Pismeni dio ispita iz Matematike I, 19. 06. 2014.

I GRUPA
1. Rijeiti sistem jednaina i diskutovati rjeenja u zavisnosti od realnog parametra :
( ) 6 3 21
3 2 9
3 2 13.
x y z
x y z
x y z

+ + + =
+ + =
+ + = +

2. Nai jednainu prave koja prolazi kroz taku ( ) 3, 1, 1 M i sijee pravu
3 2
:
1 1 2
x y z
a
+
= =

pod uglom od
.
3

3. Ispitati funkciju i nacrtati joj grafik
( )
2 4
2
2
9
.
3
x x
y
x

4. Izraunati integral
( )
2
1 1
1
1
x
I dx
x
x

=
+

}
pomou smjene
2
1
.
1
x
t
x

=
+

II GRUPA
1. Rijeiti sistem jednaina i diskutovati rjeenja u zavisnosti od realnog parametra :
( )
( )
8 4 29
4 3 13
4 2 1 16.
x y z
x y z
x y z

+ + + =
+ + =
+ + = +

2. Nai jednainu ravni koja prolazi kroz pravu
2 3
: ,
1 2 1
x y z
a
+
= =

a sa pravom
2 3 0
:
3 0
x y z
b
x y z
+ =

+ + + =

gradi ugao
2
arcsin .
3
=
3. Ispitati funkciju i nacrtati joj grafik
( )
2
ln 5 7 .
x x
y e e = +
4. Izraunati integral
( )
3
2
2 2
2
2
x
I dx
x
x

=
+

}
pomou smjene
3
2
.
2
x
t
x

=
+

III GRUPA
1. Rijeiti sistem jednaina i diskutovati rjeenja u zavisnosti od realnog parametra :
( )
( )
10 5 37
5 4 17
5 2 2 19.
x y z
x y z
x y z

+ + + =
+ + =
+ + = +

2. Neka je ravan koja sadri pravu
2 2 3
:
1 1 2
x y z
a
+
= =

i taku ( ) 1,1, 2 . A Nai taku koja je simetrina

koordinatnom poetku u odnosu na ravan .
3. Ispitati funkciju i nacrtati joj grafik
2
2
.
x
x
y
xe
+
=
4. Izraunati integral
( )
2 2
,
16 9
dx
I
x x
=
+
}
pomou smjene
2
.
9
x
t
x
=

RJEENJA


1. Raunamo najprije determinante:
1 6 3
1 3 2
1 3 2
D

+
= = |dodamo treu vrstu na prvu i drugu|
0 9 3 3
0 6 2 2
1 3 2

+
= + =
|razvijamo determinantu po prvoj koloni| ( ) ( ) 9 2 2 6 3 3 18 18 18 18 0. = + + = + =
21 6 3
9 3 2
13 3 2
x
D


+
= =
+
|pomnoimo drugu vrstu sa ( ) 2 i dodamo na prvu vrstu; oduzmemo treu vrstu
od druge|
2 5 0 3 3
4 0 2 2
13 3 2



+
= =
+
|razvijamo determinantu po drugoj koloni|
( ) ( ) ( )( ) ( )( ) ( ) ( ) 3 2 5 2 1 3 1 4 3 1 4 10 3 12 3 1 2 = = + + = = (


( ) ( ) 3 1 2 . =
1 21 3
1 9 2
1 13 2
y
D


+
= =
+
|dodamo treu vrstu na prvu i drugu|
0 34 3 3
0 22 2 2
1 13 2



+ +
= + + =
+

|razvijamo determinantu po prvoj koloni|
( ) ( ) ( ) ( ) ( )( ) ( )( ) ( ) ( ) 2 1 34 3 1 22 1 2 68 3 66 1 2 1 2 . = + + + + = + + = + = +
1 6 21
1 3 9
1 3 13
z
D

= =
+
|dodamo treu vrstu na prvu i drugu|
0 9 34
0 6 22
1 3 13

+
= + =
+

|razvijamo determinantu po prvoj koloni|
( ) 9 198 6 204 3 6 3 2 . = + = =
Diskusija:
1) 2 = sistem nema rjeenja jer je tada 0, D = dok je bar jedna od preostale 3 determinante razliita od
nule.
2) 2 0.
x y z
D D D D = = = = =
Sistem tada glasi:
6 5 21 .....(1)
3 2 9 ......(2)
3 4 15 ......(3)
x y z
x y z
x y z
+ + =
+ + =
+ + =

Ako saberemo jednaine (1) i (3), dobiemo: 9 9 36 4, y z y z + = + = a isto to dobijemo ako saberemo
jednaine (2) i (3): 6 6 24 4. y z y z + = + =
Otuda, sistem u ovom sluaju ima beskonano mnogo rjeenja. Poto je oito 4 , y z = dok se iz (3) dobije:
( ) 15 3 4 4 3 , x z z z = = zakljuujemo da su sva rjeenja sistema ureene trojke ( ) 3 , 4 , , z z z z
proizvoljan realan broj.

2. Ako je b traena prava i ako je ( ) , , p l m n =

njen vektor pravca, tada je jednaina te prave

3 1 1
: .
x y z
b
l m n
+ +
= =
Oito je ( ) 1, 1, 2 q =

vektor pravca prave a i osim toga imamo taku ( ) 3, 2, 0 . N a e

Da bi se prave a i b sjekle, postaviemo uslov:
( )
0. MN p q =


Poto je ( ) 0, 1,1 , MN =

slijedi: ( )
0 1 1 0 0 1
0 0 0 .
1 1 2 1 1 2
l m n l m n n l m n l m n

= + = + = = +

Osim toga, ( )
( )
2 2 2
1 2
, , cos
3 2 3
1 1 4
p q l m n
a b p q
p q l m n
+
= = = = =
+ + + +



( ) ( )
2 2 2
2 2 6 . l m n l m n + = + +
Uvrstimo ovdje da je : l m n = +
( )
2 2 2
6 6 2 2 2 / n m n mn = + +
( )
2 2 2 2 2 2
36 12 2 0 / : n m n mn n mn m m = + + =
2
2 1 0;
n n n
t
m m m
| |
= =
|
\ .
(smjena)
2
1 2
1
2 1 0 1, .
2
t t t t = = =
Imamo dva rjeenja:
1) 1 2 ,
n
n m l m
m
= = = pa je ( ) ( ) 2 , , 2,1,1 . p m m m m = =

Odaberimo da je 1, m = dakle
( )
3 1 1
2,1,1 : .
2 1 1
x y z
p b
+ +
= = =

2)
1
2 ,
2
n
n m l n
m
= = = pa je ( ) ( ) , 2 , 1, 2,1 . p n n n n = =

Odaberimo da je 1, n = dakle
( )
3 1 1
1, 2, 1 : .
1 2 1
x y z
p b
+ +
= = =

3. Definiciono podruje funkcije:
( ) ( ) ( )
2
3 3 , 3 3, 3 3, . x x x = = e +
- funkcija je oito parna
- nule funkcije:
( )
2 4 2 2
9 9 0 x x x x = = povlai da je
2
0 x = ili
2
9, x = to znai da funkcija ima tri nul
take:
1 2,3
0, 3. x x = =
- znak funkcije: zavisi oito samo od izraza
( ) ( )( )
2
9 3 3 , x x x = + jer preostali faktori su kvadrati, dakle
nenegativni brojni izrazi. Otuda se lako izvodi zakljuak (pomou tabele ili grafika kvadratne funkcije) da je
funkcija pozitivna unutar intervala
( ) ( ) ( )
3, 3 3, 3 3, 3 , a na ostalim intervalima skupa realnih
brojeva je negativna.
- Funkcija ima dvije vertikalne asimptote, 3 x = i 3, x = jer je
( ) ( )
2 4 2 4
2 2
2 2 3 3
9 9 18
lim lim
0
3 3
x x
x x x x
x x


= = = +
+

(svi lijevi i desni limesi su jednaki).
Osim toga, funkcija ima horizontalnu asimptotu 1, y = jer je
( ) ( ) ( )
2 4 4 2 2 4 2 4
2 2 2 4 2
2 2 2
9 3 9 9
lim lim 1.
6 9
3 3 3
x x
x x x x x x x x
x x
x x x
+
+
= = =
+


- Prvi izvod funkcije je:
( ) ( ) ( ) ( )( )
( )
( ) ( )( ) ( )
( )
2
2 2 2 2 4 3 2 2 4 2
4 4
2 2
2 3 9 2 3 2 9 18 4 3 9 2 3 2
3 3
x x x x x x x x x x x x x
y
x x
(
+

' = =


( )
( )
( )
( )
( )
( )
2 2 4 2 4 2 2
3 3 3
2 2 2
2 27 9 6 2 18 2 2 3 27 6 9
.
3 3 3
x x x x x x x x x x
x x x
+ + + +
= = =


Oito funkcija ima samo jednu stacionarnu taku 0 x = (koja je ujedno nula funkcije).


3

0 3 +
6x
+ +
2
3 x + +
y'
+ +
y


Dakle, taka ( ) 0, 0 O je minimum funkcije.
- Drugi izvod funkcije:
( )
( ) ( ) ( ) ( ) ( )
( )
3 2
2 2 3 2
3
3 6
2 2
18 54 3 6 54 3 3 2
6 54
3 3
x x x x x x
x x
y
x x
'
(
+ +
+
(
'' = = =
(



( ) ( )( ) ( )
( ) ( )
2
2 2 2 3
2 4 2 4 2
6 4
2 2
3 18 54 3 6 6 54
54 18 162 54 36 324
3 3
x x x x x x
x x x x x
x x
(
+ + +
+ + +

= = =


( )
( )
( )
4 2
4 2
4 4
2 2
18 18 9
18 324 162
.
3 3
x x
x x
x x
+ +
+ +
= =


Oito je 0 y'' = ako je
( )
4 2 2 2
18 9 0 18 9 0 . x x t t t x + + = + + = =
1,2
18 288 18 12 2
9 6 2.
2 2
t

= = =
Poto su oba dobijena broja negativna, a
2
0, t x = > funkcija nema prevojnih taaka. Detaljnije, moe se
uoiti da je drugi izvod funkcije pozitivan za sve x iz definicionog podruja, tako da je data funkcija konveksna
na cijelom svom definicionom podruju.

4.
( )
2
1 1
.
1
1
x
I dx
x
x

=
+

}

Uzimamo smjenu:

( )
2
2 2 2 2 2
2
1 1
1 1 1 .
1
1
x t
t x t t x t x t x
x
t

= = + = + =
+
+
Slijedi:

( ) ( )
( ) ( )
2 2
2 2
2 2
2 1 2 1
4
,
1 1
t t t t
t
dx dt dt
t t
+

= =
+ +

pa je
( )
( )
( ) ( )
2
2
2
2
2 2 2 2
2 2 2 2 2
2
1
1 4
4
1 1 1 1 1
1
1
t
t t
I t dt dt
t t t t t
t
+

= = =
| |
+ + + +

|
|
+
\ .
} }

2
4 2
1 1 1
4 .
1
4
t x
dt dt C C
t x
t t
+
= = = + = +

} }


II GRUPA
1. Dobiju se determinante: ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) 0, 4 2 3 , 1 3 , 4 3 ,
x y z
D D D D = = = + = (vidi
raunanje determinanti u rjeenju I grupe, postupak je sasvim slian).
Razlikujemo dva sluaja:
1) 3 = sistem nema rjeenja
2) 3 0.
x y z
D D D D = = = = =
Sistem tada glasi:
8 7 29
4 3 13
4 5 19.
x y z
x y z
x y z
+ + =
+ + =
+ + =

Sabiranjem prve i tree, odnosno druge i tree jednaine dobijamo dvije ekvivalentne jednaine:
12 12 48 4 y z y z + = + = i 8 8 32 4. y z y z + = + =
Dakle, ako je 3, = sistem ima beskonano mnogo rjeenja. Oito je 4 , y z = a zatim lako dobijemo da je
3 . x z = Sva rjeenja sistema su ureene trojke ( ) 3 , 4 , , z z z z proizvoljan realan broj.


2. Ako je traena ravan, moemo je dobiti pomou jednaine pramena svih ravni koje prolaze kroz pravu
2 3
:
2 4 3 2 7 0
1 2
: ,
3 3 2 2 3 0
2 1
x y
a
x y x y
a
y z y z y z
+
=

+ = + =


+ = + =

dakle imamo pramen
( ) ( ) ( ) 2 7 2 3 0 2 1 2 7 3 0 .... * x y y z x y z + + + = + + + =
Iz ove jednaine oitamo vektor normale ravni: ( ) 2, 1, 2 . n =

S druge strane, vektor pravca prave b je kolinearan vektorskom proizvodu vektora ( )
1
1,1, 2 n =

i
( )
2
1,1,1 . n =

( ) ( )
1 2
1 1 2 3, 3, 0 3 1, 1, 0 .
1 1 1
i j k
n n = = =



Odaberimo da je ( ) 1, 1, 0 p =

vektor pravca prave b. Ako prava b i ravan grade ugao , tada je

( ) ( )
2 2
2 1
sin
4 1 2 1 1
n p
n p

+
= =

+ + +


( )
( )
( )
2
2 2
2
2 3
3 3 4 5 2 5 17 10 7 0.
3
2 5 2 5

= = + + =
+

Rjeenja ove jednaine su:
1 2
7
1, .
17
= =
Kad ove vrijednosti uvrstimo u jednainu pramena (*), dobiemo dva rjeenja:
5 0 x y z + = i 17 5 7 49 0. x y y + + =
3. Funkcija

( )
2
ln 5 7
x x
y e e = + je definisana za one xe za koje je
2
5 7 0.
x x
e e + >
Ako uzmemo smjenu ,
x
e t = dobiemo kvadratnu nejednainu
2
5 7 0, t t + > koja je zadovoljena za sve
, x e jer je diskriminanta kvadratnog trinoma negativna.
Dakle, definiciono podruje date funkcije je . xe
- funkcija nema osobine parnosti i neparnosti;
- nule funkcije dobijemo rjeavanjem jednaine
2 2
5 7 1 5 6 0.
x x x x
e e e e + = + =
2
1 2
5 6 0 3, 2.
x
e t t t t t = + = = =
3 ln3 1, 099
x
e x = = ~ i 2 ln 2 0, 693.
x
e x = = ~
- grafik funkcije sijee y osu u taki ( ) 0, ln3 . T
- znak funkcije:
0 y > ako je
2 2
5 7 1 5 6 0.
x x x x
e e e e + > + >
2
5 6 0 2ili 3.
x
e t t t t t = + > < >
Otuda, ( ) ( ) , ln 2 ln3, 0 x y e + > i ( ) ln 2, ln3 0. x y e <
- vertikalnih asimptota nema;
- funkcija nema desnu horizontalnu asimptotu, jer oito
( )
2
lim ln 5 7 ,
x x
x
e e
+
+ = +

dok je
( )
2
lim ln 5 7 ln7 1,946,
x x
x
e e

+ = ~ pa funkcija ima lijevu horizontalnu asimptotu ln 7. y =

- ispitujemo postojanje desne kose asimptote : y kx n = +
( )
2
2 2
2 2
ln 5 7
2 5 2 5
lim lim lim 2,
5 7 5 7
x x
x x x
x x
x x t
e e
e e t t e t
k
x
t e e t t
+ + +
+
=
= = = = =
+ + +

( ) ( )
2
2 2 2
2
5 7
lim ln 5 7 2 lim ln 5 7 ln lim ln
x x
x x x x x
x
x x x
e e
n e e x e e e
e
+ + +
+
( (
= + = + = =


2
5 7
ln lim 1 ln1 0.
x x
x
e e
+
| |
= + = =
|
\ .

Funkcija ima desnu kosu asimptotu 2 . y x =
- prvi izvod funkcije:
( )
2
2 2
2 5
2 5
.
5 7 5 7
x x
x x
x x x x
e e
e e
y
e e e e

' = =
+ +
Stacionarna taka:

5
2 5 0 ln 2, 5 0, 92.
2
x x
e e x = = = ~

Poto je
2
0 i 5 7 0
x x x
e e e > + > za sve , x e oito je 0 y' > ako je
5
2 5 0 ln 2, 5
2
x x
e e x > > > i 0 y' < ako je ln 2, 5. x <
Otuda, funkcija ima minimum u taki sa apscisom ln 2, 5. x = Druga koordinata minimuma je
25 25 3
ln 7 ln 0, 29.
4 2 4
y
| |
= + = ~
|
\ .

Drugi izvod jednak je:
( ) ( ) ( )( )
( )
2 2 2 2
2
2 2
2
4 5 5 7 2 5 2 5
2 5
5 7
5 7
x x x x x x x x
x x
x x
x x
e e e e e e e e
e e
y
e e
e e
'
+
| |

'' = = =
|
|
+
\ .
+

( )
( )
4 3 2 3 2 4 3 2
2
2
4 20 28 5 25 35 4 20 25
5 7
x x x x x x x x x
x x
e e e e e e e e e
e e
+ + +
= =
+

( )
3 2
2
2
5 28 35
.
5 7
x x x
x x
e e e
e e
+
=
+

Tada
( )
2 2
0 5 28 35 0 5 28 35 0.
x x x x x
y e e e e e '' = + = + =

2
1,2
28 784 700 14 21
5 28 35 0 .
10 5
x
e t t t t

= + = = =

Odatle se dobije:

1
14 21
ln
5
x

=

i

2
14 21
ln .
5
x
+
=


1
x

2
x
+
y'
+
y


Funkcija ima dvije prevojne take.
4.
Uzeemo smjenu

( )
( )
3
3 3 3 3 3
3
2 1
2
2 2 2 2 1 .
2
1
t
x
t x t t x t x t x
x
t

= = + = + =
+
+

Slijedi:

( ) ( )
( ) ( ) ( )
2 3 2 3
2 2
2 2 2
3 3 3
3 1 3 1
6
2 2 12 .
1 1 1
t t t t
t t
dx dt dt dt
t t t
+

= = =
+ + +
( )
( ) ( )
2 3
3 3
2 2 2 2
3 3 3 3 3
3 3
2
12 24
2 2 2 2 2 2 1 1
2
1 1
t t dt
I t dt
t t t t t
t t
= = =
| | | |
+ + + +

| |
| |
+ +
\ . \ .
} }

( )
2
3 3 2
3
3
2 6 2
3
24 3 3 3 3 2
24 .
16 2 2 2 4 4 2
4
t t t x
dt dt t dt C C C
t t x
t

+ | |
= = = = + = + = +
|

\ .
} } }




III GRUPA

1. Rjeavamo metodom determinante. Imamo da je
( ) ( ) ( )( ) ( ) 0; 5 3 4 ; 1 4 ; 5 4 .
x y z
D D D D = = = + =
Diskusija:
1) 4 = sistem nema rjeenja;
2) 4 0.
x y z
D D D D = = = = =
Sistem tada glasi:
10 9 37
5 4 17
5 6 23.
x y z
x y z
x y z
+ + =
+ + =
+ + =

Sabiranjem prve i tree, odnosno druge i tee jednaine, dobijemo:
15 15 60 4
10 10 40 4.
y z y z
y z y z
+ = + =
+ = + =

Prema tome, sistem ima u ovom sluaju beskonano mnogo rjeenja. Poto je 4 y z = i
( ) 23 5 6 23 5 4 6 3 , x y z z z z = = = sva rjeenja su ureene trojke ( ) 3 , 4 , , . z z z z e
2. Oito taka ( ) 2, 2, 3 . B a B e e Ako je n

vektor normale ravni , imamo da je ( ) 1, 3, 5 AB =

i
, p

gdje je ( ) 1,1, 2 p =

vektor pravca prave a. Zbog toga se vektor n

moe dobiti pomou vektorskog

proizvoda
( ) 1 3 5 11, 7, 2 .
1 1 2
i j k
AB p = =

Moemo odabrati da je ( ) 11, 7, 2 . n =

Jednaina ravni ( ) ( ) ( ) :11 1 7 1 2 2 0 x y z + + + =
:11 7 2 14 0. x y z + + =
Neka je P projekcija take ( ) 0, 0, 0 O na ravan , a Q taka simetrina taki O u odnosu na tu ravan. Kroz
taku O povucimo pravu l koja sadri taku O i okomita je na ravan . Kao vektor pravca te prave moe se
uzeti vektor n

pa je
1 1 2
:
11 7 2
x y z
l t
+
= = =
11 1, 7 1, 2 2 x t y t z t = + = + = parametarski oblik jednaine prave l.
Presjek te prave i ravni ( ) ( ) ( ) :11 11 1 7 7 1 2 2 2 14 0 t t t + + + + =
( ) 174 0 0 1,1, 2 . t t P = =
Ako je ( ) , , , Q x y z tada je , , ,
2 2 2
x y z
P
| |
|
\ .
jer je taka P sredite dui , OQ pa je onda oito
2, 4. x y z = = = Dakle, ( ) 2, 2, 4 . Q

3. Definiciono podruje funkcije
2
2
:
x
x
y
xe
+
=

0. x =
Nul taka:

2. x =

Znak:

( ) ( ) , 2 0, 0 x y e + > i ( ) 2, 0 0. x y e <

Asimptote:
2
0
2 2 2
lim ,
0 0
x
x
x
e
xe


+
= = =


2
0
2 2 2
lim
0 0
x
x
x
e
xe
+
+
+
= =

neodreeni oblik. Zato imamo
2
. . 2
2 2 2 2
0 0 0 0 0
2
2 2
1
2 2 1 1
lim lim lim lim lim 0.
2
L P
x
x x x x x
x x x x
x x
x x
e
x
xe e e e
x

+ + + + +
+
+ +
= = = = = =

| |

|
\ .

Prema tome, imamo lijevu vertikalnu asimptotu

0. x =

Poto je

2
lim 1
x
x
x

+
=

i

2
lim 1,
x
x
e

=

oito je lim 1,
x
y

= to znai da je prava 1 y = horizontalna asimptota

funkcije.
Prvi izvod funkcije:
2 2 2 2 2
2 3
2 2 2 2 2 2 4
1 1 1 1 .
x x x x x
x
y e e e e e
x x x x x
x x

'
| |
' '
+ | | | | | | | |
| ' = = + + + = + =
| | | |
|
\ . \ . \ . \ .
\ .

Funkcija oito nema stacionarnih taaka, pa prema tome, nema ni ekstrema.
Za 0 x >

je 0 y' > funkcija je rastua, a za 0 x < je 0 y' < funkcija je opadajua.
2 2 2 2 2
3 4 3
2 4 5 5
2 3 2 2 3
4 4 3 4 4 .
x x x x x
x
y x e x e x e e e
x x x x


'
| | | |
| |
| | '' = = + = + =
|
| |
\ .
\ . \ .

0 y'' = ako je
2
2 3 0 .
3
x x = =














0
2
3
+
2 3x

+

+

5
x

+

+

y'
+
y


Lako se dobije da je
3
2
4 0, 2,
3
y e

| |
= ~
|
\ .
pa je prevojna taka funkcije
3
2 4
, .
3
P
e
| |
|
\ .




4.
( )
2 2
.
16 9
dx
I
x x
=
+
}

Uzeemo smjenu

:
( )
2 2
2 2 2 2 2 2 2 2 2
2 2
2 2
9 3
9 1 9 .
9 1
9 1
x x t t
t t x t t x x t t x x
x t
x t
= = = + = = =
+
+

Otuda je

( )
2
2
3 2
2
2
1
1
3 3 .
1
1
t
t t
dt
t
dx dt
t
t
+
+
= =
+
+
( )
( )
3
2
2
2 2
2 2 2 2 2 2
2
2 2
3
1
1
3
25 16 25
4 9 9 9 16 16 9 9 9
16 9
5 1 1
dt
t
dt dt dt
I
t
t t t t t t
t
t t
+
= = = = =
+
| | + + + | |
+ +
| |
+ + \ .
\ .
} } } }

2
1 5 1 5 1 5
arctg arctg arctg .
4
25 4 20 4 20
4 9
5
t t x
C C C
x
= + = + = +