Entela Binjaku

NJ COPZ
SHQIPRI
Entela Binjaku
NJ COPZ SHQIPRI
Copyright autori
Kolona: Publicistik
Redaktor i kolons: Albatros Rexhaj
Design & Layout: Tahir Hoxha
Ky libr sht i formatit eBook.
Botimet Filozofa Urbane
ISBN: 978-9951-641-68-5
Prishtin, 2013
www.flozofaurbane.com
www.librariaelektronike.com
PARATHNIE
Kur miqt e Filozofs Urbane m fuan tu bashkohem prmes nj
cikli shkrimesh, nuk hezitova dhe i drgova menjher nn titullin
Nj copz Shqipri.
Mesa duket paskam qen n pritje!
Pasioni pr t shkruar ka qen me mua gjithmon, por un nuk kam
pasur as guximin t prballem me t dhe as besimin se ky pasion mund
t prballej me t tjer.
Pr nj koh t gjat kam menduar se idet apo shqetsimet e mia
nuk i interesonin askujt, se mendimet e t tjerve mjafojn, se ata kan
thn thuajse do gj, se nuk ka m as vend pr t folur. Por sociologjia
parimin e par q m msoi ishte: gjrat nuk jan ato q duken.
Kshtu nisa t shkruaj nj vit m par n nj media q m von u b
shum e dashur pr mua revista Zemra Shqiptare. Kjo prmbledhje u
frymzua dhe mori rrug nga kjo revist e mendimit shqip, sepse fal
saj un kuptova se lexohesha, vlersohesha dhe se mirpritesha nga
lexuesit.
Por njkohsisht me kt kuptova se pasioni duhet ndihmuar, se t
shkruarit sht teknika m e mir pr t liruar mendimin, se bash-
ksia e njerzve q lexojn si ty sht e pamat, se dshira pr t kon-
tribuar pr gjuhn dhe mendimin shqip sht prtej hezitimeve t vog-
la njerzore.
4
M dshirn e madhe q kjo prmbledhje modeste t jap nj ndih-
mes sado t vogl n kulturn ton dhe mendimin shqip, ju bashko-
hem t gjith atyre bashkkombsve t mi pr t cilt shqetsimi pr
atdheun e prbashkt, dshira pr ta par at m t begat, shpresa pr
nj t ardhme m t mir, duhet t na bj m t bashkuar rreth men-
dimit bashkkohor shqip.
Entela Binjaku, Tiran, 18 Dhjetor 2013
5
A JEMI M PRAN
FRYMS EVROPIANE?
do her q bie n kontakt me diskutime q kan n qendr marrjen
apo jo t statusit kandidat, e pyes veten sa pran Evrops jemi ne si
shoqri shqiptare me kulturn ton t t menduarit dhe t vepruarit.
Pr aq koh sa nuk anashkalon kontekstet e ndryshme t tipit an-
tropologjik, psikologjik, historik, ekonomik dhe politik t nj shoqrie,
sociologjia mund t prkufzohet lirisht edhe si nj disiplin sintezash.
Par n kt kndvshtrim, ajo jep nj ndihmes shum t madhe pr-
ball pikpyetjeve q ngrem lidhur me mnyrn sesi jemi ndrtuar ne
si shqiptar dhe si shoqri.
Sigurisht pikpyetje t tilla nuk mund t gjejn prgjigje n kt
shkrim t lir t cilin m s shumti e kam ndeshur t prdoret si
teknik e t liruarit t mendjes.
Nj sr fgurash t mendimit sociologjik shqiptar jan njherazi
edhe kontribues t rndsishm n fusha t ndryshme t kulturs son
si historia, antropologjia, sociologjia duke na mrekulluar me analizn
reale dhe njohjen e thell t shoqris shqiptare. do her q i lexon
kto mendje t muara, nuk mund t mos pranosh padyshim aktualite-
tin e mendimit.
Buja sht mjeshtria jon kshtu pohonte Branko Merxhani m
1936 (Illyria, 14 mars) pr t cilin gjendja e vajtueshme e shoqris s
6
kohs rridhte nga dy arsye kryesore: temperamenti dhe edukata sepse
pr mendimin e tij shqiptart jan pedant... dhe vuajn mungesn e
edukats intelektuale.
Dekada m von, n prag t 100 vjetorit t pavarsis s shtetit q
kemi ndrtuar ne si shqiptar, prcaktime t tilla, ende jan me vend
dhe ndihmojn pr t kuptuar m mir situatn n t ciln ndodhemi.
N prvojn ton si qnie shoqrore, ne si njerz jetojm vazhdi-
misht n bot t ndryshme.Paras gjithash, ne jetojm kryesisht dhe
n vazhdimsi n mikrokozmosin e prvojs son me t tjert, t cilin e
realizojm fal ndrtimit t raporteve personale. Por ve ksaj, jetojm
gjithashtu n mnyr t pandrprer edhe prvoja t t jetuarit n mak-
rokozmos, t ndrtuara kryesisht nga struktura m t mdha, brenda
t cilave ne prfshihemi n raporte m t tjert.T dyja kto struktura
jan shum thelbsore pr jetn ton dhe pr t gjith prvojn ton
t jets n komunitet, ku do bot varet nga tjetra sipas domethnies
q ka ajo pr ne. N kt mnyr, mikrokozmosi, me do gj q ndodh
brenda tij, ka kuptim pr ne vetm nse sht i futur n makrokoz-
mosin q e prfshin. Por vlen edhe e kundrta e ksaj; makrokozmosi
ka nj kuptim real pr ne vetm nse prfaqsohet nga takimet perso-
nale t mikrokozmosit.
Kjo ndrthurje duhet t na vij n ndihm sa her krkojm t kup-
tojm realitetin ku jetojm, ndryshe do t mbetemi n analiza t ku-
fzuara.
Mikrokozmosi jon si shqiptar dhe makrokozmosi q ndrtojm
ne si shoqri, me t ciln synojm t gzojm edhe statusin e nj vendi
antar t Bashksis Evropianemund t kuptohet edhe m mir nse
zotronvetin pr t t kaluar nga nj perspektiv n tjetrn, nga nj
7
perspektiv politike n nj perspektiv psikologjike... si e prcaktonte
arls Rait Mills, imagjinatn sociologjike.
Kshtu muajin q vjen, presim t ftojm statusin e vendit kandidat
t Bashkimit Evropian pr t cilin, zakonisht, syt i kemi nga politika,
por pa br vet nj lloj analize t situats ku gjendemi vet si shoqri.
Ne presim t marrim statusin e vendit kandidat n kushtet kur flo-
zofa jon shoqrore e t jetuarit mund t prmblidhet me pak fal
n:gjetjen me do mnyr t paras, apo t ndonj lloj pushteti, i cil-
itdo nivel qof ky, duke siguruar kshtu veten dhe familjen. Fundja, a
nuk prpiqen t gjith t ftojn sa m shum?
Por n kt shoqri ku jetojm ne, me t ciln synojm t jemi pjes
e familjes evropiane, sbashku me francezt, belgt, austriakt etj., me
identitetin ton si shqiptar, koncepte t tilla t vjetruara si parimet,
ndershmria, dinjiteti e gjra si kto nuk kan asnj rndsi.
Madje pr t ilustruar vjetrimin dhe parndsishmrin e tyre,
mund t them se personalisht e gjej shpesh veten n vshtirsi kur i
shpjegoj kto koncepte t cilat m s shumti po shndrrohen n moral
thjesht vetjak dhe t atill q nuk ka aspak lidhje me at q gjen prreth.
N opioninin ton shoqror, shtatori ka marr statusin e nj muajt
t shumpritur ndryshimesh t rndsishme. Fal ktij statusi, ai sht
kthyer njkohsisht edhe n nj muaj t dobishm pr ta kuptuar m
mir shoqrin ton, sepse gjat ktij muaji mund t msosh shum
sesi mund t bhesh dikushi, si mund t shtypet me kmb kushdo,
sesi zhvlersohen disa njerz sado t kulturuar t jen, sado t prku-
shtuar dhe sado t vullnetshm, mson sesi hidhen n rrug disa, pr
tu punsuar prkohsisht disa, mson sesi ai q nuk ka asnj arsimim
8
t prshatshm vlersohet dhe promovohet fal t vetmes vler, atij t
afliacionit politik etj..
N situata t tilla, imagjinats sociologjike t siprprmendur, i vjen
n ndihm menuria popullore jona e cila edhe pse n dukje me nj
moral t vjetruar, t mson shum sesi mund t gjesh ekulibrin n
kt shoqri.
Veanrisht n kt muaj, menuria popullore jona rijetson shpre-
hje t tilla si: Bje si ta bsh, pa e br mos e lsh! Ose mos e prish
gjakun pr punn, do t jet gjithmon dikush q do ta bj punn.
Puna ecn vet.ApodheKur don me u ba zengjin...nisesh s pari me
vjedh.
Sigurisht fryma evropiane e t jetuarit dhe punuarit sht larg ksaj
panorame q paraqesim ne si shoqri me nj proces shum t komp-
likuar shoqrizues ku nderi, dinjiteti, krenaria,jan cilsi t njerzve
inferior dhe ku dukja merr nj rndsi aq t madhe sa mund t eklip-
soj cdo lloj fryme modeste t qndrimit ndaj saj, karakterist e shum
prej shoqrive evropiane t siprprmendura.
N kt prag t 100 vjetorit t shtetit q ndrtuam ne si shqiptar,
kur marrja e statusit t vendit kandidat sht kthyer kryesisht n nj
retorik kryesisht t disa aktorve q m shum sikur i lidh puna sesa
prkushtimi pr t prfaqsuar nj aspirat t t gjith shqiptarve,
edhe fryma mobilizuese shoqrore sht shum e zbeht.
Shoqria, e preokupuar prhallet e prditshme, duket sikur nuk ka
asnj lidhje me kt status dhe padurimi pr t, m s shumti sht i
lidhur me disa aktor t politiks t cilt, duke i ndjekur n retorikn
politike, t dshprojn edhe m tepr duke e ndjer kt frymn kaq
shum t dshiruar evropiane edhe m larg.
9
Duke ju rikthyer imagjinats sociologjike, mundohem edhe t krijoj
nj profl t ardhshm mbi europarlamentarttan, ashtu si njherazi
mundohem t imagjinoj me psikologji do t sillen n tregun evropian
t puns qytetart shqiptar, kontribut do ti jap kjo shoqria jon
ekonomis evropiane.
T imagjinosh deputett tan evropian t dalin nga kjo klas poli-
tike, duhet nj guxim i madh! Disa prej tyre, as mendja nuk arrin ti
rrok!
Nse shoqria nuk do t lufoj me mekanizmat e saj kt frym
indiferente t qndrimit ndaj puns, nsedo t trajtoj me inferioritet
njeriun q punon, ather vshtir se do ta gjej veten m pran ktij
statusi.
Por nse shoqria do t stimuloj qndrime vlersuese ndaj dinjite-
tit, si cilsia q ndrthur trsin e vlerave morale t njeriut duke ndr-
tuar, sbashku me nderin, krenarin vetjake dhe kombtare proflin e
nj qytetari evropian,
Nse vetdija e mikrokozmosit ton si individ pr kto vlera do t
ndryshonte fal kultivimit t edukats intelektuale, nse nderimi pr
vetveten do t jet larg pedantizmit t kudogjendur; nse makrokoz-
mosi jon shoqror do t prqafonte ato cilsit t mira apo vlera t
larta q e bjn njeriun t mohet dhe jo t prmohet, ather edhe
realiteti jon shoqror do t jet larg ktij q kemi dhe aspiratat tona
pr marrjen e statusit t vendit kandidat do t gjendeshin n nj frym
m pozitive, shum m pran asaj evropiane.
10
PROFIL GRUAJE
Ajo i ka dal burrave prball, asnj deri tani nuk ka arritur ti dal
gruas n mbrojtje si ajo, ky ishte nj prfundim q m dha nj gaze-
tare me prvoj e ekraneve tona mbi nj personazh tonin politik dhe
mediatik. Pavarsisht ides sime pr t nxjerr n dukje t tjera vlera t
ktij personazhi, rezistenca pr t muar agresivitetin e saj ishte shum
e fort, ndaj preferova t trhiqem, t ulem e t shkruaj. Kultura ver-
bale tek ne sht shum superiore asaj t shkruars, si tipari zhvillimit
shoqror aktual tonit, ku far shkruhet nuk ka vler, ose shkruaje se
vler nuk ka.
Megjithat, n nj vshtrim t prgjithshm, n ka ndonj tem
q grat e kan m pr zemr mendoj se sht ajo pr pabarazit mes
tyre dhe burrave. Pr ta ilustruar kt mund t them se n shum mje-
dise ku jan dy o m shum gra, patjetr q pjes e diskutimeve do
t jen edhe sesa burrat nuk i kuptojn, sa t lna pas dore jan dhe
sesa shum vuan nj grua krahasuar me nj burr. Ky nuk sht nj
vzhgim vetm n radht e grave shqiptare, por sht nj mendim q
mbrthen edhe t tjera raporte burrash e grash, n kultura t tjera, sig-
urisht me specifkat e veta.
Si vshtrim i prgjithshm sfondin social ku jetojm e l trsisht
mnjan. Duke mbetur n po kto nivele prgjithsimi, prgjigja n
kt rast sht se burrat shqiptar i duan grat; pr kt mjaf t sjell
11
n vmendje sesa shum prkushtohen ata pr njerzit e gruas. Por
edhe ky pohim e prjashton jetn shoqrore dhe mbshtetet mbi nj
lloj qndrimi tradicionalist antropologjik q srish ka nevoj t anal-
izohet.
Raporti i gruas me burrin n thelb sht nj raport q fet pr
pabarazi si n t ardhura, ashtu edhe n status ekonomik e shoqror.
I till ka qen historikisht, dhe jo n vetm n Shqipri. Ndr-
koh q bota e emancipuar i ka vendosur kto shtje n qendr t
vmendjes s saj, tek ne diskutimet mbi shtjet dhe raportet gjinore
kan nisur relativisht von. Zbutja e pabarazive gjinore gjat regjimit
t kaluar sht zhvilluar m s shumti si pjes e propagands s kohs
sesa si nj domosdoshmri dhe ndrgjegjsim shoqror yni. Ndrsa
pas ndrrimit t sistemit, m s shumti ato kan qen objekt trajtimi
ose aktiviteti i disa shoqatave q kan meritn se nisn ta artikulojn
kt tem, n kuptimin q vrtet ajo ka, duke sjell nj risi n falo-
rin ton. Por, prtej aktivitetit t tyre, dhe ndonj termi t shkputur
tek-tuk si artikulim juridik, kto shtje nuk diskutohen n rrafshe t
tjera, ose dhe kur ndodh, marrin formn e nj mnyre pak a shum si
hakrrim app viktimizim nga ana e grave apo si me humor e qesndi
nga ana e burrave.
Megjithat, n kto dy dekada shoqria shqiptare e ndrydhur n
trajtimin e shkaqeve t ksaj pabarazie, duke mos u thelluar n arsy-
etimet sociale mbi burimet e tyre dhe mbi nevojn pr minimizim,
pr udi ka treguar nj nivel t lart t emancipimit bashkkohor duke
vendosur n pozicione shum t rndsishme fgura femrore. Shem-
bujt pr kt nuk mungojn, madje vazhdojn t rifreskohen do dit.
Si rrall ndonj vend (n dijenin time), n Shqipri grat i gjen n
12
pozicione me prgjegjsi t lart shtetore e shoqrore si shenj vlersi-
mi dhe nevoje pr kontributin e tyre dhe si shenj imponimi nga part-
nert ndrkombtar.
Por ajo q po vihet re bashk m kt emancipim sht dhe t
pranuarit nga ana e shoqris, burra e gra, t nj lloj profli t gruas
shqiptare (publike) shum agresiv, larg feminilitetit q e ka karakter-
izuar n koh, madje duke e proklamuar si zotsi pr tju dal burrave
prball.
Historia bashkkohore botrore njeh disa personalitete t rnd-
sishme, fgura q frymzojn shum gra t tjera n bot, q nuk shfaqin
as m t vogln shenj t agresivitetit apo hakrrimit n daljet e tyre
publike, kujtoj ktu fqinjen ton Dora Bakojanis, Christine Lagarde
e FMN, Angela Merkel n Gjermani, apo dhe Hillari Clintonin q
patm dhe nderin ta kishim n Kuvendin ton etj., fgura q nderojn
do grua me aspektin e tyre performues trsisht larg agresivitetit.
N nj terren pak m t gjer, shoqria kur i ka besuar grave pozi-
cione t rndsishme drejtuese apo detyra me prgjegjsi t lart, ka
nnkuptuar edhe marrjen prsipr prej tyre t disa roleve t caktu-
ara. N sociologji thuhet shpesh se qndrimet e miratimit apo mos-
miratimit nga t tjert jan ato q drejtojn dhe prcaktojn marrjen
e roleve shoqrore. I njjti person mund t zgjedh dhe mund t ket
njkohsisht nj trsi rolesh, t cilat her pas here dalin n pah dhe
shfaqen sipas situatave t ndryshme, n mnyra t ndryshme. Nj grua
me pozit t privilegjuar shoqerore dhe ekonomike, ndryshe sillet n
familje, ndryshe me fmijn, dhe ndryshe n publik. N kto kushte
lind pyetja: Prse (n disa situata) rolet q luajn grat tona dhe q
gzojn status t rndsishm, jan m pran agresivitetit? Prse nj
13
grua shqiptare e gjendur n kto pozicione duhet t sillet sa m agre-
sive pr t qen e plqyer? Nse jeta shoqrore shqiptare qenka e atill
q krijon preferenca pr kto tipare, pra q e oriention sjelljen e gruas
sipas ksaj krkese, ather mos ndoshta jemi ne vet nj shoqri q
stimulojm dhe vlersojm agresivitetin? Por nse nj grua nuk shfaq
kto tipare a nuk duket se shoqria e quan t dobt dhe se nuk e pr-
faqson si duhet? N fund t fundit, q nj grua shqiptare t luaj
rolin si i takon statusit t saj, a duhet t jet patjetr agresive? Kto
pyetje kane nevoje per me shume artikulim te shkaqeve.
Pabarazia gjinore, q fet pr pabarazin mes burrave dhe grave n
mirqnie, n t ardhura dhe n status social sht m s shumti treg-
ues dhe panorma e vet jets shoqrore. Kto sigurisht jan shtje
q prej shekujsh e kan karakterizuar shoqrin njerzore, por sot ato
marrin nj vmendje m t madhe sepse shoqria ka kuptuar se sht
vet ajo q i krijon dhe i konservon me krkesat e saj.
Por, ndrkoh q bota e emancipuar i trajton dhe i vendos n kuj-
desin e saj, merr masa pr ti minimizuar ne, jo vetm q nuk i diskuto-
jm, por edhe kur i vlersojm grat i orentojm n at mnyr q, pr
t qen sa m pran plqimit ton, ato t sillen sipas tipareve larg atyre
femrore, t cilat kemi spikatur dhe muar n momentin e evidentimit
t vlers s tyre.
Kjo situat ndodh prher kur fasim pr mjediset publike, sepse
n ato familjare gruan e krkojm t jet trsisht ndryshe. N rolin e
nns dhe t bashkshortes krkesat ndaj saj i kemi t ndryshme.
Shoqrizimi gjinor sht nj proces i cili msohet prmes disa fak-
torve social si jan familja dhe media, librat, televizioni etj. dhe dal-
limet gjinore n shoqrin ton ne i jetojm do dit. Pra, mesa duket
14
mjedisi yn publik sht i atill q stimulon kto tipare dhe shoqria
jon ka nj ngritje t t atill q i orienton vet grat sipas ktyre krke-
save, prndryshe nj grua nuk quan t zonjn, ose se nuk i del dot
n mbrojtje t tjerave. Ather n vend t ktij glorifkimi t gjuhs
agresive, t folur e t trupit, a nuk do t ishte m e udhs t orientonim
diskutimin shoqror n nivele m t gjera ku njerzve tu msoheshin
konceptet q lidhen me maskulinitetin, feminilitetin, dallimin gjinor,
rolet gjinore dhe pabarazit gjinore, burimet dhe shkaqet, pasojat e
tyre.
A nuk do t ishte m e udhs q shoqria t kontribuonte n eviden-
timin e disa vlerave shum paqsore dhe larg agresivitetit, m pran
profesionalizmit dhe larg absolutizmave t tipit dominues q n fund
t fundit nuk tregojn gj tjetr vese mendjengushtsi?
do raport burr dhe grua, kudo n bot, asociohet me pabarazin,
por ka shoqri q kan njohur nj emancipim t atill saq kto modele
agresive, n gjuhn e trupit dhe at t folur, i studiojn, ju gjejn shkaqet,
i trajtojn si dukuri t lidhura me natyrn e ndikimit shoqror dhe
do her n nj drit t re.
15
T JESH I MOSHUAR N SHQIPRI
Edhe n kt rast, nxitja pr t shkruar lindi nga nj episod i shkurtr
i para disa kohve. Nj grua, e thyer n mosh, m drejtohet n rrug,
pr nj program televiziv ku merrja pjes, se nuk i shohim dot, nuk
na bn zemra, nuk kemi dgjuar ndonjher nga kto gjra. Pleq jemi,
nuk kemi ku t shkojm, do rrim ti shohimishte fala pr nj pro-
gram gjat t cilit temat q trajtoheshin lidheshin me aktualitetin apo
kronikn si i quajn sot. Sigurisht tematika e programeve televizive,
impakti i tyre n njerz mund t jet subjekt pr nj tjetr shkrim, por
nuk sht ky qllimi n kt rast.
T shkruash pr t moshuarit nuk sht aspak e leht, sepse t duhet
t vendossh veten n nj situat, n t ciln nuk dshiron t jesh.
Mund t kem provuar t jem n shum gjendje t tjera shpirtrore,
por jo t jem e moshuar. Sepse sipas meje, mosha sht nj gjendje
shpirtrore, por q fziku nuk i vjen shpesh her n ndihm.
Mund t jet e leht ti prshkruash si jan t moshuarit, si jetojn
ata, por sesi ndjehen?? Kjo m duket shum e vshtir! Vet nuk ja arrij
dot, por dshmit e t moshuarve n shumicn e rasteve tregojn se
ata vuajn pamundsin e aktivitetit fzik dhe kryesisht problemet me
shndetin.
T jesh i moshuar n t shumtn e rasteve do t thot t jesh thinjur,
falmbl, q ke jetuar shum prvoja n jet, q vshtron m shum
16
nga e kaluara sesa nga e ardhmja, q ke nj shtpi t mbushur me gjith-
far lloj sendesh, q rri gjith ditn para tv, do t thot t shtissh
veshur plot ngjyra, do t thot t thot t kesh rrotull nipr e mbesa, do
t thot t kesh gjith kohn pr t shkuar ku nuk ke mundur t shkosh
m par, do t thot t krkosh ndonj qendr rehabilitimi nse nuk
ndjehesh mir etj. etj..
Por t jesh i moshuar n Shqipri, nuk sht trsisht kshtu. Prve
aspektit fzik dhe atij moshor, pjesa tjetr m duket trsisht e ndryshme
nga nj i moshuar q jeton diku n Evrop ose n perndim.
T jesh i moshuar n Shqiprin aktuale do t thot t trishtohesh
pr ato q nuk mund ti kesh, por t mos ankohesh kurr. Nuk ke ku
t ankohesh. Nuk ka kush t t dgjoj apo t t kuptoj nevojat e tua.
Fmijt?? Nuk kan as ata mundsi t t plotsojn ato q natyrshm
t nevojiten.
T jesh i moshuar n Shqipri do t thot t pressh me or t tra
n disa dhomza t tejmbushura ku shprndahen pensionet. Shr-
bimi sht i pamjafueshm dhe nuk sht menduar as pr stereotipin
e sjelljes s nj t moshuari. Po t ishte menduar, nuk do t kishte ato
radh, nuk do t vononte ai shrbim..
T jesh i moshuar do t thot q po t jesh i smur, mjekimin nuk
e merr asnjher t plot..kushton aq sa pensioni nuk mjafon. Do
t marrsh vetm ato q mund t rimbursohen nga shteti, por edhe
ato jan fare pak. Ose dhe kur jan, i merr me pasigurin e ndonj
prodhimi q nuk e di nga vjen. T jesh i moshuar n Shqipri, nuk e ke
as kt qetsi.
17
T jesh i moshuar n Shqipri do t thot t iksh edhe i uritur nga
kjo bot, pensioni sht aq i pakt sa shumka nuk mund as ta men-
dosh.
T jesh i moshuar n Shqipri do t thot dshira pr t shtitur t
jet vetm pr disat tjert, shumica, as nuk e ndrrojn. A mos po
shkruaj gj pr t varfrit?
Po, t jesh i moshuar n Shqipri je i varfr. Por kur je dhe i varfr
dhe i smur..kush do t gjendet pran?
T jesh i moshuar n Shqipri do t thot q t vuash mungesn e
fmijve, dhe fmijve t fmijve nuk ka rndsi sa larg..por jan
larg.. Emigracioni ka prekur thuajse do familje shqiptare. Nse je i
moshuar, i varfr dhe je dhe vetm...kush do t kujdeset pr ty?
T jesh i moshuar n Shqipri do t thot t kesh jetuar m gjat
n at regjim, por mjafueshm edhe n kt sistem q prngjan
m shum me nj regjim njerzish q shtetin e prdorin t kujdesen
pr veten dhe t afrmit e tyre. Ke jetuar mjaf sa t kuptosh sesa t
vmndshm kan qen ndaj teje. N at regjim jetove varfrin, por
n kt regjim, ve varfris po jeton edhe indiferencn shtetrore. E
meq jemi tek indiferenca,si t mos e quash t till kur duke par si ka
ndryshuar struktura familjare, duke pranuar ndryshimet n mnyrn
e jetess s shqiptarve, duke ditur sa shum kan emigruar, shteti l
n kt situat t mungess s shrbimeve sa e sa t moshuar, t cilt po
vuajn edhe vetmin ve t tjerave.
Aktualisht rreth 1000 t moshuar n vend marrin shrbime n qen-
dra rezidenciale ditore dhe jo ditore, nga sektori publik, jopublik dhe i
organizatave joftimprurse. Vetm kaq!
18
Dhe kto t nuk i gjen gjithandej ku nevojiten, por vetm t grum-
bulluara, a thua se nuk jetojn t moshuar n do cep t vendit. Pan-
orama aktuale e shprndarjes s shrbimeve t tilla sht kjo:
6 institucione rezidenciale publike pr 266 t moshuar n qarkun e
Tirans, Fierit, Shkodrs, Gjirokastrs.
7 Qendra rezidenciale jopublike me 160 t moshuar ku 4 prej tyre
jan qndrat Misionaret e Bamirsis Motrat Nn Tereza n qarkun
e Tirans, Durrsit dhe Shkodrs. Dy qndrat e tjera rezidenciale jan
qendra q ofrojn shrbime kundrejt pagess.
5 shrbime ditore publike pr 240 t moshuarit n qarkun Tiran,
Durrs, Vlor, Kuks dhe Elbasan. Nga ana e OJF-ve ofrohen 9 shr-
bime komunitare dhe shrbime alternative pr t moshuar q trajtojn
290 prftues.
Institucioni prgjegjs pr hartimin e politikave sociale n Shqipri
sht Ministria e Puns, shtjeve Sociale dhe Shanseve t Barabarta,
e cila q prej ksaj fllimvjeshte ka ndryshuar emrtimin dhe drejtimin
mbi nj flozof t re t premtuar.
A nuk do t duhej q shrbimi social shtetror t mos ishte m nj
gj kaq e largt? A nuk do t duhej q shrbimi social t vinte edhe
n komunitet, pran dhe n ndihm t njerzve n nevoj por q jan
edhe t moshuar njkohsisht?
A nuk do t duhej q t aplikoheshin politika punsimi dhe pro-
grame kundr varfris t atilla q t ndjeheshin edhe n mnyrn e t
jetuarit t nj t moshuari?
Po a nuk ka kontribuar mjafueshm ky i moshuar shqiptar n at
regjim dhe n kt sistem sa s paku t gzoj dinjitet njerzor n kt
pjes t jets?
19
Nj studim i fundit i OKB-s deklaron se Suedia sht vendi ku nj i
moshuar jeton m mir, dhe Afganistani vendi ku nj i moshuar jeton
m keq. Kjo renditje sht bazuar n nivelin e t ardhurave, cilsin e
shrbimit shndetsor, kushtet mjedisore n t cilat jetojn.
Un nj t moshuari n Afganistan i shtoj edhe keqardhjen e mad-
he pr situatn e konfiktit n t ciln i duhet t jetoj, por edhe nj i
moshuar n Shqipri nuk sht dhe aq larg atij realiteti..s paku n kto
indikator t cilt fasin pr mnyrn dhe cilsin e jets, por jo m pak
edhe pr prvojn jetsore t nj t moshuari shqiptar q ka jetuar dhe
vazhdon t jetoj n kushte t vshtira.
20
T JESH ROM N SHQIPRI
Ajo ishte e para studenteromeq m takoi rasti t kisha. Kishim t
njjtin emr. M goditi me zhdrvjelltsin dhe natyrshmrin me t
ciln prezantoi veten dhe prkatsin e saj etnike. Ishte nj vajzrome,
me rezultate t mira nga shkolla e mesme, t cilat shteti i vlersoi duke
i dhn mundsin t studionte n Fakultetin e Mjeksis s Prg-
jithshme. Familja e saj kishte sakfrifkuar shum q ajo t ishte nj stu-
dente dhe e motra ndrkoh prej vitesh ishte nj aktiviste pr t drejtat
e popullsis rome. Nse do t tregohej kmbngulse dhe me besim,
pas disa vitesh ajo do t jet edhe mjekja e parrome.
Ky ishte vrtet nj rast fatlum, por pr mua ishte vetm dalln-
dyshja e par e pranvers. Situata e pjess m t madhe t popull-
sis rome sht trsisht e ndryshme nga ky rast. Historit e jets s
tyre jan nga t m t trishtat q mund t dgjosh n radht e shoqris
son. Ato gjendjen kudo ku gjendet kjo popullsi.
Historia e familjes Elmazi, sht ajo e tre djemve q jetojn t vetm
n kushte mjerimi n nj lagje t Tirans. T mbetur prej dy vitesh
pa prindr, ata jan nj ndr 80 familjet q jetojn n 60 apartamen-
tet e nj pallati t rrnuar trsisht. N nj emision televiziv dy prej
djemvedshmuan jo vetm dramn e jets s tyre dhe prpjkejet pr
mbijetes,por edhe mungesn e shpress pr t ardhmen : Jeta jon...
kjo sht. Shum na kan premtuar por....
21
Ndrkoh n rrugt e nj qyteti bregdetar nj fmij rom ndrsa u
afrua t krkonte ndonj monedh, m tregoi se prindrit nuk e lejonin
t shkonte n shkoll. Ishin shum fmj dhe kishte nevoj pr krah
pune. Kshtu ai e kishte braktisur shkolln pasi kishte kryer dy klasa t
para dhe prej vitesh ndihmonte familjen duke siguruar jetesn n kt
mnyr.
Shetsimi pr situatn e romve nuk shti ri. Kryesisht ai ka ard-
hur nga radht e shoqatave q punojn n kto drejtime por ato kan
mbetur t vetmuara e ndoshta t paafa n misionin e tyre, ndrkoh
q shteti edhe pse ka prfuar fnancime t mdha n drejtim t iden-
tifkimit dhe rregjistritmit t tyre, prmirsimit t kushteve t jetess,
srish nuk ka mundur t bj asgj n kto drejtime. Ata jetojn n
kushte t vshtira dhe varfri ekstreme.
T jesh rom n Shqipri do t thot t konsiderohesh dor e zez,
t rrosh i veuar n ndonj periferi t qytetit, t punosh npr ka-
zan plehrash, tregje rrobash, mbledhje hekurishtesh. T jesh rom n
Shqipri do t thot t mos kesh as librez shndetsore, t kesh fmijt
t parregjistruar, t jesh analfabet apo i keqarsimuar.
T jesh rom n Shqipri mund edhe t trajtohesh n media por
edhe kur ndodh vmendja nuk prqndrohetaspak tek mjerimi, por
tek prononcimet e disa institucioneve pr masat q do t marrin n t
ardhmen. T jesh rom n shqipri mund t blihesh me 5000 lek pr
votn tnde.
N kto 20 e ca vitet e fundit si pasoj e orientimit t ekonomis
son drejt ekonomis s tregut, nj pjes e madhe e ksaj popullsie u
gjend n rrug t madhe. Pr kt arsye nj pjes e madhe e braktisi
22
shkolln duke mbetur e paarsimuar apo duke e prkeqsuar integrim-
in n pun.
Niveli i ult i formimit, afsia e kufzuar profesionale popull-
sis rome n vendin ton, ka br q ajo t jetoj n kushte t nj
varfrie ekstreme q vshtir ta prshkruash.
N mbajtjen gjall t ksaj situate edhe qndrimi diskriminues nj
rol ka luajtur q shumica ka mbajtur ndaj tyre, duke i ln trsisht t
veuar dhe t shprfllur.Si rezultat edhe i diskriminimit romt nuk
punsohen n tregun formal t puns, prkundrazijan t detyruar t
punojn n tregtinerrobave t prdorura, mbledhjes skanaeve
apo hekurishtave ose m keq akoma, kan gjetur lypjen si burim
kryesor t t ardhurave t tyre.
E megjithat edhe n kto drejtime konkurenca ka ardhur n rritje
dhe mundsit e jetess pr ta po shkojn drejt shterimit duke i nxitur
t lvizin drejt qyteteve ku mund t gjejn mundsi,duke shtrir dhe
prcjell n t gjith vendin problematikat q mbartin. Faktort kul-
turor q i karakterizojn, niveli i ult arsimor dhe varfria bjn q
romt n Shqipri kan patur nj rritje m t madhe t popullsis n
krahasim me grupet e tjera etnike. Kjo nnkupton se numri i t var-
frve do t vazhdoj t rritet edhe m tej.
Pra, t jesh rom n Shqipri do t thot edhe t krkosh vmendjen
mbarshoqrore, pr disa arsye.
S pari,sepse n vendin dhe n kohn ton jetojm n shekullin e
t Drejtave t Njeriut.
S dyti, sepse shteti pr tu br pjes e Bashkimit Europian, duhet t
prmbush edhe disa kritere politike, ku prmirsimi i kushteve sho-
qrore e ekonomike t romve nuk bn aspak prjashtim.
23
S treti, varfria ekstreme dhe n rritje e ksaj shtrese t popull-
sis ndikon negativisht n t gjith stabilitetin shoqror. Vlersimet
pr numrin e popullsisromen Shqipri jan t ndryshme porato
shkojn nga 10.000 n 120.000 vetduke prfaqsuar nprmjet ktij
numri edhe grupin m t varfr dhe mtshprfllur n vendin ton.
S katrti, perspektiva e zgjidhjes s problemeve nuk duket aspak
optimiste pasi kjo popullsi dallon pr ritme t larta t lindjeve,duke
e br at komunitetin me mosh m t re se popullsia e prgjithshme
e vendit. Mosha mesatare e tij sht 25,6 vje e cila sht nj kategori
aktivee paarsimuar dhe e papun.
Nse shoqria do t vazhdoj t mbes indiferente ndaj ksaj pop-
ullsie, nse shteti nuk do t reagoj e nuk do t tregoj aspak prgjgjsi
pr ta, ata srish do t mbeten t pashkolluar, t pastreh, t papunsu-
ar e analfabet duke i dhn mjerimit t tyre tipare edhe m ekstreme.
N do rast shkollimi do t ishte nj drit pr t ardhmen e tyre, dhe
krijimi i mundsive t punsimit nga ana e shtetit, lehtsimi i prakti-
kave t punsimit edhe nga ana e sektorit jopublik, krijimi i nj rregjis-
tri t sakt t t pastrehve dhe t papunve do t orientonte m mir
politikat pr prmirsimin e kushteve t jetess. Vetm n kt mnyr
rasti i studentes s FM nuk do t mbetej nj rast i izoluar dhe historik,
vetm n kt mnyr fjt e familjes Elmazi do t gjenin nj shpres
pr pr t ardhmen e tyre t ndryshme nga e tashmja dhe vetm kshtu
fmnijt lyps n rrugt e qyteteve tona do takishin kt fmijri nj t
kaluar t largt.
24
T JESH I PAPUN N SHQIPRI
N vijim t shkrimit t mparshm, n qendr t ktij shkrimi do
t jet prjetimi i papunsis n shoqrin ton. Papunsia sht nj
ndr dukurit e mundimshme dheaktualisht epranishme n shum
familje shqiptarsh.
Dikush mund t mendoj se nuk ja vlen t merresh me problem q
dihen, por trajtimi i dukurive t jets sociale sht pjes e refektimeve
t domosdoshme t sociologve.
N do rast papunsia vzhgohet konsiderohet si nj vatr e vrtet
problemesh, si nj nyje nga e cila lindin problematika komplekse; jo
m kot n shoqrin ton thuhet se papunsia sht nna e t gjitha
t ligave. T jesh i papun nnkupton t jetosh n nj ankth t vazh-
dueshm, me dshira vetjake dhe familjare t paplotsuara, me nevoja
q rrezikojn t mos materializohen asnjher. T jesh i papun nnk-
upton q koha nuk ka asnj vler, sheh sesi izolohesh duke u rrudhur
aq shum n konktakte sociale, kaq tipike pr shoqrin tone. T jesh i
papun do t thot t humbassh besimin edhe tek vlerat q mbart pr
veten, familjen dhe shoqrin. Papunsin mund ta prjetosh n disa
mnyra, duke qen n krkim, duke hequr dor fare nga krkimi, duke
qen i punsuar m par, duke mos qen asnjher i punsuar, etj.
T jesh i papun dhe n krkim n shoqrin ton do t thot t
shohsh edhe sesi besimi t vetja fket, sesi familjes i shtrngohet jetesa,
25
sesi krenaria jote e materializuar edhe n diplom, nuk t prfaqson
m. T jesh i papun dhe n krkim do t thot t shohsh sesi do
prpjekje q bn nuk ka asnj vler, nse nuk ke referencat politike
apo nepotike t duhura. Por, t jesh i papun, n krkim dhe pa pasur
kto referenca, kjo sht trsisht dshpruese sepse do t thot t mos
shpresosh asnjher askund.
Ndrkoh t jesh i papun kur ke njohur punsimin sht nj prje-
tim edhe m shkatrruessepse punsimi sht shum i rndsishm,
veanrisht n ruajtjen e vlerave dhet vlersimit t njeriut pr veten.
Edhe kur kushtet e puns nuk jan m t mirat, apo t dshiruarat,
edhe kur puna sht monotone e nuk t jep kurrfar knaqsie, ajo
sht srish shum e rndsishme sepse kontribuon n rritjen e besimit
tek vetja.
Por prtej ktyre ndjesive, q jan t prgjithshme tek t gjith
t papunt, t jesh i papun n vendin ton do t t duhet t gjesh
forct posacmee t prballesh edhe me nj mendsin olektive q
t rretho. Pr kt arsz shpesh nuk e pohojme dhe nuk e denoncojme
shoqrisht se jemi t papun. Prandaj, n shoqrin ton papunsia
sht nj pesh shum m e madhe pasi nj individ i papun duhet t
prjetoj edhe paragjykimin e t qent i till.Madje, shoqria mban
hera-hers edhe nj qndrim kufzues ndaj t papunve duke rikthyer
n kujtes moton: ndalohet hyrja pr t papunt. Ndrkoh shprehje
t tilla si: e merresh me at..ai pa pun sht..se mos ka ndonj pun
ai..etj., prforcojn edhe njher kto qndrime paragjykuese.
Shoqria shqiptare ka nj qndrim t trashguar edhe nga periud-
ha e kaluar, gjat s cils papunsia trajtohej si nj dukuri karakteris-
tik vetm e vendeve kapitaliste e revizioniste, n t cilat ishte shum
26
e vshtir t gjendej pun pr t siguruar mjetet e jetess. N men-
talitetin e shoqris son t asaj periudhe, papunsia ishte nj fal e
munguar ose nj dukuri e dnuar nga qndrimi kolektiv ndrkoh q
qndrimi ndaj njeriut t papun ishte shum i prer. I papuni ishte
njeriu q endej kot, ai q skishte pr t zgjidhur ndonj shtje n nj
zyr etj. ose skishte ndonj pun diku. Madje ksht perifrazohej pap-
unsia n falort e kohs. Nj pjes e ktij qndrimi u trashgua dhe
prdoret edhe sot, kur thuhet se i papun sht njeriu q rri kot apo q
nuk I sjell ndonj dobi a prftim vetes, familjes e shoqris.
N kto dy dekada t fundit, nj sr dukurish deviacionale t lidhu-
ra edheme ato t mungess s referencave, apo t krizs s motivimit
dhe t besimit tek institucionet shtetrore,jan kaq t prhapura sa i
ka br disa koncepte t kuptueshme nga t gjith. Papunsia sht nj
ndr to, edhe pse shprndarja e ksaj dukurie sipas grupmoshave, nivelit
t arsimimit, zonave gjeografke, gjinis etj. sht nj fush interesi pr
studiues t shkencave shoqrore. Sipas Organizats Ndrkombtare t
Puns i papun sht dokush q mbi 15 vje dhe q prmbush kushtet
e mposhtme: sht i af pr pun, nuk punon, sht i gatshm pr nj
pun t paguar dhe n krkim t nj vendi pune. Papunsia n ven-
din ton sht rritur ndjeshm veanrisht me humbjen e vendit t
puns nga ana easaj pjese t popullsis s punsuar, si dhe me rritjen
e oferts pr pun nga ana e asaj pjese t popullsis q prek moshn
ligjore pr punsim. Duke shtuar ktu edhe nj kategori individsh
tashm m t shkolluar.
Shum shoqri studiojn pasojat e papunsis dhe hartojn terapi
individuale dhe n grup pr tejkalimin e tyre. N se do t hidhnim
nj vshtrim t shkurtr mbi shoqrit evopiano-veriore, pra vendeve
27
shum t zhvilluara si Finlanda, Norvegjia e Suedia etj. do t vrejm
se papunsia konsiderohet nj shtje e gjith shoqris. sht shteti, si
organizuesi mbarshoqror i cili perms institucioneve sociale t shtri-
ra n gjith vendin q merret me studimin e krkesave pr pun, me
karakteristikat e do individi, pra krijimin e nj baze t sakt t dhnash
dhe informimin e vazhdueshm t subjekteve pr tu punsuar. Ndr-
koh kto struktura sociale, hyjn n studimin edhe t dukurive t tjera
sociale duke u shndrruar n amortizator t tyre.
Ndrkoh tek ne, pasojat e papunsis mbeten vetm n nivele pr-
jetimesh personale e familjare edhe pse ato shtrihen n shum nivele
t shoqris duke u br shpesh her shkak i shum dukurive deviacio-
nale n vend.
28
T JESH I VARFR N SHQIPRI...
Varfria, papunsia, paragjykimet, indiferenca ndaj njerzve n
nevoj, dhuna brenda familjes, etj., jan disa nga problemet shoqrore
m t rndsishme q mundojn vendin ton. Tranzicioni i tejzgjatur
drejt nj shoqrie t vrtet kapitaliste, shtoi dukshm edhe t tjera,
demografke, urbane e shoqrore, si emigracioni i madh i shqiptarve
e braktisja masive dhe krejt e pakontrolluar e fshatit, pasojat e nj
edukimi jocilsor pr shoqrin, probleme me urbanizimin, etj.Gjat
trajtimit t tyre, natyrshm lindin edhe pyetje t tilla si: me se jeto-
jn disa njerz, si e prballojn papunsin, prse disa i plqejm dhe
t tjert i nnvlersojm, si arrijn disa prej bashkqytetarve tan t
kryejn krime? etj. Po gjat ksaj periudhe, morn jet edhe koncep-
tet e pabarazive shoqrore, prjashtimit shoqror, nevoja pr politika
sociale etj., q u bn pjes t pandara t falorit ton. Nj pjes e kon-
siderueshme e ktyre t fundit jan trsisht t reja dhe pr dhjetrav-
jear me radh, jan propoganduar si e keqja m e madhe e shoqrive
kapitaliste.
Shumlloshmria e ktyre shtjeve, pyetjeve apo koncepteve,
pasqyron nga njra an vshtirsit me t cilat prballet shoqria, ndr-
sa nga ana tjetr fet pr indiferencn, pamundsin apo paafsin
shtetrore pr tu dhn rrugzgjidhje, pr aq koh sa nj pjes e mad-
he e shoqris gjendet n mnyr t vazhdueshme n kushte nevojash
29
t paplotsuara dhe situatash t pazgjidhura. Vshtirsit n kt koh,
hera-hers kan ardhur edhe si rezultat i rizgjimit t ndonj dukurie e
konsideruar e fetur pr vite t tra, si sht prshembull gjakmarrja.
Ky zakon i egr, i prapambetur fsnor e feudal, sipas t cilit, pr t
marr hakun e nj t vrari, duhet vrar patjetr njri prej antarve
t familjes a t fsit t vrassit, u ringjall si rrall her m par, duke
sfduar hapur shteti e munguar ligjor ne Shqipri. N t gjitha rastet,
sbashku me gjakmarrjen, n familjet e prekura ka zn vend men-
jher edhe varfria.
Nj ndr kto familje, e prekur n mnyr t drejtprdrejt nga
varfria, si pasoj e gjakmarrjes, sht edhe familja e zonjs M.H., nga
nj qytet verior i vendit. Me vrasjen e kryefamiljarit, pas vitit 2000, jeta
e ksaj familjeje ndryshoi trsisht. Pr t larguar fmijt nga rreziku i
gjakmarrjes, M.H. u zhvendos drejt Tirans, me shpresn e madhe se
jeta n kryeqytet do t ishte e ndryshme nga ajo q kishte ln pas. Me
katr fmij pr t rritur, kjo grua sot gjendet e papun, n nj banes
me qera, trsisht e pashpres. Si t mos mjafonin kto, edhe shndeti
nuk i ka ardhur n ndihm, duke paksuar shum mundsin pr t
punuar, ndrkoh q mundsia pr shpenzime n rritje thuajse nuk
ekziston. Gjithnj me shpres dhe besim, kjo grua u sht drejtuar disa
institucioneve t shtetit ton,ku ka krkuar pun e ndihm,por dyert
i jan mbyllur, madje shpesh i kan treguar rrugt e emigrimit.
Sot, familja e M.H sht ndr m t varfrat e qytetit t Tirans.
N kt familje bashkjetojn mungesa e shpress pr jetn, frika pr
t ardhmen e katr fmijve, indiferenca shtetrore dhe mbi t gjitha
varfria e skajshme. Prpjekjet e ksaj familjeje pr t dal nga mjeri-
mi i plot, kan rn vazhdimisht n vesh t shurdhr dhe kan shuar
30
edhe ato fje shprese q mund t gjendeshin pr tia ndryshuar sado
pak jetesn e mjeruar.
Sipas rezoluts nr. 2626 t Kshillit t Prgjithshm t OKB-s, t
varfr jan ata njerz, t cilt nuk gzojn nivelin minimum jetik t
nevojshm e n prputhje me dinjitetin njerzor. E karakterizuar nga
mungesa apo pamjafueshmria e mjeteve t nevojshme pr jetn,
varfria sht nj ndr ato dukuri q ndikohet nga faktor t shumt.
Zhvillimi ekonomik i vendit, tregu i pamjafueshm i puns, mung-
esa e politikave t punsimit, korrupsioni, veorit demografke dhe
kulturore t zonave t caktuara t vendit, prbjn disa prej faktorve
kryesor q ndikojn n kt varfri.
Sigurisht, lufa kundr varfris sht nj sfd e vshtir edhe pr
shoqrit perndimore. Por qndrimi i tyre ndaj saj ka njohur nj zh-
villim t vrtet, q fllon me iniciativat individuale t bamirsis e deri
te programet qeveritare, apo t shoqris civile, prmes t cilave kto
shoqri i kan deklaruar guximshm luf varfris. Qasja e ktyre
shoqrive sht angazhuese, serioze, sensibilizuese dhe gjithpf-
shirse.
Ndrkoh, n vendin ton, varfria trajtohet si nj tem e largt
e thuajse jo ekzistente. Shpeshher paraplqehet t mos fitet pr t.
T varfrit jan subjekte t margjinalizuar nga shum aspekte t jets
shoqrore. Iniciativat e bamirsis individuale apo kolektive, jo vetm
mungojn, por edhe nse ka t tilla, shfaqen t organizuara, apo t
inkurajuara nga ndonj fushat mediatike, e cila srish mbetet thuajse
e vetme n kt mision. T jesh i varfr n Shqipri do t thot t mos
shpresosh askund, as te shteti, as te bamirsia e individve, por, t jesh
i varfr, dhe t jetosh n Shqiprisht si t mos ekzistosh.
31
Realiteti yn, i karakterizuar nga shprthime problemesh shoqrore,
ekonomike, kulturore dhe nga pamundsia (ndoshta) e trashguar
pr ti zgjidhur dhe pr tu prballur me to, sot, jo vetm ka vendosur
n vshtirsi shum qytetar, por nuk po gjen as format pr t nxitur
mnyra pr tu ardhur n ndihm atyre.
Dihet se shteti sht nj nga furnizuesit kryesor t asaj q quhet
mirqnie sociale. Kshtu, do prballje me varfrin, nnkupton an-
gazhimin dhe mobilizimin e t gjith aktorve e faktorve shtetror
n luf ndaj saj. Ndrkoh te ne, prballesh me indiferentizmin dhe
paafsin e shtetit pr ta lexuar varfrin, pranuar at, por mbi t gjitha
pr t zbatuar politika sociale n drejtim t zbutjes s saj. Madje, pjes
e indiferentizmit t shtetit, pr t mos thn paafsi (e qllimshme)
e tij, sht mungesa e deklarimit t minimumit jetik t shqiptarve,
edhe pse jemi n dhjetvjecarin e tret t kapitalizmit demokratik n
Shqipri.
Politikat sociale n vetvete jan pjes e politikave publike, q lidhen
me programet dhe masat q synojn prmbushjen e nevojave njerzore
pr mbrojtje shoqrore, edukim, kujdesi shndetsor, strehim etj. Pr
kt sht e nevojshme krijimi i klims ekonomike dhe sociale, t atill
q do t parandalonte margjinalizimin e qytetarve, do t shmangte
trajtimin me inferioritet t njerzve n nevoj, do t minimizonte pr-
jashtimin social. Krjimi i ksaj klime t shndetshme, do t mundson-
te edhe iniciativat e prgezueshme t bamirsis, por mbi t gjitha do t
siguronte trajtimin me dinjitetin e duhur qytetar t do individi.
Lidhur me sa m sipr, duke qen se jemi n pragfestn e 100 vjetorit
t pavarsis, po sjell n vmendje nj ndr fgurat e menura t neo-
shqiptarizms, Ismet Toton, i cili n fllimet e viteve 30, n Bota e
32
nj djali kryengrits, shkruante: Shkurt sht besimi yn se qeveria
jon ka n dor shum. Mund t bj q brenda pak vjetve t rrojn
2 milion shqiptar t shndosh, n vendin ton. Me pak shpenzime
t kota pr gjra dhe vepra t pakuptimta dhe me tepr qejf pr pun
serioze, kjo sht receta magjike pr ata q duan t pavdeksojn
emrat e tyre.
33
T JESH GRUA N SHQIPRI
Papunsia dhe varfria kan ln mnjan shtje t ndjeshme pr
shoqrin ton si jan ndr t tjera p.sh. ato t pozits s gruas. Pr hir
t prkatsis gjinore ndoshta ky duhej t ishte edhe shkrimi im i par i
ktij cikli, q ka flluar prej javsh T jesh qytetar i Shqipris. N fakt
pr t shkruar kto rradh jam nxitur nga falt goditse t shkmbyera
midisnj ifi, q arrinin tek un me ndrprerje n nj nga kafenet e
zhurmshme t Tirans:Ti je i ikur gjith ditn..kam frik t t fas se
mos zemrohesh.. m tha djali sot: Mami pse nuk i kreh fokt..dukesh
e vjetr..ndrsa ti as nuk e v re..
Pr sociologt sigurisht nuk sht fakti n vetvehte q prbn
interes studimor, por se sa ky fakt prbn nj shmbull t sjelljes
njerzore. Shembujt nga jeta e gruas shqiptare jan sa t larmishm,
aktualisht edhe aq t bujshm, dhe fasin pr nj pozitinferiore, pre e
paragjykimit t gjithanshm.I kujt sht faji?...
Aktualiteti shqiptar sht i mbushur me statistika, q prshkallzo-
hen: ngagrat e vrara, e deri ato t dhunuarat, nga grat e shfrytzuara
e deri tek ato q fyhen prdit, dukurikjo q as nuk statistikohet.
T jesh grua n Shqipri do t thot t mos t gzosh punn q
ndrron por tpranosh t varesh nga burri, t jesh grua n Shqiperi
do t thot t mos qeshsh kur do,por t varesh nga humori i burrit,
t jesh grua n Shqipri do t thot se po t jesh e re, je tepr e re e
34
po t jesh m e vjetr je tepr e vjetr. T jesh grua n Shqipri do t
thot t privohesh nga nj lindje, ose t eleminohesh ende pa lindur, t
jesh grua n Shqipri do t thot se kur dhunohesh nga burrat, duhet
t pressh ndihm po nga burrat.
Pra, t jesh grua n Shqipri do t thot t heshtsh dhe t vetprm-
bahesh edhe kur t lndojn, edhe kur t mnjanojn apo shprfl-
lin.T jesh grua n Shqipri do t thot q t gjitha t drejtat e tua t
shkruara t mbeten t shkruara pasi nuk jan tema humori pr burrat.
I kujt sht faji?...
Pra, t jesh grua n Shqipri, do t thot t prballesh me vshtirsi
t natyrave t ndryshme q burojn nga stereotipizimet kaq karakteris-
tike pr mendsin ton tradicionale.
Ti nuk je njlloj si yt vllaEpo, un jam grua, nuk jam njl-
loj me burratkshtu pohohejn fllimet e shekullit XX, kshtu po-
hohet edhe n fllimet e shekullit XXI.Georg Simmel, (1858 / 1918)
thoshte se Burrat dhe grat me kalimin e kohskan krijuar profle
t ndryshme, por prfundimi sht i njjt: nga njera an krkojn t
theksojn individualitetin, dhe nga ana tjetr synojn pranimin e tyre
nga ana e shoqris. Pra, pa krkuar tjetrsimin e tipareve gjinore, apo
sjelljeve t secils gjini do t duhej t respektohej secila prej tyre nga
njera tjetra. Ky do t ishte dhe kndvshtrimi m i pranueshm dhe i
vrtet i asaj q do t krkohej sot.
Realisht n Shqipri, n t dyja periudhat, ka ndryshime prsa i ta-
kon pozits s gruas, por ende n t shumtn e herve pohimet q i
takojn nj shekulli m par mbeten aktuale.Safet Butka pohonte se
keqprdorimi q i sht br grave n t shkuarn, ua ka hequr atyre
35
besimin dhe ua ka shuar vullnetin, A nuk sht i vlefshm ky pohim
edhe sot? I kujt sht faji?...
Megjithat t fassh pr gruan shqiptare e shekullit XXI do t thot
t kesh pranuar s paku neutralitetin e kushtetuts son ku n nenin
18 t saj prcaktohet se t gjith shtetasit jan t barabart prpara
ligjit dhe se askush nuk mund t diskriminohet pr shkaqe t tilla si
gjinia, raca, feja etj. Por shpesh harrojm e madje harrohet edhe prej
vet grave se duhet t jen ato q mund t ndryshoj pozitat e saj n
shoqri dhe nuk duhet t pres q shoqria, apo burrat t kujtohen ti
lshojn ajas vendin. N mnyr paradoksale bashkkohsi i Safet But-
ks, ftues i Nobelit n letrsi Anatole France, (1844 / 1924) pohonte se
gruaja sht edukuesja e madhe e burrit. Ajo i mson atij disa virtyte
t muara si janmirsjellja dhe krenaria; disave si t jen t plqye-
shm;por t gjithve ju mson si t mos jen t paplqyeshm.
N realitetin Evropian t shek XXI roli i grave, megjith ndryshimet
nga vendi n vend ka arritur nivele akoma t panjohura pr kulturn
ton sociale. Sipas open data.al, n Bashkimin Evropian 21.2% e par-
lamentarve jan gra; prqindjen m t lart t grave parlamentare e ka
Suedia me 45% t vendeve n parlament,dhe prqindjen m t ult e
ka Greqia me 9%. N vendin ton aktualisht 16.4 % totalit t parlam-
entarve e prbjn grat, nga 30% q parashikon Platforma e Pekinit
pr kt rast. Tek ne nj prfshirje m e lart e gruas do t nnkupton-
te edhe rritjen e ndjeshmris ndaj shtjeve shoqrore, duke frenuar
dhunimin e gruas, promovimin e kujdesit ndaj saj dhe fmijve dhe
duke kontribuar n prmirsimin e qeverisjes dhe lufn ndaj korrup-
sionit.
36
Duke u kthyer n realitetin e shekullit XXI, n qershorin e vi-
tit 2008, Hillary Clinton pasi mblodhi 18 milion vota, porsrish t
pamjafueshme pr ti prfaqsuar demokratt, ushpreh kshtu pr-
para mbshtetsve t saj: ...far progresi kemi arritur! Q sot e tutje
ka pr t qen ezakonshme q nj grua mund t jet edhe presidentja
e ardhshme e USA. N kt kuptim do ftore e grave pr arritjen e
t drejtave t tyre sht shprehje e sanksionimit t vlerave dhe t dre-
jtave t saj n shoqri. Duke u udhhequr nga kto ide si prfundim
mund t pohojm: Fajin e kemi ne grat, pasi nuk kemi mundur akoma
t edukojm vetvehten, fmijt dhe burrat tan pr t respektuar m
shum, pr t mirkuptuar m shum dhe pr t dashuruar m bukur.
37
HARRESA JON KOLEKTIVE
Pak koh m par, n qendr t Tirans, pran Pallatit t Kulturs,
pran meje ecte me hap t ngadalt nj fgur e gjat, pak e prkulur,
nj burr i thyer n mosh. Prball tij dy mesoburra ndrsa ecnin ju
drejtuan me z t lart: Spiun, sa njerz ke marr m qaf ti! Zotria
vazhdoi rrugn, ndrsa un mbeta me tronditjen e ktyre falve si n
skenn e nj flmi. Nuk prcaktohej m cili ishte viktima dhe cili agre-
sori. Ajo q dgjova jo vetm q nuk ishte e bukur, edukative dhe civile,
por shmtonte ata dy njerz t cilt sistemi i kaluar i kishte prudnuar
edhemoralisht. Por si duket, edhe ky sistem n vend q t arrinte t
shuante plagt e s kaluars, i kishte ln ato t gjalla brenda ndrg-
jegjes s dikujt. shtja e kujtess kolektive ka mbetur shum pas dore
n shoqrin ton t sflitur nga problemet e post totalitarizm, kur
ndrkoh do t duhej t ishte e pranishme n shum nivele t shoqris.
Po t ishte trajtuar nga shoqria me seriozitetin e duhur, nj prballje
e till, publike dhe individuale me siguri nuk do t kishte ndodhur.
Kriminelt dhe ekstremistt e atij regjimi totalitar do t merrnin secili
dnimin e merituar dhe nga ana tjetr viktimat e ktij regjimi do t
riafsoheshin fzikisht dhe shpirttrisht pr t hyr n rrjedhn e nj
shoqrie normale.
Trajtimi i s kaluars s regjimit totalitar me objektivitetin e duhur,
do t ndihmonte shum n vendosjen n vend t s vrtets shoqrore,
38
do t prshpejtonte emancipimin shoqror dhe do ta lironte sho-
qrin ton nga qndrime paragjykuese pr ngjarjet e asaj periudhe.
Dihet se do shoqri njerzore, pavarsisht shkalls s zhvillimit n
t ciln ndodhet, ruan n kujtesn e vet prvoja, praktika sociale apo
ngjarje sipas nj mnyre t caktuar. Shoqrit post totalitare evropiane
i shrbyen kujtess s tyre edhe me qndrimet dhe trajtimin q i bn
periudhs s regjimit totalitar ku ish bashkpuntort e regjimit u de-
noncuan, u deklaruan, u dnuan pr fajet e kryera, dhe shoqria mbajti
nj qndrim.Nga ana tjetr, brenda mnyrs kolektive individt kan
edhe nj mnyr personale t depozitimit t informacioneve dhe t
vnies n veprim t tyre icili ndikohet nga formimi, edukimi,shkalla e
pjekuris, botkuptimi si dhe interesat personale. Imagjinata sociolog-
jike n kt rast m solli n mendje disa skenar t mundshm q lidh-
nin n ndrveprim disa njerz m prvoja jetsore t ndryshme, t jet-
uara n koh t ndryshme. Fal saj nisa t mendoj sesi do t kishte qen
kjo sken nsekta individ do t ishin m t rinj. N rastin konkret,
mosha e thyer e zotris m bri t nnkuptoja se ai kishte qen nj
shrbyes i devotshm dhe ndoshta ekstrem i atij sistemi t kaluar, por
po t kishte qen m i ri, shrbimi ndaj regjimit mund t shpjegohej
me papjekurin e mjafueshme por sidoqof devotshmria ndajtij do
t krkonte nj analiz q shoqriajon duhej ta kishte kryer tashm.
Nse dy mesoburrat do t ishin pak m t rinj, do t mund t
vetprmbaheshin m shum, e nse do t ishin fare t rinj, ndoshta as
nuk do t mendonin pr kto shtje.
Provova t imagjinoj nse ata do t kishin qen politikan; me sig-
uri kt sken nuk do ta shihja pasi ata do t udhtonin me makina
luksoze.
39
Kujtesakolektive e cilsdo shoqri sht n thelb kujtes shoqrore,
sepse ajo zhvillohet brenda disa prvojave shoqrore dhe sipas rregul-
lave t caktuara. Por do her q diskutohet kujtesa kolektive, natyrisht
me t duhet t diskutohet edhe harresa kolektive, pra kundrpesha e
saj.Harresa apo shkatrrimi i kujtessshoqrore mund t vij si rezul-
tat i kohs, i ngjarjeve tronditse q ka prjetuar nj shoqri, i presionit
politik dhe ideologjik. N plan individual ne harrojm pr t shptuar
nga lndimet, nga sekretet q na torturojn kujtesn, harrojm pr t
ndrtuar nj t vrtet tonn.N plan shoqror, shkatrrimi i kujtess
zakonisht sht produkt dhe pasoj i regjimeve totalitare. Megjithat
shoqrit post totalitare evropiane fal katarsisit sot jan t liruara nga
pesha e mkateve dhe raportet ndrnjerzore jan m t lehtsuara nga
veprimet e s kaluars.
Sot, pesha e halleve t reja shoqrore prve atyre t kujtess, mung-
esa e nj katarsisi trsor t t gjith shoqris q ka ardhur nga ud-
hheqs me kmb t n dyja regjimet, bn q edhe sot shoqria t
vuaj pasojat e ktij regjimi. Nga ana tjetr, n shoqrin ton har-
resa kolektivepr shtje t ndryshme sht shum e pranishme dhe
shfaqet me shkatrrimin e dokumenteve dhe dshmive nga fusha t
ndryshme, m zhdukjen ose eleminimin e vlerave t s kaluars e ve-
canrisht me instalimin i injorancs q minoi qytetarin, e cila koht
e fundit shtkthyer n mjetinkryesor q po kontrollon t tashmen
ton shoqrore. Fal ksaj harrese shoqrorefgura t ndryshme poli-
tike, t ashtuquajturat xhaketat t kthyera mbijetojn dhe firtojn
me pushtetin, kur koha ka sjell n vmendje nj brez t ri, t shkolluar
mir dhe t paprlyer me mkatet e regjimit.
40
KULTURA POLITIKE
N POLITIZIMIN E SHOQRIS
Disa dit m par, ndrsa doja t shkruaja kt shkrim, pye-
ta nj t njohurin tim, m i informuar se un mbi numrin e partive
n vendin ton. Shifra q ai m dha, ishte sa dyfshi i asaj q dija.
M tej, krkova n faqen internetit t gjykats s Tirans; nuk gjeta asn-
j t dhn mbi kt, kshtu q fal nj kanali mediator, m s fundi,
msova se n Gjykatn e rrethit Gjyqsor t Tirans deri tani jan 123
parti t rregjistruara. Prej ksaj t dhne mund t analizojm shum
element, duke flluar q nga dshira e shqiptarve pr t qen t par,
ose pr t qen drejtues, sensin e lart t protagonzimit, pasionin pr
t ndjekur politikn, mundsin pr t qmtuar ndr t angazhuarve
edhe mentart politik etj.
Padyshim kjo e dhn po ilustronte edhe shqetsimin tim fllestar:
at pr politizimin e shoqris son. Politizimi sht problem real i sho-
qris pr aq koh sa merr jashtzakonisht shum energji q lirisht mund
t orientohej drejt aktiviteteve t tjera njerzore. Treguesit pr kt jan
t shumt dhe nga m t ndryshmit, ku ve faktit t siprprmendur
mund t shtojm politizimin e qart t mediave, ndryshimin e admin-
istrats publike sa her merr pushtetin nj forc politike, politizimin e
bisedave t prditshme q zhvillojm me or t zgjatura npr kafene etj.
Pr shkak t ktij politizimi disa prej mediave masakrojn do or t
41
dits nervat, shijet dhe durimin e shikuesve; pikrisht pr kt shkak
n administratn ton publike puna orientohet kryesisht n drejtim t
fuqizimit t forcs politike prkatse. N biseda t ndryshme nuk je
interesant nse nuk di ndonj gj rreth politiks son, dhe sikur t mos
mjafonin kto, edhe ato probleme q koh m par nuk kishin aspak
lidhje me politikn, po hyjn nn ndikimin e saj, gj e cila ja ka zbehur
rndsin vet problemeve e ju ka dhn prparsi kryesisht rrugve
politike pr trajtimin e tyre.
Nj ndr mnyrat pr ta kuptuar m mir realitetin ton t ri sht
edhe analiza e kulturs politike t shoqris son, pa prjashtuar pady-
shim edhe 123 drejtuesit e partive politike. Fal ksaj analize ndoshta
mund t kuptojm edhe sesa shoqria jon i ka rezistuar deprtimit
t ideologjis komuniste apo sa sht prekur prej saj, ashtu sikundr
mund t kuptojm edhe cilat jan raportet mes strukturave shoqrore
dhe kulturs q mbartin secila prej tyre. Fal analizs s kulturs son
politike mund t kuptonim m shum rreth mnyrs sesi jemi mbruj-
tur politikisht, do t ndrgjegjsoheshim se dhe shoqrizimi yn politik
m s shumti realizohet brenda familjes, ku ndikimi i s shkuars sht
ende i fort. Po duke prdorur kt analiz t kulturs son politike
do t gjenim prgjigje edhe pr nivelin kulturor t strukturave tona
shoqrore q ln kaq shum pr t dshiruar sa t zbehin do shpres.
Ky koncept i huazuar nga antropologjia, ngatrrohet leht me informa-
cionin politik, gj e cila veanrisht tek ne ndodh shum shpesh.
Informacioni n politik natyrisht sht i domosdoshm, por ajo
q fltron perceptimet mbi realitetin politik, q prodhon qndrimet
dhe udhheq e orienton pjesmarrjen n politik sht natyrisht
kultura politike e cila sht edhe elementi ky n nj loj politike.
42
Pr dik thuhet se ka kultur politike kur njeh rregullat e lojs ose kur
voton n nj mnyr t caktuar sepse ka njohje t mir t situats.
Duke u mbshtetur n literaturn e fushs kultura politike ndrthur
sbashku nj trsi besimesh, vlerash dhe parimesh t cilat mbizotro-
jn historin e nj kombi t caktuar, n nj ast t caktuar. Kjo sht
edhe nj arsye prse kultura politike zakonisht i bashkngjitet kombit,
p.sh. kultura politike franceze, gjermane, italiane, greke, shqiptare etj.
N politikn ton t ktyre njzet viteve t fundit, mungesa e kulturs
politike ka fshehur shum prej paafsive n trajtimin e dukurive t
caktuara, ka justifkuar mungesn e vullnetit pr tu dhn prgjigje
dhe zgjidhje m t sakta nj sr dukurish q e shqetsojn mbar sho-
qrin. Aktualisht shum prej problemeve t rndsishme shoqrore
si: papunsia, problemet n sistemin arsimor, dhuna n familje, mung-
esa e strehimit, paafsia profesionale, shrbimi i keq shndetsor, etj,
mund t kuptohen jo vetm me mungesn e kulturs politike, por mbi
t gjitha me dominimin e nj kulture t atill, q m s shumti sht
sjell si prkrahse e grupeve t saj t interesit sesa si prijse e ideve n
dobi t shoqris. Politizimi i shoqris nuk shfaqet si nj deviacion n
shoqrin ton, por mendoj se sht i ndikuar bindshm nga mendsit
e sistemit t kaluar, t cilat vijn t grshetuara edhe me padijen, apo
mungesn e kulturs n popull.
Kshtu disa dekada m par, nj ndr fgurat e mendimit shqip-
tar, Nebil ika n veprn Njimendsia shqiptare bnte nj analiz
t jets shoqrore shqiptare. Sigurisht nuk sht e uditshme q ajo
panoram e dikurshme nuk duket kaq e ndryshme nga kjo pan-
oram q shohim sot. Ai pohonte: faktort e trishtimit t jets son
jan t shumt: historik, politik, shoqror por nj pjes e madhe
43
e prgjegjsis bie mbi mentart q rrojn krejt t ndar nga ajo e
popullit, dmth nga ajo e katundarit, zejtarit e tregtarit. Edhe n bot
shoqria sht si piramid: n maj jan mentart dhe n baz tur-
mat popullore dhe n mes gjenden shtresat e mesme. Por n shoqrin
ton mentart jan shum larg turmave dhe piramida n mes nuk ka
shum njerz. N realitetin ton, mentart politik, si fuqia dhe fak-
tori i domosdoshm pr mbarvajtjen e shoqris nuk mungojn, po
t kemi parasysh vetm numrin e partive politike t dhn m sipr.
Pr t kuptuar m gjer kulturn ton politike, nj ndr aspektet m t
rndsishme sht edhe kndvshtrimi yn si shoqri ndaj drejtuesit
politik. N nj shoqri me kultur politike t ndryshme nga jona, kur
vjen fala t nj drejtues politik padyshim shoqria do t ngrinte pyetje
t tilla: N `kontekst sht zgjedhur drejtuesi? Cilat jan karakteris-
tikat e rolit (dhe jo t karakterit) t drejtuesit? far imazhi kan pr
at si person dhe si drejtues ata q ai drejton? Prse i binden? far
teknikash prdor drejtuesi pr t mbrojtur kto imazhe etj. Jo vetm
kaq, por n mnyr q edhe marrdhnia e komunikimit me masa
t mdha njerzish (qofshin kta mbshtets apo kundrshtar), t
jet sa m frytdhnse, drejtuesit duhet t gzojn disa parametra t
prshtatshm t personalitetit si: intelekti, dhuntia e fals, tempera-
menti lufarak, besimi n vetvete, imagjinata, intuita, forca e bindjes,
pasioni, ndjenja e prgjegjsis etj. N nj shoqri me kultur t
ndryshme nga jona, kto aspekte nuk t liheshin kurrsesi n harres.
Po t ishim nj shoqri me nj kultur t ndryshme politike nga kjo
q kemi, sot lirisht do t mund t fisnim edhe pr elita dhe qarkul-
lim t elitave n politik. Dihet se do aktivitet njerzor, rregullohet
nga nj klas e zgjedhur, e formuar nga njerz m t af se t tjert,
44
t ciln Pareto e quan elit e cila dhe vet ndodhet n gjendje trans-
formimi t vazhdueshm. Fal ktij transformimi m pak t afit pr
rolin e tyre, zvendsohen nga t rinj q vijn nga klasa m posht. Kjo
lvizje sht pikrisht qarkullimi i elitave. N do shoqri ky qarkullim
sht i domosdoshm. N shoqrin ton, n mnyr q kultura poli-
tike t jet ndryshe nga kjo q kemi, larg nivelit t informacionit verbal
e informal, shum m pran asaj evropiane, nevojitet nj mentalitet
i ri, nj frymzim i atill q aktualiteti politik, pavarisht numrit t
lart t forcave politike vshtir se mund ta krijoj. Ashtu si njihet n
n historin njerzore, prmbysjet m t mdha kan ndodhur ather
kur n shtresat e larta akumulohen elemente n rnie dhe n shtresat e
ulta rriten elemente t cilsis, po ashtu edhe n shoqrin ton duhet
t mobilizohen ato element t cilt t jen t gatshm pr t drejtuar
shoqrin ton drejt nj standarti t nj kulture tjetr.
45
EFEKTI RINGELMANN
DHE DEBATI PR GJUHN
Si nj pjes njerzish, personalisht ndjej se jam e pushtuar nga
falt e huaja, t cilat edhe pse m jan t dashura dhe shum t re-
hatshme n prdorim, kan zn nj pjes jo t vogl t falorit, duke
jua marr padrejtsisht kt vend falve shqip. Vitin e kaluar me
dshirn pr t nxjerr nj botim trsisht shqip, pa prdorur asnj
fal t huaj, plotsisht sipas rregullave t standardit, ju drejtova pr
redaktim nj mikeshe, redaktore e njohur dhe ish punonjse e shtpis
botuese 8 Nntori. Pas disa ditsh mora materialin e redaktuar. U
trondita!!! Shqipja ime ishte operuar n t gjitha gjymtyrt e saj nga
mikesha ime!! T gjitha fett ishin t nxira nga korrigjimet.
E vetmja gj q m lehtsoi ndrgjegjen ishte se sipas saj un bja
rreth 5 tipe gabimesh dhe kto prsriteshin shpesh.. ndoshta ngaq
un ashtu i kisha msuar.
N ditt n vazhdim befasia ime u shndrrua n emocionin e t
zbuluarit t falve shqip n vend t falve t huaja, t cilat edhe pse i
dija, asnjher nuk i kisha prdorur si pr shembull, falt shoqrore,
ndikim prejardhje prvoj etj., flluan t zvendsonin falt so-
ciale, infuenc, origjina, eksperienc etj.
Emocioni i t msuarit dhe krshria sesi do t ishte n shqip kjo
apo ajo fal q kisha prdorur shoqrohej edhe me trishtimin pr ato
46
rregulla t drejtshkrimit q vite m par mendoja se i kisha t ngulitura
si duhej si dhe me pasigurin pr prdorimin e tyre n t ardhmen.
Ndrkoh mezi prisja t dija sesi i thuhej shqip fenomenolog-
jis...por u lehtsovakur msova se nshqip nuk gjendej nj fal q
e zvendsonte, kshtu q mbetej njlloj... ashtu sikundr edhe e njihte
literatura e fushs.
Debati nga pikpamja teorike sht procesi i rrahjes s mendimeve
ndrmjet dy a m shum vetave rreth nj shtjeje t caktuar, politike,
shoqrore, ekonomike etj. Debati si diskutim i gjer dhe i hapur pr
nj shtje me rndsi, si sht gjuha shqipe, mund t jet i lir, i gjall
apo i ashpr, shkencor apo shoqror, dhe t shumt mund t jen ata
q hyjn n t apo q e mbyllin at. Gjuha shqipe ka rregullat e saj,
t cilat duhen kuptuar si ligje me hartimin e t cilave merren vetm
specialistt dhe pjesa tjetr e shoqris ka pr detyr ti zbatoj.Orien-
timi i duhur prgjuhn shqipe i nevojitet kaq shum shoqris son
veanrisht n kt kaos q po jeton. Larmia e qndrimeve dhe pozi-
cionimi i pjesmarrsve, diskutimi mbi prdorimin e zanores , en-
tuziazmi pr gegrishten apo dyshimet pr instrumentalizimin e saj,
prdorimi i paskajores geg, e ardhmja e standardit, pa harruar sig-
urisht edhe krijimin i komisionit ndrakademikpr gjuhn shqipe e
shndrron kt diskutim n nj privilegj t vrtet kur mendojm se
problemet me gjuhn shqipe jan shum m t thella.
do diskutim q elet ndaj gjuhs bn t aktivizohen profesionistt,
diletantt dhe t gjith t shqetsuarit pr t. N fushn e studimeve
shoqrore sht shum i njohur i ashtuquajturiefekti Ringelmannose
efekti i kohs s humbur. Sipas ktij efekti, kur grupit i ngarkohet nj
47
detyr, prpjekja individuale q bn secili pr zgjidhjen e saj ndodh t
jet n prpjestim t zhdrejt me numrin e pjesmarrsve.
EfektiRingelmannnuk do ta linte mnjan edhe kt debat, si dhe
shum t tjer q hyjn e dalin n skenn e shoqris son duke men-
duar pjesmarrsit n t, t cilt nuk gjenden pr her t par kaq aktiv
dhe nse do t kishin sjell nj produkt, ndoshta situata e gjuhston
nuk do t ishte kjo.
Ky efekt duket edhe n debatet televizive q vendosin prball njra
tjetrs paln e profesorve t nderuar dhe kaq t devotshm ndaj puns
q bjn dhe t prdoruesve t tjer t gjuhs. Por kto debate shpejt t
bjn t kuptosh, ve ktij efekti, sjellja komunikuese dhe komunikimi
racional jan dy element pr t cilt ne si shoqri pavarisht se kemi
shum nevoj i kemi kaq pak t pranishm.
Komunikimi racional t cilin po e ndeshim do her e m rrall,
nuk lidhet dhe aq me pronsin e dijes, sesa me mnyrn se si njerzit
si subjekte, t pajisur me dhuntin e fals dhe t veprimit, prvetso-
jn dhe vn n pun dijet e marra. Roli i sjelljes komunikuese sht i
pazvendsushm do her q bhet fal pr shtje shum t rnd-
sishme si sht gjuha shqipe.
Dihet se sjellja komunikuese mes palve t prfshira n diskutim
orientohet nga qllimi i mirkuptimit dhekarakterizohet nga ndrve-
primi duke prdorur gjuhn si mjet komunikimi. N sjelljen ko-
munikuese njra nga palt motivohet, n mnyr t arsyeshme, nga
pala tjetr, pr nj veprim t prbashkt: prdorimi i gjuhs son n
mnyr sa m korrekte. Mirkuptimi i arritur prmes komunikimit,
n qof se do t arrihet, duhet t ket nj baz racionale: ai nuk mund
t detyrohet prej asgjje tjetr, pasi bazohet mbi bindjet e prbash-
48
kta. Duke mbetur brenda ktij lloji t sjelljes, mund t pohojm se
vlefshmria e do argumenti t propozuar lidhet me:t kuptuarit;vr-
tetsin, saktsin, t pranuarit. Kto argumente mbi vlefshmrin
tregojn racionalizmin e prbashkt pr t gjith folsit, pavarsisht se
kush prfshihet, cilit nivel kulturor i prket apo cilin pozicion mbron.
N prgjithsi t gjitha strukturat e jets, q orientohen nga logjika
gjuhsore-komunikuese, natyrshm t ojn drejt mirkuptimit recip-
rok q nnkupton nj gjendje m t qart dhe m t qndrueshme.
Shoqria aktuale shqiptare ka specifkat e veta t cilat lidhen me
transformimet e thella q kan prfshir shum fusha duke nisur me
shfaqjen e informatiks, prdorimin e internetit, teknologjin e ko-
munikimit apo shtimin e mjeteve t transportit. Sigurisht kto trans-
formime nuk prjashtojn edhe element themelor t formimit t per-
sonalitetit t shqiptarit, t pranuara pr rndsin q kan, strukturn
dhe funksionet q prmbushin n do shoqri. Gjuha si nj ndr sim-
bolet m t rndsishme t kombit n kto dy dhjet vjear t fundit
ka njohur vrtet ndryshime t rndsishme, por jo dokush mund t
kontribuoj n ruajtjen, pasurimin dhe lvrimin korrekt t saj, pavar-
sisht dshirs dhe dashuris pr t. Diletantizmi n kt rast do t sillte
dme t pakthyeshme, por profesionalizmi do ti vinte aq shum n
ndihm duke u br udhrrfyes i s ardhmes s saj. Debati pr gjuhn
duke qen kaq delikat nuk mund e nuk duhet t pranoj gjithknd q
nuk ka formimin e duhur, por ai duhet t mbetet nj fush veprimi
pr specialistt e afrmuar mendimet e t cilve t jen nj siguri pr t
gjith shqipfolsit.
Duke trajtuar shoqrit post-moderne Habermas, e lidhte krizn
e demokracis me faktin se mekanizmat shoqror, q do t duhej t
49
lehtsonin shkmbimet dhe shpjegimet e komunikimit racional, funk-
sionojn tashm si t pavarura. Kta mekanizma kryejn qarkullimin
e informacionit por njkohsisht vshtirsojn marrdhniet komuni-
kuese, q do t thot se vshtirsojn aktivitetin e t interpretuarit t
individit dhe t grupeve shoqrore. Si zgjidhje t problemit t shoqris
bashkkohore Habermasi propozon konceptin e nj programi pr nj
komunikim pa kufj dhe joautoritar. N kt kuptim edhe debati pr
gjuhn ton i konceptuar si nj sjellje komunikuese, i mbizotruar nga
sjellja racionale, larg autoritarizmit dhe si nj komunikim i pakufjt
mes profesionistve t gjuhs, do t bnte q gjuha shqipe t shmangte
shum prej shqetsimeve q sot diskutohen.
Nse kto debate do t ishin kryer koh m par, ndoshta dhe un
do t kisha kursyer shum mund e koh duke anashkaluar shum nga
gabimet q prmenda n fllim dhe do t isha m e sigurt n prdorim-
in e rregullave t drejtshkrimit edhe n kt shkrim.
50
GO GREEN ALBANIA...
Mbetjet urbane, apo plehrat si i njohim ndryshe ne kulturn
popullore, jan ndr ato shtjepr t ciln biem dakord ne qytetart
shqiptar pa dallime moshe, origjine, formimi, gjinie. Po t kishim
pasur edhe mundsin e shprehjes prmes referendumit (si ishte rasti
kur mund t shpreheshim pr importin e plehrave), me siguri nj nga
leximet e rezultatit do t fiste pr kt qndrim t unifkuar.
Pavarsisht kryenesisdhe kryelartsis son sone shqiptarepr
t pranuar rndsin e mendimit t tjetrit dhe pohuar vrtetsin e qn-
drimit t tij,shtja e mbetjeve urbane prbn nj kuaz t prbashkt
dhe nj problem q na ka sfduar.
Prhapja e tyre vend e pa vend, ka krcnuar bukurit natyrore to-
nat, ka tjetrsuarmjedisin, ka dmtuarshndetin, ka shmtuar hig-
jenn ton vizive, ka tjetrsuar panoramn n at drejtim q e ka e
uarpeizazhin ton larg parametrave mjedisor t pranueshm.
Nisur nga dakordsia pr kt problem, do t ishte e natyrshme q
edhe reagimi shoqrorn zgjidhje t tij t ishte kudo i njjt, si nga in-
tensiteti, shtrirja ashtu edhe nga shkalla e prfshirjes.Nse shqetsimi
do t prjetohej njlloj,sot do t mundt fisnim prfushata t gjera
dhe t vazhdueshmesensibilizimimasiv dheaktivizmi shoqror.Nse
shqetsimi do t prjetohej edhe nga shteti, ather kto fushata (t
presupozuara) popullore,do t prkraheshin prej tijprmes nj poli-
51
tike t organizuar dhe manaxhim prpjekjesh t prbashkta.Kshtu
rezultati do t ishte m i dukshm dhe puna shum m efiente dhe ne
do t gzonim nj mjedism t ndryshm nga ky q kemi.
Por ajo q shohim sht larg ksaj q presim, dhe kjo q ndajm
sht e ndryshme nga ajo q imagjinojm. Fushata t tilla mungojn,
nuk propogandohet masivishtrndsia e madhe q ka ruajtjae mje-
disit, nuk fitet pr dmet q shkakton mungesa e kujdesit ndaj tij.
Edhe kur ndodh t shohim fushata t tilla sensibilizimi, ato jan t
rralla n koh dhe lidhen me ndonj iniciativ t izoluar e cila sht pr
tu prgzuar dhe mbshtetur n vetmin e saj.
Kto dit ka nisur n vendin ton nj lvizje pr nj Shqipri t
gjelbr dhe ka planifkuar ndrmarrjen e nj aksioni n shrbim
t pastrimit t vendit. Frymzuar nga motoja Lets do it orld kjo
lvizje synon t na bashkoj me grupin prej 107 shteteve nga t cilat
kan dal vullnetarisht, n shrbim t kauzs pr mjedisin, rreth 8
milion njerz, me 139 aksione pastrimi. Kjo iniciativ bashkkohore
do tshoqrohetedhe me hartimin e harts dixhitale t mbetjeve, ku
prmes aplikacionit trashoutdo qytetar q posedon nj Iphone apo
Smartphone mund t sinjalizoj nj grumbullim t mbetjeve, kudo q
ai e sheh. Edhe pse nuk ka vshtirsi t gjesh grumbullime t tilla...
smartphone dhe iphone po..
Moderatort e Green Line Albania,kan menduar q kyaksion
me titullin : T pastrojm Shqiprin n nj dit t jet si nj dhurat
pr vendin me rastin e Pavarsis, n respekt edhe t simboliks s
tradits shqiptare pr nj pastrim rrnjsor n prag feste. Aksioni do
t fnalizohet n datn 22 nntor n t gjith vendin.
52
Pr ti dhn udh ksaj ideje, lvizja foi nj grup miqsh nga radht
e fushavet ndryshme t veprimtaris publike, t cilt t fuar morn
prsipr angazhimin me t gjitha mundsit q dispononin.
Si nj nga t fuarat n kt nism,nuk mund t mos prmend nj
dokumentar ilustrues t ksaj lvizjeje n Slloveni, ku n nj dit si kjo
kishin marr pjes m shum se 100.0000 njerz dhe ishin grumbulluar
mbi 80.000 ton mbeturina.Pamjet nga angazhimi i asaj dite tek qytet-
art slloven ishin mbreslnse. Angazhim, seriozitet dhe frymzim
pr t tjert dhe mbi t gjitha nj rezultat i jashtzakonshm. Ajo q
binte n sy n kt flm prezantues t nj fushate t ngjashme ishte
motivimi i lidhur me prhapjen e nj viroze nga e cila ishin stimuluar
shum qytetart slloven. Pra duke ndjer dhe krcnimin e prhapjes
s ksaj viroze,qytetart slloven ishin mobilizuar n nj aksion t till
vullnetarisht. Me siguri edhe gjetja e ktij motivi ishte nj lloj simbo-
like por q ilustronte mjaf mir impaktin mobilizues. Gjat kohs q
ndiqja kt material, pyesja vetense cili mund t kishte qen ai motiv
q do t ndikonte kaq shum qytetart tan aq sa pr t ndrmarr
nj iniciativ t till sensibilizuese, t krahasueshme me qytetart sll-
oven? Plehrat e gjendura kudo, sigurisht nuk kan shrbyer si nxitje...
pse duhej t shrbenin tani?
Ndoshta vullnetarizmimund t shrbente si nj gjenerues n pr-
balljen me kt problem.Por edhe vullnetarizmisi mjet dhe mnyr
reagimi, n njerz t ndryshm perceptohet n mnyra t ndryshme.
Rndsia dhe efektiviteti i tij kan nevoj t rikonceptohen tashm.
Nga nj pjes e madhe qytetarsh sht koncept i harruar, pr nj
pjes tjetr as nuk preferohet t prmendet, nj pjes nuk e njeh aspak,
53
ndrsa nj kategori q e njeh dhe e mbshtet shpesh her nuk arrin t
prcjell mesazhin tek pjesa tjetr e shoqris.
T planfkosh nj aksion vullnetar tek ne s pari duhet t rin-
gresh, rikonceptosh apo dhe instalosh vullnetarizmin dhe rndsin
e tij, pa t pressh efektshmrin e tij. Pra, e gjitha kjo krkon nj sasi
energjie t shtuar, e cila mund t ishte kursyer apo vn n pun n
ndihm t fushats, por meq koncepti ka humburme kohn, kjo en-
ergji shttashm nj domosdoshmri.
Raporti me vullnetarizmin nuk sht trsisht i ri pr qytetart
shqiptar, prkundrazi ai ka nj histori dhe nj tradit t vetn,edhe
n Kanunin e Lek Dukagjinit apo dhe t Skndrbeut, n munges t
kornizs ligjore shtetrore,prcaktoheshin qart ato norma kulturore
q detyronin shqiptart pr t ndihmuar njri-tjetrin, edhe pa qen t
afrm, por edhe duke qen t panjohur.M tej, gjat regjimit komunist
me pun vullnetare jan ndrtuar objekte pr prdorim t prbash-
kt, ura, kanale, rrug; me pun vullnetare fshatart i vinin n ndihm
njeri-tjetrit n t gjitha angazhimet q krkon jeta n fshat. Aksionet
vullnetare t pastrimit bnin q gjat t shtunave paradite t dilnin nga
shtpia e t pastronin mjedisin prretth vendit ku banonin, qytetar
t ndryshm t cilt solidarizoheshin menevojn dhe dshirn pr t
mbajtur pastr mjedisin ku jetojn, n respekt t detyrimit q shteti
prcaktontesi dhen prgjigje tthirrjes pr veprime dhe sjellje t
dobishme,por q nuk shprblehen materialisht.
Specifka e aksionit vullnetar sht e atill q ajo n prgjithsi nuk
vlersohet n momentin q kryhet, por rndsia e saj kuptohet m
von. Duke pranuar edhe ndryshimet e vazhdueshmesocial- ekono-
mike q kan ndodhur n vendin ton, vullnetarizmi ka psuar edhe
54
nj lloj transformimi bashk me to. Kjo sht trsisht e pranueshme,
kurse mosvlersimi i tij sht i patolerueshm. Prher do t ket nevo-
j pr ndihm tofruar t pakushtzuar nga shprblimi material, sepse
prher do t ket njerz n nevoj pr kt akt, ashtu sikundr prher
shoqria do t ket nevojn t testoj gadishmrin e qytetarve t saj
n solidaritet me kauza t prbashkta dhe t dobishme.
Por, sa vullnetarizm gjen n radht e shoqris son, aktualisht? Sa
her i jan prgjigjur thirrjes pr aksion vullnetar qyetart shqiptar?
Sa her vet shoqria ka ndrmarr ndonj nism vullnetare t suk-
sesshme?
Nse n nj dit t vetme n Sllovenimbi 100.000 njerz ju bash-
kuan thirrjes pr pastrim, sa qytetar shqiptar do t tregohen t gat-
shm pr t dal nga shtpia dhe pr t pastruar mjedisin q ata vet e
neglizhojn?
Nse n Slloveni, standardi mjedisori s cils sht shum larg t
realitetit ton, u grumbulluan n nj dit t vetme mbi 80.000 ton
mbetje, far rezultati duhet t presim ne kur dihet se realiteti yn mje-
disor sht dramatik? Kjo mbetet pr tu par n datn 22 nntor.
Nse ky aksion vullnetar do t ket suksesin e dshiruar, a do t
mund ta kthejmn vullnetarizmin nj tradit si vler e solidaritetit
mes nesh?
Nse vullnetarizmin do t arrinim ta ringjallnim, ta vinim n shr-
bim dhe n dobi t jets son shoqrore, a do t mundnim ta mbanim
edhe n vmendjen ton shoqrore?
Nse nuk do ta arrinim kt, nsenuk do t prcillnim edhe at
vler q i ka mbetur vullnetarizmit n perceptimin ton shoqror,
ather nisma t tilla do t mbesin t vetmuara, rezultatii tyre do t
55
jet jo imponues, dhe sigurisht ne si shoqri do t vazhdojm t shpen-
zojm energji n drejtime t atilla, q do t na mbajn ende larginicia-
tivave t ngjashme me shtetet e emancipuara...
56
MBRMJET TONA TELEVIZIVE
T prnatshmet televizive jan t mbushura kryesisht me biseda
politike dhe qytetart ndjehen t ngopur me to, madje t tejngopur.
Kt mund ta pohosh mjafon t marrsh nj opinion, nga m t za-
konshmit mbi kt tem, qof edhe n mnyr rastsore.
Nse kto emisione do t prcillnin risi politike e jo mendsi t
vjetra, po qe se do t qarkullonin mendime npr terrene t gjera e
jo npr t njjtat ujra, nse diversiteti do ti kishte zn vendin uni-
formitetit t trashguar, nse qytetart do t shihnin portrete t reja
studiuesish me shkollimin dhe pasionin pr kt profesion, n vend t
aktorve q kan prodhuar vet kt politik aktuale,shpesh pa pasur
as formimin m bazik n shkencn politike,me siguri do t mendimi
do t ishte ndryshe.
Politika shtnj nga fushat kye t zhvillimit t nj vendi, por jo e
vetmja, ekonomia fala vjen, nuk sht m pak e rndsishme, e meg-
jithat emisionet me tematik ekonomike jan m t pakta se ato me
tematik politike. Po t dgjonin m shum mbi ekonomin ndoshta
do t kuptonin m shum edhe mbi sjelljen politik duke pasur m
shum ide mbi politikn e s ardhmes.
Por ja q ekranet n mnyr t prnatshme fasin m shum pr
politikn shqiptare, e cila nuk sht as fusha me t ciln mund t kreno-
hen shqiptart, po t thellohemi pak mbi profline saj. Ndoshta mediat
57
mendojn se publiku kto emisione krkon dhe kta jan aktort m
t preferuar t tij. Por nse do t ishte kshtu, publiku do t shprehej
ndryshe e jo me shprehjet e tipit: Prap kta?
N kto biseda televizive shfaqen njerz q analizojn politikisht,
fasin politikisht, anojn politikisht, mbrojn politikisht qndrimet e
tyre gj q e bjn me dalje t shpeshta, t ngjeshura dhe jo domos-
doshmrisht interesante apo me kultur politike. Nse kto dalje do t
pasoheshin s paku me ide politike mbi t ardhmen e vendit, nse do
t paraqesnin zhvillimet n rajon dhe m gjer, vendin q z politika
dhe politikant tan n kto prballje, ather ato do t sillnin nj dobi
t madhe shoqrore n vend q t dukeshin se i bnin qokn njrit
pushtetar apo tjetrit, i tregonin besnikrin njrs apo tjetrs parti.
Fjalori politik i kufzuar, idet e shterura n koh, bisedat e
zhurmshme e me nj kultur t ult komunikimi, percepetimi n pub-
lik si bezdi nga prania e tyre n ekran, t bn t mendosh se ose jeto-
jn n delir, ose nuk ju intereson far prcjellin pr ndjeksit e pro-
grameve televizive, ose nuk e njohin perceptimin q publiku ka pr ta,
ose thjesht, edhe e njohin, por pandjeshmria e tyre ka vetm nj emr:
interesi thellsisht vetjak.Ndryshe do t kishin reaguar disi dhe ndry-
shuar ndopak po ti vinin veshin shprehjes: Prap kta?
N nj mbrmje televizive n fundjav, gjat trajimit t nj teme
sociale me ndjeshmri t lart, dy nga t prnatshmit, kur pan q
nemision ishin shum dhe studioja nuk do t ishte vetm pr ta
u larguan duke e braktisur emisionin dhe autort gjithashtu. N ikje
pohuan se nj nga prezantuesit e emisioneve t ksaj natyre,m i njo-
huri n vend, ju ishte lutur t merrnin pjes n emisionin q drejtonte
ai a thua se kta ishin t vetmit e t pazevendsueshmit.
58
Mjetet e komunikimit masiv kan ndikim t ndryshm n grupe t
ndryshme shoqrore. Shpesh her mesazhet e prcjella jan t atilla
q nuk e arrijn dot objektivin e tyre, edhe pse kan t gjitha mjetet
teknologjike n dispozicion, vmendjen apo interesin njerzor. E gjitha
kjo ndodh sepse midis prmbajtjes s mesazhit nga njra an dhe af-
sis perceptuese nga ana tjetr ka nj hendek t madh. Kjo dukuri nji-
het pr shum prej emisioneve t ksaj natyre edhe pr ato produktet
mediatike shqiptare, q ndodhen n kt vorbull.Mjaf t hedhsh nj
vshtrim npr kanalet televizive q nga ato lokalet deri tek ato kom-
btaret pr t kuptuar se sa t gjithpranishme jan emisionet bised
dhe sa t mbushura me rrmuj zrash t lart jan. N kto raste as
mesazhi nuk prcillet, as publiku nuk e prthith at.Nj profl i ksaj
natyrei ka ln vendin nj mendsie q e ndesh jo pak se kur emisio-
net jan t qeta, me kultur dhe etik komunikimi, rrezikojn t mos
konsiderohen t suksesshme. Por kt mendsi nuk e gjen tek publiku
n shtpi por rrezikon tja prcjellsh dhe atij.
Pr nj shoqri si jona ku psika shoqrore ka qen pr dekada t tra
nn ndikimin e propagands shtetrore, e njnashme, e drejtuar dhe e
politizuar sipas interesave t partis n pushtet,vshtir t mos arrij
pika e ngopjes ku njerezit reagojn me mosprfllje apo dhe neveri ndaj
tyre.
Padyshim q kto emisione kan rndsi t madhe sepse mbrthe-
jn nj prqndrim t lart popullor dhe jan prcaktuese pr imazhin
e vet televizionit.Shum prej tyre i kan shrbyer mjaf sensibilizim-
it shoqror, duke qen tribuna politike m t mira se ato q shohim
jasht ekranit.
59
Por, t fuarit, ansia n qndrime politike, trajtimi pa etik n
shum raste, i serviret publikut shqiptar pa e marr n konsider-
at mendimin apo qndrimin e tij ndaj tyre. Po ta kishin vlersuar
opinionin e shikuesve do ti kishin hasur edhe shprehjet: na mendn
kta, vetm politik, ule zrin se nuk i duroj dot prap u zun ose
kush u zu mbrm?
T gjitha variacionet e ktyre emisioneve duke flluar q nga bise-
dat e zakonshme deri tek ato me personazhe t rndsishm e publik,
kur jan t prnatshme, t zhurmshme bhen t lodhshme dhe t pa-
pranueshme pr publikun nga shtpia i cili, n hererogjenitetin e tij,
nga pikpamja sociologjike mund t konsiderohet si nj mas e tr
menj prbrje po aq t ndrlikuar sa edhe vet shoqrian trsin
e saj.
Ndaj sht e nevojshme q vet televizionet t tregohen t kuj-
desshme dhe profesionale n przgjedhjen e tematikave por edhe n
t fuarit. Televizioni i prket publikut, ai sht i publikut, programet
duhet t synojn informimin dhe edukimin e tij.
Kur tematikat przgjidhen dhe kur t fuarit thjesht prsriten,
atahumbasin edhe veantin e saj n varsi t kulturs vetjake, e cila
sht e fundme dhe e shtrydhur mjaf n vite.
Nse t diplomuarit n shkencat politike, n shkencat e komuni-
kimit me informacionin dhe pasionin pr analizat politike do t ishin
t pranishm n shum studio,me formimin, idet dhe mendsin e
re, ata do t ishin nj ndihm mjaf e madhe edhe pr emisionet tele-
vizive. Prania e tyre do tshptonte edhe publikun n shtpi nga in-
facioni i t njjtave portrete dhe falori t shtrydhur, zhurme burrash
e grash q nuk dgjojn as njri-tjetrin prball, dhe krijojn ngarkesa
60
t teprta q tek qytetart e lodhur boll nga zhurma, hallet e streset e
prditshme.
Tablot e tilla t prnatshme t zhurmuesve pa kultur e gjith
mllef personal nuk i shrbejn aspak qytetarve q kan nevoj pr
mbrmje t paqt, t qet dhe me kultur informimi, me analiza poli-
tike q i vijn n ndihm edhe perceptimit e tyre pr politikn e pr
zhvillimet e vendit.
61
SHNIME PR AUTOREN
Entela Binjaku, lindur me 28 Mars 1977.
Aktualisht sht pedagoge n Universitetin e Arteve dhe n Univer-
sitetin e Tirans, n lndt Sociologji, Pedagogji dhe Didaktik.
M 2008, ka botuar libri Ligjet e Mrft, Shtpia Botuese Vatra.
Jeton n Tiran.
62
63
PRMBAJTJA
Parathnie .................................................................................................... 3
A jemi m pran fryms evropiane? ........................................................ 5
Profl gruaje ........................................................................................... 10
T jesh i moshuar n Shqipri ................................................................. 15
T jesh rom n Shqipri ........................................................................... 20
T jesh i papun n Shqipri ................................................................... 24
T jesh i varfr n Shqipri... ................................................................... 28
T jesh grua n Shqipri ...................................................................... 33
Harresa jon kolektive ............................................................................. 37
Kultura politike n politizimin e shoqris ........................................... 40
Efekti Ringelmann dhe debati pr gjuhn ............................................. 45
Go greenAlbania... ................................................................................... 50
Mbrmjet tona televizive ......................................................................... 56
Shnime pr autoren ................................................................................ 61
Prmbajtja .................................................................................................. 63
9 789951 641685
ISBN 978-9951-641-68-5