Historia e Energjis Elektrike - William Gilbert

Historia e energjis elektrike fillon me William Gilbert , nj mjek i cili i shrbeu Mbretreshes Elizabeta e
par e Anglis. Gilbert ngriti interesin per shkencn e re n mas t madhe . Ishte Gilbert i cili ka shpikur
shprehjen " Electrica " n librin e tij t famshm . E vrteta sht se energjia elektrike ka qen
gjithmon perreth pr shkak se ajo natyrisht ekziston n bot . Rrufeja , pr shembull , sht thjesht nj
rrjedh e elektroneve n mes toks dhe reve . Kur ju prek dika dhe merr nj goditje , e cila sht me t
vrtet t energji elektrike statike duke lvizur drejt teje.

Pr kt arsye , pajisjet elektrike si motore, llamba dhe bateri nuk jan t nevojshme pr energji
elektrike qe t ekzistoj . Ata jan vetm shpikje kreative projektuar pr t shfrytzuar dhe t prdorur
energjin elektrike .
Zbulimet e para t energjis elektrike jan br prapa n Greqin e lasht .
Gjat shekujve , ka pasur shum Zbulimet e bra n lidhje me energji elektrike . Ne e kemi dgjuar t
gjith njerzit e famshm si Benjamin Franklin dhe Thomas Edison , por ka pasur shum Shpiks t tjere
gjat gjith historis q kishin secili nj pjes n zhvillimin e energjis elektrike .

Personalitete energjis elektrike

Benjamin Franklin

Franklin ishte nj shkrimtar amerikan , botues , shkenctar dhe diplomat , i cili ka ndihmuar pr t
hartuar Deklaratn e famshme e Pavarsis dhe Kushtetutn e SHBA . N 1752 Franklin provuar se rrufe
dhe shkndija nga qelibar ishin nj dhe e njjtagj . Historia e ktij momenti t famshmem sht e
njohur , n t cilin Franklin ngului nj gozhd hekuri pr nj qift te mndafsht , t ciln ai fluturoi gjat
nj stuhie , duke mbajtur n fund t vargut qift nga nj els hekuri . Kur shkrepi rrufeja , nj shkndij
e vogl u hodh nga elsi ne doren e tij . Eksperimenti provoi teorin Franklin, por ishte shum e
rrezikshme .

Galvani dhe Volta

N 1786 , Luigi Galvani , nj profesor italian i mjeksis , gjeti se kur kmba e nj bretkoc te vdekur
ishte prekur nga nj thik metalike ,kmba leviz me dhun . Galvani mendoi se muskujt e bretkocs
duhet t prmbajn energji elektrike . Nga 1792 nj tjetr shkenctar italian , Alessandro Volta , nuk u
pajtua : ai e kuptoi se faktort kryesor n zbulimin Galvanit ishin dy metale t ndryshme -thik eliku
dhe pjat kallaj - toria e bretkocs ishte genjeshter . Volta tregoi se kur ka lagshti n mes t dy
metaleve t ndryshme , energjaelektrike sht krijuar . Kjo solli at q t shpikin baterin e par
elektrike, grumbull volts , t ciln ai e bri nga fleta t holla t bakrit dhe t zinkut t ndara me lagshti
prej kartoni .N kt mnyr , nj lloj i ri i energjis elektrike u zbulua , energjia elektrike q rrodhi n
mnyr t vazhdueshme si nj rrym e ujit n vend t shkarkimit vetem n nj shkndij t vetme ose
tronditje . Volta tregoi se energjia elektrike do t mund t bhet pr t udhtuar nga nj vend n tjetrin
me tela , duke e br nj kontribut t rndsishm n shkencn e energjis elektrike . Njsia e
potencialit elektrik ,volt , sht emruar pas Volta .



Michael Faraday
Kredia pr gjenerimin e rrymes aktuale elektrike n shkall praktike shkon per shkenctarin e famshem
angleze , Michael Faraday . Faradei ishte shum i interesuar n shpikjen e electromagnet , por mendjen
e tij brilante mori eksperimente m par akoma m tej . Nse nje energji elektrike mund t prodhoj
magnetizm , pse nuk mund nje magnetizm t prodhoje energji elektrike .

N vitin 1831 , Faradei gjeti nje zgjidhje . Energjia elektrike mund t prodhohet prmes magnetizmit nga
lvizje . Ai zbuloi se kur nj magnet u zhvendos brenda nj spirale e telit t bakrit , nj rrym e vogl
elektrike rrjedh npr tela . Sigurisht , nga standardet e sotme , dinamo elektrike Faradeit ose gjenerator
elektrik ishte i paprpunuar , dhe me kusht vetm te nj rrym t vogl elektrike ai zbuloi metodn e
par e prodhimin e energjis elektrike me an t lvizjes n nj fush magnetike .

Thomas Edison dhe Joseph Swan

Gati 40 vjet shkoi nga para nj DC me t vrtet praktike ( Direct Current ) gjenerator sht ndrtuar nga
Thomas Edison n Amerik . Shum shpikje te Edison prfshir gramafonin. N vitin 1878 Joseph Swan ,
nj shkenctar britanik , shpiku llamb fije e holl e flakt dhe brenda dymbdhjet muajve Edison bri
nj zbulim t ngjashme n Amerik .
Swan dhe Edison ngriten m pas nj kompani t prbashkt pr t prodhuar llambn e pare praktike
me fijete holl . Para ksaj , ndriimi elektrik kishin qen llambat e mia te paprpunuara me hark .

Edison prdori gjeneratorin tij DC pr t siguruar energji elektrike pr drit ne laboratorin e tij dhe m
von pr t ndriuar rrugt i pari ne New York , n shtator 1882. Sukseset e Edison nuk ishin pa
polemika , por - edhe pse ai ishte i bindur pr meritat e DC pr prodhimin e energjis elektrike ,
shkenctar t tjer n Evrop dhe Amerik e njohen se DC sjell disavantazhe t mdha .

George Westinghouse dhe Nikola Tesla
Westinghouse ishte nj shpiks i famshm amerikan dhe siprmarrs t cilt blen dhe zhvilluan me tej
motorin e patentuar Nikola Tesla pr gjenerimin e rrymes aktuale . Puna e Westinghouse , Tesla dhe t
tjert gradualisht binden shoqrin amerikane q e ardhmja e hedhur me AC dhe jo DC ( Miratimi i
brezit AC mundsuar transmetimin e blloqe t mdha elektrike , energjis duke prdorur tensione t
larta nprmjet transformatorve , gj q do t kishte qen e pamundur ndryshe ) . Sot njsia matse
pr fushat magnetike prkujton emrin Tesla .

James Watt
Kur gjenerator Edison i shoqruar me motor me avull Watt -s , brez i energjis elektrike n shkall t
madhe beri nj propozim praktik . James Watt , shpiksi skocez i motorit te kondensimit me avull , ka
lindur n 1736 . Prmirsimet e tij pr motort me avull u patentuan gjat nj periudhe prej 15 vjetsh ,
duke filluar n vitin 1769 dhe emri i tij i sht dhn njsis elektrike t pushtetit , t Watt .

Motort Watt e prdorin pistonin reciprok , megjithat , stacionet termale te sotme t energjis t
prdorur turbinat me avull , duke ndjekur ciklin Rankine , hartuar nga nj inxhinier i njohur skocez ,
William JM Rankine , n vitin 1859 .

Andre Amper dhe George om
Andre Mari Amper , nj matematikan francez i cili iu prkushtua studimit t energjis elektrike dhe
magnetizmit , ishte i pari pr t shpjeguar teorin elektro - dinamike . Nj memorial i prhershm pr
Ampere sht prdorimi i emrit t tij pr njsin e tanishme elektrike .

George Simon Ohm , nj matematikan gjerman dhe fizikant , ishte nj msues kolegj n Kln , kur n
1827 ai botoi . Teorit e tij u pritn me ftohtsi nga shkenctart gjerman , por hulumtimet e tij u
njohen n Britani dhe ai u dha Medaljen Copley n 1841 . Emri i tij i sht dhn njsis s rezistencs
elektrike .
Kuptimi i rryms elektrike N saje t strukturs q kan, n metale ndodhet prher nj numr i madh i
elektroneve t lira. Pr kt arsye, metalet jan pruesit m t mire t elektricitetit. Elektronet e lira,
pr shkak t energjis s tyre termike, vazhdimisht bjn lvizje kaotike (zigzage), apo lvizje te
rregullta. Pr shkak t ksaj lvizjeje, numri i elektroneve t lira t cilat brenda nj intervali t caktuar
kohor zhvendosen n nj drejtim dhe kahje t fardoshme, sht i barabart me numrin e elektroneve
q zhvendosen n kahjen e kundrt. Nse nj prues i till metalik vendoset n fushn elektrike,
ather, nn veprimin e forcave t fushs, elektronet e lira, pr shkak t ngarkess negative t tyre, do
t lvizin n kahje t kundrt me at t fushs. N t vrtet, elektronet vazhdojn t bjn edhe m
tutje lvizje kaotike, por ksaj lvizje i shtohet edhe lvizja progresive nn veprimin e fushs, e kjo
lvizje paraqet rrymn elektrike n metale. Kshtu q mund t prkufizojm se: Lvizja progresive ose
lvizja e orientuar e elektroneve t lira apo e elektricitetit n prues quhet rrym elektrike
Energjia elektrike sht nj pjes themelore e natyrs dhe kjo sht nj nga format tona m t
prdorura gjersisht t energjis . Ne kemi marr energji elektrike , e cila sht nj burim i dyt i
energjis , nga konvertimi i burimeve t tjera t energjis , si qymyri , gazi natyror , t nafts, energjis
brthamore dhe burimeve t tjera natyrore , t cilat jan quajtur burime primare . Shum qytete jan
ndrtuar s bashku me ujvarat q u kthye rrota e ujit pr t kryer pun .P sh, shtpit perdornin
llambat me vajguri , dhoma ngrohej nga dru apo qymyr .

Energjia elektrike sht shkalla n t ciln energjia elektrike sht transferuar nga nj qark elektrik.
Njsia SI e pushtetit sht vat, e xhaul pr sekond. Prodhimi i energjis elektrike sht procesi i
prodhon energji elektrike nga burime t tjera t energjis primare . Parimet themelore t prodhimit t
energjis elektrike u zbuluan gjat Vitet 1820 dhe 1830 e hershme nga shkenctari britanik Michael
Faraday . Metoda e tij baz sht prdorur ende sot :. Proceset e tjera , transmetimit, shprndarjes , dhe
magazinimit t energjis elektrike dhe shrim duke prdorur metoda pompohet - magazinimit kryhen
normalisht nga industria e energjis elektrike .

Energjia elektrike sht prodhuar zakonisht nga gjenerator elektrik, por mund edhe t furnizohen nga
burime t tilla si bateri elektrike. Energjia elektrike sht furnizuar n prgjithsi pr bizneset dhe
shtpit nga industria e energjis elektrike. Ajo sht shitur zakonisht nga kilovat or (3.6 MJ) i cili sht
produkt i fuqis n kilovat i shumzuar me drejtimin koh n or. Shrbimet elektrike t matur fuqin
prdorur nj njehsor t energjis elektrike, i cili mban nj total drejtimin e energjis elektrike dorzuar
pr nj klient. Nj furnizimit me energji elektrike sht nj pajisje q furnizon energji elektrike n nj
ngarkes elektrike . Termi sht aplikuar zakonisht pr t konvertuar energjine ne nj form tjeter t e
energjis elektrike n nj tjetr , edhe pse ai gjithashtu mund t'i referohet pajisjeve q konvertohet nj
form tjetr t energjis ( mekanike , kimike , diellore ) t energjis elektrike;
do furnizimit me energji elektrike duhet t marrin energjin q furnizon t ngarkess s saj , si dhe do
energji ajo konsumon n kryerjen e ksaj detyre , nga nj burim i energjis . N varsi t dizajnit t tij ,
nj furnizimit me energji elektrike mund t marrin energji nga :

Sisteme elektrike te transmetimit t energjis
Shembull i zakonshm i ksaj t prfshij furnizimin me energji elektrike q konvertohet linj t
tensionit AC DC .
Pajisjet e magazinimit t Energjis si bateri dhe qelizat e karburantit .
Sistemeve elektromekanike si gjenerator dhe alternators .

Nj furnizim me energji elektrike mund t zbatohet si nj diskret , vete pajisje ose si nj pajisje
prbrse q sht Hardwired t ngarkess e saj . Shembuj t kt t fundit prfshijn tension t ult
DC furnizimin me energji elektrike q jan pjes e kompjuterve desktop dhe pajisjeve elektronike t
konsumit.