Presentations ISO 50001 BiH 2013

ISO 2013
ISO 50001
Energy Management Systems

ISO/BAS national seminar

Sarajevo, Bosnia and Herzegovina
3-5 June 2013

Training material

2

Background
Increasing energy costs and price volatility combined with growing constraints on energy supplies and
distribution networks amplifies the risks associated with energy. At the same time, the importance of
energy efficiency and energy performance and renewable energy resources as mechanisms for reduc-
ing environmental impacts warrants more sophisticated approaches to energy management. Organiza-
tions recognizing the importance of energy to the long-term viability of the business can use standards
to manage and control both energy consumption and cost in a practical way. Implementing such stand-
ards is key to achieving maximum benefit from process improvements, operational and maintenance
changes, and advanced energy efficiency technology.
In view of strong international interest and its potential impact on industrial energy efficiency world-
wide, UNIDO, in July 2007, launched an initiative to support the development of an international energy
management standard. Specifically, the initiative supports the ISO standard development process by
raising awareness and ensuring that the issues and barriers facing policy makers, industry, and other
concerned stakeholders in developing countries are taken into due consideration in the ISO process. In
February 2008, the Technical Management Board of ISO approved the establishment of a new project
committee (PC 242 Energy Management) to develop the new ISO Management System Standard for
Energy ISO 50001. The Secretariat of PC 242 has been assigned to the partnership of the American
National Standards Institute (ANSI) and the Brazilian Association for Standardization (ABNT). As of
September 2011, ISO PC 242 includes 49 member countries, and 17 observer countries. ISO 50001
Energy management systems Requirements with guidance for use was finally published on 15 June
2011.
Awareness is key to increased engagement of policy-makers, standards authorities and prospective
standard users in the ongoing ISO process and in the development of national complementary policies
to support the adoption of ISO 50001 and consequent increased provision of energy efficiency prod-
ucts and services. The continual effort of UNIDO and ISO, in collaboration with national and regional
partners, to raise awareness on the future standard is not only desirable but needed, as pointed out by
the ISO DEVCO discussion group session held in Dubai in October 2008 and more recently during the
4th Meeting of ISO/PC 242, Beijing, China on 22 October 2010. The seminar is organized jointly with
the Institute for Standardization of Bosnia and Herzegovina (BAS) with the generous financial contribu-
tion of the Swiss State Secretariat for Economic Affairs (SECO).
Seminar objectives
The regional seminar is organized with the following objectives:
To raise awareness and understanding among authorities and industry in Bosnia & Herzegovina
about energy management and energy efficiency standards, business opportunities, existing best
practices, implications and potential impact of the ISO 50001 Energy Management standard
To inform about the requirements of the ISO 50001 standard
To provide a platform for specialists from industry, government and academia in the region to share
experiences and discuss issues related to the implementation of energy management and the
ISO 50001 standard.

Instructors / international speakers:
Mr. Rainer Stifter, General Director, Energon, Austria
Mr. Dusan Djurdjevac, Institute for Standardization of Bosnia and Herzegovina (BAS)
Mr. Djordje Djogo, General Director, Optikum d.o.o., Bosnia and Herzegovina

3

Programme

3 June 2013

08:30-09:00 Registration
09:00-09:15 Session 1: Opening & welcoming
ceremony
BAS Director General and SECO
representative

09:15-10:30 Session 2
1. Overview of energy concerns and links
to climate change
Rainer Stifter
2. Introduction to Energy Management
Rainer Stifter
10:30-10:50 Morning break
10:50-12:45 Session 3
1. Interactive exercise Challenges and
barriers for industry
Rainer Stifter
2. Overview of energy efficiency in the
country and region
Biljana Trivanovic, MOFTER and
Sanjin Avdic, UNDP
3. Overview and structure of an Energy
Management System (EnMS) 6 key
concepts
Dusan Djurdjevac, BAS
12:30-13:45 Lunch break

13:45-15:05 Session 4
1. Energy management for public
buildings
Fahrudin Kulic and Mak Kamenica,
USAID
2. EnMS development project plan
Djordje Djogo, Optikum d.o.o.
3. Case study: EnMS implementation in a
paper mill
Rainer Stifter
15:05-15:25 Afternoon break
15:25-17:00 Session 5
1. Experiences on the implementation in
the region
2. Case study on the implementation of
ISO 50001 in Bosnia & Herzegovina
Refik Trumic, ALFE-MI d.o.o.
3. How ISO 50001 relates to ISO 9001
and ISO 14001
Questions and answers
17:00 End of day 1

4 June 2013
09:00-10:30 Session 6
1. The big challenge Behavioural
change
Rainer Stifter
2. Management commitment and policy
Djordje Djogo, Optikum d.o.o.
3. Energy Planning
10:50-12:45 Session 7
1. Implementation and operation
2. Case study: EnMS in a Municipality
Rainer Stifter
3. Checking
12:45-14:00 Lunch
14:00-15:20 Session 8
1. Interactive exercise: Energy Planning
Rainer Stifter
2. Management review
Diordje Djogo, Optikum d.o.o.
3. Case study: Diary
Rainer Stifter
15:30-15:50 Afternoon break
15:50-17:00 Session 9
1. Energy metrics demo and
discussion
Rainer Stifter
2. Questions & answers
17:00 End of day 2

5 June 2013
09:00-10:30 Session 10
Practical work on the 6 key concepts
(Commitment, SEUs, EnPIs,
Opportunities List, Operational Control,
Review)
Trainers and participants
11:20-12:30 Session 11a:
Participants to prepare presentation
(selling ISO 50001 - 2 off, tailor for
SMEs, reasons not to implement)
12:30-13:30 Lunch
13:30-14:10 Session 11b:
1. Presentation from participants
14:10-15:40 Session 12:
1. Discussion on certification and
accreditation
2. Plenary discussion on the
significance, benefits, challenges and
future of ISO 50001
3. Review of ISO 50001 the standard
itself
Evaluations and certificates
16:00 Closing

ISO 2013. Printed in Switzerland
5
6
ISO/BAS National Seminar on Energy
Management Systems - ISO 50001
Sarajevo, Bosnia & Herzegovina
3-5 J une 2013
Over vi ew of Ener gy
Conc er ns
by Rainer Stifter
ISO national seminar on
Energy Management Systems - ISO 50001
Sarajevo, 3-5 J une 2013
7
Presentation Outline
1.Energy concerns
2.Climate Change impact
3.Policy trends
4.What can be done and needs to be done
J une 2013 3
Energy concerns
Energy security is key
Reliable and adequate supply of energy at reasonable prices
for sustainable socio-economic development
be secure in terms of the source, i.e. where it comes from,
control of the flow and distribution of that energy, and having
alternatives in place to allow to withstand highs and lows
associated with any commodity
be affordable
be environmentally sound ?
J une 2013 4
8
Energy concerns
Energy and development
Energy access essential to poverty alleviation and
sustainable development
3 billion people without access to clean cooking energy
options and 1.4 billion people to electricity
Access to modern energy would increase productivity and
entrepreneurship
J une 2013 5
Energy concerns
Rising population and increase in energy demand
0
3000
6000
9000
12000
15000
18000
21000
24000
2000 Prosperous
world
Low poverty Base case
2050
Primary Energy Demand (Indexed)
Developed (GDP/cap >$US 12,000)
Emerging (GDP/cap <$US 12,000)
Developing (GDP/cap <$US 5,000)
Poorest (GDP/cap <$US 1,500)
Population
[1,000,000 cap]
Source: Basic Facts - Trends 2050 - WBCSD
J une 2013 6
9
Energy concerns
Other sectors
Non-road transport
Road transport
Manufacturing
Energy industries
Heat and power
World
USA
Canada
UK
Germany
Poland
France
Japan
Australia
OECD
20000
Indonesia
Venezuela
Brazil
South Africa
Nigeria
Mozambique
Russia
China
Pakistan
India
Non-OECD
5000
10000
Emissions by
sector, kg CO
2
per capita per
year (2001)
S
o
u
r
c
e
:
W
B
C
S
D
a
d
a
p
ta
tio
n

o
f
IE
A

2
0
0
3
Energy use, development and CO2
J une 2013 7
Climate Change Impact
The Problem
Human activities are threatening the stability of earths
climate system with disastrous consequences for human well-
being
There is an urgent need to move to near-zero emissions
levels in the medium term
However, we are already committed to a certain level of
climate change increasing the vulnerabilities of the worlds
poor Adaptation
8 J une 2013
10
World primary energy demand in the Reference Scenario
Source: IEA Would
Energy Outlook
2008
THIS IS UNSUSTAINABLE !
9 J une 2013
Growth in primary energy demand
10
Source: IEA Would
Energy Outlook
2011
J une 2013
11
Energy-related CO2 emissions in the Reference Scenario
Source: IEA Would
Energy Outlook
2008
97% of the projected increase in emissions between now and 2030 comes from
Non-OECD countries three quarters from China, India & Middle East alone
11 J une 2013
Vehicles per 1000 people in selected markets
12
Source: IEA Would
Energy Outlook
2011
J une 2013
12
Largest natural gas producers in 2035
13
Source: IEA Would
Energy Outlook
2011
J une 2013
Cumulative energy related CO
2
emissions in
selected regions
14
Source: IEA Would
Energy Outlook
2011
J une 2013
13
The door to 2C is closing
15
Source: IEA Would
Energy Outlook
2011
J une 2013
The impact on our climate could be substantial even at an
achievable stabilization level, so adaptation to climate
change will have to play a part of any future strategy.
Impacts will vary from region to region; much of the detail is
uncertain.
Measures might include:
Flood defences in low-lying areas, ranging from Florida
to Bangladesh
Refugee planning for island states such as the Maldives
Improved water management (e.g. aqueducts) as rainfall
patterns change
16 J une 2013
14
Examples of project regional impacts of Climate Change
Source: IPCCa 2007, Table SPM.2
By the 2050s, freshwater availability in Central, South, East and
South-East Asia, particularly in large river basins, is projected to
decrease
Coastal areas, especially heavily populated megadelta regions in
South, East and South-East Asia, will be at greatest risk due to
increased flooding from the sea and, in some megadeltas, flooding
from the rivers
Climate change is projected to compound the pressures on natural
resources and the environment associated with rapid urbanisation,
industrialisationand economic development.
Endemic morbidity and mortality due to diarrhoeal disease primarily
associated with floods and droughts are expected to rise in East,
South and South-East Asia due to projected changes in the
hydrological cycle.
17 J une 2013
Policy Trends
The urgency of the Climate Change problem is rising
The urgent need of a change of current energy
development paradigm is widely accepted Energy
efficiency, renewables and new technologies have a major
role to play
Significant ramp-up of funding for energy transition and
economic transformations for GHG emission mitigation
Concern about the management of this ramp-up: Is sufficient
skilled staff available?
Towards a virtually carbon free economy in next 50 years
How to engage developing and emerging countries
18 J une 2013
15
What can be done and needs to be done
The need of the hour is acceleration
Adapt and implement existing proven policy and regulatory best-
practice
To make investments available for following low carbon pathways
Environment friendly infrastructure
Human and institutional capacity building
To make low-carbon technologies accessible at affordable costs
To tailor technologies to meet the needs, where appropriate (i.e.
energy access)
19 J une 2013
What can be done and needs to be done
The Challenges on the Short and Medium Term
How to double the Energy Efficiency Improvement rate
Key role for standards and regulations
How to ensure that all new power sector investments are CO2-free
by 2025
Power generation accounts for 40% of total energy related CO2 emissions
today
The share of renewables must double between now and 2050
New renewables must grow 10-fold
To Industrial CO
2
reduction is very challenging, energy efficiency
alone is not sufficient
Accelerate the development of new technologies
Technology transfer
20 J une 2013
16
I nt r oduc t i on t o ener gy
management
By Rainer Stifter
ISO seminar on
Sarajevo, 3-5 June 2013
Introduction to energy management 2
17
3 areas of improvement
People
Behaviour
Training
Culture
Commitment
Technology
Best available
Operation and Maintenance
Energy Efficient Design
Performance Measurement
Data analysis
Statistics
Would you allow this man to
make a $500 purchase on
behalf of your company?
What about $10,000?
4
18
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
Energy
Efficiency
Biomass Pulverized
Coal
Nat. Gas
Combined
Cycle
Coal IGCC Wind Nuclear
L
e
v
e
l
i
z
e
d

C
o
s
t

o
f

E
l
e
c
t
r
i
c
i
t
y

(
c
e
n
t
s
/
k
W
h
)
w/o carbon w/ $20/ton carbon
Source: U.S. Energy Information Administration, EIA, International Energy Statistics
(http://tonto.eia.doe.gov/cfapps/ipdbproject/IEDIndex3.cfm?tid=92&pid=46&aid=2)
Energy Efficiency?
Doing the
same or
more with
less
19
How does it work?
Reduce
kWh
Make
Changes
What are
you
going to
do?
Do it!
Is it
working?
8
20
9
Energy Efficient
Operation
Operation of existing equipment
Training
Very Low cost
Savings over 10% typically
Switch off
Set points
Critical operating parameters
10 Introduction to energy management
21
Energy Efficient
Maintenance
Maintenance of existing equipment
Spare parts
Training
Settings
Energy knowledge and competence
Combustion tuning
No cost measures
Switch off, lights, pumps, etc.
Settings, e.g. room temperature
Fan belt types
Leaks
Insulation
22
Monitoring and
Targeting
See later re Baseline and EnPIs
Requirements
Reporting baseline and EnPIs
Metering plans
Software vendor (try MS Excel)
Great technology if applied properly.
Reduce waste in
existing systems
and equipment
Operation of existing equipment
Maintenance of existing equipment
Low cost measures
M&T
23
Energy Efficiency
in CAPEX
2
nd
priority after low cost measures
Is it really?
Who has made EE CAPEX investments?
Who has completed all low cost measures?
Plenty of technology once low cost measures are
completed
Renewable Energy
CAPEX
3
rd
priority after low cost and EE due to typically longer
paybacks
What RE is viable here?
24
Energy Efficient
Design
Challenge user specifications
Design for user efficiency operational control
Design distribution systems
Design generation equipment, boilers, compressors,
pumps, etc. LAST!
Reduce energy
unit cost
What are energy procurement options here?
Electricity
Gas
Oil
Coal
Others
Know your demand profile
Use this profile to get competitive prices
25
PregledstanjaenergetskeefikasnostiienergetskogmenadmentauregionuiBiH
MSc.SANJINAVDI,dipl.ing.ma.,MBA
SectorLeader EnergyandEnvironment
UNDPCOBiH
UNDP ENERGY & ENVIRONMENT SECTOR
UNDPEnergy
and
Environment
Upravljanje
vodama
Zatita
okolia
Klimatske
promjene
Biodiverzitet
Energetska
efikasnost
Obnovljivi
izvori
energije
26
SADRAJ
POTRONJAENERGIJEUBiH
STAMBENISEKTOR
ZAKONSKAREGULATIVA&PRAVNIOKVIR
INDUSTRIJSKISEKTOR
DEFINISANJEPROBLEMA/ZNAAJEnMSzaBiH
ZAKLJUAK
Q:KAKO(NAKOJINAIN)POVEATIENERGETSKUEFIKASNOST?
A:TEHNOEKONOMSKIMKOMPROMISOM
Triinjenice:
1.Cijeneenergenatasuukonstantnomporastu
2.NajveipotroaenergijeuBiHjesektorzgradarstva(najveemogueutede)
3.Tehnikorijeenjejelakonai.Ipak,uzimajuiuobzirekonomskebarijereovopitanje
postajesloenije.
4/33
27
POTRONJA ENERGIJE U BiH
Proces poveanja EE 5 koraka
Baseline
Potronjaenerije
Trokovi
Oprema/Instalacija
...
Energetskepotrebe
Stvarneenergetske
potrebe
Pregrijan/podgrijan
Viak/manjak
...
Primjenljive
mjere
Mainske
Graevinske
Organizacione
...
Proraun
profitabilnosti
Oekivaneutede
(KMikWh)
Poredak
profitabilnosti
Finansiranje
Benefit
Uteda
Efikasnost
Konkurentnost
Profit
Zapoljavanje
25%
55%
15%
5%
Industrija Zgradarstvo
Saobraaj Usluge
2009. godina
oko 140 PJ
6/33
28
Ukupna potronja energije u GWh prema razliitim scenarijima potronje energije u
Kantonu Sarajevo za period 20032023.
Q:KAKOOPTIMIZIRATIPOTRONJUENERGIJE?
A:POVEANJEMENERGETSKEEFIKASNOSTI
Godina gradnje1999.
Godina gradnje2009.
*Izvor Promod.o.o.
STAMBENI SEKTOR BiH
29
STAMBENI SEKTOR BiH
Karakteristinost loaenergetskasvojstvaobjekata
Visokikoeficijentiprolaza(U[W/m2K])toploteelementavanjkseovojniceobjekata
Zgradegraeneprije1970.godinenemajunikakvutoplotnuizolaciju
Zgradegraeneprije1980.godineimajuvrloskromnutoplotnuizolacijuilije
uopenemaju
Preko85%postojeegradnjeuBiHimanezadovoljavajuutoplotnuzatitu
TIPSKA
CJELINA
OPIS
Godina
izgradnje
U
zid
[W/m
2
K]
U
prozor
[W/m
2
K]
T1
Individualni
stambeni objekti
- 1,40 2,90
T2
Kolektivni stambeni
objekti
do 1945. 1,44 3,10
T3
Kolektivni stambeni
objekti
1946.-1970. 1,47 3,24
T4
Kolektivni stambeni
objekti
1971.-1980. 1,06 2,77
T5
Kolektivni stambeni
objekti
1981.-1991. 0,85 2,38
T6
Kolektivni stambeni
objekti
1996.-2009. 0,69 2,10
Razliiteepohegradnjeobjekata(karakteristininainigradnje)
STAMBENI SEKTOR BiH
30
Uoljivtrendopadanjakoef.prolazatoplote(toplotnihgubitaka)
STAMBENI SEKTOR BiH
1.4 1.44 1.47
1.06
0,85
0,69
2.9
3.1
3.24
2.77
2.38
2.1
T1 T2 T3 T4 T5 T6
Uzid[W/m2K] Uprozor[W/m2K]
Pravilnikotehnikim
mjeramaiuvjetimaza
toplinskuzatituzgrada
prvipropisotoplinskoj
zatitizgrada,odreene
sunajveedozvoljene
vrijednostikoeficijenta
prolazatopline(k)za
pojedinegraevne
elementezaodreenu
klimatskuzonu
NormaJUSU.J5.600
toplinskatehnikau
graevinarstvu,
tehnikiuvjetiza
projektiranjei
graenjezgrada
donosinovevie
zahtjeveupogledu
toplinskezatite
zgrada.Ogranieni
specifinitoplotni
gubiciuzgradamai
minimalnatoplotna
izolacijagraevinskih
elemenata.
1980.
Inoviranoizdanje
normeJUS.U.J5.600
toplinskatehnikau
graevinarstvu,
tehnikiuvjetiza
projektiranjei
graenjezgrada
1987.
Pravilnikotehnikim
zahtjevimaza
toplotnuzatitu
objekatai
racionalnu
upotrebuenergije
ograniena
potronjagodinje
potrebnetoplineza
grijanjeinajvea
vrijednost
koeficijentaUza
vanjskegraevinske
elemente
2009.
1970.
STAMBENI SEKTOR BiH Razvoj propisa na polju utede energije u zgradama
31
Minimalna referentna energetska karakteristika objekta Rr doputena
vrijednosti propisana u tehnikom zahtjevima (Pravilnika o tehnikim zahtjevima za
toplotnu zatitu objekata i racionalnu upotrebu energije Federacije Bosne i
Hercegovine) 95 kWh/m
2
a
Prosjena referentna energetska karakteristika objekta Rs izmeu 160 kWh/m
2
a
i 180 kWh/m
2
a (bazna godina 2007.)
STAMBENI SEKTOR BiH
*Klasifikacija prema evropskoj ekomenadment i audit emi - EMAS
Klasa
Energijskibroj
(kWh/m
2
a)
Komentar
A 0 30 Najboljaenergetskaefikasnost
B 31 50 Visokaenergetskaefikasnost
C 51 70 Energetskiefikasnosnazgrada
D 71 120 Prosjenazgrada
E 121 160 Nezadovoljavajuaenergetskaefik.
F 161 200 Energetskineefikasnazgrada
G 201 Potpunoenergetskineefikasnazgrada
ProsjenapotronjaenergijeusvrhugrijanjaobjekatauFBiH180kWh/m2a
DoputenavrijednosttoplotneenergijeusvrhugrijanjaobjekatauFBiH95kWh/m2a
STAMBENI SEKTOR BiH
32
Kakostvaristojeunaemokruenju?
ZAKONSKA REGULATIVA
25
40
55
70
85
100
115
130
145
160
175
1
9
7
0
1
9
7
1
1
9
7
8
1
9
7
9
1
9
8
0
1
9
8
1
1
9
8
6
1
9
8
7
1
9
8
8
2
0
0
7
2
0
0
8
2
0
0
9
2
0
1
0
2
0
1
1
2
0
1
2
HR
SRB
BiH
JUSU.J5.600
JUS
novelacija
HR
TZ
BIH
TZ
SRB
PEE
BIH
ZakonoEE
UnapreenjepostojeihPravilnika [kWh/m
2
a]
Prosjena potronja energije u zgradama u zavisnosti od zakonodavnog okruenja
33
ZAKONSKA REGULATIVA
UgovoroEnergetskojzajednici
JedinstvenregulatorniprostoruJugoistonojEvropi
ImplementacijarelevantnihpropisaEU
Trikljunedirektiveizoblastienergetskeefikasnosti:
1. Direktiva 2006/32/EZoefikasnostikoritenja krajnje energije i energetskih usluga
2. Direktiva 2010/31/EUoenergetskimkarakteristikamazgrada(EPBD)
3. Direktiva 2010/30/EUo oznaavanjukuanskihaparata
Directive2012/27/EUonenergyefficiency !!
ZAKONSKA REGULATIVA Ugovor o Energetskoj zajednici
Domae
zakonodavstvo
EUDirektive
Meunarodni
Ugovor
Ugovoro
Energetskoj
Zajednici
Direktiva
2006/32/EZ
Set
podzakonskih
akata
Direktiva
2010/31/EU
Set
podzakonskih
akata
Direktiva
2010/30/EU
Set
podzakonskih
akata
ZakonoEE
34
ZAKONSKA REGULATIVA Cilj 9% za 9 godina
CiljBiH 9%smanjenjapotronjeenergijedo2018.godine
Ukljuenaetiri sektora zgradarstvo,usluge,industrijaitransport
Sektorzgradarstva udioovogsektorabimogaoiznosioko40%odukupnogcilja(9%),5PJ
Sektorindustrija udioovogsektorabimogaoiznosioko40%odukupnogcilja(9%),5PJ
KreiranjeambijentapovoljnogzapoveanjeEE
NEEAP Cilj 9% za 9 godina
2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018
Residential 0,00% 0,30% 0,72% 1,24% 1,98% 3,06% 4,60% 6,52%
Services 0,00% 0,47% 1,78% 3,69% 6,20% 9,31% 13,02% 16,80%
Industry 0,00% 1,37% 3,34% 5,57% 8,06% 10,81% 13,82% 17,00%
Transport 0,00% 0,04% 0,21% 0,52% 0,97% 1,56% 2,29% 4,00%
0,00%
2,00%
4,00%
6,00%
8,00%
10,00%
12,00%
14,00%
16,00%
18,00%
N
a
t
i
o
n
a
l
I
n
d
i
c
a
t
i
v
e
T
a
r
g
e
t
s
b
y
s
e
c
o
t
o
r
s
35
NEEAP Cilj 9% za 9 godina
[PJ[ BiH FBiH RS
Baselineenergyconsumption(averageof20062010) 138.56 92.33 41.88
Indicativevalueof9%energysavingtargetin2018 12.47 8.31 3.77
Energysavingtargetin2018adopted(9%) 12.47 8.31 3.77
Intermediateenergysavingtargetin2012(0.49%) 0.67 0.45 0.20
Intermediateenergysavingtargetin2015(3.34%) 4.63 3.08 1.40
VeinapreduzeaSME
Predimenzionisaniineefikasniproizvodnisistemi/termoenergetskisistemi
Visokaenergetskaintenzivnostpojedinicidobara/proizvoda
Prosjenipotencijalzauteduenergijeoko30 40%
SmanjenjeemisijeGHGkrozimplementacijumjerapoveanjaenergetskeefikanostii
koritenjeobnovljivihizvoraenergije
Troakenergijeivode,oekivanitrokovizaemisijeNOx,SO2,CO2...
PregledstanjauindustrijskomsektoruBiH
Pouke za prelazak na privredu s manjom emisijom ugljika,, Sarajevo Hotel Europa
22/33
36
20% 25%odukupnepotronjeenergije
oko26 30PJgodinje
PregledstanjauindustrijskomsektoruBiH
Zato EE i OIE?
Zatopoveatienergetskuefikasnost/koristitiobnovljiveizvoreenergije?
1. Ekonomskauteda
2. Zatitaokoline
3. Ublaavanjeklimatskihpromjena
Primarniciljevi
24
37
ZatopoveatienergetskuefikasnostikoristitiobnovljiveizvoreenergijeuBiH?
1. Zapoljavanje
2. Poduzetnikirazvoj
3. Privrednirazvoj
Paralelniuinakkrozostvarenjeciljeva
Zato EE i OIE?
Smanjenje
trokova
Poveanje
produktivnosti
Ranjivostna
fluktuacijucijena
energenata
Zadovoljavanjezakonskih
propisa(kvote)
TrinemogunostiEE
proizvoda(branding,MKT)
CILJEVI CILJEVI
INDUSTRIJSKI SEKTOR BiH & SISTEM ENERGETSKOG MENADMENTA
Benefit
Kobenefit
26/33
38
ZATOUPRAVLJATIENERGIJOM?
Dvijemogunosti:
TROKOVI
PRODAJNA
CIJENA
Profitnamara
1.Poveaticijenuproizvoda
2.Smanjititrokove
27/33
Trokoviizradefinalnogproizvoda:
Ukupnitrokovi=R (radnasnaga)+E (energijaivoda)+M (materijal)+O (ostalo)
Natrokovezaenergijuivoduotpadado25%odukupnihtrokovafinalnogproizvoda
(uzavisnostiodvrstebiznisa/poslovnihdjelatnosti)
SveviekompanijauBiHteiimplementacijinaelasistemaenergetskogmenadmenta
(EN16001 EnergyManagementSystem)
BarijeraveegulaganjaupoveanjeEE:skupkapital!
28/33
39
DEFINISANJE PROBLEMA
SkupkapitaluBiH!
Oteanprocesdokazivanjakreditibilnostipreduzeaifizikihlica
EE/OIEkreditnelinijekomercijalnihbanaka,razvojnihfondova
...doprinosEE/OIE=businessasusualzafinansijskeinstitucijeuBiH
Srednjerono EEsoftloans,PDVolakicenaEE/OIEproizvode,garancije,PPP,ESCO
KreiranjeambijentazapoveanjeEE!
29/33
Poveanje
EE
LEGISLATIVA
(ispunjenje
obaveza,zakoni,
podzakonski akti,
trinimeh.)
PRIVREDA
(uteda,smanjenje
trokova,
benchmarking,
realokacija
sredstava)
FINANSIJSKI
MEHANIZMI
(razvojniprogrami,
razvojneikomerc.
kreditnelinije,
ESCO,PPP...)
MEUNARODNI
PROJEKTI
(podizanjesvijesti,
doprinoskreiranju
trita)
Ambijent
za
poveanje
EE
Model kreiranja ambijenta za poveanje EE i koritenje OIE u industrijskom sektoru BiH
ISO 50001 - Energy Mng System
40
ZNAAJ
Alokacijatrokovapotronjeenergijeivodeunutarpreduzea
Sistematskoupravljanjeenergijom/trokovima
Rastjedininecijeneenergije
Kreiranjekonkurentskeprednostinatritu filozofijapristupamenadmenta:
Internokontrolisanjetrokovavs.Izloenosttrinimuticajima
Benchmarkingindikatorapotronjeenergije/poreenjesadrugimpreduzeima
Potivanjezakonskihipodzakonskihakataizoblastiokolia(ogranienjaemisije)
DirektiveETS,IPPC,LCP,ESD/EED,...
31
ULOGA DRAVE
Q:Kojajeulogazvaninihinstitucija?
A:KREIRANJEAMBIJENTAZAPOVEANJEEE
32/33
41
Poveanje
EE
LEGISLATIVA
(ispunjenje
obaveza,zakoni,
podzakonski akti,
trinimeh.)
PRIVREDA
(uteda,smanjenje
trokova,
benchmarking,
realokacija
sredstava)
FINANSIJSKI
MEHANIZMI
(razvojniprogrami,
razvojneikomerc.
kreditnelinije,
ESCO,PPP...)
MEUNARODNI
PROJEKTI
(podizanjesvijesti,
doprinoskreiranju
trita)
Ambijent
za
poveanje
EE
Model kreiranja ambijenta za poveanje EE i koritenje OIE u industrijskom sektoru BiH
ISO 50001 - Energy Mng System
HVALANAPANJI!
MSc. Sanjin Avdi, dipl.ing.ma., MBA
Sector Leader - Energy and Environment
UNDP CO BiH
+38733293487
+38762334096
sanjin.avdic@undp.org
www.undp.ba
42
Autor: Duan urevac, dipl.ing.el.
ISO/BAS nacionalni seminar
Upravljanje energijom i ISO 50001
3-5 jun, Sarajevo
Zatoindustrijanijevieenergetskiefikasna?
Posaoindustrijenije energetskaefikasnost
TipineininjerskepogodnostinepostojeuCEOiliCFOs
Budetisurazdvojeni zanabavkuopremeioperativnetrokove
Budetisurazdvojenizaenergijuimjerenjetrokova
Podaciopotronjienergijesistemasuveomaogranieni
Nedostatakiskustvauprocjenjivanjuuinkaiocijenjivanjepoboljanja
performansi
Mogunostizapostizanjeveeenergetskeefikasnostisezanemaruju
Tehnikasposobnostumnogimoblastimamoebitiinertna
EEnijedatdovoljanprioritet.
43
Opticilj!
Poboljanjeenergetskihperformansi
Bitipaljiviudefinisanjuperformansi
Performansemogubiti:
rokovi
Apsolutnapotronjaenergije
Odnosi
CO2emisije
Preprekezapoboljanjeenergetskeefikasnosati
Tehnologijenisuprepreka
Imamoihmnogo
Ljudiiorganizacijenajeepretstavljajuprepreke
Nedostatakznanjaotehnikimsistemima
Nizakprioritet
Najvierukovodstvonemoerealizovatiutetekojemogu
bitiostvareneinapravljenelako
Loarealizacijajepovezanasaprofitabilnou
Otpornostnapromjene
44
Dalibistepristalidaovaj
ovjekostvariprihodod500$
ukoristsvojekopanije?
takaeteoko10,000$?
Panja!
Veomakomplikovano
Mnogobirokratije
Akonedonosirezultat,netrebatoraditi
Fokusnarezultatimaanenadokumentaciji
45
tasuenergetskeperformanse
Energetskeefikasnost(EE)(=izlazpojedinicienergije)
T/kWh,kW/kW,#/kWh
Energetskiintezitet(EI)(=potronjeenergijepojedinici
izlaza) kWh/T,kWh/#,kWh/$
Specifinapotronjeenergije(SEC)(=potronjeenergije
pojediniciizlaza)
Buditeveomapaljivi!
Popravkecurenjaeestopoveatispecifinupotronju
energije
Kojijeboljiodnos:100kWh/kgili250kWh/kg?
DalimanjiEI(GJ/$)zaistaznaiboljuEE?
Dalijeovopoboljanjeperformansi?
11,273,810
13,944,326
12,216,666
9,315,832
7,151,985
0
2,000,000
4,000,000
6,000,000
8,000,000
10,000,000
12,000,000
14,000,000
16,000,000
18,000,000
Dec-04 Mar-05 J un-05 Sep-05 Dec-05 Mar-06 J un-06 Sep-06 Dec-06 Mar-07 J un-07 Sep-07 Dec-07 Mar-08 J un-08 Sep-08 Dec-08
k
W
h

o
f

N
a
t
u
r
a
l

G
a
s

p
e
r

a
n
n
u
m
Consumption Gas target Linear(Gas target)
Target taken at 25% reduction
from 2004 baseline
Blizu50%ostvareno
smanjenjeu
poslednje3godine
Bezinvesticija
Stabilanrad
46
Integracija
Neodvajatiupravljanjeenergijomodostalihaktivnosti
menadmenta
Trebaliodvajati50001od14001ili9001?
Neodvajatitehnikuodmenadementa
KreiranjeEnMSdokumentacijediodnevnihaktivnosti
Tonepostojiradiprovjeravanja
Akotonepomaedaseostvareutedeenergijenetrebani
dapostojiuEnMS!
ISO50001
Planiraj
Uradi
Provjeri
Djeluj
47
Odgovornostrukovodstva
Dalijerukovodstvo
zaistaopredijeljeno?
Daliepodravati
sistem?
Tojetakaodluke!
Akone,moemo
odmahdasviodemo
nakafu!
Daliebitina
raspolaganjusvi
neophodniresursi
(tehniki,finansijskii
ljudski)?
Politika
Posveenost
rukovodstva
Nijedovoljansamopotpi
Definisatipodrujerada
naegEnMS
Odgovarajuinivo
Opredijeljenjezastalno
poboljanje
Uinitiresursedostupnim
Okvirzapostavljene
ciljeveipregled
organizacija
48
Provjeravanje
Tehnikoprovjeravanje
Oprema
Aktivnostiiodravanjezapisa
Provjerasistema
Dalisvakoradionotoje
potrebno?
Daliakcioniplanovi
napreduju?
Korektivneipreventivnemjere
(ne usklaenosti)
Provjeravanjeperformansi
ProvjeraEnPIs
Ostalihpodataka(M&T)
Preispitivanjeodstranerukovodstva
Godinjaprezentacija
Kolikosmopostigli?
Dalisupoboljane
performanseostvarile
ciljeve?
Problemiipreprekekoje
trebaprevazii?
Dostignua
Kakavjeplanzanarednu
godinu?
tamotamodauradimo
daostvarimoplan?
49
Sovimnismozavrili ovonijeprojekat!
Nakontoga
trebapoetiispoetka!
EEpoboljanjazaEnMs
Identifikovatiifokusiratisenaznaajnepotroae
Identifikovatiifokusiratisenaznaajneljude
Primjeri:komunalneusluge,zatita,uslunekompanije
Trening
Fokusiratisenapodatkeinumerikemetode
Energetskeindikatoreperformansi(EnPIs)
Integrisanipristup
Ljudi,odijeljenjabudeti
50
Napomene
Kadaidentifikujemoznaajneenergetskepotroaeoni
postajunafokus
EnPIs(Energetskiindikatoripotronje)
Ljudi
Trening,obuke
Ciljevi
Akcioniplanovi
Praenje
Radniparametri
Instrumentiimjerenje
Interniaudit
ZakogajenamjenjenISO50001?
Velikemultinacionalnekorporacije?
Ekonomijeurazvoju
Malaisrednjapreduzea(SMEs)
Organizacijebeziskustvauradusistemaupravljanja
Usluniodjeliuvelikimorganizacijama
Sveodgorenavedenog?
51
Kljunikoncepti
1. Opredijeljenje
Ulogeiodgovornosti
2. Znaajnipotroai
energije(SEUs)
3. Indikatorienergetskih
performansi(EnPIs)
4. Listamogunosti
5. Kontrolaoperacija
6. Pregled
Hvalanapanji!
52
1
SISTEMATSKO UPRAVLJANJE
POTRONJOM ENERGIJE U JAVNIM
ZGRADAMA
Fahrudin Kuli 3. juni 2013.
Mak Kamenica
USAID 3E Projekt
2
POTRONJA ENERGIJE U BIH
Bruto domai proizvod (2011) 25,7 milijardi KM
Ukupni trokovi energije (procjena) 5 milijardi KM
(19% BDP-a)
U EU ukupni trokovi energije iznose oko 5% BDP-a
Trokovi energije u zgradarstvu oko 2,5 milijarde KM
53
3
KAKO JAVNA UPRAVA MOE UTICATI NA
SMANJENE POTRONJE ENERGIJE
razvoj mjerenja i regulisanja potronje energije u svim javnim
zgradama upravljanje potronjom energije/gospodarenje
energijom
koritenje najboljih dostupnih energetskih mjera pri
preureenju javnih zgrada
koritenje standarda niskoenergetske i pasivne gradnje u
novim zgradama
uvoenje sistema plaanja energije na osnovu potronje
poticanje mjera energetske efikasnosti
uvoenje zahtjeva za energetskom efikasnou u tenderima
javne nabavke
4
ZATO UPRAVLJATI POTRONJOM ENERGIJE
20% poveanje EE u zgradarstvu = 500 miliona
KM/god
Jedna od obaveza BiH kroz implementaciju Ugovora
o formiranju energetske zajednice jugoistone
Evrope je uvoenje sistema upravljanja potronjom
energije (SUPE) u javnom sektoru
54
5
SISTEMATSKO UPRAVLJANJE POTRONJOM
ENERGIJE SUPE
SUPE predstavlja kontinuirano praenje potronje energije i
poduzimanje mjera s ciljem minimizacije trokova za energiju
(poveanje energetske efikasnosti)
SUPE znai pratiti potronju energije, analizirati i interpretirati
rezultate analize tako da u svakom trenutku znamo:
GDJE troimo energiju
KAKO troimo energiju
KOJE energente troimo
KOLIKO energije troimo i koliko nas to kota
KO je zaduen za upravljanje potronjom energije
TA moemo uiniti da smanjimo potronju energije
6
SUPE PROCES POVEANJA EE U JAVNIM ZGRADAMA
55
7
SUPE PROCES POVEANJA EE U JAVNIM ZGRADAMA
Zgrada
Postavljanje
mjerljivih ciljeva
Energetski
pregledi
Gospodarenje
energijom
Stanje zgrade
Potencijal uteda
Prijedlog mjera
Mjerenja
Izvjetavanje
(poglavarstvo,
korisnici zgrada)
Sustavno
gospodarenje
energijom
Donoenje
odluka
Plan
provoenja
Izvravanje
jednostavnih
korektivnih mjera
Planiranje opsenih
korektivnih mjera
velika
odstupanja
od ciljeva
Analiza
podataka
mala
odstupanja
od ciljeva
Provoenje projekata
poboljanja
energetske efikasnosti
Potpora
provoenju
Ured za gospodarenje
energijom
(EE ured)
Lokalni energetski
menader
Tim za gospodarenje
energijom
Graani
EE Kutak
EE Info centar
8
SUPE CILJEVI
1. Nadzor i kontrola nad potronjom energije!
2. Identifikacija mjesta nepotrebne ili prekomjerne potronje
energije i moguih mjera poboljanja
- Identifikacija potencijala za investiranje i utedu
3. Provoenje projekata poboljanja energetske efikasnosti
- Ostvarivanje financijskih i energetskih uteda
- Smanjenje zagaenja okolia
- Pokretanje graevinskog i prateih sektora kroz
implementaciju projekata EE
56
9
SUPE - KONCEPT
Razvoj kapaciteta
(obueni i motivirani ljudi)
Organizacijska struktura
(zadane odgovornosti i ciljevi)
Implementacija
(Mjerenje i potvrda rezultata)
CILJ Poboljanje Energetske Efikasnosti
10
SUPE RAZVOJ KAPACITETA
Formiranje EE timova
obrazovani i kompetentni strunjaci sa znanjima iz
podruja energetike te planiranja i upravljanja potronjom
energije na nacionalnom i lokalnom nivou
Informirana i educirana ira javnost
broure, prirunici, praktini savjeti, plakati, TV i radio
emisije
Uspostavljanje strukture za nastavak informiranja i
edukacije
EE info centri
57
11
Procedure
i
znanja
KoraciuspostaveSUPEaulokalnojsamoupravi
Energetski
pregled
ISGE
12
Koraci uspostave SUPE-a u lokalnoj samoupravi
Osnivanje ureda za upravljanje potronjom energije (EE
Ured)
Edukacija
Uspostava registra zgrada kroz informacijski sustav za
gospodarenje energijom (ISGE)
Provoenje energetskih pregleda (identifikacija i priprema
EE mjera)
Provedba EE mjera i verifikacija ostvarenih uteda
Informiranje nadreenih i ope javnosti o:
Postignutim rezultatima
Mogunostima za primjenu EE mjera
58
13
Implementacija SUPE-a u lokalnoj samoupravi
Osigurati potrebne ljudske resurse za pruanje tehnike
pomoi:
Provedba energetskih pregleda / Prikupljanje i unos
podataka u ISGE / Priprema EE projekata / Provedba EE
projekata
Osigurati potrebne financijske resurse
Uspostaviti kontinuirani proces SGE-a
14
Primjeri implementiranih mjera EE
Sistem za monitoring i verifikaciju
Novi gasni kondenzacioni kotao
Zamjena prozora
Toplotna izolacija fasade
Zgrada Mainskog
Fakulteta Sarajevo
prije mjera EE
59
15
Zgrada Mainskog Fakulteta
Sarajevo poslije mjera EE
16
Sportska dvorana u Livnu prije
mjera EE
Zamjena prozora i dijela
krovnog/fasadnog pokrivaa
Prikljuenje na mreu
daljinskog grijanja (biomasa)
Rekonstrukcija sistema
grijanja, PTV i ventilacije
Sistem za monitoring i
verifikaciju
60
17
Sportska dvorana u Livnu
poslije mjera EE
18
Energetski Trokovni Centar (ETC)
Energetski Trokovni Centar je funkcionalna cjelina za
koju je mogue mjeriti pripadajuu potronju energije i
vode te parametre koji na dotinu potronju utjeu.
Cjelovita zgrada
kao ETC
Kompleks zgrada
kao ETC
Dio cjeline
kao ETC
61
19
Energetski Trokovni Centar
(ETC)
Konkretni koraci za
upravljanjem potronjom
energijie u ETC-u
Prikupljanje statikih i
dinamikih ulaznih podataka
20
Analiza potronje energije i vode
Analiza potronje u odreenim vremenskim intervalima
Analiza potronje svedene na razliite veliine u
odreenim vremenskim intervalima (metoda analize
indikatora potronje)
Analiza potronje energije u ovisnosti o vanjskoj
temperaturi (metoda analize energije putem E-T krivulje)
62
21
Analiza potronje u odreenim vremenskim
intervalima
Iz ovog prikaza jasno se vidi tendencija kretanja potronje
u odreenom vremenskom intervalu
22
Metoda analize indikatora potronje
Primjeri indikatora potronje Jedinica
Potronja toplinske energije (energetskog ekvivalenta energenta za grijanje) po
volumenu grijanog prostora ETC-a
kWh
top
/m
3
Potronja toplinske energije (energetskog ekvivalenta energenta za grijanje) po ukupnoj
plotini neto podne plotine grijanog dijela ETC-a
kWh
top
/m
2
Potronja toplinske energije (energetskog ekvivalenta energenta za grijanje) po
okupiranosti
kWh
top
/broj
Potronja toplinske energije (energetskog ekvivalenta energenta za grijanje) po stupanj-
danu grijanja
kWh
top
/SDD*
Potronja toplinske energije (energetskog ekvivalenta energenta za grijanje) u ovisnosti
o vanjskoj temperaturi
kWh
top
/C
Potronja elektrine energije po okupiranosti kWh
el
/broj
Potronja elektrine energije po ukupnoj plotini neto podne plotine grijanog dijela
ETC-a
kWh
el
/m
2
Potronja elektrine energije po vanjskoj temperaturi kWh
el
/C
Potronja vode po okupiranosti m
3
/broj
Potronja vode po ukupnoj plotini neto podne plotine grijanog dijela ETC-a m
3
/m
2
Indikator potronje je omjer izmjerene potronje i
odabranog mjerljivog parametra
63
23
Mjerljivi parametar
Podruje primjene
tip ETC-a
Podruje primjene
energent
Korisna povrina Svi tipovi ETC-a Svi energenti
Korisni volumen Svi tipovi ETC-a Svi energenti
Okupiranost broj zaposlenika ili broj
ljudi koji stalno borave
Uredske, administrativne i
druge poslovne zgrade;
Zgrade za stanovanje
zajednica; Stambene zgrade
Elektrina energija, Voda
Okupiranost broj korisnika (npr.
pacijenata)
Zgrade za kulturno-umjetniku
djelatnost i zabavu, muzeji i
knjinice; Bolnice i ostale
zgrade za zdravstvenu zatitu i
zgrade za institucionalnu skrb;
Hoteli i sline zgrade za
kratkotrajni boravak, zgrade
ugostiteljske namjene; Zgrade
za promet i komunikacije;
Sportske zgrade
24
Mjerljivi parametar
Podruje primjene tip
ETC-a
Podruje primjene energent
Okupiranost broj zauzetih korisnih
prostora (npr. broj zauzetih kreveta)
kolske i fakultetske zgrade,
vrtii i druge obrazovne
ustanove; Hoteli i sline
zgrade za kratkotrajni
boravak, zgrade ugostiteljske
namjene
Elektrina energija, Energent u
sustavu grijanja i hlaenja
Vrijeme rada u satima (npr. ukupan
broj radnih sati svih zaposlenika)
Uredske, administrativne i
druge poslovne zgrade
Vanjska temperatura Svi tipovi ETC-a
Broj stupanj-dana grijanja Svi tipovi ETC-a
Aktivnost (npr. koliina proizvoda)
ETC-i s proizvodnim
procesima
Svi energenti koji se koriste u
proizvodnom procesu
64
25
Primjer: Toplinska energija za grijanje
26
Metoda analize energije putem E-T krivulje
Omoguuje kontinuirano praenje potronje energije (ne i
vode) ETC-a kroz due vremensko razdoblje nevezano
za godinja doba i vrste energenata koje promatrani ETC
preuzima i koristi.
Definira se meuovisnost potronje energije i vanjske
temperature.
Mogunost definiranja bazne i ciljane potronje.
Mogunost izrauna ostvarenih uteda.
65
27
Funkcionalan period odnosno cjeloviti period za potpuni
prikaz E-T krivulje uzima se jedna godina.
Pojedine jedinine cjeline, odnosno cjeline u kojima je
ostvarena dotina potronja i srednja dnevna temperatura
te koja se prikazuje na grafu kao jedna taka mogu biti
jedan dan, jedan tjedan ili slino.
Taj prvi period u kojem nastaje E-T krivulja za dotini ETC
sastavni je dio pilot faze uspostave SUPE-a te se moe
nazvati i period snimanja odnosno utvrivanja bazne E-T
krivulje.
28
Struktura potronje energije u ovakvom ETC-u primarno
je uvjetovana sustavom grijanja i hlaenja koji se u njemu
nalaze.
66
29
Ciljano smanjenje potronje u iznosu od 10 do 20% to
su relevantni svjetski podaci o ostvarenim utedama
uvoenjem sistematskog upravljanja potronjom energije.
30
3 vodomjera
3 mjerila utroka
toplotne energije
6 mjerila utroka
elektr. energije
9 senzora temp.
(1 vanjski)
1 mjerilo utroka
prirodnog gasa
Primjer: Sistem za daljinsko praenje potronje
energije na MFS
30
67
31
Server za
oitavanje
distributera
Internet
Server za
oitavanje
ISGE
GPRS GPRS
GPRS
M-bus
Sistem za daljinsko praenje potronje energije
na MFS
31
32 32
Monitoring i verifikacija ISGE
ISGE
68
33 33
Monitoring i verifikacija ISGE
ISGE
34 34
Potronja energije i vode u 2011. godini
Pilot projekt Mainski fakultet Sarajevo
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
Jan Feb Mar Apr May Jun Jul Avg Sep Oct Nov Dec
Month
C
o
s
t

o
f

N
G
,

E
E

a
n
d

W
a
t
e
r

[
K
M
/
m
]

-6
-2
2
6
10
14
18
22
T
e
m
p
e
r
a
t
u
r
e

[
o
C
]
Electricty
Natural Gas
Water
Outside
temperature
NG: 61797 KM/a
EE: 35782 KM/a
W: 2869 KM/a
69
35 35
Poreenje potronje prirodnog gasa prije i poslije mjera
0
500
1000
1500
2000
2500
3000
3500
4000
4500
5000
-6,0 -4,0 -2,0 0,0 2,0 4,0 6,0 8,0 10,0 12,0
Average Daily Outside Temperature [
o
C]
E
n
e
r
g
y

o
f

N
a
t
u
r
a
l

G
a
s

[
k
W
h
/
d
]
Sundays and
Holidays
Saturdays
Working Days
Before implementation
of EE measures
After implementation of
EE measures
(Agregate for 31 days)
36 36
Poreenje potronja elektrine energije - 1-12 jan 2011 i 1-12 jan 2012
0
100
200
300
400
500
600
700
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
Day in January
C
o
n
s
u
m
p
t
i
o
n

o
f

E
l
w
e
c
t
r
i
c
t
y

[
k
W
h
/
d
]
1-12 January 2011: 6285.6 kWh
1-12 January 2012: 4757.9 kWh
2011
2012
70
37 37
HVALA NA PANJI!
Mak Kamenica
mkamenica@eee.ba
Fahrudin Kuli
fkulic@eee.ba
www.eee.ba
71
72
EnMS Razvojni projektni plan
Predava ore ogo
ISO/BAS Nacionalni seminar
Sistem Upravljanja Energijom (EnMS)- ISO 50001
Sarajevo, Bosna i Hercegovina
3-5 Jun 2013
Na EnMS
EnMS Razvojni projektni plan 2
73
Uspjena formula
Organizacija
Opredjeljenost
rukovodstva
Ljudi
Razvijanje kulture
o energetskoj
efikasnosti
Tehnika
Razumjevanje
upotrebe energije i
njeno upravljanje
Ravnoteasvatri
zauspjean
program
ta treba initi
Imati stvarnu podrku rukovodstva
Zadrati da sistem bude jednostavan
Ukljuiti kljuno osoblje
Integracija sistema gdje god je to mogue
Ali ne samo zbog toga to to lijepo izgleda
Koristiti postojei sistem gdje je dobro osmiljen
Zadrati to je vie mogue, sistem transparentnim i
otvorenim, za to vie ljudi
Prihvatiti potrebu za promjenom (pogotovo na viim
nivoima)
74
ta ne treba initi
Zavisiti o jednom pojedincu
-Ako je to stvarnost, pomo je imati dva entuzijasta
Uzeti u obzir kao da je projekat
-Uspjena certifikacija nije kraj
Ne smatrati ga previe komplikovanim
-initi ga sloenijim svake godine
Projektni plan
Posmatrati uzorak, kako bi mogli planirati svoj projekat
Napomena: Implementacija EnMS je projekat
Koritenje ili rad na EnMS NIJE projekat
Svaka organizacija e biti drugaija
Razliite sloenosti i veliine
Drugaiji pristup za promjenu upravljanja
Drugaije kulture
Razliite brzine djelovanja
75
Priprema
76
Planiranje
Implementacija & Djelovanje
77
Provjeravanje i pregled od strane rukovodstva
Certifikacija bez tednje
70
75
80
85
90
95
100
105
2003 2004 2005 2006 2007 2008
Koritenje energije (2003 Bazna godina)
Investiranje
2-3% uteda po godini
5% uteda po godini
EnMS
Certifikacija
78
Dobra ravnotea izmeu sistema i tehnike
Menader za energiju (EM) se protivi
Loe iskustvo sa ISO 14001
EnMS Ne!
Odluka najvieg rukovodstva
EM se protivi
EnMS Da!
Dodati samo vrijednost
Value = poboljana energetska efikasnost
EM Kontrola
Jednostavan sistem
Dio svakodnevnog poslovanja
Certifikacija
Poboljane Performance
Rezultat
Koja sredstva su potrebna?
Sredstva od strane rukovodstva
Razmotriti mogunost
Donijeti odluku da se ide naprijed i istraje u planu
Razmotriti i usvojiti politiku
Uee u redovnim sastancima
Donijeti odluke prema tekuim potrebama
Pruati ohtabrenje i podrki
Operativna sredstva
Trokovi implementacije (za sam EnMS )
Kapitalna ulaganja
79
Operativna sredstva
Kompletirati korake planiranja
Obuka, koja je najvea
Podrka drugih slubi
Odreeno vrijeme Energetski rukovodioc fokusirati se
na EE
Trokovi implementacije (za sam EnMS )
Kapitalna ulaganja
Operativna sredstva
Trokovi implementacije (za sam EnMS)
Konsultantska podrka (ako je potrebno)
Trokovi certificiranja (ako je potrebno)
Kapitalna ulaganja
80
Operativna sredstva
Trokovi implementacije (za sam EnMS)
Kapitalnih ulaganja skoro nema!
Ulaganja su opravdana i dostupna ili nisu!
Usmjeriti se na mogunost manjih trokova za EnMS
Kapitalni projekti su izvedeni i opravdani
Nauene lekcije
Stvarno je lako sprovesti EnMS
Stvarno je lako dobiti Certifikat
To je jo jedan korak u svojoj kulturi i stvaranje
realnih, odrivih i konstantno poboljanje vrijednosti
To se moe uraditi!
Potrebna opredjeljenost
Potrebna promjena ponaanja
81
HVALA NA PANJI
82
Practical example of the
implementation of an EMS
by Rainer Stifter
2
Contents
Introduction
The way
Results
Conclusion
Example of implementation
83
3
Introduction
In 2002 an energy management system was introduced in an
Austrian paper mill (SCA)
Key elements of ISO 50001 Energy Management System
Standard (EnMS) were implemented
4
Key data
SCA Ortmann in lower Austria
~ 550 employees
118,000 tons paper products per year
1997 first EMAS registration
2001 start of EMS implementation
2003 implemented Energy Management System
84
5
Reasons for implementing an EMS
Structured approach energy costs were considered as an
overhead and nobody was responsible
High / unknown costs to identify and cut costs
Competition to improve own situation against associated
factories
To raise the importance of the topic energy
ENERGY
POLICY
ENERGY
PROGRAM
ENERGY
TEAM
DATA
MONITORING
REVIEW PROCUREMENT MAINTENANCE
DOKU TRAINING
AWARENESS R.
INFORMATION
AUDIT
STAFF
Contents of an EMS
Example of implementation 6
85
ENERGY
TEAM
Energy Manager constituted a dream team
All together 7 team members from indiv. Dept.
Regular meetings to be hold; Min 3x/yr;
CEO joins the meetings
Identify and Implement proposals
in their respective area
Motivate staff
Contents of an EMS
Staff with relevant influence on energy consumption was identified
Invited to participate in EM meetings and present their challenges (e.g.
maintenance)
Ressources given to support EMS
Encourage improvements
STAFF
Contents of an EMS
86
SWOT analysis undertaken in team and indiv. Dept. to identify different
points of view
Discussion process initiated
Most important common understanding of energy efficiency
Paper version in entrance hall
ENERGY
POLICY
Contents of an EMS
No regular measurements were undertaken by
that time
Staff and energy manager decided,
which data to collect and monitor
Mainly temporary measurements
Measurements are baseline for energy report,
improvements and comparison to other factories
DATA
MONITORING
Contents of an EMS
87
ENERGY
PROGRAM
Improvement proposals are collected regularly on site, during EM
meetings and are presented by team members
Main concern are strict financial rules
Yearly updated
Contents of an EMS
Core parts are summarised in an EMS manual
Additional documents are already availabel in ISO 14000 manual
Equipment list
Kept to a minimum
DOKU
Contents of an EMS
88
Training is organised regularly
Manufacturers of equipment and plants train staff with particular focus on
energy efficiency
1 external event/year can be attended
min 1. action to increase awareness (comedy show)
TRAINING
AWARENESS R.
Contents of an EMS
Energy report was drafted and compiled 1*/yr
Main source of information is Intranet
INFO
Contents of an EMS
89
AUDIT
Audit team consitst of EMS team members and other staff
Audit team was trained the first time to conduct audit successfully
1*/yr selected areas will be audited
Audit report is main source for future improvements
Contents of an EMS
Entire team presents EMS yearly to CEO
Benefits and challenges are discussed
Goal is to receive dedicated budget and OK for new projects
REVIEW
Contents of an EMS
90
Guideline for procurement of energy efficient equipment was developed
and must be followed
Yearly check of energy contracts
Alternative ways of financing projects must be developed (Leasing,
Contracting)
PROCUREMENT
Contents of an EMS
Equipment list was developed for the first time and over 2 years
Clear rules for maintenance
MAINTENANCE
Contents of an EMS
91
1 6 12 9 3
Review
Team meeting
Audit
E-Program
Awareness raising
Training
Schedule
20
Results
1
st
year:
Total Energy Costs 2002 ~ 8 Mio
Energy Cost Reductions ~ 3 %
Energy Cost Reductions ~ 240,000
2nd year
Savings for the 1st and 2nd year were
normalized to production!!
92
21
Conclusion
Support of CEO absolutely necessary
Staff of different departments must participate
Relevant energy consumers must be measured
Keep administration to a minimum
Continuous, structured meetings
22
Thank you for your attention!
93
94
Saradnik na radu: ore ogo, dipl.ing.el.
3-5 jun, Sarajevo
*
*
*Ukratko o standardu
*Procesu planiranja implementacije
*Sagledavanje znaajnih energetskih potroaa
*Mjerenja i analize
*Mjere za poboljanja
*Zakljuak
95
*
576 m2
2 etae
96
*
97
*
Grijanje
Hlaenje
Elektrini ureaji
Rasvjeta
ELEKTRINAENERGIJA
kWh/mjesec trokovi/mjesec(KM)
1508 330,96
1568 342,97
1479 325,14
1480 250,29
1240 213,3
1187 205,14
1100 191,73
1286 220,39
1444 244,73
1638 357
1842 397,86
1779 385,23
15772 3464,74
0
200
400
600
800
1000
1200
1400
1600
1800
2000
J
a
n
u
a
r
F
e
b
r
u
a
r
M
a
r
t
A
p
r
i
l
M
a
j
J
u
n
J
u
l
A
v
g
u
s
t
S
e
p
t
e
m
b
a
r
O
k
t
o
b
a
r
N
o
v
e
m
b
a
r
D
e
c
e
m
b
a
r
kWh/mjesec
trokovi/mjesec(KM)
Podaci za 2011 godinu
98
ELEKTRINAENERGIJA
kWh/mjesec trokovi/mjesec(KM)
%uticaj
rasvjete
%uticaj
el.ureaja
1717 376,44 806,99 910,01
1558 344,25 732,26 825,74
1505 333,53 707,35 797,65
1431 245,75 672,57 758,43
1458 249,96 685,26 772,74
1349 232,93 634,03 714,97
1360 234,66 639,2 720,8
1251 217,63 587,97 663,03
1403 241,38 659,41 743,59
2032 440,2 955,04 1076,96
1764 386,95 829,08 934,92
1572 347,49 738,84 833,16
18400 3651,17 8648 9752
ukupno%= 47% 53%
0
500
1000
1500
2000
2500
3000
J
a
n
u
a
r
F
e
b
r
u
a
r
M
a
r
t
A
p
r
i
l
M
a
j
J
u
n
J
u
l
A
v
g
u
s
t
S
e
p
t
e
m
b
a
r
O
k
t
o
b
a
r
N
o
v
e
m
b
a
r
D
e
c
e
m
b
a
r
trokovi/mjesec(KM)
kWh/mjesec
47%
53%
%uticajrasvjete
% uticaj el.ureaja
GAS
Mjesec kWh/mjesec
trokovi/mjesec
(KM)
Januar 23279 3011
Februar 24135 3128
Mart 10270 1341
April 7373 960
Maj 2520 342
Jun 886 167
Jul 1236 206
Avgust 1298 215
Septembar 244 52
Oktobar 2190 340
Novembar 7383 971
Decembar 18893 2450
ukupno= 99707 13183
0
5000
10000
15000
20000
25000
30000
J
a
n
u
a
r
F
e
b
r
u
a
r
M
a
r
t
A
p
r
i
l
M
a
j
J
u
n
J
u
l
A
v
g
u
s
t
S
e
p
t
e
m
b
a
r
O
k
t
o
b
a
r
N
o
v
e
m
b
a
r
D
e
c
e
m
b
a
r
k
W
h
/
m
j
e
s
e
c
n
o
potrosnja gasa (kWh)
kWh/mjesec
0
5000
10000
15000
20000
25000
30000
potronja gasa (kWh)/mjeseni
trokovi
kWh/mjesec
trokovi/mjese
c (KM)
2012 godina
99
Elektrinaenergija
Mjesec/2011
ukupanstepen
danagrijanja
HDD kWh/mjesec cilj5%
Januar 542 1508 1432,6
Februar 464 1568 1489,6
Mart 353 1479 1405,05
April 178 1480 1406
Maj 121 1240 1178
Jun 27 1187 1127,65
Jul 20 1100 1045
Avgust 16 1286 1221,7
Septembar 46 1444 1371,8
Oktobar 244 1638 1556,1
Novembar 413 1842 1749,9
Decembar 469 1779 1690,05
y=0.8829x+1249.7
R=0.589
0
200
400
600
800
1000
1200
1400
1600
1800
2000
0 200 400 600
H
D
D
kWh/mjesec
Series1
Linear(Series1)
Linear(Series1)
Linear(Series1)
0
200
400
600
800
1000
1200
1400
1600
1800
2000
J
a
n
u
a
r
F
e
b
r
u
a
r
M
a
r
t
A
p
r
i
l
M
a
j
J
u
n
J
u
l
A
v
g
u
s
t
S
e
p
t
e
m
b
a
r
O
k
t
o
b
a
r
N
o
v
e
m
b
a
r
D
e
c
e
m
b
a
r
ukupan stepen dana
grijanja HDD
kWh/mjesec
cilj 5%
2011 godina
Elektrina energija
ukupanstependana
grijanjaHDD kWh/mjesec cilj5%
564 1717 1631,15
626 1558 1480,1
316 1505 1429,75
207 1431 1359,45
130 1458 1385,1
22 1349 1281,55
8 1360 1292
16 1251 1188,45
56 1403 1332,85
168 2032 1930,4
240 1764 1675,8
524 1572 1493,4
0
500
1000
1500
2000
2500
J
a
n
u
a
r
F
e
b
r
u
a
r
M
a
r
t
A
p
r
i
l
M
a
j
J
u
n
J
u
l
A
v
g
u
s
t
S
e
p
t
e
m
b
a
r
O
k
t
o
b
a
r
N
o
v
e
m
b
a
r
D
e
c
e
m
b
a
r
ukupan stepen dana
grijanja HDD
kWh/mjesec
cilj 5 %
2012 godina
y = 0.4066x + 1435.9
R = 0.1745
0
500
1000
1500
2000
2500
0 200 400 600 800
kWh/mjesec
kWh/mjesec
Linear (kWh/mjesec)
100
GAS
Mjesec/2011
ukupanstependana
grijanjaHDD kWh/mjesec cilj5%
Januar 564 23279 22115,05
Februar 626 24135 22928,25
Mart 316 10270 9756,5
April 207 7373 7004,35
Maj 130 2520 2394
Jun 22 886 841,7
Jul 8 1236 1174,2
Avgust 16 1298 1233,1
Septembar 56 244 231,8
Oktobar 168 2190 2080,5
Novembar 240 7383 7013,85
Decembar 524 18893 17003,7
y = 39.577x - 1179.6
R = 0.9659
-5000
0
5000
10000
15000
20000
25000
30000
0 200 400 600 800
HDD/kWh
kWh/mjesec
Linear (kWh/mjesec)
0
5000
10000
15000
20000
25000
30000
J
a
n
u
a
r
F
e
b
r
u
a
r
M
a
r
t
A
p
r
i
l
M
a
j
J
u
n
J
u
l
A
v
g
u
s
t
S
e
p
t
e
m
b
a
r
O
k
t
o
b
a
r
N
o
v
e
m
b
a
r
D
e
c
e
m
b
a
r
ukupan stepen dana
grijanja HDD
kWh/mjesec
cilj 5 %
2012 godina
Mjesec
ukupan
stependana
hlaenjaCDD kWh/mjesec cilj5%
Januar 0 0 0
Februar 0 0 0
Mart 6 102 96,9
April 20 85 80,75
Maj 43 148 140,6
Jun 173 886 841,7
Jul 214 1236 1174,2
Avgust 211 1298 1233,1
Septembar 101 244 231,8
Oktobar 23 550 522,5
Novembar 3 113 107,35
Decembar 0 0 0
GAS
2012 godina
y=5.32x+36.496
R=0.8786
0
200
400
600
800
1000
1200
1400
0 50 100 150 200 250
CDD/kWh
kWh/mjesec
0
200
400
600
800
1000
1200
1400
CDD/kWh
ukupanstependanahlaenjaCDD kWh/mjesec cilj5%
101
Godina Ukupna potronja energije (kWh)
Ukupan stepen dana
grijanja kWhpostepenudana Normalizovani kWh
2011 17,551 2,893 6,060 17,464
2012 18,400 2,877 6,40 18,444
Stepen dana grijanja HDD
http://www.degreedays.net/
http://www.energylens.com/articles/deg
ree-days
God
Ukupna potronja energije
(kWh)
Ukupan stepen dana
grijanja
kWh po stepenu
dana
Normalizovanik
Wh
2005 175,441 2,075 84.55 171,383
2006 164,312 1,929 85.18 172,66
Pitanje Naslov Bodovanje Evidencija Razmatranje
Dalirukovodstvoznadase
znaajneutedeenergijemogu
ostvaritijednostavnimmjerama
sniskimtrokovimabez
zahtjevanihfinansijskih
ulaganja?
Prihvatanje
potencijala
1
Dalijeorganizacijaiscrpilasvemogunosti
niskihtrokovaprijepoetkainvestiranjau
kapitalneprojekte?
Dalijerukovodstvo
opredjeljenosmanjenju
trokovaenergijeidalijena
snaziodobrenaenergetska
poltika?
Opredijeljenost
rukovodstva
2
Kadajepotrebankompromiszasmanjenje
potronjeenergije,taseobinouzimakao
prioritet?
Postojeliodreeneuloge,
odgovornostiiovlatenjazasve
osobekojeimajuuticajna
znaajnupotronjuenergijeida
lijetodokumentovano?
Ulogeiodgovornosti 2
Dalisufraze"Previesamzauzet"ili"Ja
imammnogovanijihstvarikojetrebada
uradim"obiniizgovori?
Imatelikvantifikovanei
dokumentovaneznaajne
energetskepotroae?
SEUs 3
Daliznategdjejenajmanje80%vae
energijepotroeno?
Imatiosnovu(baseline)
uspostavljenogenergetskog
uinkauodnosunakojimoe
bitimjeren?
Baseline 2
Dalimoeteprocjenitipotronjuenergije
naosnovupromjenljivihprijestizanja
rauna?
Imatiindikatoreimjerenja
identifikovanogkoritenja
energijeumjerenjima
poboljanjauodnosunanau
osnovnubaseline?
EnPIs 2
Dalireagujuproaktivnokadaaktuelna
potronjaprevazilazioekivanu?
Imajuliorganizacijeenergetske
ciljeveizadatkekojitrebajubiti
identifikovanii
dokumentovani?
Ciljeviizadaci 3
Dalisuredovnoodreeniipraeni?
Imateliuspostavljenenergetski
akcioniplan?
Akcioniplan 2
Dalisuodobreniadekvatniresursiikojie
rezultiratiispunjavanjemciljeva?
Dalijesistemupravljanja
energijomocjenjennajmanje
jednomgodinjeidalisu
napravljenapoboljanja?
Interniaudit 1
Da li imate spisak ideja poboljanja sistema
upravljanja energijom (netehnikih ideja)?
102
Relevantni
dokumenti
Komunikacija Vrijeme
Generalni
direktor
Predstavnik
rukovodsta
za energiju
Energy
Manager
Ininjer za
odravanj
e
Nadzor
proizvodnje
Oficir za
nabavku
Ininjer
za
proizvod
nju
Oficir za
ekologiju
Rauno
vodstvo
HR
Officer
Spoljni
konsultant
Priprema i opredljenost
Podruje rada Energy Team
Informisan Lider Ucesnik
Ucesnik
Radni list
All affected staff
and contractors
Lider Ucesnik
Ucesnik
Radna politika Po potrebi
Ucesnik Lider Ucesnik
Ucesnik
Energetska
politika Svi zaposleni
Lider Ucesnik Informisan
Ucesnik
Prezentacija i
minuti
Energy tim i
rukovodstvo
Lider Ucesnik Ucesnik
Informisan
Energetska
strategija
Energy tim i
prijektantski tim Informisan
Lider Ucesnik
Ucesnik
Top
mangement
and energy
team
Lider Ucesnik Ucesnik
Planiranje
Zakonska regulativa Energy Team
Radni list energetskog pregled Energy Team
Operativni rad
Radni list obuka i snimanje obuka Po potrebi
Snimanje komunikacija, prezentacija, e-
mailova Po potrebi
Snimanje diskusije (ko,sta,kada) i
komunikacija Po potrebi
Znaajni materijali Po potrebi
Radni dokumentit Po potrebi
Radni zapisi Operativni kadar
uvanje zapisa, ER6 tab Kadar za odravanje, uvanje
Lista kriticnih radnih parametara, ER6 Definisano kao u listi
Energetski dijagram toka, preispitivanje
zapisa Energy Team i projektni tim
Tenderska dokumentacija i ugovori Osobe za energiju i finansije
Nabavka opreme specifikacije Odjel za nabavku i energiju
Specifikacije usluga nabavke ukljuujui
kompetentnu opremu Odjel za nabavku i energiju
Provjeravanje
Rauni, EnPIs, EnPI radni list, itd.
Radni list internog audita, zapisi i
korektivne mjere Po potrebi
Akcioni plan poboljsanja, ER8 lista
mogucnosti t Po potrebi
Rukovanje i odrzavanje zapisa
Odjel za Rukovanje i odrzavanje
zapisima
Lista ne - uskladjenosti Po potrebi
103
Podruje primjene i granice EnMS
Koji energetski izvori su ukljueni u na EnMS a koji ne
Ukljuceni Iskljuceni
Elektricna energija Voda
Gas
Granice EnMS
Koji djelovi organizacije su ukljuceni a koji iskljuceni
Ukljuceni Iskljuceni
BAS Institut (2
sprata) 3 sprat
Elektrina energija 2012
ID
Ime
znaajnog
poroaa
tasuglavni
drajveri?
DalisuSEU
izmjereni?
Auto/runo
kWh
/godinje
%od
ukupne
potronje
Koutiena
potronju
energije?
Ciljevi
Dostignuti
ciljkWh
EnPI
1
Proces
grijanja
zgrade
Vrijemei
popunjenost
Pitati? 96.043 82%
Kvalitet
zgrade
Smanjenje
potronje
od5%u
2013
2
Proces
hlaenja
zgrade
Vrijemei
popunjenost
Auto 3.664 3%
Kvalitet
zgrade
Smanjenje
potronje
od5%u
2013
3 Rasvjeta
Dnevno
svijetloi
popunjenost
Runo 8.648 7% Zaposleni
Smanjenje
potronje
od5%u
2013
4
Elektrini
ureaji
Popunjenost
igubiciu
standby
reimu
Ne 9.752 8% Zaposleni
Smanjenje
potronje
od5%u
2013
118.107 100%
82%
3% 7%
8%
Proces grijanja zgrade
Proces hlaenja zgrade
Rasvjeta
Elektrini ureaji
Lista znaajnih energetskih potroaa ukupni doprinos
104
Rasvjeta
Na ovomlistu se nalazi popis rasvjete.Korisnik treba da kategoroe sve oblasti u organizaciji,npr,kancelarije,hodnici,skladitai takoe treba
uspostaviti potreban nivo osvjetljenja (lux) vodei rauna o ugodnosti,zdravlju i drugimaspektima
ID Prostor Kategorija Tip prikljuka
Broj
instalacija
Rangiranje
(klasa)
svjetiljki (W)
Broj
svjetiljki
Sati po
godini
kWhpo
godini
Kakojerasvjeta
kontrolisana?
Mogunosti za
poboljanja
Da li postoje
razliiti nivoi
luxzahtjevani u
toj oblasti?
Da li je
dostupna
prirodna
svjetlost?
Zahtjevani
novo luxa
Aktuelni
nivo luxa
1
Kancelarija
direktora
kancelarija
stropno
svijetlo
4 18 4 1920 552,96 On/Off prekida
savjesno
ponaanje,
prirodna
svijetlost,gaenje
prekidaa
Ne,svugdje je
isti nivo luxa
Da 400 800
2 Sekretarica kancelarija
stropno
svijetlo
2 18 4 1920 276,48 Da
3 Kanncelarijabr 12 kancelarija
stropno
svijetlo
3 18 4 1920 414,72 Da
4 Zamjenik direktora kancelarija
stropno
svijetlo
4 18 4 1920 552,96 Da
5 Kancelarija br.14 kancelarija
stropno
svijetlo
3 18 4 1920 414,72 Da
6 Kancelarija br 15 kancelarija
stropno
svijetlo
4 18 4 1920 552,96 Da
stropno
svijetlo
4 18 4 1920 552,96 Da
stropno
svijetlo
2 18 4 1920 276,48 Da
stropno
svijetlo
2 18 4 1920 276,48 Da
10 Kancelarijabr.19 kancelarija
stropno
svijetlo
4 18 4 1920 552,96 Da
stropno
svijetlo
4 18 4 1920 552,96 Da
12 Mali hodnik
stropno
svijetlo 2 18 2 1920 138,24
Ne
13 Veliki hodnik
stropno
svijetlo 7 18 2 1920 483,84
Da
14 Muki toalet
stropno
svijetlo 1 100 2 480 96
Ne
15 enski toalet
stropno
svijetlo 1 100 2 480 96
Ne
16
Kancelarija br.1
ulazna pota
kancelarija
stropno
svijetlo 3 18 4 1920 414,72
Da
stropno
svijetlo 4 18 4 1920 552,96
Da
18 server soba
stropno
svijetlo 1 18 4 100 7,2
Ne
stropno
svijetlo 4 18 4 1920 552,96
Da
stropno
svijetlo 4 18 4 1920 552,96
Da
stropno
svijetlo 9 18 4 1920 1244,16
Da
22 Salaza sastanke
stropno
ij l 7 18 4 360 181 44
Da
Planmjerenja
Naovom listu jepopis mjerenih i praenih performansi energetskih indikatora
(EnPI)i drugih mjernih instrumenata za praenje kritinih parametara
Znaajni
energetski
potroai
Indikatori
energetskih
performansiEnPi
Energetskidrajveri
Idealno sredstvo za
mjerenje
Instrumentacija
kojajetrenutno
nasnazi
Odstupanje
izmeuidealnog
ureajazaradi
performansi
praenja
Planmjerenja
Grijanjezgrade kWh/HDD
HDDipopunjenost
zgrade
El.brojilo
El.brojilo,brojilo
zagas
nijeuoeno mjeseno
Hlaenjezgrade kWh/CDD
CDDipopunjenost
zgrade
El.brojilo El.brojilo nije uoeno mjeseno
Rasvjeta kWh/8h
popunjenosti
dnevnosvjetlo
El.brojilo el.brojilo nijeuoeno mjeseno
Elektriniureaji kWh/8h popunjenost El.brojilo el.brojilo nijeuoeno mjeseno
105
ELEKTRINAENERGIJA
Mjesec april 2013 kWh/dan
04.04.(etvrtak),16h 67
05.04.(petak),16h 88
06.04.(subota),16h 42
07.04.(nedelja),16h 42
08.04.(ponedeljak),16h 89
09.04.(utorak),16h 42
10.04.(srijeda),16h 67
11.04.(etvrtak),16h 77
12.04.(petak),16h 82
13.04.(subota),16h 48
14.04.(nedelja),16h 48
16.04.(utorak),16h 86
17.04.(srijeda),16h 78
18.04.(etvrtak),16h 65
19.04.(petak),16h 47
20.04.(subota),16h 44
21.04.(nedelja),16h 44
23.04.(utorak),16h 68
24.04.(srijeda),16h 72
25.04.(etvrtak),16h 64
26.04.(petak),16h 68
27.04.(subota),16h 46
28.04.(nedelja),16h 46
67
88
42 42
89
42
67
77
82
48 48
37
86
78
65
47
44 44
63
68
72
64
68
4646
0
4
.
0
4
.
0
5
.
0
4
.
0
6
.
0
4
.
(
s
u
b
o
t
a
)
0
7
.
0
4
.
0
8
.
0
4
.
0
9
.
0
4
.
1
0
.
0
4
.
1
1
.
0
4
.
1
2
.
0
4
.
1
3
.
0
4
.
1
4
.
0
4
.
1
5
.
0
4
.
1
6
.
0
4
.
1
7
.
0
4
.
1
8
.
0
4
.
1
9
.
0
4
.
2
0
.
0
4
.
2
1
.
0
4
.
2
2
.
0
4
.
2
3
.
0
4
.
2
4
.
0
4
.
2
5
.
0
4
.
2
6
.
0
4
.
(
p
e
t
a
k
)
,
2
7
.
0
4
.
2
8
.
0
4
.
kWh/dan
kWh/dan
106
107
Lista moguih mjera za poboljanja
ID
Opis
mogunosti
Usluga
Nivo
investicije
Kapitalni
trokovi
Potencijal
ni povrat
investicije
(godine)
Procjenauteda
Odgovorna
osoba
Ciljni
datum
zavretka
Status
Napomen
e,
barijere,
rizici
Metoda
procjena
uteda
Trenutneostvareneutede
Stvarni
datum
zavretk
a
kWh
elek
kWh
gorivo
C02 Finansije
kWh
elek
kWh
gorivo
C02 Finansije
1
Regulisanje
temp.pomou
termostata
kontrolisanih
PLC
kontrolerom
Grijanje srednji 5000
5,00
5000
1000
KM/god
D 15.5.2018Ideja budet
analiticki
proracun
2
Zamjena
postojeij
sijalica sa LED
Rasvjeta
veliki 16400
19,00
4324 860 KM D ? Ideja
Da li je
investicija
opravdana
?
analiticki
proracun
3
Ugradnja 4
senzora
pokreta u
hodnicima
mali 200
1,50
960
163
KM/god
D 15.5.2015Ideja
analiticki
proracun
bez trokova
gaenje
prekidaa
svjetla u toku
pauze
0
bez
povrata
720
122
KM/god
D Ideja
analiticki
proracun
4
Regulisanje
temp.pomou
termostata
kontrolisanih
PLC
kontrolerom
Hlaenje mali 200
6,00
200 35KM D 15.5.2015idea budet
3%utede
po
stepenu C
5
Zamjena
postojeih
bojlera
Elektrini
ureai
mali 600
2,00
360 65KM D 15.5.2015ideja budet
analiticki
proracun
Jedan primjer mogue mjere poboljanja
108
Red.
br. Opis Lokacija Revizija
Datum
revizije
1 Energetskiprirunik
Kancelarijaenergy
menadera
2 Raunizaenergiju Finansije
3
Serveriuputstvoza
upotrebu Serversoba
4 Tabelaplaniranja S:/energija/zapisi
5 Tabelaprovjeravanja S:/energija/zapisi
6 Eneergetskapolitika S:/energija/zapisi
7
Izvjetajpreispitivanja
kopije
Kancelarijaenergy
menadera
8
Izvjetajpreispitivanja
elektronskekopije S:/energy/reports
9 Planoviobuke Tabelaoperacija
10 SEUOperator
odgovarajua
kontrolnasoba
11
Trajanjepreispitivanjaod
stranerukovodstva S:/energija/zapisi
12
Trajanjesastanakatimaza
uptavljanjeenergijom S:/energija/zapisi
13 Odravanjezapisa
Odravanjesistema
zaupravljanje
14 SEUdijagramiprocesa
15 SEUradneprocedure
16 SEUprocedureodravanja
Dokumentacija
Ne usklaenosti
Red.
Br.
Opis
Datum
identifikacije
Izvor Korektivne mjere Odgovornost
Plan
zavretka
Stvarni
zavretak
Potencijalne
konsekvence
NU1 Gubitakvodejerrukovaoci
nisuobuenizaradna
kompresoru
Interniaudit Zavretakobuke D 16.09.2013. Neefikasne
operacije
NU2
NU3
NU4
NU5
Tabela uoenih neusklaenosti
109
*
*Dokaz o svijesti znaaja upotrebe energije
*Sistem upravljanja energijom nije projekat pa da ima kraj
*Zahtjeva stalno provjeravanje i poboljavanje u okviru
svakodnevnih aktivnosti
*Zahtjeva stalnu posveenost, posebno rukovodstva
*Donosi finansijsku korist (1 euro je zaista 1 euro)
*Bolji imid organizacije i konkurentnost
*
110
Mobilna.Prostorna.Rjeenja.
IPLEMENTACIJA I
STANDARDA
ISO 50001:2011
111
Naziv Drutva : Metalopreraivaka industrija ALFE-MI d.o.o. ivinice za proizvodnju
promet robe na veliko i malo, uvoz , izvoz i pediciju.
Skraeni naziv: ALFE-MI d.o.o. ivinice
Adresa (sjedite Drutva) : Maline 16, Industrijska zona, 75270 ivinice
Telefon : +387 35 301-800, 363-570,
Fax : +387 35 772-511, 363-571
http://www.alfe-mi.com
E-mail : alfe-mi@bih.net.ba
ALFE-MI d.o.o je afirmirana kompanija -proizvoa proizvoda metalopreraivake
industrije nastao pretvorbom vlasnitva na bogatoj i dugogodinjoj tradiciji proizvodnje
ovog tipa u razliitim organizacijskim oblicima.
Drutvo je osnovano 1973. godine od nekoliko firmi iskusnih u metalopreraivakoj
industriji, a od 1980 godine posluje kao dio UMEL korporacije. Od 2000.godine ova
kompanija je u 100% privatnom vlasnitvu ime je promijenjen oblik svojine iz
drutvene u privatnu svojinu.
U 2006 godini kompanija je imala znaajne promjene u pogledu vlasnike i
organizacione strukture - okrupnjavanje kapitala i ulazak veinskog vlasnika Mapex
d.o.o ivinice u posjed ALFE-MI, te nove Uprave.
Drutvo zapoljava 265 zaposlenika
OSNOVNIPODACIODRUTVU
Osnovna djelatnost Drutva je:
Osim osnovne djelatnosti, djelatnost Drutva izmeu ostalog su i proizvodnja i montaa
(ugradnja):
- bravarije (graevinske stolarije) od aluminijskih profila i PVC profila,
-krovopokrivaki i fasaderski radovi,
-proizvodnja limene galanterije, industrijskih rolo vrata svih vrsta i dimenzija, i
-ostale djelatnosti.
Za svoj proizvodni program, Drutvo, ima obezbijeeno trite, tako da vie od 95% raspoloivih kapaciteta
radi za strano trite, a preostali dio za domae trite.
ALFE- MI u svijetu
Ekskluzivni prodavac kontejnera za trite EU je renomirana evropska firma Containex
Container-Handelsgesellschaft m.b.H iz Austrije.
Na tritu Australije prisutni smo putem kompanije MNM importin exportin, 9/59 Castlereagh
Street Lliverpool, NSW 2170, Australia.
Na ostalim tritima ostvarujemo kontakte s kupcima direktno.
Linkovi:
www.containex.com
PROIZVODNJAMETALNIHKONSTRUKCIJA,
STAMBENIHISANITARNIHKONTEJNERA
112
- Drutvo od 07.07. 2009. godine je vlasnik Certifikata po zahtjevima
BAS ISO 9001:2008 - Sistem upravljanja kvalitetom (QMS)
- U 2012.godini izvrena je integracija postojeih zahtjeva
standarda QMS sa zahtjevima standarda Sistem upravljanja
energijom (EnMS) po ISO 9001:2008
- 04.10.2012. godine je izvrena recertifikacija po zahtjevima ISO
9001:2008 i certifikacija po zahtjevima standarda BAS ISO
50001:2011.
113
ZATOISO50001?
Uprava (Rukovodstvo) ALFE-MI d.o.o. ivinice su integracijom
QMS (ISO 9001) i EnMS (ISO 50001) imali za cilj obezbjeenje
stalnog poboljanja i uinkovitosti sistema kvaliteta i energije,
kroz mjere vezane za tehnologiju i ljudski faktor. Sa
ekonomskog aspekta uvoenjem EnMS Druvo treba da
postigne poveanje energetske uinkovitosti (efikasnosti),
dodatno smanjenje vlastitih trokova uz sistematian pristup
racionalnoj potronji bez tete na kvalitet proizvoda i usluga i
uvjeta rada, a sa okolinskog aspekta smanjenje emisije tetnih
gasova, uz potivanje zakonskih regulativa (meunarodni,
nacionalni, regionalni, lokalni i dr.).
Energija ekologija - ekonomija - efikasnost
Na taj nain se oekuje poveanje naa sposobnost i
konkurencija prema zahtjevima trita i dodatno poveava nae
napore za obezbjeenje stalnog kvaliteta naih proizvoda uz
racionalnu upotrebu svih vidova energije.
114
4.1 Opi zahtjevi QMS i EnMS
U ALFE-MI d.o.o. ivinice je integrisani sistem upravljanja kvalitetom i energijom
uspostavljen, dokumentiran, implementiran i odravan i kontinuirano se vri
analiziranje i poboljanje kvaliteta i performanse energije, u skladu sa zahtjevima
meunarodnog standarda BAS EN ISO 9001:2008 i BAS EN ISO 50001:2011.
4.ZAHTJEVIENMSa
U Drutvu imamo slijedee osnovne grupe procesa:
Procesi koji se odnose na dokumentaciju QMS i EnMS
Rukovodni proces QMS i EnMS
Upravljanja resursima QMS i EnMS
Realizacije sistema kvaliteta proizvoda i EnMS-a
Mjerenja, analize i poboljanja QMS i provjera EnMS
Podruje primjene certifikacije integrisanog sistema upravljanja kvalitetom i energijom
prema standardima ISO9001 i 50001, a u skladu sa osnovnom djelatnou je cijelo
Drutvo sa obuhvatanjem svih organizacionih jedinica i sektora prema zahtjevima
standarda ISO 50001 sa nagalaskom na procesni pristup procesu proizvodnje i
organizacionim jedinicama i sektorima koji su vezani za proizvodnju i proizvod. Od
direktnih zahtjeve standarda ISO 9001 izuzete su slijedee organizacine jedinice i
sektori: Sigurnost, Investiciono odravanja, Uvoz-izvoz, Raunovodstvo i finansije,
Restoran i Eksterni transport.
PolitikaEnMSa
Energetskipregled
Energetskaosnova
Indikatoriperformanseenergije(EnPl)
OptiioperativniciljeviEnMSa
PROCESNIPRISTUP
Implementacija
EnMSa
PlaniranjeEnMSa
P
L
A
N
D
O
Praenje i
mjerenje
Provjera EnMS-a
Ocjena Uprave
Kontinuirano
poboljanje
C
H
E
C
K Demingov koncept kontinuiranog poboljanja
115
5.1-EnMS4.2.1 Opredijeljenost rukovodstva za QMS i EnMS
Uprava Drutva svoju stalnu oprijedijeljenost za kontinuirano poboljanje efikasnosti
Sistema upravljanja kvalitetom i energijom (QMS i EnMS) izraava kroz:
definisanjem, uspostavljanjem i odravanjem integrisane Politike upravljanja kvalitetom i
energijom koja se implementira i odrava i sa kojom su upoznati i saglasni svi zaposleni u
ALFE-MI d.o.o. ivinice,
imenovanjem predstavnika rukovodstva za kvalitet i energiju i tim za upravljanje
kvalitetom i energijom (odbor za kvalitet i energiju) ije djelatnosti date u taki 5.5.2.1
ovog Poslovnika,
osiguravanjem neophodnih resursa potrebnih za uspostavljanje, odravanje i poboljanje
QMS i EnMS i performansi energije,
isticanja o znaaju stalnog zadovoljenja zahtjeva kupca i zadovoljenja zakonske
regulative i propisa,
osiguranjem da se opi i operativni ciljevi QMS i EnMS uspostave, redovno periodino
pregledaju, analiziraju i ocjenjuje njihov efekat,
odreivanjem opsega i granice QMS i EnMs,
isticanja vanosti sistema upravljanja kvalitetom i energijom na svim razinama i kod svih
zaposlenika u Drutvu,
osiguranjem odgovarajih indikatora performanse energije (EnPl),
osiguranjem, analiziranjem i razmatranjem performanse energije u dugoronom
planiranju, kontroli i nadzoru EnMS, na osnovu kojih se pokreu korekcije, korektivne i
preventivne mjere,
idetificiranjem podruja znaajne upotrebe/potronje energije i prilika za poboljanje
performansi energije,
identificiranjem primjenjljivosti zakonskih zahtjeva i drugih zahtjeva koji se odnose na
upotrebu i potronju energije u Drutvu i
provoenje ocjene QMS i EnMS od strane rukovodstva Drutva.
5.5.2EnMS4.2.2 Predstavnikrukovodstvazakvalitetienergiju
Rukovodstvo ALFE-MI d.o.o. ivinice je imenovalo Predstavnika rukovodstva za kvalitet i
energiju Quality Manager-a, sa odgovarajuom strunou i osposobljenosti. Predstavnika
rukovodstva za kvalitet i energiju koji neovisno od drugih odgovornost je zaduen za
implementaciju i poboljanje sistema upravljanja kvalitetom i energijom sa slijedeim
odgovornostima i ovlatenjima:
osiguravanje da se procesi potrebni za sistem upravljanja kvalitetom i energijom
uspostavljen, implementiran, odravan i kontinuirano unaprjeivan u skladu sa
meunarodnim standardom ISO 9001 i ISO 50001,
izvjetavanje Direktora o performansama energije,
izvjetavanje najvieg rukovodstva (Direktora) o performansama sistema upravljanja
kvalitetom i energijom(QMS i EnMS) i svim potrebama i prilikama za poboljanje,
identificiranje osoba ovlatenih od rukovodstva (Direktora) da rade na kontinuiranom
poboljanju aktivnosti upravljanja energijom,
da osigura da planirane aktivnosti upravljanja energijom dizajnirane u skladu sa politikom
upravljanja kvalitetom i energijom,
da definie i komunicira odgovornosti i ovlatenja sa namjerom da omogui efektivno
upravljanje energijom,
da odredi kriterije i metode za osiguranje efektivnog djelovanja sistema upravljanja
energijom i
da promovira svjesnosti o zahtjevima kupaca, politici i ciljevima integrisanog sistema
upravljanja kvalitetom i energijom na svim razinama i kod svih zaposlenih u Drutvu.
116
5.3-EnMS4.3 Politika upravljanja kvalitetom i
energijom
5.4EnMS4.4PlaniranjeQMSEnergetskipregledEnMS
EnMS4.4.1 Openito o planiranju energije
Drutvo ALFE-MI d.o.o. ivinice je dokumentovalo proces planiranja energije.
Planiranje energije je u skladu sa integrisanom politikom upravljanja kvalitetom
i energijom i postojeim planom QMS i aktivnostima koje kontinuirano
poboljavaju performanse energije.
EnMS4.4.2ZakonskizahtjeviidrugizahtjeviEnMS
Drutvo ALFE-MI d.o.o. ivinice je identificiralo i implementiralo pristup
zakonskim regulativama i drugim zahtjevima EnMS-a vezano za upotrebu,
potronju i uinkovitost energije.
Primjenljivi zakonski zahtjevi mogu biti, na primjer meunarodni, regionalni,
nacionalni i lokalni zahtjevi koji se primjenjuju u opsegu EnMS. Za zakonske i
druge zahtjeve EnMS je imenovana osoba ,koja je zaduena za usklaenost i
redovni pregled ovih zakonskih regulativa u odreenim vremenskim intervalima
u skladu sa QEnRU4.2-01 Radnom uputom za upravljane zakonskom
regulativom.
EnMS4.4PLANIRANJE
117
ALFE-MI d.o.o. ivinice je izvrilo poetni energetski pregled upotrebe i potronje
energije, koji e se redovno odravati, analizirati i po potrebi periodino pregledati mijenjati
i ponovo analizirati. Svrha energetskog pregleda je definisanje znaajne upotrebe energije i
utvrivanje prioriteta mogunosti za poboljanje performansi energije.
U cilju razvoja energetskog pregleda Drutvo ALFE MI d.o.o. ivinice je:
a) analiziralo upotrebu i potronju energije na temelju mjerenja i drugih podataka tj.
-odredilo trenutne (aktuelne) izvore (tipove) energije (elektrina energija, toplotna energija,
energija komprimiranog zraka, fosilna goriva, plin i sl.) i
-procijenilo prolu i aktuelnu upotrebu i potronju energije.
b) na temelju analize upotrebe i potronje energije, identificirana su podruja znaajne
upotrebe energije tj.
-idetificirana su postrojenja, oprema, sistem, proces i osoblje koje radi za, ili u ime
organizacije, koja znaajno utie na upotrebu i potronju energije,
-idetificirani su drugi relavantni faktori koji znaajno utiu na upotrebu energije,
-odreene su aktuelne performanse energije postrojenja, opreme, sistema i procesa
vezano za utvrene znaajne upotrebe energije i
-procjenu tj. plan potronje energije u slijedeem periodu
c) Identificirani su i odreeni prioriteti i zabiljeene mogunosti za poboljanje performansi
energije,
Energetski pregled je dat u posebnom dokumentu En4.4.3-01 Energetski pregled.
EnMS4.4.3Energetskipregled
118
Energetskipregledsapodacimajebilabazazauspostavljanjeenergetskeosnoveza
upravljanjeperformansamaenergije,energetskoplaniranjeiodreivanjemjeraza
poboljanjeperformansienergijeuALFEMId.o.o..ivinice.
Promjeneuperformansamaenergijeesemjeritiuodnosunaenergetskuosnovu.
PodeavanjepremaenergetskojosnoviuDrutvoALFEMi,d.o.oiviniceeseraditiu
slijedeimsluajevima:
kadaindikatorperformanseenergije(EnPl)nijeuskladusaupotrebamaipotronjom
energijeuDrutvui
kodveihpromjenauprocesu,operativnommodeluilienergetskimsistemima.
EnMS4.4.Energetskaosnova
119
Drutvo ALFE-Mi,d.o.o ivinice je utvrdilo na osnovu energetskog pregleda slijedee
indikatore performansi energije (EnPl) za nadziranje i mjerenje performansi energije:
a) Upravljake ( koji se odnose na upravljanje znaajnom upotrebom energije):
- potronja energije u jedinici vremena (potronja elektrine energije: kWh/mjeseno, kWh/godinje, ...),
- potronja energije po jedinici proizvoda (potronja elektrine energije kWh/kontejnerska jedinica u
mesenom i godinjem intervalu, ...),
KJ -(kontejnerska jedinica) kontejner kao gotov proizvod sa odreenim standardnim izvedbama i dimezijama (irina 2435mm i
razliite duine od 10,16,20, 24 i 30 stopa)
- potronja energije po broju pripremljenih obroka za zaposlenike (kWh/broj pripremljnih obroka za
ishranu zaposlenika),
- potronja goriva za vanjska transportna sredstva po preenom kilometru puta,
- % ukupne potronje energije u ukupnim trokovima i prihodu i rashodima Drutva i dr.
b)Operativne (koji se odnose na pojedine dijelove postrojenja, opreme i dr. koje su usmjerene ka
specificiranju uteda energije, kao i uteda energije rezultat razliitih procesa gdje spada i tehnoloko
poboljanje ):
- uteda energije nabavom, upotrebom ili modifikacijom opreme koja tedi energiju,
- uteda energije koritenjem obnovljivih izvora energije ( biomasa, solarna energija, energija vjetara,
energija vode i dr),
- smanjenje vrenog optereenja,
- upotreba energije iz otpada,
- smanjenje potronje energije sa preventivnim djelovanjem na potronju (nulte i male investicije),
-uteda energije kolovanjem za znaaj potronje, upotrebe i uinkovitost energije i dr.
EnPl se periodino pregledamo i analiziramo (najmanje 1x godinje) sa energetskom osnovom.
EnMS4.4.5Indikatorperformansi
energije(EnPl)
120
Koncept performansi energije u Drutvu ALFE MI d.o.o..ivinice
je prikazan na sledeoj slici:
PERFORMANSE
ENERGIJE
Intenzitet
energije:
Ulazna
energija/koristan izlaz
iz sistema
Upotreba
energije
Potronja
energije
Ostalo
Uinkovitost
energije:
Izlazni element
energije/ulazni
element energije
Koncept energetske performanse daje fleksiblnost tj. mogunost poboljanja po
svakom od elemenata upotrebe, potronje i energetske uinkovitosti energije i
on se ostvaruje kroz integrisanu politiku kvaliteta i energije, rezultate audita,
proces planiranja energije (kao alat za odravanje i kontinuirano poboljanje
performansi energije), korektivne i preventivne mjere i drugu dokumentaciju
Sistema upravljanja kvalitetom i energijom.
5.4.1EnMS4.4.6Ciljeviupravljanja
kvalitetomienergijom
121
122
EnMS4.5.1 Openito o implementaciji EnMS
Drutvo ALFE-MI d.o.o. ivinice integrisanjem zahtjeva EnMS u postojei QMS prati, analizira, preispituje
i planira trokove znaajne upotrebe energije u odnosu na postojeu i planiranu proizvodnju i njene
resurse.
6.2.2-EnMS4.5.2 Kompetentnost, svjesnost i obuavanje
5.5.3-EnMS4.5.3 Interna komunikacija QMS/ komunikacija EnMS
4.2-EnMS4.5.4 Zahtjevi u pogledu dokumentacije QMS i EnMS
4.2.4-EnMS4.6.5 Kontrola zapisa QMS i EnMS
Nain kontrole zapisa o kvalitetu u ALFE-MI d.o.o. ivinice definira QEnP-4.2.-01 Procedura
upravljanja dokumentima i zapisima QMS i EnMs.
EnMS4.5.5 Operativno upravljanje sistemom upravljanja energijom
U cilju odravanja znaajne upotrebe Drutvo ALFE-MI d.o.o. ivinice je identificiralo i planiralo aktivnosti
koje su u skladu sa politikom sistema upravljanja kvalitetom i energijom, opim i pojedinanim ciljevima i
planovima aktivnosti EnMS (programima za realizaciju ciljeva).
Aktivnosti na operativnom upravljanju EnMS podrazumjeva:
- uspostavljanje kriterija za efektivan rad i odravanje znaajne upotrebe energije, gdje bi ne postojanje
moglo imati za posljedicu znaajno odstupanje od efektivnih performansi energije,
- rad i odravanje procesa, sistema, postrojenja i opreme koja upotrebljava energiju u skladu sa
dokumentacijom i zahtjevima EnMS i
- odgovarajuu komunikaciju i nadzor nad zaposlenicima koje rade za ili u ime Drutva na EnMS.
U sluaju nenadane ili izvaredne situacije i potencijalne nesree, uzimajui u obzir nabavku i potrebne
opreme, Drutvo ALFE-MI d.o.o. ivinice e u skladu sa mogunostima odabrati i ukljuivanje
odgovarajuih performansi energije.
Primjenljivi procesi u implementaciji i operativnom upravljanju EnMS su opisani u skladu sa EnP4.5-01
Procedurom upravljanja performansama energije.
Refereni dokumenti EnP4.5-01 Procedure upravljanja performansama energije koji su
vezani za energiju su:
EnRU4.5.-01 Radna uputa za mjerenje i planiranje potronje elektrine energije.
EnRU4.5.-02 Radna uputa za upravljanje nultim i vrlo malim investicijama
EnRU4.5-03 Radna uputa za mjerenje i planiranje potronje tekueg goriva za vanjski transport
EnRU4.4.6-01 Radna uputa za izradu programa za relizaciju pojedinanih ciljeva EnMS-a.
Zajednike revidirane procedure i radne upute vezane za kvalitet i energiju:
QEnP-4.2.-01 Procedura upravljanja dokumentima i zapisima sistema upravljanja kvalitetom i
energijom
QEnP-8.5.-01 Procedura korektivnih i preventivnih akcija
QEnP-7.4-01 Procedura nabave, nabave energetskih usluga,proizvoda,opreme i energije
QEnP-8.2.2-01 Procedura internog audita sistema upravljanja kvalitetom i energijom
QEnP8.3-01 Procedura upravljanja neusklaenim proizvodima i neusklaenostima EnMS
QP-7.6.-01 Procedura upravljanja kontrolno mjernom opremom
QP-6.3.-01 Procedura odravanja opreme
QEnRU-4.2.-01 Radna uputa za upravljanje zakonskom regulativom
QEnRU-7.4.-01 Radna uputa za izbor i rangiranje dobavljaa
123
124
131
71
71
135.84
96.27
92.77
110.34 104.65 115.81
117.65
115.68
134.99
175.59
167.38
138.21
134.6
105.08
101.04 101.16
91.18 91.36
61.36
130.98
135.33
173.85
163.43
147.2
121.98
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
110
120
130
140
150
160
170
180
190
200
Potronja u 2011g
(kWh/KJ)
Potronja u 2012g
(kWh/KJ)
Potronja u 2013g
(kWh/KJ)
P
o
t
r
o
n
j
a

e
l
e
k
.

e
n
e
r
g
i
j
e

(
k
W
h
/
K
J
)
K
J
-
k
o
n
t
e
j
n
e
r
s
k
a

j
e
d
i
n
i
c
a
Mjere na smanjenu potronje energije kod rukovanja opremom i odravanju
-Redovno preventivno odravati sve strojeve i opremu,
-Iskljuiti opremu i transportna sredstva kada nisu potrebni,
-Koristiti opremu s optimalnim veliinama i kapacitetima,
-Redovnim aktivnostima u okviru preventivnog odravanja provjeriti sistem distribucije
komprimiranog zraka i pronai i popraviti sve pukotine i curenje zraka, koristiti hladniji ulazni
zrak, redovno preventivno kontrolisati sve kompresore za zrak i optimizirati pritisak u
sistemu distribucije zraka.
Primjeri mjera na preventivnom djelovanju na smanjenju potronje
energije ( sa nultim i vrlo malim investicijama) iz EnRU4.5.-02 Radne
uputa za upravljanje nultim i vrlo malim investicijama
Mjere na smanjenju potronje goriva u otpremi, distribuciji i unutranjem transportu:
-Planiranje servisa i redovnog preventivnog odravanja kako bi se osigurala tehnika
ispravnost vozila,
-Iskljuiti motor vozila tijekom utovara, istovara ili ekanja
-Odrediti veliine kamiona prema poslu tj. potpuno opteretiti kamion, ako nema dovoljno
tereta koristiti manji kamion.
-Voditi rauna o opotimalnim brzinama kamiona,
-Nai to krai put kamiona za isporuke kako bi se smanjila kilometraa
125

Godinji gubici energije usljed gubitaka komprimiranog zraka

ivinice, juni 2012.

Otvor na pneumatskoj
instalaciji koji odgovara
preniku mm

Gubitak zraka pri
pritisku 6 bara
(L/s)
Gubitak energije
kWh
Godinji
gubitak *) KM

1

1,238

0,30

79

3

11,14

3,1

819

5

30,95

8,3

2.192

10

123,80

33,0

8.718
*) = Gubitak energije kWh x 0,259 KM/kWh (srednja vrijednost cijene elektrine energije VT I MT
kWh) x 1020
h
godinji prosjeni broj sati rada jednog kompresora)

Predstavnik rukovodstva za kvalitet i energiju

EnMS4.5.6 Projektovanje (dizajn) EnMS
Drutvu ALFE-MI d.o.o. ivinice e kod projektovanja energetske uinkovitosti, novih
investicija i uinkovitije tehnologije, rekonstrukcije i obnovljanja postrojenja, opreme,
sistema i procesa koji mogu imati znaajan uticaj na njegove performanse energije
uzeti u mogunost poboljanja performansi energije i operativnog upravljanja
energijom.
Rezultati procjene performanse energije e biti ukljueni u specifikacije projektne i
nabavne aktivnosti aktuelnihi izvedbenih projekata Drutva koji e biti
dokumentovani.
7.4EnMS4.5.7 Nabava/nabavaenergetskihusluga,proizvoda,opremeienergije
Drutvo ALFE-MI d.o.o. ivinice je utvrdio kriterije kojih e se pridravati zaposlenici,
kako bi se osiguralo da je nabavljeni proizvod, odnosno usluga, usklaena sa utvrenim
zahtjevima za kvalitet i upravljanje energijom. Kod nabave energetskih usluga, proizvoda
i opreme koji mogu imati uticaja na znaajnu upotrebu energije dobavlja e se
informisati da e nabava dijelom biti procijenjena na osnovu performansi energije. Ovo
ukljuuje sljedee aktivnosti:
izbor dobavljaa obzirom na njihovu sposobnost da isporue proizvod u skladu sa
zahtjevima ALFE-MI d.o.o. ivinice,
kod naruivanja proizvoda, opreme i usluga koji koriste energiju i koji su procijenjeni
kao znaajni za performanse energije ustanovit e se kriteriji za procjenu upotrebe,
potronje i uinkovitosti energije preko planiranog/oekivanog ivotnog vijeka,
jasno i jednoznano specificiranje zahtjeva za nabavu i nabavu energije i
nadzor i verifikaciju zadovoljavanja utvrenih zahtjeva.
126
EnMS4.6.1 Nadzor, mjerenje i analiza EnMS
Drutva ALFE-MI d.o.o. ivinice je osiguralo da za kljune aktivnosti sistema
upravljanja energijom, koga odreuju performanse energije da se nadzire, mjeri i
analizira, to podrazumjeva slijedee:
- znaajnu upotrebu energije,
- relevantne faktore koje odreuju znaajnu upotrebe energije,
- Indikatori performansi energije (EnPl),
- analiza realizacije aktivnosti i ocjena efekta opih i operativnih ciljeva upravljanja
energijom,
-procjena aktuelne/stvarne u odnosu na planiranu tj. oekivanu potronju energije
EnMS4.6PROVJERA
EnMS4.6.2 Procjena usklaenosti sa zakonskim i dr. zahtjevima EnMS
Ocjenu usklaenosti sa zakonskim i drugim zahtjevima EnMS se redovno (1x godinje)
usklauje i kontinuirano prati u skladu sa primjenljivim zakonskim zahtjevima i
regulativama za EnMS (meunarodni, nacionalni, regionalni, lokalni i sl.).
Ocjena usklaenosti zakonskih i drugih zahtjeva sa performansama energije se
dokumentuje zapisom En4.6.2-01 Zakonski i drugi zahtjevi usklaeni sa
performansama energije.
8.2.2-EnMS4.6.3 Interni audit QMS i EnMS
U ALFE-MI d.o.o. ivinice se jednom godinje, a po potrebi i ee izvode interni
auditi sistema upravljanja kvalitetom i interni audit sistema upravljanja energijom, s
ciljem odreivanja da li je integrisani sistem upravljanja kvalitetom i energijom:
-usklaen sa zahtjevima standarda BAS EN ISO 9001:2008 i BAS EN ISO 9001:2011,
usklaen sa zahtjevima uspostavljenim u skladu sa dokumentacijom i
organizacionom shemom ALFE-MI,
-efektivno implementiran i odravan,
-u skladu sa integrisanom politikom sistema upravljanja kvalitetom i energijom, opim
i pojedinanim mjerljivim ciljevima i programima za upravljanja energijom i
programima i svim drugim zahtjevima EnMS,
-u skladu sa relevantnim zakonskim obavezama i ostalim obavezama kojima
Drutvo podlijee.
-uinkovito primijenjen, odravan i da li se konstantno poboljavaju performanse
QMS i EnMS.
127
128
8.3-Kontrola neusklaenog proizvoda/ EnMS 4.6.4 Neusklaenost,
korekcija, korektivne i preventivne akcije EnMS
ALFE-MI d.o.o. ivinice je osigurano da se sve neusklaenosti u EnMS moraju idetificirati i
sa njima upravljati.
Cilj popravnih (korektivnih radnji) tj. korekcija je rijeiti problem tj. uzrok pojavljivanja
problema.
Sve neusklaenosti na EnMS se daju u skladu sa QEnP-8.3.-01 Procedurom upravljanja
nesklaenim proizvodima i neusklaenostima EnMS.
8.4 Analiza podataka QMS i EnMS
8.5 Poboljanja
8.5.1 Stalno poboljanje
Stalno poboljavanje efektivnost QMS i EnMS se izraava primjenom politike QMS i EnMS,
ciljeva QMS i EnMS, rezultata audita, povratnim informacijama od kupca, ocjenama
performansi energije, projektovanjem i planiranjem sistema upravljanja kvalitetom i
energijom, promjenama koji mogu uticati na QMS i EnMS i analizom svih ovih i slinih
aktivnosti, a kao i preduzimnjem i analizom korektivnih i preventivnih mjera i redovnim
preispitivanjem QMS i EnMS od rukovodstva. Ulazi za proces poboljanja ukljuuju i
informacije dobivene iz: podataka validacije i verifikacije proizvoda, podataka rezultata
procesa, podataka ispitivanja, financijskih podataka i podataka o karakteristikama kvaliteta
proizvoda.
8.5.2-EnMS4.6.4 Korektivne akcije QMS i EnMS
8.5.3-EnMS4.6.4 Preventivne akcije QMS i EnMS
129
130
4.2.4-EnMS4.6.5 Upravljanje zapisima QMS i EnMS
Zapisi o QMS i EnMS su pisani dokazi o provedenim aktivnostima i postignutim
rezultatima kvaliteta i performansi energije.
Oni omoguavaju analizu kvaliteta i performansi energije, identifikaciju i praenje
izvrenih aktivnosti u svim fazama procesa realizacije proizvoda, praenja potronje i
upotrebe energije te predstavljaju osnovu za preduzimanje korektivnih i preventivnih
mjera, analize podataka, kao i za aktivnosti stalnog poboljanja sistema QMS i EnMS.
Pod kontrolom zapisa u ALFE-MI d.o.o. ivinice se podrazumijeva:
- izrada zapisa, radi prikupljanja dokaza o izvrenim aktivnostima i postignutim
rezultatima,
- jednoznano oznaavanje, radi lake identifikacije i praenja (ifra, naslov, datum,
potpis),
- dostupnost i distribucija zapisa,
- uvanje, izdavanje, arhiviranje i uklanjanje zapisa.
Zapisi trebaju biti i ostati itljivi, dostupni, te da ih je mogue lako idetificirati i da su
sljedljivi do relevantne aktivnosti.
Nain kontrole zapisa o kvalitetu u ALFE-MI d.o.o. ivinice definie
QEnP-4.2.-01 Procedura upravljanja dokumentima i zapisima QMS i EnMs.
Mobilna.Prostorna.Rjeenja.
5.6EnMS4.7PreispitivanjeQMSiEnMSodrukovodstva
5.6.1EnMS4.7.1Openito
Direktor ALFE-MI d.o.o. ivinice sa saradnicima preispituje sistem upravljanja
kvalitetom i sistem upravljanja energijom najmanje jedanput godinje kako bi se
osigurala usklaenost, adekvatnost i efektivnost sistema.
U ovo preispitivanje je ukljuena ocjena pogodnosti za poboljanje i potreba za
izmjenom sistema upravljanja kvalitetom i energijom ukljuujui i politiku sistema
upravljanjem kvalitetom i energijom i godinje ciljeve kvaliteta i energije. Na
svakom preispitivanju Direktor posebno izjavljuje da li je zadovoljan ili ne.
Kao rezultat preispitivanja nastaje zapis o preispitivanju nakon kojeg se odreuju
mjere za poboljanje.
ZAPISNIK O OCJENI SISTEMA UPRAVLJANJA ENERGIJOM za 2012.godinu
za period 01.01.- 31.12.2012.
4.7OCJENAUPRAVE
(RUKOVODSTVA)
131
Uspostavilismosistemzastalnoodravanjeikontinuiranopoboljanje
energetskeefikasnostikojesuvezaneuztehnologijuiljudskifaktor
Sistemskopraenjeinadzornadpotronjomenergije
Trokovienergijeseneposmatrajuviekaofiksnitrokovi,jerse
sistemskimdjelovanjemradinasmanjenjetrokovairacionalnoj
upotrebuipotronjienergije
Poveanajesvijestoznaajuenergijemeuzaposlenicimasa
identifikacijomikomunikacijomsvihzaposlenikakojimogudovestido
poboljanjaperformansienergije
UgledDrutvasepoveava,jersistemvodikasistemskomsmanjenju
emisijetetnihgasova,zatitiokolineiupotrebiobnovljivihizvora
energijeuzpotivanjevaeihzakonskihobaveza
KORISTIODISO50001
132
PITANJA?
KOJIJEOSNOVNIELEMENAT
ENERGIJSKOGSISTEMA?
UPRAVA(DIREKTOR)
133
HVALANAPANJI!
134
ISO50001UODNOSUNAISO9001IISO14001
Autor:Duanurevac,dipl.ing.el.
ISO/BASnacionalniseminarUpravljanjeenergijomiISO50001
35jun,Sarajevo
Zasnovanna
PDCAciklusu
ISO50001
135
IstiosnovniPDCAkrug
Istaosnovazastalnimpoboljanjima
Slinaimjestruktura
Svestruktureebitipromjenjeneuskladusavodiem83
Istijesistematskikoncept
AneksBstandardaISO50001uporeujetakenjihove
meusobnestrukture
Imajumeusobnoslinustrukturu
ISO50001jeinternofokusira
ISO9001jefokusirannakrajnjegpotroaa
ISO50001zahtjevapoboljanjeenergetskihperformansi
Vanostenergetskihindikatoraperformansi(EnMS)
Dalinetodrugo?
SvrhaISO50001jepoboljanjeenergetskihperformansi
tajesvrhaISO9001?
Relativnavanostsertificiranja.
Osnovnerazllikezadiskusiju
136
Najavavodia83
Svakomsistemupotrebanbalans
ISO50001zahtjevaminimalnudokumentaciju.
Integrisanisistemiupravljanja
QMS:ZakonskiputzaimplementacijuQMSsistemaje
relativnolak.(npr.sertifikacijajezahtjevanazaopskrbu
vladinihagencijailitenderigdjejevladaugovara)
EMS:Zakonskiputzanjegovuimplementacijujeupredivo
tei.MeutimISO14000sufamilijarnistandardikojusu
dobrovoljniioninenadomjeujukontrolukojabibila
izvrenaodorganakojabiseodnosilanapravne
usklaenosti.
EMS:Onotojeprimarnozaorganizacijejestenjegova
primjena.Meutimzakonskiiliprihvaenizahtjevimogu
postatikaodiodravnepolitikejednezemljei/iliobavezau
ciljupostizanjaenergetskesigurnostii/iliublaavanja
klimatskihpromjena.
Poreenjaprimjene
Zakoniiregulativa
137
QMS:trite(npr.potranjailancisnadbijevanja)
EMS:triteigrasvevieznaajnijuuloguumotivisanju
organizacijadaimplementirajuEMS
EMS:Trenutnonatrituimamorast,odnosnovisokei
nestabilnecijenetrokovanabavkeenergije.Ostalitrini
faktorimogurezultiratiuspostavljanjempolitikih
mehanizama(zakonojavnimnabavkama,bijelisertifikati,
smanjivanjeemisijaCO2)ilizahtjevipotroaa
Poreenjaprimjene
Trite
QMS:SertifikacijapredstavljavaanputkapromocijiQMS
EMS:Sertifikacijatakoepredstavljavaanputkapromociji
EMS
EMS:Daliesertifikacijaigrativanuuloguupromovisanju
primjenestandardaISO50001vjerovatnoezavisitiod
jainedjelovanjanasmanjenjetrokovaenergije,drugih
trinihaspekatakojisemogujaviti,politikihzahtjevai
podrkedabudeuspostavljen.
ISO50001moedasekoristizaserifikaciju,registraciju,i/ili
samoizjanjavanjeorganizacijeoEnMS.Onneuspostavlja
apsolutnezahtjevaizvanenergetskepolitikeorganizacijei
omoguavausklaenostsavaeimzakonodavstvom.
Poreenjaprimjene
Podrkaprogramusertifikacije
138
ISO50001:2011 ISO9001:2008 ISO14001:2004
Taka Kriterij Taka Kriterij Taka Kriterij
1 Podruje rada 1 Podrujerada 1 Podrujerada
2 Upuivanje na standarde 2 Upuivanjenastandarde 2 Upuivanjenastandarde
3 Terminiidefinicije 3 Terminii definicije 3 Terminiidefinicije
4
Zahtjevisistemaupravljanja
energijom 4
Sistem upravljanja
kvalitetom 4
Zahtjevi sistema okolinskog
upravljanja
4_1 Optizahtjevi 4_1 Optizahtjevi 4_1 Opti zahtjevi
4_2 Odgovornostrukovodstva 4_2 Odgovornostrukovodstva
4_2_1 Najvie rukovodstvo 5_1 Opredjeljenjerukovodstva 4_4_1
Resursi,uloge,odgovornosti i
ovlatenja
4_2_2 Predstavnik rukovodstva 5_5_1,5_5_2
Odgovornostiovlatenja,
predstavnikrukovodstva 4_4_1
Resursi,uloge,odgovornosti i
ovlatenja
4_3 Energetska politika 5_3 Politika kvaliteta 4_2 Okolinska politika
4_4 Energetskoplaniranje 5_4 Planiranje 4_3 Planiranje
4_4_1 Opte 5_4_1,7_2_1
Ciljevikvaliteta,Utvrivanje
zahtjevakojiseodnosena
proizvod 4_3 Planiranje
4_4_2 Pravni i drugi zahtjevi 7_2_1,7_3_2
Utvrivanje zahtjeva koji
seodnose na proizvod,
Projektovanje i razvoj
ulaza 4_3_2 Pravniidrugizahtjevi
4_4__3 Energetskipregled 5_4_1,7_2_1
Ciljevi kvaliteta,
Utvrivanje zahtjeva koji
seodnose na proizvod 4_3_1 Okolinski aspekti
4_4_4
Energetska referentna
vrijednost (baseline)
4_4_5
Energetski indikatori
performansi (EnPI)
4_4_6
Energetski ciljevi,planovi i
upravljanje akcionim
planovima 5_4_1,7_1
Ciljevikvaliteta,
Planiranjerealizacije
proizvoda 4_3_3 Ciljevi,plani program
139
ISO50001:2011 ISO9001:2008 ISO14001:2004
Taka Kriterij Taka Kriterij Taka Kriterij
4_5 Implementacija i djelovanje 7 Realizacija proizvoda 4_4 Implementacija i djelovanje
4_5_1 Opte 7_5_1
Kontrolaproizvodnjei
pruanjeusluga 4_4_6 Kontrola operacija
4_5_2
Kompetentnost,obukai
svijest 6_2_2
Kompetentnost,obukai
svijest 4_2_2 Kompetentnost,obuka i svijest
4_5_3 Komunikacija 5_5_3 Internakomunikacija 4_4_3 Komunikacija
4_5_4 Dokumentacija 4_2
Zahtjeviupogledu
dokumentacije
4_5_4_1
Zahtjeviupogledu
dokumentacije 4_2_1 Opte 4_4_4 Dokumentacija
4_5_4_2 Kontroladokumenata 4_2_3 Kontroladokumenata 4_4_5 Kontrola dokumenata
4_5_5 Kontrolaoperacija 7_5_1
Kontrolaproizvodnjei
pruanjeusluga 4_4_6 Kontrola operacija
4_5_6 Dizajn 7_3 Dizajnirazvoj
4_5_7
Nabavkaenergetskihusluga,
proizvoda,opremeienergije 7_4 Nabavka
4_6 Provjeravanje 8 Mjerenje,analizaipoboljanja 4_5 Provjeravanje
4_6_1
Monitoring,mjerenja i
analize
8_2_3,
8_2_4,
8_4
Monitoringi mjerenje
procesa,Monitornig i
mjerenje proizvoda,Analiza
podataka 4_5_1 Monitoringi mjerenja
4_6_2
Procjena pranih i drugih
zahtjeva 7_3_4
Preispitivanjedizajnai
razvoja 4_5_2 Ocjenjivanje usklaenosti
4_6_3 Interni auditEnMS 8_2_2 Interni audit 4_5_5 Interni audit
4_6_4
Neusklaenosti,korekcije,
korektivneipreventivne
mjere
8_3,
8_5_2,
8_5_3
Kontrola neusklaenih
proizvoda,Korektivne mjere,
Preventivne mjere 4_5_3
Neusklaenosti,korekcije,korektivne i
preventivne mjere
4_6_5 Upravljanjezapisima 4_2_4 Upravljanjezapisima 4_5_4 Upravljanje zapisima
4_7 Preispitivanjeodrukovodstva 5_6 Preispitivanjeodrukovodstva 4_6 Preispitivanje od rukovodstva
4_7_2
Ulaziodpreispitivanja
rukovodstva Ulazipreispitivanja 4_6 Preispitivanje od rukovodstva
4_7_3 Izlaziodstraneukovodstva 5_6_3 Izlazipreispitivanja 4_6 Preispitivanje od rukovodstva
140
Veinaelemenatakojisefokusirajunasistemupravljanja
najboljompraksom(npr.politika,obuke,korektivnei
preventivnemjere,preispitivanjeodstranerukovodstva,
upravljanjedokumentima..itd)pokazujuvisokstepen
slinostiizmeuISO50001,ISO9001iISO14001
Razlikesepojavljujuuodnosunatehnikeelemente
standarda,posebnoplaniranja,relevantnihpodatka,
neophodnihinformacija,projektovanja,nabavke,praenjei
mjerenjepoboljanjaperformansi
EnMSmoebitiintegrisansaostalimsistemimaupravljanja,
kaotosuQMSiEMS
Zakljuak
Hvalanapanji!
Hvalanapanji!
141
142
Challenge Behaviour Change
By Rainer Stifter
If you do what youve always done, youll get what you
always got.
As long as people are involved in energy management, there
are going to be differences of opinion. How you choose to
deal with change determines whether there will be conflict or
resolution, success or failure.
Continual improvement = continual change
What Does the EnMS Require?
Change
2 Behaviour change
143
Force field analysis (Lewin, 1951)
3
Energy Performance
Opportunity
(EnMS System)
Significant Improvement
potential
Low investment
Good Training
Energy Cost Increase
Knowledge of plant
It is working OK Now
We have no money for
Investment
What improvement Potential?
CSR
I haven't time for this fad!
I haven't time for this FAD?
Behaviour change
Eight step change model (John P. Kotter Leading Change)
1.Create a sense of urgency
2.Build support from key influencers
3.Create a vision of what can be achieved
4.Communicate the vision
5.Remove obstacles
6.Create short term wins
7.Build on the improvements
8.Anchor the change in your culture
Change Management Process
4 Behaviour change
144
Burning Platform
Need for change
Future state more
desirable than current
state
Crisis
Senior management and
staff
1. Create a sense of urgency
5
Driver
Cost Reduction
Carbon Emissions
Competition
Changes to the market
Security of supply
Price rise
concepts
Behaviour change
2. Build support from key influencers
6
Support
Management
Employees
About bringing people
with you on change
journey
Momentum
Key Personnel
Influencers of change
Production
Quality
Engineering
Employee
Representatives
Behaviour change
145
3. Create a vision of what can be achieved
7
What is possible
Long Term
Big Hairy Audacious Goal
(BHAG)
Use Examples e.g. 50%
reduction achieved
elsewhere
Leverage competitor
success etc.
Goal Alignment
11,273,810
13,944,326
12,216,666
9,315,832
7,151,985
0
2,000,000
4,000,000
6,000,000
8,000,000
10,000,000
12,000,000
14,000,000
16,000,000
18,000,000
Dec-04 Mar-05 Jun-05 Sep-05 Dec-05 Mar-06 Jun-06 Sep-06 Dec-06 Mar-07 Jun-07 Sep-07 Dec-07 Mar-08 Jun-08 Sep-08 Dec-08
k
W
h
o
f

N
a
t
u
r
a
l

G
a
s

p
e
r

a
n
n
u
m
Consumption Gas target Linear (Gas target) Target taken at 25% reduction
from 2004 baseline
Do not accept
They are different
Its easy for them
etc.
Behaviour change
4. Communicate the vision
8
The 5 Ws
Who should be told
When to communicate
What is the message
Where will it be delivered
Who is responsible
Non Verbal
The Critical Steps
Everyone (SEUs etc)
As early as possible
Vision, targets, policy
Reports, posters
meetings etc.
Management rep etc,
Walk the talk
Behaviour change
146
5. Remove obstacles
9
What barriers?
No need for change
Too busy
Threatened by change
Politics
We heard it all before
.
What solutions?
Step 1 sense of urgency
Commitment
Communication
Negotiation
Prove them wrong
.
Behaviour change
6. Create short term wins
10
Opportunities
Easily implemented
Highly visible
Large impact
Low investment
Focus on the blockers
What kind
Compressed air leaks
PIR on lighting
Boiler house noise reduction
Reduced heat in
process area
Win over the non believers
Behaviour change
147
7. Build on the improvements
11
Action Plans
Stakeholder involvement
More technical projects
Larger teams
Communication
Relentless focus
Focus on the Vision
Regular engagement
Take on bigger improvements
Engage with more
personnel
Continue
communicating
Not a project
Behaviour change
8. Anchor the change in your culture
12
Relentless Focus
Re-evaluate the vision
Communication
Not a Project
Need to make it the new
culture
Make the switch to
sustainability permanent
Behaviour change
148
Im too busy!
Develop roles and responsibilities
Agree involvement
Prioritise your time
Am I committed?
13 Behaviour change
Conclusion
14
Barriers
Difficult
Requires leadership
Goal Alignment
Patience
Communication
Positives
Impact on Organization
Challenge
People skills
Negotiations
Rewarding
Fun
Behaviour change
149
1. Relying on willpower for long term change
2. Attempting big leaps instead of baby steps
3. Ignoring how environment shapes behavior
4. Trying to stop old behavior instead of creating new ones
5. Blaming failures on lack of motivation
6. Underestimating the power of triggers
7. Believing that information leads to action
8. Focusing on abstract goals more than concrete behavior
9. Seeking to change a behavior forever, not for a short time
10.Assuming that behavior change is difficult
Behaviour change 15
Top 10 Mistakes in Behavior Change
Change Management
16
It is not the strongest of the species that
survives, nor the most intelligent; it is the
one that is the most adaptable to change
Charles Darwin
Sources: John P. Kotter Leading Change
Neil Russell-Jones Managing Change
Behaviour change
150
Odgovornost rukovodstva i
Energetska politika
Predava ore ogo
ISO Nacionalni seminar
3-5 Jun 2013
Odgovornost rukovodstva
Veoma je vano da je rukovodstvo posveeno uspijehu EnMS
(Sistem Upravljanja Energijom)
Ovo je osnova sistema
Oni moraju vjerovati da je znaajno poboljanje
performansi ostvarivo
Oni se moraju voditi ovim
Oni e morati da daju doslijednu podrku
Ne samo da potpiu politiku
Odgovornost rukovodstva i energetska politika 2
151
Demonstracija posveenosti
Uspostaviti Energetsku politiku
Imenovati predstavnika za upravljanje
Obezbijediti adekvatna sredstva (ljude, finansije i
znanje)
Definisati uloge i odgovornosti
Definisati obim i granice EnMS
Saoptiti znaaj za organizaciju
Obezbjediti uspostavljanje ciljeva i zadataka
Uvjeriti se da su pokazatelji energetske efikasnosti uspostavljeni
i koriteni
Ukljui energetsku efikasnost u dugorono planiranje
Rezultati su redovno izvjetavani
Sprovoenje ocijene za upravljanje Odgovornost rukovodstva i energetska politika 3
Energetska politika je kljuna komponenta
Ona definie ta sistem upravljanja energijom treba
da postigne
To je kljuna odgovornost najviem rukovodstvu,
da definie energetsku politiku i obezbijedi
odgovarajua sredstva za postizanje postavljenih
ciljeva i zadataka
Direktno ukljuivanje najvieg rukovodstva
uspostavljanju energetske politike kompanije je
preduslov za uspijeh sistema energetskog
upravljanja
152
Opredjeljenje za stalno poboljanje
Stalno poboljanje se zasniva na Kaizen
Mnogi mali koraci ukljuuju sve
Poboljajte performanse
Unapreenje sistema i njegovih procesa
Poboljajte podatke
Obezbjediti dostupnost sredstava i informacija
Druga kritina komponenta esto problem
Ljudska sredstva
Predanost dovoljno vremena relevantnih ljudi
Energetski rukovodilac je esto dio vremena u sprovoenju
Finansije
Fokusirajte se na nisku cijenu poboljanja
Potrebna finansijska sredstva za neke tehnologije
Informacije
Energetska mjerenja
Znanje
Obuka
U potpunosti, slaganje i komunikacija uloge i
odgovornosti matrici
153
U skladu sa zakonskim i drugim zahtjevima
Pravni obino nije izbor
Lokalni, nacionalni i regionalni zakoni, propisi i direktive
Ostali zahtjevi
Korporativno
Klijenti
Sporazumni programi
UCC Energetska Politika
UCC je posveen kontinuiranom poboljanju energetskog uinka za unapreenje ivotne sredine
univerzitetske zajednice u kojoj rade, ue i sprovode istraivanja. Univerzitet je odgovorno
posveen energiji i vodoprivredi, kao dio nae opte ekoloke strategije.
Na sistem za upravljanje energijom (EnMS) e nam pomoi da:
Raditi na smanjunju upotrebe energije i vode u svim aspektima naih aktivnosti.
Edukovati nae osoblje i studente na znaaj energije i vode, korisrei rukovodstvo.
Dokumentovati i obezbijediti informacije o energiji i vodi za postizanje ciljeva poboljanja
performansi.
Uzdignimo zakonske i druge zahtjeve u pogledu naeg koritenja energije i vode.
Continuirano usavravamo upotrebu energije i vode koristei ocijene.
Efektivno koristiti energetski efikasne proizvode i usluge.
Mi emo to postii podsticanjem naeg osoblja i studente na:
Shvatiti i obavezati na UCC energetsku politiku i procese upravljanja energijom kao to se
primjenjuju na njihove uloge.
Predloiti poboljanja za smanjenje ili eliminisanje upotrebe energije i vode u naim aktivnostima.
Podrka naim naporima za poboljanje UCCs ukupne strategije odrivosti.
154
Primjer
energetske
politike
155
156
ISO 50001
Energetsko planiranje
Duan urevac, dipl.ing.el.
Upravljanje energijom i ISO 50001 , 3-5 jun, Sarajevo
ISO 50001- Model EnMS
157
Energetsko planiranje predstavlja vodee
aktivnosti ka poboljanju energetskih
performansi kroz pregled tekuih
organizacionih aktivnosti
Energetsko planiranje
Glavni koraci
1 korak:
Zakonski i drugi zahtjevi
2 korak:
Energetski pregled
3 korak:
Energetska referentna vrijednost
4 korak:
Pokazatelji energetskog uinka (EnPI)
5 korak:
Energetski ciljevi i akcioni planovi
158
1 korak
Pravni
zahtjevi
3 korak
4 korak
5 korak
2 korak
Dijagram procesa planiranja
Identifikovati, primjeniti i imati pristup vazecim
zakonskim zahtjevima:
Sopstvena upotreba energije
Potronja
Efikasnost
1 korak - pravni zahtjevi
159
Da bi uspostavila ovo preispitivanje
organizacija mora da:
analizira upotrebu i potronju energije, na
osnovu mjerenja i drugih podataka
na osnovu analize upotrebe i potronje
energije identifkuje znaajne oblasti
upotrebe energije
2 korak preispitivanje upotrebe
energije
utvrdi mogunosti,odredi prioritete i zabiljei
mogunosti za poboljanje energetskog
uinka
Preispitivanje upotrebe energije se mora
sprovoditi redovno i u definisanim
intervalima
2 korak preispitivanje upotrebe
energije
160
Organizacija mora da utvrdi energetsku
referentnu vrijednost (baseline) na osnovu
inicijalnog preispitivanja upotrebe energije
Energetska referentna vrijednost treba da se
koristi kao referentna taka poboljanja
energetskih performansi
Energetska referentna vrijednost mora biti
aurirana i zabiljeena periodino
3 korak: energetska referentna
vrijednost
Pokazatelji energetskog uinka moraju biti
identifikovani i definisani
Predstavljaju kvantitativne vrijednosti za
pracenje i mjerenje energetskih performansi
Pokazatelji energetskog ucinka moraju biti
preispitivani i uporeivani sa energetskom
referentnom vrijednou
4 korak:pokazatelji energetskog
ucinka (EnPIs)
161
Utvrditi opste i posebne ciljeve
Utvrditi vremenski okvir za njihovo ostvarivanje
Opsti i posebni ciljevi moraju biti u skladu sa
energetskom politikom
5 korak: Opsti i posebni ciljevi, planovi
aktivnosti sistema upravljanja energijom
5 korak: Opsti i posebni ciljevi, planovi
aktivnosti sistema upravljanja energijom
Uspostaviti i implementirati akcione planove
koji moraju da obuhvate:
Dodjeljivanje odgovornosti
Sredstva i vremenski okvir
Metode za provjeru boboljanja
Saopstenje o nacinu provjere
162
Metodologija i kriterij koji se koriste za uspostavljanje
energetskog preispitivanja
Lista mogunosti za poboljanje energetskih
performansi
Energetska referentna vrijednost
Pokazatelji energetskog uinka
Metodologija za odreivanje i auriranje pokazatelja
energetskog uinka
Opti i posebni ciljevi
Akcioni planovi
Potrebna dokumentacija
Hvala Hvala na panji!
163
164
3-5 jun, Sarajevo
165
Mi imamo:
Politiku sa podrkom rukovodstva
Resurse
Strategiju
EnMS tim
Ciljevi i akcioni planovi
Sad moramo implementirati:
Svakodnevne operacije
Kontinualno poboljanje potronje energije
Kompetentnost, obuka i svijest
Komunikacija
Dokumentacija
Kontrola nad operacijama
Projektovanje
Nabavka energetskih usluga,proizvoda,
opreme i energije
166
Ovo je kontinuirani dnevni proces- ne projekat
To treba da bude dio svakodnevnih navika
Ovo je dio gdje se zapravo prave utede energije i
prave poboljanja energetskih performansi
Svi ostali dijelovi su u funkciji podrke ovom
Ako se ne ostvaraju utete- ne treba to ni raditi!
Ovo moe biti znaajna promjena za vau
organizaciju
Takoe moe biti velika promjena za vas!
Promjena je uvijek teko upravljati
Zahtjevaju angaman, podrku i komunikaciju
Ako neto ne promjenimo, ne moemo ni
poboljati
Kontinualno poboljanje= kontinualna promjena
Ako elite da stvorite neprijatelje, pokuajte neto
da promjenite Woodrow Wilson
167
Kompetentnost osoblja
Voditi odgovarajaue zapise
Znaaj usaglaenosti sa energetskom politikom
Uloge, odgovornosti i ovlatenja
Koristi od poboljanja energetskog uinka
Raznih uticaja i moguih posledica usljed
odstupanja od utvrenih procedura
Svi zaposleni treba da budu svijesni znaaja EnMS
Svi zaposleni treba da budu svijesni energetske
politike
Obino je poeljno da zaposleni budu svijesni
pitanja u vezi sa energetskom efikasnou
Klimatske promjene
Trokovi energije
Uspjeni primjeri
Interes organizacije u tim oblastima
Sigurnost snabijevanja
168
Zahtjevi koji se odnose na dokumentaciju
- Podruje primjene i granice EnMS
- Energetsku politiku
- Opte i posebne ciljeve i akcione planove
- Zahtjevane dokumente i zapise
- Druge neophodne dokumente
Upravljanje dokumentima
- Odobravanje dokumenata
- Periodino preispitivanje i auriranje
- Izmjena i revizija dokumenata
- Dostupnost dokumenata
- Uspostavljanje dokumenata
- Odstranjivanje zastarjelih dokumenata
Energetska politika
Uloge i odgovornosti
Rezultati preispitivanja
Kopije izvjetaja preispitivanja
Ciljevi i akcioni planovi
Planovi obuke
Procedure i procesi
Lista kritinih radnih parametara
Tehniki nacrti sistema i opreme ukljuujui proces i
instumentaciju dijagrama (P&Ids) i/ili dijagram toka procesa
Tehnike specifikacije opreme
Pokazatelji energetskog uinka i ener.refer. Vrijednost
Odravanje zapisa
Zapisnici sa sastanaka vezanih za potronju energije
Komunikacija sa korporacijama, rukovodstvom..
I mnogi drugi........
169
Uspostavljanje i podeavanje kriterijuma za
efektivan rad i znaajnih upotreba energije
Radom i odravanjem postrojenja, procesa, sistema
i opreme u skladu sa operativnim kriterijumima
Odgovarajua komunikacija osoblja kontrole
operacija koje rade za ili u ime organizacije
Kako bi sistem/oprema trebalo da rade?
Korisniki prirunici od strane proizvoaa
Korisniki prirunici za sisteme ukljuujui interakciju opreme
i automatizovanih kontrola
Operativne procedure
Obuka
Komunikacija
Upravljanje i kontrola
Provjera operacija
Da li svi znaju ta moe i treba da bude iskljueno i kada?
170
Redovna provjera akcionog plana
Da li su akcije zavrene na vrijeme?
Koje su prepreke za zaretak?
Da li preduzete mjere idu u susret oekivanjima?
Da li je neophodna promjena plana?
Da li postoje zaduenja za neophodna gaenja?
Sortirati bilo koje sistemske prepreke
Izlazna
- Energetska politika
- Svijest
- E-mail komunikacija
- Posteri
- Ekrani
Eksterna komunikacija
Odluiti i planirati
Ulazna
- Mogunosti koje e
doprinositi
- Ideje
- Sugestije
171
Vanost mogunosti za poboljanje
Tehnike promjene
- proirenje, adaptacija, zamjena
- objekti, oprema, sistemi i procesi
Energetski Efikasan Dizajn (EED)
- Izazov korisnikih specifikacija, upotreba, distribucija,
proizvodnja
Energetske usluge
- konsultanti, projektanti, konstruktori, uslune kompanije
Robe
- Znaajni energetski potroai
- primjer:vazduni kompresori i motori, 200 kW
- primjer: sijalice 60 W
Energija
- kapacitet,specifikacija, tarifna struktura
- uticaj na ivotnu sredinu
Politika i procedure nabavke
172
implementation in a municipality
By Rainer Stifter
2
Contents
Introduction
The way
Results
Conclusion
Example Municipality
173
3
Municipality
Bad Eisenkappel
4
Challenges and Reasons to implement ISO50001
Up to now no methodology / instruments to focus
on energy issues in a structured way in boroughs
Individual political parties follow their own
programs and have preferences
Overlapping roles and responsibilities
Low level of awareness
No skilled and trained staff
Large territory
174
5
Solutions
Common agreement between all political parties
The implementation process was guided by the chief officer
Initial constitution of the E-Team (chief officer, procurement,
construction, building yard, roadmen, sewage works operator,
schoolmaster)
Training on technical issues
System boundaries cover not only public buildings & plants but
also private premises
ENERGY
POLICY
ENERGY
PROGRAM
ENERGY
TEAM
SIGNIFICANT
CONSUMERS
DOKU TRAINING
AWARENESS R.
INFORMATION
Internal AUDIT
STAFF &
STAKEHOLDERS
Contents of an EMS
PR External AUDIT
Example Municipality 6
175
Energy Team
Energy Team Political representatives
176
Staff with direct influence on energy consumption including
Roadmen (street lights and vehicle fleet)
Staff at sewage plant
School director
Head of the Kindergarten
Head of public swimming pool
but also
Cleaning staff
Local media
Staff & Stakeholder participation
1. Discussion with
political decision
makers
2. Discussion with E-
Team
3. Long term goals and
vision
4. Budget, resources,
training
5. Let them sign
Energy Policy
177
Overview on all measurements already installed and which
areas are covered (main entrance)
Allocate roles and responsibilities to record data
Temporary measurements for plants, where no continuous
measurements are installed (street lights, waste sewage,
ventilation)
Data on Intranet available including alert
Identify and measure energy consumption
First approach: Measure 80% of energy consuming devices
Final solution: All consumers were considered as significant
(265 MWh electricity, 455 MWh heat, 790m
3
water)
Even more important to identify small, unknown consumers
Continuous monitoring on premises where Energy Manager has
direct influence on consumption
Significant consumers
Jahr
2007 179.714 88.734 29.619 17.780 9.200 255.546 145.894 252 432
2008 181.307 90.312 27.544 16.415 9.018 282.822 156.124 275 437
2009 207.910 89.604 28.744 15.287 9.294 279.292 151.099 249 446
2010 119.935 91.258 28.612 15.361 9.913 306.721 148.554 312 477
Straenbel. Volkkschule Amt
Strom Wrme Wasser
Amt/KiGa Kindergarten Volksschule Amt/KiGa Volksschule Klranlage
178
Drivers
Consumer Driver Level of influence
Street lights Sun, Weather condition low
Heating Outdoor temperature medium
Sewage plant Water quantitiy low
Office equipment Occupancy medium
Areas of improvement developed during initial review
Technical measures to improve energy efficiency
Installation of renewable energy technologies
Energy program
Objective Target Budget
Savings/
payback
Timeline Respons.
Decreasingenergy
consumptionfor
streetlight
InstallationofLED,
movementsensorsfor
pedestrianpathways
99,000
(66,000grant)
8,000/yr
4years
October
2011
F.Bevc
Decreasingwater
consumptionin
primaryschool
Installationofflow
restrictors
200 30% effected H.Neemer
Electricity
generationin
municipalityoffice
Constructionofa
photovoltaicplantwith
2.8kW
23,600
( 8,600grant)
including
chargingstation
9,600
10.7years effected F.Bevc
179
One page overview on relevant documents and storage
location
Description of key elements (following ISO structure) to
achieve common understanding
Existing descriptions to be used and updated (job description,
purchase directive)
New installed document storage system used for ISO50001
documents
Documentation
Documentation
Chapter Content Description Document
1. Energypolicy
Staff has acommon understanding about goals and to dos inan
EnMS 3.1Workplace description
Process instruction to develop and updateenergy policy 1.2PIenergy policy
Develop and updateenergy policy 1.1energy policy
2.1
Initialreview
and Process instruction to collect and measure data 2.1.1PIreview
relevant
areas Measuring significant energy consumers
2.1.2relevantenergy
consumers
Planof energy consumers insewage plant
2.1.3SewageplantBad
Eisenkappel
Overview of measurements installed
2.1.4list of
measurements.xls
Energyconsumption of the municipality BadEisenkappel
2.1.5energy consumption
municipality2011.xls
Driverfor energy consumption of significant energy consumers
2.1.6DriverBad
Eisenkappel.xls
Templateto insert measurements 2.1.7meter readings.xls
180
No training available on energy efficiency topics!
Awareness raising covers staff and inhabitants of Bad
Eisenkappel
Future days
Survey about habits in private households
Information about activities of the municipality do good
and tell everybody
Training and awareness raising
Information provided during
regular face to face meetings
Ad hoc meetings only in case of
unusual consumption patterns
Energy report compiled once
per year
The Energy Management
Manual published on the
homepage of the municipality
Information
181
Internal Audit carried out by the head of the primary school
Goal was to identify gaps between theory and practice, if all
process descriptions, documents, measurements and
communication channels are in line with the En-Manual
Internal Audit
Results were presented to the municipal council
Review
182
There are already public procurement directives in place but
nobody follows
Guideline for purchase of Energy Efficient devices were
developed
Job description updated to have clear competencies
Procurement
No clear maintenance procedures in place
Equipment list was developed including competencies
Clear rules for maintenance intervals
Maintenance
Gerte TYPE BAUJAHR Anmerkung
m
o
n
a
t
l
i
c
h
v
i
e
r
t
e
l
j
h
r
l
i
c
h
h
a
l
b
j
h
r
l
i
c
h
j
h
r
l
i
c
h
Intern Extern
WackerFibrationswalze RD7 H 2001 x Fa. Wacker Servicevertrag
Hochdruckreinigerbeheizt x Fa. Krcher Servicevertrag
Rasenmher x Wihof
Balkenmher x Wihof
Hubwagenmax. 2500kg x Wihof
Hebegert FAMartin x Fa. Martin Servicevertrag
Schweissgerte x Wihof
Gerst x Wihof
BaukreissgeMetabo x Wihof
AbbauhammerWacker EH22/3380 2700Watt x Wihof
BohrhammerBosch GBH11DE 1500Watt x Wihof
SchlagbohrmaschineHilti TE22520Watt x Wihof
WinkelschleiferMakita 9025 NB 540Watt x Wihof
WinkelschleiferMakita 9069 2000Watt x Wihof
Doppelschleifbock Mllner MD150 250Watt x Wihof
Motorsge Stihl MS180 x Wihof
Wartungsintervall Verantwortung
183
Audit by TUEV-SUED carried out in June 2011
All areas audited by an independent, external auditor
Main focus on practicability
External Audit
Public Relation
Public organisations need to show and present their activities
Press release
Press conference
Articles
184
25
Results
1
st
year:
Total Heat Costs 2010 ~ 27,405
Total Electricity Costs 2010 ~ 53,000
Electricity Reductions ~ 25 %
Conclusion
Support of all political parties necessary
Staff of different departments must participate
Relevant energy consumers must be measured
Keep administration to a minimum
Continuous, structured meetings
If possible include municipality territory
185
27
186
Duanurevac,dipl.ing.el.
ISO/BASnacionalniseminar
UpravljanjeenergijomiISO50001
35jun,Sarajevo
tajeprovjeravanje?
Provjeravanjeseuvjek vrinaimplementiranomsistemu
upravljanjaenergijom
Provjerapredstavlja:
Praenje
Mjerenje
Analizu
187
tamiprovjeravamo?
Znaajneenergetskepotroae
Relevantnepromjenljive
Pokazateljeenergetskoguinka(EnPIs)
Efektivnostakcionihplanova
Procjenatrenutnepotronjeuodnosunaoekivanu
188
Provjeravanjeoperacija
Opereacijamasuprovjereniizabraniznaajni
energetskipotroai
Dalijeizvrentehnikipregled?
Daliseodravanjaredovnoobavljajuidalipostojezapisi
otome?
189
Provjeraperformansi
Pokazateljienergetskoguinka,EnPI(dalisudobro
definisaniiline)
Drajveri(relevantnepromjenljive)
Poreenjestvarneioekivanepotronjeenergije(po
modelunaosnovuenergetskereferentnevrijednosti)
Internaprovjerasistemaupravljanjaenergijom
Dalijesistemusklaensaplanomizahtjevimastandarda?
Dalijeusklaensaoptimiposebnimenergetskim
ciljevima?
Dalijeefektivnoprimjenjenidalijepoboljanenergetski
uinak?
190
Provjerausaglaenostisazakonskimidrugim
zahtjevima
Dalisusvizakonskizahtjeviuzetiuobzir?
Dalisupostojalinekidrugizahtjevi?
Dalijeizvrenaprocjenausaglaenostiikakvisurezultati?
Neusaglaenosti,korekcije....
Preispitivanjeneusaglaenosti
Utvrivanjeuzrokaneusaglaenosti
Procjenapotrebazapreduzimanjemodreenihmjera
Utvivanjeisprovoenjeodgovarajuihmjera
uvanjezapisaokorektivnimipreventivnimmjerama
Preispitivanjesprovedenihkorektivnihipreventivnih
mjera
191
Hvalanapanji!
192
Pregled od strane rukovodstva
Predava ore ogo
ISO/BAS Nacionalni seminar
3-5 Jun 2013
Pregled od strane rukovodstva
Pregled od strane rukovodstva 2
193
ta je to pregled od strane rukovodstva?
Dva glavna pitanja:
Kako se EnMS sprovodi?
ta emo uraditi sledee?
Biti sproveden u planiranim intervalima
Tipino na godinjem nivou?
Rezultati koji trebaju biti zabiljeeni
Kako se EnMS sprovodi?
Da li je poboljanje performansi prema cilljanim?
Da li je sistem adekvatan i efikasan?
Da li smo u skladu sa zakonskim i drugim
zahtjevima?
Kakve imamo neusaglaenosti, kako je do njih
dolo i njihov status?
Problemi i prepreke koje treba prevazii?
Dostignua
194
Koji je plan za naredni period?
Politika OK?
Uloge i odgovornosti OK?
Ciljevi i zadaci?
Energetski pokazatelji EnPIs OK?
Glavni projekti?
Sredstva OK?
Svrha
nastaviti graditi podrku za sistem i njegovo poboljanje
Predstaviti najviem rukovodstvu koliko dobro sistem
funkcionie
Oznaiti problematine oblasti u kojima mogu da postoje
prepreke za poboljanje
Predloiti i dogovoriti planove za naredni period
195
Ko bi trebao uestvovati?
Svi lanovi vieg rukovodstva:
Generalni rukovodilac ili direktor
Tehniki rukovodioci
Finansijski rukovodioci
Proizvodni rukovodioci
Rukovodioci inenjeringa
Rukovodioci kvaliteta
Rukovodioci osiguranja i sigurnosti
Prezentacija predstavljena Energetskom rukovodiocu
Ili predstavniku vieg rukovodstva
Izvjetaj iz pregleda
Odluke i aktivnosti u vezi sa:
poboljanje energetskih performansi u odnosu na
posljednji pregled
promjene u energetskoj politici
promjene energetskih pokazatelja EnPIs
promjene ciljeva, ciljeva ili drugih elemenata sistema
energetskog upravljanja
(u skladu sa opredjeljenjem za stalno poboljanje)
raspodjela sredstava
196
implementation in a dairy
By Rainer Stifter
2
Dairy
Republic of Moldova
197
3
Challenges and Reasons to implement ISO50001
Energy costs became an increasing burden and
Energy Efficiency seen as a top priority
Drivers are not known
No clear energy monitoring in place
Open to new management approaches to deal
with existing challenges
No knowledge how to implement no cost / low
cost measures
Example Dairy
4
Solutions
Select an energy manager and dedicate roles & responsibilities
Set steps to monitor the consumption, link it to drivers and receive
valuable data
Include staff from significant energy consumers to support
Start with small actions and no cost / low cost actions
Example Dairy
198
ENERGY
POLICY
ENERGY
PROGRAM
ENERGY
TEAM
SIGNIFICANT
CONSUMERS
DOKU TRAINING
AWARENESS R.
INFORMATION
Internal AUDIT
STAFF &
STAKEHOLDERS
Contents of an EMS
External AUDIT
Example Dairy 5
Energy Manager & Team
Example Dairy 6
Competent
Time and Resources
Contact partner
Initiate the implementation
process and management
representative
199
Energy Team
Example Dairy 7
1. Managimentul de vrf director, Gheorghe Anghelu.
2. Managerul Energetic: Grigorii Vorociuc.
3. Echipa Managerului Energetic: Vasile Gutium,
Persoane cu impact semnificativ asupra consumului de
energie:
1. ntreinere ingener - mechanic Liviu Sla.
2. Expluatare ingener - mechanic Liviu Sla.
3. Aprovizionare ingener Aurel Manoli.
4. Inginerie ingenerul-ef Vsile Gutium
Energy Team
Example Dairy 8
P=ResponsabilitatePrimar
S=ResponsabilitatedeSuport
R=Raport
M
a
n
a
g
e
m
e
n
t
u
l
d
e
r
f
R
e
p
r
.
M
a
n
g
e
m
.
E
n
e
r
g
e
t
i
c
E
c
h
i
p
a
p
r
o
f
e
s
i
o
n
.
e
n
e
r
g
.
n
t
r
e
i
n
e
r
e
E
x
p
l
o
a
t
a
r
e
A
r
p
o
v
i
z
i
o
n
a
r
e
I
n
g
i
n
e
r
i
e
M
e
d
i
u
F
i
n
a
n
c
i
a
r
R
e
s
u
r
s
e
u
m
a
n
e
A
n
g
a
j
a
Desemnareareprezentantului
managementului
p

s s
Definireapoliticiienergetice P p s s
Asigurarearesurselor p s S
Identificareaiurmrireacerinelor
legale
p s s
Identificareaiurmrireaaltorcerine
energetice
p s s s s
Elaborareaimeninereaanalizelor
energetice
R p s s S
Urmrireaianalizadatelorenergetice R p s s s s
DeterminareaSEUs p s s s s
Identificareaoportunitilor
energetice
p R s s s s
200
1. Mainly discussed by E-
Manager and CEO
Energy Policy
Identify electricity consumers, their efficiency, the total
consumption
Identify gas consumers and efficiency
Create an energy balance
Measurements to be installed for SEUs
Data collection manually
Identify and measure energy consumption
Example Dairy 10
201
Significant consumers
Example Dairy 11
Consumul pe sectii, % din consumul total
4,10%
4,70%
5,10%
2,60%
2,60%
2,10%
3,50%
3,30%
2%
2,30%
4,6%
38,9%
Compresoare

.

-4

,,
10
Analysis - Annualised electricity trend : EE -
processed milk
Example Dairy 12
2010
y = 54,542x + 51873
R
2
= 0,7707
0
20000
40000
60000
80000
100000
120000
140000
160000
0 500 1000 1500 2000
mi l k, t
E
E
,

k
W
h
1
(1)
2011
y = 46,335x + 56335
R
2
= 0,9368
0
20000
40000
60000
80000
100000
120000
140000
160000
0 500 1000 1500 2000 2500
lapt e, t
E
E
,

k
W
h
1
(1)
202
Analysis - Annualised gas trend : EE - processed
milk
Example Dairy 13
2010-2011-2012
y = 14,336x + 14079
R
2
= 0,7236
y = 9,0158x + 20289
R
2
= 0,6395
y = 6,3684x + 17627
R
2
= 0,8907
0
5000
10000
15000
20000
25000
30000
35000
40000
45000
0 500 1000 1500 2000 2500
mi l k, t
g
a
z
,

m
3
2010
2011
2012
trend 2010
trend 2011
trend 2012
Energy program
ID
Descriptionof
measure/project/action
Service Status
Estimated/Actual (Annual) Savings
Capital
Cost
(Lei)
Total
Cost(Lei)
Payback
(years)
kWh
Elec.
kWh
Fuel
Typeof
Fuel
Financial
(Lei)
1 Steampipeinsulation Steam Implemented 143337 gaz 81638 9000 9000 0.11
2
Condensatecollectionandits
useforsanitation
Steam Implemented 114669 gaz 65310 9000 9000 0.14
3
Optimizationofsteamusein
technologicalprocesses
Tech.proc. Implemented 229339 gaz 26645 0 0 0
4
Dailymonitoringofsteam
consumptionbyoperators
Mngt. Implemented 143337 gaz 81638 0 2500 0.03
5
Installingawaterpumptocool
theammonia,2.2kW
Refr. Implemented 15359 27031 9000 9000 0,33
6 Installationofofelectricity Mngt. Implemented 8228 14481 27500 27500 1.89
7
Changingthecompressedair
distributionsystemforcheese
presses
Compres.
air
Implemented
8228 14481 14000 14000 0.97
8
Changeincandescentbulbs
withbulbsenergoeficiente
Lighting
Implemented
5485 9654 15000 15000 1.55
9
Dailymonitoringofelectrical
energyconsumptionby
operators
Mngt.
Implemented
4388 7723 0 0 0
203
Selected low cost measures
Example Dairy 15
Example Dairy 16
204
Example Dairy 17
Example Dairy 18
205
Example Dairy 19
Example Dairy 20
206
Guideline for purchase of Energy Efficient devices were
developed
Guidelines for EE design (buildings and processes)
Job description updated to have clear competencies
Procurement
Example Dairy 21
22
Results
Example Dairy
207
Example Dairy 23
Conclusion
Improving operation control
Establish roles and responsibilities for team members energy.
Identify all significant consumers of energy.
Identify opportunities to decrease energy consumption.
24
208
Energy Metrics
by Rainer Stifter (EMPI Material)
Where are energy metrics used in our EnMS?
Energy metrics 2
209
Where are metrics used in the EnMS?
Commitment
Support decisions
Planning
Energy use analysis
Identification/quantification of SEUs
Variables/Baseline/EnPIs
Potential savings calculation
Operating
Identifying critical operating parameters
Checking
EnPIs
Critical operating parameters
Measurement and verification (M&V) of savings
Performance of plant and equipment in monitoring,
measurement and analysis of SEU's
Improving
Verification of corrective/preventive actions
3 Energy metrics
Link commitment to metrics
The commitment is to improving performance
We need to be able to measure performance
Many common methods do not demonstrate real
performance
A delusion of improving performance will prevent real
performance improvement
Energy metrics 4
210
Issues with metrics
Will metrics be accepted?
They might be disparaged if they dont support
received wisdom
Does management really want to know what is
going on?
Do any of us really want to know?
They might challenge status quo
Simple ratios
Metrics in Resourcing
Metrics in Review
5 Energy metrics
Energy metrics 6
211
Energy metrics 7
Other nonsense (!)
kWh per unit of production
Useful in some energy intensive industries
Which is better 100 kWh/kg or 200 kWh/kg?
kWh per $ sales
kWh per $ GDP
Are these of any value in demonstrating performance?
Beware of making decisions based on them
See Vilnis Vesma delusion paper
8 Energy metrics
212
Case study
Kwh/unit; 100
Kwh/unit; 127
Kwh/unit; 99
Kwh/unit; 95
0
20
40
60
80
100
120
140
2008 2009 2010 2011 (proj)
k
W
h
/
u
n
i
t
Energy Performance Indicator
9 Energy metrics
-
5,000
10,000
15,000
20,000
25,000
30,000
Jan Feb Mar Apr May Jun Jul Aug Sep Oct Nov Dec
2009
2010
Does this tell us much?
Energy metrics 10
213
-
50,000
100,000
150,000
200,000
250,000
Gas (m3/year)
Gas (m3/year)
Same data annualised view
Energy metrics 11
-
,1.00
,2.00
,3.00
,4.00
,5.00
,6.00
,7.00
kWh/unit
kWh/unit?
Energy metrics 12
214
Main message
Existing focus on SEC and energy intensity are not
conducive to performance improvement
We need something new!
You have heard:
You cant manage what you do not measure!
This is not enough
We need to know if we have used more energy than
expected
13 Energy metrics
Energy Variables
Those things that cause energy consumption to vary.
Independent variable is the driver or energy factor
Dependent variable is the energy consumption
Need to identify and quantify these variables
Need to develop a mathematical relationship
Normally more than one independent variable
14 Energy metrics
215
Example: Driver and Energy
consumption
15
Driver Energy
P1 4 100
P2 6 134
P3 2 83
P4 10 246
P5 12 280
P6 8 150
Energy metrics
Energy Variables
16
Driver Energy
P1 4 100
P2 6 134
P3 2 83
P4 10 246
P5 12 280
P6 8 150
0
50
100
150
200
250
300
0 2 4 6 8 10 12 14
E
n
e
r
g
y

c
o
n
s
u
m
p
t
i
o
n
Driver = independent variable
Energy
Energy metrics
216
Line of best fit = expected energy use
17
y = 20.557x + 21.6
R = 0.9268
0
50
100
150
200
250
300
0 2 4 6 8 10 12 14
E
n
e
r
g
y

c
o
n
s
u
m
p
t
i
o
n
Driver = independent variable
Energy
Energy metrics
This is the result from the next period
Is it good or bad?
Is it more or less than expected?
18
Driver Energy
P7 7.5 182
Energy metrics
217
This is the result from the next period
We used 6 units more than expected
This is 4% too much
We need to take action to correct this
19
Driver Energy Expected Difference Diff as %
P7 7.5 182 176 6 4%
Energy metrics
Notes
Ensure time periods are consistent, e.g. monthly or daily
for all parameters
Intercept = baseload = waste = C
Slope = increase per unit of the driver
Energy = driver * slope + baseload
Y=MX+C
The line is the baseline for performance improvement
Ensure units are consistent.
Units can be changed easily, e.g. kWh per month to GJ
per month.
20 Energy metrics
218
Data sources
Bills
Supplier data online?
Sub-Meters (local, manual, automated)
Production data
M&T systems
Weather data (degreedays.net)
Occupancy (access systems?)
Other instruments
Temperature, amps, flow, etc.
21 Energy metrics
Baseload
Quantify it
Attack it!
Break it down
Attack each and every component
Target zero!
Attack it again!
22 Energy metrics
219
Baseload success!
23
Source: EPO
Energy metrics
Monitoring and Targeting (M&T)
Great concept
Many poor implementations
Many poor software packages
Many are merely conduits from meter to a
spreadsheet
High failure rate
Poorly understood by sales people, consultants or
final users
A spreadsheet is probably the best M&T software
available
24 Energy metrics
220
M&T Design
Step 1 Develop report specification
EnPIs, CUSUM
Minimise specified reports
Theyll change with use
Step 2 Develop meter list
Step 3 Write specification for application
If you do a good job youll eliminate most vendors
You may just need a data collection system with a
spreadsheet interface.
Carry out a financial appraisal
Difficult to quantify both cost and savings
25 Energy metrics
References
Kissock, Kelly
LEA
Vesma, Vilnis
Delusions
M&T training
Carbon Trust
UNIDO EnMS Training program
ISO EnMS Training program
US SEP
IPMVP
26 Energy metrics
221
222

Presentations ISO 50001 BiH 2013

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Presentations ISO 50001 BiH 2013

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ISO 2013

You might also like