr t dalluar se )far llo$ t individve/
vzhi"et $an #r/ dhe $u duhet t presin &ur t dhnat statisti&ore n institucionet
" t "dha n ve)anti #urra/ ra dhe f"i$/ por/ dhe n t d( rezultatet pozitive
fundit " leht se n ish.
-shtu/ pr she"#ull./ Rezulton t dhnat statisti&ore " posht vi$on <onro;s/ se n$ ndi&i" t
fazave hnore "#i &onfis&i"et epilepti& n disa ra t #het " e the&suar sesa te& #urrat. Pas disa
shni"e f"i$t du&et i sh:etsuar pr t f$etur n drit t hns dhe " e leht pr t sleep>al& si
t rriturit.
B1 Si i till/ ai nu& "und t &onsidero$n t pa"undur/ n :oft se n$ ndi&i"i i
hns "#i :eniet orani&e ndodh/ i till/ $ithashtu &a n$ efe&t t fort nn tropi&t/
&u rritet hna " e lart deri n :iell "#i #aticat dhe t ult t ndezur na at"osfera
n$ "$eullt " t lir t do t/ " t sh:uar se sa e $ona. N fa&t/ sht e ha#itsh"e
se sa shu"/ dhe duhet t shtoni/ t n$ash" "e $ith raportet pr n$ ndi&i" t
rndsish" t hns/ z. H. n epilepsi/ ethe/ 'aetation et$ na zonat tropi;sundi"it/
e cila pr"#ledh$e sht p$esrisht , sht $etur n ethe su#$e&tit1 " posht/
p$esrisht " &orrespondencn ti"e t ardh"en. 'et" nat(risht/ duhet t rrfe$. se
raportet e udhtarve/ "$e&ve/ et$ &tu n sa&tsin e &r&uar shpesh "unon.
N1 !s vzhi"et : sh&o$n vet" n pr$ithsi pr raportin e efe&tit t z#ehur dhe
depili" hn/ "ad$e edhe ato n t cilat vet" efe&ti i fazave individuale &r(esore/
ose s(z(ies dhe :uadratures/ ose ndr(shi"et e hns dhe t ndar &oh do t
&rahasohen "und t "$afto$ $at E&zistenca ose $o;e&zistenca e n$ ndi&i"i hnor
pr t vendosur "e siuri. Le t &u$to$" ndi&i"et "eteorolo$i&e e hns/ &shtu :
&r(esisht sht e d(ta o&tant o&tant "e tre"u$orin e &atrt dhe t fundit/ n &ontrast
"e vepri"6 "e$ithat/ hna e re dhe hna e plot/ s(z(ies dhe :uadratures/
ndr(shi"et e hns dhe t ndar &oh ndr(sho$n pa&/ "ad$e relativisht a: pa& se n
:oft se ata &ishin dre$tuar n &t &rahasi"/ nu& do t $et a: e leht t &et :en e
"undur : t thuhet "e siuri n$ ndi&i" t afat t hn. 8i)&a n$$ta $ "und t pr
&t ars(e edhe t #het n lidh$e "e efe&tet n #otn orani&e "und &ushte "e t
vrtet t t$era $ithashtu t z#atohen &tu. PR!N8!E/ a$o do t $et e nevo$sh"e pr
t re$istruar "e sa&tsi/ nse $o t $ith ditn individ "ua$ hnor/ )do $ " e
prshtatsh"e/ por t pa&tn $at 3 fazat &r(esore pr t udhhe:ur peri$e dhe
apoee/ : t vi$ "#i n$ "arrdhnie t dis&utuesh"e n ter"a. Si heti"in e vet"e
e hesht$es "#i ndi&i"in e hna n rr$edhn e "eta#oliz"it ,dis&uti"i i cili vi$on "
posht1 sht i n$ohur pr "ua/ i cili ofron hapat e nevo$sh" n &t dre$ti".
41 N :oft se hna ndon$her shpreh ndi&i" n procesin e $ets/ &( ndi&i" sht
n )do rast vet" si "eteorolo$i&e vet" t "iturit/ n "n(r : a$o nu& "und t
z#ulohet na vzhi"et e sh&urtr dhe pasi deta$et siprfa:sore "e siuri na
ndi&i"et e t$era $o t rreullta at leht "und t rnies. <e$ithat/ pr t z#uluar at/
apo t vendos pr e&zistencn e sa$ apo "ose&zisti"in/ nu& &a "n(r t$etr se sa n
n$ "n(r t n$ash"e si n lidh$e "e ndi&i"et "eteorolo$i&e e hna "#etet pr tJu
prsh&uar/ d"th pr t #r shu" vre$t$e/ dhe pr t &o"#inuar rezultatet pr t do
t thot vlera ose shu"a t &rahasuesh"e . 8i&ush "und/ n fa&t/ vzhi"et
"eteorolo$i&e/ na e cila sht de&laruar na "oti/ ndi&i"i i hns/ &$o ati t "arr
pr "odele.
// Les ai z$edh de toutes nat(rat sont Z une L+% sou"ises universale/ :uJon peut la loi des
Grands no"#res appeler. Elle consiste #e ce :ue/ S% lJpr t vzhuar no"#res Tres considYra#les
dJYvYne"ents dJune "e"e nat(rn/ e varur na de Sh&a:et et de constantes Sh&a:et :ui variant
irrYuliPre"ent/ tantbt dans sens un/ tantbt dans lJautre/ cJest Z sans t"errsh"e :ue Soit variacion
Leur dans proresive aucun sens t prca&tuar/ n trouvera/ raportet e -SE;entre Z no"#res trPs peu
t pres &onstanteve ,lloarit$a Poisson. sur la Pro#a#ilitY e $uY"ens. 03NM. f:. M1.
5n t $eni shu" infor"acione &tu dhe at$e/ se &( apo ai llo$ i ndi&i"it t hns nu& $an
&onfir"uar n e&speri"ente pr t de&laruar at. T $itha por treues t paca&tuar t nat(rs $an
&re$tsisht pa vler. Shu"ica e vzhuesve t &r&o$ : n$ ndi&i" t $et i pranish"/ a$o s
shpe$ti dhe i "re&ulluesh"/ dhe nse vzhi"et vet" t provo$ parreullsit n n$ nu"r t
vol/ n "n(r : ata t shp$eo$n ndi&i"in e $o;e&zistente6 5n "endo$ edhe n :oft se nu"ri
i t dhnave n #az t pari"eve t teoris s pro#a#ilitetit n favor t n$ t till/ pr sh&a& se ata
nu& para:iten dalli"et "$aft i "adh.Pr sa &oh : &$o n t vrtet th$esht &a &upti"in pr t
hedhur posht #est(tni popullore pr n$ ndi&i" &r(esisht t fort t hns/ $u "und t le t
apli&o$n6 por duhet t vendoset p(et$en finer sh&encore nse nn shu"ica e ndi&i"eve t t$era
"#a$ti n$ <iteinfluV t varur e hns/ &shtu : n$ proces " t plot sht e nevo$sh"e. Edhe
ndi&i"i hna "eteorolo$i& sht $etur pr sh&a& t vzhi"eve shu" t sh&urtra "n(r
untriftier "ohuar. Ndi&i"i hna n procesin e $ets leht "und t #ara#art t n$$tin fat su#$e&t t
padre$t.
'zhi"et e ndi&i"it hn "#i individt vet "und t "os $en t leht du&e
"poshtur "e rezultat pozitiv "und t $et pr sh&a& t n$ &oincidence t rastsish"e
prsritura t feno"eneve t ca&tuara "e faza t ca&tuara t hns/ n$ i rastsish"/
$ustifi&uar n trup/ por i pavarur na periodiciteti hn/ n$ neativ n
unresponsiveness specifi&e "und t $et pr sh&a& t su#$e&teve t
interesuara6 <e$ithat/ harti"i "e raste t t$era vre$t$et individuale $ap pesh pas
n$ ose t$etr.
Sh&l:(esh"e t prshtatsh"e pr t vendosur p(et$en/ nse n$ ndi&i"i i hns n
proceset orani&e n t $itha ndodh/ vzhi"et "#i ndi&i"in e "undsh" t n$ar
t n$$tn $ n shtetet s"und$e dhe $at epide"ive n spitale t6 $o vet" pr
sh&a& se "und t pritet na &onsideratat e pr"endura " lart se n shtetet e
s"und$eve t shu"ta dhe "$aft t &undrta/ e cila sht su#$e&t i n$eriut/ a$o do t
$ap ato n t cilat ndi&i"in hn/ nse di&ush sht i pranish" n t $itha/ do t
dorzohen / por edhe pr sh&a& se $at epide"ive dhe n spitalet " t "dha sht
"undsia " e "ir pr t #r disa shu" t $er dhe nan$her vzhi"et shu"
t $at;vazhdoi n rrethana dhe "asat : &an :en e "undur n fu:in e ti$.
S"und$e &r(esisht "endore &onfis&i"et epilepti& dhe asth"atic/ ethe/ oiters dhe
ulcerat t$era &roni&e/ hidropizi/ s&u:$en e l&urs re&o"ando$" : heti"i t till/ pr
sh&a& se t dhnat e&zistuese pr ndi&i"in hn &r(esisht &an t #$n "e t
tilla. -$o sht #r edhe $ra n &t "arrdhnie/ por pr fat t &e: shu" " pa&
se sa do t ishte e dshiruesh"e.
+ficer "$e&sor "r 8r GKntz/ dre$tor i n$ spital psi&iatri& n Leipzi/ &a pasur n &r&esn ti"e
"irsis pr t par deri #i#liote& sine $era rreth s"und$es "endore n lidh$e "e ndi&i"in e
hns6 por nu& $eti t $epnin du&e &r&uar deri dhe shi&i"in e " shu" se BFF vlli"e/ do t $et
e vendosur n di)&a. G$ithashtu t &r&oni t $ith ta# e v$etart Sch"idt &a pasur su&ses n &t
dre$ti". N$ treues i paprca&tuar i "uness s siurisht nu& ,ata $an $etur &r(esisht n
Friedreich/ hand#. 8. Pr$ithsh". Pathol. 8. Ps(ch. S"und$eve. 03N. S. BQB s #ash&u/ por nu&
&an a: shu" t $itha &ara&teristi&at pr t "#shtetur n$ " t sa&t Heti"i sht se nu& &a
as$ pr t ndrtuar at/ )far do t thon &ur $u le9oni se n$ re$istr sht "#a$tur/ na e cila nu&
&a pasur asn$ efe&t nse nu& the" se si sht z#atuar dhe prdoret /. veten se t $itha e &a #r n$
prp$e&$e pr t z#uluar n$ ndi&i"/ dhe &a z#uluar asn$/ &ur nu& sht e thn se si &a filluar/ du&e
z#uluar t tilla et$ <e n$ infor"acion t till neativ pasta$ pesho$n n n t dhnat ashtu si)
paprca&tuar pozitive/ &u nu& "unon . &oht e fundit $an nu"rat vendi"tare/ dhe &oha/ a$o sht
ende pr t prdorin ato t do"osdosh"e. Tiede"ann &a tavolina t $ata t nu"rave t dhn t
"$aftuesh"e/ se truri i ?i sht $o " pa& se a$o e Evrops/ dhe nu"rat e ti$ t provo$ "e
vendos"ri se truri i ?i sht " e vol se a$o e Evrops. 8he &shtu : ne $e"i posht na t
n$$tat nu"ra : $an shtuar pr t evidentuar se hna nu& &a efe&t n epilepsi/ afr nse $o "e
siuri/ por " shu" $asa se $o se ai &a t tilla.
S fundi/ sht e "ua/ por arriti &atr seri "$aft t $er t vzhi"eve t <onro/
<oreau/ 8elasiauve dhe Leuret "e 8!T%S statisti&ore pr t identifi&uar disa sul"e
)"enduri/ p$esrisht pr t &ap$eve epilepti&e
N1
/ n thel# vet" ato pr t cilat un si
pr ndi&i"in e hns n &to s"und$e e dinte se si pr t ndrtuar di)&a/ &shtu :
un sh&o$ n n$ deta$ " shu" " posht n dis&uti" e t(re. !ta provo$ vendosn
: ndi&o$n disi e &onsideruesh"e e fazave t hns zhvillohet "#i "arr$et %nsanit(
,nse &a" ndr(she na n$ nu"r <onroJschen ta#els : do t t till n$ vend t
dsh"uar si a#i"e sht(pi si duhet interpretuar1/ por ata flasin "e pro#a#ilitet t
"adhe pr n$ t till/ por vet" i do#t Ndi&i"i "#i &onfis&i"et epilepti&.
N1
n$ na <oreau sht Profesor &tu &alon npr 8r 8i"rit pr t n$ohuri ti"/ si un pr"end "irn$ohs.


Po/ po/ n :oft se $u e dini se si a$o tenton : t $en t diza$nuara "e t dhnat
statisti&ore n institucionet e "dha/ t tilla si nelizhent dhe t pasa&ta $an
prfunduar s shu"ti/ &shtu : $u "und t $et i d(shi"t &undr rezultateve t t
dhnave t tilla6 dhe un nu& $a" du&e thn se t dhnat pr t cilat ne duhet t $et i
#azuar/ &( d(shi" i $an he:ur/ por " "unon edhe #ni shu" $ra n at : do t
$et e nevo$sh"e pr sa&tsin. <e$ithat/ ne duhet t dallo$". . Nse/ pr
she"#ull/ n #az t t dhnave/ sa &ap$et epilepti& $at dits dhe nats do t &et
ndodhur n n$ institucion t heto$ :oft ditn apo natn/ ata " t favorizuar/ dhe n
)far proporcioni sht rasti6 &shtu : $u do t ndoshta o9ha t siurt "und t
presi" : t fito$ ,si ather ndr(sho$n infor"acionin e ndr(sh"e n lidh$e "e t
n trsi1 n$ rezultat t pasa&t6 : na rastet $at &oh t nats nu& "und t
re$istrohen leht "e t n$$tn v"end$e/ si $at dits. Nse/ "e$ithat/ e&zisto$n
disa pa:artsi n procesver#al/ se si &an ndodhur shu" &onfis&i"et n faza t
ndr(sh"e hn/ &shtu : nu& &a ars(e t supozohet se fazat &$o pasa&tsi t ca&tuara
"undsisht para hitet e t$era n n$ dre$ti" t ca&tuar/ dhe $u "und t presin a: $at
n n$ Nu"ri i vzhi"eve/ &to pasa&tsi $an &o"pensuar afr/ ata vet" t dalin
trsisht nn t n$$tin &ndvshtri"/ se &ontin$entet tash" t panu"rta/ t cilat
"und t $en t pavarura na ndi&i"i hns s shpe$ti n &t/ tani n at faz sul"e
t #ien/ dhe prshtat$a e t(re n $atsin e &ohs s vzhi"it pritet. Pr " tepr/ e
&a pr t vendosur definitivisht $o pas n$/ por pas #ash&i"it t disa seri t vzhi"et
hu"or. <e &to &onsiderata/ ne $e"i e statisti&ore prpili"et e #$n prdori"in/
sa&tsin e t(re n vetvete/ ne aranto$"/ as edhe "und t &ontrollohet n "n(r
ade&uate. G$ithsesi/ ata $an he:ur na d(shi"i se di)&a sht e &orruptuar n favor t
ndi&i"it hnor ose u zhvendos pr sh&a& se ata $an #r n "n(r e&splicite na
autort si &undr ndi&i"it hn folur pretendon.
G$ithashtu n lidh$e "e ethe vet sht $ra t "ira "und t #$n s #ash&u/ at
: n$ &ara&ter statisti&or deri n n$ "as t pa&tn afrohet.
Pr " tepr/ as pr hn;ndi&i"it $an vzhi"et e den$ respe&ti Sch>ei e para
"#i "eta#oliz"in dhe -ata"enieneintritt dhe infor"acionet Hue&;s n lidh$e "e
efe&tin e t lind$eve dhe vde&$eve "e ?ahlendatis.
Nn )far t$etr e&ziston ; dhe &$o sht n$ ru"#ull i "adh ; ndoshta t $eni
ve)orit e sh:uar/ por ende " pa& pr veten e ti$/ pasi studi"et e "sipr"e "und
t/ individualisht $ustifi&o$ n$ vendi" n p(et$en ton.
C1 G na a$o sht shu" e leht pr t "arr certifi&atn e ndr$e$e t sa&t n
at : a$o e refuzon pa ndon$ di)&a t plot t heti"it : as nu& e &an n$ t
prca&tuar "e heti" t plot dhe sipas pari"eve t "parsh"e sht shp$euar/ dhe
&a :en du&e hedhur shu" n$ f"i$/ )far " pas "e disa turpi &a prsri duhet t
"arr/ $u duhet t $en t &u$dessh" pr t "os #ien n t n$$tin a#i" n lidh$e "e
ndi&i"et e hn.
Pas &t(re &onsideratave t pr$ithsh"e parapra&e ne "und t vazhdo$ t "arrin
n &onsiderat !frohet/ e cila sht rreth t hedhur posht na supozi"et e
"parsh"e n lidh$e "e ndi&i"in e hns at : "und t &onsiderohet si thuhet. Por
un harro$ &tu &riti&at neative : $u nu& do t hu"#as "e sh&ri" ti" t ardhsh"/
dhe n &t "n(r "und t " shu" $asa pr t sh&uar &tu/ si Schleiden dhe t
t$ert t "$aftuesh"e/ po " shu" se sa duhet #r n na shu"/ )far t vrtet
sht hedhur posht/ t $ith de&laruar hedhur posht. N vi$i" duhet t &t ars(e
vet" a$o &ishte pr :lli" pr t rivendosur $end$en e sa&t t )sht$eve/ si un $a"
du&e u prp$e&ur pr t treuar se sht $o vet" nu& e hodhi posht $ith)&a/ por a$o
"#etet edhe $ra na fa&tet pozitive pr ndi&i"in hns n #otn orani&e/ a$o : pa
para$(&i"e para n$ -riti&a pohon peshn e ti$.
-tu/ un "und t #$ n$ tranzicion t n$ash" si n p(et$en e "otit t sh&uar
na t fillo$/ n$ autoritet : e #n Schleiden &undr ndi&i"it hn t dis&uto$n pr
ndi&i"in hnor. Eisenlohr duhet t &et provuar t Schleiden na vzhi"et e ti$/ se
hna nu& &a efe&t n t "otit. Hue& do t duhet t Schleiden ,Studi"e/ p N0N1
evidentuar na vzhi"et e ti$/ se #atic;z#atic asn$ ose vet" &a efe&t t &undrt
"#i vde&$en/ atri#utet t ti$ fetare e v$etr. Nse "e$ithat Tides varet n hn/ &$o
sht edhe n$ )sht$e e ndi&i"it t hns.
Nu& sht pi&risht : na "osha dhe "ad$e edhe sot
41
t "endi"it se n &ohn e
#atic t ult vde&$et ndodhin " shpesh se n &ohn e pr"#(t$es. Hue& re#loed
&( su#$e&t pr Ha"#ur sh:(rtuar dhe t Schleiden/ se &$o nu& sht vet" untrifti/
por pr&undrazi/ e vde&sh"ris n &ohn e pr"#(t$es ende pa& " t "adhe se
&oha e #atic t ult.
41
. Pra Nie#erdin vre$tur n s font " t vol 2t ndi&i"it t hns2 S. 03=. 2Pr #redetin e
Norddeutschtand &$o do t thot n$erzit/ n :oft se di&ush sht du&e luftuar "e vde&$en/ nse rezoluta pritet
)do or/ por n fund sht $ith"on ende e vonuar= 22 -ur #atica sht e ult/ a$o "e siuri do t $et i 22/ dhe
" p$esrisht &$o de&larat v$en e vrtet/ sido"os n tu#er&uloz 2.


F$al pr f$al &shtu= 2G$$a sht #r trsisht na heti"et e !&ade"is Parisit i
n$eriut &rahasohet ende Hue& n Gerson dhe Eulius/ revista e letrsis s hua$ n
vlli" "$e&si pr$ithsi *'%% p N4. Hue& dsh"on &tu se n Ha"#ur ...
proporcion "e periudhn e vals s lart dhe t #atic t ult/ e vde&sh"ris n
&ohn e pr"#(t$es sht edhe " e "adhe po ashtu/ si n &ohn e #atic t ult. 2
Le t d$o$" tani f$al pr f$al at : Hue& thot n &t te"/ dhe n lidh$e "e
disa &ushte t t$era t ndi&i"it hnor ,"e vlern e prca&tuar na vendet Schleiden1=
2G na &( feno"en ,do#si" dhe pr"#(t$et1 pa ndr(shi"e d(shi" t ca&tuara t
sh&a&tuara n at"osfer/ du&et n$ ndi&i" t till ,n lind$e dhe vde&$e1/ sido"os n vde&sh"rin/
" pa& na nu"ri i lind$eve/ nu& &a $asa : oditi "ua sepse edhe "e n$ sa&t/ lloarit$a "$aft i
lodhsh" &onfir"uar ; #atica "err n Ha"#ur M.
N
S
4
or/ valn 4
0
S
4
or/ a$o do t &t ars(e/ n
:oft se ata ishin pa ndi&i"/ raporti i vde&ur $at #atic;z#atic si N0 " t $et 0M/ ose 0FFF do t
&et Q4Q $at #atic t ult dhe NC4 t vde&ur $at pr"#(t$es. -$o treoi "ua n$ "arrdhnie t
ndr(sh"e. vdi: n 0FCF na 0C43 $at #atic t ult/ 4.3 $at pr"#(t$es pre$ 0FFF nu& di QM./
&tu NB0/ ose BB n )do )ere& ore t #atic t ult/ dhe vet" 0. n )do )ere& ore pr"#(t$a./
vde&sh"ria " e "adhe ndodh $at #atic t ult dhe n orn e par t pr"#(t$es/ " t ult
$at &ohs s "#etur na pr"#(t$et n vend/ si) treon "posht"e pr"#ledhse.
Na 0FFF vde&$et ishin pr&atsisht=
> l. ?r pas fillimit t bati% t ult + n "do
<iertelst. 22,25
@@ 2 @@ @@ @$@ @@ 2$.$
@@ / @@ @@ @+/@ @@ 2/,25
@@ 0 @@ @@ @$@ @@ 2$, $
@@ 5 @@ @@ @+1@ @@ 22.75
@@ # @@ @@ @+2@ @@ 2/.$
@@ 7 @@ @@ @+$@ @@ 22.5
> fundit. 0./ 8r @@ @#0@ @@ 21./
> l. Momenti i prmbytjeve ..... +2 @@ @2/.$
@@ 2 @@ @..... 7$@ @@ 17.5
@@ / @@ @..... 75 @@ @1.75
0./ Shn > t kaluarn @@ ..... 0 @@ @1#.
-$o lidh$e du&et "ua &shtu e &uptuesh"e se rrit$a $at #atic t ult dhe &oha e ndodh$es s
pr"#(t$es/ dhe "inus $at #atic t lart n lloarin e veshur;$asht/ su#$e&tet pran;vde&$es t
ardhur/ n t ciln edhe ndr(shi"i n at"osfer/ ndoshta n presionet e a$rit solli na ndr(shi"i i
#atic;z#atic "e t/ sht e "$aftuesh"e pr t zhdu&ur dritn z#ehta e $ets. 2
N lind$e Tides du&et se nu& &an asn$ efe&t t du&sh". E N00 lind$e/ &a" &rahasuar n
&t dre$ti"/ t "arr BFM n #atic t ult dhe 0F4 n pr"#(t$es/ n$ raport i N0 pr t ". v$en
shu" e afrt "e 0M 2
2G na ndr(shi"et e t hns t :ndro$ n feno"enin e #aticave t lua$ n$ rol t till t
rndsish"/ &shtu : edhe un nd$eva ndi&i"in : "und t &et n lind$en dhe vde&$en e
n$erzve t cilt "und t pr#allo$ pr t "os e shprfillur trsisht/ dhe t nda$n rezultatet t
desfalls punsuar n heti"et shpe$ti. Na BB30 lind$e/ vorfielen n vitet e fundit/ &r(esisht n &lasat
e larta/ pasi n$ofti"et e "ia lind$es &r(esisht furnizuar "aterialet n "esazhet $avore ndodhur n
ditt n "es
Ne> "oon ul :ar&ut 3BF ose BB3
tre"u$orit t par u. CCM hn e plot 2B44
Full <oon I. Tre"u$ori B C.4 2BQF
n tre"u$orin e d(t u. hna e re Q0F 2/ BQ3
BB30 ose 0FFF
Pra "e rrit$en <onde 4MB/ $at hnave z#ehta na ana t$etr CB3 -tu/ "e$ithat/ du&et t $et n$
ndr(shi" $o &re$tsisht i parndsish" o#zu>alten pse un ndr"ori heti"in e ndi&i"it t hns
:ndro$ te vde&sh"ris prsri prsri/ sepse " hert pr "ua/ 'ol *%%. S. N00 i &ti$ ditar/
pr"endi rezultat neativ ishte rezultat i n$ vit t vet". 8eri n &o"pleti"in e listave tona t
vde&$es/ n t cilat vde&sh"ria e )do dit individuale sht treuar ve)anrisht/ un &a" :en n
$end$e pr t z$eruar &t heti" pr t $ith nu"rin e vde&$eve/ dhe pr t $etur rezultatin e
"posht"e. Na BN.CQ. vde&$eve/ t cilat &an ndodhur " M $anar 03BB n BC usht 03B3 n 3B
"ua$ hnor/ ra n &oh
n "es t hns s re tre"u$orin ul C.N4 dit ose ..30
2l. :ar&ut u. hn e plot C34B2 2..QQ
2Hna e plot dhe. Tre"u$ori B C3MB2 2..Q.
2La$$a B u. hna e re C.B0 22 ..M.
BN.CQ.
-$o treon n$ &urs vet" ndr(shi" i parndsish"/ dhe n t vrtet du&et t $et " e
"adhe e vde&sh"ris "e hnat e re$a/ " s pa&u pr&on "e hn e plot. -$o vde&sh"ris ishte
n &ohn e hns s re " t "adhe/ &a &onfir"uar edhe n n$ "n(r t ndr(sh"e pr "ua. Nse
un pra nu"ri i ditve na h(r$a e ndr(shi"it hn &rahasi" vde&ur/ &shtu : "ora prani"in n 3B
dit
3Q3 e hns s re ose t prditsh"e 0F/C.
2l. rrethit MM02 2..4F
2Full <oon 3FF2 2..MQ
2Tre"u$ori B M.F2 2..QN
Ktu shihet tashm nj eprsi mjaft t rndsishm t kohs s
re hn, dhe madje edhe vdekshmris n syzygies duket t jet m
i madh se n (uadratures, nuk domethn 1##, vetm 15#1, por
"shtja sht nse kjo rezulton n hetimet e vazhdueshme t m
von tregojn shpresn e publikut, do t shfa(en si nj konstante.
@
-shtu Hue& thot vet" e &undrta e asa$ Schleiden "und t the" at/ dhe t
provo$ vzhi"et e ti$/ pr a: sa ata "und t provo$ &urr as$/ e &undrta e asa$
: duhet t provo$ t Schleiden. Si) tani fillon Schleiden/ : t $etosh n t n
"n(r t pa&na:ur "e autoritetet e ti$ dhe citate/ n n$ font posa)risht du&e e
2studi"eve2 titullin/ ai "und ta dini " "ir/ sht e vshtir pr t shp$euar6 nse
nu& sht n$ ndi&i" t fsheht t hns sht rreth &tu n Lo$rat/ t cilat " pas do
t vi$n te& ne n &t &apitull pr furnizi".
Rastsisht/ un do t thot siurisht t "os thn se sht pr t vn pesh shu"
" shu" sa i pr&et p(et$es son "#i vzhi"et Hue&Jschen. Prve) rezultateve t
!&ade"is Parisit/ #n Schleiden aru"entuar vet Hue& the&son se ndi&i"i i #atic;
z#atic e &ohs "und t $et shu" i trthort "#i vde&$en. 8he nu"rat : Hue&
"son se si rastet e "#etura n lidh$e "e vde&$en/ ndr&oh : ata duhet t $en na
"adhsia e dalli"eve : treo$n t trhe:ur v"end$en dhe t fto$ sh:(rti" t
"te$sh" i su#$e&tit/ por $an ende shu" t vola pr di)&a t siurt vendos. <e
pa& f$al/ un do t ndrtohet "#i as$ studi"e pozitive Hue&;s/ si dhe Hue& do
&eni vendosur as$ &on&rete &ara&terizuar6 vet" sht nat(risht edhe " pa& pr t
ndrtuar "#i n$ "ohi" i ndi&i"it hnor.
Her pas here &( shni" n vi$i"/ e cila &oht e fundit 8r Toel n -n(phausen n
-orrespondenz#l. i Sho:ats pr e"einschaftl. Puna pr. N9it$a >issenschftl. <$e&sia du&e
de&laruar vi$i" ,03CC nr 04/ f: 0Q4.1= // Tash" n E"den/ n disa :(tete t t$era #redetare/ "a"i
si prsri/ un shpesh d$uar v$etra t &o"entuar se filli"in e vals s lart pr ecurin e a&tivitetit
t lind$es t rndsish" sht ndi&i". 2
-$o sht to& e za&onsh"e tani nu& sht shu" pr t dhn t flasi" pr "a"i. Por 8r Toel &a
"a"it treoi pr rrethin e ti$ n$ s&e" pr t re$istruar " shu" infor"acion t ca&tuar n
lidh$e "e o#$e&tin n f$al/ dhe t fto$ "$e& t t$er t sho:ats/ t cilt $eto$n n #redetin/ n$
pr t #r t n$$tn $. N fund t fundit/ : du&et " "ir/ si n$ infor"acion t till pr t
hedhur t $itha pa&ontrolluar "n$an. -ursi i dshiruar do t re$istro$ n$ p$es t "$e&ve dhe
Ge#@ranstalten sh&encore.
S shpe$ti un do t &thehe" n dis&uti"in e seri e "sipr" t vzhi"eve "#i
ndi&i"in e fazave hnore "#i &onfis&i"et papr$e$sh"ri dhe &ap$eve epilepti&e/ e
cila du&et t $et ve)anrisht i prshtatsh" pr sh&a& t nat(rs statisti&or t t
dhnave t t(re dhe nu"rit t "adh t vzhi"eve/ su#$e&tit/ si n$ udhzues pr
vendi" n lidh$e "e p(et$en ton pr $ap.
-tu/ si n t vrtet n t $ith nd$e&$e t &ti$ &apitulli/ un duhet nat(risht t
"arr n$ v"end$e disi " t deta$uar/ pasi a$o sht n har"oni "e vet" interes
shu" siprfa:sore n &t te"/ dhe un !s&ush nu& i pl:en t nd$ehen si " te$
sh&o$n s #ash&u/ si a$o n interesin e sa$ "und t $en o#$e&t/ &shtu : un t ln
t $ith ata prapa si interesi i t cilit nu& do t $et n $end$e pr t nd$e&ur.
-ushtet e hollsish"e t serin relevante t vzhi"eve t nd$e&ur &tu n
ndrh(r$en=
N$ na &to rupe t vzhi"eve sht e H. <onro n f$aln e ti$ n %nsanit(. Londr. 03C0/
f. 0BQ n$oftohet6 vet por t punsuar na 8r de '%TRE dhe zn$ Castel !zilin n :ar&un e
Lancashire na $anar 0340 n usht 0343 vzhi"e. !i "erret n Su""a 0B.NB4 sul"e %nsanit(
,paro9(s"s e e9cile"ent1 n "esh&u$/ 00BB. &onfis&i"eve "arrzi n rat6 B4MNC &ap$et epilepti&
n "esh&u$/ 0M.MQF &ap$et epilepti& n rat. <onro $an th$esht nu"rat 8efinitel(/ &a" riprodhuar
" posht.
T$era ,deta$ pr"endur1 seri e vzhi"eve t 8r F. <oreau e Tours/ "$e& n Spitalin Hic[tre/
e $en veten n n$ ese fituese e etiolo$is s epilepsis n <Y"oires de lJ!C!8. %<PER.de
<edi). 03C4 T. *'%%%. p. .F dhe t anazhuar n Su""a 0Q.NBQ &onfis&i"et epilepti&/ psoi 0F3
epilepti&e $at pes viteve 034C;034.. G na Hic[tre n$ohurive i"/ vet" #urrat $an "arr/ a$o
$ithashtu i referohet vet" to& t pr#ash&t/ edhe pse nu& thuhet n "n(r e&splicite n
Sh&ri"in e Shen$t.
N$ seri e treta e vro$ti"et e 8elasiauve/ edhe n$ "$e& n Hic[tre/ sht n e ti$ TraitY de
lJepilepsi ,pr&thi"/ Uei"ar. 03CC1 prfshir dhe t anazhuar n Su""a 4.4B &ap$et epilepti&/ t
cilat ishin " shu" se n$ vit n Hic[tre/ ashtu edhe n "esh&u$ vre$tur. Prve) nu"rit t
&onfis&i"eve ,!tta:ues1 ai $ithashtu &a nu"rin e pi&lluarit ,To"#es1 treoi se &ushtet t$era
dhurata. Eu "und t vrtet/ n vend t nu"rit t sul"eve t nu"ri"it/ i cili psoi $at n$ dite n
n$ institucion/ nu"ri i pacientve $an t pasur &onfis&i"et $at n$ dite6 )far nu"rat t t$era $an/
sepse shpesh n$ pacient &a &onfis&i"et t shu"ta n t n$$tn dit.
Tre seri e "parsh"e e vzhi"eve n lidh$e "e ndi&i"in e &atr fazave &r(esore t
&onfis&i"eve. N$ e &atrta e Leuret/ edhe pas n$ viti t vzhi"it t MF pacientve n Hic[tre/
sht en n !r&ivat. de "ed. 034N T. %%. P. 4Q t prfshira/ dhe $an n lidh$e "e ndi&i"in e &atr
faza &r(esore "e nu"rin e pre&ur vet" disa t dhna $o shu" t sa&ta/ por n$ treues " t sa&t
t ndi&i"it t depili" dhe z#ehur hna n &t nu"r.
<oreau &a nu"ruar n )do faz tre dit 8elasiauve se si pr t nu"ruar $asht pa pasur a$o
"e$ithat treon n$ $av t tr. E n$$ta $ du&et se &a :en rasti "e <onro. Por "unon n$
treues t ca&tuar.
N total pr &t ars(e $an t &onfis&i"eve "arrzi pas vzhi"eve <onro;s
BNCCN/ &ap$et epilepti& pas <onro;s/ vzhi"et <oreau 8elasiauve dhe QN.MQN/ e
cila sht n$ pr"#ledh$e n lidh$e "e efe&tin e t &atr faza &r(esore le$o$n.
Haz t pr#ash&t se nu"ri i rasteve sht "$aft e "adhe pr t ndrtuar di)&a n
t dhe t $et n $end$e pr t rua$tur &o"pensuar &r(esisht na a&sidentet.
-tu $an rezultatet 8efinitel(/ : &a rndsi.
l. !umri i 'menduri i kon7iskime#e /paro?ysms e eksitim- pr :onro.
Hna e re l. :ar&ut Hna e
plot
E fundit por $o
" pa&.-atrt.
Su"
<en NF3B N0B4 NFBC NF.C 0B.NB4
Grat NC3N BCQM BCN0 BC43 00BB.
G$ithse$ QQQC CQ.0 CCC4 CQ4N BNCCN
II. numri i kon7iskime#e nga :onro.

Hna e re l. :ar&ut Hna e
plot
E fundit por $o
" pa&.-atrt.
Su"
<en Q034 QFMF Q0B4 QNCM B4MNC
Grat 44M4 4FM. 4434 4MBN 0M.MQF
0F.QC3 Total 0F.04. 0F.QF3 00.F3F 4B.4.C
III. numri i kon7iskime#e pas :oreau.

'zhi"et e
vitit t puns
Hna e re l. :ar&ut Hna e
plot
E fundit por $o
" pa&.-atrt.
Su"
034C 3.F .4. .BM .0. NQ3C
034Q .0F 3MB .3C 0FQQ N3NN
034M M.4 3Q0 QMB 3.0 NB03
0343 30N 3BN 3N4 3QF NN0F
034. Q0. 4.F CNC Q0Q BBC3
Shu"a totale 4FBQ N..C N.CN 4NCB 0Q.NBQ
I. !umrat e kapjet pas 5elasiau#e.

Hna e re l. :ar&ut Hna e plot Tre"u$ori i fundit Su"
0NF0/0 0BF3/C 0BFQ/4 0BBC/. 4.40/.
Shuma . Totali i kapje#e epileptike nga :onro) :oreau dhe 5elasiau#e.

Hna e re l. :ar&ut Hna e plot Tre"u$ori i fundit Su"
0C..3C 0C.NCN 0CMQM 0Q.QC3 QN.MQN

I. Sasi proporcionale e kon7iskime#e epileptike) nse shuma e tij
sht e #endosur pr t gjitha katr 7a$at ; 1)22222.

Hna e re l. :ar&ut Hna e
plot
E fundit por $o
" pa&.-atrt.
Pas <onro <en F/BCFF F/B4C4 F/B4MQ F/BCMF
2Fe"rat2 F/BC0. F/BB.M F/BCBC F/BQC.
Pas <oreau 034C F/B40N F/BCMC F/BC0Q F/B4.4
22 034Q F/BNM4 F/BBMC F/BCMF F/BM30
22 034M F/B4QM FB.QMQ F/BF33 F/BMQ.
22 0343 F/B440 F/B4M0 F/BCF4 F/BC3B
22 034. F/BMN. F/BBF3 F BNQM F/BMBQ
Pas 8elasiauve 03C0 F/BQNN F/B44Q F/B44F F/B430
Pas t $itha F/BCFQ. F/B4FM3 F/B4MB3 F/BQ0BC
II. @aportet pr7undimtare t kapje#e epileptike) e mparshme nga trsin e indi#iduale
tabels prcaktime#e n lidhje me numrin e #$hgime#e t prcaktuara. me gabime t
mundshme.
Ne> <oon T F/BCFQ. c F/FF03B
l. T F/B4FM3 c F/FFB3Q &atrta
Full <oon T F/B4MB3 c F/FFBCQ
E fundit por $o " pa&. -atrt. T
F/BQ0BC c F/FFB0F


. Pronon%im pr Aabeln B< >umrat pjesshm rrjedhin nga nj
reduktim, i %ili kishte pr t br n krahasueshmrin e shifrave
2pas mjeteve pr(indja e t!nazist t kolons origjinal46shuma
totale e vzhgimeve, por nuk sht ndryshuar nga ky reduktim.
Pr Ta#ela '%. Shifrat n ulti ndr;&olona ,e cila sht $etur riprodhohet n ta#eln '%%1/ nu& $an
"esatar$a arit"eti&e e th$esht e tet nu"rave n &olonat $atsore t asa$ $o t sa&ta pr sh&a& t
nu"rit t ndr(sh" t vzhi"eve/ na t cilat &to shifra individuale u rr$edhin/ do t $ap
rezultate/ por "erret till : secili na tet nu"rat e "sipr"e "e nu"rin e vzhi"eve/ na e cila
ai u rr$edh ,sipas ta#elave t "parsh"e1 $an shu"zuar/ dhe shu"a e tet produ&teve t nu"rit t
pr$ithsh" t vzhi"eve/ &olona tha $atsis pr&asin/ ishte i ndar/ &u secila na tet nu"rave
"e peshat &orre&te n hapsirn " posht definitivisht fondeve t "arra.
. Pr Ta#ela '%% Ga#i"i i "undsh" i dispozitave t &sa$ tr(eze $an n t n$$tn "n(r si a$o
ndr(she tenton t ndodh pr a#i" vzhi"it/ lloaritur na pa&tn "etod sheshet6sepse/ n fa&t/
nu& &a "$ete t t$era ose " shu" t sa&ta e&zistuar pr t vlersuar se )far sh&alln e #esi"it
duhet t $ap rezultatet e &o"#ini"in e rupe t ndr(sh"e t vzhi"eve. 'ini re &tu se pr
lloarit$en e pro#a#iliteteve del n thel# t n$$tn $/ nse a#i"i n$ prca&ti" t thot t varet
na t papriturat : $an si &tu n vet nat(rn e $rave/ ose n t ve)ant t vzhuesit dhe
instru"ent.
Ne tani dis&uto$" nu"rat n &to ta#ela.
E para/ lidhur "e &onfis&i"et "arrzi/ $ethet tavolin/ "e pr$ashti" t nu"rit t
"adh t hns s re "e rat "e siuri nu& shoh asn$ ndi&i" "#izotrues t n$ faze
"#i t$etrin6 sepse dalli"et "es nu"rat $an &a: t vola : ata t "und t $et e
sh&ruar n "n(r t rastsish"e n prputh$e "e ur pro#a#ilitetit trsisht pr t
$itha fazat e t$era n t d( #urrat dhe rat6 ndrsa nu"ri i "adh i hns s re "e
rat ashtu si vendosur del na &ufi$t e devi$i"it/ t cilat "und t arrihen edhe
rastsisht pas rastsisht.
Ndr&oh/ devi$i"i sht a: i "adh dhe n "n(r $ashtza&onisht pr &t faz/
edhe un nu& "und t #eso$ se a$o sht e sh&ruar n e"r t ndi&i"it t hns. -$o
sht/ un "endo$/ t $et n$ a#i" sht(pi. Eas( at$e/ n$ N pr t vn n vend t n$
B sepse t $ith nu"rat t fillo$n n &olonn pr n$ N ishte. E pa"undur prndr(she
<onro "und t &ishte #r &t seri vzhi"i &undr ndi&i"i hna nd$er. Pr fat t
&e:/ ori$inalet &a "$ete sht dhn n "n(r t siurt pr t vendosur6 sepse
shu"a " posht QQQC sht shtuar si shu"at e t$era na "ua6 n <onroJschen
ori$inale $an as shu"at totale pr #urrat dhe rat s #ash&u/ sipas t dhnat e
viteve t individve pr t d( sido"os du&e pasur paras(sh.
< du&et e tut$e na &$o seri e vzhi"eve/ n fa&t/ " shu" $asa se $o se fazat e
hns t &et efe&t $o t du&sh"e t ndr(sh"e "#i &ap$et "arrzi.
Situata sht e ndr(sh"e "e t d(t/ lidhur "e epilepti& &ap$eve tr(ez <onro;
s. N$ devi$i" si n$ nu"r i "adh si n "es tre"u$ort e fundit dhe e para/ "#i;t
:ndruesh"e n #urrat dhe rat/ ndodh nu& sht e pranuesh"e ndoshta rastsisht.
!pli&i"i ato t dhna na Poisson n Recherches sur la pro#a#ilitY for"ulat e ti$ t teoris s
pro#a#ilitetit n p(et$en nse totali i d( nu"rave 0F.04. dhe 00.F3F/ t cilat #ien n d( tre"u$ort/
sipas th$esht rastsisht n &t "arrdhnie "und t nda$n n "es t d(/ pa n nat(rn e $rave n$
shans t$etr e rasteve u zhvillua pr t d(/ ne $e$" pro#a#ilitetin e n$ t rastit t tilla vanishinl(
vol. Por un dua info n &t vend t lart nu& sht pesh shu"/ pasi &to for"ula/ "e &usht
: t $itha rastet individuale $an t pavarur na n$ri;t$etri/ t tilla si topa t lirsh"e n n$
urn. -$o sht to& e za&onsh"e/ por $an sul"et e t n$$tit persona &o"ple&set pa& a shu"
&oherente ,t n$ash"e ,&onlo"erate e sferave/ t tilla : du&e trhe:ur na n$ na urn favore t
tilla t t$era ose entrains1 )far &ushtesh/ t cilat nasin ur e pro#a#ilitetit/ pa n$ohuri t deta$uara
&ushtet nu& "und t &ontrollohet.
-( fa&t sht edhe n Hue&Jschen rezulton n &onsiderat/ "e &usht : vde&$et dhe lind$et n
n$ su#$e&t t :(tetit n &ushte t ca&tuara t lidhura. Prndr(she nu"rat Hue&Jschen na for"ulat
Poisson do t $enden p$esrisht pro#a#ilities shu" e rndsish"e pr ndi&i"in hnor. 5n
"endo$ se sht e do#ish"e pr t trhe:ur v"end$en n &t pi&/ sepse un &a" hasur apli&i"et
e for"ulave Poisson/ &u &$o &onsiderat nu& sht "arr paras(sh/ e cila nat(risht sht e lidhur "e
fa&tin se a$o nu& i &a Poisson dis&utuar edhe.
Por $ithashtu nu& sht n$ de&larat e sa&t n &t dre$ti" t $et e "undur/ &shtu : ne
"und t #$ pro#a#iliteti shteri"i i fatit varet pothua$se vet" n rrethana t ca&tuara/ por n radh
t par/ ve)anrisht : t n$$tn lloari t diferencs s s(z(ies pr &onfis&i"et epilepti&e/ t tilla
si faza t ndr(sh"e n t $itha pr Sul"et )"enduri ,prve) a#i"et tiporafi&e1/ "e$ithat/
le$ohet t #$ varet na fat.
5n "endo$ se n &to lloarit$e dhe dis&uti"e/ n "n(r " specifi&e/ n &orrespondencn
ti"e t ardhsh"e pr t reauar6 "e$ithat/ pasi &$o nu& "und t ndodh pa fussiness dhe
dis&uti"eve parapra&e &tu/ si "adhsin e diferencs "es rretheve nu& z#atohen t pa&tn pr
veten e t(re se sa "e rrah$e6 por vet" t shtoni n$ "o"ent t pr$ithsh"e pro#a#ilitetit pr s(rin
tani pr aspe&te t pr$ithsh"e t "arrvesh$es/ t tash"en/ "e seri t ndr(sh"e t vzhi"eve.
Ne fillo$" na e vzhi"it <onroJschen seri n seri t t$era t vzhi"eve rreth/
&shtu : ne $e$" n t <oreau/ i cili $ithashtu n "n(r t &onsideruesh"e
nu"ri i "adh/ i n$$ti dalli" i "adh n "es t tre"u$orit t fundit dhe e par prsri/
si n <onroJschen/ dhe "ad$e seri vzhi"i i 8elasiauve cilat n vetvete nu& "und t
vendos shu" pr sh&a& t nu"rit t t(re t afr" t ult/ por t dre$t n prputh$e
"e "parsh" n eprsi t tre"u$orit t fundit $at tre"u$orit t par/ edhe pse
"a&si"ale #ie &tu n hn e re. Por n nu"r t vol n t $ith $o t #esuesh"e/
t tilla si z. She"#ull &tu sht 034C vet ndr(shon n "n(r t &onsideruesh"e n
Ta#eln '%% t t$era. !i sht &tu pari"i i n$ nu"ri t "adh.
N trsi/ a$o sht tre"u$ori i fundit/ i cili ndr(shon " t vendosur na
"esatar$a. Fazat e t$era treo$n n$ raport " t luhatsh"e/ : treon n$ ndr(shi"
" t ult dhe ndoshta a&sidentale.
8efinitel( lind si n$ shpreh$e pr ndi&i"in hnor/ sht t &on&ludo$ na trsin e
QN.MQN &onfis&i"et epilepti& : #ien "esatarisht vet" 0B tre"u$orit l &ap$et
epilepti&/ ndrsa 0N rnia n tre"u$orin e fundit t. nse raporti F/B4FM3 " F/BQ0BC
,Ta#ela '%%1 du&sh" na n$$tn 0B " 0N6 ndrsa hna e plot dhe t hns s re $o n
"n(r t &onsideruesh"e na "arrdhniet e #arazis "e n$ri;t$etrin dhe na
raporti :endrore ,4.0 T F.BC1 ndr(sho$n. Edhe pse sipas Ta#ela '%% treon hnn e re
pa& " shu"/ hna e plot " posht "esatare F.BC/ e cila duhet t &et ardhur/ n
:oft se t $ith e &ishin t n$$tin efe&t n t $itha fazat/ por n "n(r t vol :
a#i"i i "undsh" i prca&ti"it sht e "$aftuesh"e/ &$o diferenc . ta&ohen
N "n(r pr t shprehur $asat n$ rezultat/ a$o : del na &o"#ini"i i seris pr&atse t
vzhi"eve n disa vlera nu"eri&e/ "und t na shr#e$n n t $itha a#i"eve t "undsh"e/ t
cilat $an ane&suar pat$etr dispozitave n Ta#eln '%%. Secila pre$ &t(re dispozitave ndr(shon n
#az t papriturat e fatit t vrtet na e cila i pr&et fazs n f$al/ dhe a#i"i i "undsh" i
referohet shu"s "e t ciln ata "e pro#a#ilitet t "es"e ,ter"i nu& "und t dis&utohet &tu n
" shu" deta$e1 n #az t cilat papriturat ndr(sh"e. <e$ithat/ tani devi$i"i i hns s re dhe
hnn e plot na fondet e pr$ithsh"e/ e cila sht F.BC/ dhe sht "e an t &sa$ t #arazis/ "
pa& se ose vet" pa& " e "adhe se a#i"i i "undsh"/ dhe pr &t ars(e du&e pro#a#ilitet "esi
ose "ittlen shu" afr pr t ardhur t $itha $asave pr sh&a& t t papriturat "und t $et e
sh&ruar/ &( nu& sht rasti "e devi$i"in e tre"u$orit t par dhe t d(t t F.BC/ si vend devi$i"i i
tre"u$orit t par t t(re N/BB"al dhe C/NC"al tre"u$orin e fundit si i "adh si a#i"i i "undsh"
cilat devi$i"e "und t arrihet vet" "e pro#a#ilitet shu" t ult na rastsia. N fa&t "son
teorin e pro#a#ilitetit/ : pas tre"u$orit t par NN sht : t #ast &undr L dhe n tre"u$orin e
fundit edhe u fashit rreth vitit NFFF &undr l se devi$i"i i t(re na fondet e pr$ithsh"e $o vet" :
"#shtetet n shans.
-( sht rezultati/ i cili "und t v n du&$e n$ tra$ti" t sa&t t &t(re vzhi"eve/ "e t
$itha )elsat dhe t paca&tuar i"e sht e pr$ashtuar. <e$ithat/ $o n$ &undrpesh e " von
pr t nelizhohet.
Pr shi&i" t par &$o "und t du&et " shu" n s( se ndr(shi"i " i "adh n
vend zhvillohet "idis :uadratures si "idis s(z(ies ,hn e re dhe hn t plot1/ t
t$era dhe a$ent sillen pothua$se e n$$t se n$erzit e za&onsh" t par vet" n
&undrshti" sht vet prirur/ d( ose n$ na s(z(ies #ash&an$itni n$ efe&t t
preferuar "#i &onfis&i"et epilepti&. Por le t &u$to$"/ dhe t leht pr * "und t
$et e ve)ant pr t #indur se n erozion "$aft n$$tn $ t #het na ta#elat '%. Si
n lidh$e "e efe&tin n ditt e lasht si #aro"etr t &atr faza &r(esore/ dalli"i
sht shu" " i "adh n "es t d( rretheve/ si s(z(ies/ dhe &to :as$e edhe "
shu" a$ent6 $ithashtu ndr(shon n "es t la$eve t fundit shu" " t
rndsish"e na "esatar$a pre$ &ur $$a e par ashtu si "e &onfis&i"et epilepti&e n
seri t ndr(sh"e t vzhi"eve t leht t sh&"#(er "arrdhniet e ti$ "e hn e
plot n shi dhe #aro"etr.
Nse &$o sht se ndi&i"i i hns "#i &onfis&i"et epilepti& ndr"$etsohet vet;
n$$t vet" pr"es ndi&i"it t "otit/ a$o p(et$e ne ende vazhdo$" t dis&uto$"/
apo se th$esht pr&on se du&e ecur paralelisht "e t/ &shtu : "und )do rast n$
ta&i" t till pr pro#a#ilitetin e t d( vet" t interpretohet n "n(r t
favorsh"e. Ndoshta/ nse $u shi&uar n octants/ e do ashtu si "e efe&tet e "otit &tu
ende t $eni " shu" dalli"e se sa pr rrethin.
Rastsisht/ $u "und t shihni se si pas rezultateve <onro;s/ dalli"i i ndi&i"it t
fazave t ndr(sh"e t rave sht " e "adhe se sa pr "esh&u$t.
Edhe n$ $ e vol "und t shtohet pr t "#shtetur rezultatet e "parsh"e. 8elasiauve/ i cili/
si <onro dhe <oreau/ vzhi"et e ti$ vet" t )on n hedh posht ndi&i"in hnor/ ashtu si t till/
"e$ithat/ nu& do t dalin na vre$t$et e ti$ t vet"/ vn re se ai &ishte puna e s(t e ti$ dre$tuar
"e nse pacientt ende nu& ca&tuara " :art se t$ert nd$er ndi&i"in hnor. G$asht pre$ t(re $an
ca&tuar n "n(r specifi&e si t tilla/ sul"et e t(re/ :oft n hn t plot apo "e hn t re/ ose
z#ehur hna/ rishfa:ur. N n$ " posht "und t/ du&e pasur paras(sh fre&uencn e lart n t
ciln &onfis&i"et ndodhur as$ "en$her pas prani"it n spital ,Hic[tre1/ t de&laruar n "n(r
t ve)ant. Pes t t$ert $an rezultat i vzhi"it t nusht n t ciln specifi&ohet spitalit treuan
" pa& t favorsh"e se t favorsh"e. 8o"ethn/ a$o arriti #renda M "ua$ve n &to pes individ
pas nu"rit t &onfis&i"eve para. ,S.nachf. Ta#.1
N$ri e &onsideron tani "e shu"n e &olons " t ult trthor n s(/ &shtu : $u "und t shihni
se si edhe "e &t nu"r t vol t rasteve t sh:uar t individve : duan t "undsisht t $et i
ndi&uesh"/ tre"u$ori i fundit i n$ eprsi shu" vendi"tare "#i pretendi"et e fazave t t$era/ pas
t hns s re/ ashtu si n ta#eln e pr$ithsh"e &"# i"percepti#l( "#i "esataren/ ai nd$e&/
"e$ithat/ pothua$se t #ara#art pr t "#a$tur t hnn e plot dhe l. &atrta/ pa& nn "esataren.

E"rat e
individve
Hna e re l. :ar&ut Hna e
plot
E fundit por $o
"
pa&.Tre"u$ori
Hi .... 04 . 0B BN
<or ... QM QC 4M 3M
<art ... 0. 0C N BN
Lepin ... 3 F 0N B
<au# ... 03 BF B3 BC
Su""a 0BQ 0F. 0FN 0QF
!$enti 0BC
<oreau &a &o"uni&uar sa$ "#i vzhi"et nu& $an t punsuar t d( pr t &rahasuar efe&tin e
fazave t ndr(sh"e/ t cilat ai vend nu& h($n/ edhe pse/ si) e pa" "e vzhi"et e ti$ pr"#a$n
do&u"entet pr at se t hedh posht #esi"in popullor se ndr(shi"et e hns ,S(z(( dhe
:uadratures favorizuar sul"et " shu" se &oht e ndr"$et"e N fa&t/ vzhi"et e ti$ "und t
shr#e$ pr &t prn$eshtri". "e$ithat $u t lloaritur t dhnat e sa$ " t nusht/ edhe n$
eprsi t &undrt na ditt ndr"$et"e du&et pr t treuar/ por "#etet " e ndon$ d(shi" nse
&t lloarit$e pr. "n(ra n t ciln ai e &a "arr her t ndr"$et"e/ i aft/ dhe un do t vn
asn$ pesh "#i t.
N #alancuar &undr rezultatit t realizuara " par pro#a#iliteti sht tani : t
"os anash&alohet fa&ti se vzhi"et e 0;v$e)are 8elasiauve;s n 43 pacient/ si
edhe vet" 0 vit dhe nu& $an re$istruar vet" Leuret;s n MF pacient/ a: sa t d(
&an t #$n "e nu"rin e pi&lluar ,To"#es1 nu& treo$n t n$$tin ndi&i" e fazave/
si n rezultatet e "parsh"e pr nu"rin e &onfis&i"eve ,!tta:ues1.G$ithashtu se
vzhi"et pushi"i Leuret;s ,ndr(shi"i i lloarit$es n &t rast s. <#i lidh$e1/ dhe
&$o nu& do t "arr ndr(shi" t prshtatsh" "idis rrit$es dhe rnie <onde.
Pas 8elasiauve nu"ri i prditsh" pi&lluarve ishte n$ pr:ind$e e t s"urve e&zistuese
"esatarisht= Ne> <oon 0..BC p. C.6 l. &atrta 03/CF/ 0./C3 hn e plot/ tre"u$ori i fundit
0M/MC. Tre"u$ori -shtu fundit &tu n "ini"u". Nu"ri i pr$ithsh" i pi&lluarve NFQ.. ;
8e&larata Leuret;s n lidh$e "e &atr faza &r(esore sht e pa:art6 por n )do rast sht e :art
na fa&ti se hna e plot dhe tre"u$orin e fundit t "#a$tur pr nu"rin e :endrs s To"#es. G$at
hns z#ehur/ u sul"uan )do dit na ai n "es 04.4 04.N $at rrit$e t pacientit.
Si a$o tani nu& du&et si&ur "etoda t ndr(sh"e t lloarit$es s &onfis&i"et dhe t
prulur "und t ndr(sho$ llo$in e rezultatit/ &shtu : rezultatet e &sa$/ edhe pse
shu" " pa& e $er dhe nan$her vzhi"et e re$istruara " pa& t sa&t duhet
t $epet "e &u$des ende z$uar n fund t fundit/ e ndi&i"it $o pr t "#a$tur hnn n
&onfis&i"et epilepti& pr provuar plotsisht6 <e$ithat/ na ana t$etr/ rezultati
pozitiv sht "arr na nu"rat &shtu &r(esisht t "dha/ n &t "n(r edhe n$
pro#a#ilitet pr&atse t trash$e sht the"eluar. N )do rast/ fto$ vzhi"e t re$a
"#i &t te".
Haz t pr#ash&t "und t $et &undr rezultat i <onroJschen dhe <oreauJschen
vzhi"et nu& aru"ento$n se ars(e$a e n$$t -r&o vet" n dritn e #u&uri hn
apo i"a$inat t s"ur6 sepse pas &sa$ "a&si"ale e ndi&i"it ndoshta nu& "und t
#$er n tre"u$orin e fundit. -ontrasti sht afr n$ t$etr "end. Osht shu" e
"undsh"e : ai/ edhe pse i do#t/ "#a$ti ndi&i"in e "otit n &ap$et epilepti&.G na
e hna sht e pa"ohuesh"e e shpreh veten ndi&i" n "otit/ : sht prafrsisht e
n$$t rendit n "adhsi dhe pr"asa "e t ciln ai shpreh "#i &onfis&i"et
epilepti&e/ &shtu : d(shi"i lind se efe&tin vre$tur n &ap$eve epilepti&e vet" t
ndr"$etsuar n "n(r indire&te na ndi&i"i i "otit/ pa hna &a n$ efe&t t
dre$tprdre$t n shtetet e oraniz"it6 sepse si) tash" Heusiner
C1
&a n$ pa"$e t
till t shprehur du&e thn= 2Sans doute Elle ,la lune1 nJe9erce P!S ndi&i"in une sur
la vie de lJ"(stYrieuse ho"rne16 elle S% e9iste/ elle shu" e vol [tre dans les fondYe
chan e"ens ph(si:ues de lJat"osfer/ :ue la lune PR+85%T 2. Sipas "endi"it ti"/
pr t vendosur se si ende $o plotsisht i siurt n lidh$e "e &t p(et$e. Pr sh&a& se
&to t prfshira vet" vre$t$e t $at t vazhduesh"e pr ndi&i"in e &ushteve
at"osferi&e "#i &onfis&i"et epilepti&/ n "n(r : t vlerso$ nse dre$ti"i dhe
"adhsin e ndi&i"it "und t "#ulo$ ndi&i"in $etur e hns. 8he a: sa di un/
nu& &a n &t dre$ti" ende zul@nlichen fare 8!T%S hu"#ur. Ndr&oh/ &$o sht
a$o : un &a" $etur se nu& $an t prshtatsh"e pr t "#shtetur pi&pa"$en e
vendos$en e ndi&i"it hnor n procesin e $ets na erozion. Rreth -tu $an disa
dis&uti"e.
C1
Heusiner/ Recherches de pathol. co"p. l. p QNC


5n shpreh " lart se "adhsia e hns rreth ndi&i"it t "otit dhe n epilepsi
du&et t $et i n$$t "n(r. N fa&t/ ne &e"i par se n tre"u$orin e fundit
t
0
S
0B
&onfis&i"et rnie " shu" se n t par ,nu"ri i &onfis&i"eve $at
tre"u$orit t l ca&tuar si l.16 dhe vlerso$" "adhsin e ndi&i"it hnor n "otit
sipas nu"rit t resh$eve u$ore/ ne $e$" na vzhues t ndr(sh" dhe pr vende t
ndr(sh"e ,vete" "e dre$ti"in e &undrt t diferencs nu"eri&1 na Ta#ela '%/
d$al. '%%% n shu"icn N deri 4 dit pas "$eteve t resh$eve u$ore n l. Tre"u$ori i
nu"rit n tre"u$orin e fundit/ &ur a$o sht e vendosur n fundit l )ere&.
-arlsruhe/ Eisenlohr
0
S
00.M

Stras#ur/ Eisenlohr
0
S
0N.N

<. !us#ur/ St/ SchK#ler
0
S
Q.M

Paris/ E. Houvard
0
S
0C.F



Tani "oti/ por varet vet" n n$ p$es t vol t hns/ dhe n$ pr &t ars(e do
t presin/ n :oft se ndi&i"i i hns "#i epilepsi na ana e ndi&i"it t n$$tn $ do
t #arten t "otit/ "oti ende lar na ndi&i"et e &onsideruesh"e t shprehura n
epilepti& / : hna t sh&a&tuara na ndi&i"i/ por vet" n$ p$es e vol e : do t
$et.
E ndi&i"eve t tilla t rndsish"e/ por vzhi"et e a&tualisht n dispozicion
shpallur as$6 tr ndi&i"i i "otit n epilepsi vet thuhet rendit vet" n$ "adhsi
" t vol dhe $o edhe "$aft t siurt6$ithashtu du&et indi&acione deri " tani e
n$$ta $an n dispozicion/ nu& t &e"i dre$ti"in : ai do t duhet t &onsiderohet si
n$ a$ent i hns "und t ndi&o$.
8o&u"entet n &to vzhi"e :ndro$n n vzhi"et "#i ndi&i"in e "otit dhe stinve n
fre&uencn e &onfis&i"et epilepti&e= Heau t BMN rave epilepti&e n Salp[triPre ,Paris1/ ndrsa $o
"$aft B "ua$ &ushtet n !rchives de "ed .. 03NN f. NC06 i 8elasiauve pr 43 pacient n Hic[tre
,Paris1/ $at 0. "ua$ve n s. TraitY de lJepilepsi f. 0FM ff6 dhe Leuret pr MF pacient n Hic[tre
$at vitit l/ G$eneral n !r&ivat. de "ed. 03CN/ T. %%. P. 4Q ; 5n &a" &rahasuar &to vre$t$e "e
n$ri;t$etrin dhe "e vzhi"et parizian E. Houvard n ndi&i"in e "otit/ dhe n pr$ithsi t
autorizuar &$o n &rahasi" "e &o"entet e "sipr"e. 'zhi"et HeauJschen ishin n $end$e t
lidhen "e &ap$et epilepti& pr t n$ohur n Eournal de d"ti"eve fi. Re$istruara &ushte t
n$&ohsh"e "eteorolo$i&e. ; G$ithashtu na vzhi"et 8elasiauveJschen as$ nu& do t "und t
n9irret pr ndi&i"in e te"peraturs/ lashtis dhe thatsi e "otit6 n "n(r t :art du&et &tu n$
varsi t sul"eve t dre$ti"it t ers. Ndrsa por pas vzhi"et " t pr"endura E. Houvard e
parizian n$$ta faza hna/ n t cilat Perndi"i sht defe&t n "a&si"u"/ Perndi"i "#art n$
"ini"u"/ d( errat ,!tta:ues1 $an pas vzhi"eve 8elasiauve;s n ndi&i"in nusht "e nu"rin
e &ap$eve epilepti&e6 Perndi"i por ,sido"os n To"#es1/ por n$ prparsi t ca&tuar n
pro"ovi"in e epilepsis/ ndr&oh : ai sht n tre"u$orin e fundit/ i cili pro"ovon epilepsi "/
pothua$se n "ini"u". Pr ndi&i"in e stinve/ rezultatet e 8elasiauve dhe Leuret ndr(sho$n n
"as t "adhe. Por du&et &onsistente : do t #hen n$ ndr(shi" $o t paprfillsh"e n
fre&uencn e &ap$eve epilepti&e n solstices dhe e&uino&seve n t d($a6 dhe Leuret shp$eon se
stuhia nu& ishin pa ndi&i". ; Ndoshta "n(ra/ &a n$ t$etr vzhi"et $er "#i ndi&i"in e "otit t
epilepsis/ por un nu& e di.
Pas &sa$/ ndi&i"i i hns "#i t "otit dhe "#i epilepsi n fa&t du&et ndi&i"e
"$aft paralele t n$$tn "n(r si e fundit e par "suar. 8he &$o pa"$e v$en n
ndih" : ne do t ta&ohen n "eta#oliz"in e n$ ndi&i"i t hns/ e cila nu& "und
edhe t &onsiderohet si ndr"$etsuara na ndi&i"i i $asht". Por duhet influencat
vet" n &t "n(r vi$n n procesin e $ets n e&zistenc si n$ ndi&i" t trthort
$ithsesi do t "#etet n$ ndi&i".
<os harroni ne tani &e"i paras(sh se de epilepsi sht &onsideruar n &"# pr "oshat
"undsisht para s"und$e t$etr se nn ndi&i"in e hns. Pas disa h(r$eve ,na Huhes pr
Har#ados/ Hruce dhe -ruse pr Shinarit1 "und t supozohet se a$o sht o#$e&t ve)anrisht n
&li"at e n9eht &t ndi&i". ; 'zhi"et individuale "e ne $an t shnuara n "n(ra t
ndr(sh"e/ ndon$her n/ &upti"in ndon$her pozitiv neativ : un/ si n$ t &aluar t #u$sh"e
"#i as n$ri e as n ann t$etr. Na vzhi"et neative individuale "eriton sido"os ato t
Eisenlohr ,n Po. !nn. ***. ..1 &onsiderat. 'arsia e periudhs s epilepti&e t Periudhs s
hns/ e cila Sch>ei n Roser dhe U5N8ERL%CH !r&. %'. BN4 $etur n n$ individ/ un
&onsidero$n eli"inuar artificialisht. ,8eta$e t "te$sh"e "#i rastet individuale do t ishte e teprt
&tu.
Prve) &ap$en epilepti& duhet t z#atohen pr llo$et e t$era t &onfis&i"eve &onvulsive pas
deta$e t shu"ta ndi&i"it hnor6 n "n(r t ve)ant $an pr sul"et ast"ati&e
she"#u$ t'. Hel"ont/ Flo(er/ Hennet/ Reil u. !. cituar.
5n $a" i fundit "#i ndi&i"in e hns n te"peratur nn tropi&t. -tu sa&ta do
t ishte e dshiruesh"e : ne &e"i6 "e$ithat/ ata "arrin pr"es a&u"uli"it t t(re
t n$ pesh t ca&tuar pr sa &oh : ata/ a: sa di un/ nu& pa$tohen;t dhnat e
pr$ashton/ dhe n disa 8!T%S por $o "$aft &a hu"#ur. % nda$n na un n lidh$e "e
at n &orpusin e "posht"e e prfshir$es "e/ dhe pr p$esn " f$al pr f$al/ as
edhe pr t riprodhuar "unesn e sa&tsis n infor"acionin e dhn na n$
"esazh $o t plot.
2<e "ua/2 sh&ruan Eac&son
Q1
2na *ha"a$&a/ n fund t vitit nelizhohet &alendari i" ,n t
cilin &a" pr :lli" n flet t #ardh/ e &apur n t $ith ethe t :ua$tur/ &a" "arr pr tJu "arr
"e t1/ &shtu : &a" $etur se n "esin e NF rasteve n$ fa&t rnie ethe h(r$en e tet n n$ ra pre$
M ditve/ t cilat sh&o$n dor "en$her para hns s re dhe t plot/ d"th tre"u$orin e d(t dhe t
fundit./ un u ula !ta "etod vazhdoi n vitet e ardhsh"e/ dhe edhe pse rezultati nu& ishte
&re$tsisht t n$$tn $/ por e "parsh"e t n$ash"e. N "esin e B3 rasteve ishin BB n
periudhn sapo;pr"endur/ d"th t $et n tre"u$orin e d(t dhe t fundit t hns. "eriton/ por
vuri n du&$e se tre na $asht raste : nu& du&et n periudhn e za&onsh"e pi&risht n ditn e
vet hns s re pa& or pasi &a ndodhur ndr(shi"i hna. Prve) &to raste fa&t re"ittin ethe/ &a"
$etur &alendari ti" $ithashtu ende shu" S"und$et #ut fe#rile dhe te"peratur t z$atur/ sipas
t cilave nu"ri " i "adh ra n periudhn e za&onsh"e 2.
Q1
Eac&son/ n ethe n *ha"a$&a. 0M.Q S. Q3


2N 0MMN un u &theva pr t ushtris n !"eri& dhe &a vazhduar pr t #r i"
filloi n vzhi"et Uest %ndies n &t te". Re$i"ent n t cilin &a" shr#(er/ e
&ishte rua$tur n E5N%5S dhe Eulius n n$ $etur rreth _or& !nli/ rrall ethe erdhi
para/ dhe &ur ata u shfa:/ &shtu : un t &ufizuar &ohn e para:it$es s sa$ &r(esisht
n tre"u$orin e d(t dhe t fundit t hns n$. N filli" t ushtit &a"pi u zhvendos
n -ins Hride/ &u terreni ishte shu" i s"ur. S shpe$ti u shfa: n$ . ethe t
prhersh"e dhe t prhapur npr t $ith #atalionit/ " t por ai shprth(en n ann
e d$atht t &a"pit/ i cili ishte i rrethuar na n$ terren t ult dhe &netore Edhe n
&t &li"/ nu"ri i pacientve sht rritur n :as$en e hns s re dhe t plot/ por &$o
Rrit$a ishte ende i ult n lidh$e "e ann e : ishte " afr "o)al/ dhe &u s"und$a
sht epide"i "#izotroi n sh&alln " t lart/ si n ann t$etr/ &u i n$$ti &a :en i
pranish" n n$ sh&all shu" " t vol. -ur " n fund e re$i"ent n filli" t
"ua$it nntor la &t pozicion/ si ishin &oha e $at se 0FF raste t re$istruara/ 3F n
periudhn nor"ale/ : &a ndodhur n tre"u$orin e d(t dhe t fundit. N relapses/
"arrdhnia n n$ "as " t vol lidhur. Re$i"ent i"e filloi n nntor pr n$
fushat $uore/ dhe arriti n fund t vitit n destinacionin e sa$ n G$eor$i. !$o "#eti
n at n &t &rahin/ nritn &a"pin e t(re n Carolina;s pr dorzi"in e _or&;
To>n. G$at &sa$ periudhe/ un ende t vn re t n$$tn rr$edhn e s"und$es6 por
pasi : un hu"#ur &o"entet e "ia n lidh$e "e t/ &shtu : un nu& "und
a&tualisht t prca&to$ "n(rn e &ti$ ndi&i"i.<e$ithat/ un #$ " a: shu" pr
t &u$tuar "e siuri se nu"ri i pacientve ende ditn e hns s re dhe t hn e plot
sht za&onisht rreth d( her " e "adhe $at epide"is " t dhunsh"e/ &u
ndi&i"i i hns ishte do#suar du&et s"und$et. 2
Leonard Gillespie
M1
/ flota anleze dhe "$e&u Spitali n ishullin e Shn Lucie/ tha n n$ tra&tat
"#i ulcerat de"#el ose s&or#ut= 25n $a" p$es e "ia na efe&tet dhe ndi&i"in e ndr(shi"eve t
hns n trupin e n$eriut/ nse i till sht i atsh" tash" pr s"und$e/ n "n(r t #indur se
du&e i dhn sipas "endi"it ti" "$e&t $o vet" "e S(denha" n e&uino&seve respe&to$n/ por/
si) "sohet na prvo$a Schiff"ann dhe #ash&atdhetar n$ ndr(shi" n at"osfer n &ohn e hns
s plot dhe hna e re pritet duhet t presin disa ndr(shi"e rreth &sa$ &ohe edhe n nat(rn e
s"und$es./ a$o duhet t prca&to$ )do person i cili sht pr#allur "e n$ drith" n n$ s"ur
dhe t n$(er n "es t :ar:et zons tropi&/ t nevo$sh"e pr )do 04 dit : po ndodhin &thi"in e
rreullt t &onfis&i"eve &an vn re/ rezultatet e ndesh$eve na &oha e hns s plot dhe t re. un
vet $at :ndri"it ti" n ishullin e Shn Lucie $at n$ &oh t $at t det(ruar par "ua t
$ith rreth hns s re dhe t plot pr t prdorur ethe leh/ dhe un &a" pasur rastin t the&sohet
&thi"in e shu" s"und$e t t$era : vi$n si ethe t prhersh"e pr her t e;"#uluar. 2
M1
London "ed. Eourn. '%. p. NMN ose Coll. !userles. !#handl. z. GEHR. f. pra&t. "$e&t. 0M3M *%%. S. 0MM


8eta$ t ve)ant na 8r Francis Halfour #r n vzhi"et East %ndies n ndi&i"in
e diellin dhe hnn e &a prhapur t urr(er : ndodh at$e &thi"in %ntestinalfie#er
31
/
dhe &( deta$ nu& le$on pr t nd$e&ur at &tu n Special. Osht e "$aftuesh"e pr n$
nu"r vi$ues t n$$tn $ pr t udhhe:ur/ t ciln ai vet sht rrua/ vet" si n$
vler e prafrt. Pas &sa$ u soll nu"rin e etheve/ e cila shprtheu n $avn : &an
hnn e re ose hn t plot n "es/ "e nu"rin e etheve/ e cila shprtheu n $avt e
pr&ohsh"e/ prafrsisht T .F " 0F !i sh&on n " shu" specialitete6 n aspe&tin e
t cilit un duhet tJi referohet t ardh"en font.
31
8r Siste"i i ri Francis Halfour;s "#i de"#el nadalsuar %ntestinalfie#er dhe dielli dhe <ondeinftuV n t
n$$tn et$ !. d. Enl. 0M.B


T dhnat e pr"endura " par $an t #azuara n vzhi"et na &oht " t
hersh"e6 por nu& &a "unes t &onfir"i"eve t fundit.
!nnesle(
.1
thot n veprn e ti$ t vlefsh" "#i s"und$et e %ndis= 25n duhet t shpreh ti"
arriti #ri do&trina pretendoi a: nrohtsisht pr na 8r Halfour/ du&e respe&tuar ndi&i" sollunar n
prodhi"in e ethe/ dhe n rifilli"i occasionin/ sht the"eluar n n$ sa&t vzhi"i i feno"eneve
: lidhen "e sh&a&ut t s"und$eve hipotezs. 2
.1

S"und$et e %ndis p. CB46 &tu na Heusiner infor"ati&. pathol de. co"p. %. f. QNM
Hurnard
0F1
de&laroi ndi&i"in hnn n epide"in ethe t !rracan pr 03BC= // &thi"e "#rapa n
for" fe#rile u$& 'EN8+S% ?a&onisht inter"ittents/ dhe n$eri;u$& ve)anrisht t prirur pr t "arr
vendin n lidh$e "e periudhat e hns s re dhe t plot/ n &t dre$ti" du&e iu #indur t n$$tat
li$e si ethet e &li"at tropi&ale n pr$ithsi. 2
0F1
-al&uta Transa&s. %%%. p. CB/ &tu na Heusiner infor"ati&. Pathol de. co"p. %. f. QNM


8r Ed. ELr
001
sh&ruan e :ndri"it t ti$ 3;v$e)are n Ha#ana/ -u#=
2N t $itha pacientt ethe/ sido"os n ethet nervor/ hna &a n$ ndi&i" t vendosur dhe t holl/
a$o sht hna e re/ lnda n sh&alln " t lart "anifestohet neativisht. Pas disa viteve t
prvo$s/ un &a" pr &t do&u"ent t dhn t dre$tn e ti$ dhe t "sohen "e t hnn/ ndrsa
epide"i t rnda n &to dit $ith"on rastet " t &:i$a n tra$ti" t &et. Sido"os "oon Jshpreh
pr&e:si"it efe&t n pacientt ethet e verdha n prhap$en e si"pto"ave nervor dhe n9itse "e
lodh$e t shpe$t t "vonsh"./ a$o sht "e vler t "adhe pra&ti&e t dini $ithashtu se fa&ti /
dhe vet" pr t t $et n &ohn e hns s re d(fish t &u$dessh"/ dhe pr"irsi"e t du&sh"e/
t cilat ri;pr&e:si"i za&onisht nd$e& shu" shpe$t/ $o shu" pr t #esuar 2.
001

Ed. Prfa:si"i ELr e ndi&i"it neativ t &li"s tropi&ale. S. BN
Pas &sa$ sasie t "adhe t produ&teve t v$etra dhe t re$a/ do t ishte tani t
pa&tn n9iti"i " i "adh pr t "ohuar ndi&i"in hnn n te"peratur nn tropi&t
pa e&za"ini" " t nushta. Raportet/ si) $epet na Eac&son dhe Halfour/ duhet edhe
t shfa:et n vetvete t $et plotsisht vendi"tar. 'et" "unesa e n$ arancie pr
sa&tsin e vzhuesit "und t ln hapsir pr d(shi"6 dhe pr t le$uar "#et$et
pr$ithsi se vet" n$ seri t &r(er n "n(r "etodi&e e vzhi"eve "e re$istri"
t sa&t dhe pr"#ledh$e t rasteve/ pasi ato nu& para:esin rr$edhn e &t(re
vzhuesve/ n$ vendi" i pr&r(er e vlefsh"e "und t $apin.
!s nu& &a" pr ta ln t &alo$ disa &ontradi&ta/ t cilat $an $etur n "es t infor"acioneve t
vzhuesve. Pas Halfour nu& $an vet" ditt : i parapri$n hnave t re$a dhe hnave t plota/ por
edhe predispose pr &onfis&i"et dhe relapses e "vonsh"e t etheve/ ndrsa &$o vlen vet" pr t
Eac&son na e "parsh"e. 'et Eac&son sht #r n di$eni t &ti$ ri;dhnien dhe "#an vzhi"in
e ti$ &undr Halfour dre$t. ELr "at hna e re n$ ndi&i" "#izotrues "#i t $itha fazat e
t$era6 "e$ithat/ pr vzhuesit e t$er hn e plot dhe t hns s re $an t n$$ta. -to
"osprputh$e "und t n$all d(shi"e/ sh:etsi"e/ "e$ithat/ por vet" rreullat vartse6 Ndi&i"i
"#izotrues #ie !llen $ith"on n ose pr t d( ose n$ na s(z(ies.
G$ithashtu pi&pa"$a e Lind;s pr sh&a& t ndi&i"it hnor n ethe sht nn at : sht du&e e
)uar n &onsiderat e &undrt pr t &u$tuar.
Ea:ues Lind
0B1
&ishin #esuar frKherhin pr t $etur n$ ndi&i" t "adh t ndr(shi"eve t hns
n dri"it ethe n %ndi lindore. < von/
0N1
dhe ai nu& e rivendosur veten dhe sht shp$euar si
do t thot se )far sht &( atri#ut pr ndr(shi"et e t hns/ llo&o)is "e radh vet" na a$ri
"o)al na e "#uluar "e lluc dhe #alt t fushave t orizit/ &ur #re #alt e detit n #atic t ult
"#etur z#uluar.
0B1

Lind/ ars(eto$. de "ecro putrida n Henalia. ann. 0MQB !userles. !#handl. f. pra&t. "$e&t. *%%. C4Q
0N1 -tu n na Halfour. S(st. li#. rnie de"#el. %ntestinalfie#er S. '%%.
-undr de&laruar tani Ndrsa Eac&son ,ethet n #llo&i". S. QQ1/ du&e dashur pr t $etur t
n$$tin ndi&i" n #rendsi t vendit. <e$ithat/ a$o do t z#atohet/ por pr t "arr n &onsiderat
fa&tin e pretenduar na Lind ardh"en ende shu" t ve)ant.
Se hna &ishte ndi&i" n ethe/ rrua n$ pi&pa"$e e v$etr Galeni& sht edhe ,8e ha$dut.
8ecretor. L. %%%. C. B/ N/ C/ Q et 31. 8isa/ por $o &o"ente &riti&e rreth &ti$ ndi&i"i n &li"at
evropiane $an u na Ra"azzini/ 8ie"er#roe&. !. :en t n$oftuar.
Her pas here "und t pr"endet se disa infor"acione n lidh$e "e ndi&i"in e hns $an t
pranish" n epide"i &olere e +rton n %ndo&in dhe N(lander n Helsinfors/ "$aft #indse/
"e$ithat/ :oft pr veten e t(re/ ose n$ri;t$etrin n lidh$e "e llo$in e ndi&i"it $an &onsistente. ,.
Pathol l 2. Retrospe&tiv e e9perien/ dhe Leist/ n ndrti"in e &olera/ na Hirsch/ S. C2 Shih +rton.
Pr$ithsh" n Star& .. S. N(lander B3F n.1
She"#u$t e "parsh"e n lidh$e "e n$ ndi&i" t hns n trup t s"ur. Por
duhet t $et e pr#ash&t pr t :en : nu& reaon pr t7
Sanctorius
041
thot= 2Corpora viroru" sana et "oderatissi"o 'ictu utentia/
sinulis "ensi#us fiunt solito ponderosiora/ unius scilicet duaru"ne li#raru" pondYrY
et redeunt ad consuetu" pondus circa fine" "ensis/ ad instar "ulieru"/ sed Facta
crisi na urina" paulo copiosiore"/ 'EL tur#idiore".2
041

8e stat. "ed. !PH. Satellite %. !PH. L*'.
Pra pas Sanctorius trupi t shndetsh" #renda n$ ,por ndoshta sinodi&1 "ua$
sht alternuar rreth disa &ile " t rnda dhe t lehta/ dhe/ si du&et pas treues $o
shu" t sa&t t vshtir n fund prsri n filli" " t leht.
-$o sht to& e za&onsh"e : $u &eni t dre$t t till/ nu& i zn "e specifi&
treues 8!T%S
0C1
$o shu" pr t dhn/ n :oft se $u tash" e dini se &a "e )far
zell dhe )far &"#nul$e Sanctorius #r &o"ente lidhur "e &r&esat n lidh$e "e
ndr(shi"et e "eta#oliz"it n peshn e trupit/ n "n(r : presupozo$n / &$o
de&larat nu& do t $et e sh&ruar n er. <e$ithat/ n vend t prsrit$es s
e&speri"enteve/ ne &e"i $etur at " t prshtatsh" pr t &undrshto$n ato. 8he
&shtu sot e p(et se si sht &shtu.
0C1

5n nu& "und t siuro$ nse $o di&u t$etr/ si n pasazhin e cituar/ por shen$a &on&rete t Sanctorius $an
dhn.


Tani/ "e$ithat/ Sch>ei/ e cila &a afrsisht t n$$tn rndsi pr ndi&i"in e
hns n &ushtet orani&e/ si SchK#ler pr ndi&i"in "#i "eteorolo$i& 0Q1 t
punsuar/ vzhi"et e deri " tani &an disa lidh$e "e t SanctoriusJschen/ si ata
edhe n lidh$e "e ndi&i"in e hns n "eta#oliz"in.
0Q1

Sch>ei t periudhave tropi&ale dhe shu" $ra t t$era n e ti$ 2li# Heti"eve. periudhn. operacione2 5n
do t/ "e$ithat/ &a: pa& t prfa:suara/ si studi"et e ti$ t ndi&i"it t hns "#i fre&uencn e &ap$eve
epilepti&e. Ndrsa t dhnat e ti$ ,n Roser dhe Har&u U5N8ERL%CH;s. Eahr. %%% dhe %'.1 Pr t #ler
Periodicitas Cata"enioru" "os "ua$ sinodi& e B.0 S
B
dit ,e cila u pas Parchappe;s. !. 'zhi"e asn$
lidh$e t du&sh"e zhvillohet1/ por anor"al ,peri$e dhe apo$e n1 e BM0 S
B
dit "erito$n v"end$e t
"adhe. Shih. N lidh$e "e dalli"in e "ua$i sinodi& dhe anor"al S. 04N


Sch>ei 0M1 &onsiderohet n &t dre$ti"/ sasia e urins/ i cili sht i se&retuar n
ditt pasuese t "ua$it sinodi& dhe anor"al na ," du&et "ua/ "e$ithat/ pa prova
t "$aftuesh"e1 prodhi"in e urins si 2n$ shpreh$e ati paralel pr intensitetin e
diet totale "#an 2. Dfar a$o "e$ithat &r(esisht #ri : ata t pr"#ahen n t/
"undsisht para se&retore t$etr ose E9&retionsprodu&ten/ ishte / pr n$ seri t $at;
vazhdoi t vzhi"eve fa&t i rndsish" se ai le$on n$ prca&ti" t
prshtatsh". !i e vazhdoi &t heti" "e t "dha &"#nul$e pes "ua$ sinodi&
"#i veten e ti$ n "n(r shu" t n$$t t $ets vazhdon du&e de&laruar se shu"a e
pr$ithsh"e e acidit se&retuar urins prditsh"e. 5n do t $ap deta$e t &sa$ serie
vzhi"it "e sh&ri" ti" t ardhsh"/ dhe pr"#a$t$a veten &tu/ &ushtet &r(esore
pr t dis&utuar t n$$tn $.
0M1

Shut up/ studi"et e proceseve periodi&e. -arlsruhe. 034B
G n$ periudh vzhi"i pre$ pes "ua$sh na lar nu& "und t "$afto$ pr t
&o"pensuar ndi&i"in e rando"ness "#i vlerat "esatare e ditve t ve)anta/ si pr
&ali"in e n$$ta $ sht ende shu" i parreullt/ &shtu : ne dua" t/ n lidh$e "e
vre$t$et e par e #ra/ &t rreulli" n &t "n(r du&e &r&uar ndih" pr t
ardhur/ : ne n vend : t "arrin &urs dhe "arrdhniet e ditve t ve)anta t "ua$it
n s(/ t z#atohet periudha $(s";"u$ore pr ta #r &t. ,'lerat e ve)anta t cilat i
nnshtrohen "#ledh$et e "posht"e $enden n rafi&t n fund t nnsh&ri"it
Sch>ei;s.1
-tu sht seri e shu"ave t se&retuara urins/ i cili fitohet na vzhi"i C "ua$
Sch>ei #urra. -$o do t thot nu"rin e par shu"a e B./F0N/ i cili ishte i $at 0C
ditve t para t "ua$it sinodi&/ "e t hns s re/ si l filli"it dhe "#(ll$es "e 0C/ e
t$errur6 d(t shu"a e B./0CQ/ e cila u se&retuar $at 0C ditve du&e filluar "e ditn e
d(t t "ua$it sinodi&/ dhe n afrsi t 0Q dhe &shtu "e radh/ &shtu :/ pr &t
ars(e/ secili pre$ shu"ave n 04 dit pr&on "e at t "parsh"e. <ua$ sht
"enduar du&e &th(er n/ &shtu : n &t "n(r z. H. pr"#an totalin pr ditn e
NF/ "e pr$ashti" t vlerave pr dit NF/ totali pr dit " t l n 04. Nu& $an t
specifi&uara n &to arrin nu"rat pr n$ vzhi" t vet" pre$ C "ua$sh/ por shtoi
s #ash&u pr t $ith C. Shu"a "a&si"ale dhe "ini"ale $an t the&suara n
sht(p. 8isa shu"a : dalin na rrua e rreullt/ "e tA ca&tuar ,Shih Ta#eln S. NQ41.
Si n ta#eln ori$inale/ vlerat pr t hu"#ur disa dit/ &shtu : &to $an t interpoluar dhe
vlerat interpoluar sh&o$n shu"a t "sipr"e "e n$. . 4 pr ditt e "unuara t l "ua$ n filli" t
vzhi"eve t autorit $an respe&tiv vlerat F.4B.6 F/NQ06 F/4BB dhe F.NCB interpoluar na "etoda e
"posht"e= G na viti i par/ prve) vlerave pr &atr dit n f$al $an t pranish" n "ua$t e
t$er/ si na vlerat "esatare pr &to &atr dit ishin t vendosur. <e$ithat/ &$o nu& do t "und t
zvendsohet dire&t n "ua$in e par t ditve t hu"#ur/ sepse &$o treon se "ua$i i par n
Su""a pr dit/ vlerat e t cilit $an at$e n raport $ep vlerat " t "dha se "esatar$a e
"ua$ve t t$er pr t n$$tn dit . Pranda$/
>rrin pesmbdhjet&ditore e acidit sekretuar urins brenda 5 muaji sinodik)
nga hna e re se l. kundr) n gram) t SchAeig.

8ita e "ua$it 5rins 8ita e "ua$it 5rins
l B./F0N 0Q NB/0BN
B B./0CQ 0M N0/.3F
N B./NBN 03 N0/30N
4 B./NM0 0. N0/MQC
C B./MB4 BF N0/40B
Q NF.BCQ B0 NF/33F
M NF/3FB BB NF/NN4
3 N0/FM4A BN NF/FQBA
. NF/.34 B4 NF/0CB
0F N0/FBC BC NF/000
00 N0/4QM BQ B./QQ.
0B N0/C4Q BM B./C.F
0N 1.).88 B3 .8)888
04 NB/FF4A B. B./0NBA
0C N0/.NBA NF B./BF4A
8o t thot NF/CQ3.
vlerat "esatare t &t(re &atr ditve na shu"zuar "e fa&torin pas de"e"@Ven ratio
rrit$e dhe &shtu "#i 4 nu"ra $an fituar. ; Pr "es t ta#els ori$inal i vlerave t zhdu&ur sht
"esatar$a e vlerave t dits/ n "es t t cilat ata #ien/ pranuan. Pr vre$t$et e zhdu&ur n fund t
vlers supozohet pr F/40N si "esatare e vlerave t &aluara dhe vlerat fillestare t &olonn pr&atse
"u$ore ,F/4C3 dhe F/NQM1.
N$ri e &onsideron tani nu"ri i &t(re shu"ave/ n s(/ &shtu : para s $ithash
#ie n t n$$tin s(/ vet" n B "e vesh$e pothua$se t rreulltA vende t ca&tuara n
)do an t ta#els vuan n$ pr$ashti".Nse &e"i treuar rrit$e dhe rnie n "es t
vlerave t n$pasn$sh"e "e ] dhe ; ashtu si a$o n ta#elat n Se&ti. '%%/ Ta# ..
ndodhi % dhe %%/ ne $e$" ,nu"ri i vlerave n vetvete "endoi "#rapa vazhdi"isht1
vet" 3 &ara&tere t ndr(sho$ dhe BB var$et/ "e$ithat/ do t ishte pritur na
pr"#ledh$e t n$$tn sasi t ndr(shi"it t &ara&terit dhe var$et &ur "$aft na vlerat
e a&sidentit <otle( ,-ap &hs. '%%1.
Si rezultat i "etods pr"#ledh$e dhe $o si n$ shen$ e li$sh"ris s do&u"entave sht t
"arrin n &onsiderat : )do nu"r n n$ an verti&ale e ta#els sht plotsuar na le$islacioni
n t n$$tn horizontale t t$era n vler pre$ Q0/0NQ ra"/ dhe :/ n prputh$e "e rrethanat/ t
rritet dhe t ulet n t d( ant si"etri&e #het "e n$ri t$etrin. Por "etoda pr"#ledh$e nu& &a
fu:in pr t prca&tuar vlerat e )do &olon verti&ale n "n(r t rreullt/ nse $o vlerat
individuale t i nnshtrohet n$ rreulli.
Pr " tepr/ "und t vrehet se shu"a B./F0N/ t cilat ,"e ditn l si fillestar1
d$oi 0C ditve t hns depili"/ "e " rndsi ,"e rreth se&recion "es"e
Guantu" t t l
0
S
B
dit1 sht " pa& se shu"a e NB/0BN/ t cilat ,"e 0Q pr t
filluar "e t1 se 0C dit e hn z#ehur d$uar ,raporti i &t(re d( shu"ave
0/FFFF " 0/0FMB1/ dhe se &to d( shu"a t pr&o$ n t $itha n pozit dhe "adhsi
"e pothua$se " t vol dhe " e "adhe/ e cila B3/333 dhe NB/B43 $an/ dhe
respe&tiv B3 dhe 0N i pr&asin filli".
8u&e pr"#ledhur vlerat pr undpaare dhe n$a d( dit n n$ "n(r t n$ash"e
se sa &e"i par Chap. '%. #r "#i efe&tet e "otit/ ne &e"i "arr pr shu"n e
unpaired N0/FQ0/ NF/FMC pr pal. 8alli"i n "es t d(/ t cilat "und t para se t na
$ap n$ aluzion n lidh$e "e )far t presin na a&sidentet/ sht vet" F...Q ra"/
ndrsa ai "es rrit$e dhe n rnie Hn N/00F ra"/ dhe e vrtet "es "a&si"ale dhe
"ini"ale t shu"s sht N/NQF ra" . -$o vet" treon se dalli"et fundit $o vet"
t varet na rastsia.
< shu" vendos"ri por &$o sht treuar na pi&at e "posht"e=
Nse di&ush nd$e& "adhsin e se&reti"it t acidit uri& na C "ua$ "e an t
vzhi"it/ ne $e$" se a$o zvolohet vazhdi"isht deri n "ua$t e fundit t par pr
sh&a& t disa rrethanave t pan$ohur. Pr sh&a& se a$o sht ,nn <itrechnun 'lerat
interpoluar1 n
0 "ua$ 0N/FFQ ra"
d(t 20B/M.42
tret 20B/FM.2
&atrt 200/QNM2
C 200/QBF2


Sch>ei fillon n ta#elat e ti$/ pr ars(e t ve)anta/ )do &olon "u$ore "e ditt e
para t hns s re n. N "#ledh$e e "sipr"e un duhet t #ash&ohen ta#elat
ori$inale t $et e "undur/ n$ dit para hns s re/ $o n$ dit " par n hn t$etr
t re/ shtohen shu"s t "ua$it t par dhe &shtu "e radh pr "ua$t e
t$er. Siurisht/ &$o nu& &a rndsi n vetvete/ n t ciln dit e "ua$it sinodi& $u
filloni du&e nu"ruar/ n :oft se $u #ni vet" shu"a e ditve t periudhs s
plot. 'et" &shtu : sht lvizur posht edhe " te$ n 8eparta"entin e )do
"ua$i n depili" dhe z#ehur hna. Ddo "ua$ &olon e autorit sht e ndar pr veten
e sa$ n ditt e depili" dhe z#ehur hna. ; E $ith seria e vzhi"eve t
$apin BN Nntor 034F n 0. 0340 prill
Nse tani ar hna t &et asn$ efe&t/ &shtu : "und t pritet : &$o rnie e
vazhduesh"e nu& sht n du&$e vet"/ nse ne edhe nse e "arri" tr "ua$in/ por
$asht "ua$ pas n$ri;t$etrin n s(/ ndrsa &ur z#ehur shu"zi"it hna / hna depili"
sh&a&ton n$ redu&ti" n se&reti"it/ t $itha &to $ra duhet t treo$n n$
ndr(shi" n rnie dhe rrit$e. Tani le t shohi" se si lind )sht$e. !$o sht $etur na
shu"a t n$pasn$sh"e pr )do 0C dit rresht/ ,dita e re hna e depili" se l/
&onsiderohet e Hns s plot se sa dit l t hns z#ehur ..1=
Filli"isht 0 "ua$. < . QFMN ra"
2dh$etor2 // Q/.NN
d(t <ua$/ filli"isht. < . QB0C 2
// a#n. 2Q/CM.2
N "ua$/ filli"isht. <. C/43C 2
// a#n. 2Q/C.42
&atrt <ua$/ filli"isht. <. C/.C3 2
// a#n. 2C/QM.2
"ua$in e pest/ filli"isht. < . CB3B 2
// a#n. 2 QNN3 //
PR!N8!E treon lart "e pr$ashti" t vet"e "eA ca&tuar z#ehur hna n "ua$in e
&atrt/ del n lidh$e "e rrit$en e hn t t n$$tit "ua$ t sundi"it/ n$ ndrri"in
"$aft e rreullt e rrit$es dhe ul$es.
Por Sa pr pr$ashti"/ "und p$esrisht varet na t papriturat nu& "$aft t
e&uili#ruar/ p$esrisht t $et pr sh&a& t prani"it t vazhduesh"e "u$ore n at
&oh ishte a: e "adhe sa : t $en " t "dha rrit$en periodi&e/ t cilat $an #indur
hnat e z#ehta6 si "e t vrtet hu"#ur vlern e hns z#ehur n "ua$in e &atrt
pr"es volsin e sa$.
Pr t "arr raportin e depili" dhe z#ehur hnn pr departa"entet n$pasn$sh"e
"u$ore t seri vzhi"it pavarsisht zvoli"it t vazhduesh" pr sh&a& t sezonit/
ne dua" secilin pre$ nu"rave t ta#els "parsh"e "e "esataren e nu"rave n "es
t ciln #ie/ &rahasoni an t t cilit t vihet n n$ pozit pr t vlersuar nivelin e
pa$tuesh"ris : &a n "es t vendi"eve individuale pr departa"entet e ndr(sh"e
t seri vzhi"it n vend. ,Ri"#ushse P. Ta#.1
Si) "und ta shi&oni/ t $ith $an da&ord 3 8ispozitat pasta$ ran da&ord pr t le
t $etur vlera e hns z#ehur sht " e "adhe se a$o e n rrit$e/ dhe vlera e raportit
sht &udo shu" e ati t #ara#arta.Rezultati prfundi"tar sht se shu"at e
varfruar e urins $at z#ehur dhe depili" "un si 0/0F3F " 0/FFFF sillen/ ose si t
afrta "e 00 " 0F

Parala$"ri"it Hna 8epili" Raporti
Q.NN Q044 0/0B34
Q/MCQ QB0C 0/F3M0
Q/CM. C3CF 0/0B4Q
Q/C3M C43C 0/BFF.
Q/C.4 CMBB 0/0CB4
Q0NQ C/.C3 0/FB..
CQM. CQBF 0/F0FC
QFF. CB3B 0/0NMM
C0/BMN 4Q/BMQ 0/0F3F
Pas &sa$ he&urudhor pi&pa"$e e v$etr se hna depili" "#ushur deri/ sos$e rnie
e trupit #het "e $ith shpirt/ por : t &et disa ars(e. Siurisht/ heti"i i n$
E9&retions#estandteiles t vet" ende nu& &a &ri$uar n$ teore" t pr$ithsh"e.
Rezultati n vetvete/ por "und t $et "#i t $itha " pa& t d(shonte/ pasi t
n$$tat vzhi"et nu& "und t prshtaten disi. Pr prve) : nu& &a ars(e sht n
d(shi" #esni&rin e vzhuesit/ &a t n$$tn $ ata &( rezultat nu& &a edhe t
rr"#e$ &r&uar na &tu e $o disa efe&te t anor"al afat t hn/ pas s cils un t
&thehen " von/ ndon$her i n$ raport t ndr(sh" t periodicitetit/ ashtu;:ua$tur.
luhat$e ush:(ese n periudha $asht;ditore/ e sheh/ e cila/ un rrfe$/ n vend
artificialisht/ t "#a$tur si n nat(r $ustifi&uar.
% &rahasuar depili" dhe z#ehur hna/ sepse &( departa"ent &a rrun e sa$/ interes
t ve)ant/ dhe departa"ent n shu"n "ini"ale dhe "a&si"ale/ por sht shu"
pran/ edhe pse ata ,ndoshta sepse rastsia nu& #alancuar1 nu& pr&on sa&tsisht "e
t. Nnshtruar "a&si"u"in e vrtet dhe shu" "ini"ale/ "e 0N dhe B3/ si filli"/
n$ tra$ti" i n$ash" pr )do "ua$ rresht/ ather treon rrit$a alternuara dhe
zvoli"i i shu"ave pr t cilat ne z#ehur dhe depili" hna vet" "e n$ pr$ashti"
$etn/ edhe t $ith pa pr$ashti"/ dhe prputh$a e 3 vendi"eve individuale edhe "
odits se pr ul$en dhe rrit$en <onde. N "n(r : t "os $et shu" i lodhsh"/
un t &alo$n "#i &o"uni&i"in e &sa$ lloarit$e/ pasi a$o riprodhon rezultatin e
"parsh"e rritur vet" pa&.
Osht e pa&ontestuesh"e : do t ishte shu" e dshiruesh"e pr t "arr n$
&onfir"i" t individve t t$era pr rezultate t ha#itsh"e. Sch>ei &a dhn edhe
&$o n n$ far "ase na vzhi"et e duhura : ai #ri si t veten dhe n n$ t$etr
individ/ por th$esht di)&a $an t vazhduesh"e pr N "ua$6 dhe sipas de&larats s ti$
nu& &an t n$$tn #esuesh"rin/ por &a pr :lli" vet" pr n$ inspe&ti" t
pr$ithsh" pr t shr#(er e "parsh"e6 sepse su#$e&ti nu& &a :en n "esin e
Hedinnissen n$ $end$e &re$t nor"ale6 a$o sht #r edhe n diet asn$
&onsiderat/ dhe &$o do t &ishte vepruar ende shu" "o"ente t t$era sh:etsuese/
du&e e #r &r&esat e n$ vzhi"i t sa&t nu& sht nd$e&ur. Shu"a ditore z#razur
e urins ishte edhe " e ult se pr Sch>ei n &t individ t d(t pa &rahasi".
5n nu& e le$oni/ "e$ithat/ na &to vre$t$e t "#a$/ nnshtruar vre$t$et n &t
individ t d(t t n$$tin tra$ti" si ata : punsohen Sch>ei n veten tua$/ "e
shpresn se di)&a " shu" parreullsi t &onsideruesh"e "und t &o"pensuar
prafrsisht na arrin 0C;ditore6 dhe $epni &tu rezultatet &an ha#itur n a&tin "e
"arrvesh$e e sa$ t "adhe "e rezultatet/ t cilat ofro$n vzhi"et e t(re Sch>ei t
vlersoi shu".
Ta#ela n vi$i" pr"#ledh rezultatet e tre "ua$ t plot $an &ontra&tuar th$esht/ e&zistues " te$
fra"ent t n$ vzhi"i "ua$/ por pr t "#a$tur pr t $ith "ua$t e "esataret analoe/ la
"n$an. Sa pr interpolation e disa procedurave vlerave t zhdu&ur ishte si n ta#eln e
"sipr"e. Shu"zues do t thot pr t par 4 vlerave t zhdu&ur ,Shih ri"#ushse.
rafi&un1
Prsri ne n$ofti" prpari"in e &t(re shu"ave/ "e pr$ashti" t "eA ca&tuar/ n$
rreullsin e prsosur/ prsri sht shu"a e N/Q0B/ e cila i pr&et 0C ditve t hns
z#ehur/ i z$edhur " i "adh se shu"a e B/3.4/ du&e sh"anur 0C ditt e hns
depili" d$uan/ dhe :as$et n vend
>rrin pesmbdhjet&ditore e acidit sekretuar urins brenda 1 muaji sinodik) nga hna e re) si
i pari n) n gram) t nj indi#idi t dyt .

8ita e "ua$it 5rins 8ita e "ua$it 5rins
l B/M.4 0Q N/Q0B
B B/.NMA 0M N/4Q.A
N B/3MM 03 N/CB.
4 B/.CC 0. N4C0
C N/FNQ BF N/NMF
Q N0Q. B0 N/BNM
M NBMC BB N/0N0
3 N/NMM BN NFB.
. N/4CC B4 B.C0
0F NCF3 BC B.3.3
00 NCMC BQ B/3N0
0B N/N4BA BM N/FQ4A
0N N/4FFA B3 NFFQA
04 NCN3A B. B/3Q3A
0C 1)66% NF .)414
dhe "adhsia "a&si"ale e plot dhe "ini"ale. <a&si"ale t plot dhe shu"a
"ini"ale/ respe&tiv N/QQ. dhe B/MNM pi&risht pr&asin t 0C dhe NF/ si n filli" t
asa$ : vet" dita l na ditt e para t z#ehur dhe depili" hns/ dhe rreth d( ditt e
ditt e para t shu"s "a&si"ale dhe "ini"ale rresht i "parsh"/ sht e
ndr(sh"e.
Supozoni se edhe &tu prsri totalet pr ditt unpaired dhe )iftzohet/ ne $e$"
respe&tiv N/BCC dhe N/0C0/ &shtu : vet" n$ diferenc pre$ F.0F4/ e cila sht n$
aluzion t asa$ : t presin n lidh$e n "n(r t rastsish"e/ "e$ithat/ dalli"i n
"es "a&si"ale dhe shu"a "ini"ale pre$ F.NB sht "es rnie dhe rrit$e "oon F.3MB.
Pr )do "ua$ vzhi"it ne t "errni na &e"i treuar "ua$t e pr&atse t
vzhi"it na t n$$tat nu"ra si n hesht$e/
<ua$in e d(t/ n filli". < . F/.33
// // a#n. <. 0.FMQ
N <ua$/ filli"isht. F/.BF <.
// // a#n. <. 0/4F3
4 <ua$/ filli"isht. F/.3Q <.
// // a#n. 0.0B3 <.
Pra/ prsri n$ ndr(shi" i pandr(shuesh" i fiti"it dhe hu"#$es/ pa rru n "n(r
: Sch>ei shnuar rnie e vazhduesh"e do t $et i du&sh". Eo " pa& treoi plot
shu"a "a&si"ale dhe "ini"ale )do tre "ua$ na &( ndr(shi".
Nse &rahaso$" t &thehet secili na vlerat e "sipr"e "e an t at(re n "es t
ciln a$o shtrihet/ ne "arri"=

!HN. <. zun. <. Raporti
0/FMQ F.C4 0/0BM.
0/B4B F/.BF 0/NCFF
04F3 F/.CN 0/4MMC
0/BQ3 F.3Q 0/B3QF
4/..4 N/30N 0/NF.M
-ursi i vlerave pr )do dit t "ua$it sinodi& sht shu" e parreullt pr t d(
individve/ si : "und t n9$err n$ prfundi" t siurt n lidh$e "e vendin dhe
"adhsin e "a&si"u"in e sa$ dhe "ini"ale/ dhe n$ ndesh$e do t pritet n "es t
d(/ por edhe pse &$o n lidh$e "e vendndodh$en e "a&si"u" &a ,deri n l dit1
vend6 ana t$etr/ sht $etur n arrin tre;ditore n t d( "$aft vazhdi"isht "ini"ale
n e d(t ,dita l pas hns s re1 n rnie "a&si"ale n B0 ,n "es t rrus n "es t
N tetor dhe tre"u$orin e fundit1 se do t thot )do dit6 n C4MM dhe MB.3 ra"
respe&tiv Sch>ei ,n C "ua$1/ "e individuale F.N.C dhe F/.QB ra" t$era ,"#i N
"ua$1/ a$o $uh e pr#ash&t prsri duhet t shtan shu". Siurisht/ "und t
vreni se "a&si"ale dhe "ini"ale nu&
0
S
B
"ua$ t hedhur lar/ si n rastin e n$
ndi&i"i periodi& "#i veten e ti$ dhe pritet : n analo$i "e <ondeineinflKssen
"eteorolo$i&e6 <e$ithat/ n$ ars(e " shu" $asa pr &t rrethan sht e le "
posht lart.
Eo pa interes sht ,B0 dhe B dit si a$ent1 pr t nd$e&ur raportin "idis "a&si"u"
dhe "ini"u" t tre;ditore arrin prapa pr"es )do "ua$ pr t sh:(rtuar sh&alln e
"arrvesh$es : ndodh "es t(re/ sht. N &onsiderat pr disa vzhi"e : &an
&ontri#uar pr )do a$ent/ prca&ti"et e ve)anta t raportit na Little #ut prsri
)uditsh"e "es t(re dhe na "esatar$a e pr$ithsh"e t raportit. 8eta$uar t ti$/ dhe
vendos"ria vlera "esatare pr tet fazat &r(esore/ t cilat un &a" #r sht/ tani u
anash&alua &tu pr sh&urtsi.
N ndi&i"in e hns n "otit ne &e"i par &t &o"ent prve) fazat e hns dhe
vesti#ules ,peri$e dhe !poee1 n$ ndi&i". Nu& sht tani e tut$e $asa ai s cheinen
nse t n$$tn $ n lidh$e "e ndi&i"in "#i $etn orani&e e )sht$es
sht
031
. 'zhi"et Sch>ei;s ofro$n n$ "undsi pr t hetuar &t )sht$e/ n t
ciln ai vuri n du&$e fazat prve) t !psidentae n vzhi"et e ti$. !i vet e n$eh
n$ ndi&i" t apses/ dhe $an S. CQ ff. -a sh&ruar n$ pr"#ledh$e t vlerave pr
!psidentae dhe ditt " t afrt/ pas s cils rreth &ohs s !poee di)&a acid " t
urins sht i se&retuar/ si $at peri$e.
031
Eu "und t sa$ t "endo$n " shu" se pas vre$t$eve t "sipr"e Periodus Sch>ei s et reditus
cata"enioru" sht n$ohur n "ua$in anor"al "#ulon "e &ushte.


N fa&t/ $u "$aft si dhe "und t &on&ludo$ n$ ndi&i" t apses/ si fazat e
vzhi"eve t ti$. <e$ithat/ un do t vini re se ata nu& $an du&e vazhduar &oh t
"$aftuesh"e pr t ndar ndi&i"in e t d( t dre$tn/ n "n(r : t "arr at na
$asht n$(er na t papriturat e &ursit "oon : prishin rreullsin e rezultateve/ dhe
ndrh(r$e recipro&e e &t(re d( ndi&i"eve n vzhi"et e ti$ sht6 dhe &$o "und t
$et shu" ars(e pse ne "a&si"al dhe "ini"al i efe&tit fazs nu& sht pr
0
S
B
"ua$
sinodi& $enden lar/ dhe ashtu si "a&si"u" dhe "ini"u" t efe&tit anor"al nu&
sht sa&tsisht ,edhe pse i afrt1 "e0 S B "ua$ anor"al t $eni prve) n$ do.
!$o v$en n vzhi"et Sch>ei s Q apoees para/ por periudha e tr 4;BB t "ua$it sinodi&
,hna e re/ &u si $ith"on/ si l1 "und t $et #osh/ dhe &r(esisht ,4 pre$ t(re1 n z#ehur v$esht
hn6"e$ithat/ C periees : ndodhin te& ai/ flasin "#i hapsirn na . deri n 0M t "ua$it
sinodi&/ : sht &r(esisht $(s"a e d(t e hns depili" pr&asin
0.1
. Ndi&i"i i apoee duhet pra
t &o"pli&uar &r(esisht na hna n rnie/ : e peri$e na ana e hns depili"/ dhe &shtu du&et
sh:etsuar dhe anas$elltas. -ishin vzhi"et vazhdoi " $at/ &shtu : &$o do t eli"ino$
ndrh(r$e n vetvete/ pasi fazat dhe apses nu& sh&o$n paralel "e n$ra;t$etrn.
0.1
!poee suzessiv B B. BM B4 BB 0M 0Q 0C 0N . 4 peri$e
Ne dis&uto$" tani n &onsiderat : ne pas &sa$ u # rezultatet th$esht tani duhet
t presin sa " pa& para/ vzhi"et e autorit. du&e prfshir n lidh$e "e anor"al
afat t hn/ n n$ "n(r t n$ash"e si) sht #r " par pr sinodi&.
!$o duhet t "#ahet "end &tu se "ua$i anor"al BM
0
S
B
e &a dit : po plotsohet
&tu pr B3 dit. N 04 ne $e$" shu"at e "posht"e=
Shuma t dy ja# sekretuar urins n 5 muaj anormal nga apogee se l n) n gram) e
SchAeig.
.2-

8ita e
"ua$it
5rins 8ita e
"ua$it
5rins
l BM/QBC 0C B./QQQ
B BM/0QM 0Q NF/0B4
N BQ/.CB 0M NF/NN.
4 .6)%26 03 2)1185
C BM/B30 0. NF/F0F
Q BM/CQ0 BF B./MNF
M BM/QM. B0 B./Q0B
3 B3/NMN BB B3/.03
. B3/NNMA BN B3..C4A
0F B./F0. B4 B3/BMB
00 B./CCQ BC BM/MNC
0B B./Q4B BQ BM/Q4.
0N B./3FBA BM BM/43.A
04 B./B3FA B3 B3/F00A
BF1

G na M dit $an t d(fishta na n apoee/ pr&atsisht n filli" dhe n fund t seri vzhi"it t
ori$inalit/ si) $an pr"#ledh$e e vlerave "esatare t cilat e "arra. Pr 'oll"achun e dit B3 n$ dit duhe$
t t lloaritet d( her disa her.


Shuma t dy ja# sekretuar urins n 8 anomatistischen muaj#e nga apogee se l n) n gram
pr indi#idual t tjera
.1-
.

8ita e "ua$it 5rins 8ita e "ua$it 5rins
l B.303 0C N/B4.
B B/M.Q 0Q N/BM0
N B/M3N 0M N/B34
4 .)616 03 1851
C B/MB4 0. N/N4N
Q B/3.F BF N/0MM
M B.3QQA B0 N/BF0A
3 B...FA BB N/FMMA
. B/.FQ BN N0Q0
0F N/FFF B4 NFQM
00 NFMN BC B/..4
0B N/0FN BQ B/.Q4
0N N/BCBA BM B.30CA
04 N/NF0A B3 BMQQA
B01
Tra$ti"i i t dhnave ori$inale ishte ashtu si n ta#eln e "sipr"e.


Osht par se "ini"ale dhe shu"a "a&si"ale n Sch>ei dhe t t$era individuale
t n$$t periudh pr&atse/ pr&atsisht 04 dit : fillo$n respe&tiv "e 4 dhe
03. G$ithashtu dal$es na rrua t rreullt/ "eA vende t ca&tuara &an pothua$se t
n$$tn situat. E $ith &$o su$eron " shu" se rastsi.
Raporti ndr"$et shu"s "a&si"ale dhe "ini"ale sht n "arrvesh$e t nusht "e at : u
$et pr t dre$tuar sinodi&. !$o &a pi&risht si
@aporti i maksimumit te shums minimale

Siurisht sinodi& anor"al n &ursin
n Sch>ei. . 0/00QN l/ 0B.N
n &nduar t$etr. 0/N4FQ 0/N0.B
Shu"at e ditve unpaired dhe )iftzohet ishin n Sch>ei B./CBN dhe BM/MQ3/ diferenca 0/MCC6 n
%ndivuiduu" t$etr B/.NF dhe N/0NM6 8iferenca F/BFM. Ndrsa diferenca ndr"$et shu"s "a&si"ale
dhe "ini"ale n Sch>ei NNM./ "e individ t$etr sht F/3NC.
N tre dit arrin "und t $endet pr Sch>ei "ini"ale "e 4.0. n 0C/ "a&si"u"i "e MFFQ "
BC t "ua$it anor"al si n$ "$et pr dit n rnie &ur l apo$e. Pozicioni i "ini"u"in &orrespondon
"e pozicionin :endror t peri$e/ ndrsa "a&si"al eshte tre dit lar na apoee. 8alli"i "idis
"ini"u"it dhe "a&si"u"it sht " i "adh se sinodi& "#i &tu. N individ t$etr "a&si"al i N;
ditore arrin F/344 ra" #ie n afrsi t "parsh" s #ash&u dhe "ad$e edhe " afr pr t apoee/
pr&atsisht n BQ si <ittelta/ "e$ithat/ F.4QC "ini"ale/ 0F i pr&asin <ittelta devi$on
du&sh" na ai i "parsh"i. < 0C si &tu v$en <ittelta shu"a e FCMF.
Nse $u vet ,"e t apses t thot dit1 "e nd$e&$en dre$tprdre$t pr"#ledh tri ditt e !poee
dhe peri$e s(/ e $en n Su""a respe&tiv pr C "ua$ dhe N "ua$
n Sch>ei n &nduar t$etr.
!poee C/QMM F/Q4F
C/N4. F/C3B peri$e


5n &a" dis&utuar n "n(r t deta$uar n dis&uti"in e &t(re vzhi"eve/ $o
vet" pr sh&a& se ata $an t vet"it : "und t shr#e$n n "eta#oliz"in pr n$
treues t ve)ant n te"n e ndi&i"it hnor/ por edhe pr sh&a& se ata $an n n t
$itha vet" she"#ull t n$ 'erfoles sa&t ndi&i"i hnor t oraniz"i t &et/ un e
di6 dhe pr sh&a& se ishte e nevo$sh"e : dis&uti"i/ pesha e asa$ : ata
the&so$n. Por a: shu" pr$e$si ato $ithashtu pr"#a$n prputh$e "e
dis&uti"in e "sipr" se dalli"et nu& $enden t pushoni " th$esht rastsi/ n$
sht siurisht/ prpara se ai &shtu "und t "#ani t $eni pat$etr n$ rezultat pr
sh&encn/ as nu& duhet t presin prove na vzhuesit e t$er/ nu& du&e u "ashtruar
na n$ fa&ti t ln pas dore n t heti"eve N$ vzhues. Till "und t sipas
"endi"it ti" t &r&ohet vet" n n$ shtrir $asht na ndi&i"i &ursit hn/ por si e
&$o pr n$ periudh "u$ore "ashtruar dhe &a punuar vazhdi"isht pr t d(
vzhuesit. Eu "und t "#ani "end se periudha $eocentri& rrotulli"i i 8iellit ,BM/BQ
av. 8itt1 pr&on shu" nusht "e periudhn e "ua$it anor"al ,BM/CCC dit1. Por
prve) se nu& &a asn$ ars(e/ dhe &shtu n$ ndi&i" t fort se ose e periudhave hnor
pr t &ri$uar BB1 / $ithashtu "a&si"ale dhe "ini"ale e vepri"it treon :art
!psidentaen n "arrdhnie/ dhe ndi&i"i i "ua$i sinodi& "und t $et n "n(r t
&onsideruesh"e $atsi t ndr(sh"e t n$$tat ,B./CNF dit1 t "os t natrrohet "e
n$ ndi&i" t periudhs s rrotulli"it diellor. Prve) &sa$/ por sht e vshtir t
"endo$ pr ndon$ $ t$etr. Rastsisht/ n$ rinovi"i dhe vazhdi"i i &t(re
vzhi"eve sht tash" pr &t ars(e t $et e nevo$sh"e pr t " t sa&t du&e
dalluar dhe "und/ pasi a$o le$on vet" pes "ua$ vzhi"et e vazhduesh"e t
autorit t dalluar ndi&i"in e fazave t hns t apses.
BB1

Sipas varet fundit heti"i dJ!rresti"i;s : &an po a: nervore !nder dhe Carlini #het n n$ heti"/ duhet
t para:es "#i #azn &oh rrotulli"i/ n$ ndr(shi" t te"peraturs pre$ 0 R/ B.FB C. na revolucioni
diellit. ,Sitzuns#er. Sachs. Soc./ 03CN p M.01


Por ndon$her sht e "undsh"e n vzhi"et e "parsh"e t shpe$t shu"
Sch>ei;s n t n$$tn &oh dhe in&ura$i" pr t #r t n$$tn rinovi"it/
vazhdi"in/ ndr(shi"in. Ndi&i"i i hns n n$ fa&tor t ca&tuar t "eta#oliz"it do
tut$e n "n(r t nd$esh"e t "$aftuesh"e pr t de&laruar edhe na $o shu" &oh
e&speri"ente t vazhduesh"e "und/ dhe pa$tuesh"ria relativisht e lart/ e cila sht
vlera e dre$t e )do periudha "u$ore &ohore/ dhe n d( vzhues n lidh$e pranish"
"e n$ri;t$etrin/ ofron perspe&tivn e $o shu" t vshtira &ushtet pr tJu z#uluar
statutore6 po &$o &alon a: shu" pritsh"rin se ndoshta "und t $e$n &tu n$
ars(e pr "os#esi"/ por : do t #$ " pas vet" na pi&at e &undrta t
"endi"it/ prsrit$a e vre$t$eve dshiruesh"e : treo$n n$ pro$e&t;li$/ i cili tani
$ithsesi n favor t hns t ndi&uar &r&esn #n/ : t insisto$n n Peshon
pro#a#ilitetin.
Osht raportet serei" $uhn e pr#ash&t do disa su#stanca t t$era/ ve)anrisht
i ure dhe acid &ar#oni&/ "erito$n " shu" v"end$e se sa Harns@u;ri6 prve) se
siurisht lehtsi"in e prca&ti"it t vzhi"eve t $ata;vazhdoi $ith"on do t $et
pr t "#a$tur n "end$e.
Nse vrtet hna shprehin n$ efe&t t rndsish" n "eta#oliz"in/ ose pr t
hu"#ur n$ aspe&t t trans"etuar " par nu& trsisht na s(t/ "#a$ti n$
&orrespondenc li$or t periodicitetit n "es t d( pas the"eli"it t oraniz"it/
&shtu : " pas do t $ithashtu nu& e )uditsh"e $eni "und t/ n :oft se n$
ndi&i" i till shtrir ose n &orrespondencn e till pr proceset e t$era autono"e/ dhe
disa na )far sht &onsideruar $(&i"in popullor/ sepse a$o sht siurisht $o t
de&laruar sa&tsisht/ "und t $et n$ ars(e/ pasi a$o sht hedhur posht vet" &a:
pa& t sa&ta. 5n do t &thehet n $ra t t$era n &t dre$ti"/ e cila &a"
re&o"anduar provi"in " sipr/ &tu disa f$al.
Pas n$ prani" shu" t pr$ithsh"e pre$ oiter zvolohet "e rrit$en <onde/
ul6 po/ nu& sht e paza&ont pr t d$uar ato &ropfi ose &an t #$n "e t tilla/
t siuruar/ pasi nu& sht n d(shi" at. <e$ithat/ nu& sht e dis&utuesh"e a: e
$at/ sepse d(shi"i i ti$/ pr her di&ush "err "undi"in pr t #r n$ seri " t
$at t vazhduesh" t vzhi"eve t "atura "e n$ shu"ic t pacientve.E till
nu& &a ndodhur "e "ua6 Pr&undrazi/ un t $eni infor"ata t pr$ithsh"e n
lidh$e "e tani/ a: sa un e di/ se sa pr t folur &undr ndi&i"it n sh&ri"tart
"$e&sore. Star& ,.. Pr$ithsh"e Pathol %S BM.1 do t &en t n$$tat edhe 2her t
panu"rta2 perceptuar na t t$ert6 vet" se Heusiner ,recherch. %. QNQ1 sht i
prirur pr t &ufizuar &t ndi&i" n oiters $o shu" t v$etra t nat(rs
li"fati&.<e$ithat/ pasi : &to $an pi&risht ato &u "und t pritet n$ shfa:$en e
ndi&i"it " t "adhe ; pr sh&a& t depozitave t v$etr t nurta a&tet as$ "
shu" ; &shtu : &$o do t n vend t favorsh" se $o t favorsh"e pr t
interpretuar e ti$ pr t "arr/ t &et ndi&i".
N tu"oreve t t$era t hns t &et n$ ndi&i". -shtu/ prve) infor"acionit t
shu"fisht t v$etr &tu n lidh$e "e/ &oht e fundit i Nie#erdin n sht(p t vola
,Ndi&i"i Hna. UKrz#./ 034B1 shu" fort pohon n$ ndi&i" t hns " na fundos
dhe "e ndrprer$e ethe shpesh ln pas n zonat "ars <ilzansch>ellunen dhe
hidropizi . 8hna " t deta$uara/ por &$o siurisht nu& &a dhn.
N "n(r t n$ash"e t disa s"und$eve &roni&e t l&urs ndi&i"i i hns $an
shu". Prve) infor"acionit t v$etr Hennet e
BN1
dhe <enuret;s
B41
< du&et n$
treues " t fundit t Ed. ELr n Jprezanti"in e sa$ t ndi&i"it neativ t &li"s
tropi&ale. 2 P. BB/ e cila pad(shi" se t pa&tn n tropi&t/ &( ndi&i" do t $et.
BN1
p Theatru" ta#idoru". .3;..
B41
Pas !rao n !nnuaire pour 03NN p. B4F


Sa pr ndi&i"in e ti$ n #i"si e #i"ve/ &shtu : disa n$erz $an $(&i"et si n$
ndi&i" t "re&ulluesh" hnor/ hedhur posht na testet pozitive6 e&speri"ente t
deta$uara pr )sht$en e n$ f"i$e ndi&i"it t "undsh" ose n$ f"i$
<ondsperiodizit@t n ve$etacionin e #i"ve nu& $an t n$ohur pr "ua. Shu"
deta$e t vendeve tropi&ale duan t su$ero$n se &a du&sh"e si "e ne ndi&i"in ose
<ondsperiodizit@t6 por edhe &( infor"acion sht i "uno$n t $itha sa&tsin.
<I. >tmos7era dhe habitability e hns.
S fundi/ hna ende t $ith 2do t #$ tallsit e ti$ pr tall$e dhe ndihet e ti$ pr
turp. Si "en)ur cac&lin fe"r e sh&encs &ishte rreth ti$6 " n fund treon deri/
vez e art sht " e ditur se puls. !ta than se ai ishte n$ vez e shurdhr/
"e$ithat/ a$o ishte fe"r ver#r. !$o duhet t $et n $end$e t "#a$n u$in/ pa a$r/
pa shpirt i $all "#i t. Tani a$o "und t n n$ her u$/ a$o "und t $et e a$rit/
"und t &et shpirtra : $eto$n n t. Osht n$ zi" dhe triu"f pr
ndrri"tar. 8u&e pasur t n$$tn sh&enca &undrshtuar sa &oh/ ata duhet t rrfe$
pr sh&a& t faturave t plota npr"$et n$ pre$ sot e sa$ " t plot prfa:sues= E
larpa"es &ishin t dre$t. 8he ndrri"tar &ishte asn$ lloarit$e t "undi"sh"e t
nevo$sh"e pr t par se )far nu& "und t shihet/ dhe ende nu& &a. Por $o vet" t
nd$e&ur/ por edhe t avancuara pr t sht " e #u&ur sh&enca &a ndrri"tar= Ddo
$/ u$i/ a$ri/ &ri$esa/ t cilat $u shihni as$ n &t an t ann e hn e sh&encs n
ann e lart t $all "und t $en t pranish" pas rezultatit t fundit. < pas/
"e$ithat/ penetron asn$ vzhi". Pra/ )far sht si u$ dhe a$r/ sepse/ si &ri$esa t
du&en si a$o : ata po #$n/ )far situata sht "e e t(re shtpit/ rrut/ &opshtet/
p($e/ fusha/ pr t prca&tuar se/ sht )sht$e prsri e pastr e
ndrri"tar6 astrono"t "und t #$ as$ derisa ata " n fund shpi& n$
teles&op/ t ciln ata e shohin npr"$et hns/ &u " pas do t $eni se ai sht
pi&risht ashtu si) sht "enduar t ndrri"tar. Ndr&oh/ ata &an n par&un e
lo$rave " t #u&ur pr fantazit e sa$6 !na t$etr e hns sht #r n$ #llo& i
vrtet "al pr ta/ dhe secili hna n$ <ainacht par6 as$ nu& do : t #anish
spe&trin "e for"ula sh&encn e t(re n rro#a t $ata/ propozon n$ &r(: na ana
t$etr/ #n n$ lviz$e t shpe$t n t$etrin6 a$o &a hapur &utin e Pandors n$ her/
dhe tani &a n$ disavantazh pr at : rezulton pre$ sa$.
Dfar por ishte a$o/ sepse/ si) &a ndodhur/ : pas Schleiden &ishte shpallur vet"
ashtu si Herald e sh&encs pr zon$at "e z t lart= Nu& "und t &et #anor hn/
thrret e sh&encs n t n$$tn &oh/ 2?. Schleiden/ t #ut/ a$o "und ende #anor t
hns $apin 2/ e cila nat(risht 'izionart e dinte shu" &oh " par. Dfar ishte
a$o7 pr n$ $ t vol pa&. Sh&enca &a pasur di&ur n$ pi&l n hn vendosur
a#i"isht. Tani a$o &a vendosur at t dre$t. Sa shu" pi&a "und t $et n "n(r
t a#uar n sh&enc sht n$ $ e vol pa&/ se ndr(shi"i i n$ varet $er "#i at
ende sot.
Siurisht/ a$o ishte S!L%ENS punctu" e hns. !ta u prpo:n deri " tani pr t
thn ze"ra e ti$ ishte n pi&a t a#uara. -ush e n$ohur vendin e duhur/ ndoshta
duhe$ t $et shu" e n$ohur "e hn.N t vrtet/ nu& ishte ai : )on n "n(r t
siurt &ua$t e auto"$etit hn "#i frenat/ si !pollo t :erres diellit. 8he pas &sa$
"und t &shillo$ vet" n n$.
Por/ $u &r&oni/ )far sht a$o " n fund7 Dfar sht z#uli" i ri :/ n :oft se
nu& hna vet/ por t $itha vie>s &rcnon t :ar&ullo$ na hna7
N fa&t/ n$ z#uli" : pothua$se !s$ nu& tinllon/ dhe "e t vrtet &rcnon
n$ transfor"i" t till/ z#uli"in th$esht= Fo&usi i hns nu& i plotson "e :endrn
e ti$.
8he pr sh&a& se ai nu& &a porositur pr&on/ si $u do t "arr " par pr t dhn/
&shtu : sh&a:et " t sh&l:(er &undr #anuesh"ris e hns nu& duan t
ta&ohen/ ose t dshironi t #ni $(s"6du&e "arr vet" t &sa$ #ote/ $o $(s"n e
#ots t$etr e hns.
Pra pr#allet "e lar na ne ann e hns duhet t #anuara7 Por "und t pr
#anort e hns prte$ han ur7 +se "und t e #eso$n seriozisht se a$rit dhe t u$it/
&ushtet e $ets orani&e/ $an t pranish"e n ann e lart t hns/ n :oft se ata
$an t hu"#ur n t pr#allet7 8he )far "und t :endra e ravitetit t ndr(sho$
&$o7
E pra/ n :oft se #esi"i "und t lvizin "alet/ &shtu : un do t prpi:et t
$enero$ #esi" &undrt "e zhvendos$en e Heren.
Le t fillo$" na to&a. N "alet tona t larta a$ri sht shu" e holl6 ata do t
$en disa "il$e t larta/ &shtu : $u do t nd$eni as$ a$rit t
&onsideruesh"e6 G$ithashtu a$o do t $et e hu"#ur na "unesa e avu$ve t
&ar#urantit n t resh$eve dhe si paso$ e u$it at$e. <alet do pranda$ z$as &shtu
zhveshur dhe #osh na u$i dhe shterp dhe e pafr(tsh"e n :iell si "alet n Hn na
cilat pr#allet fa:e6po si t $ith na pr#allet an t hns. Tani/ na le edhe &( shu"
i lart i"a$inare "alet "endo$ vn t $ith s #ash&u n n$ an t to&s/ n
"n(r : ata t ru"#ullohe" n &t fa:e t tr/ si n$ "as e vazhduesh"e "al
apo nivel t lart. -shtu : tani do t &t an t tr t #ots n #az t lartsis s
sa$ tullac/ #osh t u$it/ t eva&uohen dhe t $ith t u$it/ a$rit/ orani&e do t $endet
vet" n ann t$etr t to&s/ e cila prfa:suar n rrafshin. N vend : t zhvendos
n$ p$es t "ass s To&s/ por $u nevo$iten $ithashtu vet" fo&usi i t(re n "n(r
t )"endur t "endo$n pr "idpoints se edhe ai do t $et " pr at se sa n ann
t$etr/ &shtu : $u do t &et t n$$tin su&ses/ &shtu do " te$ :endra e ravitetit/ si
n$ an e nritur n lidh$e "e "alin/ sillen pala " afr ti$ se sa n ann e shesht.
E pra/ a$o sht/ por vet" t hnave. !na e hns na pr#allet sht du&sh" "
lar na :endra e ravitetit t hns/ n &t "n(r si n$ "al i n$$t ose na
siprfa:e t ca&tuar t nivelit "esatar t nritur/ si ata pre$ nesh pr#allet "e lar/ i
cili &a n$ pozit " t ult &undr n$$t. %sh Pranda$ sht e z#razt e a$rit/ u$it/
oraniz"ave6 a$o e penon as$/ : e $ith &$o sht n dispozicion n t d(t.
-( sht z#uli"i i Hansen;s/ astrono"t e fa"sh"e Gotha/ a: " shpe$t ne #or9h
lloarit$et "irn e lviz$eve te$et t vshtira t hns. !i &a s$ell na n$ &rahasi" i
vzhi"eve t v$etra dhe " t re$a n lviz$en e hns/ raviteti i hns pr#allet "e
lar na ne ann e sa$ n "n(r t &onsideruesh"e " afr se na pr#allet6 n #az
t shprndar$es n "as $o t n$tra$tsh"e nu& prputhet "e :endrn e hns/ por
dista rreth 3 "il$e $eorafi&e n ann e &undrt t na na pi&at e :endrs. 8he vet
Hansen n9$err prfundi"in e treuar pr #anuesh"rin e hns pr#allet lar &rah.
Hna &a provuar n &t "n(r edhe n$ her nat(rn e ti$ "isterioze. Li$i n
t vrtet ai e "#a$ti prapa "aleve6 ne u #allafa:uar "e &t "al/ dhe nu& "endo$ se
rua$a i"e "e vend ta thn/ : prapa "aleve n$erz t t$er : $eto$n. !i tradhtuar
se&retin e ti$/ por vet" pasi sht vrtetuar se ai &a se&retet e ti$ pr t provuar se ai
&ishte/ por t tilla.
G na z#uli"i i Hansen;s ende nu& sht &aluar ende vshtir t n$ohura pr ne dhe
"esazhin : ai sht n lidh$e "e a: sa un e di $er"ane/ &shtu : un "endo$ se shu" n$ t
treo$ n$ nder n :oft se un duhet t &o"uni&o$ &t n n$ pr&thi" i f$alprf$alsh". !$o
sht $etur n n$ letr na Hansen N nntor 03C4 n !strono"e" a$rosur #ritani&e n Gazetn e
Ro(al !strono"ical Societ(/ vol. *'. 03C4 0F nntor letr sht na n$ na Ro(al !strono"ical
Soc. tra&tat dre$tuar n teorin e fiurs s hns sho:ron dhe &r(en titullin= 2. pr ndrti"in e
ta#elave t re$a/ dhe n disa pi&a n Teoria Lunar n varsi t &onfor"itetit t Hns n lidh$e "e
Gendrn e sa$ t ravitetit2 P$esa e par e letrs/ e cila i referohet ta#elave hnor/ un po sh&o$6 i/ n
lidh$e "e te"n ton/ e fundit sht si vi$on=
. 2Tani &a" ardhur n n$ rrethan e cila nu& &a :en e trhe:ur n teorin hnor n
&onsiderat rrethanat e $ashtza&onsh"e/ t cilat &ara&terizo$n lviz$e rrotulluese e hns/ p(es pr
)sht$en e cila sht "asa e hn/ n$ &usht t ve)ant6 dhe teoria e prca&ton &t si do t thot se
"o"enti i inercis n lidh$e "e #oshtin "adh/ i cili sht i afrt paralele rreze ve&tor/ duhet t $et
n "o"entin " t vol /. inertesh n lidh$e "e #oshtit t rrotulli"it/ por " e "adh$a na tre
"o"entet e inercis s "ass hnor n #az t &ti$ pari"i/ sht e . "irato$ afrt se for"a e hns
sht ellipsoid/ a&si " i "adh i t cilit sht paralele rrez$a ve&toriale pran vzhi"it ende nu&
sht &onfir"uar &t supozi" &$o u vendosur/ pr she"#ull/ &( a&s n n$ na d( t t$ert si
B0 .. " BF/ ne duhet t &e"i at dhe n sa$ t variacionit li#ration n dia"etr $(s";hn e B 2$an
t du&sh"e. Por un &a" :en n $end$e pr t n9$err n$ prfundi" na vzhi"et e dia"etr
hnor &a variacion i nd$esh" i &ti$ llo$i6 dhe n :oft se edhe "e t vrtet duhet t e&zisto$ n$
ndr(shi" a&s t hns/ a$o duhet t shu" t $et " e vol se rr$edhin na raporti "
sipr. Nn &to rrethana/ as$ nu& "#etet/ por t supozo$" se #rendsh"e e hns s densitetit $o;
unifor"e/ dhe se &$o/ dalli"i na "o"entet e inercise varet/ e cila &o"pli&on teorin e lviz$e
rrotulluese e hn. -$o pasohet filli"isht lidhur "e p(et$en nse ashtu si "e t planetit/ :endra e
fiurs s hns pr&on "e t n$$tin fo&us/ si) sht supozuar $ith"on ose nse $an n lidh$e "e
pozicionet e &t(re d( pi&a ndr(sho$n na n$ri;t$etri7 Nse &$o e fundit sht "e t vrtet rasti/
pasta$ disa li$e pr nushtsi e #rendsh"e do t $endet/ sipas t cilit n "o"entin e inercise/ e cila
&a t #$ "e rreze ve&torit a&sin afr paralel i "adh/ " i vol i t tre/ edhe n :oft se for"a e
"oon a#>iche na n$ plu"#. 2
// G un isha "e prca&ti"in e ele"enteve t or#its hnore/ na t cilat fola " lart/ i zn/
un ndr"ori studi"in e &sa$ p(et$e/ dhe doli si rezultat i sa$ sht se vzhi"et hnor $an "$aft
t #ash&ohen " par ,Trsisht da&ord1/ n$ ndr(shi" n "es t $etur t $et ,pozicionet e d( pi&a
t pr"endura. 2
2Le / / / n :endr t ravitetit/ &shtu : tre &oordinatat e :endrs pi&n e Hns n
lidh$e "e ve&tor rreze sht afr paralele/ pinul "e at n e&uator dhe pinul "e t d($a/
teoria ather treon se dhe $an "ir t prca&tohet na vzhi"et ndrsa vet" "e
vshtirsi t "dha/ n :oft se n t $itha/ "und t prca&tohet. &oeficienti i sht t "adhsive
t vola t #ara#art "e &oeficientin e variacionit t $atsis s peri$e/ dhe efe&ti i nu& sht pra
vet" n$ "as t "adhe se sht rritur apo ulur $atsin e peri$e n n$ "adhsi &onstante
pr. $apin vre$t$et Grenn>icher ; 0 2.F0/ dhe &$o "adhsi sht vet prca&tuar "e siuri t
"adhe6 vet" un duhet t &u$to$ &tu n$ rrethan : ndoshta "und t shpreh ndi&i" n
"adhsin e &t(re sasive. Pavarsisht $ith &u$desin nda$ declinations lir t ($et e a#i"eve t
instru"enteve/ t #uta/ por t n$ohur t $et shu" shpesh n n$ declinations specifi&e +#servatori i
ve)ant n n$ t$etr o#servator n n$ dre$ti"/ n veri apo n $u/ na6 dhe sht e :art se n$
a#i" i devi$i"it t &ti$ llo$i/ n :oft se a$o sht e pranish"e/ prca&ti"i i duhet t na
ndi&o$n. 'lera nu"eri&e t "arra pr &t sasi sht &shtu n thel# totale e lart;pr"endur
&oordino$n dhe a#i"i i vazhduesh" i la&i" 2
25n duhet t ln p(et$en pavendosur nse n vzhi"et e Green>ich/ n$ a#i" i till sht
pr t "arr dhe dhn at vet pre tua$ $(&i"/ sepse $u " t "ir "e t $itha raportet e at$e
vzhi"et e #ra duhet t $et e n$ohur si n$ dre$tor i +#servatorit Green>ich/ por nu& "und t
ndih"o$ n pr$ithsi pr t referuar n &t "undsi/ po u nd$en veten t deprtuar/ pr t
pr&u$tuar t n$$tn $ pr $u. 2
2-oordino$ e "und t prca&tohet na li#ration e hns/ dhe un &a" ardhur n teore"a
e n vi$i" t sh:uar n lidh$e "e at. 2
+,se qendra e gravitetit dhe t qendrs nuk koincidon figurn e hns, kshtu q t gjith
koeficientt ndrh%rje pr t shum!uar pr gjatsin mesatare nga nj faktor konstant i cili sht
nj funksion i projektuar pr distancn rre!ja e vektorit n mes t kt%re d% pikave. -ur qendra e
hna sht m larg se fokusin prej nesh, kshtu q k% faktor sht m pak se unitetit, ndrsa nse i
pari sht m afr nesh sesa kjo e fundit, kshtu q faktori sht m i madh se sa unitet. +
2'ro$ti"et vendos se &( fa&tor sht " i "adh se unitetit/ : &shtu :endra e fiurs s
hns ndr(shon na :endra e sa$ e ravitetit dhe se sht " afr nesh sesa &$o e fundit. -a" "arr
dhi"#$e e "adhe pr t dhn &t dispozit/ "a&si"ale e siuris/ un &an t e&ze&utuar n
"n(ra t shu"ta t ndr(sh"e/ dhe &an $etur $ith"on/ si na 8orpat si vzhi"et e Green>ich/
se &( fa&tor sht " i "adh se unitetit/ edhe pse vlera e sa$ a#solute/ si) "und t prite$/ pr t
ndr(sh"e prdor n$ ndr(shi" t vol treon prca&ti"i prfundi"tar dha &t fa&tor .=
T 0.FFF0C44
dhe nga kjo, disa nga pasojat e nj zmadhim i
,vektionskoeffizienten barabart me $ @, #+ tregon, dhe sht e
leht pr t gjetur se rritja e shums s t gjitha trazirave l@
mund t kaloj @.
2% dashur "i& dhe &ole/ $u &eni $etur npr"$et dis&uti"it tua$ t vre$t$eve Green>ich/
du&e filluar 0MCF;03NF/ se &oeficientt &r(esore t )rreulli"eve hn duhet t rritet./ Eu &eni
z"adhi" t Plana s Eve&tions&oeffizienten T l2/ B3 dhe rrit$en e &oeficientin e ti$ t variacionit T F
2Q3 $eti/ si tani Eve&tions&oeffizient sht pothua$se d( her 'ariations&oeffzienten &shtu : &$o
rrit$e du&et pr t treuar e&zistencn e n$ a#i"i t vazhduesh"e.2
2?"adhi" &eni $etur &t &oeficient siurisht : sht " e "adhe se a$o e " rr$edhin/ por
un duhet &tu t &o"ento$ se Eve&tions&oeffizient Plana n F2/ N4 sht " e vol se e i"$a6 dhe
&$o rrethan )on n n$ "arrvesh$e " t sa&t t rezultateve tona. !s nu& dua t &onstato$ se $u
&eni $etur se &oeficienti Plana i e&uacionit v$etor pr l 2/ $an FM $ithn$ duhet/ por &oeficienti i sa$
sht t 02./ N$ shu" e vol/ dhe shu"a e rrit$es sht zvoluar n &t "n(r t
&onsideruesh"e 2
2< le$oni : n prfundi" disa vre$t$e pr shp$ei"in e "sipr" t rrit$es s &oeficientit t
)rreulli"eve hn. Na vlerat o##e"er&ten e fa&torit vi$on se :endra e fiurs s hns rreth
C.FFF "etra/ pra rreth tet "il$e $eorafi&e ,priten 0C "il$e n sh&all l e&uatorit 1 " afr na ne
si :endr/ : sht n$ ndr(shi" i &onsideruesh" n nivelin e su#$e&tit/ &li"a dhe t $itha
rrethanat e t$era n nar&i" duhet t ndodhin "es nesh pr#allet dhe t pr#allet "e lar na ne
<ondhe"isp@re Si shtresat e densitetit unifor"e t nusht n lidh$e "e. duhet t oranizoni fo&us/
si " posht/ nse ne shi&o$" n for"n e hns si sferi&e/ se :endra e dis&ut du&sh"e hnor
sht rreth C./FFF "etra "#i nivelin "esatar dhe "idpoint e he"isfers s &undrt pothua$se sa "
shu" " posht ati$ niveli/ the" ati6 e nevo$sh"e pr sh&a& se n :oft se/ si) &e"i pr t "arr
&tu/ pr#allet "e lar na ne se he"isfera hns sht " e dendur na pr#allet/ rr$edh se niveli
"esatar i ish;sht redu&tuar disi dhe &$o e fundit e nritur disi. Le t "arrin hnn pr n$
ellipsoid/ i cili do t shtrihet "#i to&/ &shtu : to&a sht e he"isfer t$etr t te$&alo$ nivelin
"esatar pa& " shu"/ dhe e &undrta n$ pa& " t $at t #ien nn t n$$tn $. Po/ ne nu&
"und t "#a$ pr pa"undur : siprfa:$a e he"isfern e &undrt t Hns plot ose t p$essh"
referenc n n$ dhe t vendos t nivelit t n$$t ,strehon veten e sa$1/ n n$ "n(r t n$ash"e/ si
ne t $eni at n to&. 2
2N rrethana t tilla/ ne nu& $e"i t ha#itur se Hna/ shihet na To&a/ n$ pa"$e e that/ nu&
&a as treon n$ at"osfer/ e as &afsh ose $etn e peri"eve. Sepse n :oft se n Hn &a e&zistuar
n$ "al relativisht n "n(r t #ara#art t lart/ t cilat pr &t ars(e do t &et n$ lartsi pre$
B0Q/FFF "etra/ ose B. "il$e $eorafi&e/ &shtu do " Sa"iti i ti$ nu& sht $ur" e vol e n$
at"osfere apo ndon$ $ : varet "#i t/ t $et i pranish". Por ne nu& duhet t &on&ludo$" se
&$o sht vet" n he"isfern e &undrt hnor sillet/ "und n vend/ n #az t distancs s :endrs
s fiurs/ :endra e ravitetit/ supozo$" se n$ at"osfer/ si dhe $etn e &afshve dhe t #i"ve t
e&zisto$n at$e/ niveli "esatar duhet t "#(ll t ndodhin n s&a$et e hns/ sipas t cilit ne $e"i t
dre$t t presin ,-$o treon. ars(esh"e t presin pr t z#uluar1 : &tu $an disa 2"und t
re&la"uar z#uluar $ur" t n$ at"osfer.2
2Nse ne i &r&o$" tani pr sh&a&un e &sa$ $end$e t hns/ &shtu : un nu& e &onsidero$
t pa"undur : forcat t n$ash"e vull&ani&e dhe t t$era shu" " pa& rezistenc n n$ na
he"isferat e ti$ se sa n t t$era $enden n #rendsi t &ti$ orani #otror dhe lartsi ars(e shu"
" t "adhe t siprfa:es &an "#i sh&a:et ish t fundit. shu"/ un $a" i prirur t #eso$ se t
ashtu:ua$turat. rooves/ t cilat "und t shihen n siprfa:en e Hns/ dhe )far Selenoraphen
du&et se &an arritur n$ trsi ende pr t nu& &a prfundi" t &na:sh"/ t )ara ose )arat $an se
sh&a&tuar n "n(r rioroze na &to lartsi t "dha. % dorzo$n &to &onsiderata n $(&i"in e
astrono"ve. "arr ata nu& i pr&asin n teorin/ e cila sht dedi&uar pr &t letr/ por $an t
#azuara n dalli"in pozicional n "es centroid dhe :endra e fiurs s hns.
2Teoria e for"s s hns/ e cila/ si n prfundi"e t ndr(sh"e t t$era t )on n teore"a e
"sipr"e/ sht zhvilluar na un n n$ letr t ciln &a" nderin t para:es &tu Ro(al
!strono"ical Societ(.2 Gotha/ 03C4 N nntor
Pranda$ &a lloarin e Hansen;s/ sipas at( i pranish" n "n(r : niveli
"esatar hna sht prafrsisht n s&a$ t dis&ut ton du&sh"e hnor/ na at$e na
pr#allet top hn nrihet n n$ &odr/ sa"iti i t cilit/ t shtrir n "es nesh
pr#allet fa:e/ Niveli "esatar do"inon rreth 3 "il$e6 "e$ithat/ ndr(shoi dre$ti"in
lar na ne siprfa:e Hna sht recessed nn nivelin "esatar na #uz/ n "n(r
: :endra e lart na ne siprfa:e hnor rreth 3 &ilo"etra posht "esatares sht
niveli.
Eu duhet por &$o nu& sht si "endo$n si&ur hna tani do t &onve&s n n$ an/ i
pro$e&tuar &on&ave n t$etrin6 por n for" &udo &onve&s lo#ulare e n$$t sillet n$
an vet" pr sh&a& t distancs s t(re " t "adhe na centroid si n$ an t "alit/
t$etr/ pr sh&a& t distancs s t(re " t vol na centroid/ si luin.
Pr t dhn edhe i"a$inatn t paprvo$ si n$ udhzues si fo&usin e n$ topi na
:endra t cilat "und t ndr(sho$n/ $u t "arr vet" n$ top t za&onsh"
#o>lin. -tu fo&usi sht n "es. Ne tani preu n$ cop/ dhe t zvendso$ p$es t
vol t drurit "e ar t rnda ose t t )o$/ &shtu : fo&usi sht tani " e
nat(rsh"e t #ien nn &t fa:e. Hna sht n "n(r : t thon se n$ ot6 n
&t/ fo&usi nu& sht n "es. 'et"/ cuditerisht/ ndrsa ot "e p$esn e rnd
&thehet $ith"on n dre$ti" t to&s/ hna &thehet "e p$est lihtest n
to&. <arrdhniet "e t $an nat(risht t ndr(sh"e6 ai sht n$ oran i la&uar/ i cili
nu& sht ot.
Shu" e )uditsh"e n te&stin s$ell$a e detit n siprfa:en e Hns duhet t $et/ n :oft se &a t
till at$e. Ndr&oh n To&/ deti shprndar n pothua$se $ith siprfa:en e sipr"e/ &shtu :
vet" rreth
0
S
4
e siprfa:es s To&s na deti sht z#uluar/ duhet t $et n hn t "#ledhur detin
rreth "es t lart na siprfa:en e Hns/ e cila po/ pr&undr t(re &onve&sitet si depresioni i rreth
3 &" "eposht"e nivel "esatar sillet/ por &a si "al ose "#shtet n for"n e n$ cop t n$ 9ha"i
"adhe shi&o$n #all "#i siprfa:en hnor.
. ?end;!vesta %% S. B4. thash/ na hna du&e thn/ 2Eu "und t shi&oni n at
"n(r :/ si n$erzit dhe &afsht/ du&e sh&uar rreth To&s/ $ith"on e &then t
n$$tn siprfa:en e ta#anit &undr terren dhe nu& " &o&a sht/ &$o sht e vrtet e
hns/ se si t lart ai sh&on pr to&/ por ende zhvillohet n seri t &ri$esave
to&sore. 2 E pra/ n :oft se hna "e t vrtet duhet t $et $eta orani&e vet" n
ann e &undrt t ne/ &shtu : &rahasi"i i an &o& dhe &rah i vet" i plotson "
"ir. Hna en$lli na ndri)on nett "e shputn e ti$/ dhe si i vet"i ton alternuar
un>inds na fund dhe sh&on deri prsri/ &shtu : hna "e &ali"in sh&l:en n
rrun e sa$.
5n "endo$ se &( &rahasi" sht !ntiphantasten t $ap &na:si.
Si) &e"i ardhur tani n #anuesh"ris t hns/ &shtu : sht e nat(rsh"e : t
p(esin se si $an n$erzit t $et si7
Pse/ sepse $u duhet vet" Gruithuisen/ ose so"#a"#ul/ ose tavolina/ ose pr t
&r&uar rafi&un psi&o.
8he pse nu& na thoni7 thon ata. -$o sht n$ det(r e #r pr $u. Pasi $u "und t
tash" t "#$ell shpirtrat/ shpirtrat #otror trupit/ shpirti i #ots t$etr vazhdo$n
n$erzit t $en t &ri$uara/ n$ anato"i e en$$ve/ Eod#estande e hns/ n$
di"ension i &atrt i hapsirs/ $eta e hi$e/ ato"et e th$esht/ vet" $rat " fort pr
t dini n lidh$e "e hi) / i n$ohur a: shu" pr t thn/ &$o do t $et e leht pr $u
pr t thn n lidh$e "e &ri$esat hn di)&a.
Siurisht di)&a shu" e leht/ n :oft se un vet" t prdorin vet" e larpa"es
:e dhn prfiti"e/ t cilat &a" "enduar t dhna6 vet" pa d(shi" disi e d(shi"t/
#esi"i se n$ &a :n pr "ua/ se un e di shu" pr t thn pr $rat pr t cilat $u
e dini as$/ pr t rritur "6 sepse a$o sht e lidhur "e #esi"in : un e di se $u
&eni di)&a pr t thn n lidh$e "e $rat/ as$ pr t t thn t #ardh.<e$ithat/
"ua " du&et n p(et$en se si #anort e hns $an t diza$nuara $o "$aft i pr&asin
n fa&t pr $rat pr t cilat $u e dini as$ pr t thn. <und sh&enca e di se
#anort e hns $an t "undsh"e/ pse duhet ata t "os t t #esohet pr t sh:(rtuar
se si e till sht e "undur.
Pra/ &$o do t $et " t u9i"sh"e se !le&sandrit6 &$o sht "enduar t &et thn
&ur i foln &shtu e #anorve hn 2. "$eri un/ se un nu& "und t pushtuar
"#retrin e #anorve t hns2
8he pse nu& duhet t $et sh&enca " t u9i"sh"e se !le&sandrit7 !$o &a
ndoshta pushtuar tash" " shu"/ se )far n &oh dhe hapsir sht " te$/ si
%ndia/ edhe si hna vet. Pse a$o duhet t he: dor na shpresa/ pr t pushtuar
"#retrin e #anorve t hns/ t pa&tn n$ ri" e the&sh" n t/ si !le&sandri
n %ndi7
<e )far do t thot edhe pse7 <#retrit to&sore pr t pushtuar "e tu#acionet e
"us&ets dhe topat/ "#retria e :ie$ve "e teles&opt/ "#retria e infuzor "e tu#at e
"i&ros&opve/ fushn e s"und$eve "e tu#at e stetos&op dhe 5ros&ope6 )far
&upti"i "und t tu#ave t :ndro$ pr "#retrin e #anorve t hns n ann e
pas"e e hns t +fertohet7
'et" n$ "odifi&i" i vol i teles&opit apo teles&op sht e nevo$sh"e pr ta #r
&t6 &$o e #n teles&opin n$ teles&op/ pra n$ instru"ent pr"es t cilit sheh npr
vri"n e teleolo$i. Ddo $ : teles&opi nu& "und t shohin/ "und t $endet "e
an t teles&opit dhe anas$elltas6 t d($a &to instru"ente duhet t $et nritur n n$
#osht/ "e: ato e plotso$n n$ri;t$etrin n "n(r t #u&ur.
Por/ para se ne "und t sul"o$n n "#retrin e #anorve t hns "e t/ a$o
sht prsri vet" "undi Schleiden na fusha/ a&tivitet t &undrt n$ et$e t till pr
pushti"in e sh&encs shpatn e ti$ "e forcn e ti$ t za&onsh"e. 8$ua" ,studi"e p
NFC1=
2Si dielli/ a: sa ne "und t $(&o$" na dielli (n/ si hnave dhe &o"etat e To&s
ton a: shu" t ndr(sh"e se )do prp$e&$e pr t i"a$inohet ndrrn pr ta pr t
"arrzi a#solute sht./ Por edhe ne si trupat :iellor/ planet/ &r(esisht oferta sht
rrethana a: t ndr(sh"e : n$ person i ars(esh" "und t prdorin i"a$inatn e ti$
pr di)&a " t "ir se sa pr "undsin e e&zisti"it t n$eriut;si n &to orane pr
t zhvilluar. 2
8he siurisht/ e vrtet sht a$o : e&ziston n sh&enc dhe $et ende pr t
sh:(rtuar n "n(r shu" " afr Shtrir dhe " t rndsish"e dhe pr t #r :
$u "und t &r&oni t lir/ n :oft se a$o nu& sht "e t vrtet :eshara&e :
"erren "e #anort hnor. 'et !le&sandri ishte du&e &r&uar pr %ndia vendosur na
distanca/ por $o pr t pushtuar " shu"/ deri sa ai &ishte pushtuar "#retria "
afr. Ndr&oh/ "at sh&enca distancn nu& e pasa&t/ dhe $uh e pr#ash&t "und t
$et vet" $ " t prshtatsh"e pr t apli&uar fre dhe frenat ndrrat e pa:arta n
lidh$e "e #anort e oraneve t t$era :iellore/ si n$ heti"/ edhe n :oft se #aza
ndon$her a: t varfr sh&encore/ )far proporcione t #anorve edhe pas &ushtet
at$e e&zistuese $an t "undsh"e/ por e ndrrave t sh&o$n t lir/ n :oft se $u #ni
as$/ si ata/ si Schleiden/ &rcno$n t in) sh&op "ate"ati&ore. Dfar fa#ulat
)uditsh" duhet t "os sunnin tash" "#i #anort e hns. !s&ush nu& &a trhe:ur
ende &ufi$t e "undsh"/ rastin e "undsh"e6 dhe pas;z#uli"it Hansen sht n$
#az t re t shpe$t/ t dhnat e&zistuese sht "$aft afr/ "ad$e edhe n &t dre$ti"
pr t &o"#inuar.
Por &$o sht "$aft e nat(rsh"e : Schleiden e &onsideron at n$ a#surditet/ &$o
varet na #anort hn apo #anorve t oranit t$etr #otrore ishte t $apin ide t
t$era. Nu& do t $et $ith"on n$ a#surditet/ n :oft se/ si Schleiden/ pr"#ahet
vet" n pari"in e sh&a&sis/ na su$eruar pr hir t paso$ave6 pr $o " shpe$t
sht t "#ani "end se ne "so$" na )do ars(e sh&a&or i vet"/ "ad$e edhe
e&zistencn/ shu" " pa& nat(rn e )do &ri$ese n ndon$ pre$ trupave :iellor $an
n9$err. Ndrsa pari"it teleolo$i&/ : su$eron pr ne pr :lli"e t "$eteve pr
:lli"et ,shih &apitullin N1/ $an treues i le$eve dhe dhe $an du&e shpresuar
hapsir/ a$o do t vazhdo$ t &et su&ses prsri/ di)&a/ edhe n :oft se vet" n
shu" t pr$ithsh"e trena t dsh"uar t ca&tuar n lidh$e "e t. 'et" &$o &r&on
" tepr t ushtro$n dhe e&ze&uti"i i prsosur se !#>eises e pari"it. 'et" pr
ndrti"in/ forcat e $ets s n$erzve "e t $itha :eniet et$ to&sore e prshtatsh"e n
lidh$e "e peshn/ nroh$es/ $atsia dit/ $an ata tani vet" t $e$n veten n terren/
t nritur pa ne &( llo$ ars(e sh&a&or rr$edhin ver"Lchten/ ne "und t n #az t
analo$is teleolo$i&e supozo$" se &$o do t $et rasti n ndon$ oran
#otrore. Tani ne e shohi" se si edhe n to& sipas ndr(shi"in e rrethanave/ oranet
orani&e do t e&zisto$n n &to rrethana/ ndr(shi"i n &t apo at &upti"/ dhe
"und n &t do&u"ent si udhrrf(es t $etur dre$ti"in n t ciln ata t pso$ n$
ndr(shi" t "te$sh"/ nse &ushtet n trupat t$er :iellor t ndr(sho$ edhe "
shu"/ nat(risht/ &onsiderata sh&a&or $an : do t "erren pr t ndih"uar/ pa t
cilat "e t vrtet pari"i teleolo$i& n &upti"in the"eluar na ne "und t #ni
as$. -onsideruar " par rastin e vul ,-ap. %%%.1 ! "und t na "so$n pari"et
sipas t cils nat(ra n pr$ithsi &t procedur.
Pr she"#ull= ! &a n$ a$r t ndr(sh" hn/ &shtu : sht/ por pr ars(e t cilat
un do t " pas/ edhe n ann e lart t hns sht shu" " e holl/ se sa pr t
pranuar n to&. Procesi Fr("arr$a/ "eta#oliz"i/ npr"$et &sa$/ "e an t &sa$ t
det(ro$ zhvilli"in/ t cilat t $itha lidhur fiziolo$i&isht/ &shtu : $an n &ushte
" pa& t favorsh"e se sa n To&6 pr ravitetin sht $asht her " t vola si
siprfa:en e To&s/ hna "e an t &sa$ #anor pritet t &apacitetit edhe " pa&
ener$i n &r(er$en e trupin e di&u$t dhe n tra$ti"in e nar&esave. N t d(
teleolo$i& dhe sh&a&ut pr#$n disa &ushte t pr$ithsh"e dhe i"pli&i"e pr
ndrti"in dhe "o#ili"in e trupit. 8ita e 'itit t Ri t pr&uar n Hn n ana e ti$ t
th$esht t "ua$it6 Hauptperiodizit@t e $ets sht "n(r e ndr(sh"e dhe &re$t e leht
se sa t destinuara pr ne pr #anort e hns. T $itha t u$it sasia e t cilit sht
siurisht hipoteti&e/ por "und t &onsiderohet proporcional "e &onsiderat parapra&e
n &rahasi" "e planetin ton n "as t hns sht "#ledhur n ann e #anuesh"e
t hns/ &shtu : ndoshta di)&a t &li"s detare pr t &o"pensuar pr thatsirs
pre$ nesh pr#allet an &ontinentale dhe pr t z#utur te"peraturn ashpr dhe
ndr(shi"e t lehta/ e cila "#art do#sia e a$rit na ana t$etr. T $itha ndr(shi"et
dhe &ontraste n hnat e tur"s n t $itha n #az t raporteve t sezonit dhe $atsi
selenoraphic dhe $ersi t nusht s #ash&u dhe pr &t ars(e " t leht dhe "
t shpe$t na e n$$ta sht/ &an :lli"in " t vol/ por n$ lo$ shu" t
$all. Ddo $ aspiron pr &ushtet e hapsirs dhe t pushtetit " n lartsi sesa
$ersi. -ushtet "eteorolo$i&e $an t shpe$t/ dhe precipitat shpe$t p$esrisht pr
sh&a& t sasis s vol t hns/ p$esrisht pr sh&a& t ravitetit t ult/ p$esrisht
pr sh&a& t a$rit t holl/ p$esrisht pr sh&a& t shprndar$es t t$era t u$it/
p$esrisht pr sh&a& t "ua$t t dits dhe t vitit/ shu" t ndr(sh"e se sa e $ona/
avulli"it/ errat sh:etsuar/ et$/ t cilat t $itha &ontri#uo$n pr t #r &ushteve t
t$era t $asht"e t $ets/ t cilat duhet t &rahasohen #rendsh"e.
Siurisht/ n :oft se e v t $ith #anort e t hns se #anorve t to&s/ pa $a&
t nroht/ pa ener$i e "adhe e procesit t $ets/ pa zhvilli"in e fort forcs/ por i
pa& nervoz ndr(shuar &upti"in/ t sh&atht/ t $all/ "e shpe$tsi $an shu" " t
vola/ shu" " e holl/ " deli&ate ndrtuar lua$tsh"e/ por vet" pr a: &oh sa
hna sh&l:en/ pra pr sa &oh : dielli sh&l:en "#i t/ ndrsa ata ishin t f$etur
p$esa t$etr e &ohs. t(re ars(e$a nu& sht i sofisti&uar/ ata studio$n nu&/ ata nu&
atua$/ t $itha artet dhe treton/ at : a$o "err z$arr/ hu"#ur ato6 "e$ithat/ ato t
)o$n n$ sho:ruesh"/ t leht n t $itha tiparet &r(esore/ $o shu" nivele/ $eta
nat(rore/ n &ufi$t e nusht e raporteve ndr(shon "e shpe$tsi dhe t shpe$t dhe
luhatet si a$o e #anorve t to&s6 t prsritur n lidh$e "e &to disi t &undrt t
$inis fe"rore n "ash&ullore/ f"i$a pr t rritur/ "esh&u$t pr lulet hn se
fe"rat/ "#retria e t cilit nu& sht " pa& i zhvilluar/ et$/ $an/ n n$ f$al/ a$o
sht Elves.
Sha&a apo serioze7
8isa na Ernst/ &ur hna &a a$r6 sha&a t pastr/ n :oft se ai nu& &a asn$.
Por ai &a a$r.
E pra/ a$o do t z#atohet/ por/ : t "endo$n se vet" n$ her seriozisht.
Ondrri"tar &a ln filli"isht zi"in e ti$ n afat t "re&ulluesh"e Hansen
z#uli"it t liruar at n "n(r shu" t prshtatsh" pr t adresuar !ntiphantasten
&shtu6 dhe "ad$e edhe n valle n$ p$es pa& "erren n hn Prte$6 <e$ithat/ pasi
: un nu& $a" vet" n$ n$eri ndrri"tar/ &shtu : &a" filluar n fa&t : t "arrin
n &onsiderat nse $o ende vshtirsi t "#etet edhe pas &ti$ z#uli"i. Tani/ a$o "e
siuri do t t vrtet $$a !ntiphantasten pr t vn prpara t tilla6 <e$ithat/
pasi : ai &a :en vet" dorzuar " par para;instaluar at/ &shtu : ndoshta nu&
sht shu" pr t presin at.8he &shtu un tani do t "arr vendin e sa$ vet/
vet" si dhe ndr(she n$ &undrshtar pasi ai varur rreth "e t $ata t t$ert/ " n
fund n vend t sa$ t vi$n "und t $en. Pr t vrtet/ nu& &a ende n$ vshtirsi e
rndsish"e/ dhe para se a$o nu& sht he:ur trsisht/ "und/ dua t the"/ nu& $an
shu" t avancuara seriozisht n #anort e )sht$es hn.
5n dua : $u &r&oni pr n s shpe$ti pr t shp$euar.
G$ithashtu si a$ri n siprfa:en e &undrt hnor t $et shu" " e dendur se sa n
ann e t na pr#all/ n "n(r : ata "und/ por/ n :oft se &a n t $itha sht i
pranish" di&u n hn/ n #az t li$eve t shprndar$es s a$rit &udo dhe sido"os
n t du&sh"e pr ne/ #uz hna nu& t $et zero. Por "endo$ dendsia e a$rit n #uz
t hns sht dhn/ &$o "und t lloaritet raporti n t cilin ata $an holluar n n$
lartsi pre$ tet "il$e $eorafi&e "#i nivelin e #uz hnor dhe duhet t trash n n$
poshtri" pr tet "il$e " posht6 -shtu/ shu"a e hedh ln dhe co"pression n
:endr t pr#allet dhe pala pr#allet "e lar na ne ne fa:e sasi.
Tani ne &e"i nushtsi/ e cila e a$rit "und t shl(het n #uz t hns du&sh"e n
" t "adhe/ t dhnave t ca&tuar6 dhe pr &t ars(e "und t &alo$n pr"es
lloaris till n$ opinion nse co"pression deri n "es t siprfa:es s &undrt hnor
sht i "adh sa t $et e ars(esh"e t #eso$" se $eta orani&e "und t $et i pr#r.
Tani du&et a priori &ushtet n &t dre$ti" t "os &r&o$ paprshtatsh"/ sido"os
n "esin e <itrKc&sicht se n Hn "und t "$afto$ n$ dendsi t a$rit " t ult se
sa "e ne/ pr t arto$ ener$in e procesit t $ets/ t cilat "und t pr#allen "e
penesat n ravitetit t redu&tuar. Edhe pse Hessel &a
n$ t till1
provuar ,the"eluar
na n$ studi" i cili du&et t le$o$ asn$ &undrshti" nda$ feno"eneve n
occultations ($or na Hn1 se a$ri n hn #uz/ nse i till e&ziston n t $itha/ por
shu"ica/ &ur n$ t $itha supozi"et n favor dendsia "a&si"ale
e&za$eron/
0
S
.Q3
rezistenca e a$rit ton "und t &et.Por edhe n :oft se
ne
0
S
0FFF
set ose edhe shu" " pa& pr t/ ne &e"i/ "e sa du&et/ n dre$ti" t
:endrs s hns " $er/ "ad$e edhe " shu" se ne &e"i nevo$/ edhe &ur "und
t na duhet.
01
astrono". .. Nachr Nr BQN S. .0Q ff ;. < par/ t n$ash"e "e To#ias <a(er n cos"orapher. <s.
Hazuar n vitin 0M43 S. 4F3 ff.


Supozoni se $u do t rritet n to& na nivelin e detit tet "il$e n rr$edhn e
sipr"e/ &shtu : do t ,n &ushtet e n$ te"perature t &olons s a$rit pre$ F R C.1
pas for"ulat #aro"etric airtihtness 0 S 00M4e at(re : &a nivelin e detit n vend t
&sa$/ t ulur6 ; Set $u do t rritet po a: e thell/ &$o do t rris 0BNCfache/ n "n(r
: a$ri n thellsi t till rreth 0 0 S B do t $et her si dendur si u$i ,du&e supozuar se
li$i <ariotte sa " shu" vlefsh"ria do t "#ante1.
Ne &r(er$en e &t(re raporteve "#i hn. Set/ a$ri do t &et n hn #uz
0
S
0FFF
e
rezistencs s a$rit ton/ &shtu : &to rr$edh$e " t vola do t n "es t na
pr#allet "e ann/ d"th n n$ lartsi pre$ tet &ilo"etra/ n
0
S
00M4FFF
zvoluar
rezistencn e a$rit ton/ "e an t &sa$ "e t vrtet t #het vanishinl( vol si ne
"e t vrtet t $etur ata/ por t rritur n "es t ann pr#allet lar na 0.BNC;fish/ n
&t "n(r
0BNC
S
0FFF
her/ pra rreth 0
0
S
4
her $an a: afr sa a$r ton/ e cila deri
tani do t $et " shu" se n$ #anor hnor duhet dhe "und t tolero$.
Tani n :oft se a$ri t &onsideruesh"e holl se
0
S
0FFF
n #uz t hns/ vet"
du&e u zhdu&ur pr vzhi"/ si "und t $et/ por pas &sa$ ende "endo$n pr
nevo$at e #anuesh"ris t airtihtness hns "$aftuesh"e.
Pr fat t &e: rezultati i favorsh" sht iluzore6 dhe &$o de&larat $ith sht #r
na "ua vet" pr t treuar se sa t &u$dessh" : $u duhet t $et n &t fush t
t dhnave $o;esenciale in$oruar.Rralli" a: i fort dhe &ondensi"i i a$rit n dalli"et
&ul"in e tet &ilo"etra/ : do t "#ahet n to&n ton/ nu& "und vet" &shtu n
vendin <onde/ sepse raviteti n Hn vet"
0
S
Q
e ravitetit n To& sht/ dhe n
#az t t cilave a$ri at$e fasha "e fu:i t ult na ashprsia e t(re6 Po diferenca sht
"$aft e $ashtza&onsh"e
B1
. 8endsia e a$rit zvolohet "e nrit$en e siprfa:en e
Hns n "n(r disproporcionale t nadalsh"e se n lartsi "e lartsi t #ara#art
t siprfa:es s to&s/ dhe n ori$in/ n dre$ti"in e &undrt/ pa &rahasi" "
nadal. <e$ithat/ rafini" dhe &ondensi"i i a$rit n lartsi apo pre$ardh$e t tet
&ilo"etra na siprfa:$a e To&s n respe&tiv
0
S
00M4
dhe 0BNC sht/ sht e n$$t
pr na lartsia apo pre$ardh$e pr tet "il$e na niveli i #uz hnor pre$
vet"
0
S
NJ00Q
dhe N.N4Q di rreth
0
S
N
e N
B
S
C
N1
Pra/ &$o do t ishte n$ e a$rit n hn
#uz
0
S
0FFF
&a nushtsi e $ona/ n "es t lart na siprfa:en e Hns
N
B
S
C
shi&i"e
0
S
0FFF
/ pra rreth
0
S
NFF
&an rezistencn e a$rit ton/ dhe $asht/
nat(risht/ t $et i holluar sipas #uz hnor $ithn$ e " shu". <e t till n$
rr$edh$e t vol t a$rit/ por nu& "und t #$ as$.
B1

-$o sht pr sh&a& t se loarit"i i raportit t nushtsi a$rit pr d( pi&pa"$et e lartsi t ndr(sh"e sht
proporcionale "e peshn.
N1 T &ri$o$ n$ te"peratur nn t cilat e vrteta "und t ende :as$e pa& " shu" se F R deri
n 04 R 5n &a" &tu n #az t vendosur QBC C ,do t thot te"peraturn e siprfa:es 8ove s
to&s1. Ndr&oh/ rezultati i pr$ithsh" sht pr as$ thel#sore n n$ te"peratur pa& " t
lart ose " t ult.
Lloarit$a i"e &r(het sipas for"uls/ Hessel &a dhn veten n tra&tatin e ti$/ vet" "e
zvendsi"in e &onstanteve pr dendsin e "er&urit dhe z$eri"it t a$rit/ t cilat $an &onsideruar
tani t vlefsh"e.
Tani $u "e siuri "und t "arrin nushlli" : &ri$esat hn "und t $et n
$end$e t $eto$n pa a$r. <e$ithat/ &on&luzioni nu& $eton n #anuesh"ris s
hns sipas &ushteve t #anuesh"ris e to&s pa a$r apo edhe do t $et "$aft e
a$rosur. !i por ne nu& dua" t na anazhohen.
N$ t$etr p(et$e sht nse n$ densiteti shteri"i i a$rit sht "e t vrtet e
rndsish"e provohet n #uz t hns pr"es lloarin Hessel. 5n prano$ se un e
di as$ &undrshti"in vendi"tar. Por n$ "und "e$ithat ende t "arr t n$$tin
rezultat neativ dhe &on&luzionet : t lidhur "e t/ "e &u$des. !$o flet ende #$n
shu" $ra pr n$ at"osfer hnor e $o fare &onver$ence e vi$ave paralele
dendsin n #uz t hns/ e cila nu& do t deprto$n/ siurisht &undr heti"it
Hessel/ at &undr le$on &o"ente/ por $o )do $ sht hedhur posht n "n(r
rioroze. 5n "endo$ se n t ardh"en deta$e ti"e &orrespondenc pr t sh&uar n
dis&uti"in e pro dhe &undr. 8he pas "arr na z#uli"i Hansen e t $ith )sht$es
n t n$$tn "n(r n$ &thes &re$t t re t papritur/ i cili sht at : $o n$ her n$
fa&tor i ri dhe vshtirsi ne $e"i du&e "arr paras(sh sht n$ &thes t re. Pr &t
un n$ofti" shprehi"isht se vet Hansen/ : un e &a" ln veten t p(et$e "e
sh&ri" pr sh&a& t &t vshtirsi/ pr ars(e dis&uti"et e t cilve do t t )o$ "
te$ &tu/ pasi &a" ndr"end t sh&o$ n &t font ende ,&r(esisht n lidh$e "e
"undsin e e&lipset hnor pavarsisht na e&zistenca e n$ at"osfer to&sore1/ na
ana e sa$/ nu& "#an heti"in Hessel pr n$ oshti"/ dhe "undsin e "#a$t$es se n$
ha#ita#ilit( "$aftuesh"e pr nushtsi e a$rit sht i pranish" n ann e &undrt t
hns. -tu :ndron pr de&laratn ti"e pozitiv dhe "otivi"in " par n letrn e
ti$. Por &$o ende "#etet n$ su#$e&t i vet" shu" "ar$inale n t ndodh n t $itha
n studi"et e ti$ : pre&in n &ara&terin e t(re th$esht e sa&t #anort e )sht$es hn
pr as&und.
Pra/ )sht$a :ndron tani. Tani un $a" n t vrtet nu& vizionar t "$aftuesh"e
pr t vazhduar n n$/ por ende shu" t d(shi"ta/ n #az t n$ &onsiderat t
ciln un rrfe$ se ata &an disa trhe:$e pr "ua do. Pra/ si un siuruar "undsin e
a$rit t hns/ un dua t n$$tn $ edhe na #anort flasin " te$. Sepse un $a"
$ithashtu n$ ndrri"tar/ dhe nu& "end$en &$o fr(" e sa&tsis n &rahasi" "e
"n(rn se si ai para:et Schleiden pr t prfa:suar t dre$tn e fantazive t llo$it.
<II. Pr7undim.
Nse un nu& $a" i a#uar/ &apitu$t e "sipr" ndoshta "und t pr#allo$ disa
interes pr t &ontri#uar pr t atri#ut pi&pa"$en e n$ parndsi &oz"i&e dhe
to&sor t hns n "asn e duhur/ n$ n zell t tepruar pr t pr"#(sur
supersticion hna/ di)&a na prpili"et e t(re ishte e para&ohsh"e pr t prhapur/ pa
pasur e&spertiz n thellsi/ si audienca : $u dshironi pr t "suar/ dhe pa "arr
paras(sh se $u "e an t &sa$ &r(en n$$tin a#i" #est(tnit. Pr &undrshto$n n$
#esi"i pa sh&a:e "e rndsi/ nu& sht trsisht se #eso$ pa tilla. Por Schleiden has
n fa&t n &t dre$ti" vet" n #oris pr$ithsh" se z#uli"i/ : #ota po drit sa
" shu" si drita e di$es dhe ars(es dritat e t(re. N$ tani e sheh se drita e hns drita
e sa$ ende dritat pa&.
Prve) &sa$ tendence t pr$ithsh"e t &isha n harti"in e "parsh" e as :lli"
t ca&tuar/ ose t det(rohet ta n vend ori$inn e t(re t par vet" :lli"i/ nse
sht e "undur pr t s$ell Schleiden "e t vrtet sht &oha pr t ditur se pa& "
shu" &u$des/ t duri"it n $(&uar Na ana t$etr a$o vet" "und t veten e t(re t
devotsh"/ sepse "unesa e t d( siurisht her pas here duhet t "arr ha& "#i
t. N fa&t/ $u do t duhet/ $o shu" t lart pr t "arr n$ na n$ $o;fizi&ant si
Schleiden n n$ ese popullor n ditt e in$orancs t ca&tuar t fa&teve fizi&e/ t cilat
$an #r " pa& t n$ohura deri " tani/ sido"os si i n$$ti disa shni"e interesante
n &t ese/ dhe n$ h(r$e " si"pati& a$o ndoshta "und t &o"penso$ nse ne nu& e
#$"/ edhe o#truded Schleiden $at rrus i $(&uar T t$ert n$ t$etr "as e
$(&i"it t ti$. -ush "und t $et e n$$ta;$itha;treton6 po ata donin pr t sh&ruar
n lidh$e "e )do su#$e&t/ si n :oft se $u e dini pr siurt se $u e dini t $ith se
)far sht e "undur pr t dini/ a: shu" e "ir do t "#etet e pash&ruar. Por
siurisht/ nse $u #ni as$ na )do $ e di se )far sht e "undur : t din pr t/
&$o sht $ithashtu n$ pa& shu" pa&. Por ne fund na nu& &undrshto$n pr t
n$ohurive tona ose "irn ton in$orancs n $rat : ne/ n :oft se ne e di"/ por t
d( e di" vet" na t t$ert. Ndoshta un e &a" #r " shu" se n$ a#i" n
prezanti"in dhe dis&uti"in e fa&teve t "sipr"e/ dhe sht e :art se un nu& e di
se t $itha ato : "und t din n lidh$e "e &t )sht$e. Schleiden "#etet e &aluar
por Schleiden/ n :oft se ai nu& e di se hna #n "oti dhe nan$her n$
autoritet pr t "e n$ autoritet kundr a#uar. Fundit i ti$ sht :eliza dhe $o hna/
dhe sht e nat(rsh"e : &ur sht f$ala pr #aret e :elizave n hn/ a$o nu& i
prshtatet. Pra/ ai do t :ndro$ n t ardh"en pr t i ti$ i fundit. % le ati$ :eliza/ ai
" le hnn6 % le trupin e #i"ve/ ai le t " shpirtrat #i"ore/ dhe nu& duan t prer
n shpirtin ti" na sh&urti"et n oranet dhe shpirtrat e t(re/ nu& e #$n at. Le t
rrin n &t Pa&t/ &shtu : ne do t vazhdo$" t $eto$" n pa:e "e n$ri;t$etrin.
<III. >diti##e mbi ndikimin e hns n mot.
< v$en &e:/ n vizati" dhe prezanti"it t rezultateve t &ti$ specifi&i"i &an $o
n$ shni" pr t "arr paras(sh se vet" erdhi te& un si p$es "eteorolo$i&e e sa$
sht sht(pur tash". 8eri pa& dit " par du&e udhtuar &tu astrono"t
a"eri&an Gould un ishte n fa&t tha se 3F v$et t ti$ na n$ studi" ,i pa#otuar1/ e
prditsh"e tre her/ vzhi"et n Hoston $an $etur n definitivisht a$entt si t
paprfillsh"e ndi&i"in e fazave hnore "#i #aro"etr dhe ter"o"etr. -( rezultat
neativ sht p$esrisht pr sh&a& t ndr$e$e e studiues/ na i cili rr$edh/ p$esrisht
pr sh&a& t $atsis s periudhs s vzhi"it t pesh t "adhe dhe do t &ishte
&r&uar/ shteti i "parsh" i punve t vzhi"eve t shpreh$es #ash&&ohore t
siuris/ rezultatet pozitive t "sipr"e ndi&i"it Hna $an sh:iptuar "#i ato
&ushte "eteorolo$i&e/ duhet t ndr(shoni. Por na ana t$etr sht e :art se/ n
:oft se n$ shp$ei" " i hollsish" i studi"it ishte pesha : n$ n$ofti"i "e o$
"und t #ash&an$itur vet" n n$ sh&all t &ufizuar/ por t afir"uar/ si un t
n$$tn $ nu& &a d(shi" pr #uri"/ por "e n$ rezultat neativ pr vzhi" dhe pr
d( ele"ente "eteorolo$i&e t $ith varun e fa&teve pozitive pr trsin e "otit/ i
cili sht prca&tuar n Q dhe &apitullin M t &ti$ do&u"enti/ G$ith&ush vet "und t
$(&o$ n &ushtet #aro"etric >esentlichst sh&o$ "e/ $o "und t shfu:izohet/ n
"n(r : vet" n$ "und n "n(r t telefononi $an " t fort ather/ pr t
s:aruar &ontradi&tat the"elore : ende e&zisto$n &tu na studi"et e larta t cilat
po sht pr t in&ura$uar &urr n$ :lli" &r(esor i &ti$ do&u"enti.
Po e "#(ll "e to dhe as pr disa shtesa si disa studi"eve t v$etr "#i "ua #uri"et
ori$inale $an #r n dispozicion vet" n &to dit/ &shtu : n vend se t "arr
n$ &upti" " shu" n harti"in "e t pr"endur vet" Gouldian rezultat neativ.
Heti"et e pr"endura Toaldo sht n lidh$e "e efe&tin e apses t #aro"etr n
Padova nu& $an t #azuara/ si) &a" treuar na #uri"i i d(te/ vzhi"eve 43 v$e)ar/
por/ si) un e di na e ti$/ un vet" tani $an arritur ori$inal punon Saio
<eteoroloico/ B ed. P. 00C/ 0BB t shohi" na/ n vzhi"et e CQ$ahrie ,0MBC;
0M3F1/ t cilat i pr&asin <ar:uis Poleni/ 0Q v$et Toaldo edhe 4F v$e). !ta "erren M4N
apoees dhe si shu" periees/ "e )do C;dit/ 0"alier )do vzhi" dit/ dhe $an t
punsuar n #az t "odelit t "etods/ e cila La"#ert &a apli&uar pr n$ heti". N.
v$et i dha n$ eprsi t #aro"etr pr apoees/ 0M pr periees/ dhe n Su""a ishte e
teprt e le9i"eve #aro"etric n CQ v$et pr apoees .4/C3 en. %n)/ ati 3
en. -"#t e "sipr"e :ndron n periees/ t cilat &oncentruar F/FBC4Q. %n) ose
F/NFCC !nlisht. Lin. Eeni "#ipesh pr l !po@u"ta. ; < te$ NN i dha nn "oshn
CQ n$ eprsi t :uadratures/ BN pr s(z(ies. Shu"a e le9i"eve #aro"etric pr 0B3N
:uadratures "e )do vzhi" C;ditor ishin "#izotruese shu"n e s(z(ies "$aft sa
" shu" pr 0NC/N3 anlisht. %n)/ a$o : n$ rrit$e e F/FB00 en. %n) ose F/BCNB
!nlisht. Lin. $an pr l &uadratur. ; Tani studi"et ToaldoJschen "#i ndi&i"in e
hns $an t "otit ndr(shi"e refuzuar "e t dre$t/ sepse "etoda untriftier
sh&encore/ dhe $ithashtu t pr"endura &tu/ nu& duhet t natrrohet "e t/ dhe t
"os ndi&ohet na &to 5ntrifti&eit studi"e "n(ra e ndi&i"it t hns n #aro"etr
sht pr sh&a& se ata $an t #azuara n vzhi"et e #ra "e instru"entet " t
v$etra/ dhe nu& $an &orri$uar pr te"peratura t "os z$idhur pesh shu" pr
ti$. <e$ithat/ du&e "arr paras(sh= l1 se &orri$i" te"peratura sht dashur t
prca&tohet na $atsia e &ohs s vzhi"it pr t thn n "n(r t veten t
&r(er/ B1 se rezultati pr t d( fazat apses/ rezultati i pr$ithsh" i t $itha vre$t$et e
t re$a/ t cilat $an t specifi&uara nd$e&ur/ ,vet" "e "e pr$ashti" t vzhi"eve
t sh&urtra pr Pra dhe tropi&t si t fazave1/ N1 se prdori"i i Gould vzhi"eve
3F;v$e)are ,nse " &u$tohet sa&t/ edhe 0B apo 0Q v$et " par erdhi pre$ ti$1 n )do
rast $(s" she&ullin e fundit i pr&asin heti"it t t(re/ po pranda$ siurisht &r(esisht
$o &orriirt sh&a& t te"peraturs/ por nu& &a ars(e/ edhe pa "arr paras(sh lidh$a
t$etr t fa&teve/ t cilat un nu& do t riprodhoni &tu/ e the"eluar disa &undrpesh
pr shu" vite t vzhi"it Gould;s n vzhi"et afat$ata $et$en Toaldo;s . ; Por
un dshiro$ t sa$ t &alo$ ndon$ $/ ai ishte pas n$ an pozitive apo neative/ t
cilat "und t &ontri#uo$n n vlersi"in/ un do t vini re se pas n$ shni" rastsor/
&a" pasur vet" astrono". <ir"#a$t$a. 03CC/ nr. N3 "endo$ 2Placidus Heinrich
&on&ludon na heti"et e ti$ se hna n apoee e ult/ sh&a&ton n peri$e n$ nivel
" t lart t #aro"etr.2 Ddo " shu" pr &t/ vzhi"et edhe " t v$etr/
rezultati i ndesh$es sht n &undrshti" "e p$esn t$etr/ por un nu& e di.
N lidh$e "e &ushtet "e shi sht ende nachzutraen pr t "#shtetur rezultatet e
arritura " par/ se edhe Toaldo pas shu" viteve t vzhi"it n Padova ,0MBC;
0MMB1 dhe 'enedi&ut ,0MC0;0M3C1 sht i prirur pr t z$idhur tre"u$orit t fundit
dhe apoee n$ prir$e "#izotruese n "ot t "ir pa/ "e$ithat/ $an t #azuara n
nu"ri" t sa&t ,Saio ta&uar. p. 0FN1/ dhe : na Pilra";s n vitet 0MQN;0M3M i
punsuar n vzhi"et e '$ens e hn e plot n ditt e "#ipesh t lasht dhe "e
re sht &undr t hns s re dhe t periees n$ shu" t t &et ndi&i" t
rndsish" n transportin e shiut dhe "e re dit n lidh$e "e apoees. 0FF hnave t
plota i dha B. her/ 0FF her BQ hnat e re$a t "otit t lasht/ 0FF hnave t plot
QB her/ 0FF her CC hnat e re$a "e re. 0FF periees dha NQ her/ 0FF apoees vet"
BF her "ot t lasht/ 0FF periees QF her/ 4Q her 0FF apoees "e re. 0FFS4 ,t d(
nu& i sh:uar1 i dha BC her laur/ "otit "e re CN her. Pilra"s#er vet" &to $o
pr:ind$e n vler a#solute/ $an vre$tur. ,Pilra"/ i "undsh" "eteorolo$ia %%. S.
4N41 -to shni"e $an pra n$ far rndsie/ sepse ato ofro$n n$ "o"ent pozitiv
pr pl:i"in e t $itha vzhi"et e fundit na vitet e &aluara dhe vende t t$era. Por
devi$i" na &$o sht se sipas ti$ ditt "e shi e hns depili" ,hna e re pr t filluar
"e1 n t &u:e &undr t cilit $an t pa&suar. Raporti 4M. " CBM
8isa/ por $o i sho:ruar na shni"e t sa&ta infor"acion n lidh$e "e ndi&i"in e
hns "#i errat/ stuhit dhe :etsi e :iellit na Prestel $etur n
astrono"i&e. Entertain"ent. Nr 03CC. N3 S. B3.
Osht rreulli" ende d pr t &u$tuar se de&larata : nu& &a seri e vzhi"eve t
" shu" se NF v$et &an :en n dispozicion pr ndi&i"in e "otit t hns pr n$
dhe t n$$tin vend/ t ishte i &ufizuar n serin " t fundit t hollsish" t
vzhi"eve/ pasi : t d( t lartpr"endur CQ v$e)ar seri t ToaldoJsche "#i
ndi&i"in n #aro"etr/ si SchK#lerJsche she&ullore rreth ndi&i"it n prosperitetin e
vers t &alo$ &t her n "n(r t &onsideruesh"e.